Skip to main content

Full text of "Commentarii in Sacram Scripturam"

See other formats 


•  * 


Aia* 


3 


*fc 


>kk 


&i 


< 


r  * 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/commentariiinsac03lapi 


CORNELIUS  A  LAPIDE. 


COMMENTARn 

IN  SACRAM  SCRIPTURAM. 


IJ'        yJ  '-)      (  >M_AA  r^t, . <r^ 


4 


LUGDUNI,  EX  TYPIS  PELAGAUD  ET  LESNE. 


MINILliVlANI! 


l 


E    SOCIETATi:   JKSU, 
S.    SCMPTUIUE  OI.IM    I.OVANII,    POSTEA    nOM.E   PROFE8SORI8 , 


COHHENTARII 

IN  SACRAM  SCRIPTURAM. 


TOMUS   III, 

COMPLECTENS     COMMENTARIA 

IN  PROVERBIA  SALOMONIS, 

INDICIBUS  NECESSARIIS  ILLUSTRATA. 

EDITIORECENS, 

A  QUAMPLUMMlS  MENDIS  ,  QUIBUS  OETERJE  SCATEBANT  ,  DILIGENTISSIME  EXPUP.GATA  ET  CASTIGATA  , 

e  r 

ILLUSTRISSIMO  DD.  A.  R.  DEVIE,  EPISCOPO  BELLICENSI, 

DEDICATA. 


ffy^ 


APUD    PELAGAUD    ET    LESNE, 

SS.    DD.    PAP.E   BIBLIOTYPOGRAPHOS. 


M.D.CCC.XLI. 


<V\V-  OF 


i 


f 


v 


y 


COMMENTARIA 


IN 


PROVERBIA  SALOMONIS. 


ARGUMENTUM 


Siracide,  congruo  tam  matc- 
riae  quam  disciplinae  ordiue 
transeo  ad  Salomonem,  lioc 
est,  a  rivo  ad  fontem,  a  scin- 
tilla  ad  rogum,  a  radio  adso- 
lem.  Uterque  enim  idem  mo- 
ralis  sapientiae  de  moribus  et 
virtutibus    tractat  argumen- 
tum  :  sed  Salomon  uti  prior, 
ilael  sapientiorlonge  fuit  Siracide,  caeterisque 
mortalibus ,  adeoque  sapientum  otnnium  ma- 
gisteret  piinceps.  Quocirca  bic  prolegomena 
mdla  ,  vel  pauca  praemittam  :  quae  enim  prae- 
misi  Siracidi,  serviunt  et  Salomoni.  Rem  ergo 
aggredior,  quia  opus  vasA««kM'm[His  breve; 
scilicel  magnum  bic  a)qulRr»pum  ;  si  prius 
tribus  verbis  libri  arguufeii^^  partitionem  , 
melhodum ,  inscriptionem>  auctorem,  usum, 
scopum  ,  parallela  et  Commentatores  indicaro. 
S.  Hier.  notat  Auctorem  iribus  nominibus  fuisse 
insignitum  :  vocatus  enim  fuitprimo,  Satomon, 
id  est  pacificus  ;  secundo,  Cohelet,  id  est  Eccle- 
siastes  ;  terlio,  ledidia,  id  est  amabilis  Domino; 
atque  juxta  haec  tria  sui  nomina  ,  tria  pariter 
edidisse  volumina,  scilicet  Proverbia,  in  quibus 
iere  inslruit  incipientes  in  sapienliaeet  virlutis 
siudio  :  Ecclesiasten ,  in  quo  proficientes;  et 
Canticum  Canticorum  ,  in  quo  perfectos  infor- 
mat.  Idem  tradit  B.  Gregorius  Nyssen.  bom.  1. 
in  Cantic.  Audi  ipsummet  S.  Hieron.  epist.   ad 
Paulinum  de  omnibus  S.  Script.  libris:  Salomon 
pacificus,  et  amabilis  Domini ,  mores  corrigit,  na- 
turam  docet,  Ecclesiamjungil  et  Ckristum  ,  sanc- 
tarumque  nupliarum  dulce  canil  epilhalamium. 
Plenius  vero  initio  comment.  in  Ecclesiasten: 
Tribus  nominibus  vocatumfuisseSatomonemScrip- 
turce  manifestissime  docent  :  Pacificum,  id  est 
TvdiV Salomonem; et  nHHi  Jedidia,hocest,  dilec- 
tum  Domini :  et  quod  nunc  dicitur  nSnp  Cohelet, 
id  est  Ecclesiasten :  exx^jta^s  autem  Grceco  ser- 
mone  appellatur ,  qui  coztum,  id  est   ecclesiam , 
congregat  :  quem  nos  nuncupare  possumus  con- 
cionatorem,   eo  quod  loquatur  ad  populum ,  et 
sernio  ejus  non  speciatiter  ad  unum  ,  sed  ad  uni- 
versos  generatiter  dirigatur.    Porro  pacificus  et 
dilectus  Domini ,  ab  eo  quod  in  regno  ejus  pax 
fuerit ,  et  eum  Dominus  dilexerit,  appeliatus  est. 
Et  mox  :  /5  itaque  juxta  numerum  vocabulorum 
triavolumina  edidit ,  Proverbia,  Ecclesiasten  et 
Canticum  Canticorum.   In    Proverbiis  parvulum 
docens,  etquasi  de  officiis  per  sententias  erudiens  : 
unde  et  ad  filium  ejus  sermo  crebro  repelitur.  In 
Ecclesiaste  vero  maturce  virum  Klalis  instituens  : 
ne  quidquam  inmundi  rebus  putetesse  perpstuum, 

CORISEL.    ,\    LAPIDE.      TOM.    III. 


sed  caduca  et  brevia  universa,  qua;  cernimus.  Ad 
exlremum,jam  consummatum  virum  ,  et  calcato 
seculo  prieparatum,  inCanlico  Canlicorum  sponsi 
jungit  amplexibus.  Nisienimprius  reliqucrimus  vi- 
tia,et  pompis  seculirenunlianles,expedilosnos  ad 
adventum  Christi  paraverimus,  non  possumus  di- 
cere  :  Oscuielur  me  osculo  oris  sui.  llaud  procul  ab 
hoc  ordine  doctrinarum  ct  philosophi  seclatores 
suos  erudiunt,  ut  primum  Ethicamdoceant,  deindc 
Physicam  interpretentur  :  et  quem  inhis  profecisse 
perspexerunt  ,  ad  Theoiogiam  usque  perducant. 
Subdit  S.  Hier.  idipsum  significare  Salomonem 
titulis  quos  sibi  diversos  initio  librorum  indit. 
In  Proverbiis  enimnolatur :  ProverbiaSalomonis, 
fiiii  David  ,  regis  Israei.    In  Ecciesiaste    vero  : 
Verba  Ecclesiastce  ,  fitii  David,  regis  Jerusatem  ; 
superfluum  quippe  est  hiclsraet,  quod  mcdein  Grce- 
cis  etLatinis  codicibus  invenilur.  InCanticoautem 
Canticorum,  nec  filius  David ,  necrex  Israet,  sive 
Jerusalem ,  prcescribitur ,  sed   tantum  Canticum 
Canticorum Salomonis :  sicut  enim  Proverbiaquasi 
rudis  institutio,  ad  duodecim  Tribus,  et  ad  lolum 
pertinent   Israel;  et  quomodo  contemptus  mundi 
non  nisi  metropotitis  convenil,  hoc  est  habitatori- 
bus  Jerusalem  :  ita  Canticum  Canticorum  ad  eos 
proprie  facit  mentionem,  qui  tantum  superna  de- 
siderant.  Ad  incipientes  et  proficientes,  el  paterna 
dignitas,  et  regni  proprii  merilo  indicatur  aucto- 
ritas:  ad  perfectos  vero,  ubi  non  timore  eruditur 
disciputus  ,  sed  amore  fitius,  proprium  nomen  suf- 
ficit  et  cequatis  magister  est  ,   et  nescit  esse  se 
regem.    Denique  addit  allegoriam  de  Cbristo  : 
CcPAerum,  ait,  secundtim  inteliigentiam  spiritua- 
lem,  pacificus,  et  dileclus  Dei  Patris,  et  Ecctesias- 
tes  noster  estChristus,  quimedio  pariete  destructo , 
et  inimicitias  in  carne  evacuans ,  fecit  utraque 
unum,  dicens  :  Pacem  meam  do  vobis,  et  pacetn 
meam  relinquo  vobis.  De  quo  Pater  ad  disciputos  : 
Hic  est,  inquit ,  fitius  meus  ditectus  ,  in  quo  mihi 
bene  complacui ,  hunc  audite ;  qui  est  caput  omnis 
Ecclesice  :  nequaquam  ad  Synagogam  Judceorum, 
sed  ad  Gentium  muttitudinem  loquens  ,  rex  Jeru- 
salem,  vivis  lapidibus  exstruclcs.   Simili   modo 
Papbnutius  Abbas   apud  Cassianum   collat.   3. 
cap.  6.  hosce  tresSalomonis  libros  triplici  abre- 
nuntiationi  gradatim  accommodat. 

PraeteritS.  Hieron.  librum  Sapientiae,  quia  de 
ejus  auclore  aeque  ac  auctoritate,  an  scilicet 
canonicasitScriptura,dubilavit;de  quo  proindu' 
suo  loco  accuratius  agendum. 

Porro  tres  libros  jam  citatos  esse  Salomonis  , 
dictatos  illi  a  Spiritu  Sancto,  ac  consequenter 
eos  continere  veritatem  divinam,  atque  obiineiv 
canonicam  S.  Script.  auctoritatem,  apud  omnc» 


TROLEGOMENA  IN  PROVEHBIA  SALOMONIS. 


lam  Hebraeos  ,  quatn  Groecos  et  Lalinos  orlho- 
doxos,  quin  et  cacodoxos  ac  hoereticos  in  con- 
fesso  est.  S.  Hieronymo  adstipulanltir  S.  Basilius, 
Olympiodorus  el  alii.  Audi  S.  Basilium  in  prin- 
cipium  Proverbiorum  :  Imprimis,  ait,  Prover- 
biorum  liber  inslruclio  morum  esl  quadam  ,  nec 
non  animi  perlurbationum  correctio  ;    denique 
vitce  in  universum  documentum  ,  frequentes  ac 
breves  eorum,  quce  sunt  agenda,  conlinens  prazcep- 
tiones.   Ecclesiastes  vero  physiologiam  allingit , 
nobisque  in  hac  vita  vanitatem  palam  oslendit,  ut 
in  iis ,  qua?  cito  pvcelereunt ,  minime  sit  homini 
invigilandum ,   neque  item  animi  curas  in  rebus 
vanis   collocandum.  Cantica  Canticorum  animx 
perfeclionis  modum  demonstrant :  sponsi  namque 
ac  sponsa?  concordiam  conlinent ,  Iwcest,  anima? 
cum  Deo  Verbo   famitiarilalem.    Docet  ibidem 
S.  Basil.  Salomonem  in  Proverbiis  de  singulis 
virtutibus,  nulla  praelermissa,exacte  disserere; 
jdeoque  tradere  non  solum   Ethicam  proprie 
dictam,  sed  etOEconomicam  ac  Polilicam,  quae 
sunl  Etbices    generice  sumptae  tres  partes  et 
species.  Instruit  enim   hic  Salomon  non  tan- 
tum  privatum  ,  qua  ratione  seipsum,  sed  et 
patremfamilias  ,    qua    ratione  familiam  ,    ac 
principem  ,  qua  ratione  rempub.  gerere  rege- 
reque  debeat.  Aliae  enim  virtutes  decent  pri- 
valum  ,  alise  patremfamilias,  aliae  principem. 
Unus   exstilit    Tbeodorus  Mopsuestenus  Epis- 
copus   (  qui   primo    solitariae   ac    monasticoe 
vilae  cum  S.  Cbrys.  cullor  et  collega,  lapsus 
deinde  in  coenum  luxuriae  est,   ex  quo  frustra 
eum  exlrahere  sategit  S.   Chrysost.  epist.   ad 
Theodorum  lapsum  :  hic  enim  fuit  Mopsuesle- 
nus,  ut  Baron.  anno  Christi  428.  et  alii  tradunt ; 
idque  liquet  ex  Hesycbio  Hierosol.  in  Synodo 
V.  act.  5.  Unde  ullerius  in  hoerescs  varias  pro- 
lapsus,  factus  est  Nestorii  magisler.  Quarecum 
viiae  licentiori  se  dederet,  non  tulit  graves  basce 
Salomonis  sentenlias  et  correptiones,  praeser- 
tim  luxuriae,  quas  cap.  6.  7.  el  deinceps  saepius 
interseril),  qui  dicere   non  est  verilus  Salomo- 
nem  ,  cum  Proverbia  et  Ecclesiasien  scriberet, 
propbetiae  graliam  non  accepisse,  sed  lanium 
prudentia  humana  ea  dictasse,  uli  referlur  et 
damnalur  in  Synodo  V.  Conslanl.  act.  4.  Ex  qua 
damnalione  inleras  Salomonem  vere,  cum  haec 
scriberet,  prophetiae  gratiam  accepisse,  fuisse- 
que  Prophetam  ;  idque  liquebit.  c.  30.  v.  1. 

PorroHebraei  nonnulli  elThalmudici  censent 
Proverbia  a  Salomone  viva  voce  fuisse  dicta, 
eaque  vulgi  ore  celebrala  et  trila,  tandem  ab 
Isaia  post  ducentos  annos  fuisse  conscripia,  et 
posterilati  tradita  :  qua  de  re  quid  sentiendum 
sit  dicamcap.  25.  1. 

Adhaec  Lyran.  Vatabl.  et  alii  nonnulli  censent 
has  sententias  a  Salomone  dictas  et  dictatas, 
sed  vario  et  promiscuo  ordine  ;  quocirca  eas  ab 
alio  quopiam  in  unum  bac  serie  et  ordine  ,  qua 
jam  in  hoc  libro  exstant ,  esse  congestas  et  di- 
geslas.  Caeterum  verius  est  contrarium ,  sci- 
licet  hasce  gnomas  hoc  ordine,  quo  nunc  ex- 
stant,  ab  ipso  Salomone  esse  conscriptas.  Id 
enim  rerum  el  senlenliarum  inter  seconnexio, 
et  quasi  contesseralio  exigere  videlur  ,  saltem 
ab  initio  libri  usque  ad  cap.  10.  Nam  post.  cap. 
10.  noncernitur  ille  nexus  elordo:  undeconslat 
quasdam  illarum  nonaSalomone,  sed  a  posleris 
buc  esse  traductas,  suoque  ordine  disposilas. 
Id  paiet  ex  litulo  c.  25.  et  seqq.  ubi  dicitur  :  II  a 
quoque  parabola?  Salomonis  ,  quas  transtulerunt 


(Vatabl.  Iiuc  retulerunt)  viri  Ezechiw  regis  Juda. 
Vbirb  quoq  uemnuil,  alias  Salomonis  sententias, 
quae  cap.  25.  antecedunt,  non  a  Salomone,  sed 
ab  aliis  pariter  esse  collectas,  et  suo  ordine  di- 
geslas.  Verum  potius  ™  quoque  referas  ad  ipsas 
parabolas,  non  adearum  ordinem,  q.  d.  Hucus- 
que  fuere  parabola3  Salomonis,  quaesequuntur, 
ejusdemsunt;  atnon  ab  ipso  Salomone ,  sed  a 
viris  Ezechiae  huc  ordine  eo  ,  quem  cernis  , 
traductae  el  dispositae. 

Idem  clare  patet  ex  c.  24.  juxta  editionem 
Sept.  a  Romanis  correctam.  lbi  enim  valde  di- 
versus  est  ordo  ab  eo  qui  est  in  Vulgato  inter- 
preteLatino.  Nam  initiocapitis  ponuntur  ea  quae 
habetVulgalus  eodem  c.  24.  usque  ad  v.  23,  uti 
annolavit  quoque  Scholiastes  ibidem ;  deinde 
nonnullae  sententiae  adduntur,  quae  in  Vulgato 
non  exstant.  Post  eas  subjunguntur  ea  quae  in 
Vulgatoexstant  c.  30,  etinitium  c.  31.  usque  ad 
v.  10  i^Mutierem  fortem  quis  inveniet  ?  Deinde 
c.  25/  habenlur  eadem  quae  apud  Vulgatum 
eodem  cap.  usque  ad  fincm  libri  leguntur.  Rur- 
sum rbmulieremforlem  quis  inveniet?  aliqui  co- 
dices  Graeci  ponuntcap.  24,  alii  31.  Quanquam 
Vulgato  interpreti  quoad  ordinem  per  omnia 
consentiunt  Graeci  Complut.Vatabl.  et  alii,  quin 
et  ipse  textusoriginalis  Hebraeus. 

Duae  sunt  primariae  hujus  libri  partes :  prior  a 
cap.  1.  usque  adcap.  9.  conlinet  paraenesin  ad 
sapientiam.  Ad  eam  enim  omnes  adhortatur 
Salomon  proponendo  ejus  dignilatem ,  natu- 
ram  ,  etcausas;ogmfs  ,  puta  materialem  ,  for- 
malem ,  efllcieMfirat  finalem;  ac  effectus ,  sive 
ingentes  fructusWCommoda,  quae  sui  studiosis 
plena  manu  confert  sapientia. 

Posterioracap.  9.  ad  finem  libri  continetipsa 
dogmala  el  praecepta  sapienliae:  nam  cap.  9.  sa- 
pientia  instituit  sacrificium,  indeque  sacrum 
epulum,  quod  recle  convivium  sapientiae  nun- 
cuparis  ;  ac  mox  inducit  Salomonem  sapientis- 
simum  velut  in  hoc  convivio  praesidem  et  mo- 
dimperalorem,  sapientiae  dogmata  per  varias  , 
gravcs,  acutas  et  elegantes  gnomas  edisseren- 
tem  ,  et  ritu  convivali  omnibus  hominibus  ad 
hoc  convivium  invitatis  cnuntiantem.Unde  hoc 
sapientiae  et  Salomonis  convivium  imitalus  est 
Plaloin  Convivio,  Plutarchus  in  Symposio,ubi 
septem  Graeciae  Sapientessupermensamsapien- 
ler  inlerloquentes  inducit  ;  Athenaeus  in  Coenis 
sapientum  ,  et  alii  passim.  Quocirca  Clemens 
Alex.  lib.  1.  Stromat.  asseverat  Platonem  ex 
Proverbiis  et  Ecclesiaste  Salomonis  multa  mu- 
tualum,  vel  suffuratum  esse.  De  hoc  convivio 
plura  dicam  cap.  9. 

Posterior  autem  haec  pars  in  hinas  vel  ter- 
nas  subdividi  potest.  Prima  enim  ejus  pars  est 
a  cap.  9.  usque  ad  25,  ubi  interrupte  loquitur, 
suaque  Proverbia  quasi  oracula  promit  Salo- 
mon.  Secunda  esl  a  cap.  25.  usque  ad  30,  ubi 
ponuntur  parabolae  Salomonis  congestoe  et  di- 
gestae  a  viris  Ezechiae  regis  Juda ,  uti  dicitur 
c.  25.  1.  Tertia,  a  cap.  30.  ad  finem  ,  complec- 
tilur  aenigmata  et  sententias  Congregantis  fdii 
Vomentis ,  hoc  est ,  ut  hebr.  est,  gnomas  Agur 
fitii  Jache,  ac  Lamuelis  regis.  Quocirca  noster 
Salazar  censet  Salomonem  in  hoc  sopientiae 
convivio  tres  inducere  interloculores,  nimirum 
ipsum  Salomonem,  Agur  et  Lamuelem,  ideoque 
in  versione  Sepluag.  verba  Agur  et  Lamuelis 
sialim  poni  postc.  24,  quasi  hi  inlerloquantur , 
eisque  suas  loquendi  vices  detSalomon  :  quibus 


PROLEGOMENA  IN  PIlOYKIUJIA  SALOMONIS. 


absoluUa  i|>sc  suai  reaumat,  scrnionemquepro- 
lequalur  uique  ad  Qnem  libri ;  qua  de  ra  luii 
locis  disseram.  Sic  Salomonem  Imiiall  Plato, 
Plutarcb.  Athenseui  el  ;ilii  in  suis  i>i;« lof^is  con- 
\  i\  ilibus ,  Socratem  ,  Protagoram«  Alcibiadem, 
lioiinMinn,  alioaque  lapientes  qunsi  laterlocu- 
loret  inducunt.  Vcnun  cnimvero  omnia  qu.-e 
hoc  libro  conUnenlur .  eliam  rerba  Lamuelis 
c  81.  ease  ipaius  Salomonii  omnes  consentiunt ; 
ctsi  Salomon  ibidem,  utj  et  ilifti  Hibinde, 
inairem  loquentem  ei  le  puerum  docentem 
inducat.  De  SOlO  cap.  30.  dubilari  pQSiet  an  sit 
Agur,  an  Salomonis.  Nee  Agur  ibidcm  Ut  in- 
(crlocutor  vclut  in  dialogo,  scd  ut  cclebris  illo 
(evosapienliepersenigmata  doctorintroducitur. 
Denique  in  Aguri  pcrsona  loquitur  ipso  Salo- 
mou  ,  uti  oatendamc  30. 

llinc  sequitur  in  provcrbialibus  biscc  gnomis 
frustra  quaeri  ordincm  ct  connexioncm  carum 
intcr  sc  ,  cuin  saepe  nulla  talis  inveniri  cl  assig- 
nari  qucat.  Esto  cnim  subinde  dc  codcm  argu- 
mcnto  ,  ct  dc  cadcm  virtulc  duas  vcl  trcs  coa- 
cervct  scntcntias,  tamcn  iis  absoluiis  illico  ad 
aliucT  prorsus  tbcma  digrcdilur.  Vclcrcs  cniin 
sapicnlcs  suam  'Elhicam  tradcbant  pcr  brevcs 
gnoinas  ,  casquc  diversas  etdisparatas,  sineullo 
connexionis  ordinisvc  studio,  uti  osiendiprooe- 
mio  in  Ecclesiaslicum  ;  praesertim  autem  id  fa- 
ciebant  in  sermonibus  mensalibus  ,  pula  in 
conviviis:  in  illisenimmensconvivarum,  epulfs 
intcnla ,  non  fert  sermonem  nimis  scrium  et 
connexum,  uli  illi  morosc  altendcre  et  intendcre 
dcbeat,  sed  sententiarum  eJegantium  varietate 
gaudet,  seque  pascit  ct  oblectat.  UndePlutarcb. 
in  Quaest.  conviv.l :  Oportet,  ait,  esse  quo2stiones 
faciliores,  proposiliones  claras,  succinctas  inter- 
rogaliones;  ne  rudiores  absterreanl  el  defatigent. 
Ita  censent  bujus  libri  commentatores  ad  unum 
omnes. 

Porro  SalomonscripsitProverbia  slyloethico 

etsuasorio,  non  propbetico.  Unde  S.  Cyrill.  lib. 

7.  contra  Julian.  asserit  Salomonern  non  vocari 

Propketam  dChristianis :  hinc  et  Proverbia  olim 

in  synagogadecantabantur  voce  ad  suadendum 

composita.  AudiZamoram,  1.  1.  Grammat.  cap. 

U :  Pentateuchus,  ait,  et  Libri  hislorici  cantaban- 

tur  modo  plano  et  leni  ;  libri  Prophetales  modo 

severoet saiyrico  :  Psalleriummodo  contemplativo 

et  gravi  ;  Proverbia  modo  bono  et  consilialivo : 

Cantica  modo  alacri  et  jucundo  :  Ecclesiastes  au- 

tem  vwdo  severo;  sed  ad  hoc  intelligendum  opus 

esset  experientia   vivce  vocis  illorum.    Salomon 

tamcn  veras  aliquas  bic  miscet  propbetias  ,  ut 

patebitcap.  30.  1.  et  seq.  imo  Cantica  Cantico- 

rum  continua  sunt  prophelia  de  Christo  in  Ec- 

clesia  ,  c.  1.  v.  1.  QnareSalomon  vocatur,  ct 

vere  fuit  Propheta  ,  csto  inferior  Davide  palre 

suo.  Unde  S.  Greg.  ThaumaturgusinEcclesiast. 

cap.  1.  versu  1  :  Salomon,   ait ,  Davidis  et  Pro- 

phelm  fdius,  item  mortalium  omnium  clarissimus, 

et  Propheta  sapientissimus.  Et  S.  Aug.  L  17.    de 

Civit.  20:  In  Proverbiis  ,  ait,  Ecclesiaste  et  Can- 

ticisreperitur  Salomon  prophetasse  de  Chrislo  et 

Ecclesia.  Idem  in  Psal.  126:  Per  Salomonem  salu- 

bria  monita,  et  divina  SacramentaSpirilumS.  ope- 

raium  asserit.  Neque  Neocaesariensis  solunr,  ve- 

rum  et  Hilar.  can.  5.  in  Malth.  vocat  Prophetam 

inagnum,  el  merilo  dileclce  sapienliK  Deo  charum  ; 

itemque  Ambr.  lib.  deSalomonc,  sive  in  frag- 

mcnto  enarrationis  c.  30.  Proverb.  non  solum 

communi  alioruin  Propbetarum  appcllalione, 


ied  prso  cateria  excellenli  Salomonem  di^- 
nalur  i  Anu  adventum,  ail,  Gkristl  PropkeUM  tnul- 
n  ,  eoneepto  Spiritu  Sancto  ,  futura  nuntiarunt 
inter  quot  et  Saiomon  locosuo  et  ordinepro  t<>n- 

porilms    iiiiiiii  riilur ;  scd  inlir    ulius  rt  t/>sitiu  ett 
aliqua  dislitnlia,  idgOqUMCeMritoio  SptritU  loCUti 
sitnl  ;  Sutinnon  atilrin  Spiritu  cl  adjuncla  sapu  u 
liarst  locutus.  Isidorus  cliain,  I.  de  vila  ct  inor- 
te  Saiicloriun  cap.  84 !  Sulomon,  ail,  Suiruimnl a 
BcclesiCB  rcvducit.  Eodcin  bonoris  lilulo  COnde- 
corant  Saloinoncm  1'rospcr  par.  2,   <U-  Pi.cdic- 
tion.  c.  27,  et  lUiperl.    prolOgO  lo   libruin  Psal- 
nKiriiin,  c.  l.s.  Anionius(|u()(|uc  inHiitor.paasim 
appcllat  Prophetam.  Denique  Pranc.  Georgiui 
toin.  ,r).  1'roblcm.  qui  eit  de  sc|)tcin  sapicntum 
(loctrina,  sect.  1  problcm.  2,  asserit  idco  fuissc 
Salomoncm   unctum  d  Nalhan  Prophcta ,   ut  in- 
uiurclur    ipsum    Itubilurum    chrisma  prophctici 
spiritus,  quo  nonnulla  fulura  prazdicercl,  el  mulla 
recondila  quamvis  cenigmalicc  palefaccret  ;  ad 
quorum  quodlibet    exigitur    spiritus  prophelicus. 
Inscribilur  bic  liber  hcbraicc  ilWmisle,  grse- 
ce  ix  Scpluag.  nxpot/Mou  ,  laline  Proverbia ,  vcl  Pa- 
rabola?  Salomonis ;  quia  contincl  sentcnlias  gra- 
vcs.etquasi  cthica  axiomala  lantae  auctorilalis, 
verilatis  ct  ccrliludinis,  ut  eis  contradici   nc- 
queat,  inquit  S.  Athanas.  in  Synopsi  S.  Scripl. 
cap.  14«  qcuehomincm  quovis  casu  veloccursu 
ad   sapienter   agendum,   vitamque   prudenter 
insliluendam  erudiant  et  dirigant.  Quare  inter 
eas  ,  aliae   sunt  proverbia    sive   adagia  ,    aliae 
parabolae  sive  comparationes  ct  simililudines, 
alia3   apopblhcgmata  ,  aliae   strophae   el  aenig- 
mata ,  de  quibus  plura  dicam  c.  1.  v.  1.   Ad 
hoec  sententiae  aliue  sunt  ethicas,  aliae  cecono- 
micac,  aliae  politicae,  aliae  denique  theologicae. 
Insuper    quaedam    sunt    didascalicae    et   doc- 
trinalcs  ,    quaedam   consolatoriae ,    aliae   prac- 
ticaeet  adhorlatoriae.  AudiS.  Basiliumin  inilium 
Prov.  Proverbioruni  nomen  ,  ait,  de  eo  quod  vul- 
gariter  dicilur,  apud  externos  compositum  est,  et 
de  illis  plerumque  qux  in  triviis  dicuntur.  Oemos 
enim  apud  iltos  via  dicitur.  Unde parccmia  defini- 
tur  verbum  juxta  viam,  usu  muLlorum  trilum  , 
etquod  d  paucis  ad  plura  similialransferri  polest. 
Apud  nos  vero  proverbium  est  sermo  ulilis  ,  sub 
umbra   ftguraque  idonea  expressus  ,  mullum  el 
usus  et  gravitatis  complectens  ,  in  recessu  quoque 
multum  alla?  sentenlim  conlegens.   Ex  quo  Domi- 
nus:  llozc,  inquit,  in  parcemiis  locutus  sumvobis. 
Tempus  venit ,  ut  nonjam  in  paroemiis  ,  sed  pa- 
lam  vobis  Loquar;  quasi  sermo  proverbialis  aper- 
tam   ac   Liberam  dicendi  viam  non  habeal ,  sed 
operimenlo  quodam ,  et  amigmate,  ac  verbis  aliis 
mentem  atque  sententiam  narret.  Verum  enim- 
vero  diligenter  hic    adveiiendum  proverbiales 
hasce  sentenlias  non  esse  veras  in  hoc  quod 
semper  ita  accidal :  significant  enim  non  quid 
semper,  sedquid  plerumque  fiat,  velfaciendum 
sit :  subinde  etiam  notant  duhtaxat  evcntum,  li- 
cet  rarum  :  significant  cnim  quid  ex  talivel  lali 
facto  boni  vel  mali  sequi,  ac  sperari  vel   timcri 
possit,  quidquid  subinde  accidat,  ut:  Divinalio 
in  labiis  regis,  in  judico  non  errabit  os  ejux  ,  Pro- 
verb.  16.  10.  Similia  sunt  c.  10.  22.  c.   18.  12. 
Idipsum  pluribus  exemplis  ostendi  canone7.  in 
Ecclesiasticum. 

Porro  versioni  Lalinae  Vulgatne  addam  ver- 
sionemSeptuag.  Aquilae,  Symmachi,Tbeodotio- 
nis,  Cbaldaei,  Syri,  Arabici  et  aliornm.  Ubi  noia 
Septuag.  bic ,  uli  et  alibi  ssepe  ,  dissidere  ab  Hc- 


BS 


PROLEGOMENA  1N  PRQVERBIA  SALOMONIS. 


braeoetVulgato  Laiino;  quia.utsolerler  advertit 
S.  Aug.  1.  2.  de  ConsensuEvang.  c.  66,  Septuag. 
Dei  spiritu  acti  soepe  non  tanlum  interpretes  , 
sedet  paraphrastoe  sunt.  Accedit  quodSeptuag. 
queedam  aliter  legcrint  in  Hebraeo,  quam  Nos- 
ter,  praesertim  cum  affines  sunt  litterae  :  tunc 
enim  facile  unam  pro  alia  substituunt,  indeque 
variant  scriptores  et  codices.  Sic  pro  littera  1 
subinde  in  suis  codicibus  habuerunt  et  lege- 
runt  litteram  ~\;  pro  1  legerunt  3,  uti  suis  locis 
ostendam.  Denique  in  versionem  Septuag.  per 
tot  seculorum  intervalla  multi  irrepere  potue- 
runt,  et  de  facto  non  pauci  irrepserunt  erro- 
res. 

Denique  auctor  libri  est  Salomon  ,  filius  Da- 
vidis,  rex  Israel;  qui  in  Ethica  ,  oeque  ac  in 
omni  sapientia  et  scientia  ,  excelluit,  fuitque 
Dei  dono  et  judicio  mortalium  omnium  sapien- 
tissimus.  Locutus  est  enim  tria  millia  parabo- 
larum  ,  et  quinque  millia  carminum,  quorum 
nonnulla ,  eaque  meliora,  huic  libro  inserta 
.sunt.  3.  Reg.  h.  32. 

Quocirca  Salomon,  uti  eetate  et  antiquitate, 
sic  et  sapientia  longe  superavit  septem  Graeciae 
sapientes,  caeterosque  omnes  :  Salomon  enim 
regnare  coepit  a  creatione  mundi  anno  2929  a 
diluvio  anno  1272,  «i  nativitale  Abrahae  anno 
980,  ab  exitu  Hebraeorumex  ^Egypto  anno  hlh, 
postcaptam  Trojam  annolM,  ante  Olympiades 
anno  239,  ante  Romam  conditam  anno  262  , 
ante  monarchiam  Persarum,  sive  ante  Cyrum, 
sub  quofloruereseptemGraecioesapientes,  anno 
482,  ante  Alexandrum  Magnum ,  sub  quo  ilo- 
ruere  Socrates,  Plato  et  Aristoteles,  anno  679, 
ante  Christi  natalem  anno  1013.  Vide  labulam 
chronologicam  ,  quam  praefixi  Pentateucho. 
Eodem  tempore  regnabat  in  Tyro  Suron  rex,  in 
iEgypto  Vaphres,  cujus  filiam  in  uxorem  acce- 
pitSalomon,  teste  Eupolemo  et  Eusebio  lib.  9. 
Proepar.  Evang.  Apud  Lacedoemonios  rex  erat 
Slratis  ,  apudCorinthios  Ion  ,  apud  Athenienses 
Archippus ,  apud  Latinos  Alba  Sylvius  filius 
jEneae  Sylvii :  in  Asia  dominabantur  Amazones, 
in  ^Eihiopia  regina  Saba.  Sub  idem  tempus  flo- 
ruere  Homerus  et  Hesiodus,  teste  Eusebio.  Unde 
et  Cyril.  lib.  7.  conlra  Julianum,  Homerum  fa- 
cit  cooevum  Salomoni :  nalus  est  enim  Homerus 
anno  regni  Salomonis  20,  vixitque  104  annos  , 
uti  multis  probat  noster  Salianus  tom.  3  et  h. 
Annal.  Quare  Homerus  potuit  audire  sapientiam 
Salomonis,  eamque  discere. 

Sapientia  vero  Salomonis  divina  fuit,  non  hu- 
mana,  utpole  eiindita  non  ab  homine  ,  sed  a 
Deo :  Dedi  tibi  ( ait  Deus  Salomoni  3.  Reg.  3. 12.) 
cor  sapiens  et  intelligens  in  tantam ,  ut  nullus 
ante  te  simitis  tui  faerit,  nec  post  teresurrecturas 
sit.  Etc.  h.  29:  Dedit  quoque  Deus  sapientiamSa- 
lomoni ,  et  prudentiam  mullam  nimis,  et  Latita- 
dinem  cordis,  quasi  arenam  qum  est  in  littore 
maris.  Et  prmcedebat  sapientia  SaLomonis  sapien- 
tiam  omniam  OrientaLium  et  Mgypliorum,  et 
erat  sapientior  cunctis  hominibus  ;  sapientior 
Etlian  Ezralitta ,  et  Heman  ,  et  Chalchol ,  et 
Dorda,  fiiiis  Maliol;  et  erat  noxninatus  in  uni- 
versis  gentibus  per  circuitum.  Locutus  est  quo- 
que  Satomon  tria  miltia  parabolas,  et  fuerunt 
carmina  ejus  quinque  et  mitte.  S.  Hieron.  in 
Quaest.  Hebr.  in  1.  3.  Regum  censet  tria  haec 
millia  parabolarum  hoc  Proverbiorum  libro 
contineri :  In  proverbiis  enim,  ait,  versus  non- 
genii   quindecim    contincntur ,    in  quibus  etiam 


continentur  tria  mitlia  parabotm.  Intellige  sy- 
necdochice  ,  scilicet  partem  majorem  triurn 
millium  contineri,  non  toia  tria  millia  :  praeser- 
tim  quia  Josephus  lib.  8.  Antiq.  cap.  2.  narrat 
a  Salomone  composiios  parabolarum  atquesi- 
militudinum  libros  ad  tria  millia.  Adde  quaes- 
tiones  illas  in  lib.  Reg.  nonvideriesseS.  Hieron. 
nam  stylo  ab  eo  discrepant,  nec  S.  Hier.  earum 
meminit  lib.  de  Script.  Eccles.  ubi  lamen  mc- 
minit  Quaest.  in  Genesin,  uli  solerter  adverlit 
Bellar.  lib.  deScript.  Eccles.  inS.  Hier.  Sed  audi 
Josephum  :  Composuit  etiam  libros  odarum  et 
carminum  quinque  supra  milte  ,  ac  parabolarum 
et  simititudinum  libros  ter  mitle ;  cuilibet  enim 
speciei  plantarum  suam  adliibuit  parabolam  ab 
hyssopo  usque  ad  cedrum  ;  idem  fecit  de  pecoribus 
et  cmteris  terrestribus  animalibus,  nalatilibusque 
et  qum  per  aerem  feruntur. 

Porro  Orig.  prologo  in  Cantic.  Proverbia  Sa- 
lomonis  ,  ait,  succinctis  brevibusque  sententiis 
ingentes  et  perfectos  continent  sensus.  Quin  et 
ipse  Salomon  Sapient.  8.  2:  Hanc  (sapientiam), 
ait ,  amavi  et  exquisivi  a  juventute  mea,  et  quce- 
sivi  sponsam  mihi  eam  assumere ,  et  amator  factus 
sum  formm  ULLus.  Generositatem  illius  gtorificat , 
contubernium  habens  Dei  (graece  ,  illi  convictus 
cum  Deo ) ;  scd  el  omnium  Dominus  diiexit  illam. 
Doclrix  ( groece  ^u?(; ,  id  est  mystis ,  initiatrix  , 
sacerdotissa;  sicut  enim  sacerdos  divina  pro 
dignitate  tractat ,  sic  et  sapiens  per  sapientiam 
digne  Deum  colit,  et  sancte  tractat  sancta)  enim 
est  disciplinm  Dei ,  et  eLectrix  (groece,  seclatrix  ; 
alii,  inventrix ;  alii,  ponderatrix  )  operum  ULius. 
Vide  sequenlia.  Hac  de  causa  Remigius  in  illud 
Coloss.  2.  v.  9  :  Inhabilat  in  ipso  oinnis  ptenitudo 
divinitatis  corporaliter  :  Habitavit  enim,  ait,  in 
SaLomone  per  sapientiam ,  in  Daniele  per  castita- 
tem,  in  Prophetis  per  sanctilatem ,  in  Moyse  per 
mansuetudinem ,  in  Christo  vero  per  omnem  vir- 
tutem  et  innocentiam.  SicTrismegistus  ad  Tatium 
filium  de  heroibus  et  principibus  ait  ,  quod 
mentem  consecuti  immortales  habentur ,  intelii- 
genliacuncta  complexi,  juxta  id  quod  paulo  ante 
di.vi  e  Script.  Salomonem  habuisse  tatitudinem 
cordis,quasi  arenam  qum  est  in  littore  maris,  hoc 
est,  ut  explicat  Vatabl.  dedit  illi  Deus  capacis- 
simum  animum,  multa  comprehendeniem  sua 
intelligentia.  q.  d.  Dedit  ei  tam  amplam  men- 
tem  ,  quam  amplum  locum  occupat  arena  qnae 
est  juxta  mare.  Hinc  Nazianz.  in  carm.  de  Vir- 
ginitate  ,  Salomonem  vocat  Sophim  verticem. 
Quinet  Abulensis  in  3.  Reg.  3.  q.  11.  Salomonem 
insapienlia  proefert  Adamo  ,  licet  illum  eidem 
postponantPererius  1.  3.  inGenes.  q.  3,  Valentia 
tom.  1.  disp.  7.  q.  2.  puncto  1,  et  Pineda  1.  3.  de 
Salom.  cap.  11.  n.  12. 

Porro  quia  in  Proverbiis  Salomon  omnem 

suam  sapientiam  expromit,  hinc  Proverbia  a 

Patribus  vocantur  Sapienlia  Salomonis.  Audi 

Euseb.  1.  h.  Histor.  22:  Porro  nonhic  solus  (  Ege- 

sippus  ),  sed  Irenmus,  et  tota  veterumturba  Pro- 

verbia  Salomonis  sapientiam  nu.-ix^o),  idest,  omni 

virtuterefertam  (vel  ut  alii  ad  verbum  vertunt, 

cunclivirluosam,  aut  omnistudiosam)  affirmabant; 

et  cap.  10.  ex  Melitone :  Salomonis  Proverbia  , 

ait,  sive  sapientia.  Clemens  Rom.  1.  1.  Conslit. 

cap.  7.   cum  inlegrum  fere  c.  7.   Proverb.  de 

muliere  prava  recitat:  Audiamus ,  ait ,  quid  tn 

Sapientia  prmcipiat  sanctus  sermo :  FiLi,  serva  ser- 

monesmeos,  etc.   Dic  sapienliam  sororem  tuam 

esse.  Et  cap.  8.  iterum  citans  locum  Prov.  31. 


PI\OLEGOMENA  in  it.ov  EI\BI  \  SALOMONI6. 


de  muliere  fortl !  Marltum  tuum  de  te  Saptentla 
taudel,  cum  per  Salomonem  ait:  MuUerernfortem 
qms  inveniet?  el  itrnnn,  c.  10:  Verbtan  quodln 
Sapientia  Domini  scriptumest  :  Velius  est  habi- 
tare  in  solitudine ,  quatn  cum  loquace  <t  pugnace 
muliere ,  etc.  quod  eat  ex  <••  31.  Prov.  Ac  oe  quU 
arbilretur  fortuitum  aliquem  in  Ciemenle  me« 
morisa  lapaum, sciai  non  soium  iibrum  Proverb. 
sed  praeteroa  omnes  Salomonia  libroa  eo  Sa- 
pientia  nomine  indigitari;  nam  io  ep.  ad  Jaco- 
bum  fratrem  Domini,  Cantica  item  appellatSa- 
pientiam  :  Dei,  ait,  diiectio  morii  eomparatur , 
dicente  Sapientia :  Validaest  ditectio  ut  mors, cic. 
De  quo  videndus  omnino  noaler  Turrianns  in 
explanationibua  Clementia  ,  cap.  7.  Atquo  adeo 
etiam  s.  Cyprianust  lih.  8.  Testim.  ad  Quirin. 
c  16.  quod  esl  de  bono  martyrii :  InSapicntia , 
ait,  Salomonis :  Libcrat  dc  malis  animam  tcstis 
fidclis  ;quae  verba  petita  suniexc.  \h.  Proverb. 
Et  c.  5o.  allert  locuin  Proverb.  15:  InSapien- 
tia ,  ail  ,  Salomonis  :  In  omni  loco  spcculantur 
oculi  Dci  bonos  ct  malos.  Ubi  videndus  Pamelius 
super  c.  16.  n.  ^O,  existimans  certo  omnes  Sa- 
lonionis  libros,  ac  non  solum  Proverbia,  lilulo 
tapientia  inscribi  a  Cypriano.  Denique  Ecclesia 
liosce  libros  vocat  sapientales  ,  et  sapientiam 
Salomonis.  Undecum  inMissavel  orticio  Eccles. 
quidquam  ex  bisce  libris  recitat ,  ex  libro  Sa- 
pientiae  id  se  depromere  affirmat, 

Ex  dictis  liquet  primo  falti  eos,  qui  censcnt 
Salomonem  nonnulla  sua  dogmata  hausisse  a 
Gentiiium  phUosophis  et  sapientibus ;  aut  ad 
Gentiiium  riius ,  dicta  et  facta  alludere  (undo  et 
ex  illis  ipsum  explicant:  )  tum  quia  omnium 
prior,  asque  ac  sapientior  fuit  Salomon  ,  adeo 
ut  ipse  nullius  fuerit  discipulus  ,  sed  omnium 
magister  :  tuin  quiaHebrai  nullam  cum  Genti- 
libus  voluerunt  baberecommuniondm,  tanquam 
populus  sanclus  ,  a  Gentilibus  separalus,  et  uni 
Deo  consecratus ;  quare  potius  Gentiles  sua  a 
Salomone  et  Hcbraeis  hauserunt ,  quam  Hebraei 
a  Gentilibus  ,  uli  docent  Euseb.  passim  de 
PraeparaL  Evang.  S.  Aug.  de  Givit.  Dei,  Theod. 
et  alii ,  tum  denique  quia  aapienlia  Salomonis 
fuit  divina,  et  a  Deo  infusa;  longe  ergo  omnia 
Gentilium  dicta  dogmataque  transcendit.  Unde 
etcum  Gentilium  dogmatibus  ,  moribus  et  riti- 
bus  eam  comparare  indignum  est  ,  et  Deo 
injurium  ;  perinde  ac  indignum  et  injurium 
est  herae  vel  dominae  ,  cam  cum  ancilla  com- 
ponere  :  omnes  enim  scientiae  Gentilium  sa- 
pientiae  divinae  velut  ancillae  serviunt  et  an- 
ciliantur. 

Liquet  secundo  quanta  sitparabolarum  Salo- 
monis  antiquitas,  dignilas ,  majestas,  utilitas. 
QuocircaS.  Hier.  epist.  7.  adLsetam  Albini  con- 
jugem,  de  Pauloe  iiliae  institutione,  monet  ut 
eam  k  teneris  imbuat  hisce  parabolis  :  Discat, 
aif,  primo  Psalterium,  liis  se  canlicis  avocet ,  et 
in\Proverbiis  Salomonis  erudiatur  ad  vitam.  Pul- 
cherrimae  enim  hic  traduntur  sententiae,  quibus 
in  omni  loco,  gressu  (unde  et  vocantur  Paroe- 
miae,  quasi  viatorum  itinerariae,  quod  viam  et 
iter^idest,  gressus  et  acliones  omnes,  diri- 
gant )  sermone  et  operatione  ulamur  ad  recte 
gradiendum,  loquendum,  el  operandum.  Qua 
de  causa  separatim  a  caeteris  S.  Scripl.  libris 
senteniiae  Salomonis  et  Siracidis  cusoe  exstant, 
exiguoque  libello  continentur,  ut  per  vias  a  quo  - 
libet  deferri ,  legi  et  teri  possint,  accipique 
quasi  assiduus  viae  comes,  imo  dux  ,  et,  ut  ille 


;ui  :  Vade  nirrmn.  iin  [Uustrisf.  ct  Reverendiss, 
Matthiaa  Hoviui  piss  memoria,  nuper  cum  in 
Belgio  agerem,  Arcbiepiscoptif  Mecbliniensif  , 
libellum  hunc  Salomonis  et  Siracidae  gnomas 
continentem  ,  assidue  lecum  etlam  i»<'r  riai  et 
itinera  deferebat,  eumque  in  curru  »-i  hoipiliii 
(instarmagnl  illius  Stanislai  iiosii  Cardinalii, 
<iui  Concilio  Tridentino  praefuitj  diiigenler  lege 
balet  relegebat :  unde  ejui  lentenliai  quaspar- 
ticularemln  rebui  quibuique  prudentiam,  tam 
humanam,quamdivinam  docentet  praoicribunt, 
ad  unguem  cailebat,  atque  exearumprcescripto 
et  diclamine  actus  omnes  suos,  iuni  privatoi  , 
lumpuhlicos  moderabalur  el  dirigebal;  ideoquo 
Archiepiscopatum  adeo  probe  et  sancte  guber- 
navit ,  ut  praesentibus  ingena  sul  desiderium, 
discipulis  exemplum,  posteris  formain  perfecti 
Pastoris  et  Episcopi ,  cum  1'ama  poslhuma  reli- 
querit  el  expresserit.  Hac  de  causa  inler  eiogia 
Salomonis  illud  imprimis  celebrat  Siracidesdi- 
cens:  Et  replcsti  in  comparationibus  amigmata  ; 
ad  insutas  longc  divulgatum  nst  nomen  tuum,  et 
ditectus  es  in  pacetua.  Incantilenissetproverbiis ,<  t. 
comparalionibus ,  et  inlerprctationibus  miratts 
sunt  terra.  Eccli.  kl.  17.  Vide  ibidicla,  el  Jose- 
phum  8.  Antiq.  c.  2.  Denique  S.  Hier.  in  c.  12. 
Eccles.  ad  illa  v.  9  :  Et  investigans  composuit 
(  Salomon  )  parabolas  multas  :  Atiud ,  ait  ,  in 
meduUa  kabentes  ,  aliud  in  superficie  pollicentes. 
Proverbia  quippe  non  hoc  sonare  quod  scriptum 
est ,  etiamin  Evangeliis  edocemur ;  quod  Dominus 
populo  in  provcrbiis  et  parabolis  sit  locutus  :  se- 
creto  autem  Apostolis  dissolveritea,  Matth.  13.  Ex 
quo  manifestum  est ,  et  Proverbiorum  librum,  non 
ut  simplices  arbitrantur ,  patentia  habere  pra'- 
cepta  ;  sedquasi  in  terraaurum ,  in  nuce  nucleus, 
in  hirsulis  castanearum  operculis  absconditus 
fructus  inquiritur  :  ita  in  eis  divinum  sensum 
altius  perscrutandum. 

Scopus  et  finis  horum  Proverbiorum  est  cui- 
que  aetali,  sexui,  slatuiel  generi  hominum,  iu 
quovis  rerum  occursu  leges  recte  agendi ,  nor- 
mamque  honesuc  vit.e  prooscribere  qua  Deo 
placeant,  ut  ab  illo  post  modicos  brevis  hujus 
oevi  labores  aeterna  felicitate  et  felici  aeternitate 
donentur,  aceamdem  sibi  subditos,  sive  in  do- 
mo  etfamilia,  sivein  republ.  etregnopcrducant. 
Huncfincm  iniliolibri  indicatAuctor  dicens  :  Pa- 
rabotm  Salomonis  ,  ad  sciendam  sapientiam  et 
disciplinam  ;  ad  inlelligenda  verba  prudentia  ,  et 
suscipiendam  eruditionem  doctrina?,  justitiam,  et 
judicium,  cl  aquitatem.Quocirca  vix  alius  inter 
S.  Script.  librosest  hocnostro  ad  dicendum,  ad 
concionandum,  adpersuadendum,  ad  nliimum 
mores  hominum  formandos  reformandosque 
aplior :  qua  de  causa  ejus  sententiis  crebro  ulitur 
S.  Gregorius  qui  oplimus  morum  et  virtutum  est 
magister.  Atque  hac  de  causa  sicut  Ecclesiasti- 
cus  ,  sic  potiori  jure  hic  liber  vocetur  reaveyeros , 
idest,  omnium  virtutum  proeceptor,  acwxipzzoi, 
idest,  prae  omnibus  eligendus  etlegendus.  Quo- 
circa  Basil.  Imp.  ad  imperium  inslruens  Leonem 
filium,  cognomento  Pbilosophum,  hocultimum 
eidat  praeceplum:  P 'eterum  sapientum  sententias 
revolve,  ulmores  tuospmniex  parte  excolas;multa 
enim  in  illis  pra?cepta  vatde  utilia  reperies  ,  pra- 
sertim  in  operibus  Satomonis  et  scriptis  Isocralis : 
adde  etiam,  si  vis ,  Jesu  Siracli  documenta  ,  e 
quibusmultum  civitis  et  regia?  prudentice  haurire 
poteris.  Exstatin  finetomi  5.  Biblioth.SS.Patrum. 
Hinc  in  Bibliis  Arabicis  huic  libro  hic  datur  li- 


PROLEGOMENA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS. 


lulus  :   Proverbia   Salomonis    sapientis  ,  id  est 
conciones  ejus,  qui  regnavit  in  filiis  Jsrael.  In 
Syriacis  vero  :  Liber  Proverbiorum  Salomonis, 
filii  David,  regis  Israel. 

Dividunt  Hebraei  vetus  Testamentum  in  tres 
partes,  scilicet  in  Legem  sive  Pentateuchum  , 
Prophetas  et  Hagiographa.  Hagiographis  accen- 
sent  Proverbia,  caeterosque  libros  Salomonis. 
S.  Augustinus  tamen  lib.  2.  de  Doctr.  Christi. 
cap.  8  ,  dividens  Scripturam  veterem  in  histo- 
rialem  et  prophetalem,  prophetali  libros  Salo- 
monis  annumerat  :  praesertim  quia ,  uli  ipse 
ostendit  lib.  17.  de  Civit.  20,  in  hoc  libro  verae 
et  proprie  dictae  propheliae  de  Christo  el  Eccle- 
sia  continentur  ,  quod  verissimum  esse  suis 
locis  ostendam.  Autumant  Rabbini  Salomonem 
primo  scripsisse  Canticum  Canticorum ,  cum 
adhuc  esset  juvenis,  Proverbia  in  virili  aetate , 
Ecclesiaslen  in  senio.  Verum  ordo  gradusque 
materiarum  conlrarium  indicat,  scilicet  eum 
primo  scripsisse  Proverbia  ,  deinde  Ecclesias- 
ten,  denique  Canticum ,  atque  hoc  ordine  in 
Bibliis  libri  ponuntur.  In  Proverbiis  enim  inci- 
pientes  erudit ;  iri  Ecclesiaste  ,  proficientes  ; 
in  Cantico,  perfectos,  uli  dixiinilioexS.  Hieron. 

Vertithunc  librum  ex  Hebraeo  S.  Hier.  ejus- 
que  versio  est  ea  quam  habemus  in  LatinaVul- 
gata.  Verum,  quia  tunc  usilata  ,  et  tolo  orbe 
recepta  erat  versio  lxx.  Interprelum  ,  hinc,  ne 
eam  prorsus  mutare  velle  videretur  S.  Hieron. 
ineamdem,elsi  ab  Hebraeodiscrepantem,  saepe 
declinat  :  qua  de  causa  nostra  versio  non  per 
omnia  exacteet  adamussimrespondet  Hebrueo, 
sed  ab  eo  subinde  in  Graecum  defleclit,  et ,  ut 
ita  dicam ,  deviat.  Ubi  nota  Septuag.  subinde 
nonnulla  addere,  quae  modo  non  sunt  in  He- 
braeo ,  sive  quia  illorum  aetate  ea  exstabant  in 
Hebraeo  ,  sive  quod  ipsi  explicationis  gralia 
nonnulla  addiderint,  uli  addiderunt  tbne  atien- 
das  fallacix  mulieris,  c.  5.  2;hocenim  tacite  in 
sequentibus  inlelligitur,  'sive  quod  ipsi  non 
tantum  interpretes  fuerint,  sed  et  scriplores 
hagiographi,  ulidocet  S.  August.  1.  k.  de  Doctr. 
Christiana  c.  7.  et  1.  1.  de  Consensu  Evang. 
c.  66.  Afflati  ergoSpiritu  Sanclo,  potueruntejus 
instinctu  diclare  sententias  nonnullas,  quae  in 
Hebraeo  non  habentur  ,  ideoque  auctoritatem 
habent  Canonicae  Scripturae,  atque  ut  tales  eas 
recepit  etprobavit  Ecclesia.  Tum  denique  quod 
sententiae  nonnullae  ex  uno  loco  in  alium  trans- 
latae  sint,  sive  ab  ipsis  Septuag.  sive  ab  eorum- 
dem  collectoribus.  Sic  Proverb.  k.  v.  ult.  addi- 
derunt :  Vias  enim,  qum  a  dextris  sunt ,  novit 
Dominus  ;  perversce  verosunt  qua  a  sinistris  sunt, 
Ipse  autem  reclos  facict  cursus  luos,  itinera  au- 
tem  tuain  pace  producel :  nihil  enim  horum  est 
in  Hebraeo,  nec  in  Chaldaeo.  Porro  a  cap.  10. 
usque  ad  flnem  Proverb.  facile  est  discernere 
in  editione  Vulgata  quae  sententioe  exstent  in 
Hebraeo,  quae  non  :  illae  enim  quibus  sigillatim 


numerus  in  margine,  adindicandum  ordinem 
versus,  praeponitur,  exstant  in  Hebraeo  ;  illae 
vero  quibus  numerus  non  praeponitur,  sed  nu- 
mero  versus  praecedenlis  adscribunlur,  non 
exstant  in  Hebraeo  ;  ut  c.  10.  versus  annexus 
\ersuifr:  Quinititur  mendaciis,  hic  pascit  ventos, 
non  exstat  in  Hebraeo,  quiacaret  numero.  Cap. 
12.  versus  annexus  versui  11  ;  Qui  suavis  est  in 
vini  demorationibus,  insuis  munilionibus  relinquit 
contumeliam  ,  non  exstal  in  Hebraeo.  Cap.  lk. 
versus  annexus  v.  15:  Fitio  doloso  nihil  erit  boni, 
etc,  non  exstat  in  Hebraeo ,  aeque  ac  annexus 
v.  21  :  Qui  credit  in  Domino  misericordiam  diti- 
git.  Pari  modo,  ut  caeteros  omnes  recenseam , 
non  exstant  in  Hebraeo  versus  annexus  v.  5.  et 
27.  c.  15.  Item  annexus  v.  5.  c.  16.  item  annexi 
v.  16.  c.  17  et  v.  8  et  22.  c.  18  et  v.  9.  c.  22  et 
v.  7.  c.  23  et  v.  10  et  20.  (ubi  duo  sunt)  c.  25  et 
v.  10.  c.  27  el  v.  27.  c.  29.  Igilur  versum  ,  cui 
proprius  non  praefigitur  numerus,  scito  non 
exstare  in  Hebraeo.  Nam  Septuag.  Interpretes 
sequiturNoster  :  ipse  enim  ea  quoe  non  invenit 
in  Hebraeo ,  sed  in  Septuag.  ex  iis  descripsit,  ne 
quid  minus  iis  haberemus.  Unde  colligas  ver- 
sionemVulgatamS.  Hier.  nonessepuram  putam 
ex  Hebraeo  ,  sed  nonnulla  ex  Graecis  addita,  sive 
ab  ipsoS.  Hieron.  sive  aliquo  alio. 

Porro  versio  Septuag.  ubi  pura  est  et  sincera, 
olim  Vulgata  fuit,  ideoque  Canonica  Script.  ac 
proindeetiamnum  talis  est :  at  eamdem  subinde 
minus  puram  et  sinceram  esse,  ex  varietatc 
lectionum  quae  in  ea  reperitur,  liquet.  Quare 
velle  eam  semper  cum  Hebraeo  et  Vulgata  mo- 
derna  conciliare,  supervacuum  est,  imo  impos- 
sibile.  Ubi  conciliatio  facilis  erit  et  prona, 
indicabo  ;  ubi  difficilis  et  violenta  ,  praeteribo. 
Vulgatam  enim  modernam,  velut  genuinam 
S.  Script.  ab  Ecclesia  auctoratam  ,  explicare 
deslino.  Sept.  fere  sequitur  Syrus  Interpres , 
Moses  Bar-Cepha  vetus  auctor;  etipse  Syrus  lib. 
de  Paradiso  parte  1.  pag.  307  :  Sciendum  esl , 
iiic\n\l,ve  tus  Testamentum pluribus  translalionibus 
ex  llebrxa  lingua  in  Grazcam  esse  transpositum  ; 
Syriace  vero  redditum  esse ,  una  quidem  inter- 
pretatione  ex  ipso  llebrxo,  altcra  vero  ex  Grceco. 
Verum  Syra  versio,  quaemodoexstat,  ex  Graeco 
traducta  videlur  :  passim  enim  cum  eo  consen- 
lit,  paucis  exceptis. 

Denique  ,  ut  ad  oculum  videatur  quam  Salo- 
mon  hisce  libris  sit  accuratus  sapientiae  ethi- 
caeque  magister,  quamque  ejus  dogmata  se- 
culi  sint  posteri  sapientes,  praesertimSiracides 
auctor  Ecclesiastici ,  qui  Salomone  540  annis 
fuit  posterior;  ponam  hic  ex  ordine  gnomas 
Siracidae  illustriores  ,  quas  ipse  ex  Salomone 
partim  quoad rem  et  sensum,  partim  verbotc- 
nus  deprompsii  eL  mutuatus  est,  uii  sequentia 
utriusque  parallela  ostendent  :  qua  ex  re  miia 
pariler  videbitur  Siracidis  cum  Satomone  in 
doctrina  ,  harmonia  et  consonanlia. 


lTlOl.l.t.O.VI  \.\  l\  IT.OUTllllA  SALOMOMS. 


PAllALLELA 


JESU  FILIl  SIRACII  1N  ECCLESIASTICO  , 


1.  Oinnis  sapicntia  a  DominoDco  csl,  etcum 
illo  fuii  scmper,  ctesi  anteaevum,  cap.  1.  v.  1. 

%  Prior  omnium  crcaia  cst  sapicnlia  ,  cl  in- 
tcllectus  prudenliae  ab  aevo,  v.  4. 

3.  Et  effuditUlam  super  omuia  opera  sua  ,  ct 
supcr  omncm  carncm,  v.  10. 


4.  Inilium  sapicnliae  timor  Domini,  v.  16. 

5.  In  igne  probatur  aurum  ct  argcntum ; 
homines  vero  receplibiles  in  camino  bumilia- 
lionis,  cap.  2.  5. 

6.  Alliora  tc  ne  qunesieris,  ct  fortiora  tc  nc 
scrulalusfueris,  cap.  3.  22. 

7.  Noli  anxius  essc  in  divitiis  injuslis  ;  non 
cnim  proderunt  libi  ia  dic  obductionis  ct  vin- 
diclae,  cap.  5.  10. 

8.  Cum  iracundo  non  facies  rixam  ,  et  cum 
audace  non  eas  in  descrium,  cap.  8.  19. 

9.  Ne  dcs  fornicariis  animam  tuam  in  ullo,  ne 
perdas  le  cl  baercdilalem  luam,   cap.  9.  G. 


10.  Secundiim  judicem  populi,  sicet  ministri 
cjus,  cap.  10.  2. 

11.  Servo  sensatoliberi  servient,  v.  28. 


12.  Melior  cstqui  operalur  clabumlat  in  om- 
nibus  ,  quam  qui  gloriatureleget  panc,  v.  30. 

13.  Priusquam  audias.,  ne  respondeas  ver- 
bum  ,  cap.  11.  8. 

14.  Est  quilocupletaturparce  agendo,  etc.  Et 
nescit  quod  tempus  praetcriet,  et  mors  ap- 
propinquet,  et  relinqual  omnia  aliis ,  et  mo- 
rietur ,  v.  18. 

15.  In  bonis  viri,  inimici  illius  in  trislitia: 
cl  in  malilia  (afjlictione)  illius,  amicus  agnilus 
cst ,  cap.  12.  9- 

16.  Et  si  bumiliatus  vadat  curvus,  adjice  ani- 
mum  tuum ,  et  custodi  le  ab  illo,  v.  11. 

17.  Dives  injusteegit,  etfremet  :  pauper  au- 
temUesus  tacebit,  cap.  13.  4. 

18.  Dives  commotus  confirmalur  ab  amicis 
suis :  bumilis  autcm,  cum  ceciderit,  cxpelletur 
cl  a  notis,  cap.  13.  v.  25. 

19.  Ante  obitum  tuum  operare  justiiiam  : 
quoniam  non  est  apud  iuferos  invcnire  cibum, 
cap.  14.  17. 

20.  Bcatus  vir  qui  in  sapienlia  morabitur, 
ctc.  ,  qui  rcspicit  per  fencsiras  illius ,  et  in 
januis  illius  audiens  ,  v.  22  cl  24. 


ET  SALOMONIS  1N  PROVERBIIS,  ECCLESIASTE 
SAIMENTIA. 

1.  Dominus  posscdil  me  in  inilio  vianim  sua- 
rum,  antcquain  quidquam  facerct  a  principio  , 
1'rov.  c.  8.  v.   22. 

2.  Ab  iderno  ordinala  sum.cl  cx  antiquis, 
antequani  tcna  licrct,  v.  23. 

3.  (Juando  i>ricparabal  coelos^  aderam,  elc.  , 
v.  27. 

Cum  co  eram  cuncta  componens,  elc,  et  dcli- 
ciac  me.e  esse  cum  liliis  bominum,  v.  30. 

4.  Timor  Domini  principium  sapienliac  , 
cap.  1.  v.  7. 

5.  Tanquam  aurum  in  fornace  probavit 
cos  ,  ct  quasi  bolocausti  bostiam  acccpit  illos. 
Sap.  c.  3.  v.  6. 

6.  Qui  scrutator  cst  majestalis,  opprimetur  i\ 
gloria,  cap.  25.  27. 

7.  Qui  confulit  in  divitiis  suis  corruct  : 
justi  auicm  quasi  vircns  folium  germinabuni, 
cap.  11.  28. 

8.  Noli  csse  amicus  bomini  iracundo,  ncquc 
ambulcs  cum  viro  furioso,  cap.  22.  24. 

9.  Ne  des  alicnis  bonoremtuum,ct  annos  luos 
crudeli  :  ne  forle  impleantur  extranei  viribus 
tuis  ,  et  labores  lui  sint  in  domo  aliena  , 
Vroverb.  cap.  5.  v.  9. 

10.  Princeps,  qui  libenler  audit  verba  men- 
dacii  ,  omnes  ministros  babet  impios  ,  cap. 
29.  12. 

11.  Servus  sapiens  dominabitur  filiis  stnl- 
tis,  cl  inter  fratres  luTreditatem  dividct,  cap. 
17.  2. 

12.  Melior  cslpauperet  sufficiens  sibi,  quam 
gloriosus  el  indigens  pane,  cap.  12.  9. 

13.  Qui  prius  rcspondet  quam  audiat,  stul- 
tum  se  esse  demonstrat,  et  confusione  dignum, 
cap.  18.  13. 

14.  Unus  esl,  et  secundum  non  habet ,  non 
filium,  non  fratrem ;  ct  lamen  laborare  non 
cessat  ,  elc,  nec  recogitat  dicens  :  Cui  la- 
boro  ,  ct  fraudo  animam  meam  bonis  ?  Eccle- 
siasta ,  4.  8. 

15.  Omni  lempore  diligit  qui  amicus  est ,  et 
frater  in  angusliis  comprobalur,  cap.  17.  17. 

16.  Quando  submiserit  vocem  suam  ,  ne'cre- 
dideris  ei  :  quoniam  septem  nequitiae  sunt  in 
cordc  illius,  cap.  26.  25. 

17.  Cum  obsecrationibus  loquetur  pauper, 
et  divcs  cffabitur  rigide,  cap.  18.  23. 

18.  Diviliae  addunt  amicos  plurimos :  a  pau- 
pere  autem  et  hi ,  quos  habuil,  scparantur  , 
cap.  19.  4  et  7. 

Fratres  bominis  pauperis  oderunt  eum :  insu- 
per  et  amici  procul  recesserunt  ab  eo. 

19.  Quodcumque  facere  potest  manus  tua, 
inslanter  operare  ;  quia  nec  opus  ,  nec  ratio, 
ncc  sapientia  ,  nec  scienlia  crunt  apud  infc- 
ros,  quo  lu  properas.  Eccl.  c.  9.  10. 

20.  Beatus  bomo  qui  audit  me ,  et  qui  vi- 
gilat  ad  fores  meas  quotidie,  et  observat  ad 
posles  osiii  mei ,  cap.  8.  34. 


PROLEGOMENA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS. 


JESU  FILll  SIRACH  1N  ECCLESIASTICO, 


ET  SALOMONIS  IN  PROVERBIIS. 


21.  Longe  abest   a  superbia  et   dolo  ,  cap. 
15.  7. 

22.  Non  dixeris :  Per  Deum  abest ;  quae  enim 
odit,  ne  feceris,  v.  11. 


23.  Ante  hominem  vita  et  mors,  bonum  et 
malum  :  quodplacueritei,  dabitur  illi,  v.  18. 

24.  Amortuoquasi  nihil,  peritconfessio.  Con- 
fiteberis  vivens,  vivus  etsanus  confiteberis  ,  et 
laudabis  Deum ,  cap.  17.  26. 

25.  Operariusebriosus  non  locupletabitur:  et 
qui  spernit  modica  ,  paulatim  decidet,  cap. 
19.  1. 

26.  Qui  mullis  utitur  verbis,  lcedet  animam 
suam :  et  qui  potestatem  sibi  sumit  injuste,  odie- 
tur ,  cap.  20.  v.  8. 

27.  Ex  ore  fatui  reprobabitur  parabola  :  non 
enim  dicit  illam  in  tempore  suo,  v.  22. 

28.  Xenia  et  dona  excaecant  oculos  judicum  , 
et  quasi  mutus  in  ore  avertit  correptiones  eo- 
rum,  v.  31. 

29.  Scientia  sapienlis  tanquam  inundatio 
abundabit,  et  consilium  illius  sicut  fons  vitae 
permanet,  cap.  21.  16. 

30.  Fatuus  in  risu  exaltat  vocem  suam  :  vir 
autem  sapiens  vix  tacite  ridebit,  v.  23. 

31.  Arenam,  etsalem,  et  massam  ferri  faci- 
ius  est  ferre   quam  hominem  impudentem, 

cap.  22.  18. 

32.  Ego  ex  ore  Altissimi  prodivi,  primogenila 
ante  omnem  creaturam,  cap.  26.  5. 

Ab  initioet  ante  secula  creata  sum,  v.  16. 

33.  Egofeci  in  ccelis  ut  oriretur  lumen  indefi- 
ciens  :  gyrum  cceli  circuivi  sola,  et  profundum 
abyssipenetravi,  etinfluctibusmaris  ambulavi, 
et  in  omni  terra  steti,  v.  6  et  7. 

36.  Transite  ad  me  omnes  qui  concupiscitis 
me,  et  a  generationibus  meis  implemini :  Spiri- 
tus  enim  meus  super  mel  dulcis ,  et  hceredilas 
mea  super  mel  etfavum,  v.  26. r 

35.  Gratia  super  graliam,  mulier  sancta  et 
pudorata  ,  cap.  26.  19. 

36.  Qui  denudat  arcana  amici ,  fidem  per- 
dit,  et  non  inveniet  amicum  ad  animum  suum, 
cap.  27.  17. 

37.  Qui  in  altum  mittit  lapidem ,  super  caput 
ejus  cadet ,  v.  28. 

Qui  foveam  fodit,  incidet  in  eam ,  v.  29. 

38.  Quasi  lutum  figulis  in  manu  ipsius,  plas- 
mare  illud  etdisponere,  etc.  Sic  homo  in  manu 
illius  qui  se  fecit,  cap.  33.  13. 

39.  Qui  timet  Dominum  ,  nihil  trepidabit , 
et  non  pavebit :  quoniam  ipse  est  spes  ejus, 

cap.  Zh.  16.  .... 

60.  Dona  iniquorum  non  probat  Altissi- 
mus ,  nec  respicit  in  oblationes  iniquorum  , 
v.  23. 

61.  Non  apparebis  ante  conspectum  Domini 
vacuus ,  cap.  35.  6. 

62.  Quis  credit  ei  qui  non  habetmdum,  et  de- 


21.  Arrogantiam,  et  superbiam,  et  viam  pra- 
vam,  etos  bilingue  detestor ,  v.  13. 

22.  Insipientia  hominis  violat,  vel  vastat  vias 
ejus  :  Deum  autem  causatur,  vel  accusat  ,  in 
corde  suo.  Quce  verba  ex  Proverb.  juxla  Sep- 
luag.  citat  S.  August.  de  Gratia  et  liber.  arbilr. 
c.  2,  cap.  19.  3. 

23.  Considera  quod  hodie  proposuerim  in 
conspectu  tuo  vitam  et  bonum,  et  e  coatrario 
nfortem  et  malum,  Deuter.  30.  15. 

26.  Noninfernusconfitebitur  tibi,  neque  mors 
laudabitte  ,  etc.  Vivens  vivens  ipse  confitebitur 
libi,  IsaiaZS.  18. 

25.  Vacantes  poculis,  et  dantes  symbola  con- 
sumentur,  et  vestietur  pannis  dormitatio,  cap. 
23.  v.  21. 

26.  In  multiloquio  non  deerit  peccatum  :  qui 
autem  moderaturlabiasua,  prtidentissitnusest, 
cap.  10.  19. 

27.  Quomodo  pulchras  frustra  habetclaudus 
tibias ;  sic  indecens  est  in  ore  stultorum  para- 
bola ,  cap.  26.  7. 

28.  Nec  accipies  munera,  quae  eliam  excfecant 
prudentesetsubvertuntverba  justorum  ,  Exodi 
23.  8. 

29.  Torrens  redundans  fons  sapienliae  ,  cap. 
18.  h. 

Fons  vitaeerudilio  possidentis,  cap.  16.  22. 

30.  Sicutsonitusspinarumardentium subolla, 
sic  risus  slulli,  Eccles.  7.  7. 

31.  Grave  est  saxum,  et  onerosa  arena :  sed 
ira  stulti  utroque  gravior,  cap.  27.  v.  3. 

32.  Dominuspossedit  mein  initio  viarum  sua- 
rum,  antequam  quidquam  facerel  a  principio. 
Aboeternoordinata  sum,  cap.  8.  v.  22. 

33.  Quando  prreparabat  coelos,  aderam  : 
quando  certa  lege  et  gyro  vallabat  abys- 
sos ,  etc.  quando  appendebat  fundamenta  ter- 
ra3 ,  v.  27. 

36.  Nunc  ergo,  filii,  audite  me  :Beati,  quicus- 
todiunt  viasmeas.  Audite  disciplinam,  et  estote 
sapientes.  Beatus  homo,  qui  audit  me,  etc.  Qui 
me  invenerit,  inveniet  vitam,  et  hauriet  salu- 
tem  a  Domino ,  v.  32. 

35.  Qui  invenit  mulierem  bonam,  invenit  bo- 
num.  Septuag.  invenit  *«?(«;,  id  est  gratias, 
cap.  18.  22. 

36.  Qui  ambulat  fraudulenter,  revelatarcana  : 
qui  autem  fidelis  estanimi,  amicicelat  commis- 
sum,  cap.  11.  13. 

37.  Quifodit  fnveam,  incidet  in  eam ,  et  qui 
volvit  Iapidem,  reverteturadeum,  cap.  26.  27. 

38.  Sicut  lutuminmanuftgulUsic  vosin  manu 
mea  domus  Israel,  Jerem.  18.  6. 

39.  Justus  quasi  leoconfidens,  absque  terrore 
erit ,  cap.  28. 1. 

60.  Victimae  impiorum  abominabiles  Domino  : 
vota  justorumplacabilia,  cap.  15.  8. 

61.  Non  apparebis  in  conspectu  meo  vacuus, 
Exodi  23.  15. 

62.  Sicut  avis    transmigrans  de  nido  suo,  sic 


PROLECOMKNA  1\  PHOVElllllA  SAI.O.MOl 


JI.SU  FU.II  SIRACB  IN  ECCLESIASTICO  , 


i  i  SALOMOtUS  i nOM.iilillS. 


nectens  ubicumqueobscuraveril .  cap.  36.  v.  28. 

63.  Omnia  queede  lerrasunt,  in  lerram  con- 
verteritur,  et  omnes  aquae  in  mare  revertenlur, 

t  ap.  DjO.  r.  11. 

hh.  SubstantiaB  injustorum  sicul  Duvius  sicca- 
buntur,  et  Bicut  tonitruum  magnum  in  pluvia 
personabunt ,  v.  13. 

65.  Nepotes  iinpiorum  non  multiplicabunt ra- 
mos,  et  radices  immundassupercacumen  pctrae 
sonant,  v.  15. 


/j6.  Curam  habe  dc  bono  nominc  :  boc  enim 
magis  permanebit  tibi  ,  quam  millc  tbcsauri 
pretiosiet  margni,  cap.  hl.  v.  15. 


vir  (|ui  derelinquit  locum  suum  ,  Proverb. 
27.  8. 

/i.'5.  Ad  locum  ,  unde  exeunt,  Dumina  rev<  i 
tuntur,  ui  ilerum  Duant,  Bccles.  1.  7. 

hh.  Quasi  tcmpcstas  transiens  non   eril  Im 
pius  :justus  aqtem  quasi fundamentum  Bempl- 
ternum,  Proverb.  10.  '25. 

hh.  Spuria  viiulamina  non  dabunt   radices 

alias  ,  ncc  stabilc  lirmamcntum  collocabunt. 
Et  si  in  ramis  in  tempore  germinaverint,  in- 
firmiler  posila  ,  a  vcnlo  coniinovcbuntur  ,  et 
u    nimictate   vcntorum  eradlcabuntur  ,   Sap. 

h.  3. 

46.  Melius  cst  nomcn  bonum,  quam  divitiac 
multae:  superargentum  ct  aurum  ,  gratiabona, 

ut  scilicet  sis  in  gratia  ct  Oenevotentia  alioram  , 
Proverb.  22.  1. 


«o»s§K>@C*£eo« 


Caetera  quae  a  cap.  Uh.  usque  ad  finem  libri 
tradit  Siracidcs,  elogia  suntSalomonis,  Davidis, 
Mosis,  Palriarcbarum  et  Prophetarum,  quae  ex 
proprio  cujusque  libro,  bistoria  vel  propbetia 
petila  esse,  adeoque  illorum  esse  compendia, 
cuivis  ea  inspicienti  liquet. 

Porro  adeo  Siracides  Salomonis  fuit  assecla  , 
discipuluset  acmulus,  ut  Palres  plerique,  aeque 
ac  recentiorcs  librum  Ecclesiastici  Salomoni 
adscribant;  quasi  Salomon  senlentiarum  ejus 
sit  auctor  ;  Siracides  vero  carumdem  duntaxat 
collector  et  descriptor. "Quocirca  S.  Aug.  caete- 
rique  Palres  Ecclesiasticum  Salomonis  nomine 
indigitant  citantque,  uti  multis  ostendi  Prooe- 
mio  in  Ecclesiasticum. 

Quapropter  uno  hoc  tomo ,  si  fieri  possit, 
totam  sapientiam  Salomonis,  puta  Proverbia, 
Ecclesiasten  ,  Sapienliam  ,  et  forte  Caniicum 
Canticorum,  complecli  destino;  perinde  ac  to- 
tam  Siracidis  sapientiam  uno  tomo  complexus 
sum,  praeserlim  quia  multas  Salomonis  sen- 
tentias  in  Siracide,  qui  eas  a  Salomone  mutua- 
tus  est,  exposui.  Quare  illas  e6dem  remittam , 
ne  jam  dictum  dicam,  et  actum  agam. 

Denique  subinde  similes  Siracidis  et  aliorum 
sapientium,  etiam  Philosophorum  ,  sententias 
citabo,  quae  Salomonicis  sui  similibus  vel  lucem 
vel  decus  afferunl;  tum  ut  rivos  suo  fonti  resti- 
tuam  :  a  Salomone  enim  singuli  sua  hauserunt : 
tum  ut  ostendam  quanta  sapientiae,  id  est  ve- 
ritatis  et  virtutis,  sit  vis  ,  utpote  quam  etiam 
infideles,  puta  idololatrae  et  baeretici  ,  subinde 
negare  non  sint  ausi  ;  esto  in  aliis  multis  cae- 
cutierint,  turpfterque  errarint.  Idipsum  enim 
doctori  orthodoxo  faciendum  esse  praeclare 
docet  S.  August.  lib.  2.  de  Doctrina  Christiana 
cap.  40.  Pliilosoplu  aatem,  ait,  qui  vocantur ,  si 
qua  forte  vera  et  fidei  nostra?  accommoda  dixe- 
rint  ,maxime  Platonici ,  non  solum  formidandd 
non  sunt,  sedab  eisetiam  tanquam  iiijustis  posses- 
soribus  in  usum  nostrum  vindicanda.  Sicut  enim 
JEgyptii  non  sotum  idola  kabebant ,  et  onera  gra- 
via,  qua?  populus  Isruel  detesturetur  et  fugeret, 

CORNEL.    A    I.4PIDE.    TOM.    III. 


sed  etiam  vasa  atque  ornamenta  de  auro  ct  ar~ 
gento  ,  et  vestem,  qua  ille  populus  exiens  de 
Mgyptosibi  potius,  tanquam  ad  usum  meliorem 
ctanculo  vindicavit ,  non  auctoritate  propria,  sed 
prxccpto  Dei,  ipsis  Mgyptiis  nescienter  commo- 
dantibus  ea  quibus  non  bene  utebantur :  sic  doc- 
trinm  omnes  Gentilium  non  solum  simutata  el  su- 
perstitiosa  figmenla,  gravesque  sarcinas  super- 
vacanei  taboris  liabent ,  quce  unusquisque  noslrum 
duce  Christo  de  societate  Gentilium  exiens  debei 
abominari  atque  devitare  ,  sed  etiam  liberales  dis- 
ciplinas  usui  veritatis  aptiores,  et  quo^dam  morum 
prcecepta  utilissima  continent,  deque  ipso  uno  Dco 
cotendo  nonnulla  vera  inveniuntur  apud  eos  : 
quod  eorum  tanquam  aurum,  quod  non  ipsi  insti- 
tuerunt,  sed  de  quibusdam  quasi  metalhs  divina; 
providentice ,qum  ubique  infusa  est  ,  eruerunt,  et 
quoperverse  atque  injurioseadobsequiadcemonum 
abutuntur;  cum  ab  eorum  misera  societate  sesc 
animo  separat,  debet  ab  eis  auferreChristianus 
ad  usumjustum  prcedicandi  Evangelit.  Actor.  7. 
Plura  hac  dere  dixi  prooemioin  Ecclesiasticum. 
Porro  in  hac  re  cavenda  est  nimia  licentia  , 
qua  nonnulli  in  Gentilium  libris  versati  , 
S.  Scripturam  ad  Gentilium  histonas,  ntus  ct 
mores,  quos  mente  praeconceperunt,  accom- 
modant,  imo  explicant,  cum  potius  haecomnia 
S.  Scripturam  velut  pedissequae  dominam,  ut 
ait  S.  August.  subsequi ,  illique  subservire  de- 
beant.  Idem  olim  vilio  datum  fuit  Arnobio,  qui 
grandior  a  gentilismo  ad  Christianismum  con- 
versus  in  scriptis  subinde  genlilizat,  eo  quod 
non  aliis  quam  Gentilium  litteris  imbutus,  non 
aliud  sapere,  nec  eloqui  posset,  quam  quae  tot 
annis  in  Gentilibus  legerat  et  didicerat.  Sed 
venia  ei  danda,  quod  vix  catechumenus  pro 
Christianis  dira  perseculione  vexatis,  de  Chns- 
tiana  religione  ,  quam  necdum  plene  noverat , 
apologiam  scripserit.  Quid  enim  mirum  si 
GenlilisadhucGentilitios  illi  naevos  inspersent. 
Qui  ergo  in  S.  Scripturam  scribere  destmant , 
maturius  etcitius,  a  poliliori  litteratura  ad  sa- 
cram  se  transferant,  eaque  planc  mentem  lm- 
buant  oportet. 

2 


10 


PROLEGOMENA  IN  PROVEHBIA  SALOMONIS. 


COMMENTATORES. 


ScripsitS.  Ambros.  librum  deSalomone  (exstat 
tomo  2.  operum  ejusj  in  quo  non  aliucl  tractat 
quam  parabolam,  vel  aenigma  illud  Proverb.  30. 
18:  Triasunt  difficilia  rnilu,  et  quartum  penitus 
ignoro  :  viam  aquilce  in  ccelo ,  viam  colubri  super 
pelram,  viam  navis  in  medio  mari,  et  viam  viri 
in  adolescentia.  Subdit  deinde  explicalionem 
totius  capilis  31.  Proverb.  de  Muliere  forti. 

Exstattomo  VIII.  S.  Hieron.  Commentarius  in 
Proverbia;  sed  certum  est  illum  ex  officina 
S.  Hieron.  non  prodiisse,  tum  quia  slylus  plane 
discrepat  abeo,  tum  quia  in  c.  30.  citatur  no- 
minatim  S.  Hieron.  ac  in  c.  21  et  31.  citatur 
S.  Gregorius  Papa  qui  ducentis  pene  annis 
S.  Hieronymo  fuit  posterior,  tum  quia  idem 
Commentarius  plane  ad  verbum  exstat  inter 
opera  Bedse.  Bedae  ergo  est,  ejusque  stylum  re- 
dolet,  uti  Bellarm.  et  alii  notarunt;  quare  Bedae 
nomine  eum  citabo.  Scripsit  S.  Basilius  hom. 
12.  in  principium  Proverbiorum  (unde  subjun- 
giturilla  bomiliis  de  Ira  etlnvidia)  in  qua  primas 
sententias  primi  capitis  Proverb.  explicat.  Sed 
nonnulli  viri  eruditi,  qui  acrem  habent  crisin, 
dubitant,  imo  negant  hoc  opus  esse  Basilii. 
S.  August.  in  cap.  31.  Proverb.  de  Muliere  forti 
scripsit  serm.  217  et218  de  Temp.  In  lib.  Salom. 
scripsit  Honorius  (excusus  est  Coloniae  anno 
Domini  lbhh)  Auguslodunensis  presbyter,  qui 
claruit  anno  Domini  1220,  teste  Trithemio. 
Rursum  in  c.  31.  Proverb.  de  Muliere  forti  ingens 
volumen  scripsit  Albertus  Magnus,  in  quo  totum 
illud  caput  partim  physice,  partim  elhice,  par- 
lim  mystice  explicat. 

Mystice  quoque  Proverbia  et  Ecclesiaslen, 
sed  breviter  etpunctim  explicat  Salonius  Epis- 
copus  Viennensis  (exslat  tom.  5.  Biblioth.  sanc- 
lorum  Patrum)  cui  Eucherius  Lugdunensis  de- 
dicavit  et  inscripsit  suos  Commentarios  in  Ge- 
nesin,  et  in  lib.  Regum,  imo  Salonium  hunc 
fuisse  filium  Eucherii,  genitum  ab  eo  ante  Epis- 
copatum,  docent  Bvon.  anno  Christi  hhl,  qui 
tampatrem  quam  filium  a  doctrina  etsanclitate 
dilaudat. 

Caput  8.  Proverb.  contra  Arianos  explicat 
Faustinus  presbyter  ( vulgo  Gregorius  Baeticus 
Episcopus  Elibertinus),  1.  6.  de  Fide  contra 
Arianos  ad  Gallam  Placidiam  Augustam,  tem- 
pore  Theodosii  Imp.  Sed  liber  hic  parvse  est 
auctoritatis,  eo  quod  auctor  fuerit  schismaticus; 
fovit  enim  cum  Marcellino  presbytero  schisma 
Ursicini  contra  B.  Damasum  Papam,  tempore 
S.  Hieronymi.  Exstat  tomo  h.  Biblioth.  sanctorum 
Patrnm. 

Exstat  Romae  in  Biblioth.  Sfortiana  et  aliis  , 
Catena  in  Proverbia  Graecorum  Patrum  numero 
quindecim,  nimirum  Apollinaris,  Basilii,  Chry- 
sost.  Cyrilli  Alexandrini,  Didymi  ,  Diodori  , 
Epiphanii,  Evagrii,  Eusebii,  Eustachii,  Hippo- 
lyti,  Juliani,  Origenis,  Olympiodori,  Polychro- 
nei;  quam  e  Graeco  in  Latinum  convertit  nos- 
terTbeodorus  Peltanus,  editaqueest  Anlverpise 
annoDomini  1616,  quam  crebrocitabo. 

Posteriori  aevo  scripsit  in  Proverbia  Robertus 
Holcot,  sed  miscellanea  continet  ex  varia  eru- 


ditione,  quae  concionatores  illius  aevi  ac  concio- 
nes  suas  venabantur.  Sunt  tamen  qui  putent 
illudopusnon  esse  Roberti  Holcot ,  sed  Thomae 
Anglici  Galensis,  uti  in  fronte  libri  praenotatum 
Jegimus.  Lectiones  inProverbia  scripsit  Guiliel- 
mus  Parisiensis.  Lyran.  Hugo,  Dionys.  Carthus. 
scripsere  in  Proverbia,  aeque  ac  caeteros  omnes 
S.  Scriplurae  libros. 

Antonius  Giggeius  doctorcollegii  Ambrosiani 
Mediolan.  edidit  Calenam  trium  Hebraeorum 
Rabbinorum,  scilicet  Salomonis ,  qui  a  patre 
cognominatur  Isacides  ,  quia  lsaaci  filius ;  a 
patria  Iarhi,  vel  potius  Iarcki,  id  est  Lunaeus 
vel  Lunensis,  ab  oppido  Aquitaniae  quod  Lunel 
appellatur;  nam  a  riT  iarcacli,  id  est  luna, 
dictus  videtur  iw\i  iarchi ,  id  est  Lunensis.  Hic 
inter  rabbinos  percelebris  est,  eumque  saepe 
citat  et  sequitur  Lyranus.  Hic  ergo  primus  est 
in  Catena;  duo  reliqui  sunt  R.  Abraham  Ben  Es- 
rae  et  R.  Levi  Ben  Ghersom.  Porro  Giggeius 
Catenam  ex  Hebraeo  in  Latinum  convertit,  ad- 
didilque  versionem  Chaldaicam  et  Syriacam  , 
quas  crebro  citabo.  Qui  hactenus  in  Proverbia 
scripserunt,  nec  hanc  Hebraeorum ,  nec  illam 
Graecorum  Catenam,  uti  nec  Syram,  nec  alios 
nonnullos  jam  citatos  videntur  vidisse.  Veritas 
ubivis  gentium  reperiatur,  colenda  est,  ac  di- 
cendum  subindecum  Virgilio  Ennium  legente  : 
Gemmas  e  stercore  colligo. 

E  recentioribus,  et  nostro  hoc  seculo  scrip- 
sere  Hieron.  Osorius,  eteSocietatenostra  Theo- 
dorus  Peltanus,  quorum  uterque  Proverbia  ele- 
ganti  paraphrasi  illustravit;  Constanlinus  Fons 
tius,  Petrus  Nannius,  Sixtus  Senensis  in  Sophia- 
monotessaro,  Michael  Sidonius,  Petrus  Scarga 
e  Societate  nostra,  et  Robertus  Baynus,  Joannes 
Arboreus,  Thomas  de  Vio  Cardin.  Cajetanus, 
Cornelius  Jansenius  more  suo  solide  et  profun- 
de,  ac  plures  alii ;  sed  post  omnes  et  prae  om- 
nibus  fuse  et  erudite  .noster  Ferdin.  a  Salazar, 
quimultamnon  solum  sacram,  sedet  profanam 
eruditionem  continet,  atque  liberalius  ad  con- 
ceptus  elegantes  etmorales,  etiam  a  Gentilibus 
petitos,  digreditur. 

Paulo  fusior  hic  ero,  tum  quia  Salomonem 
quasi  sapientiae  fontem  hic  explico,  qui  Ethicam 
tradit  pergnomas  breves  et  concisas,  quae  sin- 
gulae  saepe  virtutem  integram  explicant,  quam 
Aristot.  S.  Augustinus  ,  S.  Thomas  ,  cnetcrique 
Philosophi  ci  Theologi  pluribus  fere  capitibus 
et  quaestionibus  pertractant ;  tum  quia  liber  hic 
totus  moralis  est :  materia  autem  de  moribus 
amplaest  et  perutilis  tum  legentibus,  tum  do- 
centibus,  tum  concionantibus,  tum  cuique  ho- 
minum  generi.  Quare  singulorum  Patrum  et 
iuterpretum  sensus  et  sententias  ,  easque  saepe 
verbatim  affero  ;  sed  brevitatis  studio  succisas  , 
et  in  pauca  contractas,  ad  rerum  copiam,  ut- 
que  lector  nihil  jure  desideret;  sed  unum  hunc 
Commentarium  legens,  in  eo  omnes  intueatur 
et  legat,  magno  sui  et  temporis,  et  laboris,  et  ex- 
pensarum  compendio;  mullis  enim  non  est 
otium ,  nec  animus  et  vires  ad  tot  lamque  vaslog 
et  prolixos  commentarios  evolvendos.  id  ego 


PROLEGOMENA  1N 


io  eorum  gratiam  prosatlti,  qui  Jam  a  ;>7  annia 
aacram  Scripturam  publice  docendo,  omnea 
omnium  lacrorum  librorum  Interpretea  evolvij 
quioel  e  Patribua  omnlbua,Gracis,Syri8,  Latinia 
a.tqueScholaaUcla,  caaleriaque  claaslcta  auctorl- 
bu8  loca  8.  Script  sparaim  ;ii>  iia  pertractata 
studioae  collegi.  Aliorum  expoaitionea  <'t  leoten- 
iias,  prassertim  probabiles  ,  iogeoioaaa  et  sym- 
bolicaa ,  licet  minua  probem,  non  tameo  Im- 
piobo  el  rejicio;  tum  oe   de  virii  doctli   ct 
eminentibua  censoriam  virgulam   mihi  arro- 
gem ,  1 11 111  ui  lectorumjudlcio  asque  ac  uaul  eoi 
permittamet  reaigoem  ,  uli  ae  recisse  profitetur 
s.  Bieron.  Quare  varloa  leniui  refero,  sed  ma- 
nris  genuinnm  iiulico  semper  et  praefero.  Bic 
enim  eat  verus  propriusque  S.  Scripturae  seusus, 
quem  Spiritua  sauctus  earum  auctor  concepit, 
<'t    hiace   gnomii   significare  intendit.  Ea    de 
causa  Illum  velut  germanam  Spiritus  sancti 
mentem  undequaque  scrutoret  venor,  necmeo 
ingenio    in^euiosisquc    conceptibus  indulgeo. 
Hunc  eoim  geoulni  sensus  a  Spiritu  sancto  con- 
cepti  scopum   mihi  ila    praelixi,   ul  irretortis 
mentis  oculis  in  eum  jugiter  intendam,  nec  vei 
pilum  ab  eo  me  dimoveri  patiar;  eato  alii  magis 
iogeniosi  et plausibiles  occurrant.  Hienim  ssepe 
non  sunt  lilterales  et  germani;  unde  curioso- 
rum  aures  tilillant,  at  animum  veritatis  avidum 
non  satiant,  necexplent.  Hic  enim  evenit  idem 
quod  videmus  in  intellectibus  hominum:  alii 
cnim  sunt  subtiles,  acutoque  pollent  ingenio, 
at  parvosuntjudicio;  aliivicissim  sunt  pruden- 
tes,  acrique  pollent  judicio,  atexiguo  sunt  in- 
genio.  nimirum  id  accidit,  tum  ex  Dei  dono  , 
qui  ita  charismata  sua  partitur,  tum  ex  tempe- 
rie  diversa  et  contraria.  Ingenium  enim  et  inve- 
niendiacuta  sublilitasincalore,  fervore  et  aestu ; 
judicium  vero  in  frigore  et  quiete  mentis  sedatse 


PflOVERBIA  SALOMONIS.  u 

conaistii :  qni  iU-  cauaa  aenei  <>\>  (rlgldai  ledaia 
que  panlonei  valere  conailio  et  Judiclo;  Juve 

nis     vcro    ob    fervorem    sanguinis    |>i;cccllci  .• 

logehlo  ct  acomioe ,  experimur.  Ita  paiiter  in 
icientili,  ac  prasaertim  io  expoailione  s.  Script 

iiiniis    aCUta    suut  paruni  gcniiina  ;  (|iia3    plus 
liabciil    subtililalis ,   niiniis    babeot   BOliditatis, 

quoe  multum  habent  ingenii ,  exiguum  babent 

judicii;  quia  S.  Spiritus  Scripturam  DOO  inbtili 
et  acuto,  scd  llmplici.  candido  planoque  slyJo, 
ut|)ote  ad  oniniiun,  ctiain  rudium,  paptum  ac- 
oommodatOj  etad  diaclplinam  moresquc  con- 
formaodoa  appoaito  dictavitj  ita  tameo  utilli,  ne 
vilescat,  sua  insit  ol)scuritas  et  dillicultas,  quna 
lectorum  Itudium  eeque  ac  reverentiam  cxacuii, 
uti  cap.  1.  j)luribus  ostendam.  Scitum  est  illud 
IMiilosophi  :  Chrysippi  acumen  in  seipso  refrangi- 
tur.  Nimia  enim  rerum  acumina,  dum  in  ni- 
mias  earum  subtilitales,  vclulin  atomos  indi- 
visibiles,  ideoque  invisibiles  dissecanlur,  sul 
tenuitate  dissolvuntur,  ut  menlis  aciem  fugianr. 
et  evanescant. 

Denique  addam  saepius  apologos  et  gnomas 
aliorum  Sapientum  Salomonicis  antistrophas  , 
quae  magnam  eis  venustatem  aeque  ac  luceni 
afferent,  ac  praesertim  Cyrilli,  quos  nemo  Ih- 
terpretum  hactenus  vidit,  excepto  uno  Diony- 
sio  Carthusiano,  qui  illos  frequenter  citat.  Titu- 
lus  lihri  est :  Apoiogi  morales  S.  Cyrilli  in  qua- 
tuor  iibros  distributi.  Reperli  sunt  in  celehri  illa 
Budensi  Bibliotheca  Matthiae  Corvini  regis  Hun- 
gariae,  manuscripti;  edidit  eos  noster  P.  Bal- 
thasar  Corderius  Viennae  Austriae  anno  Domini 
1630.  In  hisce  Cyrillus  multa  Salomonis  aeque 
ac  Ecclesiastici  Proverhia  luculenter  ,  docte, 
pie,  eleganter  et  sapienter  explicat,  uti  intuenti 
patehit.  Plura  deiis  dixi  initio  Ecclesiastici. 


aaaaa^KPBCWSHDW 


12  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  I. 

CAPUT  PRIMUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 

PRIMO  ,  PROPONIT  FINEM  ET  SCOPUM  HORUM  PROVERBIORUM  ,  SIVE  PARABOLARUM  ,  QUI  EST 
DOCERE  SAPIENTIAM  PRACTICAM  ,  QILE  IN  RECTE  OPERANDO  CONSISTIT  ,  CUJUS  PROINDE 
INITIUM  EST  TIMOR  DoMINI.  INDE  SECUNDO  ,  V.  8,  HORTATUR  OMNES  AD  STUDIUM 
SAPIENTLE,  UTQUE  CAVEANT  AB  ILLECEBRIS  ET  INSIDIIS  INSIPIENTIUM  ,  PUTA  IMPIORUM. 
TERTIO,  V.  20,  IPSAM  SAPIENTIAM  PR.EDICANTEM  ,  OMNESQUE  AD  SE  INVITANTEM  INDU- 
CIT  ,  VENIENTIBUS  AD  SE  INGENTIA  PRiEMIA  PROMITTENDO  ,  RESPUENTIBUS  INGENTES 
POENAS  COMMINANDO. 

j,arabol£:  Salomonis ,  filii  David  ,  regis  Israel.  2.  Ad  sciendam  sapien- 
[tiam,  et  disciplinam  :  3.  ad  intelligenda  verba  prudentise,  et  suscipien- 
'dam  eruditionem  doctrinse  ,  justitiam  ,  et  judicium  ,  et  aequitatem  :  4.  ut 
idetur  parvulis  astutia  ,  adolescenti  scientia  et  intellectus.  5.  Audiens 
*sapiens,  sapientior  erit  :  et  intelligens ,  gubernacula  possidebit.  6.  Ani- 
madvertet  parabolam  et  interpretationem ,  verba  sapientum  et  senigmata 
^eorum.  7.  Timor  Domini,  principium  sapientise.  Sapicntiam  atque  doctri- 
nam  stulti  despiciunt.  8.  Audi,  fili  mi ,  disciplinam  patris  tui,  et  ne  dimitlas  legem  matris 
tuae  :  9.  ut  addatur  gratia  capiti  tuo,  et  torques  collo  tuo.  10.  Fili  mi,  si  te  lactaverint  pec- 
catores,  ne  acquiescas  eis.  1  1 .  Si  dixerint  :  Veni  nobiscum  ,  insidiemur  sanguini ,  absconda- 
mus  tcndiculas  contra  insontem  frustra  ;  12.  deglutiamus  eum  sicut  infernus  viventem ,  et  inte- 
grum  quasi  descendentem  in  lacum.  13.  Omnem  pretiosam  substanliam  reperiemus ,  implebi- 
mus  domos  nostras  spoliis.  14.  Sortem  mitte  nobiscum ,  marsupium  unum  sitomnium  nostrum. 
15.  Fili  mi ,  ne  ambules  cum  eis,  prohibe  pedem  tuum  a  semitis  eorum.  16.  Pedes  enim 
illorum  ad  malum  currunt,  et  festinant  ut  effundant  sanguinem.  17.  Frustra  autem  jacitur 
rete  ante  oculos  pennatorum.  18.  Ipsi  quoque  contra  sanguinem  suum  insidiantur,  et  moliun- 
tur  fraudes  contra  animas  suas.  19.  Sic  semitts  oranis  avari ,  animas  possidentium  rapiunt. 
20.  Sapientia  foris  prsedicat ,  in  plateis  dat  vocem  suam  :  21 .  in  capite  turbarum  clamitat ,  in 
foribus  portarum  urbis profert  verba  sua,  dicens  :  22.  Usquequo,parvuli,  diligitis  infantiam  , 
et  stulti  ea  ,  quee  sibi  sunt  noxia  ,  cupient,  et  imprudentes  odibunt  scientiam  ?  23.  Convertimini 
ad  correptionem  meam  :  en  proferam  vobis  spiritum  meum ,  et  ostendam  vobis  verba  mea. 
24.  Quia  vocavl ,  et  renuistis  :  extendi  manum  meam  ,  et  non  fuit  qui  aspiceret.  25.  Despexistis 
omne  consilium  meum ,  et  increpationes  meas  neglexistis.  26.  Ego  quoque  in  interitu  vestro 
ridebo  ,  et  subsannabo  ,  cum  vobis  id  ,  quod  timebatis  ,  advenerit.  27.  Cum  irruerit  repentina 
calamitas  ,  et  interitus  quasi  tempestas  ingruerit ;  quando  venerit  super  vos  tribulatio  et  an- 
gustia  :  28.  tunc  invocabunt  me  ,  et  non  exaudiam  ;  mane  consurgent,  et  non  invenient  me  : 
29.  eo  quod  exosam  habuerint  disciplinam ,  et  timorem  Domini  non  susceperint ,  30.  nec 
acquieverint  consilio  meo,  et  detraxerint  universae  correptioni  mese.  31.  Comedent  igitur 
fructus  viee  suee ,  suisque  consiliis  saturabuntur.  32.  Aversio  parvulorum  interficiet  eos ,  et 
prosperitas  stultorum  perdet  illos.  33.  Qui  autera  me  audierit,  absque  terrore  requiescet ,  et 
abundantia  perfruetur,  timore  malorum  sublato. 

PRIMA  PARS  CAPITIS. 

1.  Parabolj2  Salomonis,  filii  David,  regis  Is-  tore  parabolarum,  ut  vult  Lyranus  et  alii,  scd 

rael.  ]  Est  hic  titulus,  simul  et  initium  libri ,  ab  ipso  Salomone  suo  huic  libro  praefixus  ;  se- 

indicans  ejus  argumentum,  puta  quod  conti-  quentia  enim  verba ,  quae  Salomonis  essecon- 

neat  parabolas;    oeque    ac  auctorem ,  scilicet  stat,  nimirum  adsciendam  sapientiam,  etc,  ab 

quodauctor  ejus  sitSalomon  rex,  Davidis  filius.  hoc  titulo  pendent  et  reguntur;  alioqui  enim 

Unde  omnino  videlur  hic  titulus  non  a  collec-  illa  verba  carerent  supposito,  acque  ac  sensu 


COMMKMAIWA   1\  PROVE 

Quit  enim  iia  librum  Inchoarei  :  Ad  seimdam 
scientiam,  nisi  prcemitterei ,  vel  mbderel  :  Scrip* 

tus  est  liir  lihi  r  ,i  Sdlomoiir  ,  \cl  (|iiiil  xiui i lc P  Sa- 

lomon  ergo  primus  fuit,  qui  libro  buic  buo 
nomen  suum  prasflxlt ;  Id  enim  non  fecil  Moses, 
Josue,  Dai  ui,  ei  Buctorea  libb. Judicum,  Regum, 
Paralip.  etc.  Salomonem  Becutua  eat  Isaias, 
(|ui  Ita  Inchoat  :  Visio  r«u«,cttterique  Prophe- 
tse.  Addll  nomen  patris,  Bcilicei  quod  Davidis 
sit  lilius;  (|nia  hoo  cognomine  k  caaleris ,  qui 
nomen  habebantSalomonis,  Becernitur,  elmag- 
nain  libro  sibique  dignitatem  conciliat,  quod 
8Ciiicet  Bapientis  regis  sapiens  sit  lilius  ci  rex, 
ait  s.  Basil.  Hoc  enim  Qdem  et  auctorilatem 
magnam  ipsi  tribuit.  Quare  Improbabiliter  Scho- 
lia  Vatablo  adscripta  censeni  non  tantum  titulum 
hunc,  sed  et  Bequeniia,  lotumque  prooemium 
non  a  Salomonc,  sed  ab  co  qui  ejus  Bentenlias 
collegit,  esse  additum,  operiquo  pr.elixum. 

Pro  paraboUe  hebr.  cst  ibttD  miste ;  cliahl. 
»Sr\B  mitlc.  Ghaldaei  enim  Hcbranim  ttJ  mu- 
tant  inn,  puta  s  In  t ,  ut  pro  misle  tlicant  mitle ; 
sic  pro  scelas,  id  est  tria,  dicunt  tclas;  sicpro 
sekel,  id  esl  siclus  ,  dicunt  tekel,  etc. ,  pcrinde 
acFlandii  Germanicum  smuiant  in  t,  ut  pro 
ivasser  dicunt  waler ,  id  csl  aqua;  pro  vas  dicunt 
vat ,  id  ost  vas;  pro  lassen  dicunl  laten,  id  est 
relinquere.  Grasce  vocantur  itapei/tuu,  id  est  pa- 
roemise.  Noster  vertit,  parabola?;  Tigurina  vertit, 
sentcnticc;  Yalablus,  apophthegmala  et  gnoma. 
Ihec  omnia  unum  idemquc  significant.  Igilur 
bae  sentcnliae  vocantur  primo,  hebr.  D^WQ 
mescalim,  etin  regimineibcJCww/e  (  a  rad.  bti?D 
mascal,  id  est  dominatus  est,  regnavit,  praefuit, 
dominationem  et  potestatem  habuit,  praecel- 
luit),  id  est  illuslrcs  scnlentiac,  quasi  praedo- 
minanles  et  excellentiores  caeteris,  axiomata, 
adagia,  gnoma: ;  sive  ilkc  Proverbia  sint,  sive 
parabolae,  sive  aenigmata,  sive  quid  aliud  ;  quo 
facium  est  ut  in  Scriptura  sacpe  hie  voces  para- 
l)oia  ,  provcrbium,  paroemia  confundantur,  et 
pro  eodem  sumantur,  ut  scilicet  senlentiam, 
sive  ratiocinationem  aliquam  insignem  et  emi- 
nentem  significent.  Misle  crgo  significat  scnten- 
liasplenas  sapientiae,difficultatis,  gravitatis,  utili- 
tatis,  acuminis,  auctoritalis,  etquasi  potestalis; 
hae  enim  caeteris  praedominantur  et  excellunt. 
^  Rursum  btt?D  mascal  per  translationem  signi- 
licat  assimilare,  axiomata  dictare,  paraboliza- 
re,  parabolam,  aenigma,  proverbium,  adagia, 
sententias  et  scite  dicla  eloqui.  Hinc  misle  signi- 
ficant  parabolas,  similitudines ,  comparationes, 
adagia,  aenigmata,scitedicta.  UndeR.  Levi^uo 
mascal,  inquit,  idest  proverbium,  vel  parabola, 
est  res  quaedam  per  simililudinem  pronuntiata, 
ul  animo  exhibeatur  forma  rei  de  qua  loquimur, 
ut  eam  facilius  imaginari ,  comprehendere  et 
intelligere  queat. 

Secundo,  graece  vocantur  nopoytuu,  quasi  sen- 
tentiae  ,  quae  in  viael  trivio  dicuntur  {01^.0$  enim 
est  via),  puta  senlentiae  triviales,  vulgoque  usur- 
patae  et  tritae,  ut  et  per  viam  recitenlur  et  de- 
cantentur.  Adeo  enim  dignae,  utiles  et  necessa- 
riae  sunt  ad  mores  formandos,  et  vitam  hominis 
quaquaversum  instruendam  et  dirigendam  ,  ut 
ubilibet,  etiam  in  viis  et  compitis,  legi,  cani, 
iterari,  et  continue  corde  oreque  versari  teri- 
que  debeant.  lla  Hesychius,  inLexico  ,  impoifixx» 
diclam  putat  *.™  tw  otpo;.  id  est  0005,  hoc  est  via , 
quasi  n»po  ccav.JuliusScaliger  tamen  1. 3.  Poetices, 
c  84,  valdc  congruecenset-^otutx;  dici  vs&*  tov 


RIIIA  S.M.OMOMS.   Qp.   I.  t  .5 

,  quod  iion  modovlam,  tedetverbum 
niOcal ,  iii  n  -  ii/iia  iiicm  mi  quod  pi  teler  vel 
juxta  primum  verbum  ,  q-  d.  A  prlmo  verbo 
ejusque  sensu  allerum  verbum  el  lemus 
alter.  Esi  enim  proprie  paroemia  oratio  allego- 
rica  et  metaphorica ,  velalludens,  aliudque  In- 
nuens.  Addc,  etiamsl  »9*01  accipiai  pro  via, 
paroemiam  idem  signiflcare,  nimirum  lenten- 
ti.im,  quae  prsBterviam,  Id  eitprseter  commu- 
iicin  loquendi  modum  fbunc  eniin  ligniflcat 
Hebr.  ttt  derech,  id  est  via)  dicltur,  si\c  qu» 
licet  vulgo  trita  sit,  tamen  vulgatam  loquendl 
consuetudinem  transcendit,  quia  scilicci  fl  u 
rata  est,  recoudita,  eminens  et  illustris.  Parce- 
mia  igimr  cst  scnno  suhohscurus,  etsi  Interim 
per  quasdam  manifesta  vim  suam  non  omnino 
dissimulcl ;  vel  ccrle  est  sermo  ejusmodi,  qui 
prima  quidem  fronte  facilem  sensuni  offerr»' 
videtur,  at  in  recessu  quiddam  reconditum 
atque  ahstrusum  continel. 

Lsus  est  autem  Salomon  hoc  ohscuro  ora- 
tionis  genere.ne  haec  doctrina  morum  quasi 
facilis  ab  ignaris  contemnerelur,  aut  protano- 
rum  liominum  insidiis  et  sannis  temere  expo- 
nerelur,  atque  ad  acuendum  in  sludiosis  earum 
studium  et  invesligationem.  Ila  Olympiod.  in 
Catena  Grcecorum  :  Scriplores  profani,  ait,  parce- 
miam  sermonem  popularem  et  quasi  trivialcm  de~ 
finiunt  ;  cujusmodi  isdici  liaberique  potest ,  qucm 
iter  facicntes  inter  se  conferunt.  Siquidem  o«/*o« 
liominibus  Gr&cis  idem  sonat ,  quod  Latinis  via. 
Apud  eos  autem  qui  sacra  tractant ,  parccmia  vel 
proverbium  est  sermo  ,  qui  sub  modica  verborum 
obscuritate  gravem  aliquam  sententiam  complec- 
titur ,  eaque  ratione  legentibus  vel  audientibus 
usum  adfert  non  vutgarem.  Atque  itlud  Christus 
discrte  conflrmat  :  Ilaic  in  proverbiis  locutus  suni 
vobis;  venit  hora ,  cumjam  non  in  proverbiis  lo- 
quar  vobis,  sed  palam.  Proverbialis  itaque  sermo 
non  directe  et  pcrspicue ,  qub  tendit ,  aperit ,  sed 
oblique  et  subobscure ,  ut  cum  dicitur :  Dulce  inex- 
pertis  bellum  :  Auxilium  post  conflictum  :  Stilla 
assiduo  lapsu  cavat  lapidem.  Etymi  causam  dat 
Didymus  in  eadem  Catena  .-  Proverbiatis  sermo 
atio  nomine  parcemia  vocatur  ,  inquil.  Nam  cum 
initio  vice  in  milliaria  ,  ut  Romani  appellanl )  nec- 
dum  essent  distinclce ,  priscx  atatis  homines  per 
certa  itinerum  intervalla  signadefigebant,  iisdem- 
que  aliquod  problema  vel  apophthegma ,  vei  iltus- 
treatiquod  diclum  adscribi  curabant.  Faciebant  id 
autem duplici  de  causa :  Harum  una  erat,  ut  viator 
hinc  intettigeret  quantumvia? spalium emensus  es- 
set;  altera  vero  ,  ut  ejusmodi  sententiam  animo 
versans,  ejusdemque  interpretationi  inter  profi- 
ciscendum  insistens  ,  melior  doctiorquc  evaderet , 
simulque  itineris  molestiam  falleret.  Additque: 
Parcemia  est  oratio  occulto  modo  veritatem  osten- 
dens.  Ac  mox  terliam  causam  subdit  :  Etenim, 
inquit,  cum  veritatis  rationem  non  omnes  cura- 
rent,  ad  illorum  utilitatem  vilaque  institulionem, 
qui  iter  faciebant ,  gravem  aliquam  sententiam 
publicis  viarum  indicibus  veteres  sapientes  adscri- 
bebant ,  quovel  obiler  praztereuntes  sensum  illo- 
rum  invesligarent ,  investigandoque  et  hauriendo 
eruditiores  et  sanctiores  evaderent ;  oi<j.os  namque 
gra^ce  idem  significat,  quod  tatine  via.  Sunt  qui 
parojmiamhunc  inmodum  definiant:  Parcemia  est 
dictum  triviale ,  quod  ab  una  aliqua  notione  ad 
plura  transferri  potest.  Sublimiorem  causam  dat 
Hippolytus  ihidem  :  Parcemia,  inquit,  sunt  ser- 
mones  exhortalorii  ad  omnem  vita:viam  rectc  instc- 


ilx  COMMENTAMA  IN 

luendamcommodi;  siquldem  iis  quimentis  affeclum 
recta  ad  Deuin  lendunt  ,iter  ostendunt.  Ilabent  se 
enim  instar  viarum  indicum,  qui  itineris  moleslia 
et  longitudine  defatigalos  recreant  nonnihil  et  refo- 
cillant.  Verum,  ut  dixi,  paroeraia  extendilur  ad 
significandum  quodvis  proverbium,  et  quam- 
vis  gravem  sententiam.  Unde  Donatus :  Parcemia, 
inquit,  est  accommodatum  rebus  temporibusque 
proverbium.  El  Diomedes  :  Parcemia  est  proverbii 
vulgaris  usurpatio,  rebus  temporibusque  accom- 
viodata. 

Tertio  ,   a  Latino   nostro  interprete    Graeca 

voce  vocanlur  parabolce ,  id  est  similitudines, 

a  7rap«g*;Qw,id  eslassimilo,  comparo,quasi  rernm 

dissimilium  comparatione.  Unde  Donalus  :  Pa- 

rabola ,    inquit,    est    rerum   genere  dissimilium 

comparatio.  Inde  extenditur  parabola  ad  signifi- 

candum  exemplum,  typum,  figuram,  fabulam, 

eenigma,  omnemque  sententiam  illustrem,  uti 

ostendi  Hebr.  11.  v.  19.  ad  illud:  Undeeum  (Isaac) 

et  -in  parabolam  accepit.  lla  S.  Chrysost.  in  Ca- 

lena  Graecorura  :  Parabola,  ait,  estomnis  sermo 

sapiens.  Ex  parabola  Itali  et  Galli  per  crasin  for- 

marunt  suura  parola.  NamHispani,  qui  multa 

incorruptius  servarunt,  dicunt  palabra  per  me- 

tathesin,    pro  parabla;    ex   quo  fit  parlare  et 

parler.  Quin  eliam  loquacemltali  vocant  para- 

bolanum,  ait  Angelus  Caninius  in  Hellenismis, 

p.  8. 

Ex  dictis  coliigitur  varios  proverbialium  ha- 
rum  gnomarum  esse  modoset  species.  S.  Atha- 
nasius  in  Synopsi  S.  Script.  cap.  14.  in  1.  Prov. 
eas  ad  qualuor  redigit  species:  Primo  enim  iu- 
ter  eas  sunt  paroemiae ,  id  est  sententiae  faciles 
et  triviales,  quae  licet  acutae,  tamen  ila  planee 
sunt  et  clarae,  ut  etiam  a  plebeiis  et  rudibus  in- 
telligantur  et  usurpentur. 

Secundo,  sunt  slropha3,  quae  aliud  in  cortice 
lilterae  sonant,  sedper  illud  aliud  significant, 
qualia  sunt  symbola  Pythagorae  ,  Hori  Apollinis, 
et  jEgyptiorum.  Exemplum  dat  S.  Athanasius 
iilud,  c.  23.  liQuando  sederis  ut  comedas  cum 
principe ,  etc. ,  slatue  cultrum  ingutture  tuo.Y.1 
illud  ,  c.  27.  1h\Aperta  sunt  prata,  et  apparue- 
runt  herbcevirides  ,  et  collecla  sunl  fcena  de  mon- 
tibus.  Agni  advestimentum  tuum,  el  licedi  acl  agri 
pretium.  Tale  quoque  est  illud,  c.  5.  v.  15  :  Bibe 
aquam  de  cisterna  lua,  et  fiuenta  pulei  tui.  Deri- 
ventur  fonles  tui  forus.  Et  c.  1.  17 '.Fruslra  jaci- 
lurrete  ante  oculos  pennatorum.  Prisci  enim  He- 
braei  sua  dogmata  involucris  quibusdam,  ut  pa- 
rabolis,  aenigmatibus,  strophis,  involvebant, 
lum  ad  eorum  dignitatem  et  venerationem , 
tum  ad  acuendum  discipulorum  ad  ea  perscru- 
tanda  sludium.  Ab  Hebraeis  idem  mos  manavit 
ad  jEgyptios,  qui  suam  sapientiam  celabant  suis 
Hieroglyphicis ;  ab  jEgyptiis  transiit  ad  Grae- 
cos.  UndePythagoras  sua  dogmata  tradidit  per 
symbola.  A  Graecis  denique  manavit  ad  Lati- 
nos. 

Tertio,  sunt  parabolae,  id  est  sententiee  com- 
paratse  ,  sive  similitudines ;  et  his  crebro  ulitur 
Salomon  more  Hebraeo.  Unde  vulgo  vocantur 
et  inscribuntur  parabolae  ;  permultae  enim  Sa- 
lomonis  gnomae  vel  expressam  vel  tacitam  con- 
linent  unius  rei  ethicae  cum  alia  re  ethica  vel 
physica  comparationem  :  qua  de  causa  acumen 
aeque  ac  elegantiam  et  difficultatem  conlinent; 
difficile  enim  saepe  est  pervidere  in  quo  consistat 
unius  rei  cum  alia  comparatio  et  similitudo. 
His   addi  possunt  antitheses;  saepe  cnim  una 


PROVEKBIA  SALOMOMS.  Cap.  I. 

sentenlia  hic  alieri  componitur  per  antithesin, 
hoc  est  eiopponitur  :inquaoppositioneacumen 
aequeacleposinsigniselucet.Exemplumparabo- 
larum  dat  S.  Athanasius  illud,  c.  25.  v.  13:5/- 
cut  frigus  nivis  in  die  messis ,  ita  legatusfidelis  ei 
qui  misit  eum,  animam  ipsius  requiescere  facit. 
Similes  sunt  eodem  capite  v.  14.  16.  18.  19.  20. 
23.  25,  etc. 

Quarto,  sunt  gryphi  et  aenigmata.  Exemplum 
dat  S.  Alhanas.  illud,  c.  30.  15  :  Tria  sunt  insa- 
turabilia,  et  quartum  quod  nunquam  dicit :  Suf- 
ficit.Tale  est,  c',9. \\Sapientia  cediftcavit  sibido- 
mum,excidit  columnas  seplem ,  immolavit  vicli- 


mas,  elc. 


Ex  hisceetsimilibus  sua  symbola  etaenigmata 
deprompsit  Pythagoras ,  quae  veleres  adeo  ce- 
lebrarunt,   ac  imprimis  S.  Cyrill.  1.  9.  contra 
Julianum,  c  2  :  Pythagoras,  ait,  cenigmaticam 
manifestationem  magni  facit.  Erat  autem  et  aliud 
genus  symbolorum  tate  :  Stateram  ne  transeas , 
iclest,  ne  avarus  sis.  Ne  ignem  gladio  fodias ,   icl 
est ,  impudentem  et  iratum  animum  asperis  verbis 
non  moveas.  Coronam  nevellices,  hoc  est,  leges  ?te 
offendas;  namcivilatum  coronce  scilicet  erant.  Ne 
cor  edas,  hoc  est,  ne  conficias  teipsuni  curis>Ne  su- 
per  choznicem  ,  vei  modium,  sedeas ,  hocest,  ne 
ignaviter  vivas.  Non  suscipiendas  hirundines  in 
domum,  hoc    est,  loquaces  et  impotentis  tinguce 
homines  non  esse  faciendos  contubernales.  Onus 
portantibus  imponendum ,  non  autem  simul  depo- 
nendum ,  hocest,  cooperare  atteri  ad  laborem  el 
virtutem,  non  advitium  et  ignaviam.  Deorum  ima- 
gines  in  annulis  ne  feras ,  hoc  est ,  sentenliam  et 
sermonem  de  diis  ne  facile  manifestes  et  divutges. 
Quinto,  hisaddi  possunt  apologi,  quibus  ani- 
malia  loquentia  vel  docentia  in  scenam  vel  scho- 
iam  inducuntur,  uti  ea  inducit  ^Esopus.  Talis 
est  c.  6.  v.  6 :  Vade  ad  formicam ,  6    piger ,  et 
considera  vias  ejus,  et  disce  sapienliam;  quce,  cum 
non  habeat  ducem,  nec  prceceptorem ,  nec  prin- 
cipem,  parat  in  cestate  cibum  sibi ,  et  congregat 
in  messe  quod  comedat.  Et  c.  30.  15  :  Sanguisugce 
duce  sunt  fitice  ,  dicenles  :  Affer ,  affer.   Et  v.  18  : 
Triasunl  difficitiamihi ,et  quartum penitus  ignoro  : 
viam  aquilce  in  cozio ,  viam  cotubri  super  petram  , 
viamnavis  in  medio  mari,  el  viam  viri  in  adoiescen- 
tia.  Et  v.  24 :  Quatuor  sunt  minima  terrce,  et  ipsa 
sunt  sapientiora  sapientibus  :  Formiccs,  populus 
infirmus ,  qui  prceparat  in  messe  cibumsibi;  lepus- 
culus,  ptebs  invalida,  qui  collocat  in  petra  cubite 
suum;  regem  locusta  non  habet,  et  egreditur  uni- 
versa  per  turmas  suas;  stettio  manibus  nititur,  le 
moratur  in  cedibus  regis.  Et  v.  29  :  Tria  sunt  qucs 
bene  gradiuntur ,  et  quartum  quod  incedit  felici- 
ter  :  Lco  forlissimus  bestiarum  ad  nultius  pavebit 
occursum ;  gatlus  succinclus  lumbos;   et  aries  ; 
nec  est  rex  qui  resistat  ei. 

Haec  omnia  enira  Hebr.  vocant  ibti?n  miste , 
idestsententiaspraedominantes,  principes  et  ro- 
gias;tumquia  inter  sententias  sunt  id,  quod 
rex  inter  plebeios ;  sicut  enim  rex  excellit  ple- 
beiis ,  sic  hae  praecellunt  caeteris  ;  tum  quia 
sicut  rex  regit  subditos  iisque  dominatur,  sic 
hae  sententiae  dominantur  aliis ,  quae  ex  iisdeni 
velut  conclusiones  e  suis  principiis  educuntur. 
Quomodo  Arislot.  Analyt.  poster.  1. 1.  c.  9.  prin- 
cipia  scientiarum  vocat  a?tu/*aT«,  id  est  dignita- 
tes ,  quia  reliquis  digniora  sunt,  et  in  caeteras 
conclusiones,  velut  proles  ex  se  genitas  prin- 
cipaniur,  ac  dominatum  exercent;  simili  enira 
modo  hae  gnomae    non  tanlum  suis  conclusioni 


COMMENTAMA  IN  PaOVl 

bus  ct  parllcularibus  gnomis,  quce  ;>  vulgo 
mulue  exeis  educuntur;  sed  et  moribus  viiaa- 
que  uoniinum  quasl  leges  donilnanlur  el  ini|>«'- 
i  anl ;  unn  denique  quia  reges,  qualis  eral  Salo 
moo,  tales  decent.  N;nit,  ut  llle  ilHPrincipis 
verba  oportel  etse  pauca  ,  digna,  subtimiaelplane 
regia.  Eadem  de  cauaa  i llse  ipsas  Grsce  vocantur 
■xapotuixi,  quod  nxpot/xoj,  id  csi  preeter  viam,  boc 
eal  morem  loquendi  communem  ,  v«'l  praeter 
verbum  commune  efferantur,  aoaliquid  lingu- 
lare  el  eximium  contineant,  ideoque  omnium 
or«', eiiam ii»  viis  et  iii\ iis  celebrentur.  Quocirca 
qui  juxta  eai  mores  suos  diii.uit,  vilamque  in- 
slituit,  is  vere  sapiens  ei  probus,  castcris  mor- 
talibus  longe  supereminet.  Nam,  ut  ait  Plato 
in  Protagora  :  Probus  vir  et  philosophus  magis 
pnvstat  inter  alios  homincs  qutim  rex  inclytus  in~ 
lcr  pkbcios. 

Eadem  de  causa  vocantur  parabol;c  ,  quia 
facilem,  pianum  et  vulgalum  loquendi  modum 
superant,  ac  saepe  aliquid  parabolici,  id  est 
aliquamsimilituclinem,comparaliooem,  aliusio- 
nem ,  metaphoram ,  allcgoriam,  aimilemve  li- 
guram  continent.  Hinc  ct  vocautur  provcrbia , 
quasi  verba  procul  petita,  pula  ab  anliquitate, 
vel  re  arcana,  aut  e  coolo  accepta.  Quocjrca 
Dion.'  GhrysQsl.  proverbia  vocat  cana  verba. 
Sicut  euim  seneclus  homiui ,  sic  et  prover- 
biia  affert  suam  auctoritatem  et  pondus.  Aut 
plaoius  vocautur  proverbia,  quasi  communia 
omnium  verba  ,  quae  prae  foribus  et  in  ore 
omnium  versantur.  Tantam  enim  fidem  et  auc- 
torilatem  conlinent,  ut  uno  omnium  sapientum 
ac  insipientum  ore  velul  verissima  ,  certissima 
et  prudentissima  celebrentur.  Yicle  Ovid.  5. 
Faslor. 

Hac  quoquc  de  causa  ,  si  te  proverbia  tangunt , 
Mense  malas  Haio  nubere  ,  vulgus  ail. 

Et  Cicero  de  Senectute  :  Pares  enim  cumparibus, 
veteri  proverbio ,  facitlime  congregantur.  Idem, 
de  Amicitia  :  Prceposteris  ulimur  cons'diis,et  acta 
agbnus  ,  qua?  vetamur  veteri  proverbio.  Est  igitur 
proverbium  commune  et  antiquum  aliquod  dic- 
tum  omnium  voce  celebratum. 

Denique  vocantur  adagia,  vel  prisce  adagio- 
nes,  quasi  ad  agendum  apta  ,  ait  Festus.  Et  Do- 
natus  inEunuchum  :  Et  dicta,  ait,  et  proverbia, 
ct  adagiones,  quod  rem  agant  factis  twminibus 
adscribuntur.  Unde  Plautus  in  Amphit.  Vetus 
est  adagium  :  Fames  et  mora  bitem  in  nasum 
conciunt.  Et  Ausonius  in  praefat.  Monosyll.  Ut 
quod  per  adagionem  cccpimus ,  proverbio  finia- 
mus. 

Idem  ergo  non  tantum  re  et  sensu,  sed  et 
connotato  ac  elymo  sunt  omnes  hae  voces  :  He- 
hraicae  misle ,  Graecae  nx7zoy.tcn  et  TrapaSoAat,  Latinae 
proverbia  et  adagia. 

Porro  haec  omnia  et  singula  variijVarie  defi- 
niunt:  Graeci  :  Paramia,  inquiunt,  id  est  pro- 
verbium  ,est  sermo  ad  vita?  rationem  conducibitis, 
moderala  quudam  obscuritale  multam  in  sese 
continens  utilitatem;  alii  :  Proverbium  est  sermo 
rem  manifestam  obscuritate  tegens.  Etsi  enim 
non  omnia  sini  obscura  et  figurala,  pleraque 
tamen  talia  sunt,  eaque  censentur  optima,  quas 
uli  translationis  pigmento  delectant,  ita  sen- 
tentiae  utilitate  prosunt.  Alii  generalius  :  Parce- 
mia  est  celebre  dictum ,  scila  quapiam  novitate 
insigne.  Hinc  et  scita  vocantur,  eo  quod  rem 
scitu   dignam    conlineant ,   quae    antiquitate , 


iuiiA  SALOMONIS.  Cap.  I.  |fl 

asque  ae  erudiliooe,  gralla  el  elegantla  com 
mendelur,  quoeque  6  lapienlum  tliciis  sit  dc 
prompta.  Noslra  vero  nasc  Salomonis  insupei 
siiiil  oracula,  qiiia  ore  Spirilus  sanctl  Ipsi  velui 
regi  sapientissimo  dictata.  Unde  amplam  ,  bi 
canam ,  sublimem,  imo  divinam,  de  moribua 
ei   \ ii iniibiis,  vitaque  recte   secundum  Deum 
et  rclicilalem  insiiiuenda,sapieniiamconUneni ; 
Idque  cum   variarum   parabolarum,  aenigma 
iiini ,  schematum  »'i  flgurarum  lale,  acumint 
el  oiikiiu.  Siquidem  utnon  mediocrisesi  arlifi- 
cii  gemmulam,   puta   adamantem,  Includen 
annulo,et  auruin  purpura  Intexere  :  ila  non 
eal  cujusvis  paroemiam  apte  decenterque  adin- 
venire ,  eamque  orationi  inserere;  sedboc 
opus  sapientum,  quorum  parens,  fons  el  orig 
est  Spirllus  sanctus.  Omnia  ergo  hajc  proverbia 
sunt  tumina  el  oracula,  non  e  tripode  Apollini-, 
sed  e  mente  Spiritus  sancti  deprompla,  ideoque 
ejus  sunt  axiomata  et  apophtbegmata  ,  ut  pro- 
inde  nunquam  ah  orc  lidelium,  nuuquam  ii 
cordc  excidere  debeant. 

Deniquc  sicut  nervus  pondusque  paroen 
siveproverbii  consislil  in  cerla  ejus  fitlc,  veri- 
tale  et  auctoritate  :  sic  ejusdem  venustas  et  gra- 
tia  elucet  in  apta  scilat|ue  unius  rei  curn  alia 
simili  vel  dissimili  comparatione;  compara- 
tio  cnim  fit  nunc  per  similis  synthesin 
composilionem  ,  nunc  per  dissimilis  anti- 
tliesin  et  opposilionem  ,  sive  ea  realis  sii  , 
sive  verbalis,  sive  potius  realis  et  verhalis 
simul  ,  quales  sunt  hae  :  Virgo  non  virgo 
cxstitit  Dina.  Etcana  cum  Anna  et  Phenenna 
nuptiaz  fuere  non  nuptiaj.  Impiorum  infelix  est. 
fclicitas,  piorum  fctix  cst  infeticilas.  Uostium 
dona  non  dona.  Sanctus  dicit :  Portans  non  porlo, 
habens  non  habeo,  videns  non  video  ,  audiens 
non  audio.  Iniquorum  non  metucndus  mclus.  Non 
bellum  bc.ltum.  Ornalus  inornatus.  Ingrata  gra- 
tia.  Elinguis  loquacitas.  Inopes  sunt  opes.  Ilumitis 
est  y.a>poGOfog,  id  est  stutte  sapiens.  Amicus  est  yAuxuV 
Tc«po«,  idest  dutciter  amarus.  Sicenim,  tesle  Plu- 
tarcbo,  suum  aflectum  vocant  amantes  ex  vo- 
luptate  et  dolore  mixlum,  ita  ut  libenter  con- 
tabescant. 

Comparatio  autem  petitur  nunc  ab  animanli- 
bus,  qualis  estilla  Luciani :  Iracundiores  calellis, 
timidiores  leporibus,  adutanliores  simiis,  libidino- 
siores  asinis ,  rapaciores  fetibus  ,  contentiosiores 
gatlis  gallinaceis.  Item  :  Cervo  vivacior ,  gracuto 
loquacior,  luscinia  vocatior ,  vipera  virulentior , 
vutpe  dolosior,  ecliino  asperior ,  anguilla  magis 
lubricus ,  lepore  timidior,  limace  tardior,  delphino 
lascivior ,  phccnice  rarior ,  vutture  edacior  ,  glire 
somnicutosior,  sue  indoctior ,  asetto  slolidior , 
dama  pavidior ,  hirundine  bibacior.  Nunc  a  per- 
sonis,  ut  David  fuit  Mose  mitior,  Salomone 
sapientior,  Samsone  fortior,  Machabaeis  animo- 
sior.  Item  :  Alrerest  hicNabucbodonosor,  novus 
Golialh,  noster  hic  Judas  :  Christianorum  haec 
Susanna  ,  Sara ,  Rebecca.  Nunc  a  rebus  ina- 
nimis  ,  ut:  Castus  est  nive  candidior,  melle  dul- 
cior,  oleo  tranquillior,  auro  purior.  Acedus  est 
plumbo  stupidior,  stipite  tardior.  Ebriosus  est 
spongia  bibacior,  adria  iracundior,  pumice 
siccior.  Beatus  est  stella  lucidior  ,  sole  splen- 
didior.  Tales  sunt  illneTertulliani,  lib.  1.  contra 
Marcionem,  cap.  1  :  Nihiltambarbarumac  triste 
apud  Pontum,  quam  quod  ittic  Marcion  nalus  est , 
Scytlia  tetrior ,  Hamaxobio  instabilior,  Massagela 
inhumanior ,  Amazonia  audacior ,  nubito  obscu- 


1G 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  I. 


rior,  hieme  frigidior ,  gelu  fragilior ,  Istro  falla- 
cior ,  Caucaso  abruplior  ,  etc.  Quis  enim  tam 
caslrator  carnis  castior ,  quam  qui  nuptias  abs- 
tuLil?  Quis  tam  comesor  mus  Ponticus  ,  quamqui 
Evangelia  corrosit? 

Juvat  Proverbiorum  elegantiam  carmen  vel 
rhythmus,  qualis  saepe  est  in  hisce  Salomonis  , 
praeserlim  inHebraeo,  ubi  multa  sunt  o^oiomtJTx, 
id  est  similiter  cadentia  et  desinentia. 

Allegorice,  Christi  dogmata  et  sententiae  sunt 
111212  misle ,  parcemia?  et  parabolce  ;  tum  quia 
Christus  more  genlis  suae,  pula  more  Syrorum, 
crebris  utebatur  parabolis  et  comparationibus, 
juxta  illud  :  Sine  parabolis  non  loquebatur  eis  , 
ut  impleretur  quod  dictum  est  :  Aperiam  in  para- 
bolisos  meum,  Matt.  13.  v.  34.  35;  tum  quia  sen- 
tentiae  et  dogmala  Chrisli  plane  sublimia  et  re- 
gia  sunt.  Unde  S.  Chrysost.  orat.  10.  ex  ultimis 
tom.  5  :  Chrislus ,  inquit,  Evangelium  regni,  ceu 
regium  quiddam  toti  orbi  promulgavit  ;  Christi 
enim  dogmata  omnia  philosophorum  placita 
tantum  superant,  quantum  rex  superat  popu- 
lum;tum  quiaexEvangelio  quasi  ex  principio 
principante  caetera  fidei  morumque  dogmata 
derivantur  ;  tum  quia  Evangelium  dominatur 
mentibus  hominum  easque  redigitin  captivita- 
tem  et  obsequium  fidei,  2.  Cor.  cap.  10.  v.  5;  tum 
denique  quia  ™  paraboim  significat  in  hisce  sen- 
tenliis  ,  sub  litterali  sensu  multos  latere  mysti- 
cos  et  parabolicos,  qui  sublimius  quiddam  et 
spiritualius  menli  ingerant,  spiritumque  fide- 
lium  pascant  et  accendant. 

2.  Ad  sciendam  sapientiam  et  disciplinam,  etc.] 
Subaudi  conscriptae  sunt,  q.  d.  Hee  sunt  para- 
bolae  Salomonis  ab  eodictatae,  vel  conscriptae 
et  editae,  ut  eas  legentes  discant  sciantque  sa- 
pienliam,  etc.  Unde  Vatablus  vertit  :  Sententim 
Salomonis ,  filii  Davidis,  regis  Israel,  unde  disci 
potest  sapientia  el  castigatio ,  ad  intetligendum 
verba  prudentim  ,  et  percipi  eruditio  prudenter 
agendi,  justitia  denique  ,  judicium  et  aquitates. 
Eaque  sic  explicat  :  Discere  sapientiam,  inquit, 
est  discere  nosse  Deum.  Scire  disciplinam ,  erudi- 
lionem,  vel  castigationem,  est  mortificare  carnem. 
Ad  capiendam  disciplinam  prudentim,  id  est  ut  in- 
teUigatur  verbum  Dei.Justitiaest  fides  justificans. 
Judiciumestcondemnatio  sui.  Mquitas  est  id  quod 
cequum  et  rectum  est ,  quando  scilicet  omnia  tri- 
buimus  Deo.  Huec  ipse. 

Quaeres  primo  queenam  hic  intelligatur  sa- 
pientia,  et  quomodo  distinguatur  a  disciplina. 
Primo  nonnulli  per  sapientiam  accipiunt  philo- 
sophiam.  Aristoteles  enim  habitus  intellectus 
ait  esse  quinque,  nimirum  sapientiam,  scien- 
tiam,  intellectum,  artem  et  prudenriam  :  Sa- 
pientia  autem ,  ait,  esl  rerum  altissimarum  cog- 
nitio;  sive  :  Est  rerum  divinarum  humanarumque 
scientia.  Ita  ipse ,  1. 6.  Elhicorum ,  c.  3.  Sic  Olym- 
piodorus  in  Catena  G roecorum  -.Sapientia,  ait, 
ex  divinis  operibus  hauritur;  disciplina  vero  cer- 
tis  legibuset  regulis  descripta  conlinetur.  Rursum 
sapienlia  est  corporum  et  corporis  exortium,  et 
providentiaz  qum  in  iis  spectatur  cognitio.  Doctrina 
vcldisciplina  est  animm  moderatio  circapatibilem, 
ralionisque  experlem  ejusdem  animm  partem. 

Accedit  R.  Levi  Ben  Gersom  :  Sapientia  ,  ait , 
est  rei  cognitio  per  proprias  et  intrinsecas  causas. 

Secundo,  Hugoet  Dionys.  per  sapientiam  ac- 
cipiunt  fidem.  Haec  enim  altissima  SS.  Trinitatis, 
Iucarnalionis,  Beatitudinis,  Resurrectionis ,  et 
caetera  mysteria  credit  et  comprehendit. 


Tertio,  Lyran.  et  alii  per  sapientiam  accipiunt 
contemplationem ,  per  disciplinam  actionem. 
Sic  etSalonius  hic:  Sapientia,  ait,  est  divinarum 
rerum  cognilio,  sive  fides.  Disciplina  est  sanclm  et 
purce  vitK  conversatio.  Verum  hos  sensus  non 
esse  litterales,  nec  genuinos,  palet  ex  dictis. 
Item  liquet  ex  decursu  tolius  libri;  in  eo  enim 
pauca,  et  vix  ulla  invenies  dogmata  sapientiae 
philosophicae,  fidei  vel  conlemplationis  ,  prae- 
sertim  SS.  Trinitatis,  Incarnationis ,  Resurrec- 
tionis,  etc. 

Quarlo  ergo  et  genuine,  sapientiam  hic  non 
speculativam,  sed  practicam  accipe,  quae  est 
cognitio  Dei  et  ultimi  fljais  ac  mediorum  eo 
ducentium;,  puta  legum  divinarum  earumdem- 
quedesiderium,  piusaffectus  et  amor.  Unde  eam 
ila  definit  Cajet.  :  Sapientia  est  ratio  et  norma 
humanarum  actionum  recla  secundum  altissimam 
causam,  qum  est  Deus.  Et  S.  Basilius,  hom.  iu 
principium  Prov.  :  Addandam  sapientiam,  illam, 
ait,  scilicet dignam  (nobilem)  pretiosam  (cuni 
Gentilium  et  Philosophorum  sapientia  sit  vilis 
et  triobolaris,  ut  ait  S.  Chrys.  hom.  21.  in  ep; 
ad  Ephes.)  etveram,  qum  tota  in  moribus  sila 
est.  Sic  et  Socrates  acPhilosophi  prisci  philoso- 
phi;e  nomen  soli  dabant  Ethicae  ,  quee  in  mori- 
bus  formandis  consislit.  Plura  de  hac  sapientia 
dixi  Eccli.  1.  sub  initium.  Quocirca  Salomon  in 
hisce  proverbiis  saepe  inculcat  Dei  atlributa, 
puta  providentiam,  potentiam,  gloriam,  etc. , 
quae  homines  ad  Dei  cullum  inducunt.  Unde 
c.  15.  3.  ait :  In  omni  loco  oculi  Domini  contem- 
planlur  bonos  etmaios.  Et  ejus  operationem  ener- 
giamque  in  creando  orbe  per  Verbum,  puta 
Filium ,  qui  est  Sapientia  Patris,  ut  c.  8  :  Quando 
prmparabat  ccelos,  aderam,  etc.  Item  acrem  per- 
spicaciam,  directionem  ac  judicium,  ut  cum 
ait  ,  cap.  15.  8  :  Viclimce  impiorum  abominabiles 
Domino  ;  vota  justorum  placabilia.  Abominatio 
est  Domino  vita  impii :  qui  sequitur  justitiam,  di- 
ligitur  ab  eo. 

Disciplina  vero  vocatur  passionum  vitiorum- 
que  correctio  et  castigalio.  Hanc  enim  signi- 
ficat  Hebr.  IDID  musar,  a  rad.  ID"»  iasar,  id 
estcorrigere,  castigare.  Septuag.  verlunUataaav 
quia  ■kv.izi,  id  cst  pueris,  qui  sensuet  concupis- 
centia  aguntur,  nonratione,  proprie  competit 
disciplina,  ut  lascivientes  in  eis  sensualitatis 
motus  refrenet  et  corrigat.  Chald.  verlit  KTlmfi 
marduta,  id  est  eruditionem ;  Syrus  :  correptio- 
nem;  Tigur.  castigationem;  Vatablus  :  mortifica- 
tionem  carnis. 

Quocirca  discipiina  proprie  compelit  insipien- 
tibus  ;  horum  enim  est  cupiditates  suas  domare 
etfrangere,  ut  ad  sapientiam  et  virtutem  per- 
veniant;  sapientia  vero  competit  provectis  et 
perfectis,  qui  edomitis  passionibus  per  sapien- 
tiam,  velut  facem  legis  divinse,  illico  vident 
quid  in  qualibet  re  faciendum  vel  non  facien- 
dum  sit.  Sensus  ergo  est,  q.  d.  Parabolae  hae  do- 
cent  tam  incipientes  quam  provectos,  tam  insi- 
pientes  quam  sapientes  ;  illos  enim  docent  dis- 
ciptinam ,  id  est  passionum  mortificationem ; 
hos  vero  sapientiam  plenamque  virlutem.  Sic 
Zeno  Stoicorum  princeps  ,  ut  ad  suam  scholam 
et  sectam  plures  pelliceret ,  dictitabat  in  Stoa 
(ila  vocabatur  Schola  a  qua  dicti  sunt  Stoici) 
maturos  jam  fructus  snporem  novum  accipere  , 
in\maturos  vero  praioces  fieri.  q.  d.  In  Stoa  et 
rudes  discunt  sapienliam,  et  docti  in  eadem 
proficiunt  et  pcrficiunlur ,     ideoque  et  juvenes 


COMMENTAIUA  1N  PROVI 

iM  ca  seneicunt,  ct  lenei  In  ea  Juveneicunt. 

Symbolice,  Lyranua  el  alil  panitn  feato  non- 

nulli  |)iiicni  id  cssc  Htterale]  per  sapientiam 

accipiunt  vitam  contemplalivam.,  per  dlscipli- 

nam   vitam  aclivain ;  h;c  cniin   siint  iliia»  partei 

ci  ipeciei  adaequata  virtutls  vitseque  lioncstaB, 
quam  docei  philoiophia,  Id  eal  Ethica  Chria- 
tiana.nii  tradil  S.  Gregoriua  Nazianzenus,  orat. 
25  :  lltvcnim,  nl  idcni  ail,  oiat.  tlc  fOga  sua, 
siuit  ditif  tilir  tuibus  in  aitutn  ad  Dtutn  evotamua; 
(juas  in  S.  Ilasil.  effuisisse  idctn  lcstalur  orat.  20. 

(|ucc  eatde  landibusejusdem ,  ubi  eteos  qui  actio- 
ncin  jungunt  conlemplationl,  vocat  ambidex- 

iros.  Sensus  ergo  ost,  q.  d.  Salomon  :  Eccelue 
sunt  parabolaB  sapienliae,  ad  quas  omnes  co- 
horlor  cl  invilo,  quia  IIUOSUOS  sludiosos  facient 
ambidexlros,  alalos  et  duplici  OCUlo  bcno  ocu- 
latos ;  duo  enim  oculi  sunt  actio  ct  contempla- 
tio,  ait  Nicctas  inTelrastichaNazianz.  lta  noster 
Salazar.  in  utroque  consistit  perfeclio ;  perfectus 
cniin  esl  ls,  cujus  contemplatio  dirigit  aclionem, 
ac  vicissiin  actio  roborat  et  pcrficit  contempla- 
tionem;  otiosa  enim  et  sterilis  est  contem- 
platio,  quae  actioncm  non  parit:  vicissim  actio 
languida  est  ct  inellicax^  quae  contemplatione 
non  animatur,  dirigituret  roboratur.  lta  Olym- 
piod.  iu  Gatena  Gr.xc.  Sapientia,  inquit,  est  qui- 
dam  divince  virlutisct  sapientice  afjlatus,  aut  purus 
quidam  divincc  glorice  et  majestatis  dejluxus.  Ne- 
que  enimquidquam  omnino  obscurum  aut  calligi- 
nosum  in  illam  cadit.  Est  namque  splendor  ceter- 
nce  lucis,  et  impollutum  divina  virtutis  speculum, 
expressaque  divince  bonitatis  imago.  Qui  igitur 
vera  sapicntia  imbutus  est ,  hcec  omnia  explorate 
cognoscit.  lsthcec  autem  comperla  habere ,  haud 
aliud  est  qudm  divince  dilectionis  Filium,  eamque 
sapienliam  ,  quce  Christus  est ,  nosse ;  Christus 
enim  Dei  virtus  et  Dei  sapientia  est.  Illtid  vero 
mysterium  non  revelatur  d  carne  et  sanguine , 
sed  d  coclesti  Patre. 

3.  Ad  intelligenda  verba  prudentije  (Syrus  : 
inteUigentix  ct  Symmach.  ad  percipiendum  elo- 
quia  inteUigentix  plena)  et  suscipiendam  eruditio- 
nem  doctrin.e,  ]  Aquila  :  scientix;  Symmach. 
prucleniia ;  Syrus,  ad  suscipiendam  erudilionem 
et  limorem;  Arabicum  :  scito  (si  sciveris)  sa- 
pientiamet  disciplinam ,  intelliges  sermones ;  sus~ 
cipe  causas  sermonum  vel  festum  aut  celebritatem 
sermonum;  hanc  enim  significat  Arabicum  3Jni 
quod  tam  voce  quam  significato  respondet  jjn 
chagac ,  id  est  diem  feslum  egit,  solemnitaiem 
celebravit,  panegyrim  habuit.  Unde  videtur  Sa- 
lomon  diebus  fcstis  hsec  concionalus  ad  popu- 
lum,  uti  nuncinfestis  concionantur  prcecones 
verbi  Dei,  suasque  ad  populum  turmalim  in 
templum  festi  causa  concurrcntem  habent  pa- 
negyricas. 

Quamtur  hic  secundo,  quaenam  sint  verba 
prudcntia?,  quae  docentur  hisce  parabolis,  et 
quomodo  distinguantur  ab  eruditione  doctrinai? 
Pimo,  Dionys.  per prudentiam  accipit  discretio- 
ncm  spirituum,  per  eruditionem  doctrinae  do- 
cilitatem,  q.  d.  Parabolae  hae  valent  ad  discen- 
dam  discretionem  spirituumet  ad  acquirendam 
docilitatem,  ut  scilicet  libeuter  alios  audias, 
sinasque  te  doceri. 

Secundo,  Lyran.  per  verba  prudentiai  accipit 
verba  Ethica,  quae  dirigunl  agenda;  per  eru- 
dtuonem  vero  doctrince  accipit  Grammaticam, 
Rhetoricam,  Logicam,  etc.  Verum  frigida  est 

CORNEL.    A    I.APIDE.      TO\l.    III. 


RBIA  SALOMONIS.  Cop.  I.  17 

haec  expositio.  Nao  bai  icientiaa  non  tradit  bti 
Salomon. 

Tertio,  u.  L(!\i,  Ben  Cherton  :  Sapientia,  in- 
(|uit,  csi  cognitlo  rel  per  propriai  «i  Intrlme 
catcauaaa:  nttbina  verofquod  Noaturvertit, 
prudcniia)  eil  cognitio  rel  per  cauaai  extrime- 
cas,  utcum  (liciimis  soicin  calefacere,  Inoam  re 
frigcrare,  cum  haec  tum  calorc  ,  tum  frlgore 
careant. 

Quarto,  Hugo  :  Prttdentla,  inquit,  eit  quac 
pmcavel  insitlias;  doctrina  qu;c  alios  docel  ct 
crudit. 

QuintO  genuinc ,  vc.rba  prudcnlite  vocantui 
verha,  qu;e  doceut  prudcnliam,  ulsciat  quiique 
quid  iu  quavis  rerum  perislasi  cl  ciicuinstantia 
prudcnler,  juxla  diclamen  rcctae  ralionis,  pul.i 
juxlanorinam  virlutis  lcgemquc  Dei,  agere  vcl 
non  agcrc  dcbeat  ;  quam  cnim  prius  vocavit 
sapienliam ,  hic  vocal  prudcntiam  ;  et  quam 
prius  vocavit  disciptinam  ,  hic  vocat  cruditionem 
doctrina?  :  hcbr.  cnim  utrobique  idcm  est  ver- 
hum  "ID1D  musa?:  Explicat  cnim  quod  dixit,  ad 
sciendum  sapientiam ,  pcr  -6  ad  inteUigenda  verba 
sapienlix ,  ct  ad  sciendam  disciplinam,  cxplicat 
per  rb  ad suscipiendam  eruditioncm  doctrince ,  ut 
recte  adverlit  Jansen.  Unde  pro  prudentice ,  hebr. 
est  r\2i2  bina ,  id  cst  discretionis,  qua  scilicet 
prudentcrdiscernal  infrmid  estintcr  bonum  et 
malum,  inter  licitum  et  iilicilum,  inter  utileet 
noxium,  inter  verum  et  falsum,  inter  bonum, 
melius  et  oplimum.  Nam,  ut  ait  S.  Basilius  in 
princip.  Proverb.  :  Vera  hominis  consulti  pru- 
dentia,  discretio  est  rerum  quce  faciendce  sunt 
et  nonfaciendce,  et  veltU  probus  numutarius ,  quod 
probum  est  retinet ,  et  ab  omni  mali  specie  cavet. 
Sicut  enim  numularius  partim  visu,  parlim  tac- 
tu,  partim  pondere  ,  partim  sono  monetam 
probam  a  falsa  examinat  elsecernit  :  sic  pariter 
prudcns  acliones  bonas  a  pravis  judicio  ralionis 
et  legis  divinae  dijudicatet  discernit. 

Eruditio  vero  doclrince  est  disciplina,  quae 
docet  mores  corrigere  et  formare  juxta  legem 
Dei;  unde  hebr.  estiDia  musar  sechel,  id  est 
disciplina  intelligendi,  id  est  prudenter  agendi, 
ut  vcrtit  Vatablus  qua  scilicet  homo  suas  pas- 
siones  castigat,  recteque  vivendi  leges  sibi  pras- 
figit;  haec  enim  est  preeclarissima  et  sanctis- 
sima  disciplina.  Septuag.  pro  ad  suscipiendam 
eruditionem  doclrince ,  vertunt  :  ad  suscipiendas 
strophas,  id  est  involucra,  id  est  paroemias,  ait 
Oiympiod.  S.  Hieron.  in  c.  16.  Ezech.  strophas 
vertit,  versutias  sermonum  ct  solutiones  cenigma- 
tum  :  tum  quia  illae  docent  musar  sechel,  id  est, 
disciplinam  intelligendi  et  prudehter  agendi ; 
tum  quia  Hebr.  exercebant  et  acuebant  suos 
discipulos,  ct  quoslibet  juniores  proponcndo 
eis  strophas  et  aenigmata,  utiisexercitali  idonei 
accederent  ad  ipsamS.  Scripturam.  Unde,  hanc 
vocabant  juniorum  logicam ,  sivc  rationalem 
doctrinam,  siquidem,  ul  ait  Basil.  in  Catena 
Graec.  qui  verborum  stropha.  id  est  flexu  ct  in- 
versione  utitur,  eos  quibuscum  agit  decipit, 
atque,  ut  vulpeset  leones  eludere  solent  canes, 
eos  ludit;  siquidem  hi  alio  tendunt  et  alio  sc 
tendere  confingunt.  Solertia  crgo  et  solerti  lo- 
gica  opus  est  ad  eam  retegendam  ,  aut  utstro- 
pham  convertat  in  anastropham,  inquit  Gregor. 
in  Catena  Graec.  Audi  Euseb.  I.  11.  de  Preepar. 
Evang.  c.  3,  Hehraeorum  in  parabolis  exercita- 
tionem  describentem  :  Hac  rationali  doctrina , 
ait,  ab  ineunte  cetate ,  sacrarum  rerum,  et  utitis- 

3 


1S 


COUMENTARIA  IN  PROV 


simarum  narratione  historiarum,  cantaam ,  epo- 
darumque  exercilio,  compositione  cenigmalum,  et 
spccukuionis  atlegorica3  diserla  eteganlique  ora- 
tione  suos  erudiebant.  ltaque  primariarum  disci- 
plinarum  Deuterotas  {sicenim  Utterarum  suarum 
interpreles  appellant)  quosdam  liabuere ,  qui  res 
lenigmatibus  adumbratas ,  non  vulgo  quidem  om- 
nibus;  scdiis  tamenqui  ad  illarum  intetligentiam 
idonei  censerentur ,  Ulustriori  explicatione  reser- 
varent.  Hoc  plane  seculus  sapientissimus  apud  eos 
Salomon;  inde  quoque  Prouerbiorum  sui  operis 
fecit  initium,  hac  fere  de  causa  ad  koc  scribendi 
genus  se  adductum  esse  declarans ,  cum  disertis 
conceptisqueverbis oportere ,  ait quemlibet  kominem 
scire  sapientiam  et  disciplinam. 

Allegorice,  Epiphanius  in  Catena  Graecorum  : 
Qua3circa  Christurn,  ait,  acciderunt,  easermonum 
strophas  aut  inversiones  hoc  loco  vocat.  Nam  et 
carnis  expers  incarnatur  ,  el  inaspectabitis  sub 
aspeclumvenit ,  et  impatibilis  carne  patitar ,  et 
immorlalis  nostri  causa  morilur;  nempe  quo  im- 
■morlaUlalem  nobis  largiretur.  Ejusmodi  autem 
rerum  ralionumque  inversiones  ,  omnes  qui  in 
Christum  credunl,  simpliciler  cilra  ullam  prorsus 
curiositatem  aut  luesilationem  admittant  oportet : 
hoc  hinc  edocti ,  Dei  Filium  veram  per  hancjusti- 
tiam  adminislrasse,  verumque  judiciumexercuisse 
intelliganl. 

JliSTITUM  ET  JUDICIUM   ET    jEQUITATEM.]    Repete 

ad  intelligendum,  vel  potius,  adsuscipiendamjus- 
litlam,  elc. 

QuBeres  lertio  quid  haec  tria  significent,  et 
qua  ratione  inter  se  differant. 

Primo,  R.  Salomon  pevjuslitiam  accipit  elee- 
mosynam  ;  sic  enim  accipitur  psal.  111.  9. 
Dispersit,  dedit  pauperibus  ;  justitia  ,  id  est  elee- 
mosyna,  ejus  manet  in  seculum  secuii;  et  alibi : 
Per  judicium  sinceritatem  judicandi,  ut  ad  veri- 
talis  normam  judicet;  per  aquitatem  aequam 
eompositionem  ,  ut  dissidentes  et  liligantes  ex 
sequoet  hono  componat  et  pacificet. 

Secundo ,  Ahen  Ezra  per  justitiam  inlelligit 
cultum  Dei  el  omne  opus  honum,  per  judicium, 
ut  recte  judicet  inter  verum  et  falsum,  et  recta 
in  judicio  proloquatur. 

Terlio,  Cajetanus  justitiam  proprie  diclam 
accipit,  quae  cuique  trihuit  jus  suum  ,  et  quod 
ex  jure  ei  debelur  :  per  judicium  accipit  erudi- 
tionem  judiciorum  divinorum  ,  quibus  diversis 
modis  homines  aflliguntur ;  hoec  enim  homines 
ad  Dei  metum  cultumque  impellunt  :  per  cequi- 
tales,  sive  rectiludines  ,  accipit  virlutes,  quae 
hominem  in  seipso  recte  componunt,  ut  sig- 
nilicentur  hajc  tria  quae  homLnem  recte  cum 
Deo,  cum  proximo  et  cum  seipso  ordinant.  Naao 
justilia  ordinat  et  componit  hominem  cum 
proximo  ,  judicium  cum  Deo ,  sequitas,  sivc 
rectiludo  cum  seipso  :  quo  fit  ut  sobrie ,  juste  et 
pie  vivamus  in  hoc  seculo ,  ut  monet  Apostolus 
ad  Titum  2.  12.  sobrie  quoad  nos,  juste  qnoad 
proximos,  pie  quoad  Deum;  nohis  enim  dehe- 
mus  sobrietatem  etconlinenliam  ,  proximojus- 
lltiam,  Deo  pietatem.  ^ 

Quarto,  \nU\bl.Justitia,  inquit,  estfidesjus- 
tificans.,/<«/(cutmestcondemnatio  sui.  Hoccnim 
judicium  facil  sihi  anima  in  trihunali  meniis 
suce ,  quo  sua  errata  et  malefacia  judicat  et  con- 
demnat ,  de  quo  Apostolus  :  Tcslimonium  red- 
dente  ittis  conscienlia  ipsorum ,  et  inter  se  invicem 
cogitationibus  accttsanlibus ,  aut  etiam  defenden- 
tibus ,  Rom.  2.  15.  Videihi  dicta  et  Micbaeoe  6.  8. 


ERBIA  SALOJIOXTS.  Cap.  I. 

per  xquilalem  ,  id  quod  Eequum  et  rcctum  est  , 
quando  scilicet  omnia  tribuimus  Deo. 

Quinto,  Beda  ,  Hugo  et  Dionys.  pevjustiliam 
accipiuntbonaopera,  per/uf/<cat/ndiscrelionem, 
per  cequitatem,  vel ,  ut  in  Hebraeoest,  recliludi- 
nem,  rectamet  sinceram  intentionem. 

Sexlo,  S.  Ambros.  ad  illud  :  Fecijudiciumet 
justitiam,]sevm.  16.  in  psalm.  118  :  Judicii ,  ait , 
Jinis  estjuslitia;  injudicio  est  veritatis  cuslodia , 
in  justitia  fruclus  a^quitalis.  Et  S.  August.  in 
psalm.  105.  super  illud  :  Beati  qui  cuslodiunt 
judicium  ,  et  faciunt  justitiam  in  omni  tempore. 
Amat  ,  ait,  Scriptura  illa  duo  simul  ponere.  Et 
forlasse  propter  vicinitatem  significationis  etiam 
atterum  pro  altero  poni  polest  ,  vel  judicium  pro 
justitia ,  vel  justitia  pro  judicio  ,  tamen  si  proprie 
dicantur  ,  aiiquid  interesse  non  dubito  ,  ut  judi- 
cium  custodire  dicatur  ,  qui  recte  judicat  ;  justi- 
tiam  vero  facere ,  qui  agit. 

Septimo,  plane  ad  litteram  et  genuine  :  Haec 
tria :  justitia ,  judicium  ,  osquitas  ,  in  re  idcin 
signiiicant,  nimirum  ofllcium  virtutis  ,  sive  id 
qnod  justum  ,  aequum  et  rectum  est  ,  qui  est 
fructus  et  fiuis  eruditionis  et  doctrinae,  quam 
prsemisit :  sed  accumulantur  per  exaggeralio- 
nem  ,  ut  virtulis  perfectio  significetur  ,   utpote 
quae  hnec  tria  in  se  includat  et  comprehendat. 
Sensus  ergo  est ,    q.  d.  Hae  parabolae  erudient 
vos,  tradentque  doctrinam  ,  quae  doceat  quid  in 
omnibus  justitia  ,  judicium  ct  aequitas  dictent  , 
sive  quid  in  omnibus  justum,  reclo  judicio  con- 
sonumetaequum  sit,  quid  scilicet  in  qualibet  re 
juste  et  cum  judicio,  hocest,  cum  justa  ralione 
et  discretione ,  alque  cum  acquitate  fieri  debeai. 
Quare  justitiam  hic  non  particnlarem  accipe  , 
sed  generalem  ,   quae  est  complexio  omnium 
virtulum  ;  hasce  enim  docetSalomon  hisce  Pro- 
verhiis.  Idem  ergo  hsec  tria  signilicant  ,  scilicet 
oflicium  et  pra2scriptumcujuslibet  virlulis,  sed 
connotato  et  elymo  differunt.  Dicitur  enimjas- 
lilia  respectu  rei  et  objecti  ,   quod  in  se  juslum 
est.  Dicitur  judicium  respectu  rectae  rationis  et 
judicii ,  quie  hoc  justum  esse  dictat  et  judicat , 
adeo  ut  Deus  et  quilibet  aequus  judex  id  justum 
esse  definiat ,  et  contrarium  facienles  judicet  et 
condemnet.  Dicitur  a:quitas  ,  vel ,  ut  Hebr.  est 
X^TtyQ  mescarim ,  id  est  rectitudines ,   quia  suae 
normae  et  regulae  ,  puta  legi  aelernae  et  divinae  , 
conforme  ,  ideoque  rectum  est ,  non  pravum  , 
non  obliquum  et  distortum.UndeSyrus  pvocequi- 
tatem  vertit ,  rectitudinem  ;  Chaldaeus  ,  directio- 
nem  ;  Septuag.  vero  mescarim  ,    id  est  reclitudi- 
nes  ,  nectendo  cum  1221170  mispat,    id  est  judi- 
cio  ;  pro  tribus  jam  dictis  haec  duo  tantum  assig- 
nant  :  Ad  inteitigendam  justitiam  veram  (  non 
falsam  ,   non  fictam  et  hypocriticam  )  et  judi- 
cium  dirigenduyn  vel  corrigendum  ,    uti   verlit 

5.  Hier.  in  cap.  18.  Ezech.  ut  scilicet  judicium 
pcr  omnia  sit  directum  ,  correctum  et  rectum. 
Alludit  enim  Salomon  ad  morem  Davidis  patris 
sui ,  qui  psalmis  identidem  tam  regi  et  judici  , 
quam  privato  cuique  commendat  haec  duo  ,  ju- 
dicium  scilicet  et  justitiam  ,  ut  patet  psalm.  9. 
v.  5.  8.  9.  psalm.  16.  2.  psalm.  17.  23.  psalm.  36. 

6.  psalm.  71.  2.  psalm.  88.  15.  ubi  ait  :  Justitia 
et  judicium  pr&paratio  ,  id  est  basis  ,  columen 
el  fulcrum  ,  sedis  tim  ,  q.  d.  Judicium  ,  quo 
punis,  o  Domine,  reos;  justitia  ,  qua  innocentcs 
absolvis,  protegis  et  vindicas  ,  sunt  bascs  regni 
tui ;  judicii  enim  ,  quod  exercet  rex  ct  judcx  , 
du;e  sunt  partes  ;  una  ,  reum  damnare  ;  hanc 


COMMENTARIA  IN  PROVI 
mlieat  judicium  :  altcra  ,  insonlciii  nbtolvere 

<■[  vindicure  ;  lianc  ligniflcai  justltia,  Jaoi  per 
eutnchresim  idem  trtniferl  ad  privatuffi  quem- 

ijuc  ;  liiijns  cnim  olllcinni  in  (|ii;ilil)cl  rc  csl  du- 

plex;  iiiinm  ,  vitimn  damaare  et  declinare  , 
quod  significat  judicium  ;  allerum  ,  rirtutem 
colere  el  exsequj .  quod  BignlflcatytMfitfa  ,  juxta 
ilhul  :  Declina  &  mala  et  fac  bonum  ,  psalm.  86. 
27.  Villum  cnim  in  omni  ludicio  tam  divlno 
(jii.mi  bumanoesi  reum  ,  virtus  veroesl  Inno- 
cens ,  imo  ipsa  innocentla ,  jnstiti;i  et  sanctitas. 
ll;i«  ergo  snnt  duse  Christian.t  justitin  ,  sive  of- 
llcii  ct  viriniis  partes,  puta  timere  el  fugere 
malum  ,  ac  amare  ei  prosequl  bonum  ;  lioc 
cnim  si  racias ,  tam  tibi  quam  cseteris  omnibus 
cris  OfficiOSUS ,  ct  nnlli  injuriosus.  Hoc  igitur  csl 
facere  judicium  et  justitiam.  lia  noster  Prado 
in  Kzcch.  ls.  'i.  Addit  Salomon  tertium ,  scilicet 
aquitatem  ,  bebr.  rectitudines  ;  utsignilicet  jus- 
litiam  et  Judicium  essc  tequissima  et  rectissi- 
ma  ,  adeoque  esse  Ipsam  asquitatem  et  rectitu- 
dinem  moralem  ,  qute  non  est  alind  quam  Ip- 
sum  viitntis  prascriptum  ct  olficiimi ,  utijam 
flixi;  virlns  cnim  csi  rcctitudo  el  aequilas  ,  vi- 
lium  estobliquitas  et  iniquitas. 

Huic  accedit  expositio  nostri  Salazar  ,  qui  pcr 
justltiam  accipil  probitatem  et  honestatem  in  ge- 
ncrc  ;  pevjudicium  prudcnliam  ,  quae  singulis 
virtulilms  ,  in  qtiihus  probilas  sita  esl  ,  leges 
juraque  praescribit ;  per  aquitatem ,  vel  rcctitu- 
dines  ,  ipsas  singulares  virtutes  ,  vel  virtulum 
actiones,  quas  cum  judicio  prudcntise  exsequi- 
tur  vir  probus. 

Accedit  quoque  cxposiiio  Jansenii  :  Omnis 
enim  virtus,  inquit,  justitia  est ,  judicium  et 
aequitas  ;  quae  nomina  eodem  recidunt,  conge- 
runtur  autcm  pro  Hebraeorum  more  ad  perfec- 
tionem  imlicaudam.  «ftttfifiaenimestomne  opus 
bonum  ,  quia  boc  juslum  estlieri.  Idem  esljudi- 
cium,  quia  illud  recta  ratio  el  lex  divina  facien- 
diim  decernit.  /Equitas  est  et  reclitudo  ;  quia 
rectne  rationi  consonum.  Conjunguntur  frequen- 
terib  Scripluris  duo  illa  ,  jusiitia  etjudicium  ; 
per  qiue  quid  significelur,  bicinsinuatur ,  dum 
addilur  ,  aquitatem  ,  vel ,  ut  babent  Hebraea  , 
pluraliter  rectitudines  ,  hoc  est  ea  ejuae  recta 
sunt.  C.Tlerumillorum  duorumalterumestmen- 
lis  decernentis  quod  justum  est ;  alterum  est 
voluntatis  conformantis  se  in  operalione  cum 
recto  judicio  mentis. 

Uaque  luxc  duo  conjuncta  significant ,  nec  sa- 
tis  esse  recte  judicare  ,  necsatisesse  quod  rec- 
tum  est  agere  ;  sed  necessum  esse  ,  ut  et  quod 
recte  judicamus  ,  recte  agamus  ;  et  quod  reclum 
est,  cum  judicio  agamus.  Idem  non  aliud  vo- 
luere  S.  Ambr.  etS.  August.  paulo  antecilali. 

Denique  huc  acceditDidymus  in  Catena  Grse- 
corum  :  Justitia  ,  ait  ,  primus  gradus  est ,  ut 
unicuique  quod  suum  est  integre  tribualur  ,  ma- 
xime  vero  ut  Deo  ,  quod  Dei  est.  Ilinc  illa  :  Domi- 
num  ex  juslis  laboribus  Iwnora.  Legem  observa. 
Parentibus  quod  mquum  praista  ,  et  cateris  deni- 
que  omnibus  quod  a;quitatis  ratio  postulat  ,  im- 
pertiri  cura.  Secundus ,  at  anima  eo  studio  se  in 
omni  moderatione  et  aquabililate  conservet  ,  ut 
nulla  sui  parte  ad  iniquitatem  ,  aut  aliquam  om- 
nino  ina?qualitatetn  inflecti  se  sinat.  Judicium  au- 
tem  est  ,  ut  unusquisque  seipsum  judicare  sciat  , 
omncque  consitium  et  votum  saum  ad  bonum  Iw- 
nestum  dirigat. 

k.    L'T    DETUS   P.UUVLIS    ASTIJTIA  ,     ADOLESCENTI 


m;i\  SALOMONIS.  Cap.  I.  i  I 

MIIMII    II     IMIIMMIs.     |    SCplUag.    :    IH    ll'  I    tll- 

nocentibus  attutiam  ,  puero  autem  novo  v//w<m 
et  eogitationem  i  Tigur.  qua  tradunt  simplicibut 
sotertiam,  ei  imperitit  scientiam  et  prospiclen- 
tiam  ;  Valabl.  qua  dant  ductilibus  calliditalem  , 
(i  juvsni  intelligentiam  et  consilium,  Pro  pan  uih 
bebr.  et t  D'MTO  petaim ,  b  rad.  npspa/a»undo 
(ii.cciun  ««i9h,  id  est  blandii  ^erbis  suadeo , 
pcllicio,  perauadeo  ;  Inde  <ns  peti  (  unde  Galli- 
cixm  petit)  vocatur  parvulus ,  simplex,  penua* 

sibilis  ,   cni  facile  (iuiilvis  pcrsuadcas   ,     qul  e8t 

sequacl  credulitate  ,  ac  blandiliis  cito  Inescalur 
ct  deoipilur.  Unde  pro  petatm  ,  Septuag.  vcr- 
luntcxxcuntf,  id  csi  malitia  carentibus,  innocen- 
libus  ;  Syininac.lms  ,  »>«»««  ,  id  esl  parvulis ; 
Aquila,  itXyo/Uvoif,  Id  csl  iis  qui  se  facile  palpari 
et  lactari  sinunt  ;  Tlieodol.  tjitxr/tpnon  ,  id  csl 
deceptis  ;  Gbaldaeus  et  Syrus  ,  insipientibus  ; 
Tigur.  simplicibus.  Peti  ergo  hlc  VOCatUr  par- 
vulus  ,  lum  ajlale,  luin  sensu  cl  prudentia  ,  puta 
simplex  ,  qui  facile  quidvis  primo  Oblalum  et 
abblandiens  credit  et  ampiectitur ,  Uaque  sedu- 
cilur  et  in  fraudcm  impcllitur.  Tales  cniin  so- 
lcnt  esse  pueri  ct  parvuli  ,  tuin  quia  ducliles  et 
faciles,  lum  quia  fraudum  inexperli. 

Pro  astutia  bebr.  esl  TVSny  orma  ,  id  est  as- 
tutia  ,  attentio  ,  providentia,  cautio  ,  circuin- 
speclio.  Unde  miy  arum  vocalur  altentus  , 
providus  ,  aslutus  ,  callidus  ,  cautus  ,  vafer  , 
solers.  Rursum  arum  ,  id  est  congrcgaius ,  ac- 
cumulatus,  convolutus  ;  binc  serpens  Genes.  3. 

1.  decipiens  Evam  vocalur  arum  ,  id  est  ,  suis 
dolis  eeque  ac  spiris  et  gyris  circumplicalus  et 
involutus  :  lue  enim  spirae  indices  erant  internee 
serpentis  asiuliae  ,  qua  Evam  implicavit  et  cir- 
cumvenit.  Tales  quoque  sunt  stropbas  et  para- 
bolae  hae  Salomonis,  sedin  bonum  ,  quia  arcana 
consilia  ,  quibus  res  magnae  perbciuntur  ,  te- 
gunt  ,  implicant  et  involvunt.  Eo  ergo  alludit 
orma.  Septuag.  vertunt  Tteevovpyu» ,  id  est  vafri- 
ciem,  calliditalem;  estque  vox  media  ,  quae  tam 
in  bonam  partem  pro  solertia  ,  quam  in  malam 
pro  fraude ,  dolo  ,  malitia  accipi  potest  ,  ut 
iravoupywv  idem  sit  quod  xsotoupyt*  ,  ait  Didymus 
in  Catena  Graecorum.  Unde  Trswoupyoj  proprie  sig- 
nificat  eum  ,  qui  in  omnibus  rebus  versatus  est . 
a  na.'  etepyov ,  quasi  6  ncaij  Eitt6ac>ljdv ,  qui  scilicet 
omnibus  rebus  sese  immiscet.  Verum  ,  quia  ta- 
lis  solet  esse  callidus  et  vafer  ;  binc  iwovpy°«vo- 
catur  prudens ,  solers ,  callidus ;  itern  fraudulen- 
tus  ,  versipellis,  ardelio  ,  malcficus,  impostor. 
Id  fecit  similitudo  vitii  et  virlutis  ,  ait  S.  Thom.  2. 

2.  q.  55.  art.  3.  ad  1.  Hicin  bonum  capilur.  Undc 
S.  Basil.  ininitium  Proverb.  ait,  nmvpycoat,  aliam 
esse  viluperio  dignam  ,  aliam  vero  laudabilem: 
Est  enim  Ttxvovpyny.,  inquit ,  aclio  animi  cum  at- 
tentione  quadam  et  arle  ,  et  sludio  Laudabili  re- 
rum  omnium  agendarum.  Dal  exempla  He- 
braeorum,  qui  astute  petendomutuo  vasa  aurea 
jEgyptiorum  ,  spoliarunt  yEgyplum  ,  Exodi  12. 
35.  et  obstetricum  ,  quae  aslute  servarunt  in- 
fanles  Hebraeorum  ,  quos  Pharao  jusserat  necari, 
Exodi  1. 19.  et  Rebeccae ,  quae  aslute  fecit ,  ut  Ja- 
cobbenedictionem,  et  jus  primogeniturae  Esaii 
fralri  praeriperet,  Genes.  27.  15.  Ac  disliuguens 
deinde  Jtstvovpytacv ,  sive  astutiam  ,  bonam  amala: 
Astuti  appellatio  ,  inquit ,  duo  significat  :  Impro- 
bus  quidem  sensu  et  arte  in  alienis  utitur  damnis  ; 
laudabilis  vero  cito  et  solerter  bonum  proprium 
vestigans ,  dolos  et  insidias  alicnas  recte  cognos- 
cit ,  alque  evilat.  Addil  S.  Basilius  :  Vir  astutus 


50  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS 

tlironus  est  sensus ;  q.  d.  In  viro  astuto  quasi  in 
throno  sedet  astutia ,  id  est  prudentia  ,  ratio  et 
soleriia  ,  quae  quasi  regina  omnibus  sensibus  , 
animiquc  et  corporis  motibus  prudenter  et  so- 
lertcr  imperat ,  ut  a  malo  declinent ,  et  ad  bo- 
num  omne  provehanlur. 

Igitur  Salomon  ait  se  baec  Proverbia  scribere, 
ut  per  ea  delur  parvulis  et  simplicibus  astutia  , 
id  est  prudenlia,  caulio,  circumspectio.  Unde 
S.  Greg.  Nazianzen.  orat.  11.  Proverbia  Salomo- 
nis  indigitat  sapientiam  padagogicam  ,  id  est 
pueros  et  rudes  inslituentem  instar  paedagogi  ; 
sicut  Clemens  Alexandr.  suos  libros  de  moribus 
componendis  inscripsit  padagogum.  In  pueris 
enim  ,  ait  Arislot.  S.  Etbic  c.  1.  tacet  ratio  ,  .et 


Cap.  I. 

personans  ,  turbavit  et  cecidit  tola  caslra  Ma- 
dian.  Judic.  7.  20.  Similia  slratagemata  passim 
in  bistoriis  legimus  ,  quibus  pauci  imbelles  in- 
gentes  hostium  fortissimorum  copias  prostra- 
verunt.  Quocirca  Hannibal  norat  astus  adjun  - 
gere  ferro  ,  id  est ,  ex  arte  dimicare  ,  ait  Silius 
lib.  1.  et  Slalius  lib.  1.  Achilleid  : 


appctitus  regu  omnia ,  nsergo  ,  utpote  lncautis., 
necessaria  est  cautio,  quasiimperitis  necessaria 
esl  pcrilia,  quasi  cupidis  necessaria  est  pru- 
dens  cupiditatum  moderatio  et  refrenatio.  Idque 
non  lanlum  ut  diaboli ,  mundi  et  carnis  insidias 
illecebrasque  effugiant,  uti  voluit  Beda  ,  Lyran. 
Hugo  ct  Dionys.  sed  eliam  ad  prosequendum 
bonum  virtulis  ,  praesertim  celsum  et  sublime  , 
uli  clocet  hic  S.  Basil.  Quienim  solers  est,  parvo 
laborc  magna  sibi  parat  virtulum  merita  el  in- 
cremenla  ;  v.  g.  multi  magnas  subeunt  poeni- 
tenlias  ,  et  parum  in  aliis  virtutibus  proficiunt ; 
at  qui  mortificat  passiones  suas  ,  et  qui  in  cha- 
ritate  assidue  se  exercet,  omniaque  sua  facit^ex 
amore  Dei ,  hic  brevi  perfectus  evadet. 

Hac  astutia  usus  videtur  Aposlolus  dicens  : 
Cum  essem  astutus ,  dolo  vos  cepi.  2.  Corinth.  12. 
16.  Eamdem  commendat  Salomon  Proverb.  13. 
16  :  Astulus  ,  inquit  ,  omnia  agit  cum  consilio  ; 
ct  cap.  14.  15  :  Astutus  considerat  gressus  suos  ; 
et  Eccles.  cap.  1.  6  :  Astutias  illius  quis  agnovit  ? 
Eamdem  Christianis  praecepit  Christus  Domi- 
nus  :  Eslote  ,  inquit ,  prudentes  sicut  serpentes  , 
etsimplices  sicut  columbm ,  Matth.  10.  v.  16  ,  q.  d. 
Serpens  est  astulus  et  prudens  :  primo ,  quia 
pro  capite  totum  corpus  objicit  fustibus  et  gla- 
diis  :  ita  et  tu,  6  Chrisliane  ,  pro  animae  salute 
lotum  corpus  ,    opes  et   famam  objice  ;    se- 
cundo,  serpens  ne  voces  incanlatorum  audiat, 
isque  inescetur  et  incantetur  ,   aurem  unam 
terrae  affigit ,  alteram  cauda  occludil;  ita  et  tu , 
0  Chrisliane  ,  ne  voces  adulatorum  ,  Sirenum  , 
merelricum  ,   aliorumque  tibi  in  luam  perni- 
ciem  abblandienlium  audias  ,  auresinstar  Ulys- 
sis  claude  ct  oblura  ;  tertio  ,  serpens ,  inquit 
S.  Basil.  hom.  9.  Hexamer.  Lippienlibus  oculis 
foeniculi  succomedetur  ;  ita  ettu,ofidelis,  verae 
prudentiseetcircumspectionispharmacodiscute 
omnes  incogitantiae  ct  inconsiderationis  ,    ex 
qua  omne  malum  nascilur  ,   nebulas  et  caligi- 
nes  ;  quarto  ,    serpens  per  anguslum  foramen 
gliscendo  pellem  veterem  sibi  delrahit  ,  ut  no- 
vam  inducat  ;  ila  et  tu  ,  o  Philothee ,  mortifi- 
catione  renova  tuos  mores  ct  vitam  :  Via  enim 
in  ccclum  angusta  est  ,    et  virtule  semper  inno- 
vanda;  ait  S.  August.  lib.  2.  de  Doclr.  Chris- 
tiana,  cap.  16  ;  quinto,  serpens  hostem  se  for- 
tiorem   per   insidias    aggreditur  ,    et  occulte 
mordendo  necat  ;    ita  et  lu  ,    6  Christiane  , 
diaboli  vires  supera  consilioet  provida  solerlia. 
Aslutia  haec  et  solertia  in  bellis  tum  corpora- 
libus  lum  spirilualibus  est  summi  momenli  ; 
illa  enim  bellum  conficit ,  et  victoriam  obtinet. 
Unde  Vegelius  de  Re  milit.  :  Dux  belli,  ait,  calli- 
dior  sit  qxiam  fortior.  Sic  Gedeon  cum  trecenlis 
militibus  astute  complodens  lagenas,  ct  tubis 


Tu  lantum  providus  astu 
Tende  animum  vigilem  ,    fecundumque  erige  pectus. 

Tales  erant  Alhenienses  ,  praesertim  incolae 
Aslu  oppidi  eis  subditis :  unde  ab  «?u  hoc  eorum 
oppido  dictus  est  astus  ,  astutus  et  astutia  ,  aiunt 
Lexicographi.  Hinc  illud  Lysandri  :  Ubi  quod  vis 
non  assequeris  per  leonis  exuvium  ,  ibi  vulpinum 
applicandum  est ,  q.  d.  Quod  robore  et  viribus 
nequis  ,  consilio  et  astulia  perfice. 

Symbolice  ,  cuui  parvulis  congrue  opponilur 
et  componitur  astulia  ;  quia  eam  rebus  parvis 
indidit  Deus  ,  juxla  illud  :  Ingenio  pollet ,  cui 
vim  natura  negavit.  Hinc  parva  vulpes  astutior 
est  magno  leone  ,  parvus  canis  sagacior  est 
magno  asino  ,  parva  simia  solertior  est  magno 
bove  ,  parvae  viverrre  magnos  lepores  ex  antris 
suis  abigunt,  et  in  venatorum  manus  adigunt  ; 
parvae  aves  asluliores  suntmagnis,  parvi  ho- 
mines  aculiores  sunt  magnis.  Denique  quid  pru- 
denlius  formicis  et  apibus  exiguis  animaculis  ? 
Vidimus  ,  inquit  S.  Nilus  apud  Antonium  in  Me- 
lissa,  serpentem  exigui  corporis  magnum  aliquod 
animal  devorasse  ,  quod  quidem  ila  facit ;  ossa  et 
nervos  paulatim  conterit ,  et  contrita  exsugit  ;  sic 
ctiam  parva  prudenlia  magnas  sxpe  devoravit 
difficultates  ,  atque  digessit  paulatim  mordendo  ; 
carpendo  enim  unam  ,  mox  alteram ,  tandem 
totam  capit  et  tollit. 

Notum  est  emblema  scarabaei  apud  Alciatum, 
qui  abscondens  se  alis  aquilae  ,  ejus  ova  perfo- 
ravit,  atque  pullos  suslulit.  Hoc  symbolo  tropo- 
logice  monemur  in  parvitate ,  id  esthumilitate  , 
summam  consistere  prudentiam  et  sapientiam  ; 
haec  enim  vincit  iras  ,  offensas ,  lites  ,  bella  , 
caeterasque  difficultates  alias  Invincibiles.  Unde 
S.  Anlonius  ,  teste  S.  Athanasio  in  ejus  Vita  ,  in 
raptu  videns  totum  mundum  laqueis  daemonum 
plenum  rogansque  :  Domine,  quis  hoslaqueos  ef- 
fugcre  poterit  ?  audivit  :  Humilis  et  humilitas. 
Igilur  vera  prudentia  et  astutia  est  humilitas  , 
quae  proinde  omnia  insupcrabilia  transcendit  ct 
superat.  Huc  faciunt  Sapientum  gnomae  :  Non 
cst  sapiens  ,  qui  se  sapientem  existimat.  Maxime 
scias  sapienlem  ,  qui  talem  se  negat.  Absque  li- 
vore  ,  absque  pompa  qui  sapit  ,  lulo  sapit.  Quo 
quis  sapit  minus  ,  hoc  magis  se  venditat  ;  quo  quis 
sapit  magis  ,  hoc  ininus  se  venditat.  Exemplo  tibi 
sit  noster  Salomon  ,  qui  licet  Dei  judicio  esset 
omnium  mortalium  sapientissimus  ,  tamen  hu- 
militer  de  se  profitetur  :  Stultissimus  sum  viro- 
rum  ,  el  sapientia  hominum  non  est  mecum. 
Prov.  30.  2. 

AnOLESCENTI  SCIENTU  ET  INTELLECTUS.   ]  MOTC 

Hebraeo  explical  quod  dixit :  Ut  detur  parvulis 
astulia.  Hebraei  enimin  rhythmis  etcarminibus, 
uti  videre  est  in  Psalmis ,  posleriore  bemistichio 
explicantprius.  Astulia  ergoest  scientia  et  intcl- 
lectus.  Unde  pro  intellectus  hebr.  est  n  I2'\'0me- 
zimma ,  id  est  cogitalio  lacita  ,  vafricies  ,  astu- 
lia,  machinatio ,  stratagema  ,  tamque  in  bonam 
quam  in  malam  partem  capitur.  Radix  enim  DD? 
zamam  significat  tacile  cogitare  ,  cxcogilare  , 
concipere  ,    machinari  ,    formare   aliquid    iu 


COMafENTARIA  1N  PROVE 

animo.  HincTheodoUon.  rertlt  tuJU*y«t/i»>,  Id  eat 
ratiocinationeni ;  Symmachua  ,  mShm»,  id  <^t 
taruum  ,*  Septuag.  nw»u»,  id  csi  cogltatlonem  { 
Syrua  ,  consilium  ,•  u.  Salomon  ,  cogitationem 
consilii;  Tigurina,  prospicientiam,  Omnia  haec 
oodem  redeunt.  Senauaergoeat,  q>  d.  Parabolae 
li.i"  dabunt  parvulia  astuliam ,  et  adoleaten- 
tiims  scientiam  ,  Id  eat  ut  Septuag.  aenaum  et 
inteltt  ( iinn  ,  ut  scilicet  discant  in  rebua  omoi- 
bua  aeoaate  et  lotelligenter ,  id  eet  prudenler, 
caute  et  circumapecte  ,  agere  .  se  quid  per  im- 
prudentiam,  ignorantiam,  ?el  InexperienUam 
peccent.  Nam  ut  aitvir aapiena iQuatuor  reddunt 
adotescenliam  omnium  attatum  periculosissimam : 

1.  Quiafaciltima  ad  malutn, 

2.  Quiasequentis  loiius  vitiv  fundamcnlum. 
%.  Quia  difficiUime corrigitur. 

h.  Quia  inconstanlissima  in  bono. 
Jlinc  pariler   Quadruplcx  cst  adolescenlum 
sapicnliaj  : 

1.  A  pueritia  staiim  pietali  assucscere. 

2.  Stalum  vilai  pratsentis  diligenter  pcrpendcre. 
;>.  Promple  Deo  vocanli  obcdire. 

k.  Constanter  in  bonis  ccepiis  perseverare. 
Quatuor  adolescentum  thesauri  incoiiipara- 
biles : 

1.  Virginitas  corporis ,  a  nativitate  acccpta. 

2.  lnnocenlia  mcnlis  in  baptismo  data. 

3.  .Klas  ma.vime  virluti  opportuna. 
6.  iVorum  modcslia  et  vcrccundia. 
Salomonem  de  morc  secuius  Plato ,  ei  post 

ctim  Arisloleles  ,  haec  de  scienlia  ei  doctrina  de- 
dil  parUm  dogmata  ,  parlim  axiomala  :  Tria 
dicebat  pueris  necessaria  ,  ingenium ,  exercita- 
lionem  ,  disciplinam.  Aspeclus  a  circumfuso  aere 
lumen  accipil  ,  animus  vcro  a  tiberalibus  disci- 
plinis.  Studiorumradices  amaro3  ,  fruclus  aulem 
suaves.  Rogatus  ,  quo  differrenl  doctiab  indoctis? 
Quo  ,  inquit  ,  vivenlcs  a  morluis.  Erudilionetn 
dicebat  intcr  prospera  esse  ornamentum  ,  inter  ad- 
versa  refugium  ,  parentes  qui  Uberos  erudiendos 
curassent ,  longe  Iwnorabiliores  esse  his  qui  solum 
genuissent  ;  cos  enim  vivendi  lanlum  ,  illbs  etiam 
bcne  bene  beateque  vivendi  auclores  esse.  Rogalus 
quid  ex  Philosophia  lucratus  esset  ?  lloc ,  inqult , 
ut  injussus  faciam  ea  qua?  plerique  per  tegum 
metum  faciunt.  Inlerroganti ,  quo  paclo  discipuli 
cgregie  proficerent  ?  respondit :  Si  excellentiores 
prosequentes  ,  tardiores  non  morentar.  Haec  om- 
nia  Aristoteli  tribuit  Laertius  in  ejus  Vita,  1.  5. 

Paulo  aliter  hacc  alii  explicant  et  distinguunt. 
Primo ,  S.  Basil.  in  princ.  Proverb.  versionem 
Septuag.  quae  habet :  Ut  detur  puero  novus  sensus 
et  cogitatio ,  sic  explicat ,  q.  d.  Ut  puero  delur 
sensus  ,  id  est  cognitio  prrcsentium  ;  cogilatio , 
id  est  cognitio  futurorum.  Sic  et  Polycbron.  in 
Catena  Graecorum  :  Aut  sensus ,  inquit  ,  hoc 
est,  omnes  corporis  vires  ad  animae  virestrans- 
ferantur  ,  servianlque  menti ,  prudentiae  ,  legi 
Dei  et  virtuli.  Didymus  vero  Catena  Graecorum: 
Sensus ,  inquit ,  esl  cognitio  historiarum  ,  in- 
telleclus  est  cognitio  allegoriarum. 
.  SecUndo ,  sagaciter  noster  Salazar  ;  Aristot. 
inquit  lib.  6.  Ethicor.  cap.  12.  et  magnorum 
Moral.  lib.  2.  cap.  bk.  lanquam  prudentiae  par- 
tes  enumerat  industriam  ,  et  ingcnium  seu  in- 
lellectum.  Industria  perlinet  ad  eleclionem  et 
deliberationem  ,  ingenium  ad  exsecutionem. 
Industrius  (  inquit  Arisloteles  )  est  qui  facultate 
consullandi  est  praedilus  et  recle  judicarc  ac  vi- 
dere  aliquid  potest.  Itaque  induslriee  munus  est 


IIBIA  SALOMONIS.  Cap.  l-  i 

mediorum  efllcaclam  omnino  perapcctam  lia- 
bere  ,  atque  niedla  Ipaa  ordinare  ,  el  bonam  iu 
aerlem  redigere,  ut  electio  ail  prudena.  Inge- 
niiini  vno  aequitur  olectionem,  ,  ipectalque  ad 
exaeculionem :  Est,  inquitPhilosophua ,  visqua- 
diim  ,  ijuum  Ingenium  dicunt,  qum ejusmodtest  , 
ut  cjjiccrc  possit  ,  et  adipisci  ea  qiuv  ad  proposl- 
tum  finempertinent,  SubaiuArialoL  Ingenium  it<m 
csi  prudentta  ,  scd  ett  habitus  prudenllee ,  quast 
ocuto  animi  innatus ;  dirigit  enimprudeutiam  . 
quasi  OCUlua  ad  exseculionem  ,  tit  quod  iilu 
prudenter  concepit ,  hoc  ipaa  expedite  et  Boier- 
ter  exaequalur ;  undeaine  ea  prudenlia  eat  luaca 
vel  monocula  ,  quia  exseculio  esl  cteca  ;  ealO 
conceptio  el  electio  fuerint  oculala. 

Tertio  ,  Lyran.  intcttectum  accipil  morc  Philo- 
sopbico  pro  cognitione  principiorum  ,  scientiam 
pro  cognilione  conclusionum  non  tam  specula- 
tivarum  qukm  |)raclicarum ,  qualis  est  Etliica  , 
de  qua  iiic  agilur. 

Quarto,  Dionys.  Haec  duo  ,  inquit,  sunt  dona 
Spirilus  sancti  ,  nimirum  douum  sivc  spiritns 
scienli;e  et  intelleclus  ,  de  quibus  mulia  dixi 
Isai.x  11.  v.  1  et  2. 

Nota  :  Salomon  nsque  acSiracides,  suam  hanc 
sapienliam  sive  Elhicam  copiae  causa  nunc  vo- 
cat  scicnliam  ,  nunc  inteUectum  ,  nunc  pruden- 
liam ,  nunc disciplinam ,  nunc  erudilionem ,  nunc 
periliam ,  nunc  doclrinam ,  nunc  astutiam,  nunc 
caUidilalem,  nunc  consilium  ,  nunc  judicium  , 
nunc  veritatem  ,  nunc  aquitatem  ,  nuucjusli- 
tiam.  Quae  omnia  in  re  idem  significant,  nimi- 
rum  sive  Etbicam  ,  sive  cognitionem  agendo- 
rum  ,  etymo  lamen  et  propria  nominis  signili- 
catione  differunl,  ut  patet  etymon  cujusque  iu- 
tuenli  vel  vcsliganti.  Adde  Ethicam  ,  sive  pru- 
dentiam,  multas  in  se  complecti  parles  ,  mul- 
losquc  actus  consultationis  sive  consilii ,  elec- 
tionis,  disciplinae  ,  scientia3,  inlellectus,  etc.  , 
qui  aliquando  proprie  et  specialim  hisce  nomi- 
nibus  significantur  ,  aliquaodo  vero  generaliui 
per  ea  lotum  genus  prudenliae  intelligilur  per 
synecdocben. 

5.    AUDIENS  SAPIENS  ,    SAPIENTIOR    ERIT    (  bcbr. 

addet  sapientiam ,  id  est  ul  R.  Levi ,  cumulabitur 
sapientia)  et  intelligens  ,  gubernacula  possi- 
debit.  ]  Audiens,  scilicet  has  meas  parabolas  , 
easque  ruminans  ,  el  in  praxin  deducens,  per 
eas  evadet  sapienlior.  Unde  Septuag.  vertunt , 
hozc  enim  audiens  sapiens ,  sapientior  erit ;  Vatabl. 
quas  (  parabolas  sive  sentenlias  hasce)  qui  audit 
sapiens ,  cognitione  promovebit  ,  q.  d.  Dixi  haec 
mea  Proverbia  valere  ,  utparvulos  et  simplices 
doceant  prudentiam;  nunc  addo  ea  quoque  pro- 
fulura  sapientibus ,  ut  in  sapientia  proficiant. 
Proprie  ergo  Salomon  loquitur  de  suis  hisce 
Proverbiis  ,  ut  recte  notat  S.  Basil.  a  pari  lamen 
vel  simili  idem  vult  exlendi  ad  dicta  cujuslibet 
sapientis  ,  uli  extendi  Beda  ,  Hugo  et  Lyran. 
Unde  Nosler  indefinite  vertit ,  audiens  sapiens  ; 
q.  d.  Quicumque  sapiens  ,  etiam  infidelis  et 
Gentilis  ,  qui  vel  liaec  mea  ,  vel  cujuslibet  alle- 
riussapieniisdogmata  audierit,  iisque  obedierit, 
evadel  ;sapientior ,  ut|se  et  familiam,  quin  et 
rcmpub.  prudenler  gubernare  valeat. 

Nota  rb  audiens  :  significat  enim  modum  per- 
tingendi  ad  sapientiam  essc  ,  avide  etbumililer 
eam  audire.  Nam,  ut  Aristot.  :  Auditus  est  sensus 
disciplina ;  superbi  enim  ,  qui  se  sapere  putanl, 
nolunt  alios  audire  ,  ab  iisque  discere,  ideoque 
in  sua  superba  rcmanent  insipientia. 


22  COMMENTARIA  1N  PROV 

Significat  hic  primo  Salomon  ,  se  hujus  suae 
Ethicoe  discipulum  requirere  aitentum  et  au- 
tliendi  avidum.  Nam  ut  aitlsidor.  Pelusiota,  1.  3. 
epist.  343  :  Auris  auditoris  desiderium  est  sa- 
pientis.  Neque  enim  muitos  tabores  magistro  ex- 
kibet ;  siquidem  ad  cuttum  et  segetem  ingenii  sa- 
gacitas  sufficil.  Nam  ut  ait  Philosophus  :  Animus 
in  ipsis  hospilatur  auribus.  Audire  ac  lacere  re- 
rum  est  omnium  arduissimum. 

Secundo ,  sapientis  esse  libenler  audire  et 
discere,  atque  audire  plus  ,  minus  loqui ,  nimi- 
rum  ut  ait  Seneca,  epist.  77  :  Tamdiu audiendum 
et  discendum  est  quamdiu  nescias  ,  et  si  proverbio 
credimus  ,  quamdiuvivas.  et  in  Proverb.  asserit, 
eumdem  finemessediscendiatquevivendi.  etalius: 
Nulla  w.tas  videri  sera  ad  discendum  potest.  Lil- 
teras  Grttcas  senex  didicit  Cato.  Nulti  fuit  pudori 
discere  quidquam  aBarbaris.  Tamdiu  cuique  est 
discendum ,  qdamdiuquid  nesciat.  Admitte  in  au- 
res  cuncla  ,  et  disce  ab  omnibus.  Alios  quod  es 
docturus  ,  ante  discito.  Discunt  facillime  qui  U- 
benter  audiunt.  Multa  indies  addiscentes  senesci- 
mus.  Quotidie  aliquid  addiscens  fit  senex  Soton. 

Alfonsus  Aragonumrex  audiens  regem  quem- 
dam  dixisse  principi  non  convenire  audire  et 
discere  ,  iratus  exclamavit :  Bovis ,  non  liominis, 
illa  vox  ;  ita  Lipsius  Monit.  polit.  lib.  2.  cap.  7. 

Carolus  IV  imperator  ad  quatuor  horas  ma- 
gistros  in  scholis  Pragensibus  audivit  ;  cum  id 
purpurati  eegre  ferrent  ,  suggerentque  horam 
coenae  effluxisse  :  Mihi,  inquit,  minime  effluxit ; 
»wm  cozna  lutc  mea  est.  Ita  ./Eneas  Sylvius  ,  1.  4. 
Geslorum  Alfonsi.  Hoc  est  quod  David  rex  ait 
psalm.  50  :  Auditui  meo  dabis  gaudium  et  Ix- 
titiam. 

Et  S.  August.  in  psalm.  49  :  Quivis  audiri , 
irrior  te  audi  et  dic  iliud,  psalm.  84  :  Audiam  quid 
loqualur  in  me  Dominus.  Qualis  ergo  ego  ,  qui 
non  audio  quocl  in  me  loquitur  ,  et  voto  ut  atii  au- 
diant  quod  per  me  loquilur ,  etc.  Admonet  illutn 
ut  audiat .  non  ut  deponat  pr&dicalionem  ,  sed  ut 
assumat  obedientiam.  Quinimo  S.  August.  jam 
Episcopus  a  quolibet ,  ac  preesertim  a  S.  Ilier. 
audire,edoceriet  discerecupivitet  postulavit,  ut 
patetepist.  adeumdeml2  et  15.  inquaait  :La3des 
me ,  simihi  tacueris  errorem  meum,  quemforte 
inveneris  in  faclis  ,  vel  in  dictis  meis.  Et  epist.  28  : 
Quanquamtemullo  ,  inquit,  quamego sum  tvlate 
majorem ,  tamen  ipse  etiam  jam  senex  consulo  ; 
sed  ad  discendum  quod  opus  est ,  nulta  mihi  cclas 
seravideri potest  ;  quia  etsi  senes  magis  decet  do- 
cere  quam  discere ,  magis  tamen  discere  quam 
quid  doceant  ignorare.  B.  quoque  Cyrill.  Alexand. 
lib.  1.  in  Joan.  cap.  2  :  Canes ,  ait  ,  venaticos 
imitatur  sapiens  huc  ittue  feram  qumenles.  Ipse 
enim  non  intetlectamrem  sape  acmultum  investi- 
gans  interrogansque  tandem  assequitur.  Denique 
S.  Jacobus  ,  c.  1.  19  :  Sit,  ait ,  omnis  homovelox 
ad  audiendum ,  tardus  autem  ad  loquendum.  Vide 
ibi  dicta. 

Hujus  sententiae  elegans  exstat  vulpis  et  corvl 
apologus,  nervosis  scitisqucgnomis  interstinc- 
lus ,  apud  Cyrillum  ,  1.  1.  Apol.  moral.  c.  1. 
cujus  litulus  est  :  Semper  disce ,  etin  extremis 
horis  sapientix  magis  stude.  Ubi  sic  ait :  Vulpes 
decrepita  ardens  cupidine  ptus  sciendi ,  quwrebat 
magistrum.  Iluic  senectutis  quidem  infirmitate 
praigravataz  ,  avidilate  lamen  sciendi  peragili , 
cum  corvus  aslulior  occurrisset  ,  peracto  mutuo 
satulalionis  officio  ,  satis  lcbta  subjunxit  :  vere 
voluntas  Dei  jfuit  ,   ut  cito  mihi  occurrcret  quod 


ERBIA  SALOMONIS.  Cap.  I. 

volebam.  Te  nanvjue  ,  qui  cceti  cardines  pcrambu- 
las ,  et  mutta  consideras  ,  ut  me  disciplince  siti- 
bundam  instrueres  perquirebam.  Cui  ille  respondil: 
O  antiqua  catiiditatis  magistra  ,  quid  amplius 
quceris  scire  ?  Hoc  cerle  tantum  tibi  restat ,  ut 
peccalum  tuum  finem  habeat.  Ad  hcec  discipula 
facld  doctrix",,  ita  dicilur  respondisse  :  Numquid  , 
fratermi,  scriptum  d  Satomoneest  (Prov.  c.  1.  5.): 
Audiens  sapiens  sapienliam ,  sapientior  erit  ?  et 
quare  hoc  dixit  ,  nisi  quod  sapienlice  non  est  nu- 
merus  ?  Ex  quibus  deinde  colligit  alteram  liluli 
gnomen  :  Unde  semper  oportet  addiscere  ,  et  in 
extremis  horis  studium  sapienlios  desiderabilius 
indagare.  Finis  enim  prudentis  sapientia  cst ,  et 
ob  hoc  quanto  huic  fini  viciniores  sumus  ,  tanto 
majore  impetu  ad  ampleclendum  eum  avidiores  , 
cum  natura  curramus  ,  virlutis  enim  motus  nu- 
turatis  in  fine  fortior  est  ,  et  cum  visus  senio  in- 
grossatur ,  aspeclus  ex  parte  ralionis  acuitur. 
Dignum  ergo  est ,  ut  quando  plus  viget  mentisju- 
dicium ,  disciptina?  tunc  plus  operam  impendamus. 
Nam  dum  hic  vivimus  ,  nunquam  in  eodem  stata 
manemus.  Quare  si  non  proficimus ,  mox  defici- 
mus.  Sic  enim  perspicimus  etiam  accidere  in  mu- 
tabitibus  rebus  ;  quoniam  sol ,  cum  ultra  non  pro- 
cedit  ,  revertitur  ,  et  statim  dies  diminuilur  , 
dum  non  crescit.  Similiter  cum  non  magis  prolen- 
dilur  cetatis  cursus  ,  mox  in  senitmi  inclinatur. 
Igitur  donec  insemita  fueris  ,  semper  disce  ,  nec 
unquam  pulaveris  satis  esse  ;  quia  si  steteris ,  re- 
trocedis.  Nihil  nimirum  organorum  noslrorum 
natura  post  ,  sed  anle  tantum  composuit  ;  ut  in 
virtutis  actibus  non  retrocedentes  ,  imo  semper 
procedentes  crescamus.  Ptures  enim  sensuum  nos- 
trorum  anle  siluali  sunt ,  ubi  etiam  sunt  manus 
et  pedes.  Quo  diclo  discessit. 

ET  INTELLIGENS   GUBERNACUL.l  POSSIDEBIT.  ]  PrO 

gubernacula  Septuag.  vertunt  xugspvvjjtv  ,  quod 
Complut.  vertunt  ad  verbum  ,  gubernationem. 
Romani,  ralionem  gubernandi.  Hebr.  est  mblinn 
tachbutot ,  quod  primo  significat  •consiiia  ,  qui- 
bus  scilicet  se  et  alios  gubernel.  Unde  Vatabl. 
vertit  ,  et  qui  judicio  potlet  ,  industria  consilia 
consequetur ;  secnndo,  proprie  significat  guber- 
nationem  et  gubernacula  ,  ut  vertit  Nosler  et 
Septuag.  Radix  enim  "nn  chabal  significat  colli- 
gare  et  funibus  constringere.San  chebelenim  est 
funis.  Inde  Sm  chibbel  vocatur  malus  sive  arbor 
navis  ,  a  funibus  dicta,  quibus  circumquaque 
in  summitate  colligatur  ,  ut  illis  retinealur  di- 
rigaturque  ,  per  quos  Van  chobel  ,  id  est  nau- 
clerus  vel  gubernator  ,  navem  gubernat.  Inde 
nSlDnn  lachbula  a  navis  gubernatione  ad 
quamlibetaliam  publicam  gubernationem  trans- 
fertur,  quae  consilio  ,  industria  ,  experientia  et 
prudenlia  regpnda  est.  Tachbuta  ergo  non  sig- 
nificat  funes  ,  nec  funambulos  ,  sed  guberna- 
cula,  et /3ai;>a;,  id  estconsilia,  quibus  gubcrna- 
cula  diriguntur,  uti  passim  vertunt  S.  Hie- 
ron.  Septuag.  Chald.  et  Rabbini  :  eslo  a  funibus 
sumpta  sit  translatio  et  metaphora  ,  eo  quod 
funibus  velum  mali ,  quo  dirigitur  navis  ,  gu- 
bernelur.  Quia  ergo  tachbulot  duo  significat, 
scilicet  consilia  et  gubernacula  ,  quae  utraque 
instar  funium  inter  se  connexa  et  implexa  sunt ; 
hinc  duplex  est  hic  versio  ,  duplexque  sensus. 
Prior  R.  Levi  et  Aben  Ezra  ,  quos  sequitur  Va- 
tablus ,  q.  d.  Salomon  ;  Qui  hasce  meas  para  • 
bolas  altente  audierit ,  si  sit  sapiens  ,  id  est  , 
sapientia?  studiosus  ct  inchoate  sapiens  ,  evadct 
sapientior  ;   qui  vero  eas  penitus  inlellexerit  et 


GOMMENTAMA  IN  PR  IVI 

porspexerit .  hlc  tacUbulot  ,  id  esl  con«iliuui  , 
solersquc  iugunium  acquirel.  Secuudo  ,  o|  po- 
Uus  ,  tuchbulot  siguiQcatgubornacula  oauclcri, 
indeque  sapieutis.  Sicul  euioi  uauclorua  malo 
ul  clavo  regit  uavem  .  slc  sapiens  prudenlia  <l 
consilio  regU  rerapub.  illi  per  omqia  bene  con- 
sulens  .  earaque  recte  dirigena  ei  promovena. 

Sensua  ergo  e*l  ,  q.  d.  Qui  bsBC  mea  aliave 
aliorura  sapienlum  proverbia  auditet  inlelHgit; 
i  g  addicel  magnam  pruduntiam  ,  multaque  cou- 
s  ili.i  et  praxes ,  quibus  non  tantum  ae  ,  sed  et 
domum,  collegium,  congregationem  ,  civitatem 
ci  remp.  sapienter  regeroqueat ,  ideoquecum 
perspecta  fuerit  ejus  haee  prudenlia  et  sapienlia, 
facile  gubernaculis  collegii  vel  reipub.  admove- 
bitur  ,  eique  gubernator  ad  eam  moderandam 
prseQcietur.  1 1 a  videmua  iu  repub,  ad  magialra- 
lua  ri  praiccturas  promovcri  cos,  qui  sapientia 
el  prudentia  regendi  pollent,  quique  in  Elbica 
et  Politica  versali  suut.  Ita  S.  Basil.  Bcda  ,  llugo 
el  alii. 

Audi  S.  Basil.  :  Prudcns  navarckus ,  ait,  estqtti- 
de  recto  ac  firmo  naturce  proposito  iis  utittir  qum 
accidunt ,  nec  elalus  in  prosperis  ,  nec  rursus  in 
caiamitatibus  demissus  ,  uimiruui  quia  tachbulot, 
id  est,  prudentiam  et  sana  consiliamentissuae, 
quseboc  libro  traduntur,  vclut funes mali,  qni- 
bus  regenda  esl  uavis  publica  vcl  privata  ,  con- 
stanter,  ut  iis  se  et  suos  in  boc  raari  procclloso 
lueatur  ,  el  dirigat  ad  portum  salutis. 

LudcS.  Basil.  hocloco,  scilicct  bom.  12.  tri- 
plcx  assignat  marc  mysticum  ,  in  quo  navis 
buruanoe  vitae  a  prudeniia  rcgitur  ,  ct  ad  porfum 
dlrigitur ;  primum  cst  boc  scculum  ,  in  quo  for- 
lunae  lusus  dominalur  ,  dum  hos  cxlollit ,  illos 
deprimit  ;  in  boc  ergo  mari  navis  est  quilibct 
bomo  ,  et  bominis  sors  prospera  vel  advcrsa  ; 
secundum  mare  est  cor  quod  variis  passionibus, 
cogitalionibus  et  dcsidcriis  vclut  maris  aeslibus 
assiduc  agitatur  cllluctuatur  ;  inbocmari  navis 
estipsa  menset  voluntas  ;tertiumestvitaecursus 
viaque  ,  qua  pcrgimus  in  coelum  ,  quam  obsi- 
deqt  daemones  quasi  piratae  ,  ut  navim  cum 
inercibus  ,  id  est  animam  cum  bonis  operibus  , 
praedcnlur  vel  mergant.  ldcirco  ait  in  plurali , 
intelligens ,  id  est  prudcns  ,  lectitans  hunc  li- 
brum  ,  vcl  legi  audiens  :  Tachbulot  ,  id  est  gu- 
bernacula  ,  possidebit;  quiamulliplici  prudentia 
quasi  gubcrnaculo  opus  est,  uttriplex  hoc  mare 
illaesi  sulcemus,  et  ad  porium  salva  nave  ct 
mercibus  appellamus.  Hinc  rursum  non  ait : 
llabebit,  ncc  tenebit ;  sed  :  Possidebit ;  quia  con- 
linua  prudentia  opus  est,  ut  nunquam  consi- 
liorum  funes  e  manu  dimiltere  ,  sed  eos  firmiter 
»:L  jugiter  usurpare  ,  ac  quasi  lucrediLatem  pos- 
siclere  debeamus. 

Adde  quartum  mare  ,  quod  cst  provinciarum 
coctuumque  hominum  in  mundo  varietas,  qu;c 
variis  populorum  nutibus  etmotibus  agitaturet 
liuctuat  quasi  mare.  Inhoc  mari  navis  estquae- 
libet  respubl.  uti  docet  Plutarch.  in  Polit.  Plato 
lib.  2.  dc  Legib.  S.  Chrysost.  homil.  6.  ad  pop. 
ct  alii ;  quarc  navarcho  indiget ,  id  est  guber- 
natorc  solerti  et  prudcnti ,  qui  eam  velut  ingen- 
tem  populorum  navem  apte  moderetur  et  rcgat, 
ut  scilicet  inter  civcs  pax  et  concordia  constct, 
ut  vicini  vel  amici  sint  vel  subdili ,  ut  schismata, 
seditiones,  conjurationes,  lnereses,  pravi  mores 
caveantur  vel  extirpentur.  In  hac  ergo  navi  an- 
ehora  est  religio  ,  funes  sunt  leges  ,  vela  sunt 
sories  ct  opes  civium  ,  qiuc  vcnto  sccundo  ,  id 


EIBIA  SALOMONIS.  Cap.  I. 

esi  rortunaB  faventi,  pandenda  sunt ,  advertu 
conatringunda, 

IgUur  docet  btc  Salomon  gubernatorom  "  i- 
publicc  dej)ere  imitari  uaucleruGQ,  liiino,  ticut 
uuuclerua  sedel  ad  gubernaculum  ,  puta  ad  cla- 
vuin  navia  ,  ui  ciiin  possidere  videatur;  ila  k"- 
bernalor  rebpubl.  flodeat  ei  potsideal  ju.siiii;iiii  , 
ut  cam  tueatur  «t  cuique  adminialrel  ;  baec 
ciiiiii  oat  in  republ.  id  quod  clavua  iu  navl,  Sicut 
enim  clavua  recta  in  portum  dirigil  n  ivera,  ila 
recliludo  ju.siiii^e  dirfgit  rempubl.  ad  pacem  et 
prosperilatem.  Unde  Sigismundua  Imp.  Velu 
qui  in  puppi ,  inquit ,  sedcns  jlectit  guoernacuia  , 
simul  navem  ipsawflectit  reftectitque;  ita  adreipub. 
claoum  constitutus  ,  cam  reg.it  dirigilque,  Cum- 
que  quispiam  magistralibus  prflBferret  tribunos 
militum,  excandescena  :  Tuce ,  ait,  6  Thraso ; 
nulla  nobis  militia  furct  opus  ,  si  suas  quisque  ci- 
vilalcs  et  imperia  juslc  leclequc  gubcrnaret.  No- 
lum  est  illud  :  Sat  probe  gubcrnalori  ,  clavum 
rectumsi  tcnct. 

Secundo  ,  nauclerus  sedens  ad  clavum  cii- 
cumspicit  totam  navim,  omnibusquc  elsingulis 
tam  personis  quiun  rcbus  prospicit  providei- 
que  ;  ita  gubernator  reipubl.  omnia  ct  singula 
in  republ.  lustret  et  circumspiciat  ,  tam  bona 
quam  inala  et  pericula ,  ne  quid  euin  lateat  ;  ut 
bona  promoveat  ,  mala  avertat.  Unde  summa 
lex  gubcrnalorum  est ,  posse  somnum  vincere. 

Terlio  ,  nauclerus  multos  habet  nautas  admi- 
nistros,  sibique  subordinatos  et  subservienle.s, 
ac  maximc  peritos  sedulosquc  sibi  seligit ,  qui- 
bus  pro  cujusquc  talento  injungit  ct  parlitur  na- 
vigandi  oflicia.  Unde  illud:  Optimos  gubematores 
juvant  remigum  manus.  Idem  faciat  gubernator 
reip.  ul  incorruptos,  sapientes  et  forles  deligat 
officiales,  quibuscum  curas  et  oflicia  guber- 
nandi  partiatur  procujusque  aptitudine  :  Navar- 
chus  ,  inquit  Plutarch.  in  Politicis  ,  optimos 
quairit  naulas  ,  ila  princeps  eos  asciscat  amicos  , 
qui  ad  remp.  adminislrandam  sint  idonei.  Atque 
hoec  est  potissima  ralio  et  modus  bene  guber- 
nandi.  Cum  cnim  princcps  solus  per  sc  non 
possit  obire  omnia  reip.  munia  et  oflicia  ,  nc- 
cessum  est  ut  ea  obeat  per  alios  ;  quare  deligat 
oportet  viros  fidos  ,  strcnuos  ,  magnijudicii  et 
spiritus.  Quod  si  iis  neglectis  consanguineos  vel 
amicos  minus  aptos ,  aut  adulatores  ofliciis  ad- 
moveat,  illi  vel  expilabunt  rcmp.  vel  sua  su- 
pcrbia,  imprudentia  ,  libidine  eam  perdent.  Ita 
facicbat  Mediolani  S.  Carolus  Borromaeus  Ar- 
chiepiscopus ,  ac  proinds  optime  tantam  rexit 
Ecclesiam.  Ita  faciebat  Roma3  Gregor.  XIIT,  qui 
qualuorviros  integros  spectatae  prudenliae,  vir- 
tulis  et  zeli  totius  Ecclesiae  Romanae  regimini 
praefecit,  inter  eos  operas  et  officia  pro  cujus- 
que  talento  partitus,  ac  per  eos  tanta  quanta 
legimus ,  imo  conspicimus ,  effecit.  Ulinam  om- 
nes  reges  ,  principes ,  Pontifices  et  Praelati  of- 
ficiales  graves  fidosque  ,  qui  non  sua  ,  sed  quae 
bonisuntcommunis  spectant,  quaererent !  sanc 
invenirent  ;  quos  si  adhiberent  gubernaculis  , 
et  suae  conscientiae ,  ct  Deo  ,  et  reip.  satisface- 
rent ,  optimeque  eam  regerent.  Ita  fecit  Moscs 
secutus  consilium  Jelhro  jussu  Dei  ,  Exodi  18. 
1k.  atque  hac  ratione  tot  milliones  Judaeorum 
adeo  durorumetpraefraciorum  ,  tanta  facilitate 
et  fclicitate  gubernavit.  Scilum  est  illud  :  Im- 
perare  vis  secure?  judices  statue  optimos.  Talcs 
fere  sunt  qui  magistratum  delrectant.  Quocirca 
Alcxander  Severus  imp.  ambientes  magistratu 


54  COMMENTARIA  IN  PROVER 

arcebat ,  dicens  :  Invili ,  non  ambientes  ,  in  re- 
publ,  collocandi  sunt.  Ita  Lamprid  in  Alexandro. 
Nam  bene  imperat ,  qui  non  Libenter  imperat. 

Quarto  ,  nauclerus  maxime  attendit  navis 
clavo  et  velo  ;  inde  enim  pendet  tota  navis  di- 
rectio  et  salus  ;  clavum  per  se  regit ,  velum  per 
nautas  ,  qui  per  nauticos  funes  velum  adventum 
quemlibetcontinualranslationeobvertunt,  nunc- 
que  illud  plane  explicant ,  nunc  contrabunt  et 
sinuant,  nunc  plane  stringunt  et  complicant.'Ita 
gubernator  reip.  ad  clavum  sedens  sua  circum- 
spectione  et  vigilantia  omnia  dirigat ,  ac  ofli- 
ciales  jubeat  velum  accommodare  vento  ,  id 
est,  consilia  modumque  regendi ,  et  offlcia  sua 
obeundi ,  accommodare  occasioni  et  tempori. 
Alia  cnim  gubernatio  instituenda  est  tempore 
pacis  ,  alia  tempore  belli ,  alia  apud  cives  be- 
nevolos  ,  alia  apud  malevolos  ,  etc.  Hinc  navis 
passis  velis  sulcans  mare,  est  quasi  avis  passis 
alis  sulcans  aera  ,  et  qua  facilitate  id  facit  avis  . 
eadem  facit  et  navis  ,  si  vela  rite  pandantur. 
Unde  poetse  vocant  remigium  alarum.  Talis 
plane  ,  tamque  facilis  et  felix  est  prudens  gu- 
bernatio  reip. 

Quinto  ,  nauclerus  eminus  providet  et  prospi- 
cit  venientes  tempestates  ,  piratas  et  iluctus  , 
atque  prudenter  nunc  se  eis  opponit ,  ac  vi  su- 
perat ,  nunc  cedit  et  declinat.  Idem  faciat  gu- 
bernator  reip.  Tritum  est  illud  :  Maxime  ars 
gubernatoris  tempestate  cernitur ;  et  :  Regnare 
nescit ,  odia  qui  nimium  timet.  Peritus  naucie- 
rus  ,  etiam  scisso  veio  navigat. 

Sexto  ,  nauclerus  non  suum  ,  sed  vectorum 
spectat  commodum  ,  ideoque  navi  dirigendae 
incumbit.  Idem  faciat  rex,  princeps  ,  episco- 
pus,  etc.  ,  ut  non  suum,  sed  reip.  spectet  bo- 
num  ,  ideoque  ejus  regimini  totus  invigilet , 
totumque  se  ejus  saluti  devoveat.  Nam  ut  ait 
Damascenus  in  Historia  Barlaam  et  Josaphat, 
cap.  36  :  Sicut  in  navigantibus  quando  nauta 
faLLlt,modicamvectoribusaffertlastonem  :  quando 
vero  gubernator  totius  navis  efficit  ruinam  ;  sic 
in  repubL.  si  quis  privatus  delinquit ,  non  tam  po- 
pulo  quam  sibimet  nocet  ;  si  vero  rex  ,  omnis 
operatur  conversutionis  detrimentum. 

Septimo,  nauclerus  licet  non  sequatur  jussa  , 
vel  placita  victorum  ;  scitum  enim  est  illud  : 
Vectoribus  naucLere  ,  si  pares  ,  peris;  cuique  ta- 
men  pro  sua  capacitate  respondet  et  satisfacit  ; 
sic  rector  non  sequatur  regendorum  cupidita- 
les,  sed  tamen  quemque  pro  sua  indole  et  in- 
clinatione  gubernet ,  eique  quoad  potest  se  ac- 
commodet.  Prudenter  noster  B.  Franciscus 
Borgia  :  Qui  cxteris ,  ait ,  prxesse  voLunt ,  non 
una  omne"s  ,  qui  parent ,  reguLa  metiri  oportet ; 
sed  bonos  milites  imitari ,  qui  pro  ftstul®  captu 
machinam  bellicam  suiphureo  pulvere  implent.  Ita 
Ribadener.  lib.  k.  Vitae  ejus  ,  cap.  8. 

Hinc  illud  Titinniii  apud  Noniuni  :  Sapientia 
naucLerus  navem  torquet  ,  non  valentia.  Et  illa 
vulgocelebrata  :  Si  diu  imperarequceris  ,  Leniter 
impera ,  amore ,  nonmetu.  Quisquis  imperat  re~ 
center  ,  non  bene  imperat.  Non  regit  navim  ma- 
gister  vi  mera  ,  sed  Leni  manu.  Qui  vult  amari , 
languida  regnet  manu.  Regendi  inhabile  est  , 
quidquid  excedit  modum.  Juvenem  facilius  quam 
senioremrexeris.  Hinc  illud  S.  Pauli  monilum  ad 
Timoth.  epist.  i.  cap.  5.  1 :  Seniorem  ne  increpa- 
veris,  sed  obsecra  ut  patrem  ;juvenes  ,  ut  fratres; 
anus,  utmatres;juvenculas,  ut  sorores  in  omni 
caslitale. 


P>IA  SALO.YIONIS.  Cap.  I. 

Octavo,  nauclerus  oplimus  est  qui  allcri  pe- 
rito  prius  servivit  ,  ab  eoque  navim  regere  di- 
dicit.  Item  qui  navarcho  totius  classis  prompte 
obtemperat ,  ac  seipsum  ilectcre  et  regere  novit. 
Sic  prorsus  se  res  habet  in  gubernalore  reip.  vel 
Ecclesiae.  Namut  ait  Gregor.  in  Pastor  :  Ars  ar- 
tium  est  regimen  animarum  ;  longo  ergo  usu  et 
labore  discatur  oportet.  Hinc  illa  regendi  prae- 
cepla  omnium  ore  vulgala  :  Nonpotest  bene  im- 
perare  ,  qui  male  ante  serviit.  Nescit  imperare  , 
qui  imperium  aLterius  ferre  nequit.  Tum  maLum 
est  regnare  multos  quam  regnare  neminem.  Alios 
regit  fe.iciter  ,  qui  ipse  se  regit.  Sibi  imperare 
maximum  imperium  omnium  est.  Qui  se  rexerit , 
totum  orbem  rexerit.  Regere  potest  nemo  ,  nisi 
qui  potestregi.  Regi  potest  nemo  ,  nisi  regere  qui 
potest.  Nemo  fert  se  regi  ab  uLlo  ,  qui  seipsumre- 
gere  nequit.  Qui  modeste  paret  ,  dignus  est  qui 
aliquando  imperet.  Expertus  utrumque  regi  quam 
regere  mavuLt.  Promptius  pauca  et  parva  ,  qucim 
multa  et  magna  regas. 

Nono  nauclerus  saepe  in  tempestate  ,  ventis  et 
procellis  ad  coelum  et  stellas,  praeserlim  pola- 
res ,  respicit ,  ut  discat  ubi  terrarum  sit ,  ac 
juxtaeas  cursum  dirigat.  lla  qui  gubernat  remp. 
vel  Ecclesiam ,  crebro  ,  pra^sertim  in  difficul- 
tatibus ,  Deum  invocel,  ab  eoque  consilium  et 
auxilium  ad  bene  regendum  flagitet :  Nam  om- 
nium  optime  gubernat ,  cui  gubernator  est  Deus 
Quin  et  Homerus  censuit  neminem  recte  gu- 
bernare  nisi  ex  Deo  ;  hinc  et  reges  bonos  vocat 
Biorptfis;,  id  est  a  Jove  enulrilos.  Quisergo  oplime 
gubernat  ?  Qui  vim  habet  numinis. 

Quocirca  Symbol.  Origenes  in  Catena  hoc  lo- 
co  per  gubernacuia  accipit  peculiarem  Dei  gu- 
bernationem  :  Hanc  enim  ,  ait ,  si  sapiens  semel 
nactus  fuerit ,  nihil  amplius  grave  palielur.  TaLis 
enim  homo  recta  navigat  ad  Deum ,  tutoque  ad 
voLuntatis  illius  portum  appellet.  Qui  aatem  ita 
comparatus  non  est  ,  is  utique  naufragium  patie- 
tur  ,  aut  circa  spem  ,  aut  circa  charitatem  , 
aliamve  virtutem  ,  ut  jure  excLamet :  Ad  muris 
profunda  deveni ,  tempestas  demersit  me.  Psal.  68. 

6.  ANIMADVERTET  PARABOLAM  ,  ET  INTEUPRETA- 
TIONEM  ,    VERBA  SAPIENTUM  ET  ^ENIGMATA  EORUM.  ] 

Explicat  quod  dixil  versu  praeced.  :  Audiens  sa- 
piens  ,  sapientior  erit ;  quia  scilicet  hasce  meas 
sententias  ct  dogmata  audiendo,  animadvertet , 
id  est  cognoscet  ,  parabolam  ,  verba  sapien- 
tum  ,  etc.  Unde  pro  animadvertet  hebr.  est 
"Plbn  Lehabin  ,  id  est  ad  intelligendum  parabo- 
lam ,  hebr.  mascal,  id  est  gravem  et  sapientem 
quamlibet  sententiam  ,  uti  dixi  versu  1  ;  unde 
parabolam  explicans  subdit  :  Verba  sapientum; 
et  interpretalionem  ,  ut  scilicet  parabolas  et 
verba  tam  meo  quam  aliorum  sapientum  ,  ac 
prfesertim  cenigmata ,  scite  et  acule  interpretari 
valeat.  Nam  sicut  to  paraboiam  refert  et  explicat 
per  verba  sapientum  ,  sic  to  interpretationem  re- 
fert  et  explicat  maxime  per  amigmata  ;  h«ec 
enim  quiainvolutaetobscura,  acrem  requirunt 
interpretandi  vim.  Unde  Septuag.  pro  interpre- 
tationem  verlunt ,  axo™iov  Xoyov  ,  id  est  obscu- 
rum  sermonem;  hujus  enim  fit  interpretatk)  , 
ea  enim  clarus  sermo  nonindiget.  Interpretalio 
ergoconnotat  et  involvit  obscurumsermonem. 
Hinc  pro  interpretationem  hebraice  est  njfSa 
melitsa  ,  quod  a  yiZLmalats  significante  in  ni- 
phal  dulcescere ,  derivatur  ;  quia  sicut  dulcis 
cibus ,  ut  mel ,  ori  suaviter  sapit  ,  sic  menti 
sapit ,  dulcis  etjucunda  est  melitsa ,  id  est  in- 


COMIIENTARIA  IN  PnOVBBBlA  SALOMONK.  Cap.  I. 

Malus  ,   etllflQ    niin    iion    pOfltlt  ,    opl.il    I.iiih  n 

Isedere. 


terprelatin  fcnigmatis  ei  rei  obscttra?.  Alii  derl- 

\,inl    apliilj   ,     itl  csl   risil  ,    dcrisit    ;    iuidc 

nliqui  vciiinii  caviltoij  q.d.  Sapleni  adeofacile 
res  obscuras  Interpretabltur  ,  ul  quasi  rldeni 
per  lusum  ei  locum  iil  facial ,  utque  proponen- 
tea  sanigmata  irrideal  el  deludal :  Melltsa  enim  , 
id  esl  interpretattonem  ,  ad  aenigmata  pertinere 
patet  cx  illo  Habacuc  I.  <i :  Numquid  »<>n  omnes 
<sit  super  eum  parabotam  sument  ,  n  loouetom 
amigmatum  ejus  ?  Nam  pro  loquetam  hebr.  eal 
metitsa,  Metitsa  ergo  tam  obscoram  ioquelam  , 
ut  vcriiuil  Scptuag.  el  Noslcr  ibidem  ,  undc  et 
Symmach.  vertit,  probtem»,  quam  Interpreta- 
tlonem  ejus ,  uti  Noster  et  Aquila  vertunt  hoc 
loco  (  unde  Vatabl.  vertii ,  etoquenUam  )  signi- 
flcat.  Hinc  Heraclitus  vocaius  cst  notcwec,  id 
eat  obacurus  ,  tenebrosus  ,  quod  iu  diciis  el 
scriptia  suis  affectaret  obscuritatem. 

Vcrc  S.  August.  in  psalm.  105.  concione  2  : 
(Juoil  difficUius  qucvritur  ,  ait,  solct  dulcius  inve- 
niri  ,  n<c  put<  tis  ista  vobis  obscuritalc  sublracta, 
$ed  dijfieuuate  eondita.  Ab  obscuritale  sententiae 
ergo  nascitur  dulcctlo  interpretationis  ,  cum 
mentis  dentibus  volvitur  tcriturquc.  Uulcius 
cnini  sapit  ,  quotl  labore  ccu  salc  contlitur  ; 
sub  laborc  ergb  ct  difiicullale  dclitcscunt  tleli- 
ciae  ,  sicut  diffracta  nucc  gustatur  nuclci  suavi- 
tas.Untle  S.  llicron.  epist.  13.  atl  Paulin. :  Totum, 
ait,  quod  tegimus  in  divinis  tibris  ,  nitet  quidem 
ct  fulget  etiam  in  cortice  ,  sed  dulcius  in  medulta 
cst.  EtS.  Greg.  hom.  6.  in  Ezech. :  Magnce ,  ait, 
atilitatis  est  ipsa  obscurilas  eloquiorum  Dei ,  quia 
exercet  sensum,  ut  fatigatione  dilaletur ,  et  exer- 
citalus  capiat  ,  quod  capere  non  potest  otiosus. 
Habet  adkuc  quoque  aliud  majus  ,  quia  S.  Script. 
inteltigentia  ,  si  in  cunctis  esset  aperta  ,  vitesce- 
ret.  In  quibusdam  locis  obscurioribus  tantomajore 
dulccdine  inventa  reficit ,  quanlo  majore  labore 
fatigat  animum  quasita. 

Porro  prisci  6apienles  gautlcbant  aenigmati- 
bus  ,  tum  ut  iis  arcanam  sapicntiam  velarent , 
tum  ut  suum  acumen  ostenderent  ,  tum  ut 
suorum  ingenium  excrcerent. 

Talia  sunt  illa  Ausonii ,  pia  aeque  ac  gravia  , 
et  acuta  prae  caeteris  : 

Quoenara  summa  boni  ?  Mens  quae  sibi  conscia  recli , 

Id  est ,  quid  optimum  ?  Animus  bene  sibi  con- 
scius : 

Pernicieshomini  quae  maxima  ?  Solus  homo  alter  , 

Id  est ,  homo  homini  lupus  et  dsemon  : 

Quis  dives  ?  Qui  nil  cupiat.  Quis  pauper?  Avarus. 

Oives  est  non  qui  multa  habet,  sed  sorte  sua 
contentus.  Avarus  omnis  pauper ,  qui  omnia 
quae  habet ,  non  hahet : 

Quaedos  malronis  pulcherrima  ?  Vita  pudica. 

Mulier,  indotata  etiam ,  satis  dotata  est ,  si  casta 
est  : 

Quae  casta  est  ?  De  qua  mentiri  fama  yeretur. 

Casta  saepe  non  est ,  de  qua  fama  turpiter  lo- 
quilur  > 

Quod  prudentis  opus  ?  Cum  possit,  nolle  nocere. 

Proprium  prudentis  est ,  cum  possit ,  nolle  ta- 
men  ulcisci: 

Quod  stulli  proprium  ?  Non  posse  et  velle  nocere. 
CORNFL.    A    LAPIDE.    TOU.    III. 


r.t  illa  Thaletis.  Tfaalea  enim  ,  rogatua  quid 
esset  omnlum  vetustissimum  ,  respondil  :  Deui. 
Cor  ita  ?  rrt  «-/iw»ito«  ,  hoc  esl  ,  qula  logenilua  . 
Dunquam  eaae  coapit :  Quid  esset  puleherrimum? 
.iii  :  Mundus  ;  cst  cniin  opus  Del ,  quo  nibil  pul- 
clirius  :  Qtiid  in«xiiniun  '.'  Locils  ;  capil  ciiiin 
omnia  :  Ouid  vclocissimum   '.'   Men.t  ;   discurrit 

enlm  per  unlversa  bominis  cogitatio  :  ouidro- 

biistissimtun  '.'   Neccssitas  ,   sivc  fatum  ;   BUperal 
cnini  onniia  ,    cui   nc  Uii   quidcm   rcsislunt  : 
Otttd  sapicnlissimum  '.'  Tcmpus ;  nam  invcnil  oin - 
nia  ,  ct  in  luccin  proferl. 
7.  TlMOB  Domim  (  Arahicus  ,  Dei  )  princiimim 

SAPIENTI^.   SAPIENTIAM   ATQUE  bOCTIUNAM    BTULTI 

DESPlCIONT.  ]  Procetlit  Salomon  ordine  disci- 
plinae  ,  qui  csl  ut  in  tradcndis  BClentiia  incipia- 
tur  ab  ejua  principiis  ;  assignal  hic  crgo  prin- 
cipiasapicnlise.  Pro principium  hcbr.  cstnTN"1 
rescit ,  quotl  tain  principium  ,  quam  caput  (  ra- 
dix  enim  ©M1  ros  signilicat  caput  )  et  principa- 
ttim  significal.Unde  vertas :  1'rincipatus sapientia; 
est  timor  Domini ,  q.  d.  In  sapienlia  primas  et 
principatum  oblinet  limor  Uomini  ,  qui  caetcra 
sapientiic  dogmata  edocet  et  imperat.  Sic  prin- 
cipium  sumilur  pro  principalu  psalm.  109  : 
Tecum  principium  ;  id  est  principatus  (  hunc 
enim  significat  Hebr.  nill3  nedabot  )  in  die  vir- 
tutis  tux.  Igilur  aliqui  principium  hic  proprie 
capiunt  pro  initio.  Et  hi  per  timorem  accipiunt 
servilem,  vel  initialem  ;  timor  enim  Uci  vindi- 
cis  est  principium  sapientia; ,  idestjustificatio- 
nis.  Ita  S.  Greg.  Nazianzen.  orat.  28.  ubi  ct  quae- 
dam  addit  ,  quae  in  textu  non  habentur;  sic 
enim  habet :  Unam  hanc  sapientiam  scio  ,  quce  in 
timore  Dei  sita  est.  Nam  et  principium  sapientice 
timor  Domini  ;  et  finis  sermonis  :  Omnia  audi , 
Deumtime.IIcecsapientissimi  iltius  Satomonisverba 
sunt.  Et  S.  August.  in  epist.  S.  Joannis  tract.  9  : 
Ccepit ,  inquit ,  atiquis  credere  diem  judicii ;  si 
ccvpit  credere ,  ccepit  et  timere  ;  secl  quia  adhuc 
nondum  habet  fiduciam  indie  judicii ,  nonclum  est 
in  iilo  perfecta  charilas.  Numquid  tamen  despe- 
randum  est  ?  In  quo  vides  initium  ,  cur  desperes 
finem?  Quod  initium?  Audi  Script.  Initium  sa- 
pientics,  limor  Domini.  Ccepit  ergo  timere  diem 
judicii  ,  timendo  corrigit  se  ,  vigilat  adversus 
hostes  suos ,  idest  peccala  sua  ,  incepit  revivis-. 
cere  interius  ,  et  mortiflcare  membra  sua  ,  quce 
sunt  super  terram.  Sic  quoque  hunc  locum  de 
timore  servili  S.  August.  de  more  secutus  expli- 
catS.  Prosper  lib.  1.  de  Vocat.  Gentium  cap.  27. 
et  S.  Gregor.  lib.  2.  in  Ezech.  hom.  19.  S.  Ber- 
nard.  hom.  23.  in  Cant.  Magister  cum  Scholas- 
ticis  in  3  distinct.  Zh. 

Alii  principium  capiunt  pro  principalu.  Et  hi 
timorem  intelligunt  filialem  et  perfectum  ,  qui 
non  est  aliud  quam  charitas.  Haec  enim  quia 
summe  amat  Ueum  ,  hinc  summe  timet  eum 
offendere.  Charitas  ergo  obtinet  principium  , 
id  est  principalum  ,  in  regno  sapientiae  ,  id  est 
justitiaeetvirlutis.  Septuag.  explicationis  gratia, 
ne  quis  pulet  hic  agi  de  sapientia  speculativa  , 
ex  psalm.  110.  10.  addunt  :  Intellectus  bonus 
omnibus  facientibus  eum  ,  q.  d.  Illi  vere  inlelli- 
gentes  et  sapientes  sunt,  qui  sapientiam  hanc 
non  tantum  mente  concipiunt  et  intelligunt  , 
sedet  voluntateacopereperficiuntet  exsequun. 
tur.  Ueinde  quis  timor  hic  significetur  ,  expli_ 
cant  addendo  :  Pielas  autem  est  principium  sen[ 

k 


■26 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  I. 


sus.  Pro  pietas ,  graece  est  euisSsta  ,  id  est  religio. 
Unde  Clemens  lib.  2.  Slromat.  legit  :  Sapienticp 
ergo  initium  est  religio.  Et  S.  Basil.  hom.  1. 
Hexam.  Principium  sapientice  limor  Domini  : 
Est  enim  ,  ait ,  hic  reverentice  erga  Deum  timor 
ad  perfectionem  contendenti  velut  fundamenlum. 
Et  Tertul.  :  Principium  ,  ait ,  sapientia?  metus  in 
Deum.  Hinc  et  Vatablus  sic  explicat ,  q.  d.  Qui 
sapientes  ac  docii  vere  sunt ,  hi  timent  Domi- 
num.  Alii  :  Fundamentum  el  basis  verse  scien- 
tiae  est  timor  Domini ;  aut  :  Prima  et  praecipua 
scienlia  est  timor  Domini.  Hanc  ergo  senten- 
tiam  :  Timor  Domini  principium  sapientice ,  Sept. 
explicant  per  duas  quas  adjungunt.  Prior  est  : 
Intellectus  bonus  omnibus  facientibus  eum;  pos- 
terior  :  Pietas  autem  est  principium  sensus.  C02- 
tera  quae  ad  explicalionemhujus  sententiae  per- 
tinent ,  reeensui  Eccl.  1. 16.  Ubi  pariler  oslendi 
quOd  limor  hic  sit  amor  et  charitas ,  ac  proinde 
quod  ipse  sit  principium  ,  mcdium  et  culmen  , 
sive  perfectio  sapientiee,  id  est  virlutis. 

Porro  Olympiodorus  in  Catena  Graecorum  : 
Sicut  limor  Domini ,  inquit  ,  initium  est  sapien- 
lice ,  sic  pielas  in  Deum  initium  est  sensus  ,  id  est 
judicii  secundiim  inlellectum.  Exercet  ea  enim 
sensuum  organa  ad  discretionem  ;  vel  quia  sen- 
suumappelitioni  dominatur,  eosdemque  secundiun 
spiritum  vivere  compellit. 

Tropol.  et  Anagog.  Gregorius  in  eadem  Ca- 
tena  :  Agit  hic ,  ait ,  de  interioris  hominis  sensu 
secundum  quemetveram  illamlucem  cernimus,  et 
abdita  Dei  cloquia  audimus  ,  et  vitali  esca  pasci- 
mur  ,  et  fragrantice  Chrisli  participes  efficimur , 
et  verbum  vitce  apprehendimus.  Hujusce  autem 
gustus  vel  sensus  radix  et  causa  est  ,  pietas  in 
Deum.  Et  Evagrius  :  Quemadmodum ,  ait,  mens 
per  sensus  fertur  in  sensibilia  ,  itaper  virtules  in 
eorum  contemplationem  ,  quce  soli  intellectui  sunt 
obvia  ;  cujusmodi  sunt  cceleslia  el  spirilualia  ; 
capropter  sapiens  Salomon  illorum  quoquesensuum 


ralionem  haberenos  voluit.  Porropietatemin  Deum 
illius  sensus  causam  vel  inilium  asseril  ,  qui  est 
secundiim  inlimum  hominem  ,  per  quem  omnia 
videmus  quce  sub  inlelligentiam  vcniunt  ,  et  vita; 
adhcec  verbum  atlingimus. 

Sapientiam  atque  doctiunam  stulti  despi- 
ciunt.  ]  Apte  subjungit  hoc  praecedenti  senten- 
tiee.  Ejus  enim  est  antithesis  ,  q.  d.  Quia  timor 
Dei  est  initium  sapienlise  :  hinc  pii  et  limentes 
Deum  reverentur  sapienliam  ,  eique  se  addi- 
cunt;  stulli  vero,  id  estimpii,  quia  timoreDei 
destiluti  despiciunt  sapientiam  ,  cujus  initium  , 
imo  essenlia  ,  est  ipse  Dei  timor.  Unde  pro 
doclrinam ,  Syrus  verlit ,  correctionem;  Septuag. 
et  Chald.  disciplinam.  Pro  stulti  Symmachus  , 
Aquila  etTheodot.vertunt,  a?povss,  id  eslinsipien- 
les ,  id  est  ut  Sept.  verlunt,  «seSsis ,  id  est  impii. 
Clemens  Alexandr.  legit  ^eiot }  id  est  athei ,  sine 
Deo.  Atheismus  enim  est  centrum  impietatis 
et  peccati ;  summa  enim  insipienlia  et  slultitia 
est  impietas  ac  peccatum.  lta  Olympiod.  Pii  ho- 
mines ,  ait ,  disciplinam  el  sapientiam  avide  con- 
seclantur  ;  qui  autem  Dei  timore  (  qui  interioris 
sensus  radix  et  causa  est )  destituuntur  ,  illi  nut- 
lum  disciplinx  aut  sapientice  gustum  hauriunt  , 
quin  potius  studio  ulraque  aversanlur. 

Pro  despiciunt  hebr.  est  Til  bazu,  id  cst  sper- 
nunt  ,  contemnunt,  aversantur.  Et  ita  legunt 
Septuag.  Nosler,  Chald.  Syrus  ac  passim  Graeci 
cl  Latini  :  hoc  enim  significat  radix  r\T2  baza. 
Verum  aliqui  aliis  punclis  legunt  1~ta.  bazzu,  id 
est  depraedantur  ,  a  rad.  1T2  bazzaz,  id  est  spo- 
liavit ,  rapuit  ,  praedalus  est  ,  huncque  dant 
sensum  ,  q.  d.  Stulti ,  id  est  impii  et  alhei ,  non 
tanlum  spernunt,  sed  et  spohant  ac  depraedan- 
lur  sapientiam  ;  quia  virtutem  ,  ejusque  arma 
et  jura  et  vires  denudant ,  exarmant  et  inermes 
reddunt  ,  juxta  illud  Leonis  Imp.  Jura  exarmat 
impietas.  Verum  legendum  est  IT^  bazu  ,  non 
ITra  bazzu,  uti  jam  ostendi. 


SECUNDA  PARS  CAPITIS  , 


QUA  HORTATUR  AD  STUDIUM  SAPIENTLE  ,  ET  AD  FUGAM  INSIPIENTUM,    PUTA  IMPIORUM. 


8.    AlIDI  ,    FILIMI,    DISCIPLINAM  PATIUS  TUI  ,    ET 

ne  dimittas  legem  ( Vatabl.  direclionem)  matris 
tu^e.  Pro  disciplinam  ,  Syrus  vertit  ,  tegem  ; 
Chald.  eruditionem.  Pro  ne  dimittas  ,  Syrus  ver- 
tit,  ne  obliviscaris  ;  Chald.  ne  erres ;  Sepluag.  : 
Ne  repelias  statuta  mairis  tua  ;  aliqui  vertunt : 
JVe  evellas  legem  matris  tuce.  Verum  Hebr.  tyaJ 
natas  non  significat  evellere  (  quod  signilicat 
V1T\2  nalhas  per  n  ) ,  sed  dimittere  ,  non  curare , 
relinquere  ,  abjicere  ,  uti  vertil  S.  Hier.  Sept. 
Vatablus  et  Hebraei. 

Postquam  assignavit  principium  sapientiae  , 
puta  timorem  Dei ,  nunc  utriusque  dogmata  et 
praecepla  traderc  incipit.  Inter  quae  primum 
sancit  obcdientiam  ,  ut  scilicet  filius  monita 
sana  honcsli  palris  et  matris  revercnter  audiat, 
iisque  humiliter  obediat ;  idque  primo,  quia 
pietati  in  Deum  proxima  est  pietas  in  parentes. 
Unde  ct  in  Decalogo  post  tria  pi\ecepia  primae 
tabulae,  quae  spcclant  piclalem  in  Deum,  illico 
primirm  secundae  tabulae  preeccptum  subjungi- 


tur  de  pietale  in  parentes  ;  quia  parentes  sunt 
viva  imago  Dei  ,  qui  est  pater  omnium  :  Ex 
quo  proinde  omnis  paternitas  in  ccelis  el  in  terra 
nominatur  ,  Ephes.  3. 15.  Porro  aple  patrilribuit 
disciplinam ,  quia  patris  educatio  est  severior  ; 
matri  legem  ,  quia  matris  educatio  est  lenior  et 
blandior  ;  matres  enim  amant  filios  dulcius  ,  sed 
patres  fortius ,  ait  Arist.  in  OEconom.  Hinc  Cicero 
tres  Officiorum  libros  filio  dicavit.  Totidem  Con- 
siliorum  libros  Leo  Imp.  filio  scripsitet  inscrip- 
sit.  Et  S.  August.  de  matre  sua  S.  Monica  loquens 
in  Confession.  :  Prcecepta ,  ait ,  vitts  quce  in  animo 
planlaverat  verbo,  rigabat  lacrymis,  alebat  exem- 
plis.  Salomonem  sequitur  Siracides  ,  qui  ethica 
sua  praecepta  ita  orditur  :  Filii  sapienlice ,  eccle- 
siajuslorum;  et  natio  itlorum  ,  obedientia  et  di- 
lectio.  Judicium  palris  audite  ,  fitii  ,  et  sic  facite 
ut  salvi  sitis.  Eccli.  3.  1.  Vide  ibi  dicta. 

Secundo,  quia  prima  optimaque  ralio  boni.i 
ct  honeslis  moribus  seipsum  imbuendi  esl,  si  ix 
puero  quis  suscipiat  disciplinam  patris  ct  ma- 


COMMBNTABIA  1N  PUOV! 
Iiis,  CUflQ  SCJUcel  palcr  cl  inali  r  bdclcs  sunt  ,  et 

probis  moribus ;  autcertesatogunt  liiios  a<i  om- 
ihiii  probitatem  crudlre  ,  qu;it«s  erani  In  Israel. 
Alludii  Salomon  ad  Daridem  patrem  suum, 
(|ui .  oiini  esset  sanctus  et  saplens,  sancte  et  sa- 
pienter  educavii  Salomonem  ,  Casterosque  suos 
niios.  hioin  fecit  Bcrsabee  mater  Salomonis.  Al- 
ludil  quoque  ad  Boboam  cssterosque  lilios  suos, 
quos  Ipse   In  (lisciplina  cl  Dcl  timore  cducavit. 

Verum  sub  nomine  patris  ei  matrls  symboiice 
Salomon  hlc  Intelllglt  seipsum,  qui,  cum  vclit 
hlc  jnvcncs  erudlre,  eosque  docere  tlmorem 
Del  et  sapientlam,  nuncpersonam  patris  Blium 
erudicntts ,  tfunc  personam  predagogi  et  doc- 
lorls  filiom  docenlis  et  dirigcntis  Induit.  EJnde 
v.  10.  ct  sc([.  ssspe  lectorem  <i  discipulum  blan- 
d<>  nomine  lilii  compellat,  uli  solenl  facerebe* 
nigni  prsscoptores  discipulorum  amanies. 

Scnsus  ergo  est,  q.  d.  Me  paroemiasten  modo 
(juidcm  Ddl  parenlisei  paedagogi  personam  sus- 
liUentem,  inodo  rnrsus  sednlum  virtntis  et  sa- 
pientise  doctorem  agentem  attente  andite,  prae- 
Ceptaque  et  documenta  quae  trado,  a  sapientia 
mihi  coelitus  indita,  quasi  ii  matre  profecta ,  avi- 
dc  hauritc,  uli  iilii  solent  haurire  monitama- 
tris  dileclissimae  :  ita  fiet  ut  gralia  quasi  corona 
addatur  capiti  vcstro.  Sic  Paulus  ait  Galatisc.  U. 
19:  Filioli  mei ,  quos  Iterurii parturlo  (quasi  ma- 
tcr  dotore,  quia  amore  veslri  plena  ),  donec  for- 
metur  Christus  in  vobis.  Et  S.  Ambros.  iib.  1.  Of- 
Cc.  c.  7  :  Dulcius,  ait,  ac  vehementius  simul  vos 
diligo  quos  Evangelio  genui ,  quam  si  conjugio 
susccpissem  ;  nam  vehcmentior  ac  dulcior  est  ad 
amorem  gratia  quam  natura.  lta  Vatabl.  Jansen. 
Baynus,  Pellanus  et  alii.  Porro  B.  Antioclms  , 
hom.  de  inobedienlia,  banc  gnomen  sic  legit ; 
Filius  solers  obedit  patri  suo  ,  filius  autem  inobe- 
diens  in  perditione  erit;  subditque  :  Vitemus  is- 
tius  inobedicntia?  perniciem.  Quid  enim  ad  te  resi- 
tit  emotumcnli ,  si  virginitatem  quidem  indeliba- 
lam  conservasti  corporis ,  at  animam  damoni  per 
inobedientiam  prostituisli  ? 

Myslice  Didymus  in  Catena  Gracc.  Beda ,  Hugo, 
Lyranus  per  patrem  accipiuni  Deum  ,  qui  pater 
est  universorurn;  per  malrem  Ecclesiam,  cu- 
jus  sponsus  est  Cbristus;  statutavero  et  leges 
ejus  sunt  Apostolicce  diaiyposes  et  constitutio- 
nes  :  Ecclesia  enim  inslar  matris  nos  regene- 
ravit,  et  nutricis  lacte  nos  potat,  coelestique 
doctrina  et  divinis  praeceptis  pascit  molliterque 
enutrit.  ldem  faciunt  Superiores  religionum, 
Pastorcs  ,  Confessarii ,  Praedicatores,  qui  fide- 
lium  sunt  patres  et  matrcs  spiritales. 

9.  llT  ADDATUR  GRATIA  CAPITI  TUO  ,   ET  TORQUES 

collotuo,]  Hebr.  "pm:i"U  gargerotecha,  idest 
gutturibus  luis;  quia  guttur  multis  annulis 
quasi  ansulis  constal ,  ait  R.  Salomon.  Pro  gra- 
tia,  Syrus  vertit,  decorienim  sunt;  Chald.  decor 
grati® ;  hebr.  est  "jn  rPlb  liviat  chen ,  id  est , 
additio  vel  copulaiio  gratia,  q.  d.  Lex  patris  et 
matris,si  eam  audieris  et  feceris,  comparabit 
et  copulabit  gratiam  capiti  tuo ;  quia  lex  in- 
struit  intelleclum,  ut  concipiat  ea  quae  intel- 
iigere  oportet  aeque  ac  eloqui ,  ait  R.  Levi.  Et 
Aben-Ezra:Ila,inquit,  lex  etdisciplinaapta  erunt 
capitis  tui  ornamenta ,  ac  si  aliquid  graliam 
concilians  copulatum  esset  capiti  luo.  Optime 
Septuag.  tiviat  chen  vertunt  ,  coronam  gralia- 
rum;  quia  in  corona  annulus  annulo,  ilos  flori 
ncetitur,  copulatur,  intexilur  et  implectitur  ; 
sic  enim  habent  :  Coronam  enim  charitum,  id 


IBDIA  SALOMOMS.  Cap.  I.  87 

est,  gratlarum ,  reciplei  capitituo,  et  torquem 
aureum  clrca  cottum  tnutn;  Aqulla  :   Qttoniam 

arcrssio   gratta   BUtlt  ea/iiti  tuo  ,  <l    iMprrpetxi 

id  csi ,  omamt  ma  coitt  tul  ,•  ValaB.  Ea  <  nltn  gra 

ti<nn  <ut<t<:iil  rapiti  lito  ,  1 1  i  irr  tavijias  n  nnl  . 
tttO,  q.  (I.  Si  bascc  nici>  leges  '-t  inonila  BUSCi 

pcris,  opereque  exercuerls,  illa  le  condecoi 
iiiint  ct  exornabunt,  perihde  ac  corcna  solet 
Coput,  et  torques  aureus  coliiun  exornare.  5i- 
cul  enini  corona  ex  ncxu  lloruin  velcirCulo- 
rum  ,  torques  ex  nexn  annnlortxm  plectitur  ei 

contcxiiur  :  sic  ct  obcdienliie  ac  virlutiim  co- 
ronis  dccor  et  perffeCtio  ex  varia  el  coiitinu.i 
earumdem  operatione  et  exerciiatione  plectitur 
ct  COntexitur.  Igitur  exslat  sapienti  gloriaa  coro- 
na  :  cxstanl  rursum  voluplatis  et  deliciarum 
serta;cxstat  tandcin  justitioe  diadema.  Oratia- 
rum  corona  nibil  aliud  cst  quani  virtutumca- 
tenae.  Bnimvero  cum  quis  virlutcm  quampiam 
perfecte  adeptusest,  a  reliquis  immunis  essi 
omnino  non  potest ,  adeoqtte  ex  omnibus  quosi 
unamcoronam  texit;  hoc  autem  serto  interiu 
ris  liominis  vcrlex  induilur.  Ila  Diodorus  el 
Cbrysost.  virtutum  orbem  (quod  iiae  sil)i  mu- 
tuo  colucrere  soleant)  gratiarum  coronam  ap- 
peliat.  Quin  variis  quoque  donis  et  charisma- 
tibus  ornati  sint  oportet,  qui  salule  certe  po- 
tiri  volunt.  Ita  Auclor  Catcnae  Graecorum. 

Nota  :  ldem  est  addere  gratiam  capiti ,  quod 
addere  lorquem  collo  ;  est  enim  paroemia,  sig- 
nificans  gratiam  obedientiae  itaornareobedien- 
tem  ,  perinde  ac  corona  ornat  caput  et  torques 
collum  :  posteriori  enim  hemistichio  aliis  ver- 
bis ,  et  aliil  similitudine  more  Hebraeo  idem  sig- 
nificalur,  quod  priori.  Symbolice  tamen  Diodo- 
rus :  Per  verticem  et  collum,  ait,  menlem  designat, 
per  torquem  vero  aureum  notitiam  spiritalemqiui 
animi  ornatum.  Aut  cerle  torques  aureus  obedien- 
tiam,  quam  Deo  debemus ,  denotat ,  aut  illud 
prccsidiumquod  ex  sacris  eloquiis  peti  consuevit. 
Et  Eusebius  :  Quemadmodum  mens  per  verticem 
et  cervicem  ,  ait,  ita  divinanim  rerum  nolitia  per 
coronam  et  lorquem  exprimi  solet. 

Porro  multiplex  gralia  et  corona  gratiarum 
hoc  loco  obedientice,  et  obedienti  promiliiiur  : 
Prima  est  gratia  Dei  et  hominum  ,  q.  d.  Si  bis- 
ce  meis  disciplinis  obedieris,  conciliabis  tibi 
primo  gratiam  ,  id  est  magnum  decorem  et  pul- 
chritudinem  :  ob  eamque  graliam  et  favorem 
Dei ,  angelorum  et  hominum  tibi  accerses. 

Secunda  est  corona  graliarum  ,  id  est  virlu- 
tum  omnium  :has  enimvelimperat,  vel  suadct 
et  consulit  obedientia  ;  illa  enim  imperat  actum 
nunc  religionis  ,  nunc  sobrietatis ,  nunc  jejunii , 
nunc  poenitentiae ,  nunc  modestiae,  nunc  bumi- 
litatis,  nunc  eleemosynae ,  nunc  charitatis , 
nunc  caeterarum  virtutum.  Quare  qui  obedien- 
tiae  studet,  continuam  ex  omnium  virlutum 
exercitio  sibi  plectit  coronam  et  torquem  in- 
torquet.  Torques  enim  esl  indeficiens  virtulum 
operatio,  et  continua  earum  connexio,  cum 
scilicet  una  alteri  innectitur  et  intorquetur  as- 
sidue.  Ita  Beda  ex  S.  Greg.  Sota,  inquit,  virtus 
est  obedientia,  qua  cateras  virtutes  menti  insc- 
rit,  insertasque  custodit.  Ila  Joannes  Abbas  mo- 
riturus,  rogatus  a  suis  quaenam  esset  compen- 
diosa  ad  perfectionem  via  qua  ipse  ad  illam 
pervenisset,  respondit :  Numquam  feci  volun- 
tatem  propriam ,  nec  atiquem  docui  quidquam, 
quod  ego  prius  ipse  non  fecerim,  uli  refert  cas- 
sian.  lib.  5.  Instit.  c.  28.  Ita  Paulus  Simplcx  ,  dis- 


28 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  I. 


cipulus  S.  Antonii,  simplici  obedienlia  ad  cul- 
men  virtulum  omnium  evasit.  Unde  et  plura 
ac  potentiora  per  eum  miracula  operabatur 
Deus ,  quam  per  S.  Antonium;  ipse  enim  Deo 
erat  in  deliciis.  Quocirca  S.  Antonius  eum  om- 
nibus  proponebat  in  exemplum,  ut  discerent 
volunlatem  propriam  abnegare  ,  et  studerent 
alacri  obedienlise,  si  cito  ad  perfectionem  per- 
venire  satagerent.  Ita  Ruffinus  in  Vitis  Palrum 
I.  2.  c.  51.  in  Vita  Pauli  Simplicis. 

Tertia  corona  est  copia  et  plenitudo  (corona 
enim  significat  complementum  )  gratiarum, 
quam  Deus  obedientiae  remunerator  obedienti 
infundit :  illum  enim  omnibus  suis  donis,  gra- 
tiis  et  infiuxibus  cumulare  solet.  Insuper  filios 
parenlibus  obedientes  donat  longa  vita,  sanila- 
te,  opulenlia  ,  bona  fama,  omnique  prosperi- 
tate,  uti  inferius  doccbil;  et  paler  Eccli.  3.  9  :  In 
omni,  ait,  opereet  sermone  honora  palrem  tuum, 
ut  superveniat  tibi  benedictio  ab  eo.  Unde  in  Vitis 
Patrum  lib.  5.  libello  \h.  de  obedientiaNum.  11. 
Abbas  Hypericbius  ait :  M  inisterium  monachi  est 
obedientia  ,  quam  qui  possidet,  quod  poscit  exau- 
dietur,  et  cum  fiducia  crucifixo  adslabit  ;  elenim 
Dominus  sic  venit  ad  crucem,  factus  scilicet  obe- 
diens  usque  ad  mortem.  lta  banc  Salomonis  co- 
ronam  fuse  explicat  Ecclesiasticus  c.  1.  v.  11 , 
et  c.  3.  v.  1.  usque  ad  19.  Vide  ibi  dicta. 

Quarta  est  corona  triumphi  et  regni  ccelestis, 
de  qua  dicitur :  Vir  obediens  loquetur  victoriam, 
Prov.  21.  v.  28  ;  et  Sapient.  5:  Accipient  regnum 
decoris ,  et  diadema  specieide  manu  Domini.  lta 
de  P.  Petro  Fabro,  qui  primus  fuit  S.  Ignalii  de 
Loyola  discipulus ,  ac  deinde  socius,  narrat  in 
Viia  ejus  1.  2.  c.  28.  Orlandinus,  quod  post  mor- 
temcuidam  religioso  apparuerit  redimitus  co- 
rona  obedientiae ;  eo  quod  ipse  lam  in  vita,  quam 
in  morte  victima  exstitisset  obedientiae.Mortuus 
enim  est,  eo  quod  Romam  vocatus  in  summis 
sestatis  caloribus,  illam  iisdem  ingressus  sit, 
cum  sciret  se  certum  adire  vitae  periculum, 
uialens  vitam  perdere  quam  obedientiam ,  uti 
perdidit  Christus  suam.  Quocirca  in  Vitis  Pat. 
1.  5.  libello  14.  de  obedienlia  n.  19.  narratur 
quemdam  vidissequatuorordines  in  ccelo:  Pri- 
mum ,  infirmorum  et  gratias  agentium  Deo ; 
secundum,  hospitalitatem  sectantium  ;terlium, 
in  solitudine  conversantium  ;  quartum,  obe- 
dientium  ;  Utebatur  autem ,  ait ,  ordo  obedien- 
tium  torque  aurea  et  corona,  et  majorem  quam 
alii  gloriam  habebat  ;  quia  alii  faciunt  sua,  se~ 
cundiim  propriam  voluntalem  ;  obediens  autem 
omnes  voluntates  suas  abjiciens  pendet  ad  Deum, 
et  ad  jussionem  patris  spiritualis  :  propte?-ea  et 
majorem  gioriam  atiis  habet.  Unde  adhortando 
concludit  :  Obedientia  salus  est  omnium  fidelium. 
Obedientia  est  genilrix  omnium  virtutum.  Obe- 
dientia  regni  ccelorum  inventrix  est.  Obedientia 
ccelos  aperit,  et  homines  de  lerra  elevat.  Obe- 
dientia  cohabitalrix  angelorum  est.  Obedientia 
Sanctorum  omnium  cibus  cst.  Ex  hac  enim  ablac- 
tati  sunt ,  et  per  hanc  ad  perfectionem  venerunt. 
Dignum  saneest  ut  caput,  quod  obediens  sub- 
misit  obedicntiae ,  exalletur,  ac  corona  et  torque 
condecorelur. 

Quocirca  Beda  putal  hic  alludi  adcoronas  et 
torques,  quae  vicioribus  in  agonc  certanlihus 
donabantur,  q.  d.  Filius  qui  patri  et  matri  per 
omnia  obedit,  tanquam  pugil  in  certamine 
victor,  corona  et  lorque  donahilur.  Et  nosler 
Salazar  fuse  hiccenset  alludi  ad  agones  el  co- 


ronas  pueris  agonem  obeuntihus  propositas,  de 
quibus  Plinius  lib.  Zk.  c.  8.  et  Plularch.  in  Eu- 
mene  :  Ablata  est ,  ait,  pueris  pent.alhlis  corona 
proposita.Qmn  el  Clem.  Alex.  1.  7.Slrom.  Sicut  in 
certaminibus  gymnicis ,  ait,  sic  et  in  Ecclesia  sunt 
corona;  virorum  ac  puerorum.Sane  ohediens  mag- 
nam  suhit  luctam  ,  ut  voluntatem  et  judicium 
suum  domet,  ac  Superiori  substernat.  Hinc  est 
enim,  ait  S.  Gregor.  quod  potenler  dimicantibus 
in  munere  torques  datur  :  ut  quia  signa  virtu- 
tum  gestant ,  majora  semper  exerceant ,  et  debi- 
litatis  crimen  incurrere  metuant ,dum  insemetip- 
sis  jamfortiludinis  est  pramium ,  quod  oslentant. 
Vnde  recte  in  laude  sapienliw  auditori  cuilibet  per 
Satomonem  dicilur  :Coronam  gratiarum  accipies 
capiti  tuo ,  et  torquem  auream  coilo  tuo.  Ila  ipse 
31.  Moral.  c.  11. 

Hinc  nonnullis  illustrioribusMartyribus  ,  qui 
obedientia  ,  disciplina,  fortitudine  et  charitate 
preecelluerunt,  hanc  gratiam  datam  legimus  , 
ut  caput  recisum  a  cervicibus  manibus  gesta- 
rent,  aut  illud  ipsum  pro  sanguine  lac  funde- 
ret.  Qua  de  causa  ?  an  ut  caput  testaretur  se  in 
vita  obedienliae  et  legis  Dei  fuisse  sludiosissi- 
mum  ?  an  ut  caput  velut  martyrii  victimam  et 
holocauslum  Deo  offerrent?  an  ut  caput  velut 
post  mortem  ,  imo  in  ipsa  morte  redivivum, 
quasi  vicloriae  de  hostibus  deque  ipsa  morte 
tropheeum,in  signum  triumphi  gestarent?  Ita 
S.  Dionysius  Areopagita,  plexuscapite,  se  erexit, 
ait  Hilduinus  in  ejus  Vita  ,  sanctaque  manu  caput 
a  corpore  truncalum ,  angelico  ductu  gressumre- 
gente ,  et  luce  ccelesti  circumfulgente ,  pendulis  cce- 
pit  brachiis  vectitare.  Et  facta  est  comes  mulli- 
tudo  ccclestis  exercilus  exanimi  ejus  corpori  caput 
proprium,  ab  ipso  monte  (qui  inde  dictus  est 
Mons  Martyrum)  ubi  fuerat  decollalus,  per  duo 
fere  miliiaria  deportanti  usque  in  locum  in  quo 
nunc  Dei  dispositione ,  et  sud  electione  requiescil 
humalum,  sine  cessatione  hymnis  dulcisonis  Deum 
laudans.  Sed  et  cceios  pelentia  divinorum  spirituum 
innumerabilia  agmina  sunt  audita ,  canore  inas- 
timabilis  suavitatis  alternis  choris  moduiantia : 
Gioria  tibi ,  Domine  ,  adjuncto  frequentius  Aile- 
luia.  Quod  videntes  et  audientes  innumeri  popuii , 
et  mulli  etiam  perseculorum  ,  in  Dominum  credi- 
derunt  :  non  credentes  autem  nimio  terrore  per- 
culsi ,  quique  in  suas  partes  fugerunt.  An  non  fuit 
hic  ccelestis  S.  Dionysii  triumphus?  an  non  hic 
addita  fuit  gralia  et  gloria  capili  ejus  ? 

S.  Dionysii  assecla  B.  SeverinusBoetius  sena- 
tus  Romani  princeps,  ejusque  ac  fidei  orlho- 
doxae  acerrimus  propugnator  ,  a  Theodorico 
rege  Ariano  capile  mulctatus,  caput  suum  ab- 
scissum  utraque  manu  sustulit,  rogalusque  a 
quonam  foretpprcussus,  respondit  :  Ab  impiis; 
cumque  in  vicinum  templum  venisset,  et  flexis 
genibus  sacram  synaxim  sumpsisset.expiravit. 
Ita  habet  ejus  Vita,  et  exea  Baronius  ad  annum 
Domini  526. 

S.  Ursicinus  medicus ,  ad  martyrium  corrobo- 
ratus  a  S.  Vitali,  caputpreecisum  suismanibus 
detulit  ad  locum  sepulturse.  Ferunt  nonnulli 
tres  palmae  ramos  ex  ejus  collo  exortos,  sic- 
que  aS.  Ursicino  Episcopo  cum  capile  in  mani- 
hus,  ac  tribus  ramis  ex  collo  orienlibus,  prout 
viderat,  depictum  fuisse.  Ita  Hieron.  Rubeus 
lib.  1.  Hislor.  Ravennatis,  qui  htec  ex  monu- 
mentisejusdem  Ecclesiae  accepit. 

S.  Domneo  Bergomas  nohilis,  ciim  Maximia- 
no  Imp.  crudelitatem  in  Christianos,  et  impic- 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap 


laiem  in  Deum  por  Uuerai  gravisiime  expro- 
brasaet,  ah  eodem  caplte  plexui  eit<  Ferunt 
Uergomatei  iilum  capul  auum  proprlii  roani- 
))ns  acceptum  uaque  ad  eum  locumjuxla  quem 
uccleaia  S.  Andre»  exatrucla  eat,  geataiae  :  jn 
qna  eccleaia  corpua  ejui  condilum  aaaervatup, 
Itaex  Oflicio  Ecclea.  Bergom.  Pbilippua  Ferra- 
riua  in  Catal.  Sanct.  Ilaliae  nd  diem  l<>  Julii. 

s.  Donninus  cubiculariua  ejuadem  Maximiaoi 
Imp.  ab  eodem  ob  Christi  (idem  decollatua  apud 
Juliam  in  agro  Parmenai  (quodnunc  Burgum 
S.  Dnmiini  nominalur)  capul  snnin  ni.uiibus 
trana  Siateronem  amnem  adjaclum  tapidiages- 
tavit,  poatmuitum  temporia  aperlo tumulo  ca- 
put  intra  nlnas  tenena ,  auavemque  apirana 
odorem,  repertua  <'st  per  miraculum  splendo- 
Nscoeleslia :  itaSuriuaetPhilippua  Ferrariua  ad 
fliem  9  Octobria.  Oni  pariter  ad  diem  5  Febr. 
narrat  s.  Gemulum  Martyrem  apud  Gannam  in 
agro  Mediolan.  caput  sibi  amputatum  auatulia- 
se  ,  eoque  cervici  aptato  ad  Episcopum  (cujus 
nepo&erat)  pervenisae,  ab  eoque  fuisae  sepul- 
t nm.  sic  et  caput  suum  sustulisse  narrat  S.  l'ro- 
culum  Mariyrem  Bononiensem,etS.  Regulum 
Episcopum  et  Marlyrem  Populoni.e  sub  Totila. 

S.  Emygdius,  Epiacopus  Asculanus  in  Piceno 
creatus  a  S.  Marcello  Papa  sub  Diocletiano  Imp. 
capite  plexusquOd  muiloa  ad  Cbristum  conver- 
tisset,  eaput  suum  manibus  sublatum  ad  tre- 
centos  passua  in  proximum  moniem  gestavii, 
ibiquc  condilus  esl  Nonis  Augusli.  Iia  ex  mo- 
num.  Ecclea.  Asculanae  Philip.  Ferrar.  ad  diem 
5  Augusti. 

PorrocapulS.  Pauli,  a  Ncronc  praecisum  pro 
sanguine  lac  fudit ,  ac  tres  in  tcrra  dedit  sallus , 
qaibus  tres  fontes  elicuit,  qui  clianmum  pe- 
rennanl,  etmagno  advenarum  studio  visunlur: 


qua  de  re  plura  dixi  in 
li  c.  6. 

S.  Secundina  virgo  et  marlyr  Anagniae  sub 
Decio  Imp.  cum  acriter  caederetur,  in  symbo- 
lum  innocentiae  et  virginitatis  pro  sanguine  lac 
fudit,  el  odorem  suavissimum  exbalavit.  Quo 
\iso,  populus  virginem  rogavit  ut  pro  ipsis 
apud  Deum  intercederet;  cumque  virgooraret, 
tonilruo  ingenli  personanle,  spirilum  Deo  red- 
didit ;  cujus  animam  virgineam  Angeli  conci- 
nentes  :  Veni,  sponsa  Christi ,  accipe  coronam 
quam  tibi  Dominus  praparavit  in  asternum,  cum 
triumpbo  deduxerunt  in  coelum.  Ita  ex  monum. 
Eccl.  Anagninae  Philip.  Ferrar.  ad  diem  15  Ja- 
nuarii. 

S.  jEmilianus  Episcopus  Trebiae  etMartyr  sub 
Diocletiano,  posl  superatas  ardentes  faces , 
eculeum  ,  feras,  saxa  et  rotas,  capite  truncalus 
est.  Ex  cujus  corpore  lac  pro  sanguine  lluxisse , 
arboresque  flores  et  fructus  emisisse  ferunt. 
lta  ex  monum.  EcclesiaeSpoletinee  et  Trebialis 
Philip.  Ferrar.  ad  diem  29  Januarii. 

Denique  S.  Greg.  1.  3.  Dialog.  c.  13.  narrat 
S.  Ilerculanum  Perusii  Episcopum,  a  Totilaca- 
pile  truncatum,  quadragesimo  die  h  morte  et 
sepullura  inventum  fuisse  inlegrum  et  incor- 
ruplum:  El  quod ,  inquit,  csl  magnd  admiratione 
venerandum ,  capul  cjus  unilum  erat  corpori ,  ac 
ii  nequaquam  fuisset  abscissum  ;  sic  videlicet,  ut 
nulla  sectionis  vestigiaapparerenl.  Cumqueel  hoc 
in  lerga  verlerent,  exquirentes  si  quod  signum 
rel  de  alia  monslrari  incisione  potuisset ,  ila  sa- 
num  atque  intemeratum  omne  corpus  inventum 
cst ,  ac  si  nulia  hoc  incisio  ferri  letigisset. 


I.  29 

Claudani  agmen  ss.  draua  et  Viclor  cam 
sociis  <■  Thebaaorum  legione,qui  capita  sibi  pi 
ci^.i  manibua  geitaruni  uaque  ad  locum  ><[>ul- 
iiu.c,  ibique  iicxis  genibui  orantei  ea  depo* 
Mnrnni,  <|ua.>i  rcipsa  dicerent :  ii(tc  requlei 
nostra  in  seculum  teculi,  Unde  eodem  in  loco 
eccleaia  in  ipiorum  bonorem  fabricata  eil  i  ita 
Suriua  tomo  7.  addiem  80  Sepiembrii,  qul  <'t 

aililit  :  Vcnienlcsque  surdi ,  CCfci  ,  claudi,  para- 
tyiici,  ct  quacumque  inflrmitate  detenti ,  tangt~ 

bant  corpora  Sanctorum ,  ct  subilam  recipiebaiii 
saiiiiatem  ,  itquc  ac  cnergumcni.  Kl  usquc  liodic , 
si  fides  pelenlium  non  titubct ,  per  Dei  gratiamcu- 
rantur. 

Annon  borum  omniumcapiti  insignis  addila 
fuit  gratia  ct  gloria? 

Simplicius  et  congruentius  alii  censcnt  hanc 
coronam  et  torqucm  praemium  esse  ingenmeet 
probas  indolii ,  sapienlis  ,  virtutia  et  obedien- 
liae  lilialis.  De  ca  cnim  liic  agitur,  non  de  for- 
titudine  agonistica  alblelarum ;  nam  nibil  magis 
probam  indolem  pueri  ostendit  et  decorat , 
quam  obedientia  erga  parentes.  Unde  Maximus 
serm.  23.  ex  Euripide  :Suos,  ait,  colens  paren- 
les  est  Dco  gratus ,  vivus  simulet  mortuus.  Nihil 
cnimest  quod  magis  decorum  el  ingenuum  sit  li- 
bcris ,  quam  si  a  patre  bono  nati  sint ,  et  ipsi  ge- 
nitoribus  dignam  referant  gratiam. 

Porro  quod  corona  et  torques  olim  fucrint 
prcemium  sapienliae,  liquet  ex  Daniel.  5.  16.  ubi 
Baltassar  expositionem  manus  in  pariele  scri- 
bentis  :  Mane,  teket,  phares,  a  Daniele  repos- 
cens,  haec  ei  praemia  promiltit :  Purpura  ves- 
tieris  ,  et  torquem  attrcam  circa  collum  tuum  lia- 
bebis  ,  et  tertius  in  regno  meo  princeps  eris.  Et  3. 
Esdrae  3.  v.  5.  tres  pueri  disputantes  de  eo  quod 
esscl  forlissimum  ;  primus  enim  dicebat :  Forte 


Proocmio  epist.  S.  Pau-     est  vinum;  secundus  :  Fortior  est  rex ;  tertius 


Forliores  sunt  mulieres  ,  super  omnia  autemvin- 
cit  veritas ;  vincenti  haec  praemia  slaluunt  :  Cti- 
juscumque,  inquiunt,  apparuerit  sermo  sapien- 
tior  allerius,  dabit  ilti  Daritts  dona  magna ,  et 
purpura  cooperiri ,  et  in  auro  bibere,  et  super  au- 
rum  dormire  ,  et  currum  aureo  freno ,  et  cidarim 
byssinam,  el  torquem  circa  collum  ;  et  secundo 
loco  sedebit  a  Dario  propter  sapientiam  suam,  et 
cognalus  Darii  vocabitur. 

Hinc  etiamnum  virisdoctis,  cum  in  acade- 
miis  creantur  Doctores,  datur  pileus  caput  co- 
ronans,  et  torques  aureus  collum  ornans.  Unde 
Lyran.  Antiquitus,  inquit,  sapienles  ulebanlur 
torque  aurea  ,  etbulla  ad  pecius  demissa  in  sa- 
pientiae  symbolum  ,  quae  in  pectore  claudi  exis- 
timalur.  Sic  et  S.  Greg.  Nyssen.  hom.  in  Caut. 
Audi,  fili,  leges  patris  tui ,  etc.Ut  infans,  inquit , 
promplo  et  atacri  animo  attendat  parenlibus , 
potlicetur  ex  disciptinis  ei  ornamenta  fore  pueri- 
lia.  Est  enim  ornamentum  puerile  torques  attreus 
in  collo  resplendens,  et  qua?  jucundis  ex  (loribus 
corona  nectitttr. 

Significat  ergo  hic  Salomon  juvenes  inge- 
nuos,  praeseriim  nobiles  et  regios,  disciplina, 
obedientia  et  virlule  eximios,  coronaettorque 
donari  solitos.  Idem  sectati  sunt  Grreci :  hienim 
pueros  eleganles  et  optimis  moribus  proeditos 
coronabant,  uti  de  Lysi  testis  est  Plalo  in  Lysi. 
Sic  et  Pylbagoram  ob  insignem  sapienliam  au- 
rea  corona  redimiri  solituin,  eamque  publico 
suffragio  illi  decretam  narrat  iElianus  lib.  12, 
Var.  bist.  c.  32.  Idem  pluribus  confirmat  Caro- 
lus  Paschalius  lib.  5.  dc  Coronis  c.  9.  cl  1.  6. 


30  COMMENTARIA  IN  PROV 

c.  29-  Cum  enim  sapienti  et  probo  daiur  coro- 
na,  ipsa  sapientia  et  probitas  coronatur.  Unde 
Apoc.  h.  seniores  1h  ob  sapienliatn  et  virtutem 
coronis  aureis  coronantur. 

Hinc  secundo ,  apposite  Lyran.  Ut  addatur,  in- 
quit,  corona  ,  scilicet  pontificia,  aut  regalis  aut 
ducalis  ,  capili  tuo  ,  q.  d.  Ob  sapientiam  quam 
obediendo  disces  ame,  mereberis  crearipon- 
tifex,  rex.dux  aut  princeps  :  vox  enim  rPTO  U- 
viath  ,  id  est  addilio,  corona,  alludit  ad  nomen 
Levi,  id  est  addilus  vel  auctus  ;  sic  enim  eum 
▼ocavit  mater  Lia,  eo  quod  jam  tres  lilios  pe- 
perisset,  et  marito  addidisset,  Gen.  29.  Zh.  In 
tribu  enim  Levi  fuit  corona  sapientia3  et  ponti- 
ficatus,  q.  d.  Si  parentumdisciplinae  obedieris  , 
vocaberis  erisque  Levi,  id  est  additus  auctus- 
quecorona  doctori  et  pontifici  debita.  SicJoseph 
obediendo  parentibus  meruil  donari  sapientia 
et  dono  propheliae,  ob  quam  creatus  esl  a  Pha- 
raone  princeps  jEgypti :  Pharao  enim  ob  praevi- 
sam  septem  annorum  slerilitatem  et  fertilita- 
tem  ,  coronam  capiti  ejus  imposuit,  et  lorque 
aurea  collum  ejus  exornavit,  Genes.  h\.  v.  A2. 
Corona  enim  potestatis  et  principatus,  torques 
sapientiaeest  insigne.  Cum  ergo  poteslali  copu- 
latur  sapientia  ,  tunc  jure  ei  datur  corona  cum 
torque. 

Addunt  aliquicoronam  annorum  et  longaevi- 
tatishic  accipi,  qua  pueri,  apudGraecos,  trien- 
nes  et  septennes  coronabantur,  quod  jam  dis- 
crimina  morlis  evasissent.  Verum  haec  corona 
Gentilium  fuit,  non  Hebraeorum  ;  nalurae,  non 
virlulis  et  gratiae,  utpatet  exPhilostralo  in  He« 
roicis  in  Protesilao. 

Denique  pro  graiia  Septuag.  vertunt  gifwov 
x<*piruv ,  id  est ,  coronam  charitum ,  sive  gra- 
tiarum  ,  q.  d.  Omnes  gratiae  et  Cbarites  Dei  suis 
gratiis  et  donis  tc  condecorabunt.  Hinc  finxe- 
runt  Gentiles  tres  esse  Charites  sive  Gralias, 
Jovis  et  Veneris  filias,  puta  Aglaiam,  Tbaliam 
et  Euphrosynen  ,  quae  gratiam  graliae  addercnt, 
imo  rependerent.  Siciidem,  aitTertull.  lib.  de 
Coronamilitis,  finxeruntPandoram  (q.  d.  Om- 
ne  donum)  esse  mulierem  gratiosissimam  ac 
deam,  cui  caeteri  dii  et  deae  dona  dederint ,  ni- 
mirum  Pallas  sapientiam,  Mars  fortiludinem, 
Diana  castilalem,  Mercurius  eloquentiam  ,  Ve- 
nus  pulchritudinem.  Ergo  Charitum  sive  Gra- 
tiarum  corona,  est  omnium  virtutumetdotum, 
puta  justitiae,  prudenliae,  fortitudinis,  tempe- 
rantiae,  pulchritudinis,  eloquenliae,  etc.  con- 
lluxus  et  conventus. 

Porro  Aristophanes  pandoram  ait  essesymbo- 
lum  terrac,  eo  quod  terra  omnia  ad  vitam  ne- 
cessaria  nobi9  suppeditel  ac  donet.  VeriusPan- 
doram  dixeris  esse  B.  Virginem  ;  utpote  cui 
Deus  omnia  Angelorum  et  hominum  dona  con- 
tulerit,  adeoquein  qua  ornanda  cerlarit  S.  Tri- 
nitas  :  Deus  enim  Pater  ei  contulit  suam  pater- 
nitatem,  ut  unigenito  suo  essel  tam  vice  patris 
quam  malris.  Filius  eam  acceptavit  in  matrem, 
Spiritus  Sanctus  in  sponsam ,  ac  ut  sponsam 
omnibus  suis  charismatibus  eam  honestavit. 
Ipsa  enim  S.  Trinitatis ,  aeque  ac  parentum  suo- 
rum  disciplinae  et  legibus  per  omnia  obedivitet 
obsecundavit. 

10.  Fili  mi,  si  te  lactaverint  (Cajet.  vertit , 
incitaverinl ;  Syrus,  adulando  deceperint ;  Chald. 
(Handili  fuerint  {peccatoixes  ,  ne  acquiescas  eis;J 
Syrus,ne  obediaseis;  Septuag.F/ft,  ne  te  seducant 
viri  impii,  neque  velis ;  Valabl.  Fiii ,  si  te  decipere 


ERBIA  SALOMOMS.   Cap.  I. 

studeanl  peccatores  ,  ne  consentias  ,  ila  ut  eorum 

consilia  ne  quidem  in  mentem  el  voluntaleni 

admittas,  imo  nec  in  aures,  nedum  in  manus 

et  opera.  Congrue  hoc  monitum  subnectit  pfae- 

cedenlide  audienda  disciplina  palris  etmalris, 

q.  d.  Jussi  le  audire  et  obedire  monilis  patris 

etmatris,  eaque  quasi  lac  maternum  haurire  , 

ut  eo  enutriaris  ad  omne  robur  virtutis  :  quo- 

circa  nunc  te  horlor  ut  caveas  a  hlanditiis  im- 

piorum,  quibus  ipsi  fraudulenler  quasi  lacte 

fallaci  te  inescare  ,  el  ad  omnem  impietatem 

pellicere  satagunt.  Parentibus  opponit  non  cx- 

traneos,  sed  peccatores  :  quia  praesupponit  pa- 

rentes  esse  bonos ,  ac  fungi  offlcio  parentum 

recte  instituendo  filium ,  ait  Cajetan.  Pro  lac- 

taverint  ,  hebr.   est  insV  ephattu,  id  est  alli- 

cere,  pellicere,  decipere,  seducere.  Unde  ">nB 

peti  vocalur  parvulus,  qui  facile  pellicitur,  il- 

licitur  et  decipitur  :  quem  proinde  hic  pr^- 

monetSalomon,  utblanditias  hasce  devitet.Nos- 

ter  apposite  vertit  laclare,   quia  alludil  ad  lac 

disciplinae  maternae,  et  quia  lactare  per  meta- 

phoram  idem  est,  quod  blanditiis  et  promissis 

velut  lacte  aliquem  inescare,  allicere  et  decipe- 

re.  Unde  Comicus:  TSisi  me  tactasses  amanlem  , 

et  falsa  spe  produceres.  Et :  Imperitos  rerum  in 

fraudem  illicis  sollicitando ,  et  pollicitando  eorum 

animos  laclas.  Dicitergo  :  Laclet  te  mater  pia, 

non  vero  le  lactent  impii.    Suscipe  cum  lacte 

physico  lac   morale   doctrinae   maternae ,   non 

adulterinae  praedonum  :  lac  enim  est   sanguis 

concoclus,  et  primum  infantis  nutrimentum. 

Quocirca  adnala  sunt  tac  et  genitura,  ait  Aristot. 

libr.  3.  Histor.  animal.  cap.  20  ;  imo  lac  quibus- 

dam  pro  genitura  est,  ut  piscibus :  qux  vero  lac 

habent ,  omnia  mammis  id  conlinent.  Mammce  au- 

tem  dattt  iis  sunt ,  quaj  animal  et  intra  se  conci- 

piunt ,  et  in  lucem  edunt ,  etc.  At  qua?  ova  pariunt , 

hac  et  mammis  carent  et  lacte,  ut  pisces  et  aves. 

Lac  tenuissimum  cameli  est,  mox  eqim ,  tum  asi- 

na :  crassissimum  bubulum  est.  Idem  lib.  A-  C.  10  : 

Leo  minus  tacte  abundat;cibum  enim  quem  raro 

assumit,  quoniam  carnivorus  est,  in  corpus  absu- 

mit.  Quale  ergo  lac  puer  haurit,  talis  et  indole 

<t  moribus  evadit.  Hinc  Tarlari  nonnulli  suos 

infantes  lactant  lacle  canino,  ut  evadant  feri, 

pugnaces,  rixosi  instar  canum. 

Lac  igitur  maternum  est  syrnbolum  ptirae,  sin- 
cerae,  utilis  et  commodae  doctrinae  :  haec  enim 
nutrit  animam,  sicut  lac  carnem.  Lac  tale  est 
doctrina  legis  divinae,  quam  olim  docuit  Moses, 
deinde  Christus.  Quocirca  S.  Aug.  in  Ps.  30. 
conc.  1 :  Christus,  ait,  sapientiam  suam  ut  lae 
nobis  faceret,  carne  indutus  venit  ad  nos.  Idem  in 
Psal.  67  :  Lac ,  ait ,  significat  gratiam;manat 
quippe  ex  abundantia  viscerum  maternorum,  et 
misericordia  delectabiti  parvuiis  gratis  infundilar. 
Etin  Psal.  130  :  Dominus,  ait,  noster  Jesus  Chrisius 
panis ,  se  fecit  nobis  lac  incarnalus,  et  apparem 
mortatis ,  ut  in  eo  finiretur  mors,  et  non  aberra- 
remus  a  verbo ,  credentes  in  carnem,  quod  faclum 
est  Verbum.  Hinc  crescamus ,  ipso  lacte  nutria- 
mur :  antequam  validi  simus  ad  capiendum  ver- 
bum,  non  recedamus  d  fide  lactis  nostri.  Et  infe- 
rius :  Sic  nos  Deus  vult  nutriri  lacte ,  ut  non  ibi 
remaneamus ,  sed  crescendo  per  lac  ad  solidum  ci- 
bum  perveniamus.  Idem  lib.  de  Quantitate  animae 
c.  33.  tom.  1.  ostendens  quamutilesit  lac  ApoV 
tolicae  doclrinae,  quam  Aposlolus  Paulus  parvu- 
lis  se  potum  dedisse  proedicavil  1.  Cor.  Z:Quod 
alimenium ,  ait,  accipere  cam  quis  d  malre  nulri- 


COMMENTARIA  l.N  PROVE 

lur ,  ulilissimum  cst  ;ctnnjum  gruudis  Mtt  ptutcn- 
iinin  :  respuere,  cnm  optu  etl ,  niist  randum i  nprc- 
hendere  aliquando  aul  odisse,  teetiTti  <  t  impietar 
ris ;  tractare  atdem  ac  ditpensnre  commodc,  luudis 
ei  eharitatit  plenissimntn  est, 

Hocergolac  doctrinas  legalis  et  Evangelica, 
avide  parvulo  bauricndun)  a  parenlibus,  tum 
corporalibu»,  luoi  spirituaiibus.  Ex  adverao  lac 
peccatorunj  ilii  contrarium ,  utpoie  veuene  pee- 
cali  infectum,  omoino  declinandum  eat,  ac  cuno 
l m ■  j  1 1 s  et  anguo  rugiendum.  Sicul  enim  venenum 
lacU  imiiii.siiini  pernicioaiasimum  esl  plancque 
iethale,  iinn  (|nia  cinn  lacte  facile ciloque  pcr- 
ineat  per  totum  corpua;  lum  qtiia  lac,  utpole 
liquidum  et  molle,  totam  veneni  vim  imhihit, 
Ipsumque  lit  venenums  sic  prorsus,  siblandi- 
tiis  et  lenocinitt  suis  virua  peccati  occuile  niis- 
ceant  knpii,  illudque  propinent  juveni  inexper- 
to,  ci  blandiliarum  ayido,  virus  lioc  plane  in 
totam  juvcnis  animam  penetrat,  illamque  infl- 
ui  et  occidit  :  pulat  enim  sc  lac  quod  videt, 
qnodque  ambit  baurire,  non  vinis  quod  non 
videt.  Quocirca  S.  Aug.  tteverbis  Dom.  sccun- 
dum  liatlb.  Iiom.  19.  in  finc  :  Majorcm  pradam, 
ait,  dvidnabtis  btandimcnla  eUciu.nl  quitm  tormcn- 
ta ;  fcre  cniin  oinncs  virgincs  et  vidiue,  quce 
naufragium  castitatis  faciunt,  id  faciunt  illecise 
blandiliia,  cum  tormentis  multae  usque  ad  mor- 
lem  restiterinl,  eletiamnum  re8istant.EtS.Greg. 
I.  k.  Moral.  cap.  25.  explicans  iliud  Jobi :  Cnr 
lactatus  uberibns?  Enervis  animus ,  ait,  adquce- 
dam  se  solatia  fuLstx  consolationis  inclinat.  Unde 
ftt  ut  inccssanter  crescat  culpa  favoribus  nulrita. 
Curari  autem  vulnus  ncgligilur ,  quod  dignum 
(ircemio  laudis  videtur.  Unde  bene  per  Salomonem 
dicilur :  Fiti  mi ,  si  te  lactaverint  peccutores  ,  ne 
acquiescas  eis.  Peccalores  ctenim  lactant,  cum  vcl 
pvrpclranda  mala  blandimentis  inferunt,  vel  per- 
pclrata  favoribus  exloilunt.  An  non  laclalur,  de 
quo  pcr  Psalmistam  dicitur  :  Quoniam  laudatur 
peccalor  in  desideriis  anima  siue;  et  qui  iniqua 
gcrit  bcncdicilur?  Dif/icile  enim  emendatur  pecca- 
tttm,  quod  linguis  pravorum  nutrilur. 

Undc  sanctus  Bernard.  epist.  2.  ad  Fulconem: 
.tiunculus  ,  ait,  tuus  qiuerit  animam  tuam,  qui 
jam  perdidit  suam  ;  verba  oris  ejus  iniquilas  et 
tiolus ,  etc.  Blandilur,  sed  sub  lingua  ejus  labor  et 
dotor.  Laciymatur,  sed  insidialur.  Sperne  blandi- 
menta,  contemne  promissiones.  Promitlit  magna  , 
sed  egomajora.  Offert  plura,  sed  ego  plurima.  Di- 
mittes  ergo  pro  terrenis  coclestia,  pro  lemporalibus 
ccterna.  Et  ep.  78.  ad  Suggcrium  :  Blanda,  sed  pe- 
ricutosa  laus,  cum  laudalur  peccalor  in  desideriis 
animo5suce,ct  iniquus  benedicitur.  Elinferius:FeW 
isti  sunt  laudatores,  qui  ita  bona  laudare  soleant, 
ut  lactare  in  matis  non  noverint.  Sunt  enim  ficti 
laudatores,  veri  aulem  detractores,  quos  Scriplura 
commemorat  dicens  :  Vani  fdii  hominum  ,  menda- 
ces  fdii  hominum  in  staleris ,  ut  decipiant  ipsi  de 
vanitate  in  idipsum.  Hi  plane  sunt  devitandi  , 
juxta  consilium  Sapicnlis  dicentis  :  Fili,  si  te  Lac- 
raverint  peccatores,  ne  acquiescas  eis.  Habent  ergo 
'  t  Lac  et  oleum  peccalores  suave  quidem,  sed  vene- 
nosum,  sed  mortiferum.  Molliti  sunt ,  inquit ,  ser- 
tnones  ejus,  hoc  est  adulatoris,  super  oLeum  et  ipsi 
suntjacula.  Habet  oteum  etjustus  ,  sed  misericor- 
dia? ,  sed  sanctificationis  ,  sed  l&litia  spiritualis. 
Et  post  nonnulla  :  Qucerant  sibijam  in  parvuUs 
Babylonis  duices  ,  sed  truces  matres  ,  quibus  lac 
mortis  emulgeanl ,  quos  blandis  mulceant  favori- 
bus,  ac  flammis  nutriant  sempiternis.  Nam  EccLe- 


i;i:i\  SALOMONIS,  Cap.  I.  Sl 

$itB  alttinntts  >.r  ubtfibtU  sttpt<nti<v  ladis  mcltuns 

txpertut  duleedinem  ,  jem  m  cu  ctttpil  ereicert 

in  sitlulim  ,  juin   <(  tc  saliatus  eruclut  dlcttni 
Meliora  .■>'////  ubtva  laavino,  fragnttntla totguen 

ItiOptimiS.  IA  lioc  <td  nittln  in  :  f'< rtim  ilcin  gtttt&tO 
ae  prtilxtlti  qttain  suavis  <  st  Doniintis  ,  ut  vcrc  §m 
trcmdttlt -issimum  ,  tultid  ipsum   :  (Jttitm  m<iL;>tti 
mttUttttdu  dttlccdinis  tud ,  Dominc  ,  qtttim  ahscun- 
disli  lim<  nlibus  tc  .' 

Porro  (liiobus  modis,  ait  Deda ,  laetanl  peo 
torcs  eos  quos  decipiunt,  quia  aut  ad  facienda 
sceiera  blandimenlis  olliciunt,  aut  Eacta  jam 
favoribus  qnaai  laudabititer  acta  sustolluni.  lsuc 
sunt  lamise,  de  qulbus  myslice  dicitur  Tbren.  /i : 

Scd  ct  lamicc  nudavcrunl  mummam  ,  Lactave- 
runt  catulos  suos  ,  uli  ibidcm  cxponil  S.  llicro- 
nymus. 

11.  Sl  DIXF.niNT   :    Vem   NOHISCUM  ,    HfaiDIMIIIR 

SANGUIM  ,    AllSCOMUMUS   TENUICULAS   CONTBi  IN ■• 

sontkm  rncsTRA.  ]  Sic  ct  Aquila,  Symmachus 
cl  Thcodor.  Vcium  Scpluaginta :  Si advocaverint 
te  diccntcs  :  Veni  nobiscum ,  parliceps  esto  sangui- 
nis  ,  abscondamus  aulcm  in  terram  virumjustum 
injasle  ;  Vatabl.  sidixcrinl :  I  nobiscum,  insidias 
struemus  sanguini ,  absconditi  latitabimus  conlra 
insontem  absque  causa;  Chald.  abscondamur;  Pag- 
nin.  Abscondamus  nos  conlra  innoccntem  gratis  ; 
Syrus  :  A bscondamus  j usto  contritionem  et  perni- 
cicm  ;  R.  Levi :  In  lalebris  abdamus  et  occuLlemus; 
quod  virum ,  inquit,  quantumvis  in  insontem  e 
mcdio  tollant,  licet  in  eos  veL  aLios  nullam  intuLerit 
noxam. 

Dat  excinplum  clarum  et  ohvium  prncdonum, 
in  quo  ad  oculum  ostendit  quibus  artibus  et  le- 
nociniis  impii  lactent  et  decipiant  simplices.  So- 
lcnt  cnim  adolesccntes,cum  sua  luxuriose  abli- 
guriverunt,  ficri  furcs  et  praedones,  ut  morc 
solito  licenter  et  dcliciose  vivere  qucant  ,  ita 
R.  Levi.  Est  mimesis  ;  praedonum  enim  voces 
clgcstus  imitalur  et  repraesentat ,  quibus  illi  in 
suam  societatcm  pellicere  sludent  adolescen- 
lcs,  pro|)onendo  eis  niullas  praedandi  illccebras. 
1'iima  est :  Veni  nobiscum,q.  d.  Non  primus,non 
solus  praedam  invades ,  nos  tibi  duces  erimus  , 
tu  nos  duntaxat  sequeris,  aut  comilaberis,  ideo- 
que  sub  alis  nostris  latitabis  ;  nos  enim  et  viri- 
bus  et  armis  et  animis  praevalidi,  te  conlra 
omncs  viatorum  incursus  tutabimur.  lla  nobis- 
cum  ages  vitam  libcram  et  licentiosam  ,  ages 
quidquid  volucris,  delicate  vives,  non  ex  laborc 
duro,  scd  cx  rapto  et  obvio.  Nos  enim  vivimus 
vitam  libertinam,  omnis  jugi  lcgisque  expertem, 
idcoque  fclicem. 

Secunda  est:  Insidiemur  sanguini,  id  est  vitee ; 
hsec  enim  consistit  in  sanguine  ,  vel  sanguini , 
id  estad  sanguinem  effundendum,  ait  R.  Salo- 
mon  ,  q.  d.  Non  aperto  marte  ,  indicto  bcllo 
vel  ducllo  ,  viatores  aggrediemur  :  hoc  cnim 
nobis  durum  et  periculosum  foret ,  nec  sinc 
noslrorum  sanguine,  ceede  et  prseda  potiremur; 
sedin  silvis  ,  vel  antris  angulisque  latitanlcs  cx 
insidiis  incautos,  imparalos  et  inermcs  adorie- 
mur  ,  itaque  certo  eos  conficicmus  sine  ulla 
noslrorum  clade  ,  vel  slragc.  Unde  idipsum  ile- 
rantet  exaggerant,  addentes:  Abscondamus  ten- 
diculas  contra  insontem  fruslra.  Vox  tendiculas 
noncstin  Hchrajo,  sed  subintelligitur  in  verho 
abscondamus.  Tendicula  enim  est  laqueus,quem 
avibus  ct  feris  tenduntetabscondunt  venatores, 
ul  eas  illaqucent  el  capiant.  Simili  modo  hi  prae- 
doncs  tcndiculas ,  id  est  laqucos  ct  insidias  , 


32  COMMENTARIA  IN  PROV 

struunt  viatoribus.  Sic  Cicero  pro  Caecinna  ait : 
Tum  aucupia  verborum  et  Ulterarum  tendiculas 
in  invidiam  vocant.  Eflicaciores  erunt  hae  prae- 
donum  illecebrae ,  si  verba  omnia  ex  Hebraeo 
cum  Vatablo  vertas  per  futurum  :  Insidiabimur 
sanguini ,  abscondemus  tendicutas,  deglutiemus 
vivum ,  etc. 

Magna  ergo  illecebra  facinoris  sunt  insidiae  et 
latebr.-e,  quae  scelus  quasi  velant  ct  conlegunt, 
ut  videalur  non  esse.  Quod  enim  secretum  est 
populo,  videtur  non  esse :  Vitia,  inquit  Synesius, 
iucemfugiunt,  tenebras  amant,  et  ut  securius  la~ 
teant ,  sub  terras  ire  solent.  Hinc  latro  dicitur 
quOd  a  latere  adoriatur ;  vel  a  latendo,  quOd 
latenter  insidietur,  ait  Festus.  Sic  et  fur  a  furvo, 
id  est  ab  atris  tenebris  quas  sectatur,  nomen 
accepit. 

Tertiam  illecebram  suggerit  to  frustra ,  quod 
primo  Vatablus ,  Jansenius  et  alii  passim  ver- 
tunt,  sine  sua  culpa ,  scilicet  sine  insontis  noxa 
et  merito.  Unde  Septuaginta  vertunt  aStxws, 
id  est  injuste.  Verum  hic  sensus  illecebram  non 
ponit;  sed  elidit  et  infringit.  Innocentia  enim 
et  innoxia  vita  viatoris  arcet  homines ,  etiam 
barbaros  ,  a  nocendo.  Quocirca  Emmanuel  Sa 
respondet  t6  frustra  non  a  praedonibus  dici,  sed 
a  Salomone  interloquenle  esse  additum.  Multo 
magis  imperlinens  est  aliorum  expositio  ,  q.  d. 
Abscondemus  illi  tendiculas  ,  sed  frustra  ;  Dei 
enim  lulela  et  ope  eas  evadet  is  qui  insons  est 
et  innoxius. 

Secundo,  apposite  Cajet.  q.  d.  Invademus  in- 
sontem/r«s£ra;hebr.  gratis ,  id  est  absque  ulla 
causa,  absque  ullo  litigio  vel  irritatione;  itaque 
eum  occidemus  improvidum,  antequam  se  de- 
fendere  queat,  imo  antequam  sciat  se  suamque 
vitam  peti. 

Tertio,  planior  et  nervosior  erit  illecebra  ,  si 
refrustra  referas  ad  innocentem ,  cui  cohaeret, 
q.  d.  Ne  dicas  insidias  has  tendi  contra  insontem, 
Deumque  esse  innocentiae  vindicem ;  nos  tibi 
asserimus  ipsum  esse  insontem  frustra  ,  id  est 
ipsum  frustra  sludere  innocentiae  :  Deum  enim 
non  curare  an  quis  nocens  sit  vel  innocens ;  sed 
omnia  permiltere  fortunaeet  naturae,  qua  fit  ut 
qui  fortior  et  sagacior  est,  uti  nos  sumus,  infir- 
miorem  et  simpliciorem  superet  et  devoret. 
Quare  statuimus  Deumnon  defensurum  inson- 
tem,  nec  ejus  innocentiam  remuneraturum , 
imo  permissurum  ut  in  manus  nostras  cadat  et 
pereat.  Nec  ergo  innocentia  ,  nec  Deus  eum 
tutabitur  a  nostris  virjbus ,  adeo  armatis  et  in- 
sidiosis. 

Quarlo,  noster  Salasar  t5  frustra  exponit  frau- 
dulenter,  dolose  :  sic  enim  dicimus  frustrari 
hominem  pro  decipere  et  fallere  ,  q.  d.  Ab- 
scondamus  tendiculas  frustra ,  id  est  fraudu- 
lenter  et  dolose.  Verum  hebr.  est  Q2T\  chin- 
nam,  id  est  gralis,  sinecausa,  quod  procul  abest 
a  rco  dolose. 

Porro  minus  apte  Cajetanus  censet  hos  latro- 
nes  vere  non  intendere,  sed  simulare  tantiim 
caedem,  utpote  ingens  scelus  quod  juvenis  sta- 
tim  exhorreret  :  igitur  dicere  se  minaturos 
duntaxat  necem  viatori ,  ad  hoc  ut  eum  liberius 
spolient,  ab  eoque  aurum  extorqueant.  Nam  to 
insidiemur  sanguini ,  clare  significat  eos  me- 
dilari  effusionem  sanguinis,  id  est  necem  ,  sed 
per  insidias  ;  volunt  enim  eum  spoliare  bonis , 
sed  secreto,  ut  nemo  faclum  resciscat ,  ideoque 
eum  occideredcstinant.  Sienim  vivum  dimilte- 


ERDIA  SALOMONIS.  Cap.  I. 

rent ,  is  dimissus  scelus  el  sceleslos  proderet, 
imo  reos  apud  judices  perageret;  ul  igitur  boc 
caveant  praedones,  eum  primo  occidunt,  deinde 
spoliant.  Scelus  ergo,  quia  secretum,  nihili  ees- 
timant,  et  ludum  jocumque  lanistarum  vocant  , 
ac  sanguinem  quasi  aquam  effundere  se  dicti- 
tant,  imojactitant. 

12.  Deglutiamus  eum  sicut  infernus  viventeu 
et  integrum  ( Chaldaeus  etSyrus,  immaculatum; 
hunc  enim  significat  quoque  Hebr.  niQn  ta- 
mim)  quasi  descendentem  in  lacum.]  Syrus  ,  in 
foveam;  Vatablus  ,  invoraginem.  Hebr.  est iorede 
bor,  trilum  de  plane  pereuniibus,  imo  perdilis. 
Aliqui  pro  infernus  verlunt  sepulcrum  ,  q.  d.  De- 
glutiamus  eum  sicut  sepulcrum  deglutit  corpus 
nuper  viventis  ,  jam  mortui.  Tigurina,  Lyranus 
et  alii  vertunt  barathrum  eodem  sensu.  Verum 
Hebr.  SlNti?  scheoi  proprie  infernum  significat , 
itaque  hic  constanler  vertunt  Septuag.  ChakL 
Noster,  Vatablus,  Pagninus  et  alii  passim.  Vide 
Delrio  adagio  197.  Et  major  est  energia  in  devo- 
ratione  inferni  quam  sepulcri  :  nam  infernus 
insatiabititer  cava  gultura  pandens ,  innumeros 
homines  absorbet ,  et  tamen  perinde  semper 
hiat,  ac  si  nullum  absorpsisset. 

Alludit  ad  Core  ,  Dathan  et  Abiron,  qui  vivi 
descenderunt  in  infernum  ,  Num.  16.  Ad  quos 
pariter  David,  quem  sequitur  hic  Salomon  ,  al- 
luditPs.  123.  3.  dicens  :  Fortevivos  deglutissent 
nos,  q.d.  Sicut  hosce  tres  vivos  absorpsit  infernus, 
iique  integri  descenderunt  in  lacum  infernalem, 
ita  pariter  nos  hunc  degluliamus  vivum  etinte- 
grum ,  ut  noslram  sceleris  gulam  humano  san- 
guine  expleamus. 

Nota  :  T6  degiutiamus  notat  primo  aviditatem 
et  voracitatem,  q.  d.  Esurimus  et  sitimus  in- 
sontis  sanguinem  ,  vitam  et  opes  adeo  avide  , 
ut  optemus  eum  vivum  et  integrum  glutire ,  si- 
cut  lupus  integras  vivasque  gallinas  deglutit. 
Unde  S.  Chrysost.  hom.  9.  in  1.  ad  Cor.  inglu- 
viem  latronum  descrihens  :  Horum  ora  ferarum 
sunt ,  inquit,  vel  polius  saviora  quam  ferarum  ; 
avidius  devorant ,  crudetius  laniant ,  virulentius 
mordent. 

Secundo,  notat  facilitatem  sceleris  patrandi , 
q.  d.  Tam  facile  eum  conficiemus ,  quam  facile 
infernus  conficit  homines.  Ita  Jansen.  Unde  pro 
deglutiamus  hebr.  est  ni?Sl3  niblaem ,  id  est  , 
degtutiemus  eos  subito  et  facillime. 

Tertio ,  notat  occultationem  sceleris.  Solet 
enim  pudor  juvenes  a  scelere  deterrere.  Hunc 
ergo  abstergunt  dicendoscelus  fore  occultum  : 
se  enim  insontem  quoadcorpus  sepulturos  in 
sepulcro,  quoad  animam  eum  transmissuros  in 
infernum  ,  ita  ut  nulla  ejus  pars,  mentio  aut 
memoria  ,  qune  sceleris  sit  indicium  ,  exstet. 
Unde  Septuaginta  vertunt:  Deglutiamus  eum  si- 
cut  infernus  viventem ,  et  tollamus  ejus  memoriam 
de  terra.  Ila  Lyranus.  Est  haec  ergo  quarta  pec- 
cati  illecebra ,  quam  impii  proponunt  juveni , 
ut  eum  ad  sui  societatem  pertrahant. 

Est  catachresis  :  deglutire  enim  ponitur  pro 
plane  perdere et  occidere.  Occisorenim  morali 
asstimatione  usuque  loquendi  videtur  ob  avidi- 
talem  irae,  invidiae  vel  avaritiae,  haurire  el  glu- 
lire  sanguinem  et  vitam  occisi ,  sicut  cetus  glu- 
tivit  Jonam  vivum  et  integrum.  Unde  illae  phrases 
in  Script.  Gtadius  devorabit  carnes,  percussit  eos 
in  ore  gtadii  (os  enim  gladii  est  os  occidentis 
gladio ),  decruore  occisorum  bibel.  Ita  Olympiod. 
inGatena  Gricc.    Phrasi  Script.  ait  deglutire  vel 


COIIMBNTARIA  IN  PROVE 

abolere  ,  prorsusquc  dejicere  et  aunerare.  Qul 
et  myalice  sicexponK,  q.  d.  Imnii,  deglutlamua 

\ ii-(iin  jiisimii ,   Ideat,  ciiin  dejecium  debella- 

1 11  il i f | ii< -  in  noMros  ;ni)oi-cs  traiislcraiiiiis,  il;i  ul 

perinde  ac  noa  aiiud  ninil  sapiat,  aliud  niliil 
scciciui-  ,  .iliutl  nihil  ambiat,  niai  lerrena  et 
lartarea,  idque  vivus,  id  eat  acieoa  et  volens.  Sic 

poaaeasioneuo  cjns,  idcst  oinnc.s  qnos  Clirislo  lu- 

crifecerat,  peasumdabimua.  Sio  et  Bfagriuael 
Polychroo.  ibidem. 

li.sl  (|iioquc  niclonyinia  :  degluliri  cniin  dieun- 
tur  lioiniiics  cnni  eorum  opea,  frugea  el  cibi , 
<-x  quibus  peodebal  eorum  vita  ,  deglutiuotar. 
Unde  parabolice,  inquit  .lanscnius,  notantur  hic 
prresides ,  monopolae ,  usurarii  etaimilea,  qui 
suis  artibus  el  fraudibua  rempublicam  et  miae- 
ros  cxpilant  pcr  monopolia  ,  usuras  ,  iniquos 
contractus,  clc.  qui  quo  sint  fortiorcs,  in  suam 
socictatem  multos  pertrahere  student,  Ilinc  il- 
lud  Psal.  13.  h  :  Qtti  dcrorant  plebem  mrum  ,  sirut 
rscum  panis.  Et  Jcrcm.  2.  3  :  Omnes  qui  devorant 
rum,  Et  Marci,  12.  ZjO  :  Qui  devorant  domos  vi- 
duartim. 

Nota  Toqnod  ainnt  impii  :  Sicut  infernus  ;  cum 
potuissent  dicere  :  Sicut  lupus ,  sicut  cctus.  Quid 
cnini  lioniines  scclcsli  et  infernalcs  aliud,  quiini 
scelus  et  infernum  cogilent,  Ioquaniur,  operen- 
tur?  Jurc  ergo  se  infcrno  comparant  ,  utpote 
quorum  lanta  est  cum  infcrno  vicinitas  et  cog- 
natio  ,  eoque  taciie  ominantur  se  in  infcrnum 
iiuros,  utpole  quem  suis  scelcribus  deberi  non 
ignorant.  Tanta  est  vis  conscientiae  ,  etiam 
impiae. 

Denique  hoec  maxime  ad  Judacos  occisorcs 
Chrisli,  qui  insoniium  fuitinnocentissimus  (ejus 
cnim  sanguinem  vitamque  siticrunt,  et  glutie- 
runt  quasi  lupi  ct  leones  infernales),  pertinere, 
de  eisquc  prophetice  esse  dicta  et  praedicla , 
ccnset  S.  August.  I.  17.  de  Civit.  c.  20.  Hieron. 
Beda,  llugo,  Janscn.  et  alii  passim.  Unde  Sep- 
tuag.  et  iNosler  verlunt  in  singulari,  deglutiamus 
cttm ,  eslo  in  Hebraeo  sit  plurale  eos.  Simile  est 
Sapient.  2.  12.  quod  citat  quoque  et  de  Christo 
expIicatS.  Augustin.  locojam  citato. 

13.  Omnem  pretiosam  substantiam  (  Symma- 
chus  -/ojtov,  id  est,  divitias ;  Septuag.  xrqM»,  id 
est  possessionem)  reperiemus,  implebimus  domos 
nostras  spoliis.  ]  Est  haec  quinta ,  eaque  summa 
peccati  illecebra,  q.  d.  Occiso  hero  invademus 
ejus  armaria  et  sarcinas ;  in  eis  sine  labore  illico 
repcriemus  aurum,  argentum ,  gemmas  et  quas- 
libet  res  preliosas  ,  quibus  quasi  spoliis  domos 
nostras  replebimus.  Hebr.  enim  xba  "ia/e  signi- 
licat  implere  duntaxat,  non  evacuare  vel  ever- 
tere,  uli  norunt  omnes  hebraice  periti.  Omnem, 
id  est  omnis  generis ,  ut  vertit  Vatabl.  est  enim 
distributio  pro  generibus  singulorum  ,  non  pro 
singulis  generum,  quam  vocant  logici.  Efficacius 
vcrtunt  Septuag.  omnem  possessionem  pretiosam 
xxTtxXx&uy.z$x  ,  u\  est  occupemus ,  vel  recipia- 
mus  :  impleamus  domos  nostras  spoliis,  q.  d.  In 
prompiu  est  opima  prreda,  qua  nos  nostrosque 
sine  labore  ditemus ,  tantum  eam  recipere  et 
occupare  oportet,  ultro  nobis  offertur,  sponte 
nobis  in  manum  se  dat,  imo  in  sinum  nostrum 
incurrit;  aperiamus  eum  ,  ac  tanlas  opes  accep- 
temus.  Singula  verba  habent  pondus  et  empha- 
sim,  q.  d.  Non  aliquam,  sed  omnem  ;  non  qua- 
lem  qualem,  sed  pretiosam  ;  non  transeuntem  , 
sed  solidam  substantiam  ;  non  magno  labore  vel 
pretio  comparabimus,  sed  ultro  oblatam  repe- 

CORNEL.    A    I.APIDF.       TOM.    III. 


iii;i.\  SALOMONIS.  Cap.  I. 
i  icniiis,  eaque  tanta  <-si ,  ut  non  solum  nos ,  icd 
et  libcros,  uxorea ,  domoaque  ooatraa  illa  simuj 
niiii  oinaiui  i ,  scii  proraua  repleluri. 

siiniiciii  illecebrse  fucum  peccatori  objicil  d  e 
liion  ,  caro  et  mundua ,  cum  euoa  ad  auperbiam  , 

a\  ariliani  ,    gulam ,    alinihc    SOoiua    sollicilal  ; 

(piiiUniid  cniin  in  peccato  apecioaum   eat  ci 
senaibua  gratum,  bomini  objicii  ;  quidquid  vero 
in  co  (icioiinc  eal .  periculoaum  et  noxium,  ui 
periculum  infamiasi  oarceria,  vitae,  gebeno 
etc. ,  aubl  icci  el  occultat, 

l/l.  Souii.M  UITTB  NOBI8COM,  UaB8OFI0H  i  \UM  SIT 

ommi\i  .NosTnuM.  ]  Hcbr.  sortrm  tuum  cadere  fac 
in  mcdio  nostri  :  locultts  untis  crit  omnibus  nobis ; 
Tigur.   sortirc  nobiscum  ;  Vatabl.   consors  noslar 
sit ;  Scpluag.  sortem  mitte  in  nobis  ,  ct  marsttpittm 
unttm   sit  nobis.   Iia  Complut.   Addunt  Iloman. 
Communem  crumcnum  possideamus  omnes.  Vcriiin, 
ut  iidcin  nolant ,  lirec  vcrba  vidcnlur  essc  altcra 
interpretatio  aententias  jam  poaitae  ;  Marsupium 
unum  sit  nobis.  Sic  Judas  eommune  cum  Judceis 
marsupium  hahuit,  Act.  1.  18.  inquit  Bwrgriua 
in  Catcna  Graecor.  Qui  el  mystice  addil  impios 
cum   daemonibus  haberc   ficdus  ,  ct  commiinc 
marsupium  iniquitalia.,  ideoque  et  communc 
marsupium  damnationis  in  gehenna  cum  eis 
habiluros.  Sic  et  Georgius  iliidem  :  Sors,  inquil, 
est  recta  voluntalis  elcctio  justaquc  actio,  q.  d. 
Missa  sancla  et  pia  illa  conversalione,  qua  usus 
es  haclenus,  conspira  nobiscum  ad  liberam  et 
licentiosam.  Verum  haecmystica  sunt. 

Ad  litteram  ergo  primo  sensus  cst,  q.  d.  Subi 
nobiscum  communem  forlunae  aleam  ;  sors  tua 
sit  sors  nostra,  ut  et  unum  nobis  omnibus  sit 
marsupium  ,  in  quod  injiciamus  quidquid  pne- 
dati  fuerimus,q.  d.  Communis  tibi  nobiscum 
erit  omnis  pracda,  commune  omne  lucrum.  Ita 
Jansenius.  Unde  aliqui  sic  vertunt:  Sortem  luam 
dejicies ,  vel  mittes ,  inter  nos,  id  cst,  parliceps 
eris  omnium  quae  nobis  preedando  comparabi- 
mus. 

Secundo ,  q.  d.  Tuam  sorlem ,  id  est ,  tuas  opes 
commisce  cum  nostris,  ut  communcs  sint  om- 
nium  fortunae  et  loculi.  Iloc  enim  exigit  lex  so- 
cietatis  arctae,  qualis  est  inter  praedones  fcede- 
ratos. 

Est  haec  sexta  sceleris  illecebra  ,  nimirum 
communio  praedae  et  opum  quas  habent  socii 
praedones.  Ubi  recte  notat  noster  Salazar  verba 
haec  videri  speciosa  ,  sed  dolum  continere.  Seevi 
enim  et  dolosi  isti  latrones ,  juvenem  simplicem 
salagentes  bonis  spoliare.  suadent,  ut  ea,  quas 
habet,  in  commune  conferat,  ut  cum  primuni 
contulerit,  ipsi  abripiant.  Rursum  ex  commu- 
nione  loculorum  tacite  inducunt  ad  communio- 
nem  scelerum:  ex  illa  enim  haec  sequilur,  imo 
illa  ob  hanc  fit  et  initur.  Quare  hic  verum  est 
illud  elegans  Hebraeorum  proverbium  dVjI 
Di:a  0133  backis,  baccos,  baccaas,  id  est  in  loculis , 
in  poculis  et  in  flammulis,  sive  in  ira;supple, 
cognoscitur  indoles  et  ingenium  hominis  : 
Hebraeum  enim  D?S  kis ,  quo  utitur  hic  Salomon , 
significat  loculos ,  crumenam  ,  marsupium  , 
sacculum ,  in  quem  pecuniae  queelibet  injiciun- 
tur,  ut  asserventur  et  custodianlur.  Igitur  qui 
communem  cum  praedonibus  habet  bursam,  is 
omnium  prrcdalionum  et  scelerum ,  quac  ipsi 
per  hanc  bursam  communem  committunt,  sit 
reus  et  parliceps:  perinde  ac  primi  Christiani 
olim,  et  Religiosi  ntinc  omnia  sua  in  communc 
conferenles ,  participcs  fiunt  oninium  bonoruui 

5 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  G;.p. 


operum  ,  quae  per  hanc  communionem  opum  , 
vitamque  communem  et  socialem  efficiuntur. 
Plus  enim  valet  efficitque  nummus,  aeque  ac 
homo,  sive  pius,  sive  impius,  in  societate  mul- 
torum  sibi  similium ,  quam  si  solus  sit :  perinde 
ac  ciphra  0  sola  nil  valet,  sed  si  eam  subnectas 
unitati,  facit  decem  ;  si  denario,  facit  centum  ; 
si  centenario  ,  facit  mille,  et  ila  consequenter, 
juxta  illud  Eccl.  4.  9  :  Melius  est  duos  esse  simul, 
quam  unum:  habent  enim  emotumentum  societatis 
suce,eic.  Vide  nostrum  Hieron.  Platum,  lib.  1. 
de  Bono  status  Relig.  c.  27. 

Aliter  Baynus,  q.  d.  Capta  prasda  sortes  jacie- 
mus ,  et  quod  sorte  obtigerit  libi ,  id  dabimus.  Sin 
aliter  mavis  :  Marsupium  unumsit  omnibus  nobis, 
Id  est  omnia  in  commune  conferamus,  ut  com- 
munes  sint  loculi,  communis  mensa  ,  com- 
munes  expensae,  communis  vita;  ita  ut  altero 
alter  nihil  magis  habeat ,  ait  R.  Levi.  Sic  et 
R.  Salomon  Jsacides ,  q.  d.  Si  voles,  nobiscum 
spolia  partieris :  si  etiam  magis  placebit,  sociali 
communique  marsupio  nobiscum  vives. 

Porro  dementiam  eorum  qui  sociis  armanlur 
ad  scelus,  apposito  piscium  duorum  apologo 
repra?sentat  Cyril.  lib.  2.  Apolog.  moral.  c.  17. 
cui  titulus :  Contra  superbientes  ex  amicorum  mul- 
titudine ,  quibus  etiam  animantur  in  malum.  Pis- 
cis  quidam  septem  ordinibus  dentium  armatus , 
cum  vidisset  alium  piscem  gladiati  oris  armatura 
munilum,  dixit :  O  utinam  naturce  iitius  mirabilis 
ars,  quce  lam  disparibus  formis ,  vena  sapientice 
cuncta  fudit,  mihi  satis  intus  dentibus  armato , 
hanc  etiam  deforis  fortitudinem  addidisset !  Cui 
alius  :  Quid,inquit,  ageres  eo  gladiolo?  Mox  iiie : 
Itlud  quod  cum  meo  dente  facio.  Quo  audito,  atter 
subjunxit :  Postquam  certe  vetles  eo  uti  in  supe}-- 
biam  et  ad  prcedam ,  carere  tibi  eo  est  melius 
quam  habere.  Prcestat  euim  privari  bono ,  quam 
uli  in  malum  bono.  Matos  enim  votuntati  ticentia 
iniquitas  est.  Complet  enim  hujusmodi  habita  tanto 
iniquitatem  celerius  ,  quanio  hanc  agere  sperabat 
avidius.  Et  propter  hoc  sulphur  rogo  ,  et  gladius 
fatuo  et  iniquo,  quid  exspectalur  inde ,  nisi  ira, 
scevitia ,  violentia  atque  prceda?  Deinde  idipsum 
novo  ursi  et  bovis  apologo  confirmat  :  Dicam 
ergo  (  ne  turberis  charissime  )  iltud  quod  otim  bos 
urso  dixit  cornu  appetenti :  Amice,  bonasuntcor- 
nua  ,  sed  non  tibi.  Quin  imo  longe  melius  esset  tibi 
postquam  naturatibus  armis  abuteris ,  ut  omnino 
dentibus  privareris.  Cum  enim  tuum  cor  sceviret 
iracundia,  vires  deficerent  :  et  cum  sanguinem 
durus  venter  appeteret ,  dens  nequitice  deesset ,  et 
sic  facullatis  orbatio,  aut  iniquitatem  corrigeret, 


noxiumetpesli!ensestpr;edonumcommercium, 
ut  non  tantum  cavenda  sit  societas  cum  eis,  et 
sors  communis  jam  dicta  ;  sed  ne  quidem  ambu- 
landum  sit  cuni  eis,  nec  commune  iter  cum  eis 
habendum ;  idque  primo ,  quia  iter  eorum  tendit 
ad  latrocinia  et  rapinas  :  qui  ergo  iter  cum  eis 
init,  pergit  cum  eis  ad  latrocinia  et  rapinas  : 
imo  esto  ipse  id  nescit,tamen  data  occasione 
facile  praedalionis  vel  rapinae  alicujus  fit  parti- 
ceps ,  qua  inescatus  discet  furari  et  praedari , 
habitumque  furandi  et  praedandi  induet,  quem 
postea  dediscere  et  deponere  nequibit :  inhaeret 
enim  el  serpit  instar  gangrenae  furandi  consue- 
tudo ,  uli  docet  B.  Antiochus ,  hom.  h\.  Hanc 
ralionem  innuitSalomon  cum  subdil:  Pedes  enim 
ittorum  ad  matum  currunt ,  et  festinant  ut  effun- 
dant  sanguinem.  Hujus  rei  rarum  est  naturae 
exemplum  et  symbolum  in  lupo ,  cujus  rapiendi 
et  nocendi  tanta  est  vis  et  noxa,  ut  scribat  Pli- 
nius,  lib.  28.  c.  10.  vesligia  lupi  ab  equo  calcata  , 
illi  afferre  torporem  et  noxam  :  perinde  ac  tor- 
pedo  pisculus  manum  piscatoris  torpidam  effi- 
cit.  Tanta  est  societatis  vis  et  contagio. 

Secundo,  quia  cum  eis  versari  et  ambulare, 
est  infame  et  probrosum.  Audit  enim  cum  eis 
versans  socius  furum,  comes  latronum,  id  est 
fur  et  latro. 

Tertio  ,  quia  cum  praedonibus  ambulans  in 
perpetuo  versatur  metu  et  periculo ,  ne  aut  ab 
iis  ipsis  ob  avaritiam,  iram  vel  vindictam  occi- 
datur;  aut  certe  a  judicibus  ,  caeterisque,  qui 
praedones  insectantur ,  capiatur ,  et  publico  sup- 
plicio  quasi  fur  et  latro  afficiatur,  uti  in  Belgio 
subinde  factum  vidimus.  Hinc  sumpsit  gnomen 
suam  Ben  Sira  alphabeto  1.  littera  phe :  Averte 
faciem  tuam  a  sociis  matis ,  ne  habeto  cum  eis  iter. 
Cohibe pedem  tuum  ab  eis ,  ne  capiaris  reliipsorum. 

16.  Pedes  enim  illorum  ad  malum  currunt  ,  ET 

FESTINANT     UT    EFFONDANT    SANGUINEM.    ]    SyrUS  , 

festinant  ad  oppressionem.  Malum  accipe,  primo 
culpae.  Unde  Septuag.  vertunt,  malitiam,  q.  d. 
Praedones  currunt  ad  latrocinia  etrapinas  quasi 
ad  opima  spolia. 

Secundo,  accipi  potest  malum  pcenae,  q.  d. 
Praedones  praedando  ruunt  in  suam  perniciem , 
currunt  ad  malamcrucem :  haec  enim  eos  exspec- 
tat.  Ita  R.  Salomon  Isacides  :  Decurrunt  illi,  ait, 
ut  sui  exitii  sint  artifices,  adeoque  in  rerum  igno- 
ratione  versantur,  ut  id  non  animadvertant.  Prior 
sensus  magis  genuinus  est ;  sequilur  enim  :  Et 
feslinant  ut  effundant  sanguinem ,  scilicet  atie- 
num:  esto  Salazar  explicetsuum,  q.  d.  Ipsiocca- 
sionem  praebent,  ut  sanguis  ipsorumeffundatur 


aut  sopiret.  Quin  etiam  potestatis  subtractio  scepe     per  judices ,  quorum  est  plectere  fures  et  latro- 


iram  in  mansuetudinem  verteret ,  et  in  virtutem 
quidem  necessitatem  mutaret.  Attamen  cordi  pes- 
simo  debet  deesse  organum  tam  armaium.  Polestas 
enim  superbiendi  suscitat  ausum  invadendi,  et  mox 
quemtibet  actum  prceparat  nocendi ,  el  quantum 
polest  comptet  effectum  male  faciendi.  O  certe 
miserum,  cui  peccare  ticebit,  quia  ad  facinus  se 
armatlvah,  qui  amicitiam  vet  polentiam  omnia 
vincenlem  trahit  in  superbiam ,  aut  prcedam,  aut 
viotenliam !  Hinc  profectio  bonum  malum  est ,  et 
amicitia  fit  inimicitia,  lux  tenebra,  potestas  cle- 
mentia ,  et  dira  calamitas  fit  fortuna.  Quibus  elu- 
cidatis  secessit. 

15.  FlLI  MI,  NE  AMBULES  CUM  EIS  :  PROHIBE  PEDEM 

tuum  a  semitis  eorum.  ]  R.  Levi,  ne  vel  una  vice 
tantum,  ait,  cum  iltis  iler  habeas,  ne  iltorum  sce- 
lerata  exempla  in  animum  demittas,  q.  d.  Adeo 


nes.  Hinc  rursum  sumpsit  gnomen  suam  Ben 
Sira  alph.  2.  liU.  resch:  Procul  recede  a  vicinis 
matis,  et  ne  annumereris  societati  eorum.  Nam 
pedes  eorum  ad  malum  currunt ,  et  properant 
effundere  sanguinem. 

17.  Frustra  autem  jacitur  rete  ante  oculos 
pennatorum.]  Syrus,  anteaves;  Chald.  ante  votu- 
crem  pennatam  ;  Arab.  retia  non  extenduntur 
aiatis  lyrannice ,  vel  cum  tyrannide.  Aves  enim 
non  advertunt  ad  quid  retia  sint  expensa;  unde 
nihil  formidant,  sed  ad  escam,  quae  juxta  retia 
jacel,  avideadvoIant,inquitR.SalomonIsacides: 
itaimpiiquodabripiunt,  inluentur.cuminquiunt: 
Omnem  substantiam  preliosam  reperiemus  : 
verum  relia ,  quibus  inambulant ,  non  pervi- 
dent,  juxla  illud  :  Immisit  in  rete  pedes  suos  , 
Job  18.  8.  Hinc  dicitur  frustra  jaci,  rcspeclu 


COMMLNTAMA  IN  IT.O\ 

avium  et  impiorum  ;  quia  ipsi  licet  \idcant  n ■(»• 
•ibt  jacl ,  illud  tamen  noii  caveni ,  nec  (uglunt : 

frustra  ergO  jacitur  illis,  ciini  iinlliiin  cx  cjus 
\isu  conitnodiun  ,  scd  ingcns  diininuin  ,  pcr- 
cipianl. 

Porro  Iiopc  scnlcnlin  a  variis  varie  expODitUr: 

primo,  Cajetanua  el  noaterliaritna,  q<  d.  Sicut 

rctc :  vidcnlilius  avibus  frustra  cxpandilur,  nain 
continuo  avolanl:  sic  plcrun)(|uc  arlcs  noccndi, 
ct  inaidia  furandi  prflBdandique  detegunlur  :  lum 
quia  di\  iics  cas  indagani ,  ut  sc  auaque  lutentur; 
tiim  <|uia  Deui  pios  protegit,  nt  etadant  inco- 
lnnics.  D<-i  ergo  protectio,  oeque  ac  jualorum 
virlus  cl  juslitia  ,  justis  pro  pennis  est. 

Secundo.n.  Lcvi :  Fruitra,  inquit,  id  cst  sinc 
CUlpa  el  noxa  a\iuin  lcndilur  ois  rctc,  q.  d.  Sicut 
aucupea  inuoxiis  avibus  tcndunt  rctia  :  sic  prae- 
dones  illi  innocentibus  struunl  insidias. 

Terlio,  noster  Salazar  tres  ingeniosafl  alTcrt 
expositioncs.  1'rima  cst :  Frusira,  inquil,  id  est 
dolose,  tcnditur  avilnis  rcte  :  sic  pncdones  do- 
loseinsontibustenduntinsidias.Verinnllcbraeum 
chimnam  signilicat  gratis ,  frustra  ,  immerito, 
non  dolose.  Et  latine,  licet  apud  priscos  non- 
nuilOfl  fruslra  habere  sit  idem  quod  fruslrari  et 
decipere  :  tanien  nullmn  scio  ciassicum  scrip- 
torem  ,  qui  frustra  nudum  pro  dolose  usurpet. 
Secunda  est,  sententiam  hanc  legendam  esse 
per  interrogalionem,  Iioc  modo  :  Frustranc  ja- 
cilur    rete    ante    oculos    pennatorum  ?    q.    d. 
Minime  vero.  Nam  quantumvis  libere  pcr  aera 
pennatae  aves  feranlur,  aliquandotamen  sese  ad 
lerram  demittunt.etcassibus  implicanlur.  Gum 
igilur  avcs  liberae  aucupum  dolis  captari  soleant, 
haud  sperent  illi  fures  el  proedones  sc  evasuros, 
quautumvis  liberi  sibi  videanlur  :  tandem  enim 
inslar   avium   capientur    et  stransgulabuntur. 
Verum  Latini  codices  omiies,  aeque  ac  Graeci  et 
Hebra>i,  hanc  sententiam  legunt  assertive  sine 
nota  inlerrogalionis ,  idque  exigit  to  aulem,  quod 
habentLaiini,  ©t-rtyap,  id  est  <?>u'm,  quodhabent 
Graeci.  Tertia ,  quam  caeteris  praefert,  est  opes 
quas  prajdones  abripiunt,  hic  comparari  avibus 
pennaiis,  q.  d.  Frustra ,  praedones  sperent  se 
opibus  furto  raptis  ditandos  ,  aut  se  iis  diu  frui- 
turos;  quia  opes  male  partae  sunt  quasi  aves 
alatoo  ,  qnse  ab  injusto  possessore  avolant,  eum- 
que  eludunt,  juxta  illud  c  23.  5  :  Ne  erigas  oculos 
tuos  adopes ,quas  non  potes  kabere,  scilicet  juste  : 
quia  facient  sibi  pennas  quasi  aquiia  ,  el  votabunt 
in  ccclum.  Hic  sensus  sane  ingeniosus  et  subtilis 
est,  ideoque  magis  symbolicus  quam  litteralis 
videlur ,  prajserlim  quia  ad  lilteram  videnlur  hic 
homines  comparari  avibus,  non  opes. 

Quarto,  Beda,  Lyran.  Hugo,  Dionys.  Jansen. 
et  alii  passim  hanc  sententiam  et  paroemiam  ad 
praecedentia  referentes  ,  sic  plane  etclare  expli- 
cant,  q.  d.  FiIi,cavepraedonumillecebras,imi- 
tare  aves  ,  quae  videntes  rete  sibi  tendi ,  illico 
avolant,  juxta  illud  Ovidii :  Qutrque  nimis  patent 
retia,  vilat  avis.  Ita  ergo  et  tu  hisce  meis  monilis 
instructus ,  statim  eorum  relibus  te  expedi  et 
avola ,  praeseriim  alis  coelestibus ,  scilicet  limore 
et  amore  Dei,  in  ccelum. 

Lnde  S.  Greg.  lib.  16.  Moral.  c.  10.  in  fme  : 
F^ustra  ,  ait ,  jacitur  rete  ante  oculos  pennalorum. 
Pennati  quippe  sunt  bonorum  spiritus,  qui  clum  ad 
altiora  perspem  veritatis  evolant ,  apposita  pravo- 
rum  hominum  deceplionis  retiacula  declinant.  Et 
Salonius  :  Frustraj  n\i,rete ,  id  est  laqueus  dia- 
boli,  objicitur  sanctis  et  elcctis  viris ;  quia  faciie 


BRBIA  SALOMOMS.  Gap.  I. 

superan  pouunt  Intidiat  <iiui>uii ,  qui  luam  con\  >  > 

suliunanhubcnt  in  cults.  Audi  ct  Lj  i  aiiiiui  :  Fru\- 
tru  ,   ait  ,  laqueut   i« TH rutiunis  uul   murlis    hn- 
ttititr  tlnii.s  i/tti  /ii  itiius  Imh/nl  s/nt,  rhurilulis  ct 
uliuruiii  tiitttlttm  ,  quibui  ct  cuUstia  dum  xii  unl , 
desitli  irnl ,  ct  pust  murttin  cunlingunl.  lluhntl  et 
orttltis  mcntis  ,  tjtttbus  mulu  quce  [lutiuntttr  ,  trunsi- 
lura  ;  tt  bunu  ,  qucv  mcrtnlttr ,  intntsitru  tn  abi- 
num  pruvidtanl  :  rl  rcpruburum  supcrbiam  finien- 
dum,  lurmcnta  vtro  in  (tlcrnum  munsura.  Nimi- 
rum  viri  spirilalcs  sunt  niyslicae  qu.cdam  a?ei 
oculos  considerationifl  babentea ,  quibua  retia 
daenionuni  \  idcant  ;  <•!  pcnnas  auxiliorum  c<elcs- 
tium,  et  cooperalionis  propriac,  quibufl  longiufl 
aufugianl.   Quare  fruslra  (I;emon  ante  illas  la- 
qucos  oblendit ,  quos  resistentes  suae  nequitice 
iion    poicst   ad   se  pertrabcre.    Unde  S.    Hcrn. 
flerm.  5'2.  in  Cantic.  pcr  pennatos  accipit  con- 
templalivoa  elecslalicos.  Frustra,a\l,jacilurretc 
ante  ocutos  pennatorum.   Quid  cnim  furmidatui 
ttt.iuria,  ubi  nec  vila  sentitur.  Exccdenle  quippc 
anima  ( in  ecstasi ),  etsi  non  vita,  certc  vittx  senstt, 
neccsse  cst  eliam  ut  nec  vita  lentatio  sentiatur. 
Quis  dubit  mihi  pennas  sicut  cotumbx,  et  volabo,  et 
requiescam?  Hic  sensus  uli  communis,  ita  pla- 
nus  et  probabilis  est.  Tanlum  illi  obstat  quod 
pleraeque  aves  non  fugiant  relia  ,  imo  retibus 
capiantur  ab  aucupe  ,  ut  passim  lieri  videmus. 

Quocirca  quintus  ,  et  quarto  ferc  contrarius 
scnsus ,  isque  profundior  et  involutior ,  sed  con- 
formior  Hebraeo  et  Graeco,  est  Hebraeorum  ,  qui 
hanc  paroemiam  non  ad  praecedentia  ,  sed  ad 
sequentia  referunt:  Hebraeum  enim  iD,  ki,  id  est 
quoniam,  autem,  porro,  verum,  enimvero,  sig- 
nificat  hic  novam  incipere  oralionem,  similitu- 
dinem  et  parabolam  ,  quae  applicatur  et  expli- 
catur  versibus  sequent.  18.  et  19.  Nam  pr    ipsi 
quoque  Hebr.  est  Dm  veliem,  id  est  sic  ipsi  ( 1  enim 
cum  copulat  similia  ,  idem  valet  quod  sic),  ubi 
clarum  est  esse  reddiiionem ,  sive  expiicatio- 
nem  similitudinis  de  reli  et  avibus,  paulo  ante 
propositae.  Rursum  rb  sic  semita,  etc,  est  postpa- 
rabola,  quae   parabolam   retis  et   pennatorum 
clareipsis  praedonibus  applicat  et  expiicat:  solet 
enim  Scripluraet  Cbrislus  inEvangeliis,parabo- 
las  etsimilitudines  asepropositasmox  applicare 
et  explicare  in  postparabola ,  uli  parabolam  invi- 
tatorum  applicat  et  explicat  subnectendo :  Sic 
omnis  qui  se  exaital  humiliabitur,  et  qui  se  humiliat 
exaltabitur ,  Lucae,  1U.  11.  Et  parabolam  opera- 
riorum  vocatorum  ad  vineam  applicat  dicens  : 
Sic  erunt  novissimi  primi  ,  et  primi   novissimi ; 
muttienimsunl  vocali  ,pauci  vero  etecti,  Maltb.  20. 
16.  Idem  videre  est  in  parabola  pastoris  requi- 
rentis  ovem  perdilam  ,  Matth.    18.  1<4,  et  servi 
nolentis   dimittere  debitum  conservo  ,  ibidem 
v.  35.  et  seminantis  ac  seminis  ,  Matth.  13.  v.  19 
et  37.  Sensus  igitur  est,  q.  d.  Fili  mi,  cave  ab  istis 
praedonibus,  quia  ipsi  in  suam  et  tuam  perni- 
ciemscientesetvolentesruunt.Ipsi  enim  tendunt 
quidemaliis  relia  et  insidias,  sed  Deus  illa  ipsa 
retia  ipsismet  tendit,  eaque  convertit  in  perni- 
ciem  ipsorum,  ul  iis  quasi  aves  rapaces  (hisce 
enim  ,  utpote  noxiis  maxime  tendi  feolent  relia, 
seque  ac   feris  noxiis  ,  ut  apris,  lupis,    etc.  ) 
capiantur.  Sicut  enim  frustra  tenditur  rete  avi- 
bus,  frustra,  inquam,  quoad  aves,  licet  non 
fruslra  quoad  aucupes,  eo  quod  aves  ita  stolidae 
sinl,  ut  licet  retia  expansa  videant,  tamen  non 
cogilent  ea  sibi  lendi;  ideoque  ad  escam  juxta 
rete  sparsam  advolent,  itaque  reli  involvantur 


36 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  I. 


et  capianlur  :  sic  pariler  praedones  isti,  etsi 
videantsuafnrta,  praedasetcaedespassim  detegi, 
ac  periculum  esse  ne  ob  ea  a  judice  ,  vel  ,a  vici- 
u  is  oppidanis,  vel  a  viatoribus  capianlur  et  plec- 
tantur ;  lamen  ipsi  ila  insipientes  et  stolidi  sunt, 
ut  id  non  curent ,  sed  continue  furari  et  praedari 
pergant  :  quo  fit  ut  scientes  et  volentes  in  sua 
praedarum  retia  ruant,  atquc  ob  illas  capianlur 
ct  suspendanlur.  Sic  explicat  R.  Salomon,  Isa- 
cides  initio  citatus  ,  et  noster  Emmanuel  Sa. 
Sensus  est,  inquit,  q.  d.  Ut  aves  in  rete  cadunt 
ante  ipsas  expansum ,  sic  isli  videntes  perniciem 
pereunt.  Sic  dicimus  vulgo:  Frustra  gladium  vel 
furcam  minaris  latroni ,  quia  ipse  eam  non 
curat,  nec  ob  eam  praedari  cessat ;  rete  enim  bic 
est  quasi  furca  avium.  Hoc  volunt  Septuag.  ideo- 
que  verlunt  negalive,  ut  explicent  vim  vocis 
Hebraeae  chinnam  ,  quae  ambigua  est,  et  nunc 
privalionem  fructus  vel  effectus,  nunc  privatio- 
nem  culpae  significat,  ideoque  nunc  idem  est 
quod  fruslra,  sine  fructu  vel  effectu ,  nunc  idem 
quod  sine  culpa ,  immerito,  injuste.  Noster  prius 
significalum  seculus,  vertit ,  frustra.  Eslque 
pulchra  antithesis  ad  id  quod  dixit  v.  11:  Abscon- 
damus  tendiculas  conira  insontem  frustra  ,  q.  d. 
Praedones  isli  censent,  dicuntquejustum  frustra 
et  sine  spe  mercedis  colere  justitiam.  At  errant, 
quin  vero  ipsimet  potius  frustra  suntinjusli,  ipsi 
frustra  injuslas  praedas  et  caedes  exercent :  quia 
nullum  ex  iis  fruclum  capiunt,  nisi  rete,  quo 
capianlur,  etlaqueum,  quo  suspendantur.  Sep- 
tuag.  vero  utrumque  significatum  complexi 
sunt.  Utrumque  enim  significat  «3t/.ws ,  q.  d. 
Sicut  avibus  rapacibus  «otxco5 ,  id  est  frustra  , 
oslenditur  rete,  quia  ipse  illud  non  cuvant,  nec 
cavent;  at  nonadi*<us,idest  noninjuste,  non  sine 
culpa ,  quia  ipsae  suis  furtis  et  rapinis  meruerunt 
laqueum  :  sic  pariter  praedonibus  istis  «5iz&k  , 
hoc  est  frustra,  ostenditur  praedarum  rete,  id 
est  supplicium  et  furca,  quia  ipsi  eam  non  cu- 
rant ,  nec  cavent;  at  non  «oi/ws ,  id  esl  non  im- 
merito ,  non  injuste ,  quia  ipsi  suis  prasdalionibus 
eammeruerunt.  Igitur  quod  ait:  Fruslrajacitur 
rete  anle  ocutos  pennatorum,  est  proverbium  sig- 
nificans  fruslra  impiis  oslendi  supplicium,  frus- 
trafuribus  quemcomminari  carcerem  etpatibu- 
lum.  SicenimilludexplicatSalomondumsubdit: 

18.  Ipsi  quoque  (Hebr.  et  ipsi,  id  est  sic  ipsi) 
contra  sanguinem  suum  ( minus  recte  Tigurina  , 
Aben  Ezra,  eth.  Levi  pro  suum  verlunt,  illarum, 
scilicet  avium  )  insidiantur,  quia  insidiaj  eorum 
ducunteos  ad  necem  et  sanguinis  vitaequeeffu- 
sionem  ,  dum  propter  eas  saepe  temporalem , 
semper  aeternam  mortem  incurrunt.  Unde  ex- 
plicans  addit  :  et  moliuntur  fraudes  contra 
animas  suas  ,  ]  q.  d.  Fraudes,  quas  moliuntur 
aliis,  recedunt  in  ipsorummet  animas,  dum  eis 
periculum  mortis  praesentis  et  aeternae  creant  : 
t6  enim  moliuntur  significat  non  intenlionem 
praedonum :  non  enim  intendunt  procurare  sibi 
crucem,  sed  effectum  et  consecutionem,  puta 
supplicium ,  quodexscelereeorum  sequinalum 
esfc  Et  mox  : 

19.  SlC  SEMIT,E  OMNIS   AVARI   ANIMAS    POSSIDEN- 

tium  rapiunt.]  Est  epiphonema  ,  et  postparabola 
sive  applicalio  parabolae,  q.  d.  Sicut  aves  advo- 
Iantes  ad  escam  in  reti  propositam  eo  implican- 
tur  et  capiuntur:  sic  semitce,  id  est  actiones, 
piila  furla  et  praedae,  quas  avari  isti  praedones 
commillunl,  animas  eorumdem ,  qui  illas  pos- 
sidcui ,  capiunt  et  rapiunt,  dum  propter  illas 


rapiuntur  ad  carcerem,  indeque  ad  patibulum- 
Avaritia  ergo  occidit  animam  ,  et  s&pe  corpus 
aoari.  Unde  pulchre  Aben  Ezra  :  Quce  rapina  su- 
blaia  sunt ,  inquit,  raptorem  ipsum  rapiunt.  Hinc 
Syrus  et  Chald.  vertunt,  sic  sunt  vim  operanlium 
iniquitatem ,  et  animas  dominorum  suorum  ca- 
piunt.  Furta  ergo  sunt  retia,  quae  ipsosmet  fures 
illaqueant,  et  judici  capiendos  offerunt.  Ita 
Vatabl.  Sicut,  inquit,  aves  tametsi  sparsum  rete 
ante  se  videant,  non  propterea  avolant,  el  peri- 
culum  effugiunt,  escae  nimirum  altentae,  illis- 
que  est  exilio  ea  esca  :  sic  pecunia  ei  solet  esse 
auctor  necis,  qui  furto  aut  rapto  est  eam  con- 
secutus. 

Confirmat  hunc  sensum  experientia  ,  qua  vi- 
demus  aucupes  non  frustra  tendere  relia  avibus : 
nam  eo  plurimas  capiunt;  aves  enim  pleraeque 
exceptis  passeribus,  cum  sint  simplices  et  sto- 
lidne ,  nesciunt  rele  sibi  in  laqueum  parari ,  unde 
ad  illud  secure  advolant.  Itidem  praedones  advo- 
lant  ad  suas  praedas  ,  quibus  capiuntur.  Dices: 
Aves  cum  vident  ante  se  jaci  rete,  avolant,  esto 
cum  jam  jaclum  est,  ad  preedam  revolent.  Resp. 
Avolant  non  ob  rete,  sed  ob  motum  et  sonitum, 
quem  facit  auceps  jaciendo  rete,  quemque  aves 
vident  et  audiunt,  sicut  avolant  si  quis  alium 
quemvis  strepitum  motumvc  excilet.  Rursum, 
quae  propinqure  snnt  avolant,  nou  quae  remotae. 
Denique  Hebr.  non  est  praesens  r\T\zara,  id  est 
jacitur ,  sed  praeteritum  mtTO  mezora ,  id  est 
jactum,  vel  expansum  est  rete.  Porro  apte  prae- 
dones  comparat  cum  avibus  pennalis ,  Hcbr. 
*133  bya.  baal  kanaph,  id  est  dominis  alae,  vel 
pollentibus  ala ,  hoc  est  egregie  alatis,  ac  in 
volando  velocibus  et  strenuis,  quales  sunt  aves 
rapaces ,  quee  idcirco  aduncos  habent  pedes , 
aeque  ac  roslrum,  ad  praedam  comprehenden- 
dam.  Hoe  enim  partim  natura ,  partim  conlinuo 
usu  et  exercitio  velocissime  et  fortissime  in 
proedam  involant.  Idem  faciunt  praedones. 

Quocirca  Auctor  Catenae  Graec.  cum  Septuag. 
legens  :  Haud  enim  frustra  retia  alatis  tenduntur , 
sic  explicat,  q.  d.  Non  injuria,  inquit,  sempi- 
terni  ignis  supplicium  praeparatum  estillis,  sed 
aujuissima  ratione  :  utpoteomnis  generis  malo- 
rum  et  flagiliorum  magistris ,  et  ducibus  pessi- 
misque  consultoribus.  Retis  nomine  multiplex 
animarum  poena  ad  alarum,  hoc  est  justorum 
male  enaiorum,,  interitum  et  exustionem  ordi- 
nata  denotatur.  Pennatorum  aulem  voce  insi- 
nuanturhomines  animi  fastu,  alisque  superbiaj 
usque  ad  nubes  volantes  :  vel  cerle  homines, 
qui  alis  subiatis  ab  impiorum  consorlio,  si  ve- 
lint,  sejungere  sese  possunl.  Haec  ipse. 

Igitur  deterret  Salomon  juvenem  a  societate 
praedonum ,  co  quod  eorum  insidiae  diu  latere 
nequeant,  sed  tandem  prodantur,  itaque  eos 
illaqueent  et  perdant ;  quare  stultos  esse ,  qui 
hisce  laqueis  sese  ingerunt.  Et  hoc  significat 
adagium:  Frustrajacitur  reteante  ocuios  pennato- 
rum,  q.  d.  Frustra  furaciet  stolido  praedoni  mi- 
naris  crucem  si  furetur ,  frustra  ei  ostentas  pati- 
bulum  :  ipse  enim  ita  praedae  est  avidus  et 
assuetus ,  ut  impotenter  et  stolide  in  pericu- 
lum  crucis  et  patibuli  sese  conjiciat,  inserat  et 
inferaf.  Similes  paroemiae  sunt  hse  :  Turdusyis- 
cum  sibi  egerit;  ex  excrementis  enim  turdi  fil 
viscus ,  quo  ipsc  capitur.  Captantes  capti  sunt. 
Sibi  parat  malum,  qui  atteri  parat.  ISemo  leedilur 
nisia  seipso  ;  sibimalumreperit.  Fxcembibat ,  qui 
vinum.  Qui  in  altum  mitlit  lapidem ,  super  caput 


CQMMENTARIA  IN  PROVE 

r/us  cadet:  et  plaga  dolosi  tiicid  t  vulnera,  vu </«' 
foveam  fodit ,  incidet  in  etan  ■  >  t  qui  statuit  lapid  m 
proximo,  <>//<  ndi  t  in  <<>.•  et  </»<  laqueum  alii  ponit, 
peribitin  illo,  Bccl.  87.  28.  vide  ibi  dicla. 

Hanc  gnomen  juxla  communem  plurium  ex- 
poaitlonempauloantereceaaitam.apologocorvl 
.•i  vulpisfeslive  illualrat,  etquaalexhilaratCyril- 
lns,  I.  l.  Apolog.  moral.  o.  5.  cujua  litulua  esl  i 
Diun  mortalii  n,  time  ubique  et  $empei\  Corvum 
famelicum ,  Inquit,  circumcirca  volitanlem  vul- 
pea  aque  famelica  in  aolro  lalitana  cootemplata, 
iii  eum  ad  se  roslro  feriendum  alliceret  cape- 
retque,  pedibua  extensis  procubuil  quasi  mor- 
tua ;  at  corvua  doiuiii  meluenSj  astute  pectus 
vulpis  aspiciens,  <vx  ejua  respiralione  et  motu 
doprehendit  in  vulpe  vitam  et  fraudem.  Quare 
ore  sumpto  lapiiio,  ipsum  super  auretn  jaccntis 
prejiciens ,  dixit :  Scito  non  minus  vidisse  corvinum 
oculum  ,  quant  vulpinum.  Nam  si  tuus  subtiliter 
comperit  famem  mcam,  ct  meus  oculus  rimatus 
cst  fraudcm  tuam;  scd  ut  amplius  dicam,  piuries 


IWU.V  SALOMONIS.  Cnp.  I. 

oculum  fodi  slc  jacentls,  A<l  hac  vulpes  respondi  tu 
(iii .-  Egoque  sapius  lata  collum  tenul  </■  sct  ndt 
Tunc  corvut  subjunglt  :  i  tquUL  htBC  facere  <<>- 
tuisti.'  an  putab$t  minut  me  tou  rare  posse  <  \ut  <  m , 
cuin  et  magli  sobrietas  tne  relevet?  nam  cra 
pula  gravat ,  sobrietas  tollit  mcntem  ;  et  ut  magis 
te  arguam,  nitnls  offuscat  prudentiam  fraus  fui 

bunda.  At  illa  QJUerulO  tli.ttt  :  Dudum  luir  dUUct  , 

sedplus  novi,  ut  quandoque  bonus  dormitai  //■  m  • 
rus,idcst  Philosophus.  \am  non  s> rmper  ingenium 
rutilat,  nec  pari  tnodo  mentii  est  validitas  sem- 
prr  upta.  Siquidem  scientia  praditl  periere  quam 
plurimi,  et  parum  gnaris  sape  diligentia  saluti 
fuii.  sic  serpens  calUdus  negllgentia  perit,  ct  mus 
vigilantia  ungulam  murilegi  astutioris  effugit,  ac 
frustra  jacitur  rclcanle  oculos  pcnnalorum  (  I'io- 
verl).  1.  17. ).  Sed  si  scirc  volueris  quarc  tiblfrau 
dis  laqueos  lctcnderim ,  discc  quoniam  inlcr  furt  l 
cumpossibititas  aderit ,  non  cst  fldes.  Vade  igitur  , 
et  donecmortalis  es  sempcr  time,  et  ubique  timens 
circumspectus  attendas.  Quo  dicto ,  divisi  sunt. 


TERTIA  PARS  CAPITIS. 


SAPIENTIA  OMNES  AD  SE  INVITAT ,  VENIENTIBUS  MAGNa  PR/EMIA ,  RECUSANTIBUS 

1NGENTES  POENAS  INTENTANDO. 


20.  Sapientu  FORisfScpluag.  inexitibus)  piue- 
DICAT,  in  1'l.vteis  dat  (Syrus,  exaltat)  vocem 
suam.  ]  Septuagi  rtmppni*» *yu ,  quod  Couiplut. 
vertunt,  audaciam  scrmonis  habet :  Roman.  cum 
libertate  agit ,  liberam  scilicet  emittit  vocem. 

21.  In  capite  turbarum  (Paguiu.  tumultuan- 

titllll)  CLAMITAT,  1N  FORIBUS  PORTARUM  URIUS  PRO- 

fert  vebba  sua.  ]  Pro  sapicntia  Hebr.  est  man 
chacmot,  id  est  sapientia  in  plurali,  quia  licet 
sapientia  complexe  sit  una  ,  evoluta  tamen  est 
multiplex;  multas  enim  continet  partes ,  dog- 
mata  et  pracepta.  Ob  ampliludinem  ergo,  aeque 
ac  majestatem,  sapientia  usurpat  nomen  plu- 
rale,  perinde  ac  Deus  Hebr.  inplurali  vocatur 
Adonai ,  id  est  Domini;  quia  ipse  est  Rex  regum 
et  Dominus  dominantium  ;  et  Eloliim ,  id  est  ju- 
dices,  vel  gubernatores ,  quia  ipse  cst  judex 
judicum  el  gubernator  gubernatorum.  Imo  per 
sapientiam  hic  accipi  potest  ipse  Deus  sapientis- 
sirnus,  ut  mox  dicam.  Sic  Job  40.  v.  10  et  20. 
elephas  ob  vastitatem  corporis  vocatur  plura- 
liter  behemot,  id  est  beslhc,  quia  instar  mul- 
larum  bestiarum  est.  Addit  Vatabl.  Utitur,  in- 
quit,  plurali,  eo  quod  sapienlia  a  multis  docea- 
tur,  scilicet  i\  Mose  et  Prophetis. 

To  foris  opponitur  voci  insipientium  etimpio- 
rum,  qui  in  angulis  et  domibus  secreto  sua  ve- 
nena  spargunt,  dicentes  :  Veni  nobiscum,  insi- 
diemur  sanguini,  v.  11.  insipientia  enim  et  im- 
pietas  male  sibi  consciae  fugiunt  lucem,  quae- 
runt  latebras;  sapientia  vero  et  sapientes  de 
veritale  confisi  et  audaces,  libere  et  publicc 
aperta  fronte  elclara  voce  in  plateispraBdicant. 
Foris  ergo  et  in  plateis ,  id  est  palam  ,  nbique  et 
apud  omnes  prasdicat.  Hebr.  enim  nnc  rechod, 
etGrascum  et  Latinum  platea,  a  latitudine  di- 
citur,  idemque  est  quod  lata.  Unde  myslice  Sa- 
lonius  :  Sapieniia  ,  inquit,  id  est  Christus,  prae- 
die.u  in  plateis,  id  est  in  latitudine  orbis  ,  gcn- 


liumque  omnium.  Arctius  R.  Salomon  :  Foris , 
inquit ,  id  est  in  scholis. 

Pro  prxdicat  Hebr.  est  rrjin  taronna ,  id  est 
jubilat.  Jubilus  signilicattum  lasliliam,  tum  sua- 
vitatem,  tum  claritatem  prsedicationis  sapien- 
tiae.  Unde  Vatabl.  vertit :  voce  perstrepit ;  R.  Levi: 
vocem  suam  extoltit;  Aben  Ezra  :  clamat ,  et  uc 
praico  insonat  ;  alii :  elala  sublimique  voce  vocat. 
Radixenim  *\X\ranan  significatexclamare  ex  kc- 
titia  ,  ovare,  acclamare,  gratulandi  causa  voci- 
ferari.  Septuag.  vertunt  u/iveexsu ,  quod  cum  sit 
verbum  medium  ,  tam  aclive  vertas  hymnizat , 
id  est  canit,  laudat,  quam  passive  hymnizalur , 
id  esl  canitur,  laudatur.  Olim  enim  paroemiae 
solebanta  vulgodecantariin  viis  et  plateis.  Un- 
de  Syrus  vertit  :  sapientia  in  plateis  laudatur.  Sic 
et  S.  Hilar.  et  Tertull.  mox  citandi.  Melius  ver- 
tas  active  ;  ipsa  enim  sapientia  hic  hymnizat , 
id  est  quasi  canlilando  suaviter  praedicat  et  con- 
cionatur.  Unde  Chald.  vertit  :  sapientia  vicatim 
cantat. 

Per  sapientiam  accipi  potest  primo  increata, 
quae  est  ipse  Deus ;  hic  enim  per  praedicatores , 
per  angelos  ,  perque  omnes  creaturas  ,  quin  et 
per  inspirationes  internas,  puta  per  illumina- 
tiones  intellectui  inditas  ,  et  impulsus  voluntali 
immissos,  potenter  hominibus  prasdicat  sui  ti- 
morem  et  amorem.  Unde  Hebr.  est  niD3n  chac- 
mot ,  id  est  sapientiae,  in  pluraii ;  quia  omnes 
scientia3  et  sapientioe  inclusa3  sunt  in  eminen- 
tissima  et  simplicissima  Dei  sapientia.  Unde  R. 
Levi :  Haec  omnia,  inquit,  eo  spectant,  ut  divina 
sapientia  in  rebus  creatis  patefiat  mirabili  qua- 
dam  evidentia  ,  cum  animadverletur  incredibi- 
lis  sapientiaB  ralio,  qua  in  rebus  condendis  cst 
usus ;  haec  enim  in  omnium  oculos  et  mcntcs 
statim  incurrit. 

Secundo,  post  Verbi  incarnationem  accipi 
potest  sapientia  inearnata,  quoo  est  ipsc  Chris,- 


38  COMMENTARIA  IN  PROV 

tus  ;  Christus  enim  circuivit  vicos  ,  pagos   et 
castella ,  pr.edicans  ubique  regnum  Dei.  Hanc 
enim  sapientiam  incarnandam  tempore  Salo- 
monis  praeviditSpiritus  sanctus  et  per  eum  ipse 
Salomon.  Vide  dicta  Eccles.  1.  1.  Ita  Beda.  Et 
S.  Hilar.  in  Psal.  118.  littera  claleth,  in  fine,  ad 
illud  :  Viam  viandatorum  tuorum  cucurri ,  cum 
ditatasti  cor  meum.  Via  ad  vitam,  ait,  est  an- 
gusta  et  tributata,  quia  per  muttas  tribulationes 
aditur.  Sed  sapientia  in  cxitibus  canilur ,  in  pla- 
teis  cum  Ubertate  agit.  Ergo  sapientia,  quce  Chris- 
tus  est ,  in  via  illa ,  in  qua  nobis  ex  multis  egres- 
sus  est  ,  canitur  ;  in   lalitudinibus  uulem  cum 
Ubertate  agit ,  in  quibus  non  solum  habitare ,  sed 
etiam  deambulaturam  se  esse  promisit.  Ergo  viam 
Domini  Propheta  libere  currit  ,  posleaquam  dila- 
tato  corde  esse  ccepit.  Non  enim  ante  potuit  viam 
Dei  currere ,  quam  ipse  illa  digna  et  ampla  Deo 
efficeretur  habitatio.  Et  Tertull.  in  Scorpiaco,  c. 
7.  haec  explicans  de  Martyribus,  intrepide  Chris- 
tum  coram  populis  et  judicibus  praedicantibus  : 
Sophia,  inquit ,  in  exitibus  canitur  hymnis.  Can- 
tatur  enim  et  exitus  Martyrum.  Sophia  in  plaleis 
constantiam  agit ,  bene  enhn  filios  suosjugulat. 
Super  summos  autem  muros  confisa  dicit ,  cum 
quis  secundum  Isaiam  hic  exclamat :  Ego  Dei  sum. 
Et  hic  vociferatur  :  In  nomine  Jacob.  Et  alius  : 
In  nomine  Israelis.  O  bonam  matrem !  Opto  et  ipse 
in  filios  ejus  redigi ,  ul  ab  ea  occidar.  Opto  occidi, 
ut  filius  fiam. 

Porro  Salvianus,  lib.  h.  ad  Eccles.  Calhol.  Sa- 
pientia,  ait,,  in  exilu  canitur ,  cur  eam  non  dixit 
cani  in  pueritia,  non  in  juventute ,  non  in  statu 
rerum  incolumium,  non  in  prosperitatibus  secun- 
dorum  ?  sciiicet ,  quia  in  his  omnibus  quidquid  tau- 
datur  incertum  est.  Quamdiu  enim  quis  subjacet 
matationi,  non  potest  cum  securitate  Laudari ,  et 
ideo  ait :  Sapientia  in  exitu  canitur.  Exiens  enim 
quis  de  incertis  periculorum  ,  certum  merebitur 
evasa  omni  rerumvarielate  suffragium;  quia  tunc 
stabilis  et  firma  taus  est ,  quancio  meritum  non  po- 
teritjam  perire  laudati.  Sapientia ,  ait ,  in  exitu 
canitur.  Quid  est ,  quceso,  sapientia  Christiani? 
Quid,  nisi  timor  et  amor  Christi?  initium  enim , 
inquit,  sapientice ,  timor  Domini.  Et  alibi  :  Per- 
fecta,  inquit ,  diieclio  foras  miltit  timorem.  Ergo 
ut  videmus ,  initium  sapientice  est  in  timore  Chris- 
ti ,  perfectio  in  amore.  Itaque  ,  si  sapientia  Chris- 
tiani  limor  est  atque  amor  Domini ,  ita  demum 
vere  sapientes  sumus,  si  Deum  semper  ac  super 
omnia  diligamus  ;  et  hoc  cum  omni  tempore,  tum 
prcecipue  in  exitu  noslro,  quia  sapienlia  inexitu 
canitur. 

Tertio,  cum  Lyrano,  Jansen.  Salazar  et  aliis 
plane  accipi  potest  sapientia  creata,  puta  ipsa 
prudenlia,  honeslas  et  virtus ,  ut  si  prosopo- 
poeia  :  Salomon  enim  hic  inducit  sapientiam 
quasi  personam  subsistentem  ,  imo  quasi  doc- 
tricem  et  concionatricem  toto  mundo  praedican- 
tem.  Simile  est  c.  9.  v.  1. 

Porro  sapientia  tempore  Salomonis  praedica- 
bat  in  vicis  et  synagogis  ad  quas  conveniebant 
turbae  populorum  ,  per  Levitas  ,  Sacerdotes, 
Pontifices  ,  Scribas  el  legis  doctores :  uti  Esdras 
scriba  legit  et  praedicavit  Dei  legem  publice  in 
platea,  ante  portam  Aquarum  per  septem  dies, 
2.  Esdrae,  8.  3  et  18.  Tempore  Christi  vero  ipse 
Christus  et  Apostoli  virique  Apostolici  praedica- 
runtin  compitis,  vicis,  foris  ,  tribunalibus,  uti 
praedicavit  Paulus  coram  Felice  Praeside,  Act.  1h. 
et  S.  Malachias  Archiepisc.  Hiberniae,  tesle  S.  Ber- 


ERBIA  SALOMONIS.  Cap.  I. 

nardo  in  ejus  Vita,  S.  Dominicus,  S.  Francisctis; 
ac  idipsum  Patribus  Dominicanis  et  Francisca- 
nis  indulsilBenedictus  undecimus  Exlrav.  Inter 
cunctas ,  de  privileg.  et  Sixlus  IV.  in  Compend. 
privileg. 

Hic  ergo  modus  praedicandi  in  plateis  et  com- 
pitis  est  priscus  el  Aposiolicus,  quem  proiude 
hoc seculo  Romae,  in  Hispania  ,  Lusitania,  ln- 
dia  ,  elc,  a  viris  religiosis  renovalum  et  revo- 
catum  magno  cum  fructu  cernimus.  Vide  Fran- 
cisc,  Suarez,  tomo  h.  de  Religione,  1.  9.  deSoc. 
Jesu  ,  cap.  1.  num.  25. 

In  capite  turbaiujm  clamitat,  ]  Aquila ,  Sym- 
mach.  et  Theodolion.  Dabit  vocem  suam.  Caput 
turbarum  vocat  locum  ,  quo  caput ,  id  est  prae- 
cipuum  el  quasi  summa  populi  et  turbarumcon- 
iluit,  qui  proinde  lurbarumest  quasi  caput.  Ca- 
put  ergo  est  locus  capitalis,  id  esl  primus  et 
praecipuus  populi ,  qualis  est  forum  ,  nundinee, 
compita ,  synagoga ,  lemplum,  palatia  princi- 
pum,  etc.  Estclimax  sive  gradatio,  q.  d.  Sapien- 
tia  nontantum  inplateis,  sed  et  in  foris,  nun- 
dinis ,  populique  ccetibus  praeconis  voce  et  more 
proclamat  sua  dogmata. 

Secundo  etpressius,  caput  turbarum  estlocus 
altior ,  uii  caput  membris  eminet ,  ex  quo  praeco 
vel  orator  ad  turbam  subjectam  verba  facit ,  uli 
Romae  erant  rostra,  apud  Judaeos  et  Christianos 
sunt  pulpita,  cathedrae,  suggestus.  Unde  e  locis 
editis  praeconizant,  ut  ab  omnibus  exaudiantur. 
Hinc  et  praecones  verbi  Dei  pulpitis  et  cathedris 
concionantur.  Ac  S.  Franciscus  rogatus  quis  es- 
set;,  respondit:  Prctco  summagni  Dei.  Sept.  pro 
niiQin  homiot  ,.  id  est  turbarum,  legentes  mDTl 
chomot,  id  esl  murorum,  vertunt,  super  summos 
muros  clamitat  instar  prceconis ;  hoc  enim  est 
xepua^eTat.  Hinc  ct  Chaldaeus  vertit,  in  capite  ar- 
cium  prctconizat ;  Syrus,  in  vicorum  principiis 
concionatur. 

Inforibus  portarum  urbis  profertverba  sua,] 
Syrus  ,  in  aditu  portarum  arcium  ;  Chald. ,  in  in- 
troitu  portarum  per  urbes ,  quo  scilicet  conlluit 
omnis  turba  rusticorum  et  viatorum  ,  aeque  ac 
civium.  Olim  enim  judicia  fiebant  in  porlis,  ut 
exteri  et  advenae  libere  ad  ea  accederent.  Judi- 
ces  ergo  sedebantin  portis,  quasi  loco  publico, 
libero,  elomnibus  tam  advenis  quam  indigenis 
obvio.  Ita  S.  Hieronymus  in  Amos  ,  c.  5.  qui  et 
causam  addit  :  Vt  nec  agricola,  inquit,  ad  cau- 
sam  veniens ,  frequentia  civitatis  ,  et  novo  terre- 
relur  aspectu;  nec  urbis  habitator  tonge  ab  urbe 
properaret,  et  subvectionemqucereret  j  umentorum. 
Unde  Septuag.  Complut.  vertunt:  Jn  portis  civi- 
tatis  considens  dicit;  Septuag.  vero  Romae  cor- 
recti  addunt :  Et  in  portis  dynastarum  assidet;  nt 
sit  unius  sententiae  Hebraeae  duplex  versio,  quod 
et  alibi  subinde  faclum  videmus.  Mystice  S.  Hie- 
ronym.  in  Amos,  c.  5.  per  portas  accipit  virtu- 
tes ;  hae  enim  sunt  portae  animae  credentis  ,  per 
quas  ad  credentes  Chrislus  ingreditur. 

Tropol.  Polychron.  in  Catena  Graecor.  Hcec , 
ait ,  summatim  indicant  sapientiam  ubique  prce- 
stare ,  ubique  vim  suam  exerccre ,  nec  non  omne 
hominum  genus  ad  sui  communionem  et  societa- 
tem  invitare.  Significant  ad  hcec ,  sapientiam  in 
anima  a  malilia  immuni  percelebrem  reddi ;  in 
ea  porro  anima  sedem  adeptam,  quce  omni  virtu- 
tum  genere  ornata  etexculta  est,  admirabiliapla- 
neque  slupenda  operari ,  idque  magna  cum  auda- 
cia  et  tibertate.  Tertio  insinuatur  sapientiam  , 
dum  apud   sapientem  abdita  latet,  justa  laude 


COMMENTARIA  IN  IMIOVKUUIA  SAI.OMOMS.  Cap.  I. 


frusirari ;  cxitum  autt  in  per  orationem  sapientis 
tortitam,  tnirifice  comtnendari,  magnaque  opera- 
ri ;  siquidetn  p<r  esoitus  tt  plateas  ilUus  spiendor 
ct  nobiiitas  denotaiur }  per  muros  autem  ejusdew 

UlititOS,  ct  ad  omntin  vitir  USUtH  ri.s  <  t  nurgia;  si- 

miUter  /'<  r  <h  nastas  significantur  doctorcs,  vcrbo 
operequt  potentes. 

•1-1.  UlQUEQOO,  P.VUVILI,  DIMGITIS  1NTANTIAM,  KT 
STUI/ll  IV  .  QU  |  Slltl  Sl)M  NOXU  ,  CUPIK.NT ,  RT 
IMIMVUDI.NTKS  ODIUUNT   SClliNTlAM  ?]   Chilld.   Cl  Sy- 

rus  ,  usqueque,  insipientes,  diligitis  insipienttam? 

etc.  R.  Salomon,  R.  Levi  cl  Abcn  l.zra  ,  usquequo, 
timplices,  seductiab  impostoribus  diligitis  infan- 
tiain,  iil  csl,  vos  ab  iis  scduci  placido  animo  fcrtis? 
in  Hebr.  eitelegana  elefflcax  paronomasia;  nam 
j>ro  parvuli  Hebr.  est  DWnS pet aim ,  pro  infantia 
cst  ir\& peli,  q.d.  Usquequo,  parvuli,  diligitis par- 
vitatemPusquequo,  parvuli,  vultis'.esse  et  manere 
scinper  parvuli?  usquequo,  infanles,  non  vultis 
avelli  ah  infanlia  et  nugis  infanlilibus?  usque- 
quo,  simplices,  non  excutitis  vestram  simplicila- 
tem,  dtim  per  fraudulenlorumlactaliones,\ulula- 
tionesetfraudes  sinitisvosdecipi.acinfraudemet 
ruinam  induciinstnr  puerorum?Infanlesenimet 
pueri  prorsus  nolunt  avelli  amntris  uberibuset 
lacte,  cui  assueverunt.  Unde  matres  ubera  obli- 
nunt  sinapi ,  ut  pueri  acorem  sapientes  ,  ubera 
fastidiant,  discantque  uli  solidiore[cibo,  itaque 
viribus  et  animocorroborenturet  crescant.  Pari 
modo  bomines  carnales  et  pueriles  nolunt  n  sua 
vita  carnali  et  puerili  avelli,  donec  per  tribula- 
tiones  Deus  eam  ipsis  faciat  molestam  et  exo- 
sam. 

Secundo,  pueri  amant  suas  nuces  et  crepun- 
dia,  eaque  praeponunt  nummis  aureis  et  argen- 
teis;  quia  illns  comedere  possunt,  sentiuntque 
sunves,  nummos  vero  gustnre  nequeuntjomnis 
enim  sapientia  puerorum  esl  in  ore  et  sapore. 
lta  carnalis  bomo  non  sapit  quae  spiritus  Jsunt, 
sed  qua>  carnis  ,  donec  gustato  spiritu  desipiat 
illi  caro.  Certum  et  determinatum  est  tempus 
infanliae  ,  in  quo  infanlibus  nugas  tractare  et 
infantire  permittitur,  donec  disciplinae  capaces 
sint ,  cum  scilicel  firmiore  sunt  corpore  et  ce- 
rebro,  quo  facto,  pueriles  nugae  eis  ndimuntur, 
et  nd  seria  trnducuntur.  Itn  pariter  nonnulla  ti- 
ronibus  in  Ecclesia  et  monasteriis  permiltun- 
tur,  quae  malurioribus  velantur,  uti  docet  Apos- 
tolus,  Hebr.  5.  13. 

Tertio,  pueri  amant  libertatem  et  lusum  :  Lu- 
dere  par  impar  ,  equitare  in  arundine  longa  ;  fa- 
bricare  domos  luteas,  exaquaet  smigmnteper 
fistulam  sufllando  bullas  excitnre,  quae  mox  le- 
nues  vnnescant  in  auras.  Unde  impius  Lysander 
apud  Plularcb.  in  Apopbth.  dicit  :  Jurejurando 
viros  ,  tatis  pueros  oportet  fallere.  Ita  major  pars 
hominum  ludricas  et  pueriles  nugas  amat.  Quid 
enim  sunt  opes,  deliciae,  honoreshujusmundi, 
si  cum  ccelestibus  et  aeternis  comparentur,  nisi 
lusus  et  nugse  puerorum?  Meriloergo  Salomon 
patrem  Davidem  Psal.  U.  secutus,  admirans  eo- 
rum  simplicitatem  et  stoliditatem  ,  commise- 
rnndo  exclamat  '.Fitii  hominum,  usquequo  gravi 
corde  ?  utquid  diligilis  vanitatem,  et  quaritis 
mendacium?  Diligis  speciosas  domos,  feminas  , 
mensas?  diligis  vanitatem.  Mentitur  feniina  se 
esse  speciosam,  cum  intus  sit  latrina  sterco- 
rum  et  sordium.  Mentitur  honor  se  coli ,  et  esse 
in  prelio,  cum  honoratus  h  paucis,  a  multis 
vilipendatur,  et  probris  nfficiatur.  Mentitur  vi- 
num  se  oblectare  gulam,  cum  mox  slomachum 


degravet ,  caput  allligat,  hominomquc  ad  om- 
iii.i  ,  quae  hominii  luni ,  Ineplum  raciat.  i  ique* 
quo  ergo,  0  pueri,  diligiliiinXanliam,  Infanulei 
nugai,  umbrai.  fraudei  et  oiendacia? 

Ouarto,  puerl  cupiunt  sibi  uoxii ,  v.  g.  im  I , 
taccharum,  poma,  qua  in  cruditatea  <-t  vermea 
vertuntur ,  Ideoque  cis  itomachl  dolorei  et 

morbos  conciliant.  lUirsum  pueri  ar>»  ni(  tim  , 
quia  simile,  pro  laccharo  comeduot ,  itaque  eo, 
utjiote  veneno,  ae  enecant;  ilcoleum  bauriunt 
pro  melle  ,  viiiuin  pro  lacte  ,  ilaque  illo  stoma- 
cbum  ,  hoc  caput  incbriant  cl  deitruuDt  :  si- 
mili  moilo  carnales  amant  pueriles  TOluplatei, 
quce  noxam  corpori  et  anim;e  tum  prsienlem, 
lumaateraam  creant.  Ilinc  illa  trita  :  Pucr  gia- 
cicm  ;  pacro  gtadium. 

Quinto,  pueri  oderunt  scholas  ct  scienliani  , 
ne  coganlur  manum  ferula;,  oculos  libro,  men- 
tem  disciplinie  subjicereet  alligare.  Nola  estas- 
tulia  pueri,  quijussus  a  magistro  praeeunte  re- 
citare  alphabctum,  ac  dicereA.B,  C,  Dunquam 
niagistrum  subsequi  voluit,  nec  dicere  A,  13,  C.  Ro- 
gntus  cnusam  cur  rem  lam  facilem  detrectarei , 
reapondit:  Noto  dicere ,ne cogar  discere.  Itacnrna- 
les  nolunt  subjiccrcseseveraedisciplinae  viriulis 
et  legis  divinae  ,  scd  vivere  libertine  et  ad  libi- 
tum  ,  in  quos  convenit  illud  :  Bis  pueri  senes. 
Hinc  et  apud  Gentiles  vera  Dei  lide  destitutos , 
sapientia  semper  fuit  infans.  Quocirca  per  in- 
fantiam  Lyranus  et  Hugo  acciplunt  bona  detec- 
tabilia;  Jnnsenius,  bona  fortuna;  Salazar,  levita- 
temmorum,  studiatudicra,irrisiones  et  ludibria, 
qu.nepueris  familiaria  esse  solent.  Unde  proeo  , 
quod  nos  habemus,  et  stutti  ea  qux  sibi  sunt 
noxia  cupient ,  Hebr.  est,  etderisores  derisioncm 
desiderabunt  sibi.  Insipientes  enim  ,  neque  ac 
pueri  ,  sunt  ridiculi,  nmnntque  derisiones  ,  id 
est,  res  ridiculns  et  nugnces  ,  quae  ipsis  sunt 
noxiae;  unde  eas  ipsimetin  aliis  derident.  Quo- 
circa  Vatablus  verliV.Quousque,  stotidi,  stotidila- 
tem  ditigilis  ,  et  iltusores  sibi  iltusione  ptacent 
(gaudent  illudi,  imo  sibiipsis  \l\uderc  ),etstutti 
scientiam  odio  habent?  Pngninus  :  Usquequo,  sim- 
plices ,  diligitis  simplicitatem,  etc.  Porro  Septung. 
to  petaim  vertunt  simplices  ,  id  est  innocentes  . 
ideoque  justos,  nc  peli  vertunt  innocentiam  ,  id 
est  justilinm  :  sic  enim  hnbent,  quanto  tempore 
innocenles  inhaserint  justitia  ,  non  erubescent. 
Tonon  erubescent  nonestinHebraeo,  sedSeptuag. 
nd  explendum  sensum  suumid  subaudiri  cen- 
suerunt.  Haec  versio  licet  prima  fronle  nlio  abire 
videnlur,  tamen  in  fine  eodem  quo  nostrn  Lntina 
redit,q.  d.  Pueri,  qui  suis  naeniis  puerilibus 
semper  inhaerent,  confusionem  et  probrum  su- 
beuni;igiturfmntp(?tawi,idestsimplices;sednlio 
sensu ,  scilicet  finnt  innocentes  et  justi :  sic  enini 
nunquam  probroet  confusioni  subjacebunt,  sed 
omnisprobri  experlem  vitam  agent :  innoceutin 
enimet  justitia  probro  vacat,  laude  abundat. 

Hujus  senlentiae  veritatem  festivo  sanguisugce 
et  formicae  apologo  pulchris  exemplis  corrobo- 
rato  demonstrat  Cyrillus  ,  lib.  3.  Apol.  moral. 
cap.  16:  Membris  infirmi  corruptis  humoribus  ag- 
gravati ,  sitibunda  sanguinis  apposita  sanguisuga 
sibi  gralutari  co:pit  ,  quod  ad  fontem  venarum 
venisset  a  se  diutius  exoptatum.  Cum  igitur  acu- 
men  oris  per  culis  poros  ,  thesauri  vivifici  venam 
attigisset ,  et  totis  nisibus  deliciosa  aviditate  id 
quod  sitiverat  affatim  biberet ,  arte  mirabiti  noei- 
vumab  utili  sequeslratum ,  natura  ditigenti  saga- 
citate  promanante,  malis  male  cupida  piena  facta 


60 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  I. 


esl.  Cum  autem  lelhalis  hauslus  in  ipsam  lotam 
perfusum  virus  inciperet  ebullire  ,  ac  quanlocyus 
f-araret  virus  mortem  venenatam  cum  ingenti  do- 
lore  accersere;  coepit  cum  ingenti  clamore  disrum- 
pens  singullire.  Ad  cujus  dolentis  vocem  mox  ac- 
currit  formicula  granum  trahens  ,  qux  dixit  : 
Quid  est  quod  accidit  tibi  ?  Cui  illa  :  Amalum 
quippe  sanguinis  potavi  alimentum,et  exhausive- 
nenum  :  cupidam  enim  decepit  me  propinator  ava- 
rus,  quirelinens  sibi  commodum  ,  sugentis  in  per- 
niciem  dedit  virus.  Tunc  formica  subjunxit :  Bene 
video,  quod  stulli  ea  qum  sibi  sunt  ndxia  cupiunt 
(Prov.  1.  22).  Et  adjungens  ait  :  Nescivisli  quod 
qui  atienum  sanguinem  sugit,  propriam  perditio- 
nem  sumit?  Et  dummale,  quod  cupiverat,  rapit , 
lioc  lethaliter  postmodum  evomit ,  et  se  sibi  charis- 
simum  perdit?  Deinde  idipsum  exemplo  draco- 
nis  ,  crocodili  et  raptorum  evincit :  Hac  etiam 
draco  callidus  peste  cupiditatis  illuditur ,  qui,  ut 
naturales  tradunt  ,  dum  hostiliter  concupitum 
elephantis  sanguinem  avidius  sugit ,  eodem  se  pe- 
rimit,  el  non  lam  jucunde  bibit,  quam  doiorose 
se  exstinguit.  Tolum  enim  quod  rapitur  ,  raptori 
virus  est.  An  ignoras,  quod  avarus  raptor ,  dum 
lupinis  denlibus  et  crocodiLico  morsu  alienam  rem 
devorat  ,  propriam  aLienat ,  totum  se  dissipat , 
et  cor  vastat  ?  quoniam  quod  male  congregat , 
raptoribus  parat.  Sic  ChaLdteus  Assyrium ,  Persa 
ChaLdaum ,  Gracus  Persam ,  ac  pr&donem  Grai- 
cum  prado  expoLiavit  Romanus.  Gaudeo  igitur 
quodnulLius  sanguinem  sugo ,  sed  res  meas  provi- 
dentia  curo,  diLigentia  quazro  ,  justitia  congrego  , 
sapientia  servo.  Quo  dicto  sansuisuga  simuL  cum 
vita  cruorem  raptum  evomuit. 

CONVERTIMINI    AD    CORREPTIONEM    (  PagninuS   et 

Vatablus  ,   increpationem)  meam:  en  proferam 

VOBIS    SPIRITUM  MEUM,  ET  OSTENDAM  VOBIS    VERBA 

mea.  ]  Pro  proferam  Hebr.  est  n5ft3H  abbia  , 
id  est  eructabo,  emanabo,  scaturire  faciam.  Aquila 
et  Tbeodot.  «va6Ausw  ,  id  est  effundam  ;  Sep- 
tuag.  irpo-oeopxi ,  id  est  pramittam  vobis  spirtlus 
mei  dictionem  ;  Tigurina  ,  en  efflo  vobis  spirilum 
meum ;  Vatablus  ,  en  depromo  mentem  meam. 
Sensus  ergo  est,  ait  R.  Levi  et  Aben  Ezra ,  quasi 
dicat :  Filii  hominum,  relinquite  nugas  pueriles, 
sat  infantite  datum ;  convertite  vos  ad  meam 
disciplinam  et  meliorem  frugem  ,  date  vos  se- 
veriori  vitse,  abdicate  carnales  voluptates,  sec- 
tamini  spirituales.  En  vobis  impendam  cordis 
et  influxus  mei  scaturiginem ,  praestabo  ut  spi- 
rilus  meus  in  vos  affluenter  derivetur ,  ut  vobis 
perennes  sapientiae  et  virtutis  influxus  inde  di- 
manent  ,  ad  eum  modum  quo  e  fonte  aqua3 
scaturiunt. 

Igitur  proferam  vobis  spiritum  meum ,  id  est, 
ut  sequitur ,  ostendam  verba  mea  ,  quae  mente 
concepi  ,  nimirum  eloquar  spiritus  ,  id  est 
mentis  meae  sensa,  ita  clare,  sincere,  copiose 
ac  libere,  perinde  ac  e  fonte  aqua  clara  ,  lim- 
pida  ,  copiosa  et  libera  emanat,  ita  ut  nulla  vi 
aut  obturatione  sisti  vel  inhiberi  queat  ;  imo 
quo  magis  obturatur  ,  eo  majore  vi  et  conatu 
erumpit.  Talis  enim  debet  esse  doctoret  praeco 
sapientine,  ut  nullis  blanditiis  vel  minis  ejus  li- 
bertas  docendi  verilalem  ,  arguendi  vitia,  mo- 
nendi  ct  exbortandi  impediatur  ;  sed  contra 
omnia  obslacula  fortius  eluctetur  et  erumpat. 

InsuperBeda  perspiritum  accipit  iram  et  vin- 
dictam  :  irati  enim  iras  spirant  et  naribus  ef- 
iluant,  q.  d.  Nisi  converlamini  ,  depromam  in 
vos  spirilum,  id  est  indignationem  et  vindic- 


tam  meam,  alque  ostendam,  id  est,  re  ipsa  ex- 
hibebo,  et  opere  complebo  minas  meas ,  quas 
verbis  meis  vobis  ssepe  comminatus  sum.  De 
vindicta  enim  proxime  sermonem  subnectit. 
Spiritus  enim  significat  vim  ,  impelum,  rcstus- 
que  animi  nunc  miseranlis  ,  nunc  indignantis, 
nunc  dolentis  ,  nunc  iaetanlis ,  quales  fuere  in 
Eliu  dicente  :  Plenus  sum  sermonibus,  et  coarctat 
me  spiritus  uteri  mei.  En  venter  meus  quasi  mus- 
tum  absque  spiracuio,  quod  Lagunculas  novas  dis- 
rumpit.  Loquar  et  respirabo  pauLuLum  :  aperiam 
Labia  mea,  et  respondebo,  Job  32. 18.  Hosce  affec- 
tus  bic  induit  sapientia,  ideoque  ingenti  spiritu 
concionalur.  Nunc  enim  miseretur  hominum 
infantiam  et  stoliditatem,  nunc  indignalur,  nunc 
blanditur,  nunc  comminalur,  utostendat  verba 
sua  esse  vera,  salutaria  ,  necessaria  ad  felicita- 
tem.  Eosdem  induat  concionator  et  sapienlia; 
praeco,  ut  magno  spirilu  etefllcacia  concione- 
tur,  ac  auditores  in  omnes  partes  quaquaver- 
sum  exagitet,  donec  eorum  corda  contundat , 
molliaf  et  flectat  ad  timorem  et  amorem  Dei. 

62.  QUIA  VOCAVI,  ET  RENUISTIS  ;  EXTENDI  MA- 
NUM  MEAM  ,    ET  NON   FUIT   QUI   ASPICERET.  ]    Hebr. 

qui  atlenderet ;  Septuaginta,  quoniam  vocabam , 
et  non  obedistis ;  et  extendebam  verba,  et  non  al- 
tendislis  ;  Syrus  et  Chaldneus  ,  quia  vocavi ,  et 
non  credidistis  ;  elevavi  manus  meas;  Syrus,  extuli 
vocem  meam  et  non  auscuLtastis  ;  Arabicus  ,  quia 
vocavi  vos  ,  et  non  obedislis  mihi :  garrivi  (  visus 
sum  garrire  vobis  )  mutios  sermones  ,  et  non 
auscuLtastis  eis.  Alloquitur  impoenitentes,  qui  in 
sua  infantia  et  insipientia,  pula  concupiscenlia 
et  peccatis ,  persislere  volunt.  Hisce  enim  indig- 
natur,  quod  suam  vocationem  ,  opem  et  consi- 
lium  despiciant ,  ideoque  eis  minatur  miserias 
prsesentes  et  aeternas. 

Porro  vocat  Deus ,  tum  exterius  per  verba 
S.  Script.  per  doctores  et  prsedicatores  ,  per 
praeceptores  et  viros  pios,  etc.  ;  lum  interius  et 
praecipue  per  graliam  excitantem,  puta  obji- 
ciendo  intellectui  statum  periculosum,  in  quo 
peccalor  versatur  ,  damna  peccali ,  gehennae 
lormenta  impiis  parata  ,  ac  gaudia  coeli  piis 
decreta.  Igilur  hinc  liquet  Deum  peccatores 
vocatione  et  gratia  sua  excitanle  praevenire  , 
ut  resipiscant  et  convertantur ;  sed  in  pecca- 
torum  libero  arbitrium  situm  esse,  ut  vocationi 
et  gratiae  Dei  consenliant  vel  dissentiant  pro  li- 
bito,  uti  ex  S.  August.  docet  Concil.  Tridentin. 
sess.  6. 

Jam  vocare  proprium  est  verbi  et  vocis  :  hinc 
appropriatur  Verbo,  id  est  Filio  Dei ,  qui  ante 
incarnationem  per  verba  mentibus  hominum 
immissa,  eos  vocabat  ad  poenitentiam  et  salu- 
tem  ;  haec  enim  verba  creata  manant  a  Verbo 
increato,  ejusque  formam  gerunt ,  et  ab  eo  vim 
suam  accipiunt,  uli  docet  S.  August.  tract.  1. 
in  Joan.  Post  incarnationem  vero  ,  pcr  os  ct 
vocem  humanam  a  se  assumpta,  praedicando 
omnes  vocavit  ad  se  et  ad  salutem  ,  dicens  : 
Venite  adme  omnes  qui  Laboratis  et  onerati estis, 
et  ego  reficiam  vos,  Matth.  11.  28.  Apostolos  vero 
virosque  Apostolicos  vocavit,  et  etiamnum  vo- 
cat  ad  apostolatum,  dicens  :  Venite  post  me  ,  et 
faciam  vos  fieri  piscatores  hominum ,  Mallb.  U.  19. 
Mundus  ,  inquit  S.  Bernard.  vocat  et  lactat ,  ut 
inficiat ;  diabolus  vero,  ut  etiam  interficiat ,  ac 
lanquam  lupus  mactet  et  perdal ;  ego  autem 
cur ,  nisi  ut  reficiam?  Reficiam  enim  vos  iu- 
terno  paslu  ,  qui  veslra  saliet  desideria ,  qui  si- 


COMMBNTARIA  IN  PROVE 
i j 1 1 1  exslingual,  qui  requiescere  mis  faciat,  ut 

non   sil  ullra  quod  CUplalis  ;    in  nn-  ciiiin  BUOt 

pascua  vitae,  io  me  verissima  et  gralissima  men- 
lis  refoctio. 

.laui  extensio  manua  multa  blc  subiudicat  : 
illa  1'iiiin  multia  <lc  causis  Qerl  aolet.  Primo 
ergo  Cajolanua  censel  lilc  qualuor  graliae  Del 
beneQcia  qualuor  bisce  membris  denolari:in 
vocalione  beneQcium  excitandi  ;  t  n  <-xuu  >  iom* 
manus  oblaiionem  auxilii ;  in  consilio  inslruc- 
lionem  ad  eligendum  bona  ;  in  increpalione  mo- 
nitionem  ad  fugiendum  mala:  ut  enim  I  mala 
vita  convertamur,  bene  viyamus  etsaivemur, 
uecesse  est  primo  uta  Deoadveteris  vitae  dc- 
leslationem  ,  et  novse  desiderium  excitemur  ; 
secundo,  ut  ab  eodem  ad  iil  perQciendum  ,  per 
crebras  excitationes  et  gralias  corroboremuret 
adjuvemur;  tcrtio,  utconvcrsi  ad  malutn  non 
recidamUs  ;  quarto  ,  ut  hona  opera  studiose 
exerceamus ,  in  iisque  perseveremus  usque  ad 
Gnem  vit».  Binc  verbum  Dei  in  Scripl.  vocatur 
brachium  ,  quia  ita  vocat  ct  suadet,  ut  simul  ct 
brachio  manuque  potcntcr  juvct  ad  id  quod 
jussit  exsequendum,  utinexecusabilis  sithomo, 
si  Dei  vocalioncm  nou  acccplct,  et  manum  Dci 
ad  opilulandum  extensam  non  arripiat.  Hoc 
est  quod  ail  Isaias  52.  10  :  Paravit  Dominus  bra- 
rliium  sanctum  suum  ,  in  oculis  omnium  gen- 
tium ,  ct  videbunt  omnes  fines  terrce  salutare  Dei 
nostri. 

Secundo  ,  Lyranus  censet  Deum  manus  ex- 
tendere  ,  ut  peccatorem  in  barathro  pecca- 
torum  demcrsum  et  sepultum  potenler  ex- 
trahat ,  ct  ad  lucem  gratiae  ac  justitiae  educat: 
sic  enim  ei,  qui  in  fovcam  profundam  lapsus 
est,  manum  porrigimus,  ut  cum  ex  illa  extra- 
hamus. 

Tertio,  R.  Salomon  et  Baynus  censent  sapien- 
liam  exiendcrc  manus ,  ut  hoc  signo  omncs  ad 
se  advocet,  ad  hoc,  ut  in  disciplinaui  suam,  imo 
in  sinum  maternum  sc  tradant.  Sic  enim  mater 
cxporrecta  manu  advocat  et  attrahit  ad  se  filio- 
lum,  ut  eum  in  sinum  et  ad  ubera  recondat. 
Undc  Sepluag.  et  Syrus  verlunt :  Extendi  verba  et 
vocem  meam. 

Quarlo,  Jansenius  ccnset  Deum  manum  ex- 
tendere ,  ut  indicet  viam  salutis,  quae  est  lex  Dei. 
Sic  enim  exlenta  manu  et  digito  viatori  ignaro 
viam  demonstramus. 

Quinto  ,  Vatablus  censet  Deum  manum  ex- 
tendere,  ut  hoc  signo  silcntium  indicat ,  ut 
scilicet  omnes  silenter  sapientiam  loquenlem 
audiant. 

SextOj  Marlinus  de  Roa  1.  1.  Singular.  cap.  3. 
Manus,  inquit,  signum  est  quo  Deuset  sapien- 
tia  suos  ad  militiam  evocat ,  juxta  illud  Isaiae 
£i9.  52  :  Levabo  ad  Gentes  manum  meam  ,  et  ad 
populos  exaltabo  signum  { vexiilum  militare  ) 
meum.  Hinc  et  olim  inter  Romana  signa  erant 
quaedam  in  formam  crucis,  et  snpra  eam  ma- 
nus  extensa  :  manus  enim  est  symbolum  ami- 
citiae,  ;cque  ac  pugnae  et  belli  pro  amico.  Deus 
cnim ,  cumadhucin  alienis  castris  sub  hostili 
principe  et  signo  stipendia  faceremus ,  summa 
cum  benignitatc  nos  vocavit ,  vcnientes  cum 
majore  recepit.  Huc  referri  polest  illud  Pro- 
verb.  ',1  :  Extendi  manum,  et  non  fuit  qui  aspi- 
ceret.  Queritur  enim  quod  ,  cum  multos  ad 
se  veluti  sublato  signo  evocasset ,  nemo  nomen 
illi  dederit  :  hocc  Roa.  Huc  pertinet  quod  ma- 
nus  exlendere   sil  pacisci  et  reconciliari    vo- 

COr.NFT.    A    I.AIMDE.      TOU     III. 


iii;i.\  SALOMON18.  Cap.  I.  U 

lniiis,  (|.  (I.  Deua  i  go  lojuriarum  iiiiln  a  vobla 
iilatarum  oblitua,  prlor  extendi  dexleram  In- 
\iians  voa  ad  meam  reconclllalionem  .  utque 
voa  vicissim  in  aignum  renovatl  foaderia  dex- 
teram  vestram  meoa  conaereretia  \  at  voa  me 
extendentem  manum  reapuiatia  ,  veatramqui 
relraxistia. 

Septlmo,  Beda  :  Extendere  manum,  inquit  , 
esi  beneQcia  offerre  «'t  conferre  ,  imo  incogi- 
tanii  ea  Ingerere et oblrudere.  Juxta  banc  phra 
sin,  ait  Eccles.  cap.  l\.  .*JG :  Non  sit  porrecta  ma- 
nus  tua  ad  acciplendum t  ct  ad  dandu/n  coliecta. 
iiinc  Artaxerxea  Longimanua,  tesle  Plutarcho  In 
Apoph.  regum  ,  dicebal  sibi  quasi  piincipi 
(qui  est  Dci  imago  in  terra)  manum  ad  dan- 
Qum,  puta  dexleram  ,  esse  iongissimam  ,  altc- 
ram  vcro  ad  delrahendum  ,  puta  ainiatram  , 
contractam  cssc  ct  brevissimam: flegaWua  enim 
esse  addere,  quam  adimerc.  Sic  Deus  ad  dandum 
est  longimanus  ,  ad  accipicndum  vcro  brevi- 
manus  ,  irno  nullimanus.  Quocirca  S.  Paulus 
celebrat  hanc  Cliristi  scnlenliam  :  Bcalius  cst 
magis  dare  quiim  accipere ,  Aclor.  20.  35.  Vidc 
ibi  dicla. 

Oclavo  ,  exlensio  manus  signum  est  commi- 
nantis  :  sapientia  cnim  minalur  iis  ,  qui  sc  vo- 
canlem  respuunt,  poenas  gravissimas,  uti  mox 
audicmus. 

Deniquc  extensio  manus  signum  esl  summi 
amoris  ct  desiderii ,  quo  Deus  et  sapieniia  ho- 
mines  omnes  expansis  charitatis  brachiis  com- 
plecti,  slringere,  sibiquc  agglutinare  salagunt. 
Hac  de  causa  Chrislus  in  cruce  brachia  cxten- 
dit ,  ut  iis  totum  mundum  amantissime  com- 
plecterelur  ,  imo  extendit  manus  quasi  rogans 
et  obsecrans,  ut  ad  eum  accedamus.  Extentli- 
mus  enim  manus,  cum  Deum  oramus  et  obse- 
cramus,  uti  multis  ostendi  1.  Timoth.  2.  8.  Hoc 
est  quod  qucritur  Christus  Isaiae  65.  2.  ct  Ro- 
man.  10.  21 :  Expandi  manus  meas  tota  die  ad  po- 
puium  increduium  ,  qui  graditur  in  via  non  bona 
post  cogitaliones  suas. 

Nota.  Ha3c  primo  et  proprie  ad  primam  voca- 
tionem  ,  qua  peccator  ex  peccato  evocatur  ad 
sapientiam,  id  est  justitiamet  virtutem,  perti- 
nent;  quia  enim  hanc  respuunt  impii  suis  cu- 
pediis  addicli,  idcirco  eis  perditionem  commi- 
natur.  Secundario  tamen  ct  consequenter  pos- 
sunt  adaptari  secundae  vocationi ,  qua  quis  cx 
minori  justitia  vocatur  ad  majorem ,  v.  g.  ad 
perfcctionem  ,  vel  ad  vitam  religiosam.  Ihec 
enim  vocatio  licet  non  sit  praeceptum  ,  sed  con- 
silium ,  tamen  quia  a  Dco  manat,  nullo  modo 
rcspuenda  est,  ne  cjus  sapientiam  ,  bonitatem 
et  majestatem  spernerc  et  dcspicere  videamur  , 
quod  sane  Deo  est  injurium.  Spernitur  enim 
ejus  sapientia,  cum  ejus  vocantis  ad  se  consi- 
lio  posthabito  mundi  consilium  sequimur.  Sper- 
nitur  ejus  bonitas,  cum  ejus  gratiae,  quam  tam 
liberaliter  vocaio  offert,  bona  seculi  caduca  an- 
teponimus.  Quocirca  Deus  hanc  sui  injuriam 
solet  grayiter  punire  et  ulcisci ,  pcenis  lam  pree- 
sentibus  quaoi  eeternis. 

Memorabile  et  huic  loco  proprium  est,  quod 
narrat  S.  Antoninus,3.  p.  tit.  24.  cap.  9.  §.  7. 
Cum  quidam  aliquando  Franciscani  Ordinis 
votum  susccpisset,  postea  vero  mutato  consi- 
lio  factus  essetCanonicus,  postpaucos  menses 
incidit  in  morbum  lethalem  :  quam  ob  causam 
admonitus  a  suis  de  anima  per  confessionem 
expianda  ,   respondit  nil  essc  opus ,  quoniam 

G 


42  COMMENTAIUA  IN  PRO\ERBIA  SALOMONiS.  Cap.  I. 

ostensum  sibi  esset  sc  esse  damnatum  ;  quarecunf  ,  adulationem   pro   humilitate  suscipiunt 
ne  amplius  sibi  molesti  essent,  quia  non  posset 


confiteri.  Apparuit  enim  mihi,  inquil,  Dominus 
iratus,  dicens  :  Vocavi  et  renuisti;  ideo  vade  ad 
poznas  inferni;   quo  dicto  expiravit.  Simile  est 
quod  in  Vita  S.  Bern.  legimus  de  fralre  ejus  Ge- 
rardo:  hic  enimcum  Bernardi  monita  de  seculo 
deserendo,  juventutis,  novaeque  militiae  fervore 
calidusobslinate  respueret;  Bernardus  prophe- 
lico  spiritu  jam  tum  impulsus  ,  digito  in  ejus 
latus  inlento  :  Veniet,  ait,  dies  et  cito  veniet  , 
cum  iancea  huic  tuo  lateri  infixa  pectus  aperiet 
salutaribus  consiliis ,  quibus  nunc  est  clausum. 
Quod  ut  dixit ,  ita  evenit  :  paucos  enim  post 
dies  eo  ipso  loco  vulneratus  in  pugna  ,  captus 
etiam  ab  hostibus  ,  cum  recordatus  esset  fra- 
ternse  prsedictionis ,    clamare   coepit   se    mo- 
nachum    esse   Cisterciensem.   Plura    recenset 
P.  Platus  ,  1.  3.  de  Bono  status  Relig.  cap.  ult. 
Denique   Lucas   Abbas   S.    Cornelii   (  exstat 
tom.  1.  Biblioth.  sanctorum  Patrum )  in  Sum- 
mariolis   ad  Comment.  Aponii  in  Cant.   hanc 
gnomen  sic  legit :  Clamabam  ,  et  non  exaudie- 
balis  ;  extendebam  verba  mea ,  et  non  intende- 
batis.  Itaque  et  ego  vestram  perditionem  ridebo. 
Ha?c  ten^ibilis   ( pergit  Lucas  )  locutio  ,  qux  U- 
quefaciet  animam  conlemnentem  Dei  prcecepta, 
lacrymabiliter  demonstrat ,  qualia  perpessa  sit , 
eo  quod  pulsanti  Christo  aperire  contempseril. 

25.  Despexistis  omne  consilium  meum,  et  m- 
crepationes  meas  neglexistis.  ]  Gravis  est  haec 
querela  sapienliae  et  Dei,  de  sui  despeclu.  Des- 
picere  enim  plus  est  quam  spernere  vel  con- 
temnerc  :  despicere  enim  est  quasi  infra  se  , 
et  ad  pedes  suos  projectum  aspicere  et  asper- 
nari :  ex  adverso  suspicere  est  sursum  aspicere 
et  venerari ,  quasi  supra  nos  aspiciamus   ali- 
quem    esse  collocatum  ,   quem    revereamur. 
Unde  pro  despexistis  hebr.  est  ijnsn   tiphreu  , 
id  est,   evacuastis  ,  otiosum  et  irritum  fecistis  , 
Septuag.  axupouj  E7Tout75 ,  id  est  exauctorata  fecis- 
tis  ,  auctoritatem  eis  ademistis  ,  irrila  ct  cassa 
fecistis ,  ut  scilicet  apud  vos  nullum  pondus  , 
nullam  vim  obtinerent ;  Symmachus  et  Theo- 
dotion  ,  dissipastis ;  R.  Salomon ,   abolevistis  ; 
Pagninus  ,  cessare  fecistis  ;  Tigur.  negtigitis  ; 
Chald.   commutaslis;  pro  neglexistis  hebr.  est 
OiraN   nS  lo    abithem,   id  est,  non  voluistis ; 
Septuag.  rebelles  fuistis;  Complut.  non  intendis- 
tis.  Omnia  hsec  eodem  redeunt,  q.  d.  Despexis- 
tis  consilia  sana ,  quae  ego  vobis  in  vestrum  bo- 
num  et  salutem  suggessi ,  et  pro  eis  amplexi 
estis  consilia  noxia,  quae  vos  in  ruinam  agunt, 
ut  rebus  frivolis  vacaretis  ,  atque  somno  et  de- 
sidiae  vestrae  indulgeretis ,  ne  in  obtinenda  sa- 
pientia  aliquid  laboris  impenderetis  ,  atque  ut 
id  videremini  ratione  et  jure  agere,  commu- 
lastis  nomina  sapienliae  et  insipientiee  ,  puta 
virtutum  et  viliorum  ;  ut  virtutes  quas  cgo  sug- 
gessi  vobis  ,  diceretis  esse  vitia  ;  ex  adverso 
vitia,  quae  amabatis,  virtutum  nomine  pallia- 
retis  et  decoraretis.  Sic  enim  mundani  fortem , 
inquit  Nazianz.  orat.  20  ,  appellant  temerarium  ; 
prudentem  et  circonspectum  ,  timidum;  temperan- 
tem,  agrestem  et  inhumanum  ;  jusium ,  asperum. 
Sic  humilem  vocant  pusillanimemetabjectum; 
prodigum  vocant ,  liberalem  ;  avarum  ,  fruga- 
]em;  iracundum,  magnanimum  ;  gulosum,  jo- 
vialem  ;  dicacem,  eloquentem;  superbum^  ex- 
celsum.  Ex  adverso  :  Quidam,  inquit  S.  Hieron. 
acl  Demeti  iadem ,  superbiam  Ubertatis  loco  du- 


maliliam  prudentia  vice  amplectuntur,  et  stulli- 
tice  simpUcilatis  nomen  imponunt,  ac  demum  fal- 
taci  et  pessima  similitudine  decepti  vitiis  pro  vir- 
tulibus  gloriantur.  Nonne  hi  aureos  nummos  cum 
adutterinis  commulant? 

26.  Ego  quoque  in  interitu  vestro  ridebo  et 
subsannabo,  cum  vobis  id  ,  quod  timebatis  ,  ad- 
venerit.  ]    Hebr.  cum   venerit ,  D37nD  pachde- 
chem,  id  est ,  pavor,  horror ,  stupor  vester,  id  est 
cum  venerit  terribilis  clades  quam  pavebatis  , 
horrebatis  et  cujus  vehementiam  obstupescitis. 
Pro  in  interitu  hebr.   est  Dmni  beedechem  ,  id 
est  confraclione  ,  vel  contritione  vestra;  Aquila  , 
in  inundalione;  Septuag.  in  perditione  ;  Symm. 
in  collocatione ;  Arabic.  propterea  ridebo  exilium 
veslrum;  Tigurina,eg7> advestri perniciem  ridebo; 
Vatablus  ,  in  calamitate  vestra;  S.  Augustinus  in 
tract.  33.  in  Joan.  legit  superridebo ,  id  est  effuse 
ridebo :  Inter  desperationem ,  ait,et  spem  fluctuat 
animus.  Metuendum  est  ne  te  occidat  spes,  et  cum 
multum  speras  de  misericordia  ,  incidas   in  judi- 
cium.  Metuendum  est  rursus  ne  te  occidat  despera- 
tio  ,  et  cum  putas  jam  tibi  non  ignosci ,  quia  gra- 
via  commisisti ,  non  agas  poznitentiam  ,  et  incur- 
ras  injudicem  sapienliam ,  quoe  dicit :  Et  ego  ves- 
trce   perditioni   superridebo.    Sic    quoque    legit 
S.  Cyprian.  I.  de  Singularit.  cleric.  sub  initium. 
Pro  subsannabo ,  Septuag.   vertunt  ,  gaudebo  ; 
Lucifer  Calar.  Apolog.  pro  S.  Athanasio  et  S.  Cy- 
priano  legunt,  gratulabor  adversum  vos  ;  B.  An- 
tiochus,  hom.  38.  de  inobedientia.legit  :  Quia 
vocavi,  et  non  obedivistis ,  sed  irrita  fecistis  con- 
sitia  mea,  igitur  et  ego  vestro3  perditioni  insul- 
tabo ;  Syrus  :  Exultabo,  cum  veneril  super  vos 
vastilas  et   perditio  repentina;   Hebr.   est  3J?Sn 
elac,  id  est,  subsannabo,  vel  balbutiendo  et  blcese 
loquendo  vos  irridebo  :  nyb  laac  enim  significat 
blaesilatem  et  balbutiem,  indeque  irrisionem  , 
quse  per  ea  fieri  solet.  Vide  dicta  Isaiae  28.  11. 
Porro  subsanna  est  sannas,  irrisiones  et  probra 
velut  stulto  irrogare.   Unde  Cselius  Rhodigin. 
1.  15.  Antiq.  lect.  cap.  22  :  Apud  Cratinum  ,  ait, 
sannasfatuum  significat;  undeet  sanna  verbumLa- 
tinis  frequens,  puto  defluxit,  etiamsi  a  narium  so- 
nitu  Grammatici  opinentur  dictum.  Sanna  enim 
est  solutus  risus  et  derisus.  Unde  sannio  voca- 
tur,  qui  soluto  risu  et  contortis  corporis  totius 
partibus ,  immoderatam  quamdam  alios  deri- 
dendi  formam  effingit,  et  aliorum  mores  inepto 
quodam  gestu  per  contemptum  exprimit  ,   ut 
slultus  propemodum videatur  ac  ridiculus.  Unde 
Cicero,  I.  2.  de  Oratore:  Quid  enim,  ait,  potest 
esse  lam  ridiculum  quam  sannioest? sedore,vultu, 
imitandis  moribus  ,  voce,  denique  corpore  ridetur 
ipso.  Loquitur  anthropopathus ,  sive  humano 
more  :  nec  enim  risus,  qui  fit  deducto  ore ;  nec 
sannae,  quae  fiunt  contracto  naso  ;  nec  ira  ul- 
lave  passio  cadit  in  Deum  qui  incorporeus  est 
et  immulabilis.  Tu  enim,  Domine  poteniissime  et 
justissime ,  ait  S.   August.  1.   Confess.  cap.  U  , 
stabitis  et  immulabilis  es:  amas,  nec  02stuas  ;  ze- 
las  et  securus  es  ;  pcenitet  te,  et  non  doles  ;  iras- 
ceris  et  tranquilluses.  Igitur  hic  risus  et  subsan- 
natio  significat  Dei  grave  justumque  odium  , 
quo  aversatur  et  acriter  plcctit  impios  sui  con- 
temptores  ;  non  quod  Deus  delectetur  tortura 
impiorum,  sed  quod  delectetur  justitia  ,  justa- 
que  vindicta  ,  qua  juste  plectuntur  scelerati.  Ita 
S.  Bern.  serm.9.  inpsal.  Qui  habilat ,  citalis  hisce 
Salomonis  verbis  :  Ego  quoque  in  inleritu  vestro 


COMMENTAMA  IN  PHOVl 

riiUba.  Quid  ergo  ,  ail .  in  insiplentium  interltu 
sapientice  credimus  ptaciturum  ,  nisi  justissimam 
suam  dispositionem  et  irreprfhenslbitem  ordinem 

rrrttin  '.'  sanr  qttod  sapa nttic  (ttnr  plarrlat ,  sapirii- 

tibus  quoque  placeat  necesse  esi  universls.  Unde 
Symmacb.  rerlil  :  Ridebo  tn  coilocatione  vcstra. 
Deui  enlna ,  ili  ibidem  S.  Bern.  gaudei  ,  cum 
rei  quaeqae  iuo  looo  coilocatur,  ul  lil  ordo  eon- 
gruui  iciinn  in  toto  uoiveno.  Locui  autem 
piorum  eit  coilum  ,  locui  impiorum  esl  lnfer- 
iuis.  Geodel  ergo,  cum  quiique  pioram  in  coslOj 
ct  quisque  impiorum  in  inferno  ■  loco  et  gradu 
suo  pro  meritis  vel  demeritie  coilocatur  :  gau- 
det  enim  ordino  reram.  Ordo  eaim  est  com- 
mune  bonnm  totiui  uaiversi,  et  cqnsequenter 
aiagalarum  ejui  partium. 

Sensusergo  esl ,  q.  d.  Uiihomo  liomini  se  of- 
fendenti  offensui ,  eum,  dum  in  gravi  misfiria 
conslitnins  est,  suam  opem  implorantem  ri- 
dere  dicitur,  einn  ejns  preces  spernil,  imo  ri- 
det,  illique  suam  ingratitudinem  et  scelera  ex- 
probrat,  ac  in  ejns  miseria  gaudet;  ila  et  ego 
gaudebo  in  jnsla  vcsiri  punitione  et  interitu  , 
tum  praesenti,  tum  aelerno,  ac  vos  in  ea  perpe- 
luo  deseram,  el  crimina  vcstra  vobis  in  faciem 
per  ipsannnet  vestrani  conscientiam  perpelim 
vobis  acclamantem  ,  per  parentes,  socios  , 
caeterosque  vobiscum  damnaios ,  perque  ipsos 
dsemones  insultantes  objectabo.  Alludit  Salo- 
mon  ad  illud  Davidis  patris  sui  :  Qui  Imbitat 
in  coclis  irridebit  eos,  ct  Dominus  subsannabit  eos, 
Psal.  2. 

Est  sarcasmus  sive  hostilis  irrisio.  Ridet  enim 
Deus  impios,  qui  sua  monita  riserant ;  congrua 
justaque  punilionis  mensura  ,  risus  risui,  sub- 
sannalio  subsannalioni  respondet.  Mitius  mi- 
nusque  plene  explicat  S.  Greg.  9.  Moral.  c.  20. 
io  hunc  modum  :  Ridere  Dei  est  liumana  nolle 
afflictioni  misereri ;  quare  ego  quoque  in  interitu 
vestro  ridebo ,  hoc  est  afflictioni  vestra  nutta  pie- 
tate  compatiar.  Sed  adhuc  amplius  inuuilur 
hoc  loco,  nimirum  quodDeus  peccatoribus  par 
pari  referat,  ul  aperte  significatur  in  illo  quoque, 
ac  si  dicat  :  ldem  quoque  vobis  reddam  in 
morte,  quod  in  vita  mihi  praestitistis  ,  scilicet 
risum,  subsannationem  et  aeternum  contemp- 
tum  veslri,  Audietis  enim  :  Amen  dico  vobis  , 
nescio  vos,  non  vos  estis  ex  ovibus  meis.  Porro 
Beda  exponens  hunc  locum  de  Christo  et  Apos- 
tolis:  Tale,  inquit,  est  Psal.  2.  Qui  habitat  in 
ccelis  inHdebit  eos  ,  et  Dominus  subsannabit  eos. 
ISon  quia  buccis  Dominus  irrideat ,  aut  naso  sub- 
sannet ;  sed  ea  vis  designata  est  tali  verbo  , 
quam  dedit  Apostotis ,  ut  praviderent  nihit  pror- 
sus  impios  contra  eum  supra  quam  ipse  permitte- 
ret ,  insidiis  esse  acturos  ,  quin  potius  illorum 
capta  omnia  evacuanda  ,  ejus  vero  gtoriam  post 
passioncm  per  orbem  terrarum  esse  ditatandam 
prxnoscerent ,  ideoque  supcrbiam  eorum,  eliam 
cum  maxime  vatere  conspicerent ,  pro  nihilo  con- 
temnerent 

Igitur  ridet  et  subsannat  Deus  sceleratos  sui 
suaeque  vocationis  contemptores,  jocis  risibus- 
que  vacanles.  Primo  ,  dum  eos  hostiliter,  sed 
juste  pro  meriiis  acriter  punit,  omnibusque 
irridendos  et  subsannandos  objicit;  secundo  , 
cum  eis  sua  scelera  exprobrat,  uti  immiseri- 
cordiam  exprobrabit  impiis  a  se  in  judicii  die 
damnandis  ;  tertio,  dum  de  eorum  justa  poena 
gaudet  ,  facitque  ut  omnes  Angeli  et  Sancti 
gaudcant,   uti  gavisuros  de  excidoi  Babylouis 


:m;i\  SALOMONIS.  Cap.  I. 
docel  s.  Joao.  ApocaL  is.  20  :  Exulta,  aii  ,  supi  > 

ram  rnltim  ,  rt  taUCti     tpOSiOll  <  t  l'rt>i>li(  10}  ;  quo 

iiiitin  judicavil  Dins  judicium  vestrum  dt    llla. 
Quarlo,  diiin  eos  iio^iiims,  praasertim  daemoni 
bus  ,  tradil  ,  quj  eoi  aecando  el  cruclaado  ii- 
deaal  el  subsaaaent. 

Exempla  suot :  Primum  in  Antiocho  lacrilego, 
ciijns  interitum  Deui  rtsit.  Orabat ,  Inquil  Scrip 

lura  ,  srrtrstns  Doininttm,  d  quo  non  esset  mt- 
srriraidiain  ronsecuturus ,  2.  M;uii;il>.  '.».  1."..  In 
Eiau,  <|ni  reprobatus  non  invenit  pajnitentia!  lo- 
cttiu,  quamquam  cum  lacrymis  Inquisiuel  eam  , 
Hebr.  li*.  17.  tn  Jmhcis occiioribui Cbriitl ,  qui- 
bus  bsac  ipplicat  Beda,  quoa  Romani  mb  Tito 
vastantes  illuserunl,  et  quaii  mancipia  tracta 
riinl  et  lnactarunt.  ln  excidio  Babylonil  et  Bal- 
lassar  rogil  ,  cui  Deus  ridens  insullat  per 
Isaiam  loto  cap.  13.  et  Id.  In  excidio  Tyri ,  cui 
Deus  insultal  per  Ezechielem  tolo  c.  28.  ln  exci- 
dio  Pharaonis  et  /Egypti,  cui  Deus  insultat,  Eze- 
chiel.  29.  30.  etseq. 

Porroirrisiones  et  subsannaliones  d;emonmn 
quibus  hominibus  damnatis  insultant,  videre 
est  in  Vita  Udonis  Archiep.  Marpurgmsis  ,  qui 
cum  vocem  Dei  monenlis  :  Udo,  Udo ,  cessa  a 
tudo ,  lusum  satis,  Udo  ,  negligeret,  ad  tribunal 
Christi  citalus,  ct  capite  plexus  missus  fuit  iu 
tartara,  uti  narrat  Nauclerus  volum.  3.  gene- 
rat.  43  ,  Fulgosius  1.  9.  c.  12  ,  et  nosler  Canisius 
1.  5.  operis  Mariani  c.  20. 

27.  CUM  IIUUJERIT  RKPENTINA.  CA.LAMITAS  ,  ET  IN- 
TEIUTUS  QUASI  TEMPESTAS  INGRUERIT  :  QUANDO  VE- 
NEUIT   SUPER  VOS  TRIBULATIO  ET  ANGUSTIA.  ]  Hebf. 

cum  venerit  sicut  desotatio  pavor  vester  (icl  quod 
timebalis  et  pavebatis  ,  puta  mors  :  hanc  enim 
solam  timent  impii,  qui  futune  vitce  bona  et 
mala  non  credunl),  et  exitium  vestrum;  Pagnin. 
conlritio  vestri  sicut  turbo ;  Septuag.  cum  venerit 
vobis  subito  tumuttus  et  subversio  simitis  proceltce 
(Aquila,  sutisi^w  ,  id  est  concussioni ,  terrae 
motui )  affuerit  cl  venerit  vobis  tributatio  et  op- 
pressio ;  vel ,  ut  Complut.  obsidio  vel  obsessio  ; 
hanc  enim  propric  significat  Graecum  no)  lopy.ix  -, 
Aquila,  "<xj<7!;>  id  est  superfusio  ;  Theodotion, 
zaTaTTrsusis ,  id  est  conturbatio  ,  projcipitatio ; 
S.  Cyprianus  de  Singul.  cleric.  pressura  et  ex- 
pugnatio.  Pro  repentina  calamitas  hebr.  n»S'U/*3 
kescoa,  quod  R.  Levi  et  R.  Salomon  vertunt  : 
sicut  nubes  ,  quce  repentino  molu  cietur  ,  ac  in- 
genti  strepitu  ac  fragore  detonat.  Proprie  schoa 
est  tumullus,  impelus ,  tempestas,  grassalio  re- 
penlina  cum  fragore.  Radix  enim  T\H!QJ  scaa 
significat  repente  irruere,  impressionem  facere, 
irrumpere  ,  prcecipitanter  ingruere  ,  obruero 
cum  magna  vi,  impetu  et  strepitu,  uti  fit  cum 
hostes  vi  occupant  urbem  ,  cum  domus  terrae 
motu  quassata  magno  fragore  corruit  ,  cuni 
tempestas  naves  sorbet,  cum  grando  segetes 
slernit,  cum  flumina  exundant  et  agros  obruunt. 
Simili  enim  modo  Deus  impios  suae  vocationis 
contemptores  subita, inexspectala,  vehementi  et 
horrida  strage  plectit  et  obruit ,  uli  Sodomam 
sideravit  igne  coelesti,  orbem  universum  tem- 
pore  Noe  perdidit  diluvio  ,  Pharaonem  cum  toto 
exercitu  proslravit  in  mari  Rubro  ,  Madianitas 
sub  Gedeone  mutua  ccecle  trucidavit,  Judic.  7. 
v.  20. 

Simili  plaga  plectet  Antichristum  cum  suis 
asseclis,  juxta  illud  2.  Thessal.  5  :  Cum  dixe- 
rint :  Pax  et  securitas,  tunc  repenlinus  eis  super- 
veniet  interitus,  sicut  dolor  in  utero  habenlis  ,  et 


hh 


"COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOHONIS.  Cap.  I. 


non  cfjugient.  Maxime  vero  ita  plectet  impios 
in  die  judicii,  inquit  Beda  :  tunc  enim  ira  et 
vindicla  Dei  eos  invadet  vehemens  ,  horrida , 
efficax  et  ineffugibilis  velut  prorella  ,  lurbo  , 
tempestas  et  desolalio  extrema  ■  lunc  iuvadet 
eos  tribulalio  et  angustia  ,  Hebr.  np^V  tsuka  , 
id  est  coarctatio  et  pressura,  ut  in  arclis  positi 
et  undique  malis  obsessi  evadere  nequeant,  sed 
torculari  ira?  Dei ,  et  gehennae  pressi  el  oppressi 
inconsolabiles  effundant  gemilus,  comploratio- 
nes  et  lamenta  (unde  Aquila  verlit.,  supereffu- 
sio  ;  eritenim  diluvium  malorum,  Theod.  prce- 
cipitaiio  ,  quia  prcecipitabunlur  in  gehennam  ) 
quibus  Deus  et  Sancti  irrideant  et  subsannent. 
Quocircamalisobruti  desperabundidicentmon- 
tibus  :  Caclite  super  nos;  et  coilibus  :  Operite  nos, 
Apocal.  6.  Impii  ergo  haec  prsecogitent,  si  sa- 
piunt,  ac  Deo  obsecundent  ,  ut  tanlum  malo- 
rum  agmen  evadant.  Audiant  etpaveant  Joelem 
cap.  2.  1.  detonantem:  Canite  tuba  inSion,  ulu- 
late  in  vxonte  sanctomeo,  conturbentur  omnes  ha- 
bitatores  terra?  ;  quia  venit  clies  Domini ,  quia 
prope  est  dies  tenebrarum  et  caliginis,  dies  nubis 
et  turbinis,  etc.  Ante  faciem  ejus  ignis  vorans  ,  et 
post  eum  cxurens  flamma.  Sicut  sonitus  quadriga- 
rum  super  capita  montium  exsilient :  sicut  soni- 
tus  flammai  ignis  devoranlis  stiputam.  A  facie 
ejus  cruciabunlur  populi,  omnes  vultus  redigenlur 
in  ollam ,  puta  prae  pavore  et  cruciatu  palies- 
cent  et  nigrescent  instar  ollae. 

Porro  Cajetanus  haec  omnia  explicat  de 
morte  quam  solam  timent  impii  futurorum 
improvidi.  Declarat  ,  inquit,  qualis  est  mors 
istorum  ,  quae  appellata  est  timor  et  fractioeo- 
rum.  Declarat  autem  tripliciter:  Prhno  ,  quod 
venit  sicut  desolatio,  deinde  quod  venit  sicut 
turbo,  et  demum  quod  venit  cum  tribulatione 
et  anguslia.  Oportuit  autem  ft  sapienlia  decla- 
rari  istas  conditiones  mortis  iniquorum,  ad  ma- 
nifestandum  quod  mors  non  est  hujus  vitee  pri- 
vatio  tantum  ,  sed  annexa  habet  multo  pejora 
luturee  vilae  mala.  Propterea  enim  describitur 
quod  veniet  sicut  desolalio  ,  privans  desolaium 
omni  bono  extrinseco  et  similiter  describitur 
veniens  ut  ventus  vehemens,  propellens  ad  ex- 
tranea,  ut  intelligamus  quodpeccatormoriens 
remanet  vivus  secundum  spiritum.  Propterea 
enim  describilur  miser  tanquam  desolalus ,  et 
tanquam  propulsus  a  venlo  vehementi :  nam  et 
desolatus  vivit,  etpropulsus  a  vehementi  vento 
vivit.  Unde  et  demum  miseria  ejus  describitur 
ex  multiplicatis  undique  angustiis  :  vivii  enim, 
qui  undique  angustiatur.  In  lali  itaque  miseria 
peccatorum  ,  dicit  sapientia  quod  ridebit  et 
subsannabit ,  derisibiles  et  subsannabiles  red- 
dendo  eos. 

28.    TUNC   INVOCABUNT    ME   ,    ET    NON    EXAUDIAM 

(  Hebr.  non  respondebo),  mane  consurgent  (  Sep- 
tuag.  qucerent  me  mcdi)  ,  et  non  invenient  me.] 
Nota  to  tunc  :  magnam  enim  habet  emphasim 
et  antithesim,  q.  d.  Nuncipsinolunt  audire  me 
vocantem ,  idcirco  tunc ,  cum  scilicet  immine- 
bit  eis  undique  angustia,  pari  modo  non  audiam 
eos  invocantes  me;  reddam  par  pari :  surdis  me 
surdum  praebebo.  Tunc  ergo  poena  aperietoeu- 
los,  quos  nunc  culpa  et  voluptas  tenet  clausos. 
Dices  :  Ergone  in  hora  mortis  sera  est  invo- 
catio  Dei  et  peccatoris  poenitentia  ?  Resp.  Nun- 
quam  sera  est  in  hac  vila  ,  si  vera  ;  sed  raro 
vera  ,  quae  sera.  Hi  enim  impii  invocant  Deum. 
postulantque    remissionem  non  culpnc  ,    sed 


poenae,  ut  scilicet  mortem  evadant.  Idcirco  non 
exaudiuntur,  nec  dimittitur  eis  culpa  ,  utpotc 
cum  id  non  petant,  sintque  impoenitentes  :  nee 
poena,  utpole  quae  remanente  culpa  ,  certo  et 
inexorabiliter  a  Deo  eis  impoenitentibus  est  de- 
crela  ;  sed,  etsi  poeniterent,  seria  conlrilione  , 
et  vero  emendandi  se  proposilo  ,  obtinerent 
quidem  remissionem  culpse  ,  at  non  statim 
poenae,  saltem  totius.  Mane  ergo  ,  id  est  illico 
ut  se  malis  circumdatos  viderint ,  surgent  ut 
Deum  pro  liberatione  a  morte  et  interitu  invo- 
cent  :  at  non  invenient  ,  quia  Deus  in  poena 
inexorabilis  est,  auresqueimpoenitentibus  clau- 
det ,  quia  ipsi  suas  Deo  vocanti  prius  clausere. 
Secundo,  si  t6  tunc  cum  Beda  et  Lyran.  acci- 
pias  de  die  judicii ,  clarum  est  tunc  irritam 
fore  pcenitentiam  ,  utpote  quae  fit  post  mortem 
omhiuin  et  singulorum.  Post  hanc  enim  seque- 
tur  mane  illud  ultimum  judicii  extremi  ,  quo 
Deus  inexorabiliter  piis  praemia  ,  impiis  gehen- 
nam  et  supplicia  decernet ;  juxta  illud  quod 
canimus  in  hymno  ad  Laudes  sabbati :  Et  mane 
illud  ullimum  ,  quod  prcestolamur  cernui ,  in  lu- 
cem  nobis  efjluat.  Multo  magis  impii  non  exau- 
dienlur  in  inferno  ,  uti  dives  Epulo  poslulaus 
ab  Abraham  mitti  ad  se  et  ad  suos  Lazarum,  ex- 
auditus  non  est ,  Lucae  16.  25. 

29.  EO   QUOD    EXOSAM    IIABUERINT    DISCIPLINAM 

(  Hebr.  scientiam)  et  timorem  Domini  non  sus- 
ceperint;]  Hebr.  non  elegerint.  Pro  timorem  Sep- 
tuag.  Complut.  recte  legunt  ?og0v  ,  quod  Scho- 
liastes  interpretatur  SsoiEGscav,  id  est  pietatem  , 
velDei  cultum;  Vaticaniverolegunt;.o/ov,  ides 
verbum  vel  sermonem.  Unde  S.  Cyprianus  1.  1. 
contra  Judaeos  legit  :  Sermonem  autem  Domin  i 
non  acceperunt. 

30.  Nec  acquieverint  consilio  meo.]  Hebraeus, 
noluerunt  consiliurn  meum  ;  Septuaginta  ,  neque 
volebant  meis  attendere  consiids  ;  Aquila  ,  Sym- 
machus  et  Theod.  non  receperunt  consilia  mea. 

ET  DETRAXERINT   UNIVERS.E  CORREPTIONI  ME.E.  J 

Hebr.  spreverunt  ;  Septuag.  subsannabant  ;  Sym- 
mach.  et  Theod.  irritaverunt ;  Vatabl.  exsecrati 
sunt. 

Dat  causam  cur  impii  Deum  invocantes  non 
exaudiantur,  quia  scilicet  perseverarunt  in  qua- 
tuor  hiscemembris,  quae  quatuor  continent  inju- 
rias  sapientise  per  gradationem,  qua  a  minore 
gradatim  ascendilnr  ad  majorem.  Prima  enim 
est ,  quod  oderunt  disciplinam  et  consequen- 
ter  sapientiam  :  psec  enim  disciplinam  sancit 
et  imperat.  Secunda,  quod  timorem  Domini  non 
susceperunt.  Esl  haec  major  injuria  ,  quia  in 
Deum  proxime  redundat:  qui  enim  spernit  ti- 
morem  Dei,  spernit  Deum  terribilem  et  timen- 
dum.  Unde  Septuag.  Romani  legunt :  eo  quod 
verbum  Domini  non  assumpserunt ,  id  est,  non 
ad  se  sumpserunt,  non  sibi,  sed  aliis  applica- 
runt ;  sic  enim  solent  impii  cum  conciones  au- 
diunt,  ea  quae  de  vitiis  dicuntur  et  carpuntur, 
non  sibi,  sed  aliis  applicare.  Teriia,  magis  as- 
surgit ,  quod  noluerunt  admittere  consilinm 
Dei  ,  saluberrime  illis  consulentis  :  heec  enim 
major  est  indignitas.  Quarta  et  summa  est  , 
quod  detraxerunt  universae  correptioni  meee  : 
pejus  enim  est  detrahere  quam  negligere.  Sep- 
luag.  subsannabant  meas  redarguliones.  Graecs' 
e/jLvy.T-npi&v ,  id  est  suspenso  naso  irridebanl  : 
/uuxTsip  enim  est  rvasus;  nasus  autem  olim  sub- 
dolae  irrisioni  dicaluserat,  testePlinio,  lib.  II. 
c.  32;  unde  illud  Horatii :  Nasosuspendis  adunco; 


COMMENTAIUA  l\  IY.OY 

et  tfarliat.  Nasutus  sis  usque  ticet ,  sls  deniqtu 
natns.  Ilinc  myclerismua  vocalur  sanna,  irrisio, 

81,  COMEDENT  tOITUB  PRHCTCS  \  m:  81  B,  BUIS- 
QUl  CONSILII8  B&TDRABl  vn  B.]SeptU8g.  500  IpSO- 

rum  Impietatt  impubunlur i  Lucifer  Galar.  i>ro 
s.  Athanas.  laforoooitJ  animas  suas ;  s.  Cyprian. 
de  Singul.  cleric.  sita  impietatt  saturabuntur.  Es>l 
paroemia,  signiflcans  impios,  sive  juvenea  Bint, 
sivc  Beneij  recepturos  prenam  <i  \  indictam  suia 
demeritis  congruam  el  commensam  ,  juxta  il- 
Imi  Galat.  (i.  8  ;  Qooj  seminuverii  homo  ,  hac 
,/  mitti.  i.i  :  Comede  quod  intrivisti.  Similea 
sunt  Isaias  59.  h  :  Conceperunt  iaborem,  etpepe- 
rerunt  iniquilatem.  Ova  aspidum  ruperunt%  et  tc- 
las  aranecB  texuerunt;  qulcomederit  de  ovis  ea~ 
ruin  ,  vwriclur  ;  ct  quod  confolum  cst  ,  crumpct 
in  regulum. 

Aliudit  ad  illud  Davidis:  Labores  tnanuutn  tua- 
rum  quia  manducabis,  Psal.  127.  2.  kl  facit  Deus 
primo,  cum  ctiicii  ut*voluptales  et  dign-.tates, 
quas  amhiverunl  impii,  vertantur  illis  iu  nau- 
seam,  luctum  et  tormentum  ;  sicut  coucupis- 
centia  coiurnicum  versa  fuit  Hcbraeis  in  nau- 
seam  ,  numer.  11.  20.  idquc  pcr  saturitatem  et 
pletboram  ,  sive  nimiam  repletionem*  Undc  il- 
lud  :  Omnis  saturitas  mala  ,  panis  auiem  pcs- 
sitna.  Sic  juvenes,  qui  vacaruut  gulae  ct  libi- 
dini  ,  Dcus  punit,  dum  facit  ut  in  sencctutc 
laborent  podagra,  astbmate  ,  calculo,  morbo 
Gallico,  etc. 

Secundo  ,  cum  cflicit  ut  studia  et  consilia 
impiorum  infelices  habeant  successus,  et  in  ip- 
sorum  pcrnicicm  recidant.  Unde  Vatablus  sic 
cxponit  :  Isqtte  ctd  saturilatcm  utcnlur  consiliis 
suis  ;  Detts  cnim  deseret  eos  ,  ut  stto  se  constlio 
regant.  Qui  cnim  nolunt  rcgi  a  prudenlia  Dei , 
necesse  est  ut  regantur  ab  imprudentia  sua ,  ac 
in  mukos  labanlur  errorcs ,  pericula  et  damna. 

Tertio  ,  cum  impietatem  eorum  secundum 
demerita  castigat  et  punit ;  sicut  punivil  gulam 
Hebrseorum  innnillendo  in  eos  plagam'mortis  , 
unde  locus  vocatus  est  sepulcra  concupiscen- 
tiaj ,  Numer.  11.  33.  Simili  modo  Deus  justa  vin- 
dicla  ,  cuilibethominum  cqncupiscentiae  suum 
desUnat  supplicium  et  sepulcrum.  Peccator 
crgo  pcr  peccata  sibi  ipsi  pleclit  virgas  el  fla- 
gella.  Ac  sicut  sibi  quisque  suae  fortunap  est  fa- 
i>er,  ita  ipse  sibi  su?e  miseriee  et  infelicitatis  cst 
ligulus  et  faber ,  uti  docet  Isaias  c.  50.  v.  ult. 

Denique  alii  sic  exponunt  :  Impii  sua  impie- 
tatc,  id  estsua  impia  vivendi  consuetudine,  re- 
plebuntur,  id  est  replebunt  se  continuis  suis 
vitiis  et  sceleribus.  Haec  enim  magna  est  eo- 
rum  stullitia ,  seque  ac  pcena ,  prneseriim  quia 
continuo  magnis  augmentis  damnationem  eo- 
rum  auget  et  aggravat.  Hoc  est  quod  dicitur 
Job  20.  11  5  055«  ejus  implebunlur  vitiis  ado- 
iescentia  ejus ,  et  cum  eo  in  pttlvere  dormient. 
Viiia  cnim  juvenlutis  comitantur  bominem  usque 
ad  seniuin  ,   nec  eum  ante  mortem  deserunt. 

32.  Aversio  paiivulorum  (rudium,  simplicium, 
insipientium  )  intebficiet  eos  ,  et  prosperitas 
stultorum  perdet  illos.]  Perperam  aliqui  pro 
aversio  legunt  adversio  ;  Arabicus  :  Ouoniam 
pro  eo  qttod  opprimebant  pueros  ,  occidentur.  Est 
conclusio  et  epipbonema  .  paucis  complectens 
causam  ruinae  impiorum.Quaeres:  quaenam  haec 
aversio?  Primo,  Chaldieus,  Pagninus,  Vatablus, 
Baynus  ct  nosier  Salazar  censent  esse  quietem 
et  prosperitatem  :  rebus  enim  secundis  slulti 
solcnt  perdi  ,  ut  to  aversio  parvulorum  interfi- 


ERBIA  SALOMONIS.  Cap.  I.  a8 

i  ti  1 1  os,  explicetur  per  Id  rruod  lubdit :  iu  pi  o- 
sperltat  stultorum  perdet  eos,  sir,  enim  Hcbrxi 
iu  carmine  ei  rhythmo  prlus  hemisticbium  e% 
plicanl  per  posterlus.  i  nde  Syrui  pro  aversio 
verlil  :  Conversio  insipientium. 

Secundoei  proprie^ovffrj/o,  vel  ul  Tigurina  , 
defectio, intelligltura  ratione,  a  recto,a  saplenlia, 
.i  Dco.  Igitur  aversionem  Inlelligit  quadrupji- 
ccin  ,  quam  descripsit  v.  29.  dicena  :  Eo  quod 
exosatn  habuerint  discipiinam  s  et  timorem  Do- 
iniui  non  susceperint  ,  nec  acquleverint  consilio 
mco ,  et  detraxerint  universa  correpttoni  m 
EOenim  respicit,  seseque  refert  Quare  aver sio 
haec  est  u  disciplina,  a  timore  Domini,  a  consi- 
lio,  a  correptione  Baplenliss.  Notat  enim  hoc 
versu  duos  terminoa  peccati,  unum  a  «pio,  alte- 
rum  ad  quem.  in  omni  enimpeccatoestaversio 
a  Dco  Deique  lcge,  etconversio  ad  prosperita- 
tem  el  commoda  bonorum  temporalium.  Undu 
S.  Thomas  et  Scholiast.  peccatum  sic  deliniuui  : 
Peccatum  cst  ctversio  a  bono  summo  el  increalo  , 
ac  conversio  ad  bonum  caducum  el  creatum.  Qtti 
cnim  a  Deo  avertitur  et  prosperalur ,  lunto  pcrdi- 
tioni  ftt  propinquior  ,  qttanto  a  zeto  discipUnce 
invenitur  atienus ,  inquit  hunc  locum  explicans 
S.  Gregorius ,  lib.  1.  in  Ezechicl.  homil.  12. 
Unde  1\.  Levi  :  n3TOQ  mcscuba ,  inquit  ,  est 
recessus,  (|uo  peccalor,  eo  quod  minus  propo- 
siii  sit  tenax,  modo  in  hoc,  modo  in  oppositum 
se  converlit ,  prout  menlis  aestu  abripitur.  llinc 
impii,  licet  grandsevi,  vocantur  parvuli ,  quia 
instar  parvulorum  cupidinibus  suis  agunlur  et 
rapiunturjuxta  illud  Senecoe  adLucilium :  Auc- 
toritatem  habemus  senum  ,  sed  vitia  puerorum  , 
imo  infantium. 

Porro  aversio  haec  tum  passive,  qua  scilicet 
impii  avertunlur  a  Deo  juxta  sensum  jam  da- 
lum  ;  lum  active,  qua  scilicet  ipsi  parvulos 
seducunt,  et  a  Deo  avertunt,  accipi  potest.  Ac- 
tivam  accipiunt  Septuag.  unde  vertunl:  Proeo 
quod  injuriam  inferebant  parvulis ,  occidentur  ; 
et  Lucifer  pro  S.  Athanas.  nam  quia  decipiebant 
parvttlos ,  occidenlur. 

Et  prosperitas  stultorum  perdet  illos.  ]  Pro 
prosperitas  hebr.  est.  mb©  scalvat ,  quodAqui- 
la,  Symmach.  JNoster,  Pagnin.  et  Vatabl.  pro- 
prie  vertunt,  prosperitas ;  Chald.  error;  Sept. 
vero  £S-:tzt//os  ,  id  est,  inquisitio  ,  examinalio  ; 
hinc  Arabicus  vertit,  investigatio  ;  puta  exquisi- 
lum  judicium,  quo  a  Deo,  Christo  et  Sanctis, 
proeserlim  quos  afflixerunt  ,  examinabuntur , 
judicabuntur  et  damnabuntur  in  die  judicii.  Aut 
potiusexaminatioestipsaprosperitas;haec  enim 
hominis  indolem,  virtutem  et  yitium  patefecit. 
NamutaitS.  Anselm.  in Senient\is:TribuUuio pro- 
bat  unampalientiam,prosperitas  vero  omnesvirtu- 
tesexaminat.  Porro  AbenEzra  de  culpa  sicexpli- 
cat,  q.  d.  Stulti,  id  est  impii,  sua  quiete  per- 
duntur,  interimunturque  improvidi  :  cum  enim 
alta  pace  perfruantur,  sceleribus  sese  obstrin- 
gunt.  Consequenter  pari  modo  de  poena  expli- 
ces,  q.  d.  Impii  sua  prosperitate  insolescenles 
provocant  iram  Dei  et  hominum,  qua  fit  ut 
perdantur  et  opprimantur,  uti  periit  Sodoma  , 
juxta  illud  Ezech.  16,  A9  :  Hcec  fuit  iniquitas  So- 
domce  superbia,  saturitas  panis  et  abundanlia, 
et  otittm.  Ob  haec  enim  in  tanta  scelera  prolapsa 
est,  ut  coelesti  ignedeflagrarit.  Prosperitasergo 
impioruminmagnamcalamitatem  desinit,ideo- 
que  est  prospera  adversitas  ,  elfelixinfclicitas. 

Pracclare  S.  Bern.  ser.  3.  in  Domin.  Palm.  no- 


Zt6  COMMENTARIA  IN  PROV 

tat  dici;  Prosperitas,  non  omnium,  seCLstutto- 

ramperdet  illos  ,  quia  sapienies  norunt  prospe- 

ritate   uti  modeste  acl  suum    commodum  et 

profectum.  Idem  lamen  lib.  2.  cle  Consider..  c. 

12.  docet  sapienti  majusesse  periculum  apros- 

peris  quam  ab  adversis.  Prosperitas  enim  incau- 

tis,  axl,  esthocad  disciplinam,  quod  ignis  ad  ce- 

ram,  quod  Solis  radius  ad  nivem  vel  glaciem. 

sapiens  David,  sapiens  Salomon  fuit  :  sed  blan- 

dientibus   nimis  secundis  rebus  alter  ex  parte, 

alter  ex    toto  desipuit.  Magnus,  qui  incidens  in 

adversis,  non  excidit  vel  pariun  a  sapientia;  nec 

minor,cui  prcesens  felicitas  siarrisit,  non  irrisit. 

Quamquam   facilius  invenerim  ,   qui  sapientiam 

retinuerunt  contraria  sibi  forluna,  quam  qui  pro- 

pitia  non  perdiderunt.  ldem  serm.   39.  in  Cant. 

Luxurice  currus  quadriga  volvitur,  quatuor  rotis 

vitiorum,  ingluvie  videlicet  ventris ,  Libidine  coi- 

tus,  molLitie  vestium ,  olii  soporisque  resoLutione. 

Trakitur  equis  cequc  duobus,  prosperitate  vitce  et 

rerum  abundantia  ;  et  qui  his  prcesidentduo,  igna- 

vice  torpor,  et  infula  securitas;  quia  et  copia  in 

ignaviam  soLvit  et  secundum  Scripturam,  Prospe- 

ritas  stuLlorum  perdet  ULos  :  non  sane  ob  aiiud , 

nisi  quoniam  mciLe  securos  reddit.    Cum  autem 

dixerint:  Pax  etsecuritas,  tunc  subitaneus  super- 

veniet  eis  interitus,  1.  Tliessalonicens.  capite  5. 

versu  3. 

Moraliter  ergo  disce  magis  limenda  esse 
prospera  quam  adversa,  majusque  pectus  re- 
quiri  ad  illa  quam  ad  haec  moderanda.  Sapienter 
Salvianus  lib.  6.  dc  Gubernat.  Tanta,  ak,i'erum 
secundarum  prosperilate  corrumpimur,  tanta  mo- 
rum  insolentium  pravitate  vitiamur ,  ut  et  Dei 
penitus  obLiviscamur  et  nostri,  etc.  ad  koctanlum 
dala  a  Deo  quiete  utimur,  ut  in  ebrielate ,  ut  in 
luxuria,  ut  in  flagitiis,  ut  in  rapinis ,  ut  inomni 
scelere  atque  improbitate  vivamus:  quasi  vero  be- 
neficium  clatce  pacis  sit  vacatio  probrositatis ,  et 
ad  hoc  inducias  traiiquULLtatis  Deo  donante  capia- 
mus ,  ut  Licentius  securiusque  peccemis.  Indigni 
itaque  ccetestibus  donis  sumus. 

Quocirca  sapienter  monet  Isidorus  Pelusiota 
lib.  3.  epist.  255:  Daoperam,  ait,  vir  opthm,  ne 
te  tanquam  unum  e  vidgo  mutet  rerum  secunda- 
rum  aura.  Verum  firmum  et  constantem  amicis 
servet  phUosophia,  cumqua  es edticaius.  ILludenim 
imperitis  ac  gregariis  contingere  soLet ;  hoc  autem 
iis  qui  insigni  sapienlia  pnediti  sunt.  Nam  ut  ait 
Ausonius  de  C:»[iua  :  Freta  sscundis  nescivit  ser- 
vare  modtim.  Et  Plautus  in  Pseudolo: 

Quisi  solstilialis  lierba  paulisper  fui, 
Repente  exortus  sum ,  repeute  occidi. 

Et  alius  : 

Forlunam  reverenter  habe,  nam  vitrea  tota  est  ; 

Cumque  uihil  statuis  finnius  esse,  ruit. 
Res  ut  lasta  re  lit,  mens  ebria  surgit  in  altum  , 

Optimi  sors  honini  pessima  cordi  facit. 

S.  Ambros.  dum  ad  domtim  divitis  cujusdam 
divertisset,  qui  sibi  omiia  ex  voto  toto  vitae 
tempore  evenisse  gloriabatur ,  e  vestigio  reces- 
sit  :  rogatus  a  comite  cur  fugeret  tam  libera- 
lem  hospitem  :  Ne,  ait,  una  cum  eo  perpetua 
prosperitate  uso  mile  peream.  Neque  id  vanum 
omen  ;  vix  enim  domo  recesserat,  dum  ea  cum 
omnibus  eam  iucolenlibus  lerrae  hiatu  fuit  ab- 
sorpta.  Ita  Paulinus  in  Vita  S.  Ambr.  Nam,  ut 
ait  ille  :  Ira  numinis  procuL  diuque  abesse  ii  tam 
secun.lis  repus  non  pjtest.  Et :  PLeramju:  secundis 


EUBIA  SALOMOMS.  Cap.  I. 

rebus  prceter  meritum  uti ,  stoLidis  hominibus  ma- 
jorum  calamitatum  inilium  prcebet.  Hes  enim 
prosperce  judicium  scepe  depravant.  Quocirca 
orat  ille  :  O  numen,  meis  admisce  prosperis  quid- 
dam  mali.  FragUitatis  enim  humance  nimia  iu 
prosperis  est  oblivio.  Res  secundas  hinc  superbia  , 
inde  ambit  lascivia.  Adversa  frenant ,  prosperu 
animos  efferunt.  Rarissima  in  re  prospera  pruden- 
liaest.  Tumidus  secundis ,  timidus  est  idemin  ma- 
Lis. 

33.  Qui  autem  me   (sapientiam,  quae  a  vers. 
20.  hucusque  loquitur  etconcionatur )  audierit, 

ABSQUE  TERR.ORE  REQUIESCET,  ET  ABUNDANTIA  PER- 
FRUETUR,  TIMORE   MALORUM   SUBLATO.  ]    Vatabl.  et 

Pagnin.  Qui  autem  mihi  obtemperat,  tutus  (  hebr. 
inspe,  vel  fiducia,  id  est  fiducialiter )  habitabit 
et  securus  erit  a  maLorummetu;  Syrus:  securus 
erit  d  muLtitudine  iniquitatum.  Nota  rb  habitabit  : 
impiienim  magnas  spes  concipiunt,  sed  in  illis 
non  habitant,  quia  iis  excidunt,  adeoque  illae 
saepe  vertuntur  in  desperationem  :  justi  autem 
in  spe,  quasiin  domo  propria,  perpetuo,  secure 
et  fidenter  habitant;  quia  certi  suut  de  Dei  ope, 
et  obedientiae  ac  justitiue  sure  remnneratione. 
Porro  Jansenius,  Baynus  et  Salazar  haec  acci- 
piunt  de  bonis  pr3esentis  vitae  ;  hsec  enim  a  Deo 
promissa  erant  Judosis  illius  aevi,  q.  d.  Qui  me;e 
disciplinae  studuerit  et  obedierit ,  bonis  cunctis 
affluet;  vel  prospere  aget,  id  est  non  variam, 
sed  constantem  experietur  forlunam,  adeo  ut 
metu  vacet  timore  matorum  sahlato,  id  est  in- 
fortuniorum,qua3solentfelicitatemcommulare, 
juxla  illud  a  Deo  promissum  :  JerusaLem  habi- 
tavit  confidenter,  Jerem.  33.  16.  Et  comedetis  pa- 
nem  vestrum  in  saturitate ,  et  a')sque  pavore  ha- 
bitabitis  in  terra  vestra.  Dabo  pacem  in  finibus 
vestris  :  dormietis  et  non  eritqui  exterreat ,  Levit. 
26.  5.  Unde  Chald.  hoc  loco  vertit :  Prosperitas 
qud  stuLti  superbiunt  ad  bonis  vertitur. 

Verum  sub  bonis  temporalibus  ,  quae  Deus 
promisit  Judaeis,  mystice  hic  et  alibi  in  Script. 
inlelliguntur  bona  spiritualia  promissa  Chris- 
tianis ;  illa  enim,  utpote  caduca  etexigua ,  erant 
veteris ;  haecsunt  noviTestamenti,  quia  cceles- 
lia,  divina  et  aeterna.  Justus  ergo  Christianus  , 
qui  pie  vult  vivere,  etsi  cruces  exspectet  :  O/H' 
nes  enim,  qui  pie  voiunt  vivere  in  Christo  Jesu, 
persecutionem  patientur,  2.  Timot.  3.  12  ;  tamen 
inter  cruces  velut  inter  rosas  et  delicias  stabit 
impavidus,  imo  laetus  etalacer:  quia  abundan- 
tia  coelestis  fortitudinis,  fiduciae  et  consolatio- 
nis,  quam  ei  Spiritus  sanctus  suggeret,  faciet 
eum  omnibus  superiorem,  ut  in  ccelo  et  Deo 
mente  defixus  omnia  lerrena  bona  et  mala  des- 
piciat,  imo  in  malis  exultet  et  glorietur,  quod 
eaproDeo  tolerer,  dicatquecum  Paulo  :  GLoria- 
mur  in  tribulationibus ,  etc,  quia  charitas  Dei 
diffusa  est  in  cordibus  nostris  per  Spiritum  sanc- 
tum  qui  datus  esl  nobis ,  Roman.  5.  3.  Summa 
ergo  dictorum  est  solam  sapientiam  prnestare 
tranquillitatem  laetitiamque  animae  et  omnem 
mali  metum  e\cludere  ;  ut  sapientes,  id  est 
justi ,  pe"rpetuum  agant  sabbatum  in  timore  Do- 
mini. 

Anagog.  haec  omnia  perfectissime  implebun- 
tur  in  coelo.  Ibi  enim  fugiet  dolor  et  timor  :  ibi 
erit  abundantiagaudiorumetbonorumomnium. 
QuErit  D.  Thomas  2.  q.  19.  art.  11.  an  in  ccelo 
aberitomnis  omnino  timor,  ac  respondet :  Pri- 
mo,  ibi  nullius  mali  fore  timorem  ;  quia  Beati 
erurtt  securi  de  sua  felicitate,  quod  in  aaternum 


COMMENTARIA  IN  PROVl 

eia  Drma  permanebit.  SecuntJo,  fore  In  cmlo 
Dei  limorem  non  servilem,  aed  niialemj  qul 
idem  eai  cum  charitate  :  it.i  lamen  tu  primua 
ri  proprius  timoria  actus,  qul  eii  timcre,  trepi- 
dare,  ;mi;i.  aollicitum  eaae,  ceaaet,  iltque  tan- 
iuin  aecundariusejua  acius,  qul  eal  Deum  re- 
vereri,  admirari  et  caTero  omnem  etiam  mini- 
liKini  ejua  offonaam.  Eritergoibillmoraecurua. 
Ita  s.  Gregor.  17.  Moral.  cap.  15.  exponena  illud 
Jol)  iii  :  Columna  cceli  contremlscunt,  ct  pavcnt 
ante  nutum  ejtu.  Ipsie  ,  aii,  vlrtutes  ceetestium  , 
<iiuv  lutiir  sinr  ccssationc  conspiciunt,  in  ipsacon- 
tempiatione  contremiscunl ;  scd  idem  Tremor,  nc 
<  is  panulis  sit ,  non  timoris  cst,  scd  admirationis; 
quia  scilicet  (Khnirantur  Dcum,  at  supra  sc  c.ris- 
tcnt<m,ct  cis  incomprchensibilem.  Et  S.  Aug.  Ui. 
d(>  Civii.  cap.  !».  dubitans  an  in  Beatis  sit  timor : 
Timor ,  ait,  illc  cdstus  pcrmancns  in  scculum  sc- 
culi;  si  crit  in  futuro  secuto  ,  non  crit  timor  c.vicns 
a  maio  ,  quod  accidcrc  potrsl :  scd  tcncns  in  bono, 
quod  amitti  non  polesl ;  ubi  cnimboni  adcpti  amor 
immulahitis  esl ,  profecto  si  dici  potcst  :  inati  ca- 
vendi  timor  securus  est.  Timoris  quippe  casti  no- 
viinc  ea  volttntas  signiftcata  cst,  qtta  nos  nccesse 
rrit  nollc  peccare  ct  non  solticitudinc  inftrmitatis, 
ne  forte  peccemus,  scd  tranquittilate  charitatis 
cavcre  pcrratttm.  Aut  si  nullius  omnino  gcneris 
timor  tibi  cssc  potcrit ,  ita  fortasse  timor  in  secu- 
lum  seculi  dictus  est  permanens,  quia  id  perma- 
ncbit ,  qtio  timor  ipse  perducit. 

iMoraliier  discc  hic  sapientem,  id  est  justum, 
in  omnihus  etiam  adversisesse  secururn  et  in- 
trepidunM,  tum  ob  fuluciam  bonae  conscientire, 
tum  ob  animi  forlitudinem,  tum  quia  scit  se 
Dco  esse  curac  el  cordi.  Unde  Salvianus  lib.  1. 
de  Gubcrnat.  Xemo,  ait,  aliorum  sensu  miser 
cst ,  sed  suo  ;  et  ideo  non  possunt  cujusdamjudicio 
fatso  esse  miseri ,  qui  sunt  vere  sua  conscientia 
bcali.  ytttti  cnim,  ut  opinor ,  beatiores  sunt  quam 
qui  e.v  sententia  sua  alque  voto  agunt.  Humiles 
sunt  Religiosi?  hoc  volunt  ;  pauperes  sunt  ?  pau- 
perie  detectantur ;  sine  ambitione  sunt  ?  ambitum 
respuunt ;  inkonori  sunt  ?  honorem  respuunt  ;  tu- 
gent?  lugere  gestiunt ;  inftrmi  sunt  ?  inftrmitate 
((Elantur.  Cum  enim ,  inquit  Apostotus,  infirmor, 
tunc  potens  sum.  Et  mox  :  Labor  itaque,  et  jeju- 
nium,  et  paupertas,  et  humilitas,et  inprmltas  non 


:m;i\  SALOMONIS.  Cap.  I.  \i 

omnihtts  suiit  onerota  ,  ted  tolerare  nolentibus  , 
slve  enlm gravla  ii>r<  ,  slve  levia,animustolerantii 
facit.S.  Auk.  iii  Ps.il  : Quomodomala consclentla 

lola  in  drsprrationrt  st .  str  bona  COIUCL  itlut  tOta  m 

spr.  s.  Chrya.  hom.  1.  In  epiat.  ad  Rom.  Animl 
tranquillitaiem  et  latttiam,  ait,  non  prtnelpatus 
magnitudOf  7wn  pecunlarum  copla,  non  potentia 

lumor ,  non  corporis  fortilitdo ,  ncc  quid  alittd , 
srd  sola  paril  conscicntia  bona  ;  quam  nrtc  qni 
pttrain  habr.t ,  ttt  pannosus  sit ,  ut  ctun  famr  luclc- 
tur ,  tamcn  tranquittior   beatlorqae  est  iis  qui 
inter  dclicias  degukt ;  sicut  et  qui  sibi  matc  con- 
sciuscst,  ut  omnium  bona  possidcat,  omnium  cst 
miscrrimus.  lllius   cxcinplum  dat  S.   Pauluin  , 
luijus  Acbab  regem.  Causam  dat  S.  Gregor.  m 
1'sal.  JU3  :  Nulla,   ait ,  est  major  af]lictio  qttaiu 
conscicntia  detictorum.  Cum  enim  cxlcrius  pati- 
tur  bomo,  ad  Deum  confugit.   Quod  si  malre 
conscicnliae  tribulationem  perferens  ,  in  arcano 
conUs  Dcum  non  invenit ,  quid  facturus  cst  homo? 
ubi  consotationem  inveniet  ?  ubi  requiem  perqui- 
ret  ?  Justus  autem  licet  afllictus  ,  in  arcano  ta- 
men  cordis  inveniens  Deum,  in  eo  kctatur  ct 
conquiescit.  ita  S.  Tiburlius  Marlyr  tyranno  mi- 
nanli  dira  :  Omnis,  ait.,  nobis  vilis  est  pocna,  ubi 
pura  comes  est  conscientia.  Ex  advcrso  :  Perversi 
trepidant,  et  ad  omnia  fulgura  pattenl.  Igiturne- 
gtigit  calumniam  omnem  recta  conscientia.  Vacat 
timore  quieta  conscientia.  JSit  conscire  sibi ,  nutta 
paitescere  culpa,  etc. ,   hic  murus  aheneus  esto. 
Talis  ergo  quovis  rerum  eventu  securus,  atquc 
medios  intcr  hostes,  pericula  elterricula  Deo  , 
cui  se  curoe  esse  scit,  nixus,  intrepidus  ait  cum 
Davide  :  Dominus  ittuminatio  mea  et  satus  mea  , 
quem  timebo  ?  Dominus  proteclor  vitos  mea?,  a  quo 
trepidabo?  si  consistant  adversum  me  castra,  nou 
timebit  cor  meum  :  siexsurgat  adversum  mepras- 
lium,  in  hoc  ego  sperabo,  psal.  26.  Idem  viderunt 
Pbilosophi,  sed  per  umbram.  Unde  Horatius  I. 
3.  ode.  3: 

Justum,  ait,  et  tenacem  propositi  virum, 

Non  civium  ardor  prava  jubentium , 
Non  vullus  instantis  tyranni 
Mente  quatit  solida,  neque  Auster, 

Nec  fulminantis  magna  Jovis  manus. 
Si  fractus  illabatur  orbis, 
Impavidum  ferient  ruinae. 


48  COMMENTARIA  IN  TROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  II. 


CAPUT  SECUNDUM. 


SYNOPSIS  CAPITIS. 


POST  ACREM  SAPIENTLE  CONCIONEM  SAPIENS  IPSE  SALOMON  ORATIONEM  RESUMIT  ,  DOCETQUE 
QUA  RATIONE  SAPIENTIA  ACQUIRI  POSSIT  ,  NIMIRUM  EJUS  INVOCATIONE  ,  STUDIO  ET 
AUDITU  ;  AC  V.  1  0.  QUIS  EJUS  ACQUISFLE  SIT  FRUCTUS  ,  NIMIRUM  DeI  GRATIA  ,  ET 
CUSTODIA  AB  OMNI  MALO  ,  PR^SERTIM  AB  HOMINE  IMPIO  ,  ET  AB  ADULTERA  ,  qVJE 
SAPIENTI^E  ,  ID  EST  CASTITATI  ,  SANCTITATI  ET  FELICITATI  INSIDIATUR.  IdTUR  DOCRT 
CUM  SAPIENTIA  OMNIA  DeI  DONA  VENIRE  ,  OMNIAQUE  MALA  AVERTI  ,  ET  SINE  EA  UBIQUE 
ERRARI. 

|ili  mi ,  si  susceperis  sermones  meos ,  et  mandata  mea  absconderis  penes 
)te ,  2.  ut  audiat  sapientiam  auris  tua  :  inclina  cor  luum  ad  cognoscendam 
^prudentiam.  3.  Si  enim  sapientiam  invocaveris ,  et  inclinaveris  cor  luum 
jprudentiae ;  4.  si  quaesieris  eam  quasi  pecuniam,  et  sicut  thesauros  effoderis 
sillam  :  5.  tunc  intelliges  timorem  Domini,  et  scientiam  Dei  invenies  ; 
h6.  quia  Dominus  dat  sapienliara  ,  et  ex  ore  ejus  prudentia  et  scientia. 
7.  Custodiet  rectorum  salutem  ,  etproteget  gradientes  simpliciter.  8.  Ser- 
vans  semitas  justitiae  ,  et  vias  sanctorum  custodiens.  9.  Tunc  intelliges  justitiam  ,  etj#dicium  , 
et  aequitatem ,  et  omnem  semitam  bonam.  10.  Si  intraverit  sapientia  cor  tuum ,  et  scientia 
animse  tuae  placuerit  ,11.  consilium  custodiet  te ,  et  prudentia  servabit  te ,  12.  ut  eruaris  a 
via  mala,  et  ab  homine  qui  perversa  Ioquitur  :  13.  qui  relinquunt  iter  rectum ,  et  ambulant 
per  vias  tenebrosas  :  14.  qui  laetantur  cum  malefecerint ,  et  exultant  in  rebus  pcssimis  : 
15.  quorum  viae  perversae  sunt ,  et  infames  gressus  eorum.  16.  Ut  eruaris  a  muliere  aliena , 
et  ab  extranea  quae  mollit  sermones  suos ;  17.  et  relinquit  ducem  puberlatis  suae ,  18.  ct  pacti 
Dei  sui  oblita  est :  inclinata  est  enim  ad  mortem  domus  cjus,  et  ad  inferos  semitae  ipsius. 
19.  Omnes,  qui  ingrediuntur  ad  eam  ,  non  revertentur,  nec  apprehendent  semitas  vitae.  20.  Ut 
ambules  in  via  bona  ,  et  calles  justorum  custodias.  21.  Qui  enim  recti  sunt ,  habitabunt  in 
terra  ,  et  simplices  permanebunt  in  ea.  22.  Impii  vero  de  terra  perdentur ,  et  qui  inique  agunt, 
auferentur  ex  ea. 


CaputIioc  estfacileetclarum.  Idem  argumen-  et  seq.  quocirca  hic  brevis  ero.  Videat   lector 

tum  tractavit  Ecclesiasticus,  cap.  1.  vers.  11  et  quae  locis  citalis  annolavi. 
seq.  cap.  39.  vers.  1.  et  seq.  cap.  51.  vers.  25. 

PRIMA  PARS  CAPITIS. 

Iet2.  Fili  mi,  si  susceperis  serwones  meos ,  rls,  etc.  Si  enim  sapientia  loqueretur ,  dicerct 

et  maivdata  mea  abscoxderis  pexes  te  ;  Synis :  utique  :  Si  me  inoocaoeris. 

incorde  tuo ,  ut  audiat  sapientiam  auris  tua  ,  Nostra  versio  difficultatem  habet  ;  quomodo 

inclinacor  tuuu  adcognoscendam  prudentiam.]  enim coh:erent :  Si susceperissermonesmeos, eic, 

Arabicus  :  Si  audierit  sapientiam  auris  tua,  tra-  cum  rd  inclina  cor  tuum?  Qui  enim  suscepit  ser- 

didisti cor  tuum  ad  inteliigendam.To  fdi  significat  mones  sapientLae,  utique  jam  ad  eam  inclinavit 

nonesse  verba  sapienti;e,  ut  vult  Baynus  ;  sed  cor  suum.  Viderunt  hoc  Septuag.  ideoque  clare 

ipsius  sapientis,  scilicet  Salomonis,  q.  d.  Filius  verlunt :  Fili,  si  suscipiens  cloquium  mandati  mei 

meus  eris,  si  sermonibus  meis  auscullaveris,  absconderis  penes  te ,  obediet  sapienticc  auris  tuu 

ait  R.  Levi.  Salomon  enim  passim  hic  discipu-  (minus  recte  aliqui  codices  habent, obediat  auri 

Ium  instruit,  eumque  vocat  filium.  Id  patet  ex  tuce  ;  Aquila,  Symmach.  et   Theodot.  vertunt, 

vcrs.  seq.  ubi  ait  :  Si  enim  sapientiam  invocaoe-  ad  attendindum  sapienliw)  ct  adjicies  cor  tuum 


(  OMMENTARIA  IN  PROVl 

intellectum.  Adduntque  ingppcr:  Uljicles  au- 
lem  ipstim  in  admonitionem  jllio  tuo ,  quod  non 
esi  in  Hebraeo  ;  unde  videlur  aliunde  irrepsissc  : 
bc  congruum  babere  potesl  sensum,  q.  d.  Sl  me, 
o  liii ,  ii-  quaaj  patrem  docentem  mopcntemque 
audieris,  promilto  iil>i  tore  ul  el  i<-  filius  luus 
docentem  arguenlemque  audiatei  obedial  :  sin 
mea  monila  spreveria  ,  iua  quoque  spernet 
flliua  tuus.  Jusla  enim  cst  htcc  lex  talionis 
sancila  a  justo  judice  Dco ,  ui  quod  quis  tri- 
buit  palri,  \\oc.  recipiata  fllio  suo.  Aui  ut  ex- 
plicat  auctor  Catenae  Graecorum,  q.  d.  si  acer 
impigerque  sapientiae  auditor  fueris,  eos  pro- 
pediemprogressus  inea  facies,  utalteri  quoque 
quasi  Qlio  el  discipulo  tuo,  doctrinam  qnam 
hausisti,  imperib?i  valeas.  Eumdem  sensum  ha- 
bere  posset  nostra  versio  Latina,  si  pro  inclina 
legas  inclinabis,  uti  legit  Baynus,  Pagninus  et 
alii. 

Secundo,  Vatablus  censet  sentcnliam  horum 
duorum  versuum  pendere,  ac  post  versus  3 
et  U  qui  per  parenthesin  interseruntur,  expleri 
demum  \ers.  5.  Unde  sicverlit:  Filirni,  siacce- 
peris  verba  mea  ,  <  i  prcecepta  mea  penes  te  repo- 
sueris  ,  ut  sapientia  aures  tuas  accommodes ,  et 
cor  tuum  inelines  inslitutioni,  etc. ,  tunc  intelli- 
ges  timorem  Domini.  Sic  quoque  haec  lcgit  et 
neclil  S.  Bilar.  in  Ps.  127.  initio  :  Sienim,  ait, 
sapientiam  invoces  et  inteilectui  dcs  vocem  tuam, 
et  exquiras  cam  tanquam  argentum,  et  tanquam 
thesauros  investiges  eam,  tunc  intelliges  timorem 
Domini. 

Tertio,  Noster  obscurius,  sed  profundius  et 
germanius  vcrlit ,  inclina.  Docetenim  bic  Salo- 
mon  viam  et  modum  acquirendi  sapienliam , 
qui  est  inclinarecor  suum  ad  sapientiam,  eique 
totum  cordis  sinum  magna  attentione,  humili- 
tate  et  aviditalc  cxpandere.  Id  patcbit  ex  seqq. 
Sensus  crgo  genuinus  esl,  q.  d.  Si  susceperis 
(hebr.  si  sascipies),  idest,  si  suscipere  volueris 
sermones  meos ,  et  si  mandata  mea  absconderis 
(hebr.  si  abscondes) ,  id  est,  si  abscondere  vo- 
lueris  apud  le  in  sinu  menlis  tuae,  si,inquam, 
hoc  agere  cupis  et  destinas,  inclina  cor  tuum 
adcognoscendam  prudentiam,  sic  ut  auris  tua 
audiat  sapieniiam  ;  quo  enim  propendet  cor, 
eO  ipsum  inclinat  et  aurem  ;  to  enim  ut  audiat 
sapientiam,  referendum  est  ad  id  quod  sequi- 
tur :  Inclina  cor.  Unde  Baynus  ex  Hebraeo  sic 
vertit  :  Ut  attentam  prccbeas  sapientice  aurem 
tuam,  inclinabis cor  tuum  ad  inteltigentiam.  Idem 
enim,  utjam  soepius  monui,  hic  sunt prudentia, 
scientia,  intelligentia;  hisce  enim  pluribusque 
aliis  nominibus  copiae  et  amplitudinis  causa, 
vocatur  sapientia  praclica,  sive  ethica,  quac 
mores  ad  honestatem  conformat.  Raiio  est,  quod 
verba  Hebr;eorum  saepe  signilicant  actum  non 
realem,  sed  mentalem,  vel  verbalem,  ut  susce- 
peris  sit  idem  quod  si  volueris  suscipere,  non 
autem  si  actu  praelerito  jam  susceperis.  Sic  Deus 
ait  Jeremi;e  cap.  1.  10:  Constitui  te  hodie  super 
Gentes ,  ut  evellas,  et  destruas  ,  et  disperdas , 
id  est,  ut  prophetes  et  praedices  Gentes  fore 
evellendas ,  destruendas  et  disperdendas.  Nec 
enim  actu  reali,  sed  mentali,  vel  potius  verbali 
et  prophetico  Jeremias  Gentes  evulsit,  destru- 
xit  et  disperdidit.  Vide  ibi  dicla.  Rursum  verba 
Hebraeorum  significant  saepe  actum  inchoatum 
et  mente  destinatum  ,  non  completum  etopere 
perfeclum  :  sic  hic  si  susceperis ,  id  est,  si  sus- 
eipere  destinaveris  et  inchoaveris. 

CORNF.L.    \   LAPIDE.      TOM.    IIT. 


RMA  SALOMONIS.  Cap.  II.  V» 

Slgnificatur  ergo,  ail  Janscnius,  nei 
sapientiflBatudioso,  ul  corsuum  abstractum  ;ii> 
amore  rerum  terrenarum  (  ;"l  <iii:is  rx  Qattira 
su.i  corrupta  semper  inclinatur  et  propendet) 
inclinet,  atque  lotum  addicat  pruaentiaa  <<>^ 
noscendaa ,  seriO  hoc  Ipsum  el  cx  auimo  d< 
derans,  sic  ui  non  dedignelur  aurlbus  suis 
sapientiam  c\  ;iliis  percipere,  sed  aures  suas 
accommodei  ;•  1 1 <  - 1 1  >  < *  sapieatum  diclis  percipien 
dis.  Nisientm  cordis  ad  sapienliam  propcnsitas 
et  desiderium  prascesserit,  frustra  aurecorpo 
rali  sapientia  exoreaudilur  sapientum.  Incli- 
nabis  ergo  cor  luum  prudentias,  sie  ut  audiat 
auris  uia  sapientiam  :  \<'l  inclinabis  cor  tuum 
prudenliaa  ad  hoc,  ut  cum  fructu  ei  altenle 
auris  lua  audiat  sapicnliam.  Scrium  enim  desi- 
dcriiim  requiri  ad  comparandam  sapientiam 
docct  in  sequentibus.  Vox  enim  abscondcris  sig- 
nificat  sapientiam  cssc  rem  pretiosam  et  cime- 
lium  summe  desiderandum,  <;t  in  arca,  non 
argenti,  sed  mcntis,  studiose  recondendum, 
juxta  illud  Psal.  118:  In  corde  meo  abscondi  elo- 
quia  lua,  ne  scilicd volucres  coeli^  id  estaereae 
potestates,  ea  diripiant  et  devorenl  juxta  para* 
bolam  seminis,  quam  proponit  Chrlstus  Mallli. 
cap.  13.  19.  Hinc  pro  ut  audiat,  hcbr.  esl  awprn 
lekacscib ,  id  est,  ut  altendat,  ut  auscultel,  ut 
altenle  intendal;  verbum  cnim  3OT  kascub 
significat  magnam  attcntionem  mentis,  quae  fit 
cum  geslu  ,  puta  cum  aurium  arreclione  ;  unde 
in  Script.  passim  auribus  tribuilur.  In  verbis 
ergo  Hebraicis  ut  audias,el  inclina,  est  aliquid 
cnergke,  inquit  Baynus  ,  quam  Lalinus  scrmo 
non  assequilur,  qua  magnum  studium  et  sedu- 
litas  in  audiendo  commendalur  et  humilitas 
cordis .  dum  aurem  inclinat.  Si  audicris ,  in- 
quit,  sicut  atlendere  facias  aurcm  tuam  sapien- 
tiae.  Hoc  est  quod  Christus  loties  repclit  :  Qui 
liabet  aures  audiendi,  audiat.  Valde  difilcile  est 
juvenibus  oblcctare  sese  rebus  seriis,  haberc 
aurem  attenlam  sapienliae  praeceplis,  habere 
cor  inclinatum  ad  intelligentiam  scilicelcorum 
quae  sapientia  docet.  Vel  potius,  inclinare  cor 
ad  intelligentiam,  est  applicare  animum  ad  res 
quae  mente  et  intelligentia  percipiuntur,  q.  d. 
Remove  cor  et  desiderium  tuum  a  rebus  quas 
vides,  quas  audis  et  quae  reliquis  sensibus  hau- 
riuntur,  etaltentum  habe  ad  res  coelesles,  quae 
cogitatione  comprehendunlur  et  intelligentia  , 
usque  adeo  id  difficile  est,  ut  humanas  quo- 
dammodo  superet  vires  ;  et  proinde  ad  preccs 
confugiendum  est ,  juxta  icl  quod  sequitur. 

Igitur  ut  sapientiae  fias  compos  ,  aures  et  cor 
ipsi  dede,  cor  totum  ad  illam  inclina,  aure 
totailli  ausculta.  Cor  enim  est  centrum  animac 
et  pondus  horologii  nostri  interni,  juxta  illud 
S.  August.  Pondus  meum  amor  meus ,  eo  feror 
quocumque  feror.  Amor  enim  est  actuset  affeclio 
cordis,  quae  facit  ut  voluntas  rem  amatam  toto 
affectu  prosequatur.ut  intellectusejus  pnlchri- 
tudinem  jugiter  consideret,  ut  memoria  ejus 
semper  recordetur.  Hucfaciuntilla  vulgo  trita  : 

Si  cupidus  es  discendi ,  disces  plurima. 

Doceri  velle,  summa  est  eruditio. 

Ubi  deest  mens ,  disciolina  niljuvat. 

Nunquam  discitur  satis,  nunquam  nimis  quod  discitur. 

Amor  ,  magister  optimus  discentium. 

Denique  cor  est  mensetvoluntas  cordata  :  binc 

7 


50 


COMMENTAIUA  IN  PROVERCIA  SALOMOMS.  Cap.  II. 


tachpesenna,  id  est  scrutalus  fueris;  Sepluag. 
investiges  eam.  Pro  tkesauros ,  Symmachus  et 
Theodot.  vertunt,  onroxpuya  ,  id  est  abscondita  , 
occulta  ,  recondita;  tales  sunt  thesauri;  ftiaoupos 
enim  graece  dicilur  quasi  t-:/;.-:vo5  et;  eupwv ,  id 
estreposilus  in  crastinum,  puta  reconditus  in 
Vide  quac  de  corde  fuse  dixi  Ezech.  36.  vers.  26.     longum  lempus.  Et  Hebr.  rr^a  niatmon  (  unde 

Chaklaeum,  Syrum,  Graecum  et  Latinum  mam 


cor  symbolum  et,  juxta  Gulenum,  sedes  est  sa 
pienlioe,  juxta  illud  : 

Cor  sapit,  et  pulmo  loquitur  ,  fel  commovet  iram  , 
Splen  ridere  facit ,  cogit  amare  jecur. 


3.   Sl  ENIM  SAPJENTIAM   INVOCAVERIS  ET  INCLINA- 

veris  cor  tuum  prudenti/e.  ]  Syrus  :  Si  ad  intelli- 
gentiamvocem  tuam  cxtuleris.  Nonnulli  codices 
Graeci  addunt  :  Sensum  autem  qucesieris  magna 
voce.  Sed  caeteriea  delent :  unde  in  Vaticano  ad 
marginem  sunt  adscripta  ;  in  alio  autem  n.otata 
sunt  asterisco  :  videntur  ergo  ex  alia  versione 
in  texlum  irrepsisse.  Dal  causam  cur  dixerit : 
Jnclina  cor  tuum  acl  cognoscendam  prudenliam. 
T«  invocaveris  tripliciter  exponi  potest  :  Primo, 
S.  Uilarius  in  psal.  127.  Ante  enim ,  ait,  invo- 
tanda  est  sapientia,  id  est  omne  legendi  officium 
iateliectui  est  deputandum ,  q.  d.  Sapientiam  in- 
vocare,  est  eam  legendo  inquirere  ;  legenti 
enim  lectio  ipsa  muta  voce  respondet,  et  sa- 
pientiam,  quam  liber  conlinet,  oculis  menti- 
que  imprimit. 

Secundo,  Baynus  :  Si  invocaveris,  inquit,  icl 
est,  si  elegeris.  Sic  enim  Israel  vocatur  NTipD 
mecora,id  est  vocaius,  hoc  est,  electus  Dei, 
Isaiae  68.  vers.  12  et  15  ;  et  S.  Paulus  hoc  titulo 
gloriatur  quOd  sit  vocatus,  id  est  electus,  Apos- 
tolus.  Rom.  1.  1. 

Tcrlio,  simpliciter  et  plane  :  Si  invocaveris , 
hebr.  sivocaveris,  vel  clamaveris,  scilicet  ad 
sapientiam  suspirando,  et  ardentibus  precibus 
a  Deo  eam  efflagitando.,  ita  ut  totum  cordis  tui 
sinum  ad  eam  postulandam,  aeque  ac  accep- 
tandam  expandas.  Chald.  Si  rnatrem  intelligen- 
tiam  vocaveris,  significat  ingenti  desiderio  et 
precibus,  aeque  ac  labore  et  sludio  parandam 
sapientiam.  Sic  Salomonem  secutus  Siracides 
explicat,  dicens  cap.  39.1  :  Sapienliam  omnium 
antiquorum  exquiret  sapiens ,  etc. ,  cor  suum  tra- 
det  ad  vigilandum  diluculo  ad  Dominum ,  qui  fe- 
cit  illum ,  et  in  conspectu  Allissimi  deprecabitur. 
Vide  ibi  dicta. 

Huc  pertinet  expositio  Aben  Ezrae ,  q.  d.  Si 
ita  exclamaveris  ad  sapientiam  accersendam , 
sicut  quis  amicum ,  cujus  desiderio  angitur, 
vocare  solet.  Porro  Salonius  :  Ille,  ait,  inclinat 
cor  suum  ad  cognoscendum  prudentiam  ,  qui  hu- 
viiliat  se  et  emundat  animum  a  peccatis,  ut  dig- 
nus  fiat  ad  percipienda  mysleria  divinitatis. 

Tunc  ergo  invocas  sapientiam,  cum  cogni- 
tionem  pulchritudinis  et  valoris  verae  virlutis 
ad  te  oratione  vocas ,  et  eam  a  Deo  instanter 
petis.  Tunc  inclinas  cor  tuum  prudentiae,  cum 
in  oratione  positus  non  lantum  Deum  alloque- 
ris,  verum  etiam  ejus  vocem  reverenler  aus- 
cultas,  ut  ipse  te  prudentiam  doceat.etde  na- 
tura  ac  pretio  virtutis  erudiat.  Si  ila  virtutis 
notionem  postulaveris,  dabitur  tibi  tam  pro- 
funda  ct  eftlcax ,  ut  in  corde  tuo  magnum  desi- 
derium  virtutis  exsuscitct,  et  ad  sequelam  ejus 
instiget.  Huc  perlinet  illud  Senecae  in  Proverbiis  : 
Oratorem  te  putes  ,  si  tibi  ipsi  quod  oportet  per- 
suascris.  Et  illud  Sapienlis  :  Prudentia  non  calli- 
dilate,  sed  consilio  tuetur  prudentem. 

I}.  Sl  QU/ESIERIS   EAM  QUASI  PECUNIAM  (Hebr.    si- 

cut  argentum ,-Syrus,  sicut  thesaurum)  et  sicut 

THESAUROS     EFFODEUIS    ILL\M,]      Hebl'.    H^Snn 


vwn  vel  mammona)  dicalur  a  7DT2  taman,  id  est 
recondere  :  opes  enim  et  thesauri  arcle  recon- 
duntur. 

Comparat  ergo  sapientiam  thesauro  :  Primo  , 
quod  sicut  thesaurus  arcanus  et  absconditus  est, 
sic  et  sapientia. 

Secundo,  sicut  thesaurus  magna  aviditate  a 
cupidis  quaeritur,  sic  et  sapientia  a  sui  studio- 
sis.  Lnde  S.  Chrysost.  in  Catena  Graecorum: 
Sicat ,  inquit,  avari  qucerunt  argentum,  ita  tu 
sapientiam.  Quocirca  huc  allusit.  Christus  in  pa- 
rabola  thesauri,  dicens  :  Simile  est  regnum  coe- 
lorum  thesauro  abscondilo  in  agro ;  quem  qui  in- 
venit  homo,  abscondit,  et  prai  gaudio  illius  vadit, 
et  vendit  universa  qua  habet ,  et  emit  agrum  il- 
iam,  Matth.  13.  kh. 

Terlio  ,  sicut  thesaurus  magno  et  invicto  la- 
bore  quaerilur,  magnaque  voluptate  invenituret 
effoditur,  sic  etsapientia  :labori  enimrespondet 
fructus;  et  quod  quis  assidue  quaerit,hoc  tan- 
dem  invenit ,  nimirum : 

Ccelites  sudore  cuncta  fenerant  mortalibus : 
Serva  sunt,  et  obsequunlur  cuncta  diligentise  ; 
Viucit  naluram  alta  diligentia. 

Clemens  Alexand.  lib.  U.  Slrom.  exHesiodo  as- 
serit  quod  sudor  ante  virtutem  sit  positus  : 

Via  longaest,  inquil  ,  atque  acclivis  ad  ipsam. 
Ardua  namque  prius  ,  sedcum  ad  fastigia  venium  , 
Fit  facilis. 

Et  ex  Simonide  :  Fertur  ,  inquit,  virlus  habitare 
in  rupibus  aditu  difficilibus ,  nunc  autem  eam  ce- 
terem  castum  locum  lenere ,  et  qua  nec  aspici 
possit  omnium  mortalium  ciliis,  sed  ab  eo  demum 
ad  quem  sudor  venerit  ,  qui  medetur  iracun- 
dix,  et  processerit  ad  summam  animi  magnitu- 
dinem. 

Hinc  mystice  philosophiae  interpretes  ,  ait 
Pieriusin  hierogl.  cordis  et  sagiltae,  aiunt  Plu- 
lonis  cor  ab  Herculea  sagitta  vulneralum,  eoque 
significari,  nihil  esse  tam  abditum  in  rerum 
natura,  quo  non  pervenerit  philosophiae  slu- 
dium.  Sic  S.  Gregor.  Nazianz.  orat.  20.  aitS.  Ba- 
silium  suo  studio  philosophiae  latebras  omnes 
penetrasse. 

Quocirca  mystice  S.  Gregor.  lib.  5.  Moral. 
c.  5.  per  sapientiam  et  disciplinam  intelligit 
mortificationem,  explicans  illud  Job.  c.  3:  Qaasi 
effodientes  thesaurum.  Omnes  namque,  inquit , 
qui  fodiendo  thesaurum  qucerunt ,  cum  fodere  al- 
tius  cccperint ,  ad  laborem  instanlius  inardescant ; 
quia  qub  se  thesauro  abscondito  jamjamque  ap- 
propinquare  astimdnt,  eo  in  effodiendo  enixius 
laborant.  Qui  igitur  plene  morlificationem  suam 
appetunt ,  quasi  effodientes  thesaurum  qucerunt  ; 
qaia  quanto  flunt  viciniores  ad  finem,  tanto  se 
exhibent  ardentiores  in  opere.  Et  inferius  aliter 
idipsum  explicans  :  Quia  enim  perfecte  mori 
mundo  non  possumus ,  nisi  intra  mentis  nostra? 
invisibilia   a  visibilibus    abscondamur  ;  recte   hi 


(  OMMENTARIA  l\  IT.nN 

qui  mortiflcationem  stiam  apptUttnt  tliesaurum  </- 
fodientlbus  comparantur,  Mundo  enim  pt  r  invisibi- 
l(in  sapientiam  morimur,  <i<-  qua  per  Salomonem 
dicilttr:  Si  quasieris  illam  quasi pecuniam,  <  i  sicut 
thesauros  ejfoderis  <  am,  Sapit  >ni<t  quippein  rerum 
tuperflcie  nonjacel  ,</»"'  <"  invisibiUous  latet,  1:1 
tnnr  mortiflcationtm  nostram  contingentes  sapien- 
tian%apprehendimus,4ireUctis  visibilibus  in  invi- 
sibilibus  abscondamur:  si  sic  hanc  cor  effodientes 
quarimus,  ut  omnt  quod  terrenutn  tnens  cogilat, 
,i  semetipsa  manu  sancta  discretionis  ejiciat,  et 
thesaurum  viftutis,  qui  se  latebat,  agnoscat,  Fa- 
cilt  <»i»>  i»  se  thesaurum  qaassilum  invenit,  si 
i(ini,  qua  90  nuiir  presserat,  molem  a  sc  terrents 
cogitationis  rept  llat. 

i  rgei  Beda  tbeffoderis:  mulli  cniin  fodiunt,  sed 
iion  effodiuut.  Qui  ihesauros  effodit ,  inquit,  ejicit 
terrcs  rudera,  <//i<it  in  altum  foveam,  et  sedulus 
insistit  labori ,  doncc  tltcsunros ,  quos  inquirit , 
attingat,  Et  qui  thesauros  sapientia  invenire  desi- 
derat,  quidquid  sibi  terrmum  inesse  compererit , 
expurget,  carnales  iUecebras  abscindat,  fossam 
humilitatis  faciat,  nec  qutescat  ab  agendo  prius 
quam  sc  venam  c<  ritatis  invenisse  cognoverit. 

Rursum  rt  effoderis  signiflcat  totuin  sapientiee 
ihesaurum,  quoad  licet,  exhauriendum  osse. 
Nam  sicui  ii  qui  invenere  tliesnurum,  non  con- 
lenti  partemojus  effodisse,  assiduo  labore  per- 
gunt  effodere,  donec  lotum  exhauriant;  sic pa- 
riter  sapientiae  et  viriuiis  avidus  ,  non  eonten- 
IU8  partein  ejus  acquisivisse,  indefesse  pergit , 
donec  eam  totam  cjusquo  perfectionem  et  cul- 
men  possideat.  Hic  verum  est  illud  :  Qui  cona- 
tur t  jnvatur.  Fatum  adjuvat  conatum,  Tonans 
conantem. 

5.  Tu.NC  INTEl.LIGES  T1M0RF.M  DOMINI,    ET  SCIEN- 

tiam  Dei  { Cbald.  a  facie  Dei)  invenies.  ]  Quaeres 
quis  liic  timor  Domini ,  et  quid  faciat  ad  sapien- 
tiam,  quae  liic  ejus  studioso  a  Sapienle  promit- 
titur.  Primo,  Cajetan.  timorem  accipit  metony- 
mice  pro  objecto  timoris ,  puta  pro  relinendo 
respectu  Dei.q.  d.  Tunc  intelliges  limendo  a 
summoDeo,  qua?  coram  eo  vere  sint  timenda. 
Discernes  enim  meluenda  a  non  meiuendis 
relative  ad  fontem  essendi  (huncenim  signifi- 
cat  Hehr.  Jeliova),  nectimehis  qua?  mundani  ti- 
ment,  nimirum  timehis  peccatum,  judicium  et 
gehennam,  quae  Deus ,  minatur  peccatori,  ideo- 
que  vere  sunt  terrihilia  et  summe  metuenda; 
non  autem  timebis  paupertatem,  ignobilitatem, 
irrisiones  ;  qna?  mundani  minantur  et  timent 
quasi  res  terrihiles,  cum  sint  ludicrae,  caducee, 
et  parvi  momenti.  Et  scientiam  Dei  invenies ; 
Hehr.  Elohim,  q.  d.  Et  invenies  scire  secundum 
Elohim,  idesl  judicem  universorum,  ut  scilicet 
sciassummeeumessemetuendum,  cavendaque 
peccata  quae  ipse  judicaturus  esl,  et  igne  aeter- 
no  puniturus. 

Verum  alii  passim  proprie  hic  accipiunt  ti- 
morem  Domini  pro  ejus  melu  ,  cultu,  religione 
et  amore.  Jam  cum  duplex  sit  timor,  scilicet 
servilis  et  filialis,  dupliciter  pariterhunclocum 
•  xponas  :  Primo,  de  servili ,  q.  d.  Si  quaesieris 
sapientiam  ejusque  pracceptis  cor  inclinaveris; 
func  intelliges  timorem  Domini ,  idest,tunc 
incipies  timere  Deum  ,  quasi  summum  insi- 
pientiaeet  peccati  judiccm  ac  vindicem,  et  sic 
ad  sapientiam  et  virtutem  pervenies  :  hujus 
enim  initium  est  timor  Domini,  uti  dixit  c.  1. 
v.  7.  Alludit  ad  scrutinium  thesaurorum  :  hos 
enim  periti  scrutari  solent  per  signa  et  indicia 


ERBIA  SALOMONIS.  Cap.  II.  .1 

auibua  repcrlit  recta  via  pergunl  ad  Invcnien 
iliim  iJiciaurum.  Talia  ilgnn  olin  eranl  <  arbo 
oesel  cinerea :  hosenim  lolebani  lerrae  inapci 
gere   ii  qul  Lbesauriim  abscondcbanl ,  ut  \\s 
(pia.si  indiciis  nossenl  locum,  qub  requirenduN 
esset,  ne  ejus  obliviscerentur,  liaque  eum  per 
derent.  Porro  carbones  ei  cineres  sunl  reiiqi 
i^rui>,  ac  consequenter  symbolUm  Incendil 
lniin.T,  (|uo(i  est  objeclum  timoris  servills. 

Secundo,  pleoius  exponais  de  limore  liliali, 
<j.  <l.  si  lolo  corde  quassieris  sapientiam ,  ojua 
que  praecepla,  utfque  consequeris  limoremDo 

niini  ,   qui  BSt    ipsissiina  sapicnlia    BC   ICienliu 

Dci,   quam   Sapient.    10.   10.    vocat  scientlam 

sanctorum ,  jnxta  illud  Joh.  28.  '2<S  :  1'intar  Doml- 
ni,  ipsa  cst  sapienlia;  ct  recedere  d  malo,  Intel- 
Ugeniia.  Hicenim  Limorest  Dei  amor  et  chari- 

las  ;  amore  eniin  stringit  ct  coinpleclitur  Dciiiii, 
quasi  summum  bonum,  limore  cavetne  lan- 
tum  honuin  perdal  vcl  offendat.  Sieut  ergo  vc- 
tcrcs  finxerc  aurifOdinas  et  thesauros  custodiri 
a  gryphibus  et  draconibus:  siC  sapientiae ,  vir- 
tutis  cl .  charilalis  custos  esl  limorcastus  et  filia- 
lis.  Ha  S.  Hilar.  in  Psal.   127.  cilato  hoc  loco  : 
JSobis,  ait ,  timor  Domini  omnis  in  amorecst,  mo- 
tumque  cjus  diteclio  perfecta  consummal.  Dilec- 
tionis  aulem  iwstrce  in  eum  hoc  proprium  officittm 
est,  parere  monitis,  statulis  obtemperare ,  polli- 
citis  confidere.  SicetBeda,  Hugo  etJansen.  qui 
et  sapienter  annotat :  Non  cst  aulem  ,  ait ,  illud 
sic  inlelligendum  quasi  prius  non  hahealurDei 
timor,  aut  aliquid  sapientiae  divinac.  Nam  ex 
Dei  timore  et  sapientia  procedit ,  ut   quis  pro 
sapientia  precetur,  eamque  ardenli  desiderio 
qurerat.  Sed  dicit  lunc  timorem  Dei  inlelligcn- 
dum,  et  scicntiam  Dei  inveniendam  :  quialunc 
in  homine  lirmahitur,  perficielur ,  eique  pla- 
cere  et  dulcescere  incipiel,   dabilurque,   quo 
adliuc  indigehat,  juxta  illud  Evangeticum  :  Om- 
ni  Itabenti  dabitar.  Et  Dionys.  (Tunc  intelliges  ti- 
morem Domini)  id  est,  inquit,  vere  experimen- 
taliterque  cognosces,   atque  invenies  filialem 
Dei  timorem.  Quanto  namque  intenlius  studue- 
ris  desuper  illuslrari,  et  dono  sapienliae  per- 
fici  ,  tanlo  amplius  formidahis  summi  Dei  Pa- 
tris  aspectum  offendere,  etcoram  eo  intimorate 
te  gerere  :  ipsaque  infusa  sapientia  te  docebit 
islum  timorem  castum  et  sanclum,  ostendendo 
tihi  quaminfiniteelincomparabiliterDeusaltis- 
simus  sit  sincere  timendus  ,  honorandus  ac  di- 
ligendus ;  sicque  ingeret  lihi  sapientialem  pudo- 
rem  ,  ut  ubique  eruhescas  coram  divini  vultus 
praesentia  inhoneste,  negligenter  aut  turpiter  te 
habere.  Ad  quod  etiam  Seneca  admonens  ait  : 
Non  aliter  te  habeas  in  secreto  ,  aliter  in  pu- 
blico.  Et  scientiam  Dei  invenies ,  id  est  sapien- 
tiam  ejusque  profeclum  et  perfectionem  ohli- 
nebis  a   Domino.  De  quo  Psalmista  psal.  33  : 
Accedite  ad  eum,  et  illuminamini,  et  faciesvcstra? 
non  confundentur.  De  qua  scientia  dicit  Domi- 
nus  in  Osee  c.  6  :  Scientiam  Dei  volo  plus  qttam 
holocausla.  Apostolus  quoque  Philip.  3.  8  :  Exis- 
timo  ,  inquit,  omnia  dctrimentum  esse ,  propter 
eminentem  scientiam  Jesu  Cliristi  Domini  mei. 
Haec  Dionysius. 

Similiter  hunc  locum  explicat  S.  Ambros.  fn 
Psal.  118.  octon.  ad  illud  :  Statue  servo  tuo  clo- 
quium  tuum  ;  qui  et  causam  assignat:  Elenim  , 
ait ,  vera  sapientia  d  timore  Dei  incipit ,  nec  est 
sapientia  spiritatis  sine  timore  Dei;  ita  timor  sinc 
sapicntiaesse  non  debet.  Basis  quadam  verbi  est 


COMMENTARIA  IN  PROVEUBIA  SALOMONIS.  Cap.  II. 


52 

timor  sanctus.  Sicut  enim  simulacrum  aliquod  in 
basi  staluilur ,  et  tunc  majorem  habet  gratiam, 
cum  in  basi  slatua  fuerit  collocata  slandique  ac- 
cipit  firmitatem ;  ila  verbum  Dei  in  timore  sancto 
metius  staluilur ,  fortius  radicatur  in  pectore  ti- 
mentis  Dominum ,  ne  labatur  verbum  de  corde 
viri :  ne  veniant  volucres ,  et  auferant  illud  de 
incuriosi  et  dissimulanlis  affectu.  Et  mox  :  Timor 
ergo  verbi  est  locus ,  sicul  in  pace  iocus  ejus.  Ti- 
mor  quadam  statio  verbi ,  verbum  timoris  est 
disciplina.  Plenus  enim  disciplina?  timor  nonnutat 
ad  lapsum.  Et  inferius  :  Timor  informatur  per 
sapientiam,  instruitur  per  intetiectum ,  consilio 
dirigitur,  virtute  firmalur,  cognitione  regitur, 
pietate  decoratur. 

6.   QWA    DOMINUS    DAT   SAPIENTIAM  ,  ET  EX  ORE 
EJUS   PRUDENTIA   ET    SCIENTIA.]   SyrUS  ,    Seplliag. 

et  Chald.  et  a  facie  ejus  cognilio  et  inteiligentia. 
T6  quia  dat  causam  ejus,  quod  dixit  v.  3  :  Si  enim 
sapientiam  invocaveris  ,  elc,  invenies.  q.  d.  Non 
solo  auditu  et  studio,  sed  et  oratione  et  invoca- 
tione  comparanda  est  sapienlia  ,  quia  ipsa  est 
donum  Dei :  Dominus  enimdat  sapientiam  hanc 
et  scienliam  sanctorum.  Sapientiam  enim  hu- 
manam  disces  ex  Aristot.  Platone ,  etc,  sed 
divinam  hanc  non  nisia  Deo,  juxta  illud  Eccli. 
c.  39.  8  :  Si  enim  Dominus  magnus  voluerit ,  spi- 
ritu  inteiligenLia  replebit  ittum.  Et  Jacohi,  1.  5  : 
Si  quis  autem  vestrum  indiget  sapientia,  postutet 
a  Deo ,  qui  dat  omnibus  affluenter.  Hinc  Thalas- 
sius  Hecatontade  2.  Quod  lux,  ait,  est  videntibus 
et  visis,  iwc  Deus  est  intelligenlibus  et  intelteclis. 
Sotus  Deus  natura  bonus  est  et  sapiens  :  fit  au- 
lem  etmens  participatione  talis,  modo  studiosa 
sit. 

Quod  sequitur :  Et  ex  ore  ejus  prudenlia,  sig- 
nificat  priino  sapientiam  hanc  provenire  ex 
Dei  revelatione,  facta  Prophetis  et  Apostolis  in 
S.  Scripturis  ,  quas  populo  exponunt  et  prredi- 
cant  doctores  et  praedicatores ;  secundo  hanc 
revelalionem  et  praedicationem  non  sufllcere  ad 
percipiendam  hanc  sapientiam  :  sed  insuper 
opus  esse  interna  Dei  illuminatione,  qua  Deus 
menli  persuadeat  illa  quae  foris  audit  et  legit, 
juxta  illud  Christi  Joan.  6.  L\h  :Erunt  omnes  doci- 
biles  Dei.  Omnis  qui  audivit  a  Patre,  et  didicit , 
venitad  me.  Cum  igitur ,  ait  S.  August.  1.  1.  ad 
Simpliciam.  q.  1,prosdicaturEvangetium,quidam 
credunt ,  quidam  non  credunt;  sed  qui  credunt 
prasdicatori  forinsecus  sonanli,  inlus  a  Patre  au- 
diunt  et  discunt :  qui  aulem  non  credunt ,  forinse- 
cus  audiunt;  inlus  autem  non  audiunt ,  neque  dis- 
cunt. 

Nota  sapientiam  ita  esse  donum  Dei ,  ut  ta- 
men  sit  opus  quoque  hominis :  homoenim  illam 
sibi  parare  debet  partim  studio ,  partim  ora- 
tione.  Simili  modo  virtus,  v.  g.  castitas  est  do- 
num  Dei,  etsimul  opushominiseamlibeream- 
plectentis,  ac  pro  ea  contra  vitia  decerlantis, 
uti  fuse  dixi  1.  Corinth.  7.  7.  Sic  opera  gra- 
tiao  sunt  opera  tum  gratiae  quasi  causee  princi- 
palis,  tum  liberi  arbitrii  quasicooperanlis. 

Porro  idem  est  sapientia,  scientia,  prudentia, 
uti  saepius  monui ;  etsi  Lyran.  et  Baynus  ea  dis- 
tinguant  hoc  modo,  quocl  sapienlia  sit  cognitio 
rerum  coelestium,  scienlia  sit  rerum  necessa- 
riarum  in  hac  vita,  prudentia  sive  intelligentia 
spectet  ad  moreset  integritatem  conversationis 
inter  homines. 

Symbolice  Beda  :  Verbum,  inquit ,  quod  est 
Sapientia  ,    processit  ab    ore  Patris  ,  cum  a 


mente  ejus  conceplum  fuit ,  dictum  ci  gcnilum 
ab  eeterno.  P.ursumex  ore  ejus  fiuit  scieniia  ct 
sapientia,  quia  os  hominis,  nisi  ab  eo  sancli- 
ficatum  et  consecratum  fuerit,  sapientiam  elo- 
qui  nequit. 

7.   CUSTODIET  RECTOKUM  SALUT3M,  ET  PROTEGET 

gradientes  simpliciteu.  ]  Hebraice  ,  abscondet 
rectis  salulem  ,  scutum  (clypeusest)  ambutanti- 
bus  in  perfectione;  Septuag.  tkesaurizat  recte 
agentibus  (S.  Aug.  I.  1.  Contra  advers.  Legis  et 
Proph,  c.  17.  legit,  ditigentibus  se)  salutem  prole- 
get  gressus  eorum ;  Tigurina  ,  reponit  justis  essen- 
tiam  (idest,  ait  Vatabl.  is  servatjustis  doctrinam 
veram),  protegit  innocenter  ambutantes ;  Chal- 
daeus  ,  abscondctjustis  incolumitatem ,  et  auxi- 
Uabilur  his  qui  ambulant  absq ue  macula  ;  Syrus, 
servat  rectis  spem,  et  adjuvabit  ambulantes  sine 
macuta. 

Nota  :  Pro  custodiet ,  hebr.  est  1123P  iitspon  , 
id  est  abscondet,  reponet,  servabit  quasi  the- 
saurum.  Thesauruseuim  duo  includil:  Primo  , 
rem  esse  pretiosam  ;  secundo,  esse  arcanam 
et  reconditam. 

Pro  salutem ,  hebr.  est  nittHn  tusciia ,  quod 
Pagnin.  Tigurina  et  alii  vertunt  o^i^  ,  id  est 
essentiam,  existentiam,  substanliam,  a  rad. 
XS>  ies ,  id  est  est.  Hebraeum  enim  ies  in  omnes 
linguas  transiit.  UndeR.  Levi.  reservabitrectis  id 
quod  est ;  Chald.  incolumitatem;  Nosler  et  Sep- 
tuag.  vertunt,  salutem ,  quasi  tuscia  per  allu- 
sionem  et  commutationem  unius  lilterae  respi- 
ciat  ad  3W>  iesca,  id  est  salus,  et  y^in  toscia, 
id  est  satvabit ;  R.  Moses  vertit,  legetn  ;  alii,  for- 
mam,  praiscriptum ,  et  quidquid  stabile  est  ac  so- 
lidum;  alii ,  fortunam,  successum;  alii  melius 
vertunt,  sapientiam  :  quia  sapientiaest  nobilis- 
sima  solidissimaque  res  et  essentia,  ut  hunc 
locumexplicat  Isaias  cap.  33.  6.  ubi  Septuag.sic 
verlunt ,  in  thesauris  esl  salus  nostra ;  quam 
explicant  subdentes  :  Sapienlia  et  scientia  et  pie- 
tas  in  Deum  ,  islisunt  thesauri  sapientia?.  Omnes 
hae  versiones  eOdem  recidunt  :  tuscia  enim  pro- 
prie  significat  essentiam  ;  inde  sapientiam  ,  quia 
haec  est  quasi  anima  et  vita  essentioe  hominis  : 
inde  tegem  ,  quia  sapientia  consistit  in  obser- 
valione  legis,  vel,  ut  R.  David  :  Lex,  iuquit, 
dicitur  tuscia,  id  est  essentia,  quia  cum  caetera 
sint  caduca  et  vana  ,  sola  lex  perpetuo  durat ; 
inde  salulem ,  quia  hanc  tribuit  sapientia,  et 
ila  decaeteris.  Unde  AbenEsra  :  Sapientia,  ait, 
essentiai  appeltationem  sortitur ,  quod  sil ,  atque 
ad  omnem  aternitatem  duret.  Hcec  porro  a  Deo 
justis  reservatur ,  ut  ejus  ope  servent  justilia?  tra- 
mitem ,  hoc  est  pracepta  divina. 

Igitur  primo,  Lyran.  sic  exponit :  q.  d.  Deus 
rectis  et  justis  pro  praemio  justitiae  dabit  salu- 
tem,  id  est  sanitatem  mentis  et  corporis.  Se- 
cundo,  Jansenius,  q.  d.  Deus  apud  se  recondit 
sapientiam  et  salutem  quasi  ingentem  thesau- 
rum,  eumque  non  omnibus,  nec  semper,  sed 
solis  rectis  et  justis  erogabit  temporo  a  se  de- 
creto.  Tertio,  Cajetan.  et  Salazar  hunc  versum 
referunt  ad  id  quod  dixit  v.  U :  Si  sicut  thesauros 
effoderis  eam,  scilicet  sapientiam  ,  utique  inve- 
nieseam;  quasihic  ejus  dictidet  rationem ,  quia 
sciticet  Deus  cuslodit,  reponit ,  occultat ,  thesau- 
rizat  [omnia  in  idem.recidunt)  salutem,  sapien- 
tiam  videticet  veram,  qua?  estjustitia  ipsa  et  salus 
animi.  Si  enim  Deus  thesauri  adinstar  sapientiatn 
abscondit ,  recte  sequitur  thesauri  in  modum  e/Jo- 
diendam  esse.  Diciturautefn  absconderevei thesuu- 


COMMI.M  U.IA  l.N 
rizare  rectis ,  v>  t  recte  agentibus  ,■  h>  br> 


rim  ,  itl  esl  sedulis  ,•  tugust.  diligenlibus  w  :  gu/a 
tocuples  iste  thesaurtu  ,  tfutm  stc  tatere  /><  us  vo- 
Uiit ,  nisi  a  sedulis  et  accuratam  diligenliam na- 
vantibus  non  eruitur.  n.ic  i|>si. 

Hcb  omnes  expositionea  verie  aunt  et  coioci- 
dunt  :  atudiosis  enim  sapientiss  loco  prasmii 
promiail  dandam  ipaia  o.  Deo  aapientiam  :  nunc 
vero  quantum  Id  sit  praemium  quantoaque  fruc- 
tus ,  boni  ci  commoda  afferat  ,  expMcai ,  dicena 
quOd  Deua  per  aapientiam  cuatodiat  rectorum 
aaiutem  ,  dum  facit  ut  Inter  mediaa  mundi  ten- 
lationes,  pericula  et  naufragia,  quibua  insi- 
pientea  et  impii  cadunt  et  pereunt,  aapienter  in- 
cedant,  ne  ullam  peccati  gravioria  labem  con- 
trahant,  sed  recla  et  felieiier  ad  portum  aaiulis 
aatornaB  evadant.  Congraum  lioc  eat  pnemium  , 
dimi  observantes  Deum  Deique  legcm  vicissim 
aervantur  ei  obaervanturl  Deo. 

Inde  nonnulli  sic  exponunt  :  Deus  cuslodict 
tuscia,  id  cst  esscnliam,  lioc  cst  solidilalcm  ct 
constantem  in  bono  perseverantiamjusiorum, 
<\ux  ingens  cst  theaaurua  ;  recta  enim  ducit  ad 
gloriam  ccelestcm  :  perseverantia  enim  aum- 
mum  esl  Dei  donum.  Nam  ut  ait  S.  liernard. 
( \el  quisquia  est  Auctor)  serm.  de  virtute  obe- 
dientisB  :  Perseverantia  est  singularis  (iliasumml 
regiSf  quam  qui  duxerit,  dotis  nomine  ceelum 
accipit.  El  subdit :  Finis  virtutum  cst ,  carumque 
consammatio  cst ,  totiusque  boni  repositorium. 
Ecceboc  est  quod  hic  dieitur  :  Reponitjustises- 
satiiam.  Igitur  magnum  perseverantke  donum 
in  manu  solius  est  Dei;  quod  justus  mereri  de 
condigno  nequil;  sed  tantiun  supplicibus  preci- 
bus  ab  eo  flagitare  et  impetrare.  Quocirca  salu- 
berrima  est  haec  precalio  :  Domine,  da  mibi  per- 
severantiam  ;  da  mibi  assidue  graliam,  quam 
praevides  mibi  fore  congruam  :  dirige  me  per 
eaa  vias,  oflicia,  status,  actiones,  quae  pcccati 
non  habent  scandalum ,  quibus  praevides  me 
certo  et  infallibilitcr  perseveraturum,  ac  per- 
venturum  ad  felicitatemacternam. 

Anagogice  ergo  Pagninus  in  Tbesauro  linguae 
Hebr.  in  voce  tuscia,  id  est  essentia:  Deus,  in- 
quit,  reservat  et  thesaurizat  justis  essentiam 
suam,  ut  scilicet  eamdem  illis  clare  videndam 
offerat  in  coelo  ;  banc  ergo  illis  quasi  thesaurum 
recondit :  bincCbristuseamdemcomparat  the- 
sauro,  quem  qui  invenit  liomo  ,  prm  gaudio  illius 
vadit,  et  vendit  universa  quai  habet ,  et  emit 
agrumillum  ,  Matth.  13.  hh.  Sic  ct  ex  Pagnino  , 
Jansenius  etSalazar. 

Allegorice,  Rabbini  nonnulli  haec  referunt  ad 
Christi  incarnationem  :  Christus  enim  est  Sa- 
pientia  ex  ore  Patrisprocedens,  quae  os  noslrum 
carnemque  assumpsit,  ut  nos  veram  sapien- 
tiam,  viamque  adsalutemJudaeisoccultamedo- 
ceret.  In  Midras  enim,  id  est  in  expositione  la- 
mentationum  Jeremiae,  dicitur  i  Deus  sanctus 
erit  sedens  ,  et  exponens  coramjustis  sensum  legis 
permanus  Messia?,  sicut  dictumest  Prov.  2:  Reve- 
lat  vel  occultat  rectis  legem  ,  ctypeus  ambuianti- 
bus  simpliciter ,  vet  perfecte.  Dixit  R.  Abraham 
Aben  Esra  :  Celat  rectis  legem,  qaia  occultat  ab 
eis  verbum  sapienlia? ,  donec  veniat  tempus ,  et 
exponat  eam  ore suo  coram  magistris.  Ita  Galatin. 
1.  3.  c.  19.  de  Arcanis  fidei. 

Et  proteget  gradientes  simpliciter.  ]  Hebr. 
rtypeus  est  ambulantibus  in  simplicitate ,  id  est 
in  innoccntia  et  perfectione,  q.  d.  Instar  cly- 
peidefendet  innacenteset  perfectos.  Ilasc  verba 


PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  II. 
/    ,/-     nectcnda  sunl  aequentibua  hoc  modo 


Prdi 

\dii  n<<  i  simpliciU  r, 
8.  Si  i,\  v\s  simiias  .iiisihih,  i;r  VfAM  lANCTO 
nn\i  cvarooicNa. ]  Seroans,  Id  eil  aervarc  fa- 
cieni  :  liebr.  enim  iwh  tintsor,  Id  ett,  ad  aer 
\  .iiiil ii ln  ,  n i  aciilcet  iuati  aervent,  Deo  eos  aer- 
vante,  aemitaa  iuatitios.  Vel  eat  hypallage,  q.  d. 
Deuaaervat  in  Justia  aemitaa  justitias ,  hocesl 
Deuaaervaljualoa  in  aemilia  Juatitiae  ,  m  abeis 
non  declinent  ad  dexteram  vei  ainiairam.  Sen- 
sus  eat,  <[.  d.  Deua  protegitjuatosper  aapien 
liam  etgratiam  auam,  aasidue  aervana  mentem 
illoruin,  ut  inter  tot  cnandi  ct  labendi  prasci- 
pitia  teneant  Qrmiteraemitaajuatitias,  m  per  eaa 
jngilcr  incedant;   ilaque  viam  sanclorum  ciis- 
todit,  dirigit   ct   perducit  ad  mclain  ,  puta  ad 
coeleatem  felicitatem.  Unde  Septuag.  clare  ver- 
tunl:  Prolegit  autem  grcssum  corum  adcustodien- 
das  vias  justificationum ,  el  viam  revercntium  se 
custodit ;  Syrus,  vias  piorum  suorum  custodict. 
Sic  Deus  promisit  Abrahce  justilinc  et  obedien- 
tiac  praemium  dicens  :  ISoti  timere,  Abraham,  cgo 
proteclor  tuus  sum  (liebr.  ego  scutum  luumsum  ) 
et  mcrces  tua  magna  nimis  ,  Gencs.  cap.   15.   1. 
videibi  dicta.  Hoc  est ,  quod  orat  Psaltes  :  Per- 
fice  grcssus  mcos  in  semitis  tuis  ,  ut  non  movcantur 
vestigiamea,  psal.  16.  5.  Alludit,  imocilat  illud 
Anniu  matris  Samuelis,  1  Reg.  2.  9 :  Pedcs  sanc- 
torum  suorum  servabit ,  et  impii  in  tenebris  conti- 
cescent,   pro   quo   Salomon  hic  v.   13.  habet  : 
Ambulant  pervias  lenebrosas. 

TUNC   INTELLIGES  JUSTITIAM,    ET    JUDICIUM  ,    ET 
/EQUITATEM,  ET  OMNEM  SEMITAM  BONAM.]  TlinC  res- 

picit  praecedentia,  q.  d.  Ciim  prcestiteris  ea  qua? 
dixi  deinvocationeet  investigatione  sapientiae  ; 
aut,  cum  dederit  Deus  sapientiam  ,  lunc  inlelli- 
ges  justiliam,  judicium  et  xquitatem ,  hoc  cst  , 
omnem  semitam  bonam  :  in  hisce  enim  tribus 
sita  est  sapienlia.  An  et  quomodo  haec  tria  dis- 
tinguantur  dixi  cap.  1.  v.  3.  PraeclareThalassius 
Hecatontadel  :  Jesumamans,  inquit,  Uberabitur 
a  malitia  ,  et  ipsum  sequendo  veram  videbit  scien- 
tiam.  Mens  a  perturbalionibus  libera  videt  subti- 
lius.  Menti  in  summum  purificata  angusta  sunt 
omnia  qua?  sunt ,  semperque  esse  cupit  extra  om- 
niaqux  sunt  facta.  Vissemet  ab  omnibus  affectio- 
nibus  Uberari  ?  assuefacilo  te  charitati ,  continen- 
tice  et  precibus.  Mens  apud  Deum  moram  faciens 
precando ,  affectivas  anima  vires  a  passionibus 
liberat. 

Nota  viam  sapientiaBetvirtulisvocariiem/^/n.- 
Primo,  quia  arcta  est,  cum  reliqua  via  per 
quam  currus  incedunt,  sit  lata  et  larga.  lta 
S.  August.  in  psal.  121.  Secundo,  quia  com- 
pendiosa  et  brevis  est  ad  perfectionem  et  feli- 
citatem  :  sic  enim  semitae  sunt  breviores  viic. 
Tertio,  quia  directa  est,  uti  semita.  Quarto  , 
quia  semitae  sunt  viatoribus  per  montes  et  ru- 
pes,  quos  currus  circumeunt  :  similiter  enim 
via  virtutis  est  ardua  et  excelsa.  Ita  Lyranus. 

Pro  semitam  hebr.  est  blV)2magal,  id  est  or- 
bita,  rotunda,  per  quam  currus,  pula  rotundi- 
tas  rotarum  currilium  incedit  :  hwjagol  enrm 
est  teres  et  rotundum;  unde  Aquila  vertit , 
x3c//7TTou5 ,  id  est  flexus;  Symmach.  ejHxuAto/wvs , 
id  est  involutiones ,  gyros,  ilexus;  Septuag.  ver- 
tunt,  aZoixi ,  id  est  axes  ,  orbitas  ,  tramites  ,  sc- 
mitas.  Unde  sic  habent  in  Catena  Graec.  Tunc 
justitiam  et  judicium  intelliges  ,  omnesque  Iwnes- 
talis  orbitas  prospere  absolves.  Orbitae  et  axes  ro- 
tarum,  inquit  auctor  Catenae,  appositc  ad  ani- 


54 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  II. 
ut   enim  axes ,   quibus     lem,  quia  in  omnibus  sinil  se  flecti,  gyrari  ot 


mum  transferuntur 

rotaeinseruntur,  in  quadam  aequabililate  perpe 
luo  illas  continent;  ita  justitia  animam  ejus- 
demque  vires  praecipue  inferiores  (hae  enim  per 
rotas  hoc  loco  insinuantur)  firmat,  jugiterque 
in  officio  continet.  Possunl  quoque  per  rotas 
praecepta  Dei,  quae  ad  Deum  tlucunt,  animum- 
queadejusdem  cognilionem  dirigunt,  accipi. 
Haec  auctor.  Orbitae  ergo  primo  significant 
eequabilitatem  sapientiae  et  virtutis;  secundo  , 
facilitatem  quam  parat  ipsa  exercitatio  :  licet 
enim  virtus  initio  incipienti,  ob  conlrarias  con- 
cupiscenlias,  sit  difficilis,  exercitio  tamen  eas 
superante  fit  facilis.  Unde  S.  August.  in  illud 
Psal.  30  :  Posuisti  in  loco  spalioso  pecies  meos , 
quaerens  quomodo  spatiosum  simul  et  angus- 
tum  est  virtulis  iter,  punclim  rem  acu  langens 
respondet  :  Certe  angustavia  est ,  laboranti  an- 
gustaest,  amanti  lataest.  Tertio  ,  orbilae  signi- 
ficant  iter  virlulis  esse  apertum,  publicum  , 
tritum  et  regium  :  talis  enim  estorbita  curruum. 
Quarto,  esse  perfectum  :  circularis  enim  flgu- 
ra,  qualis  est  orbitarum,  est completa  et  per- 
fectissima. 

Flexus  vero  et  gyri ,  ut  verlunt  Aquila  et  Sym- 
mach.  significanl  primo,  virtutis  iler  esse  ar- 
duum  et  praeceps .  quod  proinde  nunc  llectendo 
declinare  et  gyrare,  nunc  generose  superare  et 
transcendere  oporleat. 

Secundo,  sapieniiam  et  virlutem  esse  flexi- 


regyrari  freno  rationis,  legis  et  voluniatis  di- 
vinae.  Sic  hoc  freno  regendam  esse  linguam 
docetS.  Jacobus  c.  3.  v.  3.  de  quo  ibidem  multa 
dixi. 

Tertio,  Beda  censet  homincm  triplici  motu 
cieri,  nimirum  per  juslitiam  Deo  salisfacere  , 
per  aequitatem  proximo  ,  per  judicium  sibi  ipsi. 
Simili  modo  in  Angelis,  ut  docet  S.  Dionys. 
c.  U.  de  Divin.  nom.  (el  pari  modo  in  animabus 
sanctis)  sunt  tres  motus ,  nimirum  refiexus  , 
rectus  et  circularis.  Reflexus  est,  cum  angelus 
vel  anima  a  creaturis  reflectitur  ,  et  resilit  ad 
Creatorem,  eum  in  omnibus  agnoscens,  amans 
et  laudans.  Rectus  est,  cum  recfa  ad  proximos 
tendit  ,  illisque  preestat ,  quod  ex  rectitudine 
justitiae  vel  charitalis  debel.  Recta  linea,  ait  , 
Dionys.  movetur  animaad  ea  qux  circa  se  sunt 
prodiens.  Circularis  est ,  cum  anima  se  recol- 
ligit,  et  in  se  ipsam  redit  suae  conscientiae 
quieti,  et  conjunctioni  cum  Deo  consulens.  Tunc 
enim,  ait  S.  Dionys.  circa  idenlitalis  auctorem 
pulchrum  et  bonum  indesinenter  choream  ducunt. 
Aple  ergo  ait  Salomon  :  Tunc  inteiligesjustitiam , 
et  judicium,  et  cequitatem ,  Deo  videlicet  famu- 
lans,  libi  consulens,  proximo  providens  ,  vi- 
delicet  omnem  semilam  bonam  ,  omnes  flexus 
bonos,  et  omnes  gyros  bonos;  sicomnes  motus 
differentias  spiritaliler  exprimes.  Ita  Salazar. 


SECUNDA  PARS  CAPITIS. 


DOCET  QUIS  SIT  FRUCTUS  SAPIENTLE  ,  NIMIRUM  CUM  ILLA  VENIRE  OMNIA  BONA  , 

ET  MALA  OMNIA  AVERTI. 


10  et  11.  Sl  INTRAVERIT  SAPIENTIA  COR  TUUM  (Sep- 

tuag.  si  veneril  in  nmmmentem), etscientiaaniMjE 
TiLEPLACUKRiT(idemest  scientia  quod  sapientia), 

CONSILIUM  CUSTODIET  TE  ,    ET  PRUDENTIA  SERVABIT 

te.  ]  Septuag.  cogitatio  sancta  servabit  te.  Pro 
placuerit  hebr.  est  DW  iinam  ,  quod  Septuag. 
vertunt,  pulchra  esse  videbitur ;  Aquila,  tunpe^iu, 
id  est  decora  et  venustaerit;  Pagnin.  5/  dutcuerit; 
alii,  si  amccna,jucunda,  suavis  fuerit ;  alii  ad 
verbum,  si  scientia  pulchrescet  animce  tuce  ,  ut 
videaris  tibi  pulcher  ex  pulchritudine  scientiae , 
quam  suspicis  et  admiraris  ;  Vatabl.  Si  sapientia 
cor  tuum  invaserit ,  et  scientia  animum  tuum 
delectaverit ,  prospicienlia  custodiet  te ,  et  intet- 
ligentice  institutio  le  servabit.  Idem  aliis  et  aliis 
verbis  repeiit,  exaggerat  et  inculcat,  ul  sa- 
pientiae  honestalem  et  decus  discipulo  com- 
mendet,  illumque  in  ejus  velut  sponsae  pul- 
cherrimoe  et  castissimae  amorem  accendai.  Sen- 
sus  cst ,  q.  d.  Si  sapientiam  in  animae  tuae  pe- 
netralia  admiseris,  ejusque  decorem  perspexe- 
ris  et  complexus  fueris  consilium  quod  ipsa  tibi 
suggeret,  quoque  res  tuas  omnes  sapienter  et 
decore  moderabitur,  custodiet  te  (hebr.  super 
te ,  q.  d.  Super  te  excubabit  circumquaque, 
sicul  vigil  excubat  super  castra),  et  prudentia 
quam  te  docebit,  servabit  te  ab  omnimalo, 
necubi  per  imprudentiam  labaris  :  nimirum  ut 
eruaris  primo  a  via  mala  ,  et  ab  homine  qui 
perversa  loqtiitur;  secundo ,  ut  eruaris  a  mu- 
liere  extranea;  tertio,  ut  ambules  in  via  bona, 


uti  sequitur  :  non  enim  sufficit  decliuare  a 
malo,  nisi  et  facias  bonum.  Huc  facit  quod 
S.  Chrys.  hom.  63.  ad  Popul.  docet  tantani 
esse  virtutis  suavitatem  ,  utcasteraomnia,  quae 
in  mundo  suavia  sunt ,  illi  comparata  amara  , 
etfellea  esse  videantur ,  imo  ut  omnes  labores, 
dolores,  cruces  sua  suavitate  condiat,  dulcoret 
et  suaves  efficiat. 

Sic  sapientia  ,  virtus  et  charilas  dulces  effe- 
cit  ignes  S.  Laurenlio,  leones  S.  Ignatio,  sagittas 
S.  Sebastiano,  eculeos  S.  Vincentio  ,  carbones 
S.  Tiburtio.  SicS.  Lucia  Virgosapiens  ad  rogum, 
quasi  ad  epulas  invilala  ,  loeta  et  exultans  pro- 
cessit.  Sic  et  S.  Agnes,  S.  Caecilia,  caetemeque 
virgines  et  martyres.  Hinc  de  S.  Slephano  canit 
Ecclesia  :  Lapides  torrenlis  ilii  dulces  fuerunt  ; 
ipsum  sequuntur  omnes  anim&jusla?. 

Igitur  sapientia  et  virtus  est  pulchra  Noemi 
(a  una??ienim  et  naam  ,  id  est  pulchrafuil ,  dicta 
est  Noemi)  de  qua  dicitur  RuLli  1.  20  :  Hcec  est 
itia  Noemi  decora  et  speciosa ,  quae  omnium 
oculos  in  sui  speciem  et  admirationem  rapit. 
Nam  ut  ait  S.  August.  ep.  222.  ad  Consentium  : 
Quid  est  aliud  justitia  et  virtus  nobis ,  quam  in- 
terioris  hominis  pulchritudo  ?  Et  Philo  1.  de  Vity 
Mosis ,  ex  Platone  in  Convivio  :  Virtus ,  ait ,  non 
pulchra  lanlum  ,  sed  ipsius  pulchri  idea  est ,  ni- 
mirum  pulchritudinis  ,  quae  in  creaturis  est 
exemplar  et  speculum.  Ratioest,  quia  sapientia 
et  virtus  est  summa  participatio  Dei :  Deus  au- 
tem  in  se  pulcher  est,  adeoque  ipsa  increata  , 


COMMENTAMA  1\  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  II. 


i  <t$eniialis  et  immensa  pulchriiudo,  quam  <ini 
\ idci ,  ntin  potesi  non  aumme  adamare,  ul  pa- 
tel  in  Bealia ,  qui  toti  in  eamdem  ropiunturet 
absorbentur.  Deua  ergo  saplentiaBel  \  Iriuli  auam 
pulchritudinem  prai  casteria  rebua  (-(111111111111- 
cavil  el  indidit,  atque  In  ea  auam  ipeciemel 
decorem  oatendii  :  praeiertim  in  Verbo  incar- 
natOi  puta  in  Chriito ,  qui  omnis  virtulia  ftilt 
speculum  ,  <l<v  ouo  proiude  dicilurpaal.  64: 
Speciosus  forma  pra  fitiis  hominum;  <iiiin  et  in 
paasione  aanguine  suo  purpuratua  specioiui 
inceisit,  utejus  ipeciem  admirantei  Angeli  ex- 
clamarinl  :  Quis  tti  iste  qui  venit  dc  Bdom , 
tinctii  vestibus  de  Bosra?  isic  formosusin  stola 
sua ,  gradiens  In  multitudinc  fortitudinis  suai , 
(saUe  (>.".  l. 

Unde  S.  Aug.  in  psalm.&A.  post  iniliom  :  Chris- 
lus,  ait,  puleher  in  civlo,  pulcher  intcrra,  pulcher 
in  miracuiis,  pulcher  in  flagettis,  putcher  in  ligno, 
pulchcr  in  sepuu  ro.  Et  cansam  subdil :  Summaet 
r  ra  pulchritudo,juslitia  est.  Si  ubiquejustus,  ubi- 
que  dccorus.  llinc  ct  Martyrcs  in  sna  forliludine 
puichrescunt,  puicbramque petunt  per  vulnera 
mortein  :  quocirca  purpurali  in  ccelis  inccdnnt , 
pahnii  ct  laureis  coronati  ,  Apoc.  7.  Id  adeo 
vcrnnicst,  ui  Genlilesin  sni  adiniralioncm  ra- 
pncrit  haec  sapienliaB  ct  virlntis  pulchritudo. 
Unde  Lyricus  in  liyinno  delaudibus  virtutisex- 
clamat :  O  virtus  ardua  laboriosuque  hominibus , 
pulchen  ima  vitco  invenlio.  Tuam ,  6  virgo ,  ob 
venustatem  etiam  mori,  optabilis  in  Gracia  ha~ 
bcturmors ,  alque  labores  vehemenles  et  indefessos 
perpeti.  Tua  ergo  gralia  Hercules  Jove  satus , 
Lcdceque  filii  suis  factis  quid  possent  declara- 
runt.  Dicluin  cst  velerum  :  Solus  sapiens  decorus  , 
omnisnequam  turpis.  El  : 

Yirlus  rcpulsae  nescia  sordidae  , 
Intaminalis  fulgel  honoribus , 

ait  Horat.  libr.  3.  Carm. 

L3.  Ut  eboaris  a  via  mala  ( ex  Hebr.  vcrtas , 
vuili,  id  est  quae  ducit  admalum;  Syrus,/t- 
berabit  te  sapientia  d  via  mala  (et  aij  homine, 

OUI  PEUVERSA  LOQUITUB. 

13.  Qll  RELINQuTNT  ITER  RECTUM  ,  ET  AMBULANT 

i'KB  vias  tenebbosas.  ]  Hebr.  qui  relinquunt  se- 
milas  rectitudinis ,  ut  arnbulent  per  vias  caliginis. 

1&.    QUI    L.ETANTUR  ,  CUM    MALE     FECEBI.NT  ,    ET 

exultant  in  bebus  pessimis.]  Chald.  exultant  in 
perversione  malitix. 

Septuag.  hsec  palhetice  efferunt ,  miscenlque 
cxclamalionem  ;  sic  enim  liabent  :  Ut  eruat 
(sapienlia  et  cogitatio  sancta)  te  d  via  mala , 
et  d  viro  nihil  loquente  *«?« ,  id  est  fideie ,  vel 
nihil  fide  dignum ,  cui  credi  debeat,  sed  omnia 
fucata  ,  fallacia  ,  perniciosa  el  venenata.  O  qui 
dereliquistis  vias  rectas  abeundo  in  vias  tenebra- 
rum  ,  qui  latamini  in  malis ,  et  gaudetis  in  ever- 
sione  mala.  Pendent  haec  a  versu  praeced.  Consi- 
tium  custodiet  te,  elc.  ut  eruaris  d  via  mala. 
<[.  d.  Duaj  sunt  viae,  id  estvivendi  rationes  et 
modi:  una  mala  ,  altera  bona  ;  sapientia  custo- 
diet  te  amala,  et  deducet  ad  bonam  ,  ut  scilicet 
omne  peccatum  ducens  ad  gehennam  cane  pe- 
jus  et  angue  fugias ,  ac  omnem  virtutem  du- 
centem  ad  coelum  toto  pectore  prosequaris. 
Pro  qui  perversa  loquitur,  alii  verlunt  efficacius, 
qui  pervertentia  loquitur  ;  Cajetan.  qui  loquitur 
versutias,  id  est  strophas  ,  flexus  et  versuras 
verborum,  quibus  versutus  aiios  in  crrorem  , 


fraudein  et  malum  Inducit.  Hebr.  onlm  iv 
tahapuchoi  signiQcal  pervenitatei ,  quibus  <|ins 

iiliiiin  ;i  \croci  viitnic  avciiii,  ic  lo  fraudem 
viliumque  convertltj  ttaque  In  ruinam  agit , 
evertil  el  subvertit :  atque  alludil  ad  11B  pu 
id eat  fucus;  quia  talei  fucum  iiliis  racinnt,  ct 
fucata  aaplentiae  virtutiaque  limulatione  in  er- 
rorcm  vitiaque  abducuut. 

Ait  ergo  Salomon  lapientiam  docere  maximt 
Cavendoi  ene  pravoa  el  perversos,  qui  non 
tanitiin  prava  agunt,  sed  <-t  eadem  alios  doccni 
vel  suadent,  idque  callide  per  fraudea  el  Ule- 
cebraa  :  haa  enim  detegit  <'t  patefacii  aapientia. 
Porro,  quia  talea  permulti,  lunt ,  hincmutato 
per  cnallagcn  numero  singuhiri  in  pluralem  , 
cos  dcscribens  ail  primo :  Qui  relinqaunl  itet 
rcctum  ;  talecnim  est  iter  sapicnli:e  el  virtuli». 
Secundo  :  Ambulant  per  vias  tenebrarum  et  ca- 
tiginis  ,  q.  d.  Vivunt  in  ccecitale  et  crroiibus  , 
saltem  practicis,  ac  in  operibus  inhoneilii , 
quae  quaerunt  lenebras,  ac  simillima  sunt  te- 
nebris,  atqueducunt  in  tcncbras  iutcrnas.  Quo 
circa  Na/.ianz.  Orat.  ad  150  Episc.  tales  aptt^ 
COmparal  lepiil  :  Iltienim,  ait,  sermones ,  sicut 
et  sepiaj  alramentum,  contra  seipsos  cxpuunt  , 
qud  effugiant  venantes ,  et  latitent  indagantes. 
Terlio,  quodjnsuper  laelentur,  cum  male  fecc- 
rint ,  et  exultcnt  in  rebus  pessimis.  Est  cliinax , 
sivc  gradalio.  Per  gradus  enim  crescit  oratio 
declarans  malitiam  crescenlem  impiorum.  EO 
cnim  crescit  illa  scnsim,  utin  peccatis  rideant, 
gaudeant  etexultcnl;  sed  risus  Iiic  est  caninus 
et  Sardonicus  ,  qui  dolorem  et  mortem  conci- 
liat:ridendo  enim  exlerius,  interna  malorum 
conscientia  cruciantur^ait  S.  Aug.  serm.  1'u  clc 
Tempore ,  atque  ridendo  moriuntur ,  dc  quo 
Eusebius  Emissen.  hom.  de  S.  Epiphoro  et 
Alexand.  Exultant ,  ait ,  in  rebus  pessimis  ,  et  de 
sui  perditione  latantur ,  similes  illis  ,  qui  forlc 
sumenles  exitiales  herbarum  succos  ,  cum  risu 
perire  dicuntur. 

Pro  exultant  hcbv.  est  ibij  gilu,  id  est  can- 
tant,  saltant ,  tripudiant :  blj  gol  enim  notat 
tripudium,  exultationem  et  volutationem  ex- 
lernam,  qua  quis  internum  cordis  gaudium 
externis  gestibus  aperit  et  pandit,  ut  cum  sal- 
tat,  gyros  facil,  et  volulat  sese  circuitionibus 
et  circumrotationibus.  Unde  non  multum  dis- 
sonat  aGvxco'«/x).)ixu.  SicS.  JoannesBaptistaau- 
dila  salutaiione  B.  Virginis  exultavit,  id  estprae 
gaudio  exsiliit  ,  et  subsiliit  in  utero  malris  , 
Luc«*c  1.  h\. 

Tales  ergo  similes  sunt  illis  quos  in  Apulia 
videmus  morsos  a  tarantulis  continuo  saltarc 
ettripudiare  ,  ac  saltando  et  tripudiando  emori. 
S.  Ambr.  1.  1.  ep.  6.  eos  comparat  cicadis  ,  quse 
canendo,  id  eststrependo,  moriuntur  :  qui  sub 
ardore ,  ait,  ferventium  cupiditatum  se  mulcent 
cantu  sibinoxio  ,  statimque  occidunt.  Sic  Turc;c 
in  honorem  sui  Mahomet  solent  se  in  orbem 
gyrare  et  rotare  (quod  propric  notat  Hcbr.  gol), 
donec  deficienie  spiritu  et  mente  cadant  et  cor- 
ruant,  illamque  vocant  choream  Angelorum  , 
quibus  recte  aptes  illud  :  In  circuitu  impii  am- 
bulant,  psal.  11.  9.  Hi  ergo  uti  bibuntsicul  aquam 
iniquitatem ,  tesle  S.  Job  c.  15;  ila  vicissiui  ri- 
dendo  et  exultando  pergunt  tanquam  vituli  ad 
macellum,  tanquam  cbrii  ad  furcam,  tanquam 
phrenetici  (aitS.  Greg.  citans  hunc  iocum  hom. 
U.  in  Ezech.)  ad  exitium,  de  quibus  Isaias  c.  3. 
9  :  Peccatum  suum  quasi  Sodoma  prccdicaverunt. 


56 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  11. 


Vce  anlmce  eorum  ,quoniam  redditasunl  eis  mala  l 
ait  S.  Bern.  serm.  16.  in  Cant. 

15.  QUORUM   VIjE  PERVERS^E    SUNT  ,    ET  INFAMES 

gressus  eorum.]  Septuag.  quorum  semilce  pravce 
(Simmach.  cxa//.s«i ,  id  est  curvoe,  oblique  ince- 
dentes  more  cancrorum  ;  Theodotion,  gptfjuci , 
id  est  tortuosce ,  intortae  instar  strabonum ,  qui 
oculos  distortos  et  intortos  habent :  iiem  vafrae , 
callidae,  versulae  ,  sinuosae  instar  serpentum  ) 
et  flexuosi  cursus  eorum  ;  Aquila  ,  etjactant  se 
in  flexuris  suis,  el  subsannant  in  involutionibus 
vel  gyris  suis  ;  Tigur.  qui  vias  suas  depravant , 
et  propudiosi  sunt  in  orbitis  suis  ;  Vatabl.  quorum 
semitai  sunt  obliquce  ,  et  qui  perversi  sunt  in  se- 
mitis  suis  ;  vel ,  quorum  rationes  vitce  d  recto 
aberrant  et  perversitates  sunt  in  viis  ipsorum. 
Sic  et  Pagninus  etalii,  et  recedentes  yel  retro- 
gredientes  in  semitis  suis ,  ut  cancri.  Addunt 
Sepluag.  ad  longe  faciendum  te  d  via  recta  et 
alienum  d  sententia. 

Igitur  impiorum  gressus  et  actiones  sunt 
obliquae  et  sinuosae  inslar  cancrorum  et  ser- 
pentum.  Cancri  enim  ,  teste  Aristot.  et  Plinio  , 
vel  retrorsum  incedunt ,  vel  oblique  adlatus, 
praesertim  sinistrum  ,  quod  symbolum  est  pra- 
vitalis,  sicut  dextrum  est  virlutis  et  bonitatis. 
Cancri,  inquit  Pliniuslibr.  9.  cap.  31,  in  pavore 
eliam  retrorsum  pari  velocitale  redeunl.  Quo- 
circa  S.  Ambros.  in  psalm.  36.  sic  legit  et  ex- 
plicat  :  Flexuosus  cursus  eorum,  sicut  lubricus 
et  flexuosus  auctor  eorum,  puta  diabolus  serpens 
antiquus.  Unde  S.  Ephrem,  agens  de  choreis  et 
turpi  saltatione,  ait :  Clwream  non  Petrus,  non 
Joannes,  seddraco  antiquus  suis  voluminibus  do- 
cuit.  Huc  quoque  alludens  Nazianz.  in  carmine 
de  Virginit.  ita  impios  pingit  : 

At  velut  obliquo  gradientes  tramite  cancri , 
Aut  velut  oblongi  sinuose  membra  trahentes 
Angues ,  vivetis  depressi  pondere  carnis. 

Sic  enim  impii  instar  cancrorum ,  non  qua  oculi 
aspiciunt,  id  est  non  qua  ratio  et  lex  Dei  dictat , 
sed  retrorsum  ,  quasi  aversi  a  lege  et  Deo  in- 
cedunt,  ac  sinislra  dextris  ,  falsa  veris,caduca 
seternis  praeferunt ;  nam,  ut  ait  S.  Ambr.  lib. 
de  Abraham  :  Bona  liujus  seculi  instabilia  sunt , 
et  rotarum  in  morem  cum  ipso  seculo  volvuntur. 
Rursum  instar  serpentum  in  mille  vitiorum  or- 
bes  se  sinuant  et  gyrant,  dum  ab  uno  scelere 
mox  in  aliud  et  aliud  labuntur ,  donec  univer- 
sum  scelerum  circulum  confecerint,  quo  con- 
fecto  rursus  a  principio  in  orbem  redeunt ; 
quare  merito  infames  sunt  apud  Deum,  Angelos 
et  homines. 

16.  UT  ERUARIS  A  MULIERE  ALIENA  ,  ET  AB  EX- 
TRANEA     QVM    MOLLIT     SERMONES     SUOS.  ]    Vatabl. 

qux  verbis  suis  blanditur ,  vel  blanditiis  allicit ; 
Symmach.  cujus  verba  sunt  tubrica  ;  Chald.  cu- 
jus  verba  sunt  lenia;  Baynus ,  quce  verba  sua 
poiit;  cujus  cantu  tolerabilius  est  audire  basilis- 
cum  sibilantem  ,  ait  S.  Cyprianus  de  singular. 
cleric.  Mulier  enim  instar  Sirenis  mentem  etiam 
sapientum  incantat  et  excantat,  uti  patuit  in 
ipsomet  nostro  Salomone ,  Samsone ,  Davide. 
Lege  vitam  S.  Martiniani  apud  Surium  13  Fe- 
bruarii  et  mira  hujus  rei  exempla  invenies. 

Alienam  et  extraneam  vocat  adulteram,  quae 
allerius  viri  uxor  alios  ambit  amasios ;  licet  alii 
per  extraneam  accipiant  alienigenam  ,  id  est 
non  Judaeam,  sed  Gentilcm.  Verum  simpliciter 
Hebraci  mulierem-exteram  vocant  meretricem. 


Pendet  hic  versus  a  v.  11  ;  sic  enim  cum  eo  hic 
nectendus  est :  Consilium  sapienlice  servabit  te  , 
ut  eruaris  d  muliere ,  elc.  Unde  Septuag.  hoc 
loco  paraphraslice  verlunl :  Fili ,  ne  te  compre- 
hendat  malum  consitium  (mulieris)  qua?  dereli- 
quit  doctrinam  adolescentix  ,  etc. 

Monuit  cavendum  a  consortio  et  colloquio 
improborum,  nunc  monelcavendum  a  muliere 
illice  et  impudtca ;  nihil  enim  ita  contrarium 
sapientiae,  acmulier  illex.  Ita  Beda.  Cujus  causa 
Theologica  est,  quod  Spiritus  Sanctus  auctor 
sapientiae,  cum  sit  purissimus  spiritus,  dere- 
linquat  el  fugiat  homines  luxuriosos,  utpole 
carni  et  ventri  suo  immersos. 

Causa  ethica  est,  quod  inler  concupiscentias 
vehementissima  sit  libido  :  concupiscentia  ati- 
tem  rationi,  ideoque  sapientiae  e  diamelro  ad- 
vcrsatur.  Unde  libido  dicta  est  ab  eo  quod  li- 
beat,  ait  Cassianus  collat.  12.  c.  2.  Quocirca 
S.  Wolstanus  Episc.  Wigorniensis  appetilus  ad 
libidinem  a  nobili  matrona  ,  facto  signo  cru- 
cis  :Fuge,  ait,  comes  tascivice ,  mortis  fdia,  vas 
Satance,  eique  alapam  summo  nisu  inilixit,  et 
sic  velut  alter  Joscph  mulieris  lenocinia  com- 
pressit.  Ita  Surius  lom.  1.  in  ejus  Vita.  Sic  et 
S.  Agnes  ad  Praefecti  filium  :  Discede  d  me,  ait , 
pabulum  mortis  ,  fomes  peccati. 


Nam  ruit  in  vetitum  damni  secura  hbido. 


El 


Mulierblanda  et  bellaetiam  siliceum  emollit  virum. 
Corporisrobur  viresque  animi  libido  cffeminat. 

Causa  physica  est  prima,  quod  libido  sua  ve- 
hcmenlia  omnes  sensus  ,  mentem  totamque 
animam  ad  se  rapiat,  ut  luxuriosi  aliud  praeler 
ipsam  sentire,  sapere ,  cogilare  nequeant,  multo 
minus  cogitare  ccelestia  et  divina  ,  quae  sugge- 
rit  sapientia.  Secunda ,  quod  in  libidinis  actu 
cum  semine  excernantur  plurimi  et  nobilissimi 
spiritus,  quibus  mens  indiget  ad  cogilandum 
et  speculandum.  Rursum  semen  esl  nobilissi- 
mus  sanguis  :  exhausto  ergo  semine  exhaurilur 
et  sanguis,  in  quo  vitae  mentisque  robur  con- 
sistit.  Unde  videmus  libidinosos  robore  corpo- 
ris  et  vigore  mentis  destitui ,  utea,  quae  sa- 
pienliae  et  prudentiae  sunt ,  non  capiant,  imo 
subinde  in  delirium,  amentiam  ,  epilepsiam  , 
apoplexiam  incidere.  lta  Galenus  ,  1.  lk.  parl. 
c.  10,  ait  nimiam  venerem  spasmum  inducere. 
Quocirca  nonnulli  (quod  non  recte  Platoni  , 
utpote  Graeco  ,  tribuitur  )  :  Venus  ,  inquiunt  , 
dicta  est  a  ve,  id  est  sine  ,  et  vou«,  id  est  mens  , 
q.  d.  Sine  mente,  quod  rationem  et  menlem 
homini  eripiat.  Sicut  vecors  idem  est  quod  ve  , 
id  est  sine  corde.  Verum  haec  ingeniosa  est  al- 
lusio  ,  non  genuinum  elymon  :  Venus  enim  est 
vox  Latina,  non  Graeca  ;  Venus,  inquit  Giral- 
dus  syntagm.  13.  ex  Cicerone  lib.  2.  de  Natura 
deorum,  dicta  quod  ad  omnes  res  veniat,  vel 
quod  per  eam  omnia  proveniant.  Varro  vero 
lib.  4.  de  Lingua  Latina  :  Venus  dicitur,  ait , 
non  quod  vincere  velit  ,  sed  quod  vincire  ,  et  vin- 
ciri  ipsa.  Viere  est  vincire ,  d  quo  est  in  Asoto  En- 
nii  :  Ibant  malam  viere  Veneriam  corollam.  Et 
mox  :  Poetm ,  ait,  de  ccelo,  quod  semen  igneum 
cecidisse  dicunt  in  mare ,  ac  natam  e  spumis  Ve- 
nerem  conjunclione  ignis  et  humoris  ,  quam  ha- 
buerunt ,  vim  significantes  Veneris ,  d  quavi  natis 
dicta  vita,  juxta  illud  Lucilii :  Vis  est  vita ,  vi- 
des  qucenos  facere  omnia  cogit.  Venus   ergovel 


COMMl  YIAIUA   IN  PBOVE 

■  veniendo,  vel  a  viendo ,  itl  csi  vinclendo,  rel 

a  \  i  tlicta.  HOC  nlliinmii  sccuius  S.  Isitlor.  lil).  8. 
Orig.  snh  liiifin  :  /  cncn  m  ,  ail,  c.ctmtc  dictint  , 
qttott  sinc  ri  f  niina  cssc  vlrgO  noii  desinat.  Grffids 

Venus  dicta  wfpin-  ab  ■'\^  ,  »d  eat  spuma ,  quod 

c\  maiis    spnina   dicalur  cnala,  leale   llcsiodo 

in  i  heogon.  \d,  ut  Ariatot  quod  aemen  sil  spu- 

inosnin.    StuU  c] 1 1 i    ^a.-»  to  itypttwitv ,   itl  eat  insa- 

nire,  dictam  putent  i  nde  Euripides  i  \am  stulta 
proxima  Venus  mortalibus,  Binc  Venua  pingitur 
ardeotem  facem  pectore  gestans  cum  gratiia  et 
Pilho,  i<i  »*st ,  Suadela,  quod  ignitum  amorem 

inltifnli  fnflgat,  eique  omnia  quac  vutt  pcrsna- 
deat  Kuripidcs  vero  in  llccuba  Vcncrcin  tliclain 
cenaet  Aplirodilen  quaai ofppcuvqv ,  id  cst  iinpru- 
tlfiiliain  et  insipicntiam  ;  lianc  cniin  Vcnus 
inducit :  unde  ipaam  vocat  deam  insipicntice. 

Porro  sapientia,  utcruaris  a  muliere  alicna  , 
sita  csl  non  in  fortitudine  colluctationis,  sed 
in  prudentia  fugiendi  aspectum  et  consortium 
cjusdeni.  Ita  S.  Cyprianus  dc  Singular.  cleric. 
Videle  ,  ail,  ntinc  prttilcntiam  in  isto  bcllo  ,  non 
fidem  nobis  datam  esse  viclricem ,  quce  nos  timi- 
ditatis  rcmcdio  tiberasset :  ct  contcmplamini  quaj 
sunt  modo  arma  sttmcnda,  si  vuttis  habcrc  legis 
auxilia.  Estote  timidi ,  ut  sitis  inlrepidi,  et  licet 
timor  in  ccrtaminc  inftrrnitas  esse  vidcatur ,  ta~ 
men  secundtim  vcrbttrn  Aposloli ,  virtus  in  infir- 
milate  pcrficitur.  Separamini ,  deprecor ,  separa- 
mini  a  contagione  pestifera.  De  illecebra  mulie- 
rum  tractat  Eccles.  25.  29.  et  c.  42.  6.  Vidc  ibi 
dicta. 

Symbol.  per  mulierem  hanc  adulleram  tam 
liic  quam  c.  7.  19.  c.  9.  13.  et  alibi  significatur 
haeresis  vcl  falsa  doctrina  :  hcec  enim  adulterat 
et  corrumpit  veram  Dei  fidem  et  sapientiam. 
Imo  ad  lilleram  hceresin  hic  significari  censct 
Valablus,  cuui  R.  Salom.  et  Hebraeis.  Audi  Be- 
dani :  Potest  per  mulierem  exlraneam  luxretico- 
rum  pravitas  inteiligi,  a  Christi  et  Ecclesice  mem- 
bris  atiena,  quce  mollitia  disertitudinis,  et  btan- 
dimentis  linguce  corda  decipere  innocentium  sotet. 
Unde  Psalmista  ,  Psal.  45  :  Mollierunt  sermones 
suos  super  otcum,  et  ipsi  sunt  jacula. 

PorroR.  Levi  el  alii  per  mulierem  hanc  acci- 
piunt  concupiscentiam  quamlibet,  rationi  et 
sapientiae  repugnantem  in  homine.  Haec  enim 
instar  adulterae  vaga  est,  petulca,  infida,  insta- 
bilis,  cupidinibus  restuans,  omnium  peccato- 
rum  et  malorum  mater.  Unde  Thalassius  Heca- 
tontade  2  :  Sicut  concupiscentia ,  ait,  et  ira  mul- 
tiplicant  peccata,  ila  continenlia  el  humilitas  ea- 
dem  exinaniunt.  Animam  purificari,  est  eam  ab 
affeclionibus  tiberari.  Ecec  autem  tibertas  chari- 
tatem  Dei  nobis  parit.  Cccasus  spiritales  sunt 
animai  perturbationibus  inquiela  :  sol  enimjusti- 
liai  iltis  occidit.  Et  Hecatont.  3  :  Mens ,  cui  affec- 
liones  imperant ,  cogilat  quai  non  decent.  Quales 
autem  cogitationes  sint  produnt  sermones  et 
opera.  Mala  cogitationis  dux  est  affectio ,  affec- 
tionis  auctor  sensus  :  quo  ut  mate  utamur ,  in 
causa  est  mens.  Magna  equidem  mens ,  qua  ab 
affeclionibus  libera  est  et  sequestrata  ab  his  quas 
sunt,  ac  in  Deo  versatur.  Et  Hecatont.  4:  Sicut 
absurdum  est  bonum  dominum  subesse  improbo 
scrvo ,  itaet  absurdum  corruplibilis  corporis  man- 
cipium  esse  rationalem  mentem.  Impera  et  tu  Evoe, 
et  d  serpente  cave ,  ne  delusa  tibiquoque  de  tigno 
prcebeat.  Monachum  verum  agit  mens ,  quce  sensi- 
>>its  ita  renuntiavit ,  ut  ne  videre  quidem  ferat  co- 
gitationcm   votuptatis.   Mens  affectionibus  impe- 

COR.MX.    A    I.APIOE.    TOM.    III. 


ftBIA  SAI.OMOMS.  Cap.  II.  57 

roitj .  extra  perleuium  et  timorm  ett.  Exipt  ■  tatio 
futurorum  bonorum  mentem  bonli  ea  xpectati 
jungil ,  quttius  Immorando  projtuntium  obt 
citur. 

Quin  ct  ArchitasTarentinus ,  teale  Cicerone 
Hb.  de  Senectute  ,  diclitabat  nullam  pestem  in 
mundo  eapitatiorem  esse,  quam  coneupiseentiam 
ii  voluptatem.  Hinc  enim  palrioo  proditiones , 
iiinf  rerumpubL  everaiones,  hinc  cum  boatJ 
bns  clandestina  foedera  nasci  :  nuilum  denique 
stfliis,  nullnin  llagiliuni  cssc  ,  atl  auod  SUSCi- 
pifiiihun  libitlo  voluplalis   non  Impellat    El  So- 

crates  apud  Laertium,  lii»."-!.  admonebal  ju\  enes, 
ut  voluptates  fugerent  quasi  Sirenes ,  si  rirlutem 

quasi  patriam  aspiccrc  vfllcnl  inslar  I  lyssis  , 
tpii  cefra  obturatis  auribua  praeternavigavit  Si- 
renea ,  ut  lthacas  fumuin  subsilientem  cerneret. 
El  Seneca  :  Sapiens ,  ait,  hoc  unum  concupiscit , 
nihit  eoncupiscere.  Celebre  est  illud  monacbl 
^Egyptii  apud  Nicephor.  lib.  11.  cap.  &3.  qui  ro- 
gatus  cur  toties  voluptalcs  sibi  subtrahcrel  , 
respontlii :  Ideo  subtraho,  ut  ircecausam  et  oc- 
casioncm  prwcidam.  Scio  cnim  illam  sempcr  dc 
voluptatibtts  belligcrari  ,  mcntcmque  meam  pcr- 
turbare,  et  cognitioncm  ipsam  fugare.  Et  illud 
Marci  Eremitae  tract.  de  Lege  spiritali :  Cor  vo- 
luptatis  amans,  carcer  el  catena  est  animm  in 
tempore  egressionis  (mortis);  at  idem  laboris 
studiosum,  janua  est  aperta. 

17etl8.  Et  relinquitducem  puijertatis  svje,  et 
pacti  (Syrus,  testamenti  seu promissionis)  Df.i 
sui  obi.ita  est.  ]  Pro  duccm  Hebr.  est  *ybx  al- 
luph,  quod  Tbeodot.  Pagnin.  el  aliicum  Nostro 
proprie  vertunt,  ~ywi/nvov,  id  est  ducem,  reclorem, 
hoc  est,  ut  Syrus,  nulrilium;  Tigurina  ,  rnari- 
litm  pubertatis ,  id  esl  juventutis  ,  vel  adolescen- 
tice  siuT  ,  ul  habcnt  Hebr.  tunc  enim  coepit  esse 
pubeset  apla  conjugio  ;  Cbald.  quce  reliquit  du- 
catum ;  Septuag.  vero  respicientes  ad  rad.  *px 
ataph,  id  est  didicit ,  vertunt ,  o^xaXX).txv,  id  est 
doclrinam;  et  Symmach. /*«&>)»",  id  est  discipli- 
nam;  alii,  assuefactionem  vel  manuductionem 
( lianc  enim  proprie  significat  alaph)  qua  scili- 
cet  puella  prius  assuefacla  disciplinae  patris  vel 
mariti ,  sinebat  se  ab  ea  regi.  Itaque  hae  ver- 
siones  omnes  eodem  recidunt 

Sensus  est,  q.  d.  Sapienlia  faciet  uteruaris 
sicut  ab  nomine  improbo  ,  sic  et  a  mulicrc 
adultera,  quae  reliquit  maritum,  cui  in  adoles- 
centia,  cum  pubescere  coepit,  se  despondit , 
eumque  accepit  quasi  ducem  et  gubernalorem 
suas  juventulis.  Iloc  sensu  liquet  esse  sermonem 
de  adullera.  Ila  Beda  ,  Baynus,  Jansen.  et  alii. 
Posset  tamen  esse  sensus  de  fornicaria  :  haec 
enim  relinquit  ducem  puberlatis  suae  ,  id  est 
patrem  vel  tutorem  ,  qui  est  custos  adolescen- 
tiae  et  virginitatis  suae.  In  adolescentia  enim  vir- 
gines,  cum  pubescunt,  maximaspatiuntur  ten- 
tationes,  aeque  acinsidias  castitalis  :  unde  tunc 
maxime  indigent  custodia  parentum  et  tuto- 
rum.  Verum  de  adultera  potius  agi  patet  ex  eo 
quod  adjungit :  Et  pacti  Deisui  oblita  est ,  q.  d. 
Oblita  est  sacramenti  et  sponsionis  nuptialis  a 
Deoinslitutae  ,  violavit  pacta  el  jura  conjugii  a 
Deo  sancita,  Genes.  2.  24.  Addit  Aben  Ezra  quid 
subtile:  Sacrosanclum,  inquit,  nomen  suum 
Deus  inter  virum  uxoremque  interposuit,  illud 
si  demas  ,  nihil  aliud  relinquetur  nisi  ignis  ,  et 
incendium.Nam  Hebr.  S'N  isch  est  virnVN  isscha 
est  uxor  :   deme  ex   illis  m  ia,  quod  est  nomen 

8 


53 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap    N. 


Dei  ,  nil  remanet  nisi  viw  V2H  es  vaes ,  id  est 
ignis  et  ignis. 

Uxor  ergo  aeque  ac  maritus  horreant  adulte- 
rium.  Horrcbunt,  si  ejus  lurpitudinem  ,  quot 
quanlaque  mala  in  se  contiueal,  pervideant. 
Nam  primOj  conjux  adulterans  fallit  fidem  con- 
jugalem,  quaesumma  est,  datam  alteri  conjugi. 
Secundo,  violatmatrimonium ,  quodunumcum 
una  esse  voluit  natura,  jpseque  naturae  auclor 
Deus,  Genes.  2.  24.  Tertio,  violat  Sacramen- 
tum  :  jam  enim  in  lege  nova  matrimonium  per 
Christum  factum  estingensSacramentum,  ideo- 
que  sancte  colendum  ,  Ephes.  5.  32.  Quarto  , 
injuriam  facit  proli,  tum  natae  ex  conjugio  , 
utpote  cui  fratres  et  haeredes  adulterinos  in- 
jusle  adsciscit;  tum  nascilurae  ex  adulterio  , 
utpote  quam  facit  spuriam  ,  adulterinam  et  hae- 
reditatisincapacem.  Quinto,injuriam  facitreip. 
quam  laedit  suo  scandalo  et  injustitia.  Quocirca 
injuria  hoec  in  Deum  redundat.  Unde  Septuag. 
vertunt ,  testamentidivini  oblita  est.  Hac  de  causa 
Deus  adulterii  severus  solet  esse  vindex  et  ul- 
tor,  ut  patet  ex  historiis  tam  sacris  quam  pro- 
fanis. 

Porro  to  pubertatis  notat  tres  causas,  ob  quas 
puella  indiget  duce  et  oustode.  Prima  est,  quod 
puberlas  sit  aetaiis  mediae  inter  infantiam  et  ju- 
ventulem  :  in  infantia  est  carentia  rationis  et 
judicii,  ac  proinde  securitas  a  peccato:  in  ju- 
ventute  utriusque  est  maturitas  :  in  pubertate 
et  adolescentia  utriusque  est  inchoatio.  Quo- 
circa  si  tunc  puella  rite  dirigatur  et  instruatur, 
sapiens  sanctaque  evadet;  sin  sibi  et  procis  in- 
sidiantibus  permiltatur,  fiet  impudica  et  mere- 
irix  :  ergo  tunc  eget  duce  etcuslode,  vel  pa- 
rente,  vel  tulore,  vel  sponso.  Secunda,  quod 
pubertashaec  sit  in  sexu  femineOi  id  est  molli , 
debili  et  lubrico,  ac  ob  inexperientiam  et  im- 
prudentiam  incauto  et  flexili,  qui  proinde  a  vi- 
ris  facile  seducetur,  nisi  a  duce  custodiatur. 
Terlia,  quod  pubertas  cum  maturitate  gene- 
randi  afferat  stimulos  carnis  ,  et  incentiva  libi- 
dinis ,  quibus  puellae  eorum  hactenus  inexpertae 
resislere  nesciunt.  Unde  neeos  sequanlur,  duce, 
monitore  et  custode  indigent.  Quocirca  Eccles. 
c.  42.9.  Filia  patris,  ait ,  abscondita  est  vigilia, 
et  sollicitudo  ejus  aufert  somnum ,  ne  forte  in 
adolescentia  sua  adultera  efficiatur.  Vide  ibi  dicta. 
Igitur  auget  puellae  crimen,  injuriam  et  stoli- 
ditatem  ,  quod  relicto  duce  adolescentiae  suae , 
quem  tam  fidum,  prudentem,  cautum  et  aman- 
tem  expertaest,  sequatur  adulterum,  infidum, 
imprudentem,  incautum,  inimicum.  Unde 

Tropol.  Anima  Deo  in  baptismo  vel  justifica- 
tione  desponsa,  concupiscentiis  illecta,  dum 
eis  consentit,  relinquit  Deum  sponsum  et  du- 
cem  pubertatis  suae,  cujus  amore  et  timore 
enutrita  fuerat,  cum  per  haeresim,  vel  etiam 
aliud  quodvis  peccatum  oblita  pacti  cum  Deo 
initi,  fidem  in  baptismo  Deo  datam  infringit, 
novamque  concipit  opinionem,  amorem  el  fe- 
tum  illicitae  delectationis.  Unde  Deus  de  hac  sui 
injuria  et  contemptu  conquerens,  animamque 
vagam  adserevocans,  Jerem.  3.  1.  Tu,  inquit, 
fornicata  es  cum  amatoribus  multis  :  tamen  re- 
vertere  ad  me ,  etc.  Ergo  saltem  amodo  voca  me  : 
Pater  meus ,  dux  virginitatis  mea  tu  es ,  uti  ibi- 
dem  exposui. 

18.    IlSCLlNATA   EST  AD   MORTEM  DOMUS  EJUS,    ET 

adinferossemit^eipsius]  Septuag.  posuit  (Sym- 
mach.  uputv,  id  est  terminavit)  enim  juxta  mor- 


tem  domum  suam,  et  penes  infernum  cum  terri- 
genis  orbitas  suas;  Aquila  ,  flexus  suos  ;  Sym- 
mach.  gyros  suos,  de  quibus  dixi  v.  14.  Chald. 
quoniam  in  fovea  mortis  est  domus  ejus ,  et  ad  gi- 
gantes  itinera  semitarum  ipsius ;  Syrus  ,  oblita 
est  liminis  domus  sua ,  et  itinerum  semilarum  ip- 
sius.  Huc  respexit  S.  Ambros.  lib.  1.  de  Cain 
c.  5.  dicens  :  Vi&  inferorum  domus  ejus  ,  dedu- 
centes  in  secessum  mortis,  q.  d.  Domus  adulterae 
vel  merelricis  esl  quasi  vallis  quaedam  incli- 
nata ,  ducens  et  propendens  ad  sibi  vicinum 
barathrum  morlis  et  gehennae. 

Pro  inciinata  est ,  Hebr.  est  nnttf  scacha,  idest 
incurvata  est ;  eslque  pulchra  paronomasia  in- 
ter  nroUJ  scacecha,  id  est  oblita  est ,  et  scacha  , 
id  est  incurvata  est ,  q.  d.  Oblivio  ,  id  est  pec- 
catum  et  adulterium  ejus,  eam  prius  erectam 
inclinavit,  incurvavit  et  depressit  usque  ad 
mortem  ,  imo  usque  ad  gehennam.  Pro  inferos 
Hebr.  est  DiN2"l  rephaim,  id  est  gigantes  ,  sic 
vocantur  diemones  et  damnali  apud  inferos , 
tum  ob  superbiam  giganteam,  tum  quod  mer- 
gantur  abysso  inferni ,  sicut  gigantes  mersi  suht 
abyssodiluvii,  Genes.  6.  2  et  7.  Recte  comparat 
domoset  fornices  meretricum  domibus  gigan- 
tum,quiautraeque  erantdepressaeetquasifoveaj 
subterraneae.  Unde  illud  Virg.  3.  iEneid. 

Nam  qualis  quantusque  cavo  Polyphemus  in  anlro. 

Et  anterius ,  Enceladum  gigantem  ait  sub  jEtna 
degere,  eamque  concutere  : 

Fama  estEnceladisemiustum  fulminecorpus 
Urgeri  mole  hac ,  ingentemque  insuper  /Etnaru 
Impositam  ruptis  flammam  expirare  caminis  ; 
Et  fessum  quoties  mutat  latus ,  intremere  omnem 
Murmure  Trinacriam  ,  et  ccelum  subtexere  fumo. 

Frigidius  R.Salomon  Isacides  rephuim  interpre- 
talur  D^SIJ  nirpim,  id  est,  debilitatos  et  imbe- 
cilles,  qui  nimirum  a  recto  tramite  aberrant  et 
vacillant,  ac  tandem  in  gehennam  misere  de- 
cident,  Et  Aben  Ezra  :  liephaim,  inquit,  signi- 
ficat  morluos  quasi  nirpim,  id  est  debilitatos  ; 
quod  eorum  vires  a  mulieribus  enervatae  sint, 
juxta  illud  :  Homo  nudabilur  et  debilitabitur . 

Alludit  ergo  hic  Salomon  ad  lupanaria  ,  quae 
fiebant  inspecubus,  locis  subterraneis  et  for- 
nicibus;  unde  et  fornicari  dictum,  q.  d.  Domus, 
puta  fornix  fornicariae,  depressa  et  subterra- 
nea,  inclinat  et  vergit  ad  sepulcra  et  inferos  , 
ut  hoc  suo  situtestetur  illam,  ejusque  amasios 
vergere  in  mortem  ct  gehcnnam.  Rursum  lupae 
hne  viliores  solebant  extra  urbes  degere  in  se- 
pulcris  et  monumentis  ;  unde  Jerem.  2.  23. 
Septuag.  dicunt  de  meretrice  :  Vide  vias  tuas 
in  sepulcris  mullitudinis.  Hinc  et  illud  Marlial. 
lib.  1. 

Abscondunt  spurcas  et  monumenta  lupas. 

Hinc  et  Venus  cognominata  est  Libitina  ,  eo 
quod  praeesset  mortuorum  feretris  et  sepul- 
cris,  in  cujus  proinde  templo  vendebantur 
et  locabantur  ea  quae  ad  sepulturam  perti- 
nent,  teste  Plutarcho  in  Problem.  A  libendo  Li- 
bentina  est  dicta,  ait  Varro,  ita  Giraldus  in  Syn- 
tagm.  Denique  S.  Chrysost.  hom.  in  Psal.  50. 
Quid  est,  inquit,  mulier  speciosa?  Est  sepuicrum 
dealbatum. 

Sensus  ergo  est,  q.  d.  Meretricum  habitacula 
sunt  in  fornicibus  et  monumenlis  atris,  imis, 
spurcis ,  fetidis ,  ut  hoc  ipso  repraesentent  mor- 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS 

tem  el  gehennam,  ad  quam  Ipiai  cum  iuIi  pro- 

cia  recta  vergunt  et  pergunt.  oh  llbldlnei  enfm 

iii  11 1 1 i  incurrerunt  mortem  prasentemj  adeoque 

plerceque  gentei  adulterium  puntunt  morte  , 

ull  oitendi  Genei.  38.  84.  Rursum  quod  csdei 

liuni  ob  amasiai  et  aduitcrai  P  Porro  omnea  in- 

currunt  reatummortiiaoternseel  gehenna)«adeo« 

que  viri  gravei  cenlenl  longe  majorem  partem 

hominumdanmarinh  libidincs.  [nfernuiergo  est 

domui  et  eculeifs  libidinosorum.  Hoc  eil  quod 

de  aduiterio  et  libidine  ait  Job,  c.  81.  12.  Ignia 

ett  iisi/iic  dil  perditionem  devorans,  et  omnia  ira- 

dicans  gcnimina.  Ubi  S.  Greg,  Qiud ,  ait  •  cst  libi- 

iio,  nisi  ignis?  Kt  quid  de  earne  ct  mente  exorta 

virttites  ,  nisi  llorcs?  Quid  ilcm  turpes  cogilalio- 

n<  s ,  nisi  paletc?  Qais  itiam  ncscial  ,  qaia  si  in 
palcis  ignis  negtigenter  cxstinguitur,  ex  parvn 
scinlilla  omncs  palciv  acccnduntur?  Qui  ergo  vir- 
tutum  incremenla  non  vttlt  exurere ,  ita  debet  li- 
bidinis  ignem  c.rstinguere ,  ttt  pcr  tenuemscintil- 
lam  nunquam  possit  ardere.  Quia  ergo  libido  est 
ignis,  idcirco  punitur  igne  gehennaj,  et  ad  eum 
ducit. 

Quocirca  S.  Chrysost.  bom.  21.  ex  variis  in 
S.  Matth.  locis,  bisce  coloribus  ct  epilbetis  mu- 
lierem  ilicem  pingit :  Quid  est  atiud  mulier  ,  ait, 
nisi  amicilia;  inimica,  et  ineffugabilis  pcena ,  ne- 
ccssarium  malttm,  naturalis  tentatio,  desidera- 
bilis  calamilas ,  domesticum  periculum ,  delecta- 
bile  detrimentum ,  mali  nalttra  boni  decore  de- 
picta? 

Deniquc  posset  quis  suspicari  alludi  bic  ad 
Geben  Ennom  (unde  dicta  est  gehcnnaj  id  est  ad 
vallem  iilii  Ennom,  in  qua  parentes  filios  \ivos 
cremahanl  idolo  Moloch.  Verisimile  enim  est  in 
cadem  valle  fuisse  fornices  et  anira  luparum  : 
Gentilea  enim  suos  deos,  id  est  daemonea,  co- 
lebant  non  tanium  sacrificiis,  sed  et  comesta- 
lionibus  ac  libidinibus,  praesertim  Beelpbegor, 
sive  Priapum,  quem  Cajetan.  censet  eumdem 
esse  cum  Molocb.  Patent  haec  Osee,  6.  14  et  3. 


Keg,  15.  v.  12  el  13.  Sicut  ergo  in  hac  valle  En- 
noin  inciinatas  et  depressae  erant  domus  mere- 
tricum ,  adeoque  erant  in  ipsa  gehenna  Moloch ; 
sic  pariter  eaedem  inclinatae  erant  ad  gehennam 
Luciferi  :  ex  illa  enim  gebenna  in  banc  direc- 
tum  erat  iier,  ceriusque  post  mortem  transi- 
lus.  Unde  S.  August.  libidinem  vocat  aeterni  jg- 
gnis  aemulam. 
19.  Omnes  qdi  ingrediuntur  ad  eam,  non  re- 

VERTENTUR  ,    NEC    APPREHENDENT    SEMITAS    VITjE.  ] 

Septuag.  has  semitas  dupliciter  explicant ;  sic 
enim  habent :  Omnes  euntes  in  eam  non  reverten- 
tur,  neque  apprehendenl  semitas  rectas;  non  enim 
apprehenduntur  ab  annis  vitce;  Chald.  omnes  qui 
ingrediuntur ,  non  revertenlur  in  pace  neque  ca- 
pient  (  Syrus  ,  nec  recordantur  )  semitas  vita?. 
Vatab.  quotquot  ad  eam  ingrediuntur ,  non  re- 
deunt ,  neque  apprehendunt  vias  vitx.  T6  ad  eam 
Reda  refert  ad  mortem ,  q.  d.  Cave  a  muliere 
extranea,  quia  illa  te  ducet  ad  mortem ;  quam 
si  semel  incurreris,  nunquam  redibis  ad  vi- 
tam.  Alii  nervosius  referunt  ad  mulierem,  q.  d. 
Cave  ;'■  muliere  exlranea,  noli  ad  eam  ingredi, 
id  est  noli  cum  ea  rem  habere;  quia  si  ad  eam 
ingressus  fueris ,  incurres  mortem,  incidesque 
in  baratbrum  libidinis  et  gehennae,  cx.quo  re- 
dire  et  emergere  non  poteris,  perinde  ut  a  morte 
et  inferno  non  datur  regressus  ad  vilam.  Id  ve- 
nim  est  :  tum  quia  per  se  et  viribus  naturae  ne- 
mo  potest  a  peccato  mortali,  quale  est  adulte- 


Cap.  ii.  59 

limn  ci  fornlcalio,  resurgere  ad  vit.im  gratla  : 
luin  <|nia  <pii  sciiui   Implicllui  ••-l   RmOlibUfl 

adulterarum  el  meretric ,  ita  cum  ila  Intri 

cjiur,  ut  difRciUime  le  lli  expedire  ponlt,  etil 
communei  babeai  gratlae  memurai,  quai  Deua 
peccatoribus  ad  reiurgenduoi  largiri  solet. 

Non  revertl  ergo,esl  raro  difllculterque  de- 
lerere  ardentea  Imanaaque  mulierum  lllece 

brosanun  lihidincs  ,   qu;c  <'\c;i cuil   COrda   for- 

nicatorum,  <-t  quasi  visco  ea  alligant  mulieri 
bus,  ut  non  nisi  magba  <'l  rara  gratia  resipil- 
cant.  Sic  myslice  ex  haeresi  vera  et  formata  . 
pauci  rcdcunl  ad  fidcm  orlhodoxam. 

CauatE  sunt  multaa.  Prima  est  InQrmitaa  iap- 
s.c  nalurae  conlraeta  <-x  peccatO  Ad.e  :  baec  enim 
ingensest  in  appctitu  concupiscibili.  In  eoenim 
magna  est  proclivitas  ad  res  sensibihs  <  i  car- 
nalcs ,  cui  si  indulgcas  et  servias,  eam  tibi  do- 
minam,  teque  ejus  mancipium  constiiuis,  nt  in 
ea  assidue  le  volutare  gaudeas.  Quare  siculfer- 
rum  ad  se  rapit  magnes,  sic  carnalem  ad  se  sua 
trabit  Agnes,  uli  docet  S.  Basil.  de  Virginilate. 
Secunda,  quod  insatiahilis  sit  cupidilas,  alqtic 
inde  insaliahililas  peccalorum ,  ait  Cajetan.  Ter- 
tia,  quod  mcretriees  mille  norint  artes  blan- 
diendi  et  devinciendi  sibi  amasios ,  ul  eorum 
opes  emungant.  Quarta,  quod  diabolus  lapso 
refricet  species  voluptalis  praeteritae,  et  ad  eam 
iterato  captandam  assidue  impellat:  per  pecca- 
tum  enim  in  peccatores  jus  et  dominium  acqui- 
rit  :  unde  eos  ita  exagitat,  ut  videantur  ener- 
gumeni  et  a  daemone  possessi.  Quocirca  sanctus 
Cbrysoslomus  libidinem  vocat  dxmonem  vo- 
lutarium;  et  homil.  23.  ad  populum  ait  :  Tam 
difficile  est  libidinosum  caslitati  quam  mor- 
tuum  vitae  restiluere.  Quinta,  quod  libido  ho- 
minem  dementet,  faciatque  animalem  et  bru- 
tum.  Videre  hoc  est  in  meretricibus,  quae  sub- 
inde  per  praedicatores  Deique  inslinclus  com- 
pungunlur  et  poenilent,  sed  illico  ut  amasium 
vident,  in  prislinos  amores  relabuntur,  ac  quasi 
cerebro  et  mente  carerent,  ruunt  in  sceleralos 
amplexus.  Hoc  est  quod  ait  Osee,  cap.  U.  11: 
Fornicatio,  et  vinam,  et  ebrietas  auferunt  cor.  Et 
cap.  5.  versu  k:  Non  dabunt  cogitationes  suas,  ut 
revertantur  adDeum  suum  :  quia  spirilus  forni- 
calionum  in  medio  eorum.  Vide  utrobique  dicta. 
Quocirca  Clemens  Alex. ,  lib.  2.  Paedag.  c.  ult. 
Parvam ,  ait,  epilepsiam  dicebat  sophista  Abderi- 
tanus  esse  venerem ,  existimans  morbum  immedi- 
cabilem.  Sic  et  Alexander  Magnus  usum  veneris 
comparahat  morbo  caduco,  ex  eoque  sese  esse 
hominem,  non  deorum  aliquem,  clare  perspi- 
cere  asserebat.  Addit  Clemens  :  Voluplas  carnis 
tripliciter  luitur  :  quia  carnalem  triplici  vila  per 
triplicem  mortem  privat,  nimirum  vita  gratiae 
per  peccalum,  vita  nalurae  per  citam  mortem, 
vita  gloriae  per  mortem  gehennae  aelernam.  Et 
hoc  voluere  Septuag.  vertentes,  non  comprehen- 
denlur  ab  annis  vitce.  Sapiens  ergo  sollicitatus  a 
Thaide  quapiam,  ingens  poscente  veneris  pre- 
tium,  dicat  cum  Demosthene:  Ego  tanti  pccni- 
tere  non  emo  :  Egolam  brevis  et  spurcae  volup- 
tatis  compendium',  tanto  trium  vitarumf  et 
aeternilalis  dispendio  non  mercor.  Chald.  vertit, 
nonrevertentur  in  pace ,  id  est  ad  pacem-ct  pros- 
perilalem  :  quia  scilicet  implicabuntur  mille 
conscientiae  angoribus,  morbis,  molestiis,  cn- 
ris,  sollicitudinibus ,  etc.  ut  vivant  inquieti, 
tristes  ,  miseri ,  pauperes,  aerumnosi.  Exem- 
plum  illustre  est  in  S.  August.  qui  quam  aegre 


co 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  II. 


et  violento  gratiae  motu  sese  concubinae  amori- 
bus  expedierit ,  fuse  narrat ,  lib.  8.  Confess.  , 
C.  7.  et  seq.  El  in  Salomone ,  qui  mulieribus  suis 
adhaesit  in  senio  usque  ad  mortem  ,  unde  hoc 
nomine  valde  dubia  redditur  ejus  salus  aeterna. 

20.  Ut  ambules  in  vi a.  bona  (Hebr.  et  Chald. 
in  viis  bonoram)  et  callesjustorum  custodias,  ] 
Pendet  haec  sententia  a  v.  11.  Prudentia  servabit 
te ,  ut  eruaris  iivia  mata,  etc.  atque  ut  ambules 
in  via  bona.  Duos  enini  fructus  et  oflicia  sapien- 
tiae  ac  prudentiae  assignat,  nimirum  declinare 
a  malo,  et  facere  bonum  :  non  enim  sufficit  acl 
justiliam  et  salutem  mala  non  agere,  sed  re- 
quiritur  ut  et  bonis  operibus  insistatur.  To  cal- 
les  significat  vitam  justorum  esse  angustam,  ar- 
duam  et  excelsam.  Nam  callis  est  iter  pecudum 
inter  monles  anguslum  et  tritum,  a  callo  pecudis 
vocatum ,  quasi  callo  pecudum  praduratum,  ait 
S.  Isidor. ,  lib.  15.  Origin.  cap.  ull. 

Porro  Septuag.  sic  vertunt,  nam  si  ambulas- 
sent  semitas  bonas  (Cassian.  rectas )  invenissent 
utique  semitas  justitia  leves;  semita  enim  virtu- 
tis  ambulatione  in  ea ,  et  exercilio  usuque  fit 
levis.  Sic  quoque  legit  sanclus  Hieronymus  vel 
polius  sanctus  Paulinus,  epist.  ad  Celantiam  : 
Asperam ,  ait,  nobis  et  insuavem  virtutum  viam 
nimiafecit  viliorumconsuetudo,  quasi  inatteram 
parlem  transferalur  ,  invenietur;  sicut  Scriputra 
dicit,  semita  justitia  levis.  Sic  et  legit  Cassianus 
collat.  2/i.  cap.  24.  ubi  docetlegem  Deietvirtutis 
esse  in  se  levem  ,  sed  concupiscentia  et  vitio 
nostro  fieri  gravem  :  IIos ,  ait,  nos  esse  mani- 
festum  est ,  qui  semitas  Domini  rectas  ac  leves 
pravis  durisque  desideriorum  cautibus  asperamus , 
elc  dum  prcesentium  oblectalionum  iltecebris  oc- 
cacali ,  per  obscuros  impeditosque  vitiorum  senti- 
bus  calles,  laceratis  cruribus  et  dirupta  illa  nup- 
tiali  veste  reptamus,  non  modo  aculissimis  veprium 
aculeis  configendi ,  sed  eliam  virutentorum  ser- 
pentum  vel  scorpionum  illic  latitantium  ictibus 
proslernendi. 

Sic  et  S.  August.  de  Natura  et  Grat.,  c.  69.  ubi 
docet  amantibus  legem  sapientiae  et  charitalis 
esse  levem  ,  timentibus  vero  gravem.  Omnia 
quippe ,  ait,  fiunt  facilia  charilati,  cui  Christi 
sarcina  levis  est;  aut  ea  una  est  sarcina  ipsa  qua? 
levis  est.  Et  inferius  :  Secundum  hoc  et  illud  dic- 
lum  est :  Si  ambularent  semitas  bonas,  invenissent 
utique  semitasjustitia  leves.  Objicitdeinde  :  Quo- 
modo  ergo  dicitur,  Psal.  16:  Propter  verba  labio- 
rum  tuorum  ego  custodivi  vias  duras  ,  nisi  quia 
utrumque  verum  est  ?  Dura?  sunt  timori ,  leves 
amori  :  charitas  ergo  inchoata,  inclwata  justitia 
est :  charitas  provecta,  provectajustitia  est :  cha- 
ritas  magna,  magnajustitiaest:  charitas  perfecta, 
perfectajustitia  est.  Rursumvia  justitiaelevisest, 
quia  expedita  el  libera  ab  amore  rerum  lempo- 
ralium,  quarum  cupiditate  et  onere  impii  de- 
gravantur.  Terlio  levis ,  quia  alis  graliae  Dei 
sustollitur  et  vehitur.  Unde  Christus ,  Matth. 
c.  11.  vers.  28.  Venite,  inquit,  ad  me  omnes  qui 
taboratis  et  onerali  estis,  et  ego  reficiam  vos.  To- 
litejugum  meum  super  vos,  et  discite  d  me,  quia 
mitis  sum  et  humilis  corde  :  et  invenietis  requiem 
animabus  vestris.  Jugum  enim  meum  suave  est , 
et  onus  meum  leve. 

21.  22.  QlH  ENIM  RECTI  SUNT  ,  HABITARUNT  IN 
TERRA,  ET  SIMPLICES  PERMANEBUNT  IN  EA.  IMPII 
VERO  DE  TERRA  PERDENTUR  :  ET  QUI  INIQUE  AGUNT, 

aufkrentur  ex  ea.  ]  Pro  habitabunt,  Symmach. 
vertit,  hazreditabunt ;  Arabicus,  et  via  impiorum 


peribit  de  terra,  et  qui  transgrediuntur  legem , 
ejicientur  ab  ea.  Pro  simptices  Hebr.  est  DiniEP 
temimim,  id  est  perfecti;  Septuag.  sancti,  Pagnin. 
immacutali;  Vatabl.  inlegri.  Pro  perdentur ,  Hebr. 
est  "imsi  iicaretu,  icl  est  exscindentur.  Pro  aufe- 
rentur,  Hebr.  est  iriD^  iissechu,  icl  est  everrenlur, 
eradentur ;  Chald.  direptores  eradicabuntur  ex 
ea;  Valabl.  funditus  evetlentur;  Syrus,  radicitus 
exlrahentur. 

Per  terram  accipe  terrenam  opulentiam  et  fe- 
licitatem,  puta  longam,  pacificam,  prosperam 
et  opulentam  vitam  in  terra  :  haec  enim  Judasis 
illo  aevo  a  Deo  promissa  erat,  si  pietatem  cole- 
rent,  Deuteronom.  11. 

Anagogice  et  maxime  sub  terra  praesenti  in- 
telligitur  lerra  vivenlium,  sanctis  et  electis  a 
Deo  promissa  et  parata  in  ccelo :  sic  enim,  ut  nu- 
per  dixi,  hae  promissiones  felicitatis  terrenae  ad 
litteram  accipiendae  sunt,  quatenusfactae  sunt 
Judaeis;  sed  sub  his  spiritales  adumbralae  sunt 
quatenus  diriguntur  ad  Christianos.  Ita  sanctus 
Auguslinus,  lib.  k.  de  Civit. ,  cap.  33.  Hoc ,  ait, 
est  sacramentum  veteris  testamenti,  ubi  occultum 
erat  novum,  quod  itlic  promissa  et  dona  terrena 
sunt  intettigentibus ,  etc.  et  quce  iltis  temporatibus 
significaretur  wlernitas ,  et  in  quibus  Dei  donis 
esset  vera  felicitas.  Nam  bona  temporalia  ,  ut 
idem  ait  in  psal.  105.  ideo  nemini  conferunt  ve- 
ram  felicitatem,  quia  non  exstinguunt  insatiabi- 
iem  cupiditatem.  Qui  enim  biberil ,  ait ,  ex  hac 
aqua,  sitiet  iterum,  Joan.  U.  Unde  Beda  et  Hugo 
per  terram  accipiunt  Ecclesiam  tum  militan- 
tem,  tum  beatam  et  triumphantem.  Porro  nove 
auctor  Catenae  Graecor.  per  terram  accipit  aethe- 
rem,  in  quo  quasi  in  terra  post  morlem  miles 
et  sancti  habitant,  ut  inde  in  die  judicii  trans- 
ferantur  in  ccelum  ad  videndum  Deum  :  In  illa 
namque ,  ait,  mansueti  velul  in  tabernaculis  teta- 
tem  agunt ,  in  ipsum  cozlum  deinde  aliquando  assu- 
mendi,  ut  appareantvuttui  Dei.  Videtur  ergo  auc- 
lor  hic  sentire  animas  justorum  post  mortem 
quiescere  in  aethere ,  nec  videre  Deum  ante 
diem  judicii,  quo  transferentur  in  coelum.  Ve- 
rum  hic  est  error  accedens  ad  errorem  Chilias- 
larum  ,  qui  censebant  sanctos  in  hoc  mundo 
regnaluros  cum  Christo  per  mille  annos ,  ac 
deinde  transferendos  in  coelutn,  de  quo  dixi 
Apocal.  20.  h.  Pejus  Aben  Ezra  :  Pii,  inquit,  ter- 
ree  haereditatem  adipiscentur  in  futuro  seculo. 
Haec  enim  est  fides  et  spes  judaizantium  ,  qui 
sub  suo  Messia  non  nisi  lerrae  bona  exspectant , 
coelestium  ignari. 

Nota  to  Iwereditabunt  ex  Symmacho  :  significat 
enim  terram  tum  praesentem,  tum  futuram  in 
coelis,  solis  justis  et  sanctis  deberi  jure  quasi 
haereditario,  utpote  filiis  Dei,  cujus  est  terra 
et  plenitudo  ejus.  Unde  illud  :  Fideli  totus  mun- 
dus  divitiarum  est.  Impii  ergo  dum  terram  oc- 
cupant  jure  non  suo  ,  etsi  non  injuste,  cerle 
inique  eam  occupant :  invadunt  enim  haeredila- 
tem  Dei  et  filiorum  Dei,  cujus  ipsi  sunt  inimici 
et  hostes  :  quocirca  quasi  iniqui  possessores 
ipsi  ex  ea  non  tantum  auferentur,  sed  stirpitus 
exscindentur,  et  eradicabuntur,  et  nulla  eorum 
supersit  prosapia,  fama  vel  memoria.  Hoc  apud 
Judneos  Deus  faciebat  communiter;  apud  Chris- 
lianos  vero  permittit  impios  ad  tempusterra 
frui,  sed  in  fine  vitae  eos  omnino  ab  ea  abradit , 
et  in  tartara  delurbat.  Rursum  ro  abradentur  et 
exscindentur  significant  impiosinvitos,  et  magno 
dolore  ac  crucialu  a  terra  auferri  et  evelli ,  ut- 


COMMI.MAIUA  IN  PROVERBIA  BALOliOMS.  Cap,  III.  Cl 

pote  illi  loto  corde  afflxos ,  nec  babentea  coales-  Ipsl  iti  non  raereantur,  Dnde    ethice  verum  est 

litim  spem  i  cum  ex  adverso  sanclis  lerra  sit  lltud  :  Divltla  et  opes  sunt  pairltnonlum  virtutls 

exsiiium,  ccelum  patris,  Ideoque  «•  lerra  In  cob-  quia  vlrlua   Idipsum  meretur  el   saepe  reipsa 

luin  migrare  detlderent.  Alludit  adJob,  is.  17:  acquirit,  ul  rite  lllud  administrel  et  distribuat. 

Memoria  UUus  pereat  <!<■  terra,  etc  Expellet  eum  Rauo  a  priorl  est,  quod  dominil  et  jurisdictio- 

de  luee  in  tenebras t  et de  orbe  transferet  eum.  Non  nia  fundamentom  sit,  non  gratia  divina,  qute 

rrii  semen  ejus,  neoue  progentes  tn  i>oi>uto  suo,  per  peccatum  mortale  tollitur,  sed  jua  naturaa 

nrr  tUUnreliquieeinregionibuseJus,  et  gentium,  alque  consensus  bominum  respi- 

Quod  de  injusta  veT iniqua  Impitjrum  posses-  ciens  bonum  reip.  politicum,  qul  Baepe  domi- 

sione  terraa  dixi,  inteilige  ethice  et  moraliter,  nium,  imo  principatum,  bominibus  impiis 

non  juridice  et  civiliter.  Juridice  enim  Impii  etiam  infldelibua  attribuit.  Si  enim  Impil  ejua 

teque  etjuste  sua  possident.  Quocirca  merito  In  easent  incapaces,  magna  sequeretur  reip.  con- 

Concil.  Constantiensi,  aess.  8.  mter  aJios  errorea  fuaio  et  perturbatio  per  bella  et  aeditionea.  Vide 

Joannis  Wiclef  damnatur  iste  ordioe  15  :  Nuttus  inter  alioa  Gregor.  d<:  Valeotia,  2.  2.  tractat.  do 

rst  dominus  civilis  dum  rst  in  pcrcato  mortati.  Dcus      Justilia,  disp.  5.  quacst.  l\.  punctO  2. 
enim  impiis  hoc  jus  et  dominiuui  concedit,  esto 

CAPUT  TERTIUM. 

SYNOPSIS   CAPITIS. 

DOCET  PR1M0  QUOD  SAPIENTIA  VITAM  PROLO^GET  ,  GRATIAMQUE  DeI  ET  HOMINUM 
CONCILIET  ;  SECUNDO,  V.  5.  SPERANDUM  ESSE  IN  DeO  ,  EUMQUE  COLENDUM  ,  AC  PATIEN- 
TER  FERENDAM  EJUS  CASTIGATIONEM  ;  TERTIO  ,  V.  13.  LAUDAT  SAPIENTIA3I  A  PRETIO 
PULCHRITUDINE,  LONG.EVITATE  ,  OPIRUS  ,  POTENTIA ,  EFFICIENTIA,  PACE  ET  SECURITATE  • 
QUARTO  ,  V.  27.  JEMULANDOS  ESSE  DOCET  PIOS  IN  BENEFICENTIA  ,  NON  IMPIOS  IN  PRAVI- 
TATE  ;  EO  QUOD  IMPIOS  SEQUATUR  PERDITIO  ,  PIOS  VERO  BENEDICTIO. 

ili  mi,  ne  obliviscaris  Iegis  meac,  et  prsecepfa  mea  cor  tuum  custodiat , 
)2.  longitudinem  enim  dierum ,  et  annosvitae,  et  pacem  apponent  tibi. 
'3.  Misericordia  et  veritas  te  non  deserant ,  circumda  eas  gutturi  tuo    et 
'describe  in  tabulis  cordis  tui :  4.  et  invenies  gratiam ,  et  disciplinam  bonam 
.coram  Deo  et  hominibus.  5.  Habe  Gduciam  in  Domino  ex  toto  corde  tuo 
^et  ne  innitaris  prudentiae  tuoe.  C.  In  omnibus  viis  tuis  cogita  illum    et  ipso 
diriget  gressus  tuos.  7.  Ne  sis  sapiens  apud  temetipsum  :  time  Deum 
et  recede  a  malo  :  8.  sanitas  quippe  erit  umbilico  tuo,  et  irrigatio  ossium  tuorum.  9.  Honora 
Dominum  de  tua  substantia  ,  et  de  primitiis  omnium  frugum  tuarum  da  ei  :  1 0.  et  implebuntur 
borrea  tua  saturitate,  et  vino  torcularia  tua  redundabunt.  11.  Disciplinam  Domini ,  fili  mi 
ne  abjicias  :  nec  deGcias  cum  ab  eo  corriperis  :  12.  quem  enim  diligit  Dominus ,  corripit  •  et 
quasi  pater  in  filio  complacet  sibi.  13.  Beatus  homo  qui  invenit  sapientiam  ,  et  qui  aflluit  pru- 
dentia  :  14.  melior  est  acquisitio  ejus  negotiatione  argenti  et  auri  primi  et  purissimi  fructus 
ejus  :  15.  pretiosior  esl  cunctis  opibus  ;  et  omnia  ,  quee  desiderantur,  huic  non  valent  compa- 
rari.  1 6.  Longiludo  dierum  in  dextera  ejus  ,  et  in  sinistra  illius  divitiae  et  gloria.  1 7.  Viae  ejus 
viae  pulchrae,  et  omnes  semitce  illius  pacificae.  18.  Lignum  vitae  est  his  ,  qui  apprehenderint 
eam  :  et  qui  tenuerit  eam ,  beatus.  19.  Dominus  sapientia  fundavit  terram,  stabilivit  ccelos 
prudentia.   20.  Sapientia  illius  eruperunt  abyssi,  et  nubes  rore  concrescunt.  21.  Fili  mi 
ne  effluant  haec  ab  oculis  tuis  :  Custodi  legem  atque  consilium  :  22.  et  erit  vila  animae  tuae    et 
gratia  faucibus  tuis.  23.  Tunc  ambulabis  fiducialiter  in  via  tua,  et  pes  tuus  non  impin^et : 
24.  si  dormieris  ,  non  timebis  ;  quiesces,  et  suavis  erit  somnus  tuus.  25.  Ne  paveas  repentino 
terrore ,  et  irruentes  tibi  potentias  impiorum.  26.  Dominus  enim  erit  in  latere  tuo    et  custo- 
diet  pedem  tuum  ne  capiaris.  27.  Noli  prohibere  benefacere  eum  ,  qui  potest  :  si  vales ,  et  ipse 
benefac.  28.  Ne  dicas  amico  tuo  :  Vade,  et  revertere  :  cras  dabo  tibi  ;  cum  statim  possis  dare. 
29.  Ne  moliaris  amico  tuo  malum,  cum  ille  in  te  habeat  fiduciam.  30.  Ne  contendas  adversus 
hominem  frustra,  cum  ipse  tibi  niliil  mali  fecerit.  31.  Ne  aemuleris  hominem  injustum ,  ncc 


G2  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  III. 

imiteris  vias  ejus  :  32.  quia  abominatio  Domini  estomnis  illusor  ,  et  cum  simplicibns  sermoci- 
natio  ejus.  33.  Egestas  a  Domino  in  domo  impii ;  habitacula  autem  justorum  bencdicenlur, 
34.  Ipse  deiudet  illusores,  et  mansuctis  dabit  gratiam.  35.  Gloriam  sapientes  possidebunt  : 
stultorum  exaltatio ,  ignominia. 

PRIMA  PARS  CAPITIS. 


Multa  rursum  ex  hoc  capite  mutuatus  est  Ec- 
clesiasticus,  cap.  1.  cap.  3.  cap.  15.  quoe  ibidem 
explicui.  Quare  hlc  brevis  ero. 

1.  2.  FlLI  MI,  NE  OBLIVISCARIS  LEGIS  ME^,  ET 
PR^ECEPTA  MEA  COR  TUUM  CUSTODIAT.  LONGITUDI- 
NEM  EMM  DIERUM   (Septuag.  (Btatis)  ET  ANNQS  VI- 

t/e  ,  et  pacem  apponent  tibi.  ]  Sunt  verba  non 
Dei,  ut  vult  Lyran.  nec  patris  cujuslibet,  ut  vult 
Cajetan.  sed  ipsius  Salomonis,  qui  discipulum 
instruit,  eumque  docet  veram  sapientiam  et 
virtutem  :  Salomon  enim  sapientioe  et  virtutis 
proecepta  discipulo  traditurus ,  eum  excitat  ad 
eoruni  cupidilatem  el  studium,  proponendo 
ei  praemia ,  nimirum  vitam  longam ,  pacificam 
et  prosperam. 

Per  annos  vitce  primo  accipe  longaevitatem  ; 
secundo,  sanitatem  et  rectam  valetudinem;  nam 
anni  languoris  sunt  potius  anni  mortis  quam 
vitas,  ait  Lyran.  tertio,  noster  Salazar  per  an- 
nos  vitce  accipit  integram  vitoe  humanae  perio- 
dum,  q.  d.  Vives  70  annos  vitse  humanae  a  Deo 
praescriptos ,  psal.  89  :  Dies  annorum  noslrorum 
in  ipsis  septuaginta  anni ;  quarto  ,  Jansen.  et 
Baynus  longitudinem  dierum  referunt  ad  praesen- 
tem  vitam,  annos  vero  vitcB  ad  futuram  et  aeter- 
nam,  ne  per  tautologiam  idem  repeti  videatur. 
Unde  ex  Hebraeo  vertas ,  annos  vilarum,  puta 
annos  vitoetam  naturalis  quam  supernaturalis, 
lam  proesentis  quam  oeternae,  tam  gratiae  quam 
gloriae.  Perperam  R.  Levi  sic  explicat,  q.  d.  Si 
legi  obedieris,  diutius  vives  quam  tibi  ab  astris 
fuerat  constitutum  :  nec  enim  longaevitas  ab  as- 
iris,  sed  a  Deo  decernitur  et  tribuitur.  Per  pa- 
cem  accipe,  primo,  tranquillitatem ;  secundo, 
laetitiam ;  tertio,  prospera  omnia  :  hasc  enim 
Hebraeis  significat  pax ;  quarto,  Jansen.  et  Bay- 
nus  accipiunt  pacem  conscientiae ,  quee  illam 
Deo  amicam  efficit,  ideoque  exuperat  omnem 
sensum,  itaque  omnis  pacis  omnisque  boni  est 
causa.  Haec  quarta  pax  magis  adChristianos  per- 
tinet,  tres  primae  ad  Judaeos  :  Judaeis  enim  bona 
temporalia  promissa  sunt,  Christianis  spiritalia 
et  aeterna. 

3.  Misericordia  et  veritas  te  non  deserant,] 
Cbald.  benignitas  et  veritas  ne  dimittant  te;  Va- 
tabl.  beneficentiact  fides  nedestituant  te;Septuag. 
cleemosyna  et  fides  ne  deserant  te.  S.  Chrysost. 
argumento  in  epist.  ad  Philippenses,  post  hanc 
sententiam  addit  et  istam  :  Misericordia  et  fides 
sit  tibi  vera. 

Quaeres  quaenam  virtutes  sint  misericordia  et 
veritas.  Primo,  S.  Chrysost.  verbis  jam  citatis 
per  misericordiam  accipit  eleemosynam,  per 
veritatem  veram  fidem  in  Deum.  Unde  Arabicus 
vertit ,  eleemosyna  et  fidelitates  non  deficient  a 
conspectu  tuo. 

Secundo ,  Beda  :  Misericordia,  ait ,  in  operibus, 
veritas  elucet  in  verbis. 

Tertio,  Lyran. :  Misericordia,  inquit,  est  erga 
pauperes,  vcritas  erga  omnes. 


Quarto,  Hugo  :  Misericordia ,  inquit,  est  erga 
proximos,  veritas  erga  seipsum. 

Quinto,  noster  Salazar  :  Misericordia,  inquit, 
spectat  proximum  ,  veritas  Deum ,  notatque  ve- 
rum  ejus  cultum.  Alii  e  converso  IDn  chesed , 
id  est  pietas,  quod  Noster  verlit  Misericordia , 
referunt  ad  Deum  :  pietas  enim  proprie  et  pri- 
mo  respicit  Deum  ;  secundo,  patriam  et  pa- 
rentes  ;  tertio,  quoslibet  pauperes  et  afflictos. 

Sexto,  auclor  Catenae  Greecorum  per  Miseri- 
cordiam  accipit  charitalis  officia,  piaqueopera  ; 
per  fidem  autem  sanum  de  rebus  sacris  judi- 
dicium,  veramque  in  caeteris  omnibus  pruden- 
tiam. 

Seplimo,  Dionys.  Veritas,  inquit,  est  triplex, 
scilicet  vitae,  doctrinoe  et  justitiae  :  vitae,  qua 
vere,  id  est  recte,  vivimus  ;  doctrinae,  qua  vera 
docemus  et  loquimur  ;  juslitise ,  qua  cuique 
suum  jus,  quod  ei  vere  debetur,  tribuimus.  Alii, 
veritas,  inquiunt,  est  triplex,  cordis,  oris  et 
operis  :  cordis,  qua  vere  de  agibilibus  sentimus 
et  judicamus  ;  oris,  qua  id  quod  vere  sentimus, 
eloquimur ;  operis ,  qua  vere  id  quod  legi  et  vir- 
tuti  conforme  est,  operamur. 

Oclavo  et  maxime  genuine  :  Misericordia  sig- 
nificat  opera  virtutis  indebita,  qme  gratis  et  li- 
beraliler  praeslantur  :  veritas  sive  fides,  fidelitas 
etjuslitia,  significat  opera  virlutis  debita,  quoe 
exobligalionejuslitiae,  fidelilatis,  similisvevirtu- 
tis  facienda  sunt.  Hisce  ergo  duobusS.  Scriptura 
complectituromneofficium  virtulis(omne  enim 
vel  debitum  est,  vel  indebilum,  et  liberale  )  : 
quod  proinde  quasi  primum  et  universale  sa- 
pientiae  et  virtulis  praeceptum,  primo  loco  as- 
signat  hic  Salomon,  ex  eo  deinde  particularia 
singularum  virtulum  officia  eliciturus.  Ita  Jan- 
sen.  Baynus,  Dionys.  et  Cajet.  qui  ait  :  Miseri- 
cordia,  Hebr.  cliesed,  est  gralia,  qua  ex  libero 
noslro  animo  benefacimus  proximo,  non  ex  de- 
bito ;  veritas  est,  qua  exclusa  omni  fictione  adoe- 
quamus  facta  dictis,  verba  cordi,  cor  debitis. 

Te  non  deserant]  Primo,  per  hypallagen  sive 
conversionem  sic  exponas,  q.  d.  Tu,  6  fili,  ne 
deseras  misericordiam  et  veritatem  :  sic  enim 
nec  ipsoe  deserent  te.  Sicut  enim  Deus,  sic  et 
sapienliavirtusque  neminem  deserit,  nisi  prius 
ab  eo  deseralur,  ut  ait  Concilium  Tridentinuni 
ex  sancto  Augustino ,  sess.  6.  Unde  VatabJ.  ™ 
te  non  deserant  exponit,  sint  tibi  familiarissima. 
Nam  ut  ait  Sapiens  :  Fugax  est  natura  boni.  Ita 
S.  Chrysost.  loco  jam  citato,  explicans  haec  ver- 
ba  de  perseverantia,  sic  ait  :  Eleemosyna?  ac  fi- 
des  ne  deserant  te.  Non  ail  :  Semel  facias ,  neque 
secundo,  neque  tertio ,  neque  decies ,  neque  cen- 
ties ,  sed  perpetuo  non  deserant  te ,  inquit.  Et  non 
dicit  :  Ne  deseras  ittas ,  sed:  Ipsoe  ne  deserant  te; 
oslendens  nos  illarum,  non  iilas  noslro  adjumento 
opus  habere,  docensque  eo  salagendum  nobis  esse, 
ut  ilias  apud  nos  continuemus.  Adapta ,  inquil , 
iilas  collo  tuo. 


COMMENTAUIA  IN  PROVERBIA  SALOMON13.  Cap.  III. 


C3 


Praclare  s.  Laurent.  Jusiin.,eap.  2.  (!<•  per- 
severantia,  haec  Idem  dat  elogla  :  Perseverantia 
tsi  singularii  filia  sumtni  negis .  finis  virtuLum , 
earumque  consutnmatio ,  sine  qua  neaue  qui  pttg- 
nat  vicloriam,  necpaimam  victor  consequitur.  Nur 

Iri.r  BSl  itti  iiii ■rilttm,  innliiiiri.r  cst  titl  prtcmittm  , 

soror  patientiar,  constantia  filia,  eharitatis  vin- 
culum ,  sanctitatii  prapugnacuium.  Tdiir  hane , 
nec  obsequium  mercedem  habei ,  nec  beneflcium 
gratlam  ,  nec  taudem  fortitudo.  Sola  est ,  eui  <ct<  r- 
nitas  redditur,  vetpotius  qua  atemitati  hominem 
reddit,  dicente  Domino  :  Qni  perseveraverit  usque 
in  finem  ,  hic  salvus  erii ,  etc.  Incassum  enim  bo- 
iittiii  agitur,  si  ttnte  vitai  tcrminum  relinquatur» 
Et  inferius  pluribui  interjeciis  :  Solum  nonper- 
severasse,  cst  amisiste  coronam.  AiiolUie  oculos 
ad  caium  ,  intuemini  ipsum  certasse  ei  vicisse ,  uc 
certantes  fortiter  adjuvare  cxhortalionibus,  exem- 
plo ,  verbis  ,  promissis  et  donis.  Nulla  debet  csse 
trepidationis  ignavia  in  tantis  favoribus.  Currite 
ad  montem  Dci ,  ad  gloriam  ipsius  contemplan- 
(lam  ,  ad  pcrfcctionem  virlutum ,  ad  cacumen  per- 
scverantia. 

Secundo  proprie,  q.  d.  Misericordia  et  verilas 
tibi,  6  lili,  non  sunt  a  natura  insitne,  nec  con- 
nalurales,  sed  extrinsecce  et  advenlilise  :  sunt 
enim  quasi  angeli  e  ccelo  ad  te  demissi,  ut  te 
in  coelum  deducant.  Vide  ergo  ut  eos  observes  , 
eis  obsequaris ,  eos  detineas  tua  bonitate  et  obe- 
dieniia  :  ne,  si  eos  per  inobedientiam  aliudve 
peccatum  offendas,  illi  a  te  aufugiant,  ac  te  de- 
scrant,  nudumque  el  miserum  relinquant.  Sic 
enim  S.  Basil.  de  Virgin.  ait :  Sicut  apes  fumo, 
ila  angcli  libidine  et  peccatis  fugantur.  Est  pro- 
sopopoeia :  Misericordia  enim  et  verilas  bic  quasi 
personoe,  imo  quasi  angeli  ad  sapientiae  disci- 
pulum  accedentes  et  recedentes  inducuntur,  ac 
velut  paxlagogi  ejus  qui  studet  sapientiae  et 
virtuti.  Sic  Geniiles  finxerunt  Gralias  esse  deas 
alatas,  vel  angelos,  qui  ad  bomines  eucharites 
et  graliosos  e  coelo  advolarent,  acbarites  vero 
et  ingratos  refugerent,  et  revolarent  in  ccelum  : 
virtutes  enim  sunt  gratiae  gratis  a  Deo  homini 
immissae. 

Sic  eleemosyna  specie  virginis  pulcherrimse, 
oleagina  corona  in  capite  redimitas ,  apparuit 
sancto  Joanni  Eleemosynario  dormienti,  teste 
Leontio  in  ejus  Vita,  eumque  a  somno  excitans, 
dixit :  Sum  prima  e  (iliabus  magni  regis  :  si  lu  me 
tibi  amicam  paraveris ,  potero  te  ei  efficere  fami- 
tiarem.  ISutti  enim  major  est  apud  eum ,  quam 
milii  fiducia  :  quoniam  ei  ut  e  ccelo  descenderet  in 
terram,  et  carnem  acciperet  humanam ,  ego  per- 
suasi.  Quocirca  S.  Joannes  totum  se  eleemosy- 
nis  dedens,  post  mortem  visus  est  a  Sabino 
eremita,  ab  eadem  virgine  deduci  ad  thronum 
summi  regis.  Porro  ex  hac  visione  adeo  factus 
est  beneficus,  ut,  cum  quadam  die  nullus  ab 
eo  postulasset  beneficium  ,  moestus  gemensque 
dixerit  :  Uodie  miserandus  Joannes  nutlam  ab 
atiquo  acccpit  mercedem  ,  nec  ullum  vel  minimum 
poluil  offerre  piacuium  Christo  pro  muilis  el  mag- 
nis  suis  deUclis.  Quid  Iwc  minus,  nisi  eliam  majus 
dixeris  itto  Titi  Imperatoris  :  Hodie  non  regnavi- 
mus ,  quoniam  neminem  affecimus  beneficio.  Hoec 
Leontius. 

Simili  modo  sapienlia  et  castitas  quasi  duae 
speciosoe  virgines  et  sorores,  per  visum  appa- 
ruerunt  sancto  Gregorio  Nazianzeno,  uti  supe- 
rius  dixi.  Ex  advcrso  virtutes  fugiunt  infames 
el  sceleratos.  Sic  Astroea,  id  est  justilia,  a  Poe- 


iis  dlcllur,  \iiiis  cretceoUbui  Indlgnata,  evo- 
lasse  iu  ccelum,  Ibique  In  •Igoum  Librse  i 
conversa.  UndeOvid.  1.  Moiam. 

F.t  vir^o  i  nde  mftdeotM 
Ullima  ca-lostum  tcrras  Astra.'a  reli(|Olt. 

El  Seneca  in  Oclav. 

Noglocla  terras  fugit  et  morr-s  fcros 
Iluminum,  et  cruenta  cxde  pullutas  manus. 

Oporlet  ergo  nos  sapientiam  et  viitutcs  colere, 
venerari,  dUigere,  <*i<|tte  studere  «;t  obsequi ; 
sic  illam  DObil  amicam  et  familiarem  ellicic- 
nius :  Bmantes  enim  et  colentes  se  ipsa  reda- 
mat,  ex  adverso  negligenles  el  spernentes  vi- 
cissim  ipsa  spernit,  fugit  et  aversalur.  Iloc  est 
quod  ail  Isaias,  cap.  59.  \h:  Conversum  est  re- 
trorsum  judicium,  et  justilia  longe  stctil  :  quia 
corruit  in  platca  veritas ,  et  a^quitas  non  polutt 
ingredi.  Hinc  Filius  Dei  de  coelo  descendit,  ut  ad 
misericordiam  et  juslitiam  exsulantes  et  profu- 
gas  reduceret. 

Tertio,  Jansen.  hrcc  accepit  non  ut  oflicia  ho- 
minis,  sed  ut  prtemia  h  Deo  leges  suas  obser- 
vanli  danda,  q.  d.  Si  Dei  praecepta  custodieris, 
nunquam  te  deseretDei  miscricordia  el  veritas. 
Hebr.  enim  est  ■jiny  Sn  at  iaazbucha,  id  est 
non  desercnl  te,  in  futuro  (licet  futurum  Hebraei 
siepc  capiant  pro  imperativo ,  vel  oplativo. 
Undc  Noster  et  alii  apte  verlunt,  te  non  dese- 
rant.)  Hoc  sensu  verlit  Syrus,  longitudo  enim 
dierum  et  annorum  vilos  addetur  tibi;  et  pax ,  ct 
benignitas ,  et  veritas  non  retinquent  te.  Et  Aben 
Ezra  sic  explicat,  quasi  dicat :  Si  cor  tuum  prre- 
cepia  mea  custodierit,  Deus  emittet  veritatem 
ct  misericordiam,  ul  ab  iis  serveris,  ita  ut  nun- 
quam  a  te  divellantur  :  quam  ob  rem  liga  eas, 
elc. ,  hoc  est,  ne  unquam  haec  oblivioni  tradas. 
Et  R.  Levi :  Verba,  inquit,  nihil  aliud  insinuant, 
quam  veritatis  pietatisque  parentem  et  aucto- 
rem  esse  Deum. 

Circumda  eas  GUTTuni  tuo  ]  Septuag.  et  Aqui- 
la ,  AUiga  eas  super  collum  tuum;  Syrus  et  Chald. 
liga  eas  in  collo  tuo;  S.  Chrysosl.  argumento  in 
ep.  ad  Philip.  adapta  eas  collo  tuo.  Sicut ,  ait, 
divitum  liberi  circa  collum  bullam  habent  auream , 
illamque  nunquam  deponunt ,  ulpote  quam  tan- 
quam  nobilitatis  sua?  insigne  gestant ,  ita  et  nos 
eteemosyna  semper  amiciendi  sumus  ,  ut  ostenda- 
mus  nos  misericordis  ac  benigni  patris  esse  fdios , 
qui  solem  suum  exoriri  facit  super  bonos  et  malos. 
Et  inferius  :  Circumdemus  nobis  isttmi  ornatum. 
Torquem  faciamus  auream  (  eteemosynam  dico ) 
donec  hic  fuerimus.  Quamprimum  enim  ho2C  xtas 
transierit,  nultus  amplius  erit  ejus  usus.  Vide  quae 
de  torque  dixi ,  cap.  1.  v.  9. 

Simili  modo  Plato  in  Cratylo  :  e«/xrft»,  inquit, 
id  est  virtus,  dicitur,  quasi  ««p8T«i,  quia  etigenda 
prae  omnibus  quasi  bonum  praestantissimum. 
Aut  quasi  aet  peov,  id  est  quod  sine  ullo  impedi- 
mento  aequabili  quadam  et  consentanea  semper 
ratione  fluat. 

Ita  in  Vitis  Patr.  lib.  7.  cap.  Uh,  in  Meditatio- 
nibui  12.  Anachoretarum ,  ordine  undecimus 
hunc  6ibi  quotidie  virtulis  stimulum  adhibebat : 
Imaginor ,  ait,  virtutes  esse  personatas ,  qua  me 
undique  circumcingant  et  circumvattent ,  ut  post 
mortem  teslentur coramDeo  quodrequiem  invene- 
rint  in  me. 

Secundo,  Dionys.  Circumda  eas  gutturi  ttto, 
hoc  est,  inquit,  aliis  quoque  eas  preedica,  ut 


Gh 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IIT. 


et  ipsi  nequaquam  misericordiam  et  veriiatem 
reliuquant,  et  quautum  ad  hoc  quasi  tuba  exal- 
ta  vocem  tuam ,  ut  ait  Isaias,  cap.  58.  1.  et,  ut 
Osee,  cap.  8.  1  :  In  gutture  tuo  sit  tuba,  ut  pos- 
sis  dicere  cum  S.  Job. ,  cap.  Sl  :  Non  dedi  ad 
peccandum  guttur  meum. 

Tertio  plane  et  genuine  Jansen.  Circumda  eas 
gutturi,  hoc  est,  inquit,  firmiter  et  undique  tibi 
adsint,  semperque  tibi  sint  pree  oculis  ;  velut 
id  quod  circumdatur  collo,  'et  a  collo  depen- 
det,  undique  hominem  cingit ,  semperque  ob 
oculos  versalur. 

Accedit  Cajelan.  Liga  eas  super  colla  tua,  hoc 
est,  jugiter  habe  eas  prse  oculis  instar  alligantis 
pendulum  aliquid  ex  utraque  parte  colli ,  ut 
semper  habeatur  prae  oculis.  Sicut  enim,  inquit, 
collum  jungit  corpus  capiti,  ila  humanum  slu- 
dium  jungit  corpus  aclionum  humanarum  ca- 
piti,  quod  est  lumen  reclae  rationis.  Alligandae 
virtutes  proecipiuntur  collis,  hoc  est  humanis 
studiis,  humanisque  conatibus,  ut  non  deserant 
hominem ,  ut  non  subterfugiant  exercitationem. 
Circumda  ergo  illas  collo  tuo,  id  est,  arctissime 
illas  complectere,  illis  te  cinge  et  orna,  ut  velut 
familiares  tibi  semper  et  ubique  obversentur, 
teque  honorent  et  ornent.  Alludit  ad  Deuter. , 
cap.  6.  v.  8  :  Ligabis  ea  quasi  signum  in  manu 
tua,  eruntque  et  movebuntur  inter  oculos  luos. 

Igitur  torques  primo  significat  misericordiam 
et  veriiatem  nobis  debere  esse  familiarissimasv 
et  conjunctissimas  instar  vestis  ;  secundo ,  iis* 
nos  ornari,  sicul  torque  aureo  ornatur  collum; 
tertio  ,  eas  nos  facere  ingenuos  ,  liberales  et 
nobiles  :  torques  enim  symbolum  est  ingenui- 
tatis  et  nobilitatis.  Unde  S.  Greg.  in  Decretal. 
$  Prudentes,  tit.  2t\.  de  donationibus  :  Hanc  sibi , 
ait,  quodammodo  nobilitas  legem  imponit,  ut  de- 
bere  se ,  quod  sponte  tribuit ,  existimet ,  et  nisi  in 
benefwiis  suis  creverit ,  niliil  se  prcestitisse  putet. 

Quarto,  torqui  olim  inerant  amuleta  contra 
venena  et  fascinationem  :  ita  misericordia  dis- 
sipat  omnes  fascinationes  et  livorem  odii  et  in- 
vidiae  :  beneficentia  enim  amicat  tam  inimicos 
quam  amicos. 

Quinto,  torques  signum  est  principatus  :  ita 
beneficentia  el  justitia  decent  faciuntque  prin- 
cipes,  juxla  illud  Christi  :  Reges  gentium  domi- 
nantur  eorum ,  et  qui  polestalem  habent  super  eos  , 
benefici  (evergetee)  vocantur,  Lucae,  c.  22.  v.  25. 
Largitas,  inquit  Lactantius ,  Liberaiitas  etmagni- 
ficentia  regim  iaudes  sunl.  Et  S.  Hieron. ,  lib.  1. 
super  Malth. :  Qui  divitiarum ,  inquit,  servus  est, 
divitias  custodit  ut  servus  :  qui  autem  servilulis 
discussit  jugum,  distribuit  eas  ut  dominus. 

Sexto,  torques  signum  est  fortitudinis,  mili- 
tiae,  certaminis  et  vicloriae,  uti  ex  Beda  et  sancto 
Gregorio  dixi ,  cap.  1.  v.  9.  Significat  ergo  pro 
misericordiae  et  veritatis  ofliciis  assidue  fideli 
certandum  esse  pro  viribus  usque  ad  mortem  , 
praesertim  contra  inimicitias  et  odia,  ut  ab  iis 
se  vinci  non  sinat,  sed  vincat  in  bono  malum  , 
adeoque  inimicos  beneficiis  superet  faciatque 
amicos. 

Et  describe  m  tabulis  cordis  tui  ,  ]  Hebroeis 
familiare  est  uni  similitudini  non  insistere,  sed 
illi  aliam  et  aliam  adjungere  :  ita  hic  misericor- 
diam  et  veritatem  assimilavit,  primo ,  comitibus 
vel  paedagogis,  qui  adolescentem  nunc  ducunt, 
nunc  deserunt;  secundo  torquT,  qui  circumdat 
et  ornat  guttur  et  collum;  tertio,  hic  scripturae 
inscriptae  cordi.  Estque  gradatio  :  magis  enim 


adhaeret  homini  torques  quam  comiles,  ac  ma- 
gis  inscripiio  cordis  quam  torques  :  ut  significet 
misericordiam  etveritatem  debere  homini  esse 
familiarissimas  et  intimas,  intimoque  cordi  in- 
sculptas.  Tabulam  cordis  vocat  ipsum  cor  pla- 
num  et  instar  tabulae  expansum  :  olim  enim  anle 
usum  chartae  scribcbant  in  tabulis,  praesertim 
ceratis.  Unde  Symmach.  vertil,  describe  eam  su~ 
per  pectus  tuum. 

Porro  tabula  symbolum  est  latitudinis  et  expan- 
sionis,  ac  significat  hasce  virtules  debere  toti 
laiitudini  cordis  esse  inscripias,  ut  ipsum  totum 
quantum  quantum  est,  hasce  virtutes  imbibat, 
easque  latissime  in  proximos  expendat.  Unde 
sicut  cor  capax  est  totius  mundi ,  sic  el  cordis 
charitas  et  misericordia  tolum  mundum  am- 
plectatur.  Hinc  pronAarxo;,  id  est  tabula,  aliqui 
legentes  tzlonos ,  id  est  latitudinem,  vertunt,  de- 
scribe  eas  super  tatitudinem  cordis  tui.  Ila  sanc- 
tus  Hieronymus  in  cap.  2.  Habacuc  ( qui  et  sic 
explicat :  Scribere  jubetur  planius ,  ut  possit  lec- 
tor  surrere ,  et  nullo  impedimento  velocitas  ejus 
et  iegendi  cupido  teneatur.)  Quocirca  S.  Joannes 
Eleemosynarius  dictitabal :  Etiamsi  tolus  mun- 
dus  conflueret  Aiexandriam  ad  petendam  eieemo- 
synam,  nec  Deo  vires  deessenl,  nec  mihi  animus 
ad  eam  singulis  et  omnibus  erogandam.  Ipsa  enim 
experientia  quotidie  disco  eleemosynam  non  de- 
pauperare ,  sed  ditare  :  quo  enim  plura  erogo,  eb 
ptura  eroganda  Deo  dante  accipio.  Sic  S.  Paulus  , 
S.  Xaverius,  similesque  viri  Aposlolici  cordis 
lalitudine  complectebantur  totum  mundum ,  ei- 
que  evangelizare,  totumque  ad  Christum  tradu- 
cere  optabant  et  satagebant. 

Audi  S.  Chrysost.  hom.  ult.  in  epist.  adRoman. 
Cor  Pauli  coelo  celsius,  terra  latius,  solari  radio 
lailius ,  igne  calentius,  adamante  firmius.  Cor  nova 
vivens  vita  potius  quam  hac  noslra.  Vivo  ego,jam 
non  ego,  vivit  vero  in  me  Christus ,  inquit.  Christi 
igitur  cor  erat  cor  Pauli,  Spiritus  sancti  tabula, 
gratia  lebes ,  elc.  Sensus  ergo  est  quasi  dicas  : 
Inscribe  misericordiam  et  veritalem  in  tabulis 
nonlapideis,  in  quibus  inscripta  fuit  lexMoysis, 
sed  carneis,  in  quibus  legem  suam  per  graliam 
inscribilChristus,  uti  docetApost.,  2.  Corinlh.  3. 
nimirum  inscribe  et  imprime  eas  in  corde  luo 
per  totam  ejus  tabulam,  id  est  latiludinem,  ut 
eas  toto  corde  ames,  de  iis  assidue  cogites,  ac 
ubique  opere  exsequi  destines.Vide  quae  de  elee- 
mosyna  dixi  Deuleronom. ,  cap.  26,  v.  12.  ubi 
viginli  insignes  ejus  fructus  recensui. 

Posset  quoque  tabula  cordis  melonymice  ac- 
cipi  monile  vel  bulla,  quae  ex  torque  collum 
cingenledependebat  supra  cor,  quasi  dicat:  H.e- 
virtutes  ila  cinganl  et  ornent  os,  vultum  et  col- 
lum  tuum  ,  ut  simul  bullae  cordis  inscribantur  : 
quo  significatur  omnem  de  eis  cogilationem  et 
sermonem  qui  fit  ore  et  capile,  debere  habere 
connexionem  cum  corde,  imo  originem  ex  cor- 
de  :  nisi  enim  ex  corde  procedat  virtus  vel  vir- 
tutis  sermo,  non  verus ,  sed  iicius  et  fucatus 
est.  Rursum  veteres  bullae  cordis  inscribebant 
nomen  sui  Dei  vel  amici,  quem  summe  dilige- 
bant,  uteum  semper  in  oculis,  semper  in  corde 
haberent,  uli  ostendi  Jerem. ,  cap.  17.  v.  1.  ad 
illud  :  Peccatum  Juda  scriptum  est  styio  ferreo , 
exaratum  super  latiludinem  cordis  eorum.  Signi- 
ficat  ergo  misericordiam  et  veritatem  adeo  d<>- 
bere  nobis  esse  amicas,  ut  bullae  cordis  inscri- 
bantur,  juxta  id  quod  dicit  cap.  7.  v.  Z:Liga 
eam  in  digitis  tuis,  scribe  illam  in  tabulis  cordis 


COMMENTAI.IA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  III. 


/«/.  Dic  sapientia  :  Sorormea  es ,  <i  prudentiam 
voca  amieam  tuam,  Qua  ultima  nv  lorore  et 
amica  verba  lioo  pariter  loco  iu  nonnullia  Bi- 
bliis  inserta  leguntur. 

Siinili  modo  sponsae  ail  sponsns,  Canl.  8  :  Ponc 
me  ut  signaeutum  super  eor  tuum,  ut  signaculum 
super  bracMum  tuum.  Ubl  sanctus  Gregoiius :  in 
cordc ,  mquit,  sunt  cogitationcs ,  in  brachio  ope- 
rationes.  Supereor  ergoet  super  brachium  sponsat 
diteetus  ut  signacutum  ponitur  :  quia  In  sancta 
anima ,  quantum  ab  ea  dlligatur,  el  voluntate  et 
actionc  aestgnatur. 

U.  EX  IMKMES  GHATIAM  ET  DISCIIM.INAM  ItONAM 

coram  Deo  bt  iiohinihus  ;  ]  Syrus  et  Chald.  et 
invenies  misericordiam  (Chaldoeus,  gratiam),  be- 
nignitatem  et  intellectumbonum.  Per  disciplinam% 
vel  intcllcctiim  bonum,  accipo  bonam  morum 
compositionem i  ex  qua  quis  bene  institutus, 
compositus ,  moratus ,  prndens  et  intelligens 
dignoscitur.  Sensus  ergo  esi,  quasi  dicas: 
Si  monitis  meis  parueris,  gratiosus  eris  in  ocu- 
lis  tam  Dei  et  Angelorum  quain  bominum ;  in- 
super  Facies  ut  tua  disciplina,  tum  mentis,  tuni 
aciionis,  puta  morum  compositio  lum  inlerna, 
lum  externa,  placeat  Dco  seque  ac  hominibus. 
Unde  Septuag.  pro  Sd£?1  vcsechel ,  id  esl  et  dis- 
ciplioam  vel  inlellectum,  legentes  aliis  punctis 


s:*w"  vaskcl  per  crasin,  pro  SsVJm  vehaskcl,  ver-     vivo,  operor  aternitati 


I 

tiint  eodem  lensu,  providi  bona  coram  D  o 
hominibus}  Aquiia,  Symmachui  el  Theodotui 
mpnwiffw,  hI  eit  circumspict  bona,  quod  lecutus 
aanctui  Paulua,  wj.  Corinth.  cap.  8.  •/.  21,  alt  : 
Providemus  bona  non  sotum  co%  mn  Deo ,  i<  d  etiam 
coram  hominibus,  Seniui  ergb  eil  |uail  dicai  : 
si  feceris  ea  quaa  ilixi,  graliosui  nis,  <'t  prori- 
de,  iil  esl  providebis,  booa,  Id  eal  bonam  «lis- 
ciplinam,  morum  compoiitionem ,  nsdiflcatlo- 
ncin  coram  Deo  et  hominibua,  ut  coram  lii  mo« 
riiius  compoiitui,  virtute  et  aapientia  prxditui, 
prudeoi  et  intelligem  appareaa,  atque  ut  talia 
ah  iis  habearii,  lauderii  et  celebrerii.  Nota  -i 
circumspice:  ligniflcat  enim  opua  quodlibet  a  aa- 
piente  et  prudente  quoad  omnes  sni  partea,  cir- 
cumstantias,  modos,  rationes,  intentionei  ita 
interiui  etexteriui  circumquaqae  luitrandum, 
moderandum  et  componcndum  essc ,  ut  nihil 
in  eo  sit  mancum,  incongruum,  indecens,  im- 
modicum  ,  quod  carpi  aut  reprehendi  possil  : 
ut  instar  imaginis  perfeclce  sit,  quae  omnibua 
suis  lineamentis  ita  quaquaversum  ad.equata  , 
et  exacte  conformala  est,  ut  nihil  in  ea  desit 
vel  supersil,  ac  proinde  nil  in  ca  nolari  aut  vi- 
tuperari  queat.  Sic  ergo  in  quolibet  opere  om- 
nia  luslra,  et  inslar  Argi  centum  oculis  circum- 
lustra  ,  ac  singula  ita  concinne  compone  ,  ut 
cum  Apclle  diccre  queas  :  Pingo  ceternitati  ; 


SECUNDA  PARS  CAPITIS. 


DE  FIDUCIA ,    HONORE  ET  CULTU  DEI. 


A  thesi  descendit  ad  hypothesin,  nimirum 
post  generale  praeceplum  misericordise  et  justi- 
liae  transit  ad  particularia  virtutum  praecepia, 
quae  ex  primo  illo  generali  velut  conclusiones  e 
suo  principio  educuntur.  Incipit  autem  a  reli- 
gione  et  cultu  Dei,  quia  haec  est  prima  virtus, 
caeterarum  fons  et  mater ;  et  quia  a  Deo  ubique 
esl  inchoandum ,  praesertim  in  Ethica  ,  juxta 
illud  Nazianz.  :  A  te  principium,  tibi  desinet.  Et 
illud  S.  Aug.  1.  Confess.  15  :  Ecce  tu,  Domine 
rex  meus  et  Deus  meus ,  tibi  serviat  quidquid  ulile 
didici ;  tibi  serviat  quod  loquor,  et  scribo,  et  nu- 
mero. 

5.  Habe  fiduciam  (Syrus  et  Chald.  spera)  ix 

DOMIXO    EX    TOTO    CORDE    TUO  ,    ET    NE    INXITAMS 

prudenti.e  tu.e.  ]  Syrus,  sapientice  aniini  lui,  sed 
Dei  gratiae  ;  Sept. ,  esto  confidens  in  toto  corde 
super  Deo ,  in  tua  autem  sapientia  ne  extollaris ; 
Rom.,  ne  exatteris ;  Arabicus,  ne  eleveris;  Sym- 
machus,  ne  sis  confidens,  quasi  dicas :  Innitere 
Deo,  illique  totus  incumbe,  non  tuae  prudentiae, 
ait  Aben  Ezra ;  ac  Dei  providentiae,  non  tuae, 
omnia  assigna  et  accepta  refer,  ait  R.  Levi, 
Valabl.  et  Pagnin.  :  Fide ,  ait,  Domino  ex  toto 
corde  tuo ,  et  intelligentue  tua  ne  innitaris;  alii, 
ne  prudentice  tuo3  velut  baculo  incumbas  et  inni- 
taris  (hoc  enim  proprie  significat  Hehr.  lyyji 
iissaen)  sicutpaterScipionis  senescens  filioquasi 
scipioni  innitebatur ;  unde  filius  vocatus  est  Sci- 
pio,  quasi  dicas  :  Scipio  sit  tibi  non  tuum  inge- 
nium,  non  tuum  consilium,  sed  spes  in  Deum; 
si  enim  Deo  velut  scipioni  incumbas,  firmus  in 

CORNEL.    A    l .ATIDE.      TOM.    III. 


omni  actione  consistes  :  coetera  enim  sunt  ba- 
culus  arundineus,  ut  aitlsaias  cap.  36.  v.  6,  et 
Ezechiel  cap.  29. 

Est  senlentia  generalis  docens  in  qualibet  re , 
actione,  tribulatione,  exspectatione,  periculo, 
melu,  etc,  ut  felix  sit  successus  vel  exitus,  spem 
omnem  collocandam  in  Deo,  idque  ex  toto  cor- 
de,  et  non  innilendum  esse  prudenlioe  propriae; 
ila  scilicet  ut  putes  illam  solam  tibi  sufficerc, 
aut  praecipuas  rei  conficiendae  partes  et  mo- 
menta  in  ea  colloces  :  h.-ec  enim  collocanda  sunt 
in  Deo.  Ilaque  vetaris  hlc  ita  fidere  tibi  tuoque 
ingenio  et  consilio,  ut  diflidas  vel  minus  fidas 
Deo.  Alioqui  prudentis  est  ita  fidere  Deo,  ut  ta- 
men  et  mentem  consilio,  et  manum  operi  ad- 
moveat:hocenim  jubetDeuset  naturaacgratia. 

Prudentia  enim  est  oculus  et  rector  animae , 
omniumque  ejus  motuum  et  aclionum.  Unde 
prudens  dicitur  quasi  porro  vel  procut  videns ,  et 
prudentia  quasi  procul  videntia,s\ve  providentia, 
ait  ex  Isidoro  et  Boetio  S.  Thomas,  2.  2.  q.  67. 
a.  1.  et  q.  1x9.  art.  6.  Huc  facit  illud  S.  Gregorii 
Nazianzeni  in  Distichis  :  Deo  dante  nihil  potest 
livor ,  eodem  abnuente  nihil  potest  labor.  Et  illud 
S.  Basil.  in  Constit.  monast. ,  cap.  16  :  Ad  per- 
fectum  virtutis  cumulum conj uncta  simul  esse  utra- 
que  hac  oportet ,  et  humanum  studium,  et  auxi- 
Uum  cceleste  ftdei  opera  ascitum  et  comparatum. 
Et  cap.  17  :  Causas  cur  ilia  sic  fiant ,  Domino  as- 
signare  debet  animus ,  neque  omnino  esse  quid  ■ 
quam  existimare ,  quod  suaritm  virium  facultatc 
assequi  possit ,  elc.  Porro  humilitas  tutissimus  est 

9 


C5 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  III. 


virtutum  omnium  tliesaurus.  Maxime  tamen  hcec 
sententia  locum  habet  in  ohlinenda  sapienlia  et 
virtute.  Haec  enim  cum  sit  donum  Dei,  idque  in 
fidelibus  et  sanclis  supernaturale,  ulique  vires 
et  prudentiam  hominis  transscendit.  Unde  a  Deo 
speranda  et  posiulanda  est,  ita  tamen  ut  Deo 
operanti  coopereris  et  collabores.  Quocirca  Sa- 
lonius  el  Beda  censent  haec  dici  a  Salomone  ad 
erigendam  pusillanimitatem  et  diffidentiam  dis- 
cipuli,  quasi  dicas  :  Ne  existimes  haec  mea  sa- 
pientiae  et  virtutis  praccepta,  quae  mox  daturus 
sum ,  vires  tuas  superare,  nec  diffidas  te  sa- 
pientiam  et  virtulem,  utpole  arduam  et  coeles- 
tem ,  posse  consequi  :  spera  duntaxat  in  Deo, 
ab  eoque  toto  corde  illam  efflagita ,  ipse  tibi  eam 
elargietur ;  quare  ne  innitaris  prudentia?  tuae , 
quasi  per  eam  tuis  viribus  et  consiliis  illam  pa- 
rare  debeas  :  Dcus  illius  est  largilor,  ipse  eam 
poscentibus  et  sibi  collaborantibus  ultro  illam 
donabit.  Impia  ergo  et  superba  fuit  philosophi 
vox  de  Deo  : 

Del  vires,  det  opes,  animum  aequum  mi  ipse  parabo. 

Deus  enim  est  qui  mentem  illuminat ,  vo- 
luntatem  elevat,  vires  aspirat,  ac  perinde  ut 
ventus  navi  aspirans  feliciter  eam  in  porlum 
salutis  impellit,  uli  pulchre  docet  S.  Chrysost. 
homil.  oh.  in  ep.  ad  Hebraeos.  Et  S.  Basil.  hom. 
de  Spiritu  sancto  :  Da  mihi,  ait,  navim  vacuam, 
gubernatorem,  nautas,  funes ,  anchoras,  omnia 
disposila,  et  nusquam  esse  spiritum  venti;  nonne 
cessat  omnis  qualiscumque  apparatus ,  si  desit  ope- 
ralio  spirilus?  Ita  licet  sit  ampla  sermonis  supel- 
lex,  mens  profunda  et  eloquentia,  et  inlelligentia; 
si  non  adsit  Spiritus  sanctus  qui  vim  suppeditat , 
otiosa  sunt  omnia.  Idem  orat.  7.  de  virlute  et 
vitio  :  Beatus,  ait,  qui  omni  spe  rerum  kujus  mundi 
seipsum  orbavit  (namutidem  aitep.  19.  adGreg. 
Nazianz.  :  Spes  morlalium  sunt  somnia  vigilan- 
tium)  ac  in  solo  Deo  omnem  spem  fixit  atque  loca- 
vit  suam.  Sicut  enim  execrabilis  est ,  qai  spem  po- 
nit  in  homine ;  ita  omni  laude  dignus ,  qui  ex  Deo 
totus  pendet.  Spes  enim,  qu&  in  Deo  collocatur , 
non  sinit  se  in  alio  constituere ,  neque  sibi  auxi- 
Iium  ferri  vult,  etc,  sed  oportet  vere  in  Dei  auxi- 
lio  acquiescere.  Idem  orat.  20. :  Sicut  nulli  alii 
nos  praterquam  Deo  soli  cultum  tribuere  par  est , 
sic  eliam  in  nulla  alia  re  spem  nostram  constitue- 
re  debemus,  quam  in  Deo  omnium  rerum  domino. 

Idem  hom.  8.  Hexam.  spei  exemplum  dat  hal- 
cyonem,  vel  halcedinem  avem,  cui  in  media 
hieme  ovis  juxta  Iillus  maris  incubanti  Deus 
tranquillat  mare  et  ventos  :  Silescunt ,  ait ,  et 
consopiunlur  tum  omnes  venli,  quiescunt  undaz  , 
titmida  aiquora  placantur  septem  toiis  diebus,  cum 
ovis  incubat  halcedo.  Id  omnes  nauta?  sciunt,  et 
halcyonides  dies  illos  appellant.  Quid  ergo  a  Deo 
etiam  prceter  omnium  spem  lul  causa  non  fuerit 
exorabile ,  quem  ad  imaginem  ipse  suam  creavit , 
cum  alitis  tam  exigua?  gratia  mare  tam  vastum, 
tam  terribile  s&vumque  tranquillum  esse  media 
bruma  jussum  detinetur  atque  quiescit?  Hoc  est 
quod  ait  Jeremias,  cap.  17.  v.  7  :  Benedictus  vir, 
qui  confidit  in  Domino,  et  erit  Dominus  fiducia 
ejus,  etc.  Vide  ibi  dicta.  Denique  to  ne  innitaris 
prudentiaz  tua? ,  sanctus  Dorotheus  serm.  5.  at- 
tribuit  Religiosis,  docetque  eos  sinere  debere 
se  regi  a  Deo  per  suos  Superiore9  in  omnibus 
et  per  omnia. 

6.  IN  OMNIBUS   VIIS   TUIS  COGITA   ILLUM  ,  ET  IPSE 

dipugf.t  gressus  tuos.]  Pro  cogita  hebr.  est  tTBR 


daeliu,  id  est  scito,  vel  cognosce  illum.  Sic  et  Sy- 
rus,  et  Chald.  Vatabl.,  in  omnibus  negotiis  agno- 
scito  illum,  ejus  scilicet  praesentiam,  potentiam, 
majestatem  ,  providentiam  ,  bonitatem  ,  justi- 
liam,  vindictam,  etc.  Est  metalepsis  :  ex  cogi- 
tatione  enim  intelligitur  reverentia,  obedientia, 
spes  et  amor  :  haec  enim  parit  attenta  Dei,  sive 
numinis,  cogitatio  et  meditatio.  Cogita  igitur, 
id  esi  cogitando  spera,  reverere,  cole  et  dilige 
ut  creatorem,  gubernatorem,  dominum,  judi- 
cem  ubique  prresentem,  omnesque  tuos  aclus 
intuentem.  Cogita ,  inquam ,  Deum  ubique  et 
semper,  vel  actu,  vel  virtute,  ita  ut  vi  hujus 
cogitationis  arcearis  a  malo,  et  cogaris  ad  omne 
bonum,  praesertim  ad  Dei  metum,  spem  et  amo- 
rem  :  de  spe  enim  sermo  praecessit.  Ergo  cogi- 
ta,  id  est  primo,  frequenler  (cogito  enim  est 
verbum  frequenlalivum  a  cogo,  ait  FestusJ  men- 
ti  tuse  objice,  spera  et  invoca  Deum  :  hoc  enim 
si  feceris,  ipse  diriget  gressus  tuos. 

Secundo,  cogita,  id  est  time  et  reverere  Deum 
ubiquepraesentem,nequidcommittas  quodocu- 
los  tantae  majestatis  offendat;  sed  potius  fac  om- 
nia  quse  illos  oblectant.  Unde  Boetius  :  Magna 
nobis  indicta  est  necessitas  probitatis,  cum  omnia 
agamus  in  oculis  Dei  cuncta  cernentis.  Cogito  enim 
dicitur  a  cogo  :  Cogendo  enim  animum  reminisci , 
quod  in  ea  repositum  est ,  dicitur  cogitatio,  ait 
Isid.  lib.  1.  Senlent.,  cap.  15;  cogo  autem  dici- 
tur  quasi  coago ,  id  est  in  unum  ago.  Cogitatio 
enim  numinis  praesentis  cogit  nos  ad  ejus  me- 
tum  et  cultum,  cogiiatio  enim  est  rei  praesentis, 
memoria  absentis.  Ita  S.  Isidor.  de  Different. 
cogitat  menlis  et  memoriae,  cap.  1  :  Memoria , 
ait,  praiterita  revocat ,  mens  futura  prxsentit , 
cogitalio  prcesentia  complectitur. 

Terlio,  cogita,  id  est  intende  in  omnibus  ac- 
tibus  Deum,  ut  ad  illum  quasi  ad  scopum  et  fi- 
nem  omnes  referas,  et  in  omnibus  i III  placere 
contendas.  Ita  Lyran  et  Cajet.  censent  hic  prae- 
cipi  rectam  in  omnibus  intentionem  :  lucc  enim 
in  rectum  finem  dirigit  gressus  nostros. 

Quarto,  cogita  eum,  id  est  ejus  operationem 
et  gratiam,  ut  illi  quasi  omnium  largitori  om- 
nia  bona  accepla  referas,  nil  tibi  arroges.  Ita 
Hugo.  Unde  S.  Hieron.,  dial.  3.  contra  Pelag.; 
hinc  probat  necessitatem  gratiae.  UndeArabicus 
verlit,  agnosce  sapientiam ,  ut  dirigat  vias  tuas. 

Quinto,  cogita,  id  est  repraesenta  tibi  Deum, 
Deique  volunlatem,  vitam  ct  legem,  quasi  nor- 
mam  tuarum  aclionum,  cui  ad  amussim  omnes 
conformare  debeas;  alque  sic  Deus  quasi  nor- 
ma  et  regula,  reclissime  diriget  omnes  gressus 
actusque  tuos.  Ita  cogitabatDeum  ubique  David 
dicens,  psal.  15  :  Providebam  Dominum  in  con- 
speclu  meo  scmper;  quoniam  a  dextris  est  mihi , 
ne  commovear.  Idem  praeceptum  Tobias  mori- 
tiirus  dedit  filio,  cap.  46  :  Omnibus,  ait,  diebus 
vilaz  tua  in  mente  liabeto  Deum,  et  cave  ne  ali- 
quando  peccato  consentias ,  et  prcetermittas  pra- 
cepta  Domini  Dei  nostri.  Sic  et  Elias  ac  Eliseus  : 
Vivit,  inquiunt,  Dominus,  in  cujus  conspectu  sto, 
3.  Reg.  17.  1 ,  et  U.  Reg.  3.  14,  ac  S.  Job.  cap.  31 : 
Nonne  Deus  considerat  vias  meas  et  cunctos  gres- 
sus  meos  dinumerat?  Assidua  enim  cogitatio  di- 
vinse  proesentiae  maxime  stabilit  mentem  in  Deo. 

Hoc  fuit  olim,  et  etiamnum  est,  praecipuum 
Ascetarum  et  Religiosorum  officium  et  exerci- 
tium ,  ut  semper  ct  ubique  Deum  cogitarent , 
cum  eoque  quasi  praesente  versarentur  el  col- 
loquerentur.  Unde  Abbas  Allois  in  Vitis  Patr. , 


COMMi:MAI\IA  IN  PROVERDIA  SALOMONIS.  C:ip.  lll. 


1,1 


lib.  5.  libellO  11.  n.  5  :  Mst ,  ait,  tklxerit  liomo 
in  corde  suo  :  Bgo  tolua  <t  Deua  tumus  in  hoc 
mundOf  requlem  rwn  habebiti  Bt  ruraum  :  Si  vult 
hotno  y  \n  una  dle  usque  ad  vesperam  ,  pervenit 
ad  mmsuram  diviuitatis.  Ibidem  Abbas  Bessa- 
rion  :  Monachtu,  srft,  debet  totns  esse  oculus,  si- 
rut  Cherubim  et  Seraphtm,  quijugiter  Intuentur, 
amant  et  giorifieant  Deum.  Et  Abbaa  Daniel  : 
Quis  enlm  aufert  a  nobis  Deumf  natm  it  foris 

Deas  rsl  motlo ,  rt  iKritm  in  rrlla  Deus  cst.  Bt  Ab- 

bas  Theones,  n.  12  :  Qula  Impeditur  mens  nostra 
1 1  revocatur  acontemplatione  Deifproptereacap- 

tivl  duciniiir  in  carnalibaa  passionibus,  Et  Ahbas 
Joannea  :  Slcut,  dum  ptuit,  arbores  producunt  ra- 
mos;  sic  quando  Splritus  sanctus  descendit  in  cordu 
Sanctorum  ,  virescunt  <iuodammodo  ci  innovan- 
tur,  ct  profei-unt  fotin  in  timorc  Dci.  Unde  idem 
operans  non  Intendebat  operi ,  quia  mtns  ejus 
absorpta  erat  in  conlemplatione  Dei.  Ibidem 
n.  31.  Abbas  Serapion  :  Sicut,  ait,  mititcs  Impc- 
rutorts  ,  cttm  untc  ipsum  stttnt ,  non  dcbcnt  dexte- 
ra  aut  sinislra  respicere ;  ita  et  monuclius  cum 
stat  in  conspcctu  Dei ,  et  intentus  est  omni  liora  in 
timore  ejas,  nihil  cst  qttod  ettm  dc  advcrsarii  ma- 
lis  terrtre  possit.  lbidem  ,  n.  35.  Abbas  Hyperi- 
liiius  :  Cogitatio  tuu,  ait,  sempcr  sit  in  regno 
caiorttm,  ct  cito  in  hctreclitatem  accipies  illttd. 
Et :  Vita  monachi  juxtu  imitaiionem  Angciorttm 
fiat,  comburcns  alcjtte  consumens  peccata.  Et  alius, 
n.  62  :  Sicut  nemo  potest  lcedere  eum  qui  est  acl 
tatus  Impcratoris ;  sic  Satanas  nequit  nobis  no- 
rere,  si  anima  nostra  inhceserit  Deo  :  scriplum 
est  enim  Zacbar.  1  :  Appropinquale  mihi,  et 
uppropinquabo  vobis.  Plura  de  bac  re  dixi,  Gen. 
17.  1.  et  seq. 

Et  ipse  diriget  cressus  tcos  ;  ]  t6  ct  notat  pri- 
mo  similitudinem  ct  vicissitudinem,  quasi  di- 
eas  :  Cogita  de  Deo,  et  ipse  vicissim  similiter 
cogitabit  de  lc,  ut  dirigat  gressus  tuos  ad  om- 
nem  prosperitatem,  sanctilatem  et  felicitalcm, 
juxta  i II ud  quod  Christus  dixit  sanctae  Caihari- 
nas  Senensi  :  Filia,  cogila  semper  deme,  et  ego 
cogitabo  de  te.  Tu,  ul  mihi  obedias  et  servias  : 
ego,  ut  te  dirigam,  protegam,  et  in  omni  gra- 
tia  et  gloria  promoveam.  Secundo,  notat  mer- 
cedem  et  prarmium  quasi  ex  promissione  et 
pacto.  Deus  enim  hic  et  alibi  quasi  pactum  init 
uobiscum,  quo  promitlit,  sequC  quasi  obligat 
ad  dirigendum  omnes  actiones  nostras,  ut  feli- 
cem  et  sanctum  sortiantur  effectum,  si  nos  co- 
gitemus  de  eo  proponentes  illi  per  omnia  pla- 
cere  et  obsequi,  sequentcs  patrem  fidei  nostrae 
Abraham,  cui  Deus  dixit :  Ambula  coram  me,  et 
esto  perfectus,  Gen.  17.  1.  Idem  filium  monuit 
Tobias  ,  cap.  U.  v.  20  :  Omni  tempore,  ait,  be- 
ncdic  Deum  ;  et  pete  ab  eo  ut  vias  tuas  dirigat , 
et  omnia  consilia  lua  in  ipso  permaneant. 

Ita  Sancti  in  omnibus  rogant  impelrantque 
ut  dirigantur  a  Deo ,  ut  Deum  habeant  aurigam 
praesidentem  animoe  suae,  omnesque  ejus  mo- 
tus  et  actus  auriganlem.  Ita  David ,  ad  quem 
alludit  hic  filius  Salomon,  Psal.  118  :  Gressus 
meos  dirige  secundum  eloquium  tuum.  Idem- 
que  crebro  eodem  psalmo  iterat.  Et  Psal.  22  : 
Dominus ,  ait ,  regit  me ,  sicut  pastor  ovem  , 
unde  hebr.  est,  Deus  pascit  me;  vel,  Deus  est 
pastor  meus  ;  hinc  nihil  mihi  deerit  :  nam  in  toco 
pascuce  ibi  me  collocavit.Quse  verba  citans  Philo  l. 
de  Agric.  :  Impossibile ,  ait,  est  deesse  commodttm 
aliquod,  ubi  Deus  prcesidet ,  sotitus  plena  perfec- 
laque  bona  largiri  rebtts  omnibus.  Ita  S.  August., 


lib.  11.   Confeu.  cap.  2:  Quando ,  alt,  tufficio 

cutami  Ungua  <  iiuntiurc  oniuiu  hvi  hiim  nla   lna  , 

ii  omnes  terrorea  tuos,  </  consolationea  et  guber- 

nulioncs  ,  quibua  m<  /><  rtlu.iisli  ,  clc.   II, i  saHCtUS 

Antonius  ;i|hhI  sanclum  Albanasium  i  /  nica,  iit, 

cst  rutio  vincrndi  ininiirum  ,  ItBtitia  tpiritallSj  el 
uninut:  Dominttm  srmpcr  cogilaniis  jUgU  rccordu- 
tio,  qiio!  dcmonum  ludos  quaai  fumum  expellet. 
Bl  :  Securitaa  uninuv ,  praaentia  majestalis  indi- 
cium  csl.  llinc  dneent  Thcologi  ad  bene  Bgen- 
duni  non  sniiicci-c  jusio  hahiins  graUaa  el  '.  irtU" 
liun  inlusos  vel  acquisitos  ,  sed  insuper  ciun 
egere  actuall  motionc,  influxu,  auxilio  et  di- 
reclione  Dei,  praesertim  in  actihus  difliciiibus 
el  heroicis,  ac  ad  superandum  graves  tentatio- 
nes.  Imo  ccnsent  justum  in  omni  aclu  merito- 
rio  agere  actuali  molione  Spiritus  sancti ,  eo 
quod  in  Concilio  Palaestino  ;  quod  sa^pe  citat. 
S.  Augustin.  contra  Pelagium  definitum  sit,  gra- 
tiam  ad  singulos  actus  dari;  ct  Aposlolus  dicat : 
Non  quod  sufficicntes  simus  cogitare  aliquid  u  no- 
bis ,  quasi  ex  nobis;  sed  sttfficienlia  nostra  ex  Dco 
cst ,  qui  opcratur  in  nobis  velle  et  perficere,  2. 
Cor.  3.  Ita  Dionysius. 

7.  NE  SIS    SAPIENS  APUD  TEMETIPSUM  ,  ]  Ilchr.   itl 

oculis  tuis  ,  ut  sciliccl  in  iis  et  in  vana  opinione 
tua  videaris  tibi  prae  aliis  sapere.  Haec  enim  est 
philaulia,  superba  praesumptio  et  nimia  suiaes- 
timatio.  Arab.  Nesis  apud  animam  tuam  inletti- 
gens;  Septuag.  Ne  sis  prudens  apucl  temetipsum  ; 
quos  secutus  Apostolus  Rom.  12.  1G  :  Nolite,  ait, 
esse  prudenles  apud  vosmetipsos.  Ubi  quatuor  ex- 
positiones  recensui.  Ila  Jansen.  Lyranus  et  Bay- 
nus  exponunt,  q.  d.  :  TSe  te  sapientem  esse  aut 
prudentem  vana  elatione  persuasum  habeas;  Hugo: 
Ne  novas  opiniones  invenias,  easque  alienis  ante- 
ponus  ;  Cajel.  Ne  tu  ipse  de  tua  sapientiaj udicium 
feras;  Vatab.  Ne  reputes  te  sapientem.  Accedil  R. 
Salomon  Isacides  :  Ne  sis,  a'\l,  sapiens  apud  te , 
ut  verba  illorttm,  a  qttibus  reprehensus  es ,  negli- 
gas;  Aben  Ezra  :  Ut  jaclabundus  dicas:  Supientia 
mea  ducereetumiler  capiam  ;  R.  Levi :  Vt  iner- 
tice  te  dedas,  et  sapientice  studium  omillas  ,  quocl 
tibi  sat  sapere  videare.  Porro  Bcda  :  Videtur  hoc 
iclem  esse  mandatum  cttm  eo  qttod  prcvmissttm  est : 
Ne  innitaris  prudentice  tuce;  sed  mulium  distat. 
Innilitur  enim  prudentice  sace ,  qui  ea  quce  sibi 
agencla  vet  dicenda  videntur,  patrum  decretis  prce- 
ponit.  Sapiens  vero  apticl  semetipsttmest  is  ,  qui  in 
ittis  qach  ex  patrum  magisterio  poluit  recte  cog- 
noscere ,  sese  prce  cceteris  quasi  doctior  extollic. 
Cajet.  vero  :  Hoc ,  ait,  acl  j udicittm ,  illud  vero  acl 
fidticiam  spectat. 

Hic  est  fons  omnium  errorum  et  haeresum . 
quod  sciliceteorum  auctores  videanlur  sibi  pras 
aliis  sapere  ,  ideoque  nolint  Ecclesiae  et  Docto- 
rum  sententiae  cedere  et  credere  ;  de  quibus 
Isaias  c.  5.  21 :  Vce,  ait,  qui  sapientes  estis  in  octt- 
lis  vestris,  et  coramvobismetipsis  prudentes!  Vere 
Climachus  gradu  3  :  In  his,  ait,  qui  sibi  credunt , 
dcemon  scepe  propheta  fit. 

Quocirca  vera  sapientia ,  ait  S.  Jacobus  c.  3. 
17,modestaethumilis  est;seipsam  ignorat,  quia 
non  aspicit,  necreflectit  ad  se,  juxta  illudPauli 
1.  Cor.  3.  18  :  Si  quis  videtur  inter  vos  sapiens  esse , 
stidtus  ftat  ut  sit  sapiens.  Quin  et  Plutarch.  :  Qtto 
magis  profeceris  in  phitosophia ,  eo  minus  turge- 
bis  fastu. 

Time  Deum,  et  recede  a  malo.  ]  Perlinent  haec 
verba,  primo  ad-zbhabe  fiduciam  in  Domino,  quod 
praecessit  v.  6.  Spei  enim  subnectcndus  est  ti- 


68 


COMMENTARIA  IN  PROVEBBIA  SALOMOMS.  Cap.  III. 


mor,  aitBeda,  ut,  quantum  spes  animum  ele- 
vat,  tanlum  timor  deprimat,  ilaque  anima  con- 
sistat  in  recto  virtutis  sequilibrio  instar  molae, 
in  qua  lapis  molaris  superior  inferiori  incum- 
bit,  ab  eoque fulcitur ;  lapis  enim  superior reprae- 
sentat  spem  ,  inferior  timorem.  Secundo ,  haec 
verba  pertinent  ad  id  quod  proxime  anteces- 
sit:  Ne  sis  sapiens  apud  temetipsuni;  quia  super- 
biam  et  arroganlem  sapientiae  praesumptionem 
nihil  ita  coercet  et  deprimit  ac  limor  Dei,  qui 
superbos  humiliat  ,  et  humiles  exaltat.  Unde 
Apostolus  Rom.  11.  20  :  TSoli  altuni  sapere,  sed 
time.  Et  Eccl.  c.  25.  \k  :  Timor  Dei  super  omnia 
se  superposuit.  Vide  ibi  dicla. 

S.Sanitasquippeerit  uMBiucoTUO(Syrus,  carni 
tua)  et  irrigatio  ossium  tuorum.  ]  Irrigatio ,  id 
est  medulla,  ait  R.  Salomon,  juxta  illud  Job  21. 
24  :  Medullis  ossa  illius  irrigantur.  Septuag.  Et 
erit  sanitas  corpori  luo ,  et  curatio  ossibus  tuis. 
Pro  irrigatio  Syrus  et  Symmach,  vertit,  moTrn , 
id  est  pinguedo,  puta  medulla  ;  Theod.  xcn«.6poxYi, 
id  est  perfusio;  Aquila,  ttoti^os,  id  est  irrigalio 
'  vel  potio;  et  hoc  proprie  significat  Hebr.  iiw 
siccui ;  Septuag.  sm^.noc ,  id  est  curatio ,  item 
corporis  cura  et  exercitatio;  v.  g.  qua  athletae 
corpus  ad  robur  et  luctam  exercebant.  Unde  ex 
™  S7:i/j.iistx  nascitur  e////e).s(a,  id  est  concinnitas. 
Hinc  apte,  inquitS.  Greg.  Nazianz.  orat.  20,  ma- 
ter  S.  Basilii  vocata  fuit  Emmelia,  quia  moribus 
ita  erat  composita.,  ut  ipsa  concinnitas  videre- 
tur,  eamque  filio  S.  Basilio  cum  lacte  indidit. 
Sensus  ergo  est,  q.  d.  :  Totum  corpus  tuum  sa- 
num  erit.  Corporis  enim  sanitas  maxime  pendet 
ex  sanitate  tum  teneriorum  partium  osse  caren- 
tium,  scilicet  vilalium  ,  puta  cordis ,  hepatis  , 
splenis,  viscerum,  quae  sunt  juxta  umbilicum  , 
et  ipsius  umbilici;  tum  duriorum,  puta  ossium, 
quae  sunt  quasi  bases  et  columnae  nostrae  domus 
et  microcosmi.  Ossium  autem  sanitas  medulloe 
pinguedine  irrigatur,  fovetur,  alitur  et  robora- 
tur;  unde  ea  deficiente  ossa  arescunt,  ex  quo 
sequitur  tabes  et  corruptio  hominis.  Quocirca 
Galenus  ossa  vocat  fundamenta  corporis,  ea- 
que  in  hofhine  numerat  plusquam  trecenia  :  os- 
sium  vero  nutrimentum  proprium  asserit  esse 
medullam  ;  hinc  omnia  animalia  habere  ossa 
concava  pro  medulla  continenda ,  excepto  leone 
qui  ossa  habet  solida,  ita  ut  nullam  vel  exiguam 
habeant  medullam.  Inter  ossa  asserit  eminere 
spinam  dorsi ;  medullae  autem  spinalis,  aeque  ac 
nervorum  principium  esse  cerebrum;  ex  me- 
ilulla  enim  spinali  oriritriginta  paria  nervorum 
indeque  vires  in  inferioribus  pariibus.  Umbili- 
cus  vero  superiora  membra  cum  inferioribus 
connectit.  Rursum  foetus  in  utero  matris  per 
umbilicum  nutrimentum  attrahit  el  fugit ,  eo- 
que  alitur.  Unde  tle  umbilico  haec  sunt  Galeni 
pronuntiata  :  Umbilicus  ad  amussium  est  in  medio 
hominis.  Umbilicus  fcetus  umbilico  malris  conti- 
nuatur.  In  umbiiico  fcetus  tigatur,  et  per  eumdem 
nulritur.  Ad  umbilicum  est  quatuor  vasorum  con- 
jugium ;  ad  umbiiicum  enim  junguntur  duaz  vena? 
et  duce  arlerim  primaria.  Per  umbiliCum  fcetus  in 
utero  reddit  lotium.  Hisce  de  causis  umbilicus 
symbolum  est  totius  corporis,  illudque  reprae- 
sentatj  cujus  bases  et  columnae  sunt  ossa.  Ad 
lilteram   ergo  grammatice  significatur  totum 
corpus  totumque  hominem  fore  sanum ,  vege- 
tum  et  robustum ;  sed  per  hoc  symbolice  reprae- 
sentatur  totam  animam  omnesque  ejus  partes 
fore  sanas  vegetas  et  validas.  Est  enim  paroe- 


mia ,  in  qua  timor  Domini  comparalur  sanilati 
umbilici  etmedullae  ossium. 

Sensus  ergo  est,  q.  d.  :  Sicut  si  sanus  sit  um- 
bilicus ,  et  sana  medulla  ossium ,  totum  corpus 
sanum  et  forle  erit  cum  omnibus  suis  membris; 
sic  pariter,  si  in  te  sit  sanus  et  integer  timor 
Dei ,  efficiet  ut  tota  anima  tua  sana  et  valida  sit, 
omnesque  ejus  partes  ,  tam  nobiles  quam  igno- 
biles  ,  tam  debiles  quam  fortes ,  ac  praesertim 
appetitum  tuum ,  qui  est  quasi  umbilicus  ani- 
mae,  et  rationem,  mentem  et  spirilum,  quae 
sunt  quasi  ossa  animae  eam  sustentanlia  ,  sana  - 
bit,  fovebit,  roborabit,   perficiet.  Sicut  enim 
per  umbilicum  foetus  conjungitur  matri,  ab  ea- 
que  sugit  alimentum  ;  sic  pariter  anima  per  ti- 
morem  Dci  conjungitur  Deo,  ab  eoque  omnem 
gratiam,  sanitatem  et  robur  sugit  et  haurit.  Ita 
R.  Levi  et  Jansen.  Unde  illud  de  Behemoth,  Job 
U0.  11  :  Fortitudo  ejus  in  lumbis  ejus ,   el   virtus 
illius  in  umbilico  ventris  ejus.  Et  irrigatione  os- 
sium  per  medullarum  pinguedinem  significatur 
in  Job  bona  hominis  valetudo,  Job21.  :  Viscera, 
inquit,  ejus  plena  sunt  adipe,  et  medullis  ossa  itlius 
irrigantur.  Contra  per  ariditatem  ossium  mala 
valetudo  designatur  apud  eumdem,  Job  30  :  Cu- 
tis,\nqu\l,meadenigrataest  superme,  etossamea 
aruerunt  prrn  caumate.FA  Psalmista,  ps.  101 :  Ossa 
mea  sicut  cremium  aruerunt.  Est  enim  medulla 
ossium  fomentumetfirmamentum.  Metaphorice 
ergo  hac  sententia  significatur  eum,  qui  prae- 
dicta  fecerit ,  bona  fore  constitutione,   potis- 
simum  secundum  animam  et  mentem,  omnes- 
que  ejus  animae  vires  firmas  fore  et  sanas,  ut 
quae  Dei  gratia  et  sanabuntur  et  firmabunlur, 
ac  adipeet  pinguedine  coelestium  charismatum 
irrigatoe    recreabuntur,  juxta    illud   psal.   62  : 
Sicut  adipe  et  pinguedine  repteatur  anima  mea. 
Quidam  non  male  sic  explicant  :  Per  timorem 
Dei  est  umbilico  sanitas,  quia  per  illum  refre- 
nantur  pravae  cupiditates  et  libido  ,  qu<e  in  um- 
bilico  et  circa  illum  viget,  et  est  irrigatio  os- 
sium,  quia  per  illumomnia  corporis  membra, 
omnesquae  animae  vires  redduntur  aptae  et  agi- 
les  ad  virtutum  opera.  Similis  tropus,  quod  at- 
tinet  ad  irrigationem  ossium,  est  Ecclesiastici 
26  :  Gratia  mulieris  sedula[delectabit  virum  suum, 
et  ossa  illius  impinguabit.  Et  Proverbiorum  15  i 
Fama  bona  impinguat  ossa.   Ila  Jansen.  et  Hugo^ 
Umbilicus  enim,  sive  lumbi ,  sicut  origo  sunt 
seminis  ,  ita  concupiscentiae   sunt  symbolum  , 
ait  Pierius  hierogl.  2>k.  c.  Zh.  Unde  illud  Ezech. 
16.  U.  :  Non  est  pracisus  umbilicus  tuus.  Vide  ibi 
dicta.  Quare  apposite  per  umbiticum  intelligas 
vim  animae  concupiscibilem  ,  per  ossa  irasci- 
bilem,  in  qua  est  fortitudo,  quam  reprresen- 
tant  ossa  ;  ulramque  enim  sanat,  vegetat  et  di- 
rigit  timor  Dei. 

Secundo,  speciatim  per  umbilicum  accipi  po- 
test  stomachus  :  hicenim  umbilico  adjacet,  vel 
subjacet ;  ac  per  stomachum  conscientia.  Sano 
enim  stomacho  bona  fit  cibi  concoctio,  qua  rite 
alitur  et  roboratur  totum  corpus.  Sic  pariter,  si 
per  timorem  Dei  sana  sit  conscientia,  ipsa  ver- 
bum  Dei,  quod  est  cibus  animae ,  ruminando 
concoquet,  ut  in  illo  alat  omnes  suas  vires  et 
potentias.  Rursum  sicut  catapotiis ,  sive  pilulis 
acribus  et  mordacibus ,  expurgantur  e  stoma- 
cho  et  visceribus  pituitosi ,  biliosi  ,  caeterique 
noxii  humores ,  quibus  expulsis  corpus  sanum 
consistit;  sic  pariter  per  timorem  gehennae  et 
vindictae  Dei,  qui  acer  est  et  mordax,  expellun- 


COM\l l.NTAMA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS 

tur  o  consciontia  omncs  noxioe  cupidilalei ,  qul- 
hiis  ejeclil  anima  rcstal  sana  ct  iulcgi \i.  QuOCir- 

ca  cuique  orandum  eil  cum  Pialle  :  ConfLge  ti- 

morc  (uo  camcs  mcas ;  djudiciis  cnim  (uis  (imiti. 

lloe  est  (|iio(l  aii  Theod.  I.  1.  de  Curandia  GraB- 
corum  auect  Timor  Dei  medicamentum  est  optl- 
mum ,  quodexmaiU  confLcitur  t  sicut  In  theriacis 
accidit;  iheriaca  enim  conOcllur  e*  veneno, 
puta  o*  vipera.  Nam  ,  ut  ait  laaiai  cap.  -<>.  18. 
juxta  Septuag.  :  Pertimorem  tuum,  Domine,  con- 
cepimus,  et  parturivimus  t  ci  peperimtu  spiritum 
satutis. 

TertiOi  nmbilicui  ilgniQcat  medium,  oo  quod 
umhilicus  sii  medium  in  homine.  Dnde  umbi- 
licus  diclui  osl  ab  unibone,  quaj  oslmcdia  pari 
clvpei :  umbilicui  enim  eit  ligamentum  intes- 
tinorum  ,  quod  mediam  fore  planiliem  ventris 
oblinot;  ad  boc  fuclum ,  ut  per  eum  fcctus  in 
utoro  matris  nulriatur.  Ilinc  Reate  vocatur  um- 
bilicua ,  id  ost  medium,  ltalise.  Et  Cicero  Act. 
6.  in  Vorrem  :  EI  raptam,  ait,  esse  Liberam , 
quam  eamdem  Proserpinam  vocant ,  ex  Enncsium 
ncmore,  qui  locus  ,  quod  in  mcdia  insula  est  situs, 
umbilicus  Sicilia?  nuncupatur.  El  Livius  1.  5.  yElo- 
Jiam  vocat  umbilioum  Grseciac.  Umbilicus  ergo 
signiiicat  mediocritatem  in  actionibus  omnibua 
Mivandam,  ac  modium  ,  in  quo  consislil  vir- 
tus  ,  ii  quo  si  declines  ad  extrema,  incides  in 
vitiuni.  Senaui  ergo  cst,  q.  d.  Si  limeus  Deum, 
ot  recedai  a  mulo,  puta  a  vitio,  eritsunitas  um- 
bilico  tuo,  id  est,  eritsana  ct  omnibus  numeris 
absoluta  actio  virlusque  tua,  quae  fugiens  ex- 
trema  vitiorum  in  umbilico,  id  est  in  medio , 
consistit. 

Quarlo,  umbilicus  ob  vicinos  lumbos,  ven- 
trem  et  genitulia,  reprsesentat  facuUalem  spi- 
ritaliter  generandi  t  inquit  Hugo,  per  verbi  pra- 
dicationem  ,  qua  polient  doctores  ;  quam  sanam 
futuram  esse  dicit ,  quia  sana  erit  eorum  doctrina 
atque  <etus  ardens.  Undc  dc  sponsa  dicilur  Cant. 
7 :  Umbiticus  tuus  crater  tornalitis  non  indigens 
poculis  ,  id  est  alii ,  quibus  aiget  siomachus  et  ven- 
ter  ,  opus  habent  vini  polione  ut  catorem  afferat ; 
non  sic  tibi ,  cujus  in  corde  lantopere  exardet  et 
xsluat  charilas  et  zetus. 

Porro  apte  umbilicum  componit  et  comparat 
ossibus;  quia  sicut  roliquum  corpus  ossibus  et 
nervis  compingilur,  ila  vcnler  umbilico  quasi 
nodo  et  cutenu  colligatur.  Unde  ruptura  illius 
lotbalis  est.  Hinc  el  Hebr.  vocalur  ~\~\W  schorar, 
id  est  nodus  concatenatus. 

Mystice  primo,  Lyran.  :  Sanitas  umbilici,  ait, 
est  bona  animi  dispositio  ,  puta  moderatio  in 
prosperis  ;  medullu  ossium  est  robur  et  con- 
stantia  in  udversis.  Secundo,  Beda  :  Infirmitas, 
ait,  operum  adumbraia  umbilico  ,  ad  siatumper- 
fectionis  per  timorem  Dei  convalescit.  Per  eum- 
dem  irrigantkr  ossa,  id  est,  animi  vires  et  robur 
recreantur  et  firmantur ,  ad  superandos  omnes 
lubores,  tentutiones  et  diflicultales  sine  lassitu- 
dine;  iassis  enim  et  nimio  labore  fractis  me- 
dulla  ossium  minui,  el  sensim  consumi  solet. 
Hinc  S.  Gregor.  Nazianz.  orat.  20.  S.  Basilium 
comparat  Acliilli,  quem  finguntPoetseeducatum 
a  Cbirone  centuuro ,  ub  eoque  enutritum  medul- 
lis  leonum  et  cervorum.  Longe  enim  melius 
sanctiusque  educatus  fuit  S.  Basilius  a  timore 
Dei  quasi  paedagogo,  ab  eoque  et  sanctam  au- 
daciam  leonum,  et  pium  pavorem  cervorum 
bausit  et  suxit.  Ita  Nicetas  ibidem,  et  ex  co  nos- 
terSalazar.  Terlio,  auctor  Calenae  Graxorum  : 


Cap.  III. 

Anlmae  <>ss;i ,  ;iii ,  mnt  robualiorei  Drmioreique 
illlua  \  Irea ,  quae  ilngul0i  ut  ino  munere  probe 
hiogantur,  singularl  cura  et  dlllgentia  agent. 
Ad  memoriam  pertlnet  lllud  :  Memor  ful  t> -  < ,  <  t 
delectatus  sum,  Ad  menlem  el  contemplativam 
animaQ  partem  lllud  :  Consideravl  opera  tua,Do- 

minc ,  ct  Obstupui.  Ad  appctcntcin  vcro  ejuidem 
porlionem  illud  :  Coram  te,  Domlne,  omnedeside- 
rium  mcitm.  Ad  raliocinaiitoin  lcndain  illud:  Con 
slderavl dies  andquos,  et  quae  aequuntur.  Porro 
aulem  percorpui,  univenam  omnium  animae 
facultatum  congeriem  accipere  licet:Omn/a  ossa 
mca  finquit  Propheta)rf/ctfnr:  Domine,  Domlm 
quis  simitis  tibi?  Cura  proindi;  et  sludiiun  virtu 

luin  integram  lanamque  vita^  tua?  convcr 
tioncm  conservubit;  grulia  aulem  cl  benignitai 
Dci  corpori  tuo  sanilulcm  impertiet.  Anugogi<  >  . 
corpora  nostra  in  praesenli  vita  sunt  infirma  <  i 
ulcerosa  ;  nam  et  caroconcupiscit  advcrsus  ipi- 
rilum  ,  spiritus  vicissim  pugnat  advcrsus  car- 
nem  ;  al  cum  illud  quod  in  corruptione  aatum 
fuorat,  ex  lerrae  pulvere  semel  surrexerit,  in- 
tcgrae  mox  sanilati  reslituetur.  Curalio  autem 
perfecta  tum  demum  bumanis  ossibus  contin- 
get,  quando  os  coibit  ad  os,  et  articulus  ad  ar- 
liculum,ctcompagoadcompaginem.Tunceniin. 
juxta  Prophetru  praedictionem,  ossa  nostra  llo- 
rebunt  sicut  herbsecampi.  Aliler:  Tunc,  inquit, 
corpus  tuum  pcrfectae  justitine  actioncm  sortie- 
tur,  llorcnle  nimirum  jam  tum  illo,  laeloquc  vir- 
tutum  colore  et  venustale  admirabiliter  splen- 
dente.  Etcogitalionibus  tuis  ,  quae  ossium  mori! 
animam  intus  constringunt,  plena  a  Deocura- 
lio  obveniet.  Haec  ille. 
9.  Honora  (Chald.  glorifica)  Dominum  de  tua 

SUCSTANTIA,  ET  DE  PRIMITIIS  OMNIUM  FRUGUM  (  Sy- 

rus,  fructuum)  tuarum  da  ei.  ]  Ita  Rom.  et  Heb. 
Verum  Beda  ,  Lyran.  et  alii  legunt:  da  pauperi- 
bus  ;  Septuag.  honora  Dominum  dejustis  tuis  la- 
boribus  (  Chald.  de  t uo  mammona  ;  Syrus  ,  de  tua 
possessione ;  Vatab.  de  tuis  opibus;  Pagnin.  divi- 
tiis  luis  ),  et  primitias  da  ei  de  tuis  fructibus  jus- 
titia ;  Aquila,  Symmach.  et  Theod.  de  germine 
tuo  ;  Hebr.  de  proventu  tuo  ;  S.  Augustinus  serm. 
1.  tle  decimis:  Detiba  eide  tuis  taboribus. 

Primo ,  Beda,  Lyran.  Hugo,  Dionys.  haec  ac- 
cipiunt  de  eleemosyna,  q.  d.  Da  eleemosynam, 
non  tam  ut  subvenias  pauperi,  quam  ut  Deum 
per  eam  honores,  scilicet  faciendo  eam  pura 
intentione  placendi  uni  Deo,  eumque  honoran- 
di ;  ideoque  fac  eam  animohilari,  largoet  libe- 
rali ,  ac  de  primis  et  melioribus  fructibus  ,  uti 
praecipit  DeusNum.  18.  29.  Daei,  idest,  da  pau- 
peribus  propter  amorem  et  honorem  Dei ;  ho- 
nor  enim  divinae  majestatis  exigit  ut  meliora 
ct  majora  ei  dcntur,  non  ex  rapina ,  sed  ex  bo- 
nis  justo  labore  partis  ,  idque  animo  laeto  et 
liberali.  Denique  Dei  honor  est,  quOd  divites, 
quos  ipse  sui  vicarios  constituit,  provideant  pau- 
peribus :  Dei  enim  est  omnibus  providere  de  ne- 
cessariis  ;  sed  partem  suae  providentise  trans- 
scripsit  in  divites ,  ideoque  illis  divitias  dedit,  ut 
ipsi  per  eas  vice  versa  succurrant  pauperibus. 
Quare  cum  id  divites  praestant,  consulunt  ho- 
nori  divinae  providentiae,  faciuntque  ut  paupe- 
res  eam  agnoscant  et  glorificent.  Hoc  est  quod 
ait  Apostolus  :  Ministerium  hujus  officii  (eleemo- 
synaej  non  sotum  supplet  ea  quce  desunt  sanctis , 
sed  etiam  abundat  per  multas  gratiarum  actiones 
in  Domino ,  per  probationem  ministerii  hujus  glo- 
rificanles  Deum,  etc,  Gratias  Deo  super  inenar- 


70 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  III. 


rabiti  clono  ejus.  2.  Cor.  9. 12.  Ita  hunc  locum  ex- 
plicat  S.  August.  ( si  tamen  is  est  auctor)  lib.  cle 
Vita  Ghristiana,  cap.  12  :  Melius  est ,  ait,  te  non 
facere  eleemosynam ,  quam  unde  paucos  tegis , 
inde  pturimos  denudare.  Illam  eleemosynam  Deus 
comprobat ,  quce  de  justis  laboribus  ministratur  , 
.sicut  scriptum  est :  Honora  Deum  de  luisjustis  la- 
boribus,  et  detiba  ei  de  tucejustitice  fructibus.  Nam 
ittam  eteemosynam  abominatur  et  reprobat  ,  quce 
de  taciymis  prcestatur  atienis. 

Secundo,  alii  haec  accipiunt  de  oblationihus, 
victimis,  decimis  et  primiliis  juxta  legem  Deo 
offerendis;  dum  enim  haec  offerebant  Judaei  Deo, 
hoc  ipso  proteslabantur  se  haec  a  Deo  accepisse, 
ideoque  illi  accepta  referre.  Unde  primilias  da- 
bant  quasi  primos  et  meliores  fructus,  decimas 
quasi  frugum  complementum;  ut  testarenlur , 
tam  prima  quam  media  et  ultima ,  adeoque  om- 
nia,  se  a  Deo  accepisse.  Primitiae,  inquitVatabl. 
significant  inchoationem  a  Deo,  decimae  vero 
perfectionem  :  Deus  enim  dat  incrementum  et 
perficit.  Hac  ergo  protestatione  honorabant  et 
glorificabant  Deum.  Ita  S.  Hieron.  in  cap.  kb. 
Ezech.  Cyrill.  lib.  2.  in  Joannem.  c.  92.  S.  Greg. 
lib.  7.  Registri  episl.  111  :  Quidquid,  inquit ,  in 
Dei  sacrificio  ex  scetere  offertur ,  omnipotentis  Dei 
non  placat  iracundiam,  sed  irritat.  Ilinc  scriptum 
est  :  Honora  Dominum  de  tuis  juslis  laboribus. 
Sic  et  Cajelan.  Baynus,  Jansen.  R.  Salomon,  R. 
Levi  et  alii. 

Hic  sensus  hocloco  magis  proprius  et  genui- 
nus  est ;  tum  quia  per  vota  ,  sacrificia  ,  decimas 
et  primitias  proprie  honoralur  Deus.  Illorum 
enim  oblatio  est  actus  religionis ;  cujus  actus 
elicitus  est  Deo  debitum  honorem  et  cultum  tri- 
buere  ;  eleemosyna  vero  est  actus  ehcitus  a  mi- 
sericordia,  qui  subinde  duntaxat  imperatur  a 
diaritate,  vel  religione  ;  tum  quia  haec  omnia 
proprie  spectant  Deum ,  docentque  actus  qui- 
bus  eum  colere  debeamus ,  nimirum  sperando  , 
>everendo,  honorandoillum  per  oblationes  lege 
praescriptas. 

Allegor.  S.  Cyrill.  lib.  3.  in  Joan.  c.  29  :  Chris- 
tiani,  inquit,  in  lege  nova  offerunt  Deo  fruclus 
justitiae,  cum  non  corruptibili  et  exteriori  ma- 
leria  ,  sicut  Judaei ,  sed  ut  veri  adoratores  ado- 
rant  Deum  in  spirituet  veritate,  uti  sanxit  Chris- 
tus  Joan.  k.  22.  Sic  et  auctor  Calenae  Graecorum, 
qui  et  addit :  Allegoric«s  autem  is  Deo  primitias 
offert,  qui  omnem  recte  sanctorum  causam  et 
laudem  illi  ,  tanquam  primario  auctori  humi- 
liter  submissoque  animo  tribuit;  sibi  vero  ex 
omnibus  nihil  quidquam  proprium  adscribit , 
aut  qui  ex  quovis  studiosae  actionis  genere  ali- 
quid  illi  lanquam  primogenitum  offert.  Exempli 
causa,  mane  dum  a  somno  exsurgit,  primitia- 
rum  loco  defert  illi  orationem  et  gratiarum  ac- 
tionem;  ex  verbis  autem  tanquam  primitivam 
offert  illi  psalmodiam :  idemque  in  reliquds  om- 
nibus  operibus  et  actionibus,  ex  quibus  justa 
oblatio  fieri  potest ,  observare  curat.  Tum  si 
omnem  curam  et  cogitationem  a  primo  exortu 
usque  ad  seram  noctem  ab  omni  vilio  puram 
incontaminatamque  retinere  studet,  omneque 
voluntatis  suae  momentum  Deo  assignat.  In  sum- 
ma ,  jubemus  hic  omnes  bonorum  operum  fruc- 
tus  Deo  fideliter  offerre.  Per  horrea  autem  et  tor- 
cularia  sensilis  appetitus  vires  insinuat;  per  fru- 
mentum  vero  morum  praecepta  divinaeque  sa- 
pientiae  decreta  ,  nec  non  reconditos  sacrarum 
Scripturarum  sensus;  per  cellas  tandem  facul- 


tates  animae  ,  quae  rationi  obstinate  repngnant ; 
has  enim  omnes  iis  rebusimpleri  oportet,  quas 
quisque  ex  mystica  sua  messe  aut  spiritali  vin- 
demia  collegerit.  Haec  ille. 
Et  implebuntur  HORREA  (  Aquila ,   apothecce  ) 

TUA  SATURITATE,  ET  VINO  TORCULAUIA  TUA  REDUN- 

dabunt:]  Syrus,  vinum  scaturient,  q.  d.  Si  hono- 
res  Deum  dando  eleemosynam  pauperibus ,  vel 
potius  dando  oblationes,  decimas  et  primitias 
lege  praescriptas  Deo ;  Deus  vicissim  dabit  tibi 
copiosam  messem  frumenti ,  et  uvarum  vinde- 
miam ,  ex  quibus  multa  vini  dolia  exprimas  ea 
copia,  ut  vinum  redundet  et  superfluat.  Per  sa- 
turitatem  enim  intelligitur  abundantia  frumenti 
et  frugum  ,  quae  heros  cum  familiis  affatim  ex- 
saturent.  Est  metalepsisvelmetonymia;  ponitur 
enim  effectus  pro  causa,  puta  saturitas  pro  fru- 
mento.  Unde  Septuag.  vertunt,  ut  impleantur  cel- 
laria  tua  saturitate  frumenti,  vino  autem  lorcu- 
taria  lua  redundent  ,  vel  superfluant ;  Vatabl.  tt 
Pagnin.  vino  torculariatuaserumpent.  Hocenini 
proprie  signilicat  Hebr.  IjniS'  iiprotsu  ,  q.  d. 
Tanta  erit  vini  copia  ,  ut  torcularia  ipsa  disruui- 
pantur,  ait  Aben  Ezra  ,  S.  Hieron.  in  cap.  t\b. 
Ezech.  legit:  Implebuntur  horrea  tuafrumento; 
S.  August.  serm.  1.  de  decimis:  Reptebuntur  arece 
frumento.  Additque  :  Et  non  erunt  in  eis  neque 
morbi,  neque  casus,  q.  d.  Erunt  fruges  tuae  uti 
multae;  ita  sanae  el  integrae,  sine  vitio,  vel  in- 
fortunio  ullo.  S.  Isidorus  legit:  Imptebuntur  hor- 
rea  tuaubertate,  quoe  vox  ducta  est  ab  uheribus 
lacte  fecundis.  Sicut  enim  haec  quo  plus  lactis 
emanant,  eo  plus  novi  admittunt  et  recipiunt ; 
sic  opes  quo  magis  in  eleemosynas  et  oblationes 
Dei  erogantur,  eo  magis  affluunt.  Unde  Clemens 
Alexand.  1.  3.  Paedag.  c.  1  :  Largitio,  ait ,  bonus 
est  finis  benignilalis ,  et  potum  sitientibus  commu- 
nicans  rursus  augetur  etreplelur ;  sicut  ad  ubera, 
quce  suguntur  vel  mulgentur  ,  solet  tac  copiosius 
accedere. 

Ratio  est  prima,  quia  idipsum  hoc  loco  et  aliis, 
quasi  congruam  pietatis  mercedemetpraemium 
Deus  promisit.  Unde  Eccl.  c.  35.  11 :  Sanctifica, 
ait,  decimas  tuas.  Da  Attissimo  secundum  dalum 
ejus,  etc. ,  quoniam  Dominus  retribuens  est ,  et 
septies  tantum  redclet  tibi.  Videibi  dicta. 

Secunda,  quia  qui  opes  erogant  in  opera  pia, 
hi  recte  eis  utuntur  ;  quare  merentur  earum 
esse  dispensatores  et  domini.  Quocirca  illis  eas 
credit  et  committit  Deus  ,  aeque  ac  homines 
prudentes  et.'pii ,  qui  sua  optime  erogare  et  uti  - 
lissime  collocare  cupiunt.  Unde  Hebraei  elegan- 
ti ,  sed  vera  paronomasia  dicunt  :  asar  ascar , 
idest,  decima  ditat;  nimirum  si  des  decimas 
Deo ,  ipse  te  ditabit.  Avaris  vero  qui  opes  re- 
condunt;  aut  prodigis,  qui  eas  inutiliter  pro- 
fundunt  vel  abliguriunt ,  tam  Deus  quam  homi- 
nes  opes  negant,  imo  sublrahunt.  Unde  S.  Aug. 
Hom.  1.  de  deciinis  :  Hcec,  ait,  est  Deijuxtacon- 
suetudo ,  ut  si  itli  decimam  non  dederis  ,  tu  ad  de- 
cimam  revoceris ,  scilicet  novem  opum  partibus 
detractis.  Ita  Cain  ,  qui  avare  pecora  dabat  Deo, 
Deus  vicissim  in  os  regerit :  ISon  dabit  tibi  terru 
fructus  suos,  Genes.  k. 

Tertia,  quia hoc  poscitnatura  frugum  et  opum, 
ut  scilicet  expendantur  in  id  ad quod  a  Deo  crea- 
tae  sunt,  scilicetad  honorem  Dei,  et  alimentum 
egentium ;  hic  enim  est  finis ,  et  quasi  beatitudo 
earum.  Unde  x?nn*™ ,  id  est  pecuniae  ,  graece 
dicuntur  ktto  Tou^o&ai,  id  est  ab  ulendo,  quod 
scilicet  eis  bene  uti,  sancteque  eas  expendere 


COMMENTAMA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  III. 


7t 


oporteat.  Quare  frnges,  si  loqui  ponent,  clama* 
renl ;  vel ,  si  alai  babereut,  ulique  avolarenl  ad 
viroi  pioa  .  qui  illis  pie  utuntur,  eaaque  iu  Dei 
honorem  eroganL 

Qjiarla  ,  quia  iil  eongruit  Deo,  niminun  Dei 
lapientia,  iuitiUa  el  lanotiiaii,  ui  aua  dona 
sapienter  ,  Juate  el  sancte  effundal  in  eoa  qui 
ciadem  sapienter ,  Juate  el  lencte  iunl  uiuri  ad 
Del  gloriam  el  pauperum  alimoniami  i  ndeipic 

Malach.  ;>.  LO  t  Jlt/fcrW ,  ail,  Pfflmwi  dccimam  in 
horrctun  mcttm,  ct  sit  cibus  in  domo  mca ,  ct  pro- 
lialc  me  super  hoc  ;  ii  non  ap< •  rucro  calaraclas 
cati  ,  ct  effu&ero  vobii  benediciionem  ttsque  ad 
abundanliam.  Qua  de  re  ibidcm  plura  dixi. 

Myitice,  vir  piua  Deum  lancUa  operibua  co- 
lena,  omneaque  suaa  dotea  mentia  et  corporia, 
quai  a  Deo  accepit,  ad  ejusdcm  honorem  refe- 
rens,  ad  ejuaque  laudem  ei  gloriam  expendcns, 
implet  horrea  mentie  aua  aapienUa  ,  graUa  et 
virlute.  lta  li.  l.cvi.  Quare  in  eo  implctur  spiri- 
taliter,  <juod  corporaliter  prasatitum  et  Judasis 
sub  Kzccliia  ,  quorum  basc  est  vox  2.  Paral.  31. 
10  :  Ex  qtto  caperunl  offcrri  primitice  in  domo  Do- 
mini ,  comcdimus  ,  et  salurali  sumus  ,  ct  rcman- 
serunl  piurima ,  co  quod  bcnedixeril  Dominus  po- 
pulo  suo.  Autli  S.  f.yrillum  lib.  16.  in  Levit.  Jus- 
tus  manducans  replel  animam  suam  non  cibo 
eorporali  (bic  cnim  justis  seepedefuit  et  deesl), 
sed  ciho  ceelesti ,  qui  est  verbum  Dei  et  sapien- 
lia  ejus,  quo  semper  pascuntur  justi. 

11.  DlSGIPLlNAM   DOMINI,    1-lLI  MI ,  I\E  ABJICIAS , 

i\ec  DEFICIAS  (Aquila,  ne  reprobes ;  Chald.  ne 
cxecreris  ;  Thcod.  ne  reprehendas ,  neque  fasli- 
dias  ;  Chald.  nenauseas  ;  Syrus,  ne  tcedio  afficia- 
ris)  CUM  Ai5  k.o  coruipf.ris;]  Septuag.  FUi,neparvi- 
pendas  disciplinam  Domini,  ncqucfaligeris  (graece 
/ui  ixJtuou  ,  id  est  ne  dissolvaris,  ncenerveris, 
ne  cadas  animo)  ab  eo  correptus  ;  S.  Hier.  in  c. 
"20.  Lzech.  legit  :  Fili,  ne  conlristeris  ad  discipli- 
nam ,  ncque  deficias  quando  ab  eo  argueris  ;  S. 
Cyprian.  I.  de  Habitu  virg.  Fili,  ne  neglexeris  dis- 
ciplinam  Domini  ,nec  defeceris  ab  eo  correptus  ; 
Pagnin.  Correctionem  Domini,  fili  mi,  ne  abjicias, 
'  ne  tcedio  afftciaris  propter  increpalionem  ejus  ; 
Tigurina  :  Casligationem  Domini ,  fili,  ne  averse- 
ris,  neque  fastidias  ;  Vatahl.  Ne  moleste  feras  ad 
mcrepationem  ejus.  Quocirca  ailR.  Salomonlsa- 
cides  :  Si  Deus  aerumnis,  quihus  corrigaris,  angi 
tc  velit,  eas  imprimis  ut  singulare  Dei  munus 
gratas  haheto;  sicut  enim  pater,  qui  filio  unice 
dilecto  henefacere  stiulet,  poslquam  illum  ila- 
gcllo  percusserit,  mox  eumdem  hlanditiis  deli- 
nit,  ita  jucundiora  tibi  bona  videbunlur,  posl- 
quam  vapularis. 

12.  QUEM  ENIMDILIGIT  DOMINUS,  CORMPIT  (Sept. 
arguit)  ,  ET  QUASI  PATER  IN  FILIO  COMPLACET  SIBI,] 

Hehr.  :  Et  tanquam  pater  fitium  volet;  vel ;  Et 
tanquam  pater  fdium  (castigando)  delectatur ; 
Chald.  :  Et  sicut  paterqui  corripit  (Syrus,  erudit) 
fdium  suum ;  Vatabl.  :  Quem  enim  Dominus  amat, 
objurgat  (  Pagnin.  increpal  ),  et  tanquam  pater 
filium  (corripitquem)  amat  unice;  Septuag.  vero 
aliis  punctis  legentes  vertunt :  Quem  enim  diligit 
Dominus,  arguit ;  flageliat  autem  omnem  filium 
quem  suscipit. 

Per  disciplinam  ergo  accipe  correptionem  Dei, 
tum  eam  quaj  fit  per  verba  Dei  vel  vicariorum 
ejus ,  puta  reclorum  ,  concionatorum  ,  confes- 
sariorum ,  magislrorum,  etc.  ,  tum  eam  quae  fit 
|)er  fiagella  et  tribulaliones  a  Deo  immissas  vel 
permissas,  sivc  ad  culparum  commissarum  cas- 


tigationem,  ilvead  commjllendarum  prrcser- 
vallonem,  dum  vidollcet  ad  patienlUe  el  virtuUa 
incremenium  Deui  Innocenlem  et  Immeritum 
afiligit,  uii  afllixii  s.  Job«  Brror  enUn  damnatus 

a  1'ontir.  c.sl  hie  ;   Omnr.s  juslorum  tribulud 

sititt  pante  p< i latorum.  \)r.  vnh.iii  cailigalione 
liunc  lociiin  explicat  ChriiUii  Apod  .">.  I'1.  di- 

ccns  :  gffO  (jitos  amo ,  arguo  et  rasligo.  \)c.  rc.ili 

per  verbera  et  Bagella  explicatS.  Pauiui  ad  He- 
braeoi  LSi  .''.  i  bl  ex  Beptuag.  lie  alt :  Fili  mi,  nolt 
negligere  disciplinamDomini,  nequefatlgeris,  dum 
(il>  (o  etrguerUi  quem  cnim  dlliglt  Domlnui ,  cas 

tigat ;  flagcllat  aulcm  omnem  filium  qurin  tecipit, 
Sepluag.  euiin ,  clcx  iis  8.  Paultis,  aliis  punclis 
in  HebraBO  legeruntaKO/cfco,  id  eat  affligii,  iia- 
gellat,  cruciat,  dolere  facil;  pro  quo  Nosler  et 
alii  legunt  2NO  kcab  ,  id  est  sicut  patcr.  Bsto 
Noster  Iiihera  io  Ilehr.  12.  5.  censeat  Septuag 
legisse iisdem  pene  punctis  quihus  Noster,  sci- 
licel  1N3  kaab  ;  hoc  enim  primo  significat  sictt/ 
pater;  secundo,  flagellat ,  lcgendo  1X2  per  pa 
tack  suh  aleph  fetiorte  lempore  Septuag.  ca~ 
mets  charactere  non  differebat  a  patach)  ut  cal 
ponalur  pro  piel  vel  hiphil,  scilicet  kaab  pro  kieb 
vel  liikiph.  Rursum  Baynus  suhaudit  tbcastigat ; 
unde  iisdcm  jiunclis  legens  sic  veriit :Quem  enim 
diligct  Dominus ,  castigabit ,  et  ut  pater  fdiurn 
(castigat)  cui  benevult.  Fuse  hunclocum  tractat 
S.  Paulus  Hehr.  12.  5.  et  seq.  ac  ego  ibidenj  ; 
quare  hic  plura  non  addam ,  ut  ad  ulteriora  , 
quse  mulla  supersunt,  pergam. 

Summa  est ,  per  disciplinam  significatur  hi< 
lum  morum  casligatio  ,  tum  severa  educatio. 
Deus  enim  suos  filios  non  educat  hlande  ut  ma- 
ler  ,  ne  eos  faciat  molles  et  ignavos  ,  juxta 
illud  : 

Dlanda  patrum  segnes  facit  indulgentia  natos  ; 

scd  dure  ut  pater:  idque  primo,  ut  puerilem 
levilatem  deponant,  fiantque  maturi  et  viri.  Sc- 
cundo,  ut  vitia  puerilias  et  naturae  innata  rese- 
cent.  Cum  corriperis  ergo,  ne  deftcias,h\  est,  ne 
pusillanimis  fias  ,  ne  ob  id  tc  abjicias,  ut  servi 
facere  solent;  sed  potius  gloriare,  et  excellen- 
tem  tc  reputa;  tuncenim,  utpulchre  ait  Nazian- 
zenus  dc  plaga  grandinis  :  Reccpisti  monile  inge- 
nuorum.  Unde  rationem  correptionis  suhdit , 
dicens  :  Et  quasi  paterin  fllio  complacet  sibi,  q.  d. 
Quia  Deus  pro  singulari  amore  filiorum  in  illis 
sihi  complacet,  idcirco  nequit  in  eis  aliquidto- 
lerare,  quod  sihi  displiceat;  hinc  illos  castigat, 
ut  illud  tollat.  Quare  sicut  medicus  urens  et  se- 
cans  non  irascilur  segro ,  sed  aegritudini;  sic 
Deus  castigans  non  irascitur  filiis  vitiosis,  sed 
ipsis  vitiis,  adeoque  pro  filiis  pugnatcontra  vi- 
tia.  S.  August.  in  Psal.  21  :InteUige,  ait,  homo, 
medicum  esse  Deum,  tribulationem  esse  medica- 
mentum  acl  salutem,  non  pcenam  ad  damnationem. 
Unde  Apostolus  hanc  Dei  disciplinam  ait  csse 
consolationis,  non  desolationis  ,  Hebr.  12.  5. 

Terlio,  ut  evadant  duri  et  fories  tam  corpore 
quam  animo,quasi  athletoe  ad  subeundos  quosvis 
lahores  et  agones.  Unde  Seneca  ,  lib.  de  Provi- 
dentia:  Deus,  inquit,  bonos  ut  severi  palres  du~ 
rius  educat,  vultque  eos  doloribus  ac  damnis  cot- 
Ugere  robur.  Et  Glossa  :  Tanlo  minus,  ait,  dc 
flagello ,  quo  casiigamur ,  murmurare  debemus  , 
quanto  certius  in  eo  pignus  paterncz  dilectionis  te- 
nemus.  Hoc  est  quod  ait  Eccl.  c.  6.  21  :  Qudrn 
aspera  esl  nimium  sapienlia  indoctis  hominibus , 
quasi  lapidis  virtus  probatio  erit  in  iliis.  Vide  ibi 


72 


COMMENTARIA  JN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cnp.  III. 


dicta.  Et  Isidorus  Pelusiota  :  Vir  patiens  ,  inquit , 
laborumexploralio  est,  et  qaasi  lapis Soxip-ns,  id  est 
probationis.  Sicut  ergo  lapide  lydio  probatur  bo- 
uitas  auri ,  sic  labore  et  dolore  probalur  bonitas 
patientioe  et  patientis.  Nam  ut  ait  Nazianz.  in 
carm.  de  virtut.  et  vitiis':  Patientiamotestiaram 
est  decoctio.  Sicut  ergo  bonus  stomacbus  conco- 
quit  cibos  quantumvis  duros,  sic  validapatien- 
tia  decoquit  adversilates  quantumvis  graves.  Ex 
adverso  sieut  imbecillis  stomachus  carnem  sal- 
sam  concoquere  non  potesl,  sic  infirma  et  de- 
bilis  patientia  acria  verba  et  verbera  digerere 
nequit.  Unde  S.  Chrys. ,  bom.  2.  ad.Popul.  :  Quod 
ait,  de  voluptate  dixi  eam  non  in  ciboram  appa- 
ratu,  sed  in  comedentium  affeclu  sitam  esse,  idem 
de contumeliavel molestia  dico ,  eamnon  a  contu- 
meliantium  senlentia,  sed  a  patientium  affectu 
construi  vel  destrui.  Hoc  est  quod  ait  sapiens  : 
Contumelio3  dotorem  non  in  se ,  sed  in  sensu  sen- 
tientis  sentiru 

Quarlo  ,  denique  Sanctos  crucibus  exercet 
Deus,  ut  mereantur  gloriam  eelernam,  ad  quam 
eos  destinat  et  praeparat.  lta  S.  August.  in  Ps. 
93  :  Duos  filios,  ait,  habet  homo;  cdterum  castigat, 
alterum  dimiltit ;  facit  unus  male  ,  et  non  corri- 
pilurd  patre;  aller,  mox  ut  se  moverit ,  flagella- 
tur.  Unde  ille  dimittitur,  et  itle  cceditur?  nisiquia 
liuic  caso  hcereditas  servatur ;  ille  autem  dimissus 
exharedatus  est;  videt  eum  non  habere  spem ,  et 
dimittit  eum,  Ut  faciat  quod  vult.  Plura  bac  de 
re  dixi  Jacobi  1.  2.  Apoc.  3. 19.  Eccl.  2.  1  et  seq. 
Dum  ergo,  6  athleta  Chrisli,  aflligeris,  vexaris, 
tribularis,  cogita,  non  ab  homine,  sed  a  Deo 
tibi  haec  quasi  disciplinam  immitli,  ideoque  eo 
amore,  quo  Deus  quasi  pater  tibi  ea  immittit, 
eodem  quasi  filius  tanti  patris  ea  suscipe,  ac 
brachiis  voluntatis  extensis  amplexare  dicendo: 
Haec  crux,  haec  aerumna  mihi  a  te,  6  Pater,  ab 
aeterno  deslinata  est;  amplector  eam  ex  toto 
corde,  quia  sic  placitum  ante  te.  Et  cum  S.  An- 
drea  :  O  crux  amabilis,  diu  desiderata ,  concupis- 
centi  animo  prosparata!  Gaudens  ad  te  venio.  Sus- 
cipiat  me  per  te,  qui  pro  me  pependit  in  le,  et  per 
te  me  redemit, 

Nota.  Hic  finit  Salomon  praecepta  de  cultu  Dei, 
quae  numero  sunt  quinque.  Primum  est  de  spe, 
quod  assignavit  3.  v.  5 :  Habe  fiduciam  in  Domino 
ex  tolo  corde  tuo ;  secundum  de  reverentia,  v.  6 : 
lnomnibus  viis  tuis  cogila  illum;  terlium  de  ti- 
more ,  V.  7  '•  Time  Deum,  et  rececle  a  malo;  quar- 
tum  de  religione ,  v.  9  :  Honora  Dominum  de  tua 
substantia;  quintum  de-patientia,  v.  11  :  Disci- 
plinam,  Domine,  ne  abjicias. 

Moral.  disce  hic  quantum  bonum  sit  disci- 
plina  et  castigatio  Dei.  Disciptina,  ait  S.  August. 


tract.  de  Bono  disciplinae,  lomo  9,  magislra  est 
religionis,  magistra  verx  pietatis,  qua:  nec  ideo 
increpat  ut  Ixdat ,  nec  ideo  castigat  ut  noceat. 
Denique  mores  hominum  irala  corrigit ,  inflam- 
mata  custodit ,  ita  Salomone  dicente  :  Fili,  ne  de- 
ficias  a  disciplina  Domini,neque  faligeris,  cum  ab 
eo  increparis.  Quem  enim  diligit  Dominus ,  incre- 
pat ;  fiageltat  aulem  omnem  filium  quem  recipit. 
Nihil  profecto  est  quod  non  disciplina  aut  emendet, 
aut  salvum  faciat.  Quam  si  quis  sapiens  apprehen- 
derit,  nec  graliam  amicitiarum  perdit ,  nee  peri- 
cutum  damnationis  incurrit.  Idem  de  Visitat.  in- 
firm.  citato  hoc  loco  :  Vis  scire  quia  infirmitas 
corporis  salutem  animx  parturit?  audi  Dominum 
Apostoto  respondentem  :  Virtus  in  infirmitate  per- 
ficitur  ;  ac  si  dicat  :  Complectere  quam  pateris  in- 
firmitatem,  quoniam  ila  proficies  de  virlutevirtu- 
tem,  si  in  infirmitale  virtus  argumentatur.  Virlus 
autem  esl  salus  anim& ,  infirmitas  corpcris;  quan- 
doquidem  per  virlutem  animce  parit  salutem,  do- 
num  Dei  est ;  non  enim  est  aliunde  nisi  ex  Dco 
salus  animce.  Flagellum  ergo  Dei  ne  contemnas  , 
sed  flagetlatus  dic :  Deo  gralias.  Dilige  corripien- 
tem,  ditige  corrigentem ,  ditige  arguenlem.  ISon 
in  furore ,  non  in  ira,  sed  in  misericordia  aperi 
pulsanti ,  devolus  estovocanti ,  gratias  age  mise- 
ranti,  redi  ad  te,  cogita  parumper,  cogita  de  Deo, 
pensa  si  potes ,  quoniam  super  omnia  opera  sua 
ipsius  miserationes.  Ipse  Deus  est ,  ipse  judex  est , 
nec  te  vull  damnari,  nec  vult  te  matejudicari,  vutt 
tui  misereri ,  flagellat  in  te  misericorditer ,  qua  in 
eum  deliquisti  pertinaciler. 

Hinc  S.  August. ,  lib.  1.  de  serm.  Domini  in 
monte  (et  habetur  23.  quaest.  k.  cap.  51.  ea  vin- 
dicta),  docet  Superiores  debere  imitari  Deum  , 
ut  quasi  palres  castigent  suos  ex  amore,  non 
ex  odio  vel  vindicta.  Rursum  Deus,  inquit  S. 
Cyprianus  ,  1.  de  Habitu  virginum ,  corripit  ut 
emendet  per  disciplinam,  ac  consequenter  do- 
cet  singulos ,  etiam  sacerdotes,  debere  amare, 
non  odisse  disciplinam,  ac  eos  qui  se  de  erralis 
admonent  et  corripiunt.  Disciplina,  inquit,  cus- 
tos  spei,  retinaculum  fidei,  dux  itineris  salutaris , 
fomes  ac  nulrimenlum  bona?  indolis ,  magistra 
virtulis  ,  facit  in  Christo  manere  semper ,  ac  ji<~ 
giter  in  Deo  vivere ,  ad  promissa  caslestia  et  di- 
vina  pro3mia  pervenire.  Hancet  sectari  salubre  est , 
et  aversari  ac  negtigere  lelhale.  Fili,  ne  neglexe- 
ris  disciptinam  Domini,  nec  defeceris  ab  eo  correp- 
lus,  etc.  Causam  subdit :  Considerantes  quod  tem- 
pia  Dei  sint  membra  nostra ,  ab  omni  face  conta- 
gionis  anliqum  tavacri  vitalis  sanctificatione  pur- 
gata;  nec  violari  illa  aut  pollui  fas  est ,  quando 
qui  violat  et  ipse  violatur.  Eorum  nos  templorum 
cuttores  et  antistites  sumus  ;  serviamus  itli,  cujus 
essejam  capimus. 


TERTIA  PARS  CAPITIS. 


DE  DIGNITATE,  USU  ET  PRETIO  SAPIENTI&. 


Idem  argumentum  tractat  Ecclesiaslicus  c.  1. 
c.  15.  c.  39.  Vide  ibi  dicta. 

13.  BEATUS  HOMO  QUI  INVENIT  SiPIENTIAM,  ETQUI 

affluitprudentu;  ]  Syrus ,  qui  invenit  pruden- 
tiam;  Chald.  qui  profert  vel  eructat  inleiligen- 


tiam;  Septuag.  et  mortalis  (  S.  August.  contra 
Adimantum  c.  19.  legit  :  Immorlalis )  qui  vidit 
(Scholiast.  qui  tenuit)  prudentiam;  Tigurina  :  O 
felicem  hominem  qui  invenit  sapientiam  {  id  est 
cognitionem  Dei,  queefit  per  disciplinam  et  iri- 


COMMENTAMA  IN  PIIOVI 

bulationem,  ;iii  ValabL  )  tl  </«<  hatirii  vel  eruit 
prudentiam  ;  Pagnin.  Beatut  homoqui  invenit  sa- 
pientiatn,  <t  tiomo  qui  eduxerit  <<>m  in  lueem. 
Hebr.  esi  pwiapAic,  quod  Aben  Bsra  exponit, 
(j.  (I.  Beatus  homo  (jul,  poalquam  sapicntia  Im- 
butua  fuerit ,  eam  In  vuigus  prodit.  Bt  R.  Salo- 
inou:  laphic,  inquitj  idesteducit,  q.  d.  Beatus 
eat  qui  alios  sapieniia  imbuit,  qui  scilicet  illam 
corde  suo  concluaam  et  lalentem  ore  auo  de- 
promilj  et  aliia  communicat 

Beda  .  Abeo  Bzra,  Dionys.  Salazar  et  alii  beec 
Deciuul  praecedentibus:  Disciplinam  Domini,  /ili 
mi ,  nc  abjicias ,  ui  cauaam  aubdat  dicens  :  Bea- 
tus.  komo  qui  invenit  sapientiam,  q.  d.  Diaciplinam 
ei  caaUgationem  Dei  amplectere,  imo  beatum 
te  Bslima ,  quia  per  eam  pervenies  ad  veram 
sapientiam  et  virtutemj  in  qua  vera  beatitudo 
consistit,  juxla  iilud  Jol)  5.  17  :  Beatus  liovw  <jui 
corripitur  a  Dco ;  increpationem  ergo  Domini  nc 
reprobes i  quia  ipse  vulnerat ,  <t  mcdctur;  percu- 
tU  ,  et  manus  ejus  sanabunt.  Dei  ergo  ■nx$r,p.xTx 
Miut  (itwfutm  ,  imo  fj.uxupiorrln<;  ,  nimirum  pas- 
sioncs  el  cruces  a  Deo  immissaB  sunt  disciplime 
etdoctrinse,  imo  beatitudines,  atque  utaitS.  Pa- 
ciaims  Episc.  Barcin.  in  Paraencsi  ad  pceniten- 
liam :  Tribulatio  <st  repcrtorium  divinoram ,  ci 
inventarium  cognitionis Dei.  In  cruceenim  inve- 
nitur  Deusjuxla  illud  Psallis  :  Cum  ipso  sum  in 
tribulalione. 

Verum  generalis  est  hacc  sentcntia  ,  nec  arc- 
tanda  ad  solas  cruces;  redit  enim  de  more  Sa- 
lomon  ad  laudes  sapientioe.  Plenus  ergo  sensus 
eat ,  q.  d.  Beatus  ille  qui  sive  per  orationem , 
sive  per  stddium,  sive  per  tribulationem  ,  sive 
quo  alio  modo  invenit  et  acquirit  sapienliam  ; 
beatior  est,  qui  in  ea  sensim  ita  crescit,  ut  tan- 
dem  aflluat  ct  abundet  sapientia,  ita  ut  et  in 
alios  eam  eruclel  et  effundat.  Unde  S.  Bernard. 
de  Convers.  ad  Clericos  :  Si  corde ,  inquit,  ha- 
bucris  sapientiam,  ore  a/flues  prudentia;  sed  af- 
flucrc ,  non  e/]luere  cura;  nimirum  eslo  concha, 
non  canalis  ;  concba  enim  prius  se  ipsam  im- 
pletaqua,  antequam  quitlquam  emiltat;  canalis 
vero  omnem  emitlit  aquam  quam  recipit,  ncc 
quidquam  in  se  relinet.  Prius  ergo  te  imple  sa- 
pientia,  deinde  eam  in  alios  effunde ;  insipienles 
enim  qui,  slalim  ut  aliquid.sciunt,  volunt  esse 
doctores ,  totam  sapientiam  effundunt  ,  et  nil 
ejus  in  se  retinent,  uti  idem  ait  ser.  18. in  Cant. 
Quamobrem  si  sapis  ,  inquit ,  concham  te  exhibe- 
bis,  et  non  canalevi,  etc.  Verum  canales  mullos 
liabemus  hodie  in  Ecclesia  ,  conchas  vero  per- 
paucas. 

Huc  facit  illud  S.  Chrysos.  orat.  h.  contra  Ju- 
dctos  :  Sicut ,  inquit,  inpecuniis,  qui  duos  lu- 
cratus  est  aureos ,  proclivis  est  ad  decem ,  et  ad 
viginti  colligendos  et  congregandos ;  sic  usu  venit 
invirtute,  qui  fecerit  bonum  opus,  officiumve pree- 
stiterit ,  exstimulationeviet  exfwrtalionevi  sumit, 
ut  quoquo  modo  benefacta  cumulet.  Nam  ut  aiebat 
S.  Dominicus  Loricatus,  rogalus  quomodo  ad 
tantam  vitre  austeritatem  pervenisset  :  Sicut 
somnus  somnum  adescat,  sic  vigilice  vigilias  pa- 
riunt ,  labor  laborem,  poenitentia  pcenitentiam  al- 
Ucit  el  invitat ,  ut  si  unam  feceris,  secundam, 
lertiam,  quartam,  etc.  facere  gestias,  ilaque 
in  ea  crescas  ,  adeo  ut  tandem  nulla  tibi  dura 
yel  diflicilis  videatur,  uti  videre  est  in  priscis 
dlis  Ascetis  et  Anachoretis.  Simili  modo  aiunt 
Hebraei:  Peccalum  trahit  pcccatum,  et  pracep- 
tum  trahit  prceceptum,  q.il.  Siculpeccalum  unum 

COHNK!..    A    LAPIDK.      TOM.    III. 


iw.ia  SALOMONIS.  Cap.  III.  7.1 

allicit  ad  alterum,  ita  observatio  praeceptl  uniu  . 
allicil  ad  observationem  allerius,  ut,  si  ununi 
impleas ,  cupias  implere  et  allerum. 

l'i.   MKLIOR    I>i     ICQUISITIO    BJ08    NEOOTIATIONE 

AIUiKMI,  l.r  AUIU  1'IIIMI  l.r  PORISSIMl  III  'I  ua  EJI 

Jansenius  el  ;ilii  legunl ,  et  <mi<>  purissimo  fi 
tus  ejus }  Complut  et  auro  primo  fruclut 
Syrus,  tiuro  purgato  vel  probatUsimo  pretlosio) 
fructus  ejus.  Sic  ergo  Nostra  Ferslo  neclenda  ei 
expooenda  **i,  airbmelior  <st  negotiatione  repe- 
i.iiur  iu  poateriore  membro,  hoc  modo  :  Melior 
est  acquisitio  sapienliaa  negoliatione  argcnti  , 
et  fructus  ejus  melior  est  negotiatione  auri  pri 
mi  et  purissimi.  Hunc  esse  sensum  patet  ex 
Hebraao.  <pii  sic  babet  :  Quia  melior  cst  m 
tialio   cjus  ncgotialionc  argcnti,  el  auro  melior 
cst  provcntuscjus.Uix  Pagn.  Chald.  Et  Sepluag.  : 
Melius  cst ,  inquiunt,  illam  mercari,  quam  auri 
et  argcnli  thcsauros  ;  Tigurina :  Quia  potior  est 
vicrx  illius  mcrce  argcnti,  ct  provcntus  cjus  auro 
puro  puto ,  q.  d.  Sludium  sapientiaa  longe  anlc- 
celli  studiumdivitiarum  ,  ait  Valablus. 

Jam  quia  in  negolialione  sunl  duo,  scilicct 
merx  quas  emitur,  et  pretium  quo  illa  emilur  ; 
hinc  duplex  bic  dari  polest  scnsus  :  Prior ,  q.  d. 
Sapientia  est  merx  i^reliosior  auro  ct  argenlo, 
ideoque  prwomni  auro  comparanda.  Posterior  , 
q.  d.  Melius  est  sapientia  quasi  prclio  mercari 
et  cmere  salutem  omneque  bonum,  quam auro 
mercari  et  emere  merces  quaslibel  eliam  pre- 
tiosissimas  ;  proventus  ergo  et  fructus,  quem 
profert  paritque  sapientia,  melior  et  praestan- 
tior  est  quolibet  auro  et  proventu  auri.  Ex  quo 
inferendum  relinquit  bcatum  essc  cum  qui  in- 
venit  et  acquirit  sapientiam  ;  hoc  enim  prac- 
cessit,  idque  hic  probatj  scilicet  beatum  esse 
sapientem,  eo  quod  sapientue  pretium  sitinassli- 
mabile.  Igilur  significal  duo  :  Primum,  merca- 
turam  optimam  esse  spiritalem ,  qua  mercamur 
sapientiam  ct  virlutem  ;  mercamur  autemeam 
oratione  ,  studio  ,  rerum  terrenarum  conlemp- 
tu,  exercilio  ,  et  adversilatum  patienlia,  quare 
mercaturam  hanc  longe  meliorem  ,  id  est  dig- 
niorem  aeque  ac  uliliorem  esse  mcrcatura  qua 
comparalur  aurum  cl  argenium  ;  quia  iis  longe 
praestat,  longeque  dignior  et  fructuosior  cst  sa- 
pientia,  quo  lacite  innuit  prae  sapicntia  coelera 
omnia  parvi  vel  nullius  esse  momenti.  Secun- 
dum  ,  longe  melius  nos  per  sapicntiam  mercari 
et  comparare  Dei  gratiam  et  gloriam  ,  quam 
mercalores  per  aurum  ct  argentum  mercentur 
et  emant  merces  corporales  etiam  pracstantis- 
simas;  quare  huic  uni  sapientiae  mercaturse  no- 
bis  esse  incumbcndum  prae  omni  mercatura  auri 
et  argenti,  tum  ut  eam  comparcmus,  tum  m 
per  eam  acquiramus  felicilatem  oeternam.  Ipsa 
ergo  pretiosior  est  omni  pretio  et  re  pretiosa  , 
ait  Eustachius  inCatena  Groecorum.  Igitur  sicut 
mercatores  laborant  assidue,  ut  accumulent 
aurum,  sic  sapiens  laboret  noctes  ct  dies ,  ut 
augeat  et  accumulet  sapientiam  et  virtulem  , 
puta  opera  bona  et  merita ,  quibus  immensos 
gloriae  thesauros  sibi  in  ccelis  comparet.  Addit 
R.  Salomon  meliorem  esse  negotialionem  sa- 
pientiae ,  quam  sit  auri  et  mercium  ;  quia  in  hac 
qui  illas  vendit ,  easdem  perdil  et  cmptori  rc- 
signat;  in  sapienlia  vero,  qui  eam  aliis  commn- 
nicat,  eamdem  sibi  reservat,  imo  adauget ;  pe- 
rinde  ac  qui  lumine  candelae  suae  candelam  a!- 
terius  accendit ,  lumen  suum  non  perdit,  scd 
auget  etmulliplicat.  Huc  facit  provcrbium  Ara- 

10 


llx  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOUONIS.  Cap.  Ilr. 

bicum  alibi  a  me  cilalum  :  Acquire  tibi  aurum     ritus  sancti  gratia  exhibet ,  nos  muniamus 


cum  mensura,  et  scientiam  sine  mensura,  q.  d. 
Opibus  quantum  vilae  sat  est,  at  sapientiae  et 
virluti  in  indnitum  stude. 

15.  Pretiosior  est  cunctis  opibus  ;  et  omnia  , 
QUJE  desiderantur,  huic  non  valent  comparari.] 
Pagnin.  et  Vatabl.  Gemmis  hxc  est  pretiosior ,  et 
omnia  qua  expetere  poles ,  ei  ccquari  vel  aquipa- 
rari  non  possunt.  Pro  opibus  Hebr.  est  D^JS  pe- 
ninim ;  quod  Cajet.  Pagnin.  Tigurina  et  alii  ver- 
lunt,  margaritis.  Noster  c.  20.  15.  vertit,  gem- 
mis  ;  Syrus :  Lapidibus  pretiosis  ,  et  niliit  est  quod 
comparelur  ei;  aliqui ,  adamantibus.  Llnde  Sep- 
tuag.  quos  sequitur  S.  August.  contra  Adiman- 
tum  ,  cap.  19.  paraphrastice  nonnulla  addentes 
sicvertunt:  Nonne  resistet  illi  ullum  malum?  bene 
nola  est  omnibus  appropinquantibus  ei ;  omne  au- 
tem  preliosum  non  est  illa  dignum.  Significat  sa- 
pientiam  adeo  esse  preliosam,  ut  dignitate  et 
pretio  superet  omnes  res  pretiosissimas  ,  uti 
gemmas ,  adamantes,  margaritas,  quac  olim  , 
cum  magna  earum  erat  raritas  itinere  io  Indias 
nondum  patefacto,  summi  erant  pretii.  Princi- 
pium  culmenque  omnium  rerum  \pretii  margaritcn 
tenent,  ait  Plinius,  lib.  9.  cap.  35.  Huc  alludens 
Christus,  ail  S.  Chrysost.  in  Catena,  ait  Matth. 
13.  65 :  Simile  est  regnum  ccelorum  Iwmini  negotia- 
tori  qucerenti  bonas  margarilas;  inventa  autem 
una  pretiosa  margarita,  abiit,  et  vendidit  omnia 
qua?  habuit,  et  emit  eam.  Vide  tredecim  analogias 
inter  margaritam  et  sapientiam  sive  virtutem  , 
praesertim  heroicam  et  Apostolicam ,  quas  re- 
censui  Apocal.  21.  21 ;  quare  hic  plura  non 
addam. 

Hic  igitur  verum  est  illud  Tertull.  in  Scor- 
piaco,  c.  U  :  Si  tantivitrum ,  quanti  verum  mar- 
garitum  ?  id  est ,  si  vitreae  et  fucatae  opes  el  ho- 
nores  ita  illiciunt  animas  mundanorum  ,  ut  pro 
eis  labores  omnes,  dolores  et  vitam  insumant: 
quam  fideles  excitare  debent  opes  et  gloria  coe- 
lesles,  quas  parit  sapientia  et  virtus  ,  ut  pro 
eis  ultro  capessant  labores  omnes  ,  ac  probra, 
tormenta  et  martyria  quaelibet  forti  et  alacri 
animo  sustineant! 

Secundo,  significat  sapientiam  superare  omne 
desiderabile,  ideoque  solamcordis  nostri  desi- 
derium  implere  et  exnequare;  quia  scilicet  ipsa 
sapienlia  creata  est  divina  ,  increata  vero  est 
ipseDeus,  qui  solus  replet  immensam  animse 
nostrae  capacitatem  et  sitim  ;  ulplena  sit  volup- 
tas,  dum  non  stimulatur  avidilas,  ait  Ambrosias- 
ter  in  1.  Cor.  1.  12.  Deus  enim  immensum  est 
bonum,  quod  animam  ita  iinplef,  satiat  et  ine- 
briat,  ut  nil  ulterius  desiderare  vei  capere  queat. 
UndeNazianz.  in  carm.  de  Beatitud. 

Felix  qui  Christum  fortunis  omnibus  emit. 
Felix  qui  pectus  tradidit  omne  Deo. 

Tertio,  docet  sapienliam  et  virtutem  pretio- 
siorem  cunctis  gemmis  et  adamantibus  ,  qui 
ferro ,  malleis  et  igni  resistunt,  imo  fiunt  du- 
riores  ;  simili  enim  modo  virtus  solida  superat 
omnia  adversa.  Unde  Septuag.  vertunt ,  non  re- 
sistet  ilti  ullum  malum ;  irno  crescit  adversis  agi- 
tata  virtus ;  est  ergo  fortior  adamante.  Audi  S. 
Chrys.  hom.  h.  in  Genes.  Adamantibus  solidiores 
Dei  gratia  nos  efficit ,  et ,  si  volumus ,  omnino  in- 
victos.  Itaque  sicut  qui  adamantem  tundit ,  nilul 
illi  nocet  ,  sed  seipsum  fatigat  et  robur  suum  im- 
minuit ;  in  hunc  modum  se  habent  res  noslrx  cum 
satutis  nostrcB  adversario ,  si  armis  quce  nobis  Spi- 


Addit 
Plinius ,  lib.  37.  cap.  h-  et  ex  eo  S.  Hieron.  in 
Amos,  c.  7  :  Adamas ,  ait,  venena  irrila  facit  , 
lymphationes  abigit  ,  metusque  vanos  expellit 
dmente,  et  ob  id  quidam  eum  Anacliitem  voca- 
vere.  Idem  multo  magis  facit  sapientia  et  virlus. 
Tertio,  S.  Isidorus  (cui  consentit  S.  August.  22. 
Civit.  c.  /i.)  lib.  16.  Origin.  c.  13:  Adamas  ,  in- 
quit,  dissidet  cum  magnete  lapide  in  tantum  ,  ut 
juxta  positus  ferrum  non  paliatur  abstrahi  a  mag- 
nete,  aut  si  admotus  magnes  comprehenderit ,  ra- 
piat  atque  auferat.  Ita  Martyrum  virtus  minas , 
tormenta  et  terrores  tyrannorum  non  tantum 
contempsit  et  irrisit,  sed  et  ambivit ,  atque  ad 
se  attraxit.  Audi  S.  Ambr.  lib.  7.  epist.  53.  qua 
narrat  S.  Paulum  sibi  apparuisse  et  revelasse 
corpora,  aeque  ac  Martyrium  SS.  Gervasii  et  Pro- 
tasii  :  Astasius  ,  ail,  jussit  B.  Gervasium  (  eo 
quod  idola  muta  irrisisset  )  tandiu  plumbatis 
tundi ,  quandiu  exhataret  spiritum.  Quo  remoto 
jussit  sibi  adstare  Protasium.  Cui  et  dixit  :  Miser 
vel  tu  vivere  stude,  et  noti  Sto&avaro;  (  violenta  mor- 
le  )  inlerire  sicut  et  frater  tuus  Gervasius.  Cui 
B.  Protasius  respondens  ait  :  Quis  est  miser,  €go , 
qui  le  non  timeo ,  an  tu,  qui  me  timere  probaris  ? 
Astasius  dixit  :  Ego  te,  miser  homo,  quomodo  ti- 
meo  ?  B.  Protasius  dixit  :  In  hoc  probaris  timere 
meet  tcedi,  si  non  sacrificavero  diis  tuis  (  Persua- 
serantenim  idolorum  sacerdotes  Astasio,  illum 
in  bello  non  habiturum  victoriam,  nisi  cogeret 
Gervasium  et  Protasium  sacrificare  diis  iratis). 
Si  enim  non  timeres  te  ladi  d  me ,  ad  sacrificium 
idolorum  non  me  compelteres.  Ego  autem  te  non 
timens  contemno  minas  tuas ,  et  omnia  idola  tua 
ut  stercora  repulans  ,  Deum  solum,  qui  regnat  in 
CKlis  ,  adoro,  etc.  Age  ergo  quod  ccepisti  (in  me 
excruciando )  ut  mihi  possit  occurrere  cum  meo 
fralre  Gervasio  hodie  benignitas  Salvatoris  nostri. 
Tunc  Astasiusjussit  eum  capile  ccedi. 

Plura  de  adamanle  ac  virtute  Christi  et  Mar- 
lyrum,  quam  repraesentat,  dixi  Amos  7.  7.  Idem 
per  umbram  viderunt  philosophi.  Unde  Stoico- 
rum  dogma  erat,  nihil  esse  expetendum  prceler 
virlutem ,  nihil  fugiendum  prceter  vilium.  Antis- 
thenes  apud  Laertium ,  lib.  G.  cap.  1.  asserit  , 
virtutem  sibi  sufficere  ad  felicitatem  ,  nec  utla  re 
opus  habere  nisi  robore  Socratico  ;  virtutem  esse 
armaturam,  quo3  delrahi  non  possit.  Ensis  enim 
et  clypeus  exculiuntur ;  sapiens  autem  ac  virtute 
prmditus  nunquam  non  armatus  est ,  eoque  vinci 
non  potest.  Pbocion  :  Unica  virtus,  ait,  potens 
est,  reliquacuncta  nuga. 

16.  LONGITUDO  DIERU.M  IN  DEXTERA  EJUS  ,  ET  IN 
SINISTRA  ILLIUS  DIVITI^  ET  GLORIA.  ]  Septuag.  lon- 

gitudo  enim  mtdtis  et  anni  vitm  in  dextera  ejus  , 
etc.  Arabic.  qata  in  dextera  ejus  iongitudo  cetalis, 
et  in  sinistraejus  divitice,honor  et  nobilitas;  Tigur. 
ad  dexteramejus  vito3  est  diuturnitas ,  etc.  quod 
Vatabl.  sic  explicat,  q.  d.  In  potestate  sapientiit 
est  tonga  vita  ,  opes  et  gloria. 

Est  prosopopoeia.  Sapientia  enim  hic  more 
poetico  et  comico  describitur  ut  coelestis  virgo, 
imo  regina,  dextera  et  sinistra  praemia  sui  stu- 
diosis  et  asseclis  ostentans.  Dextera  autem  in 
Script.  est  dignioret  potior  sinistra,  sicut  dex- 
tra  manus  in  homine  potior  et  forlior  est  sinis- 
tra  ,  dextracque  partes  animalis  sunt  potiores 
sinistris.  Unde  motus  animalium  incipit  a  dex- 
tera,  ideoque  bajuli  onera  imponunt  sinistrae: 
Cnm  enim  dextera  movere,  sinistra  moveri  apta 
sit  ob  eam  rem  onera  non  parti  moventi,  sed  mo- 


COMMENTAIUA  IN  PflOVK 

t/ili  imponi  ibhcnt,  ail  Arislot.  I.  dc  (ircssii  ani- 
mal.  Hinc  <i  dextera  pugoanl  athieue  el  mlliies, 
ideoque  dextera  esl  lymbohim  defenaionia  <;t 
lutetaB ,  eato  apud  profanoi  an  dextert,  an  al« 
nistra  fueril  potior,  dubitentnonnulli.  Fuil  enim 
varlarnm  eetatum  et  gentlum  variushae  ta  re 
moa  <i  consuetud©.  UndeCyrua  apudXenophon- 
lem  lil).  8.  Pisdiai  conviva  i  iuos,  quos  iionora- 
llore  loco  exclpere  volebat,  ad  linislram  collo- 
care  solebat,  eamque  partem  velut  cordi  vlci- 
niorem  digniorem  dixit.  Idem  probatBellarm. 
lib.  I.  de  liom.  Porttif.  c.  27.  cx  Eusebio.  lil>.  1. 
de  vita  Conatantini,  ideoquc  S.  Paulum  aaierit 
in  priicii  Imaginlbua  pingi  ad  dexteram  S.  Po- 
ii-i ,  non  (|iuisi  Ipso  digniorem.  sed  qnaiiejui 
itipatorem  <i  latellitem,  ot  scilicet  gladiosuo 
eum  defendat :  <|ni  enimadextrii  alicujua  est, 
ejua  quaai  latero  eat  ct  hyperaspiitei.  lia  Ne- 
briaaenaia  in  Ouinquag.  c.  39.  Piura  vide  apud 
Bellarm.  Baron.  Lipsium,  etc.  Vernm  apud  Ju- 
dasoa  dexlera  potiov  ethonoratior  erat  stnistra. 
Nam  in  Scripl.  boni  et  bona  ponunlur  ad  dex- 
teYam,  maliei  mala  ad  sinistram,  ut  paletin 
electia  ei  reprobis,  Malth.  25.  33.  Gaudet  autem 
Salotnon  nsu  ei  comparatione  dexteraa  oum  si- 
nistra,  Ut  patet  c.  U.  27  :  Vias,  quce  d  dextris 
sunt  ,  novit.  Dominus  ;  perversK  vero  sunt  , 
qucv  d  sinislris  sunt.  Et  c.  27.  16  :  Oleum  dex- 
terCB  sucp.  vocabit.  El  Eccl.  10.  2  :  Cor  sapienlis 
in  dexteraejus,  et  cor  slulti  in  sinistra  illius.  Et 
Cantic.  2.  6:  Lavaejus  subcapite  meo,  et  dexlera 
tllius  ample.vabitur  me.  Igitur  longiludinem  die- 
runi  ponit  in  dextera  sapienliae,  quia  in  hominc 
nil  melius  est  vita  vitaeque  conservalione  et 
continuaiione.  Vita  enim  est  basiset  funda- 
nuntum  opum,  glori;e,  caHerorumque  bono- 
rum  omnium.  Hinc  licet  aeternitas  in  rcbus 
inanimis,  ut  ccelis  et  elementis,  sit  duntaxat 
easentia  aeternitas;  in  animatis  tamen,  ut  in 
Angelis  et  bominibus,  est  vitae  perpetuitas  et 
seviteruitas.  Undc  Isidor.  Pelus.  1.  3.  epist.  1^9. 
n  «(3toT»!5,  inquit ,  ow  km^motjjs,  id  est,  netcrnitas 
est  quasi  aBviternitas ,  vel  asternaevilas,  id  est 
;elerna3  vitae  continualio,  indeque  cam  proprie 
soliDeo,  ulpote  qui  solusortus  expers  abaater- 
no  vixerit,  et  in  aeternum  victurus  sit,  congruere 
asseverat. 

Porro  Antonius  Nebrissensis  in  Quinquagena 
c.  16.  citato  hoc  Salomonis  loco  :  Quamvis,  in- 
quit,  per  longiludinem  dierum  intelligatur  inter- 
minabilis  vitae  jucunda  possessio;  respicit  ta- 
men  ad  illud  quod  qui  pertingebat  annum  vito; 
centesimum  ,  incipiebat  in  dextra  manu  com- 
putare,  cumin  sinislra  superiores  numerasset: 
ut  de  Nestore,  qui  apud  Ovidiumdixerat : 

Vixi 

Annos  bis  centum,  nunc  tertia  vivilur  aetas. 

Juvenalis  ait : 

Felix  nimirum  qui  per  totsecula  mortera 
Distulil,  atque  suos  jam  dexlera  computat  annos. 
Et  S.  Hieron.  I.  1.  contra  Jovin.  Centesimus  nu~ 
merus ,  inquit ,  de  sinistra  transferlur  ad  dexte- 
ram.  Modum  computandi  veterum  per  digilos 
dexterac  et  sinistrae  explicat  ibidem  Nebrissen- 
sis.  Hucfacit  quod  scribit  Plinius  lib.  34.  cap.  7: 
Janus  geminus  dNuma  rege  dicatus ,  qui  pacis 
bellique  argumenlo  colitur ,  digitis  ila  figuralis  , 
ut  ccclxv  dierum  nota  ,  per  significalionem  an~ 
ni,  temporis  etavise  Deum  indicaret.  Janusenim 
est  sol,  cujusannuum  cursum  totidem  dies  con- 


liniA  SALOMONIS.  Cap.  III. 
liciunt.    Accedit  quod  in  dextera  sit  religio. 

Undc  IMiu.  I.  11.  r.  /|.>  i  hust,  ail,  <l  altis  parti- 
btts  rrligio  f  .strttt   th.rtrni  OtCtUU  <tr>  rsa    upprti- 

tttr  ,  in  fuir  porrlgitur,  Per  dexttiram  enim  da- 

lain  lidcs  datur  saiieilui(|uc  :  quocirCS   <'a  poi- 

recta  aaiua  denotatur.  Uinc  cum  Hariui  io 
Romanoi granaretur,  quoasalvoa  volebat,  su- 
blata  exporreclaque  dextera,  denotabal ,  leste 
Plutarohoel  AppianoinejusVita.  Dextrumetiam 
dicitur  quod  chariaiimum,  ut  Genei.  .">■>.  18. 
Benjamin  dioitur  lilius  dexteras,  quia  patrl  Ja- 
eobo  in  dclieiis.  Dettique  foetus  masculoi  in 
dextrii  gigni,  feminaa  in  sinisiris  docet  Plinius, 
lil).  7.  eap.  U.  Hippoc.  Aphor.  &  cap.  48.  et  Ga- 
lenus,  lib.  l/i.  de  Usu  paiiium. 

Ad  litteram  <igo  oitenlat  in  dextera  promii- 
Lilque  sapientia  suis  discipulii  iongaBvitatem  : 
quia  Deus  Jud.eis  (quibua,  utpote  popula,ribua 
sibi  coa?vis,  primoel  proxime  scrihit  niec  Salo- 
mon)  per  Mosen,  Levil.  26.  et  alibi  promisci.it 
Jongam  et  felicem  vitam  in  hoc  seculo,  si  sua, 
id  est  sapieniiae,  prascepta  aervarent,  ac  deindc 
opes et  gloriam  ,  pula  abundantiam  vini ,  olei  , 
frumenti,  vicloriam  de  liostibus,  etc.  Porro  per 
iiaso  temporalia  bona  promissa  Judaeis,  promit- 
lit  similia  spiritalia  Cbriatiania  ,  aeque  ac  Ju- 
daeis  :  qui  non  Judaico  et  carnali  sensu;  sed 
spiritali  el  Ghrisliano  charitatis  spiritu  legem 
implehant ,  quales  erant  Moses  et  Prophetae  , 
aliique  Sancti  veteris  Testamenti.  Quocirca  sa- 
pienlia  hic  Chrislianis  promillit  vilam  longam, 
id  est  seternam  ,  in  qua  nosira  heatitudo  con- 
sistit;  simililer  gloriam  etopes  spiritales  ,  quie 
sunt  virtules,  gratia  et  dotes  gloriae  coeleslis. 
Sapientia  ergo  magis  liaec  dona  a  se  promissa 
confert  Chrislianis  ,  quam  Judaeis.  Conlerlenim 
Christianis  vitam  aiernam,  inquit  Jansenius  , 
quae  liic  in  spiritu  incipit,  et  in  futura  perfici- 
tur  vita.  Confert  et  verasdivitiasveramque  glo- 
riam,  quia  animam  replet  mullis  graliarum 
charismatihus ,  et  filios  DeiefTicit;  eosque  reges 
ac  sacerdotes  creat ;  et  in  fulura  vila  omnis  bo- 
ni  abundantiam  et  seternam  gloriam  praeslat. 
Huc  facit  illud  Catonis  :  Magister  artium  est  lio- 
nor  et  gloria.  Honos  enim  alit  artes. 

Symbolice,  mulii  per  longitudinem  dierum 
accipiunt  aeternambeatitudinem  ,  per  opes  ve- 
ro  et  gloriam  lemporalium  bonorum  copiam  et 
felicitatem,  q.  d.  Sapienlia  conferl  hona  tam 
spirilalia  et  aelerna,  quitm  corporaliaet  tempo- 
ralia  ;  sed  spiritalia  in  dexlera,  id  est  per  se  el 
primario,  temporalia  vero  in  sinistra,  id  est 
comitanter  et  accessorie.  Recte  enim  ista  per 
dexteram  ,  quia  omnibus  commoda  et  felicia 
sunt ;  haec  vero  per  sinistram,  quia  mullis  si- 
nistra  et  infelicia  sunt,  uti  fuere  ipsimet  Salo- 
moni,  adumbrantur.  Unde  R.  Levi  et  Lyran.  per 
dexteram  et  sinistram  accipiunt  primariam  et 
secundariam  intentionem,  q.  d.  Sapientia  et 
Deus  sui  cultoribus  primario  promitiit  et  con- 
fert  bona  spirilalia  etaeterna  ;  secundario  vero 
quasi  maniissa?  loco  adjicit  opes  et  gloriam  , 
juxta  illud  Christi :  Qu&rile  primum  regnum  Dei 
et  justitiamejus,  etkcecomnia  adjicientur  vobis  , 
Matth.  6.  33.  /Elerna  enim  sunt  fida  et  certa 
(dextera  euim  fidelitatis  est  symbolum  ,  ait 
Rhodiginus  lib.  U.  Antiq.  cap  3.  Unde  in  pac- 
tis  ,  quibus  unus  alteri  fidem  suam  obligat, 
dexteram  dexterae  illius  commiscet);  tempo- 
ralia  vero  infida,  inslabiiia  etmendacia,  quia 
hominem  saepe   deserunt.    Sic   et  S.   Gregor. 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS 


76 

i  n  Ps.  5.  Prenitent.  Constat ,  ait ,  quia  per  multl- 
p  Ucilatem  dierum  perennis  vita  accipitur  :  per 
p  aucitatem  vero  cursus  istius  seculi  designatur  ; 
scriptum  quippeest :  Longitudo  dierum  in  dexlera 
ejus.  Ouicl  enim  per  dexteram  ,  nisi  perpetua  vita 
designatur  ?  Quia  ergo  Sanctorum  requies  nullo 
clauditur  termino,  recte  in  dextera  Dei  dierum 
dicitur  esse  longitudo.  Idem  3.  p.  Pastor.  c.  27. 
citans  iliud  Cant.  2  :  Laiva  ejus  sub  capitemeb,  et 
dextera  illius  amplexabilur  me.  Sinistram  Dei, 
ait,  prosperitatem  videlicet  vita  prcesentis,  quasi 
sub  capite  posuit ,  quam  intentione  summi  amoris 
premit :  dextera  vero  Dei  eam  amptectilur ;  quia 
sub  mterna  ejus  bealitudine  tota  devotione  conti- 
netur.  Hinc  rursum  per  Salomonem  dicitur  :  Lon- 
gitudo  dierum  in  dextera  ejus,  in  sinistra  vero  il- 
lius  divitia?  et  gloria.  Divitia  ilaque  et  gloriaqua- 
liter  sint  habenda  docuit,  qua  posita  in  sinistra 
memoravit.  SicetS. Amb.  in  Psal.  118.  octon.  \k.  ad 
illud  :  Anima  mea  in  manibus  tuis  semper  ,  citato 
hoc  loco  :  Bonis,  ait,  manus  utraque  dotata  est 
dolibus.  In  eo  tamen  habent  varietatem  sui  mune- 
ris ,  qudd  et  prxsentia  et  futura  tempora  com- 
prehendunt ,  ut  iceva  prasentium  remuneratrix , 
dexlera  futurorum  sit. 

Praeclarius  vero  S.  Aug.  in  Ps.  120:  Sponsa , 
ait,  dicit  de  sponso,  de  Cliristo  Ecclesia  in  am- 
plexu pietalis  et  castitatis.  Quid  ait?  Sinistraejus 
sub  capite  meo,  el  dextera  ejus  complectetur  me. 
Quid  autem  quia  sursum  erat  dextera,  deorsum 
sinistra;  et  sic  complectebatur  sponsus  sponsam  , 
supponens  sinislram  ad  consolationem,  imponens 
dexteram  ad  protectionem?  sinistra,  ait,  ejus  sub 
capitemeo.  Deus  illam  dat  ideo  sinistra  ejus,  quia 
omnia  ista  temporaiia  Deus  dat.  Et  paulo  post : 
Ergo  siest  sinistra,  sit  sinistra,  sed  sub  capite  sit. 
Supra  illam  sit  caput  luum,  id  est ,  supra  iltam 
sit  fides  tua,  ubi  habitat  Cliristus.  Noti  temporalia 
prxponere  fidei  tuce,  et  non  erit  sinislra  super  ca- 
put  tuum;  sed  omnia  temporalia  subde  fidei  tim , 
et  fidem  luam  prwpone  omnibus  temporatibus  ,  et 
erit  sinistra  sub  capite  tuo,  et  recte  dextera  ejus 
complecletur  le.  Audi  hocipsum  exponi  inProver- 
biis,  quid  est  sinistra  ipsa,  quid  est  dextera,  cum 
de  sapientia  diceret:  Longitudo,ait,dierum  etan- 
ni  vita3,  tuve  in  dexteraejus ,  insinislra  autemejus 
divitice  et  gloria.  Longitudo  illa  dierum  alernitas 
est.  Hoc  enim  proprio  modo  dicit  Scriptura  lon- 
gum ,   quod  oiternum  est.  Nam  quidquid  finem 
habet,  breve  est.  Atio  toco  :  Longitudine,  ait,  die- 
rum  reptebo  eum.  Et  mox:  Sed  tonga^vum  proajter- 
nitale  illa  positumest.  Longa  vita  est  in  dextera 
ejus.  Atvero  divitice  et  gloria,  id  est ,  sufficientia 
vitas  hujus,  ea  qum  bona  existimantur  ab  homini- 
bus,  sinistra  est.  Nescio  quis  venit,  et  vult  tibi  per- 
cutere  dexteram ,  id  est ,  totlere  tibi  fidem  tuam. 
Tuaccepisti alapam  in  dexleram, prabe sinislram, 
id  est,  ut  illud  tollat,  quod  temporate  est ,  et  non 
eaquo3  wterna  habes.  Audite  Pautum  Apostotum 
hoc  facientem.  Homines  persequebantur  in  eo  quod 
Christianus  erat  ;  percutitur  itli  dextera,  ille  si- 
nistramopponebat :  CivisRomanus  sum,  ait.  Dex- 
teram  contemnebant  itti,  et  itte  de  sinistra  terre- 
bal ;  quia  iiti  dexteramejus  timere  nonpoterant; 
nondum  enim  Christo  crediderant. 

Denique  Alchymistoe,  exeo  quOd  hicdicunlur 
esse  opes  in  sinistra  sapientiae,  colligunt  sa- 
pientiam  invenisse  alchymiam  ,  id  est  artem  ex 
cere  aliove  metallo  vi  lapidis  philosophici  fa- 
ciendi  aurum  vel  argentum  ,  adeoquc  hujus 
ariis  auctorem  fuisse  Salomonem.  Verum  haec 


Cap.  III. 

frivola  sunt  et  nugae.  Vide  Pincdam  ,  I.  k.  cle 
Rebus  Salom.  c.  21.  n.  1.  et  seq.  Melius  Didy- 
mus  in  Catena  Graecorum:  Per  sapientiae  dex- 
teram  ,  inquit,  perfectorum  hominum  virtus  et 
energia  significatur ;  per  sinistram  bonorum  hu  - 
jus  vitoe  affluentia.  Per  dexleram  divinarum  re- 
rum  cognitio  ex  qua  immortatitalis  vita  oritur  ; 
per  sinistram  humanarum  rerum  notitia,  ex  qua 
gtoria  et  opum  abundantia  nascilur. 

Aliter  R.  Salomon  Isacides,  q.  d.  Qui  dextre 
in  sapientia  versantur,  laboribusque  rite  fun- 
guntur,  hi  diuturnitatem  vitae,  et  comitanter 
opes  gloriamque  oblinebunt.  Qui  vero  sinistro 
calle  gradiuntur,  cum  labores  obeant ,  haud 
tamen  adejusdem  nomen  ac  dignitatem  pertin- 
gent,  ab  eadem  nihilominus  divitias  gloriamque 
reportabunt. 

Porrocausaecursapienliaet  virtus  vitampro- 
longet,  sunt  quinque.  Prima ,  quia  sapientia 
sapienter  providet  tam  commoda  quam  incom- 
moda  sanitati  etvitae  ;  incommoda  cavet,com- 
moda  accersit. 

Secunda,  quia  sapientia  moderatur  irae  et 
tristilioe,  caeterisque  animi  passionibus  ,  quae 
vires  ,  spiritus  et  vitam  consumere  solent,  fa- 
citque  hominem  pacificum  ,  laetum  ,  hilarem  , 
ideoque  longaevum  :  nam  animus  gaudens  oeta- 
tem  floridam  facit  ,  spiritus  tiistis  exsiccat 
ossa. 

Tertia,  quia  sapientia  docet  prudenliam  et 
lemperantiam  in  cibo  et  potu,  quae  est  mater 
sanitalis  et  longaevitatis.  Hinc  legimus  in  Vilis 
Patr.  S.  Paulum,  S.  Anlonium,  S.  Macarium  , 
S.  Romualdum,  etc.  vixisse  ,  imo  superasse 
centesimum  annum.  Sic  etiamnum  in  monaste- 
riis  videmus  moniales  ,  utpote  curis  vacuas, 
sobrias,  contentas,  hilares,  vivere  90  vel  cen- 
tum  annos. 

Quarta,  quia  virtus  non  est  aliud  quam  ho- 
nestas  et  rectitudo  vitae ,  quae  longitudinem 
vitae  mereturet  efficit:  justum  enim  est  ut  qui 
recte  vitam  exigit,  eam  longam  et  longaevam 
sortiatur. 

Quinta,  quia  lex  Dei  est:  Honora  patrem  tuum 
et  matrem ,  etc,  ut  longo  vivas  tempore  ,  Deut. 
5.  16  ;  congruum  enim  praemium  est  ul  ei  vita 
servetur,  qui  vitae  cognoscit  et  honorat  aucto- 
rem  :  Deus  autem  et  sapientia  est  auctor  et 
pater  vilae  nostrae.  Quare  si  eam  honoremus, 
eique  obediamus,  ipsa  vitam,  quam  dedit,  con- 
servabitet  prolongabit. 

Porro  Septuag.  hoc  loco  subnectunt  aliam 
sentenliam,  quae  nec  in  Hebraeo  ,  nec  in  Chal- 
daeo ,  nec  in  Latino  habetur ,  scilicet  hanc  :  Ex 
ore  ejus  proceditjustitia  ,  legem  autem  et  miseri- 
cordiam  in  lingua  portat.  In  quae  verba  Olym- 
piodorus  in  Gatena  Graec.  Ante ,  ait,  annorum 
vita ,  dexterm  itidemet  sinistroe  sapientia  memi- 
ncrat  Sapiens  ;  liic  vero  ejusdem  lingua?  et  oris 
mentionem  facit,  adeoque  totius  corporis  effigiem, 
totamque  itlius  compagem  et  symetriam  describit, 
et  per  quamdam  prosopopceiam  ob  oculos  nobis 
ponit. 

Sensus  ergo  est ,  q.  d.  Sapientia  ore  promit , 
docet  et  jubet  ea  quae  justa  et  sancta  sunt , 
nimirum  quae  legi  Dei  aeternae,  ac  misericordiae 
et  pietali  sunt  conformia.  Ita  S.  Aug.  1.  Contra 
advers.  Legis  elProphet.  c.  11 :  Qui  (Deus)  ait, 
nos  o2quo  animo  injurias  sustinere  et  donare  pra- 
cepit,  etc.  Et  hoc  ideo,  quia  de  sapientia  Dei  dic- 
tum  est,  quod  legem  et  misericordiam  in  lingua 


COMMENTAMA  IN  PROVE 

Itortat.  Ncc  pcr  misericordiam  debita  debiioribui 

nostris  scicnli  r  dniuttcrcmus  ,  nisi  pcr  lcgnn  ipsa 
dclnla  disci  riti  rcmiis. 

Secundo,  idcm  S.  Aug.  lib.  de  Gratia  et  lib. 
arblt.  c.  1S.  lom.  7.  Cum  dicitur,  inquit:  nitiga- 

mns  inviccm  ,  tc.c  cst {  cum  dlcitur  :  (Jitta  dilectio 
c.v  Deo  cst :  gratla  est,  Sapientia  quippe  Dei  l<- 

gem  cl  miscricoritiitm  in  UngUO  portat.  Undc 
icriptum    csl   in   Vsal.  83  :  Elcnun  licncdiclioncm 

ilabit ,  qui  icgcm  dcitit,  q.  d.  Sapientia  ore edicit 
lancitque  legem,  sed  eodem  ore  promittil  mise< 
ricordiam,  id  eat  gratietn,  qna  legem  impleaa, 
juxta  illud  S.  Leonii :  Justc  instat  pratcepto,  qui 
prcevcnit  auxilio. 

Tertio,  noster  Salazar  exponit,  q.  d.  Sapien- 
lia  praecepti  duriliem  mitigat  dulcedine  prae- 
inii.  Nani  eodem  ore  quo  ferl  prseceplum,  affert 
et  misericordiam,  id  est,  praemium  liberale  et 
muniflcum ,  quod  gravitatem  praecepU  edul- 
coret. 

Dcnique  S.  Gregor.  Nyssen.  notat  pcr  proso- 
popociani  induci  hic  sapienliam  quasi  sponsam 
regiam,  quae  ab  omni  ornatu  se  ipsam  lectori 
comniendel ;  dicil  enini:  In  sinistra  cjits  divitice 
et  gloria.  Deindc  oris  quoque  cjus  dictt  redotcn- 
(iam,  spirantem  bonum  odorem  justitice,  dicens  : 
Ex  ore  egreditur  juslitia.  Incjus  autem  labris  pro 
rubore  naturali  legem  ftorcre  dicit  el  misericor- 
diam.  Et  ut  httjus  sponsce  inveniatur  omni  cx  par- 
te  perfecta  pulchritudo ,  laudatur  quoque  ejus  in- 
cessus.  dicit  enim  :  In  viisjustilice  ambulat.  Ejus 
quoque  pulchritttdinis  laudibus  nec  deest  quidem 
magnitudo ,  cum  cjus  incrementum  excturerit 
tanquam  planta  aliqua  bene  gcrminans.  Ut  autem 
inteitigas  cui  plantasassimileturejus  altitudo :  Ipsa, 
ait,  est  lignum  vitct,  quod  est  quidcm  nutrimenlum 
iisquieam  apprehendunt  ;iisautcm  quiinniiuntar, 
coiumnafirmaac  stabilis  ,etqtuenon  potesl  labefieri. 
Per  utrumque  aulem  intelligo  Dominum :  ipseenim 
estvitaet  fttlcrum  ac firmamenlum.  Itaautemliabet 
dictionis  contextus.  Lignum  est  vitce  omnibas  qui 
apprehendant  eam.  Comprehenditur  autem  cum 
civteris  ejus  quoque  laudibus  potentia  ,  ut  per 
omnia  bona  impleatur  laus  pulchritudinis  sapien- 
tice.  Deus  enim,  ait,  sapienlia  fundavit  terram.  Et 
paulo  inferius  :  Post  hozc  aulem  incipit  lanquam 
paranymphus  deducere  juvenem  adejusmodi  coha- 
bitationem ,  addivinum  thalamum  jam  jubens  in- 
tucri.  Dicit  enim  :  Ne  dimittas  eam  ,  et  retinebit 
te;  dilige  eam ,  el  cuslodiet  te  :  circumvalta  eam, 
et  te  in  attum  evehet ;  honora  eam ,  ut  le  amplec- 
tatur ,  ut  det  tuo  capiti  coronam  gratiarum;  co- 
rona  aulem  deliciarum  te  proteget.  Cum  his  nup- 
tialibus  coronis  eam  jam  tanquam  sponsam  or- 
nasset,  jubet  ab  ea  nunquam  separari,  dicens: 
Quando  ambulas  ,duc  eam;et  sit  tecum,cumdor- 
mies ,  te  custodiat ,  ut  tecum  experrecto  cotlo- 
quatur. 

17.  Vle  ejus  vi.e  puLcnn/E  ,  et  omnes  semit\e 
illius  pacifice,  ]  q.  d.  Via3 ,  per  quas  sapientia 
incedit  et  praecedit,  quasque  nobis  calcandaset 
sequendas  proponit,  sunt  elegantes  ,  pacemque 
et  prosperitatem  rerum  omnium  afferunt,  juxta 
illud  Cant.  7.  1:  Quam  pulchri  sunt  gressus  lui  in 
calceamenlis,  filia  principis  !  Pro  pulchri  hebr.  est 
Dyj  noam,  id  esl  pulchritudo,  decor,  venus- 
tas ,  elegantia  ,  q.  d.  Viae  sapientiae  et  virtutis 
sunt  viae  pulchritudinis,  decoris  et  elegantiae. 
Virtus  enim  est  vera  Noemi,  vera  scilicet  pul- 
chritudo  ,  verus  decor,  vera  venustas  animee  , 


RBIA  SALOMONIS.  Cap.   III.  77 

et  actionum  totluique  bominii.  Dnde  S.  Atig,  ln 

bivio  viriiiiis  et  viiii  cooslilutui,  cum  nlnc 
blandilitB  libidinii  eum  ad  se  pellicerent,  Indo 
decor  casiiiotii ;  eo  rictus  libidinei  omnei  dis- 
cuisit :  Aperiebatur  enlm,  alt,  eaparte  aua  in- 
tcinii  lani  facit  m  ,  etqud  translre  trepiaabam  t 
castn  dlgnltas  coiitiiu  iiinr,  serena  et  nondtssolute 
hilaris,  honeste  blandiens  ut  venirem  neque  rfuiii- 
tarcm  ,  ct  c.vtcndcns  ad  mc  SUSClpit  ndum  el  am- 
ptcctcndttm  pias  maiiits  ,  pienas gregibus  bonorutn 
exemplorum.  ibl  tot  pueriet  pn<  llte,  ibi  ju\  enttu 
mutta,  ct  omnis  mtas,  ct  gravcs  vidinv,  ct  virgines 
aniis:  ct  in  omnibus  ipsa  contincntia  neqUaquam 
sterilis ,  scd  fecunda  matcr  fttiornm  gaudiorum 
de  marito  te,  Dominc.  Et  irridebat  me  irrlsione 
exhortutoria ,  quasi  diccrct :  Ta  non  potcris  quod 
isli  et  istcc?  An  vero  isti  ct  ista:  in  semelipsis  pos- 
sunt ,  ac  non  in  Domino  Dco  suo?  Dominus  Dcus 
eorum  medcdit  eis.  Quid  in  tc  stas ,  et  non  stas? 
Projice  le  in  eum,  noli  metuere,  non  se  subtrahct 
ut  cadas.  Vrojice  te,  sccttrus  cxcipiel  tc,  cl  salvabit 
te.  lta  S.  Aug.  I.  8.  Confess.  c.  11. 

Porro  Ilebraca  ad  verbumsichabent :  Et  omnes 
vix  ejus  vi(V  ptdchritudinis  ,  ct  omncs  scmitcc  ejus 
pax,  id  estplense  pace,  adeo  ul  ipsa  pax  vocari 
possint ;  Sept.  vice  cjtts  vice  bona?,  et  omnes  semitcs 
ejtts  in  pace ;  Syrus  ct  Chald.  vice  ejus  vice  suavi- 
tutis,  et  omnia  itinera  cjus  paciftca;  Valabl.  vicc 
cjus  sunt  vice  amccnce;  Pagnin.  delectabiles ;  Aben 
Ezra,  quce  voluptate  ambulantem  in  cis  pcrfttn- 
dunt,  et  omnes  semilce  cjus pacatce ;  Arabic.  vero, 
de  ore  ejus  procedit  jastitia,  et  supcr  linguam 
suam  portat  tegem  et  miscricordiam ,  victcjus  vice 
bonilalis ,  et  cursus  ejus  in  pace. 

Pro  vice  Septuag.  vcrtunt  a|ov5?  quod  primo 
significat  axescurruum;secundotabulas  in  qui- 
bus  leges  cum  suis  pocnis  ct  praemiis  descriptoi 
sunt;  terlio,  tabulas  inquibus  militum  nomina 
cxarata  sunt;  quarto,  vias  etsemitas.  Quaeom- 
nia  recte  adaptari  possuntsapieniiae.  Verumhoc 
loco  a?ovsj  non  nisi  vias  et  semilas  significare 
patet  ex  Hebroeo  miins  nctibot  ,  quod  omnes 
ad  unum  verlunt  u/as,  vel  semitas.  Sensus  ergo 
est  sapienliae  sive  virtuiis  vias  ,  id  est  modos  et 
rationes  agendi,  esse  pulchras  et  elegantes; 
ilaque  decore  compositas;  utomnes  in  sui  spe- 
ciemet  amorem  rapiantfcum  ex  adverso  vilio- 
rum  praxes  sint  turpes  ,  infames,  exosae,  exe- 
crabiles)  ac  simul  adducere  pacem ,  id  est  se- 
renitalem  et  laetiiiam  conscientiae  :  haec  enim 
consistit  in  victoria  passionum,  quam  parit 
virtus.  Item  adducere  pacem  cum  Deo,  quin  et 
cum  hominibus  ,  quantum  est  ex  parte  virtulis. 
Haec  enim  cuique  jus  suum  tribuit,  imoet  cha- 
ritatem  exhibet,  quae  mater  est  pacis.  Denique 
adducere  pacem,  idest,  omnem  prosperitatem 
omneque  bonum.  Verum  sicut  inter  dissidentes 
saepe  lite  vel  bello  pax  paranda  est :  ita  et 
virtus,  quia  ediametro  a  concupiscentia  dissi- 
det,  jugi  cum  ea  colluctatione  et  bello  victo- 
riam  et  pacem  sibi  paret  oportel ;  quo facto  dicit 
cum  Psalte  Ps.  U  :  In  pace  in  idipsum  dormiam 
et  requiescam.  In  Deo  enim  etChrislo.,  qui  est 
pax  nostra,  secura  laetaque  dormit  etconquies- 
cit.  Unde  Beda  ,  qui  haec  omnia  accepit  de  Sa- 
pientia  incarnala  ,  puta  de  Chrislo  :  Vics ,  ait, 
id  est ,  actiones  Christi  et  doctrince,  quce  in  Evan- 
geliis  continentur ,  pulchrce  sunt,  quia  divince,  ac 
puri  hominis  modum  longe  transgressa? ,  et  om- 
nia  ejus  jussa  ad  pacem  ducunt  ceternam  :  omnia 
quce  in  carne  gessit,  ad  reconciliandum  Deo  mor- 


78 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  III. 


lales ,  ad  pacificandum  cum  Angelis  genus  luana- 
num,  ad  demonstranda  suis  seroandce  ad  invicem 
fiacis  et  dilectionis  exempla  perlinenl.  Addit  auc- 
tor  Catenae  Graecor.  vias  Christi  pacificas  esse  , 
quia  ipse  nobis  inkibuit  ne  percussi  repercutere- 
inus ,  aut  injuria  appetiti  resisteremus ,  aut  in- 
jusle  criminaci  recriminaremur ,aut  habiti  ludibrio 
vicissim  haberemus.  Ad  hanc  Salomonis  gno- 
rnen  pertinet  illa  S.  Laurentii  Justiniani  :  Vi- 
tanda  sunt  quce  muUisobstaculis  impediuntur;  quia 
opera  Spiritus  S.  faciliasunt  et  (equabilia ,  diaboli 
vero  aspera  et  plena  sentibus.  Ita  habet  Vita 
ejus  c.  9. 

18.  LlGNUM  VITiE  EST    HIS    QUI    APPRSRENDERINT 
EAM  I  ET    QUI    TENUERIT  EAM,     EEATUS.  ]   Septuag. 

Lignum  vitce  esl  omnibus  qui  complectuntur  eam; 
S.  Aug.  in  Psal.  32.  omnibus  possidentibus  eam ; 
S.  Hieron.  In  Isaiae  65.  omnibus  qui  accedunt  ad 
eam;  idem  in  Ezech.  hl.  omnibus  credentibus  in 
eam.  Posset  quoque  proprie  verti,  omnibus  ro- 
borantibus  eam ,  id  est,  omnibus  qui  fortiler 
et  robusle  eam  amplecluntur  eamque  tuentur, 
propagant  etpropugnant.  Arabicus  :  Ipsa  est 
lignum  vitce  ,  custodiens  omnes  qui  ea  protegun- 
tur ,  et  qui  nituntur  ei ,  tanquam  illi  qui  nitun- 
tur  Domino.  Est  catachresis  ,  q.  d.  Sapientia  af- 
fert  sui  studiosis  immortalem  et  suavissimam 
vitam ,  uti  faciebat  fructus  iigni  vitae  in  para- 
diso,imo  prae  illo  multo  magis.  Unde  noster 
Pincda  in  Eccles.  c.  2.  v.  5.  num.  9.  sic  exponit, 
q.  d.  Non  ideo  erat  beatus  Adamus,  quia  edere 
poterat  de  ligno  vitne  ,  cujus  fructus  nullo  ma- 
inium  illius  labore  constabat :  sed  ideo  beatus 
homo,  qui  labore  etnisumanuum  itaapprehen- 
derit  sanctitatem  et  honestum  virlutis  laborem, 
ut  videatur  sanctitas  in  illius  manibus  atque  la- 
boribus  radices  figere,  ex  quibus  pullulet  velut 
arbor  vitae,  cujus  fructus  est  beatitudo. 

Elegantimetaphora  comparat  sapientiam  lig- 
no  vilae  ,  q.  d.  Qui  ita  flrmiter  sapientiam,  id 
estvirlutem,  lenet,  ut  in  manibus  illius  quasi 
radices  egisse  videatur,  nihiloque  facilius  ex 
illis  evelli  possit  quam  antiqua  arbor  ex  terra, 
inqua  altissimas  radices  egit;  fiet  sane  in  illius 
manibus  lignum  vitce,  id  est  arbor,  quae  vita- 
lem  fructum  ferat  illi ,  qui  in  paradiso  prove- 
niebat,  similemilaquefructummanuum  suarum 
comcdet.  Nam  sicut  paradisus  tropologice  sig- 
nificabat  animam  sanctam  ,  perpelua  loeLitia 
virtutumque  Ilore  et  fructu  vernantem  ;  sic 
arbor  vilae  repreesentabat  sapientiam,  sive  vir- 
lutem  in  genere;  quatuor  vero  flumina,  quae 
juxta  eam  e  medio  paradisi  scaluriebant ,  re- 
praesentabant  qualuor  virtutes  cardinales,  ni- 
mirum  Ganges  prudentiam  ,  Nilus  lemperan- 
tiam,  Tigris  fortitudinem,  Euphrates  jusliliam. 
lta  S.  Ambros.  lib.  de  Paradiso  c.  1,  S.  August. 
13.  Civit.  21,  Origen.  in  Genes.  2,  Philo  lib.  de 
Allegoriis.  Vide  dicta  Genes.  2.  v.  8  et  9. 

Sapientia  ergo  dicitur  lignum  vitce ,  vel  ut  ex 
Hebraeo  verlas,  vitarum:  Primo,  quia  vilamtam 
naturalem  animae,  quam  supernaturalem  gra- 
lise  procurat,  conservat,  prolongat. 

Secundo,  quia  sicut  lignum  vitae  vigorem 
viiae,  puta  humidum  radicaleet  calorem  natu- 
ralem  per  defectum  senectulis  labascentem 
restaurabat ,  et  pristinae  integritati  restituebat: 
sic  pariter  sapientia  sive  virtus  vires  animae  et 
gralioe,  vitio  concupiscentiae  arrosas  et  senes- 
cenles  prislino  vigori  restituit,  imo  roborat  et 
adauget.  Ita  Cajetanus  juxta^illudlsaiae  65.  22: 


Secundum  diesligni  erunt  dies populi  mei ,  el  opera 
manuum  eoruin  inveterabunt.  Respicitenim  ad  id 
quod  dixit  v.  16  :  Longitudo  dierum  in  dextera 
ejus.  Unde  S.  Hieron.  cilans  hunclocumIsaiae65: 
Juslus,  ait,  ut  palma  florebit  quotidie  triumphuns 
de  adversariis,  et  insigne  victorice  prceferens. 

Tertio,  sicut  fructus  ligni  vitae  erat  suavissi- 
mus  ,  eratque  quasi  neclar  et  ambrosia  homi- 
nis  innocentis  et  sancti,  jam  inchoantis  felici- 
lalem  ;  sic  pariter  est  et  sapientia  ac  virtus  , 
juxta  illud  psal.  35  :  Inebriabuntur  ab  ubertate 
domus  tuce  ,  et  torrente  voluptatis  tuce  potabis  eos. 
Ita  Jansenius. 

Quarlo,  sicutlignum  vilae  praeservabat  homi- 
nem  a  morte,  faciebatque  ut  hotno  vivus  ab 
hacvita  transferretur  ad  coelestem  et  beatam  : 
sic  et  sapientia  transfert  hominem  a  vita  graliae 
ad  vitam  gloriae,  inquitLyranus. 

Quinto  et  maxime,  lignum  vitae  in  paradiso 
repraesentabat  visionem  Dei,  qua  incoelo  fruun- 
turSancti.ideoqueimmortalesetbeatiredduntur 
per  omnemaeternitatem:  hanc  enim  assequun- 
tur  merito  sapientiae  et  virlulis  ;  ita  S.  Hieron. 
in  Ezech.  hl.  S.  Aug.  in  psal.  32.  et  alii.  Idque  ila 
esse  patetex  Apoc.  2.  7  :  Vincenti  dabo  ederede 
ligno  vitce ,  quod  est  in  paradiso  Deimei.  Etcap. 
22. 1 :  Et  oslendit  mihi  fluvium  aquce  vitce,  splendi- 
dum  tanquam  cryslallum,  procedentem  de  sede  Dei 
el  Agni,  et  ex  utraque  parte  fluminis  lignum  vilce. 
Vide  quae  ulrobique  annotavi.  Significat  ergo 
Salomon  usum  et  esum  ligni  vitae,  Adae  pec- 
calo  deperditum  ,  per  sapienliam  restitui  ac 
consequenter  restitui  et  immorlalitatem,  quam 
hoc  lignum  afferebai.  Ila  S.  Hier.  in  Isaiae  65. 
Huc  facit  vulgatum  illud,  ait  Aben  Ezra  :  A  sa- 
pientiaviro ,  qui  est  parvus  quidam  mundus ,  vi- 
tam  afferri. 

Alleg.  S.  Hier.  in  Isaias  65.  per  lignum  vitce 
accipit  Christum  ,  qui  in  medio  paradisi,  id  est 
Ecclesiae,  quasi  arbor  vilalis,  vitam  omnibus 
in  se  credentibus   largiens  ,    erigilur.    Sic  et 

5.  Gregor.  12.  Moral.  c.  h.  S.  Aug.  I.  1.  Contra 
advers.  Legis  et  Proph.  c.  15,  et  Beda  quem 
audi :  Sicut  lignum  vitae;  vivificabit  Adamum  ; 
lla  per  sapienliam  Dei,  id  esl  Christum ,  ait  , 
vivificatur  Ecclesia  :  cujus  et  nunc  Sacramen- 
tis  ac  sanguine  pignus  vitce  accipit ,  et  in  fu- 
turo  prcesenti  beatificatur  aspectu.  Lignum  vitae 
ergointeralia  repraesentabatEucharistiam,  qu.e 
vitam  gratiae  conservat,  et  cujus  vi  resurgemus 
ad  vitam  immortalem,  uti  docet  Christus  Joan. 

6.  55.  Sic  et  Dionys.  Christus,  ait,  vocatur  lig- 
num  vilce  ,  quia  mulliplici  alimonia  reficit  ac  sus- 
tentat  fideles ,  quousque  de  vita  gratice  ad  vitam 
glorice  eleventur  videlicet  pane  lacrymarum  ,  vi- 
gore  operalionum  bonarum  ,  donis  gralice ,  virtu- 
lum  consolatione ,  et  spe  futurorum ,  imo  seipso  , 
suique  corporis  ac  sanguinis  Sacrarnento. 

Porro  Polychronius  in  Catena  Graecorum  per 
lignum  vitce  accipit  crucem ,  in  qua  Chrislus 
quasi  fructus  in  arbore  pependit,  ut  nos  sua 
redemptione,  sanguine  et  gratia  cibaretet  pas- 
ceret,  ac  immortalitati  restitueret.  Per  lignum 
vitce ,  ait,  crucem  denotat :  qui  enim  Christo  sin- 
cere  solideque  adhceret ,  illi  e  ligno  illo  dimanat 
incorrupta  vita.  Qui  vero  basi  illius  sese  adjun- 
gunt,  iis  fundamentum  ,  cui  inconcusse  insis- 
tant,  positum  est  prcevalidum.  Sunt  enim  perinde 
fere  comparati  alque  illi  qui  pedem  in  tuto  (ixe- 
runt.  Sapientia  omnibus  est  lignum  vitce,  qui  gna- 
viteritlam  sectantur;  piis  porro  firmum  est  mu- 


COMMKM  \i;l\  1N  PROVE 
nimnitiim  ,  qui  sccurc  illi  inntiuuiur.  \aiii  ttin 
n,  o  requiescit,  el  $uper  diioctum  tuutn  amorc 
languiaa  tuaviter  incutnbit, 

iii.Mi  1 1  m  i  m  i  i  wi,  iikatus,  ]  qul  ftcilicet 
constanler  eam  lenueril ,  anxia  cura  etiam  mi- 
iiima  ejus  monita  perpeodena ,  aii  R.  Levi,  et 
observana :  quique  in  ea  Drmiter  peraevera- 
verit  uaque  adjunem  vii.i',  bic  utique  beatua 
eal ;  quia  mox  >  morte  eeterna  beatitudine  do- 
nabitur.  Uebr.  eai  "iimn  tomechat  id  cst,  tutti- 
nmtes  eatn ;  ~%2n  tamack  enim  eal  desuper  bus- 
lintic,  ue  qvidcadat  aut  pereat:  virtuaenim, 
quia  in  allo  et  arduO  sita  68t,  BUTSUm  csl  susli- 
nenda  aasiduo  labore  et  nisu,  ne  ex  fragiliiaie 
et  concupiacentia  deoraum  i,('  voluptatea  aen- 
ailea etcarnalea  decidat  etdefluat,  l  udc  Chald. 
vertit,  qui  negotiantur  vel  occupantur  in  ca ; 
S.  Aug.  possidentibus  cam;  S.  Bier,  fui  reciinan- 
tur  supeream,  non  quaai  super  mollem  et  deli- 
catum  lectum ,  sed  quasi  auper  foricm  colum- 
nam  et  infrangibile  fulcrum  (hoc  enim  signUi- 
cat  llchr.  -%zn  tamach  :  et  talc  erat  lignum 
viue ; )  et  alibi ,  credentibus  incam;  Pagninue, 
qui  futciunt  cam;  ita  nt  vicissim  ab  ea  fulciantur 
ct  Bustentenlur  ;  Septnag.  qui  incumbunt  in  eam 
sicut  in  Domino  secura,  q,  d.  Sapientia  iis ,  qui 
sibi  iiiiiiiinitur  et  incuinbunt,  est  ««p*d>is ^  id 
cst  tuta  ,  1'nia,  secura ,  perinde  ac  si  ipsi  Domino 
incumberent  et  inniterenlur,  uti  reyera  ipsi 
incumbunt  eiinniiuntur.  Sapientia  enim  Deum 
adducit,  imo  Dei  individua  comcs  est,sociaet 
lilia  :  Hebr.  enim  "WHUmeussar  tam  signilicat 
securum,  quam  beatum;  radix  enim  "U2JN  isscker 
in  picl  signilicat  lam  recta  incedere ,  recta  fir- 
marc  grcssus,boc  est,  secure  incedere,  quiim 
beareel  beatum  facerc.  UndeS.  Hilar.  inpsal.  1. 
omisso  tto  secura  sic  clare  legit:  Lignum  vitce  est 
omnibtts  qui  complectuntur  eam  et  qui  incumbunt 
in  cam  sicut  in  Domino.  S.  Hieron.  vero  in  Isaiae 
o5.  Icgil :  El  qui  inniluntur  super  illam,  quasi  su- 
pcr  Dominum  /irmitas,  supple,  erit ,  vel  accedet 
eis.  Et  S.  August.  in  psal.  32.  ex  boc  loco  docet 
Deum  nobis  esse  securam  possessionem.  Dicat, 
ait,  anima  omnino  secura,  dicat :  Deus  meus  es 
tu  ,  qui  dicit  animcc  nostra  :  Salus  tua  ego  sum. 
Dicat  secura,  dicat  :  Non  faciet  injuriam  cum 
hoc  dixerit ,  imo  faciet  si  non  dixerit.  Arbores 
volebas  habere  ,  quibus  beatus  esses.  Audi  Scrip- 
turam  dicentem  de  sapientia  :  Lignum  vitai  est 
omnibus  possidentibus  eam  ;  ecce  possessionem 
nostramdixitesse  sapientiam ;  sed  ne  putes  ipsam 
sapientiam,  quia  possessionem  tuam  dixit  Scrip- 
tura,  aliquid  esse  quod  sit  te  inferius  sequitur  et 
adjungit  :  et  incumbentibus  in  eam  vetut  in  domo 
tuta.  Ecce  Dominus  tuus  est  tibi  quasi  baculus  : 
securus  Iwmo  incumbit,  quia  ille  non  succumbit. 
Dic  ergo  securus:  Possessio  tua  est;  possidentibus 
eam  Scriptura  dixit :  Imptevit  flduciam  ,  removit 
dubitalionem.  Dic  securus  ,  ama  securus  ,  spera 
securus.  Tua  etiam  itta  verba  sint  in  psaimo :  Do- 
minus  pars  hxreditatis  mcce.  Ergo  unde  beati  eri- 
mus  ?  Deum  possidendo. 

Insuper  auctorCatense  Graec.  siclegit  :  Lignum 
vita?  est  omnibus  qui  adluerent  itli,  quique  (irmiter 
illi  tanquam  ipsimet  Domino  innituntur ;  quod 
explicans  Didymus:St  Dei  sapientia,  ait,  tignum 
vita ,  non  injuria  Adamus  ab  illo  abstinere  jussus 
est.  Siquidem  in  malevotam  antmam  non  intrabit 
sapientia.  Quia  vero  arbor  vitx  oritur  ex  justitice 
fructibus ,  non  inveniens  cui  rei  comparet  iltum 
qui  ad  tignum  iltud  vitce  anhetat,  oralionem  in 


RBIA  sai.omoms.  Cap.  III.  70 

Belptam  tratufentu  ,  uil :  tta  eonstilutut  ett ,  '/"< 
('/(  iin:  futii ,  «r  si  ni  Dominum  iptuw  ipem  suam 
rejiceret.  Denique  Salomoncm  demoreimitaiua 
Siracides,  <•.  i.>.  :;  ;  cibabitt  aii ,  tiiitm  ( aapientia 
discipulumj  pant  $ap ieutia  ti  InteUeetut  fquasi 

ligno  vil.c)  ,it  aqua  sapu  niht  sulutaris  potabit 
illtiin  ;  1 1  fninaliilur   inittoyii   nmi   fleCtetlW  i   9t 

continebU  illum,  ct  non  coufundetur.  (ju;c  verba 
ibidem  expoaui. 

11).  DOUINOa  8APIE3TIA  iimiwit  (Syrus,  positit 

fundamenta)  teb&ah,  btabilivit  fSyrua  ordi' 
navit)coBLOt  imujdk.ntia.  j  Terra  enim  in  medio 
mundi  aine  ullo  fulcro  pendula  li.crct,et  flr» 
ma  immobilisque  consistit(  nulli  innixa  nial 
Deo  Dcique  sapienlue,  quas  eam  ila  fundavil,  ct 
fundatam  coniinet,  uti  dixi  Genes.  1. 1.  Simillter 
ccclos  ,  eornmque  molem  ,  numerum,  oidin 
motus,  luccm,  slellas,  etc,  lo  inani  lioc  et  va- 
cuo  aniea  spalio  ita  slabilivit,  ul  perpetim  eo- 
3em  tenore  subsistant  ;  ipse  ergo  quasi  Allas 
eos  suslinet  el  firmat.  Septuag.  pro  stabilivit 
vcrlunt  ijTetaawwj  id  est,  subilo  expcdivit ,  vel  ci- 
tra  taborem  produxit  ,  inquit  auctor  Calenpc 
Grsecorum.  Hebraeum  enim  piD  concn  ,  id  cst  , 
prseparare,  idem  est  quodcreare,  facere,  lir- 
mare,  stabilire.  Hoc  est  quod  ait  Psaltea  :  Ele- 
nim  [irmavit  (  Hebr.  con  vel  conen )  orbem  tci-ra?, 
qui  non  commovebilur ,  psalm.  92.  1.  Fundavit 
enim  lerram  quasi  mundi  centrum  ,  basin  el 
fulcrum,  idque  miratur  Job  cap.  38.  h:  Ubieras, 
ait,  qttando  ponebam  fundamenta  terrai?  Quis 
posuit  mensuras  ejus  ?  vel  quis  tetendit  super  eam 
tincam  ?  super  quo  bases  illius  sotidatce  sunl  ? 
Haecdicit,  utostendat  quanta  sit  sapientiae  cel- 
siludo,  utpole  qua  Deus  usus  sit  et  ulatur  in 
summis  operibus,  putain  creationeet  guberna- 
tionc  totius  universi. 

Per  sapientiam  accipe  tum  essentialem,  quai' 
communis  esttotiS.  Trinitati ,  tum  notionalem 
sive  personalem  ,  quse  est  Verbum  sive  Filius 
Dei.  Unde  Didymus  in  Catena  Graecor.  :  Et  hac 
quoque  ,  ait,  in  Dei  Patris  Filium  apte  conveniunt, 
ut  qui  vera  illa  et  scmpiterna  scientia  et  sapientia 
sit,  perquem  omniafacta  sunt.  Fundavit  terram. 
Qttin  cujusque  fidetis  anima  terra  quoque  appet- 
tari  potest ,  ut  quai  centesimum  fructum  proferre 
nata  est.  Hazc  enim  ea  est,  qucede  divinai  sapien- 
lia?  pinguedine  sapiens  efficitur  ,  Deo  Palre  ipsam 
in  ea  fundante  et  constituente.  Quod  ergo  R.  Sa- 
lomou  et  neoterici  Rabbini  per  sapientiam  acci- 
piunt  legem  Mosi,  asseruntque  per  eam  con- 
dita  esse  universa ,  insulsum  est  et  fabulo- 
sum. 

20.  Sapientia  illius  eiujperunt  abyssi,  etnu- 
bes  roreconcrescunt.  ]Hebr.  manant  vel  stiliant 
rorem,  id  est  pluviam  ;  vel  ex  rore  stitlant,  sup- 
ple  pluviam  :  nubesenim  concrescunt,  et  den- 
santur,  dum  resolvunlur  in  rorem  et  pluviam, 
idque  iit  sapientia  Dei ,  ut  scilicet  per  pluviam 
nutriantur  plantse,  germina  et  animalia.  He- 
braea  sic  habent  ad  verbum,  scienlia  { Septuag. 
in  sensu  )  ejus  abyssi  scissx  Vel  ruptce  sunt  (  Va- 
tabl.  dehiscunt)  et  athera  rorem  dislitlant.  Ita  et 
Syrus.  Per  abyssum  primo,  accipi  polest  abys- 
sus,  idest,  immensa  illa  vorago  aquarum  creata 
initio  mundi ,  ex  qua  cactera  deinde  formata 
sunt,  Genes.  1.  2.  Secundo,  abyssi  sunl  fontes 
et  fluvii,  qui  sub  terra  et  e  terra  Dei  sapientia 
variis  in  locis  scaturiunt,  inquit  Vatabl.  Lyran. 
Jansen.  et  alii.  Tertio,  proprie ruptae  sunt  abyssi 
etcataractee  coeli  in  diluvio,  cum  depluerunt 


80 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  III. 


in  lerram  aquam,  qunc  totam  terram  obruit 
tempore  Noe,  Genes.  7.  v.  11.  Ita  Beda  et  Cajet. 
Secunda  exposilio  maxime  videtur  genuina  : 
comparat  enim  abyssos,  id  esl  fontes ,  cum 
nubibus  et  rore  quasi  res  stabiles  et  perennan- 
tes  ;  fontes  autem  et  fluvii  dicuntur  findi  vel 
dividi  et  dissecari,  tum  quia  terram  aridam 
dissecando  quasi  dividunt ,  tum  quia  diversis 
et  velul  dissectis  locis  erumpunt. 

Quaeres  quomodo  haec  nectanlur  praeceden- 
libus;  quid  enim  facit  sapientia  pbysica,  quae 
creavit  lerram  et  coelos  ,  ad  ethicam  de  qua 
hoc  cap.  ettolo  libro  agilur?  Resp.  Variae  sunt 
causae,  ob  quas  hanc  illi  subjungit  Salomon: 
Primo,  quod  ipse  hoc  capite,  uti  et  cap.  8.  et 
eum  secutus  Siracides  Eccles.  cap.  24  et  cap. 
42  et  43,  laudet  sapientiam  generice  sive  in 
communi  ,  prout  complectitur  tam  creatam 
quam,  increatam  tam  physicam  quam  elhi- 
cam. 

Secundo,  quodin  Deo  utraque  sit  unum  quid, 
quin  et  una  ita  connexa  sit  cum  altera,  ut  una 
vicissim  exigat  alteram,  et  sit  quasi  origo  alte- 
rius.  Quia  enim  Deus  sapienlissimam  habet 
providentiam  et  omnipotenliam  physicam,  qua 
creavit  coelos  et  terram  ,  et  omnia  quae  in  eis 
sunt  ;  hinc  pariter  habet  sapientissimam  pro- 
videnliam  et  omnipoienliam  ethicam,  qua  crea- 
luras  rationales,  quae  in  coelo  et  terra  sunt , 
quasi  ejus  partes  et  membra ,  puta  Angelos  et 
homines,  eihice  gubernet ,  doceatque  recle  et 
sancte  vivere,  proponens  ad  hoc  magna  id  fa- 
cientibus  praemia,  etnon  facienlibus  supplicia. 
Vice  versa  Deus  ac  Dei  sapienlia  et  sanctitas,  qua 
gubernatralionalia,  quamquecommunicatetas- 
pirat  hominibus  el  Angelis,  poscit  omnipoten- 
tiam  adcreandam  terram,  in  qua  degant  homi- 
nes  quasiinlococertaminis  et  luctae  ,  ac  coelos, 
quasi  locum  Angelorum,  et  quasi  praemium 
recti  certaminis  hominum  sanctorum  ,  ut  scili- 
cet  eos  ccelo  donet  et  beet. 

Tertio,  quia  Deus  in  creatione  universi  non 
tantum  oslendit  sapienliam  physicam  ,  sed  et 
ethicam.  Deus  enim  ,  ut  ait  Psaltes ,  Sanctas 
cst  in  omnibas  operibus  suis.  Nimirum  inter  alia 
Deus  in  creatione  coeli ,  terrae ,  etc. ,  ostendit 
suam  bonilatem,  qua  se  suaque  bona  dignalus 
est  communicare  creaturis,  praesertim  homini 
et  angelo  ,  propter  quos  et  ad  quorum  usum 
creavit  omnia.  Quocirca  S.  Hieron.  in  Ezech. 
1 :  Unaquceque  res,  inquit,  falgarat  Dei  cognitio- 
nem,  et  consequenter  Dei  reverenliam,  cultum 
et  amorem.  Mundus  enim,  ejusque  creatio, 
conservatio  et  gubernatio  est  opus  divinitatis 
Deoque  proprium  :  quare  in  eoclare  resplendet 
divinitas  et  consequenter  Dei  majeslas ,  sapien- 
tia,  sanctitas,  etc. ;  hasc  enim  omnia  in  se  in- 
cludit  divinitas.  Quocirca  slabilivit  ccelos  pru- 
dentia,  quia  magna  Dei  prudentia  fuit  tales, 
tot  tantosque  coelos  creare  hominibusque  et 
Angelis  spectandos  objicere,  ut  ex  eorum  specie 
Dei  majestatem  ,  sapientiam  et  sanctitatem 
agnoscerent ,  colerent,  amarent,  qua  in  re 
vera  eorum  sapientia  ,  virtus  et  sanciitas  con- 
sistit. 

Quarto  et  proprie,  haec  pertinent  ad  longitu- 
dinem  dierum,  opes,  pacem  ,  firmitatem  ,  glo- 
riam,  etc. ,  qtiae  paulo  anle  dixit  sui  studiosis 
afferre  sapientiam.  Estque  argumentum  a  ma- 
jori  ad  minus,  q.  d.  Ne  mireris  quod  dixerim 


sapientiam  hooc  omnia  praeslare ;  ipsa  enirn 
multo  majora  praestilit  el  praestat ,  dum  creavit 
et  eliamnum  creat,  id  est  conservat,  coelos  , 
terram  et  omnia  qune  in  eis  sunt ;  si  enim  haec 
potest,  quae  longe  majora  sunt ,  uiique  et  illu 
quae  minora  sunt  poterit.  Addit  nosler  Salazar 
haec  dici,  ut  doceat  sapientiam  non  esse  inertem 
et  otiosam,  sedoperatricemetnegotiosam,  ideo- 
que  homines  debere  laborare  assidue  in  exer- 
citio  sapienliae  el  virtutum ,  sicut  Deus  et  Dei 
sapienlia  assidue  operatur,  dum  conservat,  mo- 
vet,  gubernat  coelos  et  terram,  ac  omnia  qu;e 
in  eis  sunt. 

Mystice,  Dionys.  Coeli,  inquit,  repraesentant 
Ecclesiam  triumphantem ,  terra  mililantem  , 
nubes  Prophelas  et  Apostolos,  ros  eorum  doc- 
trinam  et  gratiam,  qua  irrigarunt  et  fecunda- 
runt  hominum  mentes,  ut  sapientiam  et  vir- 
tutem  eos  docerent.  Sic  iere  et  Beda.  Hinc 
sicut  terra  pendet  a  coelo,  sic  Ecclesia  mililans 
pcndet  a  triumphante,  utpole  a  qua  nubes  et 
rorem,  id  est  viros  Apostolicos,  doctrinam  et 
graliam  recipit. 

Rursum  auctor  Calenae  Graecorum  :  Nubes  , 
inquit,  significant  inexhauslam  judiciorum  Dei 
profunditalem. 

21.  FlLI  MI,  NE  EFFLUANT  UMC  AB  OCULIS  TUIS  : 
CUSTODI    LEGEM    ATQUE     CONSILIUM.  ]     OcillOS    non 

tam  corporis  quam  menlis  inlellige,  q.  d.  Cave 
ne  haec  mea  praecepta  et  monita  a  mente  et 
memoria  tua,  per  occursationem  aliarum  rerum 
et  specierum,  tibi  excidant ;  sed  aliis  omnibus 
omissis,  et  eorum  quasioblilus,  his  solis  inten- 
de,ha3cunica  jugiter  menti  et  memoriae  tuae 
obversentur,  utea  opereexpleas,  itaque  sapien- 
teret  sancte  vivas,  ut  felicitatem  relernam  con- 
sequaris.  Alludit  ad  pueros  scholares  ,  qui  ob 
humidius  cerebrum  et  ob  mobililatem  eetatis  , 
ut  facile  quiddiscunt,  ila  facile  aliis  speciebus 
occurrentibus  effluere  sinunt  et  obliviscunlur , 
cum  senes  qui  siccius  habent  cerebrum  ,  quod 
semel  didicerunt  hoc  constanter  retineant ;  quo- 
circa  magistri  pueros  identidem  monent,  ut  quae 
audiuntinmenteconservenl.  AppositeS.  Gregor. 
Nazianz.  orat.  19  :  Quod,  ait,  in  tranquillis  andis 
evenire  cernimus,  ut  cuminjectus  lapillus  centrum 
effecerit,  alius  saper  alium  circulus  exciletur,  con- 
tinenterque  in  superficiem  agilalus  extremum 
semper  dissolvat.  Id  mild  plane  hic  quoque  ac- 
cidit ;  aliud  enim  in  mentem  venit ,  aliud  saper- 
venit,  aliud  sese  subduxit ;  alque  in  delectu  laboro, 
dum  id  quod  prius  arripui,  ei  quod  postea  in  ani- 
mum  influit ,  loco  cedit  et  effluit. 

Septuaginta  vertunt  :  Fili ,  ne  nctpxppvts  id  est , 
effluas  vel  diffluas  ;  quo  alludens  S.  Paulus  , 
Hebr.  2.  1 :  Propierea,  inquit,  abundantius  opor- 
tet  observare  nos  ea  quce  audivimus ,  ne  forle 
nzozppvbiy.iv ,  id  est,  perefflucimus  vel  superef- 
flaamus.  Ubi  fuse  hunc  locum  exposui  :  quarehic 
ea  non  repetam. 

CUSTODI   LEGEM  ATQUE   CONSILIUM.  ]  Hebr.  :  ClCS- 

todi  essentiam  meam  et  cogilationem.  Lex  voca- 
tur  essentia  vel  subsistenlia ;  tum  quia  est  aeterna 
semperquesubsistit ;  lum  quia  sui  observatores 
facit  a^ternos,  immortales  et  beatos  ;  lum  deni- 
que  quia  legis  et  virtutis  bonum  solidum  et 
stabileest,  reliqua  omnia  cadnca  et  evanida , 
nisi  legiet  virtuti  serviant.  Vide  dicta  cap.  2.  7. 
Unde  Septuag.  vertunt  :  Custodi  meum  consilium 
et  sententiam;  Tigurina  :  Observa  essentiam  et  pro- 
spicienliam ,  id  est,  ut  Valablus  :  sanam  doctri- 


CoMMENTAniA  IN  PllOYIillBlA  SALOMOMS.  Cap.   III. 


81 


iMth  tt  prudentitm,  llue  racil  illud  liocratia 
apud  Maximum,  scnn.  17.  de  Eruditione  :  DUi- 
gentius  verborum  ,  q$u9&iapientibutaudlre  iicuit, 
quam  pecuniarum  deposita  servanda  itsnt, 

2'J.    El  I  IUT  VITA  AMM.tf   1  V  V.  ,   |  T  (illATI  A    lAlCI- 

lius  TOll.  |  /  ita,  SCilicet  gralla  et  glorltt.   lndc 

rx lichi.  vertaav/f<tin  plurali;nam  D^n  chalim, 
in  bac  slgnifioatione  Hebraeia  duntaxat  eat  plu- 
rale,  Ideoque  lam  vitam  qoam  viiai  ligniQcat; 
nimirum  sapientia  est  lignum  viue,  ilve  arbor 

vitalis,  uli  di\i  v.  IS.  Scpluag.  ttl  vival  anima 
tiin  ,  rt  gratia  sil  circa  eoUutn  tustm  ,•  Syrus,  sit 

COito   tao  cltaritas,  seu  piclas;  PagDJO.    ct  crant 

(  mea  prascepla )  vita  anima  tua ,  et  gratia  gut- 
turi  ttio,  q.  (1.  Si  niea  baec  pnccepia  observes, 
consequens  vitam  gratiaa  in  lioc  seculo,  et  glo- 
ri.c  in  futuro,  juxla  illud  Baruch.  h.  1  :  Ilic  tiber 
viamtatoram   Dei,  ct  lex   quce  est  in  ceternum ; 
omnes  qui  lenent  cam,  pervenient  ad  vitam;  qui 
autcm  dereiiquerunt eamM  in  mortem,  Inauperbssc 
niea  pnecepta  erunt  gratia  faucibus  tuis,  id  est 
gratiam  Dei  et  hominom  libi  conciliabunt,  te- 
que  ornabunt,  sicut  torques  aureus  solet  fauces 
et  collum  ornare,  juxta  illud  c.  1.  v.  9  :  Ut  ad- 
datttr  gratia  capiti  tuo ,   et   torqucs  collo   tuo ; 
quod  hic  repetunt  Septnag.  Vide  ibi  dicta.  Se- 
cundo,   Beda,  q.  d.  IIox  praecepla  dabunt  tibi 
gustum  et  saporenulivinorum  (gustus  enimest 
in  faucibus)  ut  dicas  cum  Psalte  :  Quam  dulcia 
faucibus  mcis  eloquia  tua  !  et :  Guslate  et  videte 
quoniamsuavis  est  Dominus.  Terlio,  Basilius  in 
Catena  Graecorumet  Dionys.  q.  d.  Temperantiae 
virtus  donabitur  gustui  tuo  adcomedeodum  mo- 
deralejhanc  enim  docetet  confert  sapientia, 
sive  prudenlia.  Quarlo,  Lyranus,  Cajeianus  et 
Hugo,  q.  d.  Dabitur  tibi  gratia   sermocinandi , 
doccndi ,  pnedicandi,   persuadendi,  ut  scilicet 
ex  faucibus,  id  est  ex  imo  pecioris  sensu,  ar- 
deniia  et  ellicacia  verba  depromas,  quibus  sa- 
pieniiam  et  virtutem,  qua  plenus  es,  in  alios 
effundas.  Noster  Salazar  censet  Salomonem  al- 
ludere  ad  sapphirum ,  in  quo  legem  Mosi  daiam 
a  Deo  inscriptam  fuisse  tradunt  Hebraei,  teste 
Lyrano  el  Abulensi,  Exodi  1h.  12,  ac  Suidas  in 
verbo  Moyses;  S.  Epiphan.  lib.  de  12  gemmis, 
et  Anasthasius  Mcaen.  quaest.  38.  in  S.  Script. 
Sapphirus  enim  pueris  e  collo  pendere  solebat, 
lum  ornatus  causa,  tum  ad  amoliendum  fas- 
cinum,  inquit  Plinius,  lib.  37.  c.  9,  q.  d.  Lexolim 
in  sapphiro   inscripta  magis    ornabit    collum 
tuum  gratiamque  Dei  ethominum  tibi  concilia- 
bit,    ac   amolielur   omne  fascinum  carnis  et 
mundi,  quam  tuus  ille  gemmeus  sapphirus, 
quode  more  collum  redimire  soles.  Adde  sap- 
phirum  ,  ob  suum  splendorem,  praesentioa  et 
majestaiis  Dei  esse  symbolum.  Vide  quoe   de 
sapphiro  notavi,  Exodi  Zh.  10.  et  Apocal.  21.  19. 
ubi  inter  alia  dixi  olim  Pontifices  quasi  anli- 
slites  sapienliae  ,  e  collo  gestasse  sapphirum , 
cui  inscripta  erat  veritas. 

23.     TUNC    AMBULABIS    FIDUCTAMTEn  IN   VIA ,     ET 

pes  tuus  non  impinget.]  Pagnin.  non  percutiet ; 
Septuag.  ut  ambules  fidens  in  pace  omnes  vias 
tuas,  et  pes  tuus  non  impingat ,  juxta  illud  cap. 
15.  19  :  Via  justorum  absque  offendiculo;  Chald. 
tunc  ambutabis  in  spe  ("Syrus,  cum  spe),  inviis 
tuis,  et  pes  luusnonoffendet,  q.  d.  Via  sapienliae 
etvirtulis  plana  est,  carens  scandalis  et  ofien- 
dicuhs  :  quare  si  per  eam  incedas  ,  securus  in- 
cedes  sine  timore  anxio,  quia  nusquam  impin« 
ges,  offendes,  velcorrues,  in  nullam  culpam 

COR>EL.    \    LAPIDE.      TOM.    III. 


\ci  poinam  incurrei  i  si  uusq  iribulatio  accidai  . 
prudenter  eam  declinabis  vcl  fbrliter  tram 
cendei  etiuperabis.  Ratiocinantit  enitn  nalura 
offensio  t  vcl  cst  immunda  cogitatio  ,  aut  tnendaa 
falsave  <>/>inio,  ait  Basil.  Runum  ambulablst  id 
e.st  proQciei  in  via  Dt;i  ci  \  Irtulii ,  el  profldendo 
confldei  in  Domino,  conscientiam  quoque  bo- 
nam  babeudo  erii  \ir  bonasipei,  uit  Dionyi. 
Nam  et  Philosopbui  aaierit  quod  bl ,  qul  in  di- 

vinis  bene,  se  habcnl,  inclioris  suut  spci.  \:t  pes 

tuus  nonimpinget,  id  est  aflectua  tuui  leu  ope- 

raiio,  qua  lendis  ad  iiuein  liiiiin,  non  cespita- 
])it  recedendo  a  via  virtulum  ac  medio  ralionis. 
Prudenlia  enim  diriget  le ,  ut  cum  Psalte,   psal. 

25.  dicas  :  Pes  meus  sletit  in  direclo;  et  cum  Job, 
c.  23  :  Vesligia  cjus  secutus  cst  pes  meus.  Alludit 
ad  illud  Levit.  26.  3  :  Si  in  prmceptis  meis  ambu- 
lavcrilis,  elc.  ,  absque  pavorc  habitabilis  in  tcrra 
vestra.  Dabo  pacem  in  ftnibus  vestris ;  dormictis , 
et  non  eril  qui  exterreat.  Denique  Ueda  pulchrc 
el  pie  explicat  :  Fiducialitcr ,  ait,  in  via  noslra 


incedimus ,  cum  Dci  gralia  conftsi ,  profectum  in 
bona  noslra  convcrsalione  suscipimus.  Si  crgo 
cjus  imperiis  humiliter  subdimur ,  et  gustum  su- 
perni  amoris  suavius  faucibus  menlis  attingemus, 
et  operationis  bona?  augmentum  semper  oblinebi- 
mus;sedetin  tentationibus ,  ne  dcficiamus,  ipso 
juvanle  defendemur. 

2Z|.  Sl  DORMIERIS,    NON   TIMEBIS  :    QUIESCES  ,     ET 

suavis  erit  somnus  tuus,]  q.  tl.  Sicut  in  ambu- 
lalione  et  motu  promisi  te  fore  securum ,  sic 
pariter  te  fore  securum  in  quiete  et  somno  pro- 
mitto  ;  tam  ergo  in  motu  quam  in  quiele  ;  tam 
in  vigilia  quam  in  somno  ;  tam  per  diem 
quam  per  noctem ,  semper  et  ubique  securus 
eris,  intrepidus,  laetus  et  alacer  vives.  Unde 
Sepluag.  :  Si  enim  sederis,  sine  limore  eris ;  si 
vero  dormieris ,  suaviter  dormies ;  Vatablus  :  Cum 
quiesces  ,  non  pavebis  :  cumrecumbes  ,  jucundus 
erit  somnus  tuus ;  lum  quia  suavis  est  somnus 
post  laborem,  tum  quia  virtus  laeta  laetum  parit 
somnum.  Sicut  enim  tristitia  occurrens  vigilanti 
animoinordinatoperdiem,naturaliquasiphanta 
siae  menlisque  resonanlia  recurrit  insomnis,  fa- 
citque  somnum  tristem  et  molestum :  sic  vicissim 
laetitia  quam  ordinato  animo  parit  operatio  vir- 
tutis  exercitae  per  diem,  naturali  sympathia  re- 
curret  phantasiae  per  noctem ,  facietque  som- 
num  suavem  et  jucundum.  Alludit  ad  Deuter. 
28.  66  :  Dabit  tibi  Dominus  cor  pavidum ,  elc,  et 
erit  vila  tua  quasi  pendens  anle  le.  Timebis  nocle 
et  die ,  el  non  credes  vitx  lua? ;  et  ad  psal.  90  : 
Non  timebis  a  timore  nocturno  ,  a  sagitta  volantc 
indie,  a  negotio  perambutanle  in  tenebris ,  ab 
incursu  et  da?monio  meridiano.  Cadent  a  ialerc 
tuomiile ,  elc. 

Anagog.  suaviter  dormies ,  id  est  suaviter 
morieris;  suavis  erit  somnus  tuus,  id  est  suavis 
erit  mors  tua  ,  ut  ait  Poeta  : 

Stulte  ,  quid  est  somnus ,  gelidae  nisi  raorlis  imago  ? 

Imo  morlis  frater,  ait  Homerus;  adeoque  mors 
inchoata  et  dimidiata.  Unde  ,Hebr.  nai^  areba, 
id  est  suavis  erit ,  nonnulli  vertunt,  oppignora- 
tus  erit  somnus  tuus,  q.  d.  Somnus  tuus  suavis, 
erit  pignus  suavis  futurae  mortis,  ob  spem  beatau 
resurrectionis,  qua  e  morte  quasi  e  somno  evi- 
gilabis  ad  vitam  aetern  am.  Unde  ab  Hebraeo  araba 
et  arabon  deducitur  Graecum  «ppxtui,  et  Lalinum 
arrha  seu  arrhabo,  id  est,  pignus  quod  daii 
solet  creditori  donec  solvatur   debitum.  Hinc 

11 


82 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  III. 


qualis  est  somnns,  lalis  solet  esse  mors  :siille 
sercnus,  quietus,  Jactus,  mors  pariler  serena, 
quieta,  lata  accidet  ob  fiduciam  virlulis  et 
bonae  conscientiae  :  si  ille  turbidus  ,  inquietus, 
trislis,  mors  quoque  lurbida,  inquieta  et  tristis 
obveniet  ob  scelera  et  pavorem  malae  conscien- 
tiae. 

Denique  auclor  Catenae  Graecorum  sic  expli- 
cat  :  Lege  caulum  apud  Judtxos  exstabat ,  ut  sive 
domi  residerent ,  sive  mane  e  slrato  surgcrent , 
sive  quid  aliud  agerent ,  divina  eloquia  animo 
sempcr  pertractarent.Si  nos  ergo  circa  divinarum 
rerum  meditationcm  sic  occupali  fucrimus,  ab  lios- 
lili  melu  immuncs  erimus  pacemque  et  animi  a  pra- 
vis  cogitalionibus  tranquitlitatem  obtinebimus,  et 
sentenlia  denique  incerta  minime  ftuctuabimus.  Si, 
inquam,  sapienlia  probe  muniti  fuerimus ,  neque 
domi  scdentcs  melu  concutiemur  ,  neque  noclu 
dormientes  phantasmalibus  turbabimur ,  neque 
matarum  cogitationum  insidiis ,  quaj  ab  externo 
lioste  inferuntur,  perlerrefiemus ,  neque  impii  tan- 
dem  et  sccterati  homines  (qui  ut  vim  nostram 
frangant  bonisque  nalura  nos  spolient,  nonabsque 
impelu  hinc  ct  inde  irruere  nonnunquam  solent), 
facili  negolio  nos  dejicient.  Siquidem  Dominus  ita 
nos  dcfendet ,  grcssusque  nostros  ad  eum  modum 
firmabit ,  ut  ubique  immoti  persislamus.  Vel  ad 
hunc  modum  hoec  accipe  :  Sive  in  terra  mtatem 
geris,  timoris  expers  vives;  sive  per  mortem  hinc 
evoceris ,  cum  gaudio  e  vita  excedes;  neque  hostes, 
qui  sub  aspectum  non  veniunt ,  formidabis ,  sive 
ilti  opera  tua  ad  examen  adduxerint ,  sive  sancti 
angeli. 

Idem  per  umbram  videre  Pbilosopbi ,  qui  do- 
cenl  justum  somniare  boncsta  et  tranquilla , 
sceleratum  inhonesta  et  lurbulenta  ,  adeoque 
ex  somno  licere  colligerc  profecium  in  virtute. 
Ila  Aristot.  1.  Elhieae  :  Meliora,  ait,  sunt  som- 
nia  sludiosi;  et  Plutarchus  :  Quomodo  quis  suos 
in  virtute  profectus  senlire  possit ,  inier  alia  signa 
datsomnium,  si  quis  scilicet  non  turpia  sed 
honcsta  somniet.  Siquidcm ,  ul  equi  jugates ,  ait, 
recta  currere  instructi,nondeserunt  viam  eliam 
dormicnle  auriga;  ita  bruti  affeclus  domili  nec  in 
somnis  facite  recaicitrant.  In  carnalibus  vero  ct 
impiis,  somnus  est  cogitalionum  mare ,  inquina- 
tionum  ftuclus,  tertius  ventris  (ilius ,  ait  Nicetas 
in  oral.  3.  Nazianz. 

25.  Ne  paveas  repentino  terrore,  et  irruen- 
tes  tiri  potentias  impiorum.  ]  Primo,  multi  hoc 
nectunt  pracccdenlibus,  quasi  partem  praemii 
studiosi  virtutis,  q.  d.  Ambulabis  fiducialiter 
et  requiesces,  ne  paveas,  id  est  ila  ut  non  pa- 
veas ,  vel  non  pavebis ;  sic  enim  ex  Hebraeo  ver- 
tas.  Unde  Septuaginla  :  JSon  timebis  pavorem  su- 
pervenientem,  neque  impetus  impiorum  ingruenles; 
Chaldaeus  :  Nontimebis  a  repentino  terrore ,  et  re- 
penlino  casu ,  et  d  desolatione,  vel  calamitale  im- 
piorum,  cum  venerit;  Syrus  :  Non  pavebis  d  timore 
repentino ,  et  ab  impetu  peccalorum. 

Secundo,  haec  accipi  possunt  ut  praeceplum  vel 
monitum;undeSchoIiastesvertit:St'an/m0pe?Yg7- 
laris,ne  limueris,q.  d.  Si  quod  periculum,  siquis 
terrorteinopinaloinvaserit,necedas,netimeas, 
quia  Deum  habes  a.  lalere  tuo.  Melius  tamen  hsec 
non  ut  praeceptum  ,  sed  ut  praemium  accipias. 
Nam  promiltiiur  hic  sludioso  sapienliae  et  vir- 
lutis  secnritas  ab  omni  lerrore,  tam  daemonum 
quam  hominum ,  eliam  qui  subilo  et  ex  inopi- 
naio  magna  vi  el  potenlia  irruit ,  ideoque  homi- 
ncs  auxilii  etconsilii  inopes  percellere  et  con- 


slernare  ,  imo  obruere  et  opprimcre  solcl ,  juxta 
illud  Psaltis,  psalm.  26  :  Si  consistant  adversum 
me  castra  ,  non  limebit  cor  meum.  Pro  potentias, 
Hebr.  esi  n**t2?  schoa,  id  est  desolatio  ei  calamilas 
impiorum,  quae  dupliciter  accipi  potest.  Primo, 
active,  q.  d.  Calamitas  quamimpii  infligunt  aliis 
tibi  vicinis,  te  non  comprehendet ,  si  vaces  sa- 
picntiaeelDeo.ItaNoster.  Secundo,  passive,  q.  d- 
Si  vivas  exvirtute,  calamitas  publica,  quae  alios 
impios  obruit,  le  non  involvet,  quia  Deus  te 
ab  illa  proteget  ct  eximet.  Ita  Chaldaeus.  Sic  in 
finemundi  erunt  horrendae  eclipses  solis  et  lu- 
nae ,  siderum  casus,  terrae  motus,  fremitus  ma- 
ris  ,  et  omnium  rerum  pavendae  mutationes, 
adeouthomines  arescant  prac  liniore  elexspec- 
talione  eorum  quae  supervenient  universo  orbi. 
AtSanctitunc  non  pavebunt,  sed  gaudebunt.  His 
aulemficri incipienlibus,  inquitChrislus,  Lucae  21. 
28,  respicite  et  tevale  capita  vestra,  quoniam  ap- 
propinquatredemptiovestra.  Levate  capita,  id  est 
cxhilarale  corda  ,  ait  S.  Gregor.  hom.  1.  in 
Evang.  quia  dum  finitur  mundus ,  cujus  amici  non 
eslis ,  prope  fil  redemptio  quam  qa>sislis. 

26.  DOMINUS  ENIM  ERIT   1N  LATERE   TUO  ,  ]    SiCUt 

satelUtes  et  stipatores  sunt  a  latere  principis, 
uleum  contraomnes  insultus  tueantur,  ideoque 
lalerani  et  lalrones  sunt  dicti,  tesle  Isidoro  et 
Varrone,  juxta  illud  Davidis,  psal.  15  :  Vrovide- 
bam  Dominum  in  conspeclu  meo  semper ,  quoniam 
d  dexlris  est  mihi,  ne  commovear.  Pro  lalere  Hebr. 
est  Sdd  keset ,  quod  proprie  significat  stulli- 
tiam,  inconslantiam,  mutabilitalem.  Uncle  kesi- 
tim  passim  vocanlur  inconsianles  et  vertumni , 
id  est  slulti.Inde  SiD3  kesit  vocalur  Orion,  sidus 
ita  diclum  ab  inconstaniia,  quod  eo  tempore  quo 
oriiur  (quod  fit  circa  Novembrem)  in  mari  et 
terra  tempestales  concilet,  juxla  illud  Virgilii  : 
Fluctu  nimbosus  Orion.  Alii  kesil  slellas  csse 
censent ,  quae  Uyades  dicuntur  a™  tou  vw,  id  est 
a  pluendo,  quod  pluvias  adducant.  Eaedem  di- 
cunluv  SuculM,  non  a  suibus,  sed  ab  Hebraco 
kesil  per  mctathesin  inverso,  uti  nonnulli  viri 
docti  autumant.  Hinc  et  Casleu  vocalur  mensis 
Novembris  a  coeli  intcmperie  et  ineonslanlia. 
Igitur  sic  proprie  ex  Hebraeo  vertas :  Quoniam 
Deus  erit  ininconstantia,  mutabililale  etmobililate 
tua,  scilicel  te  fulciens ,  confirmans  et  sus- 
lentans  ,  ne  nutes,  labaris  et  corruas.  Unde  cx- 
plicans  subdit :  Custodiet  pedem  tuum  ne  capiaris. 
Hinc  et  R.  Salomon  sic  vertit  et  explicat,  q.  d. 
Dominuseril  libi  pra;sto  in  iis,  in  quibus  desipere 
videbaris. 

Secundo,  kesel  per  antiphrasin  significat  con- 
trarium  ejus,  quod  jam  dixi,  scilicet  fnmilu- 
dinem,  immobililatem  animi,  fiduciam,  con- 
stantiam,  qua  quis  sibi  consiat,  ut  patet  Levif. 
3.  h  et  seq.  Job.  15.  27.  psal.  77.  v.  7  :  Ut  ponant 
in  Deo  spem  suam;  Hebr«  dSd3  kislam.  Sic  Sd- 
kesel  per  metathesin  est  quasi  idem  quod  Ssu 
sechel,  idest  intelligentia,  prudenlia,  constanlia. 
Juxta  hoc  significatum  verlas  :  Dominus  erit  libi 
in  conslantiam  ,  fiduciam  et  immobilitatem  ,  ut 
scilicetle  in  lubrico,  ancipiti  etpericuloso  sus- 
tcntet,  ne  cadas,  faciatque  constantem  et  im- 
mobilem.  Unde  Septuag.  vertunt :  Dominus  erit 
supcr  vias  tuas ,  quasi  earum  praeses,  director 
et  tulor;  vel  in  omnibus  viis  tuis,  quasi  tecuin 
ambulans,  ducens  et  protegens,  ul  nec  ferae  , 
ncc  latrones ,  nec  quis  alius  vel  aliud  tibi  nocerc 
valeat;  Pagninus  et  Bavnus,  quia  Dominus  eril 
fiducia  tua;  R.  Levi,  in  iis  qu<v  speraveris,  aspira- 


COMMENTARIA  IN  1M'.()\ I.lVlilA  SALOMONlSi  Cup.  III. 


hit  tibl  Deus ,  q.  d.  Aderll  libl  Deua ,  luebiturque 
in  iis  quibus  eidem  flsus  ei  fretus  fueria,  quae- 
que  ;ih  eodem  speraveris,  ac  cavebit  ne  ullis 
calamitatibus  imuUceris. 

Tciiio,  keiei  signiflcat  ilia  ,  lutnbos,  verie- 
bram,  spondylum.  tinde  \aias ■:  peus  erit  in 
lumbis  vel  ilils  tais.  vel  adlumbos,  ilia  ci  spon- 
dylum  luum,  Id  cst  ad  lalus  iuum,  ut  verlit 
Noster.  Causath  dtot  Marinus  in  Lcxico  Hebr. 
qubd  illis  altribUatur  stuliitia  et  iumnsiantia, 
sicul  renibus  doctrina.  HOc  signllidalo  vertit 
Tigurina  :  Dominus  t  inquit ,  aderit  lalerl  itto  , 
i:t  scilicet  lumboset  ilia,  puta  partes  lenerlores 
ct  vilales,  ideoque  transfossioni,  vumeri  et 
neci  niagis  obnoxias,  ac  consequenler  totuni 
eorpus,  ipsamque  vitam  tueatur  ct  confortct, 
ne  ullotelo,  noxa  autmalo  laedatur;  Chaldaeus  : 
Dominas  erit  in  udjutorium  tuttvi;  Syrus  ,  tc- 
cuth, 

ET     CUSTOniET     PEDEM      TUUM      NE     CAVIARIS  ,  ] 

Syrus,  nc  vcnationc  capiaris,  uii  capiuntur  feroc 
laqueo ;  Sepluaginta  ,  firmabll  (Scholiastes ,  ser- 
vabil)  pctlcm  lutnn  ,  nc  commovcuris ;  Complut. 
ne  qiuiliaris  vel  concutiaris,  q.  d.  In  insidiis,  in 
via  lubiica  ,  in  scopulis  el  scandalis  Deus  cus- 
todicltcct  pedes  tuos ,  ne  capiaris ,  ne  vacilles, 
ne  inipinguasct  cadas,  juxta  illud  psal.  6h:Qui 
posaii  animam  nieam  advitam,  cl  non  dedit  in 
commolioncm  pcdcs  meos.  Symbol.  S.  Cregor.  31. 
Moral.  c.  17.  per  pedem  progressum  in  interiora 
virtutis  ,  per  lattts  circumspeclionem  et  caute- 
lam  insidiarum  accipit ;  unum  enim  sine  altero 
non  suflicit.  Bene  ergo  dicitur ,  inquit,  Dominus 
erit  in  latere  ttto,  ct  custodict  pcdem  tuum,  ne 
capiaris ;quia  milcs  Deidivinai  gratia?  clypeo  pro- 
tcctus ,  et  qua'.  ex  lalere  possint  prodire  circum- 
spiciendo  considcrat,  et  gressttm  ante  faciem  ferre 
proficiindo  non  ccssat.  Rursum,  ne  capiaris,  in- 
tellige  vel  a  malo  lemporali,  vel  a  lentatione; 
tentalio  cnim  inlellectum  boni  delectabilis  os- 
tensione  allicit,  et  affectum  vetiti  amore  devin- 
cit  :  Domini  vero  protectio  bos  duos  animae 
pedes  a  laqneo  liberat,  si  eam  suis  jussis  ob- 
scquentem  inveniat.   lllustrat  ille  inlelleclum 


justorum,  qtii  raam  voiunlntemexplerecontfn 

tlimt.  Scii|)iiiin  cst  cniin  :  Inleltecttts  bonui  otn 
nibut  facit  ntibus  eufn  ,  paol  1 10.  10. 
Moral.  Ilinc  disce  fructum  lapienttoet  i  Irtul  \* 

etm  M't  uriialt  ni  cl  iniiiiiinilalcin  a  tiinorc.  (pii 

sane  bomini  valde  molestus  est,  cumque  aiiiigit 

ct  cruciflt.  I  ntlc  Scncca  :  Ihtt,  iii(|iiil,  tfuam 
tniserutn  est  metuendo  fieri  s*nem  !  Hinc  quo 
niagis  cnscii  \iiins,  eo  magis  creacit  el  ACCU- 
ritas.  Quocirca  nonnulli  ita  perfectl  evadunt, 

ul  occurrcntc  rc  lci  ribili  vcl  Ibi  niidolosa  .  ncc 
priinos  rcpcntiiwc  foiiiiidinis  inotiis  stntiant, 
<|uod  signnni  csl  inagna-  \  irluli*. ,  lidci  ct  spei 
in  Deuni.  lla  Psallcs,  psal.  26;  1  :  Domintts,  in- 
quit,  illuminaliomca  ct  salusmca,  qttcm  timebo? 
Domintts  prolector  vilce  meai ,  a  quo  trepidabo? 
lla  in  Vilis  Palrumlegimus  dcAbhatc  Tbcodoro, 
quod  cum  ii  quodam  rogarctur  :  Si  ftal  slreptlus 
attt  sonitus  magntts  ex  improviso ,  limesne?  rcs- 
pondcrit  :  Si  cwtttm  lcrra-.  adhan-cal ,  Tltcodortts 
non  formidat.  Eliamsi  fractus  illahatur  orbis, 
impavidum  fcrient  ruinae;  pelieral  enim  a  Do- 
mino  ut  auferret  ii  so  limorem,  ac  impctiaiat. 
Kt  de  S.  Pacliomio  lcgimus,  quod  serpentes  ei 
scorpiones  in  via  occurrentes  calcabat  illaesUs, 
quin  et  llumina  vectiis  crocodilo  tranabat  sc- 
curus,  quia  perfecta  spes  et  cliaritas  foras  mil- 
tit  limorem,  1.  Joan.  h.  18.  Ei  de  Abbate  Macario, 
quod  cum  casu  in  sepulcro  Paganorum  cuba- 
ret,  ac  cadaver  mortui  vicc  cervicalis  capiti 
supposuisset,  dsemones,  ad  eum  terrendum, 
ex  cadaverc  et  circa  cadaver  voces  edere  et 
colloqui  ccepcrint.  Tumque  Macarius  nil  mc- 
luens,  sed  capite  cadaver  tundens  ,  diabolo 
lidenter  dixerit  :  Surge ,  vade  quo  potes.  Ex  ad- 
verso  nonnulli  adeo  imperfecti  et  pavidi  sunt, 
ut  dum  soli  sunt,  praeserlim  noctu  ,  omnes  sibi- 
los,  strepitus  et  umbras  formident,  qui  sane 
miseri  sunt  :  vincant  ergo  timorem  audacia  , 
fiducia  et  oratione,  recitentque  psalmum  90: 
Qui  Itabitat  in  adjutorio  Allissimi ,  in  prolectionc 
Dei  cccli  commorabilur ,  etc,  quem  proplerea  ab 
Ecclesiasticis  omnibus  in  Completorio  sub  noc- 
tem  recitari  jubet  Ecclesia. 


QUARTA  PARS  CAPITIS 


.EMULANDOS  ESSE  BONOS  IN  BENEFICENTIA ,   NON  MALOS  IN  PRAVITATE ,  EO  QUOD  DECS 

BONIS  BONA,  MALIS  MALA  RETRIBUAT. 


27.    NOI.I   PROHIBERE   BENEFACERE   EUM,  QUI   PO- 

test:  si  vales  ,  et  ipse  benefac  ]  Post  sapientiae 
encomium  redit  ad  particularia  ejus  proecepta. 
Igitur  sicut  v.  5.  primum  sapientiae  proeceptum 
assignavitdecultu  Dei ;  sic  hic  secundum  assig- 
nat  de  beneficentia  in  proximum.  Hebr.  ad 
verbum  babent  :  JSe  prohibeas  bonum  ab  heris  vel 
dominis  suis  ;  cum  est  robur  manui  tua?  ad  facien- 
dttm  ,  id  est,  cum  potes  facere.  Quod  varii  varie 
explicant.  Noster  enim  per  beros  vel  dominos 
accipit  divites  et  potentes,  quibus  suppelitfacul- 
tas  benefaciendi  :  deinde  to  noli  proliibere  cen- 
suit  repetendum  in  posteriore  hemistichio ,  q.  d. 
Ne  prohibeas  divites  benefacere  egentibus ,  sed 
ct  tu ,  cum  potes  idem  facere,  ne  prohibeas 


teipsum  tuamque  manum  ab  opere  bono.  Salo- 
moni  suffragatur  Ben  Sira,  dicens  ;  Esto  bonus , 
et  manum  tuam  a  bono  ne  prohibeas.  Vir  bonus , 
ait  Cicero,  est  qui  prodest  quibus  polest ,  nocet 
aulem  nernini. 

Alii  vero  per  dominos  intelligunt  egentes  et 
pauperes;  his  enim  non  ex  justitia,  sed  ex  cha- 
ritate  debetur  beneficium  et  eleemosyna.  Undc 
superflua  divitum  esse  bona  pauperum  asserit 
S.  Chrysost.  S.  August.  S.  Bernard.  et  alii. 
Quidergo  indignaris  cum pauperes aliqutd  a  tepc- 
tunt? paternarequirunt ,  non  tua,  ait  S.  Chrysost. 
apud  Anlonium  in  Melissa ,  c.  7.  Hinc  et  S.  Joan. 
Eleemosynarius  pauperes  vocabat  dominos  suos. 
lla  Valablus  :  A'e  arce,  inqu.it,  beneftcium  a  do- 


84 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IIT. 


viino  suo,  id  est ,  ab  co  qui  lali  beneficio  est  dig- 
nus ;  alii  a  domino ,  id  est  a  paupere,  qui  eo 
opus  habet.  Ita  R.  Levi  et  Aben  Ezra  :  Doniinus 
beneficii,  inquit,  est  tum  pauper,  tum  ipse  be- 
neficus ;  bic  enim  pecuniae  suae  est  dominus, 
cujus  avarus  est  servus.  Nam,  ut  ait  Seneca  : 
Pecunia ,  si  uli  scias  (benefaciendo)  ancilla  es  ; 
si  nescias ,  domina.  Unde  Septuag.  Ne  abstineas 
benefacere  egeno,  quandocumque  habuerit  manus 
tua  auxiliari. 

Rursum  Cajetanus  censet  hic  praecipi  resti- 
lutionem,  q.  d.  Redde  bonum,  quodjuste  vel 
injuste  possides,  heris  et  dominis  suis.  Verum 
alii  passim  censenthicagide  beneficentia.  Unde 
Chald.  Ne  desinas  facere  bonum  ,  dum  vatet 
vianus  tua  ad  faciendum ;  Syrus  :  Ne  te  cohibeas 
d  benefaciendo,  dum  idmanus  tua  pr&stare potest. 
Paulo  aliter  R.  Salomon,  q.  d.  Si  amicum  indi- 
gentibus  beneficio  prosequendis  intentum  vide- 
ris,ne  illum  probibeto,  nec  alio  divertito,  cum 
fueritfacultas  tua  ad  faciendum,  id  est,  quando 
in  potestate  tua  est  utillum  prohibeas  et  remo- 
veas  a  benefaciendo.  Summa,  Noster  optime 
vertit;  vult  enim  Sapiens  neminem  prohiben- 
dum  a  beneficenlia  ,  quin  et  benefaciendum 
cuique  si  possit. 

Causam  dat  P.  Syrus  in  Sententiis  :  Beneficium, 
inquit,  dando  accipit ,  qui  digno  dedit;  et  :  Bene- 
ficium  dignis  ubi  das,  omnes  obligas.  Nam  benefi- 
cium  qui  accipit ,  libertatem  vendit.  Ex  adverso, 
ut  ait  Antonius  in  Melissa  ,  cap.  27  et  29.  de  Be- 
neficentia  ex  Photio  :  Qui  multa  dant  indignis, 
tria  committunt  absurda;  nam  et  ipsi  jacturam 
faciunt  ejus,  quod  dant,  et  malos  roboranl  male- 
ria  vitiorum  suppeditata  et  in  bonos  contumeliosi 
sunt.  Quare  charis,  id  est  gratia  ,  datur  vbya 
bealau,  idest  domino  sive  marito  suo,  cum  da- 
tur  digno ;  illi  enim  debet  dari,  ideoque  illi  quasi 
conjugio  obligata  est.  Undc  Homcrus  Pasitean, 
primam  Charitum  sive  Gratiarum,  dixitconjugio 
copulatam,  quia  scilicetdignos  respicit  illisque 
velut  uxor  obstricta  et  debita  est.  Praeclarius 
S.  Chrysost.  apud  Anton.  in  Melissa  ,  c.  29 :  Non 
benefacit,  inquit,  qui  benefacit ,  sed  beneficium 
ipse  accipit  potius  qudrn  dat.  Majora  enim  accipit 
qucim  largiatur ;  quoniamDeo  muluum  dat,  non 
hominibus;  auget  opes ,  non  minuit;  minuit  autem 
si  nihil  demat,  si  nihil  elargialur.  Porro  sicut 
primus  beneficenliae  gradus  est,  benefacientes 
non  impedire;  secundus  eos  ad  benefaciendum 
hortari  et  adjuvare;  virtulibus  enimmultis  abun- 
dat ,  qui  aiienas  amat ,  ait  Sapiens;  terlius  ,  per 
se  benefacere  :  sic  ex  adverso,  primus  malefi- 
centiae  gradus  est  nolle  benefacere;  secundus, 
benefacientes  dehorlari  et  impedire;  tertius  , 
malefacientes  adjuvare  et  incitare;  quartus  , 
per  se  malefacere. 
28.  Ne  dicas  amico  tuo  :  Vade  et  revertere  : 

CRAS  DABO  TIBI,  CUM  STATIM  POSSIS  DARE.]  Chald. 

si  habes  apud  .e;Septuag.  addunt  :  Nonenim  scis 
quid  pariat  sequens  dies  ;  yel ,  ut  legit  S.  Cyprian. 


beneficio.  Ex  adverso  qui  tarde  fecit,  diu  noluit , 
ait  Seneca.  Quarta  :  Bis  dat  qui  cilo  dat ,  ait 
S.  Hieron.  et  alii ;  tum  quia  cito  succurrit  indi- 
gentiae  et  voto  petentis;  tum  quia  celeritas  saepe 
sortem  duplicat;  tum  quia  qui  citodat,  potest 
secundo  dare;  una  enim  beneficentia  invitat  et 
provocat  aliam.  Pracclare  Seneca  :  Omnis,  in- 
qnit,  benignitas  properat ,  et  proprium  facientis 
cito  facere ,  si  de  die  in  diem  trahens  profuit ,  non 
ex  animo  fecit.  Itaque  duasres  maximas  perdidit, 
et  graliam ,  et  tempus.  Quinta  ,  si  differs  ,  cogis 
petentem  reverti  saepius,  itaque  facere  jacturam 
temporis,  negotiorum  et  lucri ,  quae  pluris  sub- 
inde  illi  estquam  tuum  beneficium  :  quare  non 
raroeumpoenitetpetiisse  beneficium;  raroenim 
1111  stat,  quod  totprecibus,  ilineribus,  laboribus, 
damnis  emit.  Vere  sapiens  :  Fit  duplex  bonitas , 
si  accesserit  celeritas.  Et  Ausonius  : 

Gralia  quae  tarda  est,  ingrata  est : 

Quae  lieri  properat,  gratia  grata  magis. 

Et   Democritus  apud  Antonium  in   Melissa, 
cap.  29.  de  Benefic.  Si  benefacturus   es  ,  statim 
facito;  tarditas   enini   vitiosum   reddit    munus. 
Parva  potius  largire  qudm  magna  promitte.  Hoc 
enim  periculo  vacat,  et  qui  accepit  re,  non  verbis 
indiget.    Praeclarius  idem  Antonius  in  Melissa, 
c.  27.  ex  S.  Gregor.  Nazianz.   Gratitudinls  speci- 
men,  iuquit,  Deo  exhibeas  qubd  te  fecerit  unum 
illorum;  qui  beneficia  pro3stare  possunt ,  non  au- 
tem  qui  opus  habent  accipere ;  et  quod  non  inspi- 
ciendo3  tibi  sint.  alienas  manus,  sed  aliis  tuas.  Di- 
ves  eslo ,  non  solum  opibus ,  sed  etiam  pietale; 
non  solum  auri ,  sed  insuper  virtulis  possessione  , 
alios  antecellas  exhibendo  te  probiorem  et  benig- 
niorem.  Deus  esto  calamilosis ,  Dei  misericordiam 
imitando;  nihil  enim  beneficentia  divinius  in  ho- 
minem  cadit.  Misericordiam  tuam  ne  nox  quidem 
intercipiat;ne  dixeris  :  Atiasredi,  et  in  crastinum 
dabo ,  nequid  forte  accidat  inter  propositum  tuum 
ct  beneficium,  unde  impediatur.  ldipsum  praestilil 
Job,  dicens  c.  31  :  Si  negavi  quod  volebant ,  pau- 
peribus,  et  ocutos  viduai exspectare  feci.  Hujus  pra> 
cepti  formam  et  speculum  exbibet  Dcus ,  cum 
amicissimos  suos  aliquid  a  se  postulantes  vacuos 
non  dimittit,  sed  plenos  bonorum  quse  petunt, 
ac  laetos  et  exsultantes  apud  se  detinet.  Ita  Anna 
Samuelis  mater  sterilis  ad  templuni  oratura  ve- 
nit,  et  tanti  filii  fulura  mater  abiit,  1.  Reg.  1. 
Ita  Sara  a  probro  interfectricis  maritorum  per 
orationem  illico  Dei  ope  liberata  est,  Tobiae  3. 
Ita  Judilh  oratione  magis  quam  gladio  armata, 
Deo  duce  Holofernem  occidit,  Assyriorum  exer- 
citum  confudit,  et  Israelem  liberavit,  Judith. 
13. 

29.  Ne  moliaris  amico  tuo  malum,  cum  ille  in 
te  habeat  fiduciam.  ]  Hebr.  Ne  am,vel  fabrices 
super  socium  tuum  malum,  et  (id  est  cum)  ipse 

Chald.  Ne  cogites  contra 


sedens  in  fiducia  tecum , 

proximum  tuum  malum,  cum  ipse  habitet  tecum 

inpace;  Syrus,  quisedet  tecum  in  gutete;Septuag. 

3.  ad  Quirihum  :  Non  enim  scis  quid  contingat     We  fabrices  in  tuum  amicum  mala  prope  habitan- 


sequenli  die.  Hsec  prima  est  causa  cur  statim 
dandum  sit  beneficium,  ne,  si  differatur  in  se- 
quentem  diem ,  impedimentum  aliquod  dona- 
tionem  impedienssuperveniat.Ita  Nazianz.  orat. 
16.  cujus  verba  mox  cilabo.  Secunda,  quia  qui 
cito  dat,  cito  levat  necessitatem  proximi;  qui 
tarde,  sinit  eum  in  illa  infligi  et  in  cruciatu  du- 
rare.  Teriia,  quia  qui  cilo  dat,  cum  dono  dat 
promphun  et  liberalem  animum,  qui  poiiorest 


temetconfidentem  in  te.  ItaComplut.  el  auctorCa- 
tenae  Graecorum,  licet  Roman.  pro amicuni  legant 
contrarie  inimicum ;Tigur.  Nemachineris proximo 
tuo  malum,  cum  ille  securus  tecum  habitet;  Vatab. 
cum]  ipse  sibi  a  te  nihil  lale  metuat.  Pro  moliaris 
Hebr.  est  umnn  tacharos  ,  quod  tam  arare 
quamfabricaresignificat:  sicutenim,  qui  arat, 
praeparat  terram  sementi  ;  sic  qui  machinatuir 
malum  quaerit  cl  paral  modos  artesque  fallendi 


COMMKNTARIA  IN  PllOVEIlMA  SALOMONIS.  Cap.  III. 


ft.5 


rt  supplanlandi  proximum.  ii;>  R.  Salomon. 
Idem  fabricatur  rem  in  ipecie  bonam  <'i  ami- 
cam,  sed  inlerius  inimicam el  noxiam,  ilcui 
tirfeci  fabricarunl  equum  Palladis,  quaa  est  pa- 
trona  misericordiaa ;  aed  doloseei  imposuerunt 
milites,  qui  equo  i  Trojanis  Lo  urbem  inducto 
noctu  egreisi ,  urbem  Graeds  prodiderunt. 

Senlentia  clara  eit;  poil  beneficenliam  enlm 
laudalam  viiuperat  maleficentiam  ,  praeaerlim 
in  amicoi.  Haec  enim  duplicem  continet  mali- 
tiam  :  primaoi,  amicitiae  violationem,  qubd 
amicum  isedal  ;secundam,  perfldiam,  quod  eum 
specie  amiciliaa  dolose  cl  perflde  supplantet. 
Quare  lales  amici  Qcti  pejorei  lunt  inimicis 
pubiicii;  ab  bii  enim,  utpote  noiis  Ubi,  cavea: 
illos,  quia  ignoras,  itno  amicos  se  simulani, 
cavere  nequis.  illi  ergo  sunt  pestes  omnis  coc- 
los,  socielatiset  convictus  bumani,  qui  lide  et 
ainorc  conslringitur  et  compaginatur.  Undc 
Seneca  :  Pejora  sunt  tecta  odia  quam  aperta; 
graoior  est  inimicus,  qui  laiet  sub  pectore.  Dc 
quo  plura  cap.  11.  « 

30.  Ne  contENDas  (llebr.  ne  litiges)  adversus 

HOMINEM  ERUSTRA  ,  CUM  IPSE  TIIII  NIIIIL  MAI.I  FECE- 

rit.  ]  Septuag.  posteriorem  partem  aliier  ver- 
lunt;  babent  enim  :  Noli  inimicitias  exercere  ad~ 
versus  hominem  sinecausa,  ne  quod  tibi  operetur 
(llel)r.  rclribuat)  matum  ;  Valablus  :  ne  tibi  ma- 
lumrependat  ;  Tigurina  :  A'e  tcmere  litem  cum 
quoquam  suscipias  ,  si  tibi  niliil  malefecit  ;  Syrus  : 
!\e  litiges  cum  homine  absque  causa.  Omnis  enim 
lis  esl  noxia,  seil  maximequaeinsonti  inlentalur; 
iusonlis  enim  tulor  et  vindex  est  judex,  aut 
eerle  Deus.  Hinc  Scneca  in  Proverbiis  :  Cumpari 
i  ontendere ,  anceps  est  ;  cum  superiore,  furiosum  ; 
cum  inferiore ,  sordidum. 

31.  Ne  .emuleris  iiominem  injustum  ( Hebr. 
D^n  ON  is  chamas,  id  est ,  ut  Vatablus  , 
virum  injustitix  vel  rapina ;  Tigurina  ,  violen- 
tum;  Cbaldaeus  ,  raplorem ,-Syrus  ,iniquum)  nec 
imiteris  (Hebr.  eligas)  vias  ejus.  ]  Syrus  ,  nec 
placeant  libi  omnes  vix  ejus.  Pro  atmuleris  Hebr. 
esiKJpn  telcanne,  quod,  quandocum/rtwierf  con- 
struitur,  significat  zelare  ,  zelo  fervere,  vebe- 
inenter  aliquid  ambire  :  quando  vero  cum  betft 
eonstruitur,  uti  bic  fit,  significatirasci  et  invi- 
ilere.  Sensus  ergo  est,  q.  d.  Ne  irascaris  quOd 
videas  injustos  vi  et  fraude  alios  opprimere, 
seque  ditarc  et  exaltare  ,  neve  eorum  prosperi- 
tati  indigneris  etinvideas,  utad  eam  tibi  accer- 
sendam  velis  imitari  eorum  vias,  puta  actiones 
et  rapinas.  Alludit  ad  psal.  36.  1 :  Ndli  cemulari 
in  malignantibus ,  neque  zelaveris  facientes  iniqui- 
latem.  Ubi  pro  osmulari  Htbr.  est  "innn  titchar, 
id  cst  ne  irascaris ,  ne  succenseas :  pro  zelaveris 
est  idem  verbum  quod  liic  ,  scilicet  tekanne. 
Hinc  secundo,  aliqui  to  ne  amateris,  exponunt 
ne  imileris.  Ita  Tigur.  Unde  etSeptuag.  vertunt: 
Ne  acquiras  malorum  virorum  opprobria,  imitando  - 
scilicet  eorum  fraudes,  rapinas  el  scelera,  ut 
te  instar  illorum  diles  et  locupletes.  Estenim 
baec,  et  fuit  olim,  communis  piorum  tentatio, 
quOd  videant  impios  prosperari;  se  vero  de- 
primiet  adversis  exagiiari.  Hacenim  de  re  quc- 
rilur  et  quasi  expostulat  cum  Deo  Jeremias,  c. 

12.  v.  1.  et  seq.  Job.cap.  21.  7.  Habncuc,  c.  \.  v. 

13.  et  David,  ps.  72.  toto.  Verum  viri  in  fide  et 
virtute  solidi  hac  re  non  turbantur,  quia  creles- 
tia  sperant,  terrena  parvipendunt.  Unde  sanc- 
tus  Cbrysost.  hom.  8.  in  2.  ad  Timotheum  :  Ne 
lemuleris  ,   inquit  ,  virum   injustum  :  si  nullus 


maltu  tupplielo  afllcerelur,  newioputaret  i>ii  Hu- 

maiuirum  riiuin  cttrnm  iminin<rc  :  si  OnUMS puni 

rciitnr,  nuiltu  tperaret  returrectionem  futuram, 
quodquasi  nu  rcet  Mcomnibuiredderetur;  idcirco 

hir  punit  quosdam,  plerotaue  imn  piuiit.  Infrriin> 

vero  aliam  suggeril  cauiam  :  Sunt  purique  bdni 

quimuli  aliquid  hahcnt  admirlnm  ,  quod  htC  <U- 
pomtnt  {nimirnm  pamit  extolutis),  <  l  mail  item  , 
qui  bonorum  ali<iuid  opcrum  hahcqul,  <iuorum  hic 
recipiunt  viccs,ul  illic  <rt<rn<:  puniantur,  Si  futt 
omnia  nobiscum  rcputaverimus ,  nihit  not  hrdcra 
poterit  aut perturbare ,  nihil  adamiuiationem  aut 
zelum  provocare.  Tertiam  causam  dat  s.  /Vuguit. 
epiat.  70  :  lltcc  bona,  inquit,  ne  putentur  mala  , 
dantur  et  bonis  :  ac  rursus ,  ne  putenlur  summa, 
dantur  ct  malis.  Itcmquc  aufcrunlur  isla  bonis , 
ut  probcntur ;  ct  malis ,  ut  crucientur. 

32.  QUIA  AHOMINATIO  DOMINI  EST  OMNIS  IT.LUSOR  , 
ET  CUM  SIMPLICIIIUS  SERMOClNATIO    EJUS.  ]  PrO  llUl- 

sor  Nosler  videlur  iegisse  yibj  nalots ,  per  tsa- 
de,  jam  legunt  1T7J  naloz  per  zain,  id  csi 
pravus,  pervcrsus;  R.  Salomon  ,  qui  per  devia 
transversus  agitur;  R.  Levi  ,  qui  d  recta  via  de- 
viat  et  jle.vuosum  iter  ingreditur,  id  est  impro- 
bus.  Improbus  ergo  vocalur  ittusor ;  tum  quia 
seipsum  et  alios  deludit  spccie  illecebrosa  vo- 
ltiptatis,  qua  sibi  peccatum ,  indeque  damna- 
tioncm  accersit;  tum  potius  quia  valdeimprobi, 
uti  impii  et  athei,  non  tantum  monitores  et 
monita  contemnunt ,  sed  et  omnia  humana  et 
divina  derident  (qui  estsummus  impietatis  gra- 
dus)  et  hi  proprie  in  Scriptura  vocantur  D'yS 
letsim,  id  cst  derisores  vel  illusores,  ut  patct 
psal  1. 1.  ubi  primus  peccatorum  gradus  sta- 
tuilur  :  Beatus  vir  qui  non  abiit  in  consilio  impio- 
rum;  Secundus  :  et  in  via  peccalorum  non  sletit; 
terlius  et  summus  :  et  in  calhedra  pestilentUe 
(Ilebr.  /efstm,  id  est  derisorum)  non  sedit.  Audi 
B.  Antiochum,  hom.  deObedientia  et  Inobedien- 
tia  :  Quis  est  illusor?  Illusor  estquiverba  Dei  per- 
verse  inteltigendo  et  docendo  corrumpit.  Illusor 
cst  quisuos  proximos  simplices  et  pauperes  insul- 
tando  contemnit.  lllusor  est  qui  magna  Dei  pro- 
viissa  quasi  parva  despicit  et  pcenam  ailernce 
damnationis  quasi  toterabilem  spernit. 

Quocirca  illusori  Salomon  hic  opponit  sim- 
plices  ,  Hebr.  Qi"!ti?i  iescarim,  id  est  rectos  , 
probos,  justos.  Unde  Septuag.  vertunt  :  Immun- 
dus  enim  coram  Domino  omnis  iniquus  ;  in  justis 
aulem  non  facit  consitium  :  vel,  nec  in  justorum 
ccetu sedem (judicialem  ad  vindicandum)  capit, 
q.d.Deusjudicatetcondcmnatomneminiquum, 
velut  impurum  et  immundum;  at  cum  justis 
non  agit  in  concilio,  quasi  pro  tribunali  et  longo 
subsellio,  sed  amice  etfamiliariter.  Et,  ut  Hebr. 
habent  cum  rectis ,  "iTiDsodo,  id  est  secretum, 
colloquium  ,  familiaris  sermocinatio  Dei  est; 
Chald.  quoniam  amandatur  a  Deo  omnis  iniqui- 
tas ,  et  cum  rectis  colloquium  ejus.  Hobc  clara 
est  antithesis,  q.  d.  Deus  a  se  elongat  iniquita- 
lem  et  iniquos;  sibi  vero  approximat  ajquos  et 
juslos.  Syrus  ,  quia  poliutus  est  iniquus  coram 
Deo ,  et  cumjustis  confabulatio  ejus;  Pagninus  , 
quia  abominatio  Domini  est  omnis  perversus ,  et 
cum  rectis  secretum  ejus. 

Hebr.  ergo  sodo  proprie  significat  secretum, 
arcanum,  q.  d.  Ait  Aben  Ezra  :  Deus  probis  ar- 
cana  sua  consiliaque  patefacit,  v.  g.  qua  cala- 
mitale  impium  vexare  statuerit.  Porro  rbquia  dat 
causam  cur  injusti,  qui  prosperantur,  non  sint 
semulandi ,  ncc  imitandi;  secl  justi  et  pii,  qui 


86 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  III. 


vexanlur  et  tribulanlur  ;  quia  scilicet  injusli 
sunt  abominabiles  Deo;justi  vero  atnabiles, 
imo  amici  et  secretarii,  utpotequibus  Deus  sua 
arcana,  juclicia  et  consilia  pandit,  tum  quoe  in 
Scriptura  revelavit ,  praesertim  de  praemiis  coe- 
lestibus,  quac  Deus  justis  quihic  vexantur,  prae- 
paravit;  tum  qute  per  internas  inspirationes, 
consolationes,  illustraliones  illis  suggerit,  qui- 
l)us  eos  ita  roborat  et  exhilarat,  ut  et  omnia 
mundi  prospera  generose  calcent,  ac  nulla  ejtis 
adversa  formident,  juxta  illud  psal.  2ft.  lft: 
Firmavientam  est  Domlnas  omnlbas  llmentlbas 
eam,  et  testamenlum  ipsias  at  manifesletar  illis; 
pro  quo  S.  Hieron.  verlit  :  Secretam  Domini  om- 
nibustimentibas  eum,  el  pactum  saam  ostendit  illis. 

Hebraice  est  idem  nomen  quod  hic  scilicet 
"TID  sod,  quod  proprie  significat  secretum  ;  sed 
Septuag.  per  apharesim  sodacceperunt  pro  TiD^ 
iesod,  id  est  firmamentum  vel  fundamentum. 
Quareexiis  simili  modohic  vertas  :  Etcumrec- 
tis  vel  simplicibus  firmamentumejus ,  q.  d.  Deus 
iirmat  rectos  eosque  facit  lirmamenlum  cae- 
terorum. 

Quam  haec  senlenlia  sit  vera  liquet  ex  vita 
Abrahae,  Isaac,  Jacob,  Mosis,  Davidis,  Isaiae 
caeterorumque  Prophetarum  et  Apostolorum, 
quibus  Deus  sua  secreta  patefecit,  juxta  illud 
Christi,  Joan.  15.  16:  Jamnondicam  vos  servos'; 
quiaservus  nescit  quidfaciat  Dominus  ejus.  Vosau- 
tem  dixi  amicos ;  quia  omnia  qucecumque  audivi  d 
Patre  meo ,  nota  feci  vobis.  Idem  liquel  ex  vita 
S.  Antonii ,  S.  Hilarionis  ,  S.  Pachomii ,  alio- 
rumque  Anachoreiarum ,  quibus  Deus  mulla 
occulta  et  futura  revelavit.  Unde  Abbas  Anuph. 
apud  Palladium  in  Lausiaca,  c.  58.  ait:  Nullius  rei 
cupiditas  in  cor  meum  descendit ,  prceterqaam 
solius  Dei,  Niliil  ex  rebas  terrenis  occultavit  mihi 
Deus ,  qaod  non  significarit  et  ostenderit  meis 
oculis.  Non  interdiu  somnum  cepi,  non  noctu  re- 
quievi  Deum  qucerens  :  unci  mihi  semper  aslilit 
angelus  mundi  oslendens  polestales ;  omnem  pe- 
titionem  accepi  d  Deo  protinas.  Vidi  Deo  scepe  as- 
sistentes  myriadas  ,  vidi  choros  justorum  ,  vidi 
Marlyrum  congeriem ,  vidi  monachoram  vitce  in- 
stitutionem.  Et  c.  U?>.  Joannes  Abbas,  qui  Theo- 
dosio  Imperalori  praedixit  victoriam  :  Oportet , 
inquit ,  mentem  eorum  ,  qui  Deum  qucerunt  , 
otium  agereab  aiiis  omnibus.  Vacate  enim  et  cog- 
noscite,  inquit,  qubd  ego  sum  Deus,  psa!.  Zi5.  Qui 
ergoDei  cognitionem  ex  parte  est  consecutus  (uni- 
versam  enim  ncmo  potest  accipere) ,  consequilur 
quoque  aliorum  omnium  cognitionem,  et  videt 
mysteria  Dei  iila  oslendentis ,  et  prcevidet  futura, 
el  contemplalur revelaliones ,  qualesSancti,  et  efficit 
virtutes,  etobtinet  dDeo  omnem petitionem.  Etc.  20. 
Abbas  Macarius  sibi  dicit :  Uabes  Angelos ,  Ar- 
chang&los,  omnes  supeimas  Potestates  ,  Cherubim 
et  Seraphim,  Deum  horum  effeclorem.  Illic  versare, 
ne  sub  ccelos  descenderis ,  ne  incideris  in  munda- 
nas  cogitationes.  Idem  patet  ex  Vita  S.  Mechtil- 
dis,  S.  Lyduvinae,  S.  Mariae  Oigniacensis,  S.  Ca- 
tharinae  Senensis ,  cum  qua  Christus  ita  fami- 
liariter  versabatur,  ut  eam  doceret  legere,  psal- 
lere  et  Horas  recilare,  etc. 

Memorabile  estquod  inVitaB.HermanniJose- 
phiOrdinisPraemonstralensiumlegimus,  eum  a 
puero  puerili  simplicitate  et  candore  solitum 
in  Ecclesia  visere  imaginem  B.  Virginis  cum 
puero  Jesu,  cumeaque  familiariter  colloqui,  ci- 
bos  et  fruclus  offerre,  acdum  ei  semel  obtulisset 
pomum,  B.  Virginemporrectamanuillud  accep- 


tasse.  Crevit  cum  aetate  haec  Hermanni  cum 
B.  Virgine  etjesu  familiaritas ,  adeo  ulipsa  sin- 
gulis  subinde  diebus  eum  visitaret,  cum  co 
quasi  cum  fratre  colloquerctur,  pecunias  ad 
victum  et  vestitum  procuraret ,  morbos  depel- 
leret,  tenlationes  et  adversitates  quaslibet  discu- 
teret;  quin  et  eum  in  sponsum  acciperet  no- 
menque  sponsi  sui,  scilicet  Joseph,  ei  imponeret. 
Cum  enim  quadam  nocle  de  more  in  oratione 
pernoctaret,  vidit  in  medio  chori  virginem 
inenarrabilis  pulchritudinis,  regali  schemale 
insignitam  ;  eique  duo  assistebant  dextra  laeva- 
que  angeli,  specie  formosissimorum  juyenum, 
quorum  unus  dixit :  Cainam  desponsabimas  hanc 
virginem?  Respondit  alter  :  Cui  tandem  nisi  fra- 
tri  hic  prcesenti?  Tum  alter  :  Veniat  ergo ,  inquit. 
Vocatus  accessit  sane  pudibundus.  Poslquam 
autem  usque  ad  reginam  pervenit ,  alter  angc- 
lus  ei  locutus  est  :  Oportet  hanc  iUuslrissimam 
pueUam  tibi  desponderi.  lllehumilis  et  pudicus 
tanta  sponsa  seindignum  proclamavit.  Cumque 
reluctando  moras  necleret,  angelus  dexleram 
ejus  apprehendit,  et  manui  B.  Virginis  copulavit 
hisque  verbis  eam  illi  despondit  :  Hanc  ego  vir- 
ginem  tibi  trado  sponsam,  sicut  olim  fait  despon- 
sataJoseph,  ut  nomen  sponsi  puriter  cum  sponsa 
accipias  ,  et  de  ccetero  Joseph  vocileris.  Hinc  per- 
pelua  ei  cum  B.  Virgine,  velut  sponsa,  familiari- 
tas  :  a  qua  tandem  in  coelcslem  thalamum  evo- 
catus  est  anno  Domini  1236.  Haec  et  plura  habet 
Vita  ejus  apud  Surium  die  7.  Aprilis  ,  quam 
ejns  familiaris  vir  gravis  conscripsit.  Cilo  ulti- 
mam  Surii  editionem  Coloniensem  ,  quaj  valde 
adaucta  est  a  Mosandro. 

Hucfacitquodex  Officio  Ecclesiae  Placentinae 
Romae  approbalo,  scribit  Philippus  Ferrarius  ad 
diem  h.  Febr.  in  Catalogo  Sanctorum  Italiae  : 
S.  Gelasius,  inquit,  puer  Placentinus  ,  cum 
S.  Opilium  fraterculum  suum  in  cubiculo  oran- 
tem  invenisset,  Angelorum  multitndinem  cum 
eo  colloquentem  propriis  oculis  conspexit,  vo- 
cemque  audivit :  Sinile  parvulos  venire  ad  me  ; 
lalium  est  enimregnum  civlorum.  Vixit  uterque 
sub  annum  Domini  ^20. 

Unde  Beda  hoc  loco :  Sermocinalio  Domini  , 
ait,  cuih  simplicibus  est ,  quiaillos  sapientice  cce- 
lestis  secretis  illuslrat  ,  quos  terreni  faslus  ac 
duplicitatis  nihil  habere  considerat.  Hinc  etenim 
dicit :  Abscondisti  hcec  d  sapientibus  et  pruclen- 
tibus  et  revelasti  ea  parvulis  ,  Mallhaei  11. 
Hausit  hoc  Beda  ex  sancto  Gregorio  3.  parte 
Pastor.  admon.  12.  ubi  sic  ait:  Cum  simplicibus 
Deus  sermocinari  dicitur ,  quia  de  supernis  mys- 
teriis  illorum  mentes  radio  suce  visilationis  flftt- 
minat ,  qaos  nulta  umbra  duplicitatis  obscurat. 
Igitur  simplices  hic  vocantur  recti ,  ut  habent 
Hebraea  ,  et  justi ,  quia  hi  simplices  sunt  in 
agendo  et  loquendo  ,  cum  pravi  et  peccato- 
res  saepe  sint  duplices  et  ficli  ,  aliud  ore  di- 
centes  ,  aliud  corde  cogitantes  ,  aliud  opere 
agentes. 

Alium  sensum  affert  Lyranus  et  Dionys.  ui  to 
ejus  referatur  ad  illusorem ,  q.  d.  Illusor  solet 
sermocinari  cum  simplice,  ut  eum  decipiat; 
non  cum  astuto  ,  qui  novit  ejus  dolos.  Nam,  ut 
ait  Nazianz.  parum  cauta  est  simplicitas.  Minime 
enim  is  suspicatur  improbilatem,  cujus  animus  ab 
improbitate  liber  est  ac  purus.  Et  S.  Ambros.  3. 
Offlc.  10.  loquens  de  Gabaonilis,  qui  fefellerunt 
Josue  :  Josue,  ait,  cito  credidit,  adeo  sancta  erat 
illis  temporibas  fides,  ut  fallere  aliquos  posse  non 


r.o\;\i i:\taiwa  in  rr.ou: 

rrrdrrclttr.  Ottis  lior  rt  pn  lu  mlal  ui  Sanclis  ,  qiti 

ttiitro.s  de  suo  affectu  autangnt?  tt  quia  tpsls 
tnnica  tst  veritat .  mentiri  neminem  putant ;  fal- 
lere  quid  sit  ignoranti  Ubenter  credunt  qttod 
ipsi  .sitnt  ,  ncc  possunt  suspectum  habers  quod 
non  suiit.  Veruni  prlor  exposiUo  comnuiuis  esl 
el  genuina  ,  ut  rtq/uj  respiciat  Deuin ,  uou  il- 
lusorcin. 
."•;>.  Egestas  a  Dqminq  in  domo  ihbii  :  haiuta- 

(,ri  \     uiim   JU6TOBUM   BENBDlCKMTCBi*,]    id   csl , 

bonia  affluent  Primo  lemporalibus ;  ha?c  cnim, 
uii  Judseis  promisit  Deus  ,  i.cvii.  26.  Deuter,  28. 

et  alibi,  siccl  rcipsa  prrrslilit  ;  impiis  vcro  uli 
luin.iius  cst  egeslalem,  sicel  reipsa  inflixil.  Ita 
Lj  rtnus,  Cajetanus,  Jaosenius  el  alii.  Sic  eUam- 
num  meretrices,  quantaseomque  k  suis  aiuato- 
ribtts  opes  emungant  et  corrogcnt,  semper  la- 
meu  suui  pauperes.  Sic,  ct  mccbanici,  ct  uicr- 
caiorcs  qui  per  fraudes  et  iojustitias  se  dilarc 
s&Ugunt,  depau perantur.  ldem  videre  cst  iu 
furihus  ,  pr;edonibus ,  similisque  farinae  homi- 
nibus. 

SecundOj  spirilalibus,  puta  dotihus  gratiae  ct 
virtuiibiis  in  hac  vita  ,  acdotibus  glorioe  in  fu- 
tura.  lla  Bcda  ct  Hugo.  Id  semper  tcruin  :  csto 
enim  nimc  s;rpe  |>ii  egestate  temporali  prcman- 
tur  ,.  spiritalibus  tamcn  opibus  abundanl.  \  icc 
vcrsa  cslo  impii  tcmporalibus  abundcnl  ,  in 
sumina  tanicn  spiritalium  ])onorum  cgeslatc 
degunt.  Causam  addit  diccns  :  a  Domino  ,  q.  d. 
Ideo  |)ii  sunt  divitcs,  impii  paupcrcs,  quia  Dcus 
piis,  utpole  amicis  et  bliis  ,  benedicit,  id  est 
benefacit  (  Dci  cnim  diccrc  cst  cflicax  ,  idcoquc 
iilcm  quod  facerc) ;  impiis  vcro ,  utpotc  inimi- 
cis,  malcdicil  ct  maleiacil,  cosquc  honis  pri- 
vat,  punit  et  castigat.  Undc  Hebr.  babcnt :  M ale- 
diclio  Dei  in  domibus  impiorum  ;  domtii  aulcm 
jttstorum  bencdicct  ;  Scpluag.  Exsecratio  Dci  in 
domibtts  impiorum;  tuguria  autemjuslorum  bene- 
dicuntur. 

Est  Iitc  secunda  ralio  ,  qua  probat  id  quod 
dixit  v.  31  :  ISc  cemulcris  Itominem  injustum  ,  nec 
imitcris  viascjtts.  Prima  cnim  ralio  liiit  vcrs.  32  : 
Quia  abominatio  Domini  cst  omnis  illttsor  (Hebr. 
perversus),  et  cum  simplicibus  (Hcbr.  cum  rcctis) 
sermocinalio  ejus.  Sccunda  priori  connexa  est 
l)ic  ,  quod  Dcus  pios  abundantia  pracmiet ,  im- 
piosegestale  puniat.  Porro  AuctorCatcnae  Graec. 
verlentc  nostro  Pcltano,  siobabet:  Jn  impiorum 
domibtts  moratur  Domini  maledicliojuslorum  aa- 
tem  casa  benediclione  cumulantttr.  Quod  Olym- 
piod.  ibid.  sic  explicat :  lles  impiorum,  ait,  etsi 
splendida?  magnificaque  Itominibus  videantttr,  apttd 
Deum  tamen  suntviieset  exsecrabiles.  Conlravero 
res  justorum,  licct  abjectK  et  lenues  cernantur  , 
divina  tamen  benedictione  copiose  locttpletantur. 
Sublimiori  autem'sensu  per  domum  inteltigcntes  ani- 
mx  facultales  designantur,  pcr  casas  vero  vel  sta~ 
bttla  irascentes  el  concupiscentes  ejusdem  vires;  in 
illis  enim  brutae  rationisque  exorles  perlurbalio~ 
nes  el  animi  passiones  grassanlur  latequedominan- 
tar.  El  Basil.  ibidem  :  Domus  impii ,  qua?  lugurio 
vcl  cas&,  quasi  liominum  domicilium,  anteponitur, 
prcestantiorquc  liabetur,  sortitur  maledictionrm  : 
justorum  autem  stabulum,  quod  domui,  velutijtt- 
mentorum  receptacuium  ,  postponilur ,  viliusqtte 
censetur,  benrdictione  impletur  :  myslice  vcro  , 
juslorum  casa?  vcl  stabula  accipi  possunt  pro  cx- 
ternis  illorum  aclionibus ;  domus  autem  pro  con- 
tnnplatrice  anima?  virlute.  Aut  casa  vet  slabula 
sunl  rudes  ,  qui  ad  justos  tanquam  ad  bonarum 


r.r.lA  SALOMONIS.  Cap,  III.  W 

tli.scipltitariim  of/irintts  titltliicitnlur  ;  tlmiih  . 
discipuU  jam  perfecti  >t  trudili,  Quod  sijustorum 

castr  bi  ii<  tlii  iiiiinr,  mttlto  magi*  illoritin  ilmmis 
divina  bt  iii  tliriioiif  lui  iiph  tahitiiliir.  l.l  lnvi  qm  ■ 
tii  iii  aputl  ros,quipit  lali  i  I  rt  li^itmi  tlrtlili  snul  ila 
liiiln  nl;  aputt  tmpios  uitti  ni  imiliiuta  oht  tiunl .  1.1 

alius  anonN  iniis  ibidem  i  Immundorum  spirituum 

divtisa-  .sitni  tloinii.s  f  iuiti  namque  eorum  domus 

sunt  suprrbi ,  alia  t ocitiiitli  111  tlomu.s  .suni  ouiin  s 
invitli ,  atiti  ilitb  m  oinnr.s  jatli.s  VOiuptatibUA  vian- 
ripali  ,  ii/in  rtti  sitm  oiiinrs  ainhil iD.si ,  alia  liunli  m 
omms  bypoi  ntir  ;  cl  in  omnibus  hisrc  domibut 
tvlrina  siirii  punitio.  Casai  aulem  jttsfortuii  sunt 
Sancloriim  mansioncs  ,  qiUB  Dci  bcncdictionc  tif- 
fatim  cumulanlur.  llaec  Palrcs  iu  Calcna  Graj- 
corum. 

34.  Irsi;  dki.idkt  ii.lusores  ( Ilcbr.  deridebit 
drrisorrs),  i;t  mainsuictis  DABIT  GnATlAM.  ]  Tcrtia 
CStbaec  ralio.q.  d.NOIi  iinilari  vias  illusoruin,  id 
cstimpiorum,  qui  pios  dcridcnt,  cosque  fraude 
et  injustilia  quasi  ludcndo  divcxant ;  quia  Deus 
cos  vicissim  dcridcbil,  juxla  id  quod  dixit  c.  1 
v.  2G:  Ego  quoquc  in  intcrilu  vcslro  ridcbo  ct  sub- 
sannabo;  idcoque  cos  bominibus  ct  dcemonibus 
ridcndos  cxliibcbit.  Hrec  cst  cnim  justa  lcx  la- 
lionis  ,  ut  Dcus  illusoribus  illudat.  Derisisli 
alium ,  dcrideberis  ab  alio.  Fraudasti  proxi- 
mum  ,  fraudabcris  a  proximo.  Rapuisti  terrena, 
vana  et  caduca  ,  privaberis  coelestibus,  vcris  ct 
solidis,  ac  saepe  ctiam  tcrrcnis.  Jus,  <?««»_,  inqtiit. 
Cassiodor.  1.  5.  cpist.  exigit  sagittas  fraudis  re- 
dire  in  dotosum  verticcm  sagittantis.  Quocirca 
apposile  S.  August.  in  psal.  122:  Ferto ,  inquil  . 
insutlantcm ,  ct  ridcbis  postea  gementcm.  Simili 
modo  animalia  gcnerosa  non  ferunt  dcrisorcs. 
Plinius  ,  et  cx  co  Pierius,  Ilicrogl.  1.  1.  cap.  10. 
docct  lconcm  fcbri  correplum  ,  etiamsi  ad  fu- 
rorcm  cxaestuct ,  simirc  pastione  liberari :  tania 
cnim  indignatione  simiam  fcrt  leo  ,  utnullum 
animal  avidius  perdere  dcsiderct.  Causa  cst , 
animalis  rldiculi  petulantia,  lconem  indignissi- 
mis  modis  cxagilantis.  Nam  simul  ac  vel  cx  ar- 
borc  aliqua  ,  vcl  cx  tuto  latenlique  loco  nacta 
fucrit  occasionem  in  lconcm  insilicndi  ,  pro 
magno  babet  ncgotio  caudae  ejus  se  appiicarc  , 
natibusquc  affigcre ,  atque  ila  quibuscumquc 
potest  modis  regi  suo  illudere  :  quod  cum  im- 
paticnter  fcrat  leo,  impotenter  admodum  in  hu- 
jusmodi  animal  cfferascit. 

Porro  Septuaginta  verlunt  :  Dominus  superbis 
resistit,  humilibus  autem  dat  gratiam.  Et  recle  : 
Quia  illusorcs  sunt  superbi  et  mansueti  sunt 
humiles.  Septuag.  sequitur  et  cilat  S.  Petrus  , 
cpist.  1.  cap.  5.  v.  5.  etS.  Jacobus,  cap.  h.  G.  ubi 
fusehunc  locum  explicui,  quare  plura  bic  non 
addam  ,  nec  actum  agam.  DeniqueSyrus  vertit: 
Ipse  illusorcs  deturbabit  et  pcrdet  (  Cbald.  propet- 
let),et  in  sapientes  miscricors  cril.  R.  Levi  sic  ex- 
plicat ,  q.  d.  Deus  efftcit  ut ,  qui  costeros  ludibrio 
liabcnt  ac  sannis  excipiunt,  acaieris  derideanlur, 
cum  in  cxitium  ruent;  humilibus  autcm  ,  qui  ca- 
tcros  lionore  prosequuntur  et  cotunt  ,  seipsosque 
demiltunt,  gratiam  benevotenliamque  apud  morta- 
tes  conciliabit. 

35.  Glortam  sapientes  possidf.ruxt  :  stclto- 
rcm  exaltatio  ( ita  lege  cum  Roman.  Gr.xcis  el 
Hcbrapis;  non  exsuttalio,\\l  aliqui  legunt),  igxo- 
MlNlA.  ]  Est  Ii.tc  quarla  ratio,  cur  imilandce  sint 
virc  piornm  ,  non  impiorum  ,  q.  d.  Sapientes  et 
pii  acquirunt  gloriam  pr.Tsentem  ct  .Tternam  , 
tum  apud  Dcum  ct  Angelos  ,  tum  apud  bomi- 


8S  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMOMS 

nes  ;  stultorum  autem,  id  est  impiorum,  modica 
exaltatio  et  gloria  vertetur  in  ignominiam  prae- 
6entemetaeternam  in  gehenna. 

Nosler  in  Hebrajo  legisse  videlur  Dllfl  ma- 
rom,  id  est  exaltatio  ,  celsiludo  :  jam  legunt 
□nn  merim,  id  est  exatlans,  q.  d.  Stultorum  quis- 
queexaltal  ignominiam,  hoc  est,  impiusquan- 
tumcumque  nitaturadalta,  tamen  altissimae  et 
maximte  ignominiae  se  exponit.  Quo  enim  altius 
ascendit,  eo  profundius  cadet,  juxta  illud  Clau- 
diani  : 


Cap.  III. 


Tolluntur  in  altum ,  ut  lapsu  graviore  ruant. 

Unde  Septuag.  vertunt :  Gloriam  sapientes  Imre- 
dilabunt ,  at  itnpii  exaltabunt  ignominiam.  Sanc- 
tus  Hieronymus,Apolog.  contraRuffin.  legit:7ra- 
pii  exaltant  contumeliam.  Chald.  Stulti  suscipient 
iribulalionem.  Syrus  :  Hareditabunt  dolorem. 
Pagnin.  At  stultus  exattat  quod  est  ignominio- 
sum.  Tigurina  :  Sapienles  gloriam ,  stulli  auteni 
ignominiam,  dum  evehuntur,  hwredilate  acqui- 
runt.  Vatablus| :  Gloriam  sapientes  jure  hcercdi- 
tario  assequentur,  et  unusquisque  stullorum  sus- 
tinet  ignominiam,  idest ,  inquit,  stulti  afficiunlur 
ignominia.  Aben  Ezra  :  Matedictio ,  idtest  egestas 
in  domo  impii  a  Deo,  etc.  Ipse  derisores  per  inter- 
pretem  alloquelur  (id  est  deridebit)  mansuetis  (id 
est  iis  qui,  quod  sannis  excepti  derisique  sint,  ab- 
jecti  videantar),  dabit  gratiam.  Gloriam  sapientes 
hareditabunt  ,  stulti  elevant  extollunlque  ludi- 
brium  ,  vel  stulti  exlollunt  et  honore  prosequun- 
tur  virum  ignominiosum.  R«  Levi :  Probrum  slui- 
tos  suscipit  et  evehit. 

Pro  possidebunt  Hebr.  est  rirw  ,  iinchalu  ,  id 
est  haereditabunt ,  sive  haereditario  quasi  jure 
possidebunt,  q.  d.  Ex  adolescentiae  piis  studiis 
atque  laboribus  devolvilur  in  viros  sapienles  et 
aetate  provectos,  tanquam  prioris  aetatis  fructus 
et  haeredilas ,  honor  et  gloria  :  sicut  enim  vitii 
individuus  comesetassecla  est  probrumetdede- 
cus  ;  sic  vicissim  virtutis  assiduus  et  fidus  acha- 
tes  est  honor  et  decus.  Ex  adverso  impiorum 
exaltalio ,  id  est  possessio  separata,  haereditas, 
pars  illis  peculiariter  altributa,  est  ignominia. 
Opponitur  enim  exaltatio  possessioni  ;  Hebr. 
enim  nn  nmi  in  hiphil,  id  estexaltare,  idem 
est  quod  exaltando  vel  levando  separare  sibi , 
et  secernere  aliquid  peculiare  quod  in  posses- 
sionem  suam  cadat.  Sic  de  Davide  dicit  Deus , 
psal.  88.  20  :  Exaltavi  electum  de  plebe  mea;  Chal- 
daeus  :  Secrevi  juvenem  de  populo.  Fuil  enim  Da- 
vid  quasi  peculium  et  cimelium  Dei.  Unde  de 
eo  ait  Eccles.  cap.  47.  2  :  Quasi  adeps  separatus 
d  carne ,  sic  David  d  filiis  Israel.  Exaltatio  ergo 
idem  est  quod  glpria,  q.  d.  Gloria  est  propria 
dos  et  laus  piorum,  si  dicas  :  Etiam  impii  su- 
binde  exaltantur  et  adipiscuntur  gloriam  ;  res- 
pondet  gloriam  hanc  non  tam  esse  gloriam  , 
quam  ignominiam ;  tum  quia  impium  non  de« 
cetgloria,  nec  eum  decorat ,  sed  dedecorat ; 
impius  enira  in  gloria,  est  idem  quod  simia  in 


purpura;  lum  quia  gloria  hsec  mox  verlenda  est 
in  ignominiam.  Et  sic  liquet  aniiibesis  posterio- 
ris  hemistichii  cumpriore.  Veritas  bujus  senten- 
liae  patet  in  Josepb,  Aman  ,  Mardochaeo,  Saiile  , 
Davide,  elc. 

Secundo, R.  Levi:  Stulti,  inquit,  exaltabunt  ig- 
nominiam,  idest,  altaetmagna  erit  eorum  igno- 
minia  ,  quaob  suam  vecordiam  notabuntur,  ut 
propter  eam  amandentur,  abiganturque  ab  illa 
secle  in  qua  omnibus  noti  clarique  erant.  Ter- 
lio,  impiiexaltant,  id  est  altollunt ,  et  quasi  in- 
gens  onus  levant ,  ut  capili  suo  imponant  glo- 
riam  mox  vertendam  in  ignominiam  ,  quod 
ipsorum  elatas  cervices  gravabit  et  deprimet 
usque  ad  terram,  imo  usque  ad  abyssum  et  in- 
fernum.  Igitur  gloriam  sapientes  possidebunt  , 
utpote  quorum  Deus  pater  est,  quorum  fralres 
Angeli  sunt,  quorum  occupalio  nobilissima  esl 
scilicet  sapere  et  servire  Deo  :  quos  Deus  ut 
charissimos  filios  amat,  B.  Virgo  ut  natos  pul- 
cherrimos  diligit,  S.  Ecclesia  ut  pretiosissimas 
gemmas,  quibus  illustris  et  splendida  procedit , 
cordi  habet. 

Esto  ergo  quod  pii  in  hac  vila  saepe  apud  mun  - 
danos  sint  inglorii  et  inhonorali ,  impii  vero 
gloriosi  et  honorati ;  lamen  apud  viros  sapien- 
tes,  qui  noruntres  juxta  suum  cujusque  pretium 
aestimare  ,  pii  sunt  gloriosi ,  impii  inglorii , 
praeserlim  quia  pii  honores  recusant  et  fugiunt. 
Nam  ,  ut  ait  Aristot.  magna  dignitas  cst  non  uti 
honoribus,  sed  efficere  ut  iis  dignus  sis.  Et  S.  Chry- 
soslomus,homil.  1.  in  1.  ad  Corinlh.  Allus,  ait, 
est  qui  nullis  indiget ,  sed  omnia  despicit ,  et  dse- 
ipso  habet  magniludinem.  Quocirca  talem  dona- 
bil  Deus  gloria  oelerna  ,  imo  in  illa  exlollet  et 
caeteris  alliorem  faciet.  Causam  dat  auctor  Ca- 
tenae  Graecor.  Deus  ,  ait,  quatenus  est  ipsamet 
justilia  per  essenliam  ,  obsistit  injuslis;  quatenus 
aulem  prima  veritas,  mendacibus  et  falsis;  quate- 
nus  summe  mansuetus  et  humilis  est ,  obsislit  su- 
perbis,  recipil  vero  et  amplectitur  humiles;qua- 
tenus  sapientia  est,  stultos  abominatur,  sapien- 
tes  honoral  et  glorificat. 

Quocirca  S.  Gregor.  lib.  1.  epist.  5.  loquens 
de  se  vitam  monasticam  ante  Pontificatum 
agente  :  ISihil ,  ait,  in  hoc  mando  appetens  ,  nil 
pertimescens,  videbar  mihi  in  quodam  rerum  vei-- 
lice  stare ,  ita  ut  in  me  pene  imptelum  crederem 
illud  Isaia?  58  :  Susloltam  te  super  altitudinem 
terrcB.  Super  enim  altitudinem  terrm  sustollitur, 
qui  et  ipsa  ,  qua?  atta  et  gtoriosa  prcesenlis  viden- 
tur  seculi,  per  mentis  despeclum  catcat.  Et  S.  Cy- 
prianus,  de  Orat.  Dominic.  Qui  renuntiavit  jam 
secuto,  inajor  est  honoribus  ejus  et  regno  ;  et  ideo 
qui  se  Deo  et  Chrislo  dedicat ,  non  terrena  ,  sed 
ccetestia  regna  desiderat.  Sic  Moses  gloriosior 
fuil  Pharaone,  cujus  gloria  mersa  est  in  mari 
Rubro  ;  Elias  Achabo  rege  ,  Eliseus  Joramo  , 
Joannes  Baptista  Herode  ,  S.  Atbanasius  Cons- 
tantino,  S.  Ambrosius  Theodosio  ,  S.  Basilius 
Juliano. 


COMMENTAMA  1N  PnOVEHIJIA  SAI.OMONIS.  Cap.  IV. 

CAPUT  QTJAllTUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 

PSRGIT  DISCIPULUM  HORTARI  ET  INCITARE  AD  STUDIUM  SAPIENTI^E  ET  VIRTUTIS  TUM  SUO 
EXKMPLO  ,  TUM  SAPIENTI/E  COMMODA  RKCENSENDO.  SKCUNDO  ,  V.  14.  DOCKT  VIAM 
IMPIORUM  QUASI  TENEBROSAM  DKCLINANDAM  ,  JUSTORUM  VERO  VIAM  QUASI  SPLKNDEN- 
ll  M  CAPESSENDAM.  TeRTIO  ,  V.  23.  AGIT  DE  CUSTODIA  CORDIS  ,  ORIS  ,  OCULORUM  ET 
GRESSUUM. 


^'  ^e^^A^^SUD1TE'  ^"»  disciplinam  patris, ctattcndite  utscialis  prudentiam.  2.  Donum 
ibonum  tribuam  vobis ,  legem  meam  ne  derclinquatis.  3.  Nam  et  ego  filius 
,fui  palris  mei ,  tenellus ,  et  unigenilus  coram  matre  mea  :  4.  et  docebat 
|mc  ,  atque  dicebat  :  Suscipiat  verba  mea  cor  tuum  ,  custodi  praecepta  mea, 
tet  vives.  5.  Posside  sapientiam,  posside  prudentiam  :  ne  obliviscaris,  neque 
,declines  a  verbis  oris  mei.  6.  Ne  dimitlas  eam  ,  et  custodiet  te  :  diligc 
eam,  ct  conservabit  le.  7.  Principium  sapientiae ,  posside  sapientiam  ,  et 
in  omni  possessione  tua,  acquire  prudentiam  :  8.  arripc  illam  ,  et  exaltabit  te  :  glorificaberis 
ab  ea,  cum  eam  fueris  amplexatus.  9.  Dabit  capiti  tuo  augmenta  gratiarum  ,  et  corona 
inclyta  proteget  le.  10.  Audi,  fili  mi,  et  suscipe  verba  mea,  ut  multiplicentur  tibi  anni  vilae. 
11.  Viam  sapientiae  monslrabo  tibi,  ducam  te  per  semitas  sequltatis  :  12.  quas  cum  ingressus 
fueris  ,  non  arctabuntur  gressus  tui ,  et  currens  non  habebis  offendiculum.  13.  Tene  discipli- 
nam ,  ne  dimittas  eam  :  custodi  illam  ,  quia  ipsa  est  vita  tua.  14.  Ne  delecteris  in  semflis  im- 
piorum,  nec  tibi  placeat  malorum  via.  15.  Fuge  ab  ea,  nec  transeas  per  illam  :declina,  et 
desere  eam.  16.  Non  enim  dormiunt  nisi  malefecerint  :  el  rapitur  somnus  ab  eis  nisi  supplanta- 
verint.  17.  Comcdunt  panem  impietatis ,  et  vinum  iniquitatis  bibunt.  18.  Justorum  aulem 
semita ,  quasi  lux  splendens ,  procedit  et  crescit  usque  ad  perfectam  diem.  19.  Via  impiorum 
tenebrosa  :  nesciunt  ubi  corruant.  20.  Fili  mi ,  ausculta  sermones  meos ,  et  ad  eloquia  mea 
inclina  aurem  tuam.  21 .  Ne  recedant  ab  oculis  luis,  custodi  ea  in  medio  cordis  tui :  22.  vila 
enim  sunt  invenientibus  ea,  et  universae  carni  sanitas.  23.  Omni  custodia  serva  cor  tuum  ,  quia 
ex  ipso  vita  procedit.  24.  Remove  a  te  os  pravum ,  et  detrahentia  labia  sint  procul  a  te. 
25.  Oculi  tui  recta  videant ,  et  palpebrse  tuae  praecedant  gressus  tuos.  26.  Dirige  semitam 
pedibus  tuis,  et  omnes  viae  tuae  stabilientur.  27.  Ne  declines  ad  dcxteram  ,  neque  ad  sinistram  : 
averte  pedem  tuum  a  malo  ;  vias  enim  ,  quae  a  dextris  sunt ,  novit  Dominus  :  perversae  vero 
sunt  quae  a  sinistris  sunt.  Ipse  autem  rectos  faciet  cursus  tuos ,  itinera  autem  tua  in  pace  pro- 
ducet. 

PRIMA  PARS  CAPITIS. 

i.  Audite,  filii,  disciplinam  patris  (Valablus,  tionem.  Quocirca  quia  haec  disciplina  pueris  et 

castigationem  paternam) ,  et  attendite  fattento  grandaevis  cupiditates  suas  more  puerorum  se- 

et  intento  animo  haec  mea  dogmata  excipile  )  quenlibus  (Parvi enimrefert  anatate anmoribus 

vr  sciatis  PRUDENTiAM.]Hebr.  utsciatis  intelligen-  puer  sis,  ait  PhilosophJ  molesta  est ;  hinc  iden- 

tiam ;  Septuag.  ut  sciatis  cogitationem  ;  Aquila,  tidem  illos  ad  eam  amplectendam  hortatur,  pro- 

intellectum  ;  ut  scilicet  prudentiae  dictamina  de  ponendo  eis  fructus  etcommoda.  Patris  ,  id  est 

virtute  probisque  moribus  in  opus  conferatis  et  mei  ipsius  ,  qui  hic  me  gero  ut  pater  filios  suos 

reipsa    exsequamini.    Disciplinam    Hebr.  HDIQ  severe  ,  sed  vere  et  probe  instituens.  Salomo- 

musar,  id  estcastigationem,  eruditionem,  dis-  nem  hic  loqui  patet  ex  eo  quod  subdit :  ISam  ct 

ciplinam  ,  qua  puerorum  levitas  castigatur  et  ego  filius  fui  patris  mei.  Minus  recte  ergo  Hugo  , 

coercetur.UndeSeptuagintaverlunt,  «xcjax™,  ir«i-  Beda  et  alii  censent  haec  esse  verba  Dei. 

os;,  itxtSuxv ,  id  est,  audite,  pueri,  puerilem  instruc-  Sensusest,  q.  d.  0  filii ,  o  discipuli ,  audilc 

CORNFL.    A    LAriDE.    TOM.    III.  12 


90 


COMMENTARJA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IV. 


meam  disciplinam  de  moribus  castigandisetad 
virlulis  normam  efformandis,  quae  carni  qui- 
dem  onerosa  et  ingrata  accidit,  sed  spiritui  uti- 
lis  est  et  necessaria;  ideoque  a  me  quasi  patre 
vestro  paterno  affeclu  et  amore  vobis  traditur, 
ut  vos  non  tam  meos  quam  sapientiae  filios  effi- 
ciam  ,  ut  scilicet  faciatis  prudentiam:  prudentia 
enim  non  tam  in  audiendo,  quam  in  agendo  et 
audita  faciendo  consistit  :  Non  enim  auditores 
legis  jusli  sunt  apud  Deum,  sed  faclores  legis  jus- 
tificabuntur,  Rom.  2.  13.  Auditeergo  me  qui  ,Deo 
jubente,haecedicoet  quasi  os  divinumDeijussa 
proloquor. 

2.  DONUM  BONUMTRIBUAM  VOBIS,  LEGEM  MEAM  NE 

derelinquatis.]  Sic  et  Sepluaginta.  Verum  Vala- 
blus  et  Pagninus  vertunt:  Doctrinam  enim  bonam 
propono  vobis  ,  legem  meam  ne  relinquite ;  Gala- 
tinus,  1.  2.  de  Arcan.  fidei  cap.  5  :  Documentum 
bonum  dedi  vobis,  id  est,  legem  ,  inquit,  nam  non 
estbonum  nisi  lex;R.  Levi :  Possessionem  bonam 


rex  sapiens  el  sanctus.meSalomonem  a  teneris 
instruxit,  docuilque  sapientiam  ,  puta  Deum 
timere  et  colere.  lgitur  et  vos  ,  6  parentes,  ves- 
tros  filios  a  puero  instruite,  eosque  docete  li- 
morem  Dei;acvos,6  filii,eumdema  pueroimbi- 
bite  et  discile  sapere.  Ita  Lyr.  Cajet.  et  alii.  Addit 
Cajet.  et  alii  nonnulli  Salomonem  fuisse  puerum 
morienle  Davide  patre,  q.  d.  Patrem  meum  Davi- 
dem  non  nisi  tener  el  juuior  audivi  et  attigi :  obiit 
enim  antequam  adolescerem,  et  tamen  prae- 
cepta,  quae  mihi  puero  instillavit ,  grandaevus 
retineo.  Hoc  enim  magnae  cst  virtutis  :  saepe 
enim  pueri  demortuo  patre  ,  cujus  disciplina 
coercebantur ,  sapientiam  abjiciunt  ,  seque 
dant  suis  cupidinibus.  Favet  S.  Hieron.  epist. 
ad  Vitalem  ,  ubi  asserit  Salomonem  genuisse 
Roboam  anno  aelatis  undecimo,  et  coepisse  reg- 
nare  duodecimo.  Ergo  jamtuncvita  functuserat 
David  pater.  Et  S.  Ignatius.ep.  8.  adMagnesiam. 
ubi  ait  Salomonem  peregisse  judiciummeretri- 


dedi  vobis.  Hebr.  enim  npS  lecacli,  a  rad.  nptfb     cum  cum  adhuc  esset  puer.  Verumcontrarium 


lacach ,  id  est  accepit,  proprie  est  res  accepta 
vel  accipienda  ,  puta  donum  quod  accipitur;  et 

quia  inter  dona  primas  obtinet  lex  etdoctrina  , 
hinc  passim  pro  ea  sumitur.  Donum  ergo  bonum 
est  doctrina  legis  divinae  jam  tradila  ,  et  dein- 
ceps  tradenda  ,  quae  tanquam  eximium  donum 
et  bonum  neuliquam  est  derelinquenda.   Quo- 
circa  diis  ,  parenlibus    et    prceceploribus   reddi 
aquale  nequit ,  ait  Aristot.  quia  scilicet  paren- 
tes  naturam  ,  caeteri  doclrinam  contulerunt. 
Pro  tribuam  hebr.   est   inru  natlati ,    id    est 
dedi ,  tradidi  ;  sed  Hebrrei  praeteritum  crebro 
sumunt  pro  quolibet  tempore.  Nattati  ergo  idem 
estquod  dedi ,  do  et  dabo,  q.  d.  Sileges  et  mo- 
nitamea  suscipiatis,  ruminetisetopereperficia- 
tis,  senlietis  quantum  illa  sint  donum,quantum 
sapientiae  contineant,  quantos  fructus  pariant. 
3  et  h.  Nam  et  ego  filius  fui  patris  mei,  te- 
nellus,  et  unigenitus  coram  matre  mea:  et  do- 
cebat  me  ,  atquedicebat.  ]  Hebr.  tener  et  unicus 
ad  faciem  matris  mem ;  Septuag.  dilectus  infacie 
malris   meoz.  Hebraea  ad  ijsS  liphne ,  id  est,  in 
facie  vel  ad   faciem,  in  margine  habent  ^lS 
libne,  id  estin  filiis,  et  ita  legendum  vult  Gala- 
tin.  lib.  2.  cap.  5  ,  q.  d.  Fui  unicus  in  filiis  ,  vel 
inter  filios  matris  meae.  Et  docebat  me,  non  ma- 
ter  ;  hebr.  enim  est  verbum  masculinum  ijtp 
ioreni,  id  est,  docebat  me  vir,  puta  pater  meus; 
sed  sub  patre  per  syllepsin  intellige  et  matrem. 
Unde  Septuaginta  vertunt,  qui  (paler  et  materj 
ducebant  et  docebant  me ;  Aquila  ,  illuminabant 
me;  Chald.  et  docebant  me;  et  dixit  mihi  Dominus. 

Moraliter,  S.  Ambros.  incap.  1.  S.  Lucaa  docet 
proprium  esse  eorum  qui  nobili  genere  nati 
sunt,  pietatem  pariter  cum  sanguine  ducere  , 
ut  appareat  in  eis  transmissa  immacutataz  puri- 
tatis  hceredilas.  Sic  Isaac  d  parentibus  nobilita- 
tem  pietatis  accepit ,  quam  posteris  dereliquit.  In 
virtutibus  et  vitiis  certa  est  haereditas,  aitChry- 
sost.  serm.  111 :  Parentis  vitium  filiorum  exitium. 
Numquid  non  in  semine  tota  arbor?  vitium  ergo 
seminis  vitium  est  tolius  arboris.  E  contra  arguit 
sanctus  Paulus :  Si  delibatio  sancta  est,  et  massa; 
et  si  radix  sancta,  et  rami ,  id  est ,  ut  explicat 
Theoph.  certa  res  est  ut  massa  similis  fermen- 
to  evadat ,  rami  radici,  filii  parentibus,  Rom.  11. 

Quaeritur  hic  primo   quo  sensu    et  qua  de 


longe  verius  est,  scilicet  Salomonem  coepisse  reg- 
nare  sub  annum  cetalis  vigesimum,  ac  proinde 
viginli  fere  annis  convixisse  patri  ,  ab  eoque 
eruditum,  uli  ex  Abulensi  ,  Pineda  ,  Saliano  , 
imo  ex  ipsa  S.  Scriplura  ostendi  Eccles.  47. 
sub  initium.  Porro  Davidem  non  tanlum  in 
vita  ,  sed  et  in  morte  acria  dedisse  Salomoni 
monita  sapienliae  et  salutis,  patet  3.  Reg.  2.  1. 
Secundo  ,  alii  Salomonem  censent  vocari  te- 
netium  ,  id  est,  tenere  in  deliciis  enutritum. 
Unde  Chaldoeus  veriii:F(7<«s/t«  patris  meidelica- 
tus,  q.  d.  Esto  in  deliciis  regiis  fuerim  educatus, 
tamen  sapientiae  et  virtuti  studui.  Magna  enim 
lisestvirtuti  cum  voluptate  ,  aeque  ac  castitati 
cum  pulchritudine,  juxta  illud  : 

Lis  est  cum  forma  magna  pudicitiae. 

Tertio,  alii  lenetium  exponunt  rudem ,  inex- 
pertum  ,  indoctum.  Nihitenim,  aitBeda,  magis 
ad  spem  percipiendas  sapientix  mentes  erigit 
quam  cum  eos  ,  quos  in  sapienlia  jam  clarere 
miramur ,  atiquando  parvutos  et  indoctos  fuisse 
meminimus.  Hoc  sensu  ait  David  ,  2.  Reg.  3. 
39  :  Ego  adhuc  deticatus  el  unctus  rex ,  id  est 
tener,  insuetus  labori  longioris  gubernationis. 
Et  Roboam  vocalur  rudis  et  corde  pavido  /  Hebr. 
Pueret  tener  corde.  2.  Paral.  13.  7. 

Quarto,  Pineda  per  teneritudinem  hanc  acci- 
pit  educationem  leneram ,  plenam  curae  ac  sol- 
licitudinis.  Ita  ipse  lib.  3.  de  Rebus  Saldtnon. 
cap.  k.  Adde  teneram  et  delicatam  corporis 
complexionem.  Fuit  enim  Salomon  delicato  et 
optimo  corporis  temperamento,  indeque  docilis 
et  capax  sapieiilkc.  Namutait  Aristot.  1.  2.  de 
Anima  textu  49  :  Duri  carne  secundum  intellectum 
sunt  inepti,  molles  vero,  id  est  leneri ,  bene  apli. 

Quinto,  recte  teneltum  interpreteris  mollem, 
flexilem ,  ductilem  ,  docilem ,  sicut  cera  mol- 
lis,  qure  cito  potest  informari,  ait  Hugo.  Talis 
enim  fuit  Salomon,  tum  ob  bonum  animum  et 
indolem,  quam  a  Deo  sortitum  se  dicit  Sapient. 
cap.  8.  19.  tum  ob  formationem  Davidis  ,  tum 
ob  exercitationem  et  studium  sapientiae,  ideo- 
que  ad  ejus  culmen  cito  pervenit.  Sunt  enim  ex 
adverso  quidam  pueri  ita  naturae  durae,  refrac- 
tariae,  hebelis,  indocilis,  ut  nihil  addiscere  ve- 
lint  aut  possint ,  ut  parentes  et  magistri  in  iis 


causa  Salomon  vocetur  -p  rach,  id  est  lener  docendis  oleum  et  operam  perdere  videantur. 
vel  teneitus  ?  Respondeo  primo  ,  eo  quod  aetatis  Unde  Septuag.  vertunt :  Fitius  enmego  fui  patri 
esset  parvae  et  tenerae,  q.  d.  Pater  meus  David,      obediens.  Huofacitillud  Poetoe: 


COMMKNTAIUA  1N  PROYI 
Duni  toucr  Ml  iiutus,  gtDffONM  inslruc  niorcs. 

Ilinc  et  B.  Antiochus  lioni.  uV  Obedlentta  lctfit-' 
FUitis  /'((('  <(  egO  fxitriohrdit ns,rt  (idcoque)  tlilectU* 

in  conspectu  matris  men;  matrea  cnim  dlligunt 
lilios  obedlenlea. 

Ilinc  S.  Baiiliui  In  Regnlis  fiisius  expHc.  in- 
tcrrog.  15.  ispienter  docet  parenlea  et  magia- 
troa  debere  docere  et  formare  pueroi  a  leneria, 
cum  inatar  cerae  mollea  lunt ,  Ibrmamque  ilbi 
impreaaam  faciilime  reclpiuntel  retinent  Quo- 
clrca  pleroaque  eximioi  Sanctoa  tegimua  a 
puero  coapine  operam  dare  aanclltati  ■  piura  eo- 
iuin  exempla  recensuf,  2.  Timolh.  8. 14.  ldem 
cenauere  Uentiles ,  ut  Plato  I.  6.  de  Legibus, 
Arisiot.  apud  Laertium,  1.  5.  cap.  1.  ubj  asierit 
pueros  doctoa  ab  indoctis  differre,  sicut  vivi  dif- 
ferunt  a  morluis.  Bursum,  viaum  lumen  acci- 
pere  a  circumfuso  acrc ,  aninuini  antcm  ii  dis- 
ciplinis.  Cleanthes  apud  Laertium ,  I.  6.  cap.  6, 
ait  pucros  ct  homincs  imperilos  sola  forma  dif- 
fcrrc  a  bestiis.  Demades  apud  Anton.  in  Mclissa, 
p.  1.  scrm.  50,  asscrit  doclos  ab  indoclis  tan- 
tum  differre  ,  quantum  deos  ab  hominibus. 
Prer.clare  Scncca  cpist.  G9  :  Ut  dii  immortalcs  , 
ait,  nullam  didiccre  virtuteni ,  cum  omni  cditi , 
et  pars  naturcv  corum  est  essc  bonos,  ita  quidani 
j ttvencs  cgregiam  sortitiindolcm,  in  caqucz  tradi  so- 
lcnt  pcrvcniunt  sine  longo  magislerio ,  et  honesta 
complectuntur  cum  primum  audiunt.  Praeclarins 
S.  Bcrnard.  tract.  de  Ordinc  vilae ,  sive  de 
doctrina  puerorum  ,  post  medium :  Pueri,  ait, 
a  puritalc  dicli  sunl  ,  et  decet  ttt  regnel  in  eis 
simplicitas ,  et  innocentia  ,  el  puritas  ,  hoc  est 
virginilas,  cum  his  crescant  ,  et  in  his  perseve- 
rent ,  ttt  mereanlttr  sequi  Agnum  quocumque 
ierit.  Idem  serm.  3.  de  Epiphan.  Ptteris  ,  ait, 
simplicitas  naturalis ,  et  cognata  virginibus  vere- 
cundia  est. 

Quaeritur  secundo  quo  sensu  et  qua  dc  causa 
Salomon  vocclur  unigenitus ;  Scriptura  enim 
contrarium  vidclur  dicere.  Nam  ,  1.  Paral.  c.  3.  5, 
praeter  Salomoncm  numerat  tres  alios  Davidis 
ex  Bethsabee  filios  ,  scilicet  Simmaa,  Sobab  et 
Nathan.  Dicendum  breviter  ,  inquit  nosler  Sa- 
lianus  lomo  3.  Annal.  anno  mundi  2989,  n.  3. 
probabile  videri  Simmaa,  et  Sobab  ct  Nathan  fi- 
lios  fuisse  Bethsabce  ex  Uria,  priore  marilo.  Ita 
censent  Abulens.  in  cap.  3.  1.  Paral.  Lyranus  ct 
Vatablus,  Torniellus  loco  citato,  Hugo  Cardin.  in 
cap.  5.  2.  Reg.  nec  displicet  Salmeroni  tract.  28. 
in  tom.  3.  Probalur  autem  ;  quia,  si  David  mul- 
tos  ex  Belhsabee  liberos  suscepisset,  cum  pri- 
mus  eorum  ,  omisso  parvulo  innominato  qui 
cx  adulterio  natus  est,  fuerit  Salomon,  tam  na- 
turceordine,  ut  constat  ex  2.  Reg.  12.  vers.  1h. 
quam  regia?  successionis  dignitate,  primus  uti- 
que  nominatus  fuisset  in  filiis  Bethsabee,  non 
poslremus.  Ordinem  enim  nalivilatis  a  Scrip- 
tura  servariex  utroque  loco  2.  Reg.  3.  2  et  1. 
Paral.  3.  1.  in  quo  numerantur  filii  Davidis  , 
intelligi  potest  :  utrobique  enim  Amnon  tan- 
quam  primogenitus  primus  censetur,  tum  Da- 
niel  sive  Cheleab  ,  tertius  Absalom  ,  et  ita  dein- 
ceps.  Cum  ergo  tres  illi  priore  loco  nominentur, 
priores  nati  fuerunt:  non  ex  Davide  ,  qui  ex 
Betbsabee  primum  suscepit  infantulum  illum 
iunominatum  ,  tum  Salomonem  :  ergo  ex  Uria, 
cujus  filios  propterea  David  adoptione  fecit 
suos  ,  quod  sic  reparabat  injuriam  faclam  pa- 
tri.   Cum  enim  cjus  uxore  corrupta  filium   ei 


BBIA  SAI.OMOMS.  Cap.  IV.  91 

affingere  siudtiissci  Ignaro ,  Ipie  ictena  pru- 
densque  <jus  Dlioi  iibl  per  adopiionem  attrl- 

buil  ;  rcpaiavil  el  faclam  liliis  injuri;iin,  quibui 

patrem  luitulliiet ,  dando  illis  pro  prlrato  ho- 
niiuc  parentem  regem.  Dcnique  aic  plurimum 
dileclas  Bethaabee  gratiflcabatur,  cujua  Salomon 
dlciturun/ffeni/ttf. 

Probabiltor  nihilominui  eat  lententla,  trrs  ii 
los,  ci  tniuper  Salomonem ,  a  Davideet  Bethaa- 
bee  genlloa  fuissc.  Clariaiima  eal  enim  Scrip- 

lursc  id  allirinanlis  ralio,  1.  I'aral.3.5:  Porro  in 
J( rttsaUm  ,  ait ,  natisttnt  ci,  Davidi  ICilicet ,  flUi, 
Simmaa ,  et  Sobab,  et  Nathan  ,  ct  Salomon  ,  <jtia- 
tttor  dr  llrtltsabcc  (ilia  Ammiel.  Ouomodo  nall 
sunt  Davidi  quatuor,  si  tres  eorum  nati  suni 
Uriaj?  magna  profcclo  vocum  abusio  admittc- 
rctur,  si  pro  uno,  qui  natus  essct  revera  Davidi , 
qualuor  ci  nali  dicerenlur.  Retenta  igitur  sim- 
plici  significationc  verborum ,  nec  violenta  in- 
lerpretatione  obscurata  ,  dicendi  sunt  omnea 
iilii  Davidis  naturales  ,  ab  eoque  gcnili.  Dcindo 
si  Nathan  non  fuit  vcrus  Davidis  filiusj  scd 
adoptivus,  verus  autcm  Uriau,  non  recteutique 
a  L).  Luca  per  ipsum  Nathan  gcneralio  Chriili 
ad  Davidem  duccrctur,  quippc  qui  Davidis  non 
fucrit,  scd  Uriae.  Ilanc  sententiam  probant  qui- 
cumquc  volunt  Nalhan  fuisse  fratrem  natura- 
lemSalomonis,  quorum  plurimos  numerat  Pi- 
neda ,  lib.  1.  cap.  8.  numer.  3.  et  1.  7.  cap.  26. 
Eadem  est  enim  caeterorum  duorum  ratio ,  et 
qui  voluntnatum  Salomonem  quadriennio  post 
adulterium  Davidis.  Ejusdem  sentenliae  sectato- 
res  sunt  Theodorelus  et  Procopius  in  1.  Paral. 
et  ille  idem  Pineda,  Salazar,  Baynus  ,  Arbo- 
reus,  Jansenius,  Cajetanus  hoc  loco  ,  ac  Clic- 
tovaeus  in  Damascenum  ,  1.  U.  cap.  15.  Salme- 
ron  tract.  28.  t.  3.  Barradius  tom.  1. 1.  5.  c.  9.  ad- 
duntct Annii  Philonem  biblicum,  et  si  quos  alios. 
lgitur  Salomon  vocalur  unigenitus  ,  hebr.  uni- 
cus,  idest,  unice  a  matre  dilectus.  Unde  hebr. 
latine  et  graece  non  est  unicus  matris  yel  matri 
suae  ,  sed  unicus  coram  matre  sua  ,  id  est,  ut 
Sepluaginta  vertunt,  dilectus  in  facie  matris  sua, 
id  est  unicus  per  singularem  amorem  ,  curam, 
sollicitudinem  ,  perinde  ac  si  esset  solus  et 
unigenitus.  Significalur  ergo  Salomoncm  pla- 
cidissimi  et  quietissimi  fuisse  ingenii  ,  qui 
inslar  Jacob  domi  cum  matre  versaretur  ,  qu;v 
ei  instillabat  amorem  et  praecepla  sapientine , 
non  autem  instar  Esauin  agris  venaretur.  Rur- 
sum  eum  malris,  et  vicissim  malri  fuisseaman- 
lissimum.  Unigenitus  ergo  coram  matre  sua,  icl 
est  tanquam  unigenilus  longe  dilectissimus  , 
non  alieno,  sed  proprio  matris  lacte  cnutrilus, 
semper  iti  brachiis  ,  in  gremio,in  oculis  malris 
versalus.  Unde  ait  ad  eum  mater  ,  cap.  31.  2  : 
Quid,dilecteini?quid,dilecteuterimei?quid,dilecte 
votorum  meorum? Sic  Ps.  85.  11.  dicitur  :  Lcete- 
turcormeum,  ut  timeat  nomen  tuum.  Pro  quo 
Hieron.  et  Cbald.  proprie  legerunt  :  Uni  cor 
niettm,  ut  timeatnomen  tuum.  Quod  alii  ad  efiec- 
tum  precandi  eteffiagitandi  revocant:  Hoc  tinum 
tribue  cordimeo  ,  ut  te  timeat ;  alii  ad  timoris 
magnitudinem  et  perfectionem  ,  unice  te  limeat 
cor  meum ;  alii  ad  conjunctionem  intimam 
cordis  cum  divino  timore,  uni  cor  mettm  timore 
tuo.  Sedmelius  ttni ,  idestcollige  omnes  cordis 
mei  vires  ,  ut  te  diligam  ex  toto  corde,  ex  tota 
anima  ,  ex  totis  viribus ,  ut  tuo  timori  ac  dilec- 
lioni  unice  invigilem  ,  nihil  mihi  exlra  te  sit  in 
ccelo  ,  et  sine  te  nihil  velim  super  terram ,  haec 


92 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IV. 


una  mea  sit  cura  et  sollicitudo.  Sic  Psal.  21.  21. 
dicilur :  De  manu  canis  unicam  meam,(\.  d.  Unius 
me  vilae  amor  et  sollicitudo  pungit,  hoc  mihi 
solum  superest,  scilicet  viia  :  hanc  tu  etiam  ab- 
lalis  casleris  rebus  tuere  et  conserva.  Sic  dicit 
Salomon  seunicum  coram  matre,  in  quo  uno  et 
oculos  et  animum  mater  defigebat ,  unicum 
amabat  atque  curabat ;  ita  Pineda  ,  1.  1.  de 
Rebus  Salomon. ,  c.  8.  Sic  Cantic.  6.  dicitur  : 
Una  est  matris  sux  ( id  est  diiecta ,  et )  elecla 
genitrici  sua. 

Secundo,  idem  Pineda  :  Unicus  ,  inquit ,  cum 
de  filio  regis  dicitur,  videlur  respicere  ad  suc- 
cessionem  regni ,  ut  qui  prae  multis  fratribus 
successione  et  haereditate  regni  unicus  sit.  Sic 
Genes.  22.  2.  to  Tolle  fiiium  tuum  unigenitum, 
Septuag.  perinde  existimarunt  ac  si  diceret  : 
Tolle  filium  tuum  dilectum;  S.  Ambros.  Toiie  di- 
lectum ;  Symmachus,  unicum  tuum.  Sed  cum  ha- 
beret  praeterea  Ismaelem,  non  intelligit  unicum 
geuitum  ;  sed  successione  et  destinatione  ad 
genus  et  principatum.  Sicut  et  ipse  David  ex- 
ponere  videtur ,  dicens  1.  Paralipom.  29.  1  : 
Salomonem  fdium  meum  unum  ( Septuaginta  , 
unicum)  elegit  Deus  ,  adhuc  puerum  et  teneilum, 
quasi  dicas  :  Quod  ad  regni  successionem  atli- 
net  ,  non  habeo  alium  ,  qui  regnandi  parliceps 
esse  debeat. 

Terlio  ,  noster  Salazar  et  Franc.  Suarez  3.  p. 
tom.  2.  q.  27.  disp.  2.  sect.  3.  unigenitum  inter- 
pretantur  primogenitum  ,  q.  d.  Cum  filii  primo- 
geniti  amore  etindulgentia  parentum  abuti  ac 
protervire  soleant;  ego  tamen  ita  disciplinae  me 
subdidi ,  ut  starem  quasi  puer  coram  matre 
mea,  ab  eaque  me  doceri ,  regi ,  ilecti  et  for- 
mari  sinerem  ,  illi  per  omnia  me  subjiciens  et 
ab  ejus  nutu  pendens.  Licet  enim  prior  Salo- 
mone  filius  fuerit  infans  ex  adulterio  Davidis 
cum  Bethsabee  conceptus ;  tamen  ille  illico,  ut 
lucem  vidit,  expiravit,  ideoque  quasi  non  nalus 
in  computum  non  venit ,  ait  ex  Glossa  S.  Tho- 
mas,  3.  p.  q.  27.  art.  2.  ad3. 

Si  objicias  Salomonemnon  videri  primogeni- 
tum  Davidis  ex  Bethsabee ,  eo  quod  tres  ante 
illum  filii  nominentur,  ipseque  sit  quartus  et 
ultimus  ,  1.  Paral.  3.  5 ;  resp.  saepe  in  Script.  in 
recensendis  filiis  non  servari  ordinem  temporis 
et  generationis.  Sic  Gen.  11.  27.  dicitur  :  Thare 
genuit  Abram ,  Nachor  et  Aran,  et  tamen  Aran 
senior  fuit  Abramo  ;  nam  Abram  filiam  Aran  in 
uxorem  duxit. 

Addunt  nonnulli  Salomonem  fuisse  filium 
poenitentiae  ,  puta  genitum  a  Davide  et  Bethsa- 
bee  de  adullerio  pcenitentibus  ,  ideoque  pras 
casteris  dilectum,  quasi  qui  pignus  esset  divinae 
reconciliationis  etfructus  gratiae  a  Deo  acceptae. 
Audi  nostrum  Lorinumincap.l.  Eccles.  vers.l. 
Fortasse  etiam  Salotnon,  qui  post  mortem  in- 
fantis  ex  adulterio  geniti  susceptus  est  per  le- 
gitimum  matrimonium ,  et  secuta  in  utroque 
parente  pcenitentia,  ideo  maxime  dilectus  est , 
atque  vel  a  matre  ipsa  nutritus,velcoramipsa, 
cum  alii  extra  domum  et  a  nutricibus;  ac  proin- 
de  David  eumdem  summopere  dilexit,  utpote 
recuperata  jam  gratia  ,  ab  se  genitum  ,  regni 
successorem  ,  ac  de  quo  prolixe  tam  multa 
Deus  promiserat ,  et  vicissim  Salomon  gloria- 
batur  hoc  nomine,  quod  David  filius  et  esset  et 
diceretur. 

Myslice,  sive  allegorice,  Salomon  hic  reprae- 
scntat  Christum,  qui  fuit  tener  et  unigenitus 


Patris  aetcrni ,  ac  virginis  Mariae  Deiparoe  ,  ei 
unice  dileclus  et  subjectus ,  Lucae  2.  51.  Ila 
Galatinus,  lib.  2.  de  Arcan.  fitl.  cap.  5.  et  lib.  3. 
cap.  22.  qui  putat  hunc  esse  sensum  litteralem, 
sed  ex  dictis  liquet  esse  mysticum.  Porro  Chris- 
tus  proprie  fuit  unicus  Patri  coelesti ,  quia  ex  eo 
solo  genitus  ,  qua  Deus  et  Verbum ;  atque  uni- 
cus  matri  suae,  quia  qua  homo  ex  ea  sola  sine 
opera  viri  ex  Spiritu  sancto  conceptus  :  unde 
sicut  in  ccElis  est  a^rwp  ,  id  est  sine  matre  ; 
sic  in  terris  est  aTrar&jp  ,  id  est  sine  patre.  At- 
que  haec  fuit  causa  unici  et  singularis  amoris 
reciproci,  tumVirginis  in  Christum,tumChristi 
in  virginem  matrem;  amor  enim  filiorum  solet 
dividi  in  patremet  matrem,  ideoque  in  singu- 
los  minui:  atin  Christo  fuit  indivisus  et  collec- 
tus  amor  filialis;  unicus  enim  et  totus  tetendit 
in  solam  malrem,  quasi  ipsa  sibi  pater  esset  et 
mater  :  fuit  ergo  ingens  et  ardens.  Vicissim 
virgo  Deipara  ainorem  suum  in  filium  non  di- 
visit  cum  marito,  utpote  qui  nihil  ei  contulit , 
sed  totum  sola  possedit.  Fuit  ergo  et  ille  mag- 
nus  et  eximius,  quia  amore  materno  et  paterno 
quasi  mater  et  pater  dilexit  eum  ,  eum  ,  in- 
quam  ,  quem  sciebat  Deum  esse  aeque  ac  ho- 
minem  ,  ideoque  immenso  amore  redaman- 
dum.  Chrislus  ergo  fuit  tener  corpore  ,  quia 
molle  optimumque  habuit  corporis  tempera- 
mentum,  indeque  tenerum  et  flexilem  animum, 
ideoque  bene  disciplinabilem  ,  ait  Galatinus,  et 
omnis  sapientiae  capacissimum.  Rursum  Chris- 
tus  dicitur  tener,  qnia  in  eo  fuit  ineffabilis  pie- 
tatis  teneriludo  ,  etin  trunco  humanitatis  cle- 
menlissimae  divinitatis  insertio  ,  ac  fructuosa 
plantatio.  lpse  denique  legem  dedit  Judaeis  per 
Mosen,  Christianis  per  seipsum,  de  eaquedixit: 
lloc  fac,  et  vives ,  Lucae  10. 

h.    SlISCIPIAT     VERBA   MEA    COR    TUUM  ,    CUSTODI 

pr/ecepta  mea  ,  et  viVES.]  Pagnin.  ad  verbum 
Hebroea  vertit :  Futciat  vel  sustentet  eloquia  mea 
cortuum;  quod  Baynus  per  hypallagen  sic  ex- 
plicat,  q.  d.  Eloquia  mea  fulciant  cor  tuum  te- 
nerum  et  Iluctuans  ;  Septuaginta  :  Firmetur 
nosler  sermo  in  tuo  corde  ;  Chaldaeus  :  Appre- 
hendat  (Symmachus,  teneat)  verba  mea  cor 
tuum  ;  Syrus  :  Resideant  verba  mea  in  corde  tuo. 

Sunt  verba  non  Dei,  ut  vult  Chald.  et  Beda  , 
quasi  alludat  ad  colloquium  Dei  cum  Salo- 
mone  habitum,  3.  Reg.  3.  5.  sed  Davidis  ad  Sa- 
lomonem,  ut  patet  ex  dictis  ,  q.  d.  0  fili,  sus- 
cipe  monita  mea  auribus  non  lantum  corporis, 
sed  et  mentis ,  nec  tantum  suscipe,  sed  et 
firma,  ut  nunquam  excidant ,  nulla  tentatione 
elidantur.  Solent  enim  puerorum  phantasiae  et 
mentes  esse  vagae  et  iluidae  ,  ideoque  quod 
audiunt,  facile  effluere  et  excidere  sinunt:  In- 
quieta  est  ac  mobitis  juvenum  mens  ,  et  animus 
semper  fluctuat,  ait  Aristot.  2.  Polilic.  Firmare 
ergo  eam  jubet  anchora  constantiae,  constantis- 
que  amoris  et  timoris  Dei,  ut  haec  patris  et  sa- 
pientiae  documenta  constanter  retineat ,  eaque 
contra  parasitos  et  seductores  fulciat ,  id  est , 
tueatur  et  propugnet,  ne  ab  iis  se  seduci  et  in  vi- 
tia  abduci  patiatur. 

Custodi  prjECepta  mea,  et  vives,]  q.  d.  Si  cus- 
todieris  mea  praecepta ,  longaevus  eris  tum  vita 
naturae,  tum  vita  graliae,  tum  vita  gloriae  in  aeter- 
num.  UndeSyrus  vertit :  Custodi  proecepta  mea  et 
vitamet  tegem,sicut  pupiltamocuti ,  q.d.  Quanlum 
amas  vitam  tuam  ,  tantumamacustodiam  prae- 
ceptorum  meorum  :   quautum  amas  animam 


COMMENTARIA  1N  PROVI 

tunm,  taulum  ama  disciplinam  iiicain  :  qiiantum 
amasetcuitodii  pupillamoculitui,  tantuiii  ama 
ci  custodi  legem  meam;quia  haec  est  viia,  anima 
et  pupilia  ocull  tul. 

5.  POIIIDB   BAPIKIfTIAH  |  P088IDI  Pftl  m.MIAM  : 

NK  oiii,i\  iM.uiis  ,  NXQU8    DKCLIfHS    v  VEBBII  0BI8 

mi:i.j  Hebr.  nzp  kene  primo  signiOcat  eme  , 
eotnpara,acqutr0}  lecunao,  posside,  quiaemendo 
acquiritur  rei  ponenio ,  et  qnod  eminua  hoc 
possidumus.  i  nde  Vatablua  verlit:  Comparasa* 
pienliam  ,  eompara  intelligenliam  ,■  Pagninua  : 
BtM  sapuntiam  ,  enu  inteiligentiatn,  Sensui  ergo 
esl:  Gompara  tii>i  sapientiam  praclicam,  sive 
prudentiam  etvirlulem,  omnium  opum  pretio 
et  oiiiiiiuin  rerum  dispendio ;  ipsa  enim  omne 
pretium,  omnemque  jacturom  k)hge  superat. 
At  cinn  comparaveris ,  Qrmiter  eam  reline  et 
poaaide ,  ut  nullis  blanditiis ,  promissis ,  minis. 
lerroribus  sinas  eam  libi  eripi  ,  juxta  iliud 
cap,  '23.  "23:  Verilatcm  cmc  ,  ct  nolivendere  sa- 
pientiam  ;  omnia  enim  bsec  spectant  ad  perse- 
verantiam  et  constautiam  in  sapienlia  et  virtute, 
ideoque  Noster  oplime  veriii,  passide  ;  posside 
enim  per  metalepsin,  primo  ,  idem  est  quod 
eme,  acquire,juxta  illucl  Evce  Genes.  k.  1 :  Pos- 
sedi,  id  c>t  acquish  i,  kominem  ( Cain  liliuni  |  per 
Deum.  Secundo,  posside  proprie  idem  est  quod 
emendo  occupa,  deline,  posside  ,  q.  d.  Omni 
studio  cura  ut  acquiras et  possideas  sapienliam 
tanquain  reui  summi  prelii,  perinde  ac  mer- 
cator  salagit  einere  ei  possidere  merces  pre- 
tiosas. 

Iforal.  iiic  disce  parenles  debere  filiis  magis 
providere  de  sapientia  et  virtute,  quam  de  opi- 
luis  ei  praediis.  Mundani  faciunt  contrarium  , 
ideoque  errant,  el  liliis  pessime  consulunt.  Quid 
enim  prosunt  opes  bomini,  qui  nesciteis  bene 
uli,  imo  cui  sunt  inslruinenla  superbice,  gulce, 
luxurisePQuid  hoc est aliud quam  dare  gladium 
insipienli  el  furenti ,  quo  in  aliorum  et  suam 
ipsius  necem  rual?  Um\e  in  praeposteram  banc 
parenlum  curam  graviter  invebilur  S.  Basilius, 
Prosperet  alii. 

6.  NK  DIMIITAS  KAM  ,  KT  CUSTODIKT   TE   :    DILIGE 

kam,  kt  consekvabit  tk.J  Sepluag.  et  adhcBrebit 
tibi;  Cbald.  et  protegel  le  ;  Syrus,  ut  Uberet  te  ; 
Sanctus  Hieronymus,  epist.  2.  adNepotian.  et  ap- 
prckendet  le ;  iclem  in  cap.  18.  Ezecb.  sic  legit : 
Ama  illam  ,  et  amplexabitur  le  ;  dilige  illam,  et 
cuslodiet  le ;  Arabicus  :  Concupisce  iliam ,  et  luta- 
bitur  te.  David  quasi  sollicilus  pater  idem  iden- 
tidem  repelit,  aliis(|ue  et  aliis  verbis  inculcat 
filio,  quasi  rem  summi  momenli,  in  quo  ejus 
ielicitas  omneque  bonum  silum  sit,  q.  d.  Sa- 
pientiam  quasi  sponsam  indissolubili  matrimo- 
nii  vinculo  tibi,  6  fili  ,  copula,  nec  des  ei  libel- 
lum  repudii,  uteam  dimittas  ;  ita  vicissim  ipsa 
tibifida  erit  firmiterque  adbaerebit,  imo  abom- 
nibus  malis  culpc-eel  pociKe  proteget,  et  in  omni 
bono  conservabitte.  Secusfaciuntspons.e  homi- 
num,  quae  s.epe  sponsos  deserunt,  et  ad  adulte- 
ros  transeunt ;  aut  si  in  tide  perstent,  sponsos 
non  alunt  neccustodiunt ,  secl  ab  iis  aluntur  et 
cuslodiuntur. 

7.  Principium  sanentle,  posside   (  Baynus  , 
possidere,  et  sic  verti  potest  ex  Hebraeo)  sapien- 

TIAM  ;    ETIN  OM.M  POSSESSIONE  TUA,  ACQUIUE   PRU- 

dentiam.  J  Hajc  verba  in  speciem  videntur  esse 
contraria  et  conlinere  antilhesin  :  possessio 
enim  sapientiae  non  est  principium,  sed  finiset 
complemenlum  sapienliae.  Quocirca  Tigur.  ex 


RBJA  SAI.OMOMS.  Cap.  IV.  05 

Hebrsfto  sic  vertit  :  Ante  omnem  cognltionem 
eompara  lapimtUxm;  Valabl.  Princlplum  $apu  » 
thi- ,  compara sapientiam ;  Syrui  el  GhalcL  Initio 
sapientia  compara  eaplsntlam  ;  Hei>r«  ad  verbum 
babent  :  Principlum  $apientin  eme,  vel  postlde  in- 
telligentiam. 

Igttur  primo ,  ri  posslde  potest  accipl  In  actu 
inchoaio,  vel  deitioato,  q.  d.  Principium  lapien- 
ti;e  csi  possidere,  id  esi  comparare  lapientiam, 
puta  tliamemere,  illi  itudero,  lliam  audire,  me- 
ditari ,  ut  iic  eam  acquirai  et  ponideai,  juxta 
illud  Sapient.  <>.  vera.  18:  Inltium UUus  (sapien- 
liae)  vcrissimacst  disciplina?  concupiscenlia  ,  q.  <|. 

Tunc  sapere  incipiea  ,  cumeam  amare  et  pro- 
sec|ui,  lilique  vacare  et  siuderc  cceperis.  Sic 
enim  se  explical  subdens:  Et  in  omni  possessione 
tua,  acquire  (bebr.  cst  ideni  verbuin  n:p  kene, 
(juod  paulo  ante  Noster  vcrtit,  posside  )  pruden- 
liam,  q.  d.  Principium ,  via  et  modus  acqui- 
rendi  sapientiam  et  veritatemest,  si  omni  stu- 
dio,  omni  conatu,  omni  pretio,  etiamsi  omnes 
tuas  opes  impendere  deberes  ,  sludeas  eam  libi 
compaiare.  Sic  ait  Seneca  :  Magna  pars  boni  est 
vclle  jieri  bonum.  Ila  Dionys.  Jansen.  Hugo,  Ca- 
jetanus  et  alii.  Sensus  ergo  est ,  q.  d.  Princi- 
pium  sapientias  non  est  arida  speculatioetcon- 
templalio  sapienti.e,  sed  sapida  voluntas  et  stu- 
diosus  conatus  acl  sapientiam,  ut  scilicet  limore 
Domini ,  qui  etiam  principium  est  sapienlice  , 
commoli,  omni  via  et  modo  enitamur  acl  sa- 
pienliam  acquirendam. 

Secundo,  alii,  q.  d.  David  ad  Salomonem  : 
Principium  sapientice  esteam  mente  concipere, 
comprehendere  ct  possidere  ;  incle  enim  lict 
ut  suo  lemporeeam  opere  exerceat.  Tu  ergo  , 
o  lili,  jam  nunc  a  teneris  eam  menli  imprime  , 
ut  grandioretrex  factus  eamexsequi  ,  ac  juxta 
eam  vivere  et  gubernare  queas.  Aut,  ut  Baynus: 
Sensus,  inquit,  pioverbii  est:  Sapientiae  primam 
curam  habe  ;  et  non  ,  ut  inquit  ille  :  Qiuerenda 
pecunia  primiun,  virtus  post  nummos.  Et  in  omni 
possessione  acquire  prudentiam,  ut  nihil  velpos- 
sidere  velis,  vel  discere  quod  a  prudentia  fue- 
rit  alienum.  Aut,  utidem,  q.  d.  In  principio  sa- 
pientiae  posside  et  disce  sapientiam  ab  aliis  , 
juxta  illud  Jacobi  1  :  Sit  autem  omnis  komo 
veiox  ad  audiendum.  Et  postea  eris  magis  ido- 
neus,  ut  rcs  omnes  cum  inlelligentia  et  pruden- 
ter  tractes  et  tuopte  ingenio  intelligentiam  au- 
gebis. 

Terlio,  noster  Salazar  sic  exponit ,  posside  vel 
eme  sapientiam ,  hoc  est,  conjugio  tibi  copula 
sapienliam.  Olim  enim  nupliaj  fiebant  coemp- 
tione ,  qua  sponsus  sponsam  cum  parentibus 
certo  pretio  coemebat ,  uti  Osee  emit  Gomer  , 
cap.  3.  2  :  Fodi ,  inquit ,  id  est  emi ,  eam  milii 
quindecim  argenteis.  Jam  conjugio  copula,  icl 
est,  arctissime  tibi  adstringe  sapientiam  et  vir- 
tutem ,  ut  ab  ea  divelli  te  non  sinas.  Unde  sanc- 
tus  Auguslinus  hoc  spiritale  conjugium  reprce- 
sentatum  in  connubio  Adae  cum  Eva  censet  1.  2. 
de  Gen.  contra  Manich.  cap.  13  ;  de  illo  enim 
dictum  est  Gen.  2:  Hoc  nunc  os  de  ossibus  meis  , 
et  caro  de  carne  mea.  Os  de  ossibus  ,  ait ,  for- 
tasse  propter  fortitudinem  ,  et  caro  de  carne  prop- 
ter  lemperantiam.  Ilce  namque  dua?  virtutes  axl 
inferiorem  animi  partem  ,  quam  prudentia  ratio- 
nalis  regit,  docentur  pertinere. 

Quarlo,  pro  principium  hebraice.  est  rPtiJNI 
rescit ,  grcece  «px™,  quod  tam  summam  ,  ca- 
put ,  priucipatum ,  quam  principium  significat 


84 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IV. 


q.  d.  Principatus  sapientiae  situs  est  in  pos- 
sessione  sapienliae:  primas  in  sapienlia  tenebis, 
si  cures  ut  eam  possideas  ;  summa  perfectio  et 
complementum  sapientjae  consistit  in  ejus  pos- 
sessione. 

Quinto  ,  q.  d.  Sapientia  et  virtus  sita  est  non 
in  ejus  leciione  ,  auditione  ,  speculatione  , 
sed  in  ejusdem  occupatione  et  possessione  ; 
si  ergo  eam  coeperis  possidere,  habes  princi- 
pium  sapientiae :  si  in  possessione  ejus  progres- 
sus  fueris  ,  eamque  dilataveris  ,  quantum  in 
possessione ,  tantum  quoque  in  sapientia  pro- 
gredieris  :  si  eam  plane  possederis,  habebis 
pariter  plenam  et  perfectam  sapientiam ;  porro, 
haec  possessio  sita  est  in  usu  et  praxi  sa- 
pientiae,  sive  virtulis.  Is  enim  habet  et  pos- 
sidet  viriutem ,  qui  eam  exercet ,  ac  ea  uti- 
tur:  virtus  enim  sita  est  inejus  usu,  praxi  et 
exercilio. 

Summa,  sensusest,  q.  d.  Virtus  non  consistit 
in  ejus  cognitione  vel  speculatione  ,  sed  in  ejus 
exercitio  et  praxi  :  quantum  enim  eam  exer- 
cueris ,  tantum  ejus  possidebis.  Simili  pbrasi 
quis  dicat :  Principium  opulentiae  est  possidere 
opes.  Principiumhonoriseslpossiderehonores. 
Sic  ergo  haec  sententia  consentit,el  in  re  eadem 
est  cum  illa  ,  cap.  1.  7  :  Timor  Domini  princi- 
pium  sapientice ;  quia  timor  Dei  insligat  ut  com- 
pares  et  possideas  sapientiam  ■,  id  est  virtutem. 
Quare  initium  timoris  est  profectus  sapientiae  et 
virtutis:  profectus  timoris  est  initium  sapienliae 
et  virtutis;  complementum  timorisestcomple- 
mentumsapientiaeelvirtutis.  Videdicta  c.l.  v.  7. 

Denique  Hebraea  ad  verbum  sic  habent :  Prin- 
cipium  ckoclima  y  id  est  sapientim  ,  eme ,  vel 
posside  bina,  id  est,  intelligentiam  vel  pruden- 
tiam ;  et  sic  legunt  aliqui  Codices  Latinae  Vul- 
gatae  editionis  manuscripti ,  quod  sic-exponas : 
Si  vis  adipisci  veram  sapientiam  ,  non  specu- 
lativam,  sed  practicam  ,  compara  tibi  pruden- 
tiam  agendorum  ;  haec  enim  est  vera  ,  imo 
ipsissima  sapientia,  quam  hic  depraedico.  Hic 
sensus  aeque  ac  primus,  quartus  et  quintus  prae 
caeleris  videntur  litterales  et  genuini. 

Tropolog.  Baynus,  q.  d.  Priusquam  studio  sa- 
pientiae  indulgeas  et  contemplationi,  da  operam 
ut  sapientiam  illam  ,  quae  in  moribus  et  inte- 
grilale  vitae  consistit ,  acquiras  :  Martha  enim 
ducit  ad  Mariam  ,  vita  activa  ad  conlemplati- 
vam.  Qui  enim  illico  inire  volunt  contemplati- 
vam ,  anle  sedaias  passiones  per  labores  vitae 
aclivce  ,  perinde  faciunt  ut  qui  Rheloricam 
discere  voluntnon  praemissa  Grammatica;  unde 
S.  Sabas  :  Si-cut ,  inquit,  flos  fructum  anlecedit , 
ita  vita  coznobilica  anachoreticam.  Ita  refert  Cy- 
rillus  in  Vita  S.  Joannis  Silenliarii. 

Anagog.  Lyran.  Principium  ,  inquit ,  sapien- 
liae  possidendae  in  patria  coelesti  est  possessio 
sapientiae  in  via ,  puta  in  hac  vita. 

Symbolice  aliqui,  q.  d.  Principium  sapientiae 
est  possidere  vel  comparare  sapientiam,  id  est 
doctorem  sapieniiaeet  magistrum  ,  qui  te  eru- 
diat  etdoceat,  sine  quo  nunquam  sapientiae 
sive  virtulis  et  perfectionis  peritus  evades  :  ars 
enim  haec  sublimis  et  divina  sine  doclore  non 
discitur. 

8.  ARRlPE  ILLAM  ,  ET  EXALTABIT  TE  :  GLORIFICA- 
BERIS    AB    EA  ,     CUM    EAM    FUERIS     AMPLEXATUS  ,  ] 

id  est ,  cum  eam  intra  ulnas  tuas  et  gremium 
strictiore  tenebis  complexu ,  ait  &  Hieron.  in 
Eccles.    cap.    3.  Pro    arripe  illam ,  Hebr.  est 


PiSdSd  salselelia ,  quod  proprie  significat  : 
Sterne  illi  viam  ,  aggesto  aggere  sive  terrae  cu- 
mulo  viam  illi  eleva  et  complana  ,  eleva  et 
exalta  illam  ;  inde  enim  rnriD  solela  vocatur 
agger,  vallum,  terra  aggesta  in  cumulum.  Unde 
psal.  67.  versu  5  :  nmjn  MlS  T)D  soUu'Ja- 
rocheb  baarabot ;  quod  Noster  vertit  :  llerfacittt 
ei  qui  ascendit  super  occasum.  R.  Abraham  ,  Ma- 
rinus  et  alii  vertunt  :  Elevate  vel  slernile  viam 
equitanti  in  cccIqs.  Septuag.  hoc  loco  verlunt  : 
■Ktpixxpaxuaov  aur>jv ,  idest,  aggeribus  circumda\e 
circumvalla  illam ,  idest  firmissime  illam  retine 
et  communi.  Hinc  MaximusCent.  5.  cap.  OEco- 
nom.  cap.  83.  legit:  Obside  eam ,  et  exallabit  te. 
Sicut  enim  milites,  obsidendo  urbem  ,  eam  ca- 
piunt,  ejusque  spoliis  ditantur  :  sic  pariter  qui 
obsident  sapienliam,  ejusopibus  locupletantur 
et  exaltantur.  Symmachus:  Porla  eam ;  Aquila  : 
«vaiaSs  ,  idest,  suscipe,  arripe,vel  retine  eam; 
Chaldceus  :  Dilige  eam  ;  Pagninus  :  Exalta  illam, 
et  exallabit  te  ;  alii :  Aggera  et  contumula  illarn ; 
Tigur.  Evehito  ipsam ,  et  evehet  *e;R.  Abraham  : 
Lauda  illam;  alii:  Calca  iUam,\&  est  assidue  il  - 
lam  lere  ,  preme  et  versa  :  nSo  sala  enim  sig- 
nificat  calcare ;  a  sala  autem,  SSd  salal  (  unde 
*iSd  sollu)  subindesua  tempora  mutuatur. 

HincelR.  Levi  sic  exponit :  Si  iter  facias  sa- 
pientiae  ,  et  incedas  assidue  in  lege  ,  honorem 
tibi  conciliabit.  Et  R.  Salomon  :  Perscrutare  il- 
lam,  inquit,  diuturnoque  sludio  in  illa  immo- 
rare ,  ut  minutissima  quaeque  pensites  ;  sicot 
cum  quis  vindqmiae  reliquias  vesiigans ,  hinc 
indeque  discurrit  ad  racemos  praetermissos  as- 
portandos.  Apud  Thalmudislas  salsel  significat 
crines  discernere  et  examinare.  Baynus  vero 
explicat  ut  sint  haec  verba  Davidis  ad  Salomo- 
nem ,  q.  d.  Sterne  iter  sapientiae ,  et  fac  ei  ex- 
peditam  et  sublimem  viam,  ut  possit  facile  va- 
gari  per  regnumtuum,  etipsa  exaltabitte  ;  He- 
brreum  enim  salseleka  significat  viam  sapieniiae 
et  virtutisesse  arduam  et  excelsam,  ac  proinde 
sternendam  illi  cum  labore,  elevatione  el  con- 
tenlione  corporis  el  animi.  Loquilur  de  sapien- 
tia  quasi  de  sponsa  nobili  ,  imo  regina ,  cui 
proinde  via  sit  slernenda  et  complananda  , 
ut  per  illam  curru  vehatur  et  deducatur  in 
domum  sponsi,  puta  ejus  qui  eam  amat  et 
ambit. 

Nosternon  ad  verbum  ,  sed  ad  sensum  ver- 
lit :  Arripe  ;  ut  primo  significet  magno  deside- 
rio  et  studio  prosequendam  esse  sapientiam , 
ut  non  tam  rogetur  quam  rapiatur.  Secundo ,  ut 
significet  eam  arcte  menti  copulandam  esse  : 
arripere  enim  est  ad  se  rapere.  Terlio  ,  ut 
significet  eam  firmiter  tenendam  et  custodien- 
dam  ;  quod  enim  rapimus,  hoc  firmiler  strin- 
gimus  ,  ne  quis  acmulus  vel  hostis  nobis  eri- 
piat.  Itaque  ™  arripe  sapientiam  in  re  idem  est 
cum  eo  quod  praecessit ,  posside  sapientiam  ; 
sed  modum  possidendi  suggerit,  scilicet  rap- 
tum  ,  sicut  Romani  Sabinas  virgines  rapuerunl 
in  uxores.  Undequarto,  to  arripe  significat  vini 
adhibendam  ad  consequendam  sapientiam  et 
virlutem  ob  concupiscentias  nostras,  quae  illi 
reluctantur ,  juxta  illud  Chrisli :  Regnum  ccelo- 
rum  vim  patitur,  et  violenti  rapiunt  illud  ,  Matlh. 
11.12.  Unde  Hugo:Arripeillam,  inquit,  hoc  est 
ad  te  rape  instar  rapacis  avis ,  puta  accipitris  , 
quae  in  praedam  nobilissimam  totis  viribus  in- 
volat,eamque  invadit,  ut  comprehendat;  atu 
tanquam  praedo  violenta  manu  illam   capta. 


COMMENTARIA  IN  MOVERBIA  SALOMONIS.  Cnp.  IV. 


95 


Oninto  ,  rb  arripc  ilgnlQcat  velocititem  ,  q.  (1. 
Feitloi  id  illam,  procurre  ail  lllam ,  IdtoIi  id 

illam.  Ila  Lyran.  Adeo  ainari  et  ambiri  vull  sa- 
pieotla. 

Porro  versionem  Scptuag.  ita  expiloit  anctor 
Catenw  Graecorum  :  Ctrcmmda  iliam  aggarlbtu  , 

nit ,  iior  est  ,  jugi  dlvlnarum  scripturarum  usu 
ct  mcdttatione  ittam  coulirma  ;  nec  vnim  ut  sa- 
piens  tii  sal  cst  sapicntiam  amare,  aut  obitcr  illam 
dcgustassc,  scd  magna  prteterea  opus  estcustodia 
et  cura  ,  nc  ,  quam  comparasti  ,  dcnuo  amittas. 
Aggerem  aatcm  seu  caltum  ,  morales  virtutes 
hoc  loco  vocat  :  itUv  cnim  sunt  qu(D  menlcm  ad 
J)i  i  rognilionem  sublevant  ,  eamdemque  ab  omni 
advcrsilatc propugnant.  Undeexhoc  locoS.  Isido- 
rus,  I.  ,">.  Sentent  cap.  9,  docet  sapienliac  siu- 
dioso  necesaariam  ease  assiduam  S.  Script.  lec- 
lionem  :  Kemo  ,  ail,  potest  sensum  S.  Script. 
cognoscerc  nisi  legcndi  familiaritale  ;  idque  lolo 
capite  variis  ralionibus  et  simililudinibus  de- 
monsirat. 

Et  exaltabit  te,  ]  tum  in  praesenti  vita ,  uti 
exallavit  Salomonem  ,  tum  io  fuiura.  Undc 
Glossa  qnsdam  Hebraeorum  paraphrastice  sic 
explicat  :  Et  dcducct  te  equitantem  in  coetos. 

GLORIFICABKRIS    AB   EA,    CUM    EAM    FUERIS    AM- 

plexatus.  ]  Septuag.  Ilonora  eam ,  ut  le  am- 
plexetur  ;  Cbald.  Amplexare  eam ,  ut  glorificet 
te ;  Syrus  :  Ut  te  honore  excolat.  Est  enim  reci- 
proca  sapieutiae  et  studiosi  amplexalio  ,  aequc 
ac  glorilicatio  ;  sponsus  enim  sua  bona  in  con- 
nubio  communicals  ponsae,  et  sponsa  vicissim 
sua  communicat  sponso.  Ouare  si  amplexe- 
ris  sapientiam  ,  illa  vicissim  amplexabitur  te ; 
ai  eam  glorifices  ,  illa  vicissim  glorifieabit  te  : 
Cum  eam  fueris  amplexatus  duobus  brachiis  actio- 
nis  et  contcmplationis ,  ait  Hugo.  Idipsum  sibi 
exoptat  S.  Hieron.  praefat.  in  2.  lib.  Comment. 
in  Amos  ad  Pammacbium  :  Pammachi ,  ail, 
cano  jam  mecum  capke  impetra  mihi  d  Do- 
viino  ,  ut  comitcm  mi;u  habere  merear  sapien- 
tiam  ,  de  qua  scriptum  est  :  Ama  illam  ,  et 
servabit  te  ;  honora  illam ,  el  amplexabitur  te  , 
ut  ipsa  adjuvante  et  socia  coeptum  in  Amos  opus 
expleam.  ldem  nos  quoque  optamus  et  oramus. 
9.  Dabitcapiti  tuo  augmenta  gratiarum,  et  co- 

RONA  1NCLYTA  PROTEGET  TE,  illStar  SCllti  Vel  pOtillS 

galeae.  Hebr.  Dabit  tibi  copulam  gratia?  ("Cajetan. 
Societatem  gratice)  et  diademate  decoris  cinget  te; 
Septuag.  Ut  det  capili  tuo  coronam  gratiarum  , 
corona  autem  deliciarum  (  Aquila  ,  gloriationis  ; 
Symmacb.  giorix;  Theodol.  decoris  )  proteget  te; 
Cbald.  Ponet  in  capite  tuo  pulchritudinem  gratia?, 
corona  decoris  erit  super  te;  Syrus  :  Ponet  in  ca- 
pite  luo  pulchritudinem  charitalis  ,  et  in  corona 
laudis  saturabit  te  ;  S.  Hier.  in  cap.  hh.  Ezech. 
legit :  Coronam  gratiarum  suscipietvertex  tuus  ; 
per  eamque  intelligit  cidarim  sacerdotalem  ; 
Tigur.  Dabit  capiti  tuo  additamentum  (  Pagnin. , 
conjunctionem  )  gratia?  ;  Vatablus  :  Ssrtum  ele- 
gans ,  et  muniet  temagnifice corona  ;  Salomonem 
secuti  Arabes  :  Scientia  ,  inquiunt,  est  diadema 
puero ,  et  intellectus  torques  aureus.  Per  coronam 
gratiarum  ,  inquit  auctor  Catenae  Graec. ,  virtu- 
tum  catenam  ,  divinorumquechrismatum  con- 
geriem  accipe  ;  per  voluptatis  autem  diadema 
divinae  cognitionis  ornalum  ;  licet  alii  haec  duo 
proeodem  accipiant ,  ut  rb  et  significet ,  id  est , 
de  quo  mox. 

Sensus  est ,  q.  d.  Si  sapientiam  amplexatus 
fucris ,  illa  dabit  tibi  cumulos  gratiarum  ,   iis- 


que  quasi  COrOM  oiuabit,  aeque  10  prOtegftt  lc 

cootra  omoei  tentalionei  el  bomlnura  loauliui ; 

conciliabit  cniin  libi  gratiMO  non  l.uiluiu  Iiouji- 

nuin  ,  iedei  Dii ,  ab eoqoe Impetrabit omoem 

gialiam  et  viilulcin  ,  quibui  quasi  corona  pul- 

cherrima  redimitui ,  gratioiui  sis  et  ipecioaui , 

icqui;  ac  robustus  et  iuclylus  iu  cOOipeCtu  Dei  , 
Angelorum  el  bominiun,  tum  peigratiam  in 
hoc  lecuJo  ,  tum  per  gloriam  ln  futuro.  lgitur 

Jn  n^lS  liviat  chen  ,  idesl,  copula  gralia:  (  quod 
[osler  vertil  ,  augmenta  gratiarum  )  accipi  po- 
teit,  ut  sil  idem  quod  diadema  decoril ,  live 
corona  inctyta  ;  quia  sicut  in  corona  aniiulus 
annulo,  llos  Uori ,  aurum  auro  copulalur  <i  in- 
neclilur  ,  sic  et  in  sapientia  ac  virlute  una  lex 
alleri ,  una  virlus  alteri,  una  actio  honesia  al- 
teri  continua  seric  copulatur  et  innectitur, 
ut  faciant  coronam  et  catcnam  ,  imo  coro- 
nidem  omnium  virtuium.  Bursum  faciet  sa- 
pientia  ut  in  virtutibus  quotidie  augearis  et 
crescas ,  itaque  coronain  hanc  tuam  augeas  , 
expolias  ,  perplectas  ,  ejusque  orbem  con- 
summes. 

Porro  corona  hoec  erit  multiplex  ;  primo  enim 
dabitur  tibi  quasi  sapientiae  doctori  laurea  doc- 
toralis  ;  secundo  ,  quasi  eximio  in  omni  virtuto 
dabitur  tibi  laurea  virtutis  ;  tertio,  quasi  viclori 
passionum  tuarum  dabitur  tibi  corona  triuin- 
phalis  ;  quarlo,  quasi  sponso  ,  qui  sapientiam 
quasi  sponsam  tibi  dcspondisti  ,  dabitur  libi 
corona  nuplialis.  Olim  enim  sponsi  el  sponsae 
coronabantur  (  ut  ctiamnum  fit  )  juxta  illud 
Isaiae  61„  10  :  Quasi  sponsum  decoralum  corona. 
Et  Cantic.  3.  11 :  Egredimini  et  videte  ,  filice  Sion, 
regem  Salomonem  in  diademate  quo  coro  navit 
illummater  sua  in  die  desponsationis  itlius  ,  et  in 
die  Ixtilice  cordis  ejus  ;  quinto  ,  dabitur  libi  co- 
rona  regni ,  ut  quasi  rex  per  sapientiam  non 
tantum  te ,  sed  et  totum  regnum  pie  ct  sapienter 
administres.  Has  omnescoronas  per  sapientiam 
adeptus  est  Salomon  ,  ac  adipiscitur  quilibct 
sapienliae  et  virtutis  studiosus.  nex  enim  evadit, 
eliamsi  privatus  et  paupersit  ,  tum  quia  regit 
regnum  animae  suae  ,  tum  quia  alios  dirigere 
novit ,  tum  quia  regnum  aeternum  adipiscetur 
per  illam.  lta  mendicus  ille  sapiens  apud  Taule- 
rum  interrogalus  quis  esset  ,  respondit  :  Rex 
sum;  ubi  est  regnum  tuum  :  In  anima  mea.  Sic 
enim  externos  et  internos  sensus  meos  regere 
novi ,  at  cuncta?  vires  animce  mece  mihi  subditce 
sinl.  Quod  profecto  regnum  cunctis  mundi  hujus 
regnis  prcestantius  esse  nullus  ambigit.  Fuse  hoc 
ejus  colloquium  enarravi ,  Bom.  12.  2.  in  fine. 
Plura  de  hac  corona  dixi  cap.  1.  9.  et  Eccl.  11. 
22.  et  cap.  6.  32. 

Moral.  disce  hic  quanta  sit  sapientiae  et  vir- 
tutis  praestantia  ,  quae  sui  studiosis  honorem 
plusquam  regium  et  imperatorium  pollicetur. 
Nam  ,  ut  ait  noster  Alvarez  de  Paz  de  dignit. 
perfect.  lib.  U.  p.  3.  cap.  32.  Mundana  nobilitas 
hominem  ad  tempus  ,  sanctitas  in  aeternum 
exaliat.  Nobilitas  amicum  regum  ;  perfectio  Dei 
amicum,  et  Angelis  parem  constituit.  Illa  se 
amplectentes  curis  et  negotiis  laboriosis  one- 
rat ;  haec  quia  sine  onere  magnos  facit ,  se  com- 
plexantes  glorificat.  Illa  capiti ,  id  est  menli  , 
nobiliumsolet  per  occasionem  addere  augmen- 
tum  vitiorum  ;  nam  ex  nobilitate  superbiunt, 
et  in  omnia  illa  vitia  impingunt,  quorum  est 
superbia  principium  ;  haec  perfectorum  menti- 
bus  addit  quotidie  augmentum  donorum ,    ac 


96 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IV. 


spirilualium  gratiarum  ,  quia  ex  perfectione  se 
dejiciunl  ,  et  illas  virtutes  assequuntur  ,  quae 
humilitati  semper  adhaerent.  Nobilitas  denique 
corona  insidiante  circumdat ;  quia  multi  nobi- 
libus  invident ,  multi  prosperitali  eorum  acdi- 
vitiis  insidiantur  ;  at  perfectio  cingit  capita  per- 
fectorum  corona  protegente  ;  omnes  enim  per- 
fectofamulantur,  et  necessaria  subministrant ; 
et  tantum  abest  ut  eum  laedant ,  quod  ad  ipsum 
ut  ad  asylum  confugiunt ,  et  sui  ipsorum  adju- 
loremprofitentur.  Idipsumpraeclaredocetsanc- 
tusBasilius  praefat.  in  Ascetica. 

10.  Audi  ,  fili  mi  ,  et  suscipe  ( Chald.  suscipe  a 
me  ,   qui  sum  rex  et  doctor  sapientissimus  ) 

VERBA  MEA.  ,  UT  MULTIPLICENTUR  TIBI  ANIN'1  VITvL.  ] 

Hucusque  fueruntverba  DavidisadSalomonem, 
nunc  Salomon  eadem  sapientiae  studioso  suis 
verbis  confirmat  et  inculcat.  Annos  vitce  intel- 
lige  lum  praesentis  Judasis  promissae  ,  tum  aeter- 
nee  fidelibus  sapientibus  ,  id  est  Sanctis  ,  prae- 
paralae.  Vide  dicta  cap.  3.  16.  Praeclare  S.  Aug. 
serm.  90.  de  temp.  tres  assignat  vias  ad  vitam 
et  coelum  ,  scilicet  bonam  cogitare ,  bonum  di- 
cere  ,  et  bonum  facere  ;  tres  pariter  ad  mortem 
et  gehennam  ,  scilicet  malum  cogilare ,  malum 
dicere ,  et  malum  facere.  EtS.  Ambros.  serm.  1U. 
de  Natal.  Martyr.  :  JSotas  ,  ait ,  mihi  fecit  Domi- 
nus  vias  vilce  ,  cum  me  docuit  fidem  ,  misericor- 
diam  ,  juslitiam  ,  castitatem  ;  his  enim  itineribus 
pervenitur  ad  salutem.  Unde  Septuag.  hic  ad- 
dunt :  Ut  fiant  tibi  mulicevice  vitce ,  id  est ,  multae 
honestae  actiones  ,  quae  ad  veram  Dei  cognitio- 
nem  vitaeque  immortalitatem  ducunt  ,  inquit 
auctor  Catenae  Graec.  qui  et  addit :  Vita,  inquit, 
tria  significat ,  nempe  vitae  tempus  ,  vitae  insti- 
tutum ,  vitae  alimentum. 

11.  Viam  sapienti^emonstrabo  tibi.  (  Septuag. 
doceo  te  ;  Aquila  ,  deduxi  te  ;  Tigurin.  dirigam 
te  ;  Vatabl.  docebo  te  per  viam  justitice  incedere  ) 
ducam  te  per  semitas  jEQUitatis.  ]  Hebr.  incedere 
te  faciam  in  orbitis  rectitudinis ;  Septuag.  rectis  ; 
Aquila  ,  in  tramilibus  rectitudinis.  Vice ,  sive  se- 
mitce  et  tramiles  ,  sunt  ad  virtutem  aditus  ,  quo- 
rum  principium  fit  sapientice  acquisitio ,  ait]Nys- 
senus  orat.  2.  contra  Eunomium.  Chald.  et 
Symmach.  in  semita  recta ;  Pagnin.  calcare  te 
feci  semitas  rectas.  Semitce  ergo  cequitatis  sunt 
semitaeaequabiles,  planae  ,  rectae  ,  sinescopulis 
et  lapidibus  ;  ut  scilicet  nusquam  impingas. 
Tales  sunt  semitae  sapientiae  et  virtutis.  Vide 
dicta  Isaiae  26.  7. 

Porro  auctor  Catenae  Graecor. :  Sapientiae  or- 
bitae  ,  inquit,  suntviae,  quae  de  uno  bono  ho- 
nestoque  opere  deducuntad  aliud  ;  unum  enim 
opus  viam  sternit  el  invitat  ad  aliud  ,  una  vir- 
tus  ad  aliam ,  q.  d.  Ostendam  tibi  quomodo  in 
via  virtutisnunquam  consistere,  sedcoutinuos 
progressus  facere  debeas. 

12.  QUAS   CUM    INGRESSUS  FUERIS  ,     NON    ARCTA- 

buntur  (  Syrus  ,  non  nutabunt  ;  Symmach.  non 
tribulabuntur  ;  alii ,   non  slringentur  )  gressus 

TUI,  ET  CURRENSNON  HABEBIS  OFFENDICULUM.]  Sep- 

tuag.  non  concludentur  tui  g?*essus  ;  si  autem  cu- 
curreris  ,  non  laborabis  ,  vel  non  fatigaberis  ; 
Aquila  ,  non  scandalizaberis  ;  Syrus  ,  non  offen- 
des;  alii  ,  non  impinges ,  non  corrues.  Explicat 
sapientiae  sive  virtutis  semitas  aequitatis ,  id  est, 
planas  et  aequabiles,  q.  d.  Adeo  plana  et  ex- 
pansa  est  virtutis  planities  ,  ut  in  ea  pedes  et 
gressus  tui  arctari  ,  vel  in  saxa  impingere  ne- 
queant,  sed  per  eam  velut  aequor  porrectum 


tolis  viribus  procurrere  possis  ,  sine  ullo  offen- 
diculi  metu  vel  periculo  ;  qui  enim  gressus  suos 
ob  arctam  aut  scopulosam  viam  prolendere  ne- 
quil ,  parum  abest  quin  cadat,  aitR.  Salomon. 
Licet  enim  incipienti  sit  arcta  salutis  et  virlutis 
via  ,  ut  ait  Christus  ,  Malth.  7.  1Z| ,  si  nimirum 
libertalem  carnis  et  concupiscentiae  spectes  ; 
hanc  enim  virtus  stringit  et  arctat ;  tamen  si  in 
ea  progrediaris  et  constanler  pergas,  senties 
eam  complanari  et  exporrigi ,  nec  in  ea  arcta- 
buntur  gressus  tui ,  ita  ut  arctando  collidantur  , 
impingant  aut  laedantur  ;  sed  ad  maxima  com- 
moda  ,  ac  ad  veram  libertatem  conscientiae  et 
gloriae  laetus  alacerque  recta  etvelociter  decur- 
res  ,  dilatatus  etcorroboratus  tum  per  assiduum 
virtutis  exercitium  ,  et  bonam  bene  agendi 
consuetudinem  ,  quae  quasi  in  naturam  vertitur, 
lum  per  suavitatem  gratiae  ,  et  ilabra  consola- 
tionum  ,  quas  tibi  aspirabit  Spiritus  Sanctus. 
Vide  dicta  cap.  2.  v.  9;  quare  cum  Psalle  canes  ; 
Viarn  mandatorum  tuorum  cucurri ,  cum  dilatasli 
cor  meum  ,  psalm.  118.  ,32.  Igitur  exercilium 
virtulis  vires  spiritui  majores  continuo  addil  , 
puta  habitum  et  gratiam  ,  indeque  facilitatem 
majorem  ,  quibus  fit  ut  is  non  delassetur  ,  sed 
novum  majusque  currendi  in  via  Domini  robur 
capiat ;  secus  estin  cursu  corporali ,  quo  nervi 
et  arteriae  ,  quibus  fit  moius  et  cursus  ,  luxan- 
tur  ,  debililantur  et  delassantur  ,  ideoque  mi- 
nor  vis  ad  procurrendum  reslat.  Idem  fit  in 
cursu  vitiorum  ,  de  quo  impii  dicunt  Sapient. 
cap.  57  :  Lassati  sumus  in  via  iniquitatis  et  perdi- 
tionis ,  ambulavimus  vias  difficiles  ,  el  viam  Do- 
mini  ignoravimus  ;  cum  ex  adverso  de  virtulis 
studiosis  ,  quibus  fervor  vires  addit ,  sicut  lor- 
por  minuit  ,  clare  pronunliet ,  lsaias  cap.  ZiO. 
31  :  Qui  autem  sperant  in  Domino  ,  mutabunt 
fortitudinem  ,  assument  pennas  sicut  aquilce  ; 
current ,  et  non  laborabunt ;  ambulabunt ,  et  non 
deficient.  Vide  quae  ibidem  annotavi. 

In  virlule  ergo  verum  est  hoc  paradoxum  : 
Labor  non  delassat ,  sed  roborat ;  quies  non  ro- 
borat ,  sed  delassat  ;  iabor  vir.es  auget  ,  otium 
minuit.  Labor  laborem  parit ,  quies  quietem  ; 
somnus  somnum  adescat ,  languor  languorem  , 
torpor  torporem  ;  vigilias  vero  vigilice  pariunt , 
virtus  virtutem  ,  ut  aiebat  S.  Dominicus  Lori- 
catus.  Adde  virtutem  proprie  in  actu  volun- 
tatis  consistere ,  quae  agendo  et  volendo  non 
lassatur ,  sed  intenditur  et  roboratur.  Ambulas, 
inquit  S.  Augustiuus  (  vel  quisquis  est  auctor  ) 
de  Canlico  novo  cap.  3  :  Si  amas.  Non  enim  ad 
Deum  passibus  ,  sed  affectibus  currimus.  Via  ergo 
isla  nostra  ambulantes  qucerit  ;  tria  sunl  homi- 
num  genera  .  quce  odit  ,  remanentem  ,  relro  re- 
deunlem  ,  aberrantem.  Virtus  enim  continuum 
cursum  mentis  requirit ,  quia  finem  et  termi- 
num  non  habet ,  sed  instar  flammae  crescit  iu 
immensum.  QuocircaBarlaamadJosaphat  apud 
Damascen.  in  Histor.  cap.  19  :  Proclivis  ,  ait,  ac 
faciiisvia  est  in  ccelum;  alque  etiamsi  ob  corporis 
afflictionem  arcla  et  angusta  dicla  est ,  lamen  ob 
futurorum  suorum  spem  iis  recta  et  clara  esl  , 
qui  non  stulte  ambulant ,  verum  Dei  voluntale/n 
exacte  inteiiigunt ,  atque  ad  dimicandum  adversus 
diaboli  versutias  ipsius  armaturam  induunt ,  et 
in  oratione  atque  obsecratione  cum  patientia  et 
spe  in  hoc  ipsum  invigilant.  Nam ,  ut  ait  Abb.  ille 
in  Vitis  Patr.  1.  5.  libello  7.  de  patientia  ,  n.  22  : 
A  patiente  Deus  auferl  bellum  tentationis.  Unde 
ibidem  n.  25.  Ascela  ille  :  Totus  labor  ,    aii  , 


C0M\ii:\r\iii\  IN  rnou:r.B;A  sai.omoms.  Cap.  IV. 


07 


qnrm  hir  suslineo  ,  nequit  comparari  cum  una 

dir  torni<nlortun  ,  ijtuc  prrralorihus  in  futtiro 
teCUlO  privpurantur.  l',l  u.  .'i7.  allcri  grftViler  lcii- 

tato  ,  et  cogitanti  diacesaum  nocte  apparuit 
gralia  Del  specie  virginia  ,  dicens  :  Nusauam 
eadas  ,  sedsedehtc  mecumi  nihil enim mali  flet 
r.r  its  qtta  uiidtstt.  Qui  eredens  verbis  eju»  ibi  sc- 

dit  ,    <  t   stutiin   sunuttim  rsl  ror  rjtis.  Ilue   facit 

apophthegma  B.  Neohoniaa  lilii  Akana  in  Pirke 
urotii,  kI  eat  in  Sentenliis  patram  c.  ;> :  Quicum- 

qur  tegiS  jttgO  rollu  sutiinittit  ,  illr  lihrrut  sc  al- 
trro  ,  srd  duriori ,  humuni  imprrii  JUgO  ;  et  qui 
r.irutit  jiigitm  legis  u  ccrvicihus  stiis  ,  parcl  eas 
jugO  mundi  et  impcrii  ,  uliquc  difflciliori. 

13.    Tk.NR  DISCIPUNAM  ,    NK.  DIMITTAS  EAM   :  CUS- 
VODl  II.I.AM  ,   QUIA  IPSA  EST  VITATUA  ,    ]  Uim  for- 

nialis  ,  quia  actus  virtutis  estvila  ,  iti  cst ,  actUJ 
vitalis  vel  naturalis  ,  vcl  supcruaturalis  ;  lum 
causalia  ,  quia  virtus  est  causa  vit.e  loogasvae , 
nti  dixit  cap.  3.  1G.  Eadem  estcausa  ?itaa  sanc- 
tae  per  gratiam  ,  el  vitac  bealae  per  gloriam  , 
quam  confert.  Unde  Hebrnea  liabcnt :  Apprehendc 
crudilionrm  ,  ne  languescas ;  custodi  eam  ,  quia 
ipsa  cst  vita  tua?  ,  id  est  multas  vitas  tibi  con- 
feret  ;  Septuag.  Custodi  eam  tibi  ipsi  in  vitam 
tttam  ;  Syrus  :  Constanter  perscvera  in  disci- 
plina ;  alii :  Robustus  esto  in  disciplina  ,  vel  ro- 
bora  te ,  et  invalesce  in  disciplina  rclinenda  ,  per- 
agenda  ,  tuenda  el  propaganda ,  sicutpugilin 
stadio,  et  miles  in  praelio  sc  roborat,  omnes- 
que  vires  colligit  ,  ut  hostem  superet  et  victor 
evadat. 

Hujus  sententise  veritatem  eleganti  ovis  ct 
cervi  apologo  speciosis  exemplis  instructo 
demonstrat  Cyril.  lib.  2.  Apolog.  mor.  cap.  9. 
cujus  titulus  :  Contra  appetitum  sttpcrbaj  liberta- 
tis.  Ovis  ,  ait  ,  avida  propria  libertatis  ,  sociali 
grege  relicto,  dominium  sui  pastoris  effugit.  Cum- 
que  per  solitudinem  errabundam  cervus  vagam  et 
profugam  invenisset  ,  coepit  pius  quxrere  ipsius 
solitudinis  et  erroris  occasionem.  Cui  mox  illa 
respondit :  Dudum  certe  servilejugum  durissimum 
passa,  nunc  frui  volo  sicul  el  vos  libertate  cunctis 
gralissima  ,  alque  patronum  duriorem  effugere  , 
qui  nonsolum  me  usquead  sanguinem  emulgebat , 
verum  eliam  singulis  annis  ab  opportuno  vellere 
sfwliabat.  Tunc  cervus  UU  compatiens  :  Satis  , 


tntjnii,  oarissima,  doleo  dm  errabundo  iiinrrc  tuo  . 
sed  imiito  magis  de  erroneo  conslllo\  Slmirum  u 
bertas  dulcU  est  ,  ek  thesaurus  Incomparabltlt  , 

srd  non  cominiuitlrr  univ  rsis.  MOX  idcni  c\cni|>lo 

populi ,  corporis ,  navis,  formicaa  planum  facii  : 

Pltira  cnim  sunl  ,  tjuibus  /'('.'  ,  rttu  ,  s<  tnritasquc 

salutis  tuntiim  r.r  debita  subjectione  continglt ,  et 

proplrr  lior  non  est  tilintl  liln  rlus  <  is  ,  tjiitim  salu- 
laris  prrtlilio  lihcrlalis.  ftam  lihcrlas  populi  , 
qucm  regna  non  cocrcenl ,  libcrlatc  perlt.  Sic  cor- 
pns  rtiam  unimtn  siibjcctum  vivit ,  et  mox  cum  ab 
ea  liberatur  ,  exstingultur.  Navis  subjecla  nautis, 
scrvatur  <i  fluctibus  ,  d  quibus  si  lilx  ra  fucril  , 
statim  naufrugio  dissolvctur.  Formicu  quoque  alls 
librata  ,  cum  de  foveasursum  crigitur  ,  finalimi- 
seria  captivalur.  Ilis  ergo  Uberlas  ,  ccrta  est 
perdilionis  captivitas.  Ilocmodo ,  mcacarissima  , 
crede  rem  eliam  tecum  se  habere.  Nam  attendc 
quomodo  at  qualiter  nunc  incedas  sinc  duce  pas- 
cualis  itineris  nescia  ,  sine  lulore  nulla  propria 
validilate  armata  ,  inlcr  inimicos  solivaga  ,  atquc 
in  miscriis  te  circumvallantibus  destiluta.  Nimirum 
via  tibi  error  est ,  prcecipitium  ductor  ,  esuries 
pascua  ,  pcrnicies  socius  ,  ct  tui  tandem  crudclis 
intci-itus sunt  exlrema.  Ego  ccrte  cornu, pede,  mag- 
nitudine  etagilitate  munitus,  vix  a  feris  liujus  so- 
Utudinis  sum  securus.  Deinde  idipsum  hoc  di- 
lemmate  cvincit ,  ct  sole  clarius  ostendit :  Ex 
quo  autem  naturaliter  te  deleclat  Ubertas  ,  dic  , 
amabo ,  si  ad  bene  vel  adhnale  faciendum  ?  quippe 
si  intendis  benefacere  ,  hoc  tantum  est  ,  quod  d  te 
exigit  pastor  tuus  ,  cur  ergo  refugis  eum  ?  si  sine 
ratione  agere  cupis  ,  ipsa  erit  tibi  Ubertas  ,  exi- 
tialis  servitulis  captivitas.  Nam  mala:  voluntati 
libertas  peccandi  esl  causa  ,  qua  quidem  iniquitas 
ejus  consumatur  ,  sed  mox  captivitas  sequilur. 
Sic  maia  voluntas  quanto  Uberior  est ,  tanto  ser- 
vilior  ;  quanto  potentior  ,  tanto  inftrmior  ;  et 
quanto  sublimior ,  tanto  liumilior.  Audi  igitur 
consdiummeum  ,  et  quantocius  ad dominum  tuuni 
revertaris  ,  ne  Ubere  pereas  ,  et  teipsam  tupis 
devorandam  impendas.  Nam  si  dominus  tuus  te 
mulget  aut  londet ,  ab  eo  sumis  licec  ipsa  qttce  tri- 
buis ,  quia  te  cuslodit  et  pascit  ;  eligibilius  qttippe 
est  lac  dare  et  vetlera  ,  qudm  cum  omnibus  per- 
dere  vitam.  Qiubus  auditis  ovis  gaudenter  ad  pas- 
torem  rediit. 


SECUNDA  PARS  CAPITIS. 


VIAM  IMPIORUM  UTPOTE  TENEBROSAM  DECLINANDAM,   PIORUM  VERO  QUASl  SPLENDIDAM 

CAPESSENDAM  ESSE  DOCET. 


\l\.  Ne  delecteris  in  semitis  IMPIORUM  ,  NEC 
tibi  placeat  malorum  via.  ]  Pro  deiecteris  Noster 
legit  Klin  tobe  ,  id  est  velis  ,  acquiescas  ,  ut 
verlit  cap.  1.  10.  concupiscas  ,  delecteris.  Jam 
aliis  punctis  legunt  Kin  tabo  ,  id  est  ingre- 
diaris.  Unde  Septuag.  Vias  impiorttm  ne  intres  ; 
Chald.  In  via  impiorum  ne  ambules.  Jam  sensus 
cst,  inquit  Dionys.  q.  d.  Nedelecteris  impiorum 
actibus  vitiosis ,  item  spectaculis  ,  torneamen- 
lis  ,  hastiludiis  ,  choreis  et  similibus  vanitati- 
bus  ,  quae  vanae  sunt  ,  et  saepe  cum  peccato 
conjunctre  ,  aut  occasiones  peccatorum. 

Rursum  pro  placeat  hebr.   est  i^xn  teasser , 

CORNFX.    A    LAPIDK.       TOM.    III. 


quod  proprie  significat ,  ne  te  bees  vel  beatifices, 
id  est,  ne  te  beatum  reputes  in  via  impiorum. 
Ita  Aquila  ,  Theodot.  et  Vatabl.  Pagninus  vero  : 
Ne  beatifices  malos  in  via  stta.  Abusive  tamen 
idem  verbum  significat  incedere  ,  dir  igere , 
ducere  ,  ut  ^XDH  ascar  sit  idem  quod  1U?i  ias- 
car ;  litterae  enim  iTHX  ehevi  puta  n  et '  inter  se 
commutantur.  Unde  Pagnin.  vertit :  Ne  gradia- 
ris  in  via  malorum  ;  Septuag.  Ne  armtderis  vias 
iniquorum  ;  alii :  Ne  pedem  vel  gressttm  obftrmcs 
in  via  impiorum  ,  scilicet  ne  firmiter  in  eorum 
via  incedas  ,  neu  putes  te  firmo  apud  eos  loco 
consistere  ,   quia   cito  eos  procella  quaepiain 

13 


9S 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IV. 


sternet  et  dejiciet.  Festive  Hugo  :  Ne  tibi  placeat 
vUhtnalorum  ;  quia  ,  ait ,  lutosa  est  in  tuxuriosis , 
tenebrosa  in  iracundis  ,  spinosa  in  avaris ,  petrosa 
in  detractoribus  ,  cavernosa  in  simutatoribus  , 
montosain  s(tpe?-6ts.Pulchrius  et  pientius  sanctus 
Bernardus  in  Sentent.  :  Vice,  ait ,  quaducuntad 
mortem ,  trifaria  ratione  dividuntur.  Alia  airum- 
nosa  ,  alia  laboriosa  ,  atia  deliciosa.  AZrumnosa 
est  in  pauperibus  superbis  ,  laboriosa  in  cupidis  et 
avaris  ,  deliciosa  in  divitibus  deliciosis.  Via  quo- 
que  ,  qu&  ducit  ad  vitam,  simili  ratione  distin- 
guitur.  Est  enim  alia  sanguinea  ,  alia  purpurea  , 
alia  lactea.  Sanguinea  in  Marlyribus  ,  qui  in  san- 
guine  Agni  suorum  corporum  indumenta  laverunt, 
et  per  iler  martyrii  triumphalis  altitudinis  solium 
attigerunt.  Purpurea  est  in  confessoribus ,  qui  in 
sua  carne  vestigia  Dominica?  passionis  per  absli- 
nentiam  expresserunl  ,  et  in  suis  corporibus  vul- 
nerum  Christi  stigmata  portaverunt.  Lactea  in 
Virginibus  ,  qua  in  seipsis  purilatis  angelicx  can- 
didatum  (  candorem  )  et  virtutes  sanctimonix 
consecraverunt  ,  et  per  viam  munditiw  ad  am- 
plexus  et  thalamos  veri  sponsi  virtutum  pennis  fe- 
ticiler  evolarunt. 

15.    FUGE  AB  EA  ,  NEC  TRANSEAS  PER  ILLAM  :  DE- 

cltna  ,  et  desere  eam.  ]  Pro  fuge  ab  ea  hebr.  est 
inyiS  peraehu ,  quod  varii  varie  vertunt.  Pag- 
nin.  elongareyelcessaab  ea;Vatabl.  desereeam; 
Chald.  recede  ne  transeas  cum  eis ;  Baynus  ,  abo- 
minare  vel  exsecrare  eam  ;  Septuag.  inquocum- 
que  loco  castra  metati  Juerint  ,   ne  supervenias 
illuc  ;  R.  Salomon  ,   aversare ,   et  flocci  facito 
eam  ;  R.  Levi ,  abole  et  irritam  fac  eam  ,  q.  d. 
Si  vires  sufficiant ,  eorum  consiliis  obviam  ito, 
eaque  dissipa  ,   ne  scelus  ,  quod  moliti  sunf, 
expleant.  Pro  nec  transeas  per  ittam ,  Syrus  ver- 
tit ,  ne  transeas  per  locum  ,  quem  ilti  habitarint ; 
Chald.  nec  transeas  cum  eis.  Pro  declinaet  desere 
eam ,   hebr.  est ,  recede  ab  ea  et  transi ;  Chald. 
declina  et  transi  ab  eis  ;  Septuag.  declina  ab  eis 
et  abscede  ;  Lucifer  in  Apolog.  eos  devita ;  Aquila, 
Symmach,  et  Theodot.  transi.  Haec  omnia  pene 
synonyma  jungit  Salomon  ,   ut  ostendat  quam 
cavendum  sit  consortium  cum  impiis ,  adeo  ut 
nec  cum  illis  communem  viam  ,  multo  minus 
vocem  habere  sustineamus  :  Ne  pes  contagium 
trahat ,  ait  S.  August.  in  psalm.  76  ;  ne  sciliceta 
communi  via  ad  consortium,  a  consorlio  adcollo- 
quium,  acolloquioadvitiicommunionemtraha- 
mur.   Singula  tamen  ita  distribuit  et  secernit 
Hugo  :  Fugeab  ea ,  scilicet  opere,  et  ne  transeas per 
illam  cogilationis  detectalione  ,    declina  occasio- 
nes  ,  desere  locum ;  quorum  duo  priora  myslica 
sunt ,  duo  posteriora  litteralia.  Sic  et  Cajetan. 
censet  hic  praecipi  fugiendam  esse  viam  impio- 
rum  ob  occasionem  et  periculum  peccati.  Scri- 
bit  Plinius  lib.  28.  cap.  10.  vestigia  lupi  obstu- 
pefacere  equos  :  Tanta  vis  est  animalis  (lupij , 
ait ,  ut  vestigia  ejus  catcata  equis  offerant  torpo- 
rem.  Majorem  torporem  et  noxam  afferunt  ves- 
tigia  et  consortia  impiorum.  Exemplum  ad  lit- 
teram  formidabile  exstat3.  Reg.  13,  ubi  Propheta 
a  Deo  jussus  ire  in  Bethel ,  et  arguere  cultores 
vituli  aurei ,  jussus  est  pariter  nec  cibum  cum 
idololatris  sumere  ,   nec  communi  impiorum 
via  ,  sed  alia  reverti  ;  et  quia  deceptus  ab  alio 
Propheta  cibum  in  Belhel  sumpsit,  idcirco  re- 
diens  h  leone  occisus  est. 

Mystice  ,  per  vias  impiorum  et  impietatis  ac- 
cipe  cogitationes  et  suggestiones  improbas  et 
impuras  ;  per  has  enim  quasi  vias  impietas  in 


animam  ingreditur  ,  eamquc  perdil  et  occidit  ; 
quare  illas  omnino  fugere  et  fugare  oportet  : 
ipsae  enim  sunt  ignita  diaboli  jacula,  quibus 
ille  animoe  passiones  ad  malum  succendit.  Ita 
auctor  Catenae  Graecorum. 

76.  Non  ENiM  dormiunt  nisi  (Syrus  ,  donec )  ma- 

lefecerint  :  et  rapitur)  perperam  Complut.  et 

Dionys.  legunt ,   capitur )  somnus  ab  eis  ,  nisi 

supplantaverint.  ]  Septuag.  Non  enim  somnum 

capiunt ,  nisi  malefecerint :  ablatus  est  somnus  eo- 

rum,  et  non  dormiunt ;  Chald.  Dividitur  somnus 

eorum  donec  ponant  scandalum  ;  Syrus  ,  donec 

volunlalemsUam  expleant  ;  Tigurina  :  Fugitsom- 

nus  ab  eis,  ni  ruinam  atiq uam  dederint  ;  Vatablus, 

nisi  impingere  fecerint ,    q.  d.  Adeo  avidi  sunt 

scelerum  ,   adeo  iis  invigilant  et  inhiant  ,  ut 

somnum  non  capiant  ,    nisi  mala  patrarint , 

ideoque  saepein  multam  imo  totam  noctem  per 

vigilant ,  ut  suas  nequitias  et  insidias  ,  qua 

machinantur  ,  expleant ,  atque  ex  praedis  ccena 

instruant ,  in  quibus  laute  comedant  panem  im 

pieiatis  ,  et  vinum  iniquitalis  bibant ,  ut  sequi- 

tur.  Hi  similes  sunt  serpentibus  illis  ,  dequibus 

Plin.  lib.  8.  cap.  29  :  Qui  tota  cestale  insomnes 

sunt  ,    quamdiu  venenum  viget  ;    poslea  vero  ex 

algore  veneno  orbati ,  dormiunt  totam  hiemem. 

Rursum  to  non  dormiunt ,   notat  eos  noctu  suas 

fraudes  ,  dolos  et  scelera  machinari  et  exsequi , 

utpote  filios  tenebrarum  ,  qui  oderunt  lucem  , 

jnxta  illud  Poetae  : 

Nox  ,  et  amor  ,  vinumque  nihil  moderabile  suident  : 
Illa  pudore  vacat  ,  Liber  amorque  metu. 

Ita  R.  Levi  :  Nec  etiam  nocte  ,  inquit ,  quiete 
somno  frui  possunl,  nisi  scelus  aliquod  perpe- 
trent  aliquem  supplantantes.  Hi  similes  sunt 
hyenis  et  lupis  vespertinis  sive  nocturnis  ,  qui 
noctu  praedantur  et  grassantur  ,  de  quibus  dixi 
Habacuc  c.  1.  v.  8.  Opponit  enim  hosce  impios 
noctambulones  piis  ,  quorum  tux  splendens  pro- 
cedit  el  crescit  usque  ad  perfectam  diem. 

Nota  :  Aliqui  codices  pro  rapitur  legunt  con- 
trarie  ,   non  rapitur  ;  censent  enim  in  Hebraeo 
negationem  ,  quae  in  priori  membro  non  dor- 
miunt  praecessit  ,   in  posteriori  et  rapitur  esse 
repetendam  ,  sicut  repetenda  est  cap.   30.  3, 
cum  ait:IVon  didici  sapientiam,  et  novi  fid  est  non 
novi  )  scientiam   sanctorum.  Sensus  vero  ;istius 
(  ait  Franc.  Lucas  in  Notis  hic)  :  Et  non  rapitur 
somnus  eorum ,  seu  ab  eis  ,  idem  est ,  qui  praece- 
dentis  partis  ,  ,et  non  dormiunt  ;  mutato  enim 
dicendi  genere  idem   dicitur  iierum.  Amplius 
tamen  aliquid  hac  repetitione  significatur  ,  ni- 
mirum  quOd  cum  etiam  proslraverint  aut  cir- 
cumvenerint  aliqucm  impii ,  somnum  non  tam 
capiant  quam  rapiant.  Rapiunt  vero  somnum  , 
quia  aut  interdiu  dormiunt  ,  noctu  insontibus 
perniciem  machinati  ,  aut  brevem  ,   et  quasi 
furtivum  dormiunt  somnum  ,  ut  quamprimum 
ad  sua  negotia  redire  possint.  Non  enim  sibi 
somno  vacandum  putant,  quibus  ea  sunt  assi- 
dua  studia  ,  quae  et  dies  faclle  desiderent  et 
noctes  ;  dies ,   ut  consilia  capiantur  ;  noctes  t 
ut  capta  consilia  perficiantur.  Porro  quando  sine 
negatione   legitur  :  Et  rapitur  somnus  ab  eis ; 
non  tam  significari  videtur,  quodipsi  somnum 
rapiant  (  nam  id  fortasse  significari  posset  ) 
quam  quod  somnus  ipsis  violenter  abripiatur 
prae  eo  ,   quo  fervent ,  male  agendi  desiderio. 
Elsi  autem  ista  lectio  :  Et  non  rapitur  somnus  ab 
eis  ,  commode  possit  et  intelligi ,  et  ex  Hebraeo 


COMMKNTAMA  1N  rM)YEl\UIA  SALOMONIS.  Cap.  IV. 


09 


transftrri  ;  non  IdCO  lann-n  iu  Yulgatce  EdiUonil 
lextum  recipiendi  eal .  <ii»i|»i»«'  qu»i  (i<1(,(1  lide 
dlgntorei  loquuntur  codlcea ,  nonVulgati  Inler- 
pretia  icriptura  liL 

Porro  li  lanta  eil  iinpiorum  avidiias  ad  ma- 
hnn  ,  quaoti  debet  eaae  piorum  id  bonum  ,  ut 

non  (lorniiant  nisi  insignitcr  benefecerint  ;  tl  , 
b1  quando  aecui  accidat ,  dicant  cum  Tito  Imp. 
et  cnm  s.  JoanneEleemoiyoario  iDiemperdidli 
imo  finn  muliere  illa  forti,  Prof.  31.  15,quaede 

noctc  sttrrcxit  ,  dcttitqttc  prtrdam  domcsticis  suis, 
ct  ctbaria  anciltis  suts  ,  si  i(l  non  piuslilcrint  , 
tlicant  :  ISoctcm  pcrdidi.  Taiei  tiant  olini  mo- 
nachi  dicti  AcoMnelas ,  id  eit  pon  dormienlei , 
liveiniomnei  et  vigilantes ,  qnod  noctueque 
ac  die  vigiles  in  Dei  laudibns  et  bonis  operibus 
persisterent.  Essaei  vero  diem  orationi  ,  labori 
i't  siudio  dedicantei ,  noctu  modicum  cibi  et 
aomni  sumebant  ,  teste  Eusebio ,  Pbilone  et 
aliis. 

17.    COMEDTJNT    PANEM    IMPIETATIS   ,     ET    VINUM 

iniquitatis  BinnNT.  ]  Cbald.  :  Quoniam  cibus  eo~ 
rum  cibus  cst  impiorum  ;  Lucifer  Calar.  in  Apol. 
cibantur  cibis  impietatis.  Dat  causam  et  finem 
cur  impii  non  dormianl  ,  nisi  malefecerint ; 
quia  scilicel  ex  pradis  et  maleficiis  suis  cocnas 
inslruunt  ;  dormire  aulem  nolunt ,  nisi  laute 
coenarint.  Ita  videmus  praedones  in  silvis  tota 
die  latilare  et  insidiari  viatoribus  ,  ac  noctu 
egredi  ad  bospitia  semota  sibi  nota  ,  ibique 
splendide  ccenare  et  perpolare  ,  ac  tum  ebrios 
in  somnum  ruere.  Vivunt  enim  ex  rapto.  Come- 
dunt  ergo  panem  impietatis ,  scilicet  panem  ,  id 
est  cibum  ,  impietate  et  scelere  comparatum  , 
ac  bibunt  vinum  iniquitatis  ,  bebr.  DtDCn  cka- 
masim,  idest,  rapinarum  el  violenliae,  idestrap- 
tum  et  viextortum.  UndeVatabl.  vertit  -.Victitant 
enim  cibo  impiequcesito  ,  et  bibunt  vinumvi  extor- 
tttm;  alii  ,  vinum  oppressionum  ;  Symmach.  et 
Aquila  ,  injustitiarum  ;  Cbald.  Vinum  raptorum 
bibunt.  U.  Levi  ,  Cibi ,  inquit ,  illorum  et  potus 
criminibus  et  rapina  conslant ;  qtiaj  illis  ita  ju- 
cunda  accidunt  et  deliciosa  ,  ut  nulla  re  alia  , 
qua  vescantur,  indigeant.  Verum  parvo  tempore 
liisce  suis  pracdis  fruuniur.  Nam  ,  ut  dicitur 
Job  20.  15  :  Divitias  ,  quas  devoravit  ,evomet,  et 
de  ventre  ittitts  exlrahet  eas  Deus ;  Sepluag.  Di- 
vitice  injuste  partx  evomentur.  Unde  Nazianz. 
orat.  9.  et  ibi  Nicetas  :  Qui  noxium  ,  ait ,  cibum 
sumpsit  ,  una  cum  eo  probos  eticem  evomit  ;  sic 
qui  inique  congerendis  opibus  studet ,  non  solum 
ipsas  ,  sedquas  prius  jure  possidebat  ,  plerumque 
amittit. 

Secundo,  Ueda  ,  Hugo  et  Jansen.  sic  exponunt 
per  hypallagen  ;  comedunt  avide  impietatem 
quasi  panem  ,  et  iniquitatem  sicutvinipoculum 
pleno  ore  exhauriunt :  ita  enim  cupiunt  et  si- 
tiunl  malefacere  ,  ut  sitim  hanc  explere  ne- 
queant,  sed  malefaciendo  magis  acuant ;  una 
enim  impietas  excitat  sitim  et  desiderium  alle- 
rius  ,  qua  perpetrata  nova  sili  sitiunt  aliam  et 
aliam  ,  sicut  bibones,  quo  plus  potant,  eo  plus 
sitiunt  et  potare  gestiunt ,  donec  se  plane  ine- 
brient.  Unde  Septuag.  vertunt  :  Vino  autem  ini- 
quo  inebriabuntur.  Vide  S.  Chrysost.  pulchre 
impios  ebriis  assimilantem  homil.  6Z|.  in  Genes. 
et  hom.  13.  in  epist.  ad  Uoman.  Alludit  ad  Job  15. 
16  :  Qtti  bibit  quasi  aquam  iniquitatem. 

Mystice  Hugo  haec  adaptat  indigne  commu- 
nicantibus  ;  hi  enim  comedunt  panem  Eucha- 
rislise  impie  ,   el  vinum  sacrosanctum  inique 


bibunt;  liiergoEuchariiiiaeit  panii  impietatii 
et  \inuin Iniqultatii,  quli  ipsi  imple  et  lacrllege 
ea  abutunlur ,  eamque  profanani  et  polluum  , 
Ideoquejudicium  ilbi  manducant  <t  blbunt ,  non 

dijinliciinlt l|  cnrpus  Domini  ,  1.  Cor.  11.  29. 

18.    JfSTOBHM  AHTKMSKMITA  ,    QUASI  LOX  SIM.EN- 
DBSS,    PBOCEDIT,    KTCIIKSCIT  I  SOI  K  AI)  pkiut.ci  am 

nii  m  ;  ]  to  autcm  nolal  antilheiln  inter  viani 
piorum  et  impiorum  ,  tpiOd  scilicet  piorum  via 
sit  lucida  et  lux  ,  impiorum  vero  tencbrosa  et 
caligo  ,  ut  sequilur.  Hebr.  :  Scmita  justortan 
viittt  lux  spkndcns  vadit  ,  ct  lucct  vel  illuminut 
usque  ad  formalum  ,  vel  roborulum  ei  flrmatum 
dicm.  Est  pulcbra  paronomasia  inler  mx  orach, 
id  esl  semitam  ,  el  11N  or  ,  id  est  lucem  ,  q.  d. 
Orach  justorum  est  or ,  via  et  lex  vitae  justorum 
est  lux.  Tigur.  :  Via  autcmjustorum  inclarcscit , 
qux  subinde  fit  illustrior  usque  ad  pcrfcclum  dicm; 
Vatablus  :  Via  justorum  promovet  ct  splendescit 
usque  ad  pcrfectioncm  dici ,  id  esl  usque  ad  me- 
ridiem;  Sepluag.  :  Vice  justorum  similitcr  ut  lux 
fulgcnt  ,  procedunt  ct  illuminanl ,  doncc  diri- 
gat  (  Lucifer  ,  corrigat  )  se  dies  ;  Theodot. 
tanquam  lux  splendens  ,  vadens  et  iltuminans  us- 
que  ad  stabitilalem  diei ;  Aquila  ,  ad  paratum, 
id  est ,  formatum  ct  firmalum  ,  dicm  ;  Sym- 
mach.  ad  stabilem  diem  ;  Arab.  Via  autem  justo- 
rum  hac  forma  (  vel  imagine  )  sptendescunt  lu- 
mine ,  el  itlucescent  donecdirigatur  dies  ,  vel  ftat 
dies  perfectus  ;  Syrus  :  Procedit  tux ,  doncc  slabi- 
liatur  dies ;  Auctor  jCatense  Graecor.  Procedunt 
justi  et  lucent,donec  dies  hxc  feticiter  absotvatur. 
Idque  sic  explicat :  Praesens  vita  ,  inquit,  er- 
roribus  ,  periculis  et  tentalionibus  plena  nox 
potius  est  quam  vita  ;  quare  in  hisce  ejus  tene- 
bris  Deus  justos  posuit  quasi  lumina  ,  qui  eam 
illuminent  ,  donec  omnium  lenlationum  nox 
penitus  absolvatur  ,  ul  huc  alludat  S.  Paulus 
Philipp.  2.  15  :  Vt  sitis  sine  querela  ,  et  simptices 
filii  Dei  ,  sinc  reprehensione ,  in  medio  nationis 
pi-ava  et  perversaz  ;  inter  quos  lucelis  sicut  tumi- 
naria  in  mundo.  Sensus  est,  q.  d.  Scmita  ,  itl 
est  ,  vita  et  conversatio  sancta  ,  jusiorum  est 
quasi  aurora  ,  vel  Lucifer  lucens  mundumque 
illuminans ;  sicut  enim  lux  aurorae  sensim  in- 
tenditur  et  crescit  usque  ad  perfectum  diem  , 
id  est  usque  ad  meridiem  ,  in  qua  discussis 
omnibus  nebulis  et  tenebris  aurea  ,  clara  ,  ple- 
naque  lux  tolo  hemisphaerio  resplendet ;  sic 
pariter  et  justorum  justilia  et  sanctitas  sensim 
crescit  ,  donec  dissipatis  omnibus  ignorantiaj 
et  concupiscentiae  nebulis,  ipsa  pura  plenaque, 
refulgeat ,  quod  inchoate  fit  in  hac  vita  ;  per- 
fecte  vero  fiet  in  coelo  ,  ubi  amplius  crescerc 
non  poterit ,  cum  in  hac  vita  semper  crescat. 
Unde  Ueda  sic  explicat ,  q.  d.  :  Justorum  opera 
in  luce  scientia?  peraguntur  ,  et  aternam  ducunt 
ad  vitam  ,  qua  est  perfecta  dies.  Plenius  Dionys. 
Semila  justorum,  inquit,  est  conversatio  bo- 
norumetcontemplatio  virtuosorum  ,  in  qua  lux 
gratiae  ,  splertdor  sapienliae ,  puritas  cordis  re- 
lucent.  Haec  crescit  spiritali  profeclu  usque  ad 
perfectum  diem ,  id  est  ,  usque  ad  summum 
gradum  doni  sapientiae  ac  virtutum  ,  et  usque 
ad  diem  aeternilalis  ,  de  quo  Cant.  2.  17  :  Donec 
aspiret  dies ,  et  inctinenlur  umbra? ;  et  psalm.  83. 
11  :  Quia  melior  est  dies  una  in  atriis  tuis  super 
mitlia ;  hoc  est,  de  fide  transit  ad  spem,  de  spe 
ad  comprehensionem  ,  de  charitate  ad  beatifi- 
cam  fruitionem.  Etlsaias  cap.  30.  21  :  Ha?c  est 
via,  ambutale  inea.  Sic  et  S.  Gregor.  hom.  5.  in 


100 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IV. 


Ezech.  et  citatur  de  poenitent.  dislinct.  2.  c.  10  : 
Non  revevlebantur  :  Justorum  semlta  quasi  lux 
splendens  ,  etc.  In  eorum  enim  animis  ,  inquit  , 
bonurn  'desiderium  alque  inteliectus  tucis  intima? 
jam  pars  diei  est ;  sed  cum  usque  ad  fuiem  vita?  in 
virtute  proficiunt  ,  ad  perfectum  diem  tunc  ve~ 
niunt ,  quando  ad  coztestia  regna  perducti  ineam 
lucem ,  quam  desiderant ,  jam  minus  aliquid  non 
habebunt.  Vide  eumdem  lib.  29.  Moral.  cap.  2. 
ubi  docet  auroram  Eccleshe  et  Sanctorum  esse 
in  terra  ,  meridiem  fore  in  coelo. 

Ex  hoc  loco  refutatur  error  Joviniani  dicen- 
tis  juslum  unum  alio  non  esse  justiorem  ,  nec 
posseinjuslitia  crescere,  eo  quod  virtutes  om- 
nes  sint  pares  ,  aeque  ac  vitia  paria  ,  uti  cense- 
bant  Stoici;  et  Lutheri ,  qui  docet  posse  quidem 
juslum  crescere  in  virlute  ,  at  non  in  justilia  ; 
eo  quod  haec  non  sit  inhaerens ,  sed  exirinseca  , 
puta  imputatio  justitiae  Christi ,  quae  in  omnibus 
justis  est  par  et  aequalis.  Verum  utriusque  error 
jugulatur  hic  a  Salomone  dicente  ,  quod  semita 
justorum,  quae  utique  non  est  alia  quam  justi- 
tia  et  acliones  justae  justorum,  crescat  instar 
lucis  et  aurorae  usque  ad  perfectum  diem  et 
meridiem :  atqui  lux  crescit  et  intenditur  ,  at- 
que  ex  minore  fit  major  ,  donec  sit  maxima  in 
meridie  ;  ergo  pari  modo  intendilur  et  crescit 
justitia  etsanctitas  justorum.  Vide  Bellarm.  1.  3. 
de  juslificat.  cap.  16. 

Moral.  Nota  juslos  recte  comparari  aurorae : 
Primo  ,  quia  aurora  lucem  suam  mutuatur  a 
sole  ;  sic  justi  suam  justitiam  hauriunt  a  Chris- 
to  ,  qui  proinde  vocatur  sol  justitise  ,  Malach.  h. 
2.  Hinc  Poelae  finxerunt  auroram  Titanis ,  id 
est  Solis  ,  et  Terrae  filiam.  Nam  ex  sole  procedit 
illa  claritas  coeli  ,  quam  auroram  vocamus  , 
eademque  intuentibus  videtur  e  lerra  prodire. 
Hoc  est ,  quod  ait  Psaltes  de  Deo  psalm.  36.  6: 
Educet  quasi  lumen  justitiam  luam  ,  etjudicium 
tuum  tanquam  meridiem. 

Secundo  ,  aurora  sensim  crescit  ,   sed  ita  ut 
paucis  horis  evadat  in  meridiem  ;  sic  et  justus 
sensim  crescit ,  ac  per  heroicos  actus  cito  eni- 
titur  ad  perfectionem  ,  ut  1 11 1  applicari  possit 
illud  Chrisli  :  Exultavit  ut  gigas  ad  currendam 
viam  ,   etc  ,   nec  est  qui  se  abscondat  a  calore 
ejus ,  Psalm.  18.  versu  6.  Dum  ergo  mane  au- 
roram  et  solem  nascentem  et  crescentem  inlue- 
mur,  cogitemus  nos  totidem  passibus  tanquam 
veloci  motu  ad  apicem  virtutis  eniti  et  conten- 
dere  debere.  Sol  enim  oriens  in  aurora  tacile 
nos  salutans  occlamat  :  Surgite  ,   mortales  , 
somnum  excutite,  nox  transiit ,  dies  illucescit ; 
ite  ad  opus  et  labores  honestos ,   actus  virtu- 
tum  exercete  ,   crescite  in  sapientia  et  sancti- 
tate.  En  ego  vobis  iter  praeeo  ,  imo  facem  prae- 
fero  ,  et  praeluceo  ,    me  sequimini,  meimita- 
mini.  Ita  S.  Furseus  raptus  in  extasin  audivit 
Angelos  sibi  occinentes  :  Ibunt  devirtute  in  vir- 
tutem ,  donec  videatur  Deus  deorum  in  Sion  ;  uti 
refert  Beda  lib.  3.  Hislor.  Anglic.  cap.  /9.  Dicat 
ergo  sibi  virtutis  studiosus  :  Ego  sum  sol  decora 
facie  et  pulcher  aspectu ,  qui  silentii  gravitate , 
conversationis  modestia  ,    verborum  et  aclio- 
num  mearum  rectitudine  ,  ac  zelo,  monendo, 
docendo,  praedicando  ,  celebrando ,  confessio- 
nes  audiendo ,  consulendo  ,  neminem  laedere  , 
omnes  autem  aedificare  ,  illuminare  et  accen- 
dere  leneor.  Vide  nostrum  Alvarez  de  Paz  de 
natura  perfect.  lib.  3.  cap.  28. 
Teriio  ,  sol  in  aurora  per  nubes  radios  tra 


mitiens  ,  pulcherrimus  apparet  ;  unde  a  Poe- 
tis  vocatur  auricomus  ,  et  a  Graecis  poSooaxT.j/o; , 
id  est  roseos  habens  digitos  ,  id  est  radios.  Sic 
pariter  mira  est  pulchritudo  animae  justas  el 
sanctas  ,  quae  charitate  quasi  aurea  luce  et  igne 
resplendet.  Lux ,  ait  D.  August.  reginaoculorum 
esl  ,  dies  imago  vita?  ,  nox  vero  mortis.  Hinc  de 
sole,  et  mystice  de  Christo,  dicitur  psalm.  18.  6 : 
Ipse  tanquam  sponsus  procedens  de  thatamo  suo. 
Hinc  Arabes  luciferum  vocant  azohora ,  a  splen- 
dore  et  pulchritudine  ;  radix  enim  "i m  zahar  , 
Hebraice,  Chaldaiceet  Arabice  significat  splen- 
dere  ,  effulgere,  clarescere.  Et  forte  ab  azohora 
Lalini  acceperunt  nomen  aurora. 

Quarto  .  aurora  nil  est  aliud  nisi  aer  obscurus 
ettenebrosus,  quipost  noctemillucescentis  solis 
luminecollustratus  ,  ettenebras  abjicit,  et  luce 
sensim  effulget ,  licet  exigua  ,  simulque  cum 
modica  luce  in  solem  resolvitur  ;  ita  anima 
jusli,  dum  e  tenebris  vitiorum  se  converlit  ad 
virtutem  ,  luce  gratiae  collustratur  ;  sed  ila  ut 
admistas  habeat  tenebras  errorum  et  vitiorum 
quae  sensim  crescente  luce  gratiae  dispelluntur. 
Unde  S.  Gregor.  16.  Moral.  cap.  25  :  Mensjusti , 
ait ,  aurora  dicitur  ,  qux  peccati  sui  tenebras  de- 
serens  ,  ad  lucem  jam  erumpit  mternitatis. 

Quinto,  aurora  vapores  resolvens  ex  iis  ro- 
rem  omnibus  optalum  et  gratum  ,  quo  herbae 
et  plantae  fecundantur,  producit.  Unde  dicilur 
aurora  ,  quasi  aura  rorans  ;  aut  quasi  aurea 
hora ,  quod  lux  cum  sit  alba  ,  in  aurora  mista 
vaporibuset  nubibus  atris,  per  easque  transpa- 
rens  et  velut  commista  ,  videatur  aurea.  Sic 
pariter  pcenitentia  et  contritio  ,  qua  peccator 
fit  justus  ,  quaeque  ei  adducit  justitiam  ,  adducit 
pariter  rorem  doloris  et  lacrymarum  ;  item  ro- 
rem ,  id  est,  fecunditalem  bonorum  operum. 
lla  S.  Gregor.  Cantic.  6.  9.  Ecclesia  ,  inquit  ,  in 
incipienlibus  est  aurora  ,  quia  e  tenebris  pecca- 
torum  luce  sanctae  operationis  splendere  inci- 
piunt.  Rursum  aurora  est  aurea  hora  ,  quia  post 
longas  noctis  tenebras  accidit  optatissima  et 
gratissima  ,  utpote  afferens  lucem  et  diem  , 
eamque  sensim  crescentem.  Unde  qui  in  aurora 
nascuntur  peculiarem  sorliuntur  ejus  influxum, 
qua  vegeti,  vilales  ,  robusti  ,  ingeniosi  et  ut 
nonnulli  volunt ,  felices  efficiuntur.  Similem  , 
imo  praestantiorem  affluxum  gratiae  sentit  pec- 
cator,  dum  adjustiliam  traducitur  ,  qua  anima 
vitae  ,  vigori ,  saluti  et  felicitati  restituitur  ,  at- 
que  aurea  charitate  donatur. 

Sexto,  aurora  pedetentim  etgraviter  incedere 
videlur  ,  ac  primo  sibi  soli  lucere  ,  deindecres- 
cente  luce  alia  et  alia  sensim  illustrare  ,  suaque 
luce  perfundere.  uude  Cajet.  legit :  Crescet  usque 
ad  directionem  diei ,  id  est ,  usquequo  perveniat  acl 
hoc ,  ut  dirigat  omnia  ciaritale  luminis  sui.  Nam 
quo  magis  progreditur  ,  magisque  nobis  ap- 
proximat  ,  eo  pulchrior  apparet  et  micantior  , 
eoque  plura,  ac  tandem  omnia  illuminat :  ita 
justus  sensim  sine  sensu  crescit  in  justitia  ,  ut 
et  alios  luce  suae  doclrinae  ,  vitae  et  spiritus  illu- 
minet ,  imo  subinde  integras  urbes  ,  provincias 
et  regna  convertat.  Porro  sicut  sol  hanc  lucem 


spargit  ,  et  intendit  vehementi  et  continuo 
motu  ;  sic  et  justus  ,  ut  lucem  sapientiae  et  vir- 
tutem  spargat  ,  ingenti  labore  et  contenlione 
utatur  oportet.  Audi  S.  Gregor.  lib.  7.  Registri 
epist.  125.  ad  Claudium  :  Justorum  semita  quasi 
lux  splendens  procedit  et  crescit  usque  ad  perfec- 
■'■twn  di&ti*jyunc  enim  cum  luxnobis  veritatis  in- 


of  m 


^v* 


1 


a 


GOMMENTAJVJA  IN  PROVJ 
fulgct ,  cum  sese  regni  calestis  suavittu  metuibtu 
apertt  ,  fam  quidem  dies  esl  .  sed  adhuc  i><  rfeetus 
uon  cst.  Tunc  autem  ilics  perfectus  eril ,  quandd 
jam  quidquam  de  nocle  peccatt  in  mente  nostra 
iion  crit.  Vos  antcm  usque  <td  perfectum  diem 
crescite ;  ut  ,  quousque  patria  atterna  videatur  , 
bonortun  liic  o/u  niin  awjnanla  dilahntur  ;  qua- 
tmms  tanto  posl  in  rctrthutionc  linijor  stt  frttcltis 

mitncris ,  quanto  nunc sludium  creoeril  laboris, 

Septimo,  aurora  vehil  soiem  ;  unde  .1  Poetis 
vocatur  currua  Solii.  Rursum  Lucifer  ,  sivc  Ve- 
uus ,  pareos  auroree ,  jugisestcomes  «■(  assecla 
Solis.  Niim  maneorieutem  solem  prsecedit,  fa- 
citque  auroram  ;  veapere  occidentem  solem 
sequitur,  el  vocatur  Hesperus.  sic.  jusii  assidue 
;id  Dcnin  e(  Cbristum  ,  per  Bdem,  spem  ,  clia- 
rltatem,  rectam  inlentionem  otorationem  res- 
piciunt  ,  alque  cum  eo  instarNoe  et  Henoch 
ambulant  jugiterque  versantur  ;  indeque  ab  eo 
suain  lucem  omneque  lucis  incrementum  et 
complementum  bauriunt,  ui  jam  nou  in  terris  , 
seil  in  ccelis  cum  Deo  et  Angelis  converseutur. 
Sol  eniin  visibile  cst  Dci  hierogtypliicum  ,    ait 
Horus  Apollo  lib.  1.  Hierogl.  cap.  6.  etS.  Gregor. 
Nazianz.  orat.  de  S.  Atbanasio  :  Quod  sol  eslsen- 
sibus  ,   ait ,   id  intclligentibus  est  Deus.  Quocirca 
ideni  Nazianz.  noinine  Nicobuli  scribens  adejus 
filium  ,   iriplicemque  assignans  viam  ,   unam 
terrenain  ,   tenebrosam  et  nocti  similem  ,  per 
quain  iucedunt  mundani  et  impii  ;  secundam 
mediam  ,  partim  terrenam  ,  parlim  coelestem  , 
per  quam  ambulant ,  qui  a  peccato  ad  justitiam 
converluntur  ;  tertiam  coelestem  ,    puram  et 
Iucidam  sine  umbris  ,    per  quam  ascendunt 
Sancti ,  donec  ad  praestantissimum  lumen  per- 
venianl ;  lianc  lertiam  ita  describit  :  Ilac  prce- 
clara  via  ,  ait,    ii  omnes  incedunt  ,  quibtis  jam 
vita  minime  in  terra  esl.  Ter  cerle  qualerque  beati 
Itomines  in  terra  subtimiorem  terra  vitam  agen- 
tcs  ,  ccclibes  ,  mundi  contemptores  ,    coziipetce  , 
paupercs  ,  tristes ,  humi  cubanles.  Et  post  non- 
nulla  :  Ilos  ego  deorsum  vergens  perlimesco ,    ac 
velut  Deum  ipsum  ,  cum  ad  homines  accidit ,  per- 
horrcsco  ,  ut  qui  longe  supra  mortales  omnes  as- 
surrexerint.  Quin  el  Seneca  epist.  ki  :  Radii  So- 
tis  ,  ait ,  contingunt  quidem  terram  ,  sed  ibi  sunt 
unde  mittuntur  :    sic  animus  magnus  et  sacer  et 
in    lioc  demissus  ,   ul  propius  divina  noscamus  , 
conversatur  quidemnobiscum ,    sed  havet  origini 
sua. 

Octavo ,  aurora  landem  in  solem  desinit ,  ac 
in  ejus  perfectam  lucem  et  meridiem  transit  et 
convertitur  :  ita  et  Sancti  per  plenam  sapien- 
tiam  ,  graiiam  et  gloriam  in  Cbristum  et  Deum 
quasi  transformantur  ,  ut  videantur  esse  pare- 
lii  ,  et  dii  quidam  creali.  Ita  S.  Dionys.  lib.  U. 
Divin.  nomin.  docet  Sanctos  indies  majori  luce 
gratiae  a  Deo  perfundi ,  adeo  ut  tandem  fiant 
toti  lucidi  et  Deiformes.  Et  Gbristus  ait  :  Justi 
fulgebunt  sicut  sot  in  regno  Patris  eorum  ; 
Mattb.  13.  Ixo.  Et  Psaltes  psalm.  109.  3  :  In  spten- 
doribus  sanctorum  ,  ex  utero  ante  Luciferum  ge- 
nui  te  ;  pro  quo  Hebr.  babent  ,  ex  utero  aurora 
tibi(  o  Cbrisle)  ros  pueritia  tuoe.  Quod  ad  litte- 
ram  de  personali  Clnisti  generatione  ,  mystice 
de  spiritali  ,  qua  ipse  per  gratiam  in  animis 
justorum  nascitur  ,  et  crescit  ad  plenam  lucem , 
accipias.  Splendores  enim  sanctorum  persona- 
les  Christo  ,  qua  Deus  est ,  est  splendidissima 
gloria  sanctissimae  divinitatis  ,  omniumque  ejus 
attributionum  ;  qua  vero  homoest,  sunt  splen- 


RBI V  SALQMONIS.  Cap«  IV.  101 

dores  gloriosae  ciirMi  reiurreclionis ,  asci  niio- 
nis  iu  coelum,  sessionis  ad  dcxteram  Patrls 
miasionis  Spiritus  Sanctl ,  el  ronverslonla  Gen- 
tiuni  ;  qua  vero  Cbristus  publica  est  persono 
et  pater  justorum  ,  iplendorea  ejus  suol  florlaa 
Apostoloruui ,  Virginum  ,  Martyrum  ,  caetero- 
rumque  Sanotorum  ,  (iuibns  decorabitur  in  <u<: 
virtutis  ,  id  eit  indiejudicii  ,   qua  potentiam 
luam  toti  orbi  oslendet.  Ila  s.  Aug.  e(  Thcodor. 
ibidem.  Sensus  ergo  esl   primo  ,    de  deitale 
Cbriili  ,  <j.  (I.  Ante  Luciferum  ,  0  Chriite,  erai 
in  rore  et  Qore  adolescentlae  tuae ,',   id  est ,    ab 
(Clerno  genitus  es  Deus  et  Verbum  divinum 
ideoque  gloriosum  ;   secundo  ,    de   humanitalo 
Chrisli  ,  q.  d.  Ex  ulero  Virginis  tibi ,  OGhriste  , 
eritros  pueriliaa  tuae  ,  idest,  naiceris  puer  ex 
utero  Viryrinis  sine  opera  viri  ex  illapsu  Spiritus 
Sancti,  sicul  rosecceloin  terramdescenditquasi 
cx  utero  aurorae.  Vel  ros  ,  id  est  plenitudo  gra- 
li.c  ,  erit  tibi ,  OCbriste,  ab  ulero  aurorae  ,  id 
est,   a  primo  inslanti  conccptionis  luaj  ,    quo 
quasi  divinus  Lucifer  tcrne  oricris  ex  alto.  Ita 
S.  August.  inpsalm.  109.  et  Tcrtull.  lib.  5.  con- 
tra  Marcion.  cap.  9  ;  tertio,  Maldon.  et  alii  de 
Cbristo  palre  fidelium  et  justorum  exponunt , 
q.  d.  Ex  ulero,  id  est  inbaplismo  ,  tibi ,  0  Chris- 
le,   nascilur  ros  pucritiae  ,   id  est  ,    multitudo 
sauctorum  pucrorum  et  juvenum  ;  ros  eniniest 
minutissima  pluvia  ,   et  frequenlissime  ac  cre- 
berrime  cadit.  Vel  ros  ,  idest,  gratia  progeniei 
luae,  idest,  filiorum  luorum  Christianorum  , 
q.  d.  Generalio  tua  et  posteritas  ,  o  Chrisle  ,  nou 
carnalis  erit,    sed  spiritalis  ,  qualis  est  roris  ; 
qui  in  terra  per  gratiam  ,   in  coelo  per  gloriam 
fulgebunt  quasi  stellae  in  perpeluas  aeternitates, 
Daniel.  12.  3.   Quid  aulem  sunt  stellae  ,    nisi 
oeuli  ,  gemmae  ,  pyropi  et  faces  coeli  ? 

Huc  respexit  S.  Petrus  scribcns  epist.  2.  c.  1. 
19:  llabemus  finniorem  prophelicum  sermonem  ; 
cui  benefacitis  atlendentes,  quasi  tucernx tucenli , 
in  caliginoso  loco,  donec  dies  etucescat,  et  tucifer 
oriatur  in  cordibus  veslris.  Vide  ibi  dicta.  Deni- 
que  huc  faci-t  illud  Cant.  6.  9.  Qua?  est  ista  qu<v 
progreditur  quasi  aurora  consurgens,  putchra  ut 
luna,  clecta  ut  sot?  Ubi  S.  Gregor.  docet  Ecclc- 
siam  in  incipienlibus  progredi  ut  auroram,  in 
prolicientibus  pulchrescere  ut  lunam,  in  per- 
feclis  electam  esse  ut  solem.  Anima,  inquit, 
quce  prius  erat  in  tencbris ,  nunc  quasi  aurora 
splendens  apparet.  Eadem ,  dum  peccantibus  bona 
exempta  prcebet ,  quasi  luna  in  nocte  lucel.  Dum 
vero  magis  ac  magis  crescit ,  et  de  die  in  diem 
per  consueludinem  operis  lumenjustilix  tam  per- 
fecte  accipit  ,  ut  etiam  bonis  exempla  imitatio- 
nis  prabeat ;  profecto  jam  luna  sot  efficitur  , 
quia  qua?  in  nocte  errantibus  nunc  lucebat ,  mo- 
do  in  die  ambutantibus  lumen  verilatis  mani- 
festat. 

Ruperlus  vero  et  Hugo  de  S.  Victore  in  Insti- 
tut.  Monast.  serm.  3i.  idipsum  applicanles 
B.  Virgini,  quae  primiceria  ,  imo  mater  est  jus- 
torum  :  B.  Virgo  Maria  ,  inquiunt ,  fuit  aurora 
Ecclesiae,  quia  praecedenlis  temporis,  puta  ju- 
daismi  et  gentilismi,  quod  quasi  nox  fuerat  , 
finis  exstitit;  etverae  lucis,  puta  salulis  elchris- 
tianismi,  initium  :  fuit  enim  ipsa  Solis  justitia? , 
puta  Cbristi,  qui  ex  ipsa  genitus  est ,  praeven- 
trix ,  sidusque  antelucanum.  Ruperlus  autem 
asserit  B.  Virginemexstilisseauroram  in  nativi- 
tate,  lunam  in  conceptione  Filii,  solem  in  as- 
sumplione  ad  ccelum. 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap. 


102 

19.    VlA   IMPIORUM   TENEBROSA   :    NESCIUNT    UBl 

corruant.  ]  Hebr.  nervosius  habent :  Via  impio- 
rum  caligo ,  nesciunt  inquod  impingant ;  Chald. 
in  quo  offendant ;  Septuag.  quomodo  offendunt; 
Complut.  habent  utrumque  e»xmvma\&  est , 
in  quo    quomodo  offendunl;  Symmach.  in  quo 
infirmabuntur.   Opponit  viam  et  vitam  impio- 
rum  viae  et  vitae  piorum,  quod  haec  sit  lux,  et 
ut  aurora  crescat  ad  perfectum  diem  ;  illa  vero 
sittenebraeet  vesper,  cujuscaligocrescit  usque 
ad  perfeclam  noctem.  Caligo  haec  sita  est :  Pri- 
mo,  in  errore  praciico,  quo  peccatores,  dum 
peccant,  judicant  hic  et  nunc  peccatum  prsefe- 
rendnm  esse  virtuti.  Gulosus  enim  sibi  dicit  in 
mensa  delicata  :  Hic  melius  mihi  est  explere 
meamgulam,  et  ventremcibis  saburrare,  quam 
iis  temperare  ,  geniumque  fraudare.  Iratus  di- 
cit  :Satiusestmihietjucundius  vindicaremeam 
injuriam,  eumque,  quimelaesit,  ferire  quam 
parcere  et  noxam  condonare.  Secundo  ,  in  im- 
prudentia,  quia  qui  passionis  aestu  agitur ,  non 
considerat  locum  ,  tempus,  personas,  aliasque 
circumslantias ,  quae  cum  melu  et  pudore  afli- 
cere,  ac  a  peccalo  revocare  possent.  Tertio,  in 
improvidenlia  ,  quia  non  prospicit  finem  ,   ac 
pericula  et  damna  ipsi  ex  peccalo  obventura  , 
v.  g.  periculum  sanilatis ,  vilae  et  gehennae  , 
quod  sibi  accersit.  Aviditas  enim  etpassio  gu- 
lae,  veneris,  honoris  eumexcaecatetobtenebrat, 
ut  ista  non  consideret,  non  videat,  quofitut 
perindeachomoinnocteettenebrisambulans,in 
lapides  et  scopulos  tum  culpae  ,  tum  poenarum 
impingat  et  corruat,  et  quandoque  praeceps  in 
fossam  etnecem  rual:  subinde  anceps  haereat 
et  nesciat  quO  pergere  debeat ,  sed,  ut  ait  S.  Pe- 
trus ,  palpans  et  manu  tentans  viam  perquirat. 
Porro  hae  tenebrae  per  continuos  peccatorum 
actus  crescunt,  donec  hominem  totum  excae- 
cent ,  ut  ultro  ruat  in  suam  perniciem  et  ge- 
hennam.  UndeS.  August.  in  psal.  138:  Cum  pec- 
cant ,  inquit,  tenebroe  sunt ;  et  cum  insuper  non 
confiienuir  peccata,  sed  ea  defendunt ,  lenebrant 
lenebras  suas. 

Has  tenebras  repraesentavit  plaga  tenebrarum 
jEgypti,  quaetantae  fuere,  ut  essentpalpabiles, 
de  quibus  dixi  Exodi  10.  22. 

Denique  analogias  plures  lucis  et  virtutis,  ac 
tenebrarum  et  peccatorum  recensui  in  epist. 
1.  S.  Joan.  c.  2.  v.  8.  et  seq. 

20.  FlLI  MI  ,  AUSCULTA  SERMONES  MEOS  ,  ET  AD 
ELOQUIA  INCUNA    AUREM  TUAM.  ]  Septliag.  AppOne 

aurem  luam.  Salomon  instar  magistri  idenli- 
dem  auditorem ,  quasi  puerumosciiantem  ,  ad 
attentionem  excilat,  tum  quia  disciplina  morum 
molesta  est,  tum  quia  pueri  mente  vagari  so- 
lent:  unde  crebro  excitandi  sunt,  ut  eam  ad 
dicta  magistri  revocent.  RursuniTomc/ma  notat 
humilitatem  discipulo  ulilem  et  necessariam, 
q.  d.  Sicut  dum  sonum,  v.  g.  musicam  audire 
concupiscis,  aurem  inclinas,  ut  sonus  per  au- 
res  demissas  ascendat,  perque  sinuosos  aurium 
meatus  surrepat  ad  ipsum  auditus  organum, 
itaque  suaviorem  |in  auribus  harmoniam  exci- 
tet:  sonusenim  natura  sua  fertur  sursum  ;  sic 
pariter  tu  aures  corporis  et  cordis  humiliter 
inclina  dictis  meis ,  ita  suaviora  tibi  accident. 
Sinuatio  interiorum  aurium,  ail  S.  Amb.  lib.  6. 
Hexam.  c.  9,  modulandi  quemdam  numerum  prces- 
tatet disciplinam.  Siquidem  per  anfractus  aurium 
quidam  rhytkmus  efficitur,  et  modulis  quibusdam 
ingressce  sonus  vocis  exprimitur.  Huc  facit  Lace- 


IV. 


daemonum  statua  Apollinis  :  illi  enim  dabant 
quatuor  aures  totidemque  manus,  ut  signifi- 
carent  sapientiam  (hujus  enim  symbolum  est 
Apollo)  multarum  rerum  auditione  et  manuum 
operatione  comparari,  teste  Pierio  lib.  33.  Hie- 
rogl.  c.  25. 

21.  Ne  recedant  (Vatabl.  excidanl;  Baynus  , 
effluant)  ab  oculis  tuis,   custodi  ea  in  medio 
cordis  tui.  ]  Oculos  tum  corporis  accipe,  q.  d. 
Jugiterea  aspiceet  lege  in  hoc  S.  Scripturae  li- 
bro  descripta,  tum  mentis ,  q.  d.   Jugiter    ea 
menti  tuaeobversentur,  jugilerea  intuere  etcoi> 
templare  ;  tum  voluntatis.  q.  d.  Jugiler  ea  ama, 
volve  et  versa ;  oculi  enim  sunt  indices  amoris: 
ubi  enim  oculus,  ibi  amor ;  ubi  manus  ,  ibi  dolor. 
Unde  Theodot.  vertit:iVe  subsannentur  ab  oculis 
t uis  ;  custodi  (Vatabl.  asserva)  ea  in  medio,   id 
est,  in  intimo,  imO  in  ipso   centro  cordis  tui , 
quasi  rem  summe  pretiosam  summeque  dilec- 
tam.  Ita  explicantS.  Basil.  et  Theod.  illud  psal. 
39.  9  :  Et  legem  tuam  in  medio  cordis  mei ,  q.  d. 
Legem  Dei  mei  in  intimo  cordis  asservo  ,  amo, 
rumino,  caetera  vel  exlra   cor,  vel  ad  extima 
ejus  amando.  Alludit  ad  fimbrias  et  frontalia, 
quibus  Judaei  inscribebant  legem  Dei ,  ut  jugi- 
ter  oculis  obversaretur,  de  quibus  dixi  Exodi 
13.    16.    Miraberis  Septuag.  pro  oculis  vertere 
fontes;  sed  scilo  Hebr.  •py  en  et  oculum  el  fon- 
tem  significare  :  fons  enim  est  quasi  oculus 
lerrae,  et  vicissim  oculus  hominis  est  fons  la- 
crymarum.  Verlunt  itaque :  Ne  derelinquant  te 
fonles  tui;  custodi  eos  in  corde.  Per  fonles  pri- 
mo,  accipias  oculos ,  ut  sic  Septuag.  concilies 
et  adaeques  Nosiro  juxta  analogiam  jam    dic- 
tam.  Secundo,  auctor  Catenae  Graecor.  perfon- 
tes  accipit  virlutes  :  hae  enim   sunt   fontes  e 
quibus  fluunt  bonae  actiones,   atque   ut  fluxus 
non  intercidatur,  custodiendae  sunt  in  corde  , 
ut  ex  eo  jugiter  manent ;  terlio,  apposite  noster 
Salazar  per  fonles  accipit  prima  haec  documen- 
ta  sapientiae,   quae  tradit  Salomon,  q.   d.  Haec 
mea   dogmata  sunt   quasi  fonles   et  principia 
caeterorum  quae  deinceps  traditurus  sum,  quare 
ea  jugiter  oculis  tuis  propone,   ideoque  ea  in 
cordismeditullio  asserva.  AUudit  ad  fontes,  qui 
in  medio  urbis  erigi  solent,  ut  omnibus  civibus 
circumcirca  habitanlibus  ex  oequo  inserviant , 
tum  ad  poium,  tum  ad  incendium,  si  quod  oria- 
tur,  restinguendum.  Sensus  ergo  est,  q.  d.   Ut 
haec  prima  documenta  mea  ,  ex  quibus  reliqna 
fluunt  tanquam  e  fontibus,   a  te    longius    non 
abeant  :  Custodi  ea  in  medio  cordis  tui,  ut  om- 
nes  animi  etcorporis  facultates  hosce  fontes  in 
promptu  habeant ,  ex  iisque  sua  hauriant  offi- 
cia  et  exereitia  ad  vulgarem    usum  bonorum 
operum;  ac  rursum  ut ,  quando  ignis  exarserit 
concupiscentiae,  irae,  vel  allerius   passionis  ,  e 
proximo  suppetal  unda  ad  exstinguendam  flam- 
mam  ,  id  est,  bona  consilia  ad  temperandos 
animi  ardores  atque  molus. 

22.    VlTA  EISIM  SUNT  INVENIENTIBUS    EA,   ET  UNI- 

vers^e  carni  sanitas.  ]  Hebr.  Medicina  vel  me- 
dela;  Septuag.  ad  fontes  referunt,  undevertunt: 
Vita  enimest  invenientibus  eos.  Alludunt  ad  fon- 
tes  medicos  ,  uti  sunt  Spadani  in  Ardenna,  qui 
inde  bibentes  a  calculo  aliisque  morbis  sanant 
et  curanl;  simili  enim  modo  animae  calculos  et 
morbos  curant  haec  dogmata  sapieniiae.  Ipsa 
ergo  sunt  vita  tam  formalis,  quia  virtutes  ac- 
tuales  suntvitales  actus  voluntatis  ,  quamcau- 
salis  ,    quia   vilam   animae   tum    naturalem  , 


COMUKNTAIUA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IV. 


iinn  moralem,  tum  luperttaturalem  «v^nn*- 
runl,  curant,  roboranl,  udaugrni.  Yidc  dieta 
C.  3.  8. 

Blnc  eadem  sunt  unlvtrsot  tarnl,  id  est  toii 
bominl,  sanitas,  q.  d.  TolUm  homlnem  perro- 
iiant,  et  in  lanitate  conieryant.  Sic  enim  pet 
■ynecdocben  §«epe  earo  inmitar  pro  toto  lio- 
mine  ,  al  Verbum  taro  fartumest:  taro,  id  rst, 
llOmO.  Videbit  omnis  caro  (id  csl  homo  )  salu- 
tarc  lh  i. 

Socundo,  melonymice  an-o  sumitur  pro  ani- 
mact  eoncupiscentia,  quae  rcsidelincarnc  quasi 


103 

in  ina  materia,  officina  ct  Qgulioa  :  ooncupli- 
oentiam  enim  lopit  et  taaal  lapientia  el  vinu^. 
Sic  dicitur  :  Caro  et  tangaU  ( id  eit  liomo  car- 
nalis  <;i  concuplicenij  regnum  Deipould$r$non 

potsunt,  1.  c.orinili.  1.).  50.  Vide  S.  August.  eplit. 
l(UG.  ets.  Gyprlanum  in  prologode  CardJn.  opc- 
rib.  Cliristi. 

Tertio,  proprie  curni  s\\M  sanitas  t  quia  vir- 
ttttei  ipsuin  corpus  sanant,  roborant  cl  vege- 
tanl.  unde  S.  Atnbros.  in  psal.  /••">.  legem  juxta 
Septuag.  Font  cst,  ait,  ut  aquce  supereffluant  re- 
quirentibus ,  quo  et  unioersce  carnis  vel  flagitia 
diluantur  ,  vel  incendia  cxstinguantur. 


TERTIA  PARS  CAPITIS. 


DE  CUSTODIA  CORDIS ,  ORIS  ,  OCULORUM  ET  GRESSUUM. 


53.  Omni  custodia.  serva  con  tuum,  quia  ex 
ipso  vita  procedit.  ]  Arabic  quia  ex  ipso  proces- 
sus  vitce.  Hebr.  est  "O&n  San  micot  mistnar; 
quod  primo,  cum  Aben  Ezra,  Bayno  et  aliis 
vertas  :  Prce  omni  custodia  serva  vel  custodi  cor 
tuum,  q.  d.  Custodi  cor  luum  ddigenlius  el  for- 
tius  quamcustodias  tuam  domum,  tuos  agros, 
tuos  tbesauros,  tuam  uvorem,  tuos  filios,  tuas 
arces  et  urbes ;  quia  nil  tam  tuum  tibique  tam 
carum  et  preliosum  quam  cor,  exquo  lua  vita 
proceditet  pendet,  juxta  illud: 

Omaia  si  perdas,  aniraam  servare  memento. 

Chald.  vertit,  omni  monitione;  Syrus  :  Omni  cau- 
tione  serva  cor  tuum,  q.  d.  Non  cesses  omnicura 
cor  tuum  admonere,  ut  a  vitiis  caveat  et  vir- 
tuli  studeat,  ac  cavere  ne  quod  vitiosum  semen 
in  illud  irrepat.  Unde  Valabl.  Omni  cura  muni 
pectus  tuum:  nam  domus,  arcae,  opes,  elc,  cx- 
teriori  tantutn  egent  custodia;  at  cor  tam  inte- 
riori  eget  quam  exteriori.  Nam  ex  ipso  corde 
velut  e  lerra  udosa  ebulliunt  stirpes  malarum 
cogitationum  et  desideriorum  ,  quod  ut  non 
liat,  prnemuniendum  est  cor  sanciis  cogitatio- 
nibus  et  desideriis;  aut  si  id  factum  est,  illico 
malae  illae  cogitationes  ex  corde  exstirpandae 
sunt. 

Secundo,  cumSymmacho,  Aquila,  Cajetano 
et  aliis  vertas  :  Ex  omni  custodia  seroa  vel  mttni 
cortuum;  i\osler,omnicustodia,  elc,  omni,  idest, 
maxima  ,  vel  proprie  omni,  q.  d.  Omnem  omni- 
nocustodiam,  quam  aliis  quibusvis  rebus  adhi- 
bes,  adhibe  cordi  tuo.  Sicut  enim  cor  naturale  a 
natura,  inquit  Plinius  lib.  11.  c  37 ,  firmo  oper- 
tum  est  membrance  involucro,  munitum  costarum 
et  pectoris  muro  ,  ut  pariat  prcecipuam  vitce  cau- 
samet  originem,  quem  cordis  murum  luxatum 
esse,  imo  apertum  percostam  unam  a  Deo  sub- 
lalam  ,  ex  qua  formata  est  mulier  Eva  quae 
symbolumest  voluptatis,  eleganter  docetS.  Cy- 
ril.  I.  de  Adoratione.  Sic  multo  magis  cor  ra- 
tionale,  id  est,  mens  et  voluntas  munienda  et 
custodienda  est  omni  munimine  et  custodia  , 
quia  ex  ipsa  vita  virtutum,  gratiae  et  gloriae 
procedit.  Custodiis  ergo,  quibus  custodis  opes, 
famam,  filios  ,  uxorem,  parentes  tuos ,  iisdem, 
imo  pluribus  etmajoribus,  custodi  cor  tuum. 
Unde  Beda  :  Sunt ,  ait,  qui  recte  vivere  videntur 
hominibus ;  sed  quiarecta  intentione  non  faciunt, 


(1  Deo,  qui  cor  respicit  pravum,  vita  eorum  repro- 
balur,  quce  credebatur  bona :  omni  ergo  diligentia 
cordis  munditiem  seroa,  quia  ad  ejus  examenmo- 
dus  cestimabitur  vitce.  Et  Dionys.  Omni  custodia 
custodi  cor  tttum,  id  cst,  cttm  sttmma  etjugi  dili- 
gentia  pneseroa  mentem  tuam  ab  omni  cogila- 
tione  immunda,  ab  omni  affectione  iniqua ,  ab 
omni  omissione  cttlpabili;  et  insuper  exerce  eam 
assidue  in  meditationibtts  et  affectionibus  sanctis  , 
et  verbis  actibasqtte  virtutttm,  qttia  ex  ipso  vita 
procedit ,  id  est ,  ex  cordis  pttritate  vita  gratice 
derivatur  in  acttt  omni  exteriori :  et  rtisi  cor  ctts- 
todiatttr,  reliqua  bona  fittnt  inaniler.  Imo  qttem- 
admodum  ex  corporeo  corde  dependet  et  aritur 
vita  natttrce  :  ita  ct  corde  spirituali ,  qttod  est 
mens,  pendet  ac  ptdlulat  vila  gratice,  ac  profecttts 
in  ea.  Ideo  aitSaloator  :  Biali  mttndo  corde,  qtto- 
niam  ipsi  Deum  videbunt.  Et  in  Dettler.  Custodi  te- 
metipsttm  et  animam  tuam  solliciie.  Invisibiles 
namqtte  liostes  ipsum  cor  tanquam  prctiosissimum 
obsident  castrum,  idcirco  intenlissimu  custodiaest 
necessaria  fiomini  evadere  cupienii.  Hinc  ait  Eu- 
sebius  Emissenus  :  Qttidest  qttbd  nos  vigiliis  la- 
boribusqtte  conficimtts  ,  el  ea  qttce  Deus  maxime 
in  nobis  esse  desiderat ,  atque  requirit  ( hoc  est 
cor  mundttm  a  quotidianis  culpis  ac  negligentiis 
istis  :  quas  qai  non  vitat ,  pautatim  deftcit ,  et  ad 
graoiora  perlabitttr )  nonliabemtts?  Itemque  :  Hcec 
est  (ait)  spiritualiumbonorum  ratio  ,  ut,  cum  ea 
summo  labore  constet  acquiri,  tam  facile  pereant, 
ttt  vix  possit  inteltigi.  Et  inde  est  quod  interdum 
nos  sanctos  putamus,  qttoniam,  lucra  de  labori- 
bus  cestimamus,  et  detrimenta  subseqttentia  non 
pensamus.  Itaque  (juxta  doctrinamCUmachi)  po- 
namus  injantta  cordis  portarittm  et  cttstodem,  ip- 
sum  Dei  timorem,  qtti  nihil  illicitum  permittat  in- 
trare,  attl  intus  mane.re,  et  sit  cor  nostrum  sem- 
per  in  Domino.  Nam  qttod  amat,  in  eo  se  figere 
solet.  Propter  qttod  sanctus  testatur  Hieron.  Gu- 
lostts  cor  habet  in  ventre,  lascivtts  in  lumbis  ,  su- 
perbtts  ineminentia,  aoarus  in  pecttnia.  Et  S.  Aug. 
serm.  90.  de  Temp.  Faciamus  illud  quod  scrip- 
tum  est.  Omni  cttstodia  servacor  tuum.  Conside- 
remus  cumDei  adjutorio,  etcustodiamus  cordasi- 
mul  et  conscientias  nostras ;  et  si  est  quisqttam  in 
nobis,  cui  cogitationem  malam  inimicus  eliciat , 
quantuni  potest  laboret,  vel  ut  in  sermone  non  pec- 
cet  ;  ut,  si  ei  diabolus  unum  diem  rapttit ,  et  con- 
vertit  in  noctem,  vel  secundumdiem  in  illo  obiinere 


104 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IV. 


non  posslt.  Si  vero  et  hoc  subtititate  cattidissima 
potueritobtinere,  ut  malum  et  corde  cogitemus  et 
ore  toquamur,  sijam  daos  dies  perdidimus ,  vel 
unum  diem  cum  Dei  adjulorio  conservemus ,  ne 
etiam  nos  usque  ad  opera  mala  possit  niquitia  ini- 
mici  sabvertere.  Si  vero  et  lioc  faclum  est,  non  ta- 
men  de  misericordia  desperemus,  sed  cito  per  poe- 
nitentiam  de  luto  fcecis  pedes  animne  nostrce  excu~ 
tere  festinemus ;  non  enim  vult  Dominus  mortem 
peccatoris  ,  sed  ut  convertatur  et  vivat. 

Denique  to  omni  custodia  serva  cor  tuum ,  intel- 
lige  eodem  modo  quo  illud :  Diliges  Dominum 
Deum  tuum  ex  toto  vel  omni  corde  tuo,  quod  fuse 
explicui  Deuter.  G.  v.  5. 

Tertio,  Hebr.  *iOU7a  mismar  et  asmora  signi- 
ficat  custocliam,  id  est  vigiliam  militarem  :  Ro- 
mani  enim  diem  aeque  ac  noctem  in  quatuor 
vigilias  distribuerant,  ita  ut  quselibet  contine- 
ret  tres  horas  ,  atque  in  initio  cujuslibet  vigiliae 
mutabant  excubitores.  Unde  sic  exponas  :  Sicut 
milites  omni  custodia ,  id  est,  quaiibet  diei  et 
noctis  vigilia,  custodiunt  urbem  et  castra,  sic 
tu  qualibet  hora  ,  imo  momento  diei  et  noclis 
custodi  cor  tuum ,  juxta  illud  Psal.  129.  6 :  A  cus- 
todia  matulina  usque  ad  noctem.  Ita  Auctor  Ca- 
tenae  Grsec.  Hebraei  vero  noctem  dividebant  non 
in  quatuor,  sed  in  tres  vigilias,  ut  colligitur 
Judic.  7.  19.  in  Hebraeo  et  Luc.  12.  38 :  Et  si  in 
tertia  vigilia  venerit,  etc.  Idem  fecere  prisci 
Graeci.  Unde  Homerus,  Iliade  * :  Prceteriit ,  ait, 
nox  plus  duabus  partibus ,  tertia  autem  adkuc 
pars  reliquaest.  Ita  S.  Bern.  serm.  de  triplicicus- 
todia  manus,  linguce  et  cordis ,  primam  vigiliam 
et  custodiam  debere  esse  docet  manus,  id  est, 
operum  :  secundam  linguae,  id  est,  verborum  : 
tcrtiam,  eamque  summam,  cordis  ;  loquens 
enim  de  adventu  Domini :  Si,  ait,  in  tertia  vigi- 
lia  venerit,  et  ita  invenerit ,  beati  sunt  servi  ilti. 
Quod  nequaquam  de  prima ,  sed  nec  de  secunda 
dictum  quidem  reperies.  Est  autem  vigilia  hcec 
super  cor  ,  cui  sane  omnem  jam  custodiam  exhi- 
bere  Sapiens  monet :  nimirum  quia  ex  ipso  vita 
procedit.  Ego  tamen  etiam  hanc  constare  arbitror 
specialiter  in  duobus  :  ut  videlicet  super  ajfectio- 
num  pariter  et  cogitationum  suarum  greges  mens 
sollicita  vigilanter  intendat.  Et  bene  huic  datur 
omnis  custodia,  d  quo  cceteras  quoque  daas  proce- 
dere  constat :  nisi  forte  (  quod  absit )  simutationis 
gerantar  studio ,  et  pietatis  habeant  speciem ,  non 
virtutem.  Sicut  enim  fontis  vena  scaturiens  ,  nisi 
fossas  ante  impleverit  adjacentes ,  nec  refluere ,  nec 
se  dare  ,  nec  in  attum  sese  toilere  prxvatebit ,  quod 
videlicet  alicis  occupetur :  sic  hamanus  animus  do- 
nec  eas  quas  prcediximus  manus  et  linguce  custo-, 
dias  solerter  impteat ,  nec  ad  perfectam  hanc  sui 
ipsius  poterit  reflecti  curam ,  nec  jucunda  devo- 
tionis  tranquiUitate  frui,  nec  in  sublimem  divince 
contemptationls  proficere  gradum. 

Quarto  idem  S.  Bern.  serm.  U6.  inter  parvos  : 
Omni  custodia,  id  est,  ab  omni  parte,  ab  omni 
positionum  differentia,  puta  ab  ante  et  retro,  a 
dextris  et  sinistris  ,  a  sursum  et  deorsum ,  cus- 
todi  cor  tuum,  quia  undique  sunt  hostes  qui  cor 
tuum  obsident.eiqueinsidiantur  vel  oppugnant. 
Omni  custodia,  ait ,  serva  cor  tuum.  Sotent  dicere 
homines  hujus  secuti :  Bonum  castelium  custodit , 
qui  corpus  suum  custodit ,  nos  autem  non  sic  :  Sed 
slerquilinium  vite  custodit ,  qui  cuslodit  corpus 
suum ;  Apostolo  teste  :  Quoniam  qui  seminat  in 
carne ,  cle  carne  metet  corruplionem.  Qui  vero, 
inquit,  in  spiritu ,  de  spiritu  metet  vitam  ceternam. 


Acsi  dicat  cotendam  et  custodiendum  magis  animce 
castrum,  q tioniam ceterna  ex  ipso  vitaprocedit.  Sed 
castrum  istud  in  terra  inimicorum  situm  undiq  ue 
impugnatur  :  et  idcirco  omni  custodia,  id  est,  ex 
omni  partevigitanti  sotticitadine  est  muniendum, 
inferius  ,  superius ,  ante  et  retro ,  a  dextris  et  a 
sinistris.  Inferius  impugnat  concupiscentia  carnis, 
quce  mititat  adoersus  animam ,  quia  caro  concu- 
piscit  adversus  spiritum.  Superius  imminet  judi- 
cium  Dei  :  Horrendum  est  enim  incidere  inmanus 
Deiviventis,  Hebr.  10.  Soiticitesatishac  parte  cor 
suum  custodierat  q  ui  dicebat :  Semper  enimquasi  tu- 
mentes  super  me  fluctus  timui  Deum,  Job  31.  Retro 
mortiferadetectatioest,quo3oritur  exrecordatione 
prceleritoram  peccatorum.  Ante  instantia  tenta- 
tionum.  A  sinistris  vero  arrogantium  fratrum  et 
murmuranlitvn  inquietudo.  A  dextris  obedientium 
fratrum  devotio.  Possunt  enim  ii  quoque  [nisi  ca- 
veatur)  duobus  nocere  modis  :  autbonis  eorum  ac- 
tibus  invidendo,  aut  singutarem  gratiam  cemu- 
lando.  Deinde  vigiles  et  custodes  singulorum 
recensens  subdit  :  Vigiiel  ergo  adversus  carnem 
rigor  disciptin^e  ;  contra  judicium  Dei  judicium 
propriai  confessionis ,  et  hoc  sit  duptex  :  manifes- 
tumde  manifestis ,  occultum  de  occultis.  Unde  ait 
Apostoius :  Sinosmeptipsos  dijudicaremus,  non  uti- 
quejudicaremur,  1.  Cor.  11.  Contra  delectationem, 
quce procedit  de  recordatione  prceteritorum  pecca- 
torum,  freq uentia  lectionis.  Contra  instantiam  ten- 
tationis,  instantia  supplicis  orationis.  Conlra  fra- 
trum  inquietudinem  ,  patientia  et  compassio' 
Adverstis  obedientium  fratrum  fervorem ,  congra- 
tulalio  et  discretio  ;  congratulatio  enim  expeliit 
invidiam,  discretio  nimiam  cemulalionem. 

Quinto,  Hebr.  lOUJa  mismar ,  id  est  cuslodia, 
metonymice  significat  stationem  et  specu- 
lam,  e  qua  vigiles  et  excubilores  solent  spe- 
culari  et  lustrare  omnia  circumcirca,  ne  qua 
hostis  irrumpat.  Sic  ait  Habacuc  cap.  2.  1  :  Su- 
per  custodiam  meam  stabo.  Et  Isaias  cap.  21.  8  : 
Super  speculam  Domini  ego  sum ,  stans  jugiter 
per  diem ;  et  super  custodiam  meam  ego  sum  r 
stans  lotis  noclibus.  Sic  sensus  erit,  q.  d.  Ex 
omni  mentis  specula  excuba,  et  custodi  cor 
tuum,  ne  qua  aliqua  cogitatio,  delectatio,  sug- 
gestio  hominis  ve)  daemonis  irrepat,  quae  cor 
tuum  invadat,  occupet  et  vitiet.  Porro  mentis 
speculae  sunt  prudentia,  circumspectio,  pro- 
videntia,  cujus  variae  sunt  species  et  modi.  Ita 
S.  Gregor.  31.  Mor.  cap.  20.  Unde  S.  Bern.  ser. 
de  tripl.  gcnere  cogitationum  nostrarum,  docet 
cor  custodiendum  a  triplici  cogilatione.  Primo  , 
otiosa  et  vana  ;  secundo,  carnali  de  cibo  etpolu; 
tertio,  obscena  et  immunda.  Admonet ,  inquit, 
nos  S.  Benediclus  (fratres)  sollicilos  essecirca  co- 
gitationes  nostras.  Sapientis  utique  consitium  se- 
quens,  qui  omni  custodia  cor  custodire  suadet ; 
quoniam  ex  ipso  vita  procedit.  Tria  igitur  occur- 
runl  genera  cogitalionum,  aquibus  mutta  soltici- 
tudtne  cavere  necesse  sit  eos  qui  convertuntur  ad 
cor,  et  dignum  Deo  insemetipsis  temptum  exhibere 
festinant.  Ac  deinde  triplicem  jam  dictam  cogi- 
tationem  explicans  concludit :  Oportet  enim,  si 
mundas  conservare  volumus  animas  nostras,  adhuc 
longe  agentibus  cogitalionibus  hujuscemodi  multa 
cum  indignatione  occurrere  et  exufflare  d  nobis  , 
ut  nulius  eis  detur  accessus.  Et  -primum  quidem 
genus  cogitationum,  otiosarum  scilicet ,  ad  rem 
non  pertinentium ,  lutum  est,  sed  tutum  simplex  , 
id  est ,  non  inhaerens,  nec  foztens ,  nisi  forte  diu- 
tius  immoretur  in  nobis ,  et  per  incuriam  ac  ne- 


COMMF.NTAMA  IN  PROV 

gligentlam  nostraminalterum  genus  eogttattonum 
iiiiitr.  Quod  quotidfa  experimur  i  dam  enlm 
otiosa  tanquam  minima  spernimus  ,  ad  turpia  at- 
que  intionesta  ditabimur,  Secundum  vero  cogita- 
tionum  genus  non  lutum  simplex,  sedutjam  dtxl- 
inus  vist  osum  ac  timosum  tst.  tfam  tertium  quidem 
sie  eaot  ndum  esi  non  tanquam  tutum  ,  aitt  timus, 
sed  tanquam  immundlssimum  ac  foetidissimum 
canum, 

Sexto,  mismar  hebr.  signiOcat  carcerem  vcl 
locam  similem ,  in  quo  custodiuniur  rei  vel  pe^ 
riculosi,  utvirgines  etfllii  regum ,  juvenesque 
protervl;  idemque  significat  Lalinum  custodia, 
Cor  ergo  petulans  et  vagum  carceri  et  custodiaa 
mentis  mancipandum  est,  ne  quod  scelus  ad- 
mittat ;  custodiendum  est  ut  virgo,  ne  a  procis 
seducatur;  servandum  ut  lilii  regum,  ne  quia 
eos  tyrannus  invadat  et  occidat.  Quocirca  Cas- 
sian.  lib.  (i.  de  lusiit.  renun.  cap.  2.  singulare 
remedium  couira  tentationes  fornicationis  as- 
signat  cordis  custodiam  :  Principatitcr,  ait,  vitii 
htijtis  correctio  dccordis  perfectione  desccndit,  ex 
qtto  ctiam  Itttjus  morbi  virus  Domini  voce  prodire 
signatur.  De corde ,  ait, exeunt  cogitationesmalce , 
homicidia,  adulteria,  fornicationcs,  fttrta,  falsa  tes- 
timonia, vic,  Maltb.  15.  1  llttd ergo est primitus ex- 
piandum,  unde  fons  vita? etmortismanare cognos- 
citttr,  dicente  Salomone  :  Omni  cuslodia  serva  cor 
tuttm,  cx  hisenim  stint  exitus  vilce.  Caro  enim  cjus 
arbitrio  atque  imperio  famulalur ,  et  idcircosummo 
studio  parcimonia  jejuniorum  sectanda  est ,  ne 
escarum  abundantia  referta ,caro ,  prceceptis  ani- 
ma?  salutaribus  adversala,  rectorem  suum  spiri- 
tttm  dejiciat  insolescens.  Cceterum  siomnem  sum- 
mamin  castigatione  lantum  corporis  collocemus, 
anima  non  similiter  a  cateris  vitiis  jcjunante , 
ixcc  mcditatione  divina  et  spiritttalibus  studiis  oc- 
cupata  ;  nequaquam  ad  illud  sttblimissimum  veroz 
inlegritalis  fastigium  poterimus  ascendere ,  illo , 
quod  in  nobis  est  principale ,  puritatem  corporis 
infestantc.  Oporlct  ergo  nosmundare  prius,juxta 
sententiam  Domini ,  id  quod  intus  est  calicis  et 
paropsidis,  ut  fiat  et  id  ,  quod  deforis  est ,  mun- 
dtun. 

In  Vita  S.  iEgidii  unius  e  primis  S.  Francisci 
sociis,  quoc  exstat  apud  Suriumtomo  7,  narra- 
tur  quod,  cum  quaereretur  qua  raiione  malse 
et  immundae  cogitationes  superandac  essent , 
variique  varios  modos  suggererent ,  B.  Junipe- 
rus  dixerit  :  Ego,  cum  procul  adventantem  liunc 
inimicum  prospicio,  portas  animi  bonis  desideriis, 
sanctissimisque  cogitationibus  occtudo ,  et  interius 
sublata  voce:  Procul,  procui,  exclamo ,  occupa- 
ttis  cst  diversoriitocus.  TuncMgidius:  Ego,  inquil, 
arma  Juniperimihi  assumo. 

Porro  S.  August.  lib.  de  Custodia  mulier.  c.  5. 
notat  non  dici  :  Serva  corpus,  sed  cor  tuum, 
quia  esto  corpore  sis  castus,  tamen,  si  cof  turpi 
cogitatione  delectetur,  impurus  et  adulter  es  , 
juxta  illud  Christi:  Quivideritmulieremadcon- 
cupiscendum  eam,  jam  machatusest  eam  in  corde 
suo,  Malth.  5.  28;  quare  custodiendi  sunt  oculi, 
aures  ,  caeterique  sensus,  ne  cor  inficiant.  Vo- 
luntas  enim  prona  faciendi,  ait,  reputatur  pro 
opere  facti  :  ac  si  dum  aliquis  mulierem  libidinoso 
oculo  considerat ,  per  feneslras  corporis  sui  in  se- 
cretum  mentis  venenum  mortis  instittat. 

Insuper  S.  Bern.  in  Meditat.  cap.  9.  pulchre 
explicans  inslabilitatem  cordis  humani,  quod 
stalim  evagatur  et  volvitur  instar  molendini  , 
dum  ab  amore  coclestium  elongatur,  et  in  amore 

COnNEI..    A    LAPIDE.      TOM.    III. 


CIUsIA  SALOMONIS.  Cap.  IV.  IdS 

d  irrstrittm  omtpatnr.  Cumqitr  rlaltitttr  ,  ait,  illi\ 
1 1  inrtiliiliir  in  istis,  vttttitas  illittl  n ■ripit  ,  rttrio- 
sitas  drdttcit  ,   CUpidllOS  alliril ,  volttptns  seducit , 

lu.vitria  pollttit,  torquetlnvMla,  turbai  Iracundia, 
cruciat  tri.stitia,  sicque  miseris  caslbus  $ubmergi- 
tur  omnibits  vitiis ;  quoniam  iinttm  Deum  [qui  ei 
suffleere  poterat)  dimisit.  Per  multa  dispergliur  , 
et  liuc  illucquc  qtttvrit  ubl  requlescere  posslt,  ct 

lliliit  invritil  quod  ri  SUffldat,  donec  nd  IpSltm  i'  - 
drat.  A  cogitalione  In  cogilutionnn  ducitUT ,  et 
prr  varias  occupationcs  ct  a/fcclionc.s  variatur,  itt 
sallcm  varietate  ipsarum  rertim  impleatur,  qua- 
rttm  qitutilalc  satiari  non  potest.  Sic  tubitttr  cor- 
dis  miscria  ,  subtracla  divina  gratia. 

Singulare  ergo  remedium  ad  custodiendum 
corest,  si  illud  uniamus  Dco,  et  occupemus 
divinis  cogitationibus  sanctisque  desideriis  ; 
bsec  cnini  excludent  omnes  motus  pravos  irae , 
superbke,  inviiliae,  guue,  acedia),  libidinis,  etc. 
Unde  S.  Bern.  in  Mediial.  cap.  6  :  Omne  lempus, 
ait,  inquo  de  Deo  non  cogitas,  hoc  compulcs  te 
pcrdidissc.  Quocumque  toco  consistis,  cogitaliones 
tuasjacta  in  Dcum,  et  aliquid  satulare  in  animo 
tuo  versa  :  mens  namque  sapienlis  scmpcr  apud 
Deum  est.  Illum  semper  ante  oculos  habcre  dt 
mus ,  perquem  sumus ,  vivimus  ct  sapimus.  Tcm- 
plurn  enim  sanctum  est  Deo  mens  pia ,  ct  atlarc 
optimum  cor  ejus.  lclem  (vel  quisquis  esl  auctor) 
lib.  de  Passione  Domini,cap.  2,  docet  cor  nos- 
trum  uniendum  cordi  Jesu  Cbrisli  ;  ipsc  enim 
quasi  Nazaroeus  lifj  nalsar,  id  est,  servabit  el 
custodiet  cor  nostrum.  O  quam  bonum,  ait,  et 
quiim  jucundum  habitare  in  corde  hoc  !  Bonus 
thesaurus,  bona  margarila,  cor  tuum,  boneJesu, 
quem  fosso  agro  tui  corporis  inveniemus.  Quis 
hanc  margarilam  abjiciat?  quin  potius  dabo  om- 
nia,  omnes  cogitationes  et  affeclus  mentis  com- 
mutabo  et  comparabo  ittam  mihi ,  jactans  omnem 
cogitationem  meam  in  cor  Domini  Jesu,  et  sine 
fallacia illudme  enutriet.  Idem  remedium  assig- 
nat  S.  Basil.  in  Reg.  fusius  disp.  interrog.  5  : 
De  cohibenda  mcntis  ad  futiles  cogitationcs  evaga- 
tione.  Omni  custodia,  ait,  cuslodiendttm  fuerit 
cor  nostrum,  neque  patiendum,  ut  assiduade  Dco 
cogitatio  ex  animis  nostris  etabatur ,  neve  eorum, 
qucemirabiliter  ab  eo  facta  sunt ,  memoria  conta- 
minetur  per  futites  et  evanidas  cogilationes  :  con- 
traque  iltud  agendum  assidue  ut  ex  perpetua  ac 
purissima  recordalione  impressam  in  animis  nos  - 
tris  piam  de  Deo  cogitationem,  vetuti  indelebile 
atiquod  signum  circumferamus.  Siquidem  hxc  est 
ratio,  per  quam  erga  Deum  acquiri  charitas  con- 
suevit ,  qux  simul  cum  ad  conficienda  ipsa  Dci 
mandata  nos  excilet ,  tum  vicissim  quoque  ab  iis- 
dem  ipsa  ad  perpetuitatem  stabitis  conservetur. 
Quod  ita  esse  docet  Dominus  ipse ,  qui  quidem 
modo  dicil  :  Si  ditigitis  me ,  mandatamea  servate, 
modo  vero  :  Si  praiceptamea  servaveritis ,  mane- 
bitis  in  ditectione  mea.  Et  qttod  efficacius  etiam 
possit  commovere  :  Sicut  ego  mandata  Patris  mci 
servavi,  et  maneo  in  ejus  dilectione. 

Docetdeinde  S.  Basil.  animam  cor  suum  cus- 
todiluram,si  omniasua  operaex  menleet  volun- 
tale  Dei  agere  studeat ;  idque  probat  similitudine 
fabri:  Ut  enim  faber  ferrarius,  verbi  graliaquan- 
documque  dolabram  sive  asciam  cudit,  si  assidue 
illius  memor  sit ,  unde  instrumentum  illud  facien- 
dum  ex  pacto  acceperil ,  et  praescriplam  sibi  ah 
illo  formam  et  magnitudinem  animo  versat ,  et 
ad  voluntatem  ejus ,  qui  condixit  opus,  dirigit 
quod  facit :  alioqui  si  ejus  memoriam  menti  sibi 


306 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IV. 


patiatur  excidere,  prorsus  aut  aliud  quippiam 
omnino ,  aul  longe  dissimile  efficiet  ab  eo  quod 
facere  instiluerat :  sic  Chrislianus  quoque  si  aclio- 
nessuas  omnes,  sive  minores,  sive  majores  ad  Dei 
voluntatem  direxerit ;  is  sine  controversia  etegre- 
gie  opus  illud  perficit,  et  simul  assiduam  illius  in 
animo  sibi  memoriam  conservat ,  a  quo  id  jussus 
est  facere  ;  vereque  illuddicere  poterit  :  Provide- 
bam  Dominum  in  conspectu  meo  semper ,  quoniam 
d  dexlris  est  mihine  commovear ;  itemque  pra- 
ceplo  illi  Pauli  satisfaciet:  Sive  manducatis,  sive 
bibitis ,  sive  quid  aliud  facitis ,  omnia  ad  gloriam 
Dei  facite.  Quod  si  quis  in  eo,  dum  opus  adminis- 
trat ,  a  perfecta  illa  prascripti  mandali  norma 
desciscat,  hunc  perspicuum  est  debitem  Dei  me- 
moriam  retinere. 

Moral.  hic  disce  quam  Religiosus ,  sacerdos , 
imo  fidelis ,  et  homo  quilibet  debeat  cuslodire 
suum  cor,  id  est,  meutem  a  cogitatioue  vana, 
et  volunialem  a  delectatione  illecebrosa.  Fuit 
hoc  olim  sludium  singulare  Ascetarum  et  Mo- 
nachorum.  Ita  sencxille  apud  Joan.Moscum  in 
Prato  spirit.  cap.  110  :  Esto,  ait,  janitor  cordis 
tui,  ne  intret  peregrinus ,  dicens  :  Noster  es  an 
adversariorum?  Magnus  ille  Joannes  Abbas 
apud  Ruffm.  in  Vitis  Patr.  cap.  1.  hoc  suis  dabat 
documentum  :  Cordi  nostro  et  cogitationibus 
pracipua  adhibenda  est  cura  ;  observandum  nani- 
que  est  ne  qua  cupiditas,  ne  qua  voluntas  prava, 
ne  quod  desiderium,  et  quod  non  est  secundum 
Deum,  radices  in  corde  nostrodefigal.  Ex  iis  enim 
pullulant  vana  et  inutiles  cogitationes  ,  et  in  tan- 
lum  molestm ,  ut  nec  orantibus  nobis  cessent,  sed 
rapiant  d  nobis  captivam  mentem.  Et  paulo  infe- 
rius  :  Qua?  ergo  hwcobservat  m&ns , Spiritui sancto 
aperitin  se  locum,  qui cumingressus  fuerit  et  illu- 
minaverit  eam ,  semper  ibi  gaudia,  semper  latitia, 
semper  charitas ,  patientia,  longanimitas,  bonitas 
et  omnes  fructus  Spirilus  oriuntur.  Et  hoc  estquod 
dicebat  Dominus,  Matth.  7 :  Non  potest  arborbona 
matos  fructus  facere.  Et  post  nonnulla  :  Si  ergo 
mundo  corde  astiterimus  ante  Deum,  et  tiberi  ub 
omnibus  vitiis  et  passionibus,  poterimus  etiam,  in 
quantum  possibile  est ,  videre  Deum,  et  o<rantes 
oculum  cordis  noslri  in  ipsum  dirigere  ,  et  videre 
invisibilem  mente ,  non  corpore.  Maximevero  cus- 
todiendum  est  cor,  mane  cum  e  somno  expergisci- 
mur.  Nam  ut  ait  Climach.  gradu  26  :  Est  e  spiri- 
tibus  (daemonibus  )  unus  ,  qui  prwcursor  dicitur  , 
qui  nos  e  somno  surgentes  protinus  excipit ,  pri- 
mumque  noslrum  cogitatum  protinus  inquinare 
nilitur.  Da  Domino  primitias  diei  tuce  ;  erit  enim 
tota  ejus  qui  prior  occupaverit.  Memordbile  ver- 
bum  operarius  quidam  optimus  locutus  est.  Ab 
ipso,  ait,  matutino  tempore  cursum  meum  tolius 
diei  scio.  ldem  Climach.  gradu  29.  docet  hanc 
custodiam  parere  tranquillilalem  cordis,  quae 
est  paradisus  hujus  vitae :  Nihil  enim  aliud  ejus- 
modi  tranquillitatem  esse  reor ,  ail,  nisi  mentis 
intimum  coetum  versutias  doemonum  ludibriajam 
a?stimans.  Itle  igitur  proprie  tranquillus  est ,  qui 
carnem  quidem  omni  corruplionis  labe  purgavit , 
menlemvero  supra creaturamomnemetevans ,  om- 
nes  illi  subjicit  sensus ,  atque  vultui  Domini  ani- 
mam  sistens ,  supra  virium  suarum  modum  in  il- 
lum  se  semper  extendit. 

Quia  ex  ipso  vita  pkocedit.  ]  Cor  enim  natu- 
rale  est  causa  vitae  naturalis  ;  et  cor  morale, 
putamenset  volunlas,  est  causa  vitae  moralis, 
pnta  virlutis,  graliae  et  glorioe.  Cor  enim  puri- 
ficat  sanguincm  etcx  eo  gignit  spiritus  vilales, 


eosque  diffundit  per  lotum  corpus ;  hi  aulem 
spiritus  sunt  causa  molus,  sensalionis  omnis- 
que  operalionis  vitalis.  Cor  enim  est  animae 
receptaculum,  voluntatis  fons,  consilium  et 
rerum  agendarum  radicem  conlinens.  Igitur 
cor,  sive  mens,  est  lanquam  rex  in  mortalium 
corpore,  ail  Aben  Ezra.  Hinc  cor  in  homine  est 
primum  vivens  et  ultimum  moriens.  Os  pri- 
mum  mori  tradunt,  cor  novissime,  ait  Plirt.  lib. 
11.  cap.  37.  Unde  pro  eo  quod  habemus  :  Ex 
ipso  vita  procedit ;  Hebr.  habent :  Ex  ipso  exilus 
vita  procedunt.  Quod  aliqui  explicant  tle  morte, 
q-  d.  Conserva  cor,  quia  si  illud  moriatur,  exi- 
bit  cum  illo  et  anima  vitaque  tua.  Verum  ge- 
nuine  per  exitus  vita;  accipias  emanalionem  vi- 
tae,  puta  spirituum  vitalium,  qui  a  corde 
procedunt.  Quocircanullum  animal  vivens  prae- 
dilum  sanguine  est  sine  corde  et  jecore,  atque 
cor  in  senium  et  mortem  vergens  sensim  immi' 
nuitur.  Hinc  malum  omen  datum  Julio  Caesari  , 
quOdeo  die,  quo  primum  in  sella  aurea  sedit 
etcum  purpurea  veste  processit,  in  viclima  bo- 
vis  opimi  cor  inventum  non  fuerit.  Unde  con- 
sternatus  Spurina  aruspex  aiebat  vereri  se  ne 
consilium  et  vita  Caesarem  deficerent,  quorum 
utrumque  ex  corde  proficiscitur,  itaque  conti- 
git,  uti  narrat  Suetonius  in  Vila  Julii,  cap.  81. 
Sic  et  eo  die,  quo  occisus  est  Helvius  Pertinax 
Imp.  in  hostia  non  est  inventum  cor.  In  corde 
mens  habitat ,  ait  Plinius  lib.  11.  cap.  37.  Ex 
hoc  fonle  du&  grandes  vena  in  priora  et  terga  dis- 
currunt,  spars&que  ramorum  serie  per  alias  mi- 
nores  omnibus  membris  vitalem  sanguinem  rigant. 
Sotum  hoc  viscerum  vitiis  non  maceratur ,  nec 
supplicia  vita?  trahit ,  taisumque  mortem  illico 
affert.  Cxteris  corruptis  vitalitas  in  corde  durat. 

Denique  audi  S.  Bern.  lib.  46.  inter  parvos  : 
Omni  custodia  serva  cor  tuum,  quia  ex  ipso  vita 
procedit.  Duobus  autem  modis  vita  d  corde  proce- 
dit.  Aut  quia  corde  creditur  adjustiliam,  etjus- 
lus  ex  fi.de  vivit  et  fide  mundalur  cor ,  et  mundo 
corde  Deus  videtur ,  id  est ,  agnoscitur  :  et  liac 
est  vila  azlerna,  ut  cognoscant  te  unum  Deum ,  et 
quem  misisti  Jesum  Christum;  aut  quia  Christus 
vita  nostra,  qui  nunc  per  fidem  habital  in  cordi- 
bus  nostris ,  crit  cum  apparebit ,  et  nos  cum  ipso 
apparebimus  in  gloria;  etqui  nunc  latet  in  corde, 
tuncquasi  decoide  ad  corpus  procedet,  quando 
reformabit  corpus  humUilalis  nostra?  configura- 
tum  corporis  ctaritatis  suai.  Unde  et  atius  Apos- 
tolus  ait :  Nunc  fdii  Dei  sumus  ,  et  nondum  appa- 
ruit  quid  erimus,  1.  Joan.  3. 

Symbolice  per  cor  accipe  charitatem  ;  quod 
enim  est  cor  iij  corpore  naturali ,  hoc  est  cha- 
ritas  in  corpore  spiritali ,  puta  inxomplexione 
virtulum.  Quare  charitas  omni  custodia  ser- 
vanda  et  custodienda  est ;  tanta  enim  est  ejus 
dignitas,  utilitas  et  necessitas,  ut  omnem  cus- 
toiliam  exposcat.  Audi  S.  Laurent.  Justinian. 
in  Ligno  vilae  dc  charitale  cap.  13.  De  ipsa  cha- 
ritate  hoc  sentiendum  est ,  quod  sit  recta  volun- 
tas  et  ab  omnibus  terrenis  ac  prasentibus  prorsus 
aversa,  juncla  Deo  inseparabililer ,  et  unitaigne 
quodamsancti  Spiritus,  a  quo  est  el  adquem  re- 
fertur  incensa ,  inquinamenti  omnis  extranea , 
corruptionis  nescia  ,  nullo  vitio  mulabititatis  ob- 
noxia,  super  omniaqurz  carnaliter  diliguntur , 
sxcelsa  ;  affectionum  omnium  potissima  divinm 
contemplationis  avida,  in  omnibus  semper  invic- 
ta  ;  summa  actionum  bonarum,  salus  morum  , 
finis  caiestium  praceplorum ,  mors  criminum  , 


COIHIENTARIA  1N  pnovi 

virtu  pugnantlum ,  patma  vlctorum,  sanetarum 
mentium  arma  ,  causa  merttorum  bonorutn,  pra* 
mtum  perfeclorum;  sine  aua  nultus  Deo  placuit, 
cum  qua  (  si  mquam  illu  perseveret)  nullus  un- 
quam  graoiter  peccare  poterit ;  fructuosa  in  pa- 
nttentlbas,  lanain proftcientibut,  gtoriosa  in  per- 
severantibus,  vietoriosain  Martyrlbus,  operosa 
otnnino  in  omnlbus  ftdelibustex  quaquidquid  esl 
bonl  opertt  vtoit,  Ptwa  ?ide  apud  noatrum  \lva- 
rei  de  Pai  de  natura  perfectionia  spiriti  lib.  3. 
parte  *j.  cap.  17. 

lia  cor  ci  charitatem  Omni  custodii  custodie- 
batS.  M.uia  Oignlacensis ,  de  qua  icrlbit  Car- 
dln.  Vitriaco  (  apad  Surium  die  29  Janii  exilat ) 
lil).  l.  Viiae  ejus  cap.  0,  qudd  u(>  exiguis  et  vcnia- 
libus  rulpis  ita  sibi  eaveret,  ul  crebro  ad  dics 
qutndecim  nec  unam  inordinatam  cogitaiionem 
tn  suo  posset  pcctore  reperire.  Et  mox  :  Tanta 
puritatc  cor  situm  custodire  nitcbatur,  scmpcr 
ittud  prcv  oculis  habens:  Qui  tnodtcanegtigit,  pau- 
talim  decidit,  ut  nc  verbum  quidcm  ullttm,  attt 
aspectum  inordinalum ,  ncc  inlionestum  corporis 
lutbttum,  nec  risum  immoderatum,  ncc  indeccn- 
fcm  vcl  indrcorumrorporis  gcstum,  in  ea  unquam, 
aut  Certe  raro ,  advcrterc  poluerimus. 

■l!l.  HEMOTB  A  TE  OS  PIUVUM  (Aquila  Ct  Theod. 
oris  obUquitatcm  vcl  pcrversitatcm  )  et  detra.- 
iientia  (Septuag.  injusta  ;  alii ,  infamia ;  sic 
enim  vortitNostcrcap.  2. 15. )  labia  sint  rnocuL 
a  te.  ]  Post  cordis  custocliam  proecipit  oris  cus- 
todiam;  nam  haecaeque  ac  illa  pcrdifRcilis  est: 
Linguam  enim  nutlus  hominum  domare  potest , 
ailS.  Jacob.  c.  3.  8. 

Per  os  pravum  Rabbini  accipiunt  irrisioncm  ; 
irrisores  enim  os  depravant  ct  inlorquent.  Unde 
H.  Salomon  sic  explicat,  q.  d.  Nc  illud  facias  , 
cujus  gralia  moriales  de  tc  obloquanlur,  atque 
in  te  ora  obtorqueant.  Aben  Ezra  vcro,  q.  d.  Ea 
cave  a  quibus  in  1'alsas  opinioncs  detrudaris, 
quaementem  suis  vinculis  impliccnt. 

Mcliusalii  pcr  os pravum  accipiuntos  detrac- 
toris,  q.  d.  Procul  fugea  detrahente  famae  proxi- 
nii,  ne  audias  ejus  detractionem;illaenim  velm 
peslis  et  lepra  vicinis  audientibus  contagium 
suum  affricat,  eosque  inficit  et  interficit ,  uti 
docet  S.  Bern.  scr.  24.  inGant.  Optime  haec  ac- 
cipias  plane  ut  sonant,  q.  d.  Nolios  tuum  depra- 
vare,  eoque  aliis  detrahere  ;  posterius  enim 
ljcmislicbitim  explicat  prius,  scilicet  os  pravum 
explicant  labia  detrakentia.  Sicut  enim  cordis 
proprii  custodiam  prajcepit,  sic  et  oris  proprii 
custodiam  praecipit ;  magna  enim  est  cordis  et 
oris  sympaibia  et  connexio :  unde  sicut  mors 
naittralis  iucipit  abore,  indeque  sensim  pro- 
serpit  ad  cor,  uli  dixi  vers.  praeced.  sic  et  mors 
moralis  ab  ore  et  verbis  proserpit  ad  cor  et  vo- 
hintatem. 

Quare  per  os  pravum  plene  et  plane  accipias 
omnem  sermonem  pravum,  sive  is  mendacium 
sit,  sive  blaspbemia,  siveirrisio,  sive  calum- 
nia,  sivedelractio,  sive  quidaliud.  Vere  S.  Bern. 
Detractor  ,  ait,  et  libens  auditor ,  uterque  diabo- 
tum  inlingua  portat.  Et  Eccles.  cap.  10.  11  :  Si 
mordeat  serpens  in  silentio,  nihil  eo  minus  habet 
qui  occulte  detrahit.  Vide  quae  de  malo  detrac- 
tionis  dixi  Ecclesiast.  5.  16.  et  cap.  28.  15,  et 
Jacobi  3.  v.  5.  et  seq. 

25.  OCULI  TUI  RECTA  VIDEANT,  ET  PAI/PEBR.E  TU.E 

pn.ECKDANT  gressus  tuos.  J  Recta  potius  est  ad- 
verbiumquam  nomen,  q.  d.  Directe  antrorsum 
respice,  non  retrorsum,  non  dextrorsum  vel 


nniA  SAI.OMOMS.  Cap.*lV.  107 

sini.sirorsnni.  Nain   llcbr.  TQ&  norharh  Idem  eil 
quod  coram  .  inte,  <•  regione  .  P"ia  recta  ilve  in 

dircciinn.  Ilcbr.  csl  ergO!  OCUti  lui  in  directum 
aspleianl,  et  palpebra  ttut  dtrigant  (Cbald.  diri- 
gantur)  coram  te  ;  Pagnin.  Patpebra  tueedirigant 
viam  coram  tc  ;  Septuag,  Palpebrm  tut»  tnnuant 

jttsta,   id  csl,  iniiii   ci   niciii  oniloruin  iiiiiiiant 

bonesta  ;  nam  ex  adrerao  Impudicus  oculus  im- 
pudicicordis  estnunttus,  ait  S.  Auguat.  ep.  109. 
Unde  auctor  Catenae  Grasc  vertit:  Et  palpebrm 
tua  spectent  adjustaf  idest,  inqult,  nutinui  ad 
nequlUam  ne  ntarii,  sed  quilibet  lenjui  id  ho 
neita  lantum  tibi  obaequium  pneitet  j  Tigur. 

Orttli  (ni  ad  ea  sint  intenti ,  qua>.  coram  te  tunt  ,  et 
palpebra  tua  recta  inspiciant  in  ea  qucc  ante  te 
sunt;  ut  ilcr  tuum  recta  dirigant,  ait  Vatabl. 
Hebr.  enim  VyqJV\  iaisciru  tatn  reclum  facero 
quam  dirigere  significal. 

Post  cordis  ct  oris  cuslodiam  sancit  custo- 
diamociilorumjoculicnimin  amore(virtuiisaut 
vitii)  sunt  duces:  atquo  ul  custodias  cor,  opus 
eit  prce  caeleris  sensibus  et  membris  cuslodire 
oculos,  aeque  ac  linguam.  Sensus  ergo  est ,  q.  d. 
Oculos  coerce,  nec  sinas  eos  circumcirca  ob- 
errare  et  vagari,  ne  hauriant  formas  aut  species 
illecebrosas ,  quae  pravas  in  corde  cupidilatcs 
excilent:  quare  oculos  tuos  rege,  ut  tantum 
aspicianl  recta  ,  itl  est  coram  ,  sive  antc  se,  ad 
hoc  ut  pedes  et  gressus  hominis ,  necubi  offen- 
dat  vel  erret,  dirigant :  ad  hoc  enim  dali  sunt 
octili,  ut  viam  praeluslrent,  per  eamque  diri- 
gant  iter  totiuscorporis,  quare  ulleritis  nonsunt 
jaciendi.  Unde  explicans  subdit  :  Et  palpebrce 
tuce  prcvcedant  gressus  tuos  ,  q.  d.  Pcdpcbra>,  id 
est  oculi  tui ,  ita  vibrentur,  ut  viam  pnecipiant, 
per  eamque  inoffense  dirigant  pedes  tuos,  ulte- 
rius  non  ferantur  ;  idcirco  enim  Deus  eis  dedit 
palpebras,  ut  eis  coerceantur,  ne  aliorsum  ja- 
cianlur.  Magna  enim  est  vis  oculorum  ad  cor 
et  mentem  vulnerandum  ;  species  enim  visa 
per  ocnlos  transit  ad  cor  et  mentem,  illique 
suam  formam,  et  consequenter  amorcm  vcl 
odium  imprimit,  quae  species  hcerei  in  corde, 
etiam  postquam  res  visa  abierit.  Ita  explicat 
S.  Basil.  lib.  de  S.  Virg.  Unde  ibidcm  docet  vir- 
ginem  in  neminem  debere  defigerc  oculos  et 
obtutum  :  Oculitui ,  ait,  recta  videant,  et  palpc- 
brce  tuce  innuantjusla,  nequete  palpebrcv  rapiant, 
neque  capiaris  octdis  tuis.  Quod  si  juxta  naturcz 
ralionem  tactus  quidam  est  oculorum  ad  corpora 
jaclus  ;  et  sicuti,  cum  in  eos,  quimorbo  tenentur, 
oculorum  obtulus  diutius  figimus  ,  morbi  ipsius 
consortes  efficimur  ;  contraque  cum  his  quce  aciem 
naturaliter  juvant  (uli  color  viridis,  speculum, 
aquae  limpidae  ,  etc. )  infigimus  luminum  radios  , 
secretissima  naturce  vi  inde  proficit  noster  inlui- 
tus  ;  ita  profecto  et  cum  in  voluptalis  indicia  inji- 
cimus  oculos,  animus  voluptatis  morbo  fit  saucius; 
sicut  etiam  cum  viris  boais  intendimus ,  magna  in 
anima  per  oculos  emoluminta  suscipimus.  Ac 
deinde  :  Dax  enim  et  prcevius  ac  pronubus  ocuto- 
rumjactus  est  cjus;  cujus  minislrce  sunt  manus , 
tactus. 

Mystice  et  analogice  haec  passim  acciphmt  de 
oculis  mentisj  q.  d.  Sicut  oculos  corporis,  sic 
mullo  magis  oculos  cordis,  rationis  et  mentis 
coerce,  ut  recta  duntaxat  aspiciant  ad  ea  quae 
recla  ratio  facienda  vel  omitlenda  dictat ,  non 
oblique  ad  ea  quae  cupiditas  suggerit.  Ita  Beda, 
Cajet.  Baynus ,  Jansen.  et  alii.  Unde  R.  Salomon 
exponit,  q.  d.  Veritatem  et  rectitudinem  oculi 


108 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IV. 


tui  inspicere  studeant.  Et  R.  Levi  :  Oculi  tui 
dispiciant  quod  rectum  verumque  sit.  Quin  et 
S.  Greg.  3.  p.  Pastor.  admonit.  16.  in  flne  :  Pat- 
pebrce,  ait ,  gressus  prcecedunt ,  cum  operalionem 
nostram  consilia  recta  prceveniunt  ;  qui  enim  ne- 
gligit  considerando  prozvidere  quodfacit,  gressus 
tendit ,  oculos  claudit,  pergendo  iler  conficil ,  sed 
prctvidendo  sibimetipsi  non  anlecedit ;  alque  id- 
circo  citius  corruit ,  quia  quo  pedem  operis  ponere 
debeat ,  per  palpebramconsiUinon  attendit. 

Et  S.  Ambr.  lib.  de  Bonomorlis,  cap.  9  :  Oculi 
tui  recta  videant ,  etc.  Quod  non  esset  dictum, 
ait,  nisi  frequenter  errarent.  Vidisti  meretricem, 
captus  es  vultu  ejus ,  et  forma  decoram  putasti : 
erraverunt  oculi  tui,  perversa  viderunt,  aliena 
nuntiaverunt.  Namsi  verevidissent ,  vidissent  de- 
formem  meretricis  affectum,  inlwrrentem  proca- 
ciam,  indecenlem  impadiciliam ,  marcentes  libi- 
dines  ,  tetram  coUuvionem  ,  animcvvulnera  ,  con- 
scientice  cicatrices. Causamevvovis  subdit, dicens: 
Errat  igitur  oculus,  ubi  errat  affectus.  Affectas 
ergo  deceptio ,  est  deceptio  visus.  Denique  Beda  : 
Patpebrce  prcecedant  gressus  tuos,  id  est ,  inquit, 
iterjustilice,  quo  ingredi  debeas,  diiigenter  edisce, 
et  in  cunctis,  quce  agere  disponis,  sollicitus  acl 
quemsint  ventura  finem  prcevide. 

26,  DlRIGE  SEMITAM  PEDIBUS  TUIS,  ET  OMNES  Vl/E 

tuyE  stabilientur.  ]  Cliald.  dirigentur.  Dirige, 
llebv.  dSs  pailes,  id  est  Ubra,  et  ad  libellam 
recte  rationis  adaequa  semilam  pedibus  tuis,  ut 
scilicet  recla  ralionis  ,  legis ,  prudenliae  et  vir- 
tutis  orbita  incedas,  non  defleclas  ad  dexteram 
vel  sinistram.  Unde  Septuag.  vertunt :  Rectas 
orbitas  fac  pedibus  tuis  (Aquila  :  Cura  vel  muni 
viam  pedumtuorum;  Symmacli.  Observa  vel  cave 
pedibus  tuis)  etvias  tuas  dirige ;  Aquila,Sym- 
macb.  etTbeodot.  sroty.^i,  id  est,  para  vel  fir- 
ma.  Ita  se  explicat  Salomon  subdens  :  Ne  decii- 
nes  ad  dexteram,  neque  ad  sinistram.  Pagnin. 
Pondera  semitam  pedum  tuorum,  et  omnes  vice 
tuce  stabiiienlur ;  alii:  Regula  vel  trutina  eta>,qui- 
tibra  semitas  pedum  tuorum  ;  S.  August.  evy.kl  : 
Rectos  cursus  fac  pedibus  tuis.  Citat  hunc  locum 
S.  Paulus  juxta  Septuag.  Hebr.  12.  13:  Gressus 
(graece  est  Tpoxix$  >  eadem  vox  quae  bic ,  id  est 
orbitas  ,  semitas,  gressus, )  rectos  facite  pedibus 
vestris ,  ut  non  claudicans  qui  erret.  Est  meta- 
pbora  a  straioribus  viarum  ;  hi  enim  eeque  ut 
fabricatores  domorum,  ut  vias  recte  sternant 
et  complanent,,  illas  ad  libellam  dimeliuntur, 
sternunt  et  fabricant;  nullo  enim  pacto  erigi 
possnnt  fabricse  vel  viae ,  nisi  facicrum  angulo- 
rumque  rectitudo  per  perpendiculorum  indagi- 
nem  exploretur :  eaque  praecipua  estobservatio 
in  aidiftciis,  aeque  ac  pavimentis  moliendis  ,  ut 
structurae  omnes  perpendiculo  respondeant  , 
neque  proclinationes,  ut  ait  Vitruvius  lib.  6.  c. 
11.  et  lib.  7.  cap.  3,  in  ullam  parlein  habeant. 
Simili  modo  structura  virtutum  in  fabrica  ani- 
mae  debet  fieri  ad  perpendiculum,  puta  ad  rec- 
tiiudinem  rationis  et  prudentiae,  qua  virtutes 
singulae  per  se,  etcomparataecum  aliis,  reclum 
leneant  ordinem  etcommensuralionem,  quam 
praescribit  lex  et  recta  ralio  ,  nec  in  alterutram 
partem  lateralem  propendeant  aut  devergant. 
Sic  enim  opus  eritappensum  linea  ralionis  libra- 
tumque. 

R.  Salomon  Hebr.  palies  exponit,  q.  d.  Pondera 
divini  praecepti  Ciolationem  cum  mercede  et 
praemio  ,  pocnas  ilem  scclerum  et  praemia  com- 


para ;  tunc  enim  recte  eliges  honeslum  et  sper- 
nes  peccatum. 

Porro  S.  August.  epist.  47.  cujus  verba  recita- 
bo  v.  seq.  censet  hic  alludi,  imo  probari  liberum 
arbitrium  ,  q.  d.  Libra  semitam  pedibus  tuis , 
hoc  est ,  accipe  libram  vel  libellam  liberi  arbi- 
trii,  in  eaque  gressus  et  actiones  tuas  trutina, 
ut  in  aequilibrio  rectac  ralionis  consistant,  nec 
in  allerutram  partemearum  bilances  devergant, 
q.  d.  Vide  quomodo  vivas ,  recta  regiaque  sa- 
pientiae  et  virtutis  via  incedito.  Quod  si  id  fece- 
ris,  viae,  id  est  actiones  tuae  stabilientur,  ut 
stabiles  et  firmae  in  virtute  perseverent ,  ac  di- 
rigentur  a  Domino,  ut  prosperos  habeant  suc- 
cessus  ;  hi  enim  pendenta  Deo  ;  Deus  enim  est 
causa  omnis  sorlis  et  fotunae  nostrae  ,  adeoque 
ipse  est  fortuna  fortunans,  qui  hosce  fortunat, 
illos  non,  uti  ostendi  Genes.  31.  27.  et  seq. 

Mystice  pedes  sunt  affectus  animi,  bi  per  sa- 
pientiam  regulandi  sunt,  utadbonum  tendant. 
lta  auctor  Catenac  Grsecorum.  Rectas  semitas  , 
inquil,  appellat  animae  vires,  quibus  nixa  in 
virtutibus  progreditur,  deque  uno  opere  bono 
ad  aliud  provehitur.  At  vero  animae  pedes  ejus- 
dem  sunt  impetus  ,  per  quos  de  hoc  in  illud 
fertur. 

27.  NEDECLINES  AD  DEXTERAM  ,  NEQUE  AD  SINIS- 
TRAM  :  AVERTE  PEDEM  TUUM  A  MALO.]  Cliald.  trans- 

fer  pedem  tuum  d  malo.  Sensus  litteralis  est  cla- 
rus,  q.  d.  Dirige  gressus  tuos  juxta  regulam 
rectae  rationis,  legis  el  voluntatis  divinae ,  ut 
ab  ea  in  neutram  partem  ,  puta  nec  ad  dexte- 
ram,  nec  ad  sinistram  declines,  juxta  illud  Isaiae 
30.  21 :  llcec  est  via,  ambulate  in  ea,  et  non  deciine- 
tisneque  ad  dexteram ,  neque  adsinistram. 

Symbolice,  S.  August.  in  Deuter.  quaest.  US. 
et  alii  per  dexteram  accipiunt  prospera ,  et  per 
sinislram,  adversa.  Baynus  per  dexteram  ixccipu 
amicos,  et  per  sinistram,  inimicos  ,  q.  d.  Nec 
amore  prosperorumet  amicorum,  nec  timore 
adversorum  et  inimicorum  deflectas  a  recla 
virtutis  via.  Olympiod.  vero  in  Catena  Graeco- 
rum  per  dexteram  accipit  honorem  et  gloriam  , 
per  sinislram  crucem  et  ignominiam  ,  q.  d.  Si 
propter  vitae  integritaiem  honoreris,  ne  effera- 
ris  animo  :  si  vilipendaris,  ne  animum  despon- 
deas,  aut  ab  oflicio  desistas.  Rursum  S.  August. 
1.  2.  de  Peccat.  mer.  c.  35  :  Non  declines ,  inquit , 
in  dexteram  superba  prcssumptione  juslilice ,  nec 
in  sinistram  secura  deiectatione  peccati. 

Moraliter,  ex  hoc  loco  S.  Gregor.  Nazianz. 
orat.  26.  docet  nimium  zelum  aeque  cavendum 
ac  torporem,  temeritatem  aeque  ac  pigritiam  : 
JE]ue  enim,  ait,  inutiles  sunt  iners  ac  supina  seg- 
nities  et  imperitus  fervor ;  itie  ad  bonum  minime 
accedens;  liic  autem  utterius  cadens ,  ac  dextro 
dexterius  atiquid  efficiens.  Alque  id  probe  cognitum 
etexploraium  habens  Saiomon :  Nedeclines,  inquir, 
ad  dexteram,  neque  ad  sinistram  ,  ne  per  contra- 
ria  in  cequalematum,  hoc  est,  in  peccatum  incidas. 
Et  Cassianus,  1.  11.  de  Instit.  renunt.  c.U:Ne  di- 
vertaris  ad  dexteram ,  nequead  sinistram,  id  esl , 
ne  libi  de  virtulibus  btandiaris  et  dexlris  succes- 
sibus  ac  spiritalibus  exloltaris,  nec  deflectens  ad 
sinistram  tramitem  vitiorum,  secundum  Aposto- 
lum,  gloriam  tibi  ex  eis  in  tua  confusione  conqui- 
ras.  Nam  cui  sub  specie  succinctm  vestis  ac  nitidce 
cenodoxiam  non  potuit  diabotus  generare  ,  pro 
squatida  et  inculta  ac  viiiore  conatur  inserere ; 
quem  non  potuit  per  honorem  dejicere,  humililate 
supplantat;   quem  scientice  el  cloculionis  ornatu 


COMMI  NTAIUA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IV. 


100 


>i>'<litivii  exlollere,  gravitatt  taciturnitatls  elidit, 
Si  jejunet  palam,  vanitatU  gloria  pulsatur  :  si 
ilittti  contemm  ndat gloria  causa  contexerit ,  eodem 
viiio  elationis  obtunditur, 

Vl\s  i:m\i,  Ql  1:  \  nivnws  SUNT,  NOVir  DOMI- 
NUSJ  PERVEBSA  \  I  no  81  Nl '."   E  \  SINISTMS  SUNT.  ] 

liic  versus  non  est  in  Hebneo,  nec  in  Chaldaeo, 
nec  In  Complutensi ,  vel  Regla  Lalina,  nec  in 
Cajelano,  nec  in  manuscriplis  nonnullis  velus- 
tis  ;  esl  lamen  inSeptuag.  ex  quibuseumNoster 
iranscripsit.  i  ndecolligas  nostramVulgatam  \  er- 
sionemnon  peromnia  puramputaraesse  sancti 
Hieron.  quam  Bcilicet  ipse  concinnavit  ex  He- 
braeo,  cum  nonnulla  ex  Sepluag.  sint  addita, 
quos  non  exstant  in  Hcbrseo.  Ex  Sepluag.  ea- 
dem  leguni  S.  Gregorius  Nazianzen.  S.  Hiero- 
nymus,S.  Auguslinus,  S.  Cyprianus, Beda  locis 
mox  ciiamlis.  Perperam  ergo  Lyranua  et  Caje- 
lanua  cenaent  eam  ex  glossa  aliqua  in  texlum 
vitio  scriptorum  irrepsisse. 

Nota  :  Dextrum  signiGcatbonum  etfelix,  sinis- 
trum  malum  et  infelix.  Primo,  quia  Gentilcs 
illas  voces  sic  usurpabanl  ,  et  voro  ila  ccn- 
sebant.  Untle  Graeci  dextra  fulmina  censebant 
boni  et  fellcis  ominis,  sinistra  vcro  niali  et  in- 
fclicis.  Secundo,  quia  dextra  para  animalis  polior 
et  robustior  esi  sinislra ,  quae  inGrmior,  est  tlc- 
ficiens  ct  quasimanca.  Unde  quae  sinislra  manu 
fiunt,  niiuus  recte  Gunt.  Tcrtio,  quia  motus 
prhicipium  est  a  dextra  parte.  In  boininc  enim 
<>t  animalibusmulatioloci  a  dextra  proGciscitur, 
vo  quocl  ad  impulsum  expedilior  sit  ob  calorem 
bepatis,  et  solidiorem  ejus  pariis  ac  firmiorem 
inusculorum  naturam,  uli  docel  Arislot.  I.  3. 
de  Part.  animal.  c.  U.  etGalenus,7.  Apborism. 
UU.  Hinc  et  Physici  Orientem,  a  quo  cochim 
moveri  incipit ,  vocant  dexteram  coeli  partein. 
Quarto,  quia  veteres  in  judicio  de  moribus  vir- 
tutcs  el  virtule  pracditos  collocabant  a  dexlris  , 
vitia  el  vitiosos  a  sinistris.  Quocirca  Lactantius 
disputans  de  r  littera  Pithagorse,  indice  virtutis 
et  viiii,  I.  6.  de  vero  Cullu  c.  3:  Quidenim,  inquit, 
opus  esltlitterain  rebus  contrariis  atque  diversis? 
sed  altera  iila  melior  convcrsa  est  inSotis  ortum , 
altera  illa  deterior  ad  occasum  :  quoniam  verita- 
tem  ac  j ustitiam seq uilur ,  is  accepto  immorlaiita- 
lis  prcemio ,  perenni  luce  potiretur ;  qui  autem  ab 
illomalo  duce  ilieclus  prcetulcrit  vitia  virtutibus, 
mendacium  veritati ,  necesse  est  ad  occasumet  te- 
nebras  deferalur.  Accedit  Aristot.  1.  2.  de  Coelo , 
c.  2.  qui  de  Pylhagoricis  loqtiens,  ait :  Via  vir- 
itilis  propterea,  inquiunt,  dextera  dicitur,  quia 
ad  orientem  solem  tendit,  id  est  ad  luccm  atquc 
splendorem ;  via  vero  vilii  sinislra,  quia  Occi- 
dentem  versus,  id  est  in  noctem  lenebrasque 
deferlur.  Hinc  dexter  idem  est  qtiod  prosper  et 
propitius,ul  Quintil.  lib.  U.  U  :  Adsit  Domitianus 
dexlerac  volens.  Et  Virgil.  8.  iEneid.  : 

Et  nos ,  el  tua  dexter  adi  pede  sacra  secundo. 

Sensus  ergoest,  q.  d.  Vias,quaeadextris  sunt, 
id  est  acliones  bonas  et  laudabiles  ,  ideoque  fe- 
lices,  quaenos  consiituent  ad  dexteram  Chrisli 
in  dic  judicii  inter  electos  et  beatos,  novit ,  itl 
estapprobat,  amal,  promovet,  prosperat  etbeat 
Dominus  :  odit  vero,  destruit  et  punit  eas  qtiae 
a  sinistris  sunt ,  puta  malas  et  probrosas,  ideo- 
que  infeliccs  ,  quae  impios  constituent  in  die 
judicii  a  sinistris  Christi  inter  damnalos  et  re- 
probos.  AcceditS.  August.  quaest.  /iS.  in  Deutcr. 


ubi  per  vias dextras  accepit  coBleslia,  per  mmi- 
Iraa  lerrena. 

Verum  dlDBcultaa  esllnnexu  conlextus;  vi- 
detur  <-ii i iii  Lilc  esse  amphiboiia,  Imo  contra- 
diclio,  ac  iiosicrior  pari  rcpugnare  priorl.  Quo- 
modo  ciiiin  consentil  -o  ne  deciines  ad  dexteram 
cuni  co  quod  subdil :  Vias  qua)  a  d<  xtrti  sunt 
novit ,  Id  esl  probat,  Dominus;  >i  enlm  (ms  pro 
bnt ,  ergo  illse  non  dectinandae,  sed  sequendaD 
et  ambiendae  sunt. 

Primo,  s.  August.  epist.  in.  ad  Vatentinuni 
hinc  probal  necessitatem  gratiiE  osque  ac  liberi 
arbiliii  :  Quia,  ail,  sinon  cssct  libcrum  ai  bilrium, 
non  diccrctur  :  Rectos  cttrsus  fac  pcdibus  luis  ,  <:t 
vias  tttas  dirige :  ne  dcclincs  in  dextcram,  ncqtie 
in  sinistram,  Et  tamen  sinc  Deigratia,  si  poss<:t 
Iwc  ficri,  nonpostca  dicerclur  :  Ipse  autcm  rectos 
faciet  cursus  tttos  et  itinera  tua  in  pace  praducet. 
El  mox  :  Vias  ,  qutje  a  dexlris  sunt ,  novit  Domi- 
nus  ,  quomodo  intelligcndum  est ,  nisi  qttitt  ipse 
fccit  vias  dexlras,  id  cst  vtas  justorum,  quce  sunt 
opera  bona,  qttcz  utiqtte  prceparavit  Dominus  (si- 
ctit  dicit  Aposloltts)  ut  in  illis  ambutemus ;  vias 
autcm  sinistras  ,  perversas ,  id  est  vias  impiorum, 
non  tttiqttc  novit ,  quianoneas  ipse  fccit  in  liomine, 
scd  liomo  sibi.  Objicit  deinde  sibi  S.  Auguslinus  , 
cur  crgo  dixit :  Ne  declines  in  dextcram  neque  in 
sinislram ,  cum  potius  dicere  debuisse  videatur : 
Tenc  dexleram,  etne  declines  ad  sintstram?  Ac 
respondct,  declinare  in  dexteram,  qui  bona  ipsa 
opera  qttix  advias  dextras  pertinenl,  sibi  vult  as- 
signare ,  non  Deo.  In  sinistram  vero ■',  qui  omnia 
gratiae  tribucns,  et  nihil  libero  arbitrio  ,  dicit : 
Faciumus  mala  ut  veniant  bona,  q.  d.  Non  sic  de- 
fendalis  Uberum  arbitrium,  ttt  ei  bona  opera  sinc 
Dei  gratia  tribuatis  ;  nec  sic  defendalis  gratiam, 
ut  quasi  de  illa  securi  mala  opera  diligatis. 

Secundo,  S.  Chrysostomus  ex  variis  in  S.  Mat- 
tbaeum  locis  hom.  8.  censet  hic  ludi  in  nomine 
dextrum  ct  sinistrum ,  aliterque  accipi  quam 
pauloante.  Hicenim  perdextras  vias,  vel,  utipse 
Iegit,  partcs,  accipit  justos;  per  sinistras,  pec- 
catores  ;  quia  Christus  in  die  judicii  justos  et 
electos  statueta  dextris,  peccalores  et  reprobos 
a  sinislris,  Malth.  25;  et  sicexplicat  illud  Matth. 
C.  v.  3  :  Te  faciente  eleemosynam ,  nesciat  sinistra 
tua  quid  faciat  dextera  tua,  q.  d.  Cum  dextera 
das  eleemosynam,  noli  te  apud  sinislram,  id  est 
aputl  avaros  et  peccatores,  jaclitare. 

Tertio,  S.  August.  lib.  2.  de  Peccat.  merit.  et 
remiss.  cap.  35  :  In  dexteram  declinare ,  inquit, 
est  selpsum  decipere ,  dicendose  essesine  peccato  ; 
in  sinistrum  autcm,  propter  nescio  quam  perver- 
sam  atque  pravam  securitatem,  se  tanquam  im- 
punedare  peccalis.  Vias  enim ,  quce  a  dextris  sunt, 
novit  Dominus  (Christus) ,  qui  solus  sine  peccato 
est ,  et  nostra  potest  delere  peccata;  perversx  au- 
tem  sunt  qu<x asinistris sunt  amicitia cum peccatis . 

Verum  hacc  videntur  mystica  potius  quam  lit- 
teralia,  nec  dubium  lectoris  aniinum  explent. 
Dico  ergo  hanc  sententiam  :  Vias ,  quoz  a  dextris 
sunt,  novit  Dominus,  etc. ,  cohaerere  cum  pro- 
xime  praecedenti  :  Averte  pedem  tuum  a  malo 
(scilicet  capessendo  vias  quaea  dextris,  non  au- 
tem  illas  quoe  a  sinistris  sunt)  ;  non  autem 
ctim  illa  remotiore  :  A'e  decitnes  ad  dexteram  , 
neqtte  ad  sinistram.  In  Proverbiis  enim,  uti  sae- 
pius  monui,  sunt  multae  sentenliae  disparatae, 
nec  inter  seconnexae;  per  tales  enim  gnomas 
prisci  tradebant  suam  sapientiam.  Fortc  etiam 
ex  aholocoeam  huc  trausiulcruntSepiuag.  uain 


110 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IV. 


hoc  loco  non  exstat  in  fonle  Hebraeo.  Sic  enim 
aliae  sententiae  nonnullae  ex  uno  loco  in  aliuni 
traductae  sunt  a  collectoribus  earumdem,  uti 
oslendi  Prooemio  in  Ecclesiasticum. 

Porro  una  sententia  alteri  nonest  contraria, 
sed  una  cum  altera  recle  consentit  :  nam  cum 
ait  vias  a  dextris  nosci  et  probari  a  Domino, 
perversas  vero  esse  sinistras  ;  tunc  dexlrum 
et  sinistrum  inter  se  sola  comparantur  ,  ac  per 
dextrum  significatur  via  virtulis,  quia  haec  co- 
ram  Deo  est  dextera  ,  id  est  proba  et  felix  ;  per 
sinistrum  significatur  via  vitii,  quia  haec  coram 
Deo  est  sinistra,  id  est  reproba  et  infelix.  Cum 
vero  ait :  Ne  deciines  ad  dexteram  neque  ad  sinis- 
tram  ;tunc  dextrum  et  sinislrum  non  inter  se, 
sed  cum  media  virlutis  via  comparat,  ideoque 
dexlrumet  sinistrum  significant  vitia  utrimque 
virtuti,  quae  in  medio  est,  per  excessum  vel  de- 
feclum  opposita.  Virtus  enim  estin  medio,  a  quo 
declinat  vitium  oppositum  in  dextrum  per  exces- 
sum,  in  sinistrum  per  defectum.  Via  ergo  vir- 
tutis  media  est  dextera ,  a  qua  si  declines  ad  dex- 
teram  vel  sinislram,  aberras  et  peccas.  Itaque 
vis  est  in  ™  ne  declines  ;  haec  enim  particula 
mutat  phrasim  et  appellationem,  ut  loquuniur 
Logici.  Nam  via  dextera  est  via  virtulis ;  decli- 
nare  vero ab hac  dextera est  vitium,  sive declines 
dextrorsum,sivcsinistrorsum;omnis  enimdecli- 
natioetrecessusamedio,  quoclpraescribitvirtus, 
est  vitium.  Non  ergo  dexteram  viam  ambulare  , 
sed  ad  dexteram  declinare  proliibemur ,  ait  Beda. 

Ita  acute  explicat  S.Gregor.  Nazianz.  orat.  26 : 
Ne  declines ,  inquit,  ad  dexteram ,  nequead  sinis- 
tram;  ne  per  contraria  in  mquale  malum ,  lioc  est 
in  peccatum  incidas.  Quanquam  aiioqui  quod  na- 
turadextrum  est ,  his  verbis  taudat  :  Vias  dextras 
novit  Deus;  perversce  autem  sunt  sinistrce.  Qui  fit 
igitur  ul  qui  dextrum  laudal,  idem  rursumddex- 
tro  nos  abducal?  Intelligit  profecto  quod  dextri 
speciem  habet,  cumrevera  tatenonsit.  Quod  etiam 
spectansalio  loco  inquit :  Ne  magnoperejustus  sis, 
nec  supra  modum  sapiens,Ecc\.l.Par  etenimjusti- 
tice  atque  sapienlice  delrimentum  affert  acris  lam  in 
actione,  qudm  in  sermone  animi  impetus,  a  bono  nem- 
pe,etdvirtute  propler  excessumexcidens.Hanc  enim 
defectus  et  excessus  perceque  labefactant,  nonsecus 
ac  regulam  additio  aliqua  autsubtractio.  Nemo  igi- 
tur  sapientior  sit  quam  conveniat ,  nec  lege  exac- 
tior ,  nec  luce  splendidior ,  nec  norma  rectior ,  nec 
prcecepto  divino  sublimior.  Id  vero  qua  tandem  ra- 
tione  consequemur?  Nempesi  modesti  et  compositi 
esse  curemus,  nalurce  leges  comprobemus  ,  ratio- 
nemducem  sequamur ,  ordinem  et  disciplinam  non 
azpernemur. 

Et  S.  Hieron.  in  cap.  12.  Zachar.  Devorabunt 
(inquit)  ducesJudce  et  tribuni  ad  dcxteram  et  ad 
sinistram  eos  quiinmedio  itinere  incedere  nolue- 
runt,  nescierunt  vTizpGolzs  zivxi  xaxtas;  unde  Dei  po- 
pulus  pollicetur  :  Nec  ad  dexteram,  nec  ad  sinis- 
iram  declinabimus ;  viaregia  gradiemur,  Num.  20. 
Viadextraparcitasest,quamGrcecifuSohxvvocant: 
sinistra,  luxuries  ;  media  rectaque ,  frugaUtas. 
Omnes  igiturquisunt  inviadextra,quibus  dicitur: 
Ne  sis  justus  nimis  ;  et  in  sinistra  qui  audiunt : 
Viai  quas  ad  sinislram  sunt ,  perversce  sunt,  de- 
vorans  flamma  consumet.  Idem  in  Ecclesiaste, 
cap.  10.  explicans  illud  :  Cor  sapientis  in  dexte- 
ra,clc.  Etin  Evangelio,  ait,  prcecipitur  ul  nesciat 
sinislra  quid  faciat  dextera  sapientis,  Matlh.  6.  Et 
quando  percutimur  in  maxittam  dexteram,  non 
jubemur  sinistram   genam   prcebere  percutienti, 


sed  alteram  dexteram;  justus  enhn  sinislram  in 
senon  liabet ,  sed  lotum  in  eo  dextrum  est.  Et  cuin 
adjudicandum  Salvalor  venerit ,  agni  a  dexlris, 
hcedive?'odsinislriserunt,MAllh.2h.EtinProverbiis 
scribitur :  Dexlras  vias  novit  Dominus;  quce  autem 
perversx  sunt ,  d  sinistris  sunt.  Qui  ergo  sapiens 
est ,  semperde  futuro  seculo  cogitat ,  quodducit  ad 
dexteram;  qui  vero  insipiens  est ,  de  praisenti , 
quod  positum  est  in  sinislra.  Quce  quidem  seculus 
idem  philosophus  et  Poeta  ait : 

Dextera  quae  magni  Ditis  sub  mcenia  ducit. 
Hac  iter  Elysium  nobis ,  at  laeva  malorum 
Exercet  pcenas,  et  ad  impia  tartara  mitlit. 

Firmianus  quoquenoster ,  in  prceclaro  institutio- 
num  suarum  opere,  T  titterce  meminit ,  et  de  dex- 
tris  ac  sinistris ,  hoc  estdevirtutibus  et  vitiis  ,  ple- 
nissime  disputavit.  Nec  putemus  huic  senlentiolat 
illud  esse  contrarium  in  quo  dicitur  :  Ne  declines 
in  dexteram,  neque  in  sinistram;  hic  enim  pars 
dextera  pro  bono  accipilur;  ibi  veronon  tam  dex- 
tera,  qudm  declinatio  dexterce  accusatur  :  ne  plus 
sapiamus  quam  sapere  nos  necesse  est;  quia  virlu- 
tes  in  medio  sunt ,  et  nimietas  omnis  in  vitio  est. 

Accedit  et  S.  August.  epist.  47 :  Averte ,  ail , 
pedem  tuum  d  via  mala,  hoc  est  d  sinistra.  Quod 
manifestat  in  consequentibus ,  dicens :  Vias  enim 
quce  ddexlris  sunt  novit  Dominus  Deus;  perversce 
vero  sunt  quosd  sinistris sunl.Eas utiquevias  ambu- 
lare  debemus,quas  novit  Dominus  Deus ,  de  quibus 
in  psalmo  legitur  :  Novil  Dominus  viamjustorum  , 
et  via  impiorum  peribit;  hanc  enim  non  novil  Domi- 
nus ,quiasinistra  est.Sicut  dicturus  est  etiam  illis 
adsinistram  conslilutis:  Non  novi  vos.  Quid  autem 
quod  ille  non  novit,  qui  utique  novit  omnia,  sive  bona 
hominum ,  sive  mala.  Sed  quid  est?  Non  vos  novi , 
nisi  tales  vos  ego  non  feci.  Quemadmodum  illucl 
quod  dictum  esl  de  ipso  Domino  Jesu  Christo  : 
Quia  non  noveral  peccalum;  quid  est  (Non  nove- 
ral)  nisi  quia  non  fecerat  ?  Ac  hoc  quod  dictum 
est  :  Vias  quce  d  dexlris  sunt  novit  Dominus , 
quomodo  intelligendum  est,  nisiquia  ipsefecit  vias 
dextras,  idest  viasjuslorum,  qux  sunt  utique  opera 
bona,  quce  paravit  Deus  (sicut  dicit  Apostolus)  ut 
in  illis  ambulemus ;  vias  autem  sinistras  perversas, 
id  est  vias  impiorum ,  non  utique  novit,  quia  non 
eas  ipse  fecit  in  homine  qui  fecit  hoyninem ,  sed 
homo  sibi.  Propter  quod  dicit  :  Odivi  autem  ego 
perversas  vias  malorum,  ipsx  sunt  d  sinistris. 

Ipse  autem  rectos  faciet  cursus  tuos  ;  1TINERA 
autem  tua  in  pace  producet,  ]  q.d.  Si  ingressus 
fueris  vias  quae  a  dextris  sunt ,  id  est  vias  pro- 
bas  et  honeslas,  Deus,  qui  illas  novit,  id  est 
probatel  prosperat,  rectos  faciet ,  idestdirigct 
cursus  vitae  tuae,  utinillis  feliciler  ct  animose 
progrediaris  per  plures  annos  vitae ,  quos  tibi 
pacificos  dabit,  facietque  ut  tandem  moriens  in 
pace  exspectans  felicitalem  aeternam  obdormias 
etconquiescas.  Unde  Polychron.  in  Calena  Grae- 
corum  :  Tu ,  ait ,  abstine  ab  omni  mcdo  et  peccato  : 
Ille  interim  viam  tuam  ad  bona  diriget,  luosquc 
inimicos  evertet.  Indicat  per  hac  autem  complu- 
rium  rerum  eventus  in  nostra  potestate  positos 
non  esse,  sed  in  Dei  votuntate.  ls  enim  est  qui 
hominum  sludia  in  terris  cceteraque  omnia  qua; 
ad  ceterna  illa  bona,  quce  in  ccetis  reposita  habe- 
mus  ,  spectant ,  recte  provideque  administrat. 
Praeclare  Seneca  :Si  hominem  videris  interrilum 
pericutis ,  intactum  cupiditatibus ,  inter  adversa 
felicem ,  in  mediis  tempestatibus  ptacidum,  ex 
superiore  loco  homines  vidcntem ,  ex  cequo  deos, 


COMMENTAMA  IN  PKOVEMJIA  SALOMONlS.  Cap.   V.  lll 

non  subibit  tc.  vcncraiio  cjus?  non  diccs :  ista  ns  tanquam  mlnora  tramsetaUan  ,  quldquid  timemu1 

major  est  altiorqw  quatn  ut  credi  situitU  kule,  in  optan\usque  ridentetnt  caltstU  potentia  agltal* 

quo  cst  corpusculo ,  possit ;  vis  istuc  d"  Ina  d<  sccn-  Non  pou  ••>/  ru  tanta  sineadminiculonuminu  itas  ■  ■ 

dtt  ,   aniinum  cxccltcnlcm  ,   modcralum  ,   omnia  Itaque  majori  sui  part»  ittic  cst ,  undc  dcsccndit- 

CAPUT  OUINTUM. 

SYNOPSIS   CAPITIS. 

DoCET  FUGIENDAM  ESSE  MERETRICEM  UT  PESTEM.  REMEDIUM  FUG^  SUGGERIT  V.  15. 
DILECTIONEM  UXORIS  PROPRLE  :  SIC  ENIM  VITABITUR  ALIENA-  J  AMOR  ENIM  CASTUS 
PELLIT    INCESTUM  ,    UXOR    MERETRICEM. 


[ili  mi,  allende  ad  sapientiam  meam,  ct  prudentiae  meae  inclina  aurcm 
/tuam  ,  2.  ut  custodias  cogilationcs ,  ct  disciplinam  labia  tua  conservent. 
'JNe  attcndas  fallaciae  mulieris.  3.  Favus  enim  distillans  labia  meretricis,  et 
[nitidius  oleo  guttur  ejus  :  4.  novissima  autem  illius  amara  quasi  absin- 
ithium ,  ct  acuta  quasi  gladius  biccps.  5.  Pedes  ejus  descendunt  in  mor- 
\tem  ,  et  ad  infcros  gressus  illius  penetrant.  6.  Per  semitam  vitse  non  am- 
bulant,  vagi  sunt  gressus  ejus,  et  investigabiles.  7.  Nunc  ergo,  0!i  mi,  audi 
me,  et  he  reccdas  a  verbis  oris  mei.  8.  Longe  fac  ab  ea  viam  tuam  ,  et  ne  appropinques  foribus 
domus  ejus.  9.  Ne  des  alienis  honorem  tuum  ,  cl  annos  luos  crudeli.  10.  Ne  forte  impleanlur 
cxlranei  viribus  tuis  ,  et  labores  tui  sint  in  domo  aliena  ,  1 1 .  et  gemas  in  novissimis  ,  quando 
consumpseris  carncs  luas  ct  corpus  tuum  ,  ct  dicas  :  12.  Cur  delestatus  sum  disciplinam  ,  et 
increpationibus  non  acquievit  cor  meum  ,  13.  ncc  audivi  vocem  docentium  me ,  et  magistris 
non  inclinavi  aurem  meam  ?  14.  Pene  fui  in  omni  malo ,  in  medio  ecclesise  et  synagog<e. 
15.  Bibe  aquam  de  cisterna  tua,  et  fluenta  putei  tui  :  16.  deriventur  fontes  tui  foras ,  et  in 
plateis  aquas  tuas  divide.  17.  Habelo  eassolus,  nec  sint  alieni  participes  tul.  18.  Sit  vena  tua 
benedicla  ,  ct  Isetare  cum  muliere  adolescentife  luse  :  19.  cerva  eharissima,  et  gratissimus  hin- 
nulus ,  ubcra  ejus  inebrieut  te  in  omni  tempore ,  in  amore  ejus  delectare  jugiter.  20.  Quare 
seduccris,  fili  mi,  ab  aliena,  et  foveris  in  sinu  alterius  ?  21 .  Respicit  Dominus  vias  hominis  ,  et 
omnes  gressus  ejus  considerat.  22.  Iniquilates  suae  capiunt  impium  ,  et  funibus  peccatorum 
suorum  constringitur.  23.  Ipse  morielur ,  quia  non  habuit  disciplinam ,  et  in  multiludine  stul- 
tiliae  suae  decipietur. 


PRIMA  PARS  CAPITIS. 


1.  FlLI  MI,  ATTENDE  AD  SAPIENTIAM  MEAM  (  Sep- 

luag.  Sermonibus  vieis  appone  aurem  tuam),  et 

PRUDENTI.E  MEM   INCLINA  AUREM    TCAM.  ]  Salomon 

novuni  sapientiae  documentum  de  fuga  mere- 
iricis  dalurus,  more  suo  discipuli  attentionem 
excitat,  ut  ille  adverlat  et  ponderet  quanti  illud 
sitmomenti.  Dicit  ergo  illi  :  Silens  studiose  at- 
tende  et  intende  meis  sermonibus.  Nam  silen- 
lium  discipuli  disciplinae  custodia  est.  Unde 
Pythagoras  suis  discipulis  silentium  quinquen- 
nale  indicebat. 

2.  Ut  custodias  cogitationes  et  disciplinam 
i-abia  tua  conservent.  ]  Sepiuag.  Ut  custodias 
cogitationem  bonam  (Aquila,  Symmach.et  Tbeo- 
dot.  scientiam bonam)  sensus  autem  labiorummeo* 
rum  mandat  libi,  q.  d.  Labia  mea  enunliant  in- 
terniun  meae  sapienliae  cogilalionem ,  ejusque 


sensum  ,  ac  mandant  ut  illum  simpliciter,  uti 
enuntiatur,  accipias,  menti  imprimas  et  opere 
exsequaris.  Alii  legunt : Sensum  labiorum  meorum 
mando  tibi.  Cogitationes  ergo  hic  non  discipuli , 
sed  sapientiaeelSalomonis  accipe,  q.  d.  Altende 
ut  custodias  meos  conceplus ,  meas  cautiones, 
mea  consilia,  ut  verlit  Valablus.  Unde  Chald. 
vertit,  ut  admonilus  sis  in  consilio;  Syrus ,  ut 
cautus  sis  in  cogitalione ;  R.  Levi ,  ut  custodias 
cogitationes ,  quibus  inslituaris  ad  prudentiam. 
SicetAben  Ezra.  Consequenter  tamen  cogitatio- 
nes  quoque  discipuli  accipe;  qui  enim  custodit 
cogilationes  sapienliae,  hic  utique  et  suas  cuslo- 
dit.  Nam  hanc  suarum  custodiam  docent  et 
praescribunt  cogitaliones  et  consilia  sapientiae. 
UndeS.  Creg.  3.  p.  Pastor.  admon.  15.  Ut  custo- 
dias  cogitaliones  tuas:  Nihil  quippe,  ait,  in  nobis 


112 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  V. 


est  corde  fugacius ,  qubd  a  nobls  tolies  recedit , 

?nes  deflait.  Cum 

qaod 


quoties  per  pravas  cogitationes  defluit.  Cuin  ergo 


cogitalio 


per  custoaiam  restringuur ,  cor 
fagere  consaevit ,  inoenitar. 

Ne  attendas  fallaci<e  mulieris.  ]  Haec  verba 
noii  sunt  in  Hebr.  expresse,  sed  tacile  subintel- 
liguntur.  Unrte  Septuag.  et  exiisNoslereaexpres- 
serunt.  Quocirca  heec  verba  pendent  ab  iis  quae 
sequuntur  :  Favus  enim  distiltans  tabia  merelri- 
cis,  elc. ;  ex  iis  enim  haec  conclusio  deducitur: 
Ergo  ne  altendas  fatlacice  mulieris.  Igitur  per 
fatlaciam  intelligit  blanditias  ,  mollitiem  et  ele- 
gantiam  verborum,  pulchritudinem,  ornatum 
vestium  ,  faciei  fucum,  fictiones,  artes  et  frau- 
des,  quibus  meretrices  amasios  atl  se  pellicere, 
inescare,  et  pervertere  solent.  Unde  Septuag. 
liabent:  Ne  intendas  f^U,  id  estmalae,  pravae, 
perversae,  fatlaci  mulieri;  S.  Hieron.  in  c.  23. 
isaiae  :  Ne  attendas  pessimam  (S.  Cyri.  1.  15.  de 
Adorat.  improbam)  mulierem  ;  quare  mirum  est 
Arabicum  vertere  :  Ne  auscultes  mutieri  bonce; 
S.  Chrysost.  hom.  1U.  ad  Popul.  legit  :  Ne  discas 
putcliritudinem  atienam ,  et  ne  occurras  mulieri 
fornicanti;  melenim,  etc. ,  quasi  haec  pertineant 
ad  oculos;  ac  si  dicat :  Noli  aspicere  faciem 
pulchram  meretricis  fucatas  et  comptae;  quia 
haecpulchritudo  atiena  est,  idest  alienne  mulie- 
ris,  quae  tua  non  est  uxor.  Rursum  aliena ,  quia 
pulchritudo  hoec  saepe  non  est  naturalis,  sed 
fucata,  et  aliunde,  puta  a  stibio,  purpurisso  et 
fuco,  atque  a  vestibus  et  gemmis  mutuala.  Ma- 
xime  enim  mulier  ferit  et  vulnerat  aspicientem 
pulchram  faciem  et  oculos,  instar  serpentis  et 
basilisci.  Magis  tamen  hoc  loco  respicitad  verba 
blanda  et  fallacia  meretricum,  ut  patet  ex  seq. 
Hisce  enim  multos  decipiunt  et  dementant  , 
praescrtim  accedente  fuco  faciei  et  oculorum. 
Unde  de  iis  canit  Codrus  : 

SiJera  non  tot  habet  coelum,  non  flumina  pisces , 
Quot  scelerata  gerit  femina  mente  dolos. 

Cum  enim  mulier  nec  viribus,  nec  ingenio,  nec 
consilio  polleat ;  hinc  ad  dolos  se  convertit,  ut 
quod  illis  non  potest ,  hisce  obtineat  et  nerficiat : 
sicut  animalia  imbellia  eadem  de  causa  dolosa 
sunt,  ut  vulpes,  simiae,  feles,  etc. ,  cum  ex  ad- 
verso  leones,  tigrides,  lupi  non  dolosi,  sed  vio- 
lenti  sint:  quia  cum  viribus  et  robore  sua  exse- 
quantur,  dolo  non  indigent.  Adde  mulierem 
quid  serpentinum  habere.  Videtur  serpens  Evam 
scducens,  illi  totique  sexui  suam  indolem  et 
fraudes  inhalasse.  Adde  et  meretricum  malitiam 
studiumque  fallendi ,  imo  continuum  exerci- 
tium,  quo  novas  in  dies  decipiendi  artesexco- 
gitant,  ut  non  aliud  cogitare,  non  aliud  som- 
niare,  ac  totae  ex  fraudibus  consutae  videantur. 
Idem  argumentum  tractal  Ecclesiast. ,  cap.  25. 
v.  22,  ubi  plura  hac  de  re  dixi.  Quare  hic  bre- 
vis  ero. 

Preeclare  S.  Hier.,  lib.  1.  contra  Jovin.  sub 
finem  :  Amor  formce  rationis  oblivio  est ,  et  insa- 
nice proximus,  fcedum,  minimeque  conveniens  ani- 
rno  sospiti  vitium;  tarbat  consitia;  attos  et  gene- 
rosos  spiritus  frangil ,  a  magnis  cogitationibus 
ad  humiUimas  detrahit ,  qucerulos,  iracundos ,  te- 
merarios  ,  dure  imperiosos ,  servititer  blanclos  , 
omnibus  inutites ,  ipsi  novissime  amori  facit.  Nam 
cum  fruendi  cupiditate  insatiabilis  flagrat ,  plura 
tempora  suspicionibus ,  lacrymis ,  conquestionibus 
perdit;  odium  sui  facit ,  et  ipsi  novissime  sibi  odio 
est.  Et  post  nonnulla  :  Doctissimi  viri  vox  est, 


pudiciam  imprimis  esse  retinendam  :  qua  amissa 
omnis  virtus  ruit.  Tn  hac  muliebrium  virlutum  prin- 
cipatus  est ,  hrec  pauperem  coinmendat ,  divitem 
extotlit ,  deformem  redimit ,  exornat  putchram  : 
bene  meretur  de  majoribus ,  quoram  sanguinern 
furtiva  sobote  non  viliat. 

Quocirca  S.  Aug.  1.  de  Honest.  mulier.,  cap.  2  : 
Inter  alia,  ait,  certamina  Christianoram  sola  dura 
sunl  prcetia  castitatis ,  ubi  quotidiana  est  pagna  , 
et  rara  victoria.  Gravem  namque  sorlita  est  casti- 
tas  inimicam,  cui  quotidie  resistitur  et  semper  ti- 
metur.  ElS.  Ephrem  ser.  adversus  improbas  mu- 
lieres  :  Quid  enim  est  mulier  ,  ait?  Laqueus  comp- 
tus ,  et  homines  in  votuptates  iiiiciens  ,  quce  splen- 
dida  quidem  specie  et  excetso  cotto  oculis  annuit , 
et  genis  arridet ,  lingua  vero  dulciter  canens  voce 
atiosdecipit,etsermonepeilicit,tlc.QuidestmuUer? 
naufragium  super  lerram,  fons  nequitice,  thesau- 
rus  immunditice  et  malitice ,  mortifera  conversatio 
atque  confabuiatio ,  ocutorum  pernicies ,  anima- 
rum  exitium,  cordis  spiculum ,  juvenum  perditio, 
sceptrum  inferni ,  et  concupiscentia  prteceps.  Quid 
est  mutier?  causa  diaboti ,  requies  serpenlis  ,  dia- 
boti  consotalio ,  dotor  inconsotabilis  ,  caminus  suc- 
census ,  matitia  incurabitis ,  diarna  confabulatio  , 
hospitium  tascivoram  et  officina  dcemonum ,  etc. 
Hac  de  causa  S.  Hier.  ad  Nepotianum  de  vila  cle- 
ricorum  et  sacerdotum  :  Hospiliolum ,  ait,  luum 
aut  raro  aut  nunquam  mulierum  pedes  terant.  Om- 
nes  puetlas  et  virgines  Christi  aut  cequatiter  igno- 
ra,  aut  cequaliler  ditige.  Ne  sub  eodem  tecto  man- 
sites  :  nec  in  prceterita  castitate  confidas.  Ncc  sanc- 
tior  Davide ,  nec  Samsone  fortior ,  nec  Salomone 
potes  esse  sapienlior.  Memenlo  semper  quod  para- 
disi  cotonum  de  possessione  sua  mulier  ejecerit. 

Porro  inter  alias  meretricum  fallacias  est  haec 
una  e  praecipuis,  quod  ita  fugiunt,  ut  velint  vi- 
deri;  ita  pugnat,  ul  velint  vinci ;  ila  odia  exer- 
cent,  ut  tunc ament  maxime.  Ita  de  Cleopatra  scri- 
bit  Plutarch.  in  Anlonio  :  Dabat  operam  ut  scepe 
lacrymans  videretur ,  slatim  autem  lacrymas  ab- 
slergebat  fOCCuttabatque  quasivellet  Antoniam  late- 
re.  Audi  S.  Hier.,  ep.  Ul :  Patliolum  interdum  cadit, 
ut  candidos  nudet  humeros ,  et  quasi  videri  nolue- 
ril ,  celat  festina,  quod  voiens  detexerat.  Quocir- 
ca  adolescens  rogatus  a  meretrice  cur  nolit  se 
audire,  nec  attingere,  apud  Plautum  in  Bacch. 
respondet : 

Quia  istliaec  lepiJa  sunt  memoratui , 
Eadem  in  usu,  atque  ubi  periculum  facias,  aculeata 

sunt  : 
Animum  foJicant,  bona  deslimulant,  facta  et  famam 

sauciant. 
Apage  a  me,  spage. 

S.  Nilus  in  Sententiis  c.  de  fornicatione  :  Mu- 
lierum ,  ait,  ccetus  fuge ;  ut  primum  eas  conve- 
neris ,  depressa  humi  facie  leniter  ac  sedate  lo- 
quuntur ,  atque  ejusmodi  tacrymas  edunt ,  quoe 
commiserationem  redoleant  :  modesleque  sese  com- 
ponunt ,  et  frequenter  ingemiscunt  :  de  castitate 
percunclantur,  et  studiose  ac  diligenter  audiunt. 
Si  eas  prospexeris  ,  pautisper  caput  attotlunt.  Post 
etiam  defixioribus  oculis  te  intuentur ,  ac  subri- 
dent ,  imo  profusum  et  dissolutum  risum  edunt , 
ac  denique  omnes  mortis  hamos  et  prcestigiarum 
itlectamenta  ( imo  philtra  et  veneficia  )  atque  om- 
nis  generis  casses ,  quibus  anima  obsidetur ,  expe- 
diunt.  Et  mox  :  Viret ,  ait,  herba ,  quce  aquis  pro- 
pinqua  est ,  et  libidinis  affeclus  in  mutiebri  cotlo- 
quio.  Forma  fucata  intemperantium  exitium,  et 


r.O\ni i:\t.\iu.\  1N  PROVEnBTA  SALOMONIS.  Cap 

naufregium  est.  Quamobrem  S.  Greg.  Nazianz. 
in  pnccupiis  pO  v  Irgioes : 

Virgo,  uit,  sis  oculis,  virgo  sis  anrilui^  atque  • 

Lingua:  Dam  iribua  l>i*  facila  aat  decedera  recto. 

Diogenei  duaa  mnllerculas  Interae  colloqaen- 
lea  conapicatua  :    ispis,  liti  <«  vipera  venenum 

mutuutiir;  ila  Aulonius  iu  Melissa,  |).  '->.   C  W. 

Secundua  Philoaophti8,  rogaluaob  Adrlano  imp. 

quiti  rssrt  mitlivr,  respondil  :  Viri  iunifraginm  , 
domus  tvmpvstas,  rittv  captivilas,  Ivtlita  comptcc- 
tvns,  c.vornala  Scylla,  auinial  matiliositm  ,  ma- 
luin  ncci  ssariitm.  Ita  Maximus  se nn.  39.  Ubi  et 
citat  aanctum  Baailium  dicentem  :  Inslpientlssi- 
nur  mulicrcs  nalttruli  pulchritudinc  curcntes  ad 
colorcs  confugiunt ,  ct  sttnt ,  ut  ita  dicam,  ornatce 
atl  spcctucitlum,  pcr  ornatum  inornatce ,  et  pcr 
dedecus  ac  turpitudincm  turpiorcs  Plura  vide 
apud  auclores  jam  citatos  ct  Tiraquelluiu  m 
leg.  ix.  connubial. 

Mystico,  omnia  quoe  hic  de  mcrctrice  dicun- 
tur  ,  Olympiodorua  ct  Polychron.  in  Catena 
Cira3C.  acS.  Hieron.  in  cap.  6.  Ezech.  ct  alii  adap- 
tant  hceresi;  Lyran.  idololatriae,  tu  adapta  vo- 
luptati  et  concupisceriti»,  de  qua  scite  ait  Da- 
mascen.  I.  3.  Parall.  cap.  '28.  exS.  Chrysost.:  Cani 
similis  csl  voluptas,  6  homo;  si  eam  propcllas,  fugit; 
si  alas,  rcmunct.  Matorum  omniam  mctropoiis  est 
votuptas.  S.  Basil.  exhort.  ad  baptismum  :  Volttp- 
tas ,  ait,  diaboli  hamus  est  ad  exitium  trahens. 
Voluptas  pcccali  mater  esl ,  voluptas  scmpiterni 
vermis  nutrix  :  qiue  eum,  qni  se  fruitur,  ad  ati- 
quod  tempas  deiinit ,  post  autetn  felte  amarius 
digcritur.  Sanctus  Gregorius  Nazianz.  in  Telras- 
tichis  :  Omnis  vitii  csca  est  voluplas  objecta,  ad 
exitii  kamum  avidiores  animos  facite  attrahens. 
Quocirca  voluptatem  quasi  mcretricem  ita  pin- 
git  Claudian.  lih.  2.  in  Laudes  Sliliconis  : 

Blanda  quidcm  vultu,  sed  qua  non  letrior  ulla, 
Inlerius  fucata  genas,  et  amicta  dolosis 
Illecebris,  torvos  auro  circumligat  hydros, 

puta  serpentes. 
lgitur : 

Sperue  voluptalem  ,  nocet  empla  dolore  voluplas." 

Quaecumque  ergo  de  meretrice  jam  dicta,  ct 
deinceps  dicenda  sunt,  mutato  nomine  concu- 
piscenliae  attribue. 

Rursum  Beda,  Cyril.  Alexand.  lib.  15.  de  Ado- 
rat.  et  Cyril.  Hierosol.  de  decem  dogmat.  cate- 
chesi  k,  et  S.  Hieron.  in  cap.  65.  Isaise  per  me- 
retricem  accipiunt  sapientiam  humanam,  quae 
instar  merctricis  fucata,  et  pigmentis  eloquen- 
tiae  illita,  melle  dulciores,  oleo  nitidiores  effun- 
dit  sermones. 

3.  Favus  bnih  distillans  labia  mkuetricis  , 
kt  nitidius  oleo  gu ttur  ejus.]  Hebr.  Quiafavum 
distiltant  labia  exlranece  ,  et  tenius  oteo  patatum 
ejus.  Ita  Pagnin.  et  Vatablus :  qui  pro  tenius  ver- 
tit,  blandius;  alii,  lubricius;  alii,  levigatum  prm 
uteo  gutlur  ejus  ;  Arahic.  Quoniam  mel  distitlat 
ex  duobus  tabiis  mutieris  meretricis  ,  os  luum 
brevi  tempore  oblinet  mellilis  et  oleatis  verbis ; 
Septuag.  Mel  enim  distillat  a  labiis  fornicariaz , 
qua  ad  tempus  impinguat  fauces  tuas :  Hebr.  enim 
pSn  chatac  idem  est  quod  mollis,  tener,  levis, 
lenis,  lubricus;  lalia  autem  solent  esse  pinguia. 
Forte  etiam  Septuag.  pro  chalac  legerunt  nSn 
cheleb ,  id  est ,  adeps ,  pinguedo.  Impinguat  ergo , 
id  est,  pingui  blanditiarum  oleo  delinit,  mul- 
cornel.   a  LAPim:.  tom.  III. 


V.  I  1  '■ 

cel .  Infarcll .  Inescat  I  nde  Synii  rerili  :  >'. 

liora  oleO  nrha  ejUS}  Chalil.  !  L«7l/«J  OteO  gUttUl 

cjns.  Appoaite  Hugo  viotorln.  I.  <!<•  Carnal.  nup- 
tiis  ritandis  :  in  favo  meltli ,  ait,  duo  $unt,  sclli- 

cvl   iiulit   wru.    In  fari,    m-  r<  trivis  similitrr  dn,< 

sunt ,  scilicci  ihror  ei  gratia'   ho,    est ;  pulchri 
tudo  oris  ,   cl  dulccdo  scrmoms.   Cera  sitctrmht 
ignem  ,  met  f/rabet  dulcedlnem  ;  sir  pulckrltudo 

mrrrlricis  ignr  lihittinis  Inflammat  rarin  m  ,  hlan 

dimento  lenocinantis  semionls  subvertU  mentent . 

stiltat  iiul  c.v  ccra  ,  dum  mcrclrix  verba  sua  moi- 
lil  vt  facit  dulcia. 

Bursuin  ainoris  cinlileina  cst  alveolus  apum 
ex  quo  prodit  ahsinlhiuin  ,  hoc  cst,  ex  dulci 
amaritudo  : 

Vidisli  alveolis  si  forte  absinlliia  nasci  : 
Sic  specie  dulci  torquel  amarus  amor. 

S.  Chrysost.  hom.  lft.  ad  Populuin  favum  lahio- 
rti m  referl  ad  oscula  blanda  inerelricuin  ,  nili- 
(luiii  guttur  pra3  oleo  ad  sermones  blandos  ea 
rumdem  ;  Hugo  vero  Cardin.  oleum  refert  ad 
earuin  ungucnta,  quilms  se  inungunt  ut  gralum 
odorcni  rcdoleant  et  sparganl  :  Meretrix  enim  , 
ait  Chrysost.  amarenescit,  sed  insidialur  tantum; 
venenum  habet  iltius  osculum,  toxicum  os  pcrni- 
ciosum.  Si  vero  non  stalim  apparel ,  propterea 
magis  ipsam  fugcrc  oportel,  quoniamobtegit  per- 
niciem,  etmortem  habet  celalain,  ncc  a  primor- 
diis  manifestam  apparere  permittit.  Ilaque  si  quis 
voluptatem  sectatur,  et  vitam  Uvtitix  plcnam  , 
fornicantium  consortia  mutieram  fugial  ;  bellis 
enim  innumeris  et  lumultibus  amalorum  animos 
implent,  et  continuas  ipsis  pugnas  contentionesque 
concitant  per  verba,  per  opera  omnia.  Et  S.  Basil. 
de  Virgin.  :  Formosorum,  ait,  oscttta  cavere  opor- 
tet,non  secus  ac  venenatorum  animatium  morsus ; 
diffunditur  enim  virus  ex  osculo  in  omne  corpus. 

Melius  alii  passim  utrumque  referunt  ad  verba 
merelricum;  h.cc  enim  ipsse  ita  edulcorant,  ut 
mel  stillare  (unde  Diogenes  ea  vocabat  meltitum 
laqueum)  ita  emolliunt,  utoleomolliora  videan- 
tur,  ac  efficacissima  sint  ad  animos  quanlum- 
libet  viriles  deliniendos  et  emolliendos  :  instar 
olei  enim  lubricant  et  inlluunt  in  animos,  eos- 
que  emolliunt ,  enervant  et  effeminant  ;  sunt 
enim  voces  et  cantus  Sirenum.  Unde  Ulysses  , 
id  est  vir  sapiens  ,  obturat  aures  et  fugit,  ne  iis 
dementetur  et  perdatur.  Audi  S.  Fulgentium  i. 
2.  Mythologiae  :  Sirenes,  ait ,  grcece  tractoricc  di- 
cunlur ;  tribus  enim  modis  itlecebra  amoris  tra- 
hitur ,  aut  cantu  ,  aut  visu  ,  aut  consuetudine. 
Amanlur  enim  qucedam  speciei  venuslate ,  qua- 
dametiam  lenocinanle  consueludine.  Quas  Utyssis 
socii  obturatis  auribus  transeunt ;  ipse  vero  reli- 
galusjransit :  Ulyssesenim  grcece  quasioolu-j  |evos, 
id  est ,  omnium  peregrinus  dicitur.  Et  qaia  sa- 
pientia  ab  omnibus  mundi  rebus  peregrina  est , 
ideo  astutior  Utysses  dictus  est.  Denique  Sirenes  , 
id  est,  detectationum  ittecebras  et  audivit  et  vidit, 
id  est ,  agnovit  et  judicavit ,  et  tamen  transit  ni- 
hilominus.  ldeo  quia  auditce  sunt ,  mortuce  sunt ; 
in  sensu  enim  sapientis ,  omnis  voluplalis  affectus 
moritur.  Ideo  volalites ,  quia  mentes  amanlium 
permeanl  ceteriter.  Inde  gatlinaceos  habent  pedes, 
quia  libidinis  affectus  omnia,  quce  habet,  aspergit. 
Denique  et  Sirenes  dictce  sunt  :  wpu  enim  grcece 
traho  dicilur. 

Quocirca  S.  Cyprianus  de  Singular.  cleric.  : 
N unc,  ait,  blanditias  exhibet  meretrix ,  nuncver- 
ba  motlia ;  et  quod  venenosius  est  super  cuncta , 

15 


li& 

psallere  delectatur, 

aadire  basiliscam  sibilantem.  Quocirca  S.  Hier. 
ad  Gaudcntium  :  Vocis  dutcedines,  ait ,  per  aures 
animam  vulneranlet  fugiat.  Dcnique  S.  Ambros. 
lib.  2.  de  Abraham  cap.  11.  docctomnes  sensus 
custodiendos  esse  caslitalis  studioso  :  Quia  et 
visus  procacior ,  ait ,  liabet  crimen  ;  ct  ideo  scrip- 
tum  est  :  Noli  inlendere  fattaci  mulieri  ,  neque 
capiaris  oculis  ,  neque  abripiaris  palpebris.  Et  in 
ipso  auditu  crimen  esl,  si  seducat  merelrix ,  el 
mullo  blandimento  sermonis  et  taqueis  tabiorum 
suorum  te  aLliget. 

Porro  verba  blanda  et  fallacia  recle  compa- 
rantur  oleo  :primo,  ob  similem  lubricitatem  ; 
secundo,  quia  oleum  vim  maximam  habct  in- 
terius  penelrandi ;  eamdem  habent  verba  mel- 
lita  ;  tertio,  quia  oleum,  auctorc  Galeno  lib.  11. 
de  Simplic.  medicament.  facult.  cap.  7,  mor- 
denti  pariter  ac  lenienii  facultate  preedilumest : 
Nani  quod  oculos,  ait,  mordicet,  quod  gutlurexa- 
speret,  sive  ad  lussim  provocet ,  quod  ventrem  ra- 
dat,  atque  secessus  sanguinolentos  efficiat ,  abunde 
magna  testimonia  sunt ,  mordacem  illi  inesse  fa- 
cuitatem.  At  quod  ulcera  dolore  liberel,  et  venlris 
mordicaliones ,  aut  irrigatum,  aut  infusum  om- 
nino  sanet ,  qucequemorsu  irrilantur  mitigel;  cum 
cl  ipsa  non  parva  sint  contrarice  ipsius  facultatis 
indicia,  plane  omissa  sunt.  Hacc  ille.  Recte  igilur 
verba  lenia  ,  sed  quae  aculeos  in  animum  defi- 
gant,  cum  oleo  comparantur;  quod  (ut  est  apud 
Galenum)  culemlenit,  interiora  mordel.  Inde 
os  sublinere  idem  est,  quod  adulando  et  blan- 
diendo  decipere. 

Mystice ,  S.  Ephrcm  tr.  de  Abstinendo  a  cupi- 
dilalibus ,  haecaccipit  de  voluplale  carnis  sive 
concupiscentise  :  Meminerimus ,  ait,  illius  quocl 
ait  Parcemiastes  :  Favus  distillans  labia  merelri- 
cis ,  dulcedinem  concupiscenlice  favo  significans  ; 
quodque  infert  dicens  :  Quce  ad  lempus  niti- 
dumguttur  efficit ,  postea  vero  bile  amarius  in- 
venies,  ct  acutius  ancipiti  gladio.  Idem  in  illud  : 
Atlende  libi ,  c.  o.  Resisle  ,  ait,  urenti  concupis- 
centice  ,  ut  flammam,  quce  nunquam  exstinguelur, 
ejfugere  queas.  Namsi  nos  perturbationes  supera- 
rinl ,  non  recedent  a  nobis  ,  quin  et  magis  adver- 
sum  nos  insolescent.  Audi  eum,  qui  ait  :  Mel  dis- 
tillat  a  labiis  mulieris  fornicarice ,  quce  ad  ttmpus 
impinguat  fauces  suas,  postea  vero  fclle  arnario- 
rem  invenies ,  et  aculam  magis  gladio  ancipili. 
Prrcclare  Boelius  Jib.  S.  de  Consolat.  ante  mc- 
dium: 

Habet  omnis  hoc  voluplas  , 
Stimulis  agit  fruenles  ; 
Apiumque  par  volantum  , 
Ubi  grata  mella  fudit 
Fugit ,  et  nimis  tenaci 
Ferit  icta  corda  morsu. 

Huic  simile  estemblema  Sabini  : 

Gum  puer  alveolo  furalur  mella  Cupido, 

Furanti  digilum  cuspide  fixil  apis. 
Sic  eliam  nobis  brevis  est  et  peritura  voluptas  , 

Quam  petimus  ;  tristi  misla  dolore  nocet. 

Quocirca  recle  ait  Salomon  favus  dislillans,  quia 
voluptas  tanlum  dal  stillam  mellis,  moxdaiura 
mare  fellis  :  ex  adverso  virlus  dat  slillam  fellis, 
mox  dalura  mare  mellis. 

Idipsum  pulcbre  repraesentat  Barlaam  Josa- 
phat  regi  apud  Damascen.  in  Hislor.  cap.  13, 
perparabolamhominis  fugienlis  unicornem  ,  ac 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  V. 

cujus  canlu  tolerabilius  est     apprehendentis  arborem  ,  ex  qua  stillabat  mel, 

quo  inescatus  homo  periit  :  nam  duobus  muri- 
bus  rodentibus  sensim  arborem  ,  illa  landem 
c*um  homine  corruit  in  subjectum  barathrum  ; 
unicornis  enim  est  mors  :  arbor  vita  ,  vel  vo- 
luplas;  duo  mures  sunt  dies  et.  nox  sibi  con- 
linue  succedentes  vitamque  consumenles  ;  ba- 
ralhrum  est  gehenna. 

U.  NOVISSIMA  AUTEM  ILLIUS  AMARA  QUASI    ABSIN- 
TniUM,  ET  ACUTA  QUASI  GLAUIUS    BICEPS.  ]    SyruS  , 

quasi  gtadius  dupticis  aciei ,  qui  scilicet  utrimque 
acutus  esl  habetque  aciem,  qua  ulrimque  scin- 
dat  et  secet.  Septuag.  Postea  vero  amariorem  fetle 
invenies,  et  acutam  ptusquam  ensem  ancipilem  ; 
Arabic.  Novissime  autem  amariludo  ejusamarior 
absinlhio,  et  acuet  multo  magis  qudm  gladius  lia- 
bens  duo  ora ,  id  cst,  duas  acies. 

Pro  absinthium  hebr.  est  PlJyS  laana  ,  quod 
nonnulli  verlunt  amaritudo,  toxicum  vel  vene- 
num;  communilcr  tamen  verlunt  absinlhium. 
Significat  ergo  mel  sermonum  meretricis  in  fel 
dolorum  converti;  dolorum,  inquam,  qui  tam 
aculietlethiferi  sunt,  ac  si  gladio  bicipitiinflicti 
fuissent ;  perinde  ac  mel  omniaque  dulcia  a  slo- 
macho  in  fel  et  bilem  amarani  et  dolorosam 
convertuntur,  uli  docent  Galenus  et  medici.  Si- 
cut  enim  gladius  biceps  corpus  dissecat,  sic 
sermones  cantusque  meretricum  per  aures  in 
animam  peneirantia  ,  eam  suo  acumine  trans- 
verberant  et  dissecant.  Amaritudo  hujus  absin- 
thii  et  acumen  hujus  gladii  sentitur  a  fornica- 
riis  :  primo,  in  sordibus,  nausea  et  morbis  , 
praesertim  in  lue  Neapolilana,  quibus  Deus  for- 
nicalionem  casligat ;  secundo,  in  damnis  bo- 
norum  foriunae  ;  meretrices   enim  emungunt 
opes ;  tertio  ,  in  infamia  :  quarto  ,  in  lilibus, 
rixis  et  pugnis  cum  merelrice,  quae  impudentior 
cane  virus  omne  in  amasium  evomit ;  quinlo, 
in  reatu  peccali  et  irae  Dei :  ac  denique  in  morte 
praesenti  et  aeterna ,  quam  adducil;  sexto,  quia 
hominem  privat  ingenio,  judicio  ,  forliiudine 
tam  mentis  quam  corporis,  facitque  hominem 
quasi  irralionalem  el  brutum.   Unde  nonnulli 
nomen  Venus  derivant  a  v<v,  et  vou5-,  quasi  dicas  : 
sinemente,  amens  ,  quia  hominem  dementat  et 
quasi  excerebrat.  Vera  est  hnec  allusio,  at  non 
verum  clymon  ;  nam  venus  a  vinculo  cst  dicta, 
puta  a  viere,    id  est  ligare,  ait  Varro;  quod 
amantem  amasiae  colliget  et  constringal.  Idem 
notavit  Plaulus  in  Truculcnto  :  In  melle,  ait, 
sunt  lice  Unguce  vestrce  (merelrices  alloquiturj 
atque  orationes  lactece ,  corda  in  felle  sunl  sita 
alque  acerbo  acelo.  Elinguis  dulcia  dicla  datis , 
corde  amare  facilis.  Verum  sicut  absinihii  ama- 
ritudotollilurperacetum,  si  scilicet  illud  acelo 
maceres,  sic  et  noxa  audilus  vulnerati  canlu 
meretricio  tollitur  compunctionc  et  poeniten- 
lia.  Audi  Bedam  :  Novissima  ejus ,  ait,  quasi  ab- 
sinthium.  Cum  ergo  expertus  est  absinlhii  amari- 
tudinem,  adhibeat  pcenilenlice  dolorem.  Nam  dolor 
ilte  hoc  dolore  corrigitur  ac  solvitur.   Porro  nota 
est  absinlhii  "amariludo  vel  ex  ipso  nomine ; 
Graecis  enim  dicitur  «^v&wv  ab  «/<;?*< ,  id  est , 
a  tangendo,  quod  nullum  animal  ob  eximiam 
amariludinem  hanc  herbam  attingat.  Veteres 
Graeci  Comici  apinthion ,  id  est  impotabile  vo- 
carunl,  quod  hanc  vix  ullus  ob  insignem  ama- 
rorem  possit  ebibere.  Tam  amara  est  luxuria, 
ulpole  quae  vires  corporis  debilitat,  templa  Spi- 
ritus  sancli ,  ul  ait  Paulus,  profanat,  el  in  lu- 
panar  convcrtit  turpitudinis.  Ilaec  prava  cupi- 


COMMENTAniA  IN  Pr.ovi: 
ditas  pulchriludincm  lollii,  salutem  eripit,  pu« 

tidissiinas  ii'ui'itiiiliiics   infcrl,  ('cIcitiii   sciicc,- 

tutem  afferi ,  famam  ei  ipit ,  et  omuem  corporis 
iloicin,  bc  optimam  dispositionem  dlripit.  Lu« 
xmia  famam  denigrat,  iogenium  bebetotj  vo- 
lunlotem  caplivat,  tppetitum  illigot,  sensum 

infatuat,  cl  lioinincni  ralionis  compotem  quo- 
dam  modo  iu  briiliun  COnvei  tit.ljus  iuitia  blanda 
quidem  sunt  et  quasl  meiie  iilita,  sed  novissima 

amara  quasi  absintliium,  ct  BCUta  quasi  gladius 

bicepsj  medio  outem  tot  periculis,  lot  moles- 
tiis,  tot  inquietudinibua  plena,  ut  Impudicus 

ctiani  in  hae  viia  pro  brcvissiina  voluptalc  do- 
lorem  centuplicatum  recipiat, 

Denique  Josaphat  rex  apud  Damasc.  in  Histor. 
cap.  SUu  ad  hunc  locum  alludens,  imo  eum  ci- 

tons et cxplicans  dc  mundi  poinpis  ac  dcliciis  : 
Quid  crgo,  aitj  pcrditc  (patrem  regem  Abenncr 
alloquilur)  alqueinsanc gloriameamretines et  am- 
pteclcris  ,  quajinstar  recentium  florum  marcescit 
atque  deletur ,  et  execrandas  ac  faHidas  delicias, 
ventrisque  et  corttm  qtuc  infra  ventrem  sunl  af- 
fectiones  ,  quie  quidem  ad  uliquod  tempus  slutto- 
rum  sensus  oblectant;  cceterum  amarius  felle  pos- 
tea  digcrunlur ,  tum  nimirum,  cum  umbra  istai 
atqttc  inanis  liujusce  vita:  insomnia  praterierint  , 
atque  in  pcrpcluo  ignis  nunquam  exstinguendi 
ac  tencbrosi  cruciatu  eorum  amatores  ct  qtii  ini- 
quitati  operam  dant ,  provolventur,  ubi  insomnis 
vermis  absque  ullo  ftnc  ipsos  corrodet ,  ac  perpe- 
tuus  ignis  in  inflnita  secula  eos  concremabit? 

Quocirca  S.  Ephrcm.tract.  adversus  improbas 
mulieres,  hoc  remedium  contra  mulierum  spe- 
ciem  et  illecebras  suggerit  :  Et  ne  respicias  in 
mulieris  speciern,  sedaverte  ab  ea  oculos,  et  non  per- 
vianeas  in  toco  ejus.  Quando  enim  videris  mulie- 
rem  formosam,  atque  illustrem  fulgentibus  oculis, 
prosctaraforma,  genis  nitentibus,  aspectu  suoexi- 
miam  qiiamdam  speciem  prwseferentem,  ul  exur- 
descat  animus,  libido  augeatur ,  cogita  terram 
esse  quod  miraris ,  cineremque  quod  incendlt ,  et 
comprimetur  insana  ttta  capiditas.  Explica  quoque 
faciei  pellem  cogitatione ,  et  cernes  tunc  omnem 
ejus  pulchritudinis  vititatem.  Nihil  enim  nisi  ossa, 
nei-vos ,  fceloresque  reperies.  Cogita  eliam  tandem 
senescentem,  commutatam  ,  morientem  ,  totum- 
que  itlum  evanescentem  pulchritudinis  florem. 
Cogita  quid  admireris,  et  erubesce.  Erubescens 
resipisce,  et  pcenitentiam  age.  Id  reipsa  praestilit 
S.  Ephrem.  Quadam  enim  vice  ingressurus  civi- 
tatem,  rogavit  Deum  utei  occurreret  quippiam 
bonae  aedificalionis.  Et  ecce  occurritci  mcretrix, 
quae  in  eum  inluens,  ab  eo  increpita  respondit : 
Medecet  teintueri,  te  vero  ten-am;  quia  Eva  ex 
Adamo  facla  est;  Adam  vero,  puta  vir,  ex  adama , 
id  est  ex  terra.  Tu  ergo  inspice  malrcm  tuam. 
Ila  habet  Vita  S.  Ephrem.  Plura  vide  apud  Isido- 
rum  Pelusiotam  lib.  k.  epist.  129,  ubi  tractans 
illud  1.  Cor.  6  :  Qui  fornicatur  ,  in  corpus  suum 
peccat ,  decem  illius  loci  expositiones,  et  toti- 
dem  damna  scortationis  recensel.  Vide  S.  Chry- 
sost.  hom.  26.  inepist.  ad  Rom.  ethomil.  5.  in 
1.  Thessal. 

5.    PEDES  EJUS  DESCENDCNT  IN  MORTEM  ,  ET  AD  IN- 

feros  gressus  illius  penetrant.  ]  Pro  penetrant 
Hebr.  est  laiarp  iitmochu,  id  est,  sustentabuut, 
fulcient,  fovebunt,  roborabunt  infernum,  sicut 
sustentalur  paries  fulcro ,  ne  cadat  et  pereat. 
Simili  enim  modo  mcretrices  sustentant  infer- 
num  ,  quia  major  pars  hominum  damnatur 
propter  libidinem,  q.  d.  Vacuarctur,  et  quasi 


IIuTA  SALOMONIS.  Cap.  V.  11.. 

cadcrct  iufcinus  ,  nisi  libidinosl  8um  Implcreni 
ej   siislcntarcnt ,    ail  Cojet.   d  II.   I.cvi  :  Grt 
ejua,  inquitj  mortem  fovcnt  et  lirmant ,  lioc  ett  , 
sutnmopere  conferunt  ttt  mors  admlrabiU  pronus 

ralionc  inferalur,  vclut  si  morti.s  inantis  ftitcirent , 
eisquc.  ad  vilam  attfrrtntlani  robUT  SUppeditarent. 

Libldo  ergo  est  fuicrum  et  basia  inferni.  Tigur. 
Incetsus  ejusad  inferos  traiut ;  Pagnln.  Infemum 
gressus  ejus  tenebunt;  Sepluag.  tmprudenlioj  (vcl 
insipientiaB )  enim  pedes  ducunt  utentes  ea  cum 

morle  (Scboliasles  ,  cum  dolorc)  in  infcrnnm.  Iin- 
prtidcnlUv,  id  est,  iinpiudeiitis  et  insolenlis  inc- 
relricis  pedes  ducunl  eos  qui  illa  impure  utun- 
tur  ad  mortem  ct  infcrnum.  Aut  imprudenlta , 
id  est  imprudentium  homiuum  qui  insipientci 
meretricem  adeunt  ,  pedcs  ducunt  ipsosmet 
utcntes  ea  ad  morlcm  et  infernum.  Est  proso- 
popoeia  signiflcons  summom  fornicariorum  im- 
prudcntiam  ,  adeo  ut  videantur  ab  ipsa  impru- 
denlia  et  insipienlia  rcgi ,  agiquc  in  mortem  ct 
gelicnnam.  Mortem  inteilige  lum  prcesenlem  , 
tum  aeternam;  libido  cnim  spirilus  et  sangui- 
nem  exliaurit  et  inficit,  ilaque  mortem  advocat 
ct  accelcral,  non  unam ,  sed  plurcs.  Unde  S.  Cy- 
prianus  dc  Singular.  clcric.  in  fine:  Per  infinita 
dedecora ,  inquit ,  multiplices  mortes  invehit  iu 
perniciem  perditorum.  Id  velercs  repracscnlarunl 
perScyllam  et  Charybdim,  quas  finxerunt  femi- 
nas  in  fretum  Siculum  prseclpitatas ,  in  scopu- 
lum  et  voraginem  fuisse  conversas,  inler  quas 
cum  navigant  nautae  ,  aquarum  arctarum  vor- 
ticibus  abrepti  vel  ad  scopulum  colliduntur  , 
vel  &  voragine  cum  mercibus  sorbcntur.  Unde. 
Scylla  dicta  est  a  axuXpx  ,  id  est  confusio ,  ait 
S.  Fulgent.  Iib.  2.  Mythol.  vel ,  ut  alii,  a  «xwiay, 
id  est  a  spoliando  ;  aut  a  «uAistv,  id  est  vexan- 
do;  Charybdis  vero  ii  x^xiiV ,  id  est  ab  hiando, 
et  potgoco ,  id  est  sorbeo.  Per  Scyllam  ergo  et  Cha- 
ryhdim  repraesentarunt  duos  maxime  periculo- 
sos  luimanas  vitaa  scopulos ,  in  quos  major  pars 
hominumimpingit  el  colliditur,  scilicet  iram  et 
libidinein.  Ira  cnim  hominem  facit  amcntem, 
in  furorem  agit,  ct  in  rixas.  caedes  et  igncs  pro- 
trudit ;  libido  vero  est  quoddam  animi  delirium, 
quod  hominis  opes  ,  nobilitatem  ,  famam,  sani- 
tatem,  vitam,  animam ,  eelerniiatem  haurit  et 
absorbet.  Facitenim  amor  ut  turpia  videanlur 
honesta  ,  ac  deformia  pulchra  ,  damnosa  utilia, 
tristia  laeta  ,  funesta  augusla  stulte  amanli  ap- 
pareant,  ut  obvilem  meretricem  opcs,  famam 
et  vilam  prodigat  et  praecipitet.  Ita  S.  Fulgent. 
loco  citato,  et  fusius  Nalalis  Comes  lib.  8.  My- 
thol.  c.  23. 

6.  PER   SEMITAM  VIT.E  NON  AMBULANT  ,  VAGI  SUNT 
GRESSUS  EJUS,  ET  INVESTIGABILES.  ]Septliag.   Vias 

vilce  non  ingreditur ;  lubricx  autem  orbitos  ( Aqui- 
la,  flexus;  Symmach.  gyri)  ejus,  etnon  bene  ves- 
tigabites.  Ita  habent  Roman.  licet  Complut.  de- 
leant,  vias  vitce  non  ingreditur.  Pro  lubricai , 
graece  est  i^i^m  ,  id  est  fallaces,  infidae,  du- 
biae,  periculosae  ,  perniciosae  ,  item  lubricae  ; 
<j?a;.cpo5  enim  vocatur,  qui  in  lubrico  non  po- 
test  consistere,  tutibans,  vacillans  fallente  ves- 
tigio.  Syrus  :  Error  sunt  semita  ejus,  el  ignorat; 
Chald.  Instabiles  sunt  semitx  ejus,  et  ignorat. 
Hebr.  ad  verbum  habent,  viam  vitx  forte  libras 
(hoc  enim  est  Hebr.  DlDn  tepalles;  male  ergo 
vertit  Cajet.  ne  forte  exponderes ,  id  est,  inquit, 
neminime  ponderes  viam  vitaej  et  expandis ; 
vagi,  vel  mobiles  gressus  ejus,  ut  non  cognoscas, 
id  est,  ut  sint  tibi  incognoscibiles  et  imperves- 


116 


COMMENTARIA  IN  PROVERCIA  SALOMONIS.  Cap.  V. 


Mgabiles,  q.d.  Siquaeris  viam  viloe,  quoeducilsci- 
'icet  advitam,  bicsanamet  prosperam,  in  coelis 
vero  bealam  et  seternam,  noli  sequi  pedes  et 
gressus  meretricum;  quia  ipsae  per  viam  vitae 
non  ambulant,  sed  vagae  sunt ,  et  aestibus  libi- 
dinum  ila  varie  jactantur,  uli  impervestigabiles 
sint  via3  earum ,  desideria  et  actiones.  Amor 
enim  vagus  facit  cor  vagum,  cor  vagum  facit 
phantasiam  vagam,  pbanlasia  vaga  facit  vagari 
pedes  ,  manus  ,  totumque  corpus.  Noster  Sala- 
zar  t6  non  scies  ,  vcl  cognosces  ,  cxponit,  q.  d.  Si 
forte  te  poenileat  ingressus  in  domum  et  an- 
trum  meretricis,  ac  referre  pedem  velis,  non 
scies  iler,  qua  reverti  debeas;  quia  anlra  haec 
surit  exlra  communem  semitam  ,  ideoque  ca- 
rent  vestigiis  hominum,  ut  videantur  esse  an- 
tra  morlis  et  inferni,  a  quo  non  est  reditus  ad 
vitam  :  quo  significat  eos  qui  semel  implicue- 
runt  se  amoribus  merelriciis,  aegre  ac  vix  redire 
ad  frugem  et  caslitatem,  quasi  in  fossa  et  in- 
ferno  Cupidinis  depressi  el  demersi  essent,  nec 
inde  sursum  ascendere  valerenl.  Aliter  R.  Salo- 
mon  :  Non  scies,  ait ,  tibi  cavere  ,  nisi  quando 
qualieris  et  corrues.  Hoc  versu  et  praeced.  al- 
Judil  ad  lupanaria  ,  fornices  et  anlra  merelri- 
eum  ,  quae  speciem  mortis  et  inferni  referunt ; 
imo  olim  subinde  erant  in  ipsis  mortuorum  se- 
pulcris,  juxta  illud  Marlial.  lib.  1  : 

Absconduntspurcas  Iiaec  monumenta  lupas. 

Alludit  enim  ad  id  quod  dixit  c.  2.  v.  18  el  19 ; 
Inctinata  est  ad  morlem  domus  ejus ,  et  ad  inferos 
semita?  ipsius;  omnes  qui  ingrediunlur  ad  eam  , 
non  reverlentur,  nec  apprehendent  semilas  vitce. 
Vide  ibi  dicta. 

Porro  stolida  estRabbinorum  apud  R.  Salomo- 
nem  exposilio,  qui  sic  explicant,  q.  d.  Deus 
palerc  noluit  iis  qui  singula  praecepta  ol)ser- 
vant,  cerla  singulorum  praemia,  ne  mortales', 
animadverlentes  cui  mandato  major  merces 
proposita  esset  ,  illud  ampleclerentur ,  caete- 
ris  neglectis.  His  ergo  ait  :  Ne  libres  legis 
semitas,  quaenam  amplectenda ,  quaeve  dese- 
renda ;  nam  vagi  sunt  gressus  ejus  ;  amovit 
nempe  Deus  explicationcm  semitae  legis ,  nec 
ejus  cognilionem  concessit.  Stolida,  inquam, 
imo  impia  ;  quid  enim  legi  cum  meretrice,  de 
qua  hic  agitur? 

7.  NuNC  ERGO,  FILI  MI ,  AUDI  ME  ,  ET  NE  RECEDAS 

a  verbis  oris  mei.  ]  Septuag.  ne  axu^oy;.,  id  est, 
anliquatos  et  irritos  facial  sermones  meos.  So- 
lent  enim  juvenes  amoribus  impliciti  sapientum 
monita,  quasi  senum  deliria  spernere  et  irrita 
facere.  Auctor  Catenae  Graecorum  notat  t6  nunc 
trifariam  accipi.  Vox  haec  nunc ,  inquit,  quan- 
doque  adverbii  temporis  notionem  obtinet,  ut : 
Ex  hoc  nunc  et  usque  in  seculum.  Nonnunquam 
temporis  momentum  denolat,  ut  :  Nunc  turbata 
est  anima  mea.  Interdum  vero  rei  slalum  et  qua- 
Jitatem  indicat;  atque  hoc  sensu  hic  usurpalur. 
Quia  ,  inquit ,  ila  cornparatus  es  ,  ut  ad  impos- 
tiicem  etdolosam  illam  mulierculam  divertere 
velle  videaris  :  doclrinam  meam  exprime  atque 
eonfirma  opere,  quod  utique  futurum  est,  si 
virtutem  consectalus  ab  improbilale  proculre- 
eesseris.  Haec  ipse.  Quarto,  et  genuine,  ?o  nunc 
more  Hebraeo  post  recensita  damna  meretricis 
;iptc  subjungitur,  quasi  parlicula  concludenlis 
<>t  adhoriantis  ad  ejus  fugam  ,  q.  d.  Dixi  mere- 
triccm  csse  amariorem  absiulhio  ,  aculiorem 


gladio  ancipile,  ducere  ad  mortem  el  infernum, 
etc.  Nunc  ergo,  fili  mi ,  etc.  longe  fac  ab  ea  viam 
tuam;  ne  turpi  et  modica  voluplate  tanta  damna 
insipienter  libi  accersas.  Simile  nunc  est  Josue 
2Zi.  l/i.  ubi  Josue  recensitis  Dei  in  Israelem  be- 
neficiis,  adhortans  ad  ejusdem  cultum  conclu- 
dit,  dicens  :  Nunc  ergo  timete  Dominum  ,  et  ser- 
vile  ei  perfecto  corde.  Et  Deuter.  10.  12.  ubi  Mo- 
ses,  praemissis  Dei  praeceplis  et  promissis ,  ad- 
hortans  concludit :  Et  nunc,  Israel,  quid  Dominus 
D°ais  luus  petit  a  le  nisi  ut  timeas  Dominum  Deum 
tuum  ?  Simile  est  nunc  Samuelis  1.  Reg.  12.  7. 

8.  LONGE  FAC  AB  EA  VIAM  TUAM,  ET  NE  APPRO- 

pinques  foribus  domus  ejus.]  Totum  enim  remc- 
diumfornicationis,  tota  salus  silaest  in  recessu, 
et  fuga  meretricum  et  occasionum  ,  uti  nervose 
et  eleganler  docel  S.  Cyprianus  toto  tract.  de 
Singular.  cleric.  quem  genuinum  esse  S.  Cy- 
priani  parlum  docet  Card.  Baronius  lom.  2.  An- 
nal.  in  Cypriano.  Imo  Apostolus  1.  Corinlh.  6. 
18  :  Fugiie,  inquit,  fornicationem.  Nam  merelri- 
cis  fores  allingere  et  vel  leviler  manu  pulsare  , 
potest  et  solet  esse  impurae  fornicationis  exor- 
dium. 

Mystice  ,  levissima  mereirix  cst  levilas  men- 
tis,  cujus  forcs,  id  est  primos  ingressus  ,  vir 
religiosus  vitare  ac  fugitare  debet,  nisi  velit 
majoribus  viliis  foedari  :  levitas  enim  menlis  , 
scurrilitales  ,  detractiones  et  subsannationes 
generat,  iras  in  his  qui  delusi  sunt ,  atque 
indignationes  exsuscilat,  et  inapertas  contume- 
lias  ultro  cilroque  jactatas  non  semel  prorum- 
pil.  Haec  inimica  esl  compunclionis  ,  hostis  de- 
volionis,  mater  aulern  ineptse  hciitiae  ,  quae  so- 
letsaepein  trislitiam  ac  dolorem  desinere.  Quia 
scriplum  est :  liisus  dolore  miscebitur,  et  extrema 
gaudii  iuctus  occupat. 

9.  NE    DES    AI.IENIS   HOXOREM    TUUM  ,    ET    ANNOS 

tuos  crudem.]  Pro  honorem  Hebr.  est  Tin  hoU  , 
id  est,  celebrilas,  dignilas,  honor,  gloria  ,  ma- 
jestas,  a  qua  aliquis  celebratur,  et  quae  cele- 
brem  el  gloriosum  reddit. 

Igitur  hoc  loco  per  honorem  primo ,  accipe  in- 
legritatis  castiialisque  decus  et  famam  ,  q.  d. 
Ne  honorem  et  decus  castitalis  perdas  per  de- 
decus  fornicationis  ,  imo  decus  hoc  prodigas 
tradasque  alienis,  scilicel  infamibus  meretrici- 
bus  etlenonibus.  Unde  Chald.  vertit,  ut  non  des 
aliis  virtutem  luam.  Ila  Jansenius. 

Secundo,  per  honorem  accipe  honores  publi- 
cos  ,  ut  magistratus  ,  praefecturas  ,  praelalu- 
ras,  etc.  ,*  q.  d.  Vide  nc  honorem  et  dignitatem 
officii  tui,  quod  geris,  commacules  infamia 
Jibidinis.  Rursum  ne  ad  majores  dignitates,  quas 
speras  vel  ambis  ,  per  dedecus  fornicalionis  libi 
aditum  praecludas.  lta  Baynus.  Nam,  ut  divine 
ait  Cassiodor.  1.  k.  Variar.  epist.  12:  Magistratus 
esse  debet  innocenliw  templum ,  temperantia  sa- 
crarium,  ara  justiiice.  Absit  d  judiciariis  menti- 
bus  aliquid  profanum.  Pio  principi  sub  quodam 
sacerdotio  serviatur.  Meretrices  enim  magistra- 
tibus  tempus,  vires  ,  consilium  ,  mentem  eri- 
piunt,  ejusque  dominantur  :  ut  una  merelrix 
saepe  regat  principem  ,  princeps  rempubl.  ita- 
que  respubl.  tota  a  meretrice  regatur  proterve, 
avare,  lurpiter,  injuste  et  tyrannice. 

Terlio  ,  per  honorem  accipe  rerum  praeclare 
gcstarum  decus  et  gloriam  :  haec  enim  obscu- 
ratur  per  conversaiionem  cum  meretricibus. 
Unde  Symmach.  verlit :  Ne  forte  des'alteri  glo- 
rium  tuam.  Sic  Salomon  dcdit  maculam  in  glo- 


C.OUMKNTAMA  1N  PHOVKllBIA  SALOMONIS.  Cap.  V. 


117 


ri.im  suam,  eamque  offuseavlt  por  tot  concu- 
bina*. 

Qnarto  ,  per  honorem  accipe  Dorem  juventutit, 
ejusque  decorem  <'t  robur :  hsec  enim  esl  ei  \<>- 
calur  honor  juventutia ,  juxta  illud  Virgil.  Ocu- 
lisque  affiavil  htmerem  ,  q,  d.  Ne  fornicando  per- 
daa  decorem  el  roburjuventulia,  libique  cefe- 
rcm  senectam  ,  imo  mortem  conciliea  :  venus 
enim  vires  et  aanguinem  exhaurit,  facitqueho- 
minem  debilem,  luridum,  rugoaum ,  canum , 
ui  mortis  simulocrum  esse  vldealur.  Unde  Sep- 
luag.  vertonl,  ut  non  projieiat  (alii,  prodat) 
atiis  vitam  tiiam  ;  Valabl.  Ne  des  aiiis  decus  tuum. 
l  nde  explicons  subdit :  Bt  annos  tuos  crudeli. 
Sospe  enim  hlc  ,  seque  ac  in  Psalmis  ,  poslerius 
hemisticnium  explicat  prius,  ut,  Deus  in  adju- 

toriiun  mcttm  tnlciub:  ,  explicotur  per  id  (|UO(l 
siilnlilur  :  Domine,  ad  adjuvandum  me  festina. 
11,-ec  enim  est  synonymia  et  elegantia  melri 
ut  rhythmi.  Ghald.  Utnon  dcs  aliisvir tutcm  ttunn ; 
Ghald.  enim  est  "p*n  ckelach ,  id  est,  tuum  vi- 
gorem  ,  strenuitotem  ,  fortitudinem  ,  et  robur 
tam  animi  quam  corporis. 

Alludit  ad  Samsonem,  qui  bonorom  suum 
tradidit  alicnigenae,  puta  suafi  Dalikc  Philistaeae  , 
cmn  illi  revelavit  suum  fortitndinis  secrelum  , 
scilicet  suum  robur,  decus  et  honorem  consis- 
terein  crinibus  :  illis  enim  abea  delonsis quasi 
enervalus,  caplus  a  Philisthaeis  ,  cum  robore 
portentoso  perdidit  decus  el  vitam  ,  Judic.  16. 
Huc  allusit  Eccles.  c.  9.  6,  dicens  :  Ne  dcs  for- 
nicariis  animam  tuam  in  ttllo ,  ne  perdas  le  et  haj- 
reditatem  taam.  Vide  ibi  dicta. 

Et  annos  tuosciujdem;]  Septuag.  atatcm  tuam 
immitibus  ;  Syrus,  immisericordibus.  Per  crude- 
tcm  nonnulli  accipiunt  carnificem  ;  Baynusma- 
rilum  adulleras ,  q.  d.  Cave  ne  ob  adullerium 
perdas  annos  vitae  ,  et  plectaris  capite  a  judice 
per  carniGcem  ,  vel  occidaris  a  marito  adulte- 
rae,  cuius  tborum  violasti.  Pleraeque  enim  gen- 
tes ,  etiam  baerelicae  et  infideles ,  adulterium 
quasi  reipubl.  peslem  puniunt  morte,  uti  alibi 
ostendi. 

Melius  alii  per  crudetem  accipiunt  meretri- 
cem.  Haec  enim  crudelis  est,  quia  opes,  famam 
et  vitam  multorum  crudeliler  aufert  :  licetenim 
llebr.  n*DN  achzari  sit  masculinum,  tamen  com- 
prebendit  el  femininum  ,  ut  Thren.  h.  3  :  Fitia 
liopuli  mei  crudetis  ,  Hebr.  alchzar.  Jerem.  30. 
ik:  Percussi  te  casligalione  crudeli;  Hebr.  ach- 
zari.  Unde  Eccles.  eam  comparat  serpenli  c.  25. 
22 :  Non  est  caput  nequius  super  capul  cotubri  ; 
et  non  est  ira  super  iram  mulieris.  Commorari 
teoni  et  draconi  placebit ,  quam  habilare  cum  oth- 
Uere  nequam.  Vide  ibi  dicta.  Et  Apoc.  17.  6.  me- 
relrix  Babylonia  crudelis  perbibetur  :  Etvidi, 
ait ,  mulierem  ebriam  de  sanguine  Sanctorum  , 
et  de  sanguine  Martyrum  Jesu.  Hic  aulem  pro- 
prie  dicitur  crudclis ,  quod  annos  vitae  et  sani- 
lalis  enervet ,  debilitet,  abbreviet,  succidat. 

Aul ,  quod  eodem  redit,  per  crudelem  accipe 
libidinem  ;  baec  enim  crudeliler  saevit  in  lotum 
corpus  vitamque  hominis,  quin  el  in  menlem 
etanimam,  quam  mille  curis,  zelotypiis,  an- 
goribus ,  remorsibus  ,  peccalis  ,  poenis,  ac  lan- 
dem  tormentis  gebennae  excruciat.  VideS.  Chry- 
sost.  bom.  de  decollatione  S.  Joannis  Baptistae  , 
el  bom.  de  mulicre  et  pulcbritudine,  ct  saape 
alilji  egregie  banc  libidinis  crudelilatcm  depin- 


gentcm.  Exstat  de  merelricum  crudolitale  em- 

hlema  hoc  titulo  : 


Sphingii 


Bfereli  i'  i^  f.icic». 

an  hac  |'<iliu^  vi-i.i  ist  nirriliii  is  iin;i^o  , 

Qua  lero  crura  lea  ,  virginitora  geril  .' 
Senpcr  ut  inducat  blandoi  qua  i  allida  vulius  . 
s.iviii.r  prabet  potl  noauneata  ua. 

Tropoi.  myslice  Lyran,  Se-des  honorcm  tumn , 
id  cst  ,  Dei  cullum  (qui  luua  dicilur,  quia  ho< 

nor  est  in  bonoranli')  alicnis,  puta  diis  et  ido- 
lis  :  el  annos  tuos  crudcli,  id  cst,  daunoni  ,  qui 
in  sul  cullorcs  crudclis  cst ,  saevilque  ut  lyran- 
nus,  ideoque  eis  saspe  sanitatem  et  annos  vito; 
extorqucl.  Ilausilboc  l-yran.  niore  suoexIl.Sa- 
lomone,  qui  sie  CXplicat  :  ISe  des  alienis  honorcm 
tuum,  idestj  inquit,  ne  forte  ad  deos  alienos 
convcrtaris ,  ul  eis  gloriam,  laudcni  decusquc 
tuum  impcndas  :  ct  annos  tuos  crudeli  principi 
gehennae,  id  cst,  daemoni:  Neforte  impleantttr 
( .iiranciviribus  tttis,  id  esl ,  ne  idolorum  sacri- 
iiculi  arlibus  suis  et  fraudibus  pecunias  lil)i 
subducant;  et  laborcs  lui ,  id  est,  opes  labore 
tuopartae,  sinl  in  idolio,  vel  in  domo  sacrili- 
culi.  Porro  Rlidras  per  crudelem  accipit  ange- 
lum  morlis. 

Rursum  pcccator  quolibet  peccato  dat  bono- 
rem  suum,  puta  gratiam  ct  adoptionemin  filium 
et  baeredem  Dci,  alienis,  scilicet  daemonibus  , 
el  annos  vitae  suae  crudeli ,  scilicet  Lucifero  , 
cui  vilae  labores  annosque  impendit.  Ha  Salo- 
nius,  qui  sic  explicat,  q.  d.  :  Spalia  vitce ,  qua; 
tibi  deitit  Deus  ,  male  vivendo  ne  tradas  diabolo. 
Et  S.  Greg.  3.  p.  Pastor.  admon.  13  :  Ne  des  alie- 
nis  honorem  tuum  ,  et  annos  tuos  crudeli  :  Qui 
namque,  ait,  atieni  ii  nobis  sunt ,  nisi  maligni 
spirilus ,  qui  d  caleslis  sunt  patrice  sorte  separati  ? 
Qtiis  vero  lionor  nosler  est ,  nisi  qaia  in  luteiscor- 
poribus  conditi ,  ad  conditoris  tamcn  nostri  sumus 
imaginem  et  simitiludincm  creati?  vel  quis  atius 
crudelis  esl ,  nisi  itle  Angetus  aposlata  ,  qui  et  se- 
metipsum  pccna  mortis  supcrbiendo  percutit ,  et 
inferre  morlem  liumano  gcneri  etiam  perdilus  non 
pcpcrcit?  Uonorem  itaque  suum  atienis  dat ,  qui 
ad  Dei  imaginem  et  similitudinem  conditus  ,  vitx 
suai  tempora  matignorum  spirilttum  voluntatibus 
adminislral.  Annos  ctiam  suos  crudeti  tradit ,  qui 
ad  volunlalem  mate  dominantis  adversarii  accepta 
vivendi  spalia  expendil. 

Itaque  peccatum,  aeque  ac  diabolus,  est  cru- 
delissimus  peccatoris  boslis,  lyrannus  ct  car- 
nifex.  Audi  S.  Cbrys.  hom.  unic.  de  Poenilenl. 
Concepit  dolorem,  ait ,  peperit  iniquitatem.  Con- 
cepit  peccalor  delicli  dolorem ,  et ,  sinon  pccnilue- 
ril ,  parit  sibi  mortem.  Parvulus  ,  antequam  pro- 
deat  ex  utero ,  dolor  est  malri ;  postquam  vero 
editus  fuerit ,  venit  ei  gaudium.  Peccalum  vero 
conceplum  coluber  est  in  pracordiis  hominis  , 
parit  mortem,  nisi  fuerit  pccnitudine  expiatum, 
Peccaticonceptio  serpens  est  in  pracordiis  latens. 
Consummatum ,  venenum  spirat,  et  lelhiferum  ge- 
nerat  morbum.  Qui  peccatum  parit ,  in  judicium 
cadit ;  et  si  negtexerit ,  in  ipso  manebit.  Natura 
suum  mulier  tibenter  perlactat ,  nalum  vero  pec- 
catum  facit  exitium  nutrienli.  Idem,  hom.  30.  ad 
Popul.  :  Vides,  ait,  quod  dtemone  pejtts  esl  pcc- 
calum?  El  bom.  W) :  Gravis,  ait,  gravis  para- 
lysis  est  peccatum.  Idem  ,  bom.  2.  in  psal.  50, 
peccatum  vocat  feram  immanem  ,  quae  in  Da- 
videm  insiliit,  eumquc  allisit.  Etin  psal.  139. 
sub  inilium  :  Nihil,  ait,  est  quod  lcedat  hominein , 


118 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  V. 


nisi  solum  peccatum;  eo  autem  sublato omnia  sunt 
facilia,  explicata  ac  tranquilla  :  sicut ,  si  idad- 
sit ,  sunt  omnia  scopuli,  tempeslales  etnaufragia. 
Unde  concludit,  vitiosum  hominem  esse  fera  im- 
probiorem.  Idem,  hom.  33.  in  Matlh.  Magnus,  ait, 
Dcemon  peccatum  est  :  quod  si  abs  te  abjeceris , 
viajor  tu  eris,  mihi  crede,  quam  qui  d&monia  eji- 
ciunt.  Et  hom.  5.  de  Pcenitencia  :  Matorum  om- 
nium  causam  constat  esse  peccatum  :  ex  peccato 
tristitia ,  ex  peccato  tumultus ,  ex  peccato  bella  , 
morbi ,  atque  omnes  quolquot  nos  premunt  pas- 
siones. 

10.  NE  FORTE  IMPLEANTUR  EXTRANEI  VIRIBUS 
TUIS,    ET  LABORES  TUI  SINT  IN  DOMO    ALIENA  ]  Sep- 

tuag.  et  labores  tui  in  domum  atienam  veniant  ; 
Chald.  el  laborem  tuum  inlroducas  in  domum  alie- 
nam.  Jam  to  viribus  Jansenius  et  alii  proprie 
accipiunt  :  has  enim  fornicando  effundil  forni- 
carius  ,  ad  explendam  fornicarise  libidinem.  Per 
effusionem  enim  crebram  seminis,  et  subinde 
sanguinis ,  effunduntur  pariter  multi  spiritus 
vitales,  quibus  effusis  exhauritur  corpus  et  de- 
bilitatur.  Viribus  ergo  extranei  implentur,  cum 
per  eas  impudicarum  mulierum  salisfit  deside- 
rio,  quas  conservare  oportuisset  in  procreatio- 
nem  prolium  legiiimarum  ex  legitimoet  mode- 
rato  uxoris  usu.  Unde  medici  docent ,  et  expe- 
rientia  conslat  ,  eos  qui  ante  matrimonium 
luxuriose  vixerunt ,  viresque  suas  effuderunt , 
postea  inito  matrimonio  quasi  enerves  et  evi- 
ratos  ,  inhabiles  et  impotentes  esse  ad  generan- 
dum;  Deo  simul  castigante  priorem  libidinem 
per  sequentem  sterilitatem. 

Verum  quia  meretrices  proprie  non  implentur 
viribus  fornicariorum  ,  imo  polius  aeque  ut  for« 
nicarii ,  fornicando  vires  suas  debilitant,  et 
enervant  corpus  suum  ;  et  quia  Hebr.  habent : 
Ne  forte  saturentur  alieni  robore  tuo  ;  hinc  po- 
tius  per  robur  el  vires  accipiasopes  :  hisce  enim 
saturanlur  meretrices.  Unde  et  Chald.  vertit 
"jbin  chelach  :  h*\i  chail  autem  Hebr.  et  Chald. 
significat  primo  ,  robur  et  vires  ;  secundo  ,  fa- 
cultates  et  opes;  quia  in  his  robur  et  potentia 
divitum  consistit.  Unde  Vatabl.  vertit :  Ne  forte 
satientur  alieni  iis  qua  viribus  suis  paravisti,  et 
labores  tui  sint  in  domo  aliena.  Sensus  ergo  est , 
q.  d.  Ne  meretrices  emungant  tuas  crumenas 
et  opes  ,  itaque  labores  ,  id  est  divitiae  labore 
tuo  partae,  transeant  in  domum  vilis  et  abomi- 
nandaemeretricis.  Posteriusenim  hemislichium 
more  metri  explicat  prius  :  sic  vires ,  virtutes , 
robur,  vocanlur  divitiae  Job  31.  2&.  Si  putavi  au- 
rumroburmeum;  Psalm.  Zi8.  7;  Qui  confidunt  in 
virtute  sua,  et  (id  est)  in  multitudine  diviliarum 
suarum  gloriantur.  SicS.  Paulus.Hebr.  6.  5,  vir- 
tules  venturi  seculi  vocat  opes  spiriiales,  puta 
gratias  el  charismata  ,  quae  erunt  in  fuluro  se- 
culo.  Prov.  10.  15:  Substanlia  divilis,  urbs  for- 
titudinis  ejus.  Ita  Joannes  Alba  Electorum  c.  87. 
Cajetan.  et  Salazar  hic  :  Meretrices  enim  non 
juvenes,  sed  juvenum  crumenas  et  opes  am- 
biunt,  ac  nunquam  donis  satiantur ,  donec  om- 
uia  exhauriant,  juvenesque  dispolient ,  itaque 
nudos  et  pauperes  omnibus  ridendos  exponunt. 
Quocirca  S.  Chrysost.  hom.  63.  ad  Popul.  me- 
retrices  vocat  palrimoniorum  syrtes  et  scopulos  ; 
alii,  Scyllas  et  Charybdes,  uti  dixiv.  5.  Sic  filius 
prodigus  totum  patrimonium  in  meretrices  ex- 
hausit ,  ut  prae  inopia  coactus  sit  pascere  por- 
cos ,  Lucae  15.  17. 

11.  Et  gemas  IN  NOVISSIMIS,  QUANDO   CONSUMP- 


SERIS  CARNES  TUAS  ET  CORPUS   TUUM.]  PrO  gemas  »' 

Hebr.  esl  ncna  nahamta,  id  est,  rugias  inslar 
leonisfamelici,  aut  vulnerati  elcum  morle  luc- 
tantis  :  sic  enim  et  rugit ,  id  est,  incoosolabi- 
literet  miserabililer  lugetel  ejulat  juvenis,  cuni 
fornicando  consumptis  omnibus  tam  viribus  , 
quam  opibus ,  in  novissimis,  id  est,  demum  vel 
tandem,  invenit  seopibus  exhaustum  ,  viribus 
et  carnibus  consumptum  ,  jdquc  irrecuperabi- 
liler.  T6  enim  in  novissimis  idem  est  quod  pos- 
tea,  sequenti  tempore ,  landem  :  hoc  enim  sig- 
nificat  Ilebr.  nnriN  acharit.  Alii,  in  novissimis  , 
id  est,  inquiunt,  cum  ad  novissimam,  id  est 
extremam  paupertatem  et  miseriam  fneris  re- 
dactus.  Septuag.  pro  nana  nahamta  legentes 
nnnj  nachamta  vertunt :  Et  pceniteas  in  novissi- 
mis  ,  quando  contritx  fuerint  carnes  corporis  tui. 
Quam  amor  viscera  amanlis  exedat  docet  em- 
blema  ollae  bulliehtis  ,  in  qua  inclusus  liquor 
vel  caro  subjecto  igne  consumitur  ,  de  qua 
carmen  : 

Exta  velut  clausis  fervor  consumit  in  ollis  ; 
Sic  mea  coosumit  viscera  caecus  amor. 

Aliud  emblema  est  tedae,  quae  igne  quo  ardct  , 
consumitur  : 

Utqua  nutritur  pinguedine  teda  tabescit  , 

Qua  vivo ,  hac  morior,  quam  pereo  ,  hac  perco. 

Rursum  ,  sicut  culices  advolant  ad  flammam 
qua  comburuntur,  sic  amantes  adamicas. 

Porro  libido  tolum  corpus  emaciat,  singulo- 
rumquemembrorum  vigorem  et  carnes  exhau- 
rit.  Primo,  quia  sanguinem  et  spiritus  vitales, 
quibus  aluntur  et  vegetantur  omnes  corporis 
parles,  effundit.  Secundo,  quia  laedit  parles  vi- 
tales  ,  puta  cerebrum,  cor,  jecur  et  stoma- 
chum,  quaecaeteris  partibus  nulrimentum  dant 
et  robur.  Ex  cerebro  enim  decidi  semcn  docet 
Galenus  in  comment.  lib.  3.  Epidemion.  Unde 
libidinosi  laborant  cerebro,  puta  morbo  comi- 
tiali,fiuntqueepiieptici,  uti  experientia  constat. 
Quare  libidinem  non  aliud  esse  quam  pa7%vam 
epilepsiam  dixit  sophista  Abderites  apud  Cle- 
meniem  Alexandr.  lib.  2.  Poedag.  10  ,  eo  quod 
tolus  homo  per  exinanitionem  concubiius  abs- 
trahatur.  Et  Alexander  Magnus ,  cum  Deus  i\ 
mullis  praidicaretur,  se,  quod  mortalis  esset , 
deprehendere  dicebatsomno  etconcubitu.  Som- 
nus  enim  mortis  imago„  concubitus  species 
est  morbi  comitialis.  lta  Plutarch.  in  Alexand. 
Tertio,  quia  semen  a  singulis  corporis  mem- 
bris  el  partibus  deciditur,  ut  singulas  embryo- 
nis  partes  et  membra  membris  parentis  con- 
formia  efformare  queat.  Alia  enim  vis  seminalis 
requiritur  ad  formandum  caput ,  alia  ad  sto- 
machum,  alia  ad  cor,  alia  ad  brachia,  alia  ad 
pedes  embryonis  efformandos.  Igilur  per  semen 
crebro  effusum  singula  membra  vacuantur  et 
attenuantur,  imo  singulorum  membrorum  me- 
lior  et  nobilior  porlio,  ac  radicalis  vitae  sub- 
stantia,  et  medulla  effundilur.  Hoc  est ,  quod 
aitS.  August.  deVera  relig.  c.UO -.Aliud  (semen) 
totius  animalis  latentes  numeros  accipit ,  et  in- 
choatur  in  prolem,  sive  convenientia  duorumcor- 
porum ,  sive  tali  aliquo  phantasmate  commotum  , 
per  genitales  vias  ab  ipso  vertice  defluit  in  inflma 
voluptate.  Plura  vide  apud  Tiraquellum  leg.  15. 
connubiali  n.  US.  et  seq. 

Mystice  ,  omnia  quoe  hic  dicuntur  de  fornica- 
tione  accommodes  cuilibet  peccatoet  peccatori ; 


COMMENTAIUA  1N  PHOVEllBIA  SALOMONIS.  Cap.  V. 


Jiic  cnim  vires  bene  operandtel  merendl,  sc 
opes  spirllnles  ,  pula  graUam  <'t  virtutes,  ac  jus 
ad  bsBredilalcm  cosleslem  exhaurii ,  easque , 
quas  dare  dubuerat  Deo ,  tradit  peccato  et  dia- 
holo  :  quocirea  hancsuam  slultitiam  incusabit 
sero  ardena  io  robenna,  faetus  dtemonnm do- 
micilium  ei  iudTbrium.lta  Polychron.  lo  Catena 

GrSSCi  Qttod  liic  cai  nittm  ,  ait,  dclritioncm  vocal , 
Itoc  pattlo  anlc  virium  consiimplioncm  appellave- 
ral ;  aul  pcr  corporis  camcs  concapiscciuli  vim 
accipe ,  pcr  carnes  autem  spiriltts  virtulcm  et 
cncrgiam.  Ibid.  Basil.  JVe,  ait  t  in  novissimis  ttti 
te  panitcat ,  it  dolcas  qttando  nimirttm  exaclor 
acccdet ,  corpttsque  qttod  magno  antc  studio  cu- 
ravcras ,  in  tcrrx  pttlvcrcm  vcrlendum  desercs. 
In  inferno  cnim  quis  confilcbitur  tibi?  Ihi  Georg. 
Per  carnittm  conlritionem,  ait,  quamdam  tabem 
et  corrttplioncm  in  carnc  inftxam  Itic  cxprimit. 
CaHerum  proptcr  improba  et  scelerata  opera  pcr- 
mtttti  carncm  Cltristi  sacrilcge  conlerunt ,  sangui- 
ncmqttc  cjttsdcm  pretiosum  facde  consumunt ,  com- 
muncm  nimirum  illttm  ducenles.  Clarius  et  prae- 
clarius  S.  Greg.  3.  partc  Pastor.  adm.  13  :  ISe 
forte  impleanlur  cxiranei  viribus  tuis ,  et  tabores 
tuisint  in  domo  atiena.  Quisquis  enim ,  ait,  per 
acceplam  valcludincm  corporis  ,  per  tribulam  sibi 
sapientiam  mentis,  non  exercendis  virtutibus,  sed 
perpetrandisvitiis  elaborat ,  nequaquam  suis  viri- 
bus  suam  domtim  ;  sed  extraneorum  Itabitacula  , 
id  est,  immundorttm  spiriluum  facta  mulliplicat , 
nimirum  vel  tttxuriando  vel  sttperbiendo  agens  , 
ttt  etiam  se  addilo  perditorum  numerus  crescat. 
Bene  autem  subditur  :  Et  gemas  in  novissimis , 
quando  consumpseris  carnes  ct  corpus  tttum.  Pte- 
rumque  enim  accepla  saltts  carnis  per  vilia  expen- 
ditttr  ;  sed  cttm  repente  sttbtraltilur,  cum  molestiis 
caro  atlerilur  ,  cttmjam  egredi  anima  urgelur  ; 
diu  male  Itabita  quasi  ad  bene  vivendum  sattis 
amissarequiritur.  Et  tunc  gemunt  liomines ,  quod 
Deo  servire  noluerunt  ,quando  damna  negtigentice 
suce  recupcrare  serviendo  ncquaquam  possunl. 

Harum  luxuriae  noxarum  verilalcm  pulchro 
viperac  ct  elcphanlis  apologo ,  pulchris  cpilhe- 
tis  inspcrso,  rcpraesental  Cyril.  1.  U.  Apol.  moral. 
c.  9 :  Furibunda  vipera,  ait,  ad  coilum  prope- 
ranti ,  eiepltas  obvius  quxsivit  ab  ea,  et  tlixil :  Qtto 
sic  effrenalo  passu,  jam  effttso  desiderii  hnpelu  , 
cupiditalis  abritplissimo  cursu  ardenter,  mi  ca- 
rissima,  properas  etfeslinas?  At  iila  vix  perceplo 
cloquio  mox  respondit  :  ISimirum  ,  frater,  anltelo 
venerem  suavitatis  ad  gaudium  ,  accelero  ad  in- 
consttmmato?  deticiositatis  solalium,  festino  gau- 
dioso3  felicilatis  ad  aclum.  Quo  audito  caslus  et 
[rrudens  elepltas  ejusnon  minus  deceptioni,  quam 
lelkiferx  furiositali  compassus ,  illico  sic  locutus 
est  dicens  :  Scio  cerle  quod  furibunda  tuxuria 
ocutos  non  Itabeat ,  et  ob  Itoc  nequit  videre  quo 
ruat.  Nimirum  ad  occasum  amantissima  vita?  ten- 
dis ,  ad  basittm  mortis  amarissimce  proficisceris  , 
ad  morsum  cruenla?  libidinis  caca  animaris  ,  duce 
furore.  Dcindc  ejus  damna  ita  conglomerat. 
Quid  enim  est  coittts ,7tisi  deliciosa pernicies,  mors 
latens,  venenositas  blandiens,  dulcis  effusio  vi- 
lam  perdens ,  amplexus  deslructionem  motiens  , 
et  suavitas  dire  fatlens?  Te  siquidem  dilectione 
contencbrat ,  ac  vila  privat  :  canes  ad  morsus 
aculissimos  instigat ,  equum  infatuat ,  catlum  ftt- 
rore  tormcnlat ;  stultam  passerem  suaviler  eva- 
cuat ,  oculos  occa;cat ,  foztore  commaculat ,  ratio- 
nem  obsctrrat ,  bcalissimam  virginitalem  violat  , 
ct  vita;  horam  decurtat.  Causam  dcindc  dclccta- 


U9 

lionis  venereSB  SUbjiCit  :  Ad  hwc ,  ail  ,  vipmi 
dixil :  Si  hCBC  veitus ,  ttt  asscris ,  inctttti ,  ut  qttid 
iit  coitu   iiatttra    tantam   dctcctationrm   tnfudil  ? 

Natura  enim  atauitate  aomintca  nemtnem  decipit, 

nequc  ttitqtiam  stipinitia  cam  giilicriutnti  trravlt. 
Cui  ille :  Fateor ,  inqttit  ,  qaod  di.risti;  attamen 
cxccssivumvcncreorttm  solulitim  livsionis  edrttm 
cst  evidcns  urgttmenlum.  El  niinittm  (psa  I  frfti  1 1 
corporis  vatctudo  coiilttnditttr ,  el  nist  tanta  l  ent  - 
ris  dcteclatio  trahcret ,  adltoc  natitra  tillra  saper- 
Itttttm  nutlalentis  movcrctur.  Vcntts  enimper  mille 
uttttalus  agilttr ,  ct  ad  schotai  fcrttlam  dttcit ,  qua 
puero  suo  matcr  blanditur.  Qtto  diclo  reccssit. 
12  et  13.  Er  dicas  :  Cur  detkstatus  su.m  disci- 

PLINAN  ,  ET  INCREPATIONIUUS  NON  ACQUllCVIT  COU 
MEUM  ,  NEC  AUDIVI  VOCEM  DOCENTIUM  ME  ,  F.T  MA- 
GISTIUS  NON  INCLINAVI  AUnEM  MEAM  ?  ]  Vcrha  Slllll. 

clara  :  significant  cnim  ingcntcm,  scd  serum 
ct  inutilem  dolorcm  ct  pcDnilentiam  vit.c  in  li- 
hidinihus  consumploc ,  quando  luxuriosus  nu- 
dus,  miser  el  aegcr  exclamahit,  el  miscris  inu- 
tilibusque  qucrelis  cuncta  pulsahit.  Unde  Chald. 
verlit :  Quoinodo  odi  disciplinam  ,  et  erttditionctn 
exccralum  cst  cor  meum  ;  Syrus ,  et  correclionem 
abominatur  cor  meum?  Similis  est ,  scd  magis 
palhctica  impiorum  vox,  Sapient.  5.  v.  6:  Ergo 
crravimus  d  via  veritatis,  et  justitia;  tumen  non 
luxit  nobis.  Lassati  sttmus  in  via  iniquitatis  et 
perdilionis ,  et  ambulavimus  vias  difftcilcs;  viam 
autem  Domini  ignoravimus.  Quid  nobis  profuit 
sttperbia  ?  aut  divitiarum  jactantia  quid  conlu- 
lit  nobis?  transierunt  omnia  illa  tanquam  ttm- 
bra,  etc. 

Pro  non  acquievit,  Septuag.  verlunt,  deliquit ; 
hebr.  cst  VN3  naals,  id  est  sprevit  ;  Thcodot. 
exacerbavit.  Sunt  hi  quatuor  gradus  conlem- 
nentium  corrcptionem.  Primo  cnim  talcs  cu- 
pidinihus  impliciti ,  si  moncanlur  de  earum  lur- 
piludine,  periculisctdamnis,  victi  a  voluptalc 
non  acquiescunt  monitioni  et  moncnti.  Sccun- 
do,  enm  declinont  etfugiunt,  nemolesiam  sihi 
cantilcnam  dcnuo  audire  cogantur.  Tcrtio,  euin 
spernunt.  Quarlo,  cumdem  exacerhant ,  duni 
aspcris  verhis  ,  risihus  ct  prohris  eum  afli- 
ciunt,  ciquc  pro  bcneficentia  malcdicta  rege- 
runl  et  rependunt. 

Pro  docentium  me  hchr.  est  "nio  morai ,  quod 
Aquila,  Symmach.  el  Theodot.  vertunt,  illumi- 
nantiumme;  propric  ad  verhum  verlas,  impluen- 
tiummihi.  Doctor  cnim  ct  monilor  suam  doc- 
trinam  ct  monilionem  ,  velut  pluviam  distillat 
et  impluit  in  aures  et  animum  discipuli ,  ut 
reslinguat  ardores  concupiscentiae  et  lihidinis  , 
juxla  illud  Mosis  Deuter.  32.  2  :  Concrescat  ut 
pluviadoclrina  mea ,  fluat  ut  ros  etoquiummeum, 
quasi  imber  sttper  herbam  ,  et  quasi  stillo3  super 
gramina. 

\U.    PENE  FUI  IN  OMNI  MALO  ,    IN  MEDIO  ECCLESI.E 

et  SvNA«OG.«.]Vatahlus  :  Parumabfuit  quinlapstts 
sim  in  matum  conlubemium  ,  et  ccetum  omnis 
mali.  Per  malttm  ergo  ,  cum  Vatahlo  primo  ac- 
cipe  malum  culpae  :  lihido  enim  est  origo  ct 
causa  omnis  mali ,  id  est,  omnis  culpae  et  pec- 
cati ,  ail  S.  Chrysost.  q.  d.  ait  Ahen  Ezra  :  Pcnc 
totum  me  in  criminihus  voltilavi,  idque  in  mc- 
dio  Ecclesiae  ct  Synagog.T.  Et  Jansenius  :  Pro- 
pemodum ,  ait,  incidi  in  omne  matum  in  medio 
Ecclesia  et  Synagoga?.  Quod  dupliciler  accipi 
potest.  Primo  ,  ut  sit  sensus:  Proinemodum  in- 
cipi  in  omnc  viliorum  genus,  cum  conversa- 
reria  cajlu  impiorum  ct  carnalium  liomiuum  ; 


120 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONTS.  Cap.  V. 


ut  per  Ecclesiam  el  Synagogam  inielligatur  coe- 
lus  malorum.  Nequeenim  vocabula  illa  hic  ac- 
cipiuntur,  utdistinguuntur  aliquando,  sed  sig- 
nificant  ex  sua  natura  coetum  ,  qui  Ecclesia  di- 
citur,  quasi  convocalio  ;  elSynagoga,  quasi 
congregatio.  Hoc  enim  ea  nomina  siguilicant  , 
et  nonnunquam  pro  malorum  coetu  accipiun- 
tur,  ut :  Odioi  Ecclesiam  malignantium,  psal.  25. 
Et  :  Exarsit  ignis  in  Synagoga  eoram,  psal.  105. 
Haquesecundum  hunc  sensumverba  haec  sunt 
poenitentis,  et  sero  agnoscentis  vitia ,  in  qu;e 
prolapsus  est  exemplis  et  societate  corruptae 
multitudinis.  Sicet  OrigenesinCatenaGraec.  qui 
tamen  caute  legendus  est ,,  dum  ait  in  damuatis 
ininferno  manere  semina  viriutum  ,  et  sicmi- 
sericordiam  succurrendi  fratribus  mansisse  in 
divite  Epulone  jam  damnato. 

Secundo,  per  malum  accipe  malum  poenae, 
q.  d.  Peneomnia  mala,  hocest  calamitates  om- 
lies  ,  me  obruerunt ,  propemodum  infelicissi- 
mus  factus  sum  omnium  hominum ;  idque  in 
conspectu  totius  multitudinis  :  hoc  enim  aggra- 
vat  infelicitalem  hominis,  quod  ea  conspicua 
sit  multitudini,  et  pauperem,  debilem  et  inglo- 
rium  respublica  videat,  quem  prius  videraldi- 
vitem ,  sanum  et  boni  nominis  ac  famne. 

Tertio,  Polychronius  in  Catena  Graecor.  per 
omne  malum  accipit  omnem  infamiam,  qua  sci- 
licet  fornicarius  infamis  lit  coram  Ecclesia  ,  id 
est,  coetu  perfectorum  ;  et  coram  Synagoga, 
id  est,  coetu  inurmorum  et  imperfectorum. 
Praeclare  S.  Cyprian.  de  Singular.  cleric. :  Respi- 
cite ,  ait,  quanta  mala  conoersatio  pluralitatis 
hujus  acquirat ,  quce  non  nisi  corruptionem  semi- 
nat,  puliulat  vitia ,  cupiditatem  concipit ,  igno- 
miniam  parit ,  rabiem  concitat ,  porrigit  furiam , 
lasciviam  pascit,  petulantiamnutrit ,  casus  exal- 


tat ,  ruinas  cedi/icat ,  rapinas  eripit ,  pracipilia 
instruit ,  periculis  naoigat ,  naufragiis  oelijicat  , 
perditione  gaudet ,  interitum  fooet ,  confusionem 
mercatur,  thesaurizat  opprobrium ,  criminationes 
exaggerat ,  accusationes  inflammat ,  et  caleroa- 
tim  semel  in  fascem  glomerans  numerosas  inda- 
gines  captionum ,  per  infinita  dedecorum  multi- 
piices  mortes  inoehit  in  perniciem  perditorum. 

Quarto,  alii  per  malum  accipiunt  daemonem  , 
juxta  illud  :  Et  ne  nos  inducas  in  tentationem  , 
sed  libera  nos  ciniaio ,  id  est,  a  daemone,  uti  ex- 
ponitS.  Cbrysost.  etTerlull.  ut  sensus  sit,  q.  d. 
Dum  inter  scorta  et  scortatores  versarer,  ver- 
sabar  quasi  inler  daemones  impuros  ct  sceles- 
tos,  qui  non  nisi  tartareum  ignem,  cui  similis 
est  libido,  exhalant  :  videbar  mihi  vivus  inter 
daemones  agere ,  et  in  inferno  defossus. 

Quinto,  per  omne  malum  accipe  gehennam. 
Sicut  enim  in  coelo  est  omne  bonum  ,  sic  in  in- 
ferno  omne  malum  ;  in  terra  vero  inter  utrum- 
que  media  participatio  utriusque  esl,  ac  mixtio 
mali  et  boni,  ut  sensus  sit,  q.  d.  Per  libidines 
pene  prolapsus  sum  in  gehennani;  passus  tan- 
tum  intermeet  gehennam  interfuit ,  ait  R.  Sa- 
lomon.  Poenitens  ergo  dicatcum  S.  MariajEgyp- 
tiaca:  Misericordias  Domini  in  ceternum  cantabo ; 
quia,  nisi  manus  Domini  tenuisset  ine  ,  lapsus 
fuissem  in  gehennam,  in  quam  libidine  actus 
ultro  ruebam,sed  dextra  Dei  ruentem  tenuit 
et  slitit.  Et  cum  Isaia  c.  1.  9  :  Nisi  Dominus  exer- 
cituum  reiiquisset  nobis  semen ,  quasi  Sodoma 
fuissemus ,  et  quasi  Gomorrha  similes  essemus. 
Hoc  est,  quod  ait  S.  August.  in  psal.  102  :  Amo- 
res  turpes  quantas  molestias  habent!  quantas  sol- 
licitudines  hic  in  istavita!  omilto gehennam.  Vide 
nejam  ipse  tibi  gehenna  sis  in  hac  vita. 


SECUNDA  PARS  CAPITIS. 


SUFFOCANDUM  ESSE  AMOREM  MERETRICIS  PER  AMOREM  UXORIS. 


15.  BlBE   AQUAM  DE   CISTERNA  TUA  ,    ET    FLUENTA 

putei  tui  ;  ]  Hebr.  et  fluenta  de  medio  putei  tui  ; 
Syrus,  et  fluenta  ex  fonte  tuo:  m  puteis  enim 
est  fons  et  scaturigo  aquae  vivae ;  Septuag.  Bibe 
aquas  de  tuis  vasis ,  et  de  tuorum  puteorum  fonte  ; 
S.  Hier.  in  Ezech.  32.  legit :  Bibe  aquam  de  tuis 
aquis  ,  et  de  puteorum  tuorum  fontibus  ;  Vatabl. 
Aquam  e  puteis  tuisbibe,  et  fluenta  ex  fontibus 
tuis ;  Arabicus  :  Bibe  aquas  de  vasis  tuis ,  et  de 
puleis  fontis  tui. 

Notaesuntcisternae.in  quascolliguntur  aquae, 
proesertim  deciduae  et  pluviae.  Per  cisternam  et 
puteumR.  Salomon  accipit  legem  Mosi ,  de  qua 
et  sequentes  versus  usque  ad  v.  20.  intelligit  ; 
R.  Levi  accipit  mentem  sive  intellectum  et  ra- 
tionem;  alii  passim  sapientiam,  q.  d.  Hauri 
aquam,  id  est,  sanam  doctrinam  morum,  ex 
legeMosis,  dictamine  mentis  etrationis,  atque 
asapientiaquam  traditS.  Scriptura.  Verum  haec 
mystica  sunt ,  de  quo  mox  plura. 

Igitur  ad  litleram  primo,  Cajet.  per  cisternam 
et  puteum  accipit  fundos  et  facultates,  q.  d.  Vive 
jucunde  cum  uxore  tua  e  tuis  facultatibus.  De~ 
riventur  fontes  tui  foras ,   et  ex    facultatibus 


tuis  largas  disperge  eleemosynas.  llabeto  eas 
soius  cum  uxore  tua  ,  ne  sint  alieni  participes 
tui,  id  est,  ne  eas  profunde  in  meretrices  et 
lenones  ,  de  quibus  sermo  praecessit.  Sic  et 
S.  Basil.  in  psal.  lk  :  Bibe  igitur,  miser,  ait  , 
de  tuis  vasis  aquam ,  ut  ait  Salomon  ;  hoc  est , 
proprias  considera  facuitates  et  subsidia  vitce :  non 
ad  alienos  fontes  propera,  sed  ex  proprii  fontis 
scaturigine  libi  vitce  solatia  collige. 

Favent  Septuag.  qui  pro  habeto  eas  solus  ver- 
tunt:s?w  eot  fjLovo}  uTzxpxo-nu.,  idest,  sint  libi  soli  exis- 
tentia ,  id  est  facultates.  Verum  u^xom-jtx  ,  id  est 
existentia ,  accipe  potius  sic  ,  q.  d.  Tibi  soli 
existant  aquae  cisternae  tuac ,  ut  exteri  eas  non 
occupent.  Unde  Romani  vertunt:Smf  tibi  soli 
possessce.  Adde  toto  hoc  loco  non  de  facultati- 
bus,  sed  de  mulieribus  esse  sermonem  ;  atquc 
cum  hactenus  egerit  de  odio  et  fuga  meretri- 
cum,  jamad  idipsum  remedium  suggerit  amo- 
rem  uxoris  propriae.  Sed,  quia  carnalis  et  lu- 
brica  haec  materia  castis  auribus  est  exosa,  hinc 
per  paroemias  et  parabolas  honesta  quasi  peri- 
phrasi  eam  circumscribit;  quas  deinde  in  post- 
parabola  explicat  dicens,  vers.  18  :  Lcttare  cum 


COMMENTAUIA  IN  PaOVEUBIA  SAI.OMON1S.  Cap.  V. 


1-1 


muliere  adolescentla  tua ,  q.  d.  Huj  omnea  para« 
bolae  claternae .  pntel ,  fontium  a  me  hucuaque 
allatae,  non  aliud  aignificanl,  nial  ul  diHgaa 
uxorem  .  quam  in  aaoleacentia  vlrginem  iii>i 
deapondiatl ,  cum  eaque  te  exhllarea :  Bic  enim 
fiei  ut  non  quasraa  lllicitaa  voluptatea  et  amo- 
rea  meretricum. 

Secundo  ergo  et  gennlne,  per  cisternam  et 
puteum  accipe  uxorem  ,  ex  qua  marito  hauritur 
aqua  pura,  Ideal  casta  voluptaa  matrimonii  et 
procrealionia  liberorum.  Alludil  ad  elymon  He- 
braeum  ;  Hebr.  enlm  femina  dicitur  rnpa  ne- 
quaai  nME  mackebet ,  iil  est  ciaterna. 
Unde  Isaias ,  cap.  51.  1:  Attendite,  ait ,  ad 
petram  ,  unde  excisi  estis ,  ct  ad  cavernam  laci 
(  Hebr.  mackebet ,  id  eat  cistcroam}  dequa  prte- 
cisi  estis,  quam  parabolam  explicat  subdena : 
Attcnditc  ad  Abraham  patrem  vcstrum,  ct  ad  Sa- 
ram  qum  peperit  vos.  Haa  ergo  aententiae :  Bibe 
aqudm  de  cisterna  tua ,  elfluentaputeitui,elc, 
sunt  proverbia  ,  sive  parceraiae  et  parabolae , 
quaa  sensu  parabolico  ad  litteram  non  aliud 
significant,  nec  aliud  castis  auribus  sonant 
quam  :  Dilige  uxorem  tuam,  ea  utcre  honeste 
jo  timore  Dei ;  cum  ea  laetare ,  ut  per  illam 
reslinguas  sitim  concupiscentiae  ,  et  multos 
egregiosque  liberos  procrees.  Ergo  voluptatem 
cdnjugii  castam  ,  puram  et  fecundam  hauri  de 
uxore  tua  ,  quae  libi  sit  instar  cisternae  purce 
carentis  luto  fornicationis ,  morositaiis,  zelo- 
typiae,  etc. ;  talis  enim  quaerenda  vel  formanda 
cst  uxor,  scilicet  casta  ,  morigera,  hilaris  ,  non 
moroza ,  non  zelotypa.  Ita  Beda  ,  Ilugo ,  Janse- 
nius,  Vatablus,  Baynus,  imo  S.  Hieron.  in  c.  3. 
Malachiac  et  S.  Chryso^t.  in  cap.  1.  Mattb.  Quo- 
circa  buic  sententiae  Salomonis  antistropbe  res- 
pondet  illa  Ben  Syra  alphabeto  1.  litlera  mem. 
Aqux  mulieris  qtto3  virgo  juvenis  est  dulces 
sunt ,  et  augent  vircs ;  scd  aquce  mulieri&  vetula? 
amarx  suni  ut  absinthium ,  et  debilitant  vires,  ut 
cisterna ,  qtta?  aquas  habuit ,  quas  ventus  liau- 
ricndo  absorpsit.  Deus  enim  ad  sedandum  ignem 
et  silim  libidinis  inslituit  matrimonium ,  eique 
gratiam  suam  addixit,  ut  conjuges  caste  boc 
suo  statu  et  vocatione  ,  ad  quam  a  Deo  vocati 
sunt ,  vivant,  praesertim  in  novo  Testamento, 
ubi  Christus  matrimonium  effecit  Sacramen- 
tum,  quod  conjugibus  gratiam  ad  caste  et  so- 
cialiter  vivendum  ex  opere  operato  confert. 
Hanc  gratiam  ccelestem  innuit  vox  cisterna  , 
quae  aqua  pluvia  e  coelis  delluente  impletur. 
Hinc  lit  ut  usus  uxoris  restinguat  cupiditatem 
libidinis  ,  non  vero  usus  meretricis,  qui  magis 
eam  accendit  :  libido  enim  vaga  et  internpe- 
rans  similis  est  bydropi  ,  qui  in  hydropicis 
continuam  excilat  sitim,  ut  quo  plus  bibunt, 
eo  plus  siliant,  ut  docet  S.  August.  de  Genes.  acl 
litter.  1.  9.  c.  10.  etEccles.  c.  26.  15:  Sicut  viator 
sitiens  ,  inquit,  adfontemos  aperiet  ,et  ab  omni 
aqtta  proxima  bibet. 

Plura  physica  etmedica  dici  possunt  de  ana- 
logia  cisternac  et  putei  cum  femina,  sed  caslis 
auribus  parco,  sequorque  Apostolum  monen- 
lem  :  A'on  plus  sapere  qttam  oportet ,  sed  sapere 
ad  sobrietatem,  Roman.  12.  3.  Sufflciat  quod  , 
sicut  aqua  e  puteo  et  fonte  hauritur,  sic  ab 
uxore  jucunditas  et  numerositas  filiorum  fide- 
lium  et  proborum.  Hinc  Jacob  ,  Isaac,  Abra- 
ham  cum  Rachele  ,  Rebecca ,  Sara,  fuere  velut 
fontes  quidam  generis  humani ,  ait  S.  Ambros.  1. 
ile  Isaac  cap.  U,  et  specialiter  devotionis  ac  fidei. 

CORNEL.    A   LAPIDE.      TOM.   III. 


oititl  enlm  est  puteus  aqum  vivm  ,  ntsi  profunda 
altitudo  doctrlna ?  Unde  <t  Agor  ad  puteum  An- 
gelum  vidil ,  Genea.  16.  Kt  Jaeobad  puteum  liu- 
chetem  sibi  Inoenii  uxorem,  Genea.  29.  Motes 
qaoque  secut  puteum  futurl  tocavit  merita  prima 
conjugil ,  Bxodi  2.  Haec  S.  Ambroa.  Idem  axoria 
et  conjagii  remedium  advitandam  fornicatio- 
ncm  auggerit  Apoatolua,  Hebr.  18.  U,  diceni: 
Honorabile  conjugium  ,  et  thorus  Imrnacula- 
tus  ;  fornicatores  enim  et  adutleros  judicabtt  Deus. 
Et  1.  Corinth.  7:  Propter  fornlcationem  ttnusquis- 
(jttc  ttxorcm  suam  habcal  ,  et  unaquaque  cirttm 
sttttm. 

Jam  banc  sententiam  Palres  myslice  ,  sed 
varie  admodum  expouunt,  variisque  accom- 
modanL  Primo,  Origenea,  homilia  12.  in  Nu- 
mer.  ad  illa  verba,  De  puteorum  tuoruni  fonte  : 
Unus,  ait,  pttlcus  cst  scienli"  Palris,  alitts  ptttetts 
cognilio  Fitii  ,  tcrlitts  putctts  cognilio  Splritus 
sancti.  Sed  horttm  pulcorttm  ttntts  est  fons  :  ttna 
enim  substantia  est  ct  una  Trinitas.  Dc  hoc 
fonte  ait  Dominus  ,  Jerem.  2.  13  :  Me  dereli- 
qttcrunt  fontem  aquai  vivcB  ,  et  foderunt  sibi 
cisternas  dissipalas  ,  qua?  conlinere  non  valent 
aquas. 

Secundo,  S.  August.  lib.  2.  conlra  Crescon. 
cap.  16.  per  ptiicum  et  fontem  accipit  Spiritum 
sanctum,  peraquam  dona  Spiritus  sancti,  quae 
participant  soli  fideles  et  sancti ,  non  haeretici 
et  impii.  Ilttjus,  ait,  fontis  targo  alqtte  invi- 
sibili  ftumine  ttetiftcat  Deus  civitatem  sttam  ,  de 
qita  Prophela  pradixit  ;  Fluminis  impetus  Uetift- 
cat  civitalem  Dei.  Ad  lutnc  enim  fontem  nutlus 
extraneus ,  quia  nullus  nisi  vita  anerna  digntts 
accedit.  Hic  est  proprius  Ecclesim  Chrisli ,  cui 
tanto  ante  prophctatum  est  :  Fons  aqtta  ttttt  sit 
tibi  proprius  ,  et  nemo  alientts  communicet  libi. 
De  hac  enim  Ecclesia ,  et  de  isto  fonte  dicitur  ei 
in  Cantico  Canticorum :  Hortus  conclustts ,  fons 
signatus ,  puleus  aqua;  vivx.  Idem  ,  tract.  6.  in 
Epist.  S.  Joan.  Quid  est ,  ait,  de  fonte  alieno  ne 
biberis?  Spiritui alieno  ne  credideris. Simili  modo 
S.  Ambros.  1.  1.  de  Spiritu  sancto,  cap.  20,  per 
fontem  accipit  Filium  Dei,  puta  Cbrislum  :  Quis 
dubilct ,  ait,  flumen  esse  vita?  Dei  filium  ,  de  qtto 
aterniv  vitas  flumina  profluebanl  ?Bona  ergo  aqtta, 
spiritatis  gratia.  Qttis  liunc  fontem  dabit  pectori 
meo ,  in  me  satiat ,  in  me  flttat  vila  largitor 
Ktemm :  sttperefftuat  in  nobis  fons  iste  ,  non  ef- 
fluat.  Dicit  enim  Sapientia  :  Bibe  aqttam  de  tttis 
vasis  et  de  puteorttm  ttiorum  fonlibus  ,  inqtts 
plateis  tuis  superfluant  aqua  tua;.  Quomodo  hanc 
tenebo  aquam  nc  effluat,  ne  qua  penetrans  rima 
peccali  aterna  vitce  disliltet  httmorem?  Doce  nos, 
Domine  Jestt,  doce  sicttt  docuisli  taos  Aposlolos  , 
dicens  :  Notite  vobis  thesaurizare  thesauros  in 
terra. 

Tcrlio,  S.  Ambros.  I.  de  Isaac,  cap.  6,  per 
pttteum  et  fontem  accipit  sapientiam  ct  moralem 
doctrinam  ,  quae  medetur  libidini  et  concupis- 
centiae  :  Eoqttod  adversus  tentamenta  mundi,  ait , 
remedittm  nobis  vera  sapientia  sit ,  moratis  qtto- 
que  doctrina  ,  qtta?  imaginem  mttndance  votupta- 
tis  meretriciis  qtiibusdam  iltitam  fttcis  irrigtto  suo 
diltiat ,  et  fluento  sui  fontis  abstergat.  Sic  et  Pa- 
tres  Graeei  in  Catena ,  ut  Olymp.  Bibe  aquas  , 
ait,  hoc  est ,  salularia  vita?  documenla  ex  sacris 
et  divinis  lilteris  hauri ,  et  pietatis  polttm  cx  di- 
vinai  cognitionis  puleis ,  qua  jam  inde  ab  initto 
famitiariler  nobis  cohabitavit  ,  fontisque  nomen 
accepit.  Ex  quo  fonte  proscaturiunt  pocttla  ,  qttw 

16 


122  COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS. 

mentem  refocillant ,  animumque  recreant ,  ac  sese 
in  plateas,  in  quibus  sapienlia  libere  concionalur, 
copiose  diffundunt.  Non  sinit  tamen  fonlis  nostri 
aquas  ea  ubertate  di/fundi  ,  ut  concedant  ad  ulie- 
nos  :  siquidem  veneranda  fidei  mysteria  ab  iis,  qui 
suo  more  lurpem  vitam  agunt ,  vult  nos  abscon- 
dere ,  et  ob  id  paulo  infra  subjungit  :  Nullus  ex- 
lernus  lecum  communicet ;  sed  UU  solum  qui  ejus- 
dern  tecum  sunt  doclrince  et  fidei.  Uxor  autem 
pubertatis ,  cujus  paulo  post  fit  mentio ,  myslice 
doctrinam  cui  a  puero  famitiariter  assuevimus 
denotat.  Obtectamentum  autem  ex  illa  capit  con- 
jux  ejus  ,  quando  secundum  theoricam  notitiam  , 
quam  nactus  est  ,  operatur.  Deinde  Didymus  : 
Divinarumrerumcognilio,  ait,  et  puteus,  etfons 
est  itlis,  qui  ad  virtutis  studium  primum  accedunt, 
puteus  est  ;  fons  vero  iis  qui  ad  illius  fastigium 
jam  pervenerunt.  Atque  ila  Chrislus  satvator  nos- 
ter  super  fontem  sedisse  scribitur  ;  Samaritana 
vero  fonlem  illum  puleum  nominabat  ;  aiebat 
enim  :  Neque  in  quo  haurias  habes  ,  et  puteus  at- 
lus  esl.  Eadem  divinorum  mysleriorum  inteltigen- 
tia  et  mater  quoque,  et  uxor,  et  soror  nonnunquam 
appettatur.  Maler  quidem,  quia  d  Christo  doctore 
per  iUam  geniti  sumus  ;  uxor  vero  ,  quia  dum  illa 
famiiiariter  nobiscum  degit ,  parit  virlutes  rectce- 
que  fidei  dogmata ;  soror  autem,  quia  hasc  ceque 
ac  nos  ex  Deo  Patre  orta  est.  Etsapientiamtinquit, 
sororem  meam  dixi.  Potest  aliter  quoque  senten- 
tia  hcec  exponi  ;  per  hoc  enim  quod  divino- 
rum  mysteriorum  cognilionem  fonlem  vocat ,  re- 
rum  quas  continet ,  copiam  ostendit  :  per  id  vero 
quod  ipsisoti  usum  illius  concedit,  singularemvo- 
luptatem,  quce  inde  percipitur  exprimit.  Mox  po- 
lychron.  Denuntiat  uxor ,  ut  illi  uni  adhcereat , 
cui  primo  ad  nuptias  tradila  fuerat.  Deinde  ad 
maritum  reversus ,  ait  :  Fons  aqum  tua3  tibi  sit 
proprius  ,  hoc  est ,  sana  illa  caslaque  doclrina  , 
quam  a  puero  hausisli  ,  lecum  in  vita  perseveret. 
Quarto,  S.  Ambros.  1.  3.  Hexam.  cap.  12.  ini- 
tio  per  cisternam  et  puteum  accipil  gratiam  et 
sanclitatem  internam  :  In  teipso ,  n\t,  suavitatis 
tux  gratia  est ,  ex  te  pultulat ,  in  te  manet ;  in- 
tus  ,  id  esl  in  teipso,  qucerenda  j ucundilas  tuce  est 
conscientice.  Ideo  ait  :  Bibe  aquam  de  tuis  vasis , 
et  de  puteorum  luorum  fontibus.  Sic  et  Christus 
Joan.  7.  37.  clamabat  :  Si  quis  sitit  ,  veniat  ad 
me  et  bibat.  Qui  credit  in  me  ,  sicut  dicit  Scrip- 


tura,  flumina  de  venlre  hujus  fluent  aquce  vivce. 
lloc  autem  dixit  de  Spiritu,  quem  accepturi  erant 
credentes  in  eum. 

Quinlo  ,  alii  physice  per  cisternam  et  fontem 
accipiunt  mentem  bonam,  ex  qua  emananl  et 
ebulliunt  cogitationes  sanctae  ,  quibus  anima 
irrigatur  et  fecundalur  ad  ornne  opus  bonum. 
lta  S.  Gregor.  Nyssen.  hom.  9.  in  Cant.  ad  illud: 
Hortus  conctusus  fonssignatus  :  Fons,  inquit,  est 
cogitalivanoslrce  animx  facultas,  quce  omnis  ge- 
neris  ratiocinaliones  in  nobis  facit  scalere  et  ema- 
nare  ;  sed  tunc  nosler  fit  motus  cogitationis , 
quando  omnis  nostra  movetur  operatio  ad  ea  qux 
sunt  nobis  conducibilia ,  et  bonorum  exhibenl  pro- 
creationem.  Quando  aulem  quis  converterit  cogi- 
talionem  ad  excogitandum  vilium ,  tunc  in  alienos 
consumitur  fluentum  :  adeo  ut  bene  alatur  quidem 
spinosa  vita  irrigala  opemalarum  cogitationum  , 
exsiccetur  autemet  marcescat melior planta,nullo 
humore  bonarum  cogitationum  nutriente radicem. 

Huc  pertinet  expositio  S.  Hieron.  in  Malach. 
cap.  3.  qui  per  uxorem  cisterna  et  puleo  signi- 
ficatam  accipit  legem  naluralem  ,  quam  Deus 


Cap.  V. 

menlibus  omnium  inseruit :  Uxorem  adolescen- 
tice,  ait,  naturalem  dicam  intelligentiam  ,  et  le- 
gem  in  corde  prcescriplam ,quo3  omnibus  homini- 
bus  insita  est.  Et  de  hac  conjuge  praidicatur  a  Deo, 
conjungitur  uxor  viro ;  et  jubemur  ut  de  nostris 
aquis  potemus  et  fontibus,  etc.  Huc  quoque  spec- 
tat  explicatio  S.  Ambros.  1.  3.  Offic.  cap.  1.  ubi 
per  cisternam  et  fonlem  accipil  cor  proprium  , 
ad  quod  post  negotia  redire,  illudque  consulere, 
et  ab  eoedoceri  debemus  :  David  Propheta ,  ait, 
docuit  nos  tanquam  in  ampta  domo  deambulare 
in  corde  noslro ,  et  conversari  cum  eo  tanquam 
cumbono  contubernati ,  ut  ipse  sibi  diceret ,  et  lo- 
queretur  secum ;  ut  est  iltud ,  dixi  :  Custodiam 
vias  meas.  Salomon  quoque  filius  ejus  ait  :  Bibe 
aquam  de  tuis  vasis ,  et  de puteorum  tuorumfon- 
tibus,  hoc  est,  luo  consilio  utere.  Aqua  enim  alta, 
consilium  incordeviri.  Nemo,  inquit ,  alienus  par- 
ticeps  sit  tibi.  Fons  aqux  tuo2  sit  tibi  proprius  ,  et 
jucundare  cum  tua  uxore  quo2  est  tibi  ajuventute. 
Ce?-vus  amicilio3  et  pullus  gratiarum  confabuten- 
tur  tecum.  Non  ergo  primus  Scipio  scivit  sotus  non 
esse,  cum  solus  esset;  nec  minus  oliosus,  cumotio- 
sus  esset :  scivit  ante  ipsumMoyses,  qui,  cum  tace- 
ret ,  clamabat ;  cum  otiosus  staret ,  prcetiabatur  ; 
nec  solum  prcttiabatur,  sedeliamde  hoslibus,quos 
non  conligerat ,  triumphabal. 

Sexto,  Salonius  hic  et  S.  Hieron.  in  cap.  22. 
Ezech.  et  in  cap.  k.  Amos  per  cisternam  et  fon- 
fejjiaccipiunt  S.  Script.  cujus  inlerpres  etcustos 
est  S.  Ecclesia  ,  a  qua  haurire  oporlet  sanam 
doctrinam  ,  non  aulem  a  spurcis  lacubus  ha- 
relicorum  :  Cisternam  ,  inquit  Salonius  ,  vocat 
cathoticam  ,  id  est  veteris  et  novi  Teslamenlidoc- 
trinam  ;  puteum  vero  ,  profunditalem  et  allitudi- 
nem  ejusdem  ;  aquam ,  scienliam ,  fluenla,  copiam 
et  abundanliam  scientioe ,  id  est,  varios  S.  Script. 
appeltat  intellectus.  Docet  enim  his  verbis  cavere 
a  doctrina  hmreticorum,  et  altendere  lectionibus 
S.  Script.  Et  est  sensus : Bibe aquam  de  cisternatua, 
id  est ,  serva  et  opere  imple  doclrinam,  quam  aliis 
prcedicas.  Et  fluenla  putei  tui ,  idest ,  abundanlia 
sermonis  lui,  seu  scienlice,  affluenter  in  te  redundet 
in  operibus  bonis. 

16.  Deiuvkntur  fontes  tui  foras,  et  in  plateis 
aquas  tuas  divide.  ]  Hebr.  Divisiones  vel  rivuli 
aquarum  in  ptateas  promanent.  Ila  Vatablus,Sep- 
tuag.  Effundantur  libi  aquce  ex  fonte  tuo;  in  tuas 
autem  plateas  transeant  aquce  tuce.  Ita  legunt 
Complut.  quibus  consentit  S.  Ambros.  superius 
citatus ,  qui  legit  :  In  plateis  superfluant  aquce 
tuce ;  licel  Romani  addentes  negationem  /*>» 
contrarie  legant:  Non  supereffundantur  libi  aqua 
extra  tuumfontem.  Romanis  consentit  Origen. 
hom.  12.  in  Num.  et  Clem.  Alex.  1.  2.  Slrom.  et 
Aquila  qui  verlit  :  Nedispergantur  fontes  tui  ex- 
tra;  Chald.  consentit  Hebraese  et  Complut.  ac 
Nostro,  vertitque  affirmative  :  Redundent  aquce 
tua3  foras,et  inplateis  rivi  aquarum;  Sy  vus:Abun- 
dent  aquce  tucein  plateis  tuis  ,  et  in  plaleisfluant. 
Pro  deriventur,  Hebr.  est  imsi  iaphutsu,  id  est, 
dispergantur,  longelateque  spargantur  ;  graece  : 
uTiepex^etff&ed ,  id  est  supereffundantur ,  id  est ,  ut 
habet  versio  Catense  Graec.  Magna  ubertate  pro- 
fundantur,  ut  redundent  et  supereffluant. 

Sensus  est,  q.  d.  Ex  te  et  uxore  tua  velut  e 
copiosis  purisque  fontibus  procreentur  et  pro- 
manent  multae  legitimae,  pulchrae  et  bene  mo- 
ralae  proles,  quae  discurrant  per  plateas  ,  quasi 
rivi  limpidissimi :  quorum  aquis,  id  est  sanctis 
moribus,  cum  vicinia  tota  ,  tum  eliam  reip. 


COMMF.NTARIA  IN  PHOVI 

hoiii  bc  viridaria  feliciter  irrigentur,  qtii  pro* 
Inde  tini  ac  loti  civilati  lint  ornamMto  ,  tuque 
ac  voluptatl  et  utilitati.  iia  Betla ,  Jansen.  Bay» 

ims  ct  alii.  Si^nilicat  lincin  cl  rnicluin  conjugii 

esie  bonum  prolts  et  aobolis  copiosas  ei  hono* 
rates ,  booque  denere  ipectare  ei  quiBrerecon- 
iuges  :  ciuii  c\  idverio  fornicarii  et  adulteri 
in  fornicattone  quasranl  duntaxat  voluptalem  , 
non  sobolem,  Imo  eam  non  raro  impediant  ne 
concipiatur,  bui  concentam  prtefocent  et  ene- 
cent,  nc  crimen  Invulgufl  emanet,  neve  pro« 
icm  ilere  teneantur.  Quod  si  qui  prolem  quie- 
rant  ct  alanl ,  illa  ot  spuria  et  adnlterina ,  ideo- 
que  male  educata  et  morata  ,  parentibus  eat 
dedecori  ct  eivitali  noxia.  Spurii  cniin  non 
raro  a  malrc  mcrclricc    lcvilalem  ,  ct    niorcs 

meretricios  bauriunt  et  indnunt :  qua  de  causa 
dignitatibus  publicis  arceotur,  et  ad  beneflcia 
Ecclesiastica  inhabiles  Jure  Ganonico  cen- 
sentur. 

Porro  fontcs  vocat  uxores  ,  quia  illo  aevo  Ju- 
daeis  permissa  erat  polygamia  ,  sive  plurali- 
las  uxorum  :  sicut  Abraham  liabuit  duas  , 
Saram  ct  Agar  ;  Jacob  quatuor  ,  scilicct  Ra- 
chelem,  l.iain  ,  Balam  ct  Zelpbam.  Ut  tamen  os- 
tendat  monogamiam  longe  proeferendam  esse 
polygami»  ,  ob  pacem  ,  et  ob  meliorem  educa- 
tionem  liliorem ;  idcntidem  uxorem  in  singulari 
vocal  venam  ,  cistemam  ,  putcum,  cervam, 
binnulum. 

Et  in  plateis  aquas  tuas  divide,]  q.  d.  Sicut 
e  puteo  vei  lbnte  aquae  per  canales  et  aquae 
ductus  derivanlur  et  dividuntur  per  plateas  , 
fora  et  compila  ad  magnum  civitalis  ornamen- 
tum  et  commodum  ;  sic  pariter  lu  filios  et  fi- 
lias  ,  quas  cx  uxore  susccpisli,  divide  percon- 
nubia  in  varias  domos  ct  familias.  Rursum  in 
varia  ofliciavel  opificia,  gradus  et  status  reipub. 
ad  tuum  aeque  ac  civitatis  decus ,  voluptalem 
et  ulilitatem.  Notat  affinilates,  dignitates  etho- 
nores  ,  quos  per  filios  et  filias  e  legitimo  tboro 
susceptas  ,  sibi  suaeque  familiae  conciliabit  ; 
praeserlim  quia  filii  el  filiae  lioneste  a  palre  et 
malre  in  conjugio  educati,  non  tantum  dignos 
talibus  muniis  se  praeslabunt ,  sed  et  parentum 
consiliumductumquesequentur:nambeneedu- 
cati  et  morigeri  filii  et  filiae  sinunt  se  a  parenli- 
bus  regi,  ducique  ad  illa  connubia  ,  gradus  et 
status  ;  sicut  aqua?,  sinunt  se  duci  fleclique  ad 
arbitrium  arlificis,  qui  eas  per  canales  ,  quo- 
cumque  vult ,  ducit  et  flectit. 

Praeclare  S.  Cyprianus  de  Bono  pudicitine  : 
Pudicilia  ,  ait ,  est  honor  corporum  ,  ornamen- 
tum  morum ,  sanctitas  sexuum ,  vincuium  pudo- 
ris ,  fons  castitatis  ,  pax  domus  ,  concordia  ca- 
put.  Idem  de  Singul.  cleric.  Castitas  ,  ait  , 
munimen  invictum  est  sanctimonice ,  et  expug- 
natio  fortis  infamice ,  fortitudinis  firmitas  el  las- 
civice  petulantis  infirmitas,  probitatis  prcesidium 
et  improbitatis  excidium  ,  anima  vicloria  et  cor- 
poris  prceda  ,  ubertas  gloriarum  et  sterililas 
criminum  ,  pronuba  sanctitatis  et  repudium  tur- 
pitudinis  ,  sinceritatis  indicium  et  abolitio  scan- 
datorum. 

Mystice  ,  sapientiae  et  virtutis  noslrse  fontes 
foras  derivamus  ,  cum  alios  docemus  ,  bene 
consulimus,  monemus ,  et  in  omni  sanctitate 
formamus  et  perficimus :  aquas  dividimus,cum 
congregaliones  ccetusque  pios  variis  in  locis 
erigimus,  juxla  illud  Sapient.  7. 13  :  Quam  sine 
fictione  didici ,  et  sine  invidia  communico,  el  ho- 


RBIA  SALOMONIS.  Cap.  V.  ll| 

H8$tat*m  itliusnon  abscondo.  UaPalrcs  paulo  ftntc 

<  iiali. 

Porrosapientia,m  alliacoinaiunicare  debemut 
large  et  liberaliter  Instar  tontium  ,  qul  tantum 
iquse  emillunt ,  quantum  recipiunt;  lantum 
cniin  aquas  ex  lia  eCDutt,  quantnm  affluit.  Blc 
doclor,  prasdtcator,  monttor,  etc. ,  lantum  ia- 
picnii.c  in  proximos  effundai ,  quantum  a  Deo 
accepit,  lanlumdem  rursus  ei  continue  a  Deo 
recepturus.  Quocirca  um^/yti-^o) ,  id  est  luper- 
cllliiant  a(|u;e  sapicnti;e  ex  orc  dOClOrum  ,   Ut 

instar  lorrentium  magno  ipiritu  largissime  et 
efflcacissime  eructent  etegurgitent  magnalia 

Dei  el  monila  salulis,  uli  fccilS.  Petrufl  cl  Apos- 
toli,  receplo  Spirilu  Sanclo  in  Pentecoste  ,  Ac- 
10  r.  2. 

17.    IlAIUCTO  EAS  SCLUS  ,  NEC  SINT  ALIENI  PAI\TI- 

cipes  tui.]  Hebr.  Sint  tibi  suli  tibi ,  ct  nonatienis 
tecum.  Ita  Valablus,  Sepluag.  Sint  tibi  soli  pos- 
sessio  ,  ct  ncmo  atienus  particeps  sit  libi.  Cbald. 
Erunt  tibi  soli,  et  alieni  non  parlicipabunt  tecum. 
S.  Cbrysost.  in  psalmo9.  exponit.q.  d.  Cuslodi 
aquas,  idestfonlem  ,  id  est,  uxorem  tuam  ,  ne 
cum  aliis  consuettidincm  babeal;  sed  tu  solus 
ea  utaris,  ne  dubiiare  incipias  an  filii  sint  lui, 
an  adullerorum.  Verum  melius  haec  non  tam 
de  filiis,  quam  de  uxore  accipias  cum  Hugone, 
Jansenio  ,  Bayno  et  aliis,  q.  d.  Habeto  ,  id  est 
habebtfl  ,  bas  aquas ,  pula  proles  legitimas  , 
solus ,  si  e  sola  uxores  eas  suscipias  :  nec 
alieni ,  scilicet  adultevi  et  fornicatores,  partem 
earum  sibi  vindicabunt ,  sicut  vindicare  pote- 
runt,  si  eas  ex  mcretrice  vel  adujtera  susci- 
pias  :  merelrix  enim  sicut  vaga  cst  et  multis 
se  proslituit,  sic  ct  saepe  non  tuos  ,  sed  nolbos 
et  spurios  ,  quos  ex  alio  concepit ,  tibi  sup- 
ponet ,  aut  certe  communes  procreabit  filios  , 
in  quibus  scilicet  partem  aliquam  oblineas  tu  , 
parlem  aliam  alii ,  qui  cum  eadem  fornicali 
sunt.  Rursum  alieni  erunt  participes  lui ;  quia 
spurii ,  quos  tibi  quasi  tuos  substituet  mere- 
trix,  partem  baereditatis  tuae  adibunt,  eaque 
genuini  tui  filii  fraudabuntur.  Iluic  similis  est 
illa  gnome  Ben  Sira  alpbabeto  I.  littera  samech  : 
Scriba  docens  alios  ducat  virginem ,  et  ne  ducat 
eam  qua;  virum  experta  esl ;  nam  aqua?  virginis 
tibisoli  erunt,  aquas  vero  ejus  qux  virum  experta 
est  antea,  alius  prajter  te  hausit. 

Mystice  S.  Gregor.  1.  1.  in  Ezech.  hom.  12,  et 
ex  eo  Beda  ac  Salonius  htc,  per  fontes  accipit 
sapientiam  quam  pura  el  sincera  intentione 
promovendi  Dei  gloriam  et  salutem  animarum 
praedicare  debemus  ;  ne,  si  vanee  gloriae,  simi- 
lisve  cupiditatis  causa  praedicemus  ,  alieni,  id 
est  daemones  ,  partem  in  nostro  Jabore  sibi 
vindicent.  Objicit  enim  sibi.  S.  Gregor.  quod 
posterior  pars  hujus  versus  priori  adversari  vi- 
dealur  :  Quomodo  enim ,  ait,  aquam  scientix  so- 
lus  habere  poterit  ,  si  hanc  in  plateis  dividit  ?  Ac 
resp.  Sed  cum  pro2dicamus  populis,  nimirum  in 
plaleis  aquas  dividimus  ;  quia  in  auditorum  mul- 
titudinem  scientia  verba  dilatamus.  Cum  vero 
nos  adjuvante  divina  gratia  intrinsccus  custodi- 
mus ,  et  ne  maligni  spiritus  ,  qui  jure  a  nobis 
cdieni  sunt ,  quia  sortem  beatitudinis  pcrdiderunt , 
nobis  in  elatione  subripiant ,  solLicitudine  cauta 
circumspicimus ;  soli  habemus  aquas ,  quas  in  pla- 
teis  dividimus  ,  ut  a  nobis  alieni  in  eis  pariici- 
pes  non  sint.  Hi  nimirum  de  quibus  scriplum  est: 
Aiieni  insurrexerunt  in  me  ,  et  fortes  qiuesi- 
erunl  animam  meam.  Aquas  ergo  ct  in  piateis 


124 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  V. 


dividit ,  et  solus  liabet ,  qui  per  hoc ,  quod  mul- 
tis  prcedicat ,  se  in  cogitalione  temporalis  glo- 
rice  non  exaltat.  Tunc  enim  possidet  hotno  quod 
docet  ,  quando  se  non  gaudet  innotescere  ,  sed 
prodesse. 

Rursum  S.  Bern.  I.  1.  de  Consider.  cap.  5.  ex 
hoc  loco  monet  Eugenium  Pontif.  ut  inter  lot 
Pontificatus  negolia  subinde  redeat  ad  fontem 
cordis  sui ,  in  eoque  se  rccolligat:  Omnes,  ait, 
pariler  participant  le,  omnes  de  fonte  publico  bi- 
bunt  peclore  tuo,  et  seorsum  sitiens  stabis  ?  si  ma- 
ledictus  qui  parlem  suam  facit  deteriorem  ,  quid 
iile  qui  se  penitus  reddit  expertem  ?  Sane  deriven- 
tur  aquce  tuce  in  plateas ,  homines  et  jumenta  et 
pecora  bibant  ex  eis ,  quin  et  camelis  pueri  Abrahce 
potum  tribuas  ;  sed  inter  cceteros  bi.be  tu  de  fonte 
putei  tui.  Alienus,  inquil,  non  bibat  ex  eo.  Num- 
quid  lu  alienus?  cui  non  alienus  ,  si  libi  es  ?  Deni- 
que  q  ui  sibi  nequam ,  cui  bonus  ?  Memento  proinde, 
non  dico  scmper,  non  dico  scepe  ,  sed  vet  interdum 
reddere  leipsum  libi. 

18.   SlT    VENA   TUA  BENEDICTA  ,    ET  L/ETARE    CUM 

muliere  (Hebr.  deuxore,  velcumuxore)  adoles- 
centls  tu.e.]  Sept.  Fons  aqucetucesit  tibiproprius, 
etjucundare cumuxore quce ajuventute  tua, quam 
juvenem  juvenis  duxisti.  Syrus:  Fons  tuus  sit 
benedictus.  Valabl.  Sit  vena  tua  benedicta,  et  gau- 
dium  quod  de  uxore  capis ,  quce  tibi  injuven- 
tute  desponsa  est ,  repete ,  sit  bcnedictum.  Hoc 
enim  gaudium  honestum  est  et  castum  juxta 
leges  conjugiiet  timoris  Dei ,  ideoque  Deo  pla- 
ciium  ,  ab  eoque  benediclum ,  utjugesit,  cu- 
mulatum  et  fecundum. 

Jam  primo  ,  Cajelanus  et  alii  citati  v.  15.  per 
venam  sive  fontem  accipiunt  facultates ,  q.  d. 
Fac  ut  opes  tuae  velut  fontes  deriventurin  pau- 
percs  ;  sic  fiet  ut  ipsae  benedicantur  tum  a 
pauperibus,  tum  ci  Deo,  qui ,  ut  ait  Paulus  , 
2.  Cor.  9.  10 :  Mulliplicabit  incrementa  frugum 
iis  qui  in  egenos  profusi  sunt.  Sic  et  Janse- 
nius.  Unde  Sepluaginla  habent,  e^w  aoi  /xovw  vnxp- 
xovT»,  id  est,  sint  tibi  soliexistenlia;  alii  vertnnt: 
Sint  libi  soli  facultates.  Sed  qua  ratione  hi  fontes 
foras  corrivandi  sunt,  dividendi  in  pauperes  , 
et  tamen  solus  illos  Dominus  debet  habere,  nec 
alieni  pariicipes  esse  debent  aquarum  illarum? 
Adde  quodS.  August.  legit,  1.  2.  contra  Crescon. 
cap.  14  :  Fons  aquce  sit  tibi  proprius ,  et  nemo 
atienus  communicet  tibi.  Contradicere  enim  sibi 
videtur,  dum  bas  aquas  effundi  vult  et  retineri. 
Nimirum  ,  quia  tunc  bene  retinemus  ,  quando 
effundimus.  Et  ex  co  quod  effundimus  ,  quasi 
perenni  recursu  diviuarum  benediclionum , 
nibil  amisisse  videmur;  non  secus  ac  si  nihil 
effudissemus,  nec  alieni  ex  nostris  opibus  par- 
tem  aliquam  accepissent,  sufficiente  Deo  sem- 
per  eamdem,  quam  effundimus,  maleriam  be- 
nigne  satis ,  imo  multo  largiorem.  Nam  verba 
Sepluag.  Sint  tibi  soli  facultates  ,  interpretari 
possumus :  Existima  te  solum  divitem ;  tot  enim 
lantaque  Deus  in  te  largitus  est,  utsolus  facul- 
tates  possidere  possis  opinari. 
^Verum  quia  sequentia  et  praecedentia  ad  uxo- 
rem  et  proles  spectant ,  non  ad  opes  ;  hinc 
secundo  ,  melius  Hugo  per  venam  accipit  fi- 
lios  ,  q.  d.  Si  ex  uxore  sola  caste  liberos 
susceperis  ,  faciet  Deus  ut  illi  vicissim  felix  et 
faustum  sortiantur  conjugium ,  ex  quo  pari 
modo  filios  procreent,  quibus  quasi  aquis  mul- 
tiplicatis  urbem  irrigent  et  civibus  locupletent. 

Tertio  et  optime ,  per  venam  accipias  uxo- 


rem  ;  banc  enim  paulo  anle  vocavit  puleum  > 
id  est  venam  et  fontem  aquarum  ,  id  est  libe- 
rorum ,  q.  d.  Fac  ut  uxor  tua  fecunda  sit  et 
benedicta  a  Deo  ,  ac  benedictionibus  uteri  fe- 
lix.  Id  efficies ,  si  ejus  amore  et  legitimo  usu 
contentus,  vires  corporis  non  exbaurias  vaga 
et  aliena  libidine  ;  et  per  amorem  Dei  vitia  de- 
clines.  Sic  enim  uxor  tua  benedicetur  a  Deo  , 
multosque  insignes  ,  validos  aeque  ac  probos 
filios  tibi  procreabit,  juxtaillud  Psal.  127:  Uxor 
lua  sicut  vitis  abundans  in  lateribus  domus  Iucb ; 
filii  lui  sicut  noveUce  olivarum  in  circuilu  mensce 
tuce.  Ecce  sic  benedicetur  homo  qui  timet  Do- 
minum.  ldein  promisit  Deus  Judaeis  Deuteron. 
28.  4.  et  alibi.  Ita  Vatablus  ,  Baynus  ,  Janse- 
nius  etalii.etpatetex  eoquod  explicans  subdit: 

ET  LjETARE  cum  muliere  adolescenti^e  tu^e.  ] 
Haec  est  postparabola  ,  sive  applicatio  et  expli- 
catio  parabolae  praecedentis  de  usu  cisternae  , 
pulei  et  venae,  q.  d.  Quod  dixi  :  Bibe  aquam  de 
cislerna  tua,  et  fluenta  putei  tui,  etc.  Sit  vena 
tua  benedicta  ;  nunc  explico  dicens  :  Lcetare 
cum mutiere  adolescentice  tuce, nimirum  per  hasce 
parabolasnibilaliudcastisauribusingero,  quam 
utcaveant  alienos  amores  meretricum,  solaque 
uxore.quam  virginem  in  adolescentia  dilexe- 
runt  et  duxerunt,  conlenli ,  ea  quasi  sibi  a  Deo 
data  bonesle  utaniur,  ac  cum  ea  laetentur  et  ju- 
cunde  vivant ;  praesertini  cum  illa  a  Deo  bene- 
dicla  dabit  marito  egregios  probosque  liberos  , 
indeque  laetam  et  longaevam  senectam  ;  cumex 
adverso  meretricum  amor,  uti  inbonestus  et 
adullerinus,  itainfaustussit,brevisetilliberis,  ac 
in  rixas,  tristitias,  odia  et  damna  gravia  desinat. 

Ita  laetabatur  S.  Joachim  cum  S.  Anna,  prae- 
sertim  quando  oraculo  Angeli  post  longam  sle- 
rililatem  ,  miraculo  Deiparam  VirginemMariam 
ex  ea  genuit.  Unde  B.  Damascenus,  orat.  2.  de 
Nativ.  B.  Mariae  ,  eam  sic  laetantem  inducil: 
Merilo  igitur  Anna,  dioino  spiritu  plena,  l&lo  hi- 
larique  animo  personat :  Congaudete  mecum,  quai 
promissionis  germen  ex  sterili  ventre  peperi ,  ac 
benedictionis  fructum  uberibus  meis ,  ut  oplave- 
ram  ,  nutrio.  Sleritilatis  mocsliliavi  exui ,  ac 
Ixtam  fecunditalis  vestem  indui.  Et  post  pauca  : 
Dicant  item  malres  omnes  hac  fecunditate  pra- 
ditx  :  Benediclus  qui  orantibus  id ,  quod  opla- 
bant ,  largilus  est ,  et  fecunditatem  sterili  dedit , 
ac  felicissimum  illud  Virginis  germen  concessit , 
quo3  mater  Dei  secundum  carnem  fuit,  cujus  ven- 
ter  ccelum  esl,  inquahabitavit  is  qui  nullo  lococapi 
potest. 

19.  Cerva  charissima,  et  gratissimus  hinnu- 
lus.  ubera  ejus  inebbient  te  in  omni  tempore,  in 
amoreejusdelectare  jugiter.]  Hebr.  Cervaamo- 
rum,  et  hinnutus  gratice  (gratiosus  ,  etc. )  in 
amore  ejus  oberra  semper  ;  Sepluag.  Cerva  (  vel 
cervus)  amicitim ,  et  pultus  gratiarum  confabu- 
leturvel  conservetur  lecum;  at  propria  (Scholiast. 
pro  toca  ,  id  est  propria ,  legit  <?ilix  ,  id  est  di- 
teclio,  amicitia;  sic  quoque  legit  S.  Ambros.  1.  dc 
Jacob  cap.  7.)  prxeat  te  ,  et  adsit  tibi,  et  omni 
tempore ;  in  hujus  enim  amicitia  conversatus  diu- 
lurnus  eris.  Graece  ™}o; ,  id  est  puitus ,  signifi- 
cat  pullum  equi  ;  et  ita  verlunt  Complut.  et 
Sanctus  Ambrosius  lib.  de  Jacob  cap.  7 ;  exten- 
dilur  tamen  ad  foetus  cervorum  ,  et  aliorum 
animalium.  Unde  Noster  vertit,  hinnulus ;  Sym- 
machus  et  Theodot.  rcpetunt  nomen  cervus, 
vertuntque  cervus  gratioe  ;  Pagnin.  et  Rabbin. 
ibex  gratice;  Vatabl.  Sit  hcec  velut  amata  cerva  , 


COMMENTARIA  IN  PliOVEUMA  SALOMONIS.  Cap.  V. 


123 


ct  caprca  gratiosa;  Syrus  :  Cerva  amorisct  ilama 
amorls;  Arablc.  Hinnula  gratia  ttut ;  alli  ver- 
lunl:  Rupicapra  gratiosa;  haec  enim,  Inquiunt, 
vocatur  rny  (aa/aabrny  «/« ,  idest,  ascen- 

dil  ;  quod  monles  et  rupes  ascendal.  Lliulo 
Martial. 

Pendentem  ramma  eapram  de  rope  videbia. 
Caauram  iperei  ,  decipil  illa  canea. 

Repete  cx  vera.  18.  verbum  sit ,  q,  d.  Sit  libi 
uxor  cara  et  grata,  sicui  eris  grata  et  cara 
eal  serva  apecioaa,  mitia  et  placida,  imo  sicut 
hinnulus  speciosus  ,  gratiosus  ,  Dbsequens  ci 
amabilis.  Quare  minus  genuine  Rabbini  expo- 
uunt.q.  (1.  Sicutcerva  amorum  invenit  gratiam 
apud  hinnulum ,  ita  uxor  maritum  ex  cordo 
diligens  vicissim  a  marito  redamari  debet  : 
uxorcnini  htc  lam  comparatur  hinniilo,  quain 
cervaj.  Hinnulus  vocalur  foetus ,  sive  pullus  ca- 
preolarum  ,  caprarum  ,  damarum,  cervarum , 
qui  sua  specie,  parvitate,  gratia  ,  motu,  celeri- 
late,  cornutalioue,  saltu,  ludicris  gcstibus  mire 
recreat  inluenles ,  eisque  est  in  dcliciis.  Undo 
Cantic.  1.  v.  9.  ait  Sponsa  :  Similis  cst  dilectus 
mcas  caprciv,  hinnuloque  cervorum.  Hinc  et  cervae 
hinnulique  ab  homine  cicurantur,  homlnemque 
se  alentem  quasi  lilii  comitantur  et  sequuntur, 
imo  subinde  nutriunt,  sicut  cerva  perpetua  co- 
mcs  ct  assecla  fuitS.  /Egidii ,  euinque  suo  lacle 
pcr  piures  annos  enulrivit,  uti  habct  ejus  Vita 
apud  Surium  die  1.  Septembr.  Similia  de  ccrvis 
in  Vitis  atiorum  Sanclorum  jegimus.  S.  Prisco 
Episcopo  Nucerino  cum  sociis  fame  affliclis  cer- 
vam  accurrentem  lac  praebuisse,  eoquo  ccle- 
brante  Angelos  concinuissc,  ac  sorores  sepultas 
ei  defuncto  mediumin  sepulcro  locum  cessisse 
scribit  Paulus  Uegius  Episcopus  Equen.  lib.  de 
Sanctis  Uegni  Neapolitan.  part.  2,  et  ex  eo  Phi- 
lip.  Ferrar.  in  Catal.  Sanctorum  ltaliae  ,  qui  et 
addit,  S.  GcrontioEpiscopoPhicoclensi  jubente, 
cervam  comitibus  siti  laborantibus  lac  prae- 
buisse  ;  iloruit  sub  Symmacho  Papa.  Item  Si- 
meonem  Armenum  monachum  in  eremo  cum 
duobus  discipulis  dcgentem  ,  dum  ob  nives 
cibus  haberi  non  posset ,  ad  orationein  con- 
fugissc ,  atque  illico  cervum  affuisse ,  qui  se 
occidendum  comedendumque  praebuit. 

Innocens  ,  ait  S.  Ambr.  est  natura  cervorum. 
Cerva  ergo  amorum  significat  uxorem  ,  quam 
puellam  etvirginem  duxit  maritus,  moribusque 
suis  affuefecit ,  pudicam ,  obsequentem  ,  do- 
mesticam  ,  pulchram ,  gratiosam,  amabilem 
esse  marito  ,  ac  amorem  tum  mariti  ,  tum  do- 
mesticorum  sibi  conciliare  ,  atque  efficere  ut  in 
familia  sit  pax ,  invicemque  omnes  ament,  ju- 
vent ,  tolerent.  Hic  tamen  amor  est  conjugalis  , 
id  est  honestus  et  moderalus  ;  non  adulterinus, 
id  est  inbonestus  et  immodicus.  Nam  Sixlus 
Pylhagoreus  ,  et  exeo  S.  Hieron.  ait  1.  1.  contra 
Jovin.  :  Adulter  est  in  suam  uxorem  amator  ar~ 
dentior.  In  aliena  quippe  uxore  omnis  amor  tur- 
pis  ,  in  sua  nimius.  Sapiens  vir  judicio  debet 
amare  conjugem  ,  non  affectu.  Et  inferius  :  Nihil 
est  foedius  quivn  uxoreni  amare  quasi  aduiteram. 
Ubera  ejus  inebrient  te  (  ubera  significant 
nmores.  Unde  Vatabl.  vertit :  Amores  ejus  perpe- 
tuo  le  reficiant ;  nam  Hebr.  QiTil  dodim  signi- 
ficat  amores  ,  ai"i  daddaim  ubera  ,  quia 
ubera  sunt  illices  amoris  ;  et  quia  cor  , 
quod  amoris  est  sedes  ,  uberibus  quasi  sti- 
patur  et  conlinelur   Unde  cxplicans  subdit )  in 


AMOI'.i:    BJUS    1)1.1. IC.IAUK  JUfilTF.n.   ]    Sic  Ct    s|)l)ll>( 

aii  sponao  Canlic.  1.  1  :  Meliora  sunt  ubera  tua 
vino.  Et  :  Memorei  uberutn  tuorum  ;  uberum  ,  id 
esl  amorum,  gratiarum et beneQciorum ,  qiue 
.i  te  iu  nos  disliliant  ,  slcut  lac  <x  ubere  dia- 
lenlo ;  constai  enim  aponaum  non  habere  ubera, 
sed  sponsain.  Sic  ubera  accipiuntur  pro  amore 
inlcrius  cap.  7.  18.  Osee  2.  2.  Ezech.  28.  17.  et 
alibi. 

Sensua  ergo est ,   q.  d.  Amor,  gralia,  ofricia 
et  obsequia  uxoris  tuaa ,  quibus  le  paacit ,  vea- 
tit,  recreal  ,  diligit ,  cl  per  omnia  conjugii  of- 
iicia  obsequitur ,  instar  ubcrum  libi  sit,  o  ma- 
rile  dulcissime  ;   itaque  te  inebrict  ,    id  cst  , 
luam  cupiditatcm  expleat  et  saliet  ,   ut  alienx' 
nicrctricis  amoris  et  voluptales  non  requiras; 
sed  in  unius  uxoris  amore  el  olliciis  dclecleris 
jugiler.  Hic  tamen  amor  lnoderatus  sil  oporlei , 
ul  recloe  ralionis  ct  honeslatis  diclamcn  mctas- 
que  non  excedat.  Unde  Chaldanis  addit  :  Ralio- 
ncm  disce  in  omni  tcmpore  ,  q.  d.  Tuus  amor  sit 
rationabilis ,   honeslus  ,    ratione  el  honestale 
definitus.  Sic  enim  vicissim  provocabis  amorem 
uxoris  erga  te ,  ut  tibi  fida  sit,  tequc  sui  aman- 
tem  redamet  quasi  cerva  amorum  ,  idque  jugi- 
ter.  Magnes  enim  amoris  est  amor  ,  nimirum 
honestus  et  conjugalis  ;  qui  idcirco  stabilis  esl; 
cum  amor  inhonestus  et  mcretriciusillico  dila- 
balur,  imo  in  odium  et  rixas  convertalur.  Et 
sic  exponas  to  delectare  pcr  futurum  ,  ut  signi- 
ficet  fructum  timoris  ,  q.  d.  Hoc  modo  dclecta  - 
beris  in  amore  ejus  jugiter  ,  juges  habebis  con- 
jugii  tui   delicias.    Septuag.  vertunt  :  In  liujus 
enim  amicitia  conversatus  ,   vel   circumductus  , 
Tuiiozoi  trn ;  quod  Complut.  vertunt :  muttiplica- 
bilis  eris ;  Uomani ,  diuturnus  eris  ;  auctor  Ca- 
tenae  Grsecor.  multe-simus  eris.  Sensus  est ,  q.  d. 
In  casto  amore  uxoris  tuae  vives  vitam  laetam  , 
ideoque  diuturrtam  ,   et  accedes  ad  felicitatem 
primorum   palrum    ante   diluvium  ,   qui   fere 
mille  annos  vixerunt ;  tu  enim  pro  mille  au- 
nis  ,   mille  commodis  ,   et  gaudiis  multis  annis 
perfrueris.  Unde  S.  Ambros.  mox  citandus  le- 
git  :  plurimus  eris. 

Porro  conjuges  delectationem  copulae  mode- 

rari  debere  ,  eaque  non  propter  se  ,  sed  ad  ge- 

nerationem    prolis  uli  ,    pulchro    passeris   et 

turturis  apologo   docet  Cyril.  lib.  U.    Apolog. 

moral.  cap.  10  :  Libidinosum  passerem  immode- 

ratissime  coitu  sese  effundentem  turtur  prospi- 

ciens  ,    mox  ud  eum  venit  et  dixit  :  Ut  quid,  mi 

fraler  ,  in  tanto  libidinoso  impetu  ,  et   libidinis 

impetuoso  fervore  consumeris  ,  ac  tui prodigus 

temetipsum  effundis  ?  an  ignoras  quod  animalia 

multum  coeuntia  non  diu  vivant  ?  Parce  tibi  , 

quiesce  ,  et  cuncta  cum  moderatione  age.  Cui  ille 

respondit :  Si  nosti  deiectationem  veneream  ,  quid 

miraris  ?  dulcis  esca  trahit  ad  hamum  ,  et  nwrsus 

unus  gustatus  suaviter  rapit  morsum  aiium.  Ad 

hazc  turtur ,    inteliigens  ipsum  sola  delectatione 

adduci  ,  adjunxit  :  Scio  certe  quod  generationis 

amore  non  duceris  ,  sed  delectationis  venereaj  cu- 

pidine  venlilaris.  Attamen  quid  est  quod  effundis? 

nonne  digestissimam  meduliam  ,  nonne  vila?  ama- 

biiis  semenlivam  ,    et  humana  naturai  radicalis 

carnis  substantiam,  et  divitiarum generativa?  the- 

saurariam  venam  ?   Deinde  ,    quod   hoc  bono 

proprio  ,   acque  ac  ordini  naturae   repugnel  , 

nervose  edocct :  Attende  igitur  quid  tui  prodigus 

destruas  ,  quid  insanus  dispergas  ,  quid  ingratus. 

in  nihiUvn  projicias  ,  et  iniquus  depositarius  na- 


126 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  V. 


turce  carissimum  thesaurum  tibl  commendatum , 
inimica  vanitali  impendas.  Profeclo  subversor  es 
ordinis  mundiaiis  ,  et  naturalis  legis  transgres- 
sor.  Mundi  enim  ordo  et  iex  natura  hxc  est  ,  ut 
tanta  nalura?  delectatio  dirigatur  in  prolem.  Tu 
autem  perempta  et  neglecta  proie ,  auctor  per- 
versitatis  ,  in  delectationem  umbratilem  et  tran- 
sitivam  ,  prolificum  semen  fundis.  Quid  plura? 
stultissimus  quippe  est ,  qui  delectabililer  se  des- 
truit  ,  et  tanlo  dementius  quanto  lelhalius  se 
perdit.  Quibus  dictis  ,  quievit. 

Nota  ex  iis ,  quae  anie  plures  annos  annotavi 
in  cap.  5.  epist.  S.  Pauli  adEphesios  sub  finem, 
amores  etofliciaconjugum  optime  repraesentari 
per  cervas  et  cervos.  Nam  ,  ut  docent  Aristot. 
^Elianus  ,  Plinius  el  Oppianus  :  primo  ,  cervi 
cervaeque  amorest  singularis  ;  secundo  ,  cerva 
amabilis  est  ,  et  in  deliciis  homini  ;  lertio  , 
cervus  et  cerva  carent  felle  ,  pari  modo  in  con- 
nubiis  olim  Junoni  pronubae  sacrificantes  fel 
eximebant  et  abjiciebant ,  ad  charitatem  con- 
jugum  designandam  ,  ait  Plutarchus  ;  quarto  , 
cervus  et  cerva  caste  ,  nec  nisi  secreto  congre- 
diuntur  ;  quinto  ,  velocissimi  sunt  ad  invicem 
opitulandum  ;  sexlo  ,  cervorum  in  cervas  amor 
uti  ardentissimus  ,  ita  et  forlissimus  est.  Unde 
de  iis  canit  Seneca  : 

Si  conjugio  timuere  suo  , 
Poscuut  timidi  praelia  cervi  , 
Et  mugitu  dant  concepti 
Signa  furoris. 

Septimo  ,  cervae  mari  suo  fidae  sunt ,  donec  is 
ab  alio  cervo  duellatore  victus  succumbat;  unde 
Nemesianus  :  Cerva  marem  sequitur  ;  octavo  , 
cervus  mox  a  congressu  in  scrobem  se  abdit 
quasi  libidinis  eum  pudeat,  donec  pluvia  ablu- 
tus,  et  quasi  purificatusin  pascuaredeat;  nono, 
cervus  et  cerva  post  conceptum  congressu  abs- 
tinent ,  q.  d.  Sapiens  :  Tale  sit  tibi  ,  6  homo  , 
conjugium  ,  talis  uxor  ,  qualem  jam  cervam 
descripsi,  scilicet  amabilis  ,  unica  ,  sincera  , 
blanda  ,  casta  ,  collaborans  ,  ardens  ,  fortis  , 
fida  ,  verccunda.  Ita  Ven.  Beda. 

Quibus  adde  decimo  cervos  et  cervas  invi- 
cem  succolare  et  mutua  capitum  onera  ferre  , 
ut  doceant  idem  facere  conjuges,  ac  implere 
illud  Apostoli  Galat.  6:JUer  allerius  onera  por- 
tate  ,  quod  omnibus  quidem  hominibus  ,  sed 
maxime  conjugibus  jugiter  invicem  conviven- 
tibus  faciendum  est.  Ita  S.  Aug.  q.  71.  inter  83  : 
Cervi ,  ait  ,  cum  fretum  ad  insulam  transeunt 
pascuorum  gralia  ,  sic  se  ordinant  ,  ut  onera 
capitum  suorum  ,  qux  gestant  in  cornibus  ,  super 
invicem  porlcnt ,  ita  ut  posterior  super  anteriorem 
cervice  projecta  caput  coiiocet.  Et  quia  necesse  est 
unum  esse  qui  cateros  prcecedens  ,  non  ante  se 
habeat  cui  caput  inclinet  ,  vicibus  id  agere  di- 
cuntur  ;  ut  iassalus  sui  capitis  onere  iiie  qui  prce- 
cedit  post  omnes  redeat ,  et  ei  succedat ,  cujus  fe- 
rebat  caput ,  cum  ipse  pr&iret.  lla  invicem  onera 
sua  porlantes  frelum  transeunt ,  donec  veniant 
ad  terroe  stabiiilalem.  Islam  fortasse  cervorum 
naturam  inlenderat  Salomon  ,  cum  ait  :  Cervus 
amicitice  et  puiius  gratiarum  luarum  coiioquanlur 
tecum.  lSihii  enim  sic  probat  amicum  ,  quemad- 
modum  oneris  amici  portatio. 

Undecimo,  cervae  ob  uterum  arctiorem  diffi- 
cillime  pariunt ;  hinc  ad  faciliorem  partum  se- 
seli  herba  utunlur  ,  teste  Plinio  lib.  8.  cap.  32. 


Deus  etiam  eas  adjuvat  per  tonitru  ,  juxta  illud 
psalmi  28  :  Vox  Domini  prwparanlis  cervos. 
S.  Hieron.  ,  obstetricans  cervos  ;  Aquila  et  Sym- 
mach.  parturiens ;  Chald.  parturirefaciens  cervos; 
cervse  enim  matricem  habent  anguslam  ,  qu;u 
pavoretonitrui  dilatatur,  utfaciliuspariant.  Hinc 
fit  ut  cervae  ament  intime  suos  foetus,utpote  quos 
tanto  dolore  et  nisu  enixae  sunt.  Idem  faciat 
uxor  ,  cujus  pariter  difficillimus  est  parlus  , 
ut  filios  ,  quos  per  novem  menses  utero  gesta- 
yit,  tanloque  dolore  peperit,  diligat ,  educet  , 
instruat ,  formet  ad  omne  bonum  prosequen- 
dum  ,  et  ad  omne  malum  cavendum  ,  ad  quod 
opus  est  magna  industria.  Audi  Aristot.  lib.  6. 
de  Hislor.  animal.  caj).  29  :  Cervce  parere  juxta 
vias  soient  melu  beiiuarum.  Incremenlum  hinnuii 
celere  ,  etc.  ,  ducere  suum  hinnulum  ad  stabula 
consuevit  ;  quem  iocum  sibi  habet  refugium  ;  pelra 
abrupta  est  uno  adilu  ,  unde  defendere  se  repug- 
nareque  solet  iis  qui  invadunt.  Addit  Plinius  ].  8. 
cap.  32  :  Edilos  partus  exercent  cursu  ,  et  fugam 
medilari  docent ,  el  ad  prarupla  ducunt ,  saitum- 
que  demonstrant.  Simili  modo  probae  matres  fi- 
lios  sollicile  ac  solerter  educant  et  instruunt , 
monent  _,  exercent  in  omni  virtute  et  fuga  vi- 
tiorum. 

Duodecimo,  cerva  serpentes  insequitur  et  de- 
vorat ;  sic  uxor  bona  insectatur  scortatores  :Et 
gratissimus  hinnulus ,  id  est ,  filius  ex  ea  nalus  , 
ait  Beda  et  Hugo  ,  castitatis  amator,  ad  bona 
agilis  ,  et  visu  fidei  perspicax  ,  tibi  jucundissi- 
mus  erit.  Hinc  a  Graecis  cervus  vocatur  tm^ 
quasi  tl^v  ofns  ,  id  est  extrahens  serpenles 
vel ,  quasi  e).xfpo$  ,  id  est  levis,  agilis.  Cervos 
narium  spiritu  e  cavernis  extrahere  serpenles 
docet  Lucrelius,  1.  6.  Addit  Plinius,  loco  jam 
citato  ,  cervos  suo  halilu  urere  serpenles.  Hinc 
et  singulare  abigendis  serpentibus  remedium 
est  cervini  cornu  suffitus  ,  ait  Nicander. 

Decimo  tertio  ,  cervae,  quia  frigidae ,  timidae 
sunt.  Unde  illud  Chabriae  ,  et  poslea  Philippi 
patris  Alexandri  Magni  :  Meiior  est  exercilus  cer- 
vorum  duce  leone  ,  quam  teonum  duce  cervo.  Et 
illud  Tertulliani  :  In  pace  leones  ,  in  pr&Lio  cervi. 
Sed  contra  insidias  hoslium  Deus  cervas  dota- 
vit  acri  auditu  et  circumspeclione  ;  cum  enim 
aures  arrigunt ,  audiunt  acerrime  et  insidias 
praesenliunt ,  fugiendoque  evadunt,  aitAristot. 
Sic  uxores  timidae  sunt ;  timor  hic  eas  uti  et 
caetera  animalia  timida  docet  circumspectio- 
nem  et  prudentiam  ,  praesertim  ut  audiendo  vo- 
cem  mariti.,  eique  obediendo  ,  pericula  cuncta 
et  damna  devitent.  Rursum  bifida  ungula  cervae 
notat  discretionem  et  examen  agendorum ,  ut 
uxores  sintdiscreUe  ,  caveantque  ea  quae  mari- 
tum  vel  familiam  turbare  vel  exacerbare  vale- 
rent.  Insuper  prudentiam  cervi  (  nam  cerva 
cornibus  caret )  notat  ,  quod  cornua  positurus 
secretum  pelit ,  ne  inermis  deprehendalur.  Unde 
Proverbium  :  Ubi  cornua  ponunt  cervi  ,  id  est , 
loco  incognito  et  inaccesso.  Denique  Aristot. 
lib.  1.  Histor.  animal.  cap.  1 :  Cervi ,  ait  ,  inge- 
niosi  sunt  et  timidi.  Vide  eumdem  Iib.9.  cap.  5. 

Denique  cervae,  quia  carent  felle  ,  sunt  viva- 
ces  ac  diutissime  vivunt.  Ita  Aristot.  loco  jam 
citato.  Et  Plinius  lib.  8.  cap.  32  :  Vita  cervis  , 
ait ,  in  confesso  longa  est ;  port  cenlum  annos  ali- 
quibus  captis  cum  torquibus  aureis  ,  quos  Alexan- 
der  Magnus  addiderat.  Febrium  morbos  non  sentit 
hoc  animai  ;  quin  et  medetur  huic  timori.  Pari 
modo  Salomon  hic  promittit  conjugibus  lon- 


COMMENTAMA  IN  PUOVKUbTA  SALOMONlS.  Cap.  V. 


gaevitatem,  ii  castam ,  booestam  ,  etconcor- 
dem  vitam  agant  In  ifmore  Dei.  Suni  qul  tre- 
centoaannoi  viue  dent  cerv» ,  aliipJorea,  alii 
pauciorei. 

Uystice  sicut  per  veoam  ,  fontem,  ciaternam, 
adumbrantei  uxorem  pudicam  ;  »ic  et  per  cer- 
vain  et  binnulum  accipe  sapientiam  et  viriu- 
lem  ;  bacenim  nobii  omni  binoulo  ipeciosior, 
carior  el  graUor  esse  debet ,  quasi  aponsa  op- 
latissima.  Cui  proindeomnei  cervn  dotesjam 
recensitai  facile  accommodea  ,  ob  quas  illa 
gummo  amore  et  studio  digniisima  cst.  Umle 
Cbald.  vertit ;  Cerva  amorum  ei  ewultalio  graiiaf. 
Uatumcm  disce  in  omui  tcmporc  ,  in  amorcm  cjus 
incumbe  semper  ;  Vatabl.  in  dilectione  ejut  perpe- 
tuo  sis  implicUus ;  Syrus  :  Vias  ejus  discc  omni 
tcmpore,ct  amoremcjus  cogita.  Sapientia  ergo  et 

virms  ost cerva amorum ,  quia  amorem  suiex- 
citat;  et  quia  bqmines  amat  ,  ac  ab  iis  amari 
cupit  ,  idquo  vehementer  et  ardenter. 

Allegorice  ,  cervus  et  cerva  repraesentant 
connubium  Dei  cum  anima  sancta  et  religiosa, 
in  quo  omnia  plena  sunt  amoris  ,  voluplatis  , 
graliarum ,  laudum  et  jubilorum.  Unde  Hugo 
Victorinus  ,  lib.  i.  de  Vanit.  mundi ,  et  ex  eo 
noster  Alvarez  de  Paz  tract.  de  lncitamcntis  Ue- 
ligios.  lib.  1.  p.  3.  cap.  25.  sub  fmem  per  cer- 
vumct  ubcra aecipilanimamUeligiosam,  Cbrislo 
per  tria  Religionis  vota  dcsponsam.  Est  ergo  , 
inquil,  anima  Ueligiosa  sponsa  Dei  ,  et  Deus 
sponsus  cst  aninicX'  sibi  per  bunc  felicem  stalum 
consecratae  ;  siquidem  boc  inter  illos  arclum 
vinculum  intercedit.  Quos  sponsos  dulcissimos 
praeterire  non  possum  ,  nisi  prius  laetissimo 
corde  illiscongratuler  :  0  domine  Deusmeus,  6 
sponse  carissime  ,  sit  vena  lua  benedicta ,  et 
hetare  cum  muliere  adolescenliae  tuae ,  cerva 
carissima  ,  ct  gratissimus  hinnulus.  Uberaejus 
inebiient  te  in  omni  lempore  ,  in  amore  ejus 
delectare  jugiler.  Haec  sponsa  tua  ,  sicut  aqua- 
rum  vena  effundit  aquas  ,  ita  sanclorum  affec- 
tuum  filios  libi  profundat.  Tam  pulchra  et  de- 
cora  sit ,  ut  gaudii  acloetitiae  occasiones  singulis 
momenlis  sibi  praebeat.  Tam  fidelis,  ut,  quem- 
admodum  cervi  maria  tranantes  se  invicem 
juvant,  anteriore  caput  sequenlis  sustinenle  ; 
sic  tuae  domuscuram  et  tuorum  servorumsol- 
licitudinem  non  invila  suslineat.  Tam  amabilis, 
ut  hinnuli  ,  qui  in  deliciis  habetur  ,  gerat  ima- 
ginem  ,  ejusque  convictu  delecteris.Ubera  ejus, 
Domine,  qiue  servus  tuus  Bernardus  congratu- 
lationem  et  compassionem  vocat,  ita  tibi  satis- 
faciant ,  ut  gaudio  ejus  de  profectu  bonorum  , 
et  compassione  ejus  de  casibus  pusillorum  , 
veluti  inebrieris ,  eique  vicem  rependens  in  suis 
bonis  gaudeas  ,  et  suas  infirmitates  dissimules. 
Amor  deniqueejus  erga  te  sic  purus  et  ardens, 
sic  a  privato  amore  alienus  inveniatur  ,  ul  ex 
eo  tanquam  ex  amore  sponsae  dulcissimae  ca- 
pias  voluptatem.  Sic  quoque  S.  Ambros.  lib.  de 
Jacob  et  vita  beata  cap.  7.  totum  hunc  locum 
explicat  de  viro  perfecto  ,  qui  uni  Deo  adhaerens 
et  serviens  beatus  est  :  Quid  enim  requirat,  ait , 
qui  inferiora  despicil  ?  Prastantissimo  autem  in~ 
hareat ;  sicul  scriptum  est  :  Cervus  amicitia ,  et 
pullus  equi  gratiarum  conversetur  tecum.  Amici- 
tia  aulem  prxcedat  te  ;  et  una  sit  tecum  in  omni 
tempore.  Bona  enim  virtutum  amicilia  ,  et  summi 
boni  charitas.  Nihil  itaque  aliud  quarit  perfeclus 
ille ,  nisi  solum  el  prceclarum  bonum  ;  unde  et 
dicit :  Unampetii  a  Domino ,  hanc  requiram  ,  ut 


117 

inhabitem  in  domo  Domlnl  omncs  dics  vitir  mem  , 
ct  vidcam  dtlectationem  DominL  Neque  vero  etan 
tanquam  anguitum  inopemque  faitkUtu  ,  quia 
iinttis  hominisvelul  toiitaria  tocietate  cojuentut 

sit.  Iltijtis  cnim  ami<  tttii  ru  <  timttalus  ,  pltnimu.% 
crtt  :  .Huiiitlitiit  (iiim  Imjusmodi  viro  ad  bratilu- 

diin  in  1 1  iiii  poueiiiont  m  bonl ,  et  ideo  niitii  aliud 

dcsiih  ral.  .\tltil  ciuin  ijiiusi  novum  expetii  ,  ijiii 
omitia  liabct.  ISiliil  eit  <ium  boni  ,  quodnon  lia- 
bcat  ;  ncc  siipcrfluis  th  tcctatitr  ,  tea  neceitarill  , 
et  eo  ipso  ncccssurio  ,  quod  non  sibi  ,  scd  Corni 
uillurrcnti  sibi  necessarium  ::il  ;  idque  indulget  , 
quod  ab  intcrioris  hominis  propositonon  discrepel, 
quod  facial  utraque  unum  ,  el  rcconciliel  exlcrio- 
rem  hominemjuxta  alque  interiorcm  Dco  ,  ut  fiat 
in  utroque  unus  spiritus.  IIujus  igilttr  proposili 
vir  nec  dispcndiis  minuitur  ,  ncc  adversis  frangi- 
tur  ,  nec  repagutit  inhibclur  ,  nec  suorum  amis- 
sionibu.s  mojstijicatur. 

Accedil  IMeiius  Hierogl.  7.  cap.  16.  ubi  pei; 
putlum  graliarum  (  ul  vertunt  Septuag.  ;  accipit 
pulium  columbinum  ,  per  quem  intelligit  Spiri- 
tum  Sanctum  ,  qui  graliarum  est  distributor. 
Itaque  signilicari  hic  ,  ut  semper  Christi  et  Spi- 
ritus  Sancli  solatia  requiramus.  Verum  Hebr. 
nSyi  iaala  pullum  equi  vel  cervi  ,  non  co- 
lumbae  significat.  Unde  Noster  vertit  hinnulus. 

Symbol.  S.  Ambros.  in  psalm.  61.  inilio  per 
ccrvum  amorum  et  pullum  gratiarum  accipit 
Chrislum  ,  qui  est  amor  amorum  et  gralia  gra- 
tiarum  :  Cervus  amicitia  ,  ait ,  et  pullus  gratia- 
rttm  confabutetur  tibi  ;  verus  enim  Dei  filius  in 
scmctipso  naturam  ,  quam  animantibus  ipse  dona- 
vit ,  expressil  ,  qui  in  liunc  mundum  tanquam 
cervtis  advcnit  ;  et  cum  his  se  mira  simplicitate 
jtnigebat  ,  a  quibus  ei  parabantur  insidia?.  Fertur 
cnim  hujusmodicervorumessesimplicitas,  ut,  cum 
se  exagilari  viderint  ,  his  sese  equitibus  adjun- 
gant ,  qui  minislerio  fraudis  apposili,  fugx  specie 
ac  simulalione  societatis  inductos  ad  retia  usque 
deducant.  Ita  ergo  Dominus  ,  tanquam  ignarus 
periculi  atque  improvidus  ,  Judwis  dolum  sibi 
slruentibus  admiscebalur  ,  el  societatem  Juda 
proditoris  sui  sibi  adscivit ,  cujus  simulatione  fu- 
nesta  usque  ad  crucis  laqueos  et  passionis  retia 
pervenit.  Et  post  nonnulla  :  Similis  est ,  ait ,  con- 
sobrinus  meus  caprex  hinnuloque  cervorum  super 
montes  Bethel.  Bonus  cervus  }  cujus  mons  est  do- 
mus  Dei ,  in  quam  tanta  celerilate  currebat ,  ut 
sponsos  votaet  desideria  pra?veniret.  Denique  quem 
de  longinquo  venientem  viderat ,  repente  sibi  adesse 
cognovit.  Unde  et  ait :  Ecce  hic  stat  post  parietem 
nostrum  ,  prospiciens  per  fenestras  ,  eminens  per 
retia.  Et  paulo  postordiens  psalm.  61  iSicutde- 
siderat  cervus  ad  fontes  aquarum ;  ita  desiderat 
anima  mea  ad  te  Deus.  Cervi  similitudinem  suscipit 
etiam  Christus  ,  quia  veniens  in  terras  serpenlem 
illum  diabolum  sine  ulla  sui  offensione  protrivit  ; 
cui  calcaneum  suum  obtutit ,  sed  ejus  venena  non 
sensit.  Unde  dictum  est  ei :  Super  aspidem  et  basi- 
liscum  ambulabis.  Simus  ergo  et  nos  cervi,  ut  super 
serpentes  ambutare  possimus.  Erimus  cervi ,  si  vo- 
cem  Christi  sequamur  ,  qua?  nos  et  provparat  cer- 
vos  ,  et  facit  morsus  serpenlium  non  timere  ;  ac 
si  qui  forte  fuerint  vulnerati  ,  aufert  eorum  do- 
torem  ,  solvendo  detictum.  De  his  cervis  dicit  Do- 
minus  ad  Job  :  Observasti  parlus  cervarum  ,  nu- 
merastiautem  mensesearum  ptenos  partus  ?  Dolo- 
res  autem  earum  solvisti,  enutristi  fdios  earum  ut 
non  limeant?  Et  mox  :  Merilo  ergo  cervus  factus 
est  Dominus ,  ut  lales  sibi  cervos  Vominivox  prm- 


128  COMMENTARIA  IN  PROV 

pararet ,  de  qulbus  ait :  In  nomine  meo  dcemonia 
ejicient ,  linguis  loquentur  noois  ,  serpentes  tol- 
lent ,  et  si  mortiferum  quid  biberint ,  non  eis  no- 
cebit.  Tollebanl  enim  serpenles  ,  cum  spirituoris 
sui  sancti  Aposloli  de  latebris  corporum  eruerunt 
nequilias  spiritaies  ,  nec  venena  mortifera  sentie- 
bant.  Denique  cum  exiliens  de  sarmentis  Paulum 
vipera  momordisset ,  videntes  Barbari  pendentem 
viperam  de  manu  ejus  ,  putabant  repente  moritu- 
rum.  At  ille  stabat  inlrepidus ,  nec  vulnere  move- 
batur  ,  nec  veneno  infundebatur.  Unde  videntes 
eum  non  tanquam  hominis  conditione  genitum  , 
sed  tanquam  Dei  gralia  editum  ,  supra  kominem 
esse  arbitrabantur.  Vide  cervum  viperam  de  late- 
bris  eruentem  spiritu  divino  qui  eral  in  naribus 
ejus  ,  sicut  dixit  Dominus  ad  Job. 

Tropol.  S.  Hier.  in  Isaiae  cap.  2>!\.  sub  fmem 
docet  cervos  et  hinnulos  gratiarum  esse  Apos- 
tolos  et  sanctos  Doclores  ,  qui  quasi  hinnuli 
celerrime  discurrerunt  et  discurrunt  per  or- 
bem  ,  eumque  magnis  laboribus  et  doloribus 
converterunt  et  convertunt  ad  Ghristum  ;  de 
quibus  ait  Job  cap.  39  :  Numquid,  etc. ,  par- 
turientes  cervas  considerasti  ?  Incurvantur  ad 
fozlum ,  et  pariunl  ,  et  rugitus  emittunt.  Vide 
rugilus  S.  Pauli  et  Apostolorum  graphice  de- 
scribentem  S.  Gregor.  eodem  loco.  Porro  dotes 
tredecim  cervoe  paulo  ante  recensilas  facile  adap- 
labis  Apostolis,  doctoribus  et  praedicatoribus. 

Rursum  Beda  :  Cerva  carissima  ,  ait  ,  sive 
gralissima ,  ut  quidam  codices  Legunt  ,  est  sancta 
Ecclesia ,  qux  serpentinam  odio  habere  solet  et 
conterere  doctrinam.  Gralissimus  hinnulus  populus 
est ,  ejus  virtutum  varielale  delectabilis  ,  et  ea- 
dem  casta;  semper  fidei  mmulalione  succensus. 
Cujus  uberibus  inebriamur  ,  cum  utriusque  testa- 
menli  paginis  contra  hxreticorum  fraudes  instrui- 
mur  ,  cujus  pacc  et  amore  jugiter  delectari  , 
magna  est  exercendarum  occasio  virtutum. 

Denique  S.  Aug.  serm.  21.  de  Verbis  Apostoli 
per  cervum  accipit  amicum  ,  qui  amici  onera 
portat ,  sicut  cervi  alter  alterius  cornua  dorso 
vicissim  excipiunt  ,  dum  mare  transfretant : 
Cervus  amicitia  ,  inquit  ,  et  pulius  gratiarum 
coUoquatur  tecum.  Nihil  enim  sic  probat  amicum , 
quemadmodum  oneris  amici  portatio ;  juxta  illud : 
ALter  aiterius  onera  portate  ,  et  sic  adimpLebitis 
legem  Christi ,  Galat.  6. 

20.  QuARE  SEDUCERIS,  FILI  MI,  AB  ALIENA  ,  ET 
FOVERIS  IN  SINU  ALTERIUS  ?  ]  Est  COUClusiO,  q.   d. 

Cum  ex  dictis ,  6  fili ,  6  discipule,  clare  per- 
spicias  quanta  sint  commoda  honestae  uxoris  et 
conjugii ,  ac  quanta  damna  inhonestne  mere- 
tricisetfornicationis,  erisne  adhuc  tam  demens 
et  vecors ,  ut  ab  aliena  meretrice  le  seduci  et 
foveri  sinas  in  tuam  perniciem  et  ruinam  ?  Unde 
Hebr.  habent :  Ut  quid  errabis  ,  fili  mi ,  in  aliena, 
et  ampLexaberis  sinum  extraneai  ?  amor  enim  est 
error  ,  et  amantes  sunt  quasi  amentes  ;  Sept.  : 
Ne  multus  sis  ad  alienam  ,  neque  continearis  uL- 
nis  non  proprias  ;  ubi  tto/u;  ,  id  est  rnultus  ,  op- 
ponitur  t«  noiio^oi,  uleslmuLtesimus,  quod  prae- 
cessit,  q.  d.  Cum  deliciis  uxoris  tuae  abundes  , 
sisque  quasi  multesimus  in  gaudiis  solidis  ;  cur 
iis  relictis  et  eorum  vice  stolide  fias  multus  et 
multesimus  in  sumptibus  ,  curis  et  doloribus  in 
meretricem  exhauriendis  ?  Cum  enim  illa  mul- 
tis  assueverit,  el  a  multis  multa  corriget ,  si  tu 
ea  potiri  velis ,  oportet  ut  lu  unus  multorum 
vices  subeas  ,  fiasque  ex  uno  multiplex  ,  ut 
ejus  cupiditati ,  ornatui  et  avaritiae  inexplebili 


ERBIA  SALOMONIS.  Cap.  V. 

satisfacias  ;  utque  tu  unus  praestes  ei  qunecum- 
que  mulli  praestilerunl. 

21.    RESPICIT  DOMINUS  VIAS  HOMINIS  ,    ET  OMNES 

gressus  ejus  considerat.  ]  Hebr.  :  Coram  oculis 
Domini  vice  hominis  ,  et  omnes  semitas  ejus  ad 
amussim  Librat  vel  ponderat  ;  Syrus  et  Chald.  : 
Quoniam  in  conspectu  ocuLorum  Dei  vice  viri ,  et 
omnes  semilK  manifestae  sunt  coram  Deo.  Est  haec 
nova  et  efllcax  ratio  ad  dissuadendam  fornica- 
tionem  et  consuetudinem  cum  aliena  ,  quOd 
cum  fornicatores  quaerant  tenebras  et  fornices, 
in  quibus  lateant  ,  quasi  a  nemine  videantur  ; 
Deus  tamen  clarissime  eorum  turpitudinem  et 
scelera  intueatur  ,  eaque  sit  publico  judicio  ad 
lancem  et  trutinam  expensurus  ,  condemnatu- 
rus  et  puniturus.  Ipse  enim  omnes  ejus  gressus  , 
id  est  acliones  ,  ad  libellam  librat  ,  examinat  et 
ponderat  an  bonoe  sint,  an  malae  ;  rursum 
quam  bonae  vel  quam  malae  sint,  ac  quantum 
pnemium  vel  poenatn  mereantur.  Unde  Septuag. 
addunt  causale  enim ,  ut  ostendant  hic  novam 
rationem  ,  et  causam  dari  ad  vitandam  mere- 
tricem  ;  sic  enim  habent :  Sunt  enim  coram  ocu- 
lis  Dei  vice  viri ,  et  in  oinnes  ejus  orbilas  (  Aquila  , 
flexus  ;  Symmach.  gyros)  specuLatur.  Expressius 
Vatablus  h;ec  neclit  versui  praecedenii  ,  proro- 
gando  hucusquenoiaminterrogalionis  ,  hocmo- 
do  :  Cur  enim ,  mi  fili,  aiienai  esses  impticitus  ?cur  in 
gremio  aLienm  adlueresceres  ?  quando  vias  hominis 
oculis  Domini  sunt  exposita?  ,  et  omnium  itinera 
oeqaa  Lance  expendat  ?  Eumdem  lucidissimum 
Dei  oculum  fornicariis  intorquet,  et  muliis  in- 
tenlat  Ecclesiasticus  cap.  23.  25  :  Omnis  homo , 
ait,  qui  transgreditur  lecttun  suuin  ,  contemnens 
in  animam  suam  ,  et  dicens :  Quis  me  videt  ?  tene- 
bra?  circumdant  me  ,  et  parieles  cooperiunt  me , 
et  nemo  circumspicit  me  ;  quemvereor?  deliclo- 
rum  meorum  non  memorabitur  Altissimus.  Et  non 
intelligit  quoniam  omnia  videt  ocuLus  ULius  ,  etc.  , 
quoniam  oculi  Domini  muito  pLus  Lucidiores  super 
soLem,  circumspicientes  omnes  vias  hominum ,  et 
profundtim  abyssi  ,  et  hominum  corda  intuenles 
inabsconditas  parles.  Ubi  plura  de  hac  re  dixi  : 
quare  ea  hic  non  repetam. 

22.  INIQUITATES  SU/E  capiunt  impium  ,  ET  FU- 
Nibus  (  S.   Iren.  lib.  3.  cap.    10.  legit ,  restibus) 

PECCATORUM    SUORUM     CONSTRINGITUR.    ]    Symma- 

chus  ,  comprehendilur  ;  Arabicus  ,  ligatur  ; 
Vatabl.  irrelitur ;  Pagnin.  tenetur ;  Hebr.  ■jom 
iittamech  ,  id  est  fulcittir,  tenelur  in  alto  ne  cadct. 
Unde  R.  Salomon  interpretatur  ,  suspenditur. 
Suspensus  enim  ,  inquit  ipse  ,  funibus  laqueis- 
que  fulcitur  ,  a  quibus  pendet.  Sic  et  R.  Levi  , 
qui  pro  capiunt  vertens  ,  Ulaqueant ,  et  pro  con- 
stringitur  vertens  ,  fuLcietur;  hoc  est,  inqnit,  re- 
tibus  peccatorum  funibusque  fulcielur  firmabi- 
turquelaqueus,quoperditusconstringalur,  quotl 
planemultisllagitiosisaccidisseconslat,  qui  sibi 
ipsis  fuerearlificesexitii.  Sept.  :Iniquit atesvirum 
capiunt  et  catenis  peccatorum  suortim  impLicatur , 
vel  Ligatur ;  Chald.  Peccata  stia  comprehendunt 
impium  ,  quasi  lictores  et  tortores  reum. 

Quaeritur  primo  quorsum  hoc  dicat  Salo- 
mon  ,  et  quid  hoc  faciat  ad  praecedentia  et  se- 
quentia.  [\espondeo  primo  :  Recte  hic  versus 
conneclitur  praecedenti,  q.  d.  Deus  judex  et 
vindex  respicit  fornicationes  et  peccata  cujus- 
que  ,  ut  ea  libret,  judicet  et  puniat  ,  nec  ejus 
manus  quisquam  evadere  poterit.  Esto  enim  ad 
tempus  peccata  dissimulet ,  et  peccatorem  suae 
libertati  relinquat  ;   tamen  is  jam  funibus  pec- 


COMMENTARIA  IN  PROVKRBIA  SAI.OMONIS.  Cap.  V.  ir) 


cotorum  suorum  constrlctui  tenetur  ,  ut  quaii 
reua  iuo  tempore  sistatur  judicl  ei  plectatur, 

Secuiulo  ,  rccte  quoque  coharet  cum  v.  ieq, 
lioc  leniu  ,  ut  ilt  occupalio .  q.  d.  Fornicatorea 
et  peccatorea  fatentur  le  male  agere  ,  et  coram 
Deo  reoa  esse ,  led  sibi  persuadent  quod  ,  in 
senio  refrigescente  BBtate  et  concupiscentia  ,  se 
amoribus  meretriciia  facile  expedlent  ,  pmni- 
tentiam  agent ,  el  saluli  busb  consuient.  Verum 
erraot ,  quia  vitia,  presertim  iibido,  consuetu- 
dine  roburata  sunt  quasi  Qnei  e  multia  aclibus 
quasi  Blis  implexi  et  contorti ,  qui  ita  vaiide  li- 
;mik  animam  ,  ut  ab  iis  etiam  in  senio  se  expe- 
dire  uou  possint,  juxta  illud  Job  20.  11  :  Ossa 
tjus  imptebantur  viiiis  adolesccntiic  cjus ,  ct  eum 
co  in  puloere  dormicnt.  Quare  juvenis,  foruicari 
assuetus,  etiam  iu  seuio  fornieabitur  vei  rea- 
liter  ,  vei  mentaliter  per  memoriamet  deiecla- 
tiones  niorosas  praeterilaruin  fornicalionum  : 
itaque  in  pecoato  suo  morietur;  nam,  ut  ait 
s.  August.  idipsum  in  se  expertus,  lib.  6.  Con- 
fess.  cap.  1"J.  et  seq. :  Dum  servitur  libidini ,  facta 
cst  consuctudo;  el  dum  consuctudini  non  resistitur, 
facta  est  neeessitat, 

Quaeres  secundo  qui  sint  funes  peccatorum  , 
qni  ligant  impium.  Respondeo  primo :  Est  culpa 
sive  macula  peccati,  quae  post  actum  remanet. 

Secundo  ,  est  ipse  reatus  maculae  annexus  , 
quo  peccator  reus  tenetur  et  obnoxius  irae  et 
vindicue  Dei  ;  peccaia  enim  transeunt  aclu  , 
manent  reatu. 

Tertio  ,  est  ipsa  servitus  diaboli ,  a  quo  pec- 
cator  quasi  mancipium  captivus  tenelur,  juxta 
illud  S.  Petri  epist.  2.  cap.  2.  19  :  Cum  ipsi  servi 
sint  corruptionis  ;  d  quo  enim  quis  superatus  est  , 
liujus  et  serous  est.  Unde  S.  Isid.  1.  2.  de  Summo 
bono  cap.  39  :  Principatiter  liisduobus  vitiis ,  ait, 
diaboius  liumano  generi  dominalur  ,  id  est ,  su- 
perbia  mentis  et  luxuria  carnis.  Et  S.  Paulus  2. 
Timotb.  2.  26  :  Resipiscant  d  diaboli  laqueis  d  quo 
captivi  tcnentur  ad  ipsiusvoluntatem.  Unde  Dio- 
nys. :  Peccator ,  inquit,  est  equus  diaboli;  sicut 
enim  eques  agit  equum  quO  libet ,  sic  et  diabo- 
lus  agit  peccatorem.  Reatus  ergo  peccati  est 
quasi  funis  lictorum,  obligans  animam  Deo, 
peccato  ,  demoni  ut  tortori  ;  morti  et  inferno 
ut  carceri  ,  eculeo  et  suppliciis.  Ita  S.  Hier.  in 
cap.  U.  Ezecb.  :  Alia ,  ait ,  5««;  Domini  vincula 
quibus  in  salutem  ligamur  ,  alia  diaboli  quibus  de- 
cem  et  oclo  annis  ligaverat  mulierem  in  Eoangelio. 
Lucae  13.  16  :  Unde  et  funibus  peccatorum  suorum 
unusquisque  constringitur. 

Quarto,  funes  peccatorum  sunt  peccandi  ha- 
bilus  et  consueludines,  quae  ita  peccantem  li- 
gantetquasi  necessitant,  utiis  se  extricare  ne- 
queat ,  nisi  per  singulare  robur  et  gratiam 
coelitus  a  Deo  immissam,  quaie  habuit  David, 
dicens  psal.  115  :  Dirupisti  vincula  mea,  tibi  sa- 
crificabo  hostiam  laudis.  Ila  S.  Hilar.  fn  psal.  118. 
lit.  chet:  Modo  funis,  ait,  ex  pluribus  minimis 
crescenlis  in  mullum,  peccata  tanquam  longo 
ftinetenduntur.  Suntetiamhrec  delictorum  vincula, 
de  quibus  in  Proverbiis  scriptumest  :  Fasciis  pec- 
catorumsuorum  unusquisque  conslringitur;  strin- 
git  enimnos  atque alligat ,  et  his  vitiorumfunibus 
implicat  diabolus ,  inomnivita  nostra  cursu  la- 
queos  prcetendens. 

Quinto,  f unes  peccalorum  suniconnexio  et  col- 
li2;atio  pcccatorum;  unumenimpeccatum  trahit 
ad  aliud,  el  hoc  ad  aliud,  ut  gula  trahit  ad  libidi- 
nem,libidoadfurlum,furtumadhomicidium,etc. 

CORNEL.    A    LAPIDE.    TOM.    III. 


r\  quibus  omnibus  lit  funii  tam  impicxm  ei 
crassua ,  ul  rudentibua  nauticia  vcl  curulibus 
oaquari  posiiu  Dt  Luxuria,  ait  s.  Gregor.  81. 
Sfora).  31,  catcitat  mentis,  ineonsideratlo ,  im 
siantiti,  pracipitatio ,  atmor  tut,  odium  i)"i ,  af- 
fectus  preBsentis  seculi,  horror  autem  vel  despera- 
tio  futuri  generantur ,  juxta  lllud  Iial  e  5«  1S  : 
Vtc  tjui  traltitis  iniquitatcm  in  funiculis  oanitatis, 
etquasi  oineulum  piaustri  peceatum  1  Ubi  multa 
Iiac  de  re  dixi.  Ila  Beda  !  Iinpii,  ail  ,  funibut 
pcccalorum  suorum  conslringuntur ,  ctan  im  ■ 
sabiii  augmento  sutc  praoitatis  intereunt.  Qui 
enim  funem  facit ,  torqucndo  sempcr ,  ct  inoot- 
vcndo  /ilis  /itti  adaugcl.  Tatis  cst  fortitudo  malo- 
rum  opcram ,  talcs  libri  luereticorum.  ln  qui 
praois  prava  ncctentes,  non  atiud  scribcndo ,  quam 
quo  se  arclius  obligent ,  agunt. 

Porro  S.  Isidorus  pro  funibus  legit  crinibus  ; 
per  quos  accipit  intonsam  comam  et  barbam, 
qure  olim  erant  picna  et  symbola  pmniten- 
tium.  Audi  cuin  de  Ollic.  Kccl.  lib.  2.  16:  Qtii  ptv- 
nilenliam  agunt ,  et  capitlos  et  barbam  nutriunl , 
ut  demonslrent  abundantiam  criminum ,  quibus 
caput  peccatoris  gravalur ,  sicut  scriptum  cst  : 
Crinibus  peccatorum  suorum  unusquisque  con- 
stringitar.  Vir  quippe ,  si  comam  nutrial ,  ut  ait 
Aposl.\\.  Cor.  11.  ignominiaest,  itlam  ergo  ignomi- 
niam  suscipiunt pocnilentes  pro  merito  peccatorum. 

Igitur  per  funes  possunt  accipi  poena)  el  poeni- 
tentix  peccatorum  ;  hse  enim  peccatorum  li- 
gant ,  cruciant  et  affligunt.  Unde  S.  Augusi.  in 
Sententiis ,  sent.  75:  Corpus ,  ait,  carnis  nostra: 
ornamentum  fuit ,  peccavimus  et  compedes  inde 
accepimus ,  ut  vinculis  mortatitatis  omnis  hum  t- 
narum  actionum  cursus  prccpediretur.  Et  sanctus 
Ephrem  per  funes  peceatorum  accipit  pcenas  ge- 
hennae  ;  sic  eniin  ait,  tract.  de  Variis  lormenlis 
inferni  :  llisce  suppliciorum  locis  distribuuntur 
miseri ,  quisque  pro  peccatorum  suorum  modove- 
hementius  mitiusve ,  sicut  scriptum  est ':  Quia  funi- 
bus  peccatorum  suorumconslringitur  unusquisque. 
De  iisdem  dicitur  psal.  17.  6  :  Dotores  inferni 
circumdederunt  me.  Ubi  pro  dotores  hebr.  est  iSin 
chebte,  id  est  funes,  ut  verlit  S.Hieron.  qui  dolo- 
res  atroces,  seufunes,  hominem  stringunt  et 
coarctant,  utpatetin  parturientibus. 

23.  lPSEMORIUTUR,  QUUNON  H  VBUIT  DISCIPLINAM, 
ET   IN  MULTITUDINE    STULTITI.E    SU.E    DECIPIETIIR.  ] 

Hebr.  errabit;  Symmach.  et  stultitia  itlius  erra- 
bit;  Sepluag.  Is  moritur  cum  his  qui  non  habent 
disciptinam ,  et  de  muttiludine  vitte  sua?  dejeclus 
estt  et  piriit  propler  imprudenliam  ,  vel  insipien- 
tiam.  Pro  vilx  gnece  estjSwTqtesj  quod  Complul. 
vertunt,  violentia? ;  sed  minus  recte  :  nam  /Sik 
est  violentia,  ^wrvj?  vero  est  vita ;  Chald.  Ipse 
morietur  absque  disciplina. 

Ex  dictis  v.  praeced.  liquet  quis  sit  sensus , 
nimirum,  q.  d.  Assiduitas  fornicandi  et  pec- 
caucli ,  quae  quasi  funis  Iigat  juvenem  scorlato- 
rem  ,  adiget  eum  ad  mortem  praesentem  et 
a^ternam,  quia  disciplinam  institutionemque 
non  admisit ,  eique  obedire  noluit.  Unde  oh 
multam  suam  stultitiam  decipietur;  quia,  cum 
sperabit  longam  adhuc  vitam,  subita  peste  vel 
lue  correptus,  aul  gladio,  telo,  similive  casu 
ictus  morielur.  Rursum,  sperabit  se  in  senio 
vilam  mutaturum,  et  pcenitentiam  aclurnm  , 
sed  decipietur;  quia  in  senio  vitia  juventntis 
sibi  inheerentia  et  agglutinata,  imo  inolita  rep<  - 
riet  :  quareiis  adlu-erescens  immorietur,  peri- 
bit  et  damnabilur.  Justo  enim  Deijudicio  fit  ut 

M 


130 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VI. 


peccalor ,  qui  in  vita  oblilus  est  Dei ,  in  inorle  obli- 
viscatur  et  sui,  ait  S.  August.  Unde  Valablus 
verlit :  Ipse  morietur  absque  disciplina,  inmulti- 
tudine  stutlitia?  su&  implicabitur. 

Nota  sunt  exempla  Chrysaorii  in  morte  cla- 
mantis  :  Induciasvel  usquemane,  easque  non  ob- 
tinenlis,  apucl  S.  Gregorium  h.  Dialog.  c.  38,  et 
aliorum  similium  apud  eumdem,  et  apud  Ven. 
Bedam  in  Histor.  Angl.  Palladius  in  I.ausiaca  c. 
26.  scribit  S.  Pachomium  oplasse  ferarum  den- 
tibus  laniari,  eo  quod  ZiO  annorum  solitudine  , 
jejuniorum,  aliarumque  rerum  asperitate,  non 
poluerit  hunc  hostem  expugnare  ,  licet  nun- 
quam  hosti  succubuisset.  Deinde  et  B.  Mosen 
ex  latrone  eremitam,  cujus  vita  quondam  pa- 
rum  continens  fuerat,  nulla  jejunii  severitate 
potuisse  lasciviam  carnis  domare  :  imo  cum 
post  sexennium  jejunio  vigilias  diuturnas  ,  lon- 
gas  preces,  multasque  lacrymas  junxisset;  ni- 
hil  tamen  obtinuisse,  donec  tandem  postexant- 
latos  multos  alios  labores  benedictione  Patris 
sui  spirilualis  quietem  aliquam  ,  fremente  licet 
Satana  ,  meruisset.  Quibus  exemplis  Deus  vide- 
tur  ostendere  voluisse  quam  sit  arduum  ini- 
tum  semel  cum  luxuria  foedus  dissolvere. 

Quocirca  ingens  est  stultitia ,  quod  peccator 
semper  longiorem  vitam  sibi  promiltat,  nec 
peccandi  finem  facit,  cum  tamen  hic  a  Salo- 
monepraemonitusdebeatcitam  mortem  exspec- 
tare,  imo  subitam  et  inopinatam,  juxta  illud 
Chrisli  :  Et  vos  estole  parati,  quia  qua  liora  non 
putatis,  Filius  Iwminis  veniet ,  Lucae  12.  h0.  Stul- 
titiam  hanc  promovet  daemon,  dum  quolibet 
anno  suggerit  homini :  Tu  adhuc  validus  es , 
hoc  saltem  anno  non  morieris;  facile  ad  unum 
annum    vilam    prorogabis  :    hoc   ergo    anno 


licebit  frui  solitis  voluptalibus,  sequenti  pceni- 
tentiam  ages.  Hunc  autem  sensum  et  sugges- 
tionem  quolibet  anno  renovat  :  quo  fit  ut,  dum 
animus  ipse  mortis  adesl,  sibi  idem  persua- 
deant  quod  aliis  annis,  nimirum  :  Facile  hunc 
annum  superabis;  iuterim  decipiuntur,  quia 
illo  anno  moriuntur,  et  imparali  moriuntur  ; 
quia  putaverunt  se  illo  anno  non  morituros. 
Hic  est  ergo  paralogismus  daemonis  quo  mul- 
tos  decipit  et  implicat  ut  male  vivant  ,  et 
male  moriantur.  Tu  singulis  annis  prudenter 
potes  sperare  adhuc  annum  vilae.  Atqui  inler 
singulos  annos  est  annus  morlis  ,  quo  scilicet 
Deus  decrevit  ut  moriaris.  Ergo  illo  anno  potcs 
sperare  tibique  persuadere  te  non  moriturum  , 
cum  tamen  Deus  certo  decreverit  te  illo  moritu- 
rum.  Annon  haec  manifestaesl  frauset  deceptio? 
Proinde  audiant  tales  quod  dictum  est  diviti  illi 
promillenti  sibi  plures  annos  viloe  splendidae  : 
Slulte,  hac  nocte  animam  tuam  repetunt  a  te  ; 
qu&  autem  parasti ,  cujus  erunt?  Luc.  12.  20.  Et 
illud  Job  21.  13:  Ducunt  in  bonis  dies  suos ,  et  in 
puncto  adinferna  descendunt  gaudentes,  epulan- 
tes,  dormientes.  Audiant  ergo  peccatores  sa- 
piens  S.  Aug.  consilium  in  sententiis  sent.  71  : 
Remedia  conversionis  ad  DeumnuUis  cunctationi- 
bus  sunt  differenda ,  ne  lempus  correctionis  pereat 
tarditale.  Qui  enim  poenitenli  promisit  indulgen- 
tiam,  dissimulanti  diem  crastinam  non  spopondit. 
Et  sent.  138  :  Animus  male  sibi  conscius ,  dum  vi- 
delur  sibinuUam  pocnam  pati,  credit  quia  non  ju- 
dicet  Deus ;  cum  abuti  patientia  Dei,  et  non  intet- 
ligere  parcenlis  benignitatem,  jam  sit  magna 
damnalio.  El  sent.  235  :  Nullus  in  Deo  locus  est , 
nec  est  qud  fugiatur  ab  ipso  nisi  ad  ipsum.  Qui 
vult  evadere  offensum    confugiat  ad  placatum. 


CAPUT  SEXTUM. 


SYNOPSIS    CAPITIS. 

DOCET  SPONSORI  SATAGENDU31  ESSE  UT  ILLICO  SPONSIONE  SE  LIBERET.  MoX  V.  6.  PIGRUM 
FORMIOE  EXEMPLO  AD  LABOREM  EXCITAT.  Ad  HJEC  V.  12.  DESCRIBIT  APOSTATAM  ,  ET 
SEPTEM  VITIA,  QUJE  DeUS  ODIT.  DEINDE  V.  20.  EXHORTATUR  AD  CUSTODIAM  L.EGIS  , 
REDITQUE  AD  INCULCANDUM  FUGAM  MERETRICIS  ET  ADULTER^. 


1 .  ^&mm^^M^iiLi  mi ,  si  spoponderis  pro  amico  tuo ,  deGxisti  apud  exlraneum  manum 

tuam  ,  2.  illaqueatus  es  verbis  oris  tui  ,  et  captus  propriis  ser- 
monibus.  3.  Fac  ergo  quod  dico,  fili  mi,  et  temetipsum  libera  :  quia  inci- 
disti  iu  manum  proximi  tui.  Discurre,  festina,  suscita  amicum  tuum  :  U.  ne 
dederis  somnum  oculis  tuis  ,  nec  dormitent  palpebrse  tuae.  5.  Eruere  quasi 
damula  de  manu,  et  quasi  avis  de  manu  aucupis.  6.  Vade  ad  formicam,  6 
piger,  et  considera  vias  ejus  ,  ct  disce  sapientiam  :  7.  quae  cum  non  habeat 
ducem ,  nec  prseceptorem  ,  nec  principem  ,  8.  parat  in  sestate  cibum  sibi ,  et  congregat  in  messc 
quod  comedat.  9.  Usquequo,  piger,  dormies  ?  quando  consurges  e  somno  luo?  10.  Paululum 
dormies,  paululum  dormitabis ,  paululum  conseres  manus,  ut  dormias  :  1 1 .  et  veniet  tibi  quasi 
viator,  egestas ,  et  pauperies  quasi  vir  armatus.  Si  vero  impiger  fueris ,  veniet  ut  fons  messis 
tua ,  et  egestas  longe  fugiet  a  te.  12.  Homo  apostata,  vir  inutilis ,  graditur  ore  perverso , 
13.  annuit  oculis ,  terit  pede,  digito  loquitur,  14.  pravo  corde  machinatur  malum  ,  et  omni 


COMMF.NTAIUA  IN  PROVERBIA  SALOMONI&  Cap.  VI.  1|J 

temporc  jurgia  seminat.  15.  llinc  exlemplo  venict  perdilio  .sua,  aiaubtla  conieretur,  nec 
hatiebil  ultra  medicinam.  1  6.  Sei  suot,  quta  odit  Dominus ,  el  septimom  detestatur  anima  ejus : 
17.  Oculos  siililimcs ,  linguam  mendacem,  manus  eflundentes  innoxiura  sanguinem,  18.  cor 
maehinans  cogitationes  pessimas,  pedes  veloees  ad  enrrendiun  in  malnm,  19.  proferentim 
mendaeia  testem  fallacem,  et  euto  <iui  seminat  inter  fratres  discordias.  20.  Conaerta,  (ili  mi, 
procepta  patris  tui ,  el  ne  dimitlas  legem  matr|is  tn.c.  21 .  Liga  ca  in  corde  luo  jugiter,  et  cir- 
cumda  culturi  luo.  22.  Cum  ambulaveris,  gvadiantur  lecura  :  cum  dormicris,  custodiant  te , 
et  evigilans  loouere  enm  eis;  23.  quia  mandatum  lucerna  est ,  ci  lcx  lux  ,  et  via  vitae  increpatio 
discipTina  :  '24.  utcustbdiant  (c  a  muliere  mala,  et  a  blanda  lingua  extraneae.  25.  ]Non  concu- 
pisoai  pulchriiudincni  ejuseortuum  ,  ncc  capiaris  nutibus  illius  :  2G.  pretium  cnim  scorti  vix 
est  unius  panis  ;  mulier  autem  viri  prctiosam  animam  capit.  27.  Numquid  potest  homo  abscon- 
dere  ignem  in  slnu  suo  ,  ut  veslimenla  illius  non  ardeant  ?  28.  aut  ambnlarc  supcr  prunas ,  ut 
non  comburantur  planlae  cjus?29.  Sic  <pii  ingrediter  ad  mulicrem  proximi  sui  non  crit  mundus, 
cum  tetigerit  cam.  30.  Non  grandisest  culpa,  cum  (piis  furatus  fucrit :  fnratur  cnim  u(  esurien- 
tem  implcat  animam.  31.  Deprchensus  quoque  reddet  sej)tuplum ,  ct  omnem  substantiam  do- 
mus  sua  tradet.  32.  Qui  autcm  adulter  est,  proplcr  cordis  inopiam  pcrdet  animam  suam  : 
33.  turpitudincm  et  ignominiam  congregat  sibi ,  et  opprobrium  illius  non  delebitur  ;  34.  quia 
zelus  et  furor  viri  non  j)arcet  in  die  vindictae.  35.  Nec  acquiescet  cujusquam  precibus,  ncc  susci- 
piet  pro  redemptionc  dona  pluriraa. 


PRIMA  PARS  CAPITIS. 


1.  et  2.  FlLI  MI ,  SI  SPOPONDERIS  PRO  AMICO  TUO  , 
DEFIXISTl  ArUD  EXTRANEDM  MANUM  TUAM  ,  ILLA- 
QUEATUS    ES  VKUBIS  ORIS  TUl,  ET    CAPTUS    PROPIVUS 

sermombus.]  Docuil  juvenem  cavere  a  meretri- 
ce  ,  ne  cum  ea  opes  suas  dilapidct;  nunc 
eumdem  docet  cavere  a  temeraria  (nam  rara 
vi  prudens  ,  honesla  est,  opusque  beneficenliae 
et  chariiatis)  fidejussione,  quae  pari  modo  opes 
saepe  exhaurit.  Sunt  enim  juvenes  improvidi, 
qui  pro  quolihelamicoillico  fidejubent,  ideoque 
eo  deficienle  debitum  prasstare  coguntur,  quo 
fit  ut  se  et  familiam  ssepe  in  magnas  angustias 
conjiciant,  et  adexlremam  pauperiem,  quin  et 
in  carcerem  redigant.  Idem  fidejussionis  argu- 
mentum  fusius  tractavit  Eccles.  c.  29.  19.  et 
seq.  el  ego  ibidem  :  quare  hic  cum  Salomone 
brevis  ero. 

Sensus  est,  q.  d.  Si  pro  crimine  vel  dehito 
alterius  fidem  tuam  et  leipsumobligaris  ,  scili- 
cet  te  curaturum  ut  reus  crimen  purget,  vel 
proeo  salisfaciat,  adeoquepoenam  statam  luat, 
aut  quasi  debilor  debitum  exsolvat;  defixisli, 
id  est  stipulatione  et  defixione  manus  tnae  in 
manum  credilorisobligastiteipsum.UndeChald. 
vertit  clare  :  Promisisti  solvere  exlraneo  manu 
tua  ;  Syrus  :  Por?-existi  manum  tuam  exlraneo; 
Sepluag.  Trades  manum  tuaminimico  tuo;  Scho- 
liastes  :  Infixisti  in  catenam  manum  tuam.  Hinc 
noster  Martin.  de  Roa,  1.  1.  Singul.  c.  U,  sic  ex- 
ponit  :  Defixisti  manum  tuam  apud  exlraneum, 
id  est  jus  el  potestaiem  extraneo  fecisti,  ul  te 
manu  prehendat  et  quasi  debilorem  suum  apud 
judicem  vocet,  ac  quae  spopondisli  repetat.  In- 
stiper,  illaqueatus  esverbis  oris  tui,  quiaore  tuo 
promisisli  te  soluturum  debitum  ,  vel  luiturum 
crimen  amici  pro  quo  fidejussisti ;  et  captus  es 
ve?-bis  oris  tui,  id  est  sponsione  lua  te  obligasti , 
<'t  quasi  capiivum  tradidisti  te  creditori  vel  ju- 
dici,  ut  te  capere  et  in  carcerem  conjicere  pos- 


sit ,  si,  deficienle  debitore  ,  debitum  ejus  non 
exsolvas.  Unde  Septuag.  vertunt  '.Laqueus  cnim 
forlis  viro  propria  labia,  et  capitur  verbis  oris  sui. 
Idem  suasere  Philosophi.  Celebre  est  illud 
Thalelis  :  Sponde ,  noxa  prasto  est.  Unde  addit 
Ausonius  in  dicto  Thalelis  : 

Per  mille  possum  currere  exempla ,  ut  probem 
Praedes  vadesque  pceniludinis  reos. 

Et  illud  Chilonis  :  Sponsioni  non  deest  jactura. 
Unde  Plinius,  I.  7.  c.  32.  Mortales ,  ait,  oraculo- 
rum  socielalem  dedere  Chiloni ;  tria  ejus  prcecepla 
Deipliis  consecrando ,  aureislitteris  qua  sunt  hoec  : 
Nosse  se  quemque  ;  et  nihil  nimium  cupere  ;  comi- 
temque  aris  alieni  atque  litis  esse  miseriam.  Cher- 
sias,  apud  Plutarchum  in  Convivio  Platonis, 
refert  fabulam  Homeri  de  Ate  quae,  quod  adfue- 
ritJovis  sponsioni  denativitatellerculis,  ab  eo 
praecipitata  est  in  terram. 

Symbolice,  haec  aliqui  adaptant  Christo,  qui 
pro  debitis  et  peccalis  nostris  vadimonium  sub- 
iit,  seque  vadem  et  praedem  Deo  Patri  quasi 
creditori  exbibuit,  dum  reipsa  solvitdebila  luit- 
quecrimina  nostra,quando  rnanus  suas  incruce 
defigi  permisit. 

Mystice  haec  referas  ad  pastores,  episcopos, 
principes  et  reges,  qui  se  Deo  obligant  spon- 
denlquese  subdilorumsalutemcuraturos  :quare 
si  subditi  ipsorum  negligentia  pereant,  Deus 
sanguinem  eorum  de  manu  ipsorum  requiret. 
Unde  Sepluag.  verlunt :  Fili ,  sispoponderis  ami- 
cum  luum;  Aquila,  sodalem ;  Symmach.  ctTheod. 
proximum  tuum ,  scilicet  stiturum  te  Deo  sal- 
vumqueexhibilurum.  ItaBeda  etS.Bernard.D^/^. 
ait ,  amicus  est  in  sponsione  ,  sed  extrancus  in 
exigendaratione.  AudiS.  Gregor.  3.  parle  Paslor. 
admon.  5  :  Spondere  pro  amico  est  alienam  ani- 
mam  in  periculo  sticv  conversationis  acciperc. 
Undc  et  apud  extraneum  manus  defigitur,  quiu 


132 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VI. 


apttd  curam  sollicitudinis ,  qua>.  ante  deerat,  mens 
ligatur.  Verbis  vero  oris  sui  illaqueatus  est ,  ac 
propriis  sermonibus  captus;  quia  dum  commissis 
sibi  cogitur  bona  dicere  ,  ipsum  prius  ne- 
cesse  est ,  quce  dixerit  ,  custodire.  IUaquea- 
tur  igitur  verbis  oris  sui,  dum  ralione  exigente 
conslringitur ,  ne  ejus  vita  ad  aliud,  quam  admo- 
net,  relaxelur.  Uncle  apud  districtum  judicem  co~ 
gitur  tanta  in  opere  exsolvere ,  quanta  eum  con- 
slat  aliis  voce  prxcepisse.  In  die  cnim  juclicii 
Chrislus  judex  Episcopo  ,  Pastori,  Superiori  di- 
cet  illud  Jerem.  13.  20  :  Ubi  est  grex  qui  datus 
est  libi ,  pecus  inclytum  lutan?  Quid  dices ,  cum 
visitaveril  te?  tu  enim  docuisli  eos  adversum  te , 
eterudisti  in  caput  luum, -dando  mala  vkae  exem- 
pla  ,  conlraria  iis  quae  ore  docebas.  Numquid 
non  dolores  apprehendent  te ,  quasi  mulierem  par- 
turientem  ?  Dnde  S.  Thomas  in  c.  13.  ad  Hebr. 
iect.  3.  to  deftxisti  manum ,  et  iUaqueatus  esverbis 
oris  lui,  sic  explicat,  q.  d.  0  pastor,  obligasli  te 
Deo,  ut  pro  grege  tuo  impendas  manum  et  os 
tuum,  ut  quidquid  ore  potes  proloqui,  et  quid- 
quid  manu  potes  operari  pro  salute  gregis  tui, 
hoc  cx  sponsione  tua  tenearis  praestare  ,  nimi- 
rum  pascere  gregein  luumomnis  virtulis  exem- 
plo,  et  perenni  doctrinae  eloquio. 

Rursum  alii  hrec  accommodant  ad  vota  prae- 
serlim  religiosa ,  q.  d.  Si  voveris  Deo  castitatem, 
paupertatem,  obedienliam  ,  pro  amico,  id  est 
pro  anima  tua  salvanda  ,  voiis  tuis  obstrictus 
teneris  apud  Deum.  Discurre  ergo,  festina  ,  ne 
des  somnum  oculis  tuis,  omnes  curas  intende, 
ut  Deo  reddas  vola,  quae  distinxerunt  labia  lua. 
Discurris,  si  internis  mentis  oculis  pericula, 
violandi  vota  perlustres.  Discurris,  si  media 
ea  adimplendi  exquiras.  Discurris,  si  in  diver- 
sas  partes  curras  ,  et  omnia  dona  quae  habes 
in  auxilium  accersas.  Discurris,  si  eas  de  vir- 
tute  in  virtutem  ,  de  castitate  in  caslilatem,  de 
pauperlate  in  paupertatem,  de  obedientia  in 
obedienliam.  Verum  hic  sensus  est  accommoda- 
titius;  non  enim  agitur  hic  de  voto,  sed  de  fide- 
jussione  ;  hanc  enim  significat  Hebr.  3,13?  arab, 
nisi  dicas  vota  esse  fidejussionem  pro  tripli- 
cis  concupiscentiae  debilo  et  reatu,  quo  anima 
cujusque  hominis  rea  et  obligata  tenetur;  pro 
concupiscentia  enim  carnis  fidejubet  et  spon- 
det  votum  castitatis  :  pro  concupiscentia  ocu- 
lorum  sive  avarilia  spondet  votum  paupertatis; 
pro  superbia  vilae  spondet  votum  obedieniiae. 
Unde  R.  Levi  per  amicuin  mystice  accipit  con- 
cupiscentiam. 

DeniqueBasiliusinCatenaGraecorumper  ami- 
cum  mystice  accipit  corpus,  per  sponsionem 
emendationis  propositum.  Laqueus  fortis,  ait, 
est  pcenitentice  et  conlinentio3  dilatio  ;  qui  enim 
nimium  di/fert ,  ille  pravis  suis  operibus  quasi  pro- 
priis  laqueis  misere  tandcm  capilur.  Et  mox  : 
Cave,  ait,  ignavus  aut  dissolulus  sis  ;  cave  animo 
concidas  ,  aut  fortitudinis  moleslias  subterfugias. 
Corpus  quod  Deo oppignorasli  edoma ,  et  ad  prm- 
ceptorum,  qtia  ille  proposuit ,  observationem  sub- 
inde  excita.  Ne  fracto  sis  animo  :  amicum  pro  quo 
spopondisti  exacue  idenlidem  et  excita.  Carnem 
tuam  laboribus  assuefacias ,  inquit ,  molestisque 
rebuseamdem  exerce;jam  enimcorporis  cxercita- 
lionem,  incitationemhoc  locoappellat.  El  inferius : 
Vuit  aulem  Sapiens  eum  qui  virlutibus  ex  propo- 
sito  incumbit,  animi  prosperilate  valere,  supra- 
que  adoersariorum  iaqueos  fortiter  sese  efferre, 
virtutum  nimirum  alis  in  altum  sublalum. 


3.  Fac  ergo  quod  Drco,  fili  mi,  et  temstipsuu 

LIBERA  ;  QUIA  1NCIDISTI  IN  MANUM  PROXIMl  TUl. 
DlSCURRE,  FESTINA,  SUSCITA  AMICUM  TUUM  :  NE  DE- 
DEIUS  SOMNUM  OCULIS  TUIS,  NEC  DORMITEN T  PALPE- 

vrm  TVM.]Temetipsttm  iibera  abobligatione  spon- 
sionis  qua  te  pro  amici  debito  debitorem,  pro 
crimine  reum  credilori  vel  judici  effecisti,  ut 
ipse  jam  in  te  tuasque  facultates,  liberlatem  et 
vitam  jus  habeat  possitque  te  bonis  privare, 
carceri  mancipare,  imo  neci  tradere.  Ouiave- 
nisti  in  manum  proximi  tui ;  tum  creditoris  vel 
judicis,  apud  quem  fidejussisti.  lta  Vatablus, 
q.  d.  Tametsi  amicus  et  proximus  sit  credilor, 
in  cujus  manus  incidisli,  propere  tamen  libera 
te  a!)  obligatione:  quanio  magis  tibi  festinandum 
esset,  si  incidisses  in  manus  alieni,  quam  tui 
amici  pro  quo  fidejussisli;  pendes  enim  ab  ejus 
manu,ut,  si  ille  fugiat,  vel  piger  et  incurius 
nolit  laborare,  ut  pro  debito  creditori  satisfaciat; 
sed  illud  in  te  rejiciat,  tu  illud  praestare  debeas  ; 
nam  paulo  ante  amicum  pro  quo  quis  spopon- 
dit,  vocavit  proximum  ,  creclilorem  vero  voca- 
vitextraneum.  Sicut  enim  amicus  fuit  negligens 
ante  sponsionem  ,  sic  post  eam  negligentior 
fiet  ad  solvendum  debilum  ,  confisus  de  tua  ope 
ct  opibus.  Unde  Septuag.  vertunt:  Quia  venisti 
in  manus  malorum  propter  amicum  luttm;  Syrus: 
Quia  propter  amicum  tuum  incidisti  in  manus  ini- 
mici  tui.  Quid  ergo  faclo  opus?  Remedium  sug- 
gerit,  dicens  :  Discurre ,  feslina,  suscita  amicum 
tttum,  tum  eum  pro  quo  spoponrlisti ,  ut  ille 
creditori  salisfaciat,  itaque  te  fidejussione  tua 
liberel.  Unde  S.  Ambros.  lib.  de  Tobia  cap.  23. 
lcgit :  Slimula  civem  tuumquem  spopondisli;  Sy- 
rus  :  Suscila  igitur  amicum  cujus  cattsa  fidejus- 
sisti;  Symmach.  et  Theodot.  Incita  civem  tuum , 
tum  alios  amicos,  ut  curent  debitum  vel  judici 
exsolvi,  aul  ab  eo  remilli,  aut  te  sponsione  lua 
liberari.  Unde  Hebr.  est  robora  (adhortalione 
tua)  vel  suscita;  alii  :  Mulliplica  amicos  tuos  in 
plurali ;  hoc  enim  significat  "pm  reecha  cum  iod, 
licet  iod  hic  ut  paragogicum  et  superfluum  ac- 
cipiant  Nosler,  Septuag.  Arjuila,  Symmach.  et 
Theodot.  qui  vertunt  in  singulari  :  Suscita  ami- 
cum  tuum;  Pagninus  :  Vade,  calcare  fac  te,  et 
robora  (Tigur.  evehe)  amicum  tuum;  Clarius  : 
Vade,  prosterne  te  ,  etc.  Vatablus:  Abi,  humilia 
te  anle  eum ,  cui  promiseris ,  eique  quasi  calcan- 
dum  te  praibe,  ut  te  obligatione  fidejussionis 
tuae  liberet;siceiR.Leviel  Aben  Ezra:  Alii:  Vade, 
caica  te,  id  est  quasi  calcaribus  stimula  te, 
roborare  amicis  tttis;  Septuag.  Eslo  non  remissus, 
stimula  autem  amicum  tutim  quem  spopondisti. 
Pro  stimuia  graece  est  nu?o%\>-ji,  ideslexacueetsti- 
mula;  Symmach.  et  Theod.  Tiajop/^sov,  id  est  incita, 
impelle.  Summa,  hre  omnes  versiones  signifi- 
cant  sponsori  omni  studio  et  sollicitudine  esse 
laborandum,  ut  se  obligatione  fidejussionis  li- 
beret;  unde  addit:iVe  dederis  somnum  oculis  tuis; 
Symmachus  et  Theodol.  Ne  des  dormilationem 
oeuUs  tuis ,  neque  indormiles  paipebris  tuis ,  q.  d. 
Nesis  somnolentus  et  tardus,  sed  vigil  et  acer, 
ut  hoc  onus  excutias. 

Magis  vigiles  et  acres  esse  debent  sponsores  , 
sive  susceptores,  in  Baptismoet  Confirmalione, 
ut  baptizalum  et  confirmatum,  pro  quo  spo- 
ponderunt,  instruant,  moneant  et  dirigant  in 
viam  virlutis  et  perfectionis  Chrislianae.  Maxi- 
me  autem  tales  esse  debentPastores,  qui  curam 
animarum  susceperunt,  de  quibusS.  Gregor.  3. 
parte  Paslor.  admon.  5  :  Quisquis,  ail,  ad  viven- 


COMMENTAMA  1N  PROVEIU3IA  SALOMONlS.  C;ip.  vr. 


133 


il(tm  atiis  in  exemplum  proponitur,  non  solum  ut 
ipse  vigilet,$ed  etiam  utamicum  suscitet,  admo- 
netur,  Et  namaue  vigilare  bene  vivendo  non  sujji- 
dt ,  $1  non  et  iUum  cui  preust ,  apeceati  tempore 
Uisjungit,  Bi  m  autem  dicitur :  Ne  dederis  somnum 
oculis  tuis ,  ncc  dormitent  palpebrcs  t<t<r.  Somnum 
quippe  ocuUs  dart,  est  tntenlione  cessante  suhdito- 
rum  ciram  omniiio  negUgere.  Palptbras  n  ro  dor- 
mttant  ,  rttm   COgitationeS  uostra- ra  i/tar  in   suh- 

(tttis  arguenda  cognoseunt,pigredinedeprimentet 

ittssimitlant.  VUnrrnim  dormirr ,  rst  rommisso- 
rum  arta  ncc  scirc,  ncc  COrrigere.  iSon  aulem 
dormtrr  ,  scd  dormilarccst ,  tjtuv  quidem  rcprrhrn- 
di  nda  sttnl  COgnoSCt  rr  ,  si  d  tamcn  proptcr  mcnlis 
tudium  dignis  ca  increpationibus  non  emendare. 
Dlces :  Quid  ergo  mihi  racfo  opusP  Discurre, 
frstinu  ,  SUSCita  amirttm  tuitm.  Plutarch.  lil).  (lc 
Seranuminisvindicta  :  Bryngium ,  Inquit,  berba 
csi ,  quoe  si  in  caprae  vel  capri  praeeuntis  os  im- 
niillalur,  grcx  tolUS  sistit  :  SlC,  ait,  si  Stiperiores 
sistant,  grcx  lolus  consisiit;  et  quidquid  ipsi 
prsesliterint,  subditiiemulabuotur.  Ut  igitur  sub- 
iliii  non  consisiant ,  discurrat  Superior  ,  festi- 
net,  suscitet  instigetque  oos  verbo  et  exemplo 
ad  magrtos  virtutum  progressus. 

5.  EBUEBE  QUASl  DAMULA  DEMANU,  ET  QUASI  AVFS 

de  mamj  aucupis.  ]  Septuag.  ut  salveris  tanquam 
damula  r  taqueis,  et  sicut  avis  demanu  aucupis; 
Synis,  ut  lihcrcris  vclut  daina  arctibus ,  et  vetut 
avis  d  laquro.  Danuv  sunt  capreae,  capreoli  sunl 
capresesylveslres,  qu»,  quia  timidae,  cavent  sibi 
a  venaloribus  et  laqueis,  etquia  veloces,  celer- 
rime  aufugiunt ,  de  quibus  Martial.  lib.  13  : 

Dente  timctur  apcr,  (lefendunt  cornua  cevvum , 
Imbellos  damae  quid  nisi  prada  sumus? 

Sensus  ergoest,  q.  d.  Sicut  damula  timida  et 
suspicax  celerrime  effugit  eripitque  se  e  manu 
venaloris  eam  capere  conantis,  ac  sicutavis  vo- 
lalu  liherat  se  ab  insidiis  aucupis  ;  ita  et  tu  sata- 
ge,  ut  illico  e  manu  et  jure  crediloris  te  Iibercs, 
ne  te  tuaque  capiat  et  in  suum  jus  transcribat. 
Unde  Tigur.  Elaberevelut  caprea  c  mahu,  et  ut 
avicula  e  mantt  aucupis.  Parvae  enim  aves  timi- 
diores  sunt,  ideoque  viso  aucupe  statim  evo- 
lanl.  Rursum,  caprcaccumtimore  acerrimi  sunt 
visus;  unde  graece  vocanlur  Sopzxozs  a  Sipxuv,  id 
esl  videndo  :  hinc  eminus  venatores  et  canes 
vident,  stalimque  fuga  se  proripiunt. 

6.  Vade  ad  formicam,  o  piger,  et  considera 
vias  ejus  et  disce  sapientiam.]  Syrus :  Disce  lianc 
yion  habere  messem;  Septuag.  Mmulare  vias  ejus, 
etesto  illa  sapientior;  Chald.  Similis  eslo  formi- 
ca? ,  etc. ;  Syrus:  Assimilare  formicce  et  considera 
vias  ejus  ;  Arabicus \Oimpotens,  vade adformicam, 
et  cum  perspexeris  eam  ,  assimilare  viis  iUitts. 

7.  QU.E  ,    CUM  NON  HABEAT  DUCEM  ,   NIXPR/ECEP- 

torem  ,  nec  Principem.  ]  Chald.  qua  non  habet 
messem,  nec  ducem  ,  neqtte  dominatorem  ;  Sep- 
luag.  nam  cum  non  sit  ei  agellus,  nec  habeat  qtti 
cogat  (Aquila  et  Theodot.  qui  exlorqucat ;  Chald. 
eum iiquo  cogatur)  necsub  dominio  sit ;  Syrus :  Et 
disce  qubd  non  habeat  messem,  et  non  habet  supra 
se  dominatorem  ,  neque  qui  incurvet  eam,  ut  sibi 
suhjiciat. 

8.  Parat  in  jEstate  cibum  smi,  et  congregat 
in  messe  quod  comedat.  ]  Septuag.  Parat  in  messe 
alimentum (ticbr.  panem) , et mtiltam inmesse  facit 
acervationem;  Scholiast.  Coacervat  inmesse  escas 
skos; Symmacl).  necessariasua;Valab\us  ilnmesse 
atimentum  suum  compjrtal  ;  Syrus  :  In  horreum 


coiiigil ;  chald.  coacervat,  iluc  facit  proverbium 

Aralinin  ceni.   1.  n.  ."')(•  :  Esto  in  dlebus  (Bstatts 

formica  ,  id    rsl    lahm.i    61    COOgrega     frUgeS    itl 

GBstate  ,  quibua  vlvas  In  hieme,  operare  lo  Ju- 
ventute,  ut  lucreris  ea  qoibus  vlvaa  ln  senec- 

lute  ,  COllige    iiiciitain   tcira,   qu&9  te  alaut  ct 

beent  in  ccslo. 
A  Qdejusslone  lemeraria  cavenda  ,   ne  per 

eam  faniilia  el  rcs  fauiiliaiis  patiantur,  con- 
gruetransit ad  ragam  inertiae,  el  sludium  labo- 

ris  ac  diligciiti;e ,  ul  pcr  illa  qulsque  sihi  et  sn  r 
familice  tlc  victu  ,  vestitu  rebusquc.  necessariis 
provideal.  Adducit  vcro  stimiiliiin  aplissimum , 
nimirum  formicx,  quae  adco  est  provida,  opi- 
rosa  et  laboriosa,  ul  sludio  a  Dco  crcala  videa- 
tur  ad  hoc,  ut  hominibtts  pra-bcat  cxemphnn 
providentiae,  laboris  el  diligentisBr,  de  qua  pro- 
inde  lloralius ,  lib.  1.  Satyr.  1  : 

Parvula  nam  exemplo  esl  magni  formica  laboris  , 
Orc  trahit  quodcuiiKiuc  potest,  alquc  addit  accrvo. 

Porro  provideniia,  solerlia  et  diligentia  for- 
micarum  intiliimoda  est,  multasqiie  habet  par- 
tes,  et  aclus  nobis  imitandos.  Primo  enim  for- 
mica  faciendo  frumentationem  providet  sihi 
cibum  in  .'cstate,  ut  eodem  vival  in  hieme.  Ita 
S.  Rasil.  hom.  9.  Hexam.  Non  tute ,  ait,  eamdem, 
d  homo ,  diUgentiam  adhibebis?  non  hoc  tempore 
prcesenti  fruges  tibi  recondes  formicce  exemplo? 
formica  temporis  hiberni  pabulum  txslale  scduto 
sihi  conclit ,  et  non,  quod  hiemis  incommoda  non- 
clum  adsunt,  oliosa  tcmpus  traducit ;  sed  incessa- 
biti  quodam  intentoque  sluclio  tegendi  semina  tan- 
tisper  incumbit  ,  dum  sufjiciens  atimentum  in 
cellulis  sibi  recondat.  Neque  id  incuria  facit ,  sed 
sapienli  quadam  providentia ,  ttt  quiim  plurimo 
tempore  pahutum  sibi  persistere  conservarique  pos- 
sit.  Secal  enim  unguiculis  fructus  medios ,  arro- 
sosque  condit ,  ne  rttrsus  in  fruges  exeant  e  terra, 
atque  inutites  inde  sibi  ad  atimoniam  fiant.  Cum 
senserit  eos  madefactos  imbre ,  profert  atque  ex- 
ciccat.  Nec  omni  temporeid  agit,  sed  cum  prcesen- 
serit  aerem  serenain  statione  teneri ,  serenumqtte 
ccelttm.  Etenim  nunquam  ex  nubibus  imbrem  de- 
fluxisse  conspexeris ,  quanto  tempore  it  formicis 
expositttm  est  frumentum. 

Secundo,  formica  frumenlum  defert  in  sua  an- 
tra,  quasi  in  cellas  et  apothecas  ,  ibique  recon- 
dit  et  asscrvat.  Unde  formica  dicitur  quasi  fe- 
rens,  vel ■  forans  micas  ,  id  est,  perforans,  ait 
Isidorus  et  Aldrovandus  Iih  5.  de  Insectis,  in 
Formica.  Idem  nobis  faciendum  ,  nimirum  la- 
bore  juventutis  paranda  sunt  alimenta  senec- 
tulis,  ac  sudore  temporis  praemia  aeternitatis. 
Ita  Cyrill.  Hierosol.  catech.  6:Fidens,  ait,  for- 
micam  intvslalesibi  thesaurizantem  cibos  imitare, 
et  thesauriza  tibi  ipsi  fructus  honorum  operum  in 
fulurasecuta.  Porro  Angelus  Caninius  in  Helle- 
nismis:  A  graeco  /«up/uj?,  inquit,  dicilur  formica  ; 
m  enim  mutatur  in  lilteram  b,  b  vero  in  f.  Sic , 
ex  ukvos  fit  somnus  pro  sopnus  :  ex  Hebr.  bacar 
et  Punico  baccara  fit  vacca  :  ex  ,3tosfit  vita.  Jam 
a  pvp/i.-il  est  proverbium  :  Bonorum  myrmecia  , 
sive  formicaria  ,  significans  summam  opulen- 
liam  :  hanc  enim  lahorando  parant  formicoe. 
Myrmecia  etiam  stint  gymnasia,  in  quibus  dis- 
cipulorum  frequentia  sapienliae  dans  est  ope- 
ram. 

Terlio,  formica  grana  incidit,  et  arrodit  ocu- 
los  seminis  exedens,  ailR.  Levi,  ne  germineni 
et  putrescant.  Unde  hebr.  vocatur  rnna  nemala> 


134 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VI 


id  eslincidens,  circumcidens,  a  ^io  mot,  icl  est, 
circumcidit.  Ila  et  nos  bona  opera  circumci- 
dere  debemus  a  vanitate,  ne  in  vanani  gloriam 
erumpant  et  corrumpantur. 

Quarto,  formica  grana  meliora  seligit:  ita  et 
lu,  6  Christiane,  meliorum  virtutum,  quales 
suut  charitas  et  humilitas ,  actus  exerce.  Hinc 
Cicero  de  Natura  deorum  1.  3  :  ln  formica,  ait, 
»io«  modosensum,  verum  ellammentem,ralionem 
alque  memoriam  esse  sustinemus.  Pytfiagorici 
quoque  formicic  dabant  mentem  et  rationem. 

Quinto,  formica  praesenlit  serenitatem  ,  tum- 
que  grana  aeri  exponit ;  et  pluviam,  tumque 
grana  in  antra  recondit.  Ita  et  fidelis  in  pace 
publice  suam  doctrinam  actusque  virtutumex- 
ponat;  in  lentatione  vero  et  persecutione  eos- 
dem  abscondat.  Audi  B.  Petrum  Damiani  1.  2. 
ep.  18.  adCardin.  Quis ,  quceso,  ait,  formicam  acl 
Iwc  triturandi  genus  instituit ,  ut  segetum  grana 
discernat ,  et  ignobiiia  respuens  elegantioris  fru- 
gem  generis  eligal  ?  Acervum  quippe  segetum 
diiigenter  expiorat ,  et  twrdeum  quidem  tanquam 
jumentorum  pabuta,  quasi  fastidiens  aspernatur  : 
ubi  vero  trilicum  reperit  granum  libenter  a>nplec~ 
titur.  lltec  eliam  venturce  serenitatis  lempus  qui- 
busdam  deprekendit  indiciis,  et  cum  cetlaria  sua 
aerio  cemit  humore  madescere ,  propriis  humeris 
reposilas  victui  suo  fruges  exportat,  et  damna 
domestica  prcecavens  torrentibus  eas  radiis  sotis 
exciccal;  et  lanquam  non  sufjiciat,eadem  oreprO' 
prio  grana  prcecidit  ,  ne  videticet  per  hiemalis 
inclementiam  imbris  iterum  turgeant,  et  negata 
spe  victus  in  herbas  erumpant. 

Sexlo,  Plinius  1.  30.  c.  11  :  Formicce ,  ait,  ut 
apes  communicant  tabores  ;  sed  apes  utiles  fadunt 
cibos,  lue  condunt ,  et  si  quis  comparat  onera  cor- 
poribus  earum,  fateatur  multa  portione  vires  esse 
majores  :  gerunt  ea  morsu;  majora  aoersce  pos- 
tremis  pedibus  motiuntur  humeris  obnixce.  Est  iis 
reipubticce  ralio,  memoria,  cura.  Semina  arrosa 
condunt,  ne  rursus  in  fruges  exeant  e  terra  ,  ma- 
\jora  ad  inlroitum  dividunt,  madefacta  imbre pro- 
ferunt  atque  siccant.  Operanturet  nocte  plena  lu- 
na,  ecedem  interlunio  cessanl.  Jam  in  opere  qui 
labor ,  quce  sedulitas  ? 

Quocirca  formicoe  in  commune  assidue  etfer- 
videlaboranles  lepraesentant  agmina  Religioso- 
rum  in  commune  ferventium  et  desudantium. 
Unde  hoc  formicarum  studioselaborantium  in- 
tuitu  compunclus  et  permotus  fuit  S.  Malchus  , 
ut  profugus  cum  vilne  periculo  ad  monasterium 
rediret.  Audi  eum  in  Vita  quam  scripsit  S.  Hier. 
Aspicio,  ait,  formicarum  gregem  aivgusto  catle 
fervere,ferre  majora  oneraquam  corpora.  Alice 
herbarum  qucedam  semina  forcipeoris  trahebant: 
alice  egerebant  humum  de  foveis  et  aquarum  mea- 
tus  aggeribus  excludebant.  Illce  venturce  hiemis 
memores,  ne  madefacta  humus  in  herbam  horrea 
verleret,  iltala  semina  prcecidebant ;  hce  luctu  fu- 
nebri  corpora  defuncla  deportabant  :  quodque 
magis  mirum  est,  in  tanlo  agmine  egrediens  non 
obstabat  intranli;  quin  potius ,  si  quam  vidissent 
sub  fasce  et  onere  concidisse,  suppositis  humeris 
adjuvabant.  Quidmulta?  pulchrum  mihi  specla- 
culum  dies  iila  prcebuit :  unde  recordatus  Salomo- 
nis  ad  formicarum  solerliam  nos  mittentis ,  et  pi- 
gras  mentes  tali  exempto  suscitantis,  ccepi  tcedere 
captioitatis  et  monasterii celtutas  qucerere,  acfor- 
micarum  illarum  similitudinemdesiderare,  ubi  ta- 
boratur  in  medium  ;  cumque  niliilcujusquampro- 
prium  sit,  omniiun  omnia  sunt ,  etc. 


Porro  tantee  solerti;e  causa  est,  quod  formica 
temperamento  sit  sicca  ;  mens  autem  sicca  est 
sapienlissima.  Rursum,  quod  loco  sanguinis 
babeat  humorem  tenuiorem  ;  sapientiora  enim 
sunt  aninialia,  qme  habent  sanguinem  tenuem 
et  mundum,  probeque  temperatum.  Hanc  cau- 
samdat  Aristot.  lib.  2.  de  Part.  animal.  c.  h. 

Septimo,  formica  quod  viribus  nequit,  boc 
consilio  el  continualione  perficit.  Unde  assidue 
laborando  excavat  semitas  ,  saxa  et  rupes  :  ea- 
demenim  semita,  eaque  regia  et  secura  semper 
incedit.  Itaet  tu,  6  Philotbee,  regia  patrum  via 
ingreditor:  noli  novos  novanlium  calles  dubios 
et  periculosos  ingredi  ;  certoque  tibi  persuade 
nihil  esse  tam  difficile,  quod  non  conlinuato 
labore  per  Dei  gratiam  evinces.  Audi  Aristot. 
1.  9.  Histor.  animal.  c.  38:  Insectorum  ofjiciosis- 
simum  prce  cceteris  omnibus  animalibus  genus 
formicarum  et  apum  est,  etc.  Eadem  semita  sem- 
per  ambulant ,  et  cibaria  recondunt  ,  et  cellas 
promptuarias  faciunt ;  nec  interdiu  solum  ,  sed 
etiamnoctibus  plena  luna  laborem  exercent.  Prae- 
clarius  S.  Ambr.  1.  6.  Hexam.  c.  4  :  Est ,  ait,  in 
nalura  quadr upedum ,  quod  imitari  nos  sermo 
adhortatur  propheticus,  quo  exempto  caveamus 
desidiam,  exiguitate  vel  infirmitale  corporis  d 
virtutis  sludio  non  reftectamur  ,  neque  revocemur 
ab  ullius  propositi  magnitudine.  Exigua  est  enim 
formica  ,  quce  majora  suis  audet  viribus ,  neque 
servitio  ad  operandum  cogitur ,  sed  spontanece 
proposito  prospicientice  fulura  alimentorum  sub- 
sidiasibi  prcestruit.  Cujus  ul  imiteris  industriam, 
Scriptura  commonet  te ,  dicens  :  Confer  te  adfor- 
micam,  6  piger,  et  aimutare  vias  ejus ,  et  esto  itta 
sapientior.  Ilta  enim  nuitam  culluram  possidet , 
neque  eum,  qui  se  cogat ,  habens  ,  neque  sub  do- 
mino  exislens  ,  quemadmodum  prceparat  escam, 
quce  de  tuis  laboribus  sibi  messem  recondit  :  et 
cum  tu  plerumque  egeas,  illa  non  indiget.  Et  in- 
ferius :  Nigro  convectalur  agmine  prcedaper  cam- 
pos  ,  feroent  semitce  comilatu  viantium ,  et  quce 
comprehendi  angusto  ore  non  possunt ,  humeris 
grandia  frumenla  truduntur.  Speclat  hcec  domi- 
nus  messis,  et  erubescii  tam  parca  pice  industrite 
negare  compendia. 

Octavo,  Plinius  lib.  37.  10.  etlib.  11.  cap.  31. 
ait  formicas  grandesin  India  eruere  aurum  ex 
arena.  Additque:  Erutumhoc  ab  eis  tempore  hi- 
berno Indi  furantur  cestivo  ardore,  condilis  propter 
vaporem  in  cuniculos  formicis  ,  quce  lamen  odore 
sotlicitatce  provolant,  crebroque  lacerant,  quamvis 
prce  vetocibus  camelis  fugientes.  Tanta  pernicitas 
feritasque est  cum  amore.  auri.  Solinus  aliud  ad- 
dit  pene  miraculum,  dum  formicis  islis  pedes 
tribuit  leoninos  :  tormicce,  inquit,  ibi  ad  formam 
canis  maximi  arenas  aureas  pedibus  eruunt,  quos 
teoninos  habent,  quas  custodiunt  ne  qtiis  auferat, 
captantesquead  necem  prosequuntur.  jElianus,  lib. 
3.  c.  k.  easdem  formicas  auri  custodes  nuncu- 
pat.  Sic  labore  et  studio  philomusorum ,  quasi 
formicarum  rationalium,  eruilur  aurum  sapien- 
tiae  et  charitaiis,  cui  tantum  quisque  sibi  accu- 
mulat,  quantum  in  eruendo  laborat.  Hinc  in 
Isthmo  Soli  immolabatur  formica  :  quia  sicut 
sol  omnia  quotidie  terrarum  opera  visitalione 
collustrat  ;  ita  pari  diligentia  formica  omnia 
deprehendit:  qiue  quisquam  accuratissime  oc- 
cultaverit.  Formicac  ergo  laborando  immensas 
corrogantopes;  undeproverbium :  A/aScjv^u.»;- 
xta ,  idest,  Bonorum  myrmecia ,  pro  thesauris 
maximis;  M-vf-^  enim  esl  formica. 


COMMIATAIWA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VI. 


135 


Nono,  licct  Cardanus  lih.  !).  de  Subtil.  seribat 
rornricaa  carere  oculia ,  ac  pro  cis  uti  cornibua 
ad  praetentandam  viam  -,  tamen  Albertus  Uag- 
nus  el  ex  eo  I  lysses  Mdrovandua,  lil>.  5.  de  in- 
scciis ,  aaaeverant  contrarium;  oec  enim  poa- 
miii  tonta  itinera  <t  opera  peragere  Btne  ocnlia. 
Formicae  ergo  gemlnoa  hobenl  oculoaj  qul  cor- 
l>iis  regunt,  et  iter  dirigunt.  si  quae  ocuha  orbe- 
tur.iiai'  Formicam  oculia  pollentem  rortissime 
ampiectitur,  nec  dimittit  nisi  domum  redocta  \ 
mognusenim  intereos  esl  amor  mutuus,  pax, 
concordio,  auxilium.  Dnde  Plinius,  lib.  11.  c.  30: 

Et  qttoniam  ,  inquil,  r.v  ttivrrso  ronvrhnnt  a(t<  ra 
alirrius  ignara,  certi  dics  ad  recognitlonem  mu~ 
tuam  nttndinis  tlantttr.  Quiv  lunc  carum  conctir- 
satio  '.'  t/tiam  diligens  rttmobviis  qttwdam  collocu- 
tio  atqtir  prrrontalio?  Silirrs  ilinirr  cartim  altri- 
tos  videmus.  Sepctiunttir  inlcr  sc  vivrntititn  solcv, 
pnvtrr  hominnn.  Oculus  nobis  silralio  et  consi- 
deratio,  ul  nibil  sirte  rationeet  consilio  unquam 
agamus;  iia  nunquam  facli  nos  pocnitcbit.  Quin 
et  cum  S.  Job  oculus  simus  caeco,  pes  claudo, 
ci  inopes  consilio  dirigamus  ct  adjuvemus. 

Decimo,  formicie,  quamvis  vivantin  gregc, 
non  tanicn  habent  regem,  ducem  vel  praeccpto- 
rcni.  Rursum  licct  duce  careant,  tanicn  sibi 
mutuo  benevole  obsecundant  et  obtemperant. 
Domum  sivc  civilatem  siniulconstruunt,  quam 
liabitaculis  variis  distinclam  plantarum  tegunt 
pariiculis.  Unde  Arist.  lib.  1.  Histor.  animal. 
cap.  1  :  Civilis,  inquit,  generls  est  homo ,  apis, 
vespa  ,  formica,  grus;  quarum  alias  sttb  duce 
degunl  ,  ut  grues  et  apes:  alix  nulli  subdita 
imperio  sunt ,  ul  formica?.  llabcnt  tamen  for- 
inicoi  suos  ductores,  non  veros  duces.  Ita  iEIia- 
nus  lib.  2.  cap.  25:  Seniores,  inquit,  formicas 
constituunt  exploratores  qucv  ipsis  pr&sint ,  et 
adducant  in  vietiora  pabula;  non  duccs  qttorum 
imperio  subdanttn:  Hcec  civilia  et  socialia  vitse 
communis  oflicia  imilentur  quicumque  in  ea- 
dem  rcpub.,  civitate,  monaslerio,  domo  ,  vilam 
agunt.  Audi  Bcdam  liic  :  Si  tanlillum  ,  inquit, 
animal  principe  carens,  et  ralionisexpers,  nalura 
ducesibi  providet  in  posterum,  multo  magis  tu  ad 
imaginem  Dei  condilus,  advidendam  ejus  gloriam 
vocatus,  doctorum  magisterio  adjutus  ipsum  con- 
ditorem  Itabens  ducem,  debes  in  pmsenti  bonorum 
operum  fructus  congregare,  quibus  in  a>terntim 
vivas  infuturo.  Ilac  elenimvita  in  eo  messi  coin- 
paralur  et  ajstati,  quod  nunc  inter  ardores  tenta- 
lionum  tempus  est  colligendi  fttlurorum  merita 
prxmiorum.  At  dies  judicii  hiemis  similatur  ri- 
goribus :  quia  tunc  nimirum  nullarelinquitur  fa- 
cultas  pro  vita  laborandi ,  sed  tanlum  cogilur 
quisque  de  horreo  priscce  actionis,  quod  recondi- 
dit ,  proferre. 

Undecimo,  formicac  res  fcetidas,  utoriganum, 
sulphur,  cornu  adustum  adeo  oderunt,  ut,  si 
eorum  fumus  ant  cineres  super  earum  domos 
spargantur,  ex  iis  alioemigreni.  Ita  fidelis  non 
tantum  res  fcedas  ,  sed  et  fcedam  famam  ,  puta 
infamiam  et  malum  nomen  devitet. 

Duodecimo,  formicae  omnes  circa  ventrem 
slricta?,  et  quasi  tinclaesunt,  in  senio  more 
avium  assumptis  alis  volant.  Nam.ut  ait  Carda- 
nus  loco  citato,  et  ex  eo  Aldrovandus  ,  conso- 
latur  illorum  imbecillitatem  nalura  volalu  ad- 
dito  :  sed  ab  editis  alis  parum  supervivunt.  Ha 
pbilomusus  venlrem  stringat  perlemperantiam 
et  abstinenliam  :  ac  senescens  vacationem  k 
negotiis  sibi  iudicat,  otiumque  quietis  et  cou- 


templutionia  sectetur,  qud  ae  ad  evolandum  in 
ccalum  compareL 

Decimo  lertio,  phiiomelae  formlcaa  el  earum 
ova  avide  quaerunl  <•!  comeduni  ,  quia  cx  bls 
convalescunt  segrota;,  el  aonorae  efflciuntor. 
Ita  \ ii^iiic.s  quaerunl  prudentiam  el  operatio 
nem  instar  formicorum,  quibusftmorbo  acedba 
curantur,  et  sonoraa  ad  laudandum  lum  Deum  , 
tiini  laborem  et  Industriam  cflQciuntur.  Unde 
in  cu-lo  cantabunt  canticum  novum  ,  A|>o- 
cal.  16. 

Dceinioquarto,  myrmicolcon,  sive  forniicaleo, 
cibum  formicarum  rapit,  comedilque  iu  hieme, 
quia  in  aeslat<^  improvidus  sibi  de  cibo  non  pro- 
vidit.  Ita  otiosi  ct  bypocrilaj  iiisidiantur  opibua 
laboranlium  el  slrenuorum  ,  easque  per  vim 
vel  fraodem  diripiunt.  Und<;  s.  Chrysost.  in 
psalm.  68  :  Sapicns,  inquil,  oslendit  vel  formicis 
csse  dclcriorem  virum  pigrum  et  drsidem ,  et  otio 
languenlcm ,  cum  illuc  miltil ,  ut  discat  csse  la- 
boriostts  et  induslrius:  Vade,  dicens ,  ad  formi- 
cam  ,  6  piger,  ct  imitare  vias  ejus.  Rursus  myr- 
micoleon  est  daemon,  qui  virtutes  et  virtutc 
proeditos  dcvorare  salagit:si  eum  timeas,  soe- 
viet  ut  leo  ;  si  conlcnmas,  timidior  el  inlirmior 
erit  formica.  Ita  S.  Cregor.  explicans  illud  Job. 
l\.  11  :  Tigris  periit  co  quod  non  habcret  prcedam  ,• 
ubi  Septuag.  etex  iis  S.  Cregor.  pro  tigris  legit 
myrmicoleon,  id  esl,  formicarius  leo.  Sic  de  Mo- 
desto  Valentis  Imp.  pra'fecto  conante  S.  Basilium 
pertrahere  ad  arianismum ,  canit  Cyrus  Theo- 
dorus  :  Modeste  Basilio  Magno  subes.  Formica 
sane  es,  rugias  licet  ut  leo. 

Decimo  quinlo,  formicis  proprium  cst,  quod 
in  majori  sua  cetate  virtule  crescunt.  Auctor  de 
Natura  rcrum  lib.  1.  de  Temp.  c.  9,  el  ex  eo  Al- 
drovandus,  asserit  solam  formicam  inter  ani- 
malia  senio  fortificari  el  crescere.  Ila  sapienles 
et  sancti  eunt  de  virtute  in  virlutem,  adeoque 
in  senio  maximc  sapiunt. 

Decimo  scxto,  formicae  arte  mulliplici  onera 
rcddunl  faciliora  porlatu,  quia  illa  dividunt  et 
in  plurespartiuntur,  aut  plures  cidem  oneri  suc- 
collant,  aut  illud  infleclunt  aptequecomponunt, 
illudque  nunc  pedibus,  nunc  ore  gerunt ,  aut 
protrudunt.  Sic  sapientes  omnia,  licet  diflicilia, 
facilia  efliciunt  consilio  et  solertia,  praesertim 
cum  alios  rei  peritos  socios  operi  adhibent. 

Decimo  septimo  ,  formicae  liieme  quiescunt , 
ct  cibo  fruuntur  aestate  collecto.  Sic  unusquisque 
Chrislianus  in  rerum  tranquillilate ,  quam  signi- 
ficat  aslas,  colligat  verbum  Dei,  ut  in  adversilate 
et  tribulationibus,  qtuv  hiemis  nomine  notantur  , 
habeat  unde  spirilaliter  vivat ,  ait  S.  Aug.  lib. 
Contra  Adiman.  c.  24. 

Decimo  oclavo,  formicae  a  vino  cavent,  quia 
si  illud  guslent  subito  inebriantur;  ita  sapientes 
cavent  a  vino ,  in  quo  est  luxuria,  quaj  mcntem 
homini  eripit  facilque  amenlem. 

Decimonono,formicae  suntpraenunliaemortis; 
ita  eamdem  praenuntiavere  Cimoni  ,  teste  Plut. 
in  ejus  Vita  ,  et  Neroni :  cum  enim  is  somniasset 
se  pennatarum  formicarum  mullitudineopple- 
ri  ,  concilala  in  se  multitudine,  mortem  paulo 
post  sibi  conscivil,  tesle  Suetonio  in  Nerone. 
Causamdat  Aldrovandus  :  Formicas,  inquit,  csse 
morlis  indicium  asserunt,  quod  terrae  filiaesint, 
et  in  subterraneis  caveis  habitent,  quo  idenli- 
dem  mortuorum  cadavera  inferuntur.  Ila  sa- 
piens  semper  prospicit  imminentem  mortem  , 
sibique  quotidic  dicit :  Omncm  crede  dicm  iibi 


136 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMOSIS.  Cap.  Vf. 


dUaxlssesupremam : HincPlato:  Philosopliia  (Gllii- 
ca)  ,  ait,  7wn  est  aliad  qudm  meditatio  morlis. 
Hinc  et  ,Egyptiis  formica  erat  hieroglyphicum 
triumillustrium  dotum.  Peream  enim  primo, 
denotabantdiligentissimam  investigationem  re- 
rum  qu;e  ad  usum  vitae  facerent;  secundo,  pro- 
videntiam  solertem  ;  lertio,  indefessam  laboris 
perseverantiam.  Affirmabat  Pythagoras  laborem 
omnem,  licet  gravem,  si  paulalim  a  primordiis 
vitae  ei  nos  dedamus,  uti  formica  facit,  dulcem 
etfaciiem  fieri  toleratu  :  unde  ipse  suis  aliud 
uon  inculcabat  quam  utotium,  utpote  omnium 
malorum  causam,  fugerent,  ac  laborem  inde- 
fessum  quasiomnis  virtulis  et  boni  parentem, 
amplecterentur. 

Exstat  apologus  Aphthonii  sophistae,  qui  talis 
est :  Cicadaeolim  aestale  assiduis  cantibusindul- 
gebant;  formicae  vero  hiemis  memores  labori- 
bus  fructibusque  colligendis  operam  dabant. 
Verum  cum  hiems  advenisset,  formicae  iis,  quae 
collegerant,  pascebantur  :  cicadas  autem  delec- 
talioilia  et  canendi  voluptas  eo  indigentiae  mi- 
seriaeque  perduxit,  ut  esurirent  omnes  et  fame 
conficerentur.  Sic  juvenlus  laborem  fugitans 
malehabetin  senectute.  Legitur  hic  idem  apo- 
logus  inler  fabulas  Gabriae  Graeci,  et  sic  latine 
reddilur  : 

Petebat  a  formica  cicada  cibum  ; 
Sed  formica  ait :  Quid  aestale  faciebas  ? 
Quod  acule  aestate  caneret,  diK.it : 
Hieme  salta,  inquit,  aec  ama  cibum. 

Vigesimo  ,  formicis  laboris  et  agilitath6  stimu- 
lus  estbilis.  Nam  et  formicis  sua  bilis  inest ,  qua 
eos,  qui  antra  illarum  ingrediuntur,  turmatim 
invadunt,  mordent  et  saepe  enecant.  Ita  homi- 
nibus  natura  dedit  bilem,  quasi  cotem  virtutis: 
illa  ergo  ut  cote,  non  vindictae,  sed  virtutis  , 
utanlur.  lrascere  ergo  tuae  pusillanimilati  et 
acediae,  si  vis  fieri  magnanimus.  lrascere  tu;e 
gulae,  illique  caput  amputa ,  ut  fias  sobrius. 
Irascere  tuae  irae,  et  cum  Nazianz.  Iambico  21. 
adversus  iramdicito  :  Irascor  irce,  damoni  intus 
condilo. 

Vigesimo  primo  ,  formicae  rectas  sequuntur 
semitas  :quaeruntenim  viarum  compendia;  sed 
tamen  viam  suam  obliquant  discursu  implicito. 
Ita  sapiens  rectum  virtutis  itercapessat  rectam- 
que  ad  perfeciionem  viam,  quae  estcrux,  optet- 
que  multa  pati  pro  Christo  ;  sed  tamen  odia  et 
persecutiones  obliquando  devitet. 

Denique  fabulati  suut  veleres  Myrmidones 
(populi  nomen  estin  Graecia}  prognatos  esseex 
myrmecibus,id  esl  formicis,  vel  ex  Jove  in  for- 
micam  transmutato ,  uti  refert  et  ridet  Clemens 
Alexand.  Adhorlat.  Ad  Gentes,  pagina  11,  sive 
folioG.  Verum  acutius  Ovidius  ,  et  ex  eo  Aldro- 
vandus,  censet  Myrmidones  ita  vocatos,  quod 
formicarum  instar  seduli  essent,  et  indefessi  in 
tolerando  labore. 

Myrmidonasquc  voco ,  necorigine  nomiua  fraudo. 

Corpora  vidisti ,  mores  quos  ante  gerebant , 

Nunc  quoque  habent  :  parcum  genus  est  patiensque 

laborum , 
Quaesitique  lenas ,  et  quod  quasita  reservet. 

Myrmidones  ergo  sint  Religiosi,  Sacerdotes  , 
omnesque  fideles  in  studio  virtutum  et  bono- 
rum  operum,  ac  praeserlim  iu  zelo  animarum  : 
quocirca  instar  formicarum  non  spectent  prae- 
lerita  vel  praesentia  ,  sed  futura,  ut  eorum  ha- 


beant  providentiam,  sibique  de  annona  pros- 
piciant.  Plura  de  formicis  vide  apud  Ulyssom 
Aldrovandum  lib.  5.  delnsectis,  iu  Formica  , 
Pierium  Hieroglyph.  8.  Scripsit  etin  hanc  Salo- 
monis  sententiam  librum,  cui  titulus  Formica- 
rium  ,  Joannes  Nider  S.  Tbeolog.  Doctor  ex  or- 
dine  S.  Dominici  tempore  Concilii  Costantien- 
sis,  inquo  ex  Aristot.  Plinio  ,  ^Eliano  ,  Alberto 
Maguo  etaliis  sexaginta  duas  conditiones  et  do- 
tes  formicarum  recenset,  easque  mystice  et  pie 
adaptat  fidelibus,  ut  ex  iis  discant  sapientiam  , 
vitamque  honeste  et  sancte  instituant. 

Mystice  noster  Alvarez  de  Paz  lib.  1.  de  ex- 
stinct.  vitior.  part.  2:Formica,  inquit,  hominem 
providum  et  in  negotiis  gerendis  strenuum 
jEgyptiis  significat.  Et  apud  Hieron.  aut  Bedam 
potius  in  Prov.  diligentem  operarium  signifi- 
cat,  qui  in  praesenti  vita  velutin  aeslate  fructus 
juslitiae,  quos  in  eeternum  recipiat,  sibi  recon- 
dit.  Juxta  quam  inlerpretalionem  formica  duce, 
praeceptore  ac  principe  carens  virum  mihi  se- 
cularem  indicat  (et  ego  aliquos  tales  vidi),  qui 
sine  directione  spiritualis  magistri,  et  sine 
magnis  adjumentis  quibus  nos  in  vita  Religiosa 
perfruimur,  vilam  spiritualisconversationis  ar- 
ripuit.  Hic  quiasolertervitiis  exstirpandis  et  vir- 
tutibus  inserendis  intendit,  cito  proficit,  et  non 
semel  viros  Religiosos  excedit.  Si  hujusmodi 
hominem  apud  te  liabes,  el  forte  habes  ,  et  ei 
tanquam  magister  rationem  procedendi  prae- 
scribis  ;  illius  vitam  attente  considera,  et  vi- 
debis  quamacriter  tuamsegniliemreprehendat. 
Ipsequidem  incorde  suoomnium  se  minimum 
reputat,  ore  tibi  omnia  sua  interiora  pandit,  el 
te  velut  praeceptoreminterrogat,  signis  ex  corde 
profectis  tibi  vitam  Religiosam  profitenti  se  sub- 
mitlit.  At  vita  ejus  clamat,  et  te  acriter  incre- 
pat,  et  dicit  :  Usquequo,  piger,  dormies  ?  quando 
consurges  de  somno  luo?  Paululum  dormies,  pau- 
lulum  dormitabis,  paululum  conseres  manus ,  ut 
dormias  ;  et  veniet  libi  quasi  viator  egestas,  et 
pauperies  quasi  vir  armatus. 

Post  hunc  versum  de  formicis,  adjungitur 
similis  de  apibus  apud  Septuaginta  in  editione 
Romana,  estque  hic  :  Aut  vade  ad  apem,  et  disce 
quomodo  operaria  est;  operationemquoque ,  qucim 
venerabilem  facit  (  Scholiasl.  sunopunxi ,  id  est 


mercatur,  uti 


legitS. 


Ambros.  lib.  5.  Hexamer. 


c.  21. )  cujus  laboresreges  et  idiotx,  id  est  pri- 
vati ,  ad  sanilatem  ajferunt.  Appetibiiis  autem 
omnibus  est  et  clara  :  etiam  cumsit  robore  infir- 
ma,  sapientiam  honorans  evecta  est.  S.  Hier.  c.  3. 
Ezech.  legit:  Vade  ad  apem,  disce  quomodoopera- 
trix  sit ,  et  opus  suum  castum  faciat ;  cujus  iabo- 
ribusreges  et  imperili pro  satute  qbatunlur,  idest 
utuntur.  S.  Ambros.  loco  jam  citato  legit,  cujux 
labores  reges  et  mediocres  ad  salutem  sumunl. 
Noster  Peltanus  in  Gatena  Grascor.  Clare  ver- 
tit :  Aut  vade  ad  apem  et  disce  cujusmodi  sit  , 
qadmque  admirandum  opus  conficiat.  Cujus  qui- 
dem  labores  tum  reges ,  tum  privati  quique  ad  sa- 
nitatem  depromunt.  Et  quamvis  viribus  invalida 
atque  imbecilla  e$t  ;  apud  omnes  tamen  inctyta 
apprimeque  gratahabelur  :  utpote  ad  sapientiam 
commendandam  et  excolendam  in  lucem  edita. 

E  Latinis  eumdem  versum  citant  S.  Ambros. 
et  Hieron.  locis  jam  citatis:  ac  S.  Paulinus  epist. 
21.  ad  Amandum.  Gommode  enim  formicae  an- 
nectitur  apis,  quia  utraque  laboriosa  ;  sed  for- 
mica  sibi  soli,  apis  sibi  etaliis  laborat.  Unde 
docet  homines  facere  eieemosynam  et  benefi- 


COMMENTAMA  IN  PhOYi: 

oentiam,  utl  docentS.  Ambros.  otS.  Basil.  jam 
eitati.  Igitur  pro,  quomodo  operaria  est  ,  sjrssoe 

cst,  &>{  tfyttrnt  «<< ;  quod  alii  verlunl,  qtiotn  ope- 
rutri.i  twt ;  S.  Rasil.  quomodo  sapicns  opcrutri.v 
>  st  ;  alii  .  <//«'////  tir^mncntosa  est.  Undc  illnd  iu 
Offlcio  i'icl.  s.  CsBCllice  :  Cwcilia  tihi ,  Doinine, 
qttusi  apis  argumentosa  ,  id  csl  gnava ,  iudtis- 
tria,  scdula,  dtscrvit. 

PrO  c/" ■rulionan  quoqttc  vcncrahilcm  fucit , 
gr.Tcc  esl  !!u»v,  icl  est  gravem,  caslam  ,  putli— 
cam,  innoccntcni ,  splendidani,  religiosani,  au- 
guslain,  scriain  ,  colcndam ,  lcvcrcndam ,  vc- 
ncrandain  ;  quia  apes  siinl  OBStSB-et  virgines , 
uesciuntque  ooncubitum  ,  ct  temeo  maxi- 
nuiin  cxaincn  tiliornm  prodncunt ;  ct  quia  ex 
rorc  ccelcsli  conlicinnt  mel  ct  ccram  ,  cx  qua 
liunt  cerci ,  quos  accendinms  in  honorcm  Dei 
el  Sanctoruin.  Digna ,  ait  S.  Ainhros.  I.  1.  de 
Virgin.  virginitas ,  quie  apibus  compuretur ;  sic 
luboriosa,  sic pttdica,  sic  continens.  Rore  pascitur 
apis  ,  nescit  concubitus  ,  melta  componit ;  unde 
reprsesentat  B.  Virginem  parieotem  Chrisium  , 
castitatis  fontcm.  Est  enirn  apis  animal  mttndis- 
simttm,  ait  Aristot.  1.  9.  Hislor.  anim.  c.  l\.  Undc 
Columella  lib.  I).  c.  5  :  Maxime  cavendum  est, 
inquit,  curatori  qtti  apes  nutrit ,  ut  pridie  cas- 
ttts  sit  d  rcbus  vcnereis.  Et  jElian.  lib.  5.  c  11 :  A 
compie.vu  venereo  recentem  agnoscunt  ,  atque  il- 
lum  sicut  Itostem  itisequttntur. 

Pro  claru,  alii  vcrlunt,  illustris;  alii,  gtoriosa. 
Pro  :  Etiamcumsit  robore  infirma,  sapientiam  ho- 
norans  evectaest,  S.  Ambr.  \eg\i:ltaque,  cumipsa 
sit  infirma  robore,  valida  est  vigore  sapientia  et 
amorevirtutis.  S.  Chrysost.  hom.  2.  in  Isaiam  : 
Est  quatdam,  ait ,  apis  superapes  ;  et  quomodo  in- 
ter  apes  rex  quidam  est ,  qui  nominatur  esse  rex  ; 
sic  princeps  apum  Dominus  meus  est  Jesus  Cltris- 
tus,  ad  quem  mittit  mespiritus,  ut  comedammel : 
bonum  est  enim,  et  favus  ejus,  ut  indidcentur  fau- 
ces  mea.  Et  forte  sublitiores  iittera  favi  erunt , 
mtlvero  estqui  inttis  est  inlellectus.  Atquilicetsit 
imbecilla  viribus,  ut  quce  sapientiam  konorarit , 
provccta  est. 

Igitur  Septuag.  proponunt  hlc  exemplnm  et 
stimulum  laboris,  apem:  apis  enim  assidua  est 
in  opere  ,  nec  patitur  quampiam  otiari ;  unde 
inertes  fucos  expellit,  juxta  illud  :  Ignavum  , 
fucos  ,  pecus  d  prxsepibus  arcet.  Rursum  modus 
operandi  apum  est  mirabilis  :  operantur  enim 
in  communi ,  suumque  habent  regem  et  rem- 
publ.  quasi  monarchicam.  Unde  repraDsentant 
Religiosos,  eorumque  monasteria,  aitS.  Aldhel- 
muslib.  2.  deLaudibus  virgin.  cap.  2.  Quocirca 
Plutarch.  civibus  dans  exemplum  vitee  civica; , 
apes  :  Aiia ,  inquit,  ceras  struere,  alice  metco- 
quere,  alio3  favos  potire,  alio3  flores  tibare ,  alia? 
denique  aquare  ab  initio  discunt.  Quid  mirabi- 
lius ,  quam  videre  favos  apum  tanta  propor- 
tione  et  pulchritudine  in  sexangulas  formas 
compositos,  in  iisque  cellas,  in  quibus  mel  et 
ceram  condant,  tam  affabre  concinnatas?  quid 
mirabilius  ,  quam  videre  apes  singulas  tanto 
ordine  laborare  ,  quasi  partitis  inter  se  ex  con- 
dicto  operis:  examina  nova  procreare,  fovere  , 
animare,  educere  ?  Quocirca  hsecadmirans  Vir- 
gil.  in  Georg.  lib  h.  ait : 

Esse  apibus  partem  divioae  menlis  ,  et  haustus 
/Ethereos  dixere. 

Quinet  Aristot.lib.  3.  de  Gener.  animal.  cap.  10: 

CORISEL.    A    LAPIDE.      TOM.    III, 


i\Hl\  SM.OMOMS.  Cap.  VI.  1.(7 

NlhU,  inquit,  liubent  (crabrones)  divinitutis,  ut 
hnhcnt  apes, 

Porro  opus  apiSj  puta  mel,  usurparl  ad  sani- 
Utem  docent  medici.  Ifel  eoim  sobrie  sump- 
tinn  salubre  cst ,  conditque  cibos  omoes ,  quin 
et  a  corrupiione  oorpora  pneservat,  etc.  undu 

Pliuius  lib.  11.  ca|>.  11  :  Solis  rutliis ,  inquit,  m>- 
dicttmcnttt,  non  mctltt,  gignuntur ,  oeulis,  ulccri- 
btts,    intt rnisque  visccribus  donu  eceiestia,  q.  d. 

Mella  non  tam  sunt  mella,  quam  medicumenta 

et  dona  cudestia.  Igitur  in  apibus  bacc  |)ra;  cx- 
teris  nobis  admiranda  et  imilanda  a  Ueo  pro- 
ponuntur. 

Apibus  omnibus  communis  est  labor  :  nullus, 
cuni  per  ccolum  licuerit ,  olio  perit  dies. 

Communis  est  omnium  cibus  ;  neque  enim 
separatim  vescuntur,  ne  inaequalilas  operis  et 
cibi  fiat,  et  temporis. 

Paxintereas  prascipua. 

Apes,  quae  aculeum  perdunt,  mella  dc  crclero 
facen^  non  possunt. 

Suntetinter  apes  diversa  oflicia.  Aliajslruunt, 
alise  poliunt,  aliae  suggerunt,  alia^  distribuunt 
ex  eo  quod  allatum  est.  Videres  omnes  certare 
de  munere.  Vidcres  alias  invigilare  qucerenda' 
annona?.  Videres  de  castris  alias  esse  sollicilas, 
eaque  custodire.  In  apibus  totius  virtulis  insign»? 
reperies,  et  quse  in  aliis  animalibus  sigillalim 
sparsas  videntur,  in  islis  natura  maler  propen- 
siori  beneficio  congregavit.  Quibus  est  adoles- 
centia  ad  opera  exeunt,  seniorcs  intus  operan- 
tur.  Integritas  est  cunclis  apibus  corporis  vir- 
ginalis,  et  tamen  maximum  filiorum  examen 
emitlunt.  Non  solum  ab  odoriferis,  quihus  de- 
lectantur,  sed  etiam  a  foetidis  mel  sugunt.  Mira 
munditia  in  eis.  Pariter  aggregalae  suaviter 
cantant.  Habent  privatim  consilia.  Tempora 
praenoscunt:  praedivinant  enim  imbres  ventos- 
que  ,  et  tunc  se  continent  tectis.  Si  dies  fulurus 
est  milis,  provolant  universae.  Hilarilateetnitore 
sanitas  apum  aestimatur.  Vita  apum  longissima 
septennis  :  nunquam  autem  ultra  decem  an- 
nos  perdurant.  Hieme  latent ,  et  tunc  vescun- 
tur  melle,  quod  austate  congregarunt.  Vespae 
persequuntur  apes  et  impugnant.  Juniores  dis- 
ciplina  quadam  matribus  subditae  sunt  ;  nec 
agunt  quidquam  sine  majorum  imperio.  Deni- 
que,  ut  ait  Virgil. 

Ingentes  animos  anguslo  in  corpore  versant. 

Quocirca  S.  Hier.  epist.  ad  Rusticum  mona- 
chum  et  habetur  de  consecr.  dist.  5.  can.  32  : 
Nunquamnon  facilo  ,  inquit ,  atiquid  operis ,  ut 
semper  te  diabolus  inveniat  occupatum,  etc,  vel 
fiscellam  texejunco,  vei  canistrum  plecte  vimini- 
bus,  sarriatur  humus ,  areoix  xquo  limile  divi- 
dantur,  etc  Apum  fabricare  aivearia ,  ad  quas 
te  mittunt  Salomonis  Proverbia,  et  monasterio- 
rum  ordinem,  ac  regiam  disciplinam  in  parvis 
disce  corporibus.  Plura  de  apibus  vide  apud  Aris- 
tot.  Plinium,  iElianum ,  Aldrovandum,  acapud 
Thomam  Cantiprat.  qui  Apiarium,  sicut  Joan- 
nes  NiderFormicarium  conscripsit,  putalibros 
duos  apum :  in  quibus  octoginta  duas  apum  pro- 
prietates  dotesque  recenset ,  quas  ingeniose  et 
pie  fidelibuset  Religiosis  adaptat. 

Myslice,  Didymus  in  Catena  Graecor.  Versan- 
dum,  ait,  nobis  est  in  S.  Script.  ut  apes  in  cdm- 
pis  floridis,  ut  ex  illis  opportuna  libantes  ,  mellis  , 
id  est  sapientice ,  favos  nobis  conficiamus ,  eos  de- 
nique  dextre  in  mentis  aiveari  recondamus. 

18 


138 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VI. 


Alius  ibidem  per  apem  accipit  S.  Ecclesiam, 
quae  apum  labores  et  sludia  imitatur.  Unde  lau- 
tam  doctrinse,  Sacramentorum  et  exemplorum 
mensam  familice  suae  proponit,  ut  ex  ea  sagi- 
nati  fideles  matrem  suam  imitentur ,  sintque 
strenui  et  assidui  in  opere  virlutum. 

Denique  S.  Cbrysost.  ibidem  :  Apis ,  ait,  di- 
ligens  et  operosa  erat  Paulus  ,  utpote  a  legis  flo- 
ribus  ,  ejusdem  uvxbris  et  lypis  prcedulces  mellis 
favos  colligens  ,  sapienticeque  sludium  prcs  ccete- 
ris  omnibus  in  honore  habens.  Cujus  quidem  mel- 
lis  dulcedine -et  reges  et  idiolce ,  hoc  est ,  illi  qui 
ex  Israel,  et  illi  rursum  qui  ex  Gentibus  conversi 
erant ,  ad  sanitatem  usi  sunt.  Idem  ille  licet  vi- 
ribus  parum  firrnus  esset ,  ut  ipse  fatelur ,  in 
Christo  tamen  robuslus  erat.  Ego ,  inquit ,  inin- 
firmitale  et  tremore ;  sed  omnia  possum  in  eo 
qui  me  confortat. 

PorroS.  Epbrem,  serm.  ascetico  ad  Fralres  , 
formicam  cum  ape  combinat,  indeque  hoc  ef- 
ficit  proverbium  :  Post  formicam  apis,  hoc  est , 
postlaborem  requies,  posl  amaritiem  dulcedo, 
post  tribulalionem  consolalio  ,  post  certamina 
corona  et  gloria.  Acerbitatem  laboris,  inquit , 
dulcedo  quietis  excipit ,  et  asperitatem  vilce  gau- 
dium.  Addilque,  sicut  Salomon  nos  jubet  imi- 
tari  formicam  et  apem,  sic  Chrislus  serpentem 
et  columbam  ,  dicens  :  Estote  prudentes  sicut 
serpentes ,  et  simplices  sicut  columbce.  Serpens 
enim,  inquit,  analogus  est  formicse,  columba 
api.  Unde  subdit :  Nisi  odio  habili  fuerimus  sicut 
serpentes,  non  reddemur  amabiles  quasicolumbce. 
Nisi  viles  et  abjecti  exsliterimus  instar  formica- 
rum,  non  erimus  industrii  ut  apes. 

9.  USQUEQUO,  PIGER,DORMlES?  QUANDO  CONSURGES 

E  somno  tuo?]  Pro  dormies  hebr.  est  jacebis  : 
solent  enim  dormituri  jacere.  Pro  consurges 
Septuag.  verlunt ,  excitaberis.  Est  acris  incre- 
palio  acedioe  et  acedorum ,  quos  paulo  ante  ex- 
slimulavit  exemplo  formicae  et  apis.  Per  somnum 
inlellige  incrliam  et  pigritiam ;  item  somnum 
proprie  dictum  :  solent  enim  iuertes  et  pigri 
esse  somnolenli ,  et  noctes  diesque  dormire, 
q.  d.  Usquequo  inerliae,  otio  et  somno  indul- 
ges ,  o  ignave  ?  Usquequo  sterlis ,  et  Endymionis 
somnum  dormis,  ut  non  tam  vivere  quam  le- 
thargo  laborare  et  mori  videaris;  quando  so- 
porem  hunc,  qui  est  viva  mors  ,  animo  excu- 
lies  ?  Expergiscere  landem  ;  sat  somno  morli- 
que  dalum  :  evigila,  age  ,  satage  ,  vive  ,  labo- 
rem  cum  alacritate  capesse. 

10.  PAULULUM  DORMIES  ,  PAULULUM  DORMITABIS  , 
PAULULUM    CONSERES     MANUS  ,  UT  DORMIAS.  ]    Hebr. 

parum  somnorum ,  parum  dormilationum  ,  parum 
connexionis  manuum  ad  dormiendum.  Heb.  JVlQlsn 
tenumot  significat  dormilaliones,  id  est,pro- 
pensionesin  somnum,  cum  homo  dormiturit, 
et  incipit  nictare  et  dormire,  q.  d.  Dices  mihi,  6 
piger:  Sinas,  quaeso,  ocrgodiocta  ,  operumque 
exactor ,  me  parum  dormire;  aut,  si  hoc  nolis, 
saltem  dormitare :  ego  enim  dormiturio.  Cui 
fespondet  :  Non  lantum  ex  profundo  longoque 
sonmo,  sed  etiam  ex  crebra  hac  dormitatione  , 
cui  assuevit,  secuturam  egestalcm.  Et  veniet , 
inquit,  tibi  quasi  viator  egestas  ,  clc.  Septuag. 
paulum  quidem  dormis  ,  paulum  aulem  sedes  ,  pa- 
rum  aulcm  dormitas  ,  paulum  autem  amplecleris 
manibus  pectora.  Desides  enim  nunc  jacent  dor- 
inituri,  nunc  sedent  olialuri,  et  utrumlibet 
facturi  incrlcs  manus  inerti   applicant  pectori. 


Unde  Syrus  vertit  :  Pones  manus  super  pectus 
tuum. 

11.    ET  VENIET  TIBI  QUASI  VIATOR,   EGESTAS  ,    ET 

pauperies  quasi  vir  ARMATiis.  ]  Hebr.  quasi  vir 
ctypei ,  id  est,  vir  clypeo  armatus.IlaSymmach. 
Theodot.  tanquamvir  haslifer;  Syrus,  sicut  vir 
sculalus;  Sepluag.  deinde  supervenit  libi  tanquam 
maiusvialor  paupertas  ,  et  egestas  tanquam  bo- 
nus  cttrsor. 

Jam  primo,  R.  Levi ,  Isidorus  Clarius  et  Bay- 
nus  sic  exponunt,  q.  d.  Si  parum  dormias  ,  el 
irruerit  egeslas ,  illa  non  durabit,  sed  velut 
viator  pertransibit,  etvir  armalus,  qui  non  ma- 
net,  sed  semper  procedit ,  donec  perveniat  ad 
belli  aciem.  Verum  hic  sensus  frigidus  est,  et 
enervat  vim  mentemque  sententiae,  quae  sua- 
dct  laborem,  dissuadet  inertiam  incommodo 
egeslalis  anteoculos  posito. 

Secundo  ergoet  genuinc,  q.  d.  Sisomno  iner- 
liae  lededas,  imo  si  dormites  duntaxal,  veniet 
tibi  subila  et  inopinata  egestas  inslar  viatoris 
seu  cursoris,  ac  paupertas  adeo  valida  ,  ut  illi 
resistere  nequeas  :  insiliet  enim  illa  seu  vir  ar- 
matus  in  te  inermem  et  desidem,  teque  profli- 
gabitet  proslernet.  Unde  Aben  Ezra  :  Ad  tc ,  ait, 
diverlet  egestas  tanquam  peregrinus ,  cujus  ad- 
ventus ,  donec  astet  ,ignoratur ;  et  paupertas  tan- 
quamqui  ciypeo  munitus  ad  alium  expugnandum 
accedit.  Scpiuag.  permalum  vialoremintelligunt 
insidiatorem  el  praedonem",  q.  d.  Egestas  instar 
praedonis  invadet  et  praedabitur  te  ,  teque  nu- 
dum  et  egenum  efficiet.  Per  bonum  cursorem 
accipiunt  velocem  ,  qui  velociler  curril  ad  prae- 
dam  et  spolia,  uti  faciunt  mililes  expugnala 
urbe  velcaslris  hostium,q.  d.  Similimodo  spo- 
liabit  te  pauperlas,  el  ob  inertiam  ad  exlrema 
le  rediget.  lla  passim  Inlerpretes. 

Terlio  magis  genuine  et  nervose  noster  Mart. 
de  Roa  lib.  3.  Sing.  cap.  2.  per  viatorem  accipit 
non  eum  qui  iter  agit,  sed  lictorem  vel  appa- 
rilorem.  Vialorescnim,  ait,  olim  ii  dicebantur, 
qui  magislratibus  aderant  ,  et  cives ,  ut  se  siste- 
rent ,  eoocabant ,  aut  etiam  prehendebant ,  qtti 
nunc  alguaziles  6  porteros.  Unde  Cicero  de  Se- 
ncclute  :  A  vilta,  ait,  in  senatum  arcessebantur 
Curius  et  cceteri  senes  ;  exquo,  qui  eos  arcessebant, 
viatores  nominati  sunt.  ldem  in  Vatin.  Miserisne 
viatorem,  qui  M.  Dibulum  vi  domo  extraheret. 
Viatores  etiam  in  ludis  Circensibus  dicebanlur, 
qui  huc  illuc  cursitabant ,  agilalorum  jussu  ; 
siqua  forle  re  egerent.  ln  sacris  autem  Lilteris 
cursores  sive  emissarii  dicuntur  regum  judi- 
cumque  ministri,  qui  semper  illis  adsunt  pa- 
rati  ad  accipienda  et  praestanda  mandata ,  1.  Reg. 
22.  Vide  igitur  quid  miles  in  capta  urbe,  quid 
apparitorin  oppignorata  domo,autnexa  etobae- 
rata  efficiat.  Idem  enim  pauperlas  efficiet :  ubi 
ingruerit,  nec  aurum,  nec  argentum  factum 
infectumve  relinquitur,  pretiosa  vasaetaulaea 
venduntur,  ncc  in  agro  villa  ,  nec  in  urbe  aedes , 
nec  in  aedibus  leclus,  nec  vestis  in  corpore  re- 
manet,  cuncta  velpereunt,  vel  nectuntur,  aut 
pignoribus  apponuntur.  Ea  vero  ,  quae  proxime 
sequuntur  dicta  confirmant.  Haec  Roa. 

Moral.  disce  hic  quam  fugiendum  sit  otium 
et  inerlia  tum  corporalis,  tum  spirilalis  :  utra- 
que  enim  causat  egestalem  ,  corporalis  corpo- 
ralem,  spirilalis  spiritalem.  Quocirca  Ausonius 
epigr.  110 : 

Sanus  piger ,  ait ,  febriente  multo  est  nequior. 
Potal  Juplum,  dapesque  duplices  devorat. 


COMMENTAMA  1N  PIlOVEhBIA  SALOMONIS.  Cap.  VI. 


130 


El  alius 


Assi-t  l.i  pigrii  loanpor  iodiaeolia  est : 

Se  pigra  virtus  nuuquam  a>Iris  exlulit. 

Isocraics  in  Areopagitloo:  Prtsel  .■ithcnienscs,a\i, 

tenuiorcs  ad  agricutturam  ct  ncgotiationcs  dntu- 
Cebanl,  dictitantts  inopiir  causam  cssc  pigritiam , 
•  •t  ad  rapinas  cadcsqtw  ino[>ia  plcrosquc  impelli. 
Quare  fonlc  malorum  sublato  ,  etiam  caltxidc- 
ticta,  <iiKC  inde  cclut  cbuttirent,  aufcrri.  Unde 
Calo  : 

Tlus  vigila  semper,  ncc  somno  dedilus  esto; 
Nam  diuturna  quies  viliis  aliinenta  iiiinistrat. 

Porro  paupertatem  ex  plgritia  nasci  docet  Sa- 
lonion  o.  10.  v.  U  ei5.  c.  2U.  30.  et  seq.  et  Eccl. 
c.  U.  5.  et  c.  10.  18.  Et  Poeta  : 

Spioamqui  tiinet,  noncarpet  rosam. 

Olium  viviest  liominissepullura. 

Anle  inortcm  vivasesepulcro  infert  inerlia. 

Deslruil  rem ,  destruitque  dijjiutalein  inerlia. 

Vita  pro  sale  ut  sui  Qtorco)  sic  et  data  est  inertibus. 

S.  Isidor.  Pelus.  1.  2.  ep.  197:  Soler-tia,  ait  ,obtec- 
tamento  roborata  ,  ipsitts  quoque  naturce  oblivio- 
nem  quasi  affert ,  atque  extra  ipsius  terminos  ja- 
culatur.  Quod  siquis  socordiam  exstinxerit,  rectas 
cogitationes ,  quce  et  jus  et  judicium  conjinnent , 
pullutantcs  conspiciet. 

S.  Petrns  Chrysol.  serm.  106:  lnfructuosa  ar- 
bor  inlrical  cespitem ,  necat  spatia ,  exliaurit  ter- 
rce  vires ,  cullorem  conficit  darnno ,  afjicit  ta?dio 
possidentem  ;  ac  si  excidere  istam  tucruni  est ,  est 
istam  commodum  non  liabere.  Sic  horno  utique  , 
qui  natura  donum ,  munus  animo? ,  rationis  be- 
nejicium ,  excellentiam  sensus ,  judiciurn  tnentis  , 
artis  industriam  ,  culturce  bonum  per  steriles  at- 
que  inopes  acltts  evertit ,  occupat ,  mergit ,  auclori 
fructum,  cultori  gratiam  negat ;  sicut  arbor  e 
tcrra,  sic  isle  cvitameretur  excidi.  Et  sicut  infe- 
cunda  arbor,  si  fuerit  in  vinea  ,  dum  fundit  morti- 
feram  subjectisvilibus  umbram,  inimica  non  sibi 
soti ,  sed  etiam  pahnilibus  fit  fecundis  :  ita  homo 
deses  et  ignavus,  si  prftsit  poputis  ,non  sibi  soti  ftt 
noxius ,  sed  mutlis ,  durn  sequentes  se  suo  vitiat 
et  perdit  exemplo. 

Denique  S.  Bernardus  de  Modo  bcne  vivendi 
c.  51  :  Qui  Deum,  ait,  tola  menle  diligit,  propter 
Dettm  otium  postponit.  Iiegnum  Dei  non  dabilur 
otiosis  ,  sed  in  servitio  Dei  studiosis.  Regnurn  Dei 
non  dabitur  vagantibus,  sedpro  servitio  Dei  digne 
laborantibus.  Cogita  illud  S.  Francisci :  Modicus 
labor ,  gloria  immensa.  Modica  voluptas ,  pccna 
aterna. 

Mystice  S.  Chrysost.  in  Catena  Graec.  Somnus 
aoimac ,  inquit ,  est  pravarum  cogitationum  ne- 
quitia  ,  earumdemque  ignoratio.  Dormitatio  esl 
in  easdem  inclinatioconsensu  quodam  imper- 
fecto.  lnde  sequitur  egestas  et  defeclus  sancta- 
rum  cogitationum,  desideriorum,  illuslratio- 
num,  gratise,  virtutis  omnisque  boni. 

Sl  VERO  IMPIGER  FUERIS  ,  VENIET  UT  FONS  MESSIS 
TUA  ,  ET    EGESTAS    LOISGE    FUGIET  A  TE.  ]   Septliag. 

addunt :  Tanquam  malus  cursor.  Est  antithesis 
impigri  ad  pigrum,  q.  d.  Piger  pigritia  sibi  pa- 
rit  egeslatem  ,  impiger  vero  et  sedulus  per  la- 
borem  el  diligentiam  parat  sibi  copiosam  mes- 
sem  bonorum,  quae  ita  exuberet ,  sicut  fons 
exuberat  aquis.  Hic  versus  non  est  in  Hebraeo , 
ChaUheo,  Syro,  nec  in  Septuag.  Complut.  sed 
exstat  in  Sepluag.  Romse  emendatis,  atque  ex  iis 


jn  l.atimim  Yulgattim  tran.slalus  est  :  aplG  enilij 

apponiturel  oppoaitut  versui  praecedentl,  q.  d. 
si  pigrescas,  egestaa  velut  miles  armatufl  i> 
inermem  Invadet  etstemet,  omnlaque  tua  au- 
feret;  sio  impigre  laborea,  tu  vice  vorso  velui 

inilrs  ai  inalus    rgcstalcin   incinnin    propelleS  , 

et  longc  fugabii  a  le,  acejus  loco  "|"'•,  el  divl 

tix  (loinmn  luain  instar  fonlis  nuii(|uam  sillen- 
tis  ,  bonormn  omnimn  almiHlanlia  complebunt. 
Nain  ,  ul  canil  Poela  : 

Impiger  parat  sudorc  ,  quod  vir  forlis  MOguioA. 
Impiger  invenil,  ut  posl;  si  velit,  piger  liet. 
0]>(ima  liomiui  iuduslria,  ut  pessima  est  iynaviu. 
Forluna  lapsa  cst ,  subleves  induslria. 
Natura  prajstat  arli ,  ulriipie  indnslria. 
1'rxstautior  violculia  estindustria. 
Cuncla  perlicit  lentaudo  mulliplcssolcrtia. 

Et  alius : 

Assiduus  labor  et  solcrsindustriaquid  non 
Edomat?  huiccedcnt  omnia  ,duralicet. 

Denique  bonorum  laborum  gloriosus  est  fructus  , 
Sapienl.  c.  3. 15. 

Moraliter  Dionys.  Cartbus.  Ex  his  docemur, 
inquit,  in  Dei  obsequio  omnem  pigriliam  som- 
nolentiamque  vitare  ,  alque  viriliter  aggredi 
opera  bona.  Et  certe  pigris  valde  est  ponderan- 
dum  acformidandum,  quod  in  Apoc.  c.  3.16. 
ait  Altissimus  :  Utinamfrigidus  esses  attt  calidus  ! 
sed  qttia  tepidus  es ,  incipiam  te  evomere  ex  orc 
meo.  Denique  pigri  in  divinis  in  praesenti  et  in 
futuro  sustinent  detrimentum,  quia  idipsum 
boni  quod  agunt,  faciuntcum  labore  el  taedio, 
sine  cousolatione  et  guslu ,  propter  quod  aut 
parum  aul  nihil  merentur.  Ferventes  vero  et 
agiles  Deo  serviunt  cum  gaudio  ,  et  delectabile 
est  eis  exercere  divina.  Ideoque  in  praemio  cres- 
cunt  pr.ecipue,etsunt  Deo  chari  et  complacen- 
tes.  Pigritia  excharitatis  defectu  ,  et  inconside- 
ratione  divinae  majestatis  acnovissimorum  pro- 
cedit.  ldeo  ailS.  Bernard.  Pigri  si  diu  in  suo  tor- 
pore  permanserint,  aut  opprimuntur  sub  onere, 
et  succumbunt,  aut  quodam  modo  in  inferno 
sunt,  utnunquam  ad  plenum  respirenlinlucem 
miserationum  Domini,  nec  in  libertatem  spi- 
ritus,  quae  sola  facitjugum  suave  et  onus  leve. 
Inde  autem  tam  perniciosa  emanat  tepiditas  , 
quia  voluntas  eorum  nondum  purgataestj  nec 
sic  volunt  ac  diligunt  bonum ,  sicut  noverunt , 
a  propria  concupiscentia  abstracti  et  illecli  : 
amant  enim  in  carnc  sua  terrenas  consolatiun- 
culas  sive  in  verbo  ,  sive  in  signo  ,  sive  in  facto. 
Et  si  haec  aliquando  interrumpunt ,  non  tamen 
penilus  rumpunt.  Inde  est  quod  raro  dirigunt 
affectiones  suas  in  Deum ,  et  compunctio  eorum 
noncontinua,  sed  horaria  est. 

12.  HOMO   APOSTATA  ,     VIR     INUTILIS  ,  GRADITUR 

ore  perverso.]  Arabicus :  Vir  dives,  transgrediens 
legem  ,  decurrit  viam  non  rectam. 

13.  Annuit  oculis,  teritpede,  digito  loqui- 
tur.]  Arabicus  :  llic  enim  ocutis  suis  annuit ,  et 
indicat  pedibus  suis ,  et  docet  nutibus  digilorum 
sttorum. 

14.  PRAVO  CORDE  MACHINATUR  MALUM,  ET  OMNI 

tempore  jurgia  seminat.  ]  Aple  et  congruo  or- 
dine  ab  otio  et  pigrilia  transit  ad  impietatem 
et  scelera,  quoe  ex  otio  nascuntur  :  otiosi  enim 
suntgarruli,  rapaces,  machinatores  malorum, 
susurrones,  etc.  Nam  multam  matitiam  docuit 
otiositas.  Oliosus  ergo  ,  vel  est,  vel  fit  aposlala. 


!&0 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VI. 


Pro  apostata  hebr.  est  SySa,  beliaal ,  quod  ali- 
qu1  derivant  a  iSa.  beli  et  nby  a/a,  q.  d.  Non  as- 
cendit,se(\  descendit;  sicutLucifer,  superbe  vo- 
lens  ascendere  in  ccelum,  misere  descendit  in 
Tartara.  Melius  R.  David  derivat  a  beli ,  id  est 
sine,  et  byi  iaal ,  id  est  utilitate,  q.  d.  Inutilis. 
EO  bic  alluditur  ;  ait  enim  :  llomo  apostata,  vir 
inutilis. 

Terlio  etoptime,  derives  a  beli  etbiyo/,  id 
est,  sine  jugo  :  ita  enim  vertere  solet  alibiS.  Hie- 
ronym.  et  Aquila.  Hinc  belial  significat  primo  , 
inobedientiam  ,  rebellionem ,  impielatem ;  se- 
cundo ,  inobedientes  ,  rebelles,  impios  ;terlio  , 
diabolum  ,  qui  princeps  fuil  omnis  apostasiae  et 
inobedientife  ,  quique  primus  apostata  ,  legis  , 
fidei  et  obedienlise  Dei  jugum  excussit.  Hinc 
viri  vel  fdiiBelial  vocanlur  apostatre,  q.  d.  filii 
diaboli,  vel  filii  inobedientiae,  rebellionis  ,  im- 
pielatis,  boc  est,  improbissimi  et  impiissimi. 
3la  Valabl.  Belial,  inquit,  est  qui  omni  ralione  , 
humanitate ,  religione,  pietate  et  omni  probi- 
tate,  destitulus  est;  vel  bomo  nihili,  impius  et 
inutilis,  aiit  aposlaia  ,  et  sui  instiluli  desertor 
quinibil  promovet.  Chald.  belial  vertit,  catum- 
nialor.  Igitur  pcr  apostalam  hic  non  tantum 
aposlalam  a  fide  vel  rcligione  de  quo  hunc  lo- 
cum  cxplicat  S.  Thomas  2.  2.  q.  12.  art.  1.  ad  2. 
tales  enim  pauci  erant  scvo  Salomonis  ;  sed  ge- 
neralim  impium,  qui  a  Deo  Deique  lege  descis- 
cit,  accipe,  juxta  illud  Eccli.  10.  v.  \h :  Inilium 
superbia  liominis  ,  aposlatare  a  Deo ;  quoniam  ab 
eo  qui  fecit  eum  ,recessit  corejus.  EtEccli.  19.2: 
Vinum  et  mulieres  apostatare  faciunt  sapientes. 
Unde  Septuag.  et  Syrus  pro  liomo  apostata  ver- 
tunt ,  vir  insipiens  el  iniquus ;  insipiens  enim  in 
hoc  libro  significat  iniquum  et  impium  :  hic 
enim  summe  estinsipiens.  Isidorus  Clarius  ver- 
tit,  liomo  impius  :  Hebr.  enim  belial  significat 
hominem  insigniter  impium,  pula  superbum  , 
contumacem,  violentum  ,  turbatorem  pacis , 
lactiosum  ,  seditiosum.  Quocirca  S.  Bern.  loco 
mox  citando  per  apostalam  accipit  superbum  ; 
R.  Levi  ,  mendacem ;  Chald.  caiumniatorem  ; 
S.  Greg.  veroeum  qui  seminat  discordias  :  unde 
et  in  Hebraco  reliqua  apostatae  epitheta  ,  ut  terit 
pede  ,  annuit  oculis  ,  digito  loquitur  ,  etc.  effe- 
runtur  per  participium  ;  ultimum  vero,  scilicet 
jurgiaseminat ,  effertur  per  verbum  ,  quasi  hoc 
sit  proprium  apostatae  vilium  et  officium.  Et  in 
seq.  v.  16  :  Sex  sunt  qua?  odit  Dominus  ;  ubi  sex, 
imo  septem,  apostatae  vitia  et  officia  recensen- 
tur,  uiiimumet  pene  praecipuum,  quodproinde 
Dcus  delestatur,  est :  Seminat  inter  fratres  dis- 
cordias.  Id  magis  patebit  v.  16.  ex  versioneSep- 
tuag.  Hinc  rursum  beiial ,  sive  apostatae,  datur 
epilhetum  y\a  WH  is  aven,  id  est,  vir  iniqui- 
talis,  id  est,  iniquus  ,  sceleratus  ,  de  quo  mox. 
Quocirca  apostasirc  vilium  hlc  non  unum  est , 
sed  multiplex;  apostasia  enim  vocatur  impie- 
tas,  et  apostata  homo  insigniter  impius,  cujus 
septemvitia  hicet  v.  16.  c.  1.  numerat. 

Apostalam  ergo  hisce  moribus  quasi  colori- 
bus  pingit :  Primo  ,  quod  sit  vir  inutilis  ,  id  est , 
noxius.  Estmiosis  :  parum  enim  dicitur  et  plus 
significatur.  Sic  psal.  13.  dicilur  :  Omnes  decli- 
naverunt,  simul  inutites  factisunt.  Et  Job  15.  16  : 
Abominabilis  et  inutilis  liomo  ,  qui  bibit  quasi 
aquam  iniquitatem.  Unde  hebr.  est  T1N  \1PN  is 
aven,  idest,  vir  iniquitatis  ,  vaniiatis,  cupidi- 
tatis,  mendacii,  idoli,  nihili,  laboris,  affiiclio- 
nis ;  Sepluag.  vir  iniquus;  Tigur.  vir  vanns.  Porro 


S.  Thomas  2.  2.  q.  12.  a.  1.  lucc  explicans  de 
apostata  proprie  dicto  :  Apostata ,  inquit ,  dicitur 
virinutilis,  quia  nihil  facere  potest  boni ,  quod 
placeat  Deo,  eo  quod  caret  fide,  sine  qua  im- 
possibile  est  placere  Deo.  Hebr.  6.  Sic  peccator 
et  reprobus  est  vir  inulilis,  quia  frustra  natus 
in  mundo,  frustra  accumulat  opes  ,  honores  , 
filios  ;  frustra  studet,  negotiatur  ,  laborat.  Quid 
enim  sunt  reprobi ,  nisi  folles  et  fomenta  ge- 
hennae  ? 

Secundo,  quod graditur  ore  perverso  ;  Septuag. 
ambulat  in  perversitate  (Symmach.  in  perversi- 
tatibus)  oris  :  quia  e  corde  perverso  perversum 
habet  os,  dum  perversa  ,  id  est  fraudulenla  , 
loquitur,  quibus  alios  decipiat  et  in  fraudem 
deducat  ;  dum  ore  amicitiam  simulat,  corde 
odium  geril.  Rursum  os  peroersumesl  os  procax, 
impudens,  scurrile,  mendax,  elc.  Syvus,  vir 
slultus ,  vir  iniquusoblique  graditur;  R.  Salomon, 
graditur  labiis  distortis ,  idest,  inquit ,  in  alios 
ora  diducit. 

Terlio  ,  quod  annuit  ocuto ;  Sepluag.  innuit 
oculo  ;  Aquila  et  Theodot.  carpit  ocuto. 

Quarto,  quod  terit  pede;  Septuag.  significat 
pede  ;  Symmach.  proterit  pede ;  Pagnin.  loquitur 
pedibus  ;  Vatabl.  indecore  pedes  suos  succutit,  vel 
feriendo  terram,  vel  premcndo  pedem  socii. 
Unde  R.  Salomon  ,  pedibus  calcat  pedem. 

Quinto,  quod  digito  loquitur  ;  Sepluag.  docet 
nutibus  digitorum  ;  Symmach.  digitis  demons- 
trans;  Chald.  indicans  ;  Syrus  ,  annuit  digitis. 

Quaeres:  Quidnam  ,  et  quosnam  iii  gestus  de- 
notant?  Primo,  Vatablus  haec  refert  ad  immo- 
deslos  et  inconditos  gestus  ct  gesliculationes 
impii,  quibus  affectat  gravitatem  et  auctorita- 
tcm,  q.  d.  Homo  vanus,  superbus,  impius  com- 
ponit  oculos  ad  ea  quaedicit,  et  gesliculatione 
quadam  manuum  et  pedum  utitur ,  uli  solent 
pseudoprophelae,  scilicet  componit  sese  totum  , 
fingitvultum,  plodit  pede ,  quasi  auctoritatem 
habens,  etc.  ut  facilius  imponat.  Sic  S.  Hier. 
epist.  ad  Rusticum  taxans  Grunnium ,  id  est  Ruf- 
finum  ,  fastus  :  Cum  mensa  posila,  ait,  librorum 
exposuisset  struem ,  adducto  supercitio ,  contrac- 
tisque  naribus ,  ac  fronte  rugata ,  duobus  digitulis 
concrepabat,  hoc  signo  per  summam  ostentatio- 
nem  ad  audiendum  discipulos  provocans.  EtS.  Ber- 
nard.  tracl.  de  Gradib.  humii. :  Primus ,  inquit, 
superbia?  gradus  est  curiositas.  Hanc  autem  talibus 
indiciis  depreliendes  :  si  videris  monachum ,  de  quo 
prius  bene  confidebas  ,  ubicumque  stat ,  ambulat , 
sedet,  ocutis  incipientemvagari ,  caput  erectum  , 
aures  portare  suspensas,  emotibus  exterioris  ho- 
minis  interioremimmutatumagnoscas.  Virquippe 
perversus  annuit  oculo ,  terit  pede  ,  digito  loqui- 
tur,  et  ex  insotenti  corporis  molu  recens  animx 
morbus  deprehenditur,  quam,  dum  a  sui  circum- 
spectione  torpescit ,  incuria  sui  curiosam  in  alios 
facit. 

Secundo ,  alii  haec  referunt  ad  simulationem 
et  hypocrisin  ,  q.  d.  Impius  ethypocrita  fraudu- 
lenter  agit,  nutuque  oculorum  quasi  annictando 
amicitiam  simulat;  solent  enim  amici  amicis 
oculis  annictare.  Plodit  pede,  ul  similet  se  ad- 
mirari  dicta  et  facta  amici.  Digito  loquitur,  ut 
extento  digito  eamdem  admirationem  simulet , 
ac  interim  corde  machinalur  eidem  malum. 

Tertio,  alii  haec  referunt  ad  irrisionein  ,  q.  d. 
Impius,  ut  quempiam  irrideat,  aliis  annictat 
oculo  ,  quasi  notans  allerius  dicta  factaqueesse 
ridicula  risuque  digna.  Eadem  de  causa  plodit 


COMMENTAItlA  1N  PROVBRBiA  SAI.OMONIS.  Cap.  VI. 
pode,  et  digitum  exlendlt;  quasi  alium  [)<*d«;     teUi  h  Qde  vel  Religiooe 


proterendum,  et  digito  subsannandum  Indicans. 
iluic  simile  est  proverbium  :  Uediunt  osttnden 
digitum,  Ededio  eniin  digilo  porrecto  summum 
contemplum  signiflcabanL  Unde  satyricua  : 

Maii.l.iict  l ,i< | m-ii iii ,  mediumque  oeteuderet  ungucm. 

Sio  Diogenes  apud  Laertium  bospitibus  qui- 
busdam  Demosthenem  videre  cupientibus  , 
non  Indiee  digtto,  sed  modio  porrecto  demon- 
stravlt  ,  dicens  :  ttic  cst  vobis  illc  Athenlenslum 
cancionator,  Simul  signilicans  Dcinostbciiem  ct 
gtoriae  avidum  et  efieminatum. 

Quarto,  aptius  alii  haec  referunt  ad  fraudcs 
otmachinationem  mali,  q.  d.  Improbus,  frau- 
dulentus  et  veteratorj  dum  orc  blando  amice 
cum  quopiam  colloquilur,  qui  corde  machina- 
tur  malum  ,  tunc  simul  per  intervalla  tatenter, 
cum  se  ab  amicovideri  non  pulat,  sociis  et  com- 
plicibus  suis  anuuit,  et ,  ut  Septuag.  annuit 
oculis  ,  signiflcans  quld  facto  sit  opus,  ut  ami- 
cum  frauilulenler  iinpetant ,  eumque  afiligant. 
Eadem  de  causa  ploilit  pede,  el  digito  Ioquiiur, 
signiflcans  sociis,  qui  gestus  ejus  cx  condicto 
intelligunt,  qua  arle et fraude  amicum  circum- 
vcnire  debeant.  Sic  olim  beri,  crepilanlibus  di- 
gitis ,  indicabant  servis  quid  iieri  vcllcnt.  Undc 
illud  Martial.  I.  3.  Epigram.  ftO  : 

Digili crepilantis  signa  novit  eunuchus. 
Muc  spcciat  iliud  Eccl.  27.  25  :  Annuens  oculo  fa- 
bricat  iniqua.  Nictatio  cnim  oculorum,  si  sit 
naturalis ,  signum  est  timiditatis  ,  ait  Plinius  , 
I.  11.  c.  37 ;  siu  autem  sponte  sit  assumptu ,  sig- 
num  est  amoris,  vesainiae,  fraudis,  aclulalionis, 
machinalionis  mali. 

Denique  S.  Isidorus  lib.  1.  Orig.  c.  25  :  Simt , 
ait,  quadam  et  digitorum  notx  ,  sunt  et  oculo- 
rum,  quibus  secum  taciti  proculque  distantes  cot- 
loquuntur.  Sic  mos  est  militaris ,  ut  quoties  con^ 
sentiat  exercitus  ,  quia  voce  non  potest ,  munu 
promittat :  alii  quia  voce  non  possunt ,  gladiorum 
motu  satutant.  Ennius  de  quadam  impudica  : 
Quasi  in  choropila  ludens  dotalhn  (forlc  legendum 
datatim)  dat  sese ,  et  commanem  facit.  Alium  te- 
net,  alii  adnulat,  alibi  manus  est  occupala  ,  alii 
pervetlit  pcdcm,  alii  dat  annulum  spectandum  , 
ct  a  iabrisalium  invocat ,  cum  alio  cantat ,  atta- 
menaliis  datdigito  litteras.  EtSatomon  :  Annuit 
oculo,  terit  pede  ,  digilo  loquitur. 

Sexta  nota  et  vitium  apostatse  ,  id  est  hominis 
improbi  et  belial,  id  est  diabolici,  est  :  Pravo 
corde  machinatur  matum;  hebr.  fabricat  matum  ; 
S.  Epbrcm  iract.  Contra  impudicos  legit,  uti 
Noster  ,  machinatur  malum  :  Sicutenim,  ait , 
ex  latebris  muttiludo  venenatarum  bestiaram  egre- 
ditur ,  sic  ex  corde  simitium  hominum  muttitudo 
pessimarum  cogitalionum  procedit.  Gorenim  ma- 
lilia  depravatum  quid  cogitare,  velle  et  eruc- 
tare  polest,  nisi  mala  prava  et  perversa  ?  sicut 
fons  amarus  non  nisi  amaram  aquam  fundcre 
potens  est.  Unde  Hebr.  sicplanius  habent:  Per- 
versitas  in  corde  ejus  fabricatur  matum  ;  Vatabl. 
Concinnat  malumomni  tempore ;  Sepl\ia%.  Perver- 
sum  cor  architectatur  mata. 

Septima  est  :  Et  oinni  temporejurgia  seminat  ; 
Hebr.  conlenliones  spargit;  Chald.  jurgiajacit  ; 
Syrus  ,  inler  duos  conturbat;  Septuag.  in  omni 
tempore  ,  qui  talis  est ,  turbationes  affert  civitati; 
Vatabl.  immiltit  occasiones  conlentionum. 

Hoc  est  ultimum  et  pessimum,  summeque 
noxium  aposlaLe  viiium,  iu  quocxccllunl  apos- 


1,1 
in  quos  Iiobc  oiun  i.i 


Imprimis  quadrant.  Quanlum  lit  boc  vltium 
quanlaque reip.  nestis  <•*  hoc  locodocetS.  (Jre- 
gor.  8.  parie  Pasior.  admon.  '±'i :  Bectti\%t  qunn 

scminuiilcm  ju/  giu  ttinrc  voluit ,  prius  aposlattim 
iwmintivit ;  quia  nisi  more  stipi -rbicnlis  Angrti  ,  a 
COTUpSCtU  contltlDiis  prius  intus   avtfilOM  mcntis 

caderet,  forat  postmodum  utque  ad  ieniinanda 
jurgia  non  veniret.  Qni  recte  detcribitur ,  quod 

annuit  oculis  ,  digito  toquitur  ,  tcrit  pede,  Intcrmr 
namque  cst  custodia ,  quce  ordinala  scrvat  extcriu.% 
mcmlira.  Oui  crgo  slalummenlis  pcrdidit ,  subse- 
quenter  foras  incoiiitanlia  motionis  /luit  ,  attjuc 
t.i  tcriori  mobilitate  indicat ,  quod  nulla  interius 
radice  subsislat.  Audianl  jurgiorum  scminulores  , 
quod  scriplum  est :  Beati  pacifici ,  quoniam  filii 
Dei  vocabunlur.  Atque  c  diverso  cottigant ,  quia 
si  filii  Dei  vocanlur  qui  pacem  faciunt ,  procul  da- 
bio  Satana  sunt  fltiiqui  confundunt. 

15.  Huic  extemplo  (Syrus,  ideo extempto)  ve- 

ISIET   PEUDITIO   SUA,   ET  SUBITO  CONTERETUR  (  Hebr . 

confringetur) ,  nec  HABBBIT  ULTRA  medicinam.  ] 
Valabl.  Subiloque  sic  conterctur  ,  ut  mederi  nemo 
queat ,  q.  d.  Plaga  ejus  erit  insanabilis  el  im- 
mcdicabilis,  conlcretur  ul  vas  figuli,  quod  rc- 
parari  ncquit,  sed  in  miiuitissimas  partcs  dis- 
silit,  etin  pulvercm  conlundilur. 

Quam  boc  vcrum  sit  docct  expericntia  :  ila 
enim  sncpe  videmus  homines  improbos,  machi- 
nalores  malorum,  et  turbatores  publicae  pacis, 
repenlinis,  inopinatis  et  inevilabilibus  adversi- 
tatibus  obrui,  qime  non  raro  eismorlcm  afferunt 
prsescnlem  et  aeternam  :  justa  enim  et  congrua 
est  pcena  ,  ut  qui  aliorum  pacem  et  amiciliam 
(cujus  lsesio  sacpe  est  irreparabilis)  disciderunl 
ct  lacerarunt  ipsorum  quoque  sanitas  ct  salus 
irreparabilitcr  discindatur  et  lacerelur.  Brevis 
ergo  est  impiorum  vita  et  malilia ,  sin  autem 
quandoque  paulo  prolixior  sit,  ulique  cedit  eis 
ad  poenae  augmentum;  Deus  enim  larditalcm 
supplicii  gravitale  compcnsat.  Adde  Hehr.  axns 
pitom  ,  proprie  significare  inopinalam,  impro- 
visam,  subitaneam  ruinam  :  ut,  cum  in  fiore  ct 
culmine  sunt  bonorum  et  voluptalum,  et  exul- 
tanl  in  rebus  pessimis ,  tunc  subito  ct  impro- 
viso  a  Deo  elidantur  et  confringantur,  ul  illico 
ab  cxtremo  ad  extrcmum  ,  puta  a  summo  gau- 
dio  ad  summum  dolorem  transeant  :  quoe  res 
poenam  et  dolpris  sensum  valde  adauget. 

16,  17 ,  18  et  19.  Sex  sunt  qu.e  odit  Domtnus  , 
et  septimum  detestatur  (Syrus  ,  exsecratur  ) 
anima  ejus  (Hebr.  el  septimum  abominatio  ani- 
mce  ejus);  Oculos  sublimes,  linguam  mendacem, 
manus  effundentes  innoxium  sanguinem  :  COR 
machinans    (Syrus  ,    excogitans)    cogitationes 

PESSIMAS,  PEDES  VELOCES  AD  CURRENDUM  IN  MA- 
LUM,  PROFERENTEM  MENDACIA  TESTEM  FALLACEM  , 
ET  EUM  QUI  SEMINAT    INTER   FRATRES   DISCORDIAS.   ] 

Cum  paulo  antedescripserit  belial,  id  est  apos- 
tatam  ,  ejusque  mores  etscelera,  in  quae  per 
otium  et  desidiam  solent  homines  decidere  ; 
ideoque  eum  graves  clades  ct  exitium  sibi  ac- 
cersere  :  nunc  catalogum  gravissimorum  cri- 
minum  subjicit,  qua?  Deo  summe  exosa  sunt, 
io  quaj  desidia  solet  aposlata  sive  belial,  id  est 
homines  improbos  deducere.  Porro  liacc  cri- 
mina  similia  et  pene  eadem  sunt  cum  ante  re- 
censilis  in  aposlala  v.  12.  Ad  apostatam  enim 
haec  omnia  perlinere  patet,  tum  quia  illi  mox 
haec  subjicit.lumexSeptuag.  qui  ciare  hoec  cum 
eo  connectunt,  eiquc  atlribuunt,  dum   pro  co 


U2 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VI. 


quod  Nosler  et  Hebrsea  habent  :  Sex  sunt  quce 
odit  Dominus,  et  septimumdelestatur  anima  ejus  ; 
ipsi  vertunt,  quoniam  gaudet  (belial,  idest  apos- 
lata,  qui  praecessit)  omnibus  quce  odit  Deus  ;con- 
teretur  autem  propter  immunditiam  animce,  quam 
explicant  per  septem  vitia  quae  sequuntur. 

Idem  colligas  ex  eo  quod  septem  hrcc  vitia  , 
septem  recensitis  in  aposlata  quasi  cx  aequo, 
imo  nonnulla  ad  verbum  respondeant.  Nam  pri- 
mo,  ™oculos  sublimes  respondet  t6  annuit  oculis  ; 
secundo,  tw  linguam  mendacem  respondet  to  gra- 
ditur  ore  perverso;  tertio  ,  vo>  manus  effundentes 
innoxium  sanguinem  respondet  ™  vir  inutilis  , 
Hebr.  IIN  unN  is  aven,  id  est  vir  iniquitatis  ; 
quarto  ,  t-u  cor  macliinans  cogilationes  pessimas 
respondet  t6  corde  machinatur  malum;  quinto, 
t<u  pedes  veloces  ad  currendum  in  malum  respon- 
det  t6  terit  pede ,  ut  currat  ad  malum  ,  proxi- 
mumque  pessumdet  et  proterat ;  sexto,  ™pro- 
ferentem  mendacia  teslem  fallacem  respondet  to 
digito  loquitur ;  dum  digito  indicat  mendacia  , 
fraudes,  insidias;  digito  enim  sociis  insidian- 
tibus  signum  dat  ,  modumque  innuit  sceleris 
exsequendi;  septimo  ™  qui  seminat  inler  fratres 
discordias  respondet  to  et  omni  tempore  jurgia 
seminat.  Igitur  recensethic  Salomon  septem  fla- 
gitia,  in  quae  viri  belial,  sive  apostatre,  id  est, 
hominesinertes  etimprobi,  prolabi  solent,  non 
quidem  simul  in  omnia,  sednuncin  hoc,  nunc 
in  illud,  et  landem  in  omnia. 

Qureritur  quomodo  seminare  inter  fratres  dis- 
ccn-dias  hoc  loco  ponatur  septimum  et  gravissi- 
mum  peccatum ,  de  eoque  dicatur :  Et  sepiimum 
detestatur  anima  ejus,  q.  d.  Septem  jam  recen- 
senda  sunt  ,  quae  Deus  abominatur;  aut,  q.  d. 
Ubi  ad  sex  priora  accedet  septimum  ,  omnia 
rcddet  prorsus  execranda.  Ita  R.  Salomon.  Unde 
Vatabl.  vertit :  Sex  sunl  qucc  odit  Dominus  ;  imo 
septem  sunt  quce  abominatur ;  et  Aquila  ,  Sym- 
mach.  Theodot.  Septem  sunt  abominationes  ani- 
mce  ejus. 

;Verum  hacc  non  satisfaciunt  nostrae  vcrsioni 
Vulgatae  quae  habet  :  Sex  sunt  quce  odit  Domi- 
nus,  et  septimum  detestatur,  id  est  execratur, 
anima  ejus;  plus  enim  est  detestari  vel  execrari 
aliquid,  quam  simpliciter  odisse.  Cum  ergo  Deus 
execretursusurrationemsive  seminationem  dis- 
cordiarum  ,  reliqua  vero  sex  dicatur  tantum 
odisse  ,  sequitur  susurrationem  caeteris  sex  esse 
graviorem  ,  esseque  scelus  gravissimum.  Sic 
oliam  vertit  Tigur.  Hcec  sex  ,  inquit,  odit  Domi- 
nus  ;  seplimum  autem  ex  animo  detestatur.  Saepe 
enim  Hebraei  numerum  cardinalem  accipiunt 
pro  ordinali ,  puta  septem  pro  septimum.  Sic  una 
sabbatorum  vocatur  prima  sabbalorum,  sive  die- 
rum  ,  puta  Dominica ,  prima  dies  septimanae. 
Simiiia  videbimus  c  30.  v.15. 18.  21.  29.  et  Amos 
1.  3.  Huc  alludens  S.  Paulus  Roman.  1.  29.  vo- 
cat  susurrones  Dei  odibites. 

Dico  ergo,  licet  homicidium  per  se  sit  gravius 
susurratione,  quia  haoc  tollit  amiciliam,  illud 
vitam;  lamen  ex  adjunctis  et  effectis  ,  quorum 
susurratio  est  causa  vel  occasio,  ipsa  homicidio 
ct  cacleris  quinquevitiis  hic  recensitis  est  gravior 
Deoque  magis  exosa  et  detestabilis.  Ita  docet  D. 
Thomas  2.  2.  q.  73.  art.  3.  ad  1  et  2.  Ratio  est 
prima,  quia  susurratio  srepe  tollit  fraternum 
amorem  et  charitatem  ,  eamque  quasi  occidit 
ct  interimitinter  fratres.  Gravius  est  autem  adi- 
mere  et  quasi  occidere  charitatem,  quam  vitam 
naturalem  perhomicidium:  charitas  enim  longe 


praestantior  est  vila.  Audi  S.  Greg.  3.  p.  Paslor. 
admon.  1k  :  Omncs,  inquit,  qui  per  discordiam 
separantur ,  aviriditate  dilectionis  arefiunt.  Qui 
etsi  boni  operis  fructus  in  suis  aclionibus  profe- 
runt ,  profecto  nulli  sunt ;  quia  non  ex  unitate 
charitatis  oriuntur.  Ilinc  ergo  perpendant  semi- 
nantes  jurgia  qucim  multipliciter  peccant ,  qui 
dum  unam  nequitiam  perpetrant ,  ab  humanis  cor- 
dibus  cunctas  simul  virtutes  eradicant.  In  uno 
enim  malo  innumera  peragunt;  quia  seminando 
discordiam,  cliarilatem,  quce  nimirum  virtutuni 
omnium  mater  est,exslinguunt.  Quia  autem  nifiil 
pretiosius  est  Deo  virtute  dilectionis ,  nit  est  delee- 
labilius  diaboto  exstinclione  charitatis.  Quisquis 
ergo  seminando  jurgia  ditectionem  proximorum 
perimit,  Iwsli  Dei  familiarius  servit ;  qua  Ut« 
amissa  cecidit  ,  hanc  iste  vulneratis  corclibus 
subtrahens ,  eis  iter  ascensionis  abscidit. 

Secunda,  quia  ex  susurratione  sequuntur  sae- 
pe  caedes,  non  una ,  sed  multee.  Quot  praelia  in- 
ter  reges  et  principes  amicos,  cum  multorum 
millium  strage,  regnorum  et  rerumpubl.  ever- 
sione,  suscitarunt  susurrones  et  eliamnum  sus- 
citant.  Quocirca  S.  Clcmens  epist.  1.  ad  Jaco- 
bum  fralrem  Domini  :  Homicidiorum ,  inquit , 
tria  genera  dicebat  esse  S.  Pelrus  ,  el  pccnam  eo- 
rum  paritem  fore  asserebat.  Sicut  enim  homicidas 
interfectores  fratrum  ,  ita  detraclores  quoque  eo- 
rum,  eosque  odientes  homicidas  esse  manifestabat. 
Et  S.  August.  ut  habetur  11.  q.  3.  c.  Nemo  :  Nemo, 
inquit  ,  peritorum  aut  prudentium  putet  qubd 
minus  pericutum  sit  in  verbis  lingua  menticndo  , 
q uam  manibus sanguinem  fundendo.  Qua  de  causa 
passim  in  Script.  susurronum  et  detractorum 
lingua  comparalur  gladio,  novacuhe  acutae,  ar- 
mis  et  sagittis.  DeniqueS.  Bernardus  ser.  3.  in 
Canl.  Proditores  sunt ,  inquit,  quia  inhoc  Domini 
caslrum  inimicos  ejus  introducere  moliuntur,  qua- 
les  sunt  utique  detractores  Deo  odibiles ,  qui  dis- 
cordias  seminant ,  nutriunt  scandata  inter  fratres. 

Tertia.  quia  ex  susurratione  oriunlur  plurima 
peccata,  puta  odia,  calumnire,  lites,  rixae,  cae- 
des,rapinae,  incendia,  vastationes  urbium  et 
regnorum  ,  milleque  alia  scelera.  Unde  Eccles. 
cap.  28.  15  :  Susurro  ,  inquit ,  et  bilinguis  male- 
dictus  ;  muttos  enim  turbabit  pacem  habentes.  Lin- 
gua  tertiamuttos  commovit ,  et  dispersit  illos  de 
gente  in  gentem.  Civitates  muratas  divitum  des- 
truxit ,  et  domos  magnatorum  effodit  ;  virtutes  po- 
pulorum  concidit ,  et  gentes  fortes  dissolvit ,  etc. 
Vide  ibi  dicta. 

Quarta  ,  quia  susurralio  per  se  evertit  civita- 
tem,  remp.,  collegium ,  monasterium,  ordinem. 
Tollitenim  unioucm  civium,  Religiosorum,  do- 
mesticorum,  etc,  ac  civitatem  ordinemque  la- 
cerat  et  discendil.Facit  enim  schisma,id  est  scis- 
sionem  reip.  Legimus  schismata  Ecclesiae,  ac 
vidimus  quot  quantasque  cladcs  pepererint;  in- 
deque  didicimus  nullam  majorem  esse  Ecclesiao 
pestem  quam  schisma  ,  quia  ipsum  solum  totam 
Ecclesiamdilacerat,  et  quantum  est  in  se,  aver- 
tit.  Facit  enim  ut  una  pars  in  aliam  insurgat, 
cum  eaqueconfligat,  itaque  mutuis  odiisetgla- 
diis  sese  invicem  conficiant.  Vide  S.  Cypr.  lib.  ,1. 
epist.  6.  ad  Magnum,  perstringentem  schisma 
Novatiani ,  et  epist.  8.  ad  plebem.  Vide  ea  qua: 
dixi  in  epist.  S.  Judae  v.  19. 

Denique  S.  Thom.  2.  2.  q.  lk.  a.  2.  in  corp. 
Susurratio,  inqnit,  majus  est  peccatum  quam  de- 
tractio  ,  etiam  quam  contumelia  ;  quia  amieus 
(quem  aufert  susurro)  est  melior  quam  honor  , 


C(>M\IE\TAMA  IN  PROVl 
ct  amari  quam  honorari ,  uli  S.  Slliic,  c.  S.  Phito- 
sophus  (licit.  l.i  iu  reapooa,  ;ul  3  :  Hocptccatam 

(susurralionis)  inquil,  ma.iimc  contra  l><  itm  cst, 
quia  Diits  tUktCtio  cst  ,   ttt  (licitar  1.  Joan.  l\ ;  cl 

propttr  hoc  dicitur  Prootrb,  <•:  Jas  $unt  qua  odit 

Dominns  ,  ct  stptimum  tl<l<  slatur  utiima  cjus  ,•  <  t 
hoc  scptimttm  ponit  cum  ,  <iui  scmiuat  intcr  fra- 
trcs  Uiscordius.  Sic  ct  Hugo,  Dionys.  Janscn. 
•  '(  alii. 

Appositfl  obsenal  Janscn.  quod  in  liiscc  iep- 
tem  ritiii  priora  quinque  reieruntur  tanquam 
vltia  parliculariuin  partium  hoininis,  incipicndo 
aboculis,  qui  in  suprcnia  lioniinis  parle  collo- 
cantur,  ct  deinde  procedendo  secundum  ordi- 
nem  quem  babent  p&rtei  in  cOrpore  lmmano 
usque  ad  pedei  ;  duo  vcro  reliqua  vitia  reforun- 
turlanquam  porsonariun  vilia,  non  autcm  par- 
tium  bominis.  El  videri  polest  quinque  illa  vi- 
lia,  qiuo  parlibus  corporis  tribuit,  considcrasso 
lanquain  pcr  quae  a  partibus  suis  viliclur  cl  he- 
datur  lotus  lionio  ;  duo  vcro  rcliqua  ,  quae  per- 
sonariun  sunt,  tanquam  pcr  qiuc  laedatur,  com- 
munitas  ct  respublica,  cujus  pcrsonaj  illae  sunt 
partcs.  Multum  cnim  communitatcm  laedunttes- 
tis  fallax,  qui  judiciuui  corrumpit,  judiccmque 
inique  judieaic  facil  cum  oppressione  innocen- 
tium  ;  cl  qui  scniinat  discordias  inter  cos,  quos 
maximc  convcnicbat  esse  concordcs. 

Jam  primum  intcr  septem  scelera  Deo  pra3 
caelcris  exosa,  rcccnscl  oculos  sublimes ;  Vatabl. 
clatos ;  Syrus,  supcrbos  ;  per  quosprimo,  aliqui 
accipiunt  iinpudenliam  el  luxuriam.  Nam-,  ut 
ait  Ecclcsiast.  cap.  26.  12:  Fornicalio  mulieris  in 
cxtoUcnlia  oculorum.  Unde  R.  Levi  accipit  <?o.s , 
iftu  perfricla  fronte  oculos  superbe  attoltunt.  Ad- 
ditque  ;  Becensct  Salomon  singtda  membra  ex  or- 
dine ;  ordilur  a  sublimiori ,  ct  desinit  in  infirrnum. 

Secundo,  alii  passim  accipiunt  superbiam  et 
1'astum,  indeque  aliorum  contemptum  et  dcs- 
pectum  ;  supcrbus  enim  clatos  babet  oculos  , 
iisque  quasi  ex  alto  dcspicit  et  vilipendit  alios, 
quasi  se  longe  inferiores,  vileset  abjcctos.  Unde 
Septuag.  verlunt,  ocutus  conlumeliosi ,■  vel ,  ut 
Lucifer  Calar.  Apol.  pro  S.  Atlianas.  legit,  oculus 
contumeliosus.  Despicere  enim  est  ex  allo  deor- 
suin  aspicere ,  et  quasi  sub  se  posita  spernere. 
Ita  Beda,  llugo ,  Lyran.  Jansen.  Cajct.  quin  et 
S.  Hier.  in  cap.  2.  Nahum  :  Ut  aulem  sciamus , 
inquit,  quomodo  injuria  oculis  fiat,  Salomon  testis 
cst  dicens  :  Oculus  contumeliosus  ,  lingua  iniqua. 
Fastus  enim,  aeque  ac  contumelia,  maxime  se 
prodit  in  oculis  elatis  et  despicientibus.  Hinc 
orat  Ecclesiast.  cap.  23.  5  :  Extollentiam  oculo- 
rum,  inquit ,  ne  dederis  milu.  Et  Job  cap.  Ul.  25. 
de  diabolo  sub  figura  levialhan  ,  id  est  celi,  ait : 
Omne  sublime  videt,  ipse  est  rex  super  universos 
lilios  superbio2.  Et  Isaias  c.  2.  H  :  Oculi  sublimes 
kominis  humitiati  sunt.  Et  c.  5.  15:  Humitiabilur 
vir  ,  et  oculi  sublimium  deprimenlur. 

Secundum  vitium  Deo  exosum  assignat  lin- 
guammendaccm,'u\  est  fallacem,  ut  verlil  Pa- 
gnin.  Septuag.  verlunt,  lingua  injusla;  S.  Hie- 
ron.  Apocal  2.  conlra  Ruffin.  lcgit,  lingua  ini- 
qui.  Triplex  enim  estmendacium  ,  scilicet  otio- 
sum,  jocosum  et  perniciosum ;  lcrtium  solum 
esl  peccatum  mortiferum  Deoque  exosum,  reli- 
qua  duo  venialia  sunt.  Loquilur  ergo  hic  de 
mendacio  pernicioso  ,  ail  R.  Levi ,  quod  Deo  et 
hominibus  valde  cst  invisum;  lum  quia  direcle 
adversatur  Dei  vcrilati  et  fidelilati ;  tum  quia 
injurium  cst  proximo,    lliquo  grave  damnum 


IIBIA  S.M.OMONIS.  Cap.  VI.  143 

jrijusic  infcrl  ;  tuni  (|iiia  cviMtil  oinnia  honiinuui 
oommercia,  centractui  el  looletitei,  ideoque 
totl  reipubl.  eit  cxitialc.  Quli  enim  contractum 
iucat ,   oegotietur,  tractet  oum  eo  «i n i  menti- 

tur  ct  fallit ;  (|iii  quod  dicil .  non  praitai ;  qui 

promittit,  ncc  facil  '.'  lingui  cniin  homiiii  dala 
csl  I u iii  ad  Dcuin  laudaiiduni ,  tiim  ad  vilaui 
locialcm  ,  ut  quiique  <piod  corde  concipit,  hoo 
ore  aliii  enuoliet,  itaque  contraclui,  foedera, 

connubia,  ctc,  meat.  Quod  si  id  non  fac.il,  s«d 
fraudulcntcr  aliud  dicil  Ore  ,  aliud  scrvat  in 
oorde ;  hio  lingua  iuq  abulitur  ad  noxam  proxi- 
mi,  ct  quanlum  in  seest,  omnem  civilcm  oon- 
versalioncin  everlit. 

Sic  mcnducium  in  Script.  sa^pe  siunilur  pro 
fraude,  fallacia  ,  injuslitia,  ut  Osee  U.  2:  Male- 
diclum  ,  cl  mcndacium  ,  ct  fttrlum  ,  ct  adtdlcrium 
inttiidavcrunt,  et  sanguis  sunguinem  teligit.  Kl  c. 
7.  1  :  Iievelata  cst  ituquilas  Ephraim ,  et  matitia 
Samarice,  qtiia  opcrali  sunt  mcndaciutn ;  ct  fur 
ingrcssus  esl  spolians,  latrunculus  foris.  Et  Apoc. 
22.  15  :  Foris  cuncs ,  ct  venefici,  et  impudici ,  et 
homicidiu ,  et  idolis  servientes ,  et  omnisqui  amut 
et  fucit  mendticium.  Et  c.  21.  27  :  I\on  inlrabit  in 
eam  (Jerusalem  coeleslem  )  aliquod  coinquina- 
lum ,  aut  abominationem  faciens  et  mendacium. 

Tertium  assignat  manus  effundentes  sunguinem 
innoxium;  Hebr,  1DJ  nalci,  id  est,  innoccnlis; 
Sepluag.  sanguinem  justum.  Homicidium  enim 
siirnmum  est  scelus  secundae  tabulae  spcclantis 
proximum  ;  aufert  enim  vilam  homini  ,  quse 
longe  praesiat  fama,  uxore,  opibus  caelorisquc 
ejus  bonis.  Unde  in  Script.  effusio  sanguinis  per 
antonomasiam  et  catachresin  significat  quodli- 
bcl  6cclus  cnorme.  Vide  dicta  Genes.  9.  6. 

Mystice  Basil.  in  Calena  Gracc.  Hominis  flagi- 
tiosi  oculus ,  ait,  et  Ungua  injusla  ,  el  externas 
hominis  parles,  qu&  ordine  hic  exponantur  ,  sig- 
nificant  vires  anima? ;  ha?  enim  per  corporis  mem- 
bra  ad  malum  feruntur.  Nam  quod  in  corpore  est 
oculus ,  et  tingua  et  manus  ;  hoc  in  anima  sunt 
ralio ,  appelilus  et  judicium.  Inler  cateros  aulem 
illi  effandunt  sanguinem  justum  ,  qui  focdis  operi- 
bus  conlaminati  sanguinem  Domini  bibunt. 

Quartum  assignat  cor  machinans  cogilationes 
pcssimas;  Hebr.  cor  fabricans  cogitationes  iniqui- 
tatis  ;  tum  cujuslibet,  lum  praesertim  ejus  quae 
injuria  esl  proximo,  qua  scilicct  quis  machina- 
tur  proximo  eripere  fortunas,  famam,  dignita- 
tem,  vilam,  etc;  omnia  enim  haec  septem  vitia 
speclant  noxam  proximi.  Nolat  apposile  Jansen. 
cor  machinans  mala  medio  loco  poni,  id  cst, 
quartum  inter  seplem  vilia  ;  quia  cor  caetcro- 
rum  est  fons  et  scaturigo.  Idem  notat  Polychr. 
in  Catena  Gr;ecor.  qui  ct  addit  daemonem  ob- 
servare  externos  corporis  motus  ,  ut  ex  illis  in- 
ternos  cordis  affectus  rimelur  et  deprehendat. 
Porro  recte  dicitur,  cor  fabricans ;  quia  sicut 
faber  fabricat  domum  ,  unum  lalerem  alteri , 
unam  trabem  alleri,  unum  parietem  alteri  juo- 
gcndoetsuperaedificando,  nuncrecla,  nuncobli- 
que,  nunc  angulariler,  nunc  transversim,  elc. 
sic  pariler  cor  quod  machinatur  alteri  malum, 
unain  fraudem  alleri,  unam  calumniam  alleri, 
unam  ralionem  alteri  innectit  et  impleclil  , 
nunc  directe  ,  nunc  indirecte,  elc,  ut  suam 
mali  fabricam  exslruat  et  perficiat. 

Quintum  assignat  pedes  veloces  ad  currendum 
in  malum  ;  Sepluag.  pedes  festinantes  ad  mcde  fa- 
ciendum.  Velocilas  baec  notal  inexplebilem  sce- 
leris  aviditaiem  ,  ct  dcsliuatum  studium.  Nam 


m 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  Vf. 


ex  subilacholera,  vel  casu  sanguinem  fundere, 
non  ila  grave  est;  at  destinato  studio,  el  quasi 
siti  sanguinis,  eum  lanta  alacritatc  fundere  gra- 
ve  est,  et  Deo  abominabile ;  sceleralis  enim  pru- 
riunl  pedes  ad  currendum,  et  maniis  ad  infli- 
gendum  vulnera.  Alludit  ad  illud  psal.  13  :  Velo- 
ces  pedes  eorum  ad  effundendum  sanguinem. 

Sextum  assignat  proferentem  mendacia  lestem 
fallacem;  Hebr.  efflabit ,  conflabit,  inflabit  men- 
dacia  testis  falsitalis.  Inflabit.  Sicut  enim  bullae 
flatu  puerorum  inflantur,  sic  et  mendacia  fiatu 
oris  impiorum,  qui  plusquam  pueri  sunt;  ac 
sicut  bullae ,  sic  et  mendacia  vacua  et  inania 
sunt.  Rursum  sicut  tubicen  magno  conatu  et 
spiritu  inilat  tubam  praelii ;  sic  impii  inflant  tu- 
bam  mendacii;  vim  enim  ingentem  sibi  infe- 
runt ,  utcontra  conscientiam,  verilatem  et  fa- 
mam  mendax  etfalsum  testimonium  proferant. 
Unde  Seneca  :  Mendacia  proferentes  ,  inquil , 
strangulari  solent ,  et  per  singulaverba  hxsilare. 
Ita  videmus  testes  mendaces,  dum  testimonium 
falsum  coram  judice  proferunt,  expallescere, 
titubare,  tremere,  ut  vix  effari  queant,  ac  in- 
genti  oris,  vultus  ,  totiusque  corporis  confu- 
sione  prodere  internum  cordis  sui  scelus,  oris- 
que  fallaciam.  Conflabil,  quia  sicut  faber  vitra- 
rius  ingenti  oris  flatu  conflat  vilrum:  sic  testis 
mendax  eodem  conflat  calumniam  et  menda- 
cium,  quod  fragile  estut  vitrum,  ac  instar  vitri 
elucescente  veritate  frangitur  et  rumpitur.  Ef- 
flabit,  quia  sicut  fornax  accensa  efflat  scintillas, 
quae  saepe  segetes ,  imo  domos  succendunt;  sic 
mendax  efflat  falsa  testimonia,  quee  instar  ignis 
homines,  familias,  civitates  et  regna  accendunt 
'et  perdunt.  Hoc  proprie  significat  Hebr.  rPS1  ia- 
phiach.  UndeniS  piach  vocatur  favilla,  quce  facili 
flatu  excitatur,  et  e  fornace  efflatur;  et  an9 
pecham  vocatur  carbo  ,  qui  flalu  accenditur  et 
ignescit.  Unde  Septuag.  verlunt,  exxatst  <p^3r, 
pxpTvp  aotxos  ,  quod  Complut.  vertunt,  exurit 
mendacem  testis  injustus ;  quia  videlicet  testis 
injustus  mendacem  actorem  suo  mendaci  testi- 
monio  roborans,  excitat  et  accendit  ad  prose- 
quendam  causam  et  litem  injustam  ,  qua  com- 
burat  et  perdat  innocentem.  Auctor  Catenae 
Graec.  to  ifsu&v]  sumit  passive,  nempe  pro  eo  qui 
mendaciis  impetilur  et  oneratur,  non  pro  men- 


dace  qui  impetit  et  onerat.  Mendax  enim  eum  , 
quem  impelit  calumniis.,  exurit,  id  est  affiigit, 
cruciat  et  perdit.  Melius  to  ifu«Svi  accipias  non 
ut  masculinum,  sed  ut  neutrum  significans  men- 
dacia,  non  mendacem.  Unde  Romani  et  alii  ver- 
lunt,  accendit  falsa  testis  injustus,  q.  d.  Testis 
falsus  excitat  mendacia  ,  struitque  falsa  lesti- 
monia,  quibus  accendantur  et  perdantur  inno- 
centes.  Falsum  enim  testimonium  est  quasi  ig- 
nis  suscitatus  flabello  linguae  testis  mendacis  , 
qui  innocentes  afflat  et  exurit ,  ut  condemnen- 
tur  a  judice,  perdantque  opes  suas,  quin  et  fa- 
mam  soepe  ac  vitam.  Imo  testis  fallax  et  mendax 
est  quasi  fornax  ,  quae  jugiter  exhalat  favillas  et 
scintillas  mendaciorum,  fraudum,  calumnia- 
rum ,  etc. 

Septimum  assignat  eum  qui  seminat  inler  fra- 
tres  discordias  ;  Septuag.  xptist,- ,  id  est,  judicia 
immittit  in  medio  fratrum.  Hebr.  enim  n^"T2 
medanim  derivatum  a  m  dun  ,  Id  est  judicare, 
liligare  ,  contendere  ,  significat  judicia  ,  con- 
tentiones  ,  lites  ,  rixas.  Unde  [Scholiast.  y.picm 
vertit,  avrtScxta;,  id  est  lites  ,  jurgia,  discordias. 
lidem  Septuag.  versu  lk  :  Medanim  derivantes  k 
WVD  medina  ,  id  est  regio  ,  provincia  ,  sive 
colonia  juri  acjudiciis  alicujus  regni  vel  reip. 
subjecta  ,  vertunt  :  Qui  civitatibus  affert  dissi- 
dia  ,  vel  turbationes  ;  ut  ponat  yzben ,  id  est 
inter ,  vel  inlerslitium  et  dissidium  inter  fratres. 

Quantum  sit  hoc  malum  dixi  v.  Ih  el  16.  Sic 
et  Amos  cap.  9.  excidium  intentat  Tyriis  ,  quod 
non  sint  recordati  fozderis  fratrum  ;  quod  scili- 
cet  Idumoeos  ex  Esau  prognatos ,  ideoque  fra- 
tres  Jacobi  et  Judacorum  ,  suscitarint  ad  bellum 
Judaeis  inferendum ,  uli  exponit  Vatabl.  Et  v.  11. 
idem  intentat  Idumseis  eamdem  ob  causam. 
Vide  ibi  dicta. 

Praeclare  S.  Cyrillus  Hieros.  catechesi  15  : 
Fraternum  ,  inquit ,  odium  locum  dabit  Anti- 
christo.  Pi'ceparat  diabolus  schismata  populorum  , 
ut  tanto  facilius  hostis  recipiatur.  Sicut  enim  fra- 
terna  charitas  domum  prneparat  toti  S.  Trini- 
tati ,  juxta  illud  Joan.  \h  :  Ad  illum  veniemus ,  ei 
mansionem  apud  eum  faciemus,  ita  diabolo  et 
Antichristonihilaptiorenipraeparatlocumquam 
odium,  lites  ,  schismata  ,  ac  proesertim  semi- 
nalores  eorumdem. 


SECUNDA  PARS  CAPITIS. 


DE   CUSTODIA  LEGIS,    ET  FUGA  MERETRICIS. 


20.  CONSERVA  ,  FILI  MI  ,  PR^CEPTA  PATRIS  TUI  , 
ET  NE  DIMITTAS  LEGEM  MATRIS  TILE.  ]  SeptUag.  :  Et 

ne  expellas  jura  matris  tua  ;  Syrus  et  Chald.  : 
TVe  aberres  d  lege  matris  tux.  Redit  de  more  ad 
inculcandam  custodiam  disciplinae  et  legis  di- 
vinae  ,  quam  ipse  quasi  pater  filiis  inculcavit , 
singulique  patres  et  matres  probae  filiis  incul- 
care  debent  et  solent.  Quare  cum  haec  sententia 
eadem  sitcumilla  cap.  1.  v.  8,  ibiquesit  expli- 
cata  ,  hic  plura  non  addam. 

Quantum  vero  valeat  in  filiis  institutio  paren- 
tum  ,  liquel  hodie  in  Japonia  ,  ubi  parentes 
Christiani  parvulos  ita  efformant  ut  ambiant 
martyrium  ;  quare  pueri  laeti  etalacres  carni- 
iicibus  jugulandosultroseofferunt,  ac  virosvir- 


tute  superant.  Patheticum  est  quod  narrat  Victor 
Ulticens.  lib.  2.  de  Wandal.  persecut.  de  matre 
flliolum  incitante  et  protrahente  ,  ut  Confesso- 
ribus  damnatis  ad  exilium  comitem  passionis 
et  martyrii  se  adderet  ;  sic  enim  eum  compel- 
labat  ,  imo  compellebat  :  Curre  ,  Domine  mi , 
vides  universos  sanctos  ,  quomodo  pergunt  et 
festinant  hilares  ad  coronas  ?  Quam  nos  cum  in- 
creparemus ,  quod  imporluna  videretur  ,  aut  viris 
pro  sexu  jungi ,  aut  exercitui  Christi  sociari , 
respondit :  Benedicite  et  orate  pro  me  ,  et  pro  islo 
nepote  parvulo  meo;  quia,  etsi  peccatrix  ,  filia 
sum  quondam  Zuritanas  civitatis  Episcopi.  Cuinos: 
Et  quare  ita  abjecte  ambulas  ,  et  qua  ratione  de 
tam  longo  itinere  ,   huc  pergere  demonstrwis  ? 


commi;m.\i;i\  in  prove 

QlUB  rrspondil  :  Ctltn  tlOC  SSTVO  Vt  HfO  pOJfWilO  utt 
exiiium  pergo  ,  m  invtnitU  cum  soiutn  inimicus  , 

t  l  uviu  ctrtlutis  rttt>ccl  ud  morltin.  Atllurc  vcrini 
rc/ilcli,  itihil  t  lict  rc  rttlitimits  itisitt'.  volunlus  jit  rct 
Dti.  ldcin  ViclOr.  I.o.  narral  duodceiin  pucros, 
iu  lidc  orlbodoxa  el  piciatc  probe  a  parenjibus 

cducalos  .  Arianis  inira  con.siaiilia  rcslilissc  ■ 
Indignantur  ,   inquit ,   ob  koc  grwiler  Arianl  t 

<t  sc  sit/it  rtttos  d  pttcris  ( rttlicsruitt.  I  ndc  uccensi 
subdi  fustibus  jubcnt  ,  quosjum  antc  paucissimos 
tlics  curtis  vcrbcrtbtis  dissii>uvcruut.  Imfirimunlur 
cutncrtlms  vulncrtt  ,  et  rursum  pcena  rcstaurula 
t  rudcscit.  Factum  est,  Domlno  confbrlante t  ut  nec 
uttis  minor  deflceret  in  dolorc ,  ct  magis  animus 
cresceret  roboratus  in  flde.  Quos  nunc  Carthago 
miro  colit  u/]'crtu,  ct  quasi  duodecim  Apostolorum 
chorum  conspicit  puerorum.  Unu  dcgunt  ,  simul 
vescuntur  ,  paritcr  psallunt  ,  simut  in  Domino 
gtoriantur.  Et  snb  finem  libri  Maxhnnm  puerum 
itacelebrat  :  Vnum  tamenvehementi  conatu  ,  qtti 
inter  eos  infuntulus  videbatar ,  nomine  Maximum, 
cttpicbunt  auctores  malorum  uSanclorum  consor- 
tio  scparare t  dicentes  :  Infantule,  qttid  festinas  ad 
mortem?  dimitte  eos  ,  insaniunt ,  et  attdi  consi- 
Itum  nostrum  ,  ttt  possis  invenire  vita?  remeditun  , 
e.l  lanti  regis  adire  putatittm.  Tunc  ille  celale  qtti- 
dcm  pttcrili  ,  senili  tamen  maturilate  clamabat : 
Mcmo  mc  separat  d  sancto  Patrc  meo  Liberato 
Abbate ,  et  fratribus  meis  qtti  me  in  monasterio 
nutrierunl.  Cttm  ipsis  sum  in  timore  Dei  conver- 
sattts  ,  cum  ipsis  desidero  passionem  sttscipere  , 
cum  quibas  crcdo  me  et  futuram  gloriam  invenire. 
i\'olite  pulure  quia  potestis  sedttcere  pueritiam 
meam.  Simul  nos  Domintts  septem  voluit  congre- 
gare ,  dignabitur  omnes  uno  marlyrio  coronare. 
Quomodo  ncmo  perire  pottiit  de  septenario  illo  nu- 
mero  fclicium  Machabazorum  ,  ita  etiam  seplentts 
noslra?  congrcgationis  numerus  nullum  inveniet 
detrimentum.  Deniqnesicut  Salome,  maler  sep- 
tem  Machabeeorum,  eosenulrivit  et  erudivii  ad 
taniam  in  tormentis  fortitudinem  ;  sic  pariter 
S.  Symphorosa  septem  filios  ,  ac  S.  Felicitas  to- 
tidem  suos  educavit  ad  lauream  martyrii,  quo- 
rum  triumphos  quotannis  celebrat  Ecclesia. 

21.  Liga  (  Syrus,  flrmiter  ftge ;  R.  Salomon  , 
circumtiga  )  ea  in  corde  tuo  jugiter  ,  et  cir- 
cumda  GOTTURiTUO.  ]  Septuag.  Liga  ea  sttper  ani- 
mum  tttam  scmper  ,  et  qttasi  torquem  circumda 
(  Symmach.  stringe  )  circa  collum  tuum;  Chald. 
AUiga  eacoUo  tuo.  Vatablus  exponit ,  q.  d.  Sint 
semper  in  corde  tuo  et  in  ore  tuo  ,  quod  per 
gttttur  intelligitur  ;  scilicet  semper  corde  ea 
rumina  ,  et  ore  ea  proloquere  ,  ut  aliis  aeque  ac 
tibi  ea  commendes  et  inculces.  Alii ,  q.  d.  ln- 
scribe  ,  vel  notis  brevibus  insculpe  ea  in  bulla 
appensa  super  cor  tuum  ,  ut  ea  jugiter  cordi  et 
oculis  tuis  obversentur.  Similiter  inscribe  ea  in 
fi.mbriis  colli  tui ,  vel  in  torque  qui  ex  collo  tuo 
dependet.  Aut  sint  tibi  pro  bulla  cordis  tui ,  et 
pro  torque  colli  tui  ,  hoc  est  ,  summe  sint  tibi 
cordi  et  cura.  Hsec  sententia  pari  modo  quo 
prior  ,  eadem  est  cum  illa  cap.  3  :  Circumda  eas 
gutlttri  ttto  ,  et  describe  in  tabulis  cordis  tui.  Vide 
ibi  dicla. 

22.  CUM  AMBULAVERIS  ,  GRADIANTUR  TECUM  :  CUM 
DORMIERIS  ,  CUSTODIANTTE,  ET  EVIGILANS  LOQUERE 

cum  eis.  ]  Tria  hic  tempora  memorandte  disci- 
pliuae  et  legis  commendat ,  quae  csetera  omnia 
complectuntur,  nimirum  primo  ,  tempus  am- 
bulandi  ,  quo  totum  diem  complectitur ;  dies 
emm  est  tempus  ambulandi  el  negotiandi ;  se- 

CORNEL.    \   LAPIDE.      TOM.    III. 


[\BIA  SALOMOMS.  Cip.  VI.  1  i  . 

ciiikIo  ,    tcinpus  (lormilionis  .    puta    nOCtODQ 

tcriio  ,  icmpiis  evigilandl ,  puto  mtne  ijuo  iii 
nilicai.  ea  pcr  dicin  ita  jugiter  eue  uiciiic  «rol 

\(  nda  ,  iil  eidcin  noclti  dorinicnli  per  sitnniiiiiii 
rcciirraul  ,  tW  iisque  Munnicliir  ,    ac  niaiic  evi 
gilanti  primo  ie»e  objlciant.  De  primo  ait :  Cum 

iiiiihitluvcris  ,   xrutltunlur  tccttm.  llchr.   csi  "m" 
tancltc  ,    quod  lani  csl  sccniKhe  ,  quam  lerli 
pcrsonce.  iindc  tani  vcrias ,  deduc  tecum  legein 
ipiani  ,  ifisa  ( lex )  dcducat  le ,  nli  verlinii  Aqui 
la  ,  Syniinach.  Tbeodot.  ct  Cbald.  Utrumque 
eodcin  rcdit  ,    el  Utrumque  signilicavit   \oslcr 
vcrtens  :  Gradianlttr.tccum ;  ita  scilicet,  ut  m  (  , 
icciun  adducas  ,  et  ipsa  vicissini  deducant  i> 
recta  virtutis  via  ,  necubi  impingas  vcl  cespi- 
tes.  Syrus  :  Tibi  ea  adstare    curato ,  tecumque 
sint. 

De  secundo  ail:  Cum  dormicris,  custodiant  le  ; 
Hebr.  :  Cuslodiant  superte ;  Valabl.  utsupcr  dor- 
mientem  excubent ;  Syrus  :  Cttstodi  ea,  ut  custo- 
diant  te ;  q.  d.  Ale  et  fove  per  diem  meinoriain 
legis  ,  ut  ipsa  noctu  tc  dormienlem  custodiat 
ab  omni  illusione  et  insidiis  dajmonum  ,  aequi 
ac  hominum  ;  si  cnim  per  diem  illi  studueris  , 
ipsa  vicissim  noctu  inslar  excubitoris  excubabir. 
et  custodiet  te  ;  perinde  ac  famuli  ct  mililes  , 
quos  princeps  alit  per  dicm  ,  noctu  pro  eodem 
vigilant  et  excubant  ,  eumque  securum  red- 
dunt,  ut  tuto  quiescere  et  dormirc  queat. 

Moraliter  hic  disce  optimum  remedium  con- 
tra  nocturnasillusionesessesanctascogitalioues 
etoraliones,  utquis  iturus  cnbitum  illas  animo 
verset,  illisque  indormiat ;  illae  enim  quasi  vi- 
giles  sepiunt  implentque  menlem  ,  ne  sopita 
diabolicis  illusionibus  pateat.  Hoc  remedium 
suggcrit  S.  Bernardus  tract.  de  Vita  solitaria. 

De  tertio  ait :  Evigilans  loquere  cumeis  ;  Hebr. : 
Cttm  evigilaveris  ,  ipsa  (  lex  )  te  alloquatur.  Sic 
et  Septuag.  Syrus  vero  :  Et  quando  excitatus  fuc- 
ris  ,  hxc  tibi  sint  meditatio  ;  Chald.  Si  evigila- 
veris  ,  ipsasint  locutio  tua.  Significat  ila  assidue 
mente  revolvendam  esse  legem  ,  ut  ipsa  et  dor- 
mienli  et  evigilanli  prima  occurrat ;  ex  primor- 
diis  enim  cogitationum  mane  pendcnl  et  deri- 
vantur  cogitationes  totius  diei.  Unde  diabolus 
id  sciens  evigilanti  conatur  objicere  primo  co- 
gitationes  fcedas  ,  mundanas  et  vanas  ,  uti  ec 
Climacho  superius  dixi ;  vide  eldicta  Deuter.  6. 
v.  8.  Sensus  ergoomnium  est,  q.  d.  Ambulans , 
sedens  ,  cubans  ,  surgens  ,  aut  aliud  quidvis 
agens  ,  semper  legem  Dei  animo  pertractes  , 
assiduoque  in  illa  medilare.  Ita  Polychron.  in 
Catena  Graec. :  Sensus  ,  inquit ,  est ,  qttandociim- 
qtte  aliquid  meditaberis  ,  attt  loqtteris ,  aut  opera- 
beris  ;  omnia  semper  secundiim  legem  a  Christo 
prxfinitam  facito  et  operare.  Ambulationis  enim 
vox  horttm  omnium  vim  et  rationem  in  se  con- 
tinet.  Qui  enim  Legis  mysteria  studiose  rimalur  3 
universam  legem  lumen  quoddam  esse  deprehendit. 
Est  prosopopceia  ;  nam  sapientia  ,  sive  disci- 
plina  et  lex,  inducitur  ut  persona  sui  studio- 
sum  comitans  ,  deducens  ,  protegens  ,  viam 
praelucens  ,  deque  omnjbus  admonens  et  prae- 
monens. 

Anagog.  Beda  et  R.  Salomon:  Cum  ambula- 
veris  ,  inquit  ,  id  est  cum  vitam  deges ,  lex 
tecum  gradietur,  id  est  tecum  assuescet,  teque 
deducet ;  cum  dormieris ,  id  est ,  cum  in  sc- 
pulcro  recondilus  fueris  ,  custodiet  te  ;  cum 
expergefactus  fueris  ,  te  alloquetur  ,  id  est  , 
quando  mortui  ad  vitam  revocabuntur  ,  ut  ju- 

10 


m 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VI. 


id 


dicium  subeant ,   sacra  lex  te  alloquelur 
est,  patrocinium  tuum  suscipiet. 

Deuique  huic  sententiae  similis  est  illa  c.  3. 
21  :  Cuslodl  legem  ,  etc. ,  tunc  ambulabis  (idu- 
cialiter  in  via  tua  ,  et  pes  tuus  non  impinget  ;  si 
dormieris  ,  non  timebis.  Vide  ibi  dicta. 

23.    QUIA  MANDATUM  LUCERNA  EST  ,    EX  LEX  LUX  , 

et  via  vit^  increpatio  DisciPLWiz.  ]  Septuag.  : 
Quia  iucema  mandalum  legis  ,  et  lumen  vice 
vita? ,  et  eorreptio  et  disciplina  ;  Aquila  ,  Sym- 
mach.  et  Theodol.  increpaliones  disciplinte ;  Sy- 
rus  ,  increpalio  et  eruditio.  Dat  causam  curlam 
sludiose  amplectenda  sit  lex  et  disciplina  ,  cur- 
que  eam  ita  commendet  et  inculcet  ,  nimirum 
eo  quod  ipsa  sit  lucerna  praeiens  ,  illuminans  et 
dirigens  omnes  actus  noslros  ad  virtutem  et  fe- 
licitalem.  Quare  cadem  est  lux  pellens  igno- 
ranliae  tenebras  ,  et  demonslrans  quid  facien- 
dumsit,  sicut  lux  demonslrat  qua  sit  eundum, 
juxta  illud  psahni  18.  9  :  Vrceceptum  Domini  luci- 
dum  ,  illuminans  oculos.  Nec  lanlum  lux  est  , 
sed  et  via  vitce ,  id  est  via  ad  vitam.  Nam  incre- 
patio  disciplinm,  vel  eruditionis ,  est  increpalio 
redarguens  et  casligans  pravos  hominum  mo- 
res  ;  quae  non  est  aliud  quam  lex  nos  increpans 
et  castigans  ,  aut  humana  patris  et  Superioris 
redargulio  juxla  Dei  legem  ,  q.  d.  Si  huic  meae 
disciplinae  et  legi  Dei  parueris,  per  obedientiam 
hanc  quasi  viam  ,  pervenies  ad  vitam  longse- 
vam  elfelicem  in  hoc  seculo,  ac  adaeternam  et 
fehcissimaminfutuvo.  Id  innuitHebraeum  mm 
tlwra  ,  id  est  lux  ,  quae  vox  deducitur  a  HT 
iara ,  id  estsagiltare,  emittere  jaculum  vel  spi- 
culum.  Sic  enim  pater  vel  Superior,  qui  legis 
est  custos  ,  sua  incrcpatione  et  castigatione 
quasi  spiculo  et  slimulo  legem  imprimit  subdi- 
tis  ,  juxla  illud  Ecclesiaslae  12.  versu  11  :  Verba 
sapienlium  sicut  stimuli  ,  et  quasi  clavi  in  altum 
defixi ,  quce  permagistrorum  consilium  data  sunt 
a  pastore  uno. 

Alludit,  imo  citat  Salomon  illud  Davidis  pa- 
tris  sui,  psal.  118.  v.  105  :  Lucerna  pedibus  meis 
verbum  tuum,  et  lumen  semilis  meis.  Ubi  S.  Au- 
guslinus  censet  esse  repetitionem  :  posteriori 
enim  membro  idem  dici  el  repeli ,  quod  dictum 
est  priori ,  ut  idem  sit  lucerna,  quod  lumen  ;  et 
semita ,  quod  pedes.  Idem  enim  verbum,  id  est 
mandatum  Dei  ,  dicilur  esse  lucerna  pedibus, 
el  lumen  semilis ;  lucerna  enim  dicitur  a  hice  , 
quia  lucem  suam  per  lumen  diffundit  et  spar- 
git.  Elegantiae  ergo  ,  rhythmi  et  variae  synony- 
miae  causa,  mandatum,  sive  lex,  dicitur  tucerna 
et  lux.  Lucerna ,  quia  ,  ut  ait  S.  Ambros.  in 
lpsal.  118.  versu  105  :  Nobis  in  hac  mundi  nocte 
pralucet ,  ne,  sicut  in  tenebris  ambutanles  ,  incer- 
lis  lilubemus  vestigiis ,  et  viam  veram  invenire 
nequeamus.  Lux  ,   quia  per  diem  ambulantibus 
viam  virtutispraemonstrat.  Ila  S.  Hilar.  in  eum- 
dem  psal.  118.  v.  105  :  Scit ,  ait ,  se  nisi  in  verbo 
Dei  illuminatum  has  corporum  tenebras  ,  et  lianc 
seculi  noclem  ferre  non  posse.  Scit  ubique  adesse 
lapides  offensionum,  laqueos  funium  ,  scrobes  fo- 
oearum  :  ut  enim  quis  nocle  egressus  lucernam 
antefert,et  qub  pedem  inferat  conluetur,  atque 
ad  singulos  g?-essus  lumine  prweunle  sollicitus  est: 
ila  unusqaisque  noslrum  manens  inseverbumDei, 
in  omnes  operum  processus   tanquam  lucernam 
pratendit.   Omnis  elenim  doctrina  ccelestis  dux 
nobis  ad  iter  vita;  est ,  quce  lucernm  modo  in  hac 
nocte  seculi  prceferenda  est ,  cum  aliquid  aut  agi- 
mus.  aut  cogilamus ,  aut  loquimur.  El  inferius  : 


Ad  omnem  igitur  anima  nostra?  pedem  utamur 
Dei  verbo  ul  tucerna,  sed  lucerna  semper  ardenle , 
semper  in  officium  suum  per  nostram  prudenliam 
pr&parata.  Perbum  autem,quod  pedibus  lucerna 
est  ,  ipsum  illud  et  semilis  lumen  est.  Sensim 
enim  et  domeslice  ingredientibus  lucerna  opus 
est ,  peregrinum  autem  et  publicum  iter  ingre- 
dienlibus  lumen  potius  necessarium  est ,  ne  la- 
tro  insidietur,  ne  ambigua  vio3  crror  occurrat. 
Per  incrementa  enim  a  minori  ad  majus  acce- 
ditur  ;  ut  ei  qui  verbum  Dei  primum  lucerna  sil 
pedibus ,  id  ipsum  verbum  ei  fiat  lumen  in  se- 
milis. 

Sic  el  S.  Hieron.  ibidem.  Et  Cassiodorus :  Idem 
verbum  ,  ait ,  est  lucerna  pedibus  in  nocte  diversis 
offensionibus  irretita,  el  lumen  semitis  ;  per  ipsum 
siquidem,  dum  ad  vito3  bonos  cursum  instruimur  , 
clarificati  corde  direclis  gressibus  ambulamus. 
Quin  et  Bnruch  ,  cap.  h.  2  ,  loquens  de  lege 
dala  Judaeis,  illi  dat  lumen  etsplendorem  :  Con- 
vertere  ,  inquit,  Jacob,et  apprehende  eam  ;  am- 
bula  per  viam  ad  splendorem  ejus  contra  lumen 
ejus. 

Hujus  lucernae  symbolum  est  gemma  dicla 
lychnis,  vel  iychniles,  id  est  lucernula,  vel  lu- 
cernalis.  Lychnis  ,  inquil  Isidor.  1.  16.  Origin. 
cap.  13 ,  ex  genere  ardentium  lapiltorum  est  , 
appeltata  a  lucernarum  fragranlia  :  gignitur  in 
viuttis  tocis ,  sed  apud  Indos  probatissima.  Est 
hujus  duplex  facies  ,  una  qute  purpura  radiat , 
allera  qux  cocci  rubore ,  sculpluris  resistit.  Sic 
clara  et  ardens  est  sapientia  etlex,  et  tum  cce- 
lesli  purpura  radians,  et  tum  cocci  rubore  ac- 
censa.  Eadem  omnibus  fortunae  lelis  resistit  , 
nusquam  se  deformari  patiens.  Ita  noster  Cau- 
siuus,  1.  11.  Parab.  histor.  c.  l\2>. 

Myslice  S.  Ambros.  in  ps.  118  :  Lex  ,  inquit , 
imperfeclis  est  lucerna  ,  eadem  perfeclis  est 
lux  et  sol ,  quia  imperfeclis  rudiora  ,  perfeclis 
sublimiora  ostendit.  Mihi  tucerna  est ,  ait  sanc- 
lus  Ambrosius  ,  Angelis  lux  est.  Petro  luxerat, 
quando  aslitit  ei  Angelus  in  carcere ,  et  lumen  re- 
futsil  ei.  Paulo  lux  erat ,  quando  eunlem  ad  perse- 
quendum  populum  Chrislianum,  circumfulsit  eum 
lux  de  ccclo ,  et  audivit  dicentem  sibi :  Saule,  Saute, 
quidme  persequeris?  Et  mox:  Oleum  luum  humi- 
titas  estquo  cervicisnostro3  duramoltescunt.  Oleum 
tuum  misericordia  lua  est ,  quo  etiam  coltisa  sco- 
pulis  peccatorum  fovenlur  corpora.  Et  sub  finem  : 
Pedibus  ,  ait,  lucerna  satis  ad  ambulandum  ,  sed 
semitis  non  satis  est  ad  iltuminandum  ;  idem  ver- 
bum  tamen  H  pedibus  lucerna  est ,  et  semilis  lux 
est  ;  quia  idem  unigenitus  Dei  Filius  et  delinquen  - 
tibus  advocatus,  et  remuneralor  esl  forlibus  ;  pec- 
catorum  remissor ,  prosmiorum  largitor.  Itaque 
cui  lucerna  fuerit  verbum  Dei ,  huic  quocum- 
que  pergit,  lucent  semito3  ;  sicut  tuccbat  sanclo 
David  ,  et  ideo  quasi  in  tumine  [ambulans  di- 
cit  :  Juravi  et  statui  custodire  judiciajustitia 
luce. 

Secundo,  S.  Basilius  et  Theodor.  in  eumdem 
vers.  105.  psal.  118  :  Lex  vetus  ,  inquit ,  fuit 
lucerna  ,  quia  unam  genlem  illuminavit.  Unde 
el  Joannes  Baptisla,  qui  fuil  lerminus  legis , 
diclus  est  lucerna  ardens  et  tucens.  Evangelium 
vero  esl  lumen ,  quia  tolum  orbem  illuminat ; 
liinc  Christus  fuit  sol  jusliliae  ,  et  Aposloli  lux 
mundi. 

Terlio,  S.  August.  in  cumdem  psal.  Verbum  in- 


COMMINTAIUA  1N  mOVEHBIA  SALOMONIS.  Cap.  VI.  ihl 

est  lumcn,  inio  lux  ,  verbum     mJ  tuptr  rtoj  tumen  vultus  tui,  Dominc.  Homini* 


creaium  ,  mqint 
creatum  esi  lucerna. 

QuartO,  alii  :  l.cx  ,  ii)(|uiunt  ,  juslis  postea  ca- 

suris  et  reprobandii  pnelucet  ui  luoerna  ad  mo- 

(licum  lonipus  ;  iiam  ino\  exiUngultur  :  justis 
vcro  perscwralnris  cl  sal\andis  praelucct  ut 
lux  solis,  quoe  scmpcr  sui  similis  pei  uiaiicl.  Alii 
aliler  ,  qu;e  onmia  strictim  ,  led  cxacic  inorc 
suo  complexui  cst  noster  LoriniM  :  Lueerna 

inunus,  inquit,  ad  dispcllondas  uoctis  lcucbras 
magis  videtur  peiiinere,  lumiuis  ad  ambulan- 
dum  de  dic. 

Cuiod  pcr  mysticum  scnsum  rofcrri  potcst  ad 
res  advcrsas  cl  prosperas  ;  ad  pnccepta  el  con- 
silia  ;  ad  legem  veterem,  qu.e  prsecessit  solem 
novae,  et  ad  ipiam  novam  ;  ad  Judaeorum  sub 
inodio  luccrnam,  et  ad  Genlilium  lidelium  su- 
pcr  candelabrum  ;  ad  exemplorum  proposiiio- 
nem  ,  et  ad  praecepta  vivendi,  quac  per  illa 
comprobantur  et  illuslrantur  ;  ad  inaequale  in 
diversis  graliac  lumen,  sicut  estquoque  gloriae: 
ad  exiguum  et  subobscurum  lumen  viae,  ct  ad 
clarius  patriae  ;  ad  lumen  pedibus  praedicaloris 
necessarium,  el  ad  singulas  ejusdem  ,  vel  alio- 
rum  privalorum  acliones  eodem  dirigcndas  ; 
ad  Christi  divinitalem  velut  in  laterna  inclusam 
scu  in  testea  Gedconica  lagena  ,  Judic.  cap.  7. 
v.  16,  vel  in  candela  sive  teda  ,  face  ,  cereo ,  et 
ad  eamdem  secundum  se  ,  atque  ut  a  Patre  lu- 
minum  procedentem. 

Et  lex  lux,  ]  lum  quia  lex  clara  cst  et  lucida 
intellectui,  tum  potius  quia  lex  inlellecta  et 
cognita  dirigit  hominem  in  operando.  Perpe- 
ram  ergo  ex  hoc  loco  haeretici  colligereconten- 
dunt,  quod  S.  Scriptura  lota  sit  clara  el  legenli 
perspicua.  Nec  enim  omnis  S.  Scriptura  est  lex, 
cum  praater  leges  contincat  historias  ,  prophe- 
lias  ,  multaque  alia.  Nec  rursum  omnis  lex  per 
se,  nisi  explicelur,  est  cuilihct  clara  et  perspi- 
cua  ;  unde  non  solum  Christiani ,  sed  et  Judaei 
suos  hahebant  scribtfs  et  doclores,  qui  eam  po- 
pulo  explanarent.  Nota  elegantem  aptamque  al- 
lusionem  intcr  lex  et  tux.  Similis  paranomasia 
est  in  vocibus  Hehraicisxmin  thora,  idestlex, 
et  "Hn  or,  id  est  lux.  Le  enim  dicitur  thora  ah 
min  hora ,  id  est,  docuit :  docet  enim  et  il- 
luminat  subditos  circaea  quae  agenda  sunt.  Sic 
lex  graece  dicitur  vo/to;  a  vs/ictv ,  id  est,  pascere  et 
instruere,  uti  notat  noster  Azor.  par.  1. 1.  5.  c.  1. 
quaesito  1.  et  Salas  ,  p.  2.  tract.  24.  disput.  1. 
sect.  3.  num.  8.  Hinc  et  juxla  Isidorum  ,  1.  2. 
Etymol.  c.  10  ,  lex  dicilur  a  tegendo  ,  eo  quod 
edatur  et  scribatur,  ut  legi  possit,  vel  ut  sae- 
pius  legatur  ad  instruclionem  et  illuslralionem 
menlium  ,  juxta  illud  psal.  18  :  Praceptum  Do- 
mini  lucidum ,  iltuminans  oculos.  Cicero  vero  1. 1. 
de  Legibus  legem  derivat  a  detigendo ,  eo  quod 
lex  doceat  quaenam  deligenda  et  eligenda  sint. 
Sic  et  Dom.  Soto,  1.  1.  de  Justit.  q.  1.  art.  1.  Cae- 
terum  D.  Thomas  1.  2.  q.  90.  a.  1.  legem  deri- 
vat  a  ligando,  quod  homines  liget  et  obliget  ad 
aliquid  praestandum  vel  omittendum.  Unde  et 
lex  dicilurjHg-fon  vel  vinculum,  juxla  illud  ps.  2: 
Dirumpamus  vincula  eorum  ,  et  projiciamus  iino- 
bis  jugum  ipsorum. 

Lex  ergo  est  lux  ,  quia  ipsa  est  radius  lucis 
aeternae  manans  a  sole  increato,  qui  cst  ipse 
Deus.  Lex  cnim  creata  est  parlicipatio  legis 
aeternae  etincreatae,  quaeestin  mcnteDei,  quam 
Deus  hominibus  indidit  ad  recle,  sancte  et  feli- 
citer  vivendum  ,  juxta  illud  psal.  U  :  Signatum 


bui  dico,  led  prassertim  principibui  ct  ma^i>- 

iralibus  ,  tiim  soenlaribus  ,  lum  Ecclesiaslicis. 
Iloruui  ciiim  ollicium  cst  lcgcm  Dci  populo  pro- 
poncrc,  tiiiui  cl  viudicarc,  ct  pcr  pOBOBI  ct  praj- 
mia  popukUB  COferfl  ad  illam  oliscrv  audam  ; 
qtiiu  cl  legei  liuiiianas  coudci  c  ,  quflB  juvcnt  ail 

legii  diviiKc  ouitodiam,  Qnara  ipsi  populo  sunt 

animala  et  »lva  lcx,  prsiclpue  CUID  i|>si  primi 
legem  obiervaiTt,  populoque  viain  obi-dientiaB  ct 
virtutis  praaeunt. 

Hac  dc  causa  olim  quloque  Patriarchis  ,  qui 
ul  dignitale,  ila  sapientia  ct  lanctitatc  catcris 
anteccllere  dcbenl  ,  pula  llomano  ,  Conslanli- 
nopolilano,  Alexandrino  ,  Antioehcno,  llicro- 
solymilano  ,  ac  ipsi  Imperalori  praefcrri  solet 
lampas,  tcste  Thcodoro  Balsamone  in  Melele  , 
sive  disccptatione  de  hoc  ritu ,  et  Curopalate  de 
Ofliciis  Ecclesiae  et  aulae  Conslanlinop.  cap.  6. 
num.  37.  quem  audi :  Imperator,  ait,  crucem  in 
dexlra  sempcr  portat,  in  sinislra  vero  invotucrum 
codici  simile,  ligatummanlili ,  habetquc  intlU  ca- 
vitatem,  et  vocalur  Acacia  (  id  esl  sine  malilia  , 
innocentia  ),  quasi  dicat  illud  :  Imperatorem  hu- 
mitem  esse  ut  mortalem  ,  neque  propter  itnperii 
sublimitatem  efferri ,  neque  insolenter  se  jaclare. 
Per  mantile  significalur  inconstantia  ejusdem  im- 
perii  ,  et  mos  ab  uno  ad  alium  transeundi.  Lam- 
padem  prwferunt  Imperatori  proptcr  iltud  Chrisli 
diclum  :  Sic  iuceat  tux  vestra  coram  hominibus  , 
ut  videant  opera  vestra  bona,  et  glorificent  Palrem 
vestrum  qui  in  ccetis  est.  Porro  lampadis  hujus 
supremao  parles  ,  ut  idem  ait  num.  7.  sanclis 
crucibus  coccineis  ,  cinnabari  et  braclea  erant 
ornatae.  Insuper  Patriarcha  in  feslo  Epiphaniae 
lampadem  dabat  Imperalori,  utidem  ait  cap.  8. 
num.  2.  Ad  haec  Imperator,  inquit  idem  cap.10. 
num.  3  :  Palmarum  festo  nihil  aliud  fert ,  nisi 
stemma  et  saccum  ,  dexlra  portans  crucem  sinis- 
tra  mantile  cum  acacia ,  ut  moris  est  ,  et  lampa- 
dem.  Idem  eum  facere  feria  quinta  magnaeheb- 
domadae  et  in  Paschale  narrat  in  seqq.  Sic  et 
olim  regibus  Chaldacorum  et  Persarum  ignis 
pra?ferehatur,  ut  dixi  Jerem.  1.  13. 

1l\.    UT  CUSTODIANT    TE  A    MULIERE   MALA  ,  ET   A 

blanda  lingua  (  Hebraeus  et  Chaldaeus  ,  a  leni- 
tate ;  Syvus ,  a  criminatione)  extrane/E.  ]  Haec 
verba  pendent  a  praecedentihus  ,  finemque  et 
usum  legis  ac  disciplinae  significant,  q.  d.  Gra- 
diantur  tecum  lex,  quae  est  lux,  ac  increpatio 
disciplinae,  ut  cuslodiant  le  a  mutiere  mala,  id 
est,  ut  Symmach.  a  meretrice  ;  Aquila  ,  a  mu- 
liere  sodalis  tui.  Meretrix  enim  mata ,  imo  pes- 
sima,  est  mutier,  sive  spectcs  maliliam  forni- 
cationis,  sive  impudenliae  ,  sive  rixarum  ,  sive 
consumptionisopum.sivedamnorum  omnium. 
Eadem  vocatur  extranea  ,  quia  non  est  uxor 
propria,  sed  vaga,  etcommune  omnium  prosli- 
bulum ,  imo  non  raro  allerius  viri  uxor,  ideo- 
que  adultera.  Unde  Septuaginla  vertunt  :  Cor- 
reptio  et  disciplina  ad  conservandum  te  d  muliere 
nupta ,  el  a  calumnia  lingua  aliena?.  Idenlidem 
redit  et  inculcat  fugam  fornicationis,  meretri- 
cis  etadulterae;  quia  hic  est  laqueus,  quem  dae- 
mon  tendit  omni  hominum  generi ,  prcesertim 
juveniuii ,  eoquemajorem  hominum  partem  ca- 
pit,  illaqueat,  dementat  et  occidit.  Nihil  ergo 
ila  contrarium  sapienlke  et  virtuti ,  uti  Venus 
et  meretrix.  Vide  dicta,  cap.  2.  v.  16.  et  cap.  5. 
vers.  3. 

25.  NON  CONCUPISCAT  FULCHRITUDINEM  EJUS  COR 


U8 


GOMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VI. 


TUUM  ,     NEC  CAPIARIS    NUTIRUS   ILLIUS.  ]    NOta  ,    rb 

concupiscat ;  inde  enim  liquet  contra  Pharisaeos 
et  Rahbinos  nonnullos  ,  lege  veteri  non  solum 
veiitum  fuisse  opus  exlernum  fornicationis,  sed 
et  internam  ejus  concupiscentiam  ab  opere  se- 
motam  ;  illa  enim  prohibila  est  nono  etdecimo 
Decalogi  praeceplo  :  Non  concupisces.  Ita  enim 
conlra  eos  hoc  praeceptum  explical  Christus  di- 
ccns:  Omnis  quividerit  mulierem  ad  concupiscen- 
dum  eam  ,  jam  -mcechatus  est  eam  in  corde  suo  , 
Malth.  5.  28.  Vide  dicta  Roman.  7.  7.  Unde  Sep- 
luag.  vertunt  :  Non  tevincat  formce  concupiscen- 
lia;  S.  Hieron.  in  cap.  27.  Ezech.  Nontedecipiat 
putchritudinis  desiderium  ,  ne  capiarisoculis  luis; 
Aquila,  Symmachus  et  Theodot.  clare:  Ne  con- 
cupieris  pulchritudinem  ejus  in  corde  luo.  Nam  ut 
itit  S.  August.  serm.  83.  de  Temp.  Prima  adui- 
tcrii  oculorum  tela  sunt ,  secunda  verborum ;  ni- 
hil  cnim  illecebrosius  est  formoso  vultu  comp- 
loque  habilu  mulieris.  Unde  S.  Ambros.  1. 1.  de 
Pcenitent.  cap.  \k:  Ne  tevincat ,  inquit,  concu- 
piscenlia  forma.  Si  non  vis  vinci ,   non  congre- 
diare ,  ne  de  le  vitia  coronenlur.  Idem,  1.  1.  de 
Abel  et  Cain,  cap.  5  :  Ne  vincat  te  formm  deside- 
rium  ,  adulterina  est  ,  fucis  iiiita ,  nequaquam 
sincero  ftdgens  decore.  S.  Chrysostomus  ,  homi- 
lia  3.  de  verbis  Isaite, legit :  Ne  cognoscas  pulchri- 
ludinem  alienam  ;  sicquc  exponit,  q.  d.  Ne  stu- 
dio  animadverlas ,  ne  curiose  intueare,  ne  vitiosx 
contemplalioni  immoreris ,quaz ab  animocorruplo, 
et  concupisccntia  proficiscilur.  Sed  quid  (inqtdet 
aliquis)  mali  hinc  possit  oriri?  ex  hoc  amor  velut 
ignis  excitatur.  Utenim  ignis  ubi  fenum  aliquod 
arripueril  nihil  moratur,  sed  simul  ut  attigil  ma- 
teriam   lucidam ,  accendit  flammam.    Itidem  et 
ignis  concupiscentue  ,  qttm  est  in  nobis  ,  simul  at- 
que  per  oculorum  inluilum  eleganlem  ac  venuslam 
altigcrit  formam ,  protinus  exuril  animam.  Unde 
concludit  Chrysostomus  ;  Proinde  ne  specles  lem- 
poraneam  iilam,  quce  ex  aspectu  proficiscitur,  vo- 
Utptalem  :  nam  illa  inflicto  vulnere  plerumque  ce- 
teriler  avolat ,  atvulnus  non  avolat ,  sed  plerum- 
que  manet  el  inlerftcil.  El  quemadmodum  cerva 
confixajaculo  in  vilali  corporis  parle  ,  etiamsi  ve- 
nalorum  effugeril  manus,  niliil  inde  ferl  lucri :  sic 
el  anima  acceplo  concupiscentia?  jacato  c  lascivo 
curiosoque  aspeclu  ,  etiamsi  cumjaculo  permitta- 
tur  abire  sine  opere  ,  tamen  ipse  per  se  corrumpi- 
tur  ac  perit. 

Salomoncm  seculus  Siracides  cap.  25.  28:iVe 
respicias ,  ait,  in  muiieris  speciem,  etnon  concu- 
piscas  mulierem  in  specie.  Ubi  multa  hac  de  re 
dixi ,  aeque  ac  hic  cap.  5  .vers.  3  et  h\  quare  hic 
plura  non  addam.  Remedium  est  averiereocu- 
los,  nc  videant  vanitatem  et  vanam  pulchritudi- 
nem  mulieris  ,  ac  dicere  cum  S.  Job  cap.  31.  1: 
Pepigi  fcedus  cum  oculis  meis ,  ut  ne  cogitarem 
quidem  devirgine.  Si  inadvcrtenti  illaobjiciatur, 
illico  ad  se  mens  oculos  revocet,  ac  inter  alia 
cogitet  speciosam  muliercm  non  esse  aliud 
quam  sepulcrum  dealbatum  ,  foris  speciosum, 
iniussordibusdeforme  etabominatione  plenum. 
Quocirca  Religiosus,  ille  in  Vilis  Patr.  lib.  5. 
hbello  5.  de  fornicat.  nupi.  2/i,  cum  memoria 
cujusdam  pulchrae  mulieris  illi  rccurreret,  il- 
lumque  aflligcrct,  ivit  ad  sepulcrum  ejus  (crat 
citin;  jam  mortua),  ac  cruorem  putredinis  ejus 
mireioetenlcm  admovens  naribus  :  Ecce,  inquit, 
dcsidcritim  quod  quairebas,  satiare  ex  eo;  ita- 
qne  ardorem  concupiscentiaj  foetorc  gravco- 
lcntia?  reslinxit. 


Nec  capiauis  nutibus  illius.  ]  Hebr.  ct  non  ca- 
piat  le  pupillis  suis;  Septuag.  neque  capiaris  oculis 
tuis,  neque  abripiaris  ab  ejus  palpebris  ;  Pagnin. 
et  noncapiat  tesplendoribus  suis  ;  Chald.  ne  sedu- 
cat  te  palpebris  suis.  Hebr.  vox  atSVSlT  aphap- 
paim ,  id  est  palpebris  ,  geminata  est  a  rad.  ^vj 
oph,  id  est,  volavit,  vibravit ,  celerrime  movit 
etjecit,  sicut  sol  celerrime  vibrat  radios,  et 
sicut  nubes  vibrant  fulgura.  Simili  enim  modo 
volant  palpebrae  ,  el  oculi  in  palpebris,  quasi 
aviculae  bellne  in  alis  expansis,  quae  sui  decore 
et  specie  rapiunt  ad  se  inluentes.  Sicut  ergo 
lynx  avicula  ,  quee  acolli  versura  vertilla  ettor- 
quilla  dicitur,  de  qua  Aristot.  lib.  2.  de  Hislor. 
animal.  cap.  12.  fertur  intuentes  in  sui  amorem 
rapere,  et  quasi  dementare ,  tesle  Pierio  Hie- 
rogl.  lib. 25.  cap.  51.  Rursum  sicut  sol  vibrat  ra- 
dios,  iisque  homines  ad  se  rapit  :  sic  mulier 
vibrat  radios  oculorum,  quibus  quot  jactus,  tot 
sagitlas  amoris  jaculalur  in  aspicientes.  Deni- 
que  nutus  iclusque  palpebrarum  ejus  sunt  toti- 
dem  fulgetra,  quibus  perstringit  oeulos  intuen- 
tium,  etquasi  obstupefacit,  ut  ab  eorum  intuitu 
avelli,  alioque  se  convertere  nequeant,  uli  do- 
cet  S.  Ambros.  lib.  1.  de  Abel  cap.  U.  Iis  crgo 
muliercepit  sapientissimum  Salomonem,  sanc- 
tissimum  Davidem,  fortissimum  Samsonem , 
ul  nemo  sibi  persuadeat  seeos  suslinereetelu- 
dere  posse. 

Audivi  in  Belgio  matronam sapientem  et  sanc- 
tam  monentem  confessarios,  eliam  Religiosos 
et  sanctos,  ut  caverent  sibi  ab  aspectu  et  collo- 
quiis  feminarum  peenitentium.  Quia,  inquiebat 
illa  ,  adeo  illices  sunt  oculi  earum,  ut,  si  in  vi- 
rum  quempiam  illos  defigant,  illum  sui  amore 
plane  illaqueent  et  irretiant.  Addebat  :  Cerla 
sum  non  esse  virum  adeo  gravem  et  constan- 
lem,  cui ,  si  fixe  eum  reciproce  per  quadran- 
tem  intuita  fuero,  non  persuaserim  quidquid 
voluero. 

Oculi  ergo  feminarum  fascinum  quoddam 
continent,  quo  fascinantet  quasireli  illaqueant 
inluenles.  Unde  S.  Ambr.  lib.  1.  de  Poenitent. 
cap.  IU.  legens  juxta  Septuag.  Neque  capiaris 
oculis  tuis  :  Ipsi,  ait,  nobis  ocuti  rclia  sunl,  et  ideo 
scriplum  est :  Neque  capiaris  oculis  tuis.  Ipsi  ergo 
nobis  lendimus  retia ,  quibus  invoioimur  et  impli- 
camur ;  ipsinobis  vinculanectimus,  sicut  legimus, 
quia  vinculis  peccatorumsuorum  unw.quisque  con- 
stringitur.  Et  inferius  :  Mulla  relia  lendunlur  a 
diabolo,  mutla  retia  sunt  ;  oculus  meretricis  la- 
queus  amatoris  est.  Hinc  Syrus  vertit :  Ne  sis 
proeda  venationis  oculorum  ejus,  et  palpebris  suis 
captivumte  facial.  Salomoni  succenturiatur  Ben 
Sira  alphabeto  2.  litlera  he  :  Absconde  ,  ait,  ocu- 
los  tuos  a  muliere  graliosa  ,  ne  capiaris  reti  ejus, 
id  est  forma  et  nutibus  nictibusque  ejus  ;  hoc 
enim  est  rcte  feminarum,  quo  polentissimos  et 
sapientissimos  quosque  capiunt.  Et  littera  vau  : 
Vce  ei  quivadit  post  oculos  suos  ,  quos  novit  esse 
filios  scortationum  ,  id  est  scortationi  addictos! 
Hanc  gnomen  apposito  eteleganti  araneae  ct 
muscae  apologo ,  bellis  dogmalibus  decoralo  , 
illuslrat  Cyrill.  1.  1.  Apolog.  Moral.  cap.  6.  cui 
tilulus  :  Vide  pedem,  cui  tribuas  ,  et  in  securiori- 
bus  dubita.  Sic  enim  ait  :  Texenti  aranea?  relia- 
culum  artis  sua? ,  musca  volilans  coram  ea  posita 
dixil :  Ut  quid  concludis  fallaci  reti  semitas  libe- 
rioris  naturce  ?  quonam  jure  usurpas  publicum ,  et 
densis  reliaculis  apertissimum  claudis  gradiendi 
moduin?  At  illa  respondil  :  Nimiruinnaturaj  auc- 


COMMENTARIA  LN  PUOVEIUUA  SALOMOMS.  Cap.  VI. 


IVJ 


torltate  luvc  fucio  ,  quia  doclvix  e/fecta  ,  scholai 
meas  in  semitis  maxime  apertis  extt  ndo,  Tuhc 
musca  subjunxit  :  Si  ita  cst ,  Uisciplino)  tua  regU' 
hii  pande.  Cui  illu  libenter  annut  ns :  Scito,  inquit, 
<ltiod  mortalium  vita  nonminus pendet  ab  oculorum 
r«(  titudin  ,  quam  a  corde.  Quod  ut  panderet  qui- 
dem  sapientiu  natura  repleta  ,  multum  sibi  invi- 
cem  cor  el  oculum  confonnavit  i  videlicet  in  agi- 
Ulate  motus,  iii  copiositatq  spirilus  ,  el  In  unitate 
conductus.  Propler  hoc  maxlma  diligenlia  guber- 
nandis  adhibenda  est  ocutis ,  ne  ,  si  erraveris,  vi- 
tam  perdas.  Nunquam  payiter  ambos  claudes ,  sed 
quiescente  una  vigilans  alius  te  gubernet.  Lucerna 
enim  corporis  tui  est  oculus  tuus  fMatlb.  G-  22.) 
et  idcirco  ambos  una  si  clauseris,  statim  ductus 
in  ienebras  offendiculis  confunderls.  Ex  hiscc 
deinde  iria  insignia  sapienliaa  ad  oculuni  aeqiie 
ac  pedem  regendum  doginata,  sive  regulas  col- 
ligit.  Prima  esl :  Omni  custodia  serva  cortuum  , 
Prov.  h.  23,  ( t  diligenlia  vigiti  oculum  tuum.  Se- 
cunda ,  vidc  ut  non  sis  prodiga  de  pedibus  tuis  : 
nunquam  enim  des  alicui  simul  pedes  tuos  ,  nc 
fortc  porrectu  in  malum  perditionis  causa  sis  co- 
rum.  Pes  enim  sapientis  cst  prudens  t  et  fatuorum 
stoUdus.  Eccl.  21.  25.  Prov.  U.  25:  Palpebra?  igitur 
luu! prxci  dantgressus  luos, ncc  pcs  tinquam  dttcem 
oculum  anteeedat.  Tertia  autcm  [inalis  regula  mea 
cst ,  ut  ibi  semper  plus  timeas,  ubi  tibi  plus  arridet 
securitas  :  ac  ibi  minus  spcres  ubi  spei  plus  appa- 
rct.  Quod  cnim  quxres  incerlo ,  aUquando  repe- 
ries  in  incerto  ;  ct  quia  dubilabis  in  solidis  ,  hinc 
nimirum  in  dubiis  tulus  eris.  Sapiens  etiim  timct 
et  declinat :  stultus  autcm  transilil  et  confidit.  Do- 
ceo  igilur  le  quiescere,  moneo  tecum  cautcla  pro- 
cedere ,  et  pedem  luum  ad  prcevisum  passum  tan- 
tum  extendere.  ConGrmat  deinde  dicta  infausto 
siolidce  muscse  ,  exemplo  et  casu  :  His ,  ait, 
cum  admiralione  audilis  musca  sic  inquil  :  Ccrtc 
valde  magna  sunt  qiue  inslruis.  Mox  iilarespon- 
dil :  Verumest ,  si  luvc  facis  ;  nam  iniclleclus  bo- 
nus  omnibus  facientibus  cum.  Musca  deinde  regu- 
iarum  et  monilionis  oblita  ,  quietis  impaliens  et 
incaula  ,  cum  in  araneai  laqucum  incidisset ,  rca 
cocpil  lamentari  dejudicc  quod  captumfraudulen- 
tia  deccpissct.  Cui  ilia  respondit  :  Arte  capere 
peslilentem  ,  pulo  non  esse  tlolum  fraudis  ,  sed  di~ 
tigentiam  xquitalis.  Olim  di.vi  tibi :  Ouiesce  ,  aut 
i  aule  perge  ,  etnon  audisti.  Discant  crgo  alii  in 
maio  tuo,  q.uod  neglexisli  incauta  bonum  tuum.  Et 
hoc  dicto,  damnavit  eam. 

26.     PHETIUM     ENIM  SCORTI   VIX  EST  UNIUS   PANIS 

l'S.  August.  mox  citandus  legit:  Vix  estdimidium 
panis);  mulieu  autem  viri  phetiosam  animam  ca- 
pit.  ]  Hebr.  Pro  scorto  usque  ad  frustum  panis  , 
mulier  autem  viri  pretiosam  animam  venatur. 
Quod  primo  Tigur.  sic  verlit  et  explicat :  Nam 
propter  meretricem  adigitur  quispiam  ad  cibum 
panis ,  q.  d.  Cave  a  meretrice  ,  quia  illa  tibi  lo- 
culos  emunget,  redigelque  te  ad  inopiam ,  ut 
arido  pane  uimem  explere  cogaris.  Huc  eliam 
trahi  posset  versio  Vulgata,  q.  d.  Pretium  ,  quod 
domihabet  merctrix  ,  vixest  unius  panis.  Sicet 
Cajetan.  et  Valabl.  Mereirix,  inquit,  decoquet 
omnia  usque  ad  buccellam  panis ;  atque  interim 
animam  insuper  capit ,  rapit  el  perdil.  Sic  et 
R.  Levi  et  R.  Salomon  verlunt :  Propter  scortum 
ad  monelam  panis  ,  id  est ,  ad  egestatem  rerum- 
que  inopiam  redigeris ,  juxta  iritum  illud  :  Qiu 
pascit  merelrices,  facultales  suas  profligat.  Sic  et 
Aben  Ezra  :  Propter  merelricem  ad  prelium  panis, 
id  est ,  inquit ,  propler  scorta  lantum  profunditur, 


itaut  cogalur  abaliit  stipem  unius  panis  tm  ndi 
care,  Ilursum  CaJetaUufl  el  Baynu«  per  scortum 
accipiunl  merclriccm ;  per  mulierem  vtri,  adul- 
teram ,  quae  tnquitCajet.  animam,  iil  estvllam, 
viro  eripit,  quia  soluut  adulteri  caplte  plccil. 
Aut,  ui  Bayhuflj  animam,  Id esl  mentem et  la 
pienliam  viro  adlmit.  Verum  tnelius  per  scortum 
et  mulierem  viri  accipias  eamdem  mcretrici  m  , 
sive  ea  innupla  sil,  sive  nupla  ,  ideoquo  adul- 
lera. 

Sceundo,  Cbald.  vertit :  Quia  sermo  meretn 
similis  cst  plucenta',  panis ,  sed  preliosam  vii'i  ani- 
mam  vcnutur ;  Syius  :  Similis  cst  enim  mei't  trfa 
tortoe pani$f  etc,  q.  d.  sicut  aucupefl  et  venatores 
per  csCam ,  puta  per  grana  el  frusta  panis ,  \  r- 
naniur  aves  ct  feras  :  sic  merelrix  sermone 
blando  et  melleo  velut  placenla  mellita  Ines 
cat ,  venatur,  dapitetperdit  animas  virorum. 
Ita  S.  Cyprianus,  1.  de  Singul.  cleric.  Quanli , 
ail ,  cl  quates  Episcopi ,  Clerici  simul  cl  laici,  posi 
confessiohum  victoriarumque  calcata  certamina  , 
post  maghatia  et  signa  noscunlur  cum  his  omnibus 
naufragasse,  cum  volunt  in  navi  fragiti  navigarel 
Quantos  Lcones  domuil  una  muUeris  infirmilas  de- 
licata  ,  qua  ,  cum  sit  vilis  ,  ct  misera  de  magnis 
cfjicit  praulam  !  quod  Sulomon  toqttitttr  dicens  : 
Pretiummutieris  tantum  est  unius  panis ;  mulier 
autcm  pretiosas  animas  captat. 

Terlio  et  genuinc ,  q.  d.  Res  vilissima  est 
scortum  :  prelium  eniin  ejus  vix  cst  unius  pa- 
nis  :  si  eam  pretio  asstimes,  invenies  eam  vix 
uno  pane  licitari  et  sestimari.  Quod  ergo  hebr. 
est :  Pro  scorto  usqtie  ad  frtistttm  vel  lorlam  pa- 
nis  ;  sic  exponc  :  Pro  scorto  ,  id  est ,  prelium 
scorti  ,  usque,  id  est  summum  est ,  pretium  pa- 
nis ;.  ut,  si  pretium  ejus  extendas  et  cxaltes 
quoad  potcs,  vix  perventurum  sit  usque  ad  pve  - 
lium  panis.  Hunc  sensum  poscit  versio  Vulgata 
el  Septuag.  qui  sic  habcnt :  Pretium  enim  mulie- 
ris  mcrelricis  quantttm  cst  ttnitts  panis  ;  mulier 
autem  virorum  preliosas  animas  capit.  Panem 
accipe  non  minutum  convivii  ,  qui  singulis 
singulus  apponilur  ,  ideoque  cxigui  est  pre- 
tii  ,  sed  magnum  familite  ,  qui  multis  iti  lo- 
cis  plures  pendit  libras  ,  ideoque  majoris  est 
prelii  ,   ac  saepc  sequal  prctium  scortationis. 

Sensus  crgo  est,  q.  d.  Scorlum  vilissimum 
capit  rem  pretiosissimam  ,  puta  animam  viri, 
lum  quia  eam  dementat  ,  tum  quia  eam  ge- 
heimae  ream  facit.  Satagitenim  Salomon  oslen- 
dere  indignilatem  scorli  et  scorlalionis  ex  ejus 
vilitate,  quaetamen  rem  pretiosissimam  perdit, 
atque  ejusobjectu  adolescentem  ab  illa  avocare. 
lta  sanclus  Ambrosius  in  Apol.  David  ,  cap.  3  : 
Vilis  ,  ait ,  tibi  videtur  mtitier  ad  prelium  ,  sed 
fortis  est  ad  vitium,  qttia  virorum  preliosos  ani- 
mos  capit  ;  quia  nobiles  virorum  mentes  ad 
acternam  felicitatem  a  Dco  creatas,  Cbristi  san- 
guine  emptas,  adsummasS.  Trinitatis  similitu- 
dinem  effigiatas  ,  donis  graliae  decoratas  ,  imo 
Spirilus  sancti  domos  et  templa,  diabolo  ,  pec- 
cato  et  gehenuce  mancipal.  Anima  viri  djcitur 
pretiosa  }  inquit  Aben  Ezra  ,  quOd  a  divina  luce 
sumpta  est.  Est  enim  divinae  particula  aura?, 
ut  ait  Poeta ,  et  quasi  participatio  divinita- 
tis.  Anima  enim  viri  magis  quam  anima  fe- 
minae  parlicipat  nobilitatem,  dominium,  sa- 
pientiam  et  eminenliam  Dei  ac  divinae  mentis. 

Porro  pretium  scorti  accipi  potest  primo  pro- 
prie  ,  qnia  scorta  scortalionc  sunt  vilissima  , 
fcelorc  el  lue  vencrea  putidissima,  infamia  fa- 


150 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VI. 


mosissima  ,  loquacitate  dicacissima  ,  inopia 
sordidissima.  Quid  enim  est  scorlum  nisi  vi- 
lissimum  veneris  prostibulum,  publicum  impu- 
dentiao  propudium  ,  juventulis  peslis  ,  lalrina 
sordium  ,  totius  reip.  dedecus  et  probrum  ? 
Quare  sapienter  monet  Martialis  : 

Subdola  famosae ,  moneo ,  fuge  relia  mcecha? ; 
Abscondunt  spurcas  haec  monumenta  Iupas. 

Secundo  ,  preiium  scoril  accipi  polest  metony- 
mice  pro  pretio  scorlalionis  ,  sive  congressus 
cum  scorto  ;  hoc  enim  parvum  et  vile  esse  so- 
let ,  praeserlim  si  meretrix  sit  publica  et  omni- 
bus  exposita  ,  q.  d.  Disce  ex  vili  libidinis  pre- 
tio  quam  vilis  sit  ipsa  libido  ;  communi  enim 
hominum  judicio  vile  ei  statutum  est  pretium. 
Qua  de  causa  meretrices  videmus  esse  pauper- 
rimas,  etcommuniter  vix  babere  panem  domi, 
quem  comedant.  Hinc  etiam  olim  panis  daba- 
tur  merelrici  pro  mercede  fornicationis ,  ut  pa- 
tet  ex  Atlienseo  lib.  3;  idque  significat  hic  Salo- 
mon,  dicens  :  Pretium  scorti  vix  unius  panis.  Jta 
Dionysius,  Salazar  et  alii.  Sane  meretrix  non 
meretur  panem  quem  comedit  ,  satiusque 
foret  eam  veneno  emori  ,  quam  pane  vesci  , 
eoque  vilam  lam  lurpem  et  noxiam  proro- 
gare. 

Symbol.  et  moral.  Prelium  meretricis  vix  est 
unius  panis  ,  id  est  meretriciae  fornicationis 
turpitudo  exiguo  brevis  et  modicae  voluptatis 
pretio  emitur.  Ita  Beda  :  Recordare,  ait ,  quia 
brevis  voluptas  est  fornicalionis,  et  perpetua  pcena 
fornicaloris.  Sicut  enim  unus  panis  diurnam  solum 
effugat  esuriem  ,  et  nihilominus  postmodum  esurit 
qui  comesto  pane  satur  abscesserat  ;  sic  qui  intrat 
ad  scortum,  ad  hor,am  quidem  evaporat  libidinem, 
sed  post  paululum  ardenlior  redit.  Sic  et  S.  Aug. 
hom.  250.  de  Tempore  :  Pretium  meretricis,  ait, 
vix  dimidium  panis  ,  mulier  autem  pretiosam  viri 
animam  capit.  Et  quanta  iniquilas  ,  et  quam  lu- 
genda  perversilas  i  ita  ut  animam ,  quam  Chris- 
tus  sanguine  suo  redemit ,  luxuriosus  quisque 
propler  unius  momenti  deleclaiionem  Ubidinis  , 
diaboio  vendat.  Vere  enim  nimium  plangenda  et 
misera  conditio  est  ,  ubi  cito  prmterit  quod  de- 
lectat ,  et  per  diabolum  in  cruce  manet  sine  fine 
quod  cruciat  :  sub  momento  enim  libidinis  impe- 
tus  transit  ,  et  opprobrium  infelicis  animaj  per- 
manet. 

Eadem  habet  tract.  de  Honest.  mulier.  cap.  3. 
Quocirca  S.  Ghrys.  homilia  29.  ad  popul.  Quid, 
ait,  luxuria  correptus  li  d&moniaco  differl?  etc. 
Quo  fit  ut  nunquam  sit  in  se  ipso  ,  sed  in  sepul- 
cris  versetur.  Sepulcra  sunt  meretricum  diverso- 
ria ,  cum  mullo  fietorc ,  muila  putredine  sunt 
repieta. 

Mystice  hoec  omnia  quae  dicuntur  de  mere- 
trice,  mutato  nomine  applices  hseresi  et  cuivis 
concupiscentiae.  Heec  enim  res  vilissima  est ,  et 
interim  teternis  animas  pretiosas  pcenis  addi- 
cit.  Hoec  ignis  est,  quo  conflagrant  opes,  fama, 
sanitas  ,  vita,  felicitas  ,  aeternitas.  Idem  monui 
cap.  5. 

27, 28  et  29.  Numquid  potest  homo  abscondere 

IGNEM  IN  SINU  SUO  ,  UT  VESTIMENTA  ILLIUSNON  AR- 

deant?  Aquila  ,  Symmach.  et  Theodot.  Numquid 
subagitabit  homo  ignem  in  sinu  suo ,  etc.  Aut 
ambulare  super  prunas  (Syrus :  Super  prunas  et 
ignem),  ut  non  comburantur  plant^e  ejus  ?  sic 
qui  ingreditur  admulierem  proximi  sui  (Sepluag. 


Ad  mulierem  nuptam ) ,  non  erit  mundus  CUM  TE- 
tigerit  eam.]  Hinc  sumpsit  gnomen  suam  Beti 
Sira  alphabetol.  Wllern  daleth:  Abstrahe  carnem 
tuam  a  muliere  graliosa,  tanquam  a  carne  pru- 
narum  ,  id  est  tanquam  a  corpore  vel  acervo  et 
congerie  prunarum.  Aut  potius  caro  mulieris 
vocatur  caro  prunarum,  quia  instar  prunarum 
rivales  ejus  accenditet  adurit.  Alludit  ad  nomen 
Hebraeum  mulieris  ,  q.  d.  nti7N  isscha  ,  id  est 
mulier,  est  ^n  esch,  id  est  ignis,  quia  caro  ejus 
non  tam  caro  est,  quam  prunae  ardentes  :  ipsa 
ergo  est  ignis  carneus  et  caro  ignita.  Huc  facit 
emblema  Amoris  ,  quo  pingitur  ipse  quosi 
teda  cerea  ,  quae  admoto  igne  torretur  ,  re- 
moto  liquatur,  subjectohoccarmine  quasi  lem- 
mate: 

Proxima  fax  igni  flagrat ,  atque  remota  liquescit; 
Me  procul  ipse  liquat ,  me  prope  torrel  Amor. 

Jam  difficile  est  parabolam  concinne  adap- 
tare  poslparabolfe.  Quid  enim  habet  uslio  sinus, 
vestium  et  plantarum  facta  per  ignem  ,  cum 
immunditie  facta  per  tactum  et  ingressum  ad 
uxorem  proximi  ?  Primo  ,  S.  Ambr.  per  ignem 
in  sinu  accipit  cogitalionem  ardentis  libidinis 
in  sinu  mentis,  quae  instar  ignis  exurit  et  ex- 
urendo  denigrat  [totam  animam  efcorpus.  Sic 
enim  scribit  in  psal.  1 :  AUigabit  quis  ignem  in 
sinu ,  vestimenta  autem  ejus  non  comburentur? 
Et  enimqui  semei  in  sinu  mentis  flagitii  flammam 
ferventis  adoleveril ,  cito  corporis  sui  veslimenta 
comburet.  Et  in  stipuiam  ignis  exsiliens  inharet 
ac  permanet,  donec  omne  quod  corripuit  absumat; 
ita  vel  exigua  scinliUa  peccati ,  siquo  vitiorum  fo- 
mite  fuerit  excitata,  incendium  grande  excitat. 
Noti  ergo  stare  in  peccato.  Idem,  1.  1.  de  Poenit. 
cap.  13  :  Bonum  ,  ait,  est  nubere  quam  uri  ;  est 
enim  flammu  qu&  interna  urit.  Vnde  hunc  ignem 
non  aUigemus  in  sinu  mentis  et  recessu  pectoris  , 
ne  interioris  noslri  uramus  exuvias ,  et  forense 
hoc  nostrx  anima?  veslimentum,  velamenque  car- 
nale  edax  Ubidinis  flamma  consumat  ;  sed  trans- 
eamus  per  ignem.  Et  si  quis  incidit  in  amoris  in- 
cendium ,  transitial ,  et  non  alliget  adutlerinam 
cupiditatem  vinculis  cogitalionum  ,  nullos  sibi  no- 
dos  assidua  nexu  meditationis  adstringat  ,  non 
intendat  soepius  in  formam  mulieris  merelricis,  nec 
adolescentula  ad  vultumjuvenis  oculos  levet.  Etsi 
fortuilo  aspexit,  et  capta  est ;  quanto  magis  ca- 
pietur,  si  curiosa  aspexeril  ? 

Et  inferius  remedium  suggerens  :  Verum  esto, 
ait ,  inciderit  oculus ,  sed  non  intendat  affectus. 
Vidit  carnalis  oculus  ,  sed  premat  cordis  oculos 
mentis  verecundia.  Et  post  nonnulla  :  Et  sividerit 
caro  ignem  ,  non  alligemus  in  sinu,  hoc  est  in  st- 
creto  menlis  animique  arcano.  Non  impiicemus  ig- 
nem  hunc  ossibus ,  non  ipsi  nobis  nodos  injiciamus, 
non  misceamus  sermonem  aliquemcum  hujusmodi, 
unde  excestuel  ignis.  Aduiterinus  sermo  juvencukB 
nodus  adoiescentium  est  :  verba  adoiescentis  vin- 
cutasunt  amoris.  Vidit  hunc  ignemjoseph,  quan- 
do  eum  adutterii  cupida  mutier  allocuta  est  ;  voluit 
eum  capere  sermone,  misit  iaqueos  labiorum  suo- 
rum  ;  sed  pudicum  virum  ligare  non  potuit.  Sol- 
vit  enim  vincula  mulieris  vox  pudoris  :  sermo 
gravitatis  ,  habena  cauteta? ,  fidei  cuslodia  ,  cas- 
timonite  disciplina.  Capere  igitur  eum  retibus  suis 
impudicanon  potuit ;  misit  manum  et  apprehen- 
dit  vestem  ejus,  ut  nodum  slringeret.  Verba  petu- 
lantis  mulieris  cupiditatum  retia  sunt,  manus  ejus 
amoris  nodus  est.  Sed  nec  retibus  capi  potuit  mens 


COMMKNTAMA  IN  PnOVKHBIA  SALOMOMS.  Cap.  VI. 


151 


ptidica,  ncc  nodo  :  cxcussa  vcslc ,  solutus  cst  no~ 
dus ;  cl  idco  quia  non  alltgavit  ignem  in  sinu  mrn- 
tis  siue ,  non  combussil  corpus  .sttttm.  El  c.  Iti. 
docet  viro  umlicris  spccicin  plane  aninio  csse 
cxculiciidam.  Transiliamus  crga  cam ,  nc  nobis 
dicalur  :  Ambulalc  in  ignc  flainma'  vcstrtv ,  quam 
acccndistis  ;  iptoniam  sicut  ille,  qtti  attigat  ignem 
in  sinu,  vestimenta  comburct ;  sic  qui  ambulat  per 
igncm  ,  pcdcs  comburat  neccsse  est ,  (juoniam 
striplttm  est :  Ambulabit  quis  super  carbones  ig- 
nis  ,  prdcs  autcm  non  comburrt'.'  (iraris  igtils  cst, 
ct  idco  non  tlrmus  illi  altmcnta  luxurue.  1'ascitur 
Ubido  convivits ,  nulrilur  dcliciis,  vino  acccndilttr, 
cbriclalc  jlammatur.  Graviora  liis  sunt  fomcnla 
verborum,  qtue  vino  quodam  Sodomitance  vitis 
mentem  inrbriant.  Iclem  in  Psal.  118.  octon.  1 : 
Quomodo ,  inquil,  tein  Lupanari  non  vidit  Chris- 
lus ,  quando  le  vidit ,  qtti  adtillerando  in  corde 
tuo  te  ipsttm  lupanar  effecisti  ? 

Sccundo,  S.  Aug.  serm.  250.  tlc  Temp.  pcr 

ignem  in  sintt  accipii  aspccluni  libidinosum,  puta 

spcciem  pulchrae  mulicris  ardcntcm  in  oculis 

aspicienlis,  eosque  sui  amorc  inccntlcntem.  De 

oculis  cnim  liisce  sermo  praecessit :  Non  concu- 

piscat  pulchriludinem  ejus  cor  luitm,  nec  capiaris 

nutibus  iltius.  Iisdcm  ergo  oculis   haec  anucctit 

S.  Aug.  Quomodo  enim,  ail,  si  aliq uis  carbones ignis 

apprehenUat ,  si  eos  cilo  projecerit,  nihilnocebunt ; 

si  vero  diutius  lenere  volaerit ,  sine  vulnere  eos 

jaclare  non  poterit :  ita  et  ille,  qtti  adconcupiscen- 

dttm  oculos  dejixerit,  et  libidinis  malum  in  corde 

suscipiens ,  moras  in  suis  cogitalionibus  habere 

permiserit,  excutere  d  se  sine  unimce  occisione  vel 

pluga  non  poterit  ?  Et  ideo  cum  Propheta  jugiter 

clumemtts  :  Octtti  mei  seinper  ad  Dominum,  quo- 

nium  ipseevellet  de  taqtteo pedes  meos,  elc.  Basilius 

vero,  sive  is  Magnus  sit,  sive  Seleuciensis,  sivc 

quisalius,  io  Gatena  Graecor,  per  igneminsinu 

accipit    scrmonem   obscenum  :  Fovet  ,    ait  , 

ignem  itle  in  sintt ,  illigatque  in  eo,  qui  iinmttn- 

dttm  sermonem  avide  liauril ,  attt  fiedam  cogila- 

tionemin  corde stto immorari sinit.  Ambiitulautem 

super  incensos  carbones,qui  per  optts  peccuti,  uut 

consensum  in  peccalum  animam  suam  perdit. 

Tertio,  Cbald.  Hugo,  Gajctan.  Dionys.  Jansen. 
Baynus  et  alii  passim  haec  accipiunt  de  ipso 
adulterio;  hoc  enimesseignem  in  sinu,  qui  to- 
tum  corpuscum  vesle  exurat.  Ingredi  cnim  ad 
uxorem  proximi  phrasi  Script.  idem  esl  quod 
eam  cognoscere,  el  cum  ca  adultcrium  com- 
millere.  SedriHon  erit  mundus,  applicant  etcx- 
plicantdiversimode.  Primo,  Hugo  et  Gajetanus 
explicant  de  immunditie  peccati  et  culpae,  q.  d. 
Sicut  qui  sinu  gerit  ignem  ,  vestes  adurit ;  et  qui 
ambulat  super  carbones,  plantas  ustulat;  sic 
qui  uxorem  proximi  adullerio  viliat,  igne  Iibi- 
dinis  conscientiam  inurit,  decoloratct  maculat. 
Secundo,  Jansen.  et  Baynus  exponunt  de  im- 
mundilie  famae,  puta  de  infamia,  quam  sibi 
consciscil  adulter,  q.  d.  Sicul  ignis  in  sinu,  et 
prunae  calcatae  pedibustegi  celariquenequcunt, 
quia  fumus  et  nidor  sinus  et  pedum  ignem  la- 
tcntem  et  proserpentcm  produnt  :  sic  paritcr 
adulteriumlicet  secreto  commissum  latere  ne- 
quit,  quin  per  colloquia,  gestus,  aliaque  indi- 
cia  erumpat,  itaque  ingenti  infamia,  adulterium 
«spergat  et  maculet.  Terlio,  B.  Levi  et  Jansen. 
To non  erit  mundus,  Hcbr.  lpa  naki,  id  est  insons, 
innocens  ,  innoxius,  explicant  non  erit  impttni- 
tus.  Siccnim  haec  phrasis  accipitur  Exodi  20.  7: 
Nec  enim  habebit  insontem  (id  est,  non  sinel  itn- 


piniiiniii )  Domiitus  cum   qui  assumpsrrit  nomcu 
Doinini  l)ri    stti    fruslra.    Et   alibi    sa>pc    Ondti 
•il.    legU 


S.    Cyi 

eiiim    verluut 

vcrlas  ,  non    crit 


iSon  erit  immttnis ;  Sepluag. 
oj  «Sww^iijjitkc  ,  (jiiod  priino 
initocens ;  sccundo,  non  crit 
indnnnis  cl  impunitus  :  uler(pie  cniin  voealur 
«Swoj.  Sic  seiisus  eril  ,  q.  d.  Sieut  qui  ignem 
geril  simi,  indc  M-ntil  noxain  ,  iliiia  vcslis  ejus 
igilur,  alque  qui  pedilms  premit  piuiias  ,  iis 
adurilur  :  sic  paler,  qui  adiilteriuin  conniiiilit  , 
scnlicl  noxain  cl  p(cnam,  quia  vel  a  ni.u  ito  adul- 
lerCBt  vclajudicc  vila  mulclabitur  et  occidelur. 
Imo  adulleri  oliin  igiu;  cremabantur.  IJmlc  Ju- 
das  Tbamar  quasi  adullcram  rogo  adjudicavit, 
Gcnes.  38.  1l\.  Scribit  Lucianus  in  Apolog.  pro 
merccde  conduclis  ,  Salellium  Groloniensem 
principem  legem  tulissc,  ul  adullcri  vivi  cre- 
marcntur.  Alquecumipsc  fratris  uxorem  deinde 
commaculasset,  deprchcnsus  alquc  sc  cxcusans 
dum  causam  diccrel,  quod  amorc  captus  fccis- 
set,  Votunlurius  (ul  Lucianus  aitj  et  nihit  reluc- 
tans  inignem  animomagno  insiltiit.  Opilius  etiam 
Macrinus  Imp.  adultcriircos  scmpcr  vivossimul 
inccndit  junclis  corporibus. 

Quarto,  Patrcs  passim  accipiunt  h3ec  non  de 

ipso  adultcrio,  sed  dc  familiarilalc,  colloquiis  , 

tactu   simplici,  convcrsaiione  cum  feminis  ct 

uxoribus  proximorum.   Nam  ™  ingredi  ad  uxo- 

rem  proximi,  hic  non  significat  cuni  ca  rcm  ha- 

bcre,  sed  cum  eacolloqui,  vcrsari.  Undc  Syrtis 

vcrtit:  Sic  qtti  ingreditur  ad  uxorem  proximi,  et 

ad  itlam  prope  sit.  Sic  Gabriel  Archangclus  in- 

gressus  dicilur  ad  B.  Virginem,  cum  ei  nunlium 

incarnalionis  Chrisli  detulit  Lucoe  1.   Salomon 

enim  hic,  postquammonuit  claudendas  esse  au- 

res  sermonibus  atquc  cantilcnis  ,  atque  oculos 

formae  .illecebrosae  mulierum,  nunc  gencratim 

monet  omnem  cum  eis  familiaritatem  esse  ca- 

vcndam,  ac  praesertim  ne  eas  adcamus  ,  ma- 

nusque  aut  vestcs  earum  tangamus  ;  co  quod, 

sicut  ignis  in  sinu  adurit  vesles,  sic  lactus  ct 

conversatio  mulicris  adurit,  suiquc  amore  in- 

cendit  corpus  langenlis ,  ac  per  corpus  quasi 

pcr  vestem  transit  ad  ipsam  animam,  illamque 

hedo  concupiscenliae  inccndio  et  tartareo  libi- 

dinis  ignc  inllammal,  denigrat,  maculat.  Et  si- 

cul  is,  qui  pedibus  nudis  ambulat  ct  calcat  car- 

boncs  accensos,   plantas  ustulat :  sic  qui  con- 

versatur  cum  mulicre  ,    ctiamsi  obilcr  quasi 

ambulando  duntaxat, igne  concupisccnliae  affla- 

bilur,  ac  ustulabit  pedes,  manus,  oculos,  aures, 

omnesque  sensus  suos  ;  quin  et  proserpente 

hoc  igne   ustulabit   phanlasiam,  memoriam, 

ipsamque  mentem  et  voluntatem  ,  ut  aliud  co- 

gilare  ,  memorare ,  amare,  concupisccre    ne- 

queatquam  amoris  huncignem;  quo  accensus 

sensim  totus  concrematur  ct  ardet.  Igitur  fami- 

liaritas  mulierum,  et  levesvel  aspectus  vel  con- 

tactus,  vel  confabulationes  etrisus,  famamcon- 

versantis  infamia,  animam  vero  eliam  nescien- 

tem  et  non  advertentem  ,  vanis  et   illecebrosis 

concupiscentiis  inquinant,  atque  adfornicatio- 

nem  vel  adulterium  incilant. 

Ita  hunc  locum  explicalS.  Cypr.  tract.  de  Sin- 
gular.  cleric.  paulo  post  initium.  Dissuadens 
enim  clericis  habilalionem  et  consorlia  femi- 
narum  :  Incerta  ,  inquit ,  victoria  est  inter  hosti- 
tia  arma  pugnare.  Et  impossibilis  tiberalio  est 
flammis circumdari,  nec  ardere;  qttod  Salomonnon 
negat  dicens :  Quis  aliigabit  in  sintt  suo  ignem  , 
vestimenla  aulem  sua  7ton  comburet  ?  Aul  quis 


152  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONI5 

ambidabit  saper  carbones  ignis  ,  pedes  vero  non 
comburet?  Sic  qui  introierit  ad  uxorem  proximi 
sui,  non  erit  immunis :  neque  omnis  qui  langit 
eam.  Credite,  quceso  vos,  credite  divince  fidei ,  quin 
imo  plusquam  nostrce :  quia  omne  quidquid  pol- 
licetur ,  non  potest  fallere ,  dicente  Domino  :  Fa~ 
cilius  est ,  inquit ,  coelum  et  terram  prceterire  , 
quamde  lege  unum apicem  cadere.  Unde  plurihus 
interjectis  concludit :  Amputanda  sunt  omnia  no- 
bis  ,  qucecumque  igniferi  fomilis  sulpliurantibus 
flammis  scatens  fornax  excestuanlis  carnis  exces- 
luat ,  ne  vel  tenuis  qucvdam  scintilla  servata  ma- 
jora  conflet  incendia.  Sic  et  S.  Aug.  serm.  250  : 
Non  solum,  inquit,  ab  extranearum  familiaritale, 
sed  etiam  ancillarum  noslrarum,  vel  quarumcum- 

que  vicinarum,  aut  fdice,   aut  alumncs ,  aut  an- 

ciilce   unusquisque  familiaritatem ,  vel  secretam 

colloculionem  vitare  contendat  ;  quia  quanto  ea- 
rumvicinior  conditio ,  tanto  facilior  ruina  est.  De 

famiiiarilate  enim  talium  Salomon  nos  admonet 

dicens  :  Numquid  alligabit  quis  ignem  in  sinu  suo 

et  vestimenta  ejusnon  ardebunt?  aut  ambulabit 

quis  super  prunas  ,et  non  comburentur  plantceejus  ? 
S.  Chrysost.  epist.  7.  ad  Olympiam:  Salomon, 

inquit,  qui  vcdde  benenoverat  quam  periculosum 

csset  virum  mulieripropinquare ,   dicebat  :  Aiii~ 

gabit  quis  in   sinum  ignem  ,  et  vestimenta  non 

comburet?  etc.  Hoc  est  autem  quod  dicit :  Sicut 

cst  impossibile  conjunctum  igninon  incendi ,  ita 

qui  accidit  ad  mulierem,  non  polest  illud  effugere. 

S.  Basil.  tract.de  Virgin.  Ac  veiuli  stupa,  inquil, 

si  stupam  conligerit ,  ignisque  rursus  ignem  fu- 

mum  ex  seminime  excitant :  stupa  vero,  si  ignem 

odoratafuerit ,  protinus  inflammata  succenditur, 

ita  et  femineum    corpus  masculum  langens  non 

mullo  labore,  nec  inflammatione  ad  concubitum 

opus  habet ,  sed  cum  naturali  ad  se  invicem  ra- 

piantur  ardore  ,  simul  ac  se  conlingunt ,  scintil- 

lamvoluptatis  fumantem  intrinsecus  sentiunl.  Unde 

scriplum  esl :  Alligabit  quispiam  ignem,  etc. 
Quocirca    S.   Franc.  Xaverius  monebat  con- 

fessarios  ut  caverent  a  feminis  :  illas  enim  adiri 

minori  fructu,  majori  periculo  vel  famae  ,  vel 

conlinentiae,  velutriusque  :  ex  fumo  enim  flam- 

ma.  Hinc  S.  Hieron.  epist.  ad  Eustochium  de 

custodia  virg.   hisce  Salomonis  verbis  acriter 

perstringit  agapetas  ,   hoc   est  feminas ,   qure 

quasi  spiritales  spiritalibus  viris  conabitabant, 

amorcm  castum  foris  prse  se  ferentes,  sed  intus 

ardentes  cupiditate  luxuria^  :  Unde ,  inquit ,  in 

Ecclesias agapetarumpestis introiit?  unde sinenup- 

tiis  aliud nomen  uxorum?imo  undenovumconcubi- 

narum  genus  ?  Plus  inferam:  unde  meretrices  uni 


Cap.  VI. 

serm.  65.  in  Cant.  Cum  femina  semper  esse  ,  et 
non  cognoscere  femmam,  nonne  plus  esl  quant 
mortuum  suscitare?  Quod  minus  est  non  potes  ,  el 
quod  majus  est,  vis  ut  credam  tibi?  Vere  quoque 
Comicus  :  Omnis  amans ,  amens. 

Moral.  hinc  disce  quam  cavenda  sit  conver- 
satio  cum  muliere  :  vox  enim  ejus,  oculi,  vul- 
lus,  totumque  corpus  feminne  est  quasi  ignis  , 
intuentem,  colloquentem,  conversantem  tarla- 
reis  libidinis  tlammis  taciteet  nescium  succen- 
dens.  Sensim  enim  hic  ignis  ab  oculis  et  sensi- 
bus  ad  phantasiam  prorepit,  inde  ad  cor,  men- 
tem  et  voluntatem  proserpit,  nec  cessat,  donec 
tolum  hominem  infiammet.  Hoc  est  quod  ait 
Job.  31.  v.  12:  Ignis  est  (libido)  usquead  perditio- 
nemdevorans,  et  omxiia  eradicans  genimina.  In 


quae  verba  commentans  S.  Gregor.  Quid  esl , 
inquit,  libido,  nisi  ignis?  etquiddecarne  et  mente 
exortcevirtutis,  nisiflores?  quiditem  turpes  cogi- 
tationes ,  nisi  palece? Quis  etiam  nesciat ,  quia  si 
in  paleis  ignis  negligenter  exstinguitur,  ex  parva 
scinlilla  omnes  palece  accenduntur?  Qui  ergo  vir- 
tutum  incrementa  non  vult  exurere ,  ita  debet  li- 
biclinisignemexstinguere,  utper  lenuem  scintillam 
nunquampossit  ardere. 

Quocirca  S.  Clirysost.  ep.  7.  ad  Olymp.  agen* 
de  Joseph  sollicitato  ab  herasua,  asserit  tenta- 
tionem  hancfuisse  pejorem  fornace  Babylonia, 
et  lacu  leonum,  in  quem  conjeclus  fuit  Daniel ; 
et  ventre  ceti ,  quo  sorptus  fuit  Jonas  :  Et  sicut, 
ait,  Babyloniam  fornacem  manus  illce  Persicm 
cum  multo  studio  succendebant ,  abundanliorem 
escam  ignibus  suggerentes,  et  porrigentes  flammai 
diversa  fomenta  ;  sic  lunc  misera  hcec  atque  mise- 
randa  mulier  accendit  ignem  illa  fornace  majo- 
rem  unguentis  oblita,  fucamenlis  genarum,  pic- 
turis  oculorum ,  voce  confracta  ,  motibuset  gres- 
sibus  dissolutis,  mollibus  vestimenlis,  auricirculis 
et  infinitis  ejusmodi  machinamentis ,  quasi  per 
magicaqucvdam  turpitudinum  volens  illicere  in- 
fantem.  EtpostmuUa  igneam  tentationis  hujus 
vim  repraesentans :  Sed  tamen  in  tantis  retibus 
conslitutus ,  el  tam  urbanam  feram  videns  ad  se- 
metipsum  accedere ,  omni  eum  ex  parte  percutere 
requirentem,  per  tactum,  pervocem,  per  oculos, 
per  colores ,  per  stibium  ,  per  aurum,per  unguen- 
ta,  per  vestimentum,  per  affectum,   per  verba , 


virm  ?  eadem  domo,  uno  cubiculo,  scepe  uno  tenen- 
tur  etlectuio  ;  et  suspiciosos  nosvocant,  si  aliquid 
cxtimemus  (ila  legunt  veteres  codiccs,  ab  exti- 
meo:  minus  recte  ergo  Erasmus  correxit  exis- 
timamus.)  Frater  sororem  virginem  deserit,  cceli- 
bcm  spernit  virgo  germanum ,  fratrem  qucerit 
extraneum  ;  et  cum  in  eodem  proposito  esse  se 
simulent ,  qucerunl  alienorum  spiritale  solatium , 
ut  domi  habeant  carnale  commercium.  Istiusmodi 
liomines  Salomon  in  Proverbiis  spernit ,  dicens  : 
Alligabit  quis  in  sinu  ignem,  et  vestimenta  ejus 
non  comburentur?  Easdem  agapetas  pari  acrimo- 
nia  insectantur.  S.  Basil.  Nazianz.  Chrysost.  cae- 
terique  Patres.  Agapetae  groece  idem  sunt  quod 
latinccarae,  dilectae,  uli  etiamnum  anonnul- 
lis  vocitantur  ,et  pari  loco,  vel  pari  suspicione 
et  periculo  habentur. 
Sever» ,  scd  vera  est  senteniia  S.   Bernardi 


per  arcumpositum  ornamentum ,  per  secretum  , 
per  solitudinem,  per  hoc  quod  poterat  lalcre ,  per 
divitias  ,  per  potentiam ,  et  quce  habebat  in  eo  se- 
cum  facientia  ,  cum  his  omnibus  quce  supra  com- 
memoravi  ,  cttatem  ,  servilutem  ,  peregrinalio- 
nem:vicit  omne  illud  incendium.  S.  Nilus,  orat.  20. 
adversus  vitia  :  Ad  ignem  potius  ardentem,  ait, 
quam  ad  mulierem  appropinqua.  Nam  si  ad  ignem 
accesseris,  doiore  affectus  resilies  :  at  si  feminxc 
desiderio  incensus  fueris ,  haud  ita  facile  recedes. 
Est  enim  mira  hujus  ignis  natura,  qui ,  dum  de- 
lectat,  arit ;  sed  abeunte  delectatione.  manet  livor 
et  plaga.  Hinc  scorlum,  sive  masculum,  sivefc- 
mineum,  vocatur  a  Poetis  ignis.  Ita  Virg.  ecloga  h 

At  mihi  sese  offert  ultro  meus  ignis  Amynlas. 
Ovidius  lib.  2.  Amorum  : 

At  meus  ignis  abest ,  verbo  peccavimus  uito. 

Nemes.  U.  eclog.  Lycidce  crinitus  Jopas  Ignis 
erat.  Terent.  Eunuch.  Accede  ad  ignem  hunc  (ad 
meretricem),  jam  caiesces  plus  satis.  Apul.  1.  2: 
Discede,  miselle,  qudm  procul  d  me,  d  foculo  dis- 
cede;  namsi  tevel  modice  meus  ignis  afflaverit , 
ureris  intime. 


COMMF.NTARIA  IN  PROVERRIA  SALOMOMS.  Cop.  VL 


Dloot:  Qiiid  remedil  contra  hunc  ignem  ?  Res- 
pondet  Salomon:  v>li  adeura  approplnquar», 
et  non  afflabit  te ;  fage  ab  eoquantum  poterj 
fuge  omnem  ejua  oogitationem ,  quia  liasc  ille- 
cebroaa  ett,  ac  placendo  dlspllcens  et  <lis|>li- 
cendo  placena ,  assidue  blondlendo  ex  aenau  r.< 
cit  consensum,  mentemque  sibl  subiugat.  ou<>- 
clrca  Religlosus  llle  In  Vitls  Patr.  Iil>.  ;">.  libello 
'i.  de  continentia  num.  <>s.  matrem  senem  per 
Quvium  translaturas,  priua  lllam  pallio  involvit 
ne  eam  oontingeret,  aieque  mrolutam  trans- 
tulir.  Rogatns  abea,  causam  dixlt:  Quia  corptu 

mttlicrts  iguii  cst ;  et  «D  <oipso  quo  tc  conlinge- 
bam ,  vcniebat  viihi  in  mrntc  rccorUalio  aliurtun 
/'<  minarnm.  Alius  ibidem  libello  5.  de  fornica- 
tione  iiuin.  ;>7.  tentatus  ameretrice,  ut  Bammam 
lentationis  restingueret,  digitum  unum,  mox 
Becundum  et  tertium,  cajterosqoe  ex  ordine  in 
lueernam  ardentem  immisit,  itaque  igne  lu- 
oeitUB  exslinxit  ignem  concupiscenii;e. 

Memorabile  est  quod  de  S.  Fraucisco  scribit 
Li  Waddingus  in  Annal.  Minor.  anno  Domini 
1222.  Bariiin  Apulia,  inquit,  Fridericus  II.  Imp. 
meretricem  submisit,  quae  tentaret  caslitatem 
s.  Francisci.  Atillelectum  igneum eiproposuit, 
ineoque  decumbens  meretiicem  ad  secum  de- 
cumbendum  invitans,  illam  in  fugam  conjecit. 
Idque  per  rimam  spectans  vidensque  lmpera- 
tor,  exclamavit:  Surge,virDei,  quia  Deus  lecum 
est  ;  nam,  ut  video,  nec  otlor  ignis  est  in  te,  nec 
vis  incenclii tibi  motestia ,  quiclquam  inlulit.  Tuum 
est  Deo  gratias  agere,  qui  virtutem  UeUit  ut  non 
limeres  u  timore  nocturno,  nec  Veneris  aut  ignis 
fiammam  sentires.  Idem  alia  vice  eumdem  ten- 
talionis  ignem  frigore  nivis,  eam  in  gelida  bie- 
me  amplexando,  restinxit,  perinde  ac  in  Vita 
S.  Malachiae,  de  rege  Mumoniae,  ejus  discipulo, 
scribit  S.  Bernard.  Quotiiliano,  inquit,  aqtue  fri- 
gidcebatneo,  matc  catentem  exslinguebat  incarne 
UbiUinem. 

Similisfuit  tentatio,  similisque  per  ignis  con- 
tactum  victoria  allerius,  cui  proinde  daemones 
victi  quasi  victori  acclamarunt:  Vicisti,  vicisti, 
quia  in  igne fuisti,  et  nonarsisti,  uti  alibi  fusius 
enarravi.Sane  qui  ignem  mulierum  vicit,  vin- 
cetignem  tortorum,  dicetque  cum  S.  Laurentio 
in  craticula  ustulato  :  Igne  me  examinasti ,  et 
non  est  inventa  in  me  iniquitas.  QuOd  enim 
S.  Laurentius  ignem  Valeriani  vicerit ,  id  heroi- 
cis  ejus  virtutibus  ,  ac  prrecipue  angelicae  ejus 
castitati,  qua  ignem  concupiscenliee  vicerat, 
tribuendum  est:  perinde  acquod  trium  puero- 
rum  corpora  in  fornace  Babylonia  manserint 
illaesa  ,  virginilati  eorum  attribuit  Damascen. 
lib.  U.  de  Fide  c.  25.  Vide  historiam  Daniel.  3. 
50,  ubi  plura  hac  de  re  dixi. 

Mystice,  mulier  est  hreresis  et  concupiscen- 
tia;  quare  si  libros  hrereticorum  vel  obscenos 
videas  et  legas,  sensim  sine  sensu  ad  haeresin 
et  obscenitatem  incitaris.  Quare  merito  Patres 
Concil.  Trident.  utrosque  sub  gravibus  poenis 
vetuerunt,  etVulcanomancipandoscensuerunt. 
Igilur  insipienter  et  perperam  faciunt,  qui  ob 
elegantiam  styli  et  phrasis  eos  legunt  :  nam 
pro  exili  vanoque  fructu  longemajora  damna  , 
ignesque  praesentes  et  aeternos  sibi  accersunt. 
Non  desunt  alii  probi  castique,  qui  elegantiam 
cum  honestate,  imo  pietale  ,  doceant;  ut  quid 
ergo  eam  a  coenosis  et  venenatis  auctoribus  , 
cum  tanlo  conscientiae  periculo  haurire  ma- 
lunt? 

CORNEL.    A    LAPIDE.    TOM.    III. 


111 

Rursura  Auctor  Oatente  Qrascor.  Mutlernupta, 
inquit,  mystiee  est  malltia,  ciM  vir  cst  Hiabolut  , 

qui  una   cum  itla  generat   tniquitatis    fltios.  Qul- 

eumaiu  tttigerit  itlam,  intfuinabitur  i  hoe  cst, 
quicumque  colloquiis  itliui  fretut,  ant  familiari- 
tatc  ejusUem  utiu  fuerit ,  <  sto  quod  pravutn  opttt 
attinel,  mundtte  eoadat ,  intra  te  tamen  inauina- 
bttur.  Dentque  S.  Gyrill.  catechesl  :!.  pcrbjneoi 
hlc  proprie  accipil peccatum.  Urltenim',  In- 
quit,  peceatum  nervot  animai ,  et  eonterit  otta 
mentis  tpiritatia  ,  ct  lumcn  corUis  obtenebrat, 
Porro  ipsesic  legit  ;  Involval  quis  ignetn  insinu, 
et  vestes  cjus  non  uranlur  '.' 

30.  No.n  aaSHDta  EST  cui.pv,   cum  quis  1'UHATUS 
FUEIUT  :    FUIIATU»    ENIlth   UT    ESURIEMKM    WPLBAT 

animvm.]  Componit  elantcponit  adtilteriiun  fur- 
to  in  noxa  et  scelere.  Dices  :  Furluin  rel  nota- 
bilis  est  peccalum  morlifenim  ,  et  ul  (|uidam 
ait ,  furiuin  est  panis  diaboli  :  quomodo  ergo 
liic  dicitur  non  granUis  esse  culpa?  Respondct. 
s.  Chrysosb  hom.  10.  ad  Popul.  sensum  Salo- 
monis  esse,  q.  d.  Qrams  quidem  res  etiam  fur  , 
sed  non  lam  gravis  quam  aUulter.  Ille  cnim,  elsi 
frigiitam  causam  liabet,  tamen  ex  paupcrie  neces- 
silatem  prazlcniierc  potesl ;  hic  vero,  nulta  ipsam 
cogente  necessitate,  prx  Uemenlia  sola  in  peccali 
voraginem  corruit.  lloc  et  Ue  jurantibus  Uicerc 
ticet :  nec  enim  isti  utlum  liabent  quem  prasmit- 
tant  pralextum,  seU  contemptum  sotum.  Fadcm 
fusius  babet  scribens  in  psal.  hS).  adillud:  Si 
viUebas  furem  ,  currebas  cum  eo  ,  et  cum  aUutteris 
porlioncm  tuam  ponebas.  S.  Thomas  vcro  2.  2. 
q.  6(3.  art.  6.  ad  1:  Furlum,  inquit,  Uicitur  non 
esse  grandis  culpa  Uuplici  ratione.  Primo  quiUem, 
propter  necessitatem  inducentem  ad  furanUum  , 
qua  Uiminuit ,  vel  totaliter  tottit  culpam  ,  ut  pa- 
tebit  art.  7  :  furatur  enim  ut  esurientem  impleat 
animam.  SecunUo  ,  per  comparationem  adulterii 
qnoU  punitur  morte.  UnUe  subUilur  Uefure,  quod 
UeprekensusreUdet  septuplum  :  qui  autem  adutter 
est ,  perdet  animam  suam.  Hebr.  Symmach.  et 
Aquila  habent  :  Non  spernent  furemcum  furatus 
fuerit ,  ad  imptendam  animam  saam  cum  esurie- 
rit ;  Chald.  non  vitio  vertitur  furi ,  etc.  Vatabl. 
non  reputant  probro  furi;  Syrus,  non  mirum  est, 
q.  d.  Minus  probrum  est  furari  qtiam  adulte- 
rari.  Noster  causam  probri  et  infamiae  assigna- 
vit ,  vertens,  non  granUis  est  culpa  ;  ex  culpa 
enim  nasciturinfamia  et  probrum. 

31.  DEPREHENSUS  QUOQUE  REDDET SEPTUPLUM, ET 
OMNEM   SUBSTANTIAM     DOMUS    SU/E    TRADET,  ]    qiliu 

scilicet  fur  lenuis  fortunae  et  subslanliae  esse 
solet.  Quare  si  rem  mugni  prelii  furattis  sit,  co- 
gaturque  reddere  septuplum  ,  omnem  subslan- 
tiamsuam  restitulione  impendet,  imosi  ca  non 
sufbciat,  impendetse  ipsum,  juxta  legem  Exodi 
22.  3  :  Si  non  liabuerit  quod  pro  furto  reddat,  ipse 
venumdabitur.  Sefl  quo  jure  reUUit  septuplum? 
Namjure  divino  Judaeis  sancitur  ,  Exodi  22.  1, 
ut  qui  furatus  est  ovem,  reddat  quatuor  ,  qui 
vero  bovem,  reddat  quinque  boves  ;  non  autem 
septem.  Respondet  Hugo  fortc  apud  alias  non- 
nullas  gentes  furi  indictam  mulctam  in  seplu- 
plum.  Verum  hoc  est  conjectare  :  hucusque  non 
legi  ullas  gentes  id  fecisse.  Quare  planius  et 
certius  Jansenius  et  alii  sic  explicanl:  RedUet 
septuptum,  idest,  reddet  muttuplum,  puta  qua- 
druplum,  vel  quinluplum,  q.  d.  Cogeturabtincle 
et  copiose  restituere,  ac  sarcire  damnum  quod 
furando  intulit.  Sic  dicitur  Job  5.  19  :  In  sex 
tributalionibus  liberabit   te ,   et  in  scplima  non 

20 


154 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VI. 


langet  te  malum.  Est  Poelicus  hebraismus  , 
q.  d.  Licet  septies,  id  est  pluries  et  omnimode, 
in  tribulationes  incidas  ,  semper  Deus  ex  iis 
eruel  le.  Sic  septupta,  id  est  multiplex ,  uttio  da- 
lur  de  Cain,  Genes.  4.  1h.  Sic  dicitur  Eccli.  7.  3: 
Non  semines  mala  in  sulcis  injttstitia?,  et  non  meles 
eain  septuplum,\d  est  mullipliciter.  Similia  sunt 
Levit.  26.  28.  Jerem.  15.  v.  9.  Amos  1. 3.  Proverb. 
30.  15.  et  alibi. 

Aliter  respondent  AbenEzraetVatabl.  Sapien- 
tem  loqui  copulatim  :  copulasse  enim  duas 
laxas  duobus  casibus  furi  praescriptas.  Nam 
Exodi  22.  v.  1  et  4.  praescribitur  ut ,  si  furlum 
inveniatur  in  manu  furis,  reddat  duplum;  sin 
vendiderit  vel  occiderit,  reddat  quintuplum: 
copula  duplum  et  quintuplum,  habebis  septu- 
plum. 

Sensusest,  q.  d.  Fur  damnum  quod  domino 
intuliiabunde  resarcit;  adulter  autem  non  po- 
test  restiluere  marito  injuriam  et  noxam,  quam 
illi  uxorem  ejus  violando  intulit.  Ergo  adulte- 
rium  gravius  el  nocentius  est  furto,  cum  hujus 
damnum  sit  reparabile ,  illius  irreparabile,  nec 
nisi  sanguinc  adulieri  expiabile.  Unde  Sepluag. 
vertunt :  Si  autem  deprehensus  (fur ),  reddet  sep- 
tuplum  ,  et  omnem  substantiam  domus  sua?  dans 
liberabil  seipsum. 

32.   Qui    AUTEM   ADUI.TEREST,  PROPTER    COnDIS 

inopiam  peudet  animam  suam.  ]  Hebr.  Adulter  est 
deficiens  corde ,  corrumpens  animam  suam  ,  ipse 
faciet  iliud ;  Gbald.  Qui  quarit  perdere  animam 
suam,  ipse  facit  illud  ;  Septuag.  Mcechus  propter 
inopiam  mentittm  perditionem  animx  sua  acqui- 
rit;  Tigurina:  Quiadullerium  committit  cum  mu~ 
liere ,  excorsest,  et  quihoc  facit ,  animam  suam 
perdit.  Sensus  est,  q.  d.  Fur  furando  perdit  opes 
suas  :  at  aduller  adulterando  perdil  mentem, 
item  animam  suam.  Ergo  adulterium  deterius 
est  furlo.  Per  animam  ,primo  intellige  vitam  : 
adulter  enim  jure  gentium  omnium  morte  mul- 
clatur ,  ut  ostendi  Genes.  38.  24  ;  secundo  ,  sa- 
lutem  nnimae  :  hanc  enim   prodigit  adulier, 
animamquedevovet  diabolo  et  gehennae. 

Quaeres  quaenam  sit  inopia  cordis  adulleri, 
qua  perdit  animam  suam.  Resp.  primo  :  Aliqui 
per  inopiam  mentis  accipiunt  concupiscentiam 
libidinis  ;  Ikgc  enim  mente  et  ratione  destilui- 
lur,  soloque  irrationalis  et  brulae  volupialis 
oeslro  agitur ,  agitque  adulterum  in  scelus  et 
exitium  :  sicut  enim  venler  non  habet  aures,  sic 
concupisceniia  non  habet  menlem  ;  imo  nien- 
tem  non  audit,  sed  ea  quae  suggerit  libido. 

Secundo,  inopiamentis  estinopia  animi,  puta 
mollities ,  imbecillitas  et  infirmitas  roboris  et 
virium  mentis.  Adulter  enim  constanlia  et  ro- 
bore  animi  destituitur;  sinitque  se  molliteret 
effeminalecapi,  duciqueab  adullera  quasi  bos 
ad  victimam.  De  quo  plura  cap.  seq. 

Tertio,  inopiamentis  est  inopia  judicii ,  quia 
Jibido  judicium  everlit,  hominemque  demen- 
tat,  ut  videatur  esse  demens  et  insanus,  imo 
delira  et  insana  faciat  pro  amore  suae  pellicis 
etadulterae,  uti  experientia  saepe  fieri  videmus. 
Amans  ergo  est  amens.  Unde  Chald.  verlit : 
Indiget  inteltectu. 

Quarto,  inopiamentis est  inopiarationis;  adul- 
terium  enim  ratione  hominem  privat,  eumque 
efficit  brutum  ,  imo  pejorem  bruto.  Multa  enim 
bruta  furantur  alimenta  sua,  at  alienam  femi- 
nam  non  invadunt,  sed  castum  cum  consorte 
coluni  connubium,  uli  faciunt  cervi,  elephan- 


tes,  leones,  turtures,  columbac,  elc.  Hisce  ergo 
pejor  est  adulter  violans  jura  et  sanctitatem 
conjugii,  quaejamin  lege  nova  longemajor  est, 
ulpote  evecta  ad  dignitatem  Sacramenti :  con- 
jugium  enim  est  septimum  legis  novae  Sacra- 
menlum,  ideoque  prorsus  iasolubile  ,  sauctum 
et  inviolabile. 

Ex  adverso  venenata  animalia  cum  alienis 
commiscentur,  utvipera,  quae  exitialis  est,  cum 
muraena  congreditur,  sed  ita  ut  prius  venenum 
evomat,  inquitS.  Basil.  hom.  7.  Hexam.  Adul- 
teri  ergo  viper*  sunt,  imo  viperis  pejores  :  quia 
venenum  adulteri  relinent.  Audi  S.  Ambros. 
lib.  5.  Hexam.  c.  7:  Jussit  Deus  ambos  (Adamet 
Evam)  esse  in  uno  corpore  et  in  uno  spiritu; 
quod  unum  separas  corpus,  unumdividis  spirilum, 
naturai  adulterium  est.  Sed  hoc\docet  murama  et 
vipera  non  jure  generis,  sed  ardore  libidinis,  ex- 
petitus  amplexus.  Discile,  6  viri,  qui  alienam  per- 
molere  quxrit  uxorem,  cujus  serpenti  sibi  adscis- 
cerecupiat  contubernium,  cui  etiam  comparandus 
ipse  serpenti  sit. 

Propria  adultero  eaque  insignis  mentis  ino- 
piaet  insipientiaest,  quod,  cumpossit  eamdem, 
imo  majorem  voluptatem  haurire  ex  muliere 
soluta.v.  g.  ex  meretricibus  formosissimam 
sibi  diligere,  ubi  minor  est  culpa,  minor  infa- 
mia,  minus  periculum,  imo  omnis  apud  homi- 
nes  impunitas ;  ipse  amore  caecus  malit  conju- 
gatam,  ubi  longe  major  est  culpa  et  infamia, 
et  certum  periculum,  ut  vel  a  marito,  vel  a  cog- 
nalis,  velajudicedeprehendaturetcapite  plec- 
tatur.  Et  hanc  significat  Salomon  ,  dum  subdit : 
Quia  zelus  et  furorvirinon  parcet  in  die  vindicta?. 
Quae  ergo  lua,  6  aduller,  est  phrenesis  et  vesa- 
nia  ,  ut  sine  necessitate,  sine  causa,  ex  mera 
libidine  te  in  haec  discriinina  conjicias  ?  In 
perpetuo  versaris  metu,  anxietate  ,  suspicione, 
ne  res  emanet,  ne  mariius  resciscat,  ne  ad  ju- 
dicem  deferaris.  Hi  metus  et  angores  omnem 
tuam  in  adulterio  voluptatem  diluunt,  imo  suf- 
focant  etexstinguunl. 

Audi  S.  Chrys.  hom.  3.  de  verbis  Isaine,  hanc 
adulleri  inopiam  mentis  citantem  et  explican- 
tem  :  Nam  qux  potest  esse  voluplas ,  ubi  melus , 
ubi  discrimen ,  ubi  pericttlum,  ttbi  tantorum  malo- 
rumexspectatio,  ubi  tribunalia,  ubi  accusationes , 
ubi  judicis  ira,  ubiruina,  ubi  gladius  et  carnifex, 
ubi  baralhrum  ac  deportatio?  quin  potius ,  si  vo- 
les,  totlantur  h&c  omnia.  Ponamus  nulli  notum 
esse  flagitium  praterquam  ipsi  viro  et   mulieri 
quam adulleravit.  Quomodoferet  conscienliam  re- 
darguentem,  acerbam  et  amarulentam  accusatio- 
nem  ubique  secum  ferens?  quemadmodum  enim 
seipsum  nemo  potest  fugere;  ila  nec  illam  ejus 
curix  sententiam;  hoc  enim  tribunal  non  pecunia 
corrumpitur  ,    non  adulationibus    acquiescit  ,  eo 
qudd  divinum  est ,  ela  Deo  nostris  impositum  men- 
tibus.   Vere  adulter  per  inopiam  sensus  exitium 
sua  ipsius  animx  conciliat.  Sed,  ut  ait  vir  sa- 
piens  :  Furibunda  luxuria  oculos  non  habel ,  id- 
circo  casum  et  barathrum,  in  quod  ruit,  nequit 
inlueri.  Hac  de  causa  S.  Basil.  epist.  3.  canonica 
ad  Amphilochium ,  inter  canones  poenilentiales, 
can.  58.  adulteris  duplam,  fornicatoribus  sim- 
plam  pcenitentiam  injungit.  Qui  adulteraoit ,  ail , 
in  quindecim  annis  Sacramentis  non  communica- 
verit.  In  his  autem  qaindecim  annis  sic  quoque  dis- 
pensabitur.  Quatuor  annis  erit  deflens  (slans  ex- 
tra  fores  Ecclesiae  ,  confitens  scelus  suum  ,  et 
fidsles  ingredicntes  rogans  ut  pro  se  deprecen- 


r.ouu  i:\taria  IN  PBOVE 

(nr,  ut  ait  can.  56. )  quinque  audiens  (leclionei 

MOftl  cl  concioucs !,  ijuutuor  substntttts,  in  tlttu- 
bus  ronsislrns  sinc  tominunionc  l''urntcatur  s<p- 
tcm  unnis  non  comniunicubit ,  tlttobtts  ilcflcns ,  ct 
in  duobtts  uutlicns ,  et  in  uno  solo  consislcns ,  oc- 
tuvo  uutcni  utl  coinmttitioticvi  tttlinitlcttir. 

1$.     Tl)IUMTtll)IM'.M     l-.T    Hi.NOMlMAM    CONtilll.CAT 

siui  kt  oiM-Koiiiiii m  n.i.ius  no.\  DC&iBiTUR.  ]  Verba 
sunt  clara.  Clarum  cniin  cst  adultcrum  apud 
omncs  genlcs  csso  infainein,  baberique  quasl 
prohrum  el  pcslcm  rcipulilica'.  Unde  alisB  atlul- 
tcros  inutilanl  anribus,  alice  naribus,  aliae  ve- 
rcndis,  aliau  publico  ludihrio  eos  exponunt,  ac 
tandem  eapite  nuilciant.  Baio  enim  oukpa  adul- 
tcrii  pcr  pocnilentiain  adullcro  condonetur  a 
Dco  ;  inanct  tamen  apud  honiincs  memoria  et 
infamia  perpetrati  icelerie,  ac  ejuandiu  durat 
incmoria,  dural  et  iurainia  :  quin  etsi  quos  ex 
adultcrio  libcros  suscipiat,  illi  ipsi  eliam  post 
morteni  exstabunt  ad  ignominiam  monumenta, 
aitS.  Chrys.  Iiom.  do  carnis  concupisccnlia. 

Perperam  ergo  ex  hoc  loco  Tertull.  I.  de  Pu- 
dicitia  c.  18.  contendit  probare,  ex  eo  quod  hic 
dicitur :  Qpprobrium  non  delebilur,  culpam  adul- 
terii  esse  indelehilem  et  irremissihilcm.  Aliud 
enimest  culpa,  aliudopprobrium,  uli  jam  dixi. 
Adde  non  raro  pcr  poenitentiam  insignem  de- 
leta  culpa  deleri  et  infamiam,  uti  conligit  Da- 
vidi.  Sed  et  audi  Terlull.  Nam  et  in  Proverbiis 
Salomon  specialiter  de  mcccho  inexpiabili :  Mce- 
chus  autem  ,  ail ,  per  indulgentiam  sensttum  per- 
ditionem  animce  suce  acquirit  dolores  et  dehonesta- 
tiones  sustinet.  Ignominia  autem  ejus  nonabolebitur 
in  (Evum.  Plena  enim  zeli  indignatio  viri  non 
parcet  in  die  judicii.  Verum  quod  mcechia  sit 
inexpiahilis,  id  esl  irremissibilis  ,  jam  est  ex- 
ploratus  error.  Nimirum  Tertullianus  ,  nimio 
pudicitiae  amore  in  haeresin  lapsus,  librum  de 
Pudicitia  contra  Psychicos,  id  est  animales  Ca- 
tholicos,  scripsit  pro  luxresi  Montani,  de  non 
recipiendis  Pcenitenlihus  ,  saltem  mcechis  et 
fornicatorihus  ,  maxime  cum  culmen  criminum 
teneant  mccchia  et  fornicatio,  uti  ipse  initio  libri 
profitetur.  Undeetcap.  5.  moechiam  idololatriae 
el  homicidio  comparat,  et  quasi  acquiparat. 
Sed,  utdixi,  ipse  uti  nimius  fuit  castiiatis  ama- 
tor,  ita  nimius  fuit  adulterii  osor ,  nimisque  il- 
ludelevat  etaggravat. 

Pro  turpitudinem  hehr.  estyjj  nega,  id  est 
ptagam.  Septuag.  Dolores  et  ignominias  sustinet ; 
Chald.  Plaga  et  ignominia  accedet  ei ;  Symmach. 
Plagam  et  contumeliam  inveniet ;  Syrus:  Ipse  fa- 
cit  ut  ad  eum  accedat  calamitas ,  et  ipsum  depre- 
hendant ,  et  ignominia  non  recedal.  Per  plagam 
ergo  primo  cum  Nostro  et  Syro  accipe  sceleris 
publicationem,  infamiam  et  ignonliniam.  Se- 
cundo,  cum  Septuag.  accipe  dolores,  tum  cor- 
poris  quos  parit  luxuria,  item  verberationes, 
fustigationes,  aliasque  poenas  eidem  a  judice 
inlligendas,  tumcruciatus  et  angores  mentis  et 
conscientia?,  quos  graphice  depingit  S.  Chrys. 
hom.  1.  de  Lazaro  :  Etenim,  ait,  qtd  adulterium 
commitlit,  etiamsi  milties  fuerit  dives,  etiamsi 
nultum  habeat  accusatorem ,  non  desinit  tamen 
seipsum  accusare;  et  voluptas  quidem  temporaria 
est ,  dolorvero  perpetuus ,  timor  undique  ac  tre- 
mor ,  suspicio  et  anxietas  :  angulos  metuit ,  «m- 
bras  ipsas  formidat,  suos  ipsius  famutos  conscios, 
inscios  ,  illam  ipsam  quam  corrupil  ,  et  virum 
quem  affecil  contumelia  ;  obambutat  amarum  ac- 
cusatorem,  circumferens  conscientiam,  cumsitsuo 


IIBIA  IALOMOMJS.  Cap.  VI.  155 

ipsius  judirio  condcmnut  its ,  ncc  vcl  ad  brnc  tcnt  - 
pus  possil  rcspirurc.Nam  cl  in  lcclo,  cl  in  mcnsu, 
ct  in  foro,  cl  tn  dumo ,  ct  intcrdiu,  cl  noclu,  <t 
inipsis  frcqttcnlcr  somniis  htcr  initiuitutis  simuta- 
cra  vitit,  ipsiusquc  Cuin  vitttm  ugit  gcmens  ac 
trcmens  supcr  lcrrttm  ,  cum  ncmo  sciat ,  inttts  ta- 
mm  hubct  igncm  implicitum. 

Porro  quanla  fornicalionU  cl  mOBChiffi  sil  tur- 
pitudo  et  ignotniuia,  apla  siiniliUnlmc  cxplicat. 
Isidorus  Clarius  orat.  35.  lomo  1  :  Si  quis  virgt- 
nem  ,  ait,  condcmnussct ,  ttt  unimulibus  ralionc 
carentibus  pcrmisccretur  ,  dcindc  ilta  p<  tmi.i  tionc 
detecturetur  ;  nonnc  ob  hunc  causum  maxime  la- 
crymis  esset  digna,  quod  ub  hoc  morbo  libcruri 
non  posset ,  ex  eo  quod  ne  morbum  quidcm  csse 
inli lligeret?  lloc  prorsus  cst  manifestttm.  Quod 
si  illttd  res  moleslissima  cst,  hoc  nihtio  est  infcrius. 
Nam  d  domcsticis  contumelia  af/ici  miscrabilius 
est ,  quitm  ab  alienis.  IIos  homicidis  ego  deterio- 
res  judico  :  num  mori  prtestat  quam  ita  ignomi- 
niose  vivcre.  Ilomicida  cnim  d  corpore  animam 
divetlit  :  hic  vero  animam  simul  cum  corpore  per- 
dit ,  et  quodcumque  peccalum  dixeris,  nihil  huic 
sceleri  cequalereperies.  Si  enim  de  scortalione  dis- 
serens  Paultts  dixit :  Qmnc  peccalum  quodcumquc. 
fecerit  homo ,  extracorpus  est ;  quiautem  scorta- 
lur  inproprium  corpus  peccat;  quid  de  hac  insania 
furoreque  dicamus ,  qui  tanlo  scorlatione  deterior 
est,  quantum  ne  dici  quidem  potest  :  Neqae  enim 
solum  dicendum  est  quod  qtti  hcee  patitur  sit  mu- 
lier ,  sed  qttod  perdit  etiam  esse  virum,  et  neque 
in  alteram  mutatus  est  naluram,  et  quam  habet 
non  servavit ;  sed  communis  tttriusque  prodilor 
effectus  est ,  dignusque  quiaviris  et  mutieribus 
expellatur,  ul  qui  utrttmque genus  affecerit  injuria. 
Alque  ttt  discas  quantum  hoc  sit  :  siquis  accedens 
potticeretttr  efficere  ttt  canis  evaderes ,  nonne  ut 
corruptorem  illum  caveres  ?  Tttvero  ipse  te  ex  ho- 
mine  non  canem  fecisti ,  sed  rem  multo  ignominio- 
siorem.  Nam  canis  res  usui  apta  est ,  hic  vero  nulti 
rei  utitis.  Audi  et  Plinium  1.  8.  c.  27:  Panthera 
sic  avida  est  excrementorum  hominis,  ttt ,  si  in 
vase  suspendantur  altius  qudm  ut  possil  attingere, 
enecet  sese  defaligati  porrectucorporis  :  ita  non- 
nullis  quod  est  fcedissimum,  id  dulcissimum 
est.  Cogita  quam  horridum  sit  tangere  leprosos , 
putidos,  moribundos  ,  sanie  et  tabe  fluentes  : 
idemque  attribue  meretrici ;  ipsa  enim  sordibus 
et  foetoribus  plenior]  est,  quam  sit  leprosus  et 
morihundus. 

Igitur  adulter,  quiin  fcedis  libidinibus  voluta- 
tur,  similis  est  porco,  qui  lulo  et  coenosis  aquis 
pascitur;  porcus  enim  est  spurcus,  etipsa  quasi 
spurcities.  Habet  hac  de  re  insignem  apologum 
porci  et  felis  Cyrill.  1.  U.  Apolog.  moral.  c.  1 : 
Stabat ,  ait,  felis  in  sptendido  prato  lingua  stta 
pellem  lingens ,  ut  adhcerentem  ei  ptttverem  ex- 
piaret.  E  contra  vero  porcus  in  vicino  cceno  foztido 
sese  volutans,  cutem  turpissima  jactatione  hujus- 
modisordidabat,  dicens  :  Oqttam  amccnissimtts  mihi 
lectus,  etstratus  dulcissimus  hic  est  l  6  quam  mihi 
detectabitissimus  sensus  1  6  quam  suave  baineum 
carni  mece !  qudm  dtttcis  hcec  aqua  refrigerii !  quitm 
nobilis  hcec  stilla  roris  transeendens  Ltbani  tatices, 
Damasci  fontes ,  et  Panormitanabatnea  sospitate ! 
At  cattus,  haec  audiens,  indignansdixit:  Quid  est 
hoc  ubijaces?  Tum  ilte  respondit  :  Lutum  et  cce- 
num.  Tunc  cattus,  increpando ,  adjunxit  :  Merito 
es  porcus,  quia  delectaris  in  fcetidis,  impinguaris 
in  sordidis ,  et  lcetaris  inrebus  pessimis.  Cui  por- 
cus  impatiens    dixit :  Vade ,  judicamures  tuos; 


156 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VI. 


quid  mihi  et  libi?  At  ille  :  Iiecle,  ut  video ,  Salo- 
mon  dixit  (Prov.  9.  8.)  :Noli  arguere  derisorem, 
neoderit  le.  Attamen  pestilenti  muri  judex  aucto- 
ritatenalurce  sum  conslitutus ,  etibi  immundo,  si 
percipisab  eademnaturainmoribus  corrector  sum 
prafeclus.  Tenamque  lingendo  Lingua,  vitare  sor- 
des  doceo,  si  altendis  ;  atque  illumjudico ,  cum  in 
maleficiis  eumjudicialis  ungula  comprehendit.  De- 
jndecastilatemcomparansccelo,  animae,  floribus 
et  gemmis  ejus  pulchriludinem  ostendit:  Vide 
quiim  cara  sit  Deo  gralaque  munditia ,  tam  ani* 
ma ,  quam  naturx.  IUe  enim  ccclum  in  sempiter- 
numsibi  paravit  mundissimum ,  et  replevit  claris- 
sima  luce  mundum  :  animam  de  candidato  semine 
generat  ,  et  de  puro  sanguine  membrum  cibat. 
Mira  quidem  rutilantia  flores  germinant ,  ac 
splendenli  pluma,  squamaet  peUicuLa  carnes ornat , 
nalura  quoque  preliosissimas  gemmas  gignit  pu- 
rissimas ,  et  metatla  puritate  splendenlia  parit, 
et  condit  suo  diverso  modo  digesta.  Ut  quid  ergo 
in  immunditiis  delectaris?  Nescis  quod  expulsiva 
virlute  dissoluta ,  retentis  fceditalibus,  caro  perit. 
Ideo  sivitam  tantum  diligis ,  sordes  fuge,  et  ad 
purgalivum  lavacrum  mox  ascende;  quo  dicto  re- 
quievit. 

2>L\.  QUIA   ZELUS    ET  FUROR   VIRI    NON   PARCET  IN 

die  vindictjE.  ]  Sepluag.  PLenus  enim  zeli  furor 
viri  ejus  non  parcet  in  die  judicii.  Apud  Judasos 
cnim  marilus  per  se  adulterum  occidere  non 
poteral,  sed  debebat  eum  accusare  apud  judi- 
cem,  a  quo  condemnabatur  ad  lapidaiionem. 
Apud  alias  tamen  gentes,  quin  et  apud  Roma- 
nos,  jure  Caesareo  permitlilur  marito  impune 
occidere  adullerum  ,  in  adulterio  cumsua  uxore 
deprehensum  ;  hoc  enim  concedilur  juslo  ejus 
dolori ,  qui  lantus  est,  utmaritum  agatin  zelum 
et  furorem,  qui  vix  relineri  possit,  quin  ma- 
nus  in  verbera  et  caedem  erumpant.  Unde  Chald. 
vertit :  Quia  zelus  est  ira  viri ;  Vatabl.  Maritus 
enim  zelolypia?  impatienlia  accensus  ,  cumei  vin- 
dicandi  occasio  offerlur ,  non  parcit.  Impune 
dico  apud  homines,  non  apud  Deum.  Apud 
Deum  enim  occidens  adulterum  privala  auclo- 
ritate ,  homicidii  reus  esl. 

35.  NEC  ACQUIESCET    CUJUSQUAM    PRECIBUS ,    NEC 
SUSCIPIET    PRO  REDEMPTIONE  DONA  PLURIMA  ,  ]  quia 

injnria  thori  maxima  est,  nec  ullis  donis  com- 
pensari  polest,  ideoque  marilum  qui  laesus  est 
facit  implacabilem  et  inexorabilem.  Loquitur 
de  eo  quod  fit  ut  plurimum.  Marili  enim  qui- 
dam  adeo  viles  sunt,  ut  ob  pecuniam  noxam 
adultero  condonent;  alii  adeomodesti  et  pii,  ut 
ei  injuriam  remittant.  Hinc  colligendum  relin- 
quit  :  si  maritus  adeo  ulciscitur  adulterium, 
quomodo  illud  ulciscetur  Deus ,  qui  matrimo- 
nium  sanxit  et  instituit?  Quocircaipsum  nullis 
legis  veteris  hostiis  poteralexpiari;  unde  nec 
ullae  ad  ejus  expiationem  in  Levitico  fuere  prae- 
scriptae.  Hebr.  est :  Non  suscipiet  facies  omnis 
1S13  copher ,  id  est ,  propitiationis ,  vel  expiatio- 
nis  aut  salisfactionis;  et  non  volet ,  cum  muLlipli- 
caveris  munus;  Scptuag.  Non  commulabit  utla 


redemptione  inimiciliam ,  neque  dissolvetur  muLlis 
donis ;  Aquila  :  Munerum  oblalione  ;  Theodol. 
Non  accipiet  personam  uLLius  satisfactionis ;  Vata- 
blus  :  Ullius  intercessoris ;  Pagnin.  Non  accipiet 
personamomnis  pretii ,  elc.  Nam,  ul  ait  S.  Hieron. 
in  c.  6.  Amos  :  Libentius  audit  maritus  uxorem 
interfici ,  qudm  poLLui. 

Similis  et  reciprocus  est  zelus  uxorum  in  ma- 
ritos,  fidemsibidatam  per  adullerium  violantes. 
Illae  enim  implacabiles  rugiunt,  et  saeviunt  sicut 
leienae  raptis  calulis,  ac  saepe  maritos  obtrun- 
cant.  Ita  scribit  Cicero,  1.  2.  Oflic. ,  Alexandrum 
Phaereum  a  Thebe  uxore  interfeclum  propter 
pellicatus  suspicionem.  EtJustinus,  I.  26,  nar- 
rat  Demetrium  Antonii  regis  filium  jussu  Arsi- 
noes  uxoris  interemptum,  quod  cum  Berenice 
socru  slupri  consuetudinem  haberet.  Alter  De- 
metrius  cognomento  Nicanor  a  Cleopatra  uxore 
occisus  est,  ob  zelum  Rhodogunae  Phraatis  re- 
gis  sororis,  ut  tradit  Appianus  in  Syriaco.  Cly- 
temncstra,  audiens  Agamemnonem  maritum  de- 
pcrire  Chryseidem,  et  se  adulterio  cum  ^gistho 
polluit ,  et  marilum  ipsum  morle  mulctavit. 
Sed  instar  multorum  sit,  quod  scribit  Apollo- 
niusRhodius,  1.  1.  Argonauticwn  Lemnias  mu- 
lieres  zelotypia  inccnsas,  quod  mariti*  caplivas 
quasdam  feminas  adamarent,  maritos  suosom- 
nes  et  praeterea  universum  genus  masculinum 
obtruncasse.  Denique,  Seneca  in  Medea  ita  ca- 
nit : 

Nullavis  flammae  tumidique  venti 
Tanta,  nec  teli  meluenda  torli, 
Quanta  cum  conjux  viduata  tedis 
Ardet  et  odit. 

Plufa  congessit  Tiraquellus  inleg.  13.  connubial. 
n.  28.  et  seq. 

Mystice  adulterium  est  haeresis,  ct  quodvis 
peccatum  mortiferum  ;  per  hoc  enim  anima 
Deo  desponsa  ,eo  spreto,  adulteratur  cum  carne, 
mundo  et  daemone;  unde  peccalor  dolores  et 
ignominiamsibi  congregat,  etopprobrium  illius 
non  delebilur;  quia  zelus  et  furor  viri,  puta 
Dei,  non  parcet  in  die  vindictoe,  id  est  in  die 
morlis  et  judicii.  Ila  Beda  :  Dominus,  ait,  qui 
nunc  parcit  reprobis,  non  parcet  in  die  mortis ,  nec 
acquiescet  precibus  sero  clamantium  ad  se,  nec 
dona,  quorum  non  est  ibi  tempus  vel  facultas  sus- 
cipiet ;  zelatur  enim  si  quis  sponsam  suam  ,  id  est 
EccLesiam,  sive  animam  quamque  fideLem ,  cor- 
rumpere prazsumit.  EtS.  Hieron.  (loquens  de  die 
judicii)  epist.  ad  lleliodorum  :  Tunc,  ait,  ad 
vocem  tubx  pavtbit  terracum  populis  ;  tu  gaude- 
bis.Judicaturo  Domino  lugubre  mundus  immugiet, 
et  tribus  ad  tribum  pectora  ferient.  Potenlissimi 
quondamregesnudo  Latere paLpitabunt.  Adducetur 
cumsuis  sluLtus  PLalo  discipulis  :  Aristolelis  argu- 
menta  non  proderunt.  Tunc  tu  rusticanus  et  pau~ 
per  exuLlabis,  etdices  :  Eccejudex,  qui  involulus 
pannis  in  praisepio  vagiit,  elc.  Plura  iu  hanc 
rem  dixi ,  Joelis  2.  v.  31. 


COMMKNTAIUA  1N  PROVKHBIA  SAKOMONIS.  Cap.  VII.  lo7 

CAPUT  SEPTIMUM. 

SYNOPSIS   CAPITIS. 

I  T  EA  ,  QU/E  DE  MKRETRICR  ET  FORNICATIONE  DIXIT  ,  MAGIS  CONFIRMF.T  FT  ILLUSTRF.T, 
PRODICIT  IN  SCENAM  MERETRICEM  ,  8IVE  MOKCIIAM  ,  SUIS  VERBORLM  ET  FUCORUM  I.l  NO- 
CINIIS  JUVENEM  ILLICIKNTEM  ET  SKDUCENTKM  :  AC  DEINDE  V.  22.  EJUS  INSIPIEHTIAM 
OSTENDIT,   QUOD  AD  VICTIMAM  ,   LAQUEUM  ,  ANIM/EQLE   EXITIUM  DUCATUR. 

[ili  mi ,  cuslodi  sermones  mcos,  et  praccepla  mea  rccondc  tibi.  2.  Fili, 
jserva  mandata  mea,  et  vivcs  ,  ct  lcgcm  meam  qnasi  pupillam  oculi  lui : 
'3.  liga  eam  in  digilis  luis,  scribe  illam  in  tabulis  cordis  tui.  h.  Dic  sa- 
;  pientiae  :  Soror  mea  es;  et  prudentiam  voca  amicam  tuam,  5.  ut  custodiat 
>te  a  muliere  cxtranca ,  et  ab  aliena,  qure  verba  sua  dulcia  facit.  6.  Dc 
jfeneslra  enim  domus  mca*  per  cancellos  prospcxi ,  7.  ct  video  parvulos, 
considero  vccordem  juve*nem  ,  8.  qui  transit  per  plaleam  juxta  angulum  , 
et  propc  viam  domus  illius ;  9.  graditur  in  obscuro  ,  advespcrascente  die,  in  noctis  tencbris ,  et 
caligine.  10.  Et  ccce  occurrit  illi  mulicr  ornatu  merelricio  ,  pneparata  ad  capiendas  animas  : 
gamila  et  vaga,  1 1 .  quielis  impatiens  ,  nec  valens  in  domo  consislere  pedibus  suis ,  12.  nunc 
foris ,  nunc  in  plateis ,  nunc  juxta  angulos  insidians.  13.  Apprebensumque  deosculatur  juve- 
nem  ,  et  procaci  vultu  blandilur,  dicens  :  14.  Viclimas  pro  salute  vovi,  hodic  reddidi  vota  mea. 
I  5.  Idcirco  egressa  sum  in  occursum  tuum  ,  desiderans  te  videre ,  et  reperi.  16.  Intexui  funi- 
bus  leclulum  meum ,  stravi  tapetibus  pictis  ex  ^Egyplo.  17.  Aspersi  cubile  mcum  myrrlia  ,  et 
aloc ,  et  cinnamomo.  18.  Vcni,  inebriemur  uberibus,  et  fruaraur  cupitis  amplexibus,  donec 
illucescat  dies;  19.  non  est  enim  vir  in  domo  sua,  abiit  via  longissima.  20.  Sacculum  pecunke 
secum  lulit  :  in  die  plenae  lunae  reversurus  cst  in  domum  suam.  21 .  Irretivit  eum  multis  sermo- 
nibus ,  et  blandiliis  labiorum  protraxit  illum.  22.  Slatim  eam  sequitur  quasi  bos  duclus  ad  vicki- 
mam  ,  et  quasi  agnus  lasciviens,  et  ignorans  quod  ad  vincula  slultus  trahatur,  23.  donec  trans- 
figat  sagitla  jecur  cjus  :  velut  si  avis  festinet  ad  laqueum  ,  et  nescit  quod  de  periculo  animse 
illius  agitur.  24.  Nunc  crgo,  fili  mi,  audi  me,  etaltende  verbis  oris  mei.  25.  Ne  abstrahatur  in 
viis  illius  mens  tua  :  neque  decipiaris  semitis  ejus.  26.  Multos  enim  vulneratos  dejecit,  et  for- 
tissimi  quiquc  interfecti  sunt  ab  ea.  27.  Viee  inferi  domus  ejus ,  penetrantes  in  interiora 
morlis. 

PRIMA  PARS  CAPITIS. 

Multa  ex  his  jam  cap.  praeced.  explicata  sunf,  alienum.  Valebis ,  id  est ,  bona  eris  corporis  men- 

alia  castis  auribus  minus  grala  :  quare  omnia  lisque  ,  Deo  danle,  valeludine,  inquiunt  aliqui. 

paucis  expediam.  Verum  grnjce  est  t^suireis ,  idest,  polens  etvali- 

Fili  mi  ,  custodi  sermones  mkos,  et  PRiECEPTA  dus  eris  ad  quidvis  aggrediendum,  et  ad  malis 

mea  reconde  tibi,]  velut  thesaurum  preliosum  ,  omnibus  resistendum.  Unde  S.  Hieron.  in  c.  6. 

qui  vitam  animamque  tibi  servabit;  reconde,  in-  ad  Epbes.  legit :  Fili,  honora  Dominum,  et  con- 

quam,  in  arca  mentis  tuae,  ut  ex  ea  tempore  fortaberis ,  q.  d.  Si  Deum,  ut  decet,  honores  et 

opporluno  ad  aliorum  salulem  illa  liberaliier  de-  colas ,  Deus  te  faciet  omnibus  malis  et  hostibus 

promas.   Unde  Syrus  vertit :  Absconde  in  corde  validiorem  :quare  praster  eum  neminem  alium, 

tuo.  De  more  novum  orsurus  sermonem  exciiat  nec  dncmonem,  nec  hominem  ,  nec  deum  lic- 

discipulum  ad  aitentionem  ,  proponendo  dog-  litium  timeas ,   id  est,  reverearis,  meluas  et 

matum  suorumpraesianliam.  Septuag.  huicsem  colas,  juxta  illud  Isaiae  8.  12:  Timorem  ejus  ne 

lentiae  subneclunt  aliarn  ,  quae  nec  in  Hebra^o  ,  timeatis ,  neque  paveaiis  :  Dominum  exercituum 

nec  in  Chaldao,  nec  in  Laliuo  habetur,  nec  huic  ipsum  sanctificate ;  ipse  pavorvesler,  et  ipse  terror 

loco  est  opportuna  :  unde  ex  alio  locohuc  tra-  vcster.  Et  illud  Christi :  ISolile  timere  eos  quioc- 

ducta  et  inserta  videlur.  Est  aulem  haec  :  Fili  mi,  cidunt  corpus ;  sed  potius  timete  eum  qui  potest 

honora  Dominum ,  et  valebis ,  et  prceler  eum  ne  et  animamel  corpus  perdere  ingehennam ,  Malth. 

timueris  alium.  Eamque  Jegunl  Complut.  Roman.  10.28. 

Lucifer  Calar.  Apol.  pro  S.  Alhanasio,  S.  Ephrem  2.  Fili  ,  serva  mandata  mea  ,  et  vives  (  Hebr. 

tract.  Conlraimpudicos  ,  qui  pro   aliim  vertil ,  Aquila,  Symmachus  el  Theodot.  et  vive ,  id  est 


158 


COMMENTARTA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VIT. 

Secundo,  sicut  pupilla  est  quasi  fax ,  stcllo 


certovives,  tum  in  hac  viia  vitam  longaevam 
et  felicem  ,   tum  in  futura  aelernam  et  beatam  ) 

ETLEGEM  MEAMQUASI  PUPILLAM  OCULI  TUI.]   Hebr. 

M^3  keischon,  id  est,  sicut  virunculum  oculi :  ab 
;y>N  isch  emm,  id  est  vir,  derivatur  diminuti- 
vum  "ptl?1**  ischon,  idest ,  virunculus  :  ita  dicitur 
pupilla  ,  quod  in  ea  virunculi  imago  resplen- 
deat.  Sic  Grreci  pupillas  vocant  xo?xs ,  ut  veriunt 
Septuag.  q.  d.  Virgines  et  Nymphas,  quod  vir- 
ginisimago  appareatin  pupilla.  Unde  Plutarch. 
scribit  oralorem  quemdam  acute  ,  sed  salse , 
chxisse  de  impudenle  quodam  ,  quod  in  oculis 
haberet  non  xopxs,  sedTiopva;,  idest,non  virgines, 
sed  merelrices.  Sic  et  Latini  pupillamvel  pupu- 
lam  vocant  quasi  parvam  pupam ,  id  est  parvam 
puellam.  Unde  Manil.  lib.  U: 

Parvula  sic  totam  pervasit  pupula  ccelum: 

Mirum  est  quod  scribit  Plinius  lib.  28.  cap.  26  : 
Augurium  ex  homine  ipso  est  non  timendi  mortem 
in  agritudine,  quamdiu  oculorum  pupillce  imagi- 
nemreddant.  Indeeliam  vox  pupillus,  quasi  pu- 
pus  et  pupa.  Alii  censent  pupillam  dici  ischon  , 
id  est  caliginem  vel  nigredinem  ,  quod  ipsa  te- 
nebrosus  el  nigerrimus  sitorbiculus  oculorum  : 
ex  quo  lamen  elucet  virtus  visiva  et  scintilla 
luminis.  Nam  sicut  Deus  ex  tenebris  produxit 
lucem  mundi,  Genes.  1.  v.  2.  dicendo :  Fiat  lux ; 
ita  ex  illa  oculi  caligine  mire  produxit  lucem 
corporis.  Quo  alludens  Apostolus ,  2.  Corinth. 
h.  6  :  Deus  ,  ait,  qui  dixit  de  tenebris  lucem  splen- 
descere,  ipse  illuxit  in  cordibus  nostris,  ad  illumi- 
nalionem  scientiai  claritatis  Dei ,  in  facie  Christi 
Jesu. 

Porro  Aristot.  1.  5.  de  Gener,  animal.  c.  1.  do- 
cet  vim  visus  in  aqueo  humore  consistere  ,  ni- 
gredinem  autem  signum  esse  copiae  humoris 
aquei.  Idem ,  lib.  1.  de  Histor.  anim.  c.  1 :  Can- 
didum  oculi,  ait,  magna  ex  parte  simile  in  om- 
nibus  est.  At  quod  nigrum  dicitur  variat  :  aliis 
enimatrum;  aliis  admodumca?sium;aliisfulvum; 
aliis  caprinum  ,quodmorum  optimorum  indicium 
est ,  el  ad  cernendi  claritatem  primatum  obtinet. 
Nigredo  enim  necessaria  est  ad  congregandos 
colores,  qui  videndi  sunt ;  quia  lux  et  coilor  lu- 
cidus  ,  puta  albus,  visum  disgregat  et  dispergit. 

Sensus  ergo  est ,  q.  d.  Tam  tibi  cordi  et  curae 
sit  mea  lex  et  disciplina,  quam  est  pupilla  oculi, 
quam  utteneram  pupulamet  virgunculam  sum- 
me  diligis  et  custodis  :  quamque  est  ipse  orbi- 
culus  niger  pupillae,  in  quo  acumen  visus  con- 
sistit  :  esto  enim  in  lege  quaedam  sint  atra  ,  id 
est,  obscura  et  difflcilia,  tamen  in  iis  vis  men- 
tis  ,  ralionis  et  virtutis  consistit.  Multo  ergo 
magis  ea  cuslodi,  quam  tulorcustodit  pupillum 
et  res  pupilli :  magis  enim  diligitur  pupilla  oculi 
quam  pupillus  mortui. 

Igitur  sicut  pupilla ,  inquit  S.  Basilius  hom.  11. 
Hexamer.  a  natura  tribus  quasi  propugnaculis 
munitur  et  custoditur,  nimirum  primo,  qua- 
druplici  tunica,  scilicet  speculari ,  reticulata  , 
crystallina  et  cornea;  secundo,  palpebris  et  ci- 
liis  contra  muscas,  arenas  et  pulveres ;  terlio , 
superciliis,  sub  quibus  in  cavo  quasi  antro  de- 
litescit,  ne  laedi  queat;utque  ipsa  aciem  visivae 
potentiae  recla  intendant  ac  moderentur.  Super- 
cilia  ergo  sunt  quasi  oculi  domicilium  et  pro- 
pugnaculum ;  ipsa  enim  sunt  quasi  tectum  tegens 
oculos  ,  ne  capilis  frontisque  sudor  in  eos,  sed 
potius  in  tempora  genasque  defluat.  Vide  S.  Ba- 
silium  loco  citato. 


et  parvus  sol  totum  hominem  illuminans,  prie- 
lucens,  dirigens  ,  ut  omnes  vias  et  aciiones 
clare  et  recte  obire  possit  :  nam  sine  luce  pu- 
pillae  homo  ca^cus  esset ,  nibilque  peragere  pos- 
set,  sed  in  mille  lapides  et  scopulos  impingeret ; 
sic  pariter  lex  esl  lux  hominem  dirigens  ad  ho- 
neste  recteque  operandumin  quovis  rerum  oc- 
cursu.  Unde  Christus  :  Lucerna,  ait,  corporis  tui 
est  oculus  tuus.  Si  oculus  tuus  fuerit  simplex  ,  to- 
tum  corpus  tuum  lucidum  erit.  Si  autem  oculus 
tuus  fuerit  nequam,  totum  corpus  luum  tenebro- 
sum  erit,  Mallb.  G.  22. 

Tertio,  sicut  pupilla  ,  licet  parva,  in  se  res 
omnes ,  quin  et  ccElum  mundumque  continet  et 
comprehendit ;  siclex  et  disciplina,  licet  in  re- 
bus  parvis  sita  videatur,  tamen  in  se  continet 
omnem  honestatem ,  omnem  virtutem,  omne 
bonum,  quin  et  ccelum  acbeatam  aeternitatem, 
perennemque  felicitatem. 

Haec  ergo  verba  sibi  repraesentet  Religiosus  et 
fidelis  quisque,  eaque  sibi  occini  putet  aSpirilt» 
Sancto  :  Fili  mi ,  custodi  sermones  meos ,  etc. 
sicut  pupillam  oculi,  nimirum  exactissime  , 
summo  studio,  amore,  conatu,  perfectionc. 
Fugata  ergo  procul  socordia  ad  perfecta,  magna, 
celsa  enitere,quae  tibi  stalusetvocatio  tua  sug- 
gerunt.  Si  haec  quotidie  audis,  nec  obedis  ;  si 
quotidie  illis  monearis,  nec  moveris  ;excitaris, 
et  non  assurgis,  nihil  perfectum,  nihil  tua  vo- 
catione  dignum  aggrederis ,  utique  invisus  es 
illi,  cujus  adhortationes  spernis,  et  a  cujus 
perfectione  degeneras. 

Porro  si  custodiverimus  legem  Dei  ut  pupillam 
oculi ,  ipse  Deus  vicissim  custodiet  et  diliget  nos 
ut  pupillam  oculi  sui ,  juxta  illud  Zachar.  2.  8  : 
Qui  teligerit  vos ,  langil  pupillam  oculi  mei.  Quae 
sane  resest  mirre  consolationis  et  spei,  gaudii- 
que  inaeslimabilis.  Quocirca  pro  ea  instanter 
orat  David,  psal.  16.  8  :  Custodi  me  ut  pupillam 
oculi  ;  Hebr.  quasi  pupillam  fdiam  oculi;  Chald. 
ut  pupillam  orbicularem  ,  qux  est  in  medio  ocuii. 
Pupilla  enim  videtur  csse  filia  oculi,  quia  in  eo 
et  quasi  ex  eo  enata  imaginem  filiolae  sive  vir- 
gunculae,  uti  paulo  ante  dixi,  repraesentat. 

3.  Liga  eam  ix  digitis  tuis  (Syrus  in  cotto  tuo), 

SCRIBE  ILLAM   IN   TABULIS    CORDIS    TCJI.  ]  Septuag. 

Circumpone  eam  digitis  tuis ,  inscribe  eam  super 
iatitudinem  cordis  lui  ;  ut  scilicet  eam  jugiter  iu 
corde  et  pectore  velut  incisam  et  insculptam 
geras  :  Ut  semper  anima  tute  molilionibus  astet , 
ait  R.  Levi.  De  quo  plura  dixi  cap.  3.  3.  Alludit 
ad  illud  Mosis  Deuler.  6.  8.  Exaudi  13. 16  :  Liga- 
bis  ea  quasisignum  in  manu  tua  ,  erunlque  et  mo- 
vebuntur  inter  oculos  tuos ,  quod  Judaei  crasse 
ad  litteram,  ut  sonat,  accipientes  legemDeca- 
logi  membranulis  inscriptam  brachio,  fronti  et 
fimbriis  affigebant  et  alligabant.  Eaque 
bant  phylacteria,  q.  d.  Conservatoria 
patet  Matth.  23.  5. 

Melius  noster  Salazar  haec  accipit  de  annulis 
digitorum ,  q.  d.  Legis  a  me  tibi  traditae  obser- 
vationem  perfectam  vice  annuli  digitis  insere  , 
atque  id  tibi  pro  arrhabone  et  pignore  ad  nup- 
tias  sapientiae  erit:  exinde  enim  licebit  tibi  sa- 
pientiam  et  prudenliam  sororem  tuam  ,  id  est , 
sponsam  conjugemque  pleno  ore  nuncupare. 
Solet  enim  in  nuptiis  a  sponso  digito  sponsae 
inseri  annulus  nupliarum  pignus  et  arrhabo  : 
atque  in  annulo  solebat  olim  incidi  effigies 
sponsi ,  vel  amici,  reive  adamatae.  Annulus  hic 


legis 


voca- 
tit 


COMMENTAMA  IN  PROVERBIA  SALOMON16.  Cap.  VII. 


150 


digito  quarto  inscritur,  quia  in  90  vrna  quaulam 
sanguinis  ad  cor  usqur  pcrvcnit ,  ail  Isidor.  I.  tlo 
Ollic.  c.  15.  lgitur  aiiuulus  hic  syinhnluin  cst 
amoris  conjugalis,  quod  scilicct  sponsa  spon- 
suui  uou  lauiuin  in  auuulo  et  digito,  scd  ct 
iu  corde  gerat  ,  omnenique  amorem  iu  illum 
deflgat. 

Vcrum,  quia  uou  dicitur  blc  :  lncidc  ca  in  an- 
nulo  ,  vcl  per  annuluin  insrre  ca  digito  ;  scd  liga 
ca  supcr  digitos  tuos  ,    ul  lial)cnt  Ilchr.  Aquila  , 

Symmacb.  elTueodoL  acNostcr;  Septuag.  cir- 
cumpone  tam  digitis  tuis ;  hiuc  simplicius  et 
planius  accipias  hoc  ut  paroemiam  ,  quffi  uon 
aliml  signilicat,  quam,  q.  d.  Hahcto  lcgcm  ju- 
gilcr  prae  oculis ,  liahcto  cam  semper  in  meutc, 
semper  ejus  recordare,  perinde  ac  si  illa  digitis 
tuis  alligala  forct  :  solcmus  cuiin,  cum  alicujus 
recordari  volumus,  illudquc  praa  oculis  lial)crc, 
digito  filum  vcl  quid  similc  alligarc,  ut  illud 
rei,  cujus  rccordari  volumus  ,  mcmoriam  ct 
(juasi  pricsentiam  sul,  oculis  mcntique  objiciat 
ctsislat.  Essecoim  parocmiam  et  simililudiuein 
palclex  uota  simililudinis  </«as<,  cum  ait  Moses: 
Ligabis  ca  quasi  signum  in  mana  tua ;  eo  enim 
aliudit  hic  Salomon  quod,  siquis  religiosior  le- 
gis  mcmoriam  ,  filo,  charta,  similivc  re  digilis 
alligare  velil,  oculisque  ohjicere,  is  plane  ad 
litleram  monilum  Mosis  et  Salomonis  servahit. 
Ita  facichanl  Judaei  per  sua  phylacteria,  qui  non 
ob  ea  carpuntur  a  Christo,  sed  quod  ill  phylac- 
teriis  dunlaxat  geslarent  legem,  nonincorde, 
nec  opere  eam  exsequcrentur.  Omitlo  nugas  et 
superslitiones,  quas  posteriores  Judaci  phylac- 
teriis  addidere. 

Secundo,  Baynus  apposite  sic  explicat,  q.  d. 
Lex  oculis  Ynentique  tuae  semper  obversetur, 
perinde  ac  eisdem  digiti  ohversantur.  Rursum 
decem  sunt  Decalogi  praecepta  ,  tolidem  tihi 
Deus  dedit  digitos.  Cuique  ergo  digito  per  ima- 
ginalioncm  et  memoriam  affige  unum  praecep- 
tum,  primo  primum,  secundo  secundum,  elc. 
ul,  quoties  digitos  luos  intueris,  toties  in  illis 
Dei  praecepta  quasi  alligata  intuearis,  uti  faciunt 
rhetores,  ct  qui  artem  memoriae  docent.  Hi 
enim  partes  orationis,  vel  rei  recordandae,  di- 
gilis  cogitatione  affigunt,  per  eosque  ordine  dis- 
trihuunt,  ut  ita  eorum  intuitu  singulorum  ex 
ordine  recordentur,  cum  singula  memoriae  re- 
ferant,  reddantque  fideliter  digiti  quasipignora 
sibi  commissa  etconcredita. 

Tropol.  liga  legem  in  manu  et  digitis,  idest, 
iisdem  illam  exsequere  et  operare.  Ita  Beda  :  In 
digitis ,  ait,  inactibusdicit :  In  tabulis  cordis,  in 
latitudine  cogitationis.  Unde  et  alia  translatio  di- 
cit :  Describe  eam  in  latitudine  cordis  tui.  Sic  et 
Lyrau.  Addit  Dionys.  per  digitos  notari  discre- 
tionem;  sunt  enim  digiti  ab  invicem  discreti , 
q.  d. :  Liga  legem  in  digitis ,  idest,  operibus  eam 
cumdiscretione  associa.  Sicut  enim  in  manu  vis 
operaliva ,  ita  in  digilis  vis  discretiva  myslice  de- 
signalur.  Unde  Psalmista  :  Benedictus  Dominus 
Deus  meus ,  qui  docet  manus  meas  ad  prceiium  et 
digitos  meos  ad  bellum ,  psalm.  lkZ.  1.  Denique 
Auctor  Calenae  Graec.  :  Per  manum,  ait,  plena 
suisque  numeris  et  parlibus  absoluta  operalio  de- 
signatur  ;  per  digitum  autem  simplex  minusque 
perfecta.  Ait  ergo:  Meis  verbis ,  mea  doctrinxe 
obsecutus ,  cor  ad  virtutum  tusceplionem  diffusum , 
capaxque  et  facite  exhibeto. 

6.  Dic  sapientijE  :  SonoR  mea  es  (ita  Hebr.  et 
Roinan.  male  ergo  aliqui  legunt,  esl)  btpruden- 


XiAll  FOCA  amicam  tcam.J  Scptuag.  Dic  sapientia 

sororcm  tuum  esse,  ct  prudcnliam  noluin  (Clialil. 
cognulain)  icddc  libi;  Aquila  ct  Thcodol.  ct  no- 
tain  inlt iligriitium  contl/is;  II.  Saloinon  el  Abei) 
Ezra  :  Sapicnliam  tanqutim  propinquam  cl  afflnem 
scmpcr  liabcto. 

Scusus  cst,  q.  d.  Sapicutiain  dilige  01  adama 
intimc  ut  sororem  uoicam,  omni  decore  oraa- 

tam,  illamquc  sororia  tibi  dilcctione  conjungc  , 
aitBcda.  Sic  ct  B.  Levi :  Dic,  ait,  sapienlue:  $o- 
ror  mca  es  ob  amorcm ,  <fuo  illam  cumpleclcris.  Et 
prudentiam  voca  amicamluam,  hehr.  Vi^moda  , 
idest,  bcnenotamet  propinquam;  ita  ul  scmpcr 
cum  prudcnlia  et  sapienlia  conjunctionem  liabcas. 

Sapientia  recte  vocalur  soror:  Primo,  ohpu- 
ritalem  amoris,  qua  nos  diligit,  et  vicissiin  u 
nobis  diligilur,  cum  sponsa  apud  homines  in- 
nuat  carnalem  complexum. 

Secundo ,  quia  sapientia  nobis  quasi  conge- 
nila  et  connaturalis  cst :  illius  cnim  scmina  ct 
quasi  rudimcnla  insevit  nobis  et  ingencravit 
Dcus  et  natura.  Ila  Cajet.  Rursum  sapientia  filia 
est  primogenita  Dei  palris,  cujus  pariter  filius 
est  homo  ,  ceque  ac  angclus. 

Tertio ,  quia  sapientia  soror  est  mcntis  et  ra- 
tionis  :  homo  autem  est  animal  mentis  et  ralio- 
nis  compos.  Nam  sapienlia  sive  virtus  non  est 
aliud,  quam  pcrfectio  rationis  ,  sive  amor  boni 
ralionalis ,  quod  scilicet  rccta  ralio  amat  ac  dic- 
tat ,  judicatque  ab  omnihus  esse  amandum.  Rur- 
sum  sapientia  supernaluralis  estsoror  spirilus, 
sive  hominis  baptismo  et  spiritu  Dei  renali,  ac 
evecti  ad  statum  supernaturalem  filiationis  ct 
haereditalis  Dei.  Huc  allusil  Chrislus  dicens  : 
Quicumque  fecerit  voluntatem  Pal7~is  mei ,  qui  in 
cojlis  esl ,  ipsemeus  frater,  et  soror,  et  mater  est. 
Malth.  12.  50. 

Rursum  per  sororem  accipe  sponsam  et  uxo- 
rem  ;  ut  enim  juvenem  avocct  a  meretrice,  offcrt 
illi  sapientiam  sponsam,  q.  d.  Si  sponsam  am- 
bis,  ambi  sapientiam  ,  ambi  virlutem  :  sivc 
enim  sapicntiam  quneras,  illa  sapienlissima  esl: 
sive  nobilitatem  ,  illa  nohilissima  est :  sive  divi- 
lias,  illa  opulentissima  est :  sive  speciem,  illa 
speciosissima  est.  Illam  ergo  uti  sponsam  ama 
et  complectere,  cum  eaque  dissuaviarc,  ul  ejus 
amoribus  occupatus  et  implicitus,  omnes  spur- 
cos  merelricum,  velut  stultarum,  infamium , 
pauperum  ,  deformium,  amores  faslidias  et  de- 
viles.  Sic  sponsa  in  Canticis  vocatur  a  sponso 
soror.  Primae  enim  sponsae  et  sponsi  fuere  so- 
rores  et  fratres ,  utpote  filiae  et  filii  ejusdem  pa- 
tris  Adae.  Hoc  est  quod  ait  Salomon  Sap.  8  : 
Hanc  amavi  ajuventute  mea ,  et  qu&sivi  sponsam 
mihi  eam  assumere ,  et  amalor  factus  sum  formce 
illius. 

Physice  simul  et  ethice  disce  hic  sludium 
sapientiae  esse  optimum  remedium  ad  fugien- 
dam  lihidinem  et  servandam  castitatem  :  tum 
quia  mens  occupata  studio  non  cogital  de  ve- 
nere  :  tum  quia  sapientia  ex  diametro  opponi- 
tur  veneri,  perinde  ac  spiritus  carni ,  coelum 
terrae,  Angelus  hruto  plane  adversalur.  Audi 
nostrum  Alvarum  de  Paz  de  caslitaie  1.  5.  c.  75  : 
Lillerarum  studia,  prcesertim  sacrarum  ,  oplima 
sunt  castitalis  inslrumenta ,  et  juvenibus  valde 
accommodata ;  quibus  et  necessaria  sibi,  et  atiis 
discunt ,  et  sapientes  evadunt ,  et  impudicitice  co- 
gilationes  avertunt.  Quapropter  Sapiens  hujus  uti- 
tis  laboris  meminit ,  ut  juvenem  ad  castitatem 
incitaret:  Dic  sapientia:  Soror  mea  es;  cl  pru- 


160 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VII. 

te  d     custodiet  te  a  muliere  aliena  , 
quaris  animae  concupiscenti. 


dentiam  voca  amicam  tuam ,  ut  custodiat 
muliere  extranea  ,  et  ab  aliena  ,  quaz  verba  sua 
dulcia  facit.  Si  pulchritudinis  ,  inquit ,  amator 
es  ,  si  verborum  suaoitale  delectaris  ,  ostendam 
tibi  pulcherrimam  sponsam,  cujus  amplexibus  sa- 
tieris  ,  ostendam  sororem  fideiissimam  et  suavis- 
simam  ,  cujus  ailoquio  miram  percipias  suaoita- 
tem.  Sapientia  tibi  in  sponsam  data  est.  Nam 
quidam  tui  similissum  ego ,  quiet  aiio  loco  dixi : 
Qucesioi  sponsam  mihi  eam  assumere  ,  et  amator 
faclus  sum  formm  illius.  Erit ,  inquam  ,  sponsa 
tua  perpetuo  vinculo  tibi  conjuncta,  propler  quam 
habebis  claritalem  ad  turbas ,  et  pllios  ex  ea  sci- 
Ucet  verissimos  rerum  sensus  accipies.  Est  etiam 
soror  tua  ex  eodem  Deo  patre  progenita.  Hanc 
ergo  sororem  voca  ,  et  amicam  appella,  seu  (ut 
clarius  loquar)  in  tocum  sponsa? ,  sororis  et  ami- 
cx  habe.  Si  ita  feceris ,  itla  te  a  concupiscentia 
carnis  liberabit ,  et  ejus  dolos  ac  fallacias,  quibus 
te  illaqueare  nititur ,  deleget  et  dispellet. 

Notum  est  exemplum  S.  GregoriiNazianzeni, 
cui  per  visionem  sese  quasi  amicas  obtulerunt 
sapientia  etcastitas,  specie  duarum  virginum 
sororum,  eo  quod  ipse  castitatis  aeque  ac  sa- 
pientiae  esset  studiosus  ;  quod  superius  recitavi. 
Sic  hodie  in  moiiasteriis ,  ubi  viget  studium  lit- 
lerarum  et  sapientiae  ,  viget  pariter  castitas 
et  disciplina  Religiosa  :  ubi  jacet  illud,  jacent 
et  hae. 

Anagog.  Polychronius  in  Calena  Graecor.  per 
sapientiam  accipit  contemplationem  et  vitam 
contemplativam,  quam  repraesentatMagdalena;- 
huic  enim  dicit  Martha,  id  est,  vila  activa  : 
Soror  mea  es,  quia  duae  hae  vitae  quasi  sorores, 
ab  eodem  Christo  quasi  patre  procrealae  et  in- 
stitut*  ,  ad  eamdem  in  coelis  hnereditatem  cer- 
nendam  ducunt,  alque  utralibet  ab  altera  quasi 
soror  a  sorore  juvetur  et  fulciatur  oporlet  : 
actio  enim  eget  directione  contemplationis  , 
conlemplatio  vicissim  indiget  labore  et  fructu 
aclionis. 

5.  UTCUSTODIAT    TE  A  MULIERE  EXTRANEA  ( ffle- 

retrice  et  moecha)  et  ab  aliena,  qu;E  veriu 
sua  dulcia  facit.  ]  Hebr.  quK  sermones  suos  le- 
nificat;  Vatabi.  quce  verbis  suis  blanda  est ;  Sym- 
mach.  et  Theodot.  cujus  verba  lubrica  et  mollia  ; 
Syrus,  cuj us  verba  blandiendo  decipiunt ;  Septuag. 
quai  te  sermonibus  adoritur  gratiosis  ,  uti  legit 
S.  Ambros.  1.  1.  de  Caino  c.  k.  Qui  myslice  haec 
exponens  :  Du<e  enim  mulieres ,  inquit ,  unicui- 
que  noslrum  cohabitant ,  inimicitiis  ac  discordiis 
dissidentes ,  velut  quibusdam  zelolypios  conlentio- 
nibus  nostras  reptentesanimai  domum.  Unaearum 
nobis  suavitati  et  amori  est ,  btandai  conciliatrix 
gratice ,  quce  vocatur  voluplas.  Hanc  nobis  opina- 
mur  sociam  ac  domesticam,  illam  alteram  immi- 
leni,  asperam ,  feram  credimus ,  cui  nomen  virtus 
est.  llla  igilur  merelricio  procax  vxotu,  infracto 
per  delicias  incessu,  nutantibus  oculiset  ludentibus 
jaculans  palpebris  retia,  quibus  preliosasjuvenum 
animas  capit  (oculus  enim  meretricis  laqueus  est 
peccatoris)  quemcumque  viderit  sensu  indignum 
pr&tereuntem  in  angulo  ,  in  transitu  domus  suce  , 
sermonibus  adoritur  gratiosis ,  faciens  juvenum 
volare  corda,  domi  inquieta,  in  plateis  vaga,  os- 
culis  prodiga  ,  pudore  vilis ,  amictu  dives  ,  genas 
picta.  Etenim  quia  verum  decorem  naturx  habere 
non  potest,  adullerinis  fucis  affectata  pulchritudi- 
nis  lenocinatur  speciem ,  non  veritatem. 

Mystice  quoque  R.  Levi :  Sapientia ,   inquit , 


ne  scilicet  obse- 


6.  De  fenestra  enivi  domus  mi:e  percvncellos 
prospexi,  ]  quiaexempla  delectando  magis  mo- 
vent  quam  praecepta  ;  hinc  Salomon  exemplo 
(sivevereid  gestumsit,  sive ,  ut  volunt  Va  • 
tabl.  Jansen.  etalii,  artecompositum  et  comice 
confictum  ad  rem  illustrandam)  quod  frequen- 
ter  accidit ,  in  medium  adducit,  quo  ostendit 
quantum  sit  juvenibus  a  meretrice  periculum  ; 
ac  simul  graphice  merelricis  mores,  modosque 
illiciendi  et  seducendi  describit.  Ait  ergo  ;  Per 
canceilos  prospexi.  Cancelli  angusti  et  reticulati 
esse  solent ;  quo  fit  ut  qui  per  eos  prospicit , 
alios  videat ,  sed  ab  iis  nou  videatur.  Salomon 
ergo,  ut  mores  juvenum  specularetur ,  per  can- 
cellos  prospicit,  ut  eos  conspiciens  ab  iis  non 
conspiceretur.  Sic  enim  praeceptor  per  cancel- 
los  in  scholam  et  discipulos  intuelur,  ut  ipsi 
nescientes  se  videri  libere  agant,  indolemque 
et  mores  suos  prodant,  quos  deinde  ipse  for- 
met,  corrigat  vel  dirigat.  Idem  faciant  Supe- 
riores  ,  ut  subinde  secrelo  advertant  mores 
indolemque  subditorum,  cum  ipsi  se  liberos  et 
a  nemine  cerni  putant.  At  sint  memores  istius 
dicti  :  Ne  quid  nimis  ,  ne  subditi  advertentes 
omnia  sua  curiose  notari  ab  eis  alienentur  , 
fiantque  diffidentes  et  pusillanimes,  aut  ficti  et 
hypocrilae,  aut  iracundi  et  eflronles.  Idem  fa- 
cit  Deus;  ipse  enim  omnia  videt ,  et  tamen  a 
nemine  videjur,  nisi  a  viris  timoratis  et  per- 
fectis ,  qui  illuminato  mentis  oculo  sciunt ,  co- 
gitantque  se  ubique  a  Deo  videri ,  ideoque  om- 
nia  sua  honeste  sancteque  agunl,  ne  qua  in  re 
oculos  tantae  majestatis  offendant.  Viri  ergo  il- 
luminati  cancellos  hosce  retegunt ,  ipsumque 
Deumcominus  semper  intuentur. 

Audi  S.  Bern.  in  formula  honestae  vitae ,  inter 
decem  profectus  spiritalis  documenta  hoc  nono 
loco  assignantem  :  Nonum,  ait,  est  ut  quisquis 
quibuscumque  negotiis  implicetur,  Deum  incorde 
memoriter  studeat  habere,  et  semper  honorem  Dei 
omnibus  anteponat  ;  sed  ad  hoc  pr&cipue  nitatur 
ut  sic  semper  Deum  prasentem  intelligat ,  ac  si  ip- 
sum ,  qui  prasens  est  in  sua  essentia  ,  videret : 
sicque  eum  timeat  et  revereatur ,  et  intenso  amore 
in  eum  feratur ,  eoque  prout  potest  in  via  fruatur, 
et  in  ipso  non  in  alio  requiescat. 

Septuag.  pro  prima  persona  substituunt  ter- 
tiam ,  itaque  prospectum  hunc  non  Salomoni 
tribuunt,  sed  meretriciet  mcechae  ,  de  qua  ser- 
mo  praecessit.  Sic  enim  habent :  De  fenestra  enim 
e  domo  sua  in  plateas  prospiciens ,  quemcumquc 
viderit  stultorum  ftliorum  adolescentem  inopem 
cordis,  etc.  Ubi  canceltorum  non  fit  mentio,  et 
pro  prospiciens  graece  est  TrasaxynTousaJdest.prono 
totoque  quasicorpore  inclinata,  per  fenestram 
circumquaque  prospectans  :  meretrices  enim 
fugiunt  cancellos,  quia  cupiunt  videre  ,  ut  vi- 
deantur  et  ipsre.  Prima  enim  illecebra  earum 
est ,  prospiciendo  per  fenestras  ostentare  se  ,  e.l 
quasi  offerre  transeuntibus.  Unde  S.  Ambros. 
mystice  per  meretricem  accipiens  quamlibet 
voluptatem  etconcupiscentiam,  quae  hominem 
ad  peccatum  illicit  et  sollicitat  lib.  1.  de  Caino 
c.  k  :  Nam  quid,  ait,  tam  meretricium  ,  quam 
secularis  voluptas  ,  quoe  a  fenestra  domus  sux  in- 
trat ,  oculis  prima  tentamenta  pr&tudens,  et  pe- 
netrat  cito  sensum  in  plateas  prospiciens ,  id  esl , 
in  publicas  transeuntium  vias  ,  non  autem  in  legis 

inlerna  mysteria  obtutum  mentis  intendas. 


COMMI-NT.UUA  IN  Pf\OVI. 
7.    F.T     Vliuo    PABV0LO8 ,  COKilDBBO    VECOBBBtt 

juvbni  m.  1  Pro  purvulos  bebr.  csi  cnte  pethaim, 
id  est  ui  Chald.   insiptentes  ;  Septuag.   stultos 


Tigur.  stupidos;  Vatablus,  simpticea,  imperitoi, 
inexpertoi. 

Senius  csi ,  (|.  (I.  Ego  per  cancelloa  proapiclens 

viiii  multoi  per  plaleam  Inambulantea  juvenea, 

incautoa .  linprudeniea .  Inexpertoa .  alqne  Inter 

eoa  iiiiiiin  prae  ca9leriswcord*m;Hebr.  earentem 

cwde;   Cbaltl.   deftcientem  tntetlectu;    Septuag. 

inopem  mentis ;  S.  Ambr.  indtgum  (ItaRoman. 

male  ergo  alii  legunt  indignum)  sensu.  Hanc 

juvenum   vecordiam  scite   repraesentat    vetos 

umbiema.   Nam  veterea  juventutem  pingebant 

quasi  adolescentem  irudum  ,  velo  quodam  ob- 

duetoa  oculos  habentem  ,  cujus  dextra  poat  ler- 

gum  vincta  erat,  laeva  soluta  :  bunc  Insequeba- 

tur  tempua  multas  occasiones  subminislrans , 

singulis  vero  diebus  fllum  unum  develo,  quo 

facies  illius  operiebatur,  detrabebat.  Cujui  pic- 

turce  basc  est  cxplicaiio  :  Primo,  nudus  adoles- 

cens   significabat  (|uod  aetas  illa  judicio  el  ra- 

tione  caret,  et  de  malis  qoae  gessit ,  gloriatur, 

tanium   abest  ul  erubescat.   Secundo,  velatos 

habet  oculos,  quia  tanquam  caecus  per  singula 

seepe  momenta  offendit ,  et  in  vitia  praeccps  fer- 

tur,  non  babens  alium  ductorem  quam  pravos 

suos  alTccius.  Tertio,  dexlram  habet  ligatam  , 

et  sinislram  solulam  ;  quia  nihil  dextre"eteonsi- 

derate  agit,  scdomnia  sinislre,  inconsiderale  , 

perlurbate,  prout  pravo  afleclu  dueitur.  Quarto, 

bunc  persequilur  tempus  ad  mortem.  Quinto  , 

lempus  lilum  unum  tle  velo  ,  quoejus  claudun- 

tur  oculi,  quotidietletrahit;  quia  ejus  vita  sensim 

per  singulos  dies  minuilur,  et  quo  plura  delra- 

liuntur   iila  ,   eo  clarius   animadverlit ,   quam 

prave  incedat,  quotque  pravis  affectibus  quasi 

tyrannis  vinclus  tenealur:  et  experienlia  discit 

maturescente  sensim  aetate,  quo  miserlendat, 

quanquam  plurimi   sint,  qui   nec  aflecla  jam 

aetate  a  pravis  adolescenliae  moribus  recedant ; 

sed  in  morte  vidcntes  suam  vanitatem  et  stulli- 

tiam  ,  ac  pericula  aeternitatis ,  sapiunt ,  sed  sero. 

Vide  exemplum  Chrysaorii  clamantis  :  Inducias 

usquemane,  apud  S.  Greg.  U.  Dialog.  cap.  38. 

Porro  sagaces  sunt  meretrices,  uljuvenemve- 

cordem  dignoscant  et  adoriantur,  non  corda- 

lum  et  castum  ;  idque  dignoscunt  ex  habitu  et 

vultu,  sed  maxime  ex  oculis.  Cum  enim  vident 

oculos  vagos,    lascivos,  curiosos  ,  agnoscunt 

vecordiam  ;  cum  vero  vident  oculosgraves,  mo- 

destos  ,  constanles,  agnoscunt  illos  esse  sapien- 

lis  ,  eumque   fugiunt.   Unde  Palladius  in  Vila 

S.  Chrysost.  :  Infeiicia,  ait,  scorta  ex  ipso  ocu- 

lorum  motu  pudicos  agnoscunt  ac  fugiunt  viros  ; 

non  secus  atque  infirmus  ocutus  Solis  jubar,  et  vul- 

tur  unguentum;  scilicet  fur  furem,  lupa  lupum  , 

ac  vicissim  agnus  agnum ,  leo  leonem ,  ut  vulgo 

dicitur. 

8.  QUI  TRANSIT  PER  PLATEAM  JUXTA  ANGULUM,  ET 

phope  viam  domus  iLi.ius.]  Sic  enim  solent  proci 
el  rivales  amicarum  domus  noclu  obireet  am- 
bire,  ac  juxta  angulos  inamhulare  ,  ut  in  iis  vel 
abscondere  se ,  vel  per  diverticula  elabi  queant, 
si  quis  eos  insequatur. 

9.  Graditurin  obscuro,  advesferascente  die, 
in  noctis  tenebris  et  CALiGiNE.]  Hebr.  In  crepus- 
culo  ,  in  vespera  diei ,  in  nigredine  noctis  et  obscu- 
ritate.  Lihido  enim  lueifuga  est ,  et  tenehras 
quaerit,  utpote  male  sihi  conscia  ,  pudenda  et 
infamis. 

COUNF.I..    A    I.APIDE.      T0M.    III. 


m;l.\  SALOMORIS.  Cap.  VII.  161 

10.  ET  BCCI  ocf.cniur  m.i.i  Mn.ir.lt  oiinati    \ii 
r.i  ii.ii  ii)  (Hebr.  u<ti>titt  meretricU ; Septuag.  Spt 

ili  lil   lullit  its   lltt  i  i  llltitttll.)  I'111'.I'ARATA  Al)  r.MMI  > 

dai  \m\i\^  ;<.\iu;lt.a  btvaoa*]  I'"»  !  Prapetrata 

ad  cttpit ntltis  (iitinitis  ,  Itebr.  csl  lS  PnVJ  nelsu- 
ratltltli,   id  eal  (itstodila,  itsirvata    cordc ,    id 

csi  vafra  ,  callida  ,  Insidiosa  ,  illecebrOaa  ,  ui 

capial  aniinas  jiivciiiim.  Aut  obtervala  cordc  ,  id 

csi,  quffi  cor  babel  quodobiervai  juvenes .  eii 
(|uc  Insidiaiur,  ut  decipial :  Pagnin.  Anxia  corde; 
Vatablus  :  Cautacorde;  Cajetan.  Immunitacorde; 

R.  Salomon  :  Munita  corde.  Sicut  cnim  civitas 
circumdalur  muniiionibusi,  Ua  meretricii  cor 
calliditate  el  ilultilia  circummunilur.  Alii  per 
antipbraiin  vertunt :  Incustddita  corde; quaiici- 

liect  cor  liahet  liherum  ,  impudeni  ,  vagum  , 
volalicum  eque  ac  oculos  et  manui.  Unde  et  ta- 
les  lacil  oculos  ct  eorda  juvenum  sese  affectan- 
tiiiin.  Quocirca  Syrus  etSeptuag.  vertunt:  Quw 

facit  juvenum  volure  corda ,  ut  volaticam  volalici 
sequanlur  ;  forte  Syrus  el  Septuag.  pro  mja 
netsuralk  legerunt  njf2fj  nolsctsatk,  ii\es\,evo- 
lare  faciens  :  VM  nols  enim  est  avolare;  indc 
V3f13  notsets  in  poel  est  avolare  facere  ,  idque 
cum  impctu  ct  rapacitaie  quasi  ad  prtedam  : 
intle  enim  a  rapacitale  accipiter  dicilur  yj  nets ; 
unde  aliqui  nistim  avcm  rapacem  dicium  pu- 
tant.  Sic  enim  meretrix  juvenes  quasi  nisos  ad 
se  velut  praedam  allicit,  et  avolare  facit.  Deni- 
que  Baynus  verlit :  Anxia  corde,  vel  ligata  corde, 
hoc  est,  anxietate  cordis  amorem  simulans  :  ut 
nelsuratk  sit  a  verho  I13f  tsur,  id  est,  coarc- 
tarc,  non  a  I3f2  nalsar ,  ideslservare.  Possunt 
liocc  verba  nelsuratk  leb  ,  id  estcorde  ligata  sive 
anxia  ,  rcferri  ad  cordis  secrela,  et  dissimula- 
tionem.  Ego,  ait  Baynus,  mallem  rcferrc  ad  ha- 
biium  corporis  et  ornatum ,  quem  laxum  et  las- 


civum  gestahat,  sed  circa  praecordia  slrictum 
et  colligatum  ,  ut  corporis  elegantiam  oslenta- 
ret.  Chaldasusalio  sensu  vocem  Hehraeam  netsu- 
ratk  inlerpretatur,  nempe  pro  fortiiudine,  ut  sit 
sensus  :  Fuit  liahitu  meretricio  dissoluta  eteffe- 
minata  ,  sed  corde  rohusto  et  virili ,  utpote  in- 
verecunda  et  impavida.  Potest  denique  exponi 
desolata  sive  destituta  corde ,  hoc  esl  sine  intel- 
lectu ,  juxta  illud  Isaiae  1.  8. :  Sicut  civitas  qiue 
vastatur;  Hehr.  netsura,  id  est,  desolalur;  R.Levi 
Ben  Gersom  ad  hahitum  sive  ornatum  merelri- 
cium  rcfert,  q.  d.  Erat  nudo  collo  et  pectore 
corde  lenus,  quod  vestitum  et  lectum  habebat. 
Et  hunc  sensum  cx  Chaldaeo  licet  inlelligere, 
cum  voxChaIda?a  utrumque  significet,  fortitu- 
dinem  et  ahsconsionem.  DavidKimchi  vertit  : 
Observata  corde ,  a  verho  natsar,  ut  sit  sensus: 
Erat  cauta  ,  qua?  cum  alios  deciperet ,  ipsa  de- 
cipi  non  potuit.  Haec  Baynus. 

Descrihit  illecehras  merelricis  :  Prima  est  , 
hahitus  et  ornatus  meretricius;nam  lege  et  usu 
Romanorum  aliarumque  gentium  ,  merelrices 
cedunt  hahitu  ab  honestis  matronis  diverso. 
Vide  Alexandrum  ab  Alex.  1.  5.  Genial.  c.  18. 
Rursum  meretrices  ornant  se  supra  opes  et  sta- 
tum  :  atque  ornatus  earum  est  levis,  illecehro- 
sus,  spirans  amorem.  Qua  de  causa  mullae  ru- 
hra  vel  coccinea  tunica  incedunt :  cum  matro- 
narum  eliam  nobilium  et  divitum  ornatus  sit 
gravis,  castus,  et  saepe  pullus  aterque.  Esto 
enim  sub  noclem  oberrare  dicat  merelricem  , 
tamen  suhluslrem  noctem  notat;  cum  sat  ad- 
huc  ornatus  conspici  potest.  Adde  eam  per 
diem  ornare  se,  ac  ornatam  se  exlhhere  iu  os- 

21 


H5 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VII. 


liis  elfmeslris  juvenibus  transeuntibus  conspi- 
ciendam.  UndeS.  Cyprian.  lib.  de  Ilabilu  viigi- 
num  :  Ornamentorum  ,  ait,  ac  vestium  insignia, 
et  lenocinia  formarum  non  nisi  prostilutis  et  im- 
pudicis  feminis  congruunt  ;  el  nullarum  fere  pre- 
tiosior  cultus  est  ,  quam  quarum  pudor  vilis  est.  In 
Apocai.  c.  17.  describitur  merelrix  illa  perdita , 
eum  qua  fornicati  sunt  reges  lcrra? ,  amicta  pai- 
lio  purpureo  el  coccineo,  elc  Multa  de  boc  or- 
natu  clixi  Isaiae  3.  v.  26  et  1.  Petri  3.  3.  Notat  nos- 
ler  Pjneda  in  Salomone  prrevio  1.  7.  c.  8.  Hebr. 
rw  scliit,  id  esl  ornatus,  posse  verli  spinam 
a  utvepres.  Sic  enim  verlit  Noster,  Isaiae  c.  5.  v.  6. 
et  c.  10.  17.  elc.  27.  h>  Et  eadem  vox  cum  levi 
punctorum  mutalione  psal.  72.  6.  sumilur  pro 
operimento  ,  vel  ornamento  iniquorum  :  Operii 
sunt  iniquitate  et  impielate  sua  ,  q.d.  Etiam  spi- 
nisornantur,  quaealios  pungant,  elinstarbami 
alicujus  rapiant  qnidquid  ipsis  applicitum  fue- 
rit.  Ubi  Cbald.  legil:  Coronam  imponent  capiti  suo 
derapina  sua.  Itaque  ornatus  merelricis  est  spi- 
na  ,  esl  hamus  pungens  oculos  libidinosorum. 
Cum  enim  videant  quod  concupiscunt ,  sed 
frequenter  frui  non  possunt,  necessarium  est 
frequenlissime  dolere,  el ,  ulS.  Petrus  dicebat , 
babere  oculos  plenos  adulterii  et  incessabilis 
delicti  cum  desiderio ,  quod  excutiet  animum. 
Sic  Alexander  Magnus  dicebat  Darii  lilias  esse 
dolores  oculorum  ;  eranl  enim  speciosae. 

Secunda  est,  quod  pra>parata  sit  ad  animas  ca- 
piendas ,  quod  scilicet  mille  norit,  millequealias 
indies  cogilet  artes  et  fucos,  qiiibus  incautos 
illiciat  et  sedueat. 

Tertia  cst ,  quod  garrula  sit  et  vaga;  Pagnin. 
tumultuosa  et  perversa;  alii ,  clamosael  prolerva , 
vel,  ut  Cbald.  pra^varicatrix ;  Valabl.  streperaet 
inconslans  ;  Syrus,  rebeliis  et  comessalrix ;  Sep- 
tuag.  ccv-nTspotfxzv/i  xat  «swtos ;  quod  Complut.  ver- 
tunl,  etevata  est  (superba)  et  luxuriosa;  Roman. 
vaga  est  et  luxuriosa;  alii  proprie,  votatica  sive 
alalaestet  infrunila;  Aquila,  <jxo^«?<w<7k,  idest,j;a- 
cans  esl  otioque  difjluens ;  alius  ,  tumulluosa  est 
instar  fremenlium  fluctuum  ,  latratrix  instar 
canum  ,  personans  instar  ursorum  ,  tumultuans 
inslar  cbriorum  vel  populi  furentis. 

Porro  mulier  heec  dicilur  vaga  quasi  vacua  , 
quod  sine  negotio  temere  buc  illucque  discur- 
rat.  Ila  Peroltus,  aul  vaga  quasi  vana  agens  , 
\e\vade7ido  agens.  lta  Papias:  Fagus,a.l,dicitur 
erraticus  ,discurrens  ,  vadendo  agens.  Vagalur , 
discurrit ,  vagus  et  dissotutus:  dispersus  est ,  er- 


rat  ;  vagus  agit ,    aut 


quasi  vi  acla  :  agi- 


tur  enim  cestu  cupiditalis,  uti  vaccaj  aguntur 
oeslro. 

Ex  adverso  matrona  boncsta  et  virgo,  primo, 
ornal  se  modeste.  Secundo,  prseparal  se,  ut  alias 
admodesliam  et  verecundiam  adducat.  Tertio, 
pauciloqua  est  et  oixoupo;,  id  est,  domus  custos  , 
uti  ait  Apostolus  Tit.  cap.  2. 5.  ubi  dixi  ejus  sym- 
bolum  esse  testitudinem,quai  semper  esl  domi, 
quia  domi  porla  domum  suam  secum  defert  : 
quse  enim  vagalur  instar  Dinae,  saepe  Penelope 
venit,  abit  Hetene ,  ut  ait  Poela.  Ila  de  S.  Bern. 
qui  virginum  fuit  flos  et  decus,  scribit  auctot* 
Vilae  ejus  1.  3.  c.  2  :  Incessus  ejus ,  et  habilus  om- 
nis  modcslus  et  disciptinatus ,  pra>ferens  humitita- 
tem,  redolens  pietalem,  exhibens  graliam,  exi- 
gensreverentiam ,  solo  visu  laitificans  el  adificans 
intuenles. 

11  t'll2.  QuiETJS  IMPATIENS..NEC  VALENSINDOMO 

consistkre  pedibus  suis.]  Hebr.  in  domononha- 


bilanl  (Sepluag.  non  quiescunt ;  Cbald.  non  mo- 
ranlin-)  pcdes  ejus.  Nunc  foris,  mjivc  lN  plateis  , 
^unc  juxta  angulos  jnsidians.]  Cbald.  el  conlra 
omnem  angutum  opportuna. 

Quarta  est  hsec  conditio  ct  illecebra  meretri- 
cis  ,  quod,  cum  ardeat  libidine  et  sludio  alli- 
ciendi  amasios ,  sit  instabilis  el  nequeat  domi 
consislere;  sed  nunc  ad  ostium,  nunc  in  pla- 
teis,  nuncin  angulis  seseoslentet,  et  impudice 
insidietur  pudicitiae  juvenum,  cui  lam  ardenler 
inhial.  T6  nunc  foris,  nunc  in  plateis,  idem  est, 
q.  d.  Nunc  foras  ante  aedes  ,  nunc  longius  in 
plateam  progressa.  lta  Baynus  et  Jansen.  Aut, 
uinoster  Salazar  :  Foris,  inquit ,  id  est,  in  li- 
mine  domus  alque  in  veslibulo  ;  is  enim  solet 
subesse  sensus  illi  parliculae  foris.  Canlic.  8  : 
Ut  inveniam  te/or(5,idest,in  limine.  EtS.  Matth. 
c.  26.  v.  69.  de  Pelro  ait :  Sedebat  foris  ;  Lucas 
vero  locum  expressius  significans  babet :  Sede- 
bat  ad  oslium  foris ,  id  est,  in  vestibulo  domus. 
Ergo  cum  haec  mulier  domi  pedes  coercere  non 
possetsuos,  nunc  foris  erat,  id  est,  in  limine 
domus  sedebat;  nunc  in  plateis  (crescitoratio) 
juxta  angulos  insidians. 

Porrohaecmenlis  pedumque  instabilitas,  eva- 
galio  et  discursatio  evidens  est  signum  mere- 
tricis.  Unde  Tiraquellus  in  legem  10.  connubia- 
lem  n.  Zh.  ex  hoc  loco,  et  ex  leg.  11.  qua  ittuslris, 
docet  quod  ea  meretrix  praesumilur,  quae  alie- 
nas  domos,nunc  hanc,  nunc  aliam  intrare  con- 
suevit.  Hinc  elmeretrices  vocabanlur  peregrinae. 
Cnde  Comicus  in  Andria  :  Adeone,  ait,  es  demens 
in  peregrina?  id  est,  in  meretrice,  inquit  ibidem 
Donatus:  Mulieres  enim  peregrinm ,  inhoneslae  et 
meretrices  habebanlur.  El  in  Eunucbo  Parmeno, 
cum  Thaisdixisselmatrem  suamSamiamfuisse, 
el  habitasse  Rhodi,  tacere  se  posse  respondit , 
quoniam  videlicet  vcrisimile  esset  posse  mere- 
tricem  nasci  ex  peregrina  et  ipsa  meretrice  : 
dixerat  enim  Parmeno  taciturum  se  quae  vera 
a  Thaide  dicerentur. 

13.  Appreiiensumque  deoscui.atur  juvenem  , 
et  procaci  vultu  blanditur,  dicens.  ]  Pro  pro- 
caci,  hebr.  est  forti  facie,  idest,  ut  Chald.  Sep- 
tuag.  elTigur.  impudenti  facie;  Tbeodot.  im- 
pudentcr  egit  in  vultu  suo ;  Symmach.  audacia 
obduravit  faciem  suam  ;  Syrus  ,  fronte  perfricata 
inquit  illi.  Huc  perlinel  proverbium  Arabicum  : 
Ilomo  sine  pccnitentia  est  tanquam  ftuvius  sine 
aqua,el  mulier  sine  verecundia  esl  lanquam  lam- 
pas  sine  iumine. 

Quinta  esl  hsec  condilio  et  illecebra  merelricis, 
qua  manifesie  prodit  suam  impudenliametlibi- 
dinem  per  impuraoscula,  blandilias  el  verba  : 
sicut  enim  manus  usu  el  exercilio  callo  obdu- 
rescunt ;  sic  et  frons  usu  scelerum  perfricta  im- 
pudenliae  callum  induit. 

Sapienter  S.  Basil.  tract.  de  Virgin.  docet  ca- 
venda  esse  oscula  etiam  fratrum  et  sororum  : 
Sufficit  enim  ,  ait ,  peccatum,  et  per  taclum  fra- 
terna  manus,  et  per  pacis  ac  ditectionis  oscutum  , 
sensum  carnis  adsua  molienda  opera  latenter  ex- 
citare  ,  et  concupiscentia?  oculos,  sicuti  Ad&,  post 
voluplatis  gustum  amplius  ad  malum  aperire.  Ci- 
tat  philosophum  dicenlem  :  Oscula  cavere  opor- 
tet ,  non  secus  quam  animalium  venenatorum 
morsus  ;  diffundilur  enim  venenum  ex  osculo  per 
omne  corpus,  elc.  Esl  enim  gravis,  ac  vehemens 
insita  masculinis  corporibus  adversus  feminas  fla- 
grantis  concupiscenlitt  vis ,  insiar  stuppa,  quce 


COMMENTAMA  IN    IT.OXEIIBIA  SAI.OMONIS.  Cap.    VII. 


1G3 


si  ignem  odoruta  fucrit,  proiintts  in\lammala  stic- 
<  cndtlitr. 

Auiiici  auctoreni  Catena  SrsBCj  htc.Osculvm, 

inquit,  insani  diabolicique  ainoris  cst  nrgumeo 
iuin;  inccnsusque  cl  lihidinosus  aniini  scnsus 
ad  ohsccntun  turpctiuc  vencris  coininciciiun  , 
dala  opera  invitans  liomincin(|iic  provocans. 
Gun  autcm  dicit  :  Viclima  paciftca  csr  mihi , 
irperte  meftlittn*;  slquidem  inaliiia  nihil  habet 
\ ere  pacatum,  eademque  vuluim  nostrum  rttbo- 
rc  magiti  perftwdere,  quam  sincera  dileetione  re- 
creare  satagft.  Ouare  externa  persona  asstimpta 
multa  .  quae  ad  fraiidem  ot  imposluram  faciant 
coiniuiniscitur.  Haec  illc. 

Memorabile  esl  quod  in  Vita  Gregorii  VII.  Pon- 
lif.  legimus  ,  eum  gratia  compunctionis  fuisse 
privaium  ,  eo  quod  monile  ncptis  suae  manu 
tractasset.  Et  in  Vila  S.  Apollinaris  scribit  noster 
liaderus,  eam  virili  vesiitu  inter  inonacbos  vi- 
lam  egisse  ;  cui  segrotanti  cum  infirmarius  assis- 
lcrel,  identidem  illum  sensisse  lcnlationcs  lil)i- 
dinis,  idcnquc  exclamasse :  Monachus  hic,  attt 
dtabolus  est,  uut  feminu.  Denique  S.  Ephrem  ad- 
vcrsus  improbas  mulieres:  Omulum,  ait,?»rt- 
lorum  pessimum  mala  mutier  !  laqueus  comptus  , 
nuufrugium  supcr  terram  ,  fons  nequitiai ,  thesau- 
rus  immundititv ,  mortiferu  conversalio ,  octdorum 
P':niicies,  unimurum  exilium  ,  cordis  spiculum  , 
srcplrum  infcrni  t  concupiscentia  praiceps ,  causa 
diuboli ,  requies  serpenlis ,  diaboli  consolalio ,  do- 
lor  inconsolubilis  ,  caminus  insensus ,  eorum  qtti 
salvantur  offensio,  malilia  incttrabilis,  officinada;- 
monum,  amor  flugitiosus,bestia  impudens,  incon- 
tinentissimus  impetus  ,  effrenalum  os  rerum  ar- 
canarum,  trittmphits  tenebrurum,dux  delictorum, 
oblectamentorum  mugistra,  insatiubilis  concupis- 
centia  nequitice,  aterni  supplicii  conciliutrix,  pru- 
denlia  tcrrcna,  virisocordiu,  viperavestita,  pugna 
voluntaria ,  quolidiana  calamitas,  procella  domus, 
viri  naufragium ,  immanis  bellua,  aduiterorum 
diversorittm  ,  arma  diuboli ,  ex/yetitarabies,  exor- 
nata  mors.  Undeconlra  eam  hoc  remedium  sug- 
gerit :  Cogitu  terram  esse  quodmiraris;  cinerem, 
quo  incendetur  et  comprimetur  insuna  tua  cupidi- 
tas.  Explica  quoque  fuciei  pellem  cogitatione ,  et 
cernes  tunc  omnemejus  pulchritudinemesse  vilita- 
tem  :  nihii  cnim  nisi  ossa,  nervos  foctoresque  re- 
peries.  Erubesce  qttid  mireris.  Erubescens  resi- 
pisce ,  et  pccnitentiam  age. 

14etl5.VlCTIMASPROSA.LUTE  VOVI,  HODIE  REDDIDI 

vota  mea.  ]  Hebr.  :  Victimce  pacificorum  super 
me.  Syrus  :  Sucrificia  paciftca  sunt  hac  ;  Septuag. 
Sacrificium  mihi  est  hodie ,  reddo  vola  mea.  Id- 

CIRCO  EGRESSA  SUM  IN  0CCURSUM  TUUM  DESIDERANS 

te  videre  ,  et  repeiu.  ]  Septuag.  :  Desiderans 
faciem  tttam,  te  inveni;  Chald.  Propterea  egressa 
sttm  in  occurstim  tuum  ,  quippe  me  verlens  ad 
quxrendam  societatem  ;  qttod  dixeram  me  te  ad' 
ductttram ,  vel  te  a  me  repertum  iri. 

Primo  ,  Baynus  ex  Hebrpeo  sic  explicat ,  q.  d. 
Nuncobligata'  sum  reddere  victimas  pacificas  in 
fjraliarum  aclionem  (  quas  homines  solent  red- 
dere,  dum  votorum  compotes  fiunt),  posteaquam 
te  adeo  desideratum  et  quaesitum  invenerim. 
lam  dutlum  votum  feceram  de  viclimis  pacificis 
solvendis  ,  quam  primum  tui  compos  fierem  ; 
ccce  jam  compos  facta  ,  solvam  quae  vovi  ;  ho- 
die  mihi  occurrisli  ,  hodie  reddam  et  solvam 
vota.  Verum  Noster  verlit :  Reddidi  in  praeterito, 
non  reddam  in  futuro. 

Secundo ,  alii  q.  d.  Victimas  pro  salute  vovi 


cl  ohlnli  ;  linC  dc  causa  c^rcssu  ut  tc  rcpciiicui, 

ecce  illieo  le  reperh  Hic  snioa  e§i  fruciua  ?oto- 

ruin  cl  vicliinaruni  uicaiuin,  fMB  utiipic  lau- 
Iiiiii  homiin  mcruciunt  et  impclrariinl.  (.ino 
dicio  mcrciiiv  imputVentnr  te  Hieque  Dco  pla- 

ccrc  meulilur  ,  ac.  Deuin  in  parlcin  sui  SCCleri« 
iraliil  ,  cpiasi  Deus  favcal  el  coopcicl  ur  cjns  le- 
nociniis  ,  ideoquc  juvcni  de  scelci-c  iidii  tatC 
eiuhcsceinluill  ,  utpole  ipiod  sccundel  cl  pro.s- 
percl  Dcus.  Oikc  sane  ingcns  cst  hlasplicmia  iu 
Dcum  ;  sed  ad  eam  C8BC08  af,ril  liliido. 

Tertio  ei  genuine,  q.  d-  Bcce  vovi  Dee  victi- 
mas  pacilicas  pro  tua  meaipie  salute  ;  tanli  enini 
milii  cst  salus  tua  ,  quanti  mca  ;  alquc  liodie  cas 
olXuli ,  c\  cis<pie  de  more  conviviuin  opipaium 
(  hostia  enim  pacilica  majori  ex  parte  cedehat 
offerenti ,  qui  ex  ea  suis  eporlum  apparabat,  uli 
dixi  Levil.  3.  )  libi  inslruxi  ;  idcirco  egressa 
sum,  ut  le  ad  illud  invitem  ,  et  deducam  ;  ei. 
ccc.f,  ,  qufle  bonO  esl  utriusque  nostrurn  sors 
illico  le  repeii.  Eanius  ersjO  ,  epulcnmr  ,  ul  in 
honis  ducamus  diem  hunc  ,  tam  nohis  faven- 
tem  el  fortunatum.  Ua  llugo  ,  Cajet.  l\.  Salom. 
R.  Levi  ,  Jansen.  elalii. 

Sexta  esl  hsec  meretricis  et  moechae  illecebra, 
scilicet  sacrilicium  simul  ct  epulum  ,  ad  quod 
juvenem  invitat  ,  ut  ad  luxuriam  perducat  ; 
venlerenim  cil>o  meroque  sesluansdespumatin 
libidines,  utaitS.  Hier.  EtS.  Paulus  1.  Timolh.  5. 
6.  loquens  de  vidua  :  Ouce  ,  inquit  ,  in  deliciis 
est ,  vivens  mortuaest ,  q.  d.  Corpus  deliciosum 
est  castitatis  sepulcrum.  AdditS.  Chrys.  hom.  2. 
de  Lazaro  ,  ipsum  esse  mcntis  et  animaj  sepul- 
crum  :  Mortuas  est ,  ail ,  dives  et  sepuitus  est  , 
nimirum  animu  illius  in  corpore  tanquam  in  mo- 
numento  defossa  ,  ac  septdcrum  circumferente  , 
nempe  curnem.  Non  secus  enim  ille  ,  quiim  si  ca- 
tenu  qttadam  temulenlia  ac  ventris  ingluvie  , 
vinctus  esset ,  sicotiosam  iltam  ac  mortuam  red- 
diderat.  Alludit  ad  illud  Plalonis  in  Cratylo  : 
iw//a  diciturquasi  «jjw*  ,  quod  corpus  sit  quasi 
sepulcrum  animae. 

16.    iNTEXUl   FUMBUS    LECTULUM    MEUM  ,     STRAVC 

tapetibus  pictis  ex  /Egypto  ,  ]  q.  d.  Ut  mollius 
cuhes  ,  non  tabulis  ligncis  ideoque  duris  , 
sed  funihus  lineis  vel  laneis  ,  ideoque  mollibus 
instravi  et  contexui  lectum  meum.  Septuag. 
Roman.  pro  funibtts  habent ,  institis.  Instita  erat 
tenuissima  fasciola  ,  quae  stolse  exlremitatem 
ambihat  eique  subsuebatur  ,  qua  malronae  ho- 
nestaj  ulebantur.  Unde  Aquila  et  Theodot.  ver- 
tunt  :  Peristromalis  circumslravi.  Verum  melius 
Complut.  Grsecum  «eipwws  t=txm  rov  nfcynv  y-auvev- 
tunt  :  funibus  letendi  lectum  meum  ;  quod  plane 
consenlit  cum  Noslro  ,  ac  cum  Hebraeo  et 
Chaldaeo  ,  qui  habent ,  stragulis  ,  puta  funibus 
substratis  ,  slravi  lectum  mettm.  Idem  signifi- 
cant  institae  ,  puta  funes  delicatiores  ,  quibus 
quasi  fasciis  subslractus  erat  lectus  admolliter 
cubandum.  Syrus  :  Stramentis  lectttm  meum 
stravi ,  et  ornamentis  tecti  Mgyptiis  illum  ornavi. 
Porro  stramenta  vel  stragula  hsec  pretiosa  fuisse 
patel  ex  Hebraeo  marbaddim  :  quod  Noster  c.  31. 
22.  vertit ,  slragulatam  vestem. 

IStravi  tapetibus  pictis  ex  jEgypto.  ]  Sic  et 
Septuag.  et  Cbald.  atque  Hebr.  m:xon  chatu- 
both  ,  \d  est  incisa  ,  significat  tapetes  ;  quia  hi 
variis  ilorum  ,  hominum  ,  animalium  figuris 
inciduntur  et  insculpuntur.  Addit  Aben  E2ra  : 
Tapetes  hi  erant  chatuboth,  id  est,  incisi  in 
modum  anguli  ad  similitudinem  templi.  Porro 


m 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  C;ip.  VII. 


vox  Hebr.  ethun  hic  tantum  reperitur ,  quani 
Chald.  Vatablus  et  alii  vertunt ,  fanem  ;  Septuag. 
et  Noster  (  quibus  ,  utpote  antiquioribus  et  eru- 
dilioribus  ,  magis  credendum  est)  vertunt,  pic- 
lis.  Tapetes  enim  omnes  varias  continent  pic- 
turas  ,  atque  in  picturarum  elegantia  eorum 
ornalus  consistit.  Unde  et  Theodot.  vertit :  Des- 
cripsi  picturam  Mgyptt.  Aliqui  per  tapetes  pictos 
accipiunt  delicalissimas  easdemque  variegatas 
sindones  ;  hae  enim  fiebant  ex  lino  prsestaniissi- 
mo  iEgypti. 

Quare  longius  abit  Vatablus  qui  sic  vertit  et 
cxplicat  :  Tapetibas  adornavi  lectum  meain,  qui 
constat  chataboth ,  id  est ,  Ugnis  ccetatis  el  fani- 
bus  Mgyptiis.  Ccelata  ligna ,  ait ,  vocat  asseres 
incisos  et  etaboratos ,  quiintexti  erant  lino  Mgyp- 
tio  ,  quod  esl  in  summo  pretio  ;  ct  Baynus  :  Orna- 
mentis  ornavi  leclum  meum  ,  trabibus  ccetatis  , 
funibus  Mgypti;  et  Pagninus  :  Tapetibus  adornavi 
leclum  meuin  incisis  fune  Mgyptio  ;  el  Cajet.  Pa- 
vimenlis  pavimentavi  leclum  meum  elevatis  funi- 
bus  ;  et  R.  Levi  :  Lectulus  ,  ait ,  confectus  est  ex 
incisione  cedrorum  ;  funes  vero  per  eum  extensi 
suntreliculaliex cannabe Mgyptio ,  idest ,confecli 
cx  cannabe  purissimo  Mgyptio  ,  cum  ibidem  sit 
sericum  prcestantissimum  :  sericum,  id  est  bys- 
sus  ,  pula  linum  ,  uti  ostendi  Exod.  25.  h.  Ubi 
videas  in  quam  varia  quasi  augurando  abeant , 
qui  a  Vulgata  et  a  Septuag.  recedunt.  Quare 
hisce  invicem  consentientibus,  non  illis  ,  assen- 
tiendum  esse  aequus  prudensque  leclor  censebit. 

Moral.  disce  hic  lecti  molliliem  esse  pulvinar 
diaboli ;  incilat  enim  ad  lasciviam  et  libidinem. 
Unde  Amos  cap.  6.  v.  h.  Illi  v«  aeternae  maledic- 
tionis  intentat :  Vce ,  ait  ,  qui  opuienti  eslis  in 
Sion ,  etc.  ,  qui  dormitis  in  lectis  eburneis  ,  et 
tascivitis  in  stratis  vestris  ,  elc.  ,  bibentes  vinum 
in  pkialis  ,  et  optimo  unguento  deiibuti!  Talis  fuit 
dives  epulo  ,  qui  propterea  sepullus  fuit  in  in- 
ferno.  Quocirca  S.  Chrysost.  hom.  1.  deLazaro 
docet  fideli  imitandum  esse  Davidem  ejusque 


lectum 


regalem 


En  ,   ait ,  ostendo  libi  tectuin 


B.  David.  Oaalis  igitur  erat  ille  ?  non  argento  el 
aaro  ,  sed  undique  tacrymis  et  confessione  erat 
exornatus.  Ilcec  ipse  falelur,  ita  loquens  Psalm.  6  : 
Laoabo  per  singulas  noctes  lectum  meum  ,  lacry- 
mis  meis  stratum  meum  rigabo.  Itaque  vice  mar- 
garitarum  undique  lacrymis  erat  distinctus.  Et 
inferius  :  Vis  tibi  atium  commonstrem  tectumJa- 
cob  ?  soium  habebat  substratum ,  et  tapidem  capiti 
suppositum ,  eoque  vidit  iltum  inleUigibitem  tapi- 
dem  .  easque  scaias ,  per  quas  ascendebant  et  des- 
cendebanl  Angeli  ,  Genes.  28.  llujusmodi  lectos 
excogitemus  ,  ut  ejusmodi  videamus  insomnia. 

Myslice,  meretrix  est  quaevis  cupiditas  ,  ac 
speciatim  haeresis  ,  cui  haec  omnia  adaplant 
Beda  ac  Basilius  ,  Gregor.  et  Olympiodor.  in 
Catena  Graec.  Haeresis  enim  est  superba  ,  tumul- 
tuosa,  clamosa  ,  instabilis,  ac  quod  uno  die 
asserit ,  sequenti  negat ,  indiesque  nova  dog- 
mata  figit  et  refigit ,  imo  fingit  et  refingit.  Notat 
autem  Basil.  voluptatem  esse  causam  haeresis  , 
uli  hic  innuitur  ;  ul  enim  homines  voluptati 
sine  metu  numinis  indulgeant ,  negant  fidem 
ct  numen  ,  juxla  illud  :  Dixit  insipiens  in.  corde 
suo  :  Non  est  Deus  ,  psalm.  13.  1. 

17.  Aspersi  cubile  (  Hebr.  ^Bffll  miscabi ,  id 
est ,  lecium  )  meuji  myrriia.  ,  et  aloe  ,  et  cinxa- 
movio.  ]  Vatabl.  :  Cabite  meam  odoratum  reddidi 
myrrha,  etc.  Aliqui  haec  accipiunt  de  liquore 
vel  suffitu.  Undc  Pagnin.  vcrtit ,  suffioi ;  alii  , 


perfadi.  Planius  haec-  accipias  de  ipsis  aromali- 
hus  vel  eorutn  floribus  ;  iis  enim  meretrice* 
solere  suos  lectos  aspergere  palet  2.  Paral.  16- 
14  ,  ubi  de  Asa  rege  defuncto  dicitur  :  Posuerunt 
eam  saper  tectum  suum  ,  plenum  aromatibus  ct 
unguentis  meretriciis  ,  quce  erant  pigmentario- 
rum  arte  composita.  Unde  Theodot.  verlit  :  Cu- 
bite  meum  myrrha  sxaUwTr/jja  ,  id  est  ,  ornavi  , 
compsi  ;  Septuag.  vero  :  Aspersi  cubile  meum 
croco  ,  et  domum  meam  cinnamomo. 

Myrrham  odoratam  esse  eaque  aspergi  solere 
vestes  et  leclos  palet  psalm.  kk.  9.  De  aloe  vide 
Plinium  ,  lib.  27.  cap.  U.  elfusius  Dioscoridem  , 
lih.  3.  cap.  22.  ubi  tradit  aloen  florem  album 
germinare  ,  qui  gratum  odorem  expirct.  De 
cinnamomo  quam  odoratum  sit ,  praesertim  si 
disiilletur  ,  experientia  constat ,  et  docet  Pli- 
nius  lib.  15.  cap.  7. 

Septima  est  haec  aromatum  et  odorum  illece- 
bra  ,  quae  corpus  mentemque  sua  suavitale 
emollit  et  effeminat:  Voluptas  enim  est  escama- 
torum  ,  ait  Plato  et  cx  eo  Cicero  in  Catone  Ma- 
jore.  Quocirca  Clem.  Alexand.  lib.  2.  Paedag. 
cap.  8.  docet  Christiano  fugiendos  esse  delicio- 
sos  odores  et  unguenta  :  primo  ,  quia  excitant 
mollitiem  cl  libidinem  ;  secundo  ,  quod  S.  Mag- 
daluna  poenitens  eos  obtulerat  Christo  ,  ungens 
ejus  pedes  :  Eo ,  ait ,  quod  apudse  pulcherrimum 
esse  existimabat  ,  nempe  unguento  ,  honoravit 
Dominum  ,  alque  etiain  ornainento  corporis  , 
nempe  capiltis  suis  ,  abslersit  unguentum  quod  re- 
dundabat ,  tibans  Domino  lacrymas  pcenitentice  : 
proptcrea  ejus  peccata  remissa  sunt ;  lerlio  ,  quod 
Aposlolorum  et  fideliumsitfragrare  virtulihus, 
non  aromatibus  ,  ac  cum  sponsa  dicere  Christo 
sponso  :  Trahe  me  ,  posl  te  curremus  in  odorem 
unguentorum  tuorum,  Cant.  1.  Unde  Aposlol.  2. 
Corinth.  2.  l!x  :  Dso  gratias  ,  inquit ,  qui  semper 
triumphat  nos  in  Christo  Jesu,  et  odorem  notilice 
sace  manifestat  per  nos  in  omni  loco  ;  quia  Chrisli 
bonus  odor  sumus  Deo ,  etc.  Unde  concludit  Cle- 
mens  ;  Oportel  viros  imprimis  apud  nos  unguenta 
non  olere  ,  sed  vitce  probitatem.  Spiret  autem  fe- 
mina  Christum  ,  qui  est  regalis  unctio  ,  non  un- 
guenta  ,  et  diapasmata  ;  dioina  autem  semper 
ungalur  pudiciticz  unctione  ,  sancto  delectata  un- 
guento ,  nempe  spiritu.  Hanc  suavis  odoris  unc- 
tionem  hominibus  notis  suis  Christus  comparat  , 
ex  aromatibus  cceieslibus  hoc  unguentum  compo- 
nens.  IIoc  autem  unguenlo  ipse  quoque  Dominus 
ungitur,  sicut  per  Daoid  meminil  psalm.  kU  :  Prop- 
terea  unxit  le  Dsus ,  Deus  luus  oleo  loetitice  prcz 
participibus  tuis.  Myrrha ,  et  stacte  ,  et  casia  a 
vestimentis  luis.  Et  post  nonnulla  :  Suavis  autem 
odoris  studium  est  esca  otii  et  motlitiei ,  quce  ad 
tibidinosam  et  intemperantem  cupiditatem  pauta- 
tim  attrakit.  Et  sicut  boves  ( et  bubali  per  nares  ) 
annulis  et  funibus ,  ita  etiam  intempsrans  suffi- 
tibus  et  unguentis  et  suave  olentibus  coronarum 
odoribus  trakilur.  Et  inferius  :  Desipientes  autem 
muiieres  ,  quce  canos  quidem  lingunt  ,  capillos 
autem  ungunl ,  celerius  canescunl  propter  aro- 
mata  desiccatoria.  Quocirca  sunt  etiam ,  qui  un- 
guntur,  sicciores  ;  facit  autem  siccitas  caniores  ; 
sive  enim  canities  est  pilorum  exsiccatio  ,  sive 
caiidi  defectus ;  siccilale  proprium  pilorum  nutri- 
mentum  ebibente  humidum  ,  et  efficienle  canos  , 
quomodo  unguenta  adkuc  amaverimus  ,  propter 
qwe  cani  fiunt  qui  canos  fugiunt  ?  Quemadmodum 
aulem  ,  qui  naribus  sunt  sagacibus  canes  ,  feras 
oiore  inoesiigant ;   ita  ex  nimis  cariosa 


COMMENTAIUA  IN  PHOVKliMA  SAI.OMOMS.  Cap.  VII. 


165 


tortan  fragrantia  ,  quimoderqli  sunt  el  tempe- 
rantes  ,  uenantur  iniemperantes ;  ideoque  male 
olentes  el  pulidos  agnoicuol.  Idcirco  eoim  me« 

itiiiccs  otloi  ilcia  clrCUUlfcrUDt  ,  ul  smim  f<c- 
torem  cOQlegaot  ;  <|nia  ipsce  puieni  ci  pessime 
olent .  juxla  illud  Poelaa  : 

PotUtam  ,  noii  licnc  olct  qui  beoe  sempcr  olct. 
subilii  Clemem  \;»l<ic  odorati  noecrc  corpo- 
ribui  :  Nux  ,  ait .  rmittit  sptritnm  ,  qui  torporem 
et  vetemian  immittit ,  ut  oel  ipaa  ostendil  nominis 
etymo4ogia>  (  Nux  entm  groce  dicitur  **?»* 
a;ro  toj  xz?o\>,  hiocesl  ;>  torpedine  ,  ;»ui  gravedine); 
nareissus  vero  /!m  est  gravis  odoris  ;  id  autem 
arguit  nominis  appetlatio  s  ut  qui  nervU  iwpwQ», 
hoc  est  torporem  ,  afferat,  Clemeoli  adslipulatur 


,  ;»u, 
odo- 


l 


linius 


I.  I.s. 


c.  '2'1 :  Caryon  ,  ail ,  a  capilis  grave- 
dine  propter  odoris  graoitatem  convenit  dictum. 
Sicel  nti.rl.ntinis  dickurs  oocendo,  quaxi  noxa. 
Unde  Ovitlins  epigram.  dc  Nuce  : 

Quoniam  sata  lccdcrc  dicor  , 
Imus  iu  exlremo  margine  1'undus  habct. 

Nux  cnim  gcnerale  cst  nomen  fructuum  om- 
nium  ,  qui  duro  clauduntur  cortice  ,  sicut  po- 
mum  omninm  qui  molli  sunt  corlicc.  Undc  sunt 
nuces  myristicae  et  odoratae ;  quin  ct  exnucibus 
vulgaribus  fit  olcum  et  unguenium  ,  multo  ma- 
gisex  Diicibuspineis,  cedrinis,  cypressinis,  ctc. 

Clementi  consonat  S.  Ambr.  lib.  1.  de  Caino 
cap.  U:  Spargit  ,  ail ,  odores  suos  voluptas  ,  quia 
Ckristi  odorem  non  liabet.  Et  S.  Cbrysost.  1.  dc 
Lazaro  :  Miles  es  spirituatis,  ait ,  talis  autem  miles 
non  dormit  in  lecto  eburneo  ,  sed  liumi ,  non  obti- 
nitur  unguentis  ;  nam  isla  cura  est  meretriciis 
amoribus  implicatoram  ac  perditorum  ,  scenico- 
rum,  mentisque  deptoratai  hominum.  Te  vero  non 
oportet  olcre  ungucntum  ,  scd  spirare  virtutum  ; 
nihil  immundius  anima  ,  quoties  ccrrpus  tatem  ha- 
bet  fragrantiam.  Corporis  enim  ac  veslium  fra- 
grantia  arguit  intus  tatere  animum  graveotenlem 
el  immundum.  Quam  enim  diabolus  aggressus-de- 
ticiis  eviraverit  animam,  omnique  vitiorum  genere 
romplcverit,  tumet  incorpore  suajeorruptionis  lec- 
tumoblinit  unguenlis.Necsecusatque  hiqui  pituita 
nasi  catharroque  perpetuo  laboranl  ,  et  vestes 
et  manus  et  faciem  contaminant }  eo  quod  subinde 
narium  profluvium  abstergunt  ;  anima  quoque 
istius  pravi  profluvii  malitiam  in  corpus  abslergit. 
Ouis  cnim  prtfclarum  aliquid  ,  aut  boncs  frugis  , 
opinabilur  de  eo  qui  spirat  unguenla? 

Horribile  bac  dc  re  narrat  exemplum  B.  Pe- 
trus  Damiani  Cardinalis  cpist.  ad  Blancam  Co- 
mitissam  cap.  11  el  ex  eo  Baron.  tomo  10  anno 
Cbristi  998,  n.  20,  deuxore  Ducis  Venetiarum, 
quae  ita  delicate  vivcbat ,  ut  aquas  communes 
dedignata  ,  rore  coeli  a  famulis  undique  coilecto 
sese  ablueret.  Ejus  porro  cubiculum  tot  thymia- 
matum  aromatumque  generibus  redolebat ,  ut 
pudor  sit  rcfcrre.  Haec  enim  ,  ulciscenle  hanc 
mollitiem  numine  ,  toto  corpore  compulruit, 
adeo  ut  nemo  famulorum  ejus  foetorem  ferre 
posset.  Sensim  ergo  computresccns  ,  doloribus 
putidis  miserabiliter  cruciata  diem  clausit  ex- 
tremum. 

Sapientior  fuit  magnus  Arsenius,  de  quo  haec 
legimus  apud  Surium  die  19  Julii :  Aqua,  qua 
palmarum  ramos  madefaciebat,  utfierent  mol- 
liores,  nunquam  ab  illo  mulabatur  ;  sed  sic  diu 
manebat,  ut  tandem  corrumperetur  maleque 
oleret,  ct  aspectu  terra  csset;  adeo  ut  quidam 
<-'x  Palribus  scnem  rogarent  cur  hoc  facercl ,  ct 


ci  exprobrarenl  locordlam.  Is  vcro  :  Cum 
suaveolentia  et  aromalibus  prius  tuus  sim 
ratus  darnnum  mo<t<>  <<>rri'j,<>  contrariis. 

18.    V*KNI  ,   INKIIIUKMt  IV   t  l!l  lllllfs,    rRU  \M'U  Cl'1'l- 

TIS  amim. i:\nn II  ,  DONBfl  ii.i. u   DlBI.  |  S  * It-nl 

cniin  iii\iniosi  vario  uberum  contactu  cxplere 
mai  libidinei.  Dode  Hebrea  vox  c IH'1  doditn  , 
tam  amores ,  quam  ubera  ilguiflcat.  Quocirca 
Sepluaginta  verlunt :  Veni ,  ct  fruamur  amleitia 

(Syrus,  fruamur  amorc)  USQUe  <i<t  dilucutum; 
vcni  ct  colluctemur  cupidine }  Aquila,  Symmach. 
<i  Theodot.  circumplicemur  in  amoribus;  Chald. 
Vcni,  delectemur  amoribus  usque  manet  et  mutuo 

adhtvrcamus  dcsitleriis  ;Tigur.  Adcs,  amori  intlut- 
gebimus  in  crastinum  usque;  amore  nos  cxhitara- 
bimus. 

Nola  to  inebricmur  ,  id  est  salicmur,  cxplca- 
mus  ad  saticm  nostram  libidinem.  Scd  et  vcr<; 
libitlo  mentem  inebriatj  id  cst  dementat,  ut 
luxuriosus  instar  ebrii  dicat  ct  faciat  infanda, 
quae  sobrius  et  san.e  mcnlis  compos  non  audc- 
rel  dicerc  vel  facere  ,  imo  nec  cogitare  ,  uti 
docct  S.  Chrysost.  liomil.  5.  contra  Juthcos. 

Oclava  esi  hsec  illeccbra  ubcruni  et  amplc- 
xuum  ,  eaque  uti  impudenlissima  et  patcntissi- 
ma  ,  sic  ct  summe  illcccbrosa  ac  polcntissima  ; 
amplexus  enim  luxuriosi  suot  proxima  dispo- 
sitio  adconcubitum,  ejusque  initium  et  inchoa- 
tio.  Porro  quam  ignilus  ct  vcnenatus  sit  am- 
plexus,  imo  tactus  mulicris  ,  liquet  ex  eo  quod 
scribit  S.  Grcg.  1.  k.  Dial.  c.  11.  dc  Ursino  pres- 
bytero,  qui  animam  agens,  cum  mulier,  olim 
cjtis  uxor,  naribus  ejus  aurcm  admoveret ,  ut 
sentiret  an  adhuc  ei  vilale  spiramcn  inessel , 
colleclo  spiritu  ct  vocc  exclamavit;  llecede  a  me, 
mulier,  adhuc  ignicutus  vivit ,  pateam  totte.  Et  cx 
eo  quod  scribit  Jacobus  de  Vitriaco  Card.  in 
Vila  S.  Mari;e  deOignics  lib.  2.  cap.  5,  nimirum 
cum  quidam  amicusejus,  vir  spiritualis  ,  ex 
devotione  manum  ejus  slringeret,  indequc  scn- 
lirct  primos  carnis  molus  insurgere  ,  audivit 
voccm  quasi  e  coelo  lapsum  :  Nolime  tangere. 
Et  ex  eo  quod  scribil  Chronicon  Hirsaug.  Joan. 
Trithemii  ad  annum  Domini  1091.  nimirum  bra- 
chium  Gebhardi  Abbalis  miraculose  sanatum  , 
cum  is  illtul  fcmimx  devota3  osculandum  prae- 
buisset,  rursum  obriguisse  ;  atque  Wilhelmum 
Abbatcm  sanctum  ci  dixissc  ;  Iltvc  est  pccna  te- 
meritatis  tuo3,  frater ,  quimanum  Deo  consecra- 
tam  ,  ipsiusque  miseratione  sanalam ,  femincc  , 
gtoria  tactus  inani,  prcebuisli  osculandam.  Simile 
est  quod  narrat  S.  Gregor.  dc  Andrea  Fundano 
Episc.  lib.  3.  Dialog.  c.  7.  Et  aliud  quod  narrat 
Joannes  Moschus  io  Prato  spirit.  c.  19. 

Denique  quam  potens  sit  hic  amor  docet 
cmblema,  in  quo  Cupido  pingitur  insidere  leoni, 
eumque  domare  et  regere,  cum  hoc  lemmate  ; 

Vidi  ego  qui  durum  possit  frenare  leonem  : 
Vidi  ego  qui  solus  corda  domarel  anior. 
Omnia  vincit  amor. 

Hinc  amoris  hieroglyphicum  est  salamandra  , 
quae  credilur  igne  vivere  et  ali  ,  quo  csetera 
consumuntur : 

Te  nutriunt,  salamandra,  ignes  qui  caetera  perdunl  : 
*Alterius  nobis  vivere  morte  dalum  esl. 

'  19et20.  NONESTEMM  VIRINDOMOSUA,  ABIIT  VI  A 
LOXGISSIMA.  SACCOI.UM  PECUM.E  SECUMTULIT,  IN 
DIE   PI.EN^J  LUN.E  KEVERSUS   EST   I.\   DOMUM  SUAM.  ] 

Non  est  hacc  moechae  iliecebra,  qua  juvcni  om- 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VII. 


166 

nem  eximit  melum.  Dicit  ergo  impune  eum  se- 
cum  posse  comessari  et  luxuriari,  eo  quod  ma- 
riius  ilomo  absit.  Ne  vero  juvenis  reditum  ejus 
meluat ;  asserit  euin  abiisse  via  longissima, 
ideoque  sacculum  pecuuiae  pro  viatico  secum 
lulisse.  Deniqueeum  non  reversurum  ante  ple- 
nilunium,  puta  ante  medium  mensis  lunaris, 
quali  utebantur  Hebrsei;  quare  usque  ad  illum 
diem  impune  eos  posse  agere  quoillibet.  Pote- 
ral  diem  scire  moecha,  tum  ex  mariti  dictis, 
tum  ex  ejus  negotiis.  Unde  Pagninus  verlit,  in 
die  statati  temporis;  Cajetan.  supputato  tempore; 
Tigur.  certo  die. 

Pro  in  dieptenx  lunce,  Hebr.  est  NDDH  DTO 
leiom  hackese,  id  est,  ad  diem  obtectionis,  sci- 
licet  lume,  puta  ad  plenilunium,  cum  luna  plane 
lumine  solari  tegiluret  obducitur.  Sepluaginta 
vero  accipiunt  neomeniam  sive  novilunium  ; 
quia  tunc  lunalumine  deslituta  obtegitur,  agit- 
que  quasi  in  tenebris.  Ita  Aben  Ezra,  R.  Levi, 
Baynus  et  Vatablus. 

Symbolice  S.  Ambros.  lib.  1.  de  Caino  cap.  4: 
Absentiamviri ,  ait,  Iwc  est  injuriam  Legis ,  ob- 
texil;  lex  enim  absens  peccanlibus  est;  nam  si  ades- 
set ,  non  delinqueretur.  Et  ideo  ait  :  Nam  adest 
virmeus;  abiil  aulem  viam  tonginquam  invotucro 
pecunix  accepto  in  manu.  Quid  lioc  esse  dicam , 
nisi  forle  quia  divites  putant  nihil  esse  quod  non 
cedat  suce  pecunice,  el  in  gratiam  sui  Legem  veLint 
esse  venalem  ? 

Mystice,  Ilugo  per  virum  sive  maritum  acci- 
pit  Cbristum.  Non  est  vir,  id  est  Cbristus  ,  in- 
quit,  indomo  sua ,  id  est,  in  mundo  visibili  spe- 
cie  ;  abiit  via  longinqua ,  puta  ascendit  in  coe- 
lum;  sacculum  pecunix  secum  tulit,  id  est  corpus 
ex  quo  sanguis  divinus  redemptionis  nostrae 
pretium  fluxit :  ln  die  pienx  luna  reversurus  est 
in  domum  suam  ,  hoc  est,  in  die  judicii ,  cum 
plena  eril  Ecclesia  sanctis  virtutibus  et  meri- 
tis,redibit  in  mundum,  ut  bonos  praemiet  et 
beet,  malos  puniat  et  damnet.  Hinc  peccatores 
sibi  licere  putant  impune  peccare  usque  ad  diem 
mords  et  judicii,  quasi  tunc  poenitentiam  acturi, 
sancteque  victuri.  Atque  interim  repentina  vel 
inopinata  morte  obruti ,  sceleribus  pleni  tra- 
huntur  ad  igneum  Christi  tribunal.  Quocirca 
praamonuit  omnes  Christus  dicens  :  Vigilate , 
quia  nescitis  qua  hora  Dominus  vester  venturus 
sit,  Matlh.  1k.  42. 

21.  Irretivit  eum  multis  sermo.vibus,  etblan- 
ditiislabiorum  prOTRAXIT  illum.  ]  Pro  irretivit 
Hebr.  est  innn  hiltahu ,  id  est ,  declinare  fecit  il- 
lum;  Septuag.  seduxit ;  Tigur.  flexit.  Pro  multis 
sermonibus  Hebr.  est  nnpi  m  berob  Liccha  , 
(piod  Theodot.  verlit,  in  muLtitudlne  donorum; 
np^  Lecach  enim  et  sermonem  ,  quia  accipitur  a 
loquente,  et  donum,  quod  accipitur  a  donante, 
significat.  Radix  cnim  npS  lacach  sigmficat  ac- 
cipere  in  genere.  Unde  illud:  Accepisti  dona  m 
hominibus  ,  psal.  67.  19.  Accepisti,  id  esldedisti, 
utiexplicat  Apostol.  Ephes.  l\.  8.  Vide  lbi  dicta. 
Meretrices  enim  dona  exigua  solent  dare  vel 
promittere  ,  ut  majora  impetrent. 

Pro  protraxit  ULum  Hebr.  est  U"P*m  taddichen- 
nu,  quod  Aquila,  Symmach.  et  Theodot.  vertunt, 
pepuLit  iLlum ;  Baynus,  impulit  ;  Tigur.  perpulit; 
Pagnin.  expulit ;  Syrus ,  abripuit  eum;  Septuag. 
Laqueis  Labiorum  suorum  alligans  domum  adus- 
que  atlraxit.  Grsece  est  e?wxsdev ,  quod  Complut. 
veriunt,  impegit  ULum.  Romani  et  S.  Ambros. 
aitraxit  ULum.  Signiueat  blanda  et  captiosa  me- 


retricis  verba  ila  iiv.iscare,  ligare  et  demenlaro 
animum  et  conciipiscenti.ini  juvenis  ,  ut  etmi 
quasi  funibus  aitrahant,  et  violenter  propellant 
adejus  cupidines  explendas.  Thesauros  ,  inquit 
S.  Ambros.  1.  1.  de  Caino  cap.  U ,  demonstrat , 
regnapromillil ,  amores  spondet  conlinuos ,  inex- 
pLoratos  concubitus  polticetur,  sine  pcedagogo  dis- 
ciplinas,  sine  monitore  sermones ,  vilam  sollicitu- 
dine ,  moLLem  somnum ,  inexpLebiiem  cupiditatem. 
Seducens  eum,  inquit,  muLlo  btandimento  sermo- 
num ,  et  Laqueis  Labiorum  suorum  alligans ,  do- 
mum  adusque  attraxit.  Formulam  verborum  , 
schemaque  merelricis  (myslice  voluptalis)  sub- 
jicit  S.  Ambros.  :  Ipsa,  ait,  in  medio  stans.  Bi- 
bile  ,  ait,  et  inebriamini ,  ut  cadat  unusquisque  , 
et  non  resurgat.  Ilte  apud  me  primus ,  qui  om- 
nium  perditissimus.  Ille  meus  est ,  qui  suus  non 
est ;  ilte  mihi  gratior  ,  qui  sibi  nequior.  Calix  au- 
reus  Babytonis  in  manu  mea  inebrians  omnem  ter- 
ram ,  a  vino  meo  biberunt  omnes  gentes.  Qui  est 
ergo  insipienlior  ,  divertat  ad  me ;  et  indigentibus 
sapientia  prxcipio  dicens  :  Panibus  absconditis 
suaviter  utimini,  et  aquam  furli  dulciorem  bi- 
bite.  Manducemus  et  bibamus  ;  cras  enim  morie- 
mur,  etc. 

Quare  juvenes  a  meretricibus  sollicitatiiUico 
animos  colligant,  eosque  in  castitate  obfirment, 
ac  imitentur  S.  Wolslanum  Episcopum  Wigor- 
niensem  in  Anglia,  qui  a  nobili  pulchraque  fe- 
mina  ad  turpitudinem  provocatus  ,  facto  signo 
crucis  dixit  :  Fuge,  fomes  lascivia?,  morlis  fUia , 
vas  Satanai;  et  simul  alapam  mulierculae  lanto 
nisu  impegit,  utcrepitusillisae  palmae  tota  domo 
audirelur ;  ita  eam  procul  a  se  abegit.  Ita  habet 
ejus  Vita  apud  Surium  die  29  Januarii.  Simile 
fecisse  Iegimus  S.  Edmundum  Cantuariensem 
Episcopum,  qui,  illectus  a  femina,  illam  ad  fa- 
cinus  nudatam  ita  virgis  cecidit,  ut  omnem  ab 
ea  tentationem  dispulerit,  utique  per  opem  B. 
Virginis  ,  cui  ipse  virginitatem  voverat,  ideoque 
in  annulo  insculplam  gestabat  Salutationem  an- 
gelicam.  Nullum  enim  remedium  conlra  carnis 
tentationes  praesentius  cultu  et  invocatione  Dei- 
parae.  Illa  enim  est  virgo  virginum,  caslilatis 
asylum,  puritatis  antistes,  acerrima  virginitatis 
custos  et  vindex,  ut  ex  omnium  seculorum  his- 
toria  notum  est. 

AppositePlutarchus,  tract.  quod  amor  non  sit 
judicium ,  docet  amoris  aenigma  et  symbolum 
esse  sphingem.  Sicut  enim  sphinx  erat  Theba- 
num  monstrum  ex  variis  animalibus  commis- 
tum,  imo  confictum,  sic  et  amor  ex  variis  lum 
amati  ideis,  tum  amantis  imaginationibus  con- 
flatur  et  confmgitur.  Sphinx  enim  vultu  et  ma- 
nibus  similis  erat  puellae  speciosre  ,  corpore  car- 
ni ,  alis  avi,  unguibus  leoni ,  cauda  draconi , 
voce  homini ;  quae  homines  praetereunles  diffi- 
cilibus  et  inextricabilibus  quaesiionibus  remo- 
rari  ferebatur.  Ita  Pierius  Hierogl.  1  et  7.  Unde 
Ausonius  in  Grypho  ternario  : 

Illa  etiam  thalamos,  ait,  per  trina  senigmata  quaerens, 
Qui  bipes ,  et  quadrupes  foret,  et  tripes,  omnia  solu»  , 
Terruit  Aoniara  volucris,  leo,  virgo,  triformis, 
Sphinx  volucris  pennis,  pedibus  fera,  fronte  puella. 

Sic  mulier  h;ec  illecebrosa  habet  vultum  spe- 
ciosum  puellae,  sed  corpore  procax  est,  impu- 
dens  etluxuriosa  ut  canis;  alas  habet-avis,  quia 
per  fora  et  compita  ad  ccetus  juvenum  non  tam 
currit,  quamvolat;  ungues  leonis,  quia  ama- 
sios  suos  lacerat ;  caudam  draconis  ,  quia  eo»- 


COMMENTARIA  IN  PROYEHBIA  SALOMONIS.  Gap.  VII. 


dem  in  fine  impleclit,  perdiL,  occidit,  dovorat 
nt  draco.  Unde  implexum  icnigina  hujua  sphin- 
gls ,  puta  morelricia,  proponil  Plutarcbua  loco 
citalo.  SkI  ijtiinam,  ait,  amoris  ungues  ac  dentes 
sunt?  suspicio,  zetotypia.  At  habel  auidpiam  iUex 
ac  ftoriduni?  Sphinx  etiam  varietatem  alarum  il- 
lecebrosam  Imbuit  ,<t  adsolis  radios  convosa;  au- 

rctts  crat  bcslitv  color  ;  atlrcrsits  nttbcs  attlcm  C(t- 
rnlctts  ,  qttalc  jttlntr  iritlis  rclaci  I.  Sic  t  liam  amor 
itabct  quiddam  gratiosum  ,  ncc  ineie&ant  ,  scd 
Utantlnm  ct  jucundum.  Rapil  aatcm  liontinum  vi- 
tas  familiasque,  et  nuptias,  <t  bnperalores  ;  non 
antigmata proponens,  sed  ipsemet  annigmaiuventu 
soiutuque  dtjjicitc  existens.  Ui  si  quis  UujusmoUi 
amigma  componat :  Quid  sit  quod  oderit  simut  et 
amct ,  fugiat  c.l  /icrscquatur,  minctttrcl  supplicet, 
irascalur  ct  miscrcalur ,  desinere  velil  ac  nolit , 
cadcm  rc  ma.rimc  lam  gaudcat  ,  tum  tristelur. 
Ac  deinde  illud  sic  cxponil :  Amanlium  autcm 
a/feclus  veri  sunt;  amant ,  otlcrunt ;  eumdcm  ab- 
s«  ittcm  dcsitlcrant ,  pncsentem  meluunt ;  adulan- 
tur ,  convicia  dicunt ;  pro  amato  moriuntur,  oc- 


ir,7 

citlmit;  optant  non  umarc,  ubstinrrr  amnrc  notuntt 

emendant  et  obccBcant }  docent,  ac  perdunt;  im- 
perare  votunt,  et  woitutem  tolerant.  iia<   cst 

cttitsa  cttr  Ittc  ti/f<  ctits  ntu.vimc  /uo  iiisiuiin  repu- 
trlitr.  Ilinc  amalorius  vir  Euripldes  iiu/uit:  Annt- 
bam;  amur  aulnn  hominibus  furor  est.  Ilinc  sphklX 

dicla  ab  aflectu,  quod  bomincs  suis  verbis  ct 
qmcaliouibufl  iia  striugat ,  ul  se  expcdire  uon 
possint.  Nam  ffyyuv  esl  conalriiigere ,  vcl  vin- 
cii*e.  Dnde  Luclalius  in  lib,  1.  Tbebaidos  scri- 
bit  spbinga   monatrum  fuiase  nlas  ci  ungucs 

babens  in  siinililudincin  Ilai  •pyiarum  ,  quod  in- 
sidcns  scopulo  viae  iininincnii  insoluhilia  aenig- 
mala  Lranseunlibua  proponobat ;  quac  cum  sol- 
verc  non  posscnl,  cx  improviso  veniens  ali^  cl 
unguibua  ad  sc  in  rupcin  iraliebai.  lia  amasio.i 
iinplical  mcrclrix  ,  atque  ad  sc  rapil,  perdit  cl 
necat.  Quid  crgo  implicalius  splunge  ?  roerc- 
Irix.  Quid  rapacius  Harpyia  '.'  nicrcliix.  Spliinx 
Illia  crat  Chimeroe  el  Orci  canis.  Qure  major 
Gbimera  quaui  meretrix?  quis  canis  lam  impu- 
dcns  quam  rocrelrix. 


SECUNDA  PARS  CAPITIS  , 


QUA  OSTENDIT  JUVENIS  AMORE  CECl  INSIPIENTIAM ,  QUOD  A  MERETRICE  SINAT  SE  DUCI 
AD  LAQUEUM  ET  EXITIUM,  QUASI  BOS  AD  VICTIMAM. 


22.  Statim  eam  sequitur  quasi  bos  ductus  ad 
victimam,  et  quasi  agnus  lasciviens  ,  et  1gn0- 
1uns  quod  ad  vincula  stultus  trahatur.  ]  dcs- 
cribitur  liic  juvenis  illeccbris  mcretricis  capti 
vcsania  ;  primo,  cum  ait :  Statim  eam  sequitur; 
(juia  foris  illeccbra  meretricis,  intus  concupis- 
ccntia  cjusdem  slimulatur.  Externa  ergo  cupi- 
dilas  internae  occurrens  illam  cxosculatur,  sibi- 
queilligat,  ducitque  quo  vult.  Qua  ralione  enim 
juvcnis  amore  ocstuans  amores  meretricis  obla- 
los.imo  slimulanles  et  pene  cogenles  respuat? 
Septuag.  vertunt :  Ipse  autem  secutus  est  eam 
/£7TjjcoS£i;quod  Complut.  vcrlunt,  elalus ;  Roman. 
infatuatus  ;  S.  Ambros.  circumventus;  alii ,  de- 
ccptas.  Rcsp.  enim  haec  vox  Hebr.  CJxns  pitom, 
quam  nosler  vertit,  statim;  Septuag.  vero  ex 
sua  radice  xnD  patha  ,  idest,  seduclus  est  (  un- 
ile  peti  vocalur  parvulus,  insipiens,  qui  facile 
credit  etdecipitur)  vertunt,  y.z-x^ui ,  quod  est 
participium  a  «^fow ;  y.inyos  autem  est  species 
avis  marinae  levissima?,  quae  facile  a  quovis  ven- 
to  circumagitur  quaeque  facile  decipitur  et  ca- 
pitur,  inquil  Hesycb.  ideoque  insipiens  etstolida. 
Unde  micfOE  proverbialiter  sumitur  pro  decepto 
ct  stolido.  Hinc  zs-ryos  mp»  toj  xo'jfOTr,TOi ,  id  est ,  a 
lcvitale  dicitur,  inquit  Oppianus  ;  inde  y.m^o-j^zi 
idem  est  quod  effcrri ,  et  leviter  circumagi  in 
modum  toj  mnfoj.  Unde  xsn?ai$Hs  a  Suida  interpre- 
talur  elatus  ,  irritatus ,  celeriter  actus  ,  inesca- 
lus  ,  deceptus,  in  fraudemimpulsus.  Addit  Sui- 
das  :  Cepphus  genus  est  avis  ,  quce  larus  vocalur. 
Est  autem  levis  et  innalans  undis.  O  cepphe ,  id 
est ,  6 yilissime  et  loquax.  Cepphum  enim  talein 
<sse  dicunt.  Dicitur  autem  hoc  proverbium  de  vi- 
ris  inconsideratis.  Cepphus  enim  spumam  marinam 
comedit.  Piscalorum  vero  fdii  primiim  eminus 
spumam  projiciunl,  deinde  proxime ,  denujuema- 


nu  tenent ,  itaque  cepphum  spumce  inhiantem  de- 
cipiunt  et  capiunt.  Haec  Suidas.  Idcm  docct 
Arist.  Gaza  ceppbum  putat  essc  fulicam,  alii 
larum  :  Aldrovandus  censeiesse  avcm  laro  con- 
gencrem,  cujus  formam  ipse  dcpictam  exbibet 
Ornitbol.  tom.  3.  p.  89.  Ccppbus  ergo  vocalur 
bomo  inconslans,  levis,  fatuus.  Unde  Pierius 
Hierogl.  23.  ceppbum  asserit  esse  bierogly|)bi- 
cum  faluilalis  cl  stuporis ,  quo  avis  beec  egregie 
laborat. 

Adagiograpbus  vcro  :  Cepphus  larus ,  inquit  , 
est  proverbium  dici  solilum  in  garrulum  ac 
vecordem,  praecipue  qui  cujusvis  rei  cupidilatc 
dcceplus  capilur  :  ab  avis  ingcnio  sumptupi , 
quam  spuma  marina  gaudere  et  capi  tradunt. 
Apposite  ergo  noster  bic  juvenis  inescalus  a 
meretrice,  stolidequesequens  spumam  Vcneris, 
a  Sepluag.  vocatur  y.tn^ui,  id  est,  vccors  ins- 
tar  ccppbi.  Audi  Polycbronium  et  Didymum  in 
Calena  Graec.  r.nt?o; ,  inquit  Polycbron.  larus  vel 
fulica ,  avis  est  stolida  et  clamosa,  spuma  victi- 
tans ,  et  ad  libidinem  admodum  propensa.  Ab  hoc 
aulem  nomine  deduclum  est  verbum  xsttsom,  quo 
hoc  loco  usi  sunt  Sepluaginla  interpretes.  Cum 
hujus  autem  avis  nalura  et  qualitate  nonnullam 
a/finitatem  habet  hareticorum  sermo :  videtur  is 
enim  propter  apparentem  composilionis  splendo- 
rem  et  venuslatem  ,  utcumque  candidus  et  virilis  ; 
verum  reipsa  est  stolidus ,  viribusque  destitutus  , 
atque  ideo  caplu  perquam  facilis.  Et  Didymus  : 
Assignanlur,  ait,  tres  eivdiorum  scu  fulicarum 
species ,  nimirum  cepphus,  leucuset  asterias,  hoc 
est,fulica  seularus  ardeavel  ardeola,  cl  stetlaris. 
Pra:  cajteris  autem  ad  coitum  propensa  est  fulica 
vet  larus;  interim  congressus  sortitur  admodum 
difftciles.  Vociferatur  namque  el,  usque  dam  san- 
guinemper  oculos  mittat,  conatur;  iacctqucnon- 


168 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS 


nunquam  quasl  sensudeslituta ;  ila  ul  laqueo,  vel 
manu  quoque  faciltime  capiatur ,  et  parit  landem 
magna  cum  difjicultate.  Tali  itaque  aoi  propter 
libidinis  ardorem  Sapiens  lioc  lococomparat  illum 
qui,  meretrices  sectatus ,  iis  denique  obsequilur. 
Primo  ergo  juvenis  hic  vecors  comparatur 
ceppbo  ;  secundo,  bovi.  Unde  ait :  Sequitur  {  me- 
retricem  et  moecliam)  quasibos  ductus  advic- 
timam;  Hebr.  ad  lanienam ;  Septuag.  admacta- 
tionem;  Chald.  sicut  bos  ad  macettum ;  Tertull. 
sicut  taurus  ad  victimam.  Cum  enim  laniones 
tauros  feroces  ducere  volunt  ad  macellum  , 
praemittunt  vaccas  ,  quarumlibidine  actus  tau- 
rus  stolidesequitur,  itaque  decipitur,  ligatur  et 
maclatur.  Simili  prorsusmodo  juvenis  hic  me- 
retricem  sequens  ab  ea  dicipitur,  verbisque 
cjus  illecebrosis  quasi  funibus  ligatur,  et  in  exi- 
tium  corporis  simul  et  animae  ducitur.  Nolum 
est  bovesesse  stolidos,  adeoquesymbolum  sto- 
liditatis.  Exstat  emblema  bovis  arantis,  qui  fati- 
galus  el  senescens  fruslra  detrectat  jugum  , 
quod  ipse  juvenis  subiit :  Ergo 

Ne  juvenile  actum  doleas  aetate  senecta  ; 
Quiil  facias,  juvenis  ,  tu  prior  ipse  viile. 
Sero  detractal  onus  qui  subiit. 

Terlio,  comparat  juvenem  luxuriosum  agno. 
Et  quasi  agnus,  inquit,  Lasciviens.  Primo,  quia 
agni  simplices  sunt  et  stolidi ;  talis  enim  est 
hicjuvenis.  Sane  Columella,  libr.  7.  de  Re  rus- 
tica  c.  3,  ait  agnos  tamesse  stolidos,  ut  recens 
editi  matrem  propriam  non  agnoscant  ,  sed 
oves  primo  obvias,  quin  et  subinde  vulpes  lu- 
posque  ,  quasi  matres,  sequantur  :  ita  juvenis 
hic  lupas,  id  est  meretrices,  quasi  malres,  imo 
sponsas  sequitur,  ut  ab  iis  devoretur;  secundo, 
agnicum  lascivireetinagnasinsilire  incipiunt, 
ducuntur  admacellum  et  jugulantur :  tuncenim 
habentur  agni  perfecti ,  ac  caro  eorum  solida 
est  aptaque  ad  esum,  imo  multis  in  locis  ad  de- 
licias  expelila  :  sic  etjuvenis  hic,  lascivire  inci- 
piens  cum  meretrice,  aptus  est  macello  Sata- 
naeet  gehennae.  Porro  Arist.  1.  5.  de  Histor.  anim. 
c.  11  :  Ooes  et  caprm ,  inquit  ,  annicutos  coeunt  ; 
puta  cumsunt  agni  unius  anni.Tertio,  agnigran- 
diores,  puta  arietes,  valde  in  venerem  propensi 
sunt  ac  lasciviunt,  imo  furunt.  Addit  Arist.  I.  6. 
<le  Histor.  anim.  c.  19:  Coeunt ,  inquit,  tam  oves 
quam  caprce,  quamdiu  viount.  Ita  et  juvenis  hic 
ad  insaniam  usque  Jascivit ,  ruens  ad  necem 
anima3  et  corporis  ;  lascivit,  inquam,  per  om- 
nem  vitam  ,  quae  proinde  eibrevis  esl,  aeque  ac 
oculus.  Nam,  utibidemaitAristot.F<7a  capris  ad 
octonoscum  pturimum  annos,  ovibus  ad  denos  , 
sed  mugna  ex  parte  ad  pauciores. 

Haec  comparatio  agni  lascivientis  non  cst  in 
Hebraeo  ,  sed  hoc  loco  apposita.  Forte  noster 
Interprcs  pro  D3y  eches ,  id  est  compes,  legit 
1271D  kebes,  id  est  agnus,  sicut  Septuag.  pro  eo 
videntur  legisseiSo  keleb,  id  est,  canis.  Unde 
vertunt,  et  sicut  canis,  inquiunt,  ad  vincula;  sic 
et  Syrus  acChald.  Canisenim  valde  luxuriosus 
estet  impudens.  Unde  Diogenes  cognominalus 
estCynicus,  quod  publice  instar  canum  vene- 
rem  exerceret.  Unde  et  discipuliejus  dicti  sunt 
Cynici,  quasi  caniui,  ob  impudentem  mordaci- 
talemet  libidinem.  Ita  LaertiusinVita  Diogenis, 
Lactant.  lib.  3.  c.  25  ,  S.  Chrysost.  hom.  34.  in 
Mallb.  etS.  August.  15.  Civit.  20.  Sicut  ergo  ca- 
nis  mas  petulans  lascivit,  omniaque  miscet  et 
turbat,  praesertim  dum  oestro  libidinis  agitur, 


Cap.  VII. 

canesque  feminas  insequitur  ;  quare  necesse 
est  eum  vinculis  alligare,  ac  subinde  suffoeare  , 
suspendere,  vel  inllumen  demergere  :  sic  pror- 
sus  lascivit  hic  juvenis,  ideoque  a  Deo  vinculis 
malorum  illigatur  et  asiringitur.  Hinc  canis  in 
proverbium  abiit ,  notatque  impudentem  et 
luxuriosum  ;  pluraque  a  cane  sunt  proverbia  , 
ut  illud  Theocriti :  Periculosum  est  canem  intes- 
tina  gustasse,  q.  d.  Qui  semel  ctim  scorto  pec- 
cavit,  difficulter  ab  eo  abstinet :  illecebram  ejus 
velut  auctoramentum  libidinis  degustavit.  Canis 
masculi  infinita  cubilia,  q.  d.  Luxuriosus  una 
non  contentus  ,  passim  per  aliena  cubilia  volu- 
tatur.  Canum  vincuta.  q.  d.  Luxuriosus  seipsum 
dat  in  servitutem  meretrici ,  sicut  canes  ultro 
seipsos  heris  prasbent  vinciendos  cibi  leno- 
cinio. 

Quarto,  juvenis  hic  ignorans  est,  qtibd  ad  vin- 
cutastattus  trahatur ;  Symmach.  exultans  super 
vincutisstuitus ;  Pagnin.  et  sicut  compes  ad  casti- 
gationem  stutti ;  Vatabl.  ceu  dttm  compes  stutto  ad 
castigationem  adhibetur  ,  q.  d.  Juvenis  sequitur 
meretricem,  ut  cum  ea  libere  lasciviat;  at  nes- 
cit  quod  ab  ea  ad  vincula  trahatur  :  merelrix 
enim  eierit  compes;  suis  enim  lenociniis,  dolis 
et  fraudibus  ita  eum  sibi  illigabit,  ut  se  ab  ea 
avellere,  expedire  et  extricare  nequeat.  Erit 
ergo  semper  ejus  quasi  servus  et  mancipium  , 
vinculis  meretriciis  adstriclus  et  compeditus. 
Proc0?npeshebr.  est  DDJ?  eches,  quod  R.  Salomon 
verlit ,  venenum.  Et  sicut  venenum,  ail ,  ad  casti- 
gationem  stulli.  Melius  alii  verlunt  ,  tintinnabtt- 
lumve\  crepitaculum,  quod  olim  puellae  leviores, 
praesertim  meretrices,  calceis  applicabant,  ut 
ejus  sono  juvenes  ad  se  intuendum  excitarent , 
et  in  sui  amorem  provocarent,  ut  patet  lsaiae 
3.  16 et  19.  Dicit  ergo:  Juvenis  hic  videt  audit- 
que  hoc  crepitaculum,  capiturque  incessu  et 
forma  meretricis  :  unde  eam  sequitur  ;  sed 
ignorat  quodhoc  crepitaculum  erit  ei  compes  , 
qua  pedes  ejus  astringentur,  ut  quasi  vinctus  et 
captivus  a  meretrice.  teneatur,  ac  quidquid  ei 
libueritj  agere  et  exsequi  debeat.  Igitur  sicut 
stulti  et  insani  vinciunlur  compedibus  ,  ne  sibi 
aliisque  noceant :  sicet  ipse  similis  sponle  sibi 
compedes  induit.  Rursum  tintinnabula  solent 
gestare  stulti,  indeque  stulli  dignoscuntur. 
q.  d.  Juvenis  hic  captus  tintinnubulo  calceorum 
meretricis  stultescit:  unde  dignus  est  ut  quasi 
stultus  linlinnabula  gestet ,  iisque  castigeturet 
notetur  infamia  ,  q.  d.  Juvenis  hic  infamis  est , 
omniumque  risibus  et  sibilis  exponitur,  quasi 
stultus,  quiin  signum  stullitiaegestattinlinnabu- 
la.  Sicvidemusverestultos  subinde  cumfeminis 
slultis  et  amentibus  tintinnabulalos  incedere. 

Aliter  alii  :  censent  enim  hic  alludi  ad  linlin- 
nabulum,quod  olimgestabant  rei  capite  mulc- 
tandi,  ut  ejus  sonitu  populus  ad  supplicium 
concurreret,  sive  ne  quis  ad  eos  approximans 
contaminaretur  :  uti  ex  Zonara  et  aliis  docet 
Turnebus  lib.  11.  Adversar.  c.  21.  et  Ub.  23.  c.  11. 
Sic  sensus  foret,  q.  d.  Juvenis  ille  moecham  se- 
quens  similis  est  reo,  qui  ad  necem  ducitur , 
ideoquetintinnabulum  gestat.  Simili  enim  modo 
ipse  quasi  ad  necem  damnatus ,  ultro  ad  eam 
pergit  et  properat. 

Verum  prior  explicatio  videtur  simplicior  et 
planior,  ideoque  germanior,  proesertim  quia 
illa  compedum  similitudo  priscis  fuit  usitata. 
Simili  enim  modo  aureas  compedes  per  prover- 
bium  vocarunt  servitutem  splendidamet  ama- 


EOMMENTAIUA  IN  PhOVEnDU  SAI.OMONIS.  f.ap.  VII. 


\(S'.) 


bitem  ,  qnalls  est  omantium  el  oalicoram  vita. 
Unde  Diogenes  scripeit  Arisllppum  in  aulu  regia 
aureis  teneri  compedibns,  m>  posset  ovoiare. 
Seneca  in  dialogo  quodaffl  tfectus  et  ralionii : 
Stultl  est,  ait,  compedi»$ueu  quamoiaaureasama* 
rr.  Loquiturde  uxora  farmosa.  Sta  et  Herat.  de 
amica  speciosa:  Temtqat  grata  eompede  rinc- 
titm.  [gltur  S.iloinon  .    nl  juvcnis   luxuriosi  vc- 

cordiam  el  [amentiam  reprassentel  ,  r.omparat 
etim  primo ,  ceppbostve  taro:  secundo,  bovi 
duclo  ad  victimamj  tcrtio,  agno  lascivienti; 
quarlo,  compedibus  tasani;  quinto,  cervo  sa- 
gilta  transiixojecur ;  sexto,  avi  laqueo  capue, 
iiii  exSeptuag.  audiemus  v.  seq. 

2S.DOtyBCTBAN8FIQA.T  SAGITTA JECUR  EJUS; VELUT 
51   AYTSKKSTINKT  AD  LAOUKIM,  El  NESCIT  QUOl)    UE 

PBBICULO  anim.k  n.i.ius  AGirun.  ]  Syrus,  ct  ncscit 
sc  ad  mortem  suam  pergere;  Sepluag.  addttnt 

nonirn  crrvtts:  Et  tatUfUOm ccrvtts ,  inquiunl,  su- 
gitta  vutneratus  in  jecorc  (Syrus ,  sieat  ccrvus, 
rujtts  hcpar  sagltta  transfodcrit),  festinat  atttem 
tanquam  avis  in  laqucum,  nescicns  quia  pro  ani- 
ina  cttrrit. 

Duplici sagitta  juvenishic  transfigitur:prima 
amoris  merelricii,  quae  jecur  ejussauciat.  Jccur 
cnitn  sedes  est  amoris  et  concupisceiiiiae,  juxta 
iltud  celehre: 

Cor  sapil ,  et  pulmo  loquitur,  fel  commovet  iram  , 
Spleu  ridere  facit,  cogit  amare  jecur. 

Secunda,  doloris  quem  parit  amor,  q.  d.  Juve- 
nis  hic  sauciatur  sagitta  amoris,  ideoque  sau- 
ciahilur  mox  sagitta  doloris.  Alludit  ad  cervos  , 
qui  ardent  amore  cervarum,  eoque  capiuntur 
et  sagitlis  transfiguntur.  Nam,  ut  tradit  Aristot. 
lib.  9.  Hislor.  animal.  cap.  5,  venatores,  ut  cer- 
vos  capiant,   cervarum   lascivienlium  vocem 
imitantur  :    ad   illam  illico  accurrunt  cervi  : 
moxillos,  inler  arbusla  latentes  venatores  sa- 
gittis  conligunt.  q.  d.  Simili  modo  juvenis  moe- 
chae  bianditiis  illeclus  eam  seqnitur,  etecce  a 
marilo  mocchaj,  qui  scelus  odoratus  in  insidiis 
latet,  confoditur,  autajudice,  vel  cerle  a  Deo 
punitur  et  pleclitur.  Unde  Isidor.   Glarius   sic 
exponit :  Nonquiescit  miser,  necabstinet  a  scorto, 
donec  marittts  scorli  spictdo  conftgat  jecur  ejus. 
Priorem  sagittam  amoris  magis  notasse  viden- 
tur  Septuag.   dum  verlunt,   et  tanquam  cervus 
vulneratus  injecore,  scilicet  sagitia  amoris  se- 
quiturmerelricem.  Posteriorem  sagiltam  dolo- 
ris  magis  notat.  Noster,  dum  verlit,  donec  trans- 
figat  sagittajecur  ejus;  et  Chald.  sicut  cervus  in 
cujus  liepar  sagitta  volal  :   quanquam  et  prior 
sagitta  amoris  hisce  verbis  accipi  queat,  q.   d. 
Juvenis  voce  et  specie  meretricis  illectus  eam 
sequitur,  donec  sagitta  amoris  plane  transfigat 
jecurejus,  id  est,  donec  meretrix  irremediabi- 
liter  et  immedicabiliter  saucietejus  appetilum 
(cujus  symbolum  est  jecur)  concupiscentia  sui. 
Sicutergo  cervus  sagiita  ictus  fugit,  sed  mor- 
lem  non  effugit ,  quin  potius  currendo  vulnus 
auget  et  aggravat,  mortemque  sibi  accelerat : 
sic  qui  sagitta  amoris  in  corde  ictus  est,  huc 
illuc  discurrit,   et   vulnus   amoris  mortisque 
adauget.  Nam  ex  vulnere  amoris  illico  seque- 
tur  vulnus  doloris  ;  sine  dolore  enim  non  vivi- 
tur  in  amore.  Doloris  ,  inquam,  tum  remorsus 
et    angoris  conscienliae  ,  ut  intelligit  Jansen. 
tummorborum,  litium,  paupertalis,  infamise  , 
periculorum,  milleque  miseriarum,  quoe  libi- 
dinesel  adulteria  sequi  solent;  tum  mortisquae 

CORNEL.    A    LAPIDE.       TOM.    III. 


illi  vcl  a  marilo  ejoaqoe  cognatla,  vl  b  Judlo« 
paratnr;  tuui  gehennai  et  dumnatlonls  teternai , 

(|u;i  iiiiiin  Duus  condget. 

Deniquedeoervoita  scribitPlin.  I.  H.  ct  y>  :  Ani- 
mal  siinptcxcst,  in  tant um  ttl  hominemj tixta  ccnan 
lemnonccrnat ;  anl  si  ccmat,  arcnm  ipsiun  sagil- 
tasqucmirctur.  (Juoquidopporluniusadfxpoucn- 
(l,im  hominis  Rtolidilatem,feminac  specivm,  id  est 
arciiin  ipsum,  el  sagittai  quibus  transflgitur,  de- 
iniranlis':'  Addit  1'liiiius,  pastorati  flstula  clcan- 
lu  midccri.  Addit  Aristot.  lih.  5.  de  Histor.  ani- 
mal.  c.  5.  ita  sihilo  et  canlu  vcnantiuin  allici, 
ut  altero  venantium  cantante  altsri  lioeat  clam 
a  tcrgo  ferire.  Quod  ex  Aristotele  repetuni  \«- 
nophon,  Varro,  /Elianus  ,  et  ex  yEgyptiorum  dis- 
ciplina  Horus  lib.  '2.  Hieroglyph.  cap.  87  ;  illi 
enim  hominem  adulatione  deceptum  signilica- 
bant picto cervo cum tubicioe.  Quo  quid  sinh- 
lius  adexponendam  lum  vim  muliehris  canlus , 
tuin  stoliditalem  cervinam  adolescenlis  ,  (|uem 
pctulans  femina  protraxit,  el  irretivit  mullis 
scrmonibus,  doncc  transftgat  sagitta  cor  ejus,  el 
pereat  in  ellicacia  vocis  ? 

Per  jecur  metonymice  intelligit  vitaiia  ,  puta 
cor,  hepar ,  Cceterasquepartes  hominis  vilales  : 
dicit  tainen  transligi  jecur   potius  quam  cor  , 
pectus  autventrein.  Primo,  quia,  uldixi,  jecur 
sedes  est  amoris  :  ubi  ergo  juvenis  peccavit 
amore,  ibi  transfigilur  et  dolore  ;  secundo ,  quia 
jecttr  est  fons  sanguinis,  et  consequenter  semi- 
nis;  semen  enim  non  est  aliud  quam  sanguis 
purissimus  :  quia  ergo  jecore  effudit  semen  , 
hinc  eodem  effundet  sanguinem  ,  eritque  plaga 
haecimmedicabilis  et  lethifera,  quia  in  sanguine 
consislit  hominis  vita  ;  tertio,  quia  dum  sagitta 
jecur  transfigitur  ,  subinde  fit,  ait  Aristot.  1.  3. 
de  Part.  animal.  c.  10,  ut  homo  rideat,  et   ri- 
dendo  moriatur  :  ita   moechi  et  moechae  saepe 
ridendo.dum  scilicet  amori   indulgent ,   imo 
subinde  in  ipso  llagranti  adulterio  occiduntur, 
vel  a  marito,  vel  a  cognatis,  vel  ii  corrivalibus, 
vel  ab  ipso  Deo  ;  quarto,  quia  jecur  symbolum 
est  voluptatis  ,  felicitatis  et  gloriae,  juxta  il- 
lud  Thren.  2.    11  :   Effttsum  est  in   terra  jecur 
meum.  Vide  ibi  dicta.  Dum  ergo  jecur  transfigi 
dicilur,  haecomnia  transfigi  et  perimi  significan  • 
tur  ;  quinto,  quia  fransfixo  jecore  illico  homo 
conciclit  et  moritur :  ita  moechi  et  mcechae  saepe 
subita  morte  plecluntur.  Unde  S.  Ambros.  mox 
cilandus  legit:  Et  sicut  cervus  sagitlatus  in  je- 
core  hmret  saucius.  Gervus  enim  in  armo  aut  ca- 
pite  saucius  currere  non  cessat ;  at  saucius  in 
jecore  haeret,    cadit  et  moritur  :  sexto  ,  quia 
soepe  mors  moecho  infertur  a   moecha,  et  vice 
versa.  Ita  amoroccidit  amorem,  amans  aman- 
tem,  cujussymbolumestjecur.  Horribile  exem- 
plum  recenset  Nauclerus  col.   1.  Chronog.  gen. 
20.  anno  574.  deRosimunda  uxore  Alboini  re- 
gis  Longobardorum,  quae  Helmechildum  adul- 
terum  adamavit,  eumque  ad  necem  mariti  im- 
pulit  :    sed  postea   Longinum  adamans,  cum 
Helmechildo  venenum  propinasset,  isque  vim 
ejus  persenlisceret,  ab  eo  stricto  gladio  coacta 
reliquum  veneni  ebibere,  tam  seipsam  quam 
adulterum  veneno  sustulit. 

Deniqueipse  concubilus  solaque  venus  mul- 
tos  occidit.  Galenus,  1. 1.  de  Spermate  ,  scribit 
animales  partes  non  solum  seminaria  humidi- 
tate  deslitui  ex  superfluo  coitu,  sed  etiam  vitaii 

spiritu,  qui  ex  arteriis  evacuatur  cum  sperma- 
lica  humiditate.  Quocirca  non  mirandum,  si  im- 

22 


170 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VII. 


becilliores  efliciantur  mullum  utentes  venere, 
utpote  re  purissima  abuniverso  corporeexeun- 
te,  et  accedente  insuper  delectatione,  quae  per 
se  potest  vitale  robur  exsolvere.  Ex  quo  factum 
est  ut  quidam  immoderale  deleclati  morlui  sint ; 
haecfere  Galenus.  Et  profeclo  plerique,  aut  quia 
nimium  delectati  sunt  in  opere  venereo  (utille 
dicitj,  sive  eliam  ,  quia  immoderalecommixti 
sunt,  in  ipso  concubitu  occubuisse  leguntur. 
Nam,  ut  refert  Plin.  lib.  7.  c.  53,  Cornelius  Bal- 
bus  pra?lorius  et  Q.  Heterius  eques  Romanus 
invenere  obiere.  Cujus  eliam  rei  meminit  Va- 
lerius  lib.  9.  c.  12.  Traditetiam  Petr.  Damianus 
quemdam  principem  Tarentinum  ,  dum  cuin 
meretrice  congrederetur ,  animam  emisisse. 
Jovianus  quoque  Pontanus,  inlibro  deobedien- 
lia  ,  scribit  sc  compertum  babere  Bellrandum 
quemdam,  cognomcnto  Ferrerium,  in  venere 
expirasse.  Observatum  quoque  est  in  Graecorum 
monumentis  idem  Pindaro  illi  novem  Lyrico- 
rum  (utFabio  placuit)  principi  accidisse  :  li- 
cet  aliter  sentiat  Valeritis  Maximus  lib.  9.  cap. 
12.  Et  idquoque  contigisseSpeusippoPlatonico 
prodit  Terlull.  in  Apologetico.  Haec  et  plura  Ti- 
raquellus  in  leg.  15.  connub.  n.  27.  Hinc  Venus 
Libitina,  quasi  morlis  et  sepulturae  praeses,  co- 
lebatur  in  eede  Libitime  ,  lestc  Plutarcbo  in  Nu- 
ma.  Eadem  cognominata  est  coSpoyovos ,  id  est 
homicida. 

Mystice ,  cervus  sagitla  iclus,  dictamum  her- 
bam  comedens,  sagittam  excutit.  Unde  Plinius 
lib.  8.  c.  27:  Dictamum  lierbam,  ait,  exlrahendis 
sagittis  cervi  monslravere  percussi  eo  telo,pastuque 
ejus  herba;  ejecto.  Chelidoniam  visui  salubrem  hi- 
rundines  monstravere,vexatis  puliorum  oculis  illa 
medentes.  Itajuvenis  sagitta  amoris  icius  illam 
cxcutiat  per  poenitentiam  et  mortificationem  ; 
bujus  enim  symbolum  est  dictamus.  Dictamus 
enim,  ait  Dioscorides  1.  3.  c.  31,  est  berba  acris, 
mordax,  pulegio  similis,  purgandi  vim  habens, 
serpentibus  inimica,  ac  vulneribus   corporum 
medelur.  Talis  prorsus  anim;e  et  conscientiae 
estpoenilenlia.  Unde  Terlull.  lib.  de  Pcenilenlia 
sub  finem  :  Cervus,  inquit,  sagitta  transfixus  , 
ul  ferrum  et  irrevocabiles  moras  ejus  de  vulnere 
expeliat ,  scit  sibi  dictamo  medendum.  Hirundo, 
si  excacaverit  pultos  ,  novit  illos  rursus  oculare  de 
sua  chelidonia.  Peccalor,  reslituendo  sibi  inslitu- 
tam  a  Domino  exomologesin  sciens  ,    prateribit 
illam,  qum  Babylonium  regem  inregna  restituil? 
Huc  facit  S.  Ambr.  1.  1.  dc  Caino  c.    5.  qui 
per  moecham  myslice  accipiens  voluptatem.ejus 
remedium    assignat    virtutem.    Inter   virtutes 
enim  sola poeuitentia  et  mortificatio proprie  et ex 
diamelro  opponitur  voluptali ,  eamque  perimit. 
His  auditis ,  ait  Ambr.,  velut  cervus  sagitlatus  in 
jecore  hxret  saucius :  quem  miserans  virtus,  et 
casurum  cilo  videns ,  improvisa  occurrit ,  verita 
ne  inter  moras  illecebris  demulcentibus  ,  menscon- 
cidat  humana. 

Nosler  Salazar  per  dictamum  accepit  virgini- 
tatem,  ac  amorem  et  invocationemB.  Virginis, 
quae,  ut  superius  dixi,  singulare  est  remedium 
adversus  tentationes  carnis.  Affert  rationem; 
quia  diclamus,  inquit,  graece  itxpSvnov,  latine 
virginale,  dicitur  ;  vel  quia  nullo  semine  sato 
adolescit,  vel  quia  comeslum  venerem  enecal. 
Verum  nihil  tale  habet  Plinius ,  Theophrastus, 
Dioscoriiles,  Ruellius  ac  similes  ,  qui  de  plantis 
herbisque  scripserc;  quin  potius  Dioscor.  1.  3. 
c.  31.  aeque  ac  caeteri  plane  dictamum  a  par- 


thenio  ,  quod  el  matricariam  vocant,  dislin- 
guunt. 

Huic  Salomonis  gnomae  antistropha  est  illa 
Syrorum  :  Ne  pandas  fenestras ,  ut  excipias  sa- 
giltas ,  quibus  ferialur  cor  tuum  ,  hoc  est,  ne 
aperias  oculos  et  aures;  ut  excipias  species  et 
cantilenas  feminarum,  quibus  saucietur  cor 
tuum  amore  illecebroso,  indeque  dolore  sale- 
broso. 

Vklut  si  avis  festinet  ad  laqueum.  ]  Est  hsec 
sexla  etuhima  comparatio,  q.  d.  Sicut  avis  ad- 
volat  adescam  ibique  capitur  ab  aucupe  ;  sic 
juvenis  hicincaute  sectans  illecebram  meretri- 
cis  et  mcechae,  eadem  capitur,  illaquealur  et 
perimitur. 

Rursum,  sicut  avis,  femina  ligata  ab  aucupe 
juxta  retia  sua  voce  et  canlu  alias  ad  se  ad- 
vocat,  praesertim  mares  sibi  congeneres ,  quac 
ad  eam  advolantes  reti  implicantur  et  capiun- 
tur  :  ita  moecha  haec,  illiciens  juvenem,  ducit 
eum  ad  laqueum  et  necem.  Vidi  in  Belgio  ana- 
tes  paleutrias  ,  sive  illices  et  seduclrices ,  ab 
aucupecicuratas  ,  qtiae  ad  anates  sylvesires  ad- 
volanles,  eas  turmalim  post  se  ad  retia  duce- 
bant,  magna  spectantium  voluptate  el  aucupum 
lucro.  Chald.  verlit:  Et  feslinat  sicut  passeres  ad 
laqueum.  Passeres  enim  salaces  sunt:  undemas 
feminae  amore  in  relia  etlaqueum  se  dat. 

ET    NESCIT    QUOD     DE     PERICUI.O     AMM.E    ILLIUS 

AGiTun.  ]T6  nescit  Jansenius  refert  ad  avem,  bo- 
vem,  agnum,  cervum,  etc. ;  magis  genuine  ex 
Hebraeo  referas  ad  juvenem,  cum  allusione  la- 
men  ad  avem ,  bovem ,  elc.  ut  sit  epipho- 
nema,  q.  d.  0  insignem  juvenis  stoliditalem  , 
qui  sequitur  moecham  ,  et  nescit  quod  se- 
quendo  eam  conjicit  se  in  certum  animae,  id 
est  vilee  ,  tum  pnesenlis,  tum  aeternae  pericu- 
lum  ,  quae  sane  magna  et  miseranda  est  ejus 
vecordia.  Sicut  enim  bos  sequitur  vaccam,  et 
nescit  se  sequendo  eam  lanione  duci  ad  ma- 
cellum;  et  sicutcanis  inhiat  escae,et  nescit  se  ac- 
cedcre  ad  laqueum,  ctc,  sic  prorsus  juvenis  hic 
stoliaus  sequitur  moecham  ,  el  nescit,  id  est , 
non  cogitat,  non  advertit  quod  sequendo  eam 
incurrat  praesens  et  acternuin  vilae  discrimen. 
Unde  Chald.  vertit :  Et  nescit  quod  tendat  ad  mor- 
tem  aninuv  suoe. 

2U  el  25.  NuNC  eugo,  fili  mi  ,  audi  me,  et  at- 
tende  vekbis  oris  mei.  Hebr.  liabent  in  plurali » 
ISunc  ergo,  fdii,  obaudite  mihi,  et  animtim  adver- 
lite  verbis  oris  mci.  lta  Vatabl.  Ne    ABsrnAHATUR 

IN  VIIS  ILLIUS  MENS   TUA '.  NEQUE   DECIPIARIS  SEMI- 

tis  ejus.  ]  Hebr.  Ne  declines  ad  vias  ejus  cor  tuum ; 
neque  erres  in  scmitis  ejus,  ut  scilicet  a  vera  vir- 
tulis  et  caslitatis  via  aberres,  easque  in  devios 
vitii  et  libidinis  labyrinthos,  ac  praeserlim  ne 
deserta  castrorum  socielale  et  conlubernio  de- 
flectas  et  devics  ,  ad  aberrandum  per  vias  quae 
ducunt  ad  domum  merelricis  ,  a  qua  juveni 
omnismali  originemTontemqueexstitisse  audi- 
vimus. 

Nominat  semitas  ,  quia  meretrices  ,  prae- 
sertim  secretae  ,  quae  publice  honeslae  ha- 
beri  volunt,  solent  in  secessibus,  anlris  et  lus- 
tris  habilare.  Unde  a  via  regia  turpitudinis  pu- 
doreseseelongant.ideoque  per  semitas  secretas 
ad  eas  lenditur  ;  quin  et  quae  publice  pudorein 
suum  prostituunl ,  in  semilis  consident,  ul 
transeunlesaucupcnlur;  mdeque  semitaria  suni 
dictae. 

26.  MUI.TOS  ENIM  VULNEIUTOS  dejecit  ,  ET  FOH- 


co\iur.\T\m.\  IN  PROVK 

TISSIMI  QUIQCE  IMIHI  ixn  sti\r  40  EA<  ]  SeplUOg. 

Multosetiim  vulnerans  dejeclt,  <i  innumerahiles 
sunl  quos  trucidavil  (ila  legtt  8  Amhr. )  ;  Hchr. 
ri  fortes  omnes  (  qui  scilicet  eam  sahuil  sunt) 
interfecti  ejus,  iil  eit,  ;tl>  ea.  Hocdicit,  utnemo 
snis  viribus  ,  sn.c  prateritaa  caalitaU  prasfidat: 
(|nia  mulier  fortcs,  annosos,  caitoi  peroranem 
v  iiam  iu  scnecla  dejecit ,  corrupit ,  perflidit. Ila 

filitv  Itomuutm,  iil  cst ,    lihiv.   Caini,    sua    spccie 

illexerunt  <'t  corruperunt  fllios  i)<i,  puta  lilios 
Scih,  iiidc([uc  orti  suiu  iinpii  gigantes,  ob  quoi 
Deus  lotum  orbcm  perdidi^  diluvio,  Genes.  6. 
QuisHectorem,  Ti-ojaiu,  totumque  Asi;o  regnum 
perdidit?  una  Helena.  Quis  fortissimum  Sam- 
sonem  Philisihaeis  tradidit?  Dalila.  Quis  sanc- 
tissimum  Davidem  ad  adulterium  et  homici- 
dimn  impulit  ?  specles  Belhsabeas.  Quis  sa- 
piontissimum  Salomonem  dcmcnlavil  ?  concu- 
l)in;c. 

Quanti  ct  qttalcs  Episcopl ,  ait  S.  Cyprian.  tr. 
dc  Singul.  clcric.  clcrici  shnul  ct  laici,  posl  con- 
fessioiittm  victoriarumque  calcata  certamina,  post 
vuignaUa  cl  mirubilia  ct  signa  usquequaquc  vion- 
strala  ,  noscttntttr  cumliis  omnibus  naufragasse  ! 
Qttanlos  lconcs  domttit  ttna  mulieris  inftrmitas  de- 
ticata,  qtta,  cum  sit  vilis  et  misera  de  magnis  effl- 
cit  prcedam  !  Igilur  Marlyrcs,  qui  tormenta  vice- 
rant,  a  feminis  dcinde  victi  sunt.  Confessores, 
t|ui  tentamenta  qiuelibct  superarunt,  a  muliere 
superati  sunt.  Quis  ergo  lam  demens  sit,  ut 
tot  lantorumquc  heroum  exemplo  non  sapiat  ? 
ut  se  unicum  cseleris  omnibus  fortiorum  aesti- 
mel?  ul  in  igne  illaesum  se  fore  confidat  ?  Ig- 
nis,  mare,  mtdicr,  mala  tria,  ait  Menander,  imo 
raalum  unicum.  Mulier  enim  cst  ignis  et  mare, 
quod  plurimos  et  validissimos  haurit  sorbet- 
que. 

27.     Vl,E  INFEIU    DOMUS    EJUS ,    PE.NETRANTES   IN 

interioiu  (manuscripti  legunt,  infcriora,  mor- 
tis.]  Syrus  et  Pagninus  ,  ad  cubicula  mortis; 
a\ii,  ad  penetralia  mortis ;  Septuag.  dedttccntes  in 
promptuaria  moriis.  More  rhylhmi  Hebraeiidem 
dicit  posteriori  hemistichio  ,  quod  dixit  priori. 
Igilur  idem  est  :  Vi&  inferi  domus  ejus,  quod 
penetrantes  in  interiora  mortis.  In  iuferno  enim 
raors  suum  intimum  habet  cubile,  suum  pene- 
trale,  suum  thronum  et  regiam.  Siergo  quaeras: 
Quid  est  infernus?  apte  respondebo  :  Infernus 
est  penelrale  et  regia  mortis ;  quia  in  eo  mors 
seterna  pleno  jure  in  omnes  damnatos ,  tam 
daemones  quam  bomines  dominatur,  et  in  per- 
petuum  dominabilur.  neprobi  ergo  in  hac  vita 
sunt  quasi  in  atriomortis;  ininferno  veroerunt 
in  ipsis  penelralibus  et  visceribus  mortis.  Sicut 
vice  versa  elccti  in  hoc  mundo  sunt  quasi  in 
atrio  vitae :  in  coelo  vero  erunt  in  ipsis  penetra- 
libus  vitae,  ubi  vita  dominatur  et  regnat  perpe- 


ItniA  SAT.OMONIS.  Cap.  VII.  171 

lim.  Scnsiis  ergO  eiti  q.  d.  Mcrotrix  ornnvit  cu- 
bile  siiuin,  aapersitque  aloG  et  myrrha  :  led  bocc 
non  lam  couyivii  ct  voluptalii,  quam  mortii  et 
sepultune  siini  indici.i  ci  praenuntia:  iii  enim 
inungi  solent  corpora  aefunctorum.  Sciai  ita- 
que  certo,  Ojuvenii,  oum  adli  domum  mere- 
tricis ,  ic  ire  ad  domum  morlii  ct  gehennas; 
quia  (ornicandoetadulterando  vltam  abbreviai, 
incurriique  certa  pericula  vii.e,  et  illico  poit 
morlcm  dclrudcris  in  tartara.  Quarc  domui 
nicrelricis,  ait  Ahcn  Ezra,  cst  iiilcrnns  (|ui(lam, 
qnia  ipsa  infcrni  cst  via  d  inilium.  Idcni  mina- 
ins  cst  Salomon  c.  2.  v.  18  ;  vide  ibi  dicia.  Dicit 
vi&\i\  plurali,  ait  Vatahl.  non  via :  quod  mullis 
ralionibus  cadant,  qui  sc(piunlur  eam. 

Tropol.  merelrix  et  moccha  esl  concupiscen- 
tia  ac  luercsis  :  haec  omnihus  insidiatur,  et  om- 
nes,  qui  illam  sequuntur,  occidit  :  hcec  quoquc 
recta  ducil  ad  inferos.  lta  Polycbron.  in  Calena 
Graecor.  Innumeri,  ait,  hoc  loco  dicuntur ,  qtti 
per  latam  viam  incedunt,  siquidem  tales  non  sunt 
digni,  qui  aliquo  numero  aut  loco  habeanlur  : 
sunt  itidem  permulta  vitiorttm  et  flagitiorum  spc- 
cies,  qua  flagitiosos  ad  inferos  prxcipiles  tra- 
Itunt. 

Porro  quam  formidabilis  sil  infernus,  et  judi- 
cium,  graphice  depingilS.  Cyrill.  Alexand.  orat. 
de  exilu  animae  et  tle  secundo  adventu:  Meluo 
morlem,   ait,   quoniam  acerba  mihi  est.  Metuo 
gehennam ,  quia  ceterna  est.   Metuo  tartarum  , 
quia  nihil  habel  coloris.   Metuo  tenebras  ,   quia 
nihil  habent  lucis.  Metuo  vermem   veneniferum , 
quoniam  aternus  est.  Metuo  genios  judicio-pr&fi- 
ciendos,quoniam  sunt  immisericordes.Mettto,  cum 
cogito  illius  diei  terribile  et  muneribus  inexpug- 
nabile  concilium,  tribunal  horribile  et  judicem  in- 
corruptum.  Meluo  flumen  ignis  ante  tribunal  illud 
fluens,  vehementissimamque  flammam  ,  torrentem 
et  acutos  enses.  Metuo  severissimas  pcenas.  Metuo 
supplicium  finemnon  habens.  Metuo  tetram  illam 
caliginem.   Metuo  profundas  tenebras.  Metuo  in- 
fracta  vincula,  slridorem  dentium,  fletum  incon- 
solabilem.  Et  S.  Ephrem  tract.  de  Variis  inferni 
tormenlis  :  Hanc  diem,   ait,    mente  volvenles 
sancli  Dei  martyres ,  non  sunt  miserati  sua  cor- 
pora,  sed  omne  tormenti  genus   subierunt ,  spe 
coronarum  gaudentes.   Alii ,  in  solitudinibus  et 
montibus  atque  speluncis ,  injejunio  et  virginitate 
decertarunl  ;  ac  jam  quidem  contendunt  non  tan- 
lam  viri ,  sed  et  mutieres  ,  pars  debilior  :  ac  per 
angustam  portam  arctamque  viam  incedentes , 
regnum  cceleste  rapiunt.  Quis  ergo  paliatur  seilto 
rubore  suffundi ,  ut,  cum  mulieres  illa  hora  coro- 
nentur,  mulli  aulem  viri  condemnentur?  non  enim 
est  ibi  masculus  et  femina  ;  sed  unusquisque  pro- 
priam  mercedem  recipiet  secundiim  proprium  la- 
borcm. 


172  COHMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VIII.' 

GAPUT  OCTAVUM. 

SYNOPSIS  CAPITIS. 


Capite  pr^ced.  in  scenam  produxit  mulierem  meretricem  suis  lenociniis,  fucis  et 
fraudibus  omnes  ad  se  allicientem  et  perdentem.  Jam  ut  ab  ea  omnes  avocet  , 
hoc  cap.  in  scenam  producit  feminam  ,  imo  reginam  ,  et  quasi  deam  castissimam 
et  sapientissimam,  puta  ipsam  sapientiam  ,  qvje  meretricis  ^mula  et  antagonista 
ab  ea  omnes  ad  se  advocat  ,  promittendo  eis  primo  se  docturam  veritatem  , 

JUSTITIAM,  SCIENTIAM  ,  TIMOREM  DeI,  PRUDENTIAM  ET  FORTITUDJNEM.  SeCUNDO  ,  V.  15. 
PROMITTENDO  REGNUM  ,  OPES  ET  GLORIAM   :   QVJE  OMNIA  ASSERIT  ESSE  SUA  ,  ET  A  SE  SUIS 

discipulisdonari.Tertio,  v.22.  altius  assurgens  asseritse  esse  Deo  CO^TERNAM  , 

DEUMQUE  PER  SE  CREASSE  ET  COMPOSUISSE  COELUM  ET  TERRAM  ,  OMNIAQUE  QUjE  IN  EIS 
SUNT.  QUARTO  ,  V.  32.  CONCLUDENDO  HORTATUR  OMNES  ,  UT  SESE  AUDIANT  ,  ITAQUE 
HAURIANT  A  DoMINO  VITAM  ET  SALUTEM  ;  SI  ENIM  SE  SPERNANT  ,  MINATUR  /ETERNAM 
MORTEM  ET  MISERIAM. 

(umquid  non  sapienfia  clamifat,  et  prudentia  dat  vocem  suam  ?  2.  In  sum- 
fmis  excelsisque  verticibus  supra  viam,  in  mediis  semilis  slans,  3.  juxta 
iporias  civitatis  in  ipsis  foribus  loquitur,  dicens  :  4.  O  viri,  ad  vos  clamito, 
et  vox  mea  ad  Glios  hominum.  5.1ntelligite,  parvuli,  astutiam,et  insipien- 
kcs  animadverlite.  6.  Audite  quoniam  de  rebus  magnis  locutura  sum  :  et 
^aperienlur  labia  mea,  ut  recta  preedicent.  7.  Veritatem  meditabitur  guttur 
^meum  ,  et  labia  mea  deteslabuntur  impiura.  8.  Jusli  sunl  omnes  sermones 
mei ,  non  est  in  eis  pravum  quid ,  neque  perversum,  9.  recti  sunt  intelligentibus,  et  requi  in- 
venientibus  scientiam.  10.  Accipite  disciplinam  meam ,  et  non  pecuniam  ;  doctrinam  magis , 
quam  aurum  eligite.  1 1 .  Melior  est  enim  sapientia  cunclis  pretiosissimis  :  et  omne  desiderabile 
ci  non  polest  comparari.  12.  Ego  sapientia  habito  in  consilio,  et  eruditis  intersum  cogitationi- 
bus.  1 3.  Timor  Domini  odit  malum  :  arrogantiam ,  et  superbiam ,  et  viam  pravam  ,  et  os  bilin- 
gue  detestor.  14.  Meum  est  consilium  ,  et  aequitas ,  mea  est  prudentia  ,  mea  est  fortitudo. 
15.  Per  me  reges  regnant,  et  legum  conditores  justa  decernunt :  16.  per  me  principes  impe- 
rant,  et  potenles  decernunt  justitiam.  17.  Ego  diligentes  me  diligo  :  et  qui  mane  vigilant  ad 
me ,  invenient  me.  18.  Mecum  sunt  divitise,  et  gloria,  opes  superbae ,  et  justitia.  19.  Melior 
est  enim  fructus  meus  auro ,  et  lapide  prelioso,  et  genimina  mea  argento  electo.  20.  In  viis 
justitise  ambulo  ,  in  medio  semilarum  judicii,  21 .  ut  ditem  diligentes  me  ,  et  thesauros  eorimi 
repleam.  22.  Dominus  possedit  me  in  initio  viarum  suarum,  antequam  quidquam  faceret  a 
principio.  23.  Ab  seterno  ordinata  sum ,  et  ex  antiquis  antequam  terra  fieret.  24.  Noudum 
erant  abyssi ,  et  ego  jam  concepta  eram  :  necdum  fonles  aquarum  eruperant ;  25.  necdum 
montes  gravi  mole  constiterant  :  anle  colles  ego  parturiebar  :  26.  adhuc  terram  non  fecerat, 
et  flumina,  et  cardines  orbis  terrse.  27.  Quando  praeparabat  coelos,  aderam  ;  quando  certa  lege, 
et  gyro  vallabat  abyssos  :  28.  quando  aethera  firmabat  sursum,  ct  librabat  fontes  aquarum  : 
29.  quando  circumdabat  mari  terminum  suum,  et  legem  ponebat  aquis ,  ne  transirent  fines 
suos :  quando  appendebat  fundamenta  terrae.  30.  Cum  eo  eram  cuncta  componens  :  et  delecta- 
bar  per  singulos  dies ,  ludens  coram  eo  omni  tempore  ;  31 .  ludens  in  orbe  terrarum  ,  et  dcliciae 
rne33 esse  cum  filiis  hominum.  32.  Nunc  ergo,  filii,  audite  me  :  Beati,  qui  custodiunt  vias  meas. 
33.  Audite  disciplinam  ,  et  eslote  sapientes,  et  nolite  abjicere  eam.  34.  Beatus  homo  qui  audit 
me ,  ct  qui  vigilat  ad  fores  meas  quotidie  ,  et  observat  ad  postes  ostii  mei.  35.  Qui  me  inveneril, 
inveniet  vitam  ,  et  hauriet  salulem  a  Domino  :  36.  qui  autem  in  me  peccaveril ,  laedet  animam 
suam.  Omnes,  qui  me  oderunt,  diligunl  mortem. 


COMMKNTARIA  1N  PROVKRBIA  SALOMONIS.  Cap.  VIII. 


173 


PRIMA  PARS  CAPITIS. 


Nota  primo  sapicntiam  lifc  per  prosopopoeiam 
poelicam  ei  comicam  induci  utperaonam,  quaj 
Uumani  corporis  organa,  gestus,  voccm  ,  con- 
cionem  usurpat.  Idem  factum  (>sl»  cjp.  1.  et 
Eccles.  cap.  %(\  et  Sapient.  cap.  7.  Sicenlm  cl<v- 
ganiior  aeque  acefllcacior  est  concio,  oiun  ipsa 
sapientia,  id  ea|  ipsa  hooestas  et  virlus,  suain 
pulchritudiriem  ,  fructus  cl  dona  osteolans ,  om- 
nesque  ad  se  invitans,  in  sCenam  induciiur,  ut 
singuli  eam  videntes,  el  loquenteio  audicntes, 
divina  ejusspccieet  oratione  illecti,  protinus 
eam  sequanlur.  lia  Na/.ianz.  orat.  39. 

Nota  secundo  sapicniiam,  sive  prudentiara  ct 
virlutem,  lmc  loco,  uti  et  passim  in  libris  sa- 
pientialibus,  snmi  in  genere,  prout  abstrahit, 
aut  prout  communis  est  increatae  etcreatae;  sivc 
sapiehliam  liic  significare  tam  creatam,  quam 
incrcalam  ,  quae  rcipsa  idem  csl  cum  dcitalc 
et  Dco ,  quatenus  ipsa  communicat  sc  sapicntiae 
orcatae  et  creaturis.  Undc  qnaedam  bic  dicuntur 
quac  magis  conveniunt  crealae,  ut  quod  v.  22. 
dicilur  jnxta  Scptuag.  Domimts  creavit  me  in  ini- 
tioviarum  stiarum  ;  qusedam  magis  competunt 
sapicntiac  increatae,  ut  quod  ibidcm  dicitur  : 
Ab  eetcrno  ordinata  sttm  ante  omnem  crealuram. 
Ka  Nazianz.  orat.  39.  Tcrtull.  Scorpiaci  c  7.  Ca- 
jetan.  Jansen.  et  alii.  Hinc  rursum  S.  Atbanas. 
Cyrill.  Hilar.  cl  alii  passim  dispulanles  conira 
Arianos,  haeclilterali  scnsu  accipiunt  de  sapien- 
tia  incarnata,  putade  Clirislo,  indeque  probant 
Cbrislum  csse  Deum,  dc  quo  plura  v.  22.  Sa- 
pientia  enim  incarnala  partim  creala  est  , 
parlim  incrcala  ;  Cbristus  enim  ut  bomo  crealus 
csl,  ut  Dcus  vcro  increalus. 

Salomonem  secutus  Siracides,  Eccles.  toto 
c.  1h ,  sapientiam  similia,  imo  eadem  de  se 
praedicantem  inducit  :  quare  ibi  pleraque  quae 
lioc  cap.  dicunlur  explicui. 

1.  NUMQUID  NOIS  SAPlEiNTIACLAMITAT,  ET  PRUDEN- 

tia  (Theodot.  intelligenlia)  dat  (Chaid.  elevat) 
vocem  suam?]  Simile  audivimus  c.  1.  20:Sapien- 
lia  ,  ait,  foris  pra>dicat,  in  ptalcis  dat  vocem  suam. 
Videibi  dicla.  Syrus:  Ideo  (ut  scilicet  avocet  tc 
a  meretrice,  cujus  a?mula  est)  sapientia  prffdi- 
cat,  et  prudentia  respondebit  libi. 

Mirum  cst  Sepluag.  aliter  plane  verlere ;  sic 
enim  habent  :  Tu  sapientiam  prttdicabis  (grsece 
y.Yipului,  id  csl  praeconizabis,  promulgabis  ea  ut 
praeco),  ut  prudenlia  tibi  obediat.  Sapienlia  in  re 
idcmest  quod  prudentia ;  sapientiaenim  bic  non 
speculativa,  sed  praclica  accipilur,  quae  scilicet 
actiones  et  mores  dirigit ,  quod  est  oflicium 
prudentiae.  Porro  bujus  versionis  Septuag.  varii 
varios  dant  sensus.  Primus  est,  q.  d.  Si  sapien- 
tiam  praeconizabis,  id  est  magna  voce  (qualis 
solelessevox  praeconisj,  evocabis  ct  invocabis, 
illa  votis  tuis  obediens  advolabit  ad  te,  tecum- 
quc  habitabitac  ic  sapicntem  efficiet,  omnes- 
que  actiones  luas  diriget  sapientcr  et  adbcalum 
fiuera  perducet.  Sapienlia  enim  submissas  |ire- 
ces  et  exilia  voia  non  audit,  magnas  poscit, 
contentis  votis  vultevocari. 

Secundus,  q.  d.  Si  sapicnliatn  ejusque  prae- 
cepla  luae  anirase  el  raenii  magna  voce  instar 


pranconis  inclamcs,  ut  illa  ferianl,  pcncirenl, 
ctsibi  siibjii^cnl  onincs  animec  LU«  viics;  Luoc 
sapientia  sive  prudentia  obediel  iil>i.  iii  osl  Lunc 
tu  obedies  prudenlias,  ut  sit  hypallago,  q,  d. 

Sapicnliaect  graliic  Dci  cst  efflcere  ut  ejtis  dog- 
mata  audiamus  cl  capiamus  ,  eisqut;  obediamus. 
lla  DOSter  Sala/.ar. 

Tcrtius  planior,  q.  d.  Si  sapientiam  animas 
tuae  pr;cdiccs  « t  pcrsuadcas,  ut  illi  obediat,  se- 
scque  dedal  vicissim  ipsa  sapicnlia  obediet , 
scscquc  dedet  tibi.  Sapjenlia  cnim  ct  Deus  co- 
lcntes  sccolil,  bonoranlcs  sebonorat,  obcdien- 
tibus  sibi  obedit,  juxla  illud  v.  17  :  Ego  diligcn- 
les  me  diligo.  Kt  illnd  Dei  per  Saniuclcm  ad  Ileli : 
Quicumque  gloriftcavcrit  mc ,  gloriftcubo  eum, 
2.  Reg.  2.  30.  Kl  illud  :  Voluntalcm  limenlium  sc 
faciet.  Sic  Josue  obedicns  Deo  per  miraculum 
stilitsolcm,  obcdienle  Domino  voci  Itominis ,  et 
pugnantc  pro  Jsracl,  Josuc  10.  1Z|.  Ua-c  enim  est 
bx  amicitiae,  qualis  csl  inler  juslos  ct  Dcura  , 
iit  amicus  faciat  id  quod  vultpetitque  amicus, 
cjusquc  dcsideriis  obsequalur  :  baec  esi  dignilas 
justi,  hacc  dignatio  Dei  noslri.  Rursum  si  sa- 
picnliae  et  virluli  obedias,  ulique  illa  quoque 
libi  obcdict,  facielquc  quod  vis ;  quia  quod  ipsa 
vult,  idipsum  tu  vis,  nimirum  bonum  lionesluni 
amplecli,  el  volunlatem  lcgcmque  Dci  implere. 

Quartus,  q.  d.  Si  sapientiam,  id  est  fidem  et 
virtulem,  magno  el  Apostolico  spirilu  quasi 
praeco  Dei  praedicabis,  utique  illa  tuum  praeco- 
nium  secundabit  illique  obsequetur  et  obediet; 
faciet  enim  ut  populi,  quibus  ita  praedicas,  luse 
Praedicationi.se  subdanletobediant,  q.  d.  Sapicn- 
tiadabilpraedicalionituaevocemvirtulis.ulefiica- 
ciler  auditoribus  persuadeas  quod  praedicas,  jux- 
fa  illud  :  Dominus  dabit  verbum  evangeUzanlibus, 
virlute  multa,  ps.  67. 12.  Ita  Cbristus  ,  qui  est  Dei 
sapienlia,  duodecim  Aposlolis  euin  praedicanti- 
bus  afTuit  cisque  subjecit  et  obcdienlem  fecit  to- 
tum  quasi  orbem.  Idem  hodie  facil  viris  Aposto- 
licis,  qui  lndos,  Japones,  Sinas  converlunt. 

2.  IN     SUMMIS     EXCELSISQUE     VERTICIBUS     SUPRA 

viam  (Syrus  ,  intervias)  in  mediis  semitis  stans.] 
Hebr.  Incapite  excelsorumsupra  viam  in  loco  se- 
mitarum constitula ;  Sepluag.  Super  excelsas  sum- 
mitates  et  inler  medium  semitarum  sletit ;  Cbald. 
In  capite  collium  est  sapientia,  elc. 

3.  JUXTA   PORTAS   CIVITATIS  IX  IPSIS  FORIBUS  LO- 

quitur,  dicens:]  Hebr.  Ad  os  civitalis,  ad  in- 
gressum  ostiorum  pr&conizabit ,  vel  jubilabit, 
idesl  jubilando  praedicabit;  hoc  enim  significat 
Hebr.  nj"!n  taronna;  Sepluag.  Apud  portas  enim 
polentium  assidet ,  et  in  introitibus  canitur :  de 
qua  pbrasi  dixi  c.  1.  v.  20  et  21 ;  Cbald.  In  fori- 
bus  juxta  portas  in  inlroitu  civitatis;  Syrus:/« 
adilu  portarum  laudat  el  dicit. 

Haec  omnia  generatim  significant  sapicntiam 
ubiquc,  tam  in  locis  cxcelsis  quam  humilibus, 
tam  in  viis  el  triviis  quam  in  portis  et  foris,  ubi 
est  hominum  concursus,  praedicare,  nec  for- 
raidare  judicum  ,  qui  in  portis  olim  scdebant, 
judicia;  sed  omnes  lam  nobiles  quam  plebeios, 
tam  principes  quam  subdilos,  ad  virlutcm  et 
Dei  cullum  adhorlari,  tura  pcr  horaines  probos 


174 


COMMENTARTA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cnp.  VIII. 


etfervcntes,  qnos  quovis  suhmitlil,  tum  per 
Angelos  et  sanctas  inspirationes,  tum  per  ipsas 
creaturas  ,  quae  singulae  sapientiam  Dei  reprae- 
sentant,  et  ad  ejus  cultum  et  amorem  nos  in- 
vitant,  ut  sapieutia  et  virtus,  ac  via  adbeatitu- 
dinem  jure  oinuibus  cognita  esse  debeat,  cum 
omnes  vocem  ejus  audiant,  nemoque  se  excu- 
sare  possit  dicendo  se  eam  non  audisse. 

Particulalim  vero  significat  primo,  Deum  e 
summo  coelorum  vertice  sapienliae  suoe  leges 
et  dogmata  ,  putasui  timorem  et  amorem  dic- 
tare  ,  et  praedicare  toti  mundo,  tum  per  fabri- 
cam,  gubernationem,  ac  pulcbritudinem  coelo- 
rum,  juxta  illud  psal.  18  :  Cxli  enarrunt  glo- 
riam  Dei.  Unde  S.  August.  1.  10.  Confess.  c.  6  : 
Ccelum  et  terra,  ait,  et  omnia  quce  in  eis  sunt , 
ecce  undique  mihi  dicunt  ut  amem  te,  nec  cessant 
dicere  omnibus  ut  sint  inexcusabiles.  Et  Marcia- 
nus  Anachorela  apud  Theodoret.  in  Historia 
SS.  PP.  c.  3.  visitantibus  eum  Episcopis  verbum- 
que  aedificaiionis  postulantibus,  ingemisoens  : 
Deus,  ait,  universorum quotidie loquitur  per  crea- 
turas ,  et  per  divinas  Scripturas  disserit  et  monet 
ea  qiue  oportet ,  et  inducit  ea  quce  sunt  utilia  , 
lerrelque  minis ,  et  adhortatur  promissis ;  et  ex 
his  nullam  capirnus  utilitatem.  Ouomodo  ergo  lo- 
quens  profuerit  Marcianus,  qui  tantam  utiiitatem 
amillit  cum  cdiis ,  et  commodum  non  vult  ex  eis 
capere ? 

Secundo,  sapientia,  puta  Deus,  legem  dedit 
Mosi  et  Hebraeis  in  verlice  montis  Sina,  Exodi 
19  et  20.  Sic  et  Christus  in  monte  promulgavit 
legemnovam,  allissimaque  perfectionis  dog- 
mata,  ac  praesertim  octo  beatitudines  ibidem 
edidit,  Matth.  5. 1.  etseq.  ut  ostenderel  fidelem 
in  montem  ,  idest  ad  excelsa,  vocari,  ac  Chris- 
tianos  celsiorem  terris  debere  agere  vitam  , 
puta  ccelestem  et  divinam. 

Terlio,  sapientia  praedicavit  assidue  in  tem- 
plo  quod  erat  in  monte  Sion,  per  Sacerdotes 
et  Scribas.  Ibidem  Christus  et  Apostoli  promul- 
garunt  et  pnedicarunt  legem  Evangelicam,  juxta 
illud  lsaiae  2.  v.  3  :  De  Sion  exibit  lex  et  verbum 
Domini  de  Jerusalem.  Et  illud  psal.  2.  v.  6  :  Ego 
autem  constitutus  sum  rex  ab  eo  super  Sion  mon- 
tem  sanctum  ejus  pradicans  prceceplum  ejus.  Ii- 
dem  in  viis  et  triviis,  in  portis  et  tribunalibus 
publice  et  intrepide  coram  regibus  et  magistra- 
tibus ,  nihil  veriti  eorum  minas ,  mortes  et  cru- 
ces,  praedicabant  fidem  et  sapientiam  veri  Dei 
incarnali. 

Quarto,  Prophetae,  quilegemDeiprnedicabant, 
degebantin  monlibus,  uti  Eiias  et  Etiseus,  cum 
filiis  Prophetarum  agebant  in  monte  Carmelo. 
Unde  Carmelitarum  origo.  Sic  et  in  novo  Testa- 
mento  viri  sanctitate  eximii  in  montibus,  ru- 
pibus  et  columnis  degentes,  docuerunt  morta- 
les  veram  sapientiam  esse  terrena  despicere , 
amare  ccelestia.  Talis  fuit  S.  Antonius,  Maca- 
rius,  Hilarion.  Talis  Simeon  Stilites,  qui  in  co- 
lumna  36  cubilos  alta  stetit  usque  acl  extremam 
senectam.  Cujus  haecquotidie  eratconcio,  leste 
Theodorelo  in  Histor.  SS.  Patrum,  c.  1Q:Jubet, 
inquit,  incoelum  suspicere,  et  evolare,  et  a  lerra 
discedere ,  et  regnum,  quod  exspectalur  ,  visione 
apprehendere ,  et  gehenna  minas  timere,  et  ter- 
rena  contemnere ,  et  futura  exspectare. 

Quinto,  quia  in  Ecclesiis  ex  iocis  editis,  puta 
e  pulpitis,  praedicatores  praedicant  Dei  verbum 
et  sapientiam,  ut  procul  a  loto  populo  audiri 
possint;  sicut  praecones  e  loco  edito  in  foro  con- 


tenla  voco  utab  omnibus  audiantur,  solent  pro- 
mulgaro  leges  ot  scita  principis  ac  magislratus. 
Hoc  esl  quod  dixit  c.  1.  21  :  ln  capile  turbarutn 
ciamitat. 

Symbolice,  per  verticem  accipias  lumen  et 
dictamen  rationis,  quod  in  capite  quasi  in  arce 
et  vertice  posuit  Deus ,  ut  toti  corpori  viam  vir- 
tulis  ostendat,  et  itor  felicitatis  praeluceat.  Unde 
noster  Salazar  sic  explicat ,  q.  d.  In  summis  ex- 
celsisque  verticibus  supra  viam  ,  id  est  ad  eum 
modum ,  quo  evenire  solet  viatoribus  ilineris 
insolentibus,  uti  a  pastore  vol  alio  quolibet  , 
quem  eminus  e  montis  vertice  in  viam  spectan- 
tem  aspoxerint ,  statim  exquirant,  rectane  in 
destinatum  locum  perganl,  an  deerrent  et  in 
avia  feranlur  :  sic  et  de  illis,  qui  viam  honesta- 
tis  aggressi  sunt,  decernere  debemus.  Semper 
enim  illis  praesto  est  in  arce  mentis,  quasi  o 
vertice  montis  in  viam  prospectans  ipsa  sapien- 
tia,  id  est  honestatis  cognitio  sufficions,  a  qua 
de  rectitudine  alque  erroribus  illius  vioe  optimo 
edocentur.  Hujus  sententiae  auctor  mihi  fmt 
Hebraius  Philo  in  librodo  Plantatione  Noe,  ubt 
sic  habet  :Ei  sane ,  qui  viam  carpit  vitiorum, 
semper  adest  vei  tenuis  aliqua  cogilalio  boni  in 
mente,  veluti  exscopulo  inviam  prospeclans  pastor, 
qua?  illum  d  via  mala  revocat ,  et  ad  viriutis  iler 
adhortatur. 

Hic  sensus  appositus  est,  ac  nonnullis  littera- 
lis  mihi  potius  symbolicus  videtur  ,  si  cum 
pra)cedentibus  jam  rocensitis,  quo  lilteralis 
esse  liquet,  comparetur. 

Mystice ,  per  vertices  Ecclesine  et  sapienti.-c 
accipias  Apostolos  et  viros  Aposlolicos  ,  qni 
quasi  homines  coelestes  el  a  Deo  coelitus  missi , 
ejus  sapienliam  et  sanctissima  jussa  depraedi- 
cant.  Unde  S.  Angust.  in  psal.  96  :  Annuntiave- 
runl  ccelijustitiam  ejus ,  et  viderunt  omnes  populi 
gloriam  ejus.  Qui  coeli,  inquit,  annuntiaverunl? 
Co:li  enarrant  gloriam  Dei.  Qui  sunt  cceli?  qui 
facti  sunt  sedes  ipsius.  Quomodo  enim  in  caiiis  se- 
det  Deus  ?  sicsedet  in  Apostolis,  sic  sedet  in  proB- 
dicatoribus  Eoangelii.  Et  tu,  si  vis,  cozlum  eris. 
Sivis  esse  cozlum  ,  purga  de  corde  tuo  terram.  Si 
terrenas  concupiscentias  non  habueris  ,  et  non 
frustra  responderis  sursum  te  hubere  cor ,  cxlum 
eris.  Si  resurrexistis  cum  Christo,  fidelibus  Apos- 
tolus  loquitur ,  qua?  sursum  sunt  quxrite ,  ubi 
Christus  est  in  dextera  Dei  sedens,  qux  sursum 
sunt  sapite ,  et  non  qua  super  terram.  Cocpisti 
saperequm  sursum  sunt ,  el  non  quasuper  terram, 
et  sub  terra  sunt ,  nonne  factus  est  ccelum  ?  Car- 
nem  portas,  et  corde  jam  tecum  est3  cozlum  es. 
Conversatio  enim  tua  in  coelis  erit. 

Mystice,  rursum  Ecclesia  haec  proprie  adap- 
talB.  Virgini;  unde  hoc  caputlegit  in  loctioni- 
bus  festi  B.  Virginisad  Nives  die  quinta  Augusti. 
Idque  tum  quia  B.  Virgo  fuit  estque  idea  et 
exemplar  sapientiae,  id  est  virtutis  et  sanclita- 
tis,  tum  quia  ipsa  est  mater  aeternae  Sapientiaj 
in  ipsa  incarnatae,  tum  ob  alia  quae  recensui 
Ecclesiast.  2ft.  initio  capitis,  tum  denique  quia 
Virgo  Deipara  illo  ad  Nives  festo  Romae  se  suam- 
que  sapientiam  ostendit  et  pnedicavit  in  monte 
Esquilino,  dumillumin  summis  aestalis  calori- 
bus  nivibus  cooperuit,  locumque  templo  in  eo 
sedificando  Liberio  Ponlifici  et  Joanni  Patricio 
per  visum  apparens  ,  designavit,  in  quo  tum 
Deus,  Christuset  ipsa  colerentur,  tum  marty- 
res,  qui  in  eo  monte  plurimi  martyrii  lauream 
consecuti  sunt,  honorarentur.  Ideo  enim  mon- 


COMMKNTAUIA   IN  PbOVE 

tcmcuin  sihi  pm  ossterii  dttlegit,  cjusque  quasi 
haeres  a  Joannc  Palricio  inslilui  voiuil,  ul  iuicr 
Martyrcs  quasi  Marlyrum  regina  iu  inarlyrio, 
id  est  in  lemplo  lu.bit.uci.  Olim  eeita  non  nlsi 
lUper  scpulcra  Mailyruin  allaria  cl  tcinpla  ;edi- 
licabatitiir ,  <piae  iudc  vocahantur  inailyria,  uii 
oslendi  Apocal.  (i.  i).   0"'"'''   Marlyiiuii  illoriuu 

sanguis  et  corpori  partita  ineadem  B,  Virginli 
basilica,  partim  in  vicinii  s.  Pra\cdis,  s.  Pu- 

dcntianae  ctS.  Hii)liuti;c  acl  Ursuin  Pileatum  loin- 
plis  tepulla,  a  BdeUbus  neligiosa  vbunturetco- 
luutur.  igitur  u.  Virgoex  boc  monic  et  templo 
pcrsc,  peique  concionatores  pr.edical,  otnnes- 
qufl  ad  ie  voeai .  commeodaoa  eia  Qlveaao  inim 
puritalcin,  luunililatcin,  cliarilalcin,  Doi  liino- 
rcin  ei  cultum,  qunc  vcra  csl  sapicnlia.  Unde  in 
lioc  leiuplo  S.  Greg.  Iioiu.  jam  oclav.  habuit  ad 
populum  in  Nalali  Chrisii ,  ct  21.  in  Paicbate, 
ei  23.  infra  oetavam  cjusdcin,  qu;e  non  nisi  C03- 
ioitem  ct  virginalem  sapienliam  spirant.  Olim 
Maecenas,  ainicus  Augusli  C;esaris,  in  Esquiliis 
liahucral  liortos  ainoenissimos  :  Nero  dcindc 
Ibidem  palatiumexstruxit,  quod  ipsc  ab  auri  in- 
caslratura  aurcuin  indigitavit,  alque  ex  eo  lu- 
dihundc  et  exullans  spcctavit  suum  illud  Romae 
incendium.  Vcrum  cessere  hiEsquiliarum  mon- 
tem  VtrginiDeipars,  quae  csthortus  conclusus , 
fons  signutus,  alque  unica  M.ecenas  nostra,  ea- 
que  bcnelicentissima,  quae  pariter  est  domus 
aurea  elnivea,  reslinguens  Neronianos  libidinis 
et  crudelilalis  ignes  in  Esquiliis  pariter  fuit  ne- 
inus  ct  templum  Lucinae,  sive  Dianae,  quae  a 
Centilibus  colebatur  quasi  dea  pudicitiae,  ac 
viis  praeesse  credebatur.  Unde  ejus  simulacrum 
iu  hiviis  et  triviis  collocabant,  ut  iler  agentibus 
viam  dcmonslraret.  Sed  falsam  Dianam  exclu- 
sit  Deipara  vera  virginitatis  antistes,  veraque 
stella  maris,  ac  fida  ViiB  dux  in  co3lum  tenden- 
tibus.  lta  Andrcas  Fulvius,  insignis  anliquitatum 
11  uuan.  investigator,  1.  2.  c.  6,  cum  dixisset  in 
hoc  nionte  fuisse  lucum  Dianae,  subdit :  Eodem 
loco  Ecctesia  sctnctce  Murice  Majoris  ad  prcesepe 
riget ,  quce  felicioribus  qudm  Lucina  auspiciis  nos- 
tris  temporibus  lucem  et  vitam  largitur  iisqui  nas- 
aintur.  Haec  ergo  basilica  est  omnium  non  so- 
Ipm  quac  in  Urbe  ,  sed  quae  in  orbe  universo 
suntB.  Virginis,  augustissima  et  sanclissimaf 
in  qua  ipsa  ra  Esquiliis  quasi  inexcubiis,  pro 
(idelibus  Urbis  et  orbis  excuhat,  eosque  docet, 
illuininat,  protegit,  opitulatur,  dilat  opibus 
tam  spirilalibus  quam  corporalibus  ;  quareilli 
optime  adaptes  sequentia  Salomonis  elogia , 
ac  praeserlim  illud  v.  15  :  Per  me  reges  regnant , 
el  tegum  conditores  justadecernunt ,  etc.  Ego  dili- 
gentes  me  diligo,  et  qui  mane  vigilaverint  ad 
me ,  invenient  me.  Mecum  sunt  divitice  et  gloria, 
opes  superbce ,  et  justitice ,  etc.  Uli  ex  exemplis 
qti*  mox  subjiciam  palebit.  In  hac  basilica  con- 
diium  est  praesepe  Domini ,  cunae,  fenum  et 
panni,  quibus  involutum  fuit  Verbum  infans, 
quae  S.  Uieron.  S.  Paulam  et  nobilitatem  Roma- 
nam  olim  traxerunt  in  Bethlehem.  Unde  ipse, 
cpist.  17.  ad  Marcellam  :  Illud  prdbsepe ,  inquit, 
ia  quo  infantulus  vagiit ,  silentio  magis  quam  in~ 
funo  sermone  honorandum  est.  Et  mox  :  Ecce  in 
lioc  parvo  terrte  foramine  ccelorum  conditor  natus 
cst,  kicinvolutus  pannis ,  hic  visus  ci  pastoribus,  hic 
demonslratus  ii  stella,  liic  adoratus  a  Magis.  Et  kic, 
puto,  loctisestsanctior  Tarpeia  rupe.  Tarpeia  ergo 
rnpcpiitaCapiloliosanctioressuntEsquiliaj,  quas 
qntrsi  poslbumaBelhlehem  Dominiprassepecon- 


BBIA  SAI.OMONIS.  Cap.  VIII.  17i 

tincui.  Quocirca  mlgrante  <■  Bethloliem  Romam 
presepio  Ghristi,  eodem  remigravit  <-i  s.  Hieron. 
illius  cuiiii  reliquia  in  hasilica  Vicginii  jnxin 
prsiepe  Domlni  eondita  iun(  ,  ut  apud  quod 
vivcns  deliciatui  eai  ,  etiam  mortuni  In  ptcu 
conquieacat  lo  andem  baailica  vieuniur  reli- 

qui;e  S.  Hattttia;  alioriim<pic  Aposloloriini  ,   Mai  - 

tyruni  ct  Confeiiorum  multoruin,  <pii  omnes 

muta  vocc  ailcunlihus  ct  orantihiis  iuhalant  <  t 
inclainant  vcram  sapienliain  :  ut  icilicet  ip^o- 
riun  lu-roicos  virtuium  actus  ct  agonei  asma 
l<'inur.  Sic  praesepe  Chrisli  omnihtis  inclamat 
Chrisli  amorcin,  huinilitatcm  ,  paii[)crtaleni , 
mundique  contemptuin. 

Vis  plura,  caque  admiranda  ?  accipe.  In  bac 
Virginis  basilica ,  uti  narranl  Carolus  Siconius 
lib.  1.  de  regno  llali;e,  noster  Canisius  lib.  5, 
Marialis  cap.  22,  Pompeius  Ugonius  lib.  1.  d<; 
Slaiionihus  Homan.  slatione  8,  et  alii  ,  grai- 
sante  atroci  illa  peste,  quac  Ilomam  alllixit  <t 
Pelagiutn  Ponlilicem  suslulit,  S.  Cregor.  Magnus 
tempore  Paschali  supplicationem  lotius  populi 
instituit,  indeque  cum  litaniis  processil  vcrstts 
basilicam  S.  Petri  adplacandam  Dci  iram,  inqua 
solemni  pompa  circumfercbatur  imago  B.  Vir- 
ginis  depicta  a  S.  Luca  :  ac  uhicumque  imago 
liasc  procedehat,  illico  pestilenli  cteli  gravitatc 
et  caligine  dispulsa,  succedebat  oplataauroecla- 
ritas  et  salubritas.  Quin  et  juxta  eam  audilafuit 
melodia  Angclorum concinnenlium  : Regina  ccvli, 
lcelare ,  alletuia.  Quia  quem  meruisti  porlare ,  atle- 
tuia;  resurrexit  sicut  dixit,  alleluia.  Quibus  succi- 
nuitS.  Gregor.  Ora  pro  nobis  Deum,  aUelttia.  Atque 
exinde  hunc  hymnum  usurpavit  Ecclesia  ,  quasi 
Paschalis  laelitiae  argumentum,  ad  congralulan- 
dum  Bealae  Virgini  gloriosam  Filii  resurrectio- 
nem.  Porro  Ordo  Bomanus,  et  ex  eo  Baron. 
lom.  8.  anno  Chrisli  590 ,  tradunt  imaginem 
B.  Virginis  delatam  fuisse  ab  ipso  S.  Grcgor. 
dumque  ille  cum  eadem  pervenisset  ad  molem 
Hadriani  Tiberi  adjacentem,  in  signum  recon- 
ciliari  Numinis  visuin  fuisse  angelum,  qui  nu- 
datum  gladium  in  vaginam  reponerct,  coquc 
symbolo  luem  ccssasse  significare  voluissc  ; 
sicut  prius  eadem  per  sagilias  ccelitus  lapsas 
fuerat  pracmonslrala ,  uti  refert  S.  Grgor.  1.  h. 
Dial.  c.  36.  Alque  ob  lianc  angeli  apparilionem  , 
moles  Hadriani  deinde  semper  castellum  S.  An- 
geli  nuncupata  fuit. 

Porro  majora  beneficia  B.  Virginem  in  hac 
ecclesia  quam  in  aliis,  se  colentibus  et  invocan- 
tibus  ,  impertiri  experientia  constat. 

Memorabile  est  quod  scit  B.  Petrus  Venerabi- 
lis  Abhas  Cluniaceusis,  S.  Bernardo  coaevus  , 
1.  2.  Mirac.  cap.  30  ,  nimirum  Romanos  solerc 
in  vigilia  Assumplionis  B.  Virginis  offerre  ei- 
dem  ingenles  cereos,  eosque  sub  vesperam  ac- 
cendere  in  hac  ejus  basilica,  qui  cum  tolam 
noctem  usque  adipsius  festi  diei  boram  sexlam 
vel  nonam  arserint ,  reperiuntur  ejusdem  esse 
ponderis  ,  quod  habuerunt  antequam  accende- 
rentur.  Idque  miraculum  continue  per  centum 
annos  durasse,  eletiamnum  durare  ipse  tesla- 
tur.  ldfacit  incorrupta  et  aeterna  virginitas  Dei- 
parae,cujus  symbolum  esl  cereus  albens  ct  ar- 
dens,  qui  ab  ape  virgine  conficitur. 

In  bac  basilica  Missam  celebransS.  Marlinus 
I.  Pont.  per  B.  Virginem  tniraculose  a  morle 
servatus  est.  Cum  enim  Olympius  Exarcbus 
spalharium  submisisset,  qui  eum  gladio  trans- 
foderetj  spatbarius  ad  altare  accedensi»  B.  Vir- 


176 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VIII. 


gineexcaecatus  fait,  ut  refertPlatina,  Baronius 
etalii  in  Vita  S.  Marlini. 

Ineademipso  Assuniptionis  B.  Virginis  feslo, 
publicas  litanias  peragens  cum  cleroet  populo 
Leo  IV.  Pontif.  anno  Domini  &U7 ,  urbem  a  pesti- 
fero  serpente  eum  necando  liberavit,  uti  refe- 
runt  Anastasius  Bibliotbecarius  ,  Baronius  et 
alii. 

Illustre  est  quod  scribit  Joannes  Nauclerus 
vol.  2.  generat.  Zh.  de  S.  Henrico  Imperalore 
quicum  S.  Cunegunde  conjuge  perpetuam  ser- 
vavit  virginitatem  :  Fertur,  ait,  de  Henrico  hoc , 
qudd  semper  primam  noctem  ingrediens  Urbem, 
solilus  fueritorando  pernoclare  in  ecclesia  S.  Ma- 
vlcb  Majoris;  contigit  autem  semet  quod,  dum 
solilarius  oraret,  visus  sit  sibi  Christus  Pontifica- 
Libus  indutus  procedere  Missam  celebraturus  , 
quem  sequebalur  S.  Laurentius ,  et  loco  Subdiaconi 
Vincentius ;  post  hos  Virgo  Dei  genitrix  cum  mul- 
titudine  Virginum  et  Angetorum;  dehinc  J oannes 
Baptista  cum  Patriarchis  et  Prophetis  ;  post  hos 
Petruset  J oannes cumcceteris  Apostolis  et  Eoange- 
listis,  S.  Stephanus  cum  Martyribus ,  S.  Martinus 
cum  Confessoribus,  Angeli  inceperunl  introilum: 
Suscepimus,  Deus,  misericordiam;  et  dumcantare- 
tur :  Dextera  tua  plenaest  juslitia ,  omnes,  Chris- 
tum  et  Bcatam  Virginem  imitantes,  extenderunt 
digitos  in  Henricum.  Post  Evangelium  indicibili 
jubilo  angeius  Librum  deoscuiatum  a  Christo  pr&- 
sentavit  B.  Marice ;  et  post  eam  omnibus  per  ordi- 
nem  deoscutandum,  demum  annuit  B.  Virgo  an- 
gelo  ,  ut  porrigeret  librum  etiam  Henrico  ad 
osculandum ,  dicens  :  Praebe  ei  pacis  osculum, 
cujus  mihi  virginilas  placet.  Et  cum,  prcs  nimio 
gaudio  raptus  ,  nesciret  ad  pLenum  intendere  , 
angelus  ipsum  in  nervo  tangens  ,  dicit  :  Hoc  tibi 
c.rit  signum  dUeclionis  Dei  propter  tuam  castita- 
tem  et  justitiam;  et  exinde  usque  ad  mortem 
claudicabat  :  ex  quo  eventu  vocatus  est  Henricus 
Claudus. 

lgitur  B.  Virgo,  deligens  sibi  domum  in  vertice 
Esquiliarum,  inde  clamitat ,  omnesque  ad  se 
advocat,  ul  ab  ea  sapientiam  discant  ejusque 
beneficiis  et  gratiis  potiantur. 

Uet  5.  0  VIRI,  AD  VOS  CLAMITO,  ET  VOX  MEA  AD 
FIJ.IOS  HOMINUM.  INTELLIGITE ,  PARVULl  (id  CSt,  Ut 

Sepluag.  simpLices;  Tigur.  incauti) ,  astutiam, 
et  insipientes  animadvertite.  ]  Hebr.  insipientes 
corde,  inteliigite  ;  Septuag.  cor  apponite  ;  Syrus, 
stuLti  prudentes  sint  in  cordibus  suis.  Pro  astu- 
tiam,  Tigur.  vertit,  solertiam;  Vatabl.  scientiam. 
Astutia  ergo  est  bic  cautio ,  prudentia  et  provi- 
deniia,  uli  dixi  c.  t.  v.  h. 

Cajetan.  per  viros  homines  virilis  sexus  ,  per 
filios  hominum  feminas  notari  aulumat,  q.  d. 
Omnes  tam  viros  quamfeminas  appello,  et  ad 
sapientiam  adooco.  Melius  noster  Salazar  per 
viros  accipit  proceres  et  magnates,  per  (ilios  ho- 
mmamplebeios,  qui  cum  nornine  familiae  non 
commendentur  fiiii  Adam,  in  universum  appei- 
lanlur.  Unde  Aben  Ezra  :  Compellat,  inquit, 
viros ,  id  est  divites ,  et  filios  hominum ,  id  est 
pauperes.  Simplicissime  cum  Jansenio  accipias 
eosdem  ;  iidem  enim  sunt  viri ,  qui  et  fUii  ho- 
minum,  praesertim  quia  viros  hos  mox  vocat 
parvulos;  et  quia  solet  Salomon,  aeque  ac  Da- 
vid,  in  suis  hisce  gnomis  et  quasi  rhythmis  pos- 
teriori  bemistichio  explicare  prius.  Unde  Sep- 
tuag.  vertunt:  Vos,  oliomines,  adooco,  et  profero 
vocem  meam  filiis  hominum.  Sub  viris  et  feminas 
more  communi  intellige.  Sensus  ergo  est,  q.  d. 


O  viri,  6,  inquam,  filii  hominum,  id  est,  6  ho- 
mines  universi,  ad  vos  voce  contenla  ex  corde 
ardenti  clamito;  clamosa  enim  vox  procedit  ex 
ardenli  cordis  desiderio  ;  illam  ergo  audite  ei- 
que  obedite  :  Quicumque  inler  vos  parvuli 
sunt,  non  aetate,  sed  sensu  et  prudentia,  quales 
per  naturae  lapsae  infirmitalem,  perque  nativi- 
tatem  omnes  sunt,  plerique  etiam  per  inexpe- 
rientiam  et  concupiscentiam,  cujus  inslinctum 
sequuntur,  tales  evadunt;  quicumque,  inquam, 
parvuli  sensu  estis  ,  intelligite  et  discile  astu- 
tiam,  id  est,  prudentiam  et  caulionem ,  ut  caute 
etprudenter  vitam  instituatis.  Et  insipientes  ani- 
madoertite,  Hebr.  apponite  cor  praeceptis  hisce 
monitisque  meis;  sic  enim  flet  ut  nibil  perim- 
prudentiam  vel  inconsiderationem  peccetis. 

Mystice  Beda  notat  sapientiam,  id  est  virtu- 
tem,  poscere  viros,  non  feminas,  puta  non  ef- 
feminatos ,  sed  viriles  animos  ;  quia  a  viro  dicta 
est  virtus  quasi  virilitas  ;  haec  enim  requiritur 
adresistendum  concupiscenliis  femineis,  atque 
ad  terrores  et  diftlcultates  quaslibet  fortiter  su- 
perandum. 

6.  Audite  quonum  de  rebus  magnis  locutura 
sum  ;  et  aperientur  labia  mea,  ut  recta  prie- 
dicent.  ]  Syrus :  Aperit  os  meum  rectitudo.  Pro 
magnis  Hebr.  esl  QHij:  negidim,  quod  Septuag. 
verlunt ,  prceciaris  ;  Syrus  ,  principalibus  ;  Va- 
tabl.  nobiLibus  et  eximiis  ;  Chald.  principe  dignis ; 
Symmach.  ducaiibus ,  quae  scilicet  principeset 
duces  decent  et  ornant,  quaeque  Deo  summo 
omnium  principeet  duce  digna  el  decora  sunt. 
Unde  R.  Salomon  :  Locutura  sumverba  principum 
et  graoissima. 

Attentionem  sibi  conciliat  sapientia  promit- 
tendo  quod  dictura  sit  res  magnas  et  rectas. 
Magnas  ,  tum  quia  agit  de  virtutibus,  quibus  ad 
aeternam  salutem,  quaein  Dei  possessione  con- 
sislit,  tendendum  est,  ac  gehennoe  lormenta 
vilanda  sunt.  Verum  enim  est  illud  :  NuLLum 
bonum,  nisi  CBlernum  ;  nuLlum  malum  ,  nisi  ceter- 
num,  tum  quia  non  solum  Ethicam,  sed  et  OE- 
conomicam  ac  Poliiicam  ,  qua  magnae  resp.  et 
regna  administranda  sunt,  docebit;  qua  de  causa 
Aristot.  triplicem  hanc  suam  Etbicam,  Magna 
moralia  inscripsit.  Unde  Aben  Ezra  vertit :  Locu- 
tura  sum  ac  si  essem  princeps  et  dux.  Rectas ,  quia 
tradet  disciplinam  corrigendi  mores  pravos  , 
eosque  rectos  et  honestos  efficiendi.  Haec  et  se- 
quentia  clara  el  perspicua  sunt,  nec  magno  com- 
mentario  indigent.  Antislropha  Salomoni  est 
Christi ,  veri  Salomonis  et  Sapienli.e  incarnatie, 
vox  :  Aperiam  in  parabolis  os  meum,  eructabo 
abscondila  a  constitutione  mundi ,  Malt.  13.  v.  35. 
Christus  enim  annuntiavit,  imo  fuit  ,  magnum 
pietatis  sacramentum ,  quod  manifestalum  est  in 
carne,justificatum  estin  spiritu,  apparuit  Angeiis, 
prttdicatum  est  Gentibus ,  creditum  esl  in  mundo , 
assumptum  est  in  gloria,  1.  Timoth.  3.  ult.  Quo- 
circa  Christus  ab  Isaia  ,  c.  9.  6,  juxia  Septuag. 
vocatur  magni  consilii  AngeLus,  id  est,  nuntius 
et  legatus. 

Mystice  B.  Virgo  magna  praedicavit,  cum  con- 
cepto  Dei  verbo  cecinit  :  Magnificat  anima  mea 
Dominum  ;  et  exultavit  spiritus  meus  in  Deo  saiu- 
tari  meo.  Quia  fecit  mihi  magna ,  qui  potens  est , 
etc.  Lucae  c.  1. 

7.  Veritatem  meditabitur   guttur  meum,  et 

LABIA  MEA  DETESTABUNTUR  IMPIUVI.  ]  Meditabitur  , 

id  est,  meditato  loquetur  ;  hoc  eniin  significat 
Hebr.  njm  iega  juxta  illud  :  Os  justimeditabitur 


COMMKNTAIUA  1N  PnONF.Hni 

( itl  cat  mcdiiaiam  cloquelur]  tapitntiam,  i  nde 
explicana  itibdits  /•-'/  tingua  tjui  loqttttar judi- 
cium,  psali  36.  80i  Esl  melonymia;  ponitureaim 
cauaa  pro  effectn ,  antecedens  pro  comequente, 
pniii ,  meditatio  pro  locllti^»tl^, ,  quaa  ex  mcdita- 
lione  maiiat. 

Senaua  esl ,  q.  d.  AuacuHate  me  altentiaaime, 
nani  veritalem  loquar,  nbn  speculalivam  et 
oiioaam,  sed  praciicam,  qoaa  voi  faciet  beatoaj 
loquar,  inquam ,  iltam,  oon  extemporaoee , 
tiuaai  promens  quidquid in  buocam  vcnii,  aed 
diu  meditatamj  quam  multo  lempore,  studio 
et  meditalioue,  mente  veraavi ,  discusai,  pro- 
havi,  veramque  et  salutiferam  per  oinnia  jmli- 
ca?i.  Opponit  se  sapientia  etanteponit  pliiloso- 
phis  ,  qui  vcra  quaedam  docuerunt,  sed  vcris 
lalsa  miscuerunt. 

ET  LABIA  HEA  DETESTABUNTUR   1MPIUM,]    id  CSt 

impielatem  ,  ut  habent  llchr.  et  Chald.  Impiian 
crgo  hic  est  generia  non  masculini,  sed  neulri, 
aignificans  id  quod  impium  est  sive  impicta- 
lem,  q.  d.  Loquar  vcra,  id  est  honesta,  pia, 
sancta  ,  idcoque  redarguam  lahia  falsa  et  men- 
dacia,  ut  vcrlunt  Septuag.  el  Syrus  ,  puta  inho- 
nesla  ,  impia,  scelerala.  Veritas  enim  practica 
csl  ipsa  honcsias  ,  pietas,  sanctitas,  ideoque 
fnlsilas  practica  illi  opposita  est  inlionestas, 
impictas  ,  pravitas.  Consequcnter  tamen  sa- 
picnlia  detcstatur  quoque  homincm  impium, 
quatenus  impius  est;  quia  non  naluram,sed 
impietatem  cjus  delestatur  :  undc  sacpe  hoc  li- 
hro  redarguit  insipicntcs  et  impios.  Aliter  nos- 
tcr  Salazar,  q.  d.  Labia  mea  delestabuntur  im- 
fiitim ,  id  est ,  impius  detestabitur  labia  mea,  ut 
sit  hypallage.  Impius  enim  odit  veritatem  juxta 
illud  :  Vcritasodium  parit ,  quia  veritas  moribus 
impiorum  adversatur  ,  eosque  culpat  et  repre- 
hendit,  dc  quo  vide  S.  Augustin.  libr.  10.  Con- 
fcss.  cap.  23. 

8.  JUSTI  SUNT  OMNES  SERMONES  MEI  ,  NON  EST  IN 
EIS   PRAVUM    QUID,    NEQUE   PERVERSUM.   J    Hebr.    In 

juslitia  (Scptuag.  cumjustitia)  sunt  omniaverba 
oris  mei ,  nikil  in  eis  implicatum  et  tortuosum. 

Probat  sapienlia  se  loqui  veritatem,  quia  lo- 
quitur  justitiam;  veritas  enim  practica  non  est 
aliud  quam  justitia  ,  et  reclitudo  actionum  viise 
et  moruin. 

9.  RECTI  SUNT  INTELLIGENTIBUS  ,    ET  jEQUI  inve- 

nientibus  scientiam,  ]  q.  d.  Sermones  mei  recli, 
id  est  justi  ct  aequi  in  se  sunl ,  talesque  viden- 
tur  iis  qui  vere  sunt  intelligentes  ,  quique  stu- 
dio  et  usu  inveniunt  et  acquirunt  scientiam  agi- 
hilium,  hoc  est,  prudentiam.  Valablus  verlit : 
Rectos  reddunt  eosqui  inveniunl  scienliam.  Polest 
secundo  rectitudo  hic  accipi  pro  candore  el 
sinceritale,  ut  opponatur  simulationi  el  hypo- 
crisi,  quae  verbis  obliquis,  implicatis,  circum- 
lortis  suam  nequitiam  velat  et  obtegit,  q.  d. 
Loquar  candide,  sincere  ,  aperte,  sine  fuco , 
quia  nihil  in  me  est  pravum  et  perversum,  id 
est  simulatum  ,  fucatum  et  flctum;  tertio,  Hebr. 
DimDj  nechochim  non  (anlum  rectos,  sed  et  ante 
oculos  posilos,  claros  et  perspicuos  significat. 
Unde  Vatabl.  vertit :  Obvii  sunt  intelligenti ;  Sep- 
tuag.  Prxsentes  sunt  intelligentibus  ;  Chald.  Ma~ 
nifesti  sunt  viro  inletligenti  et  compei'ti  ei  qui  ex- 
petit  scientiam;  Syrus  :  Manifesti  sunt  ei  qui  luvc 
scire  desiderat,  q.  d.  Sermones  mei  plani,  faciles 
et  evidenles  sunt  iis  qui  rationem  et  pruden- 
tiam,  non  vero  erroneum  concupiscenlias  judi- 
cium  sequuntur.  Unde  auctor  Catenae  Graecor. 
cornel.  a  i.APinr.     tom.  III. 


\  SALOMONIS.  Cap.  VIII.  1:7 

duas  uitimas  expoaitlonei  Juogena  sic  explicai, 
q,  (I.  Doctrina  nua  nihll  conlinet  tophlsticum  , 
nihil  perplextan  ,  nihil  tortuosum;  onutia  t/uoj  tra- 
dit  stutt  recta  <  t  plana  :  ontnia  tana  <  t  manifesla  : 
niittt  iilu  continet  fucatum  ,  nihil  subdulum,  nihit 
germana  tinceritate  destitutum, 

Solent  oratores,  in  exordio  oralionii ,  concl- 
liare  aibl  audilorum  attentionem,  docililatem  et 
benevoleatiam  ,  sive  eoe  Facere  attcntoi ,  doci- 
leaet  beuevoioa.  Attentof  promittendo  ae  dictu- 
roi  de  rchusinagnis,raris,utilissiinis,  imoneces- 
sariis.  Docllei ,  promitlcndo  sc  dicluros  clarc  , 
breviter  et  methodicej  utab  omnibui  Facile  capl 
el  inlelligi  possint.  Uenevolos,  proniiiicndo  se 
dicturos  |>ulchra,  grala ,  jucunda.  Ila  Salomon 
hic  ,sivc  Sapicntia,  attentionem  sihiconciliavit 
v.  H,  pollicendo  scde  rebus  magnis  locuturum. 
Docililatem  hic  conciliat,  pollicendo  se  clare 
etperspicue  diclurum  et  docturum.  Benevolen- 
tiam  conciliatv.  11.  dicens  :  Metior  est  enim  sa- 
pientia  cunctis  pi-eliosissimis.  Et  v.  18  :  Mecum 
suntdivilix,et  gloricc,  opes  superba ,  et  justi- 
tia,  etc, 

10.  Accipite  disciplinam  ( Hebr.  1D1D  musar, 
id  cst,  erudilionem  ct  correptionem )  meam,  et 

NON  PECUNIAM  ;  DOCTRINAM  MAGIS  QUAM  AURUM  ("CO- 

dices  anliqui  habenl:  quam  thesaurum)  eligite.J 
Hebr.  et  scientiam  pra  auro  etecto;  Sepluag.  et 
scienliam  super  aurum  probalum  ;  Chald.  confla- 
tum;  Syrus,  purissimum.  Sensus  est,  q.  d.  Ca- 
pessite  mea  ,  hoec  sacrae  Ethices  dogmata  ,  ea- 
que  praeferle  omni  pecuniae.  Non  ergo  vetat  om- 
nino  studium  pecuniae  congregandae  ;  hoc  enim 
habent  reges,  mercatores  Christiani  et  patres- 
familias,  quorum  est  thesaurizare  iiliis,  ut  ait 
Aposlol.  2.  Corinth.  cap.  12.  14;  sed  confert  tan- 
tum  et  praefert  disciplinam  pecuniac.  Undecom- 
parationem  hanc  explicans  subdit  :  Doctrinam 
magis  quam  aurum  eligite ,  q.  d.  Studete  magis 
colligendae  sapientiae  et  virtuti,  quam  nummis 
et  auro  ;  virtus  enim  omne  aurum  superat.  He- 
broei  enim,  dum  duas  res  inter  se  comparant, 
majorem  asseruut,  minorem  negant;  quae  ne- 
gatio  comparalive  accipienda  est ,  ut  significet 
minorem  rem  poslponendam  majori ;  ut  cuni 
Dominus  ait,  OseeG:  Misericordiam  votui,  et  non 
sacrificium ;  negatio  haec  non  significat  Deum 
nolle  vel  odisse  sacrificium ,  cum  ipse  illud 
sanxerit  in  Levilico;  sed  tantum  notat  Deum 
malle  et  plurisfacere  misericordiam,  quam  sa- 
crificium.  Negatio  ergo  haec  non  negationem  , 
sed  comparationem  et  postpositionem  signifi- 
cat.  Cum  ergo  major  pars  hominum  inhiet  di- 
viliis,  eisque  primum,  imofere  totum  studium 
impendat,  dicalque  illud  :  O  civcs ,  cives ,  qua- 
renda  pecunia  primum  est  ,  virtus  post  nummos ; 
Sapiens  et  sapientia  praeposterum  hoc  homi- 
num  judicium  corrigit,  dicitque  :  Qucerite  pri- 
mum  regnum  Dei ,  et  justitiam  ejus,  et  hac  omnia 
adjicientur  vobis  ,  Mallh.  6.  33. 

Secundo,  aliqui  negationem  hic  proprie  acci- 
piunt,  quasi  sapientia  hic  dehortetur  a  studio 
opum  ,  et  adhortetur  ad  studium  virlutum,  q.  d. 
Nolite  studere  congerendis  opibus  ,  sed  virlu- 
tibus  ;  qui  enim  student  opibus  ,  facile  propter 
illas  festa,  justitiam  ,  aliasque  Dei  leges  violant. 
Hic  sensus  est  verus,  sed  prior  magis  cx  phrasi 
et  mente  Script.  Unde  sequitur  :  Melior  est  enim 
sapientia  cunctis  opibus. 

Terlio,  noslerPineda  libr.  6.  de  Rebus  Salo- 
mon.  cap.  18.  acute  nolat  aurum  hoc  loro  Hebr. 


23 


178 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VIIT. 


vocari  ynn  charuts,  id  esl  praecisum  velsepa- 
ratum  ,  id  est ,  purgatissimum  ,  quod  Laliui  vo- 
cant  obryzum,  quasi  ad  obrusam  examinalum 
et  a  scoria  expurgatum;  ut  sensus  sit,  q.  d. 
Sicut  aurum  ex  etymo  sui  nominis  eligitur  ,  se- 
cernitur  et  separatur  ab  omni  alia  inutili  et  vi- 
liori  maleria  ;  sic  mullo  majori  jure  vos  ,  6  ve- 
ritalis  amatores,  veram  et  salutarem  sapien- 
tiam  eligite,  eamque  secernite  a  doclrinis  falsis 
et  peregrinis,  atque  ab  erroribus  quos  sugge- 
ril  mundus  ,  caro  et  cliabolus. 

11.  MELIOR  EST  ENIM  SAPIENTIA  CUNCTIS  PRETIO- 

sissimis  (  Hebr.  D^asia  mippeninim,  id  est,  prce 
margaritis ;Symmach.  intimis;R.  Salomon,  prm 
gemmis  et  tapidibus  frretiosis) ,  et  omne  desidera- 
bile  ei  non  potest  comparari  ,  ]  quia  ipsa  est 
ordinis  coelestis  et  divini ;  ergo  omne  terrae 
etiam  totius  prelium  longe  superat.  Unde  Sept. 
Omne  autem  preliosumnon  est  illa  dignum;  per- 
inde  ac  non  est  dignum,  imo  indignum  ,  lu- 
tum  comparari  cum  auro;  Syrus :  Praslantior 
e.nim  est  sapienlia  auro  purissimo  ,  et  melior  gem~ 
mis,  et  nihit  est  illiaquale.  Dicit  ergo  sapientia 
el  virtus:  Ego  sum  pretium,  et  quidem  eximium, 
quo  homines  mortales  ad  immortalitatem  per- 
veniunt.  Ego  gemma  pura  et  splendida,  qua  ani- 
mae  sanclae  exornantur.  Ego  thesaurus,  cujus 
possessione  omnes  Angeli  et  Sancti  ditescunt. 
Ego  altitudo  ,  ex  qua  lum  ccelestia  ,  tum  terres- 
tria  couspiciunt,  et  quale  unumquodque  sit  ma- 
nifeste  cognoscunt.  Ego  claritas  e  sole  justiliae 
ad  mortales  delapsa  ,  civitas  Regis  magni,  et 
imago  pulcherrima  regni  coelorum.  Per  me  ho- 
mines,  antea  inimici,  se  in  Dei  amicitiam  ac  fa- 
miliaritatem  insinuant  ;  et  animae  sanclee  ad 
filiarum  et  sponsarum  Dei  dignitatem  ascen- 
dunt ;  et  felicitatem  omnem  huic  mortali  vitse 
cognatam  acquirunl.  Ego  inter  universa  Dei  ope- 
ra  evidenter  emineo ,  cujus  possessionem  solis 
carissimis  scio  esse  concessam,  qua  templum 
Dei  fiant,  et  omnis  foeditalis  impuritatem  abji- 
ciant.  Mecum  sunt  divilioe  et  gloria  ,  puroe  deli- 
ciae  et  justitia. 

12.  Ego  sapientiahabito  in  consilio,  et  eru- 
ditis  intersum  cogitationibus.  ]  Eruditis  ,  id  est 
sapientibus  et  prudenlibus  ,  pula  ,  honeslis , 
piis  ,  sanclis.  Nam,  ut  initio  dixi,  sapienlia  ,  id 
est  honestas  etvirtus,  hoc  libro  nunc  vocatur 
doctrina,  nunc  intelleclus,  nunc  eruditio,  nunc 
scientia,  nunc  disciplina,  elc. 

Commendavit  hucusque  se  sapienlia,  suique 
desiderium  audiloribus  excitavit,  nunc  deside- 
rantibus  locum  domumque  suam  ostendit,  ut 
ad  eam  lendant,  ibiqueejuscompotes  fiant.  Ait 
ergo  :  Ego sapientia  habito  in  consilio;  hebr.  HD*iy 
orma,  id  est ,  in  astutia,  vel  cum  astutia  ,  vel 
astutiam,  ut  vertit  Symmach.  omnibusenim  his 
modis  verli  potest.  Verastutiam  accipe  caulio- 
nem,  solertiam,  consilium,  circumspectionem, 
providentiam,  uti  dixi  c.  1.  h.  Unde  Scpluaginta 
vertunf.  Ego  sapientiahabitavi  consilium;  Pagnin. 
Ego  habitavi  cum  aslutia  ;  Tigurina  :  Ego  cohabito 
solertias,  q.  d.  Nunquam  me  deserit  solertia  , 
inquit  Vatabl.  et  Aben  Ezra :  Sapientia  ,  inquit, 
opus  habet  solerlia,  sine  qua  illa  consistere  ne- 
quit,  aut  q.  d.  Ego  sapientia  calleo  perspectam- 
que  habeo  calliditatem,  ac  si  in  illius  medilullio 
stationem  haberem  :  ipsa  etiam  descendo  ad 
extremum  cognitionis  omnis  solertis  cogitatio- 
nis.  Sensus  ergo  est,  q.  d.  Quicumque  me  con- 
cupiscilis,  et  quaerilis  locum  habitationis  meae, 


adite  domum  prudentiae,  sive  solerliae,et  consi- 
lii  :  ibi  me  docentem  audielis  ;  ibi  enim  est 
thronus  meus  :  ibi  sum  praesens  :  imo  sedeo  re- 
gina  et  praeses,  ut  omnia  consulte,  solerter  , 
circumspecte  et  sapienter  dirigam  et  moderer. 
Unde  hoc  suum  officium  explicans,  subdit:  Et 
erudilis  intersum  cogilationibus.  Intersum  quasi 
praeses ,  id  est,  praesum.  Sic  Seneca  ail  :  Cum 
prceesse  nobis  Deum  et  interesse  probaremus  ,q.  d. 
Ego  sum  quae  omnes  sapientes,  honestas  et 
sanctas  cogitationes,  sermones  et  acliones  di- 
rigo:imo  suggero,  suadeoet  impero.  Hebr.est, 
Egoscientiam  cogitationum  invenio,  idest,ulVa- 
labl.  Egosola  invenio  bonasetsanctas  cogitatio- 
nes.  Ego  enim  sum  omnis  consilii,  omnis  ho- 
nestalis,  omnis  virlutis  praeses  ,  imo  doctrix  et 
dictatrix.  Unde  Sepluag.  Scientiam  et  cogitatio- 
nem  ego  invocavi,  id  est  evocavi,  e  mente  mea 
elicui  et  produxi;  el  Syrus:  Ego  creavi  astutiam 
et  cognitionem ,  et  consilium  ego  acquiro;  Chald. 
invenio  ;  R.Salomon:  Ego  habitojuxla  sotertiwn. 
Cum  enim,  inquit,  legis  cognilione  quis  prae- 
ditus  fuerit,  erga  res  omnes  solertia  etacumine 
imbuilur.  Habitat  ergo  sapientia  in  consilio  , 
quia  babitat  in  corde  sapientis  et  jusli,  ubi  sana 
et  recta  consilia  excogilanlur,  ut  ea  excilet  at- 
que  promoveat. 

Porro  auctor  Catenae  Graec.  :  Per  consilium  sa- 
num,  ait,  voiuntalis  circa  piacula  eleclionem  hoc 
loco  insinuat  ;  per  cogitalionem  aulem  et  cogni- 
tionem ,  accuratam  circa  cailera  considerationem. 
Et  mox:  Siquidem  hic ,  nempe  in  ccelestiumrerum 
meditalione ,  quasi  in  propria  sede  dego ;  ibique 
nimirum  in  rerum  externarum  consideratione  , 
quasi  in  tabernaculis  habito.  Anlistropha  Salomo- 
nis  est  Christi,  qui  est  Sapientiaincarnata,  sen- 
lentia  :  Ubisunt  duovel  tres  congregati  innomine 
meo ,  ut  traclent  Christiana,  honesla.eaque  quae 
Chrisli  sunt,  ibisum  in  medio  eorum ,  Mallh.  18. 
20.  Et  illa  :  Si  quis  diligit  me  ,  sermonem  meum 
servabit,  el  Pater  meus  diliget  eum,  et  ad  eum  ve- 
niemus  ,  et  mansionem  apud  eum  faciemus,  Joan. 
IZi.  23. 

Antiqui  Codices  legunt :  Ego  habito  in  concilio, 
quod  eodem  redit;  in  concilio  enim  sapientum 
senatorum  agitalur  vigelque  consilium.  Unde 
Cicero  agens  de  senalu  et  senatusconsullo  lib.  3. 
de  Legibus  :  Senalori,  ait,  tria  jussa  sunt :  ut 
adsit,nam  gravilatem  res  habet,  cum  frequens 
ordo  est ;  ut  Loco  dicat ,  id  est  rogatus  ;  ut  modo  , 
ne  sit  infinitus.  R.  Levi  videtur  baec  referre  ad 
scholas  et  academias  ;  sic  enim  explicat  :  Ego 
sapientia  ea  loca  inhabito  in  quibus  reperilur  so- 
tsrtia,  studiorumque  rationes  ,  ordines  nimirum , 
qui  a  Logica  praiscribuntur.  Aplius  referas  ad 
Synodos ,  ad  collationes  Palrum  ,  etc. 

Myslice  ,  haec  apte  congruunt  B.  Virgini.  Pri- 
mo  ,  quia  ipsa  praeest  in  Conciliis  et  piis  con- 
gregationibus  ipsius  nomine  et  honore  erectis  : 
ex  quibus  admirabilis  in  totam  Ecclesiam  re- 
dundat  fructus,  adeoque  experientia  docet,  per 
hosce  coeius  multis  in  locis  fidem  orthodoxam 
restilutam,  pietatem  avitam  revocatam,  accen- 
sum  bonorum  omnium  studium  et  zelum.  Id 
liquet  ex  sodalitate  Rosarii,  quamjussu  B.  Vir- 
ginis  S.  Dominicus  Ordinis  Praedicalorum  fun- 
dator  instiluit,  per  quam  ipse  mira  in  omni  ho- 
minum  genere  ad  Dei  gloriam  effecit,  et  eliam- 
num  per  sui  Ordinis  alumnos  efficere  pergit. 
RomcT  in  basilica  S.  Mariae  Majoris  praeclaris- 
sima sodalitas,  vulgo dicta Confalonis, esl  erecta, 


COMMI.NTAMA  IN  PROVEIIBIA  SAI.OMOMS.  Cap.  VIII. 


17fl 


qiKT  ad  S.  Bonnveniuram  suam  referl  Initilutio- 
ncni .  cujus  Industria  '  rbs  quorumdam  itudio 
divexata  ,  ino  iplendorl  esi  reitituia  lempore 
Clementis  vi.  nnooJubiUci  1350.  Plora  deSoda- 
Ittatum  B.  Virglnla  ereetlone ,  nao  ,  frucla  ,  nu- 
mero,  iplendore  ,  vide  Bpud  noilrum  P.  Anto- 
uiiiin  Spinellum  In  Marlali,cap.  60. 

Becnndo,  B.  Virgo  pwecsj  aanctii  coghationi- 
hus  etconsilili  de  vital  emendahda,  de  capee- 
lendo  lancto  viuc  itattt,  de  amplecteodia  eoo- 
siliis  Evangelicis,  de  inennda  perfectionia  via  , 
de  eonaectandia  herotcii  rirtotum  actibus. 

Oculatua  luijus  reisum  lestis.  Cum  enim  ante 
\  Iginti  aiuios  agerem  Gonfeasarium  in  aade  Bca- 
tae  Virginis  Asperi  oollis  juxta  Lovanium,  ac 
donfeaaiones  peregrinorom  eo  quotidle  turma- 
tim  per  cenlenos ,  iino  millenos  conlluentium 
axclperem  ,  multi  sua  virtutis  consilia  ct  rota 
per  B.  Virginem  bransigenda  mecum  commnni- 
earunt.  Hic  enim  dictitabat  le  lianc  pcrogrina- 
tionem  suscepisse,  ut  r>.  Virgincm  consuloret 
de  slatu  vitae  capesscndo.  llle,ut  virginilalom 
ei  oflerrol  el  dicarel.  Isle  ,  ul  Religioncm  ingrc- 
deretor.  Alius,  ot  romedium  scrupulorum,alia- 
rumque  tcntationum  k  Beata,  Virginc  poscerct. 
Alius,  ut  e  salchris  amorum  et  peccalorum  emer- 
geret.  Alius,  ut  opus  aliquod  lieroicum  confi- 
eeret.  Alius,  nt  lites  rixasque  opc  ductuque 
R.  Virginis  componeret,  otc.  ,  se  eam  religiose 
adire,  suaque  ei  vota  oflerre  aflirmahant.  In 
Aspero  colle  ergo  quasi  e  summo  verlice  ,  uti 
dixit  v.  2,  clamat  Deipara,  omnesque  ad  se  ad- 
vocat,  ut  sana  omnis  honeslatis  consilia  doccat 
et  suggerat.  Vide  noslrum  Hieron.  Platum  lib.  1. 
de  Bono  slalus  Religiosi  cap.  2£  ,  uhi  ostendit 
B.  Virgincm  primam  omnium  vitam  Religiosam 
in  paupertate,  castilate  et  ohedientia  egisse  , 
ejusque  exemplar  posteris  dedissc,  atque  ideo 
illani  tum  Ordines  omnes  ,  tum  Religiosos  sin- 
gulos ,  peculiari  cura  ct  amore  complecti,  imo 
ipsam  omnes  Ordines  excilasse  :  idque  nomi- 
nalim  de  Carthusiensi,  Carmeliiano,  Domini- 
cano,  Franciscano,  Olivetano  ,  Hieronymitano, 
ac  Socielate  Jesu  ex  ipsorum  chronicis  de- 
monslrat. 

Terlio,  B.  Virgo  praeest  erudilis  et  erudilioni 
cuilibet.  S.  Gregorius  Thaumaturgus  Neocaesar. 
Episcopus  ,  qui  S.  Macrinam,  et  per  eam  S.  Ba- 
silium  ,  in  fide  et  pietate  inslruxit,  jussu  B.  Vir- 
ginis  edoctus  fuita  S.  Joanne  Aposlolo  ,  qui  per 
visum  apparens  tradidit  ei  Symholum  ,  cujus 
ope  ipse  cum  populo  ab  omni  Arii  aliorumque 
haereticorum  errore  permansit  intactus,  uli  re- 
fert  S.  Gregorius  Nyssenus  in  ejus  Vita.  Ipsa 
S.  Cyrillum  contra  Neslorium  docentem  B.  Vir- 
ginem  esse  Christiparam  ,  non  Deiparam,  non 
tanlum  erudivit,  sed  et  armavit ,  effecitque  ut 
Neslorii  blasphema  lingua  computresceret,  is- 
que  misere  infelicem  animam  exhalaret.  Ipsa 
S.  Joannem  Damascenum  contra  Copronymum, 
Leonem  Isaurum  caeterosque  iconoclastas  acl 
eos  debellandos  instruxit.  ipsa  S.  Dominicum 
contra  Albigenses  instiluit,  effecitque  ut  haere- 
sin  per  se  et  suos  aboleret.  Denique  celebre  il- 
lud  Ecclesiae  inOfllcioDeiparae  eiogium  :  Gaude, 
Maria  virgo,  cunctas  h&reses  sola  interemisti  in 
universo  mundo.  Taceo  Rupertum  Ahbalem  Tui- 
tiensem  ,  Albertum  Magnum  ,  Hermanum  Con- 
tractum  Comitem,  pluresque  alios,  qui  cum 
nidi  essent  ingenio,  ope  Virginis  acumen  men- 
tis,  quin  et  Philosophia?,  S.  Script. ,  Theologiae, 


aliarumque  icientlarum  periliam  inilgnem  lum 

adrpli.  Di-uiipic  S.  Auihros.  Iili.  dc  Iiistilul.  vir^. 

c.  7.  loqueni  de  Dejparn :  liadnn,  ait,  postea 
Joamii  EvangeUsta  <  st  irflditdcomuglum  neicien- 

ti.  Vndc  non  mirum  />i '0  civu  ri&  loCUtUW  mysteriu 
dirina  ,  rtti  prtKto  mtt  atila  m  h  slinm  SOCrOttien- 

torttm.  i:t  Bupertoi  I.  L  in  Cant.  i  Horum,  ait , 

disccrncntlorttm  utit/uc  magi&tratn  te  esse  oporte- 

htit ,  o  B.  Marta  ct  magistra  magtsiroruntf  id  e.st 

/Iposlolorum  ,  jti.rta  illttd  :  Fons  hortorum  ,  pu- 
teus  aquaruwt  vivcntium ,  qua  jluunl  in  pcrpetuum 
de  Libano. 

Tropol.  disce  hic  utilissimum  esse  erudita  , 
id  csl,  honesta  sanctaque  COgitare,  legero , 
audtre,  loqui.  Huic  enim  cogitationi  ,  lectioni 
ct  collocutioni  quasi  rerum  ad  se  pertinentiiun, 
insorit  et  immiscet  se  sapientia  ,  puta  Deus 
ipse,  ideoque  eam  promovet,  auget ,  perficir. 
perlumina  qiue  intelieclui  immillit.el  perpios 
impulsus  quos  voluntati  afllal.  Ita  discipulis 
ouniibus  in  Enimaum  ac  de Christi  morte  loquen- 
tibus  Cliristus  ipse  se  immiscuit ,  suamque  re- 
surrectionem  etgloriam  ostendit,  Lucae  24.  Ha 
S.  Antonius  audiens  legi  in  ccclcsia  :  Si  vis  per- 
fccttts  esse,  vade ,  vende  omnia  quaj  habes  ,  et  da 
pauperibns ;\\\m\a,\\(s  medilans  mundo  valedixit, 
Deoque  totum  sein  vita  monastica  consecravit. 
Eadem  sententia  eodem  modo  a  seculari  con- 
versatione  ad  vitae  perfectae  studium  traductus 
estS.  Franciscus.  Ita  vicissim  S.  Auguslinus  au- 
diens  a  Potitiano  vitam  S.  Antonii ,  eamquc  ru- 
minans,  sese  ad  contincntiam  ,  imo  ad  acmula- 
tionemS.  Antonii  convcrlit,  uti  ipserefert  lib.  8. 
Confcss.  c.  6  et  7.  Ita  S.  Simeon  Stilites  cogitans 
illud  quod  in  Missa  legi  audiehat:  Beati  pauperes 
spirilu,  quoniam  ipsorum  est  regnum  co:lorum  ; 
non  tantum  paupcrtatemEvangelicamamplcxus 
esl,  sed  et  columnam  quasi  ad  cnclum  conscen- 
surus  ascendit.  Ita  S.  Joannes  Columhinus  le- 
gens  trutinansque  vitam  S.  Mariae  yEgyptiacae  , 
non  tantum  vilae  perfectae  se  dedit,  sed  et  Ordi- 
nem  Jesuatorum  insliluir.  Ita  S.  Ignatius,  fun- 
dator  Societatis  nostrae,  a  seculo  ad  Deum  con- 
versus  est  lectitans  in  lecto ,  cum  e  vulnere 
decumberet,  animoque  volvens  vitas  et  gesta 
heroica  Sanctorum. 

13.    TlMOU  DOMINI   ODIT  MALUM  :  ARROGANTIAM  , 
ET  SUPERBIAM,  ET   VIAM   PRAVAM  ,    ET  OS  BILINGUE 

(Syrus,  perversum)  detestor.]  Tigur.  Timor  Do- 
mini  odium  mali  est  (Valabl.  odisse  malum  est), 
fastum  et  arrogantiam ,  et  os  perversum  ego  odi ; 
Baynus  :  Superbiam  et  superbum  ,  et  viam  mali , 
et  os  versutiarum  detestor  ;  Pagnin.  Et  os  ioquens 
perversitates  odivi.  Probat  sapientia  se  erudilis  , 
id  est  sapientibus,  honestis  et  bonis  cogitalio- 
nibus,  ac  consequenter  locutionibus  et  actioni- 
bus,  quae  ex  cogitationibus  manant ,  interesse , 
imo  praeesse  a  contrario  :  quia  scilicet  timor 
Dei,  quem  ipsahabet,  quemque  ipsa  dixit  c.  1. 
7.  esse  principium  sapientiae,  odit  omne  ma- 
lum,  id  est,  omnem  ineruditionem  ,  sive  omnem 
insipientiam ,  inhonestatem,  malitiam.  Qno- 
circa  ego imprimis,  inquit,  dctestor  arrogantiam 
et  superbiam  ;  haec  enim  est  origo  omnis  pec- 
cati ,  juxta  illud  :  Initium  omnis  peccati  est  super- 
bia ,  Eccl.  c.  10.  v.  15. 

Rursum  detestor  omnem  viam,  id  est,  actio- 
nem  et  consuetudinem ,  pravam  :  item  os  bilin- 
gue ,  id  est  fraudulentum,  mendax,  detracto- 
rium,  quod  ore  simulat  amicitiam  ,  cum  corde 
tegat  inimicitiam.  Dixit  ?e  odisse  malum  :  id 


180 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VIII. 


probal  per  ternas  mali  species,  quas  ipsa  tle- 
teslatur.  Ail  enim  se  detestari  arrogantiam,  quoe 
est  in  mente;  pravitalem  ,  quae  est  invia,id 
est,  aclione  ;  et  dolum,  qui  esl  in  ore.  Huic  si- 
mile  est  illud  Eccli.  cap.  1.  27  :  Timor  Domini 
expellit  peccatum,  elc  Iracundia  enim  animosi- 
talis  illius ,  subversio  illius  est.  Et  c.  15.  7  :  Longe 
enim  abest  d  superbiaet  dolo ,  consule  quae  illis 
locis  dixi. 

Huc  facit  apologus  hominis  et  Satyri  apud  ^E- 
sopum.  Homo  quidam,  inquit,  cum  Salyro  ini- 
ta  societate,  uua  cum  eo  comedebal.  Hiems 
vero  et  frigus  cum  foiet ,  homo  manus  suas  ad- 
motas  ori  afflabat.  Rogante  autem  Salyro  quam 
ob  causam  hoc  faceret,  ait :  Manus  meas  cale- 
facio  propter  frigus.  Sedpaulo  posteduliocalido 
allalo,  homo  admolum  ori  insufflabat  in  ipsum. 
Consulente  rursus  quare  id  faceret,  ait :  Fer- 
culum  frigefacio.  Suscepto  sermone  Satyrus  : 
Sed  ego ,  ait ,  ex  nunc  renuntio  tuve  amicitix  ;  quia 
ex  eodcm  ore  et  calidum  emittis  et  frigidum.  Af- 
fabulalio.  Fabula  significat  fugere  nos  amici- 
tias  oportere,  quarum  ancepsest  affeclio. 

Antislropha  Salomoni  est  illa  Christi  senten- 
tia  :  Discite  d  me ,  quia  mitis  sum ,  et  humilis 
corde ,  et  invenietis  requiem  animabus  vestris  , 
Mattb.  11;  et  illa  :  Nisi  efficiamini  sicut  parvuli , 
non  intrabitis  in  regnum  coziorum,  Maltb.  18.  3; 
etilla  :  Omnis  qui  se  exaitat,  humiCiabitur ;  et  qui 
se  humiiiat ,  exaltabitur,  Luc.  \h.  11. 

Mystice  ,  B.  Virgo  timore  et  amore  Dci  plena 
odit  malum ,  sed  praeserlim  arrogantiam  et  su- 
perbiam  detestalur,eoquodipsa  sit  humillima, 
ac  humilitatem  et  humiles  summe  amet.  Scie- 
bat  enim  humilitatem  esse  virtulem,  quae  pro- 
priaedivinae  debita  est  majestati,  ut  ait  S.  Ber- 
nard.  Infinita  enim  illa  Creatoris  celsitudo  et 
majestas  infinitam  jure  suo  poscit  sub  se  crea- 
turae  inclinationem  et  humiliationem.  Sciebat 
Evam  persuperbiam  displicuisse  Deo  ,  ideoque 
per  humilitatem  sibi  placendum  esseDeo.  Unde 
S.  Aug.  tract.  super  Magnificat :  Eva,  ait,  prop- 
ter  superbiam  abjecta  ,  Maria  propter  humilitalem 
electa  ;  superbam  Deus  despexit ,  et  humilem  as- 
pexit ,  id  quod  superba  perdidit ,  humilis  recepil. 
EtVen.Bedahom.in  6.  feria  h.  tempor.  Decemb. : 
Decebdt,  inquit,  ut,  sicul  per  superbiam  Evcp.  mors 
intravit ,  ita  per  humilitatem  Marioe  panderelur 
inlroitus  vitce.  Sciebat  filium  suum  per  humili- 
tatem  summam  reparaturum  mundum ,  ideoque 
deitatem  suam  inclinaturum  usque  ad  carnem 
mortalem,  imo  usque  ad  fiagella,  crucem  et 
mortem.  Huic  ergo  ipsa  se  adaptare,  et  quasi 
praeire  viamque  sternere  debuit :  praesertim  quia, 
sicut  superbae  matres  filiis  ingenerant  super- 
biam  ,  altosque  spirilus  ;  sic  humiles  suis  inge- 
nerant  spiritus  placidos  et  submissos.  Unde 
nosterCanisiusl.  h.  Marial.  c.  8  :  Mater,  ait,  dfilio 
haud  quaquam  degeneravit ,  sed  filius  potius  ma- 
tris  indolem  ac  naluram  expressit.  Solent  enim 
infantes  magis  matrissare  quam  patrissare  ,  id 
est ,  magis  malrem  referre  et  sequi  quam  pa- 
trem.  QuocircaS.  Ambr.  :  Humilem,  ait,  etmi- 
tem  paritura,  humilitalem  debuit  ipsa  prxferre. 
Sciebat  ipsa  diaboli  caput,  id  est,  superbiam 
conterendam  esse  sua  humilitate,  juxta  illud 
Genes.  c.  3.  15 :  Ipsa  conteret  caput  tuum.  Unde 
S.  lldephonsus  ser.  2.  de  Assumpt.  :  Ideo  ,  ait , 
Christus  humiiis  ad  humilem  Virginem  venit ,  ut 
de  tam  profunda  humilitate  triumphum  extolieret 
saiutis.  Dcnique  sciebat  illud  Ecclesiast.  3.  20: 


Quanto  magnus  es ,  humilia  le  in  omnibus ,  et 
coram  Deo  invenies  gratiam.  Unde  S.  Bern.  ser. 
in  illud  Apoc  12.  :  Signum  magnum  apparuit  in 
cceio  :  Cum  Maria  ,  ait ,  quanlo  major  erat  ,  hu- 
mitiaret  se  in  omnibus  ,  certe  humiliata  est  prce 
omnibus,  quia  major  omnibus  exstitit.  Quaprop- 
ter  merito  facta  est  novissima  prima,  qum  cum 
prima  esset  omnium,  se  novissimam  efficiebal  : 
merito  facta  est  omnium  domina,  quo3  seomnium 
exhibuit  anciltam.  Magna  enim  prorsus  et  rara 
virtus  est  humiiitas  honorata.  Ait  idem  S.  Bern. 
serm.  h.  super  missuscst ;  praesertim  si  illa  sum- 
ma  sit  in  summo  honore,  ut  scilicet  mater  Dei 
sentiat  et  dicat  se  ancillam  ,  ut  virgo  stet  inter 
corruplas,  cum  iisque  quasi  impura  purifice- 
tur,  uli  B.  Virgo  fecit  in  festo  Purificalionis;  ut 
omnium  prima  faciat  se  omnium  ullimam  ,  uli 
ipsa  fecit  in  consessu  fidelium  in  Pentecosle , 
Act.  1.  v.  \h.  ut  in  tot  donis  et  praerogativis  ni- 
hil  sibi  tribuat,  sed  tolum  Deo  ejusque  graliae 
refundat,  uti  ipsa  fecit,  dicendo  :  Magnificat  ani- 
ma  mea  Dominum,  etc.  ;  quia  fecit  mihimagna 
qui  potens  est ,  et  sanclum  nomen  ejus.  Respexit 
humiiitatem  (graece  Tsnmv<u<Hv,  id  est  abjectionem, 
vilitatem  :  vere  enim  humilis  non  vult  humilis 
sestimari,  sed  vilis  reputari)  ancillai  suai :  unde 
hac  humilitate  meruit  fierimalerDei.  Ipsa  enim 
humiiitate  concepit  filium  Dei ,  virginilate  pepe- 
rit,  ail  S.  Bernardus.  Et  S.  Ildephonsus  serm.  2. 
de  Assumpt.  :  B.  Virgo ,  inquit,  humiiiat  se  in 
cunctis ,  ut  tolam  susciplat  in  se  gratiam  condi- 
toris  ;  quia  quod  per  parles  aliis  datum  est ,  tola 
simul  in  eam  venit  gratia  plenitudo  ,  quia  sciticet 
multum  se  humiliavit  inier  immensa  dona,  inter 
divinitatis  commercia. 

Rursum  S.  Bern.  serm.  1.  super  missus  est : 
JSec  mediocriter  ,  ait ,  Deo  placet  ilta  anima  ,  in 
qua  et  humililas  commendat  virginitatem  ,  et  vir- 
ginitas  exornat  humililatem  ;  sed  quanta  putas 
veneratione  digna  est  ,  in  qua  humititatem  exal- 
tat  fecunditas  ,  et  partus  consecrat  virginitatem? 
Idem  serm.  2.  de  Adventu  :  O  Virgo ,  ait ,  virga 
subtimis  ,  in  quam  sublime  verlicem  sanclum  eri- 
gis  !  usque  ad  sedentem  i?i  throno  ,  uique  ad  Do- 
minum  majestatis  ;  neque  enim  id  mirum  ,  quo- 
niam  in  altummiltis  radices humilitatis. 

DeniqueS.  Ambr.  paucis  perstringens  humilis- 
Virginis  mores  lib.  2.  de  Virgin.  :  Virgo  ,  ait , 
erat  non  solum  corpore  ,  sed  etiam  mente  ,  qu& 
nullo  doti  ambitu  sincerum  adutteraret  affeclum; 
corde  humitis  ,  verbis  gravis  ,  animo  prudens  , 
loquendo  parcior  ,  tegendi  studiosior ,  non  in  in- 
certo  divitiarum 


tegendi  studiosior 

sed  in  prece  pauperis  spem  re- 

operi  ,    verecunda  sermone  , 


ponens  ;    intenta 

arbilrum  mentis  solita  non  hominem  ,  sed 
Deum  qumrere  ,  nullum  i&dere ,  bene  velle  omni- 
bus  ,  assurgere  majoribus  natu  ,  aqualibus  non 
invidere  ,  fugere  jactantiam  ,  ralionem  sequi  , 
amare  virtutem.  Et  mox  :  Nihil  torvum  in  ocutis  , 
nihil  in  verbis  procax  ,  nihit  in  actu  inverecun- 
dum;  non  gestus  fraclior  ,  non  incessus  sotutior  , 
non  vox  petulantior  ;  ut  ipsa  corporis  species  si- 
mutacrum  fuerit  mentis  ,  figura  probitatis.  Et 
S.  August.  serm.  35.  de  Sanctis  post  medium  : 
O  vere  beata  humilitas  ,  qua:  Deum  hominibus  pe- 
perit ,  vitam  mortatibus  edidit ,  ccclos  innovavil , 
mundum  purificavit  ,  paradisum  aperuit ,  et  ho- 
minum  animas  ab  inferis  liberavit.  O  ,  inquam  , 
vei-e  gloriosa  Marice  humilitas  ,  qtm  porta  para- 
disi  efficitur  ,  scala  coeli  constituitur.  Facta  est 
certe  humitilas  Maria  scala  cccleslis  ,  per  qttam 


comm i:\tahia  in  provi: 

dcsccndit  D* 'tU  utl  lcrras.  Ouia  rcspc.vit  ,  ;iil  ,  liu- 
militatt  in  anciUte  sa  v  ;  ccc<-  cnan  cv  hoc  bcatani 
me  Uiccnt  omncs  gcucvalioncs. 

l/l.   If  BOM  isr  co.nsiuum  ,  BTAQUITA8,   mi:a  i.sr 
PBUDBRTIA. ,  liBA   B4T    FOim  rrno.    ]  Cajet.    potcn- 

tia  ;  s.  Proiper  ,  virius.  Pro  ojquitoi  ,  bebr.  <-sl 
rp\yin  tuscia  ,  quod  Septuag.  vertunt,  sccuritas ; 
s.  Proaperlib.  l.  de  Vocat.  Gentium  cap.  9  :  Tu- 

tcla  ;  Aquila  ,  vtM/tmt  id  cst  ,  hona  lcgum  insli- 
lulio;  Syrus,  doctvma  ;  Chald.  cogitalio;  Tigur. 
tsscntia  ;  Pagnin.  et  Baynus  ,  lex  ;  Cajet.  statu- 
lain  ;  alii  ,  constanlia  ;  alii ,  sa/iicnlia  ;  alii  ,  for- 
tuna  ;  alii  ,  eljicacia.  Vide  <|ii;e  de  tuscia  dixi , 
cap.  '2.  v.  7  ,  ubi  dixi  tuscia  signilicare  essen- 
tiain  ,  Indeque  legem  et  oequitatem  conformem 

ipsi  iialurte  rerum  ,  sivc  ipsi  essentiSB  et  justi- 
ti;e  ;  liinc  addil :  Mcaest  prudentia  ;  hebr.  est 
ru>2  >2H  ani  bina ,  i<l  est  ,  cgo  suin  intelligcntia 
et  sapientia  ,  scilicet ,  qiue  oinnia  cuin  ralionc 
aapienter  ordino,  deccruo,  jubeo. 

Redit  sapientia  ad  i<l  quod  dixit  v.  12  :  Ego 
sapientia  habito  in  consilio  ,  et  erudilis  intcrsum 
cogilationibns  ;  quia  scilicet  mei  juris  ,  mei  do- 
iuinii  est  consiliuin  ,  ad  me  pertinet  ,  imo  ex 
me  proliciscitur  etmanat ,  acconsequenter  oaea 
est  asquitas  ,  mea  prudentia  ,  niea  forlitudo. 
Hoj  enini  consilii  et  sapienlias  sunt  coniites  , 
imo  partes.  Vera  enim  sapienlia  et  prudenlia 
non  esl ,  nisi  sit  oequa  ,  el  juslili.e  aequitatique 
conjuncta.  Idem  dicas  de  fortitudine.  Sapientia 
enim  non  csl  tcnicritas  ,  nec  temere  agit ,  sed 


IIBIA  SAI.OMOMS.  Cap.  VIII.  181 

cousulio  <;t  prudenter,  ideoque  fortiter.  Nihii 
enim  agit  niai  cujua  raiionetetmodoa  riteexje* 
quendi ,  remque  perflciendl ,  optime  praaviderit 
et  perapexeril,  indeque  forllter  rem  exaequilur 
et  perdcit.  Hinc  de  Romania  dicitnr,  quou  ob> 
linueruut  »'t  possedevunt  omnetn  locuin  consilio 

suo  ct  naticntia  ,    1.  Maclial).  S.  '}>.  Adde  sapicii- 

tiam  adaciacere  aibicomitem  forliludinem;  bocc 
ciiiui  illi  neceaaaria  <'sl  inatar  bracbii,   ui  cum 

aeriuiouia  coinpriinat  vilia,  el  aubditOB  ln  olli- 
cio  legum  suaruui  conlineaL 

Myslice  ,   iioslcr  Canisius  ,  et  cv  60  Salazar  : 

D.  Virgini ,  ait ,  compctunt  tria ,  (fitce  slulti  (ictt ,  t 
in  sua  Mincroa  (dea  sapienliae  )  oelut  e.cimia  pras- 
dicant ;  sciliceloirginitas  ,  prudcnliaet  fortiludo. 
YA  inox  eaui  comparal  Penlbesileae  Auia/.oiiuin 
ducissas  :  lltec  Virgo,  ait,  Amazonum ,  id  est  , 
sine  mammis  muiierum  ,  optimam  se  duccm  pra- 
bel.  Sitjuidem  prima  est  quce  hanc  oirginilads  se~ 
mitam  ingrcssa  fuit  ,  quaintjue  innumerabilcs 
punUurum  oere  Amazonum  copia?  sunl  sccutie. 

Rursuin  S.  Bonavent.  serm.  1.  de  B.  Virginc  : 
Virgo ,  ait  ,  fuit  coelum  ,  puta  ftrmamentum  , 
uniformiter  sempcr  molum  per  patientioe  firmita- 
tem.  Nam  licet  in  ea  aqua  inferiores  ,  id  est ,  vires 
sensitioa?  et  sensibiles  ,  fortissime  fuerint  concussa: 
in  lilii  passione  ;  superiores  tamen  a  sua  non  fue- 
runt  pace  commota.  Et  licet  sentina  naois  ,  id  est 
pars  sensibilis  ,  repleta  fuerit  aquis  maris  ,  pars 
tamen  superior  navis  semper  ventis  prosperis  na- 
vigavit. 


SECUNDA  PARS  CAPITIS. 


SAPIENTIA  PROMITTENDO  OPES,  GLORIAM  ,  JUSTITIAM,  ETC  ,  OMNES  AD  SE  INVITAT. 


15.  Per  me  (  Hebr.  in  me )  reges  regnant  ,  et 
legum  conditores  (  Hebr.  principes ;  Vatablus , 
consiliarii ;  alii,  gubernatores)  just.v  deceiwunt.] 
Septuag.  et  dynasta?  scribunt  justitiam  ;  Aquila, 
Symmachus  el  Theodot.  decernunt  justitiam ; 
Cliaid.  et  potentes  ungo  justitia. 

16.  Permepuincipesimperant,  etpotentes  (Sy- 
rus  Judicesjusli;  Cbald.  in  rectitudine)  decernun t 
justitiam.]  Vro potenteshebr.  esltziilill  nedibim, 
id  est  benefici ;  ita  vocantur  principes;  quia  eos 
decet  clementiaelbeneflcentia.  Hinc  illudChris- 
ti :  Reges  Gentiumdominantur  eorum,  et  qui  potes- 
tatem  liabent  super  eos ,  benefici  vocantur,  Lucae  22. 
Unde  Aquila  et  Symmach.  vertunt,  exo-jo 1x^0^01 , 
id  est  magnifici  ,  qui  ultro  dant  ;  Septuag.  Per 
me  magnates  magnificantur  ,  et  tyranni  (  id  est 
reges  et  principes  )  per  me  tenent  terram  ;  Pag- 
ninus  :  Per  me  principes  habebunt  principatum, 
et  principes  omnesjudicant  terram ;  Tigur.  Per  me 
dominidominanlur ,  et omnesj udices  lerra mttnifici 
sunt  et  liberales  ;  Valabl.  Et  nobiles  etomnesjudi- 
ces  lerrce  ,  repete  ,  imperant  et  dominanlur. 

Sapientia  hic  sibi  arrogat  jus  in  regna  et  im- 
peria,  in  reges  ,  principes  et  magistratus  om- 
nes  ,  atque  hoc  jus  educit  ex  eo  quod  dixit 
versu  lk  :  Meuin  est  consilium  et  aiquitas  ,  mea 
est  prudentia  ,  mea  est  fortitudo.  Hae  enim  sunt 
dotes  principum  et  magisiratuum  ;  adeoque 
qui  iis  qualuor  virlulPms  prsedili  sunt  ,   digni 


sunt  magistralu  ct  principatu  ,  ac  sccpe  ad  eum 
evehuntur. 

Igitur  per  sapientiam  regnant  reges  ct  prin- 
cipes.  Primo,  quia  omnes  a  sapientia  prima  et 
increata  ,  puta  a  Deo  ,  suum  regendi  jus  et 
regnum  accipiunt ,  juxta  illud  Apost.  Roman.  13. 
1  :  Non  est  potestas  nisi  d  Deo.  Deus  enim  sum- 
mum  et  infinitum  habet  dominium  ,  a  quo  ho- 
mines  et  Angeli  omne  suum  partiale  jus  ,  do- 
niinium  et  regnum  accipiunt  et  participant,  non 
tantum  boni  ,  sed  et  mali.  Audi  S.  August.  de 
Natura  boni  contra  Manich.  cap.  32  :  Item  quia 
etiam  nocenlium  potestas  non  est  nisi  d  Deo  ,  sicut 
scriptum  est ,  loquente  sapientia  :  Per  me  reges 
regnant ,  et  tyranni  per  me  tenent  terram.  Dicit  et 
Apostolus  :  Non  estpotestas  nisi  data  d  Deo.  Digne 
aulem  fieri  in  libro  Job  scriptum  est :  Qui  regnare 
facit ,  inquit ,  kypocritam  hominem  propter  per- 
versitatem  populi.  Et  de  poptdo  Israel  dicit  Deus  : 
Dedi  eisregemin  iramea,  Osee  cap.  13.  Injustum 
enimnonest  ut  improbis  accipientibus  nocendi  po- 
teslatem,  et  bonorum  patientia  probetur ,  et  ma- 
lorum  iniquitas  puniatur.  Nam  per  potestatem  dia- 
bolodalamet  Job  probatus  est  ,  utjustus  appare- 
rel;et  Petrus  tentalusest,  utnonde se prasumeret; 
el  Paulus  colaphizatus  ,  ne  se  extollerel  ;  et  Judas 
damnatus  ,  ut  se  suspenderet. 

Sapienter  quoque  noster  Suarez  lib.  3.  de  Le- 
gibus  cap.  l\.  a.  5  et  6.  Haec  sententia  ,  ait  ,  per 


182  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VIII. 


me  regesregnanl ,  duo  significal  :  primo  ,  hanc 
poieslatem  secundum  se  spectatam  esse  a  Deo, 
et  esse  justam  ct  conformem  divinoe  voluntati  ; 
secundo,  supposita  translatione  hujuspotestalis 
in  regem  ,  jam  eum  gerere  vicem  Dei  ,  et  jus 
naturale  ac  divinum  obligare ,  ut  pareant  illi. 
Eleclio  hujus  personae  in  regem  non  est  imme- 
diate  a  Deo  ,  sed  medianlibus  hominibus  ,  ad 
quos  jus  eligendi  pertinet. 

Secundo  ,  quia  sapientia  reges  illuminat  et 
dirigit ,  ut  regaliler,  id  est  sapienter  ,  juste  et 
sancte  ,  non  tyrannice,  id  est  impotenler,  in- 
juste,  impie  subditos  regant.  Undehanc  sapien- 
liam  a  Deo  postulavit  el  impetravitSalomon  rex 
Israel ,  3.  Reg.  3.  v.  6.  Quocirca  sapienter  Aris- 
tides  tomo  2.  orat.  Rhodiaca  :  Reges  ,  ait,  op- 
thne  res  humanas  administrant ,  canx  se  unioersi 
Domino  Deo  reddunt  similes  ;  civilates  autem  ,  si 
ad  principum  sententiam  accedant  proxime  ,  re- 
guntur  optime.  Quocirca  ,  ex  hac  Salomonis 
gnome  S.  Thom.  1.  2.  q.  98.  art.  3.  docctomnem 
legem  regum  et  principum  derivari  a  lege 
«•eterna  ;  hoec  enimidem  estcum  sapientia  aeter- 
na.  Nam  ut  idem  ait  art.  1  :Sicut  Dei  sapienlia  , 
qualenus  per  eam  cuncta  sunt  creala  ,  ralionem 
habet  exemplaris  ,  vel  artis,  velideae;  itaeadem 
sapientia  movens  omnia  ad  debilum  finem,  ha- 
bct  rationem  legis  ,  quare  lex  aeterna  nil  aliud 
est ,  quam  Dei  sapienlia  ,  secundum  quod  est 
directiva  omnium  actionum  et  motionum. 

Terlio  ,  quia  viri  sapientes  solent  eligi  et 
evehi  ad  gubernacula  reip. ,  sapientia  enim  hic 
non  tantum  Elhicam,  sed  et  OEconomicam  ac 
Politicam  complectitur.  Sicut  enim  Ethica  sa- 
pientia  regil  privatum  quemque  ,  OEconomica 
totam  domum  et  familiam  ;  sic  Polilica  remp. 
et  regnum. 

Tropol.  auclor  CatenaeGraecor.  Reges,  inquit, 
sunt  sancli ,  qui  per  sapienliam  pravis  animi 
affectionibus  et  perturbationibus  dominantur. 
Reges  rursum  et  magnates  sunt,  qui  opere  et 
sermone  polentes  sunt.  Tyranni  tandem  ,  qui 
carnem  lascivosque  ejusdem  sensus  acriler  op- 
primunt  et  edomant. 

Allegor.  per  sapientiamincarnatam  ,  puiaper 
Christum  ,  etiam  qua  homo  est ,  reges  et  prin- 
cipes  imperant.  Primo,  quia  David,  Salomon  , 
caeterique  reges  Juda  propter  Chrislum  ex  eis 
nasciturum,  a  Deo  evecti  sunt  ad  regnum  ,  ac 
creati  reges.  Decebat  enim  Christum  Regem 
regum  e  regia  stirpe  nasci ,  ac  conlinua  regum 
propagine  honorari.  Ita  Rupert.  in  c.  2.  Cantic. 

Secundo  ,  Christus  Dominus ,  non  solum  qua 
Deus  ,  sed  et  qua  homo  ,  habuit  et  habet  abso- 
lutumet  directum  dominium,  non  tanturn  spi- 
rituale ,  sed  el  temporale  ;  nimirum  habuit 
potestatem  super  omnia  regna  mundi ,  per quam 
possetilla  moderari ,  regere  et  mutare  pro  ar- 
bitrio.  Ita  docetD.  Thom.  lib.  1  de  Regim.  princ. 
cap.  22 ,  Turrecremat.  lib.  2.  Summae  Eccles. 
cap.  116,  S.  Antoninus,  Almainus  etNavarrus, 
quos  citat  et  sequitur  Suarez  3.  p.  q.  22.  art.  k. 
disp.  48.  sect.  2,  ubi  docet  Christum  habuisse 
per  se  et  directe  excellens  et  transcendens  do- 
minium  ,  ac  potestatem  in  res  omnes  creatas  et 
super  omnes  omnium  hominum  et  Angelorum 
actiones.  Hoc  enim  illi  a  primo  instanti  concep- 
tionis  suae  debitum  fuisse ,  tum  ratione  unionis 
hypostaticae  cum  Verbo ,  tum  ralione  redemp- 
lionis.et  infmiti  ejus  meriti ,  quo  Christus  me- 
riilt  summam  exaltalionem  nominis  sui  ,   ad 


quam  pertinet  :  Vt  in  nomine  Jesu  omne  genu 
flectatur,  Pbilip.  2.  Quare  hoc  dominium  et  reg- 
num  Chrisli  allioris  erat  ordinis  ,  quam  sit  do- 
minium  regum  et  principum  ,  adeoquc  inter 
illud  et  summum  immensumque  Dei  in  omnia 
imperium  erat  quasi  medium.  Probal  id  ex 
Script.  Nam  Apoc.  1.  Chrislus  vocalur  princeps 
regum  terra  ;  polerat  ergo  Augustum  Caesarem  , 
Herodem  ,  caeterosque  reges  dc  thronis  suis  ut 
summus  eorum  princeps  deponere  ,  aliosque 
eis  surrogare;  sed  noluit  in  hac  vita  hoc  suo 
jure  uti ,  quia  venerat  daturus  exemplum  hu- 
militalis,  pauperlalis  et  conlemplus  mundi,  ac 
sua  passione  redemplurus  orbem.  Apoc.  19  : 
Habet  in  femore  ,  id  est  in  humanilate  ,  scrip- 
tum  :  Rex  regum  ,  et  Dominus  dominanlium. 
Unde  Apostolus  Hebr.  2.  atlribuit  Chrislo  ho- 
mini  illud  psalmi  8  :  Omnia  subjecisti  pedibus 
ejus  ,  constituisli  eum  super  opera  manuum  tua- 
rum.  Et  1.  Corinth.  15  :  Omnia  ,  ait  ,  subjecla 
sunt  ei  prceter  eum  ,  qui  subjecit  ei  omnia.  Matth. 
ult.  ait.  Christus  :  Data  esl  mihiomnis  poteslas  in 
cceio  et  in  terra. 

Quocirca  S.  Cyrill.  Alex.  initio  lib.  de  Recta 
fide  ad  Thcodos.  Imp.  :  Tam  pii,  ait,  et  prce- 
ctari  vestri  imperii  summum  prmsidium  est ,  Do- 
minus  noster  Jesus  Christus.  JSam  per  illum  reges 
regnant.  ,  et  polentes  scribunt  justiliam ,  sicut 
scriptum  esl.  Estque  illi  potentissima  volunlas , 
solus  et  nutus  ,  boniomnis  impletio.  Distribuil  au- 
tem  prompte  diligenlibus  se  omnia  qua  laudabilia, 
et  admirabilia  ac  eximia.  Adhxc  qua?  dixi  de- 
monstranda  sufficiunt,  vel  ea  qua?  vestrx  majes- 
tati  donata  sunt,  et  adkuc  danda ,  ut  credimus. 
Quod  autem  gloriosa  in  Deum  pietas ,  regiis  ho- 
noribus  immobile  sil  fundamentum,  eliam  ex  ipsa 
sancta  divinaque  Scriplura  docere  attentabo,  id- 
que  quanta  fieri  potest  brcvilate. 

A  Chrislo  hoc  regnandi  et  imperandi  ejus  par- 
ticipavit  B.  Virgo  tanquam  ejus  mater.  Regis 
enim  mater  regina  sit  oporiet,  uti  concludit 
S.  Alhanas.  in  scrm.  de  Deipara.  ldque  primo, 
quia  mater  in  filium  regem  jus  habet  maler- 
num  ,  quo  ei  quasi  filio  potest  praecipere  et  im- 
perare  :  quare  hoc  quoque  jus  habuit  B.  Virgo 
in  Christum.  Cum  enim  filius  naluraliter  pa- 
rentibus  subjectus  sit,  hinc  fit  ut  quaecumque 
naluraliler  habet  filius,  eadem  quoque  paren- 
tibus  cedant  et  obveniant.  Christus  autem 
naturaliter,  puta  ex  vi  unionis  hypostalicae  , 
habuit  dominium  in  omnia;  ergo  idem  obvenit 
quoqueejus  matri.  Unde  ipsa  a  S.  Athanasio, 
Ruperto  ,  Ildephonso  ,  Anselmo,  Bernardo  et 
aliis,  imd  a  tota  Ecclesia  salutalur  Regina  cccd 
et  terra ,  regina  liominum  el  Angelorum.  Audi 
Damascenum  orat.  2.  de  Assumptione:  Oporte- 
bat  Deimalrem  ea  qux  Filii  erant  possidere,  at- 
que  ab  omnibus  rebus  condilis  ut  Dei  matrem  ado- 
rari.  Quamquam  etiam  semper  ita  comparatum 
est ,  ut  hceredilas  d  parentibus  ad  filios  devolva- 
tur;  nunc  auteni  [ut  eruditi  cujusdam  viri  verbis 
utar )  sursum  sacrorum  fluminum  fonles  fluunt. 
Etenim  filius  matrires  omnes  condilas  in  servitu- 
tem  addixit.  Audi  et  Rupert.  in  Cant.  U  :  Hcec  in 
coelis  regina  Sanctorum  ,  et  in  terris  regina  reg- 
norum  est ;  quandoquidem  est  mater  Regis  coro- 
nali ,  quem  constituit  Dominus  super  opera  ma- 
nuum  suarum,  ac  proinde  regina  constitula  totum 
injure possidet  fitii  regnum. 

Secundo,  B.  Virgo  habet  hoc  omnium  domi- 
nium,  titulo  Deiparae.  Tanta  enim  est  dignitas 


COMMENTAIUA  IN  PROVEBBIA  SALOMONIS.  Cap.  VIIT. 


183 


Ol  sublimilas  esse  nialrcni  Dci,  ul  poscaUli)ini- 
niuin  omniuin  qure  iu  Dei  suut  poteelaie,  el  a 
Deo  creala  aunt.  Unde  s.  Aug.  serni.  35.  <if  Sauc- 
lis  :  Quid  dicaeu  ,  aii,  paaper  ingenio .-  eum  <!<■  le 
quldquid  duaero  ,  minor  latu  esl  t/uam  tua  dignl- 
tasmcretttr.Si  raium  le  vorrm,  allior  rs.  Si  ma- 
trrm  gektium  dicam  ,  preecedis,  Si  farnuun  Dei 
appeliem  ,  digna  existis,  Si  dominam  Angelorum 
vocitem  ,  per  omnia  te  caaa  oxokaris,  El  S.  Melbo* 
dius  sciin.  dc  1'urilicalione  :  Suge,  ail,  qtuv 
debitorem  habrs  <um,  qui  omnibus  mutuatur  ; 
Deo  enim  univcrsi  debrmus ,  tibi  aulcmeliam  ille 
debrt. 

Tcriio,  (|uia  Christussuinme  lionoi  atmatrcm, 
ideoque  boc  (lominium  ultro  et  liberaliter  ci 
communicut.  Ita  Hippolylui  orat.  de  sanetilica- 
tionc  :  Qui  dixit,  ait ,  llonora  patrem  et  malrem, 
utdecrctum  d  se  promulgatum  observaret ,  om- 
nrm  graliam  matri  et  honorem  impcrlit.  Et 
S.  Bern.  senn.  2.  supev  missus  est:  Deus,  a'\i,cui 
subdili  sunt  Aiigcli ,  principalus  ct  Potestates , 
subdilus  crat  Marix  ct  Joseplt  proptcr  Mariain. 
Mirare  ergo  ulrtimlibet,  et  elige  quid  amplius 
ynireris,  sive  ftlii  Dei  benignissimam  dignationem, 
sive  malris  c.vccllenlissimam  dignitatem.  Utriin- 
que  stupor ,  utrimque  mirarulum  ;  et  quod  Deus 
femina  oblcmpcret,  humilitas  absque  exemplo ;  et 
quod  Deo  femina  principetur ,  sublimitas  sine  so- 
cio.  Pluribus  hxcconlirmat  Salazar. 

Quarlo,  quia  fuleles  omncs  hoc  jus  ,  hunc  ti- 
tulum  delVrunt  ultro  Deiparae.  Unde  omnes 
gentes  sua  lingua  eam  vocant  et  invocant  Do- 
minam ,  idque  signilicat  nomen  Maria,  uti  os- 
tendi  Exodi  15.  20. 

Quocirca  Conslantinu»  Imp.  ODdificata  ;urbe 
Bysantto,  quaj  deinde  abeo  Constanlinopolisest 
dicta,  illam  per  Episcopos  eO  convocatos  so- 
lemni  rilu  B.  Virgini  dedicavit.  Ha  Zonaras  l.  3. 
Annal.  el  Nicephorus  1.  8.  c.  26  :  Enccenia ,  ait, 
et  consecrationis  festum  diem  celebrant,  incruenlo 
sacrificio  operantur  ;  precibus  votisque  urbem 
abunde  prosequuntur  et  firmant ,  eamdemque  Dei 
genitrici  dedicant ,  novam  Bomam  ,  imperantem- 
que  Conslantinopolim  cognominantes,  Alexandro 
tum  Byzantii  Ecclesiam  regente.  Addit  Gregor. 
Turon.  de  Gloria  Mart.  c.  9.  in  ejus  fabricaope 
B.  Virginis  tres  pueros  in  altum  extulisse  tres 
columnas,quae  prae  magnitudine  nulla  vi,  nullis 
machinis  altolli  poterant.  Hinc  et  B.  VirgoCon- 
stantinopolim  quasi  suam  scepe  ab  Hunnis,  Ava- 
ribus,  aliisqueBarbaris  defendit. 

Narses  Justiniani  Imp.  dux  militum  inclytus  , 
qui  Golhos  ferocissimos  diuturnis  victoriis  in- 
solentes  penitus  profligavit,  Italiamque  a  peri- 
culo  Arianismi,  cui  illi  erant  vehementer  ad- 
dicli,  et  ab  eorum  tyrannide  in  libertatem  asse- 
ruit  annoDomini  553.Deiparae  virginisadeo  stu- 
diosus  fuit,  ut  ejus  intercessione  ac  peculiari 
directione  in  praeliis  instructus,  ingenles  de 
hoslibus  retulerit  victorias. 

.Ludovicus  Pius,  Caroli  Magni  filius,  templa  in 
Virginis  honorem  construxit;  cui  ila  addiclus 
fuit,  ut  ne  venatum  quidem  proficiscerelur  , 
nisi  sacram  Deiparae  imaginem  secumferrei,  ut 
coramillain  media  solitudine  suas  funderet 
preces,  auctore  Crantzio  lib.  1.  c.  10. 

Hungaria  adeo  B.  Virgini  fuit  devota,  ut  ipsa 
regnum  virginis  vocata  sit.  Nam  S.  Slephanus 
rex  Hungariae  se  ipsum  regnumque  suum  ,  per 
votum  et  oblalionem  ,  in  Deiparae  tutelam  assi- 
duis  precibus  oblulit :  Ecclesiam  in  honorem 


Virginia  In  Alba  regali  magniflceatissimam  ex 
iiruxiti  ci  regia  muuiflcentia  exornavit  :  As- 
sumpiioiiis  ftiitum  Hungaria  celeberrimum ea- 

sc  ,  et  dicin  (loiuin;c  ab  iisdciu  appcll.iri  voluil, 

(|uos  Virgioi  dc\  oliaaimoa  <\  inatitutione  s.  sio- 
|)hani  ,  ct  S.  (icrardi  Marlyria  Epiacopl  (iana- 
dicnsis,  lcslalur  lliin^aroriun  capitia  Slibmiaaa 
inclinaiio  ad  nonicn  Virginia.  Ita  Bonfiniua  de 
Bcbus  Hangariasj  et  nostcr  Caaiaina  lib.  5.  Ma- 
rial.  ca|>.  2S. 

Joanucs  C.omnenus  Lmp.  ConsiaiiiiiKip.  vicio- 
rias  iaaignea,  quae de  Scythis  aiiiaaue  boatibaa 
retulit,  Virgini  Deiparas  acceplas  lulit:  unde  ei- 
dein  vota  persolvil  insiitulo  festo  qood  Pa/zi- 
nacarum  vocant ,  in  reigest;o  mooumentuoi,  et 
grati  aniini  teslimonium  ,  quas  viclorias  Dei- 
pane  ut  unicae  viclrici  acceplas  referens,  eideni 
religiosum  anno  Domini  1123.  paravit  triuin- 
phum,  qni  a  Nicela  Choniale  ila  describitur : 
Currus  gemmis  pretiosissimis  ornatus  d  quatuor 
cqttis  candidissimis  trakebalur  ;  habenas  viris  po- 
tentissimis  moderandas ,  et  cognalis  suis  currum. 
curandum  dedit.  In  curru  Dei  genitricis  imagi- 
nem  coilocavit ,  ipse cr  ucem  mantt  geslans  currum 
sequebatur,  et  sancto2  Sopltia?  tcmplum  ingressus  , 
atque  in  conspectu  omnis  populi  ob  successus 
giatiis  Deo  actis  ,  in  palatium  abiit.  Hacc  Ni- 
celas. 

Idem  ante  eum  fecerat  Joannes  cognomento 
Zimisces  ,  Imp.  Conslantinopolitanus,  anno  Do- 
mini  971,  proptcr  ingentem  vicioriam  de  Barba- 
risDeiparae  prasidio  partam. 

Henricus  I.  Imper.  se  suumque  imperium 
B.  Virgini  subjecit. 

Sic  Lusitani  repertum  a  Vasco  Gama  iter  in 
Indiam,  ipsamque  Indiam  B.  Virgini  obtulere. 
Audi  noslrumMafTeium  initio  l.  2.  Histor.  Patc- 
factajam  India,  primum  omnium  Emmunuel  lolo 
regno  supplicationes  indixit :  dein  Maricp.  Virgini 
ejus  navigationis  prcesidi  exstruclam  ab  Ilenrico 
principe  03diculam ,  in  ipso  adita  portus  Olissipo- 
nensis  miram  in  amplitudinem  exttdit,  auxilque. 
Adejus  templi  cuslodiamet  c&remonias,  et  navaiis 
praisertim  tarbce ducumque animosrite expiandos, 
eximia  sanctitate  monaclii  acciti  e  Hieronymiana 
familia :  locus  sumplo  a  Clirisli  incunabilis  nomi- 
ne  Bethlehem  dictus ,  imprimis  totius  Ilispanicn 
tum  structura,  tum  religionevisendus.  Heec  Maf- 
feius. 

17.  Egodiligentes  me  diligo  ( hebr.  diligam) , 

ET  QUl  MANE  VIGILANT  AD  ME,  INVENIENT  ME.  ]  RO- 

man.  elquivrentes  me  invenient;  atComplut.  inve- 
nient  gratiam;  S.  Ignatius  epist.  ad  MariamCas- 
sabolitem,  invenient  pacem. 

Promisit  sapientia  suis  multa  et  magna  ,  imo 
regna  et  imperia  ,  suique  desiderium  accendit ; 
nunc  modum  ,  quo  oblineri  possit,  suggerit, 
nimirum  dileclionem.Qui  enim  diligitex  corde 
sapientiam  et  virtutem,  ille  omnem  adhibet  la- 
borem  et  studium  ad  eam  consequendam  ,  ac 
diflicultates  omnes,  quae  occurrunl  in  vincen- 
dis  cupiditatibus  ,  facile  superat  ettranscendit. 
Nam  omnia  vincit  amor.  Et  amanti  niliil  clifficile. 

Porrosi  de  sapientia  increata,  vel  incarnata  , 
puta  de  Deo  ,  vel  de  Christo ,  haec  accipias,  cla- 
rum  est  illam  diligenles  se  diligere  :  tum  quia 
ipse  vult  a  nobis  diligi,  ut  nos  vicissim  magis 
diligat,  ideoque  dilectione  et  amore  suo  nos 
praevenit,  utcogat  nos  ad  seredamandum,  juxta 
illud  1.  Joan.  U  :  Inhoc  est  charitas  Dei;  non  quasi 
7ios  dilexerimus  eum  ,  scd  quoniam  ipse  prior  di- 


COMMENTARTA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VIIT. 


184 

lexit  nos  ;  lum  quia  Deus  per  dilectionem  et 
eharitatem  nos  elevat  adsui  amicitiam.  Amicitise 
autem  prima  lex  est  ut  amicus  diligat  amicum, 
etvicissim  ab  eo  diligatur.  Magnes  enim  amoris 
est  amor.  Si  vis  amari,  ama. 

Quocirca  antistropha  Salomoni  est  illa  Chrisli 
sentenlia  Joan.  \h :  Qui  diligit  me,  diligetur  d  Pa- 
tre  meo  ;  et  ego  diligam  eum,  et  manifeslabo  ei 
meipsum.  UndeS.  Ignatius  epist.  ad  Mariam  Cas- 
sabol.  Faxit  Deus,  Maria,  ait ,  ut  tui  simiiis  sim, 
qux  Jesum  filium  Dei  amas ;  quare  et  ipse  dicit 
tibi:  Egodiligenlesme  diligo  ;  et  qui  meqiuerunt, 
paceminvenient. 

Porro,  hic  notanda  sunt  amoris  paradoxa  et 
axiomata,  quae  variis  locis  tradit  S.  August. 
Amando,  ait,  non  ambuiandoitur  ad  Deum.  Aman- 
dus  esl  Deus  ea  ratione,  ut  ejus  amore  noslri  obli- 
viscamur.  Amare  Deumest  diligere  seipsum.  Mi- 
nus  Deum  amat ,  qui  cum  eo  aliquid  amat,  quod 
non  propter  ipsum  amat.  Quisquis  seipsum  prx 
Deo  amat,  necDeum,  nec  seipsumamat.  Nonama- 
tar  Deus  nisi  de  Deo.  Amans  Deum  facile  qua 
mundi  sunt  deserit.  Amando  bonum,  boni  et  me- 
liores  efficimur.  Amormeus  pondus  meum,  illo  fe- 
ror  quocumque  feror.  Amor  bonus  velmalus  facit 
affecliones  bonas  velmalas.  Amalor  Dei  mutierum 
amore  non  vincitur.  Fecerunt  civitates  duas  amo- 
res  duo,  terrenam,  sciiicet  amor  sui  usque  ad  con- 
temptum  Dei,  cceleslem  vero  amor  Dei  usque  ad 
contemptum  sui.  Ita  ipse  1.  1Z|.  de  Civ.  c.  28. 

ET  CJI  MANE    VIGILANT    AD    ME  ,  INVENIENT  ME.  ] 

Mane,  idestcito,  mature,  tempestive,  puta  a 
prima  aetate,  a  pueritia,  a  teneris.  Pueri  enim, 
cum  sint  tabulae  rasae  ,  facile  discunt ,  et  quod 
didicerunt  usque  ad  senium  retinent ,  juxla 
illud: 

Quo  semel  est  imbuta  recens  ,  servabit  odorem 
Testadiu. 

Rursum  mane,  id  est  diluculo  :  diluculo  enim 
post  somnum  etquietem  restauratisjam  viribus 
et  spiritibus ,  maxime  viget  mens  hominis  ad 
meditandum,  studendum,  orandum ,  et  ea,  quae 
virtutis  sunt,  obeundum,  uli  pluribus  ostendi 
Eccli.  39.  6.  et  Deuter.  6.  7. 

Tertio,  mane  ,  id  est  sollicile,  per  catachre- 
sin  ;  de  quifeus  enim  solliciti  sumus,  illa  pri- 
mo  experrectis  occurrunt,  illa  mane  cogita- 
mus,  machinamur  et  molimur.  Audi  S.  Bern. 
serm.  99.  in  Canl.  Et qui mane vigilaverint  adme, 
invenient  me.  Vides  quomodo  non  solum  de  amore 
suo  certum  te  reddat ,  sed  eliam  de  sollicitudine 
sua,  quam  pro  te  gerit ,  si  te  senserit  sollicitum 
sui.  Vigitas  tu,  vigilat  et  ille:  consurge  in  nocte, 
in  principio  vigitiarum ,  accelera  quantum  vis, 
etiam  ipsas  anlicipa  vigitias  ,  invenies  eum,  non 
prcevenies.  Temere  in  tali  negotio  ,  vet  prius  ali- 
quid  tibi  tribuis  vel  ptus  :  nam  ille  te  magis  amat 
et  ante.  SicS.  Magdalena  amore  Christi  ebria, 
summo  mane  quaerens  Christum  in  sepulcro, 
primameruit  eum  videre  resurgentem,  ejusque 
pedes  sanctissimos  deosculari,  Joan.  20.  1.  et 
16.  Vide  ejus  amores ,  affectus  et  gemitus  gra- 
phice  depingentem  Origenem  ,  hom.  de  Mag- 
dalena. 

Notat  R.  Salomon,  pro  invenient  me ,  hebr. 
scribi  ^aittyai  iimtsaunni,  per  duplex  nun,  quo- 
rum  prius  est  paragogicum  ,  q.  d.  nun,  id  est 
quinquaginta  prudenliae  fores  illos  reperirecu- 
pabo,  qui  me  requirunt.  Nun  enimjndex  est 
numeri  quinquagenarii  quem  Rabbini  partem 


esse  volunt  ralionum  quibtis  prudentia  obtine- 
lur.  Verum  hoc  frivolum  olet  rabbinismum, 
et  cabalisticum  videtur. 

Mystice,  B.  Virgo  diligentes  se  diligit,  sed 
longe  majori  dileclione,  idque  primo,  quia  ip- 
sius  charitatis  est  ardenlissima.  Naui  Spiritus 
Sanctus.in  eamsuperveniens,t;e/«*  ignis  ferrum 
totam  decoxit ,  incanduit  et  ignivit ,  ita  ut  in  ea 
Spiritus  Sancti  flamma  tanlum  videatur,  nec  sen- 
tiatur  nisi  tanlum  ignis  amoris  Dei  el  hominis, 
aitS.  Ildephonsus  serm.  1.  de  Assumpt. 

Secundo,  quia  ipsa  est  mater  Chrisli;  quare 
quos  Chrislus  summe  dilexit ,  ut  vilam  pro  eis 
daret,  ipsa  pariter  summe  diligit,  quasi  Christi 
sui  filios,  suosque  nepotes.  Unde  Orig.  tom.  1. 
in  Joan.  in  praefat.  docet  Maria  fitium  esse  Do- 
minum  Jesum  Christum,  et  prxlerea  omnem  eum, 
qui  est  perfecte  Chrislianus  :  qui  enim  hujusmodi 
est,  non  amplius  vivit  ipse,  sed  in  ipso  vivit  Chris- 
tus;  et  ideo  de  eo  dici  potest  Mariaz :  Ecce  fitius 
tuus  Christus.  B.  Petrus  Dam.  serm.  1.  de  Naliv. 
Virg.  Scio,  ait,  domina  ,  quia  benignissima  es  ,  et 
amas  nos  amore  invincibili ,  quos  in  te  et  per  te 
filius  luus  et  Deus  tuus  summa  dileclione  dilexil. 
Quis  scit  quolies  refrigeras  iram  judicis ,  cum 
justitia  virtus  d  prasenlia  deitatis  egreditur?  In 
manibus  luis  sunt  thesauri  miseralionum  Domini, 
etsola  electa  es  cui  tanta  gratia  concedilur.  Ad- 
dit  summum  amorem  Virginis  junctum  esse 
summae  potenliae  et  efflcaciae:  Fecit ,  ait,  in  le 
magna,  qui  polens  est ,  et  dala  est  tibi  omnis 
potestas  in  cozio  etin  terra.  Causam  subdit  :@H0- 
modo  ilta  poteslas  tux  polentix  poterit  obviare , 
qum  de  carne  tua  carnis  suscepit  originem  ?  Acce- 
ditenim  ante  illud  aureum  humanx  reconciliatio- 
nis  altare ,  non  solum  rogans ,  sed  imperans; 
Domina ,  non  ancitta. 

Tertio,  quia  unus  idemque  esl  habilus  cha- 
ritatis,  quo  diligitur  Deus  et  proximus  ,  teste 
S.  Thoma  2.  2.  q.  25.  art.  [1.  Cum  ergo  habilus 
charitatis,  quo  diligit  Deum,  sit  maximus  in 
Deipara;  sequituret  habitum  {  ac  consequenter 
actum)  qui  habitui  adaequatur)  quo  diligit  ho- 
mines,  ineadem  essemaximum.  Nos  ergo  dili- 
gimus  eam  habitu  et  actu  intenso,  v.  g.  ul  octo; 
illa  aulem  nos  diligit  habilu  et  aclu  intenso  ut 
millio ,  sive  ut  millies  millesies :  quantum  ergo 
millio  superat  octonarium,  tantum  dilectioVir- 
ginis  superat  nostram. 

Quarto,  quia  Christus  Deiparam  praefecit  Ec- 
clesia?et  fidelibus,  uteorum  sitregina,  patrona 
et  mater.  Sicut  ergo  Christus  a  S.  Petro,  dum 
eum  praefecit  Ecclesiae ,  summum  prae  aliis 
Apostolis  exegit  amorem.  ut  oves  suas  eodem 
pascerel,  dicens  :  Simon  Joannis,  diligis  me  plus 
his  ?  ac  acccpto  Petri  responso  :  Domine,  tu  scis 
quia  amo  te ;  subjungens:  Pasce  agnos  meos , 
Joan.  21.  Sic  pariler  Deiparam  praeficiens  Ec- 
clesiae,  summum  illi  contulit  amorem,  ut  om- 
nes  eodem  regeret  et  pasceret  quasi  regina  et 
mater.  Quocirca  moriens  S.  Joannem  ,  et  in 
eo  fideles  omnes  ,  Virgini  commendavit,  di- 
ccns  :  Mutier,  ecce  filius  tuus.  Unde  S.  Antonius 
U.  p.  tit.  15.  c.  2  :  Quia,  inquit,  'Joannes  inter- 
pretatur  in  quo  estgratia,  cuitibet  etiam  ,  qui 
Joannes  dicilur,  et  existit ,  in  quosciticet  estgra- 
tiagratum  faciens ,  dalur  Virgo  Maria  in  ma- 
trem. 

Quinto,  quia  ipsa  peperit  Christum ,  qui  est 
amor  Dei  et  hominum,  eumque  quasi  carnem 
suam  Deo  in  cruce  oblulit  pro  salute  totius 


COMMKNTAUIA  IN  Pliovi; 
niundi.  i  nde  S.  Bern.  lerm.  deAssumpL  :  tut 

duhiturc  ,  ;iil,  idiqitis  pottst  omnino  in  a/fcrtum 
cltuntutis  transisst  \lurur  tisrrru,  in  tjuthus  ipsa, 
tjiur  t.v  Dto  t  sl  rliuritus  ,  norrm  mrnsthus  corpo- 
rulittr  liuhituvit:'    F.l  S.  AnloiiiusallceUini  ;imo- 

rla  Deipare  erga  genoa  bumanum,  quem  Ipsa 
iii  pasitone  ChrUii  pra  ic  mlit,  exprimena 
4.  p.  lit.  15.  c  -0.  tj.  11  :  Qaod,  ait,  dieitur  Hom. 
&  </'  rutrc  irttrno  Christi,  iit  tt  de  cjtts  matrc 
trmporuli  dici  fotcst.  1'roprio  filio  suo  non  pcpcr- 
ctl  ,  sed  pro  nohis  omnihus  truttidit  illum,  scilicet 
l>tissttm,rolttntutcct  u/fccttt  :  II  quomodo  non  clium 
ctim  itlo nohisomniu  donuctt pcrlincnliu  udrccrca- 
tioncm  nostram'.' 

Deniquo  magniliidinom  amoris  Virginis  in 
hominea  testantur  innumera  et  immenaa  ejua 
beneOcla  ,  asepe  per  miracuium  hominibua 
praestita,  quibus  plenoe  sunt  historiae  el  Viue 
Sanolorum.  Unde  s.  Bern.  aerm.  h.  de  Aaaumpt. 
Sileat,  ait,  miscricordiam  tuam,  Virgo  bcata,  si 
tjuts  cst  qui  invocutam  le  innecessitalibus  suis  sibi 
mcmtncrit  d>  fuisse.  Bt  infra  :  Quis  ergo  miseri- 
cordiw  ttuc  ,  6  bcncdicla,  tongitttdincm ,  latitudi- 
nctn,  sublimitatcm  et  profnndum  valeal  investi- 
gare  ? 

Porro  omnos  quidem  diligenles  se  diligit  Dei- 
para,  sed  inaxime  eos  qui  inane  ad  eam  vigi- 
lant,  id  est   pueros,  qui   a  teneris  illi  servire 
incipiont.  Slcul  enim  Christus  parvuloa  pr;e  cae- 
teria  amat,  dicens  :  sinite  parvalos  venire  ad  me, 
tulium  cst  cnim  rcgnum  civloritm,  Mallh.  19;  sic 
eosdem  prse  caeteris  diligit  Deipara:  tum  quia 
ipsa  purissima  est.ideoque  pueros,  id  est  puros 
diligit,  ul  eos  in  purilale  conservct :  lum  quia 
ipsa  Christum  puerum  tenerrimc  dilexit,  fasciis 
involvit,  lactavit,  etc.  ac  in  eo  didicit  amarc  et 
educare  pueros:  pueri  enim  ipsi  Christum  pue- 
rum  repraesentant,  tum  denique  quia  major  est 
Dei  gloria  ,  majorque  fructus  curare  et  insti- 
tuere  pueros,  quamgrandaevos  vel  senes.  Pueri 
enim  sicut  Ian83  primam  tinciuram  plane  hau- 
riunt,  imhihunt  et  retinent  :grandacvi  verojam 
vitiis  lincti  ditlicilc  novam  virtutis  tincluram 
admitlunt,  aut  receptam  facile  ahjiciunt.  Quo- 
circa  viri  sapientes  et  religiosi  maxime  labo- 
rant.  in  educanda  juventute,  atque  in  ea  sitam 
esse  censent  reformalionem  Ecclesiae,  ac  bo- 
num  totius  reip.  lllius  enim  semen,  radix  et 
fundamentum  est  juventus:  juvenes  enim  fient 
viri,  regentque  Ecclesiam ,  vel  remp.  quisque 
pro  suotalento  et  gradu,  ac  quae  a  puero  didi- 
ccrunt,  aliis  instillahunt  verho  et  exemplo,  Ic- 
gihus,  consiliis,  concionibus  et  moribus;  ita- 
quc  instar  fermenli  timore  et  amore  Dei  fer- 
mentahunt  et  imbuent  omnes  sihi   suhditos, 
cognatos,  amicos,  vicinos.    Id    experimur  in 
scholis  Socielatis  nostrae  ac  SodalilatibusB.  Vir- 
ginis,  quas  in  iis  instiluimus,   per  quas  inte- 
gras  urhes  et  resp.  ab  haeresi  purgamus,  vitia 
inolita  corrigimus,  lapsos  mores  reformamus, 
et  primilivaa  Apostolorum  Ecclesiae,  quoad  li- 
cet,  resliluere  conamur ,  auspiciis  B.  Virginis  , 
itleoque  prospero  ubique  eventu  felicique  pas- 
sim  successu. 
18.  Mecum  (Septuag.  miki;  Symmachui  me)  sunt 

DlVlTIiE,  ET  GLORIA  ,  OPES  SUPEIULE,  ET    JUSTITIA.  ] 

Pro  opes  superbx  perperam  Complut.  legunt, 
opes  supernce.  Superbn?,  idest  amplne,  magnificce, 
splendid;c  :  sic  superba  palatia  et  templa  vocan- 
turmagnifica.  Hehr.  est  pny  "in  lionatec,  id  est 
substantia  anliqua ,  ut  vertit  Theodot.  antiqua 

CORNEL.    A    LAPIDE.    TOM.    III. 


BBIA  SAI.OMOMS.  (;;.|).  MII.  J 

cniiii  babentur  In  pretio;  Syrua,  opcs  antiqua 

Ahcu  Ezra ,  opcs  suhtimcs  cl  valida: ;  Aqtiila , 
stthstantia   cttm  pucc;  Syminacli.    i  ita  COltUJua  ; 

Septuagt  poiseuio  maUorum}  VataMua  <'t  Im 
dorus  Glariua ,  opet  duraturaj  ,•  u.  l.evi ,  opt  i 

slahilcs. 

Dixit  sapientia  v.  Ki.  sn,i  eisc  regna  prlnclp  i 
tusei  reglmen  orbia;  nuncpariterdlcitsuaiesse 
opes,  gloriam  et  justiilnm:  perjustitiam  enlm 
Bubsislil  resp.  el  conaerratur  orhis.  Nam  per  In- 

juslas  rapinas,  fraiuhvs ,  cictles  ,  latrocinia,  Op- 
pressionea  ei  t\  rannidea  erertunlur  reap.  regna 
et  Imperia.  Unde  Ahcn  l'./.ra  pcv  justitiam  acci 

pii  fellcitatem,  juxla  illud  paal;  84. 12:  Justltia, 

itl  csl  felicitas  ,  dc  calo  prosprxit. 

Porro  sapientiam  parare  gloriam  opesqae 
slahiles  et  tlurahiles  liquel  expericnlia ,  qua 
vidcunis  viros  prutlcnlcs  et  BOlertea  stia  pru- 
tlcntia  6t  solertia  licii  divitcs ,  honOratoa  elglo- 
riosos  ;  cum  opes  insipienlium  ,  id  est  impio- 
rum.  quas  ipsi  parant  per  frautlcs  et  scelera  , 
illico  dala  occasione  ah  injuslis  posscssoribus 
avolent,  juxlaillud:  De  male  qua>sitis  nongau- 
det  terlius  luvrcs. 

Hcec  sententia  significat  non  quid  sompcr 
fiat  :  vidomus  enim  mullos  sapicntcs  probos- 
quc  viros  esse  inglorios  et  pauperes  ;  sod  quitl 
saepe  fiat  factumquc  sit,  pncsertim  in  veleri 
Testamenlo,  uhi  Deus  Jud;cis,  si  legi  ol  virtuti 
studerent,  promiserat  opes  temporales,  felici- 
talcmet  gloriam  tcrrenam;  quidque  ex  sapien- 
tia  natum  sit  fieri,  nisi  quid  extrinsecus  impe- 
diat.  In  novo  vero  Testamento  sapientihus ,  id 
est  probis,  qui  student  muntli  conlempuii,  pau- 
pertali  ct  humilitati,  Chrislus  promisit  opcsspi- 
ritales  gloriamque  aetcrnam  in  coelis,  esto  non 
raro  adjiciat  qtioqtie  gloriam  opestiuc  lerrenas  , 
uli  ipsc  pollicitus  est,  Mallh.  6.  33. 

Exemplumsil  ipsc  auclor  Salomon ,  qui  per 
sapientiam  factus  cst  regum  omnium  maxi- 
mus,  opulentissimus,  gloriosissimus  ,  justissi- 
mus.  Unde  sapientia  in  suo  sapienle  Salomone 
existens  tam  de  ipso,  quam  de  se  loquens  ait  : 
Meum  est  consilium  et  aquitas ,  mea  est  pruden- 
tia  ,  mea  est  fortitudo.  Per  me  reges  regnant  (  Sa- 
lomoni  enim  quasi  regi  regum  parehant,  mune- 
raque  deferebant  omnes  reges  Arabioz,  ducesque 
ef '  satrapa  terrarum,  3.  Reg.  10.  15.  et  omnia 
regna  Philislinorutn ,  3.  Reg.  (\.  51.)  et  legum 
conditoresjusta  decernunt ,  etc.  Mecum  sunt  divi- 
tia,  et  gloria,  opes  superbx ,  etjustitia.  Ita  nos- 
ter  Pineda  ,  lih.  5.  de  Rehus  Salom.  c.  1,  haec 
censctde  ipso  Salomonc  quasi  sapieniiae  prae- 
side  dici. 

Porro  spiritales  gratine  et  virtutum  opes  ,  quae 
solae  veroe,  stabiles  et  frugiferae  sunt  divitiae, 
semper  secum  affert  sapientia  :  illae  sunt  quas 
perniciosis  avarorumgazisopponens  Apostolus 
recenset,  1.  Timoth.  6.  11 :  Tuautem,  ait,  6  liomo 
Dei,  hxc  fuge;  sectare  vero  justitiam  ,  pietatem  , 
ftdem,  charitatem  ,  patientiam,  mansuetudinem. 
Suntergo  hne  sex  :  justitia,  quae  modum  impo- 
nit  habendi  cupiditati,  faciens  ut  his  qui  vitae 
sunt  satis,  contentus  quis  vivat,  aliena  ne  con- 
cupiscat  quidem  :  pietas,  quae  dum  Deum  verum 
colit,  abjicit  avaritiae  idololatriam;  vel  dum 
benigne  aliis  facit,  non  sinit  adhaerescere  cum 
crudelitate  avaritiam:  fides,  quae  meliora  obji- 
ciensfuturahona  ,  praesentiam  facile  persuadet 
contemptum  :  charitas  ,  quae  facit  ut  Deum 
diligens  ipsius  exsequatur  de  dandiseleemosy- 

24 


186 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  Vltl. 


nis,  dequc  amore  fralerno  praecepta  :  palien- 
tia.qua  vel  cum  gaudio  nostra  rapienles  susli- 
neamus ,  non  inopiam  duntaxat  rerum  :  man- 
suctudo  ,  ut  adversus  aviditalis  irrequietem, 
<>t  cupiditali  permistum  furorem ,  domes  feros 
durosque  cum  aliis  mores. 

Nota  :  Oloria  individua  est  sapientiae,  id  est 
virlulis  ,  comes  el  assecla.  Gloria  enim,  ait  Ci- 
cero  I.  2.  de  Invent.  est  frequens  de  aliquo  fama 
cum  laude.  Et ,  ut  ait  S.  Aug.  ( vel  quisquis  est 
auctor )  1.  83.  q.  in  31,  Gloria  est  clara  cum  laude 
nolitia.  Unde  gloria  dicilur  quasi  claria  et  cla- 
ritas  :  ac  gtoriari  idem  est  quod  clarificari ,  ait 
S.  Aug.  tr.  80  et  100  in  Joan.  Hinc  quanta  est 
sapienlia  et  virtus,tanla  est  et  gloria.  Quare 
divina  sapienlia  et  virtus,  quae  cst  ipse  Deus, 
cum  sit  immensa  ,  immensam  liabet  gloriam , 
scilicet  in  se  et  S.  Trinitale.  Unde  essentialiler 
Paler  glorificat  Filium  et  Spiritum  sanctum  ,  et 
lii  vicissim  Patrem  infinita  glorificatione.  Notio- 
nalitcr  veroVerbum  estgloriaPatris.juxtaillud 
Hebr.  1  :  Qui  cum  sit  splendor  gloria  ,  et  figura 
substantice  ejus.  Verbum  enim  clare  repraesenlat 
et  celebratomnes  virluteseiperfectionesPatris. 
Homines  vero  et  Angeli  cum  creatam  el  exilem 
habeant  Dei  nolitiam,  hinc  creale  et  exiliter 
laudant  et  glorificant  Deum.  Infiniia  enim  res- 
tat  in  Deo  dotum  et  perfectionum  clarilas  et 
gloria  ,  quam  Angeli  et  homines  adoequare,  imo 
assequi  nequcunt,  cum  omnem  creatam  men- 
tem  ct  vimetiamBeatorum  in  immensumtrans- 
cendat.  Jam  sicut  Deus  homini  communicat 
parliculam  siue  sapientiae  etvirtutis,  sic  com- 
municat  ct  gloriae.  Primo,  ergo  eamcommuni- 
cat  Bealis  :  unde  haec  proprie  a  nobis  vocatur 
gloria ;  et  ad  eam  omnes  aspirare  debemus,  non 
quomodolibet,  sed  ad  ejus  culmen  conniti.  Fi- 
deli  enim,  praesertim  Sacerdoti  ct  Religioso, 
sufficere  non  debet,  si  salvet  animam  suam,  et 
gloriam  assequatur;  hocenim  desidisest  et  pu- 
sillanimis;  sed  ad  summos  ejus  gradus,  quos 
cum  Dei  gratia  juxta  vocationem  suam  assequi 
potest,  aspirare  debet  ac  totis  viribus  conten- 
dere ,  ut  ad  Seraphinos,  yel  Cherubinos,  vel 
Dominaliones  ascendat,  ait  S.  Chrysost.  Secun- 
do,  communicat  cam  Sanclis  in  hac  vita  ,  qui 
virtuli  et  sanctitati  lum  suae,  tum  alienae  siiir 
dent,  quique  in  omnibus  Deum  glorificare  sa- 
tagunl.  Quare  hoc  singulis  in  qualibet  actione 
propositum  esse  deberet,  quodS.  Ignalius  fun- 
dalorSoc.  nostrae  nobis  verboet  exemplo  com- 
mendavit,  ac  scriplo  quasi  lestamento  reli- 
quit  :  Ad  majorem  Dei  gloriam.  Dical  crgo  sibi 
quisque  in  quolibet  opere  :  Volo  hoc  opus  lam 
perfecte,  lam  intense,  tam  hcroice  perficere, 
ut  ex  eo  quam  maxime  fieri  potest  glorificetur 
Deus.  Dei  enim  gloria  est  principium  el  finis 
gloriae  noslrae :  quare  quo  magis  gloriam  Dei 
propagamus,  eo  magis  gloriam  quoque  nos- 
tram  adaugemus,  tum  in  lerris  ad  lempus,  tum 
in  coelis  per  omnem  aeternitatem.  Quare  quod 
boni  opcris  hic  negligimus,  ejus  gloria  priva- 
mus  non  solum  nos,  sed  et  ipsum  Deum  per 
totam  aeternilalem.  Quae  sane  consideratio 
quemquestimulare  debet,  ut  nihil  bonioperis, 
nibil  virtutis  ct  perfectionis  ,  quod  cum  Dei 
gratia  assequipoiest ,  prajlermillat.  Quod  enim 
liic  pcr  momenlum  negligis  ,  perdis  in  perpe- 
«uum.  Quanla  gloria  est  eritque  in  omncaevum 
S.  Pauli,  S.  Athanasii,  S.  Auguslini,  S.  Crcciliae, 
S.  Scbastiani,  S.  Thomae,  S.  Ignalii,  S.  Francisci 


Xaverii,  caeteroruuique  Aposlolorum  ,  Marty- 
rum,  Confessorum  ,  Virginum!  lllam  ambi , 
illam  aemulare. 

Mystice,  gloria  inler  puras  creaturas  est 
quasi  propria  dos  B.  Virginis  ;lum  quia  ipsauli 
gratia  ,ila  et  gloria  est  plenissima,  omnemque 
omnium  Apostolorum,  Marlyrum,  Virginum, 
hominum  et  Angelorum  gratiam  et  gloriam  in 
se  complectitur,  ac  multis  parasangis  trans- 
cendit ;  lum  quia  eam  copiose  fidelibus  com- 
municat :  Quia  hac  est  volunlas  ejus  (  Dei)  qui 
lolum  nos  kabere  voluit  per  Mariam ,  inquit 
S.  Bernard.  serm.  de  Nativ.  Unde  Patres  im- 
mensitatem  gloriee  Virginis  miris  laudum  pra> 
coniis  celebrant.  Andreas  Cretensis  orat.  de 
dorm.  Virgin.  Osancta,  inquit,  et  sanctis  sanc- 
tior,  et  omnis  sanctilalis  sanctissime  thesaure.  Ad 
hunc  gloriae  cumulum  immensum  respiciens 
dicebat  lldefonsus,  scrm.  2.  de  Assumpt.  Sicut 
incomparabile  est ,  quod  gessil;  el  ineffabite  do- 
num,  quod  percepil :  ita  inastimabile  atque  in- 
comprehensibile  prmmium  et  gioria,  non  dico  in- 
ler  cateras  sacras  virgines ,  verum  eliam  ultra 
omnes  Sanclos ,  quod  promeruit.  S.  Chrysosto- 
mus  in  Liturgia  eam  vocat ,  incomparabiliter 
gloriosiorem  quam  Seraphim.  Petrus  Damiani 
serm.  de  Assumpt.  oslenditrationemcur  Virgo 
dicalur  pulchra  ut  luna :  Virgo,  ait,  inter  animas 
Sanctorum  et  Angeiorum  choros  supereminens  et 
evecla ,  merita  singulorum  et  omnium  titulos  an- 
tecedit ,  et  quanlumiibet  aliai  stella?  reluceant ; 
luna  tamen  magnitudine  prweminet  et  splen- 
dore  :  sic  uiramque  naturam  Virgo  singu- 
laris  exsuperat  immensitate  gralix,  et  fulgore 
virtutum.  Dcinde  affert  ralionem  cur  dicatur 
elecla  ut  soi :  Quoniam  sol ,  inquit,  lucidius  in- 
candescens ,  ita  sibi  siderum  et  luna  rapit  positio- 
nem,  ul  sint  quasinon  sint,  et  videri  non  possint ; 
simiiiler  et  virga  Jesse  veri  pr&via  iuminis  in  ilta 
inaccessibili  tuce  prxiucens ,  sic  utrimque  spiri- 
tuum  hebetat  dignilatem ,  ut  sint  quasi  non  sint , 
et  comparatione  illius  nec  possint,  nec  debeant  ap- 
parere.  Hocipsum  prius  significavit  S.  Hierony- 
mus  in  Prologoad  Sophoniam  Prophelam,  ubi 
in  commendationem  mulierum  commemoralis 
aliquibus  ex  veteri  Testamento  :  Taceo,  ait,  de 
Anna  et  Eiisabelh,  et  cazteris  sanctis  mulieribus  , 
quarum  vetut  siderum  igniculos  ctarum  Maria 
lumen  abscondit.  Idem  habet^Basilius  Seleuciae 
Episcopus  orat.  de  Annuntiat.  Virgo,  ait,  uni- 
versos  Martyres  suo  sptendore  tantum  excedit , 
quantum  sot  reiiqua  astra.  S.  Bern.  serm.  Signum 
magnum  :  Jure  ,  ail,  Maria  sole  perhibelur  amic- 
la,  qux  profundissimam  divina  sapienlix ,  ultra 
quiim  credivatcat,  penetravit  abyssum,  ut,  quan- 
tum  sine  personali  unione  creatura  conditio  pati- 
tur ;  luci  itii  inaccessibiti  videatur  immersa»  Illo 
nimirum  igne  Proplwlx  labia  purgantur ,  ct  illo 
igne  Seraphim  accenduntur  :  longe  vero  aliter 
Marianwuil ,  non  velut  summalim  tangi,  sed  ope- 
riri  magis  undique  et  circumfundi,  et  tanquam 
ipso  igne  conctudi.  Bonavent.  in  Speculo  B.  Virg. 
c.  6  :  Ecce,  ail,  quam  gloriosum  glorice  Maria 
privilegium  est ,  quod  ipsa  in  gloria  gtoriosissima 
est  post  Deum!  gloriosum  glorix  Maria  privile- 
gium  est,  quod  quidquid  post  Deum  pulchrius , 
quidquid  dulcius,  quidquidjucundius  in  gloria  est, 
hoc  Maria,  hoc  in  Maria,  hoc  per  Mariam  est. 
Gloriosum  omnino  giorix  Marice  privitegium  est, 
quod  quidquid  post  Deum  major  gtoria  noslra  , 
majus  nostrum  gaudium  cst,  de  Maria  est.  Unde 


COMMENTAMA  IN  PllOVEnBIA  SALOMONIS.  Cap.  VIH. 


IS7 


S,  Bcrnardtts  .'  Summa  glorla  cst ,  6  Maria,  post 
Dominum  tc  vidcrc. 

POITO,  Ut  alia  laccam,  bdlieain  vicloriarum 
ill    pr.cliis   gloriam  ,   ac    triuiuphos  ,    diicibus 

et  regibua  libl  dcvotis  largita  eat  n.  virgo. 

Narscti  duci  Jnsliniaiii  linp.  illuslrcs  conlra 
Golhos  nmncrosos  ci  prapolentes  victorias 
ipsa  eonccssit  anno  Doniini  553  ,  quanflo 
trucidato  tolo  Golhoruni  cxcrcilu  llaliam  ah 
eorum    tyrannide   lihcravit.    Audl    Bvagrlum 

illiusaevi  historicuin,  I.  l\.  c.  26:  Commcmora- 
titm  cst ,  ait,  ab  tiis  qai  unii  cam  Narsete  faerant , 
dum  prccibtts  et  aliis  pielatis  ofjiciis  divinum  na- 
mcn  placarct ,  debilumquc  citllum  ci  tribueret, 
sanctam  Virgincm  Dciparam  ei  apparuissc  ,  pta- 
neqtte  tcmptts  prozscripsisse  quo  bclltim  cum  hosti- 
btts  gcrcrct ,  alqtte  ttt  non  pttus  ad  prxlittm  com- 
mittendttm  se  accingeret ,  quitm  caiiltts  signum 
acciperet.  Mttltx  alice  quoqae  res  a  Narsete  vaide 
memorabiles  gesta?  sttnt. 

Heraclium  Imp.  rebus  impcrii  quasi  despe- 
ralis  spem  omnem  post  Dcum  in  B.  Vlrginc 
posuisse ,  ac  cjus  opc  Cosrohem  regem  Per- 
sarum  profligasse,  atque  cruccm  Domini  recc- 
pisse  anno  Domini  626  narrat  Paulus  Diaconus 
lib.  18.  Histor.  et  Theopbanes  in  Annal.  Graeco- 
rum  in  gestis  Heraclii. 

Pclagius  I.  Hispan.  rcx,  Saracenos  Hispaniam 
occupantes  annoDomini  718,  invocata  Virginis 
ope ,  cecidit,  capto  eorum  duce  Aleman,  ac 
caesis  mersisque  80  bostium  millihus.  Testes 
sunt  Lucas  Tudensis,  Mariana  et  alii  Hispano- 
rum  Historici. 

Basilius  Imp.  Constant.  Saraccnos  Deiparae  et 
Christo  insultantes,  ejus  auspiciis  ad  interne- 
cionem  pene  cecidit  anno  Domini  867,  tesle 
Curopalate. 

Christiani  terram  sanctam  ductu  Virginis  in- 
fidelibus  exlorserunt ,  cum  mandatum  esset 
omnibus  ut  diebus  singulis  sabbati  Officium 
B.  Virginis  recitarcnt.  Nec  irritae  fuere  preces 
et  vota  :  nam  ipsi,  duce  Godefrido  Bullonio  post 
varia  cum  Saracenis  praelia,  Hierosolymam  ex- 
pugnaruntanno  Domini  1099.  ItaTyriusinBello 
sacro,  Baron.  et  alii. 

Anno  Domini  1212,  Alfonsus  VIII.  Castellae  rex 
cum  paucis  immensam  Maurorum  multitudi- 
nem  praeeunte  signo  crucis  et  regio  vexillo,  in 
quo  erat  imago  B.  Virginis  cum  filio,  invasit, 
prostravit,  perdidit,  caesis  Maurorum  ducentis 
millibus,  cum  e  Christianis  vix  25  aut  30  occu- 
buerint.  Haecvicloria,  qua  nulla  illustrior  exsiitit 
in  Hispania,  ab  Hispanis  anno  festo  recolilur 
dielGJulii,  sub  tituloTriumphi  crucis. 

Anno  1571,  sub  Pio  V,  illustris  deTurcis  relata 
est  Navalis  victoria  ope  Virginis  ,  quae  titulo 
S.  Mariae  de  Victoria,  die  7.  Octob.  annua  gra- 
tulatione  celebratur.  Plura  vide  apud  nostrum 
Spinellum  in  Mariali  tract.  de  Miraculis  B.  Virg. 
pag.  65Zi.  et  seqq. 

19.  Melior  est  emm  fructus  meus  auro,  et 
lapide  pretioso  ,  et  genimina  mea  argento 
electo.  ]  Pro  iapide  pretioso  ,  Hebr.  est  73  paz, 
quod  primo  significat  aurum  praestans  et  pu- 
rificatum,  quasi  jam  soliditatem  (radix  enim  "72 
pazaz  significat  solidare ,  roborare)  adeplum, 
ut  amplius  diminui  non  possit.  Aurum  ergo  paz 
est  aurum  ophaz  per  apbaeresin  litlerae  o,  sive 
aurum  ophir ,  puta  aurum  obrizum  et  optimum. 
Unde  Symmachus  vertit  :  Prce  attro  ophaz  ; 
Aquila  :  Pra?  auro  obrizo;  Chald.  Prce  conflato  et 


tttiro  obrizo.  Hinc  cl  Arabcs  aurum  VOCant  /- 
Lndc  Joannes  Leo  In  Deacrlplt  AfVic;e  l.  .">.  i<.s- 
saui  Africae  urbem  dictam  putal  <x  eo  qiiod, 

cum  urbis  fuudaincul.i  jaccrcnlur  ,  fcs ,  id  c^l 
auri  cumuliis  invcnins  sil. 

Becundo,  paz  tigniflcat  lapidem  pretioaum,  uti 

mclius  \ci  limt  Scpluag.  cl  NOBtttT  lain  hic  quaui 

Psal.  18.  11;  quio  auniin  Immedlatu  praceaait. 
Unde  psal.  118.  127.  Scptuag.  ct  S.  Hieron.  /'«• 
vcrtunt  :  Topazittm ,  de  quo  iniilla  dixi  Apoc. 
21.  20.  Marinus  Ihixianus  iu  LezicO  ccnsct  paz 
cssc  udamantcm ,  quia  adainas  prcliosissimus, 
aeque  ac  forUsaimua et  solidissimus  cst. 

T6  enim  non  cst  in  llchraeo,  ncc  iu  Scptuag. 
illudquc  nonnulli  Codices  Lalini  oniitlunl;  rcti- 
ncnt  tamen  nomani  cl  plurcs  alli.   Pro  fructtts 
hebr.  est  ns  peri,  quod  proprie  significat  fruc- 
lum  arborum ,  qui  sponte  sine  labore  et  Cullura 
bominis  obvenit.   Pro  genimina  vero  est  HN'ir 
tebua,  quod  significat  fructus  agrorum,  vinca- 
rum,  bortorum,  ctc.  ,  qui  cx  cullura  et  indiis- 
tria  bominis  proveniunt.  Lndc  priorcs  rcprae- 
sentant  gralias  praevcnientcs,  quae  a  solo  Deo 
sine  libcra  bominis  cooperalione  ipsi  immittun- 
tur  :  posleriores   signilicant   actus    virlutiirn  , 
quos  homo  gratiee  praevenienli  conscntiendo  et 
coopcrando  producit.  Sensus  est,  q.  d.  Nc,  ex  to 
quod  dixi  :  Mecttm  sttnt  divitiaet  gbria ,  censcas 
haec  duntaxal  mei  esse  juris,  ut  cui  velim  ea 
distribuam ,  ac  me  nihil  amplius  vcl  excellen- 
tiushabere,  quos  meos  ditem;  assero  et  pro- 
nuntio  baec  tantum  esse  externosetaccessorios 
mihi  fructus;  inlerni  enim  et  mihi  proprii  fruc- 
tus  et  provcntus  sunt  preliosiores  omni  auro,  et 
argento,  et  lapide  pretioso  ;  sunt  enim  altioris 
ordinis;  imo  ipsi  sunt  fons  et  scaturigo  bono- 
rum  omnium,  ex  quo  proinde  divitiae ,  gloria, 
creteraque  hujusmodi  velut  rivuli  dimanant  et 
proiluunt.  Fructus  el  proventus  hi  sunt,  cogi- 
laiiones  et  actiones  omnis  honestatis  ct  virtutis , 
praesertim  eximiae,  beroicre  etdivinae.Hae  enim 
ex  sapientia,  idest  ex  virlute,  velut  fructus  ex 
arbore,  et  seges  ex  messe  ,  et  uvae  e  cultura 
vineae ,  imo  velut  filiae  a  matre  prodeunt  et  gig- 
nuntur.  Unde  sapientiae  non  tam  ofllcia,  quimi 
membra  et  partes  esse  videntur.  Quocirca  Se|>- 
luag.  vertunt :  Meiius  est  me  pro  frtictu  percipere 
super  attrum  et  lapidem  pretiosttm ,  et  geniminu 
mea   argento  electo.  Fructus   enim  a   fruendo 
dicitur  :  quare  qui  fruitur  sapienliae  officiis  et 
actibus,  bicejus  fructus  percipere,  ipsaquesa- 
pientia  et  virlute  frui  dicilur.  Sic  genimina  di- 
cuntur  a  gignendo    vel  generando  :  quare  qui 
virtutis  actus  quasi  filias  ex  malre  producit  et 
gignit,  hic  ejus  genimina,  quae  meliora   sunt 
auro  et  argento,  percipit  et  gusiat. 

Quocirca  S.  Cyrillus  Alexandr.  1.  de  recta  Fide 
ad  Theodos.  Imp.  post  initium  :  Itaque,  ait, 
Indica  gemma  reverenda  vestra  adornant  capila; 
anima3  vero  et  mentis  spiritualis  ornalus  sit  ftdes 
recla  et  inaduiterata,  qttam  servaturos  vos  con- 
fisus ,  offero  iibrum,  quasi  mentis  fundamentum  , 
et  anim&splendorem,  etcordis  coronam.  Scriptum 
est  enim  :  Melior  est  sapientia  lapidibtts  sumptuo- 
sis,  et  omne preliumnon  est  illa  dignum. 

Salomoni  succinit  gnome  Syrorum  et  Arahum 
cent.2.  n.  25 :  Nonest  gioriatio  in  operibtts  et  stem- 
mate ,  sed  gioriatio  inscientiaet  eruditione.  Et  n. 
29 :  Acquire  tibi  aurum  in  mensttra,  et  scientiam 
sine  mensura  ,  q.  d.  Non  opibus  ,  sed  scientiae  in 
infinitum  studendum  est.  El  cent.  1.  n.  86  :  Di- 


488  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS 

tisaitnus  dioitiarum  inteUectus  est ,  idesi  divitia- 
rum  omnium  praeslauiissimse  suut  intellcclus. , 
seu  eruditio. 

Myslice  fructus  B.  Virginis  est  Christus,  pre- 
liosior  omni  auro  et  lapide  preiioso.  Unde  de 
eo  dixit  Elisabelh,  imo  dicit  tota  Ecclesia  :  Be- 
tieclictus  fructus  ventris  lui.  In  quse  verha  scrihens 
S.  Bonavenlura  :  Melior  ,  ait,  est  fructus  meus, 
fruclus  ventris  mei  (quem  ego  lanquam  meum 
Iwminibus,  et  pro  hominibus  offero)  auro  et  lapide 
pretioso.  Quocirca  Hesychius  Hierosolymilanus 
ait  uterum  Virginis  esse  auri  fodinam,  ex  qua 
Christus ,  hoc  est,  divinilatis  aurum  cum  terra 
humanitatis  nostrse  permistum,  effossum  eru- 
tumque  est.  Eleganler  vero  Damasc.  orat.  1.  de 
Nativit.  Christummargaritae,  B.  Virginemconchae 
comparans  :  Lcetetur,  ail,  muncli  mare;  in  ipso 
enimconcha  gignilur,  quce  ccelitusex  divinitatis 
fuigetro  in  ulero  concipiet,  et  Chrislum  ingentis 
pretii  unionem  pariet.  Porro  virtutes  topazii, 
quas  recensui  Apocal.  21.  20,  facileest  adaptare 
B.  Virgini. 

Hacde  causa  B.  Virgo  a  Patribus  vocatur  me- 
diatrix  et  auclrix  redemplionis  salutisque  nos- 
trae :  non  quod  ipsa  per  se  ejus  litrum  et  pretium 
solverit  (hoc  enim  soli  Christo  competit) ;  sed 
primo,  quod  ipsa  e  carne  sua  purissima  con- 
ceperil  et  pepererit  Chrislum,  qui  est  pretium 
salutis  nostrae.  Secundo,  quod  B.  Virgo  aslans 
cruci,  Chrisli  fdii  sui  vitam,  dolores  et  mortem 
atrocissimam  Deo  oblulerit  ardeniissima  chari- 
late  in  holocauslum,etut  victimam  propecca- 
tis  totius  mundi,  sicut  Ahraham  obtulit  Isaac 
Deoin  holocaustum,  Genes.  22.  Quocircasanc- 
tus  Epiphan.  serm.  de  Laud.  Virg.  B.  Virginem 
vocat  sacerdotem  et  altare  :  OVirginem,  ait, 
stupendum  EccLesice  thesaurum ,  qui  adeptus  est 
ingens  mysterium  !  Virginem  appello  velut  sacer- 
dotem  pariter  et  allare  ,  quce  quidem  mensam  fe- 
rens  dedit  nobis  ccelestem  panem ,  Chrislum,  in 
remissionem  peccaiorum.  Sicul  ergo  Christus 
immolans  se  incruce,  prelium  justum  pro  no- 
bis  Palri  persolvit;  sic  B.  Virgo,  eumdem  ac  se- 
ipsam  cum  eodem  offerens  Palri,  quantum 
potuit  cooperata  est  Christi  sacrificio,  et  con- 
sequenler  redempiioni  nostrae.  Christus  enim 
est  res  et  peculium  Virginis  ;  Chrislus  enim  ad 
Virginem  pertinehat  quasi  filius  ad  matrem  , 
eratque  pars  matris,  utpote  caro  de  carne  ejus, 
et  os  de  ossibus  ejus.  Unde  S.  Bonaventura  in 
illud  Joan.  3  :  SicDeus  dilexit  munclum,  utFilium 
suum  unigenitum  daret ,  addit  et  ail :Sic  scili- 
cet  Maria  dilexit  mundum,  ut  Filium  suum  unige- 
nitum  daret.  Fuse  et  erudile  idipsum  hic  pro- 
bat  noster  Salazar,  qui  tolum  hoc  caput  pie  et 
luculenter  in  sensu  mystico  applicalB.  Virgini. 

Porro  per  Christum  B.  Virgo  innumerabiles  in 
Chrislianis  toto  orbe  diffusis,  tum  gratiarum  et 
virlutum,  tum  hominum  sanctorum  ,  puta  Vir- 
ginum,  Martyrum,  Apostolorum,  Doctorum, 
Episcoporum  ,  Anachoretarum,  fruclus  etgeni- 
inina  edidit  editque  assidue.  Quocirca  B.  Pe- 
irus  Chrysolog.  sermone  140  :  Quant us ,  ait , 
si  Deussatis  ignorat  ilte  ,qui  hujus  Virginis  men- 
tem  non  slupet ,  animum  non  miratur  ;  pavet  cce- 
lum,  tremunl  Angeli ;  creaturanon  sustinet,  na- 
tura  non  sufjicit ,  et  una  puella  sic  Deum  in  sui 
pecloris  capit ,  recipit ,  oblectat  hospilio,  ut  pacem 
terris,  ccelis  gloriam,  salutem  perditis ,  vitam 
vwrtuis ,  terrenis  cum  ccelestibus  parentelam , 
ipsius  D?i  cum  carne  commercium  pro  ipsa  domus 


Cap.  VIII. 

exigat  pensione ,  pro  ipsius  uleri  mercede  con- 
quirat,  el  impleat  illud  Prophetoe  :  Ecce  hoeredilus 
Domini ,  filii  ;  merces  fructus  venlris.  lla  Chyso- 
logus.  Plura  in  hanc  rem  altuli  Eccli.  1h.  16.  ad 
illud  :  Et  in  plenitudine  sanclorum  detentio  mea. 

20.  IN  VIIS  JUSTITl.E  A5IBUL0,    IN  MEDIO  SEMtTA- 

rum  judicii,]  ne  a  medio  tramite  ad  sinistram 
vel  ad  dexlram  delleclam,  ait  Aben  Ezra  et 
R.  Levi ;  virlus  enim  est  in  medio.  imo  ipsa 
estmedium  vitiorum.  Sepluag.  Inviisjustiticeam- 
buio  ,  inler  semitas  juslificalionis  versor  ;  Pagnin. 
In  via  justitice  ambutare  faciam ;  Hebr.  enim 
"jSnx  ahallech,  cum  sit  futurum  piel ,  tam  am- 
bulare  faciam  ,  quam  ambulabo  significat. 

21.  UT  DITEM  DILIGENTES  ME,  ET  TIIESAUnOS  EO- 

rum  repleam.  ]  Syrus  :  Magnifico  diiigentes  , 
spem  et  horrea  eorum  impleo.  Quod  enim  spes 
sperat ,  hoc  orat  et  orando  impetrat :  quare 
quantam  habes  spem,  lantam  habebis  et  rem  ; 
quantum  enim  speras,  tantum  impetrabis,  ut 
alibi  dixi  ex  sancto  Bernardo. 

Hebr.  ut  hceredilare  faciamdiligentes  mettfi  ies, 
id  est  £55«,  sive  id  quod  est,  pula  substantiam 
solidam  et  permanentem.  Unde  Aben  Ezra  :  Ies, 
inquit,  est  substanlia  ad  omnem  aeternitatem 
duralura,  estque  vox  generica,  quae  aurum , 
gemmas,  omnesque  opes  elthesauros  complec- 
titur.  Hinc  Pagnin.  verlit :  Ut  hcereditare  faciam 
diligentes  me  esse  perpetuum;  hoc  enim  absolute 
est  ies  sive  ens,  quod  scilicetsemper  est.  Sapiens 
ergo  amat  ies,  id  esl  rem  existentem  et  solidam, 
qualis  est  virtus  :  insipiens  amat  umbram  rei , 
pula  voluptates  inanes  et  fugaces  ,  quae  non  ha- 
bent  esse  solidum  et  slabile.  Sapiens  ambit 
Deum,  qui  est  to  Ens  :  Ego ,  ait ,  sum  qui  sum, 
Exodi  3.  Insipiens  ambit  mundi  vanam  speciem, 
quae  non  est  res  vera ,  sed  apparens  duntaxat  et 
spectrum. 

Unde  Chald.  Ut  hcereclitare  faciam  diligentes 
me  annos  multos ,  et  cellaria  eorum  repleam,  ut 
scilicet  donem  eos  longaevilate  et  rerum  abun- 
dantia ;  Septuag.  Ut  distribuam  amantibus  me 
subsiantiam ,  et  thesauros  eorum  impleam  bonis. 
Thesauri  enim  primo  significant  cellas  et  apo- 
thecas,  in  quibus  conduntur  opes  et  thesauri : 
has  ergo  spondet  sapientia  se  bonis  impleturam. 
Secundo ,  thesauri  significant  ipsasmet  opes 
pretiosas,  quae  reconduntur.  Et  sic  quod  Nos- 
ter  vertit :  Et  thesauros  eorum  repleam,  accipi 
potest,  q.  d.  Ut  plenas  opes,  plenos  et  cumula- 
tos  thesauros  eis  conferam.  Implere  enim  He- 
bracis  soepe  idem  est  quod  plene  dare. 

Porro  posterius  hemistichium  de  more  expli- 
cal  prius.  Idem  ergo  esl :  In  viis  j ustitice  ambulo ; 
quod  in  modo  samitarum  judicii ,  repete  ,  am- 
bulo  ;  judicium  enim  idem  est  quod  justitia  , 
quoe  hic  generalis  est  virtus  ,  omniaque  sua 
facit  prudenter  cum  ratione  aequoque  judicio. 
Sic  ,  ut  dilem  diligentes  me  ,  explicat  per  id 
quod  subdil :  Et  thesauros  eorum  repleam. 

Sensus  est ,  q.  d.  Ego  sapientia  versor  in  viis . 
idest,  actionibus  justis,  puta  honestis  ,  probls 
et  sanctis ,  quoe  in  medio  viiiorum  exlremorum 
juxtadictamenrectaerationisetjudiciiversantur; 
iis  oblector,  iis  praesum  et  dominor,  eas  moderor 
et  dirigo.  Ne  vero  quis  putet  me  inopem  esse  , 
meosque  discipulos  pauperes  facerc  ,  aut  rclin- 
quere ,  eo  quod  solis  actibus  justitiae  intendam  , 
Cifitera  videar  negligere  ;  addo  ,  quod  superius 
dixi  ,  meas  quoque  esse  opes  et  gloriam  ;  hae 
enim  sunt  ancillae  et  quasi  pedissequae  sapien- 


COMMENTARIA  IN  PnOVKllllIA  SALOMONfS.  Cap,  VIII. 


I    I 


Uce  :  alque  ideO  iia  aclibus  juslilhe  Intendo  OCU* 
lodexlro,  ui  taiiicn  itnlitro  respiciam  quoque 
opei  ei  glorlain  ;  quare  priniarlo  mol  iludiosoi 
doceo  formoque  lu  moribui  lanciii,  secundario 
lumen  curam  quoque  opum  habeo  :  ut  ditem 
diUgentesvu  ;  lum  quia  Ipai  opibui  digni  suut, 
<uui  Ineipientei  et  Improbi  iii  indignl  lint. 
Undeopea,  li  haberent  seusuni  et  raiionenl  . 
aufugerent  ab  improbii  quasl  indignia,  etcon- 
fugerent  ad  proboi  quaai  dignoi ,  utpoto  qui  iis 
rite  uiuiiiur  ad  Dei,  qui  eas  dedit,  voluntatem 
et  gloriam  ,  puta  ad  mum  et  aliorum  coinmo- 
duni ;  tiun  quia  justiopei  stias  coiligunt  justc, 
ideoque  iilaa cii  permanent  et  perdurant,  in- 
jusli  vcro  cas  corradunt  iujuslc  pcr  fas  et  ncfas  , 
ideoque  ipsi  cis  non  diu  gaudent  ,  scd  mox  in 
suam  inopiam  rclabunlur  ;  luin  denique  (juia 
justi  opibus  suis ,  licet  non  ita  magnii ,  conjtenli 
clsccuri  vivuul ,  iisque  hete  utuntur  iu  timore 
Dei;  injusli  vcro,  quia  avari ,  quo  plus  habcnl 
co  plus  desiderant  ;    undo  scmper  rcmancut 


pauperei  ;  pauper  eplm  eit  qui  icmper  appe- 
tit ,  et  plura  deiiderat.  Rursom  Inlusli,  quiu 
male  libi  opei  pepererunl  ;  hlnc  mole  ilbl  con- 
scii  icmper  mctuunt  ne  illae  Ipsoi  deieraoi  , 
atque  ab  eia  auferantor.  itaque  ad  lllteram  di- 
viiias  blc  temporalei  accipio  ,  lub  quibui  mys- 
tice  ipiritalei  inteliige  ;  lapienlia  enlm  ma^imo 
diiat  suos  gratiti  et  rirlutmui. 

Sepluag.    vrrsui  jam  dic.lo  liunc,  snbncctdnt 
Si  annunliavero  vobts  qua:  in  dicm  (  id  est  quoll- 
dic  )  flunt  ,  mcmor  cro  qiue  d  seculo  numerai 
qui  non  cxstat  in  llebraeo  ncc  Laiino.  Aptc  taraen 
Septuag.    cutn  bic  inscrunt  paraphrastico  ,    tit 
sequcntia  proecedentibus  conncctaut ,  q,  d.  n.u 
tcnus  annuntiavi  et  rccensui  ea   quae  quotidic 
cilicit  prsastatque  saplentia  ,  scilioetopes  ,  glo- 
riam  ,  consilium  ,  juslitiam  ,  ctc.  ;  nujic  majora 
reccnscbo  ,     nimirum  ca  quae  ipsa  a  seculo  , 
puta  ab  initio  mundi  ,  fecil  ,    puta  quod  ipsa 
crcaril  coelos  cl  lcrram  lolumquc  orbem.  Undc 
sequitur  : 


TERTIA  PARS  CAPITIS. 


SAPIENTIA  ALTIUS  ASSURGENS  COMMENDAT  SE  SUI  STUDIOSIS  ,  ASSERENDO  SE  DEO 
CO/ETEitNAM  ,  DEUMQUE  PER  SE  COELOS  TOTUMQUE  UNIVERSUM  CONDIDISSE  ET 
COMPOSUISSE. 


52.  Dominus  (  hebr.  Jchova  ,  quod  est  nomen 
proprium  Dei  )  possedit  me  in  initio  viauiim 
suarum  (  hebr.  vice  suce ,  )  antequam  quidquam 
K.vcEitET  a  principio.  ]  Hebr.  ex  tunc  ,  id  est,  a. 
principio  ;  Syrus  :  Dominus  creavit  me  in  iniiio 
creationis.  Sic  et  Chald.  Dominus ,  inquit,  lJNll 
beraani ,  id  est ,  creavit  me ;  etScptuag.  :  Domi- 
nus  ixrnz  ,  id  est ,  condidit  vel  creavit ,  me  ini- 
(ium  viarum  suarum  in  opera  sua  ;  Syrus  : 
Dominus  creavit  me  in  principio  crealurarum 
suarum  ;  Arabicus  :  Dominus  creavit  me  in  prin- 
cipio  viarumsuarum  in  operibus  suis. 

Pro  possedit  me,  hebr.  est  »3NJp  kanani,  id  est, 
posseditvelacquisivit  me;  hictamenmelius  ver- 
las,  posseditme;  quiasapient.ia  aeternaestincrea- 
ia  aequeacipse  Deus  ;  ac  proinde  acquisita  non 
luit,  sedsemper  exstilitin  Deo  ipsi  connaturalis 
et  cooeva.  Laudavit  enim  hucusque  sapientia 
scipsam  ab  operibus  crealis  ,  quae  operalur  in 
hominibus ,  nunc  laudat  se  ut  divinam  ab  iis 
quae  divine  operata  est  in  Deo  et  cum  Deo  , 
dando  illi  ideam  rerum  fabricandarum  ,  puta 
coeli ,  lerrae  et  totius  universi  ;  per  quam  Deus 
omnia  condidit  et  creavit.  Laudat  ergo  hic  se  , 
quod  ipsam  possederit  Deus ,  et  pcr  ipsam  cae- 
tera  omnia  ;  ac  proinde  quodipsa  fuerit,  et  sit 
lota  possessio  propriumque  peculium  Dei ,  in 
qua  eminenler  continentur  et  possidenlur  cae- 
lera  omnia  ,  non  tantum  creata  ,  sed  et  ipsa  at- 
tribula  Dei ,  quae  increata  sunt.  A  mente  enim 
ct  sapientia  manat  voluntas  et  amor,  indeque 
rerum  crcalio  et  affectio  ,  uti  dixi  Eccles.  1.  U. 
Unde  Aquila  vertit :  Dominus  possedit  me  ab  initio 
opificiorum  suorum ;  Symmacb.  Dominus  possedit 
me  principium  viarum  suarum  ante  opificium 
suum ;  Theod.  Ante  opificium  ejus  d  tunc  et  ev 
tunc  ante  seculum  prazparala  sum.  Sensus  est 
quasl  dicat :  Dcus  me  sapientiam  possedit  in 
inilio  operum  suorum  ;  cum  enim  coepit  con- 


derecoelum  et  terram  per  me,  tunc  rae  uti  coe- 
pit  meamque  vim  et  energiam ,  quae  antea  in 
Dco  solo  inclusa  latebat,  eralque  quasi  otiosa  , 
exerere  et  palefacere  :  unde  lunc  ccepit  quasi 
me  possiderc ,  id  est ,  possessionc  mea  uli ,  pos- 
sessionis  meae  vim  et  fructum  ostendere  ;  imo 
vero  ,  antequam  quidquam  faceret  d  principio  , 
puta  ab  aelerno,  possedit  me  ;  sed  quasi  thesau- 
rum  absconditum  ct  incognilum  ,  solique  Deo 
notum.  Ab  aeterno  crgo  possedit  me  per  modum 
habilus  ,  m  tempore  vcro  quo  per  mc  creavit 
omnia  ,  possedit  me  per  modum  usus.  Unde 
Tertull.  lib.  conlra  Hermog.  cap.  18.  legens  ex 
Septuag.  creavit  vel  condidit  me  :  Sophia  ipsius  , 
ait ,  e.vinde  nata  et  condita  est  ,  ex  quo  in  sensu 
Dei  ad  opera  mundi  disponenda  co:pit  agitari  ; 
cum  scilicet  eam  applicavit  ad  rcs  creandas. 
Qui  enim  rem  aliquam  possidet  otiose  ,  nec  ca 
utitur  ,  videtur  eam  non  possidere  ,  nec  habere  , 
juxta  illud  Christi  :  Omni  habenti  ( id  est  utenti 
talento  suo  ,  cjusque  lucrum  afferenti  (dabitur 
(plus  talentorum  ,  )  ei  autem  qui  non  liabet  ( id 
est,  qui  non  utitur  talento  suo)  ,  et  quodvidelur 
habere  (  puta  talentum  ,  |quod  quia  otiosum  re- 
linquebat ,  potius  non  habere  quam  habere  vi- 
debatur  ;  auferetur  ab  eo,  Matlh.  25.  29  ;  usus 
ergo  rei  est  ejus  viva  possessio  ,  ac  habere  et 
possidere  rem  est  ea  uti. 

Porro  Septuag.  qui  solent  consentire  Hebr.-eo, 
nec  dissentire  ab  Aquila  ,  Symmacho  et  Theod. 
videntur  pari  modo  vertisse  :  Dominus  sxma- , 
id  est ,  possedit  me  ,  a  *txu  ,  k\  est  possideo  , 
ut  notat  Bellar.  lib.  1.  de  Cbristocap.  18  ,  imo 
S.  Hicron.  lib.  8.  in  Isaiae  cap.  26.  Unde  levi 
mutatione  unius  litterae  >i  in  i  manavit  ^-^  , 
id  est  ,  creavit  me  ,  a  ««1«  ,  jd  esl  condo  , 
creo.  Conjecturam  hanc  juvat  quod  iidem  Sep- 
luag.  Genes.  h.  1.  ubi  idem  cst  verbum  :  Possedi 
hominem  per  Deum  ;   ipsi  pro  possedi   srertunt 


190 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VIII. 


e/.rvjca  per  >7.  Jam  tamen  **™i  per  t  leguot  om- 
nes  coclices  Graeci  et  passim  Patres  ;  indeque 
tanta  lis  cum  Arianis ,  qui  ex  hoc  loco  conten- 
debant  probare  Filium  Dei  (  hic  enim  est 
Sapientia  Patris )  non  esse  Deum ,  sed  esse  crea- 
turam.  Aut  certe  Septuag.  secuti  sunt  alterum 
significatum  njp  kana  ,  quod  est  acquisivit  me  , 
puta,  cum  creavit  et  condidit  me.  Imo  pro  eodem 
accipitur  possedit  me  per  metalepsin.  Sic  enim 
Eva  gigoeos  filium  vocavit  eum  Cain ,  id  est , 
possessio ,  dicens,  TPJp  kaniti ,  id  est,  possedi , 
id  est ,  genui  et  gignendo  possedi ,  hominem  per 
Deam  ;  est  enim  filius  possessio  et  supellex 
parentum.  Unde  jure  naturae  est  pareatum  in 
tilios  potestas. 

Rursum  pro  in  initio  Septuag.  et  Symmachus 
vertunt ,  initium.  Sic  et  Pagnin.  :  Dominus  ,  in- 
quit ,  possedit  me  principium  via  sua  ,  id  est  ope- 
rum  suorum  ,  inquit  Vatablus  ;  et  hoc  proprie 
significat  Hebr.  rWNI  rescit ,  idest  principium, 
sed  rescit  saepe  sumitur  pro  rPU7N"a  berescit ,  id 
est ,  in  principio  (  praepositiooem  enim  a,  ,  id 
est  in  ,  Hebraei  aeque  ac  Graeci  et  Latini  saepe 
subticent  et  subaudiunt ) ;  et  ita  accepit  Noster  , 
Aquila  ,  Tigur.  et  alii.  Insuper  Hebr.  rescit  , 
Graecum  «px»j ,  et  Latinum  principium  ,  subinde 
significant  id  quod  in  aliqua  re  est  praecipuum 
et  princeps  ,  juxta  illud  de  behemot ,  id  est  ele- 
phante  :  Ipse  est  principium  viarum  Dei ,  Job  &0. 
1U,  q.  d.  Elephas  est  praecipuus  inter  animalia, 
eorumque  quasi  princeps  ,  sive  magnitudinem , 
sive  clementiam  ,  sive  robur  spectes.  Sic  sa- 
pientia  est  princeps  operum  Dei  ,  et  praeci- 
puum ,  quod  Deus  in  animo  habuit  ,  inquit 
Aben  Ezra. 

Quaeres  :  Quaenam  hic  sapientia  intelligitur  ? 
Ineptiunt  Rabbini ,  qui  per  sapientiam  accipiunt 
legem  Mosi  ,  quam  ipsi  bis  mille  annos  ante 
mundum  a  Deo  creatam  fabulantur.  Vide  Gala- 
tinum  lib.  7.  de  Arcanis  fidei  cap.  1.  Igitur 

Resp.  primo  cum  Tertull.  jam  citato  :  Intel- 
ligitur  hic  sapientia  increata ,  eaque  essentialis  , 
quae  communis  est  toti  S.  Trinitati  ,'  puta  Pa- 
tri ,  Filio  etSpirituiSancto;  hanc  enim  posse- 
dit  ,  id  est  habuit  ,  Deus  ab  aeterno  ,  per 
eamque  concepit ,  dixit  et  fecit  omnia  ;  per  il- 
lam  enim  velut  ideam  sapientissimam  et  per- 
feclissimam  architectatus  est  coelum  ,  terram  , 
totumque  universum.  Hanc  quoque  juxta  Sep- 
tuag.  creavit ,  id  est  elicuit ,  Deus  anthropopa- 
thws,sive  nostromodo  concipiendi.  Gum  enira 
in  nobis  et  Angelis  omnis  sapientia ,  sapiensque 
rerum  faciendarum  conceptio ,  idea ,  dispositio 
et  ordo  sit  actus  a  mente  et  int^llectu  elicitus 
(estenim  ipsa  rei  intellectio  et  cbnceptio,  quae 
verbummentis  dicitur);  hinc  et  in  Deo  talem 
concipimus,  quiaexnostris  actibusmetimur  et 
concipimus  divinos  ,  sicut  ex  rebus  creatis  con- 
cipimus  Creatorem.  Esto  enim  hic  actus  in  Deo 
proprienon  sit  elicitus  ,  sed  substantialis  ,  quia 
deitati  intrinsecus  ,  adeoque  cum  ea  re  ipsa 
unum  quid  idemque ;  tamen  nostro  modo  con- 
cipiendi  (  qui  divina  uli  in  se  sunt  concipere 
uon  possumus ,  sed  tantum  eo  modo  ,  quo  vi- 
demus  illa  fieri  in  humanis  )  vocatur  elicitus  , 
quasi  maaans  ab  ipsa  substantia  et  perfectione 
deitatis  ,  sicut  lux  manat  a  sole.  Nam  creandi 
verbum  ab  Hebraeis  ampli6sime  sumitur  pro  fa- 
cere  ,  elicere  ,  concipere  ,  ut  cum  ait  Isaias 
cap.  h5.  6  :  Ego  Dominus  formans  lucem  ,  et  creans 
tenebras ,  faciens  pacem,  et  creans  malitm,  id  est 


faciens  ,  eliciens  malum  et  tcnebras  ;  hae  cnim  , 
cum  sint  mera  privatio,  proprie  creari  nequeunt. 
El  psalm.  50.  12:  Cor  mundumcrea,  idest  eiBce, 
elice  ,  in  me  Deus ;  nee  enim  cor  jam  creatum 
proprie  creari  potest,  nec  ejus  muodities,  cuai 
sit  merum  accidens. 

Secundo  ,  accipi  potest  sapientia  increata  , 
sed  notionalis,  sive  personalis  ,  puta  Filius  Dei , 
qui  est  Sapientia  genita  et  Verbum  Patris,  uti 
docet  S.  August.  lib.  7.  de  Trinit.  cap.  2.  et  Ma- 
gister.  sent.  in  1.  dist.  28.  liL  F.  et  ibid.  Bonav. 
ac  D.  Thom.  ia  1.  dist.  32.  art.  2.  Hanc  enim 
possedit  Pater  ab  aeterno  per  generationem  , 
tanquam  prolemetimaginem  suam.  Unde  sanc- 
tus  Hier.  epist.  adCyprianum :  Possessio ,  inquit , 
significat  quod  semper  Filius  in  Patre  ,  et  Pater 
in  Filio  fuerit.  Una  enim  persona  alteri  estin- 
tima,  eam  occupans  et  possidens  pcr  mutuam 
7t5pixw3v)jtv ,  id  est  circumiacessiooem  ,  ait  Da- 
mascen.  de  qua  plura  dixi  initio  1.  epist.  sancti 
Joannis.  Unde  in  ea  consistit  S.  Trinitatis  irn- 
mensa  opulentia,  felicitas  et  beatitudo.  Hinc 
nonnulli  censent ,  et  innuit  Beda  S.  Joanneni 
ex  hoc  loco  accepisse  initium  Evangelii  sui  -.  /« 
principioerat  Verbum,  el  VerbumeraVapud  Deum, 
et  Deus  erat  Verbum.  Haec  enim  verba  explicant 
to  Dominus  possedit  me  in  initio  viarum  suarum. 
Clarius  S.  Epiphan.  haeresi73.  contraSemiarios: 
Cum  ,  inquit ,  sapienlia  dixerit :  Creavit  me  prin- 
cipium  viarum  suarum  ,  principium  exposuit 
( S.  Joannes  )  dum  dixil :  In  principio  erat  Ver- 
bum  ;  ut  ne  in  prolationc  ,  sed  in  substantia  so- 
lida  passionis  exortem ,  ex  Patre  Deum  Verbttm 
intelligamus.  Ibidem  S.  Epiph.  docet  S.  Paulum 
verba  Salomonis  usurpasse,  sed  nonnihiltrans- 
mutasse  ,  dum  de  Christo  dixit  :  Primogenitus 
omnis  creatura  ,  et ,  in  ipso  creata  sunt  omnia. 
AUudit  Salomon  ad  Genes.  1.  1  :  In  principio 
creavit  Deus  ccelam  et  terram.  Ubi  mystice 
S.  August.  S.  Ambr.  S.  Basil.  :  In  principio  ,  in- 
quiunt  ,  id  est ,  in  Verbo  et  Filio  ,  q.  d.  Per 
Verbum  quasi  ideam  et  sapientiam  Pater  creavii 
omnia.  Hinc  et  a  S.  Paulo  Christus  vocatur  prin- 
cipium  et  primogenitus  omnis  creaturce  ,  id  est , 
prior  genitus  ante  omnem  creaturam ,  Coloss.  1. 
v.  15  et  18.  Hinc  et  Filius  vocatur  brachium  Pa- 
tris,  quia  Pater  eo  quasi  brachio  potenti  crea- 
vit,  et  perdita  recreavit  omnia  ,  Isaiae  53.  1. 

Dices  :  Quomodo  de  Filio  Dei  dici  potest : 
Dominus  creavit  me  ?  Inde  enim  Ariani  conclu- 
dunt  Filium  Dei  noo  esse  Deum  ,  sed  creatum 
et  creaturam  ;  hicque  est  eorum  Achilles. 

Respondet  primo  S.  Basilius  lib.  2.  contpa 
Eunom.  S.  Epiphao.  haeresi09.  S.  Hier.  epist.  ad 
Cypriao.  io  Hebraeo  ooa  esse  creavit  ,  sed  pos- 
sedit ;  creavit  ergo  ldem  est  quod  elicuit  ,  g?.- 
ouit ,  et  gignendo  possedit. 

Resp.  secundo  ,  exTcus  noa  laotum  sigoificat 
creavit ,  sed  et  condidit ,  fecit  ,  operatus  est. 
Sic  et  Latinura  creavit  in  Script.  saepe  idem  est 
quod  fecit ;  fecit  autem  vel  condidit  Deus  Pa- 
ter  filium  suum  ,  quia  illum  geauit.  Sic  ia 
Script.  haec  tria  creare  ,  facere ,  gignere  ,  saepe 
pro  eodem  sumuutur  ;  verbum  euim  creo  am- 
plissime  sumitur ,  uti  paulo  aute  ostendi.  Ita 
S.  Athanas.  serm.  3.  cootra  Ariao.  et  S.  Cyrill. 
lib.  5.  Thesauricap.  6,  qui  idipsum  probant  ex 
eoquod  Filius  Dei  dicatur  hic  creatus  ,"  ante- 
quam  Deus  quidquam  crearet  et  faceret ,  imo 
per  ipsum  creasse  omnia.  Filius  ergo  fuit  ab 
seteruo  et  iocreatus ;  quare  cum  dicitur  creatus , 


COMMENTAIUA  IN  PliOVEHBIA  SAI.OMONIS.  Cap.  VIII. 


191 


non  aliiul  quaJD  genilui  tignlQcatur.  8ic  I.aiini 
dicunlcreareetprocreare  liberoa,  pro  gignere 
ct  generare.  Vide  noilrum  Alf.  Salmeronem  In 

cpisl.  S.  Pauli  disp.  21.  p.  2,  ubi  vuria  verbicrtu 

nguiflcaia  recenaet 
EVesp.  lerllo  ,   cmn  Coucilio  Orienlali  apud 

S.  Hilariuin  lil).  dc  Synodis  paulo  posl  iuilium  , 

analiiemaiismo  5:  Filii  Del  produclio  uunc  di- 
Cllur  generalio  ,  quia  eat  produclio  in  cadcm 
subslanlia  ,  pu(a  in  eudem  nuincro  deilalc  ; 
nunc  dicitur  crcatio  lanluni  ad  lioc  ,  ut  signili- 
cclur  produciio  sine  niulalionc  crcanlis.  Vox 
crgo  crcavit  noiat  Palrem  generasse Filium  sine 
passione ,  dccisionc  ,  iniiniiiulionc  gignenlis  ; 
einn  in  humanispatcrgcnereliilium  cummagna 
passionc  et  decisiono  scminis.  Audi  S.  Hilar.  : 
Sapientia  qtuv  sc  dixii  crcaiam  ,  cadcvi  in  consc- 
qttcnti  se  dixit  ct  geniiatn  ,  crcalioncm  rcfcrens 
ad  purentis  indcmutabilcm  naturam  ,  qtuv  cxlra 
launani  partus  speciem  ct  consuetudinem  ,  sine 
imminutione  aliqua  ac  dcmutatione  sui  creavit  ex 
teipsa  quod  genuit,  Creantis  cnim  opus  non  liabet 
passioncm  aut  pcrmixtionis  ,  aut  parlus.  Esse 
cnim  aliquando  incipit  ,  quod  crcatur  ex  nikilo. 
Et  qui  crcat  ,  cfficit  pro  potcslalc  quod  condit  ;  et 
csl  opus  virtulis  creatio  ,  non  naturce  ex  natura 
gignente  natioilas.  At  vero  nativitas  legitimx 
originis  ct  gcnuinx  naturce  profectus  cst.  Ex  na- 
tura  cnim  gcncrante  naturam  sumpsit  genila  na- 
tura.  Sed  quia  Dei  fdius  non  corporalis  parlitudi- 
nis  est  genilus  exeinplo  ,  sed  ex  pcrfecto  Deo  per- 
fectus  Deus  natus  est ,  idcirco  ait  crcatam  se  esse 
sapientia  ,  omnes  in  generalione  sua  corporales 
passiones  excludens. 

Igitur  cum  nullavox  possit  perfecte  explicare 
quomodo  procedat  FiliusaPatre,  liinc  pluribus 
ulilurScript.  acnuncdicitgenitum,  utnoteteum 
recipere  substantiam  Palris  gignenlis  ,  nunc 
dicit  creatum ,  ut  sinc  alleratione  vel  muta- 
tione  generantis  eum  gigni  significet.  Ulrum- 
que  igitur  dicitur ,  ut  cx  ulroque  sumatur  quod 
cst  perfcclionis,,relinqualur  vero  quod  esl  im- 
pcrfcctionis.  Ita  D.  Tbom.  lib.  U-  contra  Gentes 
cap.  8. 

PorroS.  Epiphan.  haeresi  G9.  pro  possedit  et 
creavit  legit :  Dominus  me  ut  pullum  exclusit ; 
graece  enim  habet  viotzozt  ,  id  cst  nidificavit  , 
et  pullum  in  nido  cxclusil  :  vsonot  enim  est 
pullus.  Videtur  ipse  in  Hebr.-eo  legisse  i222p 
Idnnenani,  id  est  in  nido  me  exclusit ;  ken  cnim 
cst  nidus.  Filius  Dei  dicitur  pullus  ,  sed  Palri 
cotcvus  ,  et  per  omnia  coaequalis  ,  ut  notetur 
sublimis,  coeleslis  et  divina  ejus  generatio  quod 
quasi  aquila  ab  aquila  sit  genilus,  puta  Deus  de 
Deo. 

Resp.  quarto  Hcbr.  rWN"l  rescit  non  tan- 
tumprincipium,  sedelprincipatum  significare; 
significat  enim  quodlibet  principium,  sivetem- 
poris  ,  sive  dignitalis,  quale  est  principatus  : 
hinc  Amos  6. 1.  nescit  goim  vocantur  capila,  sive 
principes  populorum  ;  unde  el  Latina  vox  prin- 
cipium  pro  principalu  sumitur  psal.  109,  cum 
ail :  Tecum  principium ,  id  est  principalus  ,  in  die 
tirtutis  tiuv.  Itaque  sic  recle  vcrlas  et  exponas  : 
Dominus  creavit  me  wttnihi  principatum  viarum 
suarum,  hoc  cst,  Dominus  ab  aeterno  in  seipso 
habuit  et  possedit  me,  scd  in  tempore  ,  quo 
creavil  mundum  ,  dedit  mihi  principatum  ope- 
rum  suorum,  primas  operum  milii  detulit,  con- 
stituil  me  principem  operum  suorum,  prsefccit 
mc  omnibus  opcribus  suis ;  omnia  cuim  per  me 


crcavit,  conscrvat  cl  gubcrnal.  Sic  dicuntur 
creari  rcgea  ,  prctldei,  magUlratUfj  cum  diK- 
niias  regalia ,  prasfeclurai  et  maglstralui  eii 
confertur.  Igilur  Pater  Verbuno  luum  pnefecit 
toii  creatura ,  pperique  «rcaiionis,  dum  pcr 

illud  omnia  condidit.  Ilut  >iuu  Palcr  gignendO 
Filium  suaiu  crcandi  polcslalcin  ,  mihiii  iii  Cl 
luras  jus  el  doniiiiiiiiii  omnc  cidcin  ciim  cssen- 
lia  communicavil.  Unde  S.  Albaiias.  lih.  {]<:  (]<■- 
crelis  Nicenas  Syuodi,  pro  crcavil  legeni  piuifc- 
cit ,  sicexponit:  Dominus  pnefecit  mc  operibtu 
suis  incipiendis ,  rcbusque  inchoandis  ,  liuncquo 
maximc  gcnuinuin  hujus  loci  eiie  icnium 
censel  nosler  Salazar.  Sic  et  Olympiodor.  in 
Catena  Gnecor.  ac  ibidem  Didymus,  S.  Cyrillus 
et  alii. 

Unde  solerter  adverlit  S.  Cyrill.  S.  Alhanas.  et 
alii,  non  dici  absolute  :  Dominus  creavit  me  prin- 
cipittm,  sed  principium  ad  opcra  sua;  vel ,  ul  alii 
verUinl  \lnoperasua,  aut  propler  opera  sua,  q.  d. 
Deus  constiluit  me  principium  et  causam  ad 
creandum  et  producendum  opera  sua.  Sic  et 
Nazianz.  orat.  U.  de  Theolog.  Sapientia  ,  ait ,  di~ 
citur  creari ,  non  secundum  se,  sed  secundum  pro- 
gressum  ,  qucm  ad  creandum  facil.  Unde  Euse- 
bius  C.xsar,  lib.  3.  ad  Marcellum ,  ait  e*Tue 
positum  pro  wmTa?*  vel  xaTt^cs,  id  est  ordinavit, 
sive  consliluit,  ut  refert  Socrates  ,  lib,  2.  llisl. 
cap.  17. 

Audi  et  S.  Ambros.  1.  deFilii  divinilale,  c.  2  : 
Ucec ,  ait,  est  illa  sapientia  ineffabilis,  quce  inilittm 
viarum  Dei  apud  Salomonem  vel  condita,  vel  ge- 
nita ,  vel  creala  describitur,  quam  tamcn  sic  con- 
dilam  dicil ,  ut  semper  eam  cum  Deo  fuisse  osten- 
dat.  Quid  enim  Deo  dabis,  ut  initium  possis  sapien- 
tite  ipsius  consignare?  Non  enim  ita  Deus  sapien- 
tiamsuam  condidit,  quasi  aliquando  sine  sapienlia 
fuerit.  Sed  cum  initium  viarum  suarum  dicat  : 
Inilium  motus  operis  alicujus  oslendit ,  ut  lioc  ini- 
lium  liabeat  sapienlia  Dei ,  quod  de  Deo  processit 
ad  creanda  omnia,  tam  ccelestia  quiim  terrestria, 
non  quo  cccperit  esse  in  Deo.  Creata  est  crgo  sa- 
pientia,  imo  genita,  non  sibi ,  quct  semper  eral , 
sed  his  qua?  ab  ea  jieri  oporlebat ,  ut ,  quia  quanta 
et  qualis  esset  scire  non  poleral ,  deeffeclu  operurn 
suorum  virlus  ejus  et  polenlia  nosceretur :  ut  quod 
de  conditis  ctslimamus  tunc  magis  timeremus,  cum 
facla  miramur. 

Hinc  et  to  creavit  accipi  polest  pro  creare  me 
fecit,  poteslatem  creandi  milii  dedit ,  ut  sit  he- 
braismus,  quoca/ponilurpro/u7>/u7,quiinScript. 
estcreber.  Unde  S.  Athan.  serm.  3.  contra  Arian. 
sic  cxponit,  q.  d.  Sapientiam  creari  non  in  se  , 
sedin  suis  exemplaribus.idest,  increaturis:  hse 
cnim  exemplar  sapienliae  divinae  referunt,  quia 
ad  illud  et  ex  illo  sunt  expressaj. 

Resp.  quinto  :  Multi  Patres  censent  nolari  liic 
generationem  Filii  Dei ,  non  divinam  et  aetcrnam, 
sed  humanam  et  temporalem,  qua  Verbumcaro 
factum  est.  Humanitas  enim  et  caro  Chrisli  fuit 
creata  et  creatura,  uti  esl  caro  caeterorum  ho- 
minum.  Nam  paulo  post  de  eodem  dicitur :  Ante 
ornnes  colles  ego  parturiebar ;  quare  liic  notari 
geminamChristinaturam:divinam,cumdicitur, 
parturiebar ;  humanam  ,  cum  dicil,  creavit  me. 
HaS.  Athanas.  Nazianzen.  Cyrill.  August.  et  alii 
mox  cilandi. 

Audi  S.  Epiphan.  haeresi  69.  conlra  Arianos: 
Dominus  ,  ail  ,  creavit  me  ,  lioc  cst ,  ivdificavit 
me  in  utero  Marice  ,  principium  viarum  suarum 
in  opera  sua.   Principium  enim  viaram  desccn- 


192 


COMMENTARIA  IN  PttOVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  Vllf. 


.vt?  Cvisti  in  mundim  ,  est  corpus  ex  Mtiria  , 
quod  est  assumptum  in  opere  justitice  et  salutis 
ipsius. 

Tertio,  sapientia  potest  hic  accipi  creata  et 
participala:  hanc  enim  ab  aeterno  possedit  Dens, 
qnia  scilicet  ab  ;eterno  illam,  ut  derivatamasua 
prima  et  increata  sapienlia  ,  ac  deslinato  a  se 
lempore  creationi  applicandam  ,  et  crealuris 
communicandam  intellexit,  suoque  intellectui 
cognoscendametvoluntati  decernendamobjecit 
Deus.  Hanc  enim  proprie  in  tempore  ipse  crea- 
vit;  ab  aeterno  vero  creavit,  id  est,  creare  de- 
crevit  et  praedeslinavit.  Sic  enim  Hebrjei  saepe 
verba  realia  usurpant  pro  mentalibus  aut  verba- 
libus,  ut  cum  Apostolus  2.  Timoth.  1. 9.  ait  gra- 
tiam  Chrisli  ante  tempora  secularia  nobis  esse 
datam,  id  est,  dari  decretametpraedestinatam. 
Et  Jeremias,  cap.  1. 10,  ait  se  constitutum  super 
regna,  ut  ea  evellat,  destruatetdisperdat,  idest 
evellencla,  destruendaet  disperdenda  praenun- 
liet,  et  quasi  vice  Dei  decernat.  Huicetiam  se- 
quenlia  satis  apte  conveniunt,  quae  significant 
resomnes  a  Deo  creatas  esse  juxta  sapientiae 
normam,  cuique  propriam  et  convcnientem. 
Denique  ad  creatam  sapientiam  capessendam 
proprieetprimohic  invitamur:  namincreatam, 
quae  Deo  est  propria  ,  assequi  nequimus.  Ita 
D.  Thom.  1.  p.  q.  Ul.  art.  3.  Unde  noster  Hier. 
Prado  in  c.  2.  Ezech.  sic  exponit :  Dominus  pos- 
sedit ,  vel  creavit ,  me  initio  viarum  suarum,  id 
est,  Dominus  operi  a  se  creato  me  insculpsit, 
utiPhidias  sculptor  clypeo  Minerveease  sculptae 
vullum  suum  insculpsit.  Ex  sapientia  enim,  quae 
lucetin  crcaluris,  cognoscitur  sapientiaCreato- 
ris,  quasi  eis  insculpta. 

Quarto,  accipi  hoc  loco  potest  sapientia  in- 
carnata,  quae  est  Christus  homo.  Hunc  enim  in 
tempore  a  se  decrelo  creavit  et  possedit  Deus , 
ab  aeterno  vero  creavit  et  possedit,  id  est,  creare 
et  possidere  decrevit  et  praedestinavit :  nam  per 
unioncm  hypostaticam  divinitas  possedit  hu- 
manitatem  Christi,  illamque  effecit  suam  ,  ita 
xit  Christus  non  tantum  qua  Deus,  sed  et  qua 
liomo,  sit  et  dicatur  Filius  Dei  naturalis  ,  utque 
omnes  actiones  et  passiones  Chrisli  hominis 
sint  actiones  et  passiones  Dei.  Unde  a  sancto 
Dyonisio  vocantur  theandricm ,  idest,  Deiviriles. 
Aique  inde  infiniti  vis  merendi,  satisfaciendi  et 
redimendi  inChristo  processit,  puta  a  deilate  infi- 
nha,  cui  humanitashypostatice  eratconjuncta. 

Rursus  S.  Ambrosius  et  S.  Chrysost.  serm.  de 
Trinitate,  to  creaoit exponunt  per  futurum  crea- 
bit ,  q.  d.  Dominus  in  tempore  incarnationis 
creabit  me :  praedicit  enim  futurum  quasi  jam 
csset  factum.  Christo  enim  qua  homo  proprie 
competit  essecreatum  in  tempore(hincetDeus 
hic  non  vocalur  PalerscilicetFilii  Dei,  sed  Do- 
minus,  scilicet  humanitatis  ejusdem.  Caro  Do- 
minum  agnoscit ,  ait  S.  Ambros.  1.  de  Fide  c.  7 , 
gloria  Patrem  significat  ;  creatura  nostra  Domi- 
num  confitetur,  cliarilas  Patremnovil),  sicut  ei- 
dem ,  qua  Deus  est,  competit  genitum  esse  ab 
icterno.  Porro  Christum  hominem  creavit  et 
possedil  Deus  in  initio,  vel ,  ut  Septuag.  ap/»iv  , 
id  est,  principium  et  principatum  ,  viarum,  id 
est,  operum  suorum.  Primo  ,  dignitate  ;  quia 
Christum  fecit  primum,  principem  ,  caput  et 
ducem  omniumSanctorum ,  imo  omnium  An- 
gelorum  et  hominum  totiusque  universi.  Se- 
cundo,  tempore  et  causalitate  ;  quia  nonnulli 
Thcologi  censent  Christum  per  se  primj  a  Deo 


proedestinatum  fuisse  ,  aute  prajvisionem  Ad.-p 
et  peccati  originalis,  eo  quod  Dcus  primo  volue- 
rit  condere  Christum,  et  in  eo  ostendere  divi- 
lias  gloriae  et  m  ignificentiae  suae  ,  ac  deinde 
propter  Cliristum  voluerit  condere  Angelos  , 
Adamum  ,  caeterosque  homines  et  creaturas 
universas.  Atque  id  plane  significari  volunt  hoc 
loco  :  Dominus  creavit  me  initium  ,  vel ,  ut  alii 
legunt :  In  initio  viarum  suarum.  Quare  hanc 
sentenliam  suae  opinionis  faciunt  basin  et  fun- 
damentum.  Ita  Alexander  Alensis  ,  Scotus  ,  Al- 
berlus,  Claudius  Turinensis,  Catharinus,  Pighius 
eta!ii,quos  cilat  et  sequitur  nosler  Suarez  3. 
p.  q.  1.  art.  3.  disp.  5.  sect.  2.  Verum  non  salis  ef- 
ficaciter  idipsum  ex  hoc  loco  probant,  uti  multis 
ostendit  hic  Salazar. 

Alii  ergo  cum  D.  Thom.  3.  p.  q.  1.  art.  3.  iique 
non  minoris  nolae  et  numeri  ,  quos  citat  et  sc- 
quitur  Gabr.  Vasquez  3.  p.  tom.  1.  disp.  10.  cen- 
sent  Christi  incarnationem  a  Deo  fuisse  decre- 
tam  et  praedestinatam  post  lapsum  Adae,  ad  ejtis 
reparationem,  et  totius  generis  humani  redemp- 
tionem.  Hanc  enim  ,  non  aliam  ,  incarnalionis 
Christicausam  tradunt  Script.  etPatres  passim. 
Et  tunc  decretum  Dei  de  creatione  mundi ,  An- 
gelorum  et  hominum  ,  ac  de  permitlendo  Ad:e 
lapsu  peccatoque  originali ,  fuii  prius  decreto 
de  incarnatione  Christi  in  genere  causae  mate- 
rialis  ;  eodem  tamen  fuit  posterius  in  genere 
causae  finalis  ,  et  quasi  formalis.  Chrisli  enim 
incarnatio  fuit  finis,  decor  ,  forma  et  comple- 
mentum  creationis  Angelorum  et  hominum  , 
ac  totius  universi.  Quocirca  inter  creationem 
mundi  et  incarnationem  Verbi  fuit  mutua  quae- 
dam  contradepenclentia.  Nec  enim  Deus  decre- 
verat  creare  mundum,  Angelos,  Adamum,  ejus- 
que  lapsum  permittere  ,  nisi  simul  decernendo 
Christi  incarnationem  ad  restaurandum  Adae 
lapsum,et  ad  complementum  decoremque  to- 
tius  fabricae  suee  :  nec  vicissim  decreveral  incar- 
nationem  Christi,  nisi  simul  decernendocreare 
mundum,  ac  permittere  Ad;e  lapsum  ,  utpote 
in  cujus  remedium  decernebat  Christum  incar- 
nari.  Unde  fit  ut  decrefum  creationis  mundi 
et  permissionis  lapsus  Ad;e  sil  quidem  prius 
decreto  incarnationis  Verbi  in  genere  causae  ma- 
terialis  ;  eo  tamen  sit  posterius  in  genere  causaj 
finalis,  et  quasi  formalis.  In  eo  ergo  Christi  in- 
carnatio  fuit  prior,  ac  principium  omnium  via- 
rum,  id  est  operum  ,  Dei  ,  vel,  ut  Septuaginta 
vertunt:  Adoperasua,  utscilicet  homines  pecca- 
toAdaeperditosrestauraretetrevocaretad  vitam. 

Verum  quidquid  sit  de  ordine  et  prioritate  in- 
carnationis  Christi  respectu  naturae  ,  et  status 
naturalis  universi,  cerlumest  respectu  gratiae  et 
status  supernaturalis  tum  hominum  ,  tum  ,  ut 
multivolunt,Angelorum,Chrislum  priorem  fuis- 
se;quiaperChristumejusquemerita  Deusdecre- 
vit  hominem  lapsum  redimere  ,  ac  Sanctis  qui- 
buscumque,  sive  Martyribus  ,  sive  Virginibus  , 
sive  Apostolis,  sive  quibuslibet  aliis,  quin  et ,  ut 
multi  volunt,  Angelis  quoque  omnibus  suam 
dare  gratiam  et  gloriam.  Christus  ergo  fuit  prin- 
cipium,id  est,  causa  meritoria  ,  exemplaris 
et  finalis  ,  omnium  viarum ,  id  est ,  omnium 
operum  supernaturalium  Dei  ;  quia  Deus  eum 
fecit  principem  et  instilulorem  ordinis  hujus 
supernaturalis ,  ejusque  primatumet  principa- 
tum  ipsi  addixit ,  fecitque  ipsum  caput  omnium 
suarum  preedefinitionum  et  praedestinationum, 
praedestinatorum  ,  effectorum  ,  donorum  ,  gra- 


COMMENTABIA  IN  PBOVEllBIA  SAI.OMONIS.  Cap.  VIII. 


1<J 


liarum,  virtulnm,  dotum  gratia  el  glorke,  quai 

al)  illo  el  per  illiun  in  cicleros  Sanclos  ,  quasi 
pcr  iiiiiiiMiin  oupUia  in  meeabra  derivat.  llnde 
S.  Ainbrositis,  I.  1.  de  lulcrpellatioiie  Job  :  Soti 
Ckristo ,  ail  ,  s/rvabutur  ma^nurum  prtvrogaliva 
virtUtunt  ;  qtiia  ips<:  cst  virlulum  principium  ,  si- 
cut  di.vit :  Doiniiuts  crcavit  mc  principium  viarum 
suaruin.  Bl  sanclus  llasilius  ,  Apolog.  atl  C;esa- 
rianos  :  GkristiU  ,  intinil,  principium  livangeli- 
tuirum  viarum  numinatur  ,  quie  nos  Ucducunt  ad 

rajiiuim  ,  ut  per  nos  ruiaee  Angelorum  ,  avque 
«c  hoininuin  inslaurcnlur  el  rcparcnlur.  Sic 
quoque  de  Ghtiato  incarnaio  hunc  locuni  acci- 
piunlS.Alhanas.  scnn..'5.  conlra  Arian.  Nazianz. 
orat.  l\.  dc  Theolofjia,  Cyrill.  1.5.  Thcsauri  c.  U, 
s.  Augost.  1.  1-  de  Trinitate  cap.  1S  ,  Polychron. 
ut  Beda  hic,  S.  llieronymus  in  cap.  U.  Micheae, 
Hilar.  1.  12.  de  Trinil.  suh  linem  ,  S.  Ignatins 
cpist.  atl  Tarscnses,  Epiphan.  haeresi  69,  S.  Ba- 
sil.  1.  U.  contra  Eunom.  Damasc.  I.  U.  de  Fide 
cap.  k  ,  et  ahi  plures  tpios  fuse  citat  Gahr.  Vas- 
t|uez  3.  p.  tom.  1.  disp.  10.  n.  10. 

Audi  S.  Amhros.  lih.  3.  de  Fide  cap.  U.  hunc 
locum  sic  lilleraliler,  aeque  ac  moraliler  expli- 
canlem  :  Principium,  inquil,  noslrie  virtutis  est 
Ckristus.  Principium  integritatis ,  qui  docuit  vir- 
ginesnon  virilesexspeclare  concubitus ,  sed  inle- 
gritatem  mentis  et  corporis  Sanclo  mugis  dicare 
Spirilui ,  quiun  marilo.  Principium  parcivionice 
Ckristus  ,  qui  pauper  factus  est ,  cumesset  dives. 
Principium  patientix  Ckrislus  qui,  cum  matedice- 
retur,  non  remaledi.vit ,  cum  percuteretur,  non  re- 
percussit.  Principium  kumililatis  Ckrislus  ,  qui 
formam  servi  accepit ,  cum  Patrem  Deum  majes- 
tate  virtutis  ovquaret.  Ex  illo  enim  accepit  virlus 
unaquaque  principium.  Et  ideo  ut  kcec  virtulum 
genera  disceremus  ,  Filius  datus  est  nobis ,  aujus 
principium  super  kumcros  ejus.  Principium  illud 
crux  Domini  cst  ,  principium  fortiludinis  ,  quo  via 
sanctis  est  reserata  Marlyribus  ad  sacri  cerlami- 
nis  passionem. 

Uhi  nota  Heb.  rescit  significare  primo.initium, 
principium  ;  secnndo,  primitias  frugum  el  fruc- 
tuum  ,  quae  ex  lege  Deo  offerebantur;  lertio, 
principatum  ;  quarto,  originem,  fontem  et  cau- 
sam.  Chrislus  ergo  est  rescit  ,  id  est  primo, 
principium  operum  Dei ;  quia  primus  sancto- 
rum,  electorum  et  praedestinatorum.  Secundo , 
idem  est  primitiae  sanctitatis,  quas  genus  hu- 
manum  peccato  infectum  Deo  obtulit.  Tertio , 
idem  estprinceps  omnium  Sanctorum,  Angelo- 
rum  et  hominum,  quia  ad  triplex  hoc  rescit,  id 
est,  principium,  creavitet  destinavit  eum  Deus. 
Quarto,  idem  est  causa ,  fons  et  origo  omnis 
sanctilatis,  omnis  gralue  et  gloriae  omnium  ho- 
minum  ,  et ,  ut  multi ,  omnium  Angelorum.  Ila 
Didymus  in  Catena  Graecor.  :  Sapientia,  inquit, 
qux  ab  Kterno  fuit  in  Deo ,  facta  est  in  tempore 
principium,  id  est  causa  ct  effectrix  operum  Dei. 

PorroS.  Cyrillus  lih.  5.  Thesauri  cap.  5.  per 
vias  accipit  leges  et  praecepta  Dei ;  his  enim 
quasi  viis  imus  in  coeluin,  quorum  principium 
ait  fuisse  Christum,  tum  quia  Christus  viam  iu 
ccelum  excmplo  suo  nobis  proeivit,  atqueeodem 
ingrediendi  initium  nobis  donat  prreveniendo 
mentem  per  graliam  suam;  tum  quia  lex  vetus 
ultimos  quasi  limites  legum  Dei  dedil;  Christus 
vero  earum  principia ,  id  est  praecipua  et  ex- 
cellentiora ,  edocuit ,  ut  v.  g.  lex  vetus  dicit : 
Diliges  amicum  tuum ;  Christus  addil  :  Diligite 
inimicos  vestros.  Sicin  plurihus  aliis  Christus  le- 

CORNEL.    A    LAPIDE.       TOM.    III. 


gem  evexil  et  peiTeril,  quaj  reCensel  S.  Maltli. 
cap.  :>.  Autli  S.  Gyrill.  II b.  5.  Th«;sauri  C»p.  k  : 
Dtimiiuts  cr<  ttvil  mc  initium  viarum  :  Vias  (  iu- 
tpiil)  sanctos  viros  ,  Proplictas  scUicct  ct  lcgisla- 
tort  .s  apprllarunt ,  /ptia  possunt  monnndo  ad  <  inn 
dttccri-.  ErffO  crcavil  me,  koc  est  ,  f<cil  me  supcr 
J.rirnn  rt  1'niplatas  initium,  id  est  polrstatnn  ,  nt 
?io/i  in  illorum  V6Tbk  iistere  fa<  iam,  srtl  ad  mrliora 
ttucumrnta  traducitm.  Stc  et  S.  Basil.  in  Apol.  ad 
(>a;sariai)os  :  Principium ,  inquit,  BvangeUcartttn 
viartim  noininatur,  qua>  nos  drducunt  ad  regnttm; 
facttts  cst  cniin  secundum  dispensationcm  vianos- 
tra.  Et  S.  Eulgentius  :  Quod  anlein,  inqtiil  ,  ini- 
tittm  viarum  Domini  creatus  cst  Filitis  ,  quid  est 
alittd,  nisi  quod  ipsc  via  nobis  est  factus ,  ut  eo 
duce  et  rectore  per  adoplionis  ,  quam  rcccpiintts , 
graliam  ,  ad  virtutum  nobis  profcctum  palcret 
ingrcssus. 

Denique  Christus  fuit  novi  mundi  princi- 
pium,  lum  qUia  novam  Ecclesiam  novuinqne 
Christianorum  et  Sanctorum  populum  instiluit  ; 
tum  quia  resurgendo  u  morluis  novoe  vit.e  et 
beaUc  suis  dedit  exordium,  acBeatorum  coclum 
inchoavit.  Undeah  Isaia,  cap.  9.  versu  6,  voca- 
tur  paler  futuri  scculi ;  de  quo  Sihylla  apud 
Virgilium  ecloga  U : 

Tu  moJo  nasccnli  puero  ,  quo  ferrea  primum 
Desinet ,  ct  toto  surgct  gens  aurca  mundo  , 
Casta  fave  Lucina. 

Myslice,  Dominus  creavit  et  possedit  B.  Virgi- 
nem ,  ulpote  Chrisli  matrem,  quasi  principium 
viarum,  id  est  operum  suorum;  quia,  ut  recte 
notat  Suarez  3.  p.  tom.  2.  q.  27.  disp.  1.  sect.  3, 
mater  a  filionon  fuit  disjuncla  etiam  in  electio- 
nc  divina.  Quod  videlur  insinuasse  Andreas  Cre- 
tonsis  ser.  de  Assumpt.  dicens  de  B.  Virgine  : 
Htvc  est  declaratio  profundorum  divinx  incompre- 
kensibilitatis ;  hic  est  scopus,  qui  excogitatus  est 
ante  secuta.  Pluribus  congruis  naturas  et  gratiae 
rationihus  idipsum  prohat  ihidem  Suarez.  Quo- 
circaS.  Epiphan.  contra  Ariomanitas  haeresi  69: 
Quandoquidem,  ait,  ipsa  sapientia  tvdificavit  sibi 
clo.mum,  fortassis  d  persona  kumance  ipsius  natu- 
rce  pie  dici  poterit ,  ut  prasentia  ipsius  in  carne 
de  ipsius  deitate  dicat  :  Dominus  creavit  me ,  id 
est,  adificavit  me  in  utero  Maria?,  principium  via- 
rum  suarum  in  opera  sua.  Principium  enim  viarum 
descensus  Cliristi  in  mundum  est  corpus  ex  Maria, 
quodest  assumptum  in  operejustitix  et  salutis  ip- 
sius.  Insuper  B.  Virgo  in  ipso  inilio  viarum,  ip- 
soque  momento  conceptionis  et  viiac,  a  Deo  solo 
possessa  fuit  tanquam  haeredilas  amplissima  , 
maler  utique  Dei  dilectissima  futura. 

Igilur  B.  Virgo  ah  a?terno  praedestinata  fuit,  ut 
esset  principium  ,  id  est  prima  ,  princeps  et 
domina  omnium  operum  Dei,  puta  omnium 
purarum  creaturarum.  Secundo,  ut  esset  idea 
sanctitatis,  juxta  quam  sanctos  Angelos,  Apos- 
tolos,  Martyres,  Virgines,  Confessores  ,  Belt- 
giosos  efformaret.  Cum  ergo  Deus  B.  Virginem 
mente  concepit  et  praedesiinavit .  hos  omnes 
adeoque  fideles  omnes  praedestinavit.  Tertio , 
principatum  gratiae  et  gloriae  ei  decrevil,  prin- 
cipalum  sanctitatis  aeque  ac  dominii  ei  addixit : 
deslinavit  eniin  eam,  ut  esset  omnium  creatu- 
rarum  princeps ,  regina  et  domina.  Quarto, 
Deus  eam  fecit  primitias  operum  suorum.  Sole- 
bant  Deo  offerri  primiliae  frugum,  ut  per  eas 
caeterae  fruges  censerentur  Deo  oblatae  et  sanc- 
tificatae  :  ita  mundus  obtulit  Deo  B.  Virginem 

93 


194 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VI JI. 


quasi  primiiias  naturae  humanae,  per  quam  om- 
nes  homioes  totaque  natura  censeretur  ei  obla- 
ta,  purificata  et  sanctificata.  Qua  de  causa  pul- 
chre  Rupert.  in  cap.  2.  Cant.  B.  Virginem  ita  de 
se  loquentem  inducit :  Priusquam  nascerer,  Deo 
prasens  acleram;  antequam  fierem  ,  bene  itli  cog- 
niia  ftteram.  Elegit  me  anle  mundi  conslilutionem, 
ut  essem  sancta  et  immaculala  in  conspectu  ejus 
in  charitate.  Etsideticixejusesse  cumfdiis  homi- 
num  ,  quanto  magis  deliciabatur  cum  ista  ancilla 
Domini ,  miraculo  cunclorum  fdiorum  hominum? 
Petrus  Damian.  ser,  de  Naliv.  Virg.  agens  de 
Deipara  super  illud  :  Non  est  factum  simile  opus 
in  universis  regnis  :  Nihil,  inquit,  verius ,  nihil 
sublimius ,  nihil  dulcius  misere  mortaUtati  et  mor- 
tali  miseria.  Nam  etsi  multa  magna  facla  sunt  in 
r.reaturis  mundi,  nihit  lam  excellens,  tam  magni- 
ficum  fecerunt  opera  digilorum  Dei.  Virgo  Dei 
genitrix  ,  cujus  pulchritudinem  sol  et  luna  miran- 
lur.  Germanus  patriarcha  Constantinopolitanus 
orat.  de  Zona  Virg.  :  Omnia,  inquit,  in  Virgine 
sunt  admirabilia ,  et  natura  vires  excedentia  ,  in 
qua  Deus  suam  exeruit  potentiam  ;  fecit  enim  in 
me  magna  qui potens  est.  S.  Bern.  hom.  1.  super 
missus  est:  Elquid,mqu\t,mirumsiDeus,  quimi- 
rabilis  legituret  cernitur  insanclissuis,mirabilem 
se  exhibuit  in  malre  sua?S.  Bernardinus  Senen- 
sis  tom.  1.  conc.  61.  art.  6.  cap.  U.  agens  de 
dignilale  Dei  genitricis :  Unde,  inquit,  Propheta : 
Elevala  est  magnificenlia  tua  super  ccelos  Deus ; 
magnificentia  enim  Dei  dicta  est  virgo  Maria. 
Idem  lom.  3.  ser.  11.  art.  1.  c.  2.  eumdem  Psalmi 
versiculum  de  Deipara  explicans  :  Singutaris, 
inquit,  magnificentia  Dei  fuit  B.  Virgo  ;  quiain 
rjus  exaltatione  plus  magnificatur  ,  et  etiam  in 
ejus  humiliatione ,  devotione,  gratiarum  actione, 
et  omnium  bonorum  Dei  fruitione  plus  ipsa  mag- 
nificat  Dominum ,  qudm  omnis  creatura  atia  si- 
mul  sumpta.  Unde  merito  elevata  dicitur  super 
ccelos ,  id  est  super  Angelos.  Sane  fecit  in  ea 
niagna  qui  potens  est ;  quin  etiam  maximum 
operum  suorum ,  hoc  est,  Dominica  incarnatio; 
in  ejus  utero  est  perfectum  ;  merito  igitur  mag- 
nificentia  Dei  dicitur.  In  Revel.  S.  Brigit.  in  ser. 
angel.  cap.  5 :  Mundo,  inquit ,  creato  adhuc  unus 
minor  mundus  ,  qui  est  Virgo  Maria,  cwam  Deo 
cum  omni  venustate  nondum  creatus  astabat ,  a 
quo  mojor  gloria  Deo  ,  et  Angelis  major  latitia, 
atque  omni  homini  ejus  bonitale  frui  volenti  major 
utilitas,  quam  de  hoc  majori  mundo  provenire  de- 
bebat.  Etinfra  sermonem  adVirg.  dirigens  :  Fio- 
rigeris ,  inquit,  ac  fructiferis  arboribus  compa- 
rari  possent  opera  tua;  nam  charitate  ea  faclura 
eras  ,  quce  plus  omnium  florum  pulchritudine  ,  et 
fructuum  suavitate  Deum  atque  Angelos  delectare 
debebant ;  Deusque  in  te  ante  suam  creationem 
plures  virtutes  prazvidit ,  quam  in  omnibus  her- 
barum ,  florum,  arborum ,  fructuum  ,  lapidum  , 
gemmarum  seu  metallorum  generibus ,  quce  inve- 
niri  possent  in  lotius  orbis  amplitudine ;  unde  mi- 
rum  non  est ,  si  Deus  in  te  ,  6  minor  munde  ,  qui 
adhuc  creandus  eras  ,  magis  deleclabatur ,  quam 
de  hoc  majori  mundo  ;  haec  ibi.  Et  certe  merito 
Virgo  sanctissima  microcosmos  ,  seu  minor 
mundus,  in  hac  S.  Brigittae  revelatione  appel- 
latur,  tum  quia  Deum  omnia  conlinenlem  in 
se  porlavit,  tum  etiam  ,  quia  ut  ait  S.  Bonav. 
in  Speculo  Virginis  cap.  6  :  Quidquid  post  Deum 
pulchrius  ,  quidquid  dulcius  ,  quidquid  jucundius 
rst  in  gloria  ,  hoc  Maria ,  hoc  in  Maria,  hoc  per 
Mariam  est.  Quare  Pelrus  Galatinus  lib.  7.  de 


Arcanis  CalholicaB  veritalis  cap.  18.  reddens  ra- 
tionem  eur  B.  Virgo  Jerem.  17.  dicatur  solium 
giorix  Dei  :  Quia  ,  inquit ,  sicut  sedes  ornata  ac 
regio  more  parata  sedenli»  magnificentiam  ac 
majeslalem  indicat  ,  ita  Deus  in  B.  Virgine  os- 
tensurus  erat  gloriam  suam  et  claritatem. 

Consonant  veteres  Rabbini ,  ut  R.  Haccados 
apud  Galalin.  lib.  7.  cap.  1 :  Ideo ,  inquit ,  mun- 
dum  Deus  creavit ,  quia  viderat  ex  Israel  exce- 
dendam  pelram  sine  manibus  ,  pula  B.  Virginem, 
exqua  Messias  prodilurus  erat,juxld.iUud :  Domi- 
nus  possedit  me  in  inilio  viarum  suarum.  Et  c.  2. 
citat  R.  Onkelos  dicentem  :  Propter  sapientiam 
creavit  Deus  cocium  et  lerram  ,  hoc  est  ,  amore 
intemeralm  Virginis  ,  qu&  est  mundi  sapientia  , 
creavit  Deus  cozlum  et  terram  ;  vel  amore  Messiai 
fdii  sui ,  cui  in  divinis  sapientia  attribuilur.  Non 
solum  amore  Virginis  conditus  est  mundus  ,  sed 
eliam  sustentalur.  Ob  scelera  enim  innumera  ,  quxB 
mundani  committunt ,  nnlto  paclo  consistere  pos- 
set  ;  nisi  ipsa  gloriosa  Virgo  cum  sua  misericor- 
dia  et  clementia  pro  nobis  orando  sustineret.  El 
cap.  U.  docet  Rabbinos  matrem  Messiae  vocare 
primum  hominem ;  cujus  proinde  coeleri  homines 
filii  nuncupari  possint.  Primum  iniellige  non 
creatione  et  tcmpore ;  sed  lum  dignitate,  tum 
fine  et  scopo  ;  tum  in  praedeslinalione  et  decre- 
lis  Dei ,  uti  jamexplicui.  Unde  S.  Bern.  serm.  1. 
in  Salve  Regina  :  De  hac  ,  inquit ,  et  ob  hanc ,  et 
propler  hanc  omnis  Scriptura  facta  est ;  propler 
hanc  totus  mundus  faclus  est ;  et  hcec  gralia  Dei 
plena  est ;  et  per  hanc  Iwmo  redemptus  est ,  Ver- 
bum  Dei  caro  faclum  ;  Deus  humitis  ,  et  homo  su- 
btimis.  Idem  ,  serm-  de  B.  Virgine  ,  B.  Virginem 
appellat  mundum  specialissimum  :  Mariam  , 
inquit  ,  Deus  tanquam  mundum  specialissimum 
sibi  condidit ,  quem  injustitia  et  sanctitate  funda- 
vit.  Et  S.  Epipban.  serm.  de  Laudibus  Virginis  , 
eam  cceli  terrceque  mysterium  nuncupat;  quia 
scilicet  per  lapsum  hominis  lapsae  sunt  pariter 
in  deterius  omnes  crealurae ,  propter  hominem 
factae  et  homini  servienles  ;  per  B.  Virginem 
vero  Christum  parientem  homo  pristinae  virtuti 
restitulus  est ,  et  per  hominem  caeterae  crea- 
turae.  Ergo  B.  Virgo  fuit  quasi  reparatrix  totius 
mundi ,  uti  docet  Damasc.  orat.  1.  de  Nativit. 
Virg.  S.  Ansel.  lib.  de  Excellentia  Virginis  c.  10. 
Et  S.  Bonav.  in  Psallerio  Virgin.  :  Dispositione 
lua ,  m(\x\\\. ,  Virgosanctissima ,  perseverat  mun- 
dus,  quem  et  tu  cum  Deo  ab  inilio  fundasti ;  quia 
scilicet  propler  B.  Virginem  et  Christum  Deus 
fundavit  mundum ;  ipsa  enim  loio  mundo  longe 
estnobilioret  praestantior  ,  imo  ipsa  est  mundi 
decus  et  pulchritudo.  Rursum  B.  Virgo ,  coelum 
dissidens  a  terra  ob  peccalum  Adae  ,  eidem  per 
Chrislum  reconciliavit ;  atque  sicut  ipsa  Cbris- 
tum  e  coelo  in  terram  sua  puritate  et  humilitatc 
devocavit ;  sic  pariter  ipsa  prima  verbo  et  excm- 
plo  viam  omnibus  hominibus  in  coelum  patefe- 
cit.  Quocirca  ChriStus  eam  eleclis  omnibus  pa- 
tefecit,  voluitque  ut  nemo  salvetur  coelumque 
conscendat,  nisi  ipsa  consentiente  ,  imo  adju- 
vanle  et  dirigente.  Qui  ergo  salvus  esse  cupil , 
et  salutem  suam  assecurare  ,  cultor  sit  B.  Vir- 
ginis  ,  ac  in  ejus  amore  et  devotione  quotidie 
crescat  et  proficiat.  Plura  ,  si  lubet ,  vide  apud 
nostrum  Salazar  hlc ,  cujus  praecipua  laus  cst  in 
laudibus  Virginis. 

Denique  sicut  Christus  ,  sic  et  B.  Virgo  novo 
Christianorum  seculo  ,  ac  novo  aureoque  Vir- 
ginum ,  Martyrum  etSanctorum  omnium  mundo 


COMMKNTAIUA  IN  PHOVKIUIIA  SAI.OMONIS.  Cap.  VIII. 


i*j; 


dcdit  exordium  ,  de  quo  sibyiia  apud  Virgil. 

ecloga  h: 

Bfagnui  :>l>  integro  locloruoi  natcitur  ordo  , 
J.iin  icdit  etvlrgo  ,  redeunj  Snlurnio  regoa. 
Jam  novQ  progenlea  ceelo  aomillituf  alio. 

Tropol.  sapienliam  ,   Chrisium  ct  Dciparam 

imitatiuir,  qui  per  Dei  electlooem  el  grntiani 

faciunl    se  atictores  inagnonun  B\  hcroieoruni 
operum  .    Ul  qui  institnuiH  novas   Kcclcsias  , 
sanctos   Onlincs  ,    Beliglonee  ,    GongregftUo* 
ncs  ,  ctc.  ,  qnalcs  fucrc  Aposloli  ,  S.  Anlonius  , 
S.   liasilius,    S.    Augtislinus  ,     S.    Hcncdicltis  , 
S.  Ilomualdus  ,  S.  bcrnardus  ,  S.   Dominicus  , 
S.  Krancisr.us.  Ili  cnim  rccte  dicanl  :  Dominus 
rrcavil  ct  consliluit  me  principium  ;  imo  princi- 
pcm  viarum  ctopcrum  suorum  ,  ut  scilicet  me 
faceret  fuodalorem  novae  gcntis  et  Kcclesi.e ,  aut 
sancti  Ordinis  ,  quo  quasi  via  omncs  mei  asse- 
clae  rccto  itincre  contendcrent  ad  culmen  per- 
fcclionis  ,  od  vitam  Apostolicam  ,  ad  excelsam 
in  ccclis  gloriae  laurcam.  Hi  enim  non  tanlum 
habent  mcritum  cllaudcm  propri.x  vilac  ,  scd  et 
omnium   sui  asscclarum  etiam  post  mortcm , 
quamdiu  durabit  Ordo  sanctus  ab  ipsis  funda- 
tus,  v.  g.  S.  Dominico  tribuiturlaus  sanclilaliset 
sapienlise  S.  Thomae  Aquinatis  ,   S.   Vinccntii 
Fererii,  S.  Calharinae  Senensis,  caeterorumque 
omnium  ,  qui  ex  ejus  institutione  et  disciplina 
religiose  et  sancte  vixcrunl ,  vivunt  ct  vivent. 
Quarecjus  lausct  laureacrescitctcrescet  usque 
ad  diem  judicii ;  atquc  in  ccelis  omnes  S.  Domini- 
caniS.  Dominicum  utparcnlem  ,  utmagislrum  , 
ut  ducem  ,  ut  causam  suae  sanclitatis  et  gloriae 
coleut,"  diligcnt  ,  laudabuntet  celebrabunt  per 
omnem  aelernilalcm.  Quae  sane  magna  est  laus 
et  gloria.  Hi  cnim  sunt  novi  Ordinis,  quasi  novae 
Kcclesiae  ,   ct  novi  mundi  sancti  condilorcs,  hi 
sunt  verae  sapientiae  doclores  ,  praeconcs  et  fun- 
datores.  Hosce  notavit  Daniel  cap.  12.  dicens  : 
Qui  docti  fuerint  ,  fulgebunt  ut  splendor  firma- 


vienti 


et 


qui  ad  justitiam  erudiunt  viuttos  , 
quasi  stella?  in  perpctuas  aternitates.  Ibi  Petrus  , 
inquit  S.  Grcg.  hom.  17.  in  Kvang.  :  Cum  Judcea 
conversa  ,  quam  post  se  traxit ,  apparebit.  Ibi 
Paulus  conversum  ,  uti  ita  dixerivi  ,  mundum 
ducens.  Ibi  Andreas  post  se  Achaiavi ,  ibi  Joannes 
Asiam  ,  Thomas  Indiavi ,  in  conspectum  sui  Ju- 
dicis  conversavi  ducet.  Ibi  otnnes  Dominici  gregis 
arietes  cum  animuruni  lucris  apparebunt  ,  qui 
sanctis  suis  pradicationibus  Deo  post  se  subdilum 
gregem  trahunt. 

Rursum  baec  gnome  monet  initia  actionum 
per  sapientiam  esse  ordinanda  ;  ex  initiis  enim 
pendent  mcdia  et  finis :  qualia  enim  sunt  initia , 
tales  solentesseetfines  actionum.  Unde  symbo- 
lum  estPythagorae  :  Egredienti  introeuntique  val- 
vas  esse  exosculandas,  hoc  estinitia,  et  fines  ac- 
tionum  et  instihitorum  sapienter  esse  disponenda 
et  complectenda. 

23.  AU  jETERNO  ordinata  sum  ,  et  ex  antiquis 
anteqdam  terra  fieret.]  Hebr.  A  cupite ,  ab  ante 
terram;  Tigurinus  et  Pagninus  :  Ab  initio  ante 
terram ;  Syrus  :  Ab  oeterno  ante  omnia  opera  ; 
Arabicus  :  Ante  seculum  fundavit  me  in  princi- 
pio.  Pro  ordinata  sum ,  Hebr.  est  irQD^  nis- 
sachti ,  id  est,  principatum  habui,  princeps  ex- 
slili ,  ita  Pagnin.  Baynus  :  Coronata  sum;  Vatabl. 
Princeps  facta  sum ;  nam  sapientia  ,  inquit ,  po- 
testatem  habet  in  omnia  quae  facla  sunl ;  Chal- 
danis  :  Ante  secutum  praparala  sum;  Aben  Kzra  : 


Elrrlafui ;  II.  I.cvi  :  Donata  sum  fortiludinc  ,  p<>- 
hslntr  dominandi  et  prastanti  sublimitati  ;  Scp 

luaginta  :  Ante seculum  fundavlt  mc  (vel  fundata 

sum  )  inprinripio  antrqiiam  trrram  faccrct.  Sic  et 
Syrus  :  Anlc  scculum ,  inquil,  stabitivil  me,ct  a 
principio  antc<iuain  formurrt  trrram;  Marinus  in 
l.cxico  :   EffO  mcipsam  inattL>uravi.    Ilcbr.   cniin 

-[zi  nasach  propiie  sigulflcat  fuodere ,  eftin* 

dcrc,  libarc.sacrilicare  :  in  libationc  ciiim  clhin 
dclialur  oleum  vcl  vinum  Deo.  Hinc  nasach  ||g> 
nificat  regem  vel  principem  ,  sive  laictun  ,  si\( 
IDCrum,  ordinare,inaugurare,  inauctorarejhoc 
cuim  fiebat  fuso  in  principem  oleo.  Unde  Psal.2. 
ubi  Nosler  verlil :  Kgo  aulem  constitutus  sum  rcx 
supcr  Sion ,-  hebr.  est  nissachti ,  vcl ,  ul  jam  le- 
gunt :  Nasachti;  quod  Chald.  vertit :  Ego  autem 
inauctoravi  (alii ,  ordinavi)  regnum  meum.  Quarc 
Noster  optimecum  Tigur.  et  aliis  vertit :  Ordi- 
nata  sum.  Unde  mirum  est  interprctem  doctum 
id  ncgare  ,  idcoque  pro  nissachti  lcgerc  >riDD3 
nasasti,  id  est  vexillavi  ,  instar  vexilli  militum 
meordinavi.  Nam  omnescodices  Bebrsi  habcnt 
nissachti ,  non  nasasti. 

Igitur  Tdord(>ia<as<(»isignificat  primo,  sapicn- 
tiam  a  Deo  ordinalamelconslitutam  esse  prin- 
cipem  rerum  creandarum.  Secundo  ,  eamdem 
ordinatam  esse  sacerdotem  (  nasach  enim  sig- 
nificat  libare  et  sanctificare,  quod  est  saccrdo- 
tum)  ;  sapientia  enim  Dei  sancta  est  sanctifi- 
cans  omnia  ,  Deoque  offerens  ,   consecrans  et 
quasi  sacrilicans  res  &  se  conditas.   Quo  pcrti- 
net  illud  Trismegisti  :  Mundus  hic  est  pulcherri- 
mum  Dei  templum,  in  quo  scilicet  sapientia  est 
sacerdos,  victimae  sunt  res  creatae  ,  qiuc  mula 
voce  laudant  Deum  ,  eique  se  offerunt ,  obe- 
diunt  et  serviunt ,  atque  homines  et  Angelos  ad 
Dei  creatoris  suilaudem  cultumque  invitant  et 
incitant.  Tcrlio  ,  ib  ordinata  sum  significat  sa- 
picntiam  in  se  esse  ordinatissimam  ,    resque 
omnes  creatas  optimo  ordine  disponere ,  col- 
locare  et  gubernare.  Ordo  enim  est  summum 
universi  bonum  ;  providentia  enim  et  bonum 
universi  consistit  in  congruo  partium  singula- 
rumordine,  mutuaque  ad  invicem  coordina- 
tioneetdisposilione.  Haecenim.si  servetur.erit 
ubique  pax  ;  sin  turbelur,  illico  orientur  dissi- 
dia  el  bella  etiam  inter  coelos  et  elementa  ,  ut 
patet  in  vacuo  ,  in  hialibus  ,  in  terrae  motibus  , 
in  fulminibus  et  tonitruis,  in  ventis  et  lurbini- 
bus,  in  procellis  et  tempestatibus.  Vide  Nazianz. 
orat.  26.  Hinc  discant  principes  regimen  sa- 
pientiae   consistere  in   ordine  ,    ut   quamquc 
rem  ct  personam  suo  ordine  ,    loco  et  gradu 
collocent  ,    dicant ,  faciant.   Sic  enim  regent 
ordinatissime,  ideoque  sapientissime  et  oplimc. 
Igitur  primo  ,  sapientia  increata  essentialis 
ordinat  in  Deo  omnia  ejus  attributa ,  omnes 
personarum  divinarum  processiones,  ut  scilicet 
prius  origine  Pater  generetFilium,  deinde  pos- 
tcrius  originecumFiliospiretSpiritumsanctum. 
Adhaec  ordinatomnia  Dei  decreta,  omnes  actio- 
nes,  omnes  rerum  faciendarum  ideas;  ideae  enim 
inDeosuntordinatissimae,ideoquecumjuxtaeas 
rescreat.conservatetgubemat.ordinatissimeet 
sapientissime creat, conservat  et  gubernat.  Hinc 
ex  Hcbraeo  vertas  :  Ab  aterno  ordinans  fui ,  vel 
ordinavi,  omnia ;  inDDS  nissachti  enim  lam  est 
conjugationis  piel  activae,  quam  niphal  passiv.x. 
In  piel  ergo  significat  ordinavi ;  in  niphal ,  ordi- 
nata  sum.  Sapientia  enim  ab  aelerno  ordinavit 
omnes  mundi  ordines,  omnes  ;ctatum,  legum, 


196 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VIIT. 

quia  firmiter  retinet  suam 


lemporum  ,  regnorum,  regum  ,  Ecclesiarum  , 
Praelatorum ,  Pontificum ,  elc,  vicissitudines  et 
successiones. 

Secundo,  sapientia  increata  notionalis  ,  quae 
est  Verbumsive  Filius  Dei  ,  ordinatissima  est  : 
tum  quia  ab  aeterno  ordinata  est,  ut  per~omnia 
Patri  genitori  suo  assimilelur,  ejusque  sit  viva 
imago  et  character,  tum  quia  in  sancta  Trini- 
late  Filius  secundum  ,  ideoque  medium  ,  obli- 
net  locum,  quilocusestei  debitus,eslque  locus 
ordinis  ;  medium  enim  est  ordo  exlremorum  ; 
quia  ea  in  se  ordinat  et  unit.  QuareFilius  vocari 
potest  ordo  Patris  et  Spiritus  sancli ;  quia  cum 
ipse  medius  sit,  et  a  Palre  genilus,  cflicit  ut  Paj 
ter  in  sancta  Trinilate  sit  primus,  ipse  vero  sit 
secundus,  ac  Spiritus  sanctus  sit  teriius,  qui  est 
congruus  et  debilus  personarum  sanctae  Trini- 
tatis  ordo.  Rursum  dum  ipsc  cum  Palre  producit 
Spiritum  sanctum,  unitSpirilum  sanclum  tam 
sibi  quam  Palri. 

Tertio,  sapienlia  incarnata  ordinata  est,  quia 
humanitas  subordinata  est  divinitati :  unio  enim 
hyposlalica  facit  utilla  huic  optimo  et  decen- 
tissimoordine  sit  copulalaet  devincta.  Rursum 
Chrisli  potentiae,  cogitaiiones,  verba  et  actiones 
omnes  fuere  ordinalissimae.  Denique  Christus 
quasi  princeps  ordinalissime  disposuit,  regil- 
que  Ecclesiam  et  fideles  singulos,  dando  cuique 
eum  gratiarum  ordinem,  quem  sapientia  ei  dic- 
tat.  Christus  ergo  ordinalus  est  rex  Ecclesiae, 
juxla  illud  :  Ego  auiem  constitutus  sum  (hebr. 
nissachti)  rex  super  Sion ,  Psal.  2.  Idcm  ordina- 
tus  est  Ponlifex  Ecclesiae  ,  juxta  illud  :  Tu  es  sa- 
cerdos  in  cetemum  secundum  ordinem  Melchise- 
dech, Psal  109. 

Quarto  ,  sapientia  creata  ordinataest,  quia 
manat  ab  increata.  Ha?c  enim  ordinatissime 
creavit  ccelum  sursum,  terram  quasi  centrum 
deorsum  ,  in  medio  caetera  elemenla  ,  quodque 
in  ordine  et  statione  sua.  Eadem  coelis,  stellis, 
soli  et  lunae  suum  dedit  ordincm,  motumque 
ordinatissimum.  Denique  ipsa  res  omnes  per  sa- 
pienliam  et  ordinem  cuique  inditum  sapientis- 
sime  et  ordinatissime  disposuit,  movet ,  regit  et 
gubernat,  juxta  illud:  Omnia  in  mensura  et  nu- 
mero  et  pondere  disposuisti ,  Sapient.  11.  21.  Quo- 
circa  omnes  Angeli ,  homines  etcreaturoe  quae- 
libet  in  sua  stalione  adeo  apposite  a  sapientia 
sunt  collocati  ,  ut  videantur  esse  castrorum 
acies  ordinala  ,  a  qua  Deus  vocatur  Dominus 
sabaoth  ,  id  est ,  exercituum  :  hi  enim  exer- 
citus  non  sunt  alii  quam  ordines  et  acies  An- 
gelorum,  hominumetcreaturarum  omnium. 

fAullirbo)  dinata  accipiuntpro pratordinalasum, 
illudque  exponunt,  quasi  dicas  :  Prcedestinata 
sum  ab  ceterno.  Sed  minus  genuine  ;  Hebraeus 
enim  nissachti  non  significat  praedestinare  , 
sed  ordinare  et  regere  ;  sicut  rex  ordinat  rem- 
publicam  magisler  discipulos,  pater  filios,  dux 
milites. 

Septuaginla  verlunt -.Fundatasum;  quaeenim 
ordinata  sunt,  haec  et  fundata  firmiterque  soli- 
data  sunt.  Ordo  enim  dat  stabililatem  rebus ,  ut 
patet  in  fabricis  domorum  et  templorum  :  in 
hisce  enim  si  omnia  debito  ordine  fundamento 
superaedificentur,  fabrica  consurgit  fortis  et  so- 
lida.  Undesanctus  Fulgentiusin  Responsionead 
object.  Arian.  respons.  3,  idipsum  cxplicans 
de  Christodocet,  voce  fundata  sum ,  significari 
quod  Verbum ,  quod  est  sapientia  Palris  ,  per 
assumptionem  humanitaiis  non  sit  mutatum  ; 


divinam  naturam 
eeque  ac  personam  ,  qiue  inde  liypostasis,  id  est 
subsistentia  ,  dicilur,  quod  in  ea  fuudatum  sit, 
firmilerque  consistat  et  subsistat:  Ante  secula  , 
inquit,  sapientia  fundatam  sedicit,  ut  nativita- 
tem  suam  ,  qua  de  Patre  nala  est ,  immutabilem 
esse  monslraret.  Quod  enim  fundatum  dicitur, 
nullaratione  convellitur  ;  quod  autem  convellitur, 
non  mutatur.  Et  Polychron.  in  Catena  Graecor. 
Significat ,  inquit,  Verbum  menti  palernce ,  non 
ut  reliqua,  sed  instar  firmamenli  firmissime  ad- 
junctum  esse.  Aut,q.  d.  Totius  universi principium 
et  fundamentum  me  constituit. 

Hincconsequenter  Christus  qua  homo  funda- 
tusest,  quia  humanitas  in  hypostasi  Verbi  fun- 
data  est,  et  hypostatice  subsistit.  UndeS.  Atlian. 
serm.  3.  contra  Arianos  :  Quantum  ad  humani- 
talem  ,  inquit,  fundatur,  ut  nos  super  illum  velut 
pretiosi  lapides  incBdificemur ,  efficiamurque  tem- 
plum  habilantis  in  nobis  Spiritus  sancli ,  juxta 
illud  :  Supercedificati  Super  fundamentum  Aposto- 
lorum  et  Prophetarum,  ipso  summo  angulari  la- 
pide  Christo  Jesu  ;  in  quo  omnis  cedificatio  con- 
strucla  crescit  in  templum  sanctam  in  Domino  , 
Ephes.  2.  20.  Sensus  ergo  tou  fundata  sum ,  est , 
q.  d.  Deus  ab  aeterno  consliluit  ut  ego  Chrislus 
in  carnem  venturusessem  fundamentumEccIe- 
siae  ,  cui  omnes  fideles  inaedificarentur.  Archi- 
teclus  enim  ante  fabricam  praeconcipit  funda- 
menlum  ,  idque  solidum,  ut ,  si  machina  ri- 
mam  patiatur  ,  possit  ex  soliditate  fundamenti 
restaurari.  ItaS.  Cyrillus  ,  1.  6.  Thesauri  cap.  8  : 
Prcefundatur ,  ait,  ante  nos  Christus ,  et  in  ipso 
nos  omnes  supercedificamur  ,  idque  ante  inilium 
mundi  in  prcescientia  Dei  ,  etc.  ,  ut  ,  si  prce- 
varicatione  caderemus  ,  in  ipso  rursus  renova- 
remur. 

Denique  per  sapientiam  accipi  possunt  sa- 
pientioe  objectaet  dictamina.qualia  sunt,  Deum 
esse  colendum  ,  honorandos  esse  parentes,  cui- 
que  suum  jus  esse  tribuendum  ,  proximo  esse 
benefaciendum  ,  etc.  Haec  enim  toto  hoc  libro 
tradit  Salomon :  atque  haec  ab  aeterno  in  mente 
Dei  ordinata  et  decreta  sunt,  ut  in  tempore 
crearentur  ,  ac  communicarentur  Angelis  et 
hominibus ,  caeterisque  creaturis  pro  earum  ca- 
pacitate  et  modulo. 

Mystice,  haec  omnia  adaptes  B.  Virgini.  Ipsa 
enim  ab  aeterno  ordinata  fuit;  quia  ipsa  cst  opus 
magnificum,  etfabrica  divina,  non  unius  horae, 
mensis,  anni  aut seculi ,  sed  seculorum  omnium. 
Ab  aeterno  eam  ordinavit  Deus ,  ab  initio  mundi 
eam  in  variis  figuris ,  archetypis,  exemplaribus 
per  secula  omnia  delineavit ;  ita  ejus  virginita- 
tem  delineavitelpraelusitin  Angelis,charitatem 
in  Seraphinis ,  sapienliam  in  Cherubinis,  inte- 
gritatem  in  coelis,  splendorem  in  stellis ,  in  pra- 
tis  gratiam,  in  arboribus  fructum ,  in  animali- 
bus  spirandi  agendique  virtutem:  adeoque  om- 
nium  justorum  virtutes  non  nisi  umbratilia 
quaedam  praeludia  exstiterunt ,  in  quibus  Deus 
delineando  primatantae  fabricae  rudimenta  prae- 
ludebat.  Quocirca  ipsa  a  Bernardo  opposite  vo- 
calur  negotium  omnium  seculorum.  Et  Ven.  Beda: 
O  Virgo  ,  inquit ,  bealissima ,  in  te  sola  rex  ille 
dives  et  prcedives  exinanitus  est.  Igilur  ipsa  ab 
aeterno  in  Dei  praedeslinatione  fuit  ordinata  et 
constituta  a  Deo  princeps  et  regina  coeli  et 
lerrae,  Angelorum  ct  hominum,  uli  dixi  versu 
praeced. 

Secundo  ,   ipsa   fuit   ordinata  et  eonstituta 


Commi:niai;i\  in  piiovf. 

sacordos  mystica  ,  ui  Ckriaiuoa  suum  In  li<>- 
locauslum  et  viclimam  pro  peccaio  oflerret 
Dco  ,   ad    rcdemptionem   tolius  generls  hu- 

inani. 

'1'crlio  ,  ipsa  fnit  ordinaiissima  ,  ideoque 
sanclissima  iu  oinnibtis  snis  cogitaiionihus  , 
sennonilnis  ct  actiouihiis  ,  quas  |>;irliciil.iliin 
(tcscrihit   S.   Anihros.    I.  1.  Ollic.  Cap.  1N.  ct  fu- 

sius  I.  2.  de  Virgin.  iriitio.  Hinc  parltor  ipsaor- 
dinai  ct  disponit  congregdliobes  sibl  afldlctas, 
Ordincs  ,  Reiigiones ,  itcm  Virgirtes»  Martyres, 
Confosorcs,  Doctores  ,  quos  opporiorne  EcCle- 

siae  subiniuii  ad  cjns  vel  rcstauralionem  vcl  in- 
crcmcntuin  ;  uti  S.  Doniiniciiui  ci  S.  1  raiicisciiin 
Clirislo  volcnli  nnindiiin  scclciainui  perdere  , 
ad  cjns  rcnovaiioncin  suggcssit  ei  obtulit.  Vide 
P.  Plaiuin  ,  1.  1.  de  Bono  slatus  Reiig.  cap.  3fi. 
Audi  Damascenum,  oral.  de  Nativ.  Vlrg.  quam 
mlro  virluliun  ordine  cl  conccntu  ordinata  et 
ornala  fucrit  Dcipara  ,  paiiiculatim  et  eleganlCr 
depingeulem  :  Cupiditatent  omncm  ad  id ,  quod 
solum^xpelcndum  cl  amandum  cst ,  intenlam  ha- 
bes;iram  vero  advcrsus  pcccatum  duntaxat,  illius- 
que  parcnlem.  Appclitus  tuus  in  hoc  silus  est ,  ut 
divinis  sermonibus  nutriaris  ,  hisquc  sagincris  : 
sanctam  omnem  et  cum  animie  ulilitale  conjunc- 
tam  cogitationein  habcs;  conlra  supervacaneam 
et  animo  exiliosam  ,  anlequam  gustes,  ejicis  : 
oculi  semper  ad  Dominum ,  perenne  et  innacces- 
sum  lumcn  intuentcs;  aures  divinum  sermonem 
audiunt ;  ac  spiritus  citliara  obleclanlur,  per  quos 
Verbum  carnem  assumpturum  ingressum  est ;  na- 
res  unguenlorum  sponsi  odore  deliniuntur.  Quod 
quidemdivinum  unguentum  cst  sponte  exhaustum, 
alque  Uumanilalem  suam  unguens  ;  porro  labia 
libi  sunt  Dominum  laudantia  ,  ipsiusque  labris  ad- 
harenlia;  lingua  et  fauces  Dei  verba  discernentes : 
cor  purum  aclabis  expers;  venter ,  in  quo  habita- 
vit  is  qui  nullo  loco  capitur ;  lactis  ubera,  quat 
puerum  Jesum  aluerunt ;  manus  Deinn  geslantes; 
genua  thronus  Chcrubinis  sublimior  ;  pedes  Dei 
iege  tanquam  tucerna  deducti;  tota  denique  Spiri- 
tus  thalamus  es,  gratiarum  pelagus. 

Hinc  ipsa  vocatur  castrorum  acies  oi-dinata  , 
Cant.  6.  9.  Quia  ipsa  Sanctorum  aciem  instruit 
ad  debellandum  diabolum,  mundura  ,  carnem, 
ad  eradicandam  libidinem,  simoniam,  caetera- 
(|ue  scelera. 

Ipsa  quoqueordinata  fuit  consanguinea  S.  Tri- 
nilalis.  Peperilenim  Christum,  qui  non  tantum 
qua  Deus,  sed  et  qua  homo,  est  Filius  Dei  Patris 
naturalis.  Christus  ergo  qua  homo,  cst  filiusna- 
i uralis  tam  Dciparae,  quam  Dei Patris.  Quare  Deo 
Palri  consanguinea  est  Deipara  ;  quia  eumdem 
genuit  Filium,  quemetDeus  Pater,  eumque  na- 
turalem,nonadoptivum.  Rursumipsaestsponsa 
Spirilus  sancti,  quiaejus  ope  etopera  sine  viro 
virgo  manens  concepitetpeperit  Christum.Unde 
Poela : 

Salve,  Virgo,  Dei  filia,sponsa,  parens. 

Fuitenim  ipsa  filia  Dei  Patris  ,  sponsa  Spirilus 
sancti,  parens  Dei  Filii. 

Ipsa  denique  ordinavit  et  conjunxit  hominem 
Deo;  tum  quia  genuit  Christum  Deum  et  homi- 
nem;  tum  quia  per  Christum  Deum  hominibus, 
et  homines  Deo  reeonciliavit.  Unde  omnes  secu- 
lorum  ordines,  successiones  etslatus  optarunt 
videre  Virginem  concipi  et  nasci  ;  et,  ut  ait  Da- 
mascen.  serm.  1.  de  Nativit.  Virg.  Cerlabant  se- 
cuia qnodnammaxiw ortu  tuo gloriarelur.  Verum 


IlBlA  SAL0M0N1S.  Cap.  VIII.  197 

edram  e&neertatlonem prtBflnltum  Dci ,  d  ano  faeta 
sttnt  secuta,  consitium  superavit,  et  postrema 
prima  furta  sunt,  tfum  ipsis  felicissima  nativitas 

lua    Otottgit, 

Qqocirca  Alhcrtus  Magnas  super  nitssus  est , 

ct  ex  co  S.  Antoninus  lt.  p.  tit.  15.  c  |fl.'$.  ?>.  <lo- 
cet  Vfrginem  csse  rriatrem  pmnlum  quatnpr  (i<- 
causis:  Prlmo,  inqutt,  quia  genatl  omnei  sanctos 
spiriiuallter.  Seeundo,  propter  curam  quam  gc- 

ril  omniuin.  TertiO ,  dignitatr  ;  quiu  esl  pnm, 
nita  anteomiu  mcrcaturam,  ct  est  excellentlsslma 
credturarum,  Quarto,  priontate  praidestlnalionls; 

ipsacnim  ante  secula  prmdestinata  cst ,  ul  csset , 
cx  quo  rccrcandum  fuit  omne  crealum.  Kt  sic  di- 
cilur  de  ea  Proverb.  8  :  Dominus  possedil  mc  tn 
inilio  viarum  suartim  ,  id  est  in  jrrincipio  opcruin 
suorum,  ut  sim  prima  othnium  qua;  purw  crca- 
tura;  sunt. 

Ab  ceterno  ergo  ordinata  es,  6  Virgo  sanctissi- 
ma,  el  antequam  lcrra  fieret,  ut  ad  teoculos  at- 
tolleret,  quem  culpa  premeret ,  deprimeret 
alllictio ,  peccali  reus,  salulis  inccrtus,  et  ab 
omnibus  derelictus  ;  utiri  le  el  per  te  inveniret 
reus  veniam  ,  affliclus  consolalionem  ,  derelic- 
tus  asylum,  insipiens  sapienliam,  peccalor  jus- 
tiliam ,  juslus  perseverantiam.  Urbs  vere  refugii, 
portus  naufragantium,  el  solalium  omnium  in 
te  sperantium.  Tu  stella  maris ,  cujus  radius 
universum  orbem  illurainat,  cujus  fulgor  et 
praefulgel  in  supernis  el  inSeros  penetral ;  terras 
eliam  perlustrans  et  calefaciens  magis  mcnles 
quam  corpora,  fovet  virlules,  excoquil  vitia. 
Tu,  inquam,  es  praeclara  et  eximia  slella,  su- 
pcr  lioc  mare  magnum  el  spatiosum  necessa- 
rio  sublevata,  micans  merilis,  illuslrans  exem- 
plis. 

Moral.  sapientiae,  aeque  acDciparaDdiscipuIus 
et  filiusest,  qui  motus  omnes  animae  ordinat, 
regitet  componit,  utejus  anima  possit  dicere  : 
Ab  aeterno  ordinala  sura  in  mente  Dei;  iq  lem- 
pore  vero  ordinata  sum  in  mente  mea.  Atque 
hic  facile  alios  ordinabit  et  reget,  juxla  illud  : 
]iex  eris ,  si  reges  te  ipsum.  Qui  se  regit,  alios 
rexerit.  Ex  ordine  enim  oritur  pax  ,  unio  ,  con- 
cordia  et  amor,  non  tanlum  hominis  in  seipso, 
sed  et  cum  Deo,  cum  Angelis,  cum  caeteris  ho- 
minibus  et  creaturis  universis ,  uti  patuit  in 
Adamo  in  slatu  innocenliae,  cum  corpus  sensui , 
sensus  rationi,  ratio  menii,  mens  Deo  subor- 
dinata  esset,  ac  subjecia  obediret.  Nam,  ut  ait 
S.  Bernardus  ex  S.  August.  serm.  3.  inter  parvos : 
Pax  corporis  est  ordinata  temperanlia  partium. 
Pax  anima?  irralionalis ,  ordinata  requies  appe- 
tilionum.  Pax  animm  rationaiis  ,  cogitalionis  ac- 
tionisque  consensio.Pax  corporis  et  anima: ,  ordi- 
nata  vita  et  salus  animantis.  Pax  hominis  ac  Dei , 
ordinala  in  fide  sub  wterna  lege  obedientia.  Pax 
hominum,  ordinata  concordia.  Pax  domus ,  ordi- 
nata  imperandi  atque  obediendi  concordia  cohabi- 
lantium.  Pax  civitatis  similis  est.  Pax  cocleslis 
civitatis,  ordinatissima  et  concordissima  socielas 
fruendi  Deo,  elvivendi  ineo.  Pax omnium  rerum, 
tranquillitas  ordinis.  Ordo  est  partium  disparium 
rerum,  sua  cuiqueloca  tribuens  dispositio. 

Idem  in  Octo  punctis  vitae  spiritalis ,  hoc 
seplimum  assignat  :  Discretum,  moderatum  et 
ordinatum  te  in  omnibus  exhibeas;  quia  Deo  nun- 
quam  placuit  aliquid  immoderatum ,  instabile  , 
confusum,  iyiordinalum ;  stiper  humilem  autem 
et  quiclem  requiescit  Spiritus  Domini.  Uoc  vero 


198 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VIII. 


octavum  :  Discas  tibi ipsipraesse  et  teipsum  regere, 
tion  alios ;  propriam  vitam  ordina ,  mores  tuos 
compone  ,  teipsumjudica,  apud  teipsum  accusa  et 
condemna,  nec  impunilum  dimitte  excessum.  Tibi 
ipsi  esto  durus  ,  nunquam  aliis. 

ldem,  1.  3.  de  Consider.  sub  finem  agens  de 
clericis,  eorumque  inordinato  et  indecenti  ves- 
titu  :  Pellicula  discotor  ,  ait,  suorum  ordinem  de- 
coloral.  Ouid  sibi  vult  quod  clerici  aiiud  esse ,  aliud 
videri  voiunt?  Id  quidem  minus  castum  minusque 
sincerum.  Nempe  habitu  milites,  quatstu  clericos, 
aclu  neulrum  exhibent.  Nam,  neque  pugnant  ut 
mitites,  neque  ut  cierici  evangeiizant.  Cujus  ordi- 
nis  sunt?  Cum  utriusque  esse  cupiunt,  utrumque 
deserunt ,  utrumque  confundunt.  Unusquisque  in 
suo  ordine  resurget.  Isti  in  quo?  An  qui  sine  ordine 
peccaverunt,  sine  ordine  peribunt?  Aut  si  summe 
sapiens  Deus  veraciler  creditur ,  a  summo  usque 
deorsum  nihil  inordinatum  relinquere;  vereor  istos 
non  alibi  ordinandos  ,  quam  ubi  nullus  ordo  ,  sed 
sempiternus  horror  inhabitat.  O  miserandam  spon- 
sam  talibus  creditam  paranymphis  ;  qui  adsignata 
cultui  ejus ,  proprio  retinere  quo3stui  non  verentur. 
Non  amici  profecto  sponsi,  sed  cemuli  sunt. 

2&.NONDUM  ERANTABYSSI,  ET  EGO  JAM  CONCEPTA 

(Pagnin.etTigur.  formata)  eram  ;  Septuag.  Ante- 
quam  abyssosfaceret ;  Arabicus  :  Anlequam  abys- 
sosfaceret.  Abyssos  intellige  immensas  voragines 
et  profunditales  aquarum  creatas  initio  mundi, 
de  quibus  dixi  Genes.  1.  2.  Necdum  fontes  aqua- 
rum  eruperant.  ]  Hebr.  In  nonfontes  graves  ,ve\ 
gravidi  aquis  ;Pagnin.  Adhuc  non  erant  fontes  ag- 
gravati  aquis;  fontes  enim  videntur  quasi  gravidi 
et  praegnantes  aquis,  uteas  parturiant  et  effun- 
dant.  Sepluag.  Priusquam  procederent  (Arabicus  : 
emitterenlur)  fontes  aquarum;  Chaldaeus  :  Ante- 
quam  essent  fontes  moles  aquarum;  Vatablus : 
hecdum  fontes  aquis  redundabant. 

25.  NECDUM   MOMTESGRAVl  MOLE  CONSTITERANT.  ] 

Hebr.  Antequammontes  essent  immersi,  demersi, 
infixi ;  Pagnin.  fundati;  Tigur.  Antequam  mon- 
tesmergerentur,  silicet  aquis  primigeniae  abyssi, 
Genes.  1.  2.  Aut  potius  terra  immergerenlur 
et  infigerentur,  inquit  Vatablus.  Radices  enim 
montium  videnlur  terrae  immersae  et  infixae, 
perinde  ac  fundamenta  domorum  et  templo- 
rum  terrae  immerguntur,  id  „est  profunde  ei- 
pem  infigunturj,  in.eaque  fundantur  et  solidan- 
lur. 

Ante  colles  ego  parturiebar.  ]  Hebr.  est 
TibTin  cholatti,  quod  Noster  vertit :  Concepta 
eram  ;  Vatablus  ,  formata  sum;  Aquila  etTheod. 
ulvm$ri>,  per  partum  erupi ;  Symmachus  :  Quasi 
obstetricis  opera  conformata  sum;  Septuag.  Ante 
omnes  cotles  gignit  me;  S.  Cyprianus :  Genuit  me. 

Sic  et  S.  August.  lib.  de  Trinitate  c.  12  :  Ante 
omnes ,  inquit ,  colles  genuit  me,  idest,  ante  om- 
nes  attitndines  creaturarum. 

Explicat  rb  quod  dixit v.  22 :  Dominus  possedit  me 
in  initio  viarum  suarum ,  etc.  Ab  asterno  ordinata 
sum,  dicendo  quod  anle  abyssos,  ante  fonles  , 
monles  etcolles,  id  est  ante  creationem  mundi 
ab  aeterno  a  Deo  concepta  et  formata  sit.  Est 
•miosis ;  minus  enim  dicit,  sed  plus  significat ; 
significat  enim  sapientiam  ita  fuisse  in  mente 
Dei  abaeterno,  utilliideam  dederit  abyssorum , 
montium ,  collium,  omniumque  rerum  in  tem- 
pore  creandarum,  alque  in  tempore  creatio- 
nem  Dei  direxerit  ad  illa  sapienter  creanda  et 
efformanda.  Ideo  enim  dicit  :  Necdum  erant 
abyssi,  fontes  et  montes;  quia   scilicet  hi  per 


sapientiani  creati  sunt,  etsineea  crearinon  po- 
terant. 

Sapientiahtcintelligituressenlialis.communis 
totiS.  Triniiati.  Haecenim  inmenle  Dei  concept;i 
fuit  ab  aeterno,  et  per  hanc  in  tempore  Deus 
creavit  omnia.  Potest  et  accipi  notionalis,  puia 
Verbum  sive  Filius  Dei;  hic  enim  genitus  est  a 
Patre ,  ac  per  eum  pariter  facla  sunt  secula , 
Hebr.  1.  2.  Ita  de  aeierna  Filii  generatione  hunc 
locum  accipiunt  S.  Cyrill.  S.  Hilar.  S.  Epiphan. 
S.  Fulgent.  et  alii  scribentes  contra  Arianos, 
quos  citavi  v.  22.  ut  sensus  sit ,  q.  d.  Necdum 
erant  abyssi,  et  ego  jam  concepta  eram,  puta  a 
Palre  per  intellectum,  et  quia  conceplio  illa 
perfectissima  semper  atqueintegrafuit,  utpote 
indivisibilis  ,  et  lota  simul  subjungit :  Ante  om- 
nes  coltes  parturiebar.  Est  enim  conceptio  in  ea- 
dem  natura  divina ,  ideoque  generatio  et  partus, 
aitD.  Thomas.  1.  p.  q.  27.  art.  1.  ad2.  Unde  Mer- 
curius  Trismegistus  loquens  de  divina  Verbi 
generatione  :  Inteliigenlia  illa  Deus  ,  inquit , 
cum  maris  ac  femina?  vim  haberet ,  et  vila  et  lu- 
menesset,  genuit  Verbum,  atteram  sciticet  men- 
tem  opificem,  etc.  Et  Poetee  finxerunt  Minervam 
deam  sapientiae  ex  cerebro  Jovis  natam,  ut  sig- 
nificarent  sapientiam  et  Verbum  genitum  a  solo 
Patre  ,  esse  ideam  ejus  primariam,  ad  quam 
ipse  omnia  archilectatus  est.  Denique  posset  hic 
accipisapientiaincarnala,  puta  Christus  homo  ; 
sed  tum  ri  concepla  eram  et  parturiebar  accipien- 
dum  est  non  realiter,  sed  mentaliter,  sive  in 
mente  et  praedestinatione  Dei.  Ita  Hugo. 

Verbum  parturiebar  significat  primo,  sapien- 
tiam  quasi  ab  aeterno  slimulasse  Deum  ad  pa- 
riendum  et  creandum  res  in  tempore,  Sic  enim 
mulier,  cum  parturit,  stimulaturad  enitendum 
foetum.  Secundo,  sapientiam  ejusque  opera  esse 
res  arduas  et  operosas,  quae  in  se   requirant 
parturitionem,  id  est  longam  meditationem  , 
molitionem  et  operationem ;  licet  Deo  sint  plana 
et  facilia  ob  infinitam  ejus  potentiam  ,  qua  in 
momento  solo  jussu  nutuque  creavit  coelum  et 
terram.  Atque  hac  de  causa  Deus  rerum  crea- 
tionem  molitus  est  perfecitque  per  sex  primos 
mundi  dies,  utsignificaret  quam  molitio  haec  in 
sees&etardua  et  difficilis,  licet  sibi  utpote  om- 
nipotenti  esset  facillima.  Tertio,  to  parturiebar 
significat  mentem  Dei  sapientia  quasi  gravidam 
et  praegnantem  ab  aelerno,  in  lempore  eam  pe- 
perisse ;  cum  scilicel  ejus  opera  ,  pula  coelum  et 
terram  creavit  et  quasi  peperit.  Quarto,  ™partu- 
riebar  idem  est  quod  pariebar  et  partu  enixa 
eram,  gignebar  et  genita  eram.  Utrumque  enim 
significat  Hebr.  cholalti,  quod  est  temporis  prae- 
teriti.  Significat  ergo  in  Deo  idem  esse  gignere 
el  genuisse,  gigoi  et  genitum  esse.  Unde  Filius 
in  eodeminstanti  aeternitatis  semper  elgignitur 
etgenitus  est,  semper  nascilur  et  nalus  est.  In 
divinis  enim  et  aeternis  idem  est  fieri  et  factum 
esse;  aeternitas  enim  est  quasi  punctum indivisi- 
bile,  semperdurans  unum  idemque,  acproindc 
sine  ulla  sui  mutatione  coexistit  tempore  prae- 
terito,  praesenti  et  futuro,  Quia  enim  haec  suc- 
cessive  coexislunt  eidem  iustanli  eeternitatis 
semper  manenti  et  constanti;  hinc  juxta  illa 
dicitur  Pater  genuisse ,   gignere  et  geniturus 
semper  Filium,  cum  proprie  duntaxat  semper 
gignat  Filium,  ac  semper  Filius  abeo  sit  genitus. 
Ita  clare  docet  S.  Hilar.  1.  7.  de  Trinit.  postpw- 
dium  ,  clarius  S.  August.  in  Psalm.  2,  clarissime 
Origen.  Hom.  6.  inJerem.  Fitius,  ait,  continuo 


COMMKNTAMA  IN  MOVEMIIA  SAI.OMONIS.  Cap.  VIII. 


csse  mum  accipit  ct  manat  <)  Patrt ,  sieut spleiidor 
a  solc.  llnde  tropol.  addil  :  ^usrtiuin,  qui  fratrcs 
sttmus  Cltristi ,  semptr  a  Dro  gmrrari  prr  singtt- 
tos  intcllrcttis  ,  ptr  singttla  opcra  1 1  vrrba  sttncta; 
si  semcn ,  itt  tSt  ,m  atiam  ,  rjus  sttsriptttinus,  eiqtU 
coop< rnnur.  llincS.  Tltoinas,  I.  U.  conlra  (.cntcs 
c.  11,  dOOet  in  parlu  corporali ,  eo  quod  liat  cuin 
niolu  el  sueccssione,  prinio  cssc  conccplioncm; 
Mcundo,  parlnrilioncin  ;  lcrtio,  parlum  ;  quarto, 
prsescntiam  rei  |)art;c  i|>si  paricnti  :  al  in  Uco 
qui  carct  inotu  el  successionc,  pariinn  ab  aler- 
no  fuisse  plcnuni  alque  perfifCttim  ,  ideo(|ue 
slmul  luisse  Verbi  conceptione m ,  parturitio- 
nem  ,  parium  el  prcesentiam  Palri  paricnti ,  hoc 
est  gigncnli ;  atque  ut  hoc  signilicaret  Salomon, 
cuui  dixisset  :  slntc  omnes  colles  parttirirbar , 
ne  quia  pariuritionein  praecessisse  partumexis- 
timaret,  illico  subjunxisse  :  Qataaukt  prwparabat 
aclos,  adcram,  q.  d.  Ab  aeterno  parluricbar,  sed 
pleae  ct  perfecte ,  ut  eodem  instanti  perfecto 
existerem  essemquc  praesens  Palri  gignenti  , 
cum  eo  moliens  crelos  totumque  universum. 
Myslicc  lucc  adaptes  B.  Virgini.  Unde  Ecclc- 
sia  hrce  pro  Epislola  legit  in  sacrificio  Missae 
Concepiionis  el  Nativitatis  ejusdem.  Conceptio 
eniui  el  Nativilas  Dciparac  fuit  principium  opc- 
rum  Dei  circa  redemplionem  bominum,  in  quo 
magnum  piciatis  Sacramentum,  pula  incarna- 
tio  Vcrbi  mox  peragenda  ct  celebranda  eral.  Ipsa 
enim  est  ihalamus  et  thronus  veri  Salomonis 
nostri,  in  quo  Deus  suam  omnipotenliam  et 
magmlicentiam  ostendere  voluit :  Et  magnum 
magni  Numinis  ittud  opus.  Quare  fecit  B.  Virgi- 
nem  in  sui  conceptu  et  ortu  nobiliorem  et  pul- 
chriorem  omnibus  Angelis,  etiam  Seraphinis, 
imofeciteam  ideam  perfeciionis,virlulisetsanc- 
titalis,  ut  ipsa  esset  exemplar  decoris  et  graliaa 
lamAngelorum  qoamhominum,quin  etcreatu- 
rarum  omnium;  imo  fecit,ut  ipsa  essel imago  di- 
vinitatis,in  qua  Deus  praj  caeleris  puris  crea- 
turis  suam  sapientiam,  amorem  ,  virlutes  et 
decusomne,  quod  faserat,  exprimeret  et  mun- 
dorepraesentaret.  Ipsaergoesloceanus  pulchri- 
tudinis,  fons  paradisi ,  lemplum  et  sacrarium 
Dei ,  Abyssus  humilitatis,  gratiaj  ct  sapientice,  uli 
eam  vocant  S.  lldephonsus  et  S.  Bernard.  imo 
abyssus  miraculorum ,  aitDamascen.  orat.  1.  de 
Nativit.  lpsa  pariter  prae  omnibus  collibus  fuit 
mons  in  vertice  montium  ;  quia  ut  ad  concep- 
tionem  Verbi  pertingeret ,  meritorum  verticem 
super  omnes  Angelorum  choros  usqae  ud  solium 
deitatis  erexit ,  ait  S.  Gregor.  in  lib.  1.  Reg.  cap. 
1.  Idcirco  ante  colles  etmontes  ab  aeterno  con- 
cepta  fuit  in  mente  et  praedestinatione  Dei,  quas 
ex  lunc  illam  parturiit  quasi  gestiens  illam  eniti 
et  parere,  ideoque  tempore  a  se  decreto  illam 
quasi  enixa  esl  et  peperil.  B.  Virgo  enim  ab 
ajterno  praedestinata  fuit  aDeo,  non  lantum  ut 
esset  sancta ,  sed  ut  esset  maler  Sanctorum , 
imo  idea  sanctitatis,  ut  scilicet  juxta  cam  reli- 
quos  sanctos  Apostolos  ,  Marlyres  ,  Virgines, 
Confessores  efformaret.  Habet  enim  ipsa  pn- 
riorem  virginitatem  quam  habeant  caeterae  vir- 
gines  ;  majorem  scicntiam  quiim  habeant  Doc- 
tores  ;  fortiorem  patientiam  quam  Martyres  ; 
darius  lumen  propheticum  quam  Prophcta3  ; 
ardentiorem  zelum  quam  Apostoli  ;  denique 
sanctilatem  quamcumque  majorem  quam  ha- 
bueritullus  Sanctorum.  Totlibisunt  dotes ,  Vir- 
go,  quot  sidera  ccclo.  Catei-is,  inquil  S.  Ildefon- 
sus  et   S.  Bernardus ,  dalur  gralia  per  partes, 


vn 

Maritc  vrro  lota  gratiarum  plrnitttdo.  Cum  ergO 
Virginis  coucepliODen  ct  naiivitaicni  eclebra- 
nius,  nosliiiin  (|iio(|uc  cclcbrainus  :  nam  in  ips;i 
(juasi  in  nialrc  1111]  nos  conccpli  ct  liali  siiinus. 
Forro  conccpta  cst  H.  \irgo  (|iiindcciin  annis 
ante  parluin  ct  nalivitatcm  Clnisti;  (ln  isiuin 
cnim  pcperil  annoaelalis  lo.  Ouarc  eilAI  ChfiilUI 
nalus  sit  anno  Aiif,riisti  Cajsaris  45,  M  rstrO  15 
annos  Virginis  com|)iitcs ,  iucidcs  in  anniiin 
Augusti  27;  illo  crgo  anno  conccpla  fnit  \\.  VirgO, 
quo  el  Augustus  C;esar,  uli  narrat  Joscphus  , 
lib.  1.  Bclli  c.  15  ct  1G,  Dei  instinciu,  licct  ar- 
cani  nescius,  pr.Tter  morem  in  Syriam  pro- 
feclus,  ut  provinciam  lustrarct,  Bcrodein  re- 
gem  Juda-33  magnis  honoribus  alTecit,  et  DOVli 
provinciis  praeficiens  exaltavit  :  llerodes  vero  in 
graliarum  actioncm  urbe  magnificam  exa'dili- 
cavit,  quam  aCaesareCa?sareamappellavit,  quin 
ct  juxta  fonles  Jordanis  insignc  templum  ex 
marmore  candido  Ca:sari  exslruxit.  Nimirum 
quia  in  Syria  et  Judea  tuncconcipiebatur  Virgo, 
quae  fonte  purior  et  marmore  candidior  erat 
Dei  lemplum  ac  viva  possessio ,  cui  proinde 
Augustus  veniendo  in  Syriam,  honorcm  dctulii, 
ct  dominatum  ac  imperium  quasi  resignavit. 

26.  Adhuc  terram  non  ff.ckrat,  et  fi.umina,  et 
caiiuines  onms  temvs.  ]  Hebr.  Adliuc  terramnon 
fecerat  et  plateas  ( vel  ea  qum  cxtra  sunt ,  ita  Ti- 
gurina  )  et  caput  pulverum  orbis.  Unde  primo  , 
Ilebraei  censent  hic  tria  notari  elementa,  puta 
per  lerram  globum  terroe;  perea  qua?  extra  sunt , 
aerem  ,  qui  exlra  terrom  arctam  sursum  spa- 
tiose  lateque  expanditur  ;  per  caput  pulverum 
terrm  notari  ignem,  qui  est  caput  et  princeps 
terroc  caterorumque  elementorum  ,  q.  d.  Ego 
sapieniia  fui  anteomnia  elementa.  Nam  de  quarto 
aquae  elemenlomox  subdit,  dicenssefuisse  ante 
abyssos. 

Secundo ,  Sepluaginta  verlunt :  Dominus  fecit 
regiones  ,  et  inhabitabiles  et  summitales  habilatas 
ejus  qua  sub  ccclo  est ;  S.  Hilar.  lib.  12.  de  Trinit. 
et  cacumina  qux  habilantur  sub  ccclo ,  q.  d.  Deus 
fecitlerram ,  eamque  dispescuit  in  regiones  ha- 
bilabiles  et  inhabitabiles.  Inhabitabiles  sunt,  quaj 
tegunlur  mari ;  habitabiles,  quae  e  mari  exslant 
et  cminent ,  quae  vocantur  caput  pulverum  orbis; 
quia  sunt  pulverulentae  et  siccilate  sua  ubique 
pulverem  creant. 

Tertio,  Nosler  optime  per  nivin  chutsot ,  id 
eslplateas ,  vel  ea  quat  extra  sunt ,  accipit  flu- 
mina;  quia  llumina  sunt  quasi  plana  in  terra  , 
vel  extra  terram  siccam  plateae  ,  quoj  eodem 
ilinercplacido  sempertenore  el  aequoreiluunt. 
Nec  enim  de  plaleis  urbium  hic  sermoesse  po- 
test,  cum  initio  mundi  nullo3  fueiint  urbes. 
Unde  Aquila  et  Symmachus  veriunt  :  s?oJoy,-  , 
id  est  exitus ,  quales  sunt  effluxus  lluminum. 

Porro  per  caput  pulverum  terrce ,  licet  Chald. 
occipiat  verticem  terra ,  et  Septuag.  Summitates 
habitatas  terra ;  Nostcr  tamen  optime  vertit: 
Cardines  orbis  terra>.  Cardines  enim  continent 
pulverem  terrae  friabilemetsolulum  ne  diffluat, 
itaque  lerrae  findaturethiel.  Porro  per  cardines 
terra? ,  Jansen.  accipit  quatuor  mundi  limiles, 
scilicet  Orienlem  ,  Occidenlem  ,  Mcridiem  et 
Septentrionem  ,  quibus  quasi  columnis  susti- 
nelur  ct  consislit  mundus.  Sic  et  Abcn  Ezra  n 
pulverum  inlerprelatur  plagarum.  Alii  accipiunt 
polosmundl,  circa  quos  coelum  vertitur.  Nos- 
ter  Pineda  in  Eccles.  cap.  S.  vers.  20.  numer.  3. 
censet  alludi  hic  ad  crcationcm  hominis  et  ani- 


200 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VIII. 


maiium  e  pulvere  lerrae  ;  igilur  caput  puloerum 
terrce  vocari  pulveres,qui  sunt  principium ,  et 
velut  fundamentum  hominis,  et  brutorum  ani- 
malium  ,  quae  terram  calcant.  Melius  accipias 
cum  noslro  Salazar  centrum  terrae  :  ad  hoc 
enim  quasi  ad  caput  revocantur  omnes  lineae  , 
a  circumferentiaterrae  permediumejus  ad  alte- 
ramcircumferentiamduclaj.  Centrumenimpro- 
prie  continet  elcoercet  pulverem  terrae,  ut  non 
dilahatur  et  diffluat ,  sed  suo  loco  immobilis 
cousistat.  Unde  cenlrum  est  quasi  basis  et  fun- 
damentum  lerrae,  juxta  illud  Job  38.  k  :  Ubi  eras, 
quando  ponebam  fundamenta  terrce?  Indicamihi, 
si  habes  intelligentiam.  Possent  quoque  per  caput, 
id  est  capita,  pulveris  accipi  aggeres  arenarum, 
qui  in  Httoribus  mare  continentet  coercent,  ne 
exundet  etterram  obruat.  Sic  enim  promonio- 
ria  in  mari  eminent,  ejusque  impetus  refrin- 
gunt.  Unde  et  capita  vocantur,  ut  promontorium 
Bonae  Spei  vocatur  caput  Bonae  Spei ;  sic  et  cae- 
tera  in  liitore  maris  Arabici  et  Indici  eminentia , 
vocantur  capita.  Atque  sic  w  caput  acceperunt 
Septuag.  et  Chald.  Quare  sic  Nostrum  cum  Sep- 
tuag.  conciliabis,  si  per  flumina  accipias  tam 
fluvios  quam  aequora  sive  maria,  quae  Septuag. 
vocarunt  regiones  inhabitabiles;  ac  tunc  sum- 
mitates  habitatae,  uli  vertunt  Septuaginta  erunt 
aggeres  maris  montesque,  qui  mare  in  suo  al- 
veo  coercent  ne  terram  monlibus  subjectam  et 
habitatam  obruat.  Unde  Hehr.  vocantur  capita, 
a  Nostro  vocantur  cardines  terrce ,  quia  terram 
fulciunt  et  muniunt  conlra  mare,  ne  ab  illo  ex- 
nndante  mergatur.  Meminit  monlium  ,collium, 
Iluminum,  abyssi  et  fontium;  quia  hi  omnes 
stabiles  sunt ,  vel  situ  ut  montes ,  vel  fluxu  ut 
fontes.  Cnde  vocantur  fontes  perennes,  quia 
suo  perenni  lluxu  aeternitatem  repraesentant  , 
q.  d.  Sapienlia  magis  stabilis,  magis  antiqua  et 
ieterna  est ,  quam  sint  montes  ,  mare  et  fontes, 
quae  apud  homines  habentur  maxime  stabilia 
et  perennaniia.  Eamdem  mox  coelis  conferet  et 
anteferet,  dicendo :  Quando  prceparabat  ccelos, 
aderam.  Gradaiimenim  ab  inferioribus  ad  supe- 
rioraconscendit. 

27.  QUANDO  PR^EPARABAT  COELOS  ,  ADERAM  (  Sy- 

rus  :  Cum  eo  fui )  ;  quando  certa  lege  et  gyro 
vallabat  abyssos.]  Sepluaginta  :  Cum  pararet 
ccelos  ,  aderam  illi ;  Hebraeus  :  In  parando  iltum 
ccelos  ,  ibi  ego,  in  describendo  ipsum  circulum  su- 
per  faciem  abyssi  ;  Pagn.  Quando  describebat  cir- 
cino  faciem  voyaginis ;  Tigur.  Cum  conslitueret 
globum  super  faciem  abyssi ;  Syrus  :  Quando  fecit 
circulum  super  faciem  abyssi ;  Chaldaeus  :  Cum 
gyrum  circumduxit  in  faciem  abyssi.  Quod  ex- 
plicans  Vatabl.  primo,  per  abyssum  accipit  cen- 
trum  lerrae  ,  quia  profundissimum  ,  q.  d.  Ego 
sapientia  aderam  Deo,  cum  ipse  globum  et  pe- 
ripheriam  terrae  quasi  circino  circumscriberet 
circa  centrum  ejusdem  ,  hoc  est,  dum  ipsecol- 
locaret  centrum  terraeinmediomundi,  etcirca 
illud  terrae  circulum ,  coelorumque  orbes  rotun- 
dos  efformaret,  ac  quasi  circino  circumscribe- 
ret.  Sic  et  Aben  Ezra  el  R,  Levi  per  abyssos  acci- 
piunt  ler  ram,  q  ua?  est  centrum  ccelorum  et  sphae- 
rarum  coelestium. 

Secundo,  Cajetanus  per  abyssos  accipit  coelos, 
sicque  vertit :  Quando  circino  sculpebat  super  fa- 
cies  abyssi ;  hoc  est,  inquit,  quando  coelum 
unum  velut  circino  in  rotunditate  elaboratum 
alteri  coelo  supponehat ;  unde  coelum  dicitur 
quasi  caelalum. 


Teriio,  alii  per  abyssos  accipiunt  maria  ,  sed 
varie  explicant.  Primo,  aliqui  sic  :  Gyro  vallare 
abyssos  est  idem  quod  circumdare  mari  ter- 
miuum  suum ,  puta  lerram  in  circuitu  maris 
elevare,  eaque  ratione  quasi  vallum  mari  op- 
ponere,  ne  transgrediatur.  Ita  Ludovicus  Mo- 
lina  tract.  de  Opere  sex  dierum  disp.  11.  Acce- 
dit  Lyran.  R.  Salomon  et  Hugo,  qui  per  abyssos 
accipiunt  maria  ,  quae  Deus  certa  lege  et  gyro 
metatus  est,  ut  appareret  arida.  Secundo,  alii, 
q.  d.  Gyro  vallare  abyssos  ,  est  facere  globum 
aquae  rotundum.  Unde  Melchior  Canus  et  alii 
censent  aquam  per  seesse  rotundam,  ac  facere 
globum  separatum  a  globo  terrae.  Verum  hoc 
recte  refutat  nosler  Clavius  in  Sphaera,  et  Ludo- 
vicus  Molina  loco  jam  citato.  Tertio  ,  alii,  qui 
censentaquamet  terramunumglobum  efflcere, 
sicexponunt:  Gyro  vallare  abyssosestefficereut 
aquae  terraecommistaeunumcumeaglobumefn- 
ciant,  acutramqueunogyroelcirculocomplecti. 

Quarlo  ,  Jansenius  per  abyssos  accipit  aerem 
omniaque  elementa  ,  quae  subjacent  sphaeris 
coelcslibus,  q.  d.  Deus  gyro,  idest,  circulo  coe- 
lestium  sphaerarum.omniaelementaria  corpora 
conclusit. 

Quinto>aliimeliuspera6/5505accipiuntaquas 
quae  sunt  super  firmamenlum,  de  quibus  dixi 
Genes.  1.  2  et  6.  Agit  enim  hic  de  coelis  et  abys- 
sis  coelestibus,  postea  acturus  de  mari  et  abys- 
sis  terrenis.  Initio  enim  mundi ,  ut  oslendi  Ge- 
nes.  1.  1.  et  seqq.  Deus  creavit  tantum  coelum 
cmpyreum  sursum  ,  et  terram  deorsum  ,  ac  to- 
tum  spatium  intermedium  replevit  abysso  ,  id 
est,  immensa  vi  aquarum ,  ex  quibus  deinde 
coelos,  aerem  et  caetera  omnia  efformavit.  Quare 
primo  diemundi  supernevallavit  abyssum  hanc 
gyro  coeli  empyrei,  ut  illud  non  excederet,  imo 
nec  ingrederetur;  inferius  vero  vallavit  eam- 
dem  circulo  terrae  ,  ut  ultra  ilium  sese  non  ex- 
tenderet.  Rursum  quando  Deus  ex  hac  abysso 
formavit  firmamentum  dividens  aquas  superas 
ab  inferis,  abyssum  hanc  supernam,  puta  aquas, 
quee  sunt  supra  coelos  sidereos  ,  superne  valla- 
vit  eodem  gyro  coeli  empyrei  ;  inferne  vero 
vallavit  eas  gyro  primi  coeli  siderei  sive  primi 
mobilis,  ut  nec  superne,  nec  inferne  hosce  gyri 
sui  limites  transgredi  possent.  Quocirca  noster 
Salazar  censet  hasce  aquas  inler  coelum  empy- 
reum  et  coelos  sidereos  ,  praeter  alias  raliones 
hac  etiam  de  causa  ibidem  positas  esse ,  ne  pri- 
mum  mobile  suo  motu  secum  raperet  coelum 
empyreum.  Hoc  enim  ,  utpote  Dei  et  Beatorum 
sedem  ,  voluit  Deus  esse  immobile  :  quare 
Deus  noluit  illicoelos  sidereos,  qui  movenfUr, 
esse  contiguos  ,  ne  illi  empyreum  secum  rape- 
rent ,  ideoque  medias  interjecit  aquas,  quae  vim 
impetumque  primi  mobilis  eludantel  hebetent, 
nead  coelum  empyreum  perveniat.  Hoc  viden- 
tur  voluisse  Septuag.  dum  vertunt:  Cum  secer- 
neret  sedem  suam  ;  Aquila  et  Symmachus  :  lur- 
rim  suam  (  Addunt  Septuag.  super  ventos.  Sed 
hoc  ad  sequenlia  pertinet ),  q.  d.  Cum  Deus  cce- 
lum  empyreum  velut  sedem  gloriae  sune  altio- 
rem  faceret  aquis  super  coelestibus,  illamque  ab 
eis  secerneret  et  elevaret,  tum  ut  esset  thronus 
Dei  et  Beatorum  ,  tum  ut  aquas  super  coelestes 
suo  circulo  definiret,  circumscriberet  etquasi 
circino  exornaret;  ego  sapientia  aderam  Deo  , 
omnia  dirigens  et  moderans. 

Hucusque  aeternitatem  suam  ostendit  sapien- 
tia ,  dicens  se  ante  monles  et  fontes  ab  aeterno 


COMMI.NTAUIA  IN  1MU>\  KIllHA  SALOMONIS.  C;i|>.  VIII. 


conditam  ol  possessam  .1  Deoj  duuc  ostendit 
quid  111  lemporc  percam  operau_a  tit  Deus,  ol- 
iiniiiiii  coeloa  el  abyssoa  ccelestca  per  se  pro- 
duxisse  ,  Limilasse  et  quasl  circulu  elegaall  cir* 
cumscripsiflHe.  1  ade  auqtor  Catenre  Grccorum 
sic  expjical :  Qupnda prpparabat  ,  hocest  coelum 
Stellis  ornabat  ,  uiw  aderam  ;  non  dicit 
s,  tt  ,   nunpc  1/110  pcr  hoc  indicci  in  ^loritf 

ei  majestatis  salio  se  Pdtri  assiderfi,  ej.usdemque 

1  irtutisthonorist  ipotestatis  cum  iUoesse  :  ftiando 

seorsumque  ab  aUis  sedam  suam  poncbat  , 

uderam  ,  operamque  conferebam  ;  egebat  namque 

latioilla  adsumma  rerum  fastigia  ,  polestate  cir- 
luteque  Deo  digna,  Hebr.  enim  yzn  hachin  sig- 
niflcat  prasparare,  parajre,  ornare,  solidareet 
jtabilire,  DodeAben  Ezra  verlit:  nuando  firma- 
hat  cados  ;  11.  I.c\  i  ;  Quando  disponcbat  calos  ad 
itlum  numcrum  ,  constttulioncm  ,  latitudincm  , 
magnitiulincm  qua  conslant ;  itcm  sidt tra  in  cis  dc- 
fi.va  ;  lunc  udcrut  sapicnlia  hwc  omnia  disponens 
<  l  ordinuns. 

A!> siico,  1).  Virgo  aderat  Deo  coclos  et  aquas 
cadrsies  formanli,  quia  quidquid  iu  eis  pulchre 
pondebat  Deus ,  id  totum  \cl  litieraliter,  vel  spi- 
rilualiler  pulcbriusdestinabat  iudereB.  Virgini, 
quia  ipsa  fuiura  ecat  coelum  animatum .  iu  quo 
pleniludo  diviuilaiis  iuhahitatura  erat  corpora- 
liler.  Unde  Damasc.  orat.  1.  de  Nativ.  Virgiuis  : 
Ilodic ,  iuquit,  cx  terrena  natura  coolum  in  tcrra 
condUlit  illc,  quiolim  firmumenlum  cx  aquis  fuixe- 
i  at ,  utquc  in  allum  cxtulcrat.  Ac  sane  illo  longe 
divinitts  est  :  nam  qui  in  illo  solcm  effecerat  ,  in 
Ii0cjustiti<t  sol  orlus  est.  Porro  uou  uuum  dun- 
taxat ,  sed  quiuluplex  ceeluni  fuit  B.  Virgo,  iu- 
quit  S.  Bouav.  serm.  1.  de  Laudihus  Virg.  tom.  3: 
Domina  nostra,  ail ,  fuit  ctvlum  aereum  per  puri- 
tatem  omnimodam :  avlum  igneum  per  ardentissi- 
mam  charitatcm  ;  ctilum  sidcreum  per  paticntiaj 
firmilatem  ;  caium  aqucum  per  frigidissimam  cas- 
titatem ;  caium  cmpyreum  per  lotius  sapientia; 
clarilatem.  Jain  ahyssum  aquarum  spirilualium 
Virginis  accipe  ex  S._Bernard.  serm.  de  B.  Ma- 
ria  :  Domtnus  altissimus  eam  quasi  mandum  spe- 
ciatissimum  creavit ,  quam  in  juslitia  et  sancti- 
talc  coram  ipso  fundaret ,  et  flaentis  sapienlia 
irrigaret,  et  ccclestibus  desideriis  inslar  aeris  su- 
blimaret ,  et  igne  dilectionis  accendendo  illustra- 
rel.  Uinc  in  ejus  mente  tanquam  in  quodam 
firmamenlo  solem  posuit  ralionis,  et  lunam  scien- 
tix,  etvirtutes  tanquam  stellas  speciei  omnimo- 
dce,  etc. 

In  Revelat.  S.  Brigitlae  in  serm.  Angel.  cap.  5: 
Mundo  ,  ait  ,  creato  adhuc  unus  minor  mundus. 
Virgo  Maria  ,  coram  Deo  ,  cum  omni  venustate 
nondum  creatus  astabat ,  a  quo  major  gloria  Deo 
el  Angelis ,  major  tatitia,  atque  omni  homini  ejus 
bonitale  frui  votenli  major  utililas  ,  quam  de  hoc 
majori  mundo  proveniredebebat.  Et  infra  sermo- 
nem  Virg.  dirigens:  Ftorigeris,  ait,  ac  fructife- 
ris  arboribus  comparari  possent  opera  tua  ;  nam 
charitate  ea  factara  eras,  quod  ptus  omnium  flo- 
rum  pulchritudine  el  fructuum  suavitate  ,  Deum 
atque  Angelos  delectare debebant.  Additque  :  Sci- 
mus  Deum  in  te  anle  suam  crealionem  plures  vir- 
tutes  prcevidisse  ,  quam  in  omnibus  herbarum , 
florum  ,  arborum  ,  fructuum ,  lapidum ,  gemma- 
rum  seu  metaltorum  generibus  ,  quce  inveniri  pos- 
sent  in  totius  orbis  amplitudine  :  unde  mirum 
non  est ,  si  Deus  in  te ,  6  minor  munde ,  qui  adhuc 
creandus  eras,  magis  delectabatur,  quam  de  hoc 
majori  mundo. 

CORNF.L.    A    LAPIDr.    TOM.    III, 


5,S.  QlMNDO  v.i  in  ii  \  i  IBMAIIAT  8UB8UM  ,  i  i  i.(in,\ 
l!  \  r.ffONTES  \<.»U.\m\i.  1  PrO  (Vllura  lnl).  csl  .___'-,-.•_; 

icechakim ,  id  esl  6o.ll,  aether  ,  acr  Levissimu: 
Radix    cniin  pn_.    scachac  Bigoiiflcai   conitm 
dcre  ,  inolcic  ,  leviflcare.   Unde  pn.;   scachat 
vocalur  pulvi.  cohtusufl  et  miuulissfmus  ,  mo 
menlura,  ccQlum  ,  ajther  ;  quia  levea  el  subliles 
sinit :  licel  cabalistaa  lla  coelos  dictoa  puu  di  ,  i  u 
quod  juslia  molaut  p.anna  ,  utl  feccre  Hebra.i; 
in  dcserto.  Dnde  Syrua  el  Cbalda.ua  verlit,  nu 

b<s.  Quartdo ,  inquil,  roborabat  (Chald.  COTlden- 
sabat )   nubes ;  Sepiuag.    vcntos  <t  nubes,    Cuan 

validas  ,  iii(|uiunl,  faccrct  supcr  vcnlos  nubc.s  ; 
Aquila  vertit  :  momotla;  S.  Athanas.  in  Synopsi 
cap.  1_|,  lcgil:  Ouando  scgrcgabul  thronum  suum 
supcr  vcnlos  ;  Yatahl.  CtxlOS  :  Ouando  (irmabat  , 

inquit.j  cwlos  dcsupcr.  Cajetanua  accipit  ccelum 

einpyreum  ;  R.  Levi  firniainciiUim  qnod  Deus 
ex  aquis  lluidis  fonnavit ,  densavil  et  lirina\i(. 
Verum  de  coelis  jam  egit  sapientia  ,  quare  nos- 
ter  cumSymmacb.  Pagninoct  Tigurmo  op.lime 
vertit,  aihcr.  Descendil  enim  Salomon  ii  calis 
etahysso  ad  eethera,  etinde  ad  aquas  ,  ah  aquis 
ad  lerram,  quaj  ima  est.  Per  athercm  accipe 
aerem  ,  et  cum  Lyrano  ignis  elementum  ,  si 
quod  est  super  aerem.  Adde  etiam  si  vis  orbes 
planetarum,  praeserlim  Lun.-c,  Marlis  el  Vene- 
ris,  quiSoli  suhjacent,  quos  mulli  ccnscntesse 
similes  aeri  purissimo,  ideoque  vocari  cetherem. 
Igilur  Deus  a^therem  firmavit,  quia  aerem  (  et 
caetera  iam  dicta)  licet  fluidumct  secahilem  ita 
stabilivit,  ut  semper  perduret,  ac  nuhes  aqua 
gravidas  sustincat  et  suspendat ,  atque  validos 
venlos  in  terram  emittal. 

Pro  Ubrabat  Hchr.  est  flTyi  iaazoz ,  id  est  for- 
tiflcabat.  Unde  Chald.  et  Syrus  :  Cum  roboraret 
fontes  abyssi;  Septuag.  Cum  conflrmatos  (Ter- 
tnil.  firmos)  ponebat  fontes  ejus,  qua?  sub  ccelo ; 
Tigurina  :  Cumcethera  superne  figerct,  fonlesqttc 
abyssi  firmaret ;  Aquila  et  Theodot.  In  statuendo 
gyrum  super  faciem  abyssi. 

Per  fontes  Jansen.  accipit  nuhes,  qua.  instar 
fontium  aquam,  pluviam  ex  aelhere  effundunt- 
Hos  enim  ita  lihrat  Deus ,  ut  in  aere  suspensi 
haereant,  juxta  illud  Joh  26.  8  :  Qui  ligat  aquas 
in  nubibus.  Unde  S.  Athanas.  in  Synopsi  cap. 
14«  legit :  Quando  firmabat  ea  quce  super  nubes 
sunt ,  eram  cum  eo  cuncta  componens. 

Melius  accipias  fontes  qui  in  terra  sunt.  Hos 
enim  ,  inquit  Molina,  loco  superius  citato  ;  Deus 
Jibravit,  id  est,  quasi  libra  et  trutina  per  lerram 
aplissimis  spaliis  divisit,  dislrihuit  et  dimensus 
est.  Rursum,  ut  noster  Salazar,  librare  aquas 
dicuntur,  qui  illas  per  suos  canales  et  aquaeduc- 
tus  dirigunt,  etaltitudinemmetiunlur,  adquam 
ascendere  possunt;  non  enim  altius  deduci  pos- 
sunt,  quam  sitearum  origo  et  scaturigo.  Unde  in 
jure  libratores  et  libellatores  Yocantur.  Deus  ergo 
per  sapientiam  libravitfontes  aquarum,  id  est  per 
secretos  terra.  meatus  direxit  et  dispersit  fontes, 
ut  opportunis  locis  erumpant,  locorum  altitudi- 
nem  et  depressionem  quasi  ad  libellam  exami- 
nans ,  ut  per  illas  aquas  secundiiin  nativam  con- 
ditionem  decurrant,  et  in  novas  scaturigines 
deducantur,  ibique  in  fontes  emanent.  Hebr. 
est  :  Cum  roboraret  fontes  abyssi ;  quia  Deus 
initio  mundi  abyssum  ,  id  est  aquarum  vastita- 
tem,  qua.  totam  terram  operiebat,  a  lerra  de- 
duxlt  et  separavit  Cut  terra  posset  habitari  ab 
hominibus  et  animalibusj,  eamque  partim  in 
maria  et  flumina  disiribuit,  partim  per  venas 

2G 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VIII. 


202 

in  singulas  terrse  regiones ,  iia  asque  ac  apposile 
quasi  ad  libellam  libramque  justitiae  dispertiit, 
ut  nulla  queri  possit  se  aquis  destitui.  Unde  ex- 
perientia  docet  quocumque  fere  loco,  si  fodialur, 
reperiri  aquam,  ut  patet  in  puteis ,  qui  ubivis 
fere  locorum  effodiuntur.  Sicut  ergo  ex  bepate 
sanguis  per  venas  dislribuitur  in  totum  corpus 
singulasqueejusparies,  ad  illud  bumectandum, 
calefaciendumet  alendum  ,  miro  naturae  artifl- 
cio  et  beneficio;  ita  pariter  mirabili  arte  etsa- 
pientia  Deus  aquas  abyssi  per  venas  in  omnes 
terrae  regiones  libravit,  id  est  aequaliler  divisit , 
et  quasi  ad  libellam  distribuit,  ut  omnes  pos- 
sint  producere  gramina,  herbas ,  plantas,  ar- 
hores,  etc,  utque  suis  locis  in  fonteselilumina 
erumpant  ad  porlandum  homines  et  animalia, 
t;t  ad  alios  quoslibet  eorum  usus.  Quod  sane 
magnum  et  mirabile  estsapientiae  divinae  opus. 
Insuper  librat  Deus  fontes  abyssi,  dum  facit  ut 
ex  mari  tantum  aquarumeffluat  in  flumina,  in 
vapores  et  nubes,  quantum  aliunde  ex  flumi- 
nibus  et  pluviis  influit,  ut  alludat  ad  illud  Eccl. 
1.7:  Omnia  flumina  inlrant  in  mare ,  et  mare  non 
redundat ;  ad  locum,  undeexeunt  flumina ,  rever- 
tuntur,  ut  iterum  fluant. 

Terlio ,  potest  ™  Ubrabat  accipi  pro  librare, 
id  est  ejaeulari  faciebal.  Sicut  enim  milites  li- 
brant,idestejaculantur,  magnaqueviintorquent 
tela  ,  saxa,  balistas  ,  tormenta;  sic  pariter  Dei 
nutu  fontes  magna  copia  et  impetu  vibrant  et 
ejaculantur  aquas. 

Quarlo,  librabat,  id  est  graves  faciebat  fontes, 
ut  scilicet  e  montibus  locisque  edilis  in  plani- 
tiem  terrae  decurrerent  ad  hominum  et  anima- 
lium  usum.  Sic  Plinius  ,  1.  11.  c.  10  :  Apes,  in- 
quit,  si  cooriatur  proceUa,  apprehensi  pondusculo 
lapilli  librant  se,  id  est,  graves  se  faciunt,  ne 
vi  procellae  abripiantur.  Et  Cicero  5.  Tuscul. 
Unde  lerra,  et  quibus  librata  ponderibus,  quibus 
cavernis  maria  sustineat. Hinc  pondera  vocanlur 
libramenta. 

Et  hoc  significat  Hebr.  Tlfjp  iaazoz,  id  est 
roboraret.  Roboravit  enim  Deus  fontes ,  dumeos 
perennes  effecit ,  ut  maguo  robore  continuo 
aquam  largiter  effundant  et  ejaculentur.  Rur- 
sum  roborat  el  graves  facit  aquas,  ut  deorsum 
adhominum  usum  decurrant,  ne  instar  levis 
aeris  et  nubium ,  ventis  et  procellis  hinc  inde 
difllentur  et  dispergantur. 

Simili  modo  sapientia  ab  aquarumcopia,  fluxu 
et  ordine  sese  dilaudat  Eccl.  24.  40:  Ego  sapien- 
tia  effudi  flumina.  Ego  quasi  trames  aquce  im- 
mensai  de  fluvio,  egoquasifluvii  dioryx,  et  sicut 
aquazduclus  exivi  de  paradiso,  etc.  Vide  quee  ibi- 
dem  annolavi. 

Mystice ,  B.  Virgo  est  oether ,  id  est  aer  et  aura 
coelestis  aeque  ac  fons  et  aquoeduclus  gratiarum, 
uti  ostendi  Eccl.  24.  40.  Unde  illud  viri  sancti : 
Quoties  suspiro  et  respiro,  tolies  ad  te  suspiro, 
Jesu,  Maria. 

Tropol.  Olympiod.  in  Catena  Graecorum  per 
athera,  id  est  venloset  nubes,  accipit  Angelos, 
qui  homines  coelesti  doctrina  perfundunt;  per 
fontes,  divinos  doctores  et  magistros.  Horum 
enim  mater  est  sapientia,  per  quos  homines 
erudit. 

29.  QUANDO  CIRCUMDABAT  MARI  TERMINUM  SUUM  , 
ET  LEOEM   PONEBAT  AQUIS,    NE    TRANSIRENT    FINES 

suos.]Hebr.  Quando  ponebat  mari  statutum  suum 
(statum  terminum),  ne  transiret  os  suum,  id  est 
ul  Pagninus,  oram  et  littus  suum.  Aliter  Vatabl. 


Ne  transiret,  inquit,  os  ejus,  id  est  jussum  Dei 
staluentis  sibi  litlus  in  lerminum.  Sic  et  Syrus  : 
Mari,  inquit,  iegem  ponebat,  et  aqucenon  prater- 
grediuntur  os  ejus.  Alludit  ad  Job  38. 10  :  Circum- 
dedi  illud  terminis  suis  ,  et  posui  vectem  et  ostia, 
et  dixi :  Usque  liuc  venies,  el  non  procedes  ampiius, 
et  hic  confringes  lumentes  fluclus  luos. 

Termini  marissunt  eminentiora  terrae  el  mo- 
les  arenarum,  quaesua  siccitate  mare  exaestuans 
sorbent,  ac  sua  quantitateet  densitate  coercent, 
ne  transgrediatur  et  terram  obruat.  Eosdem  ap- 
pellat  ostia,  quibus  quasi  repagulis  clauditur 
mare,  ne  egrediatur  ;  ac  vectes  propter  firmila- 
tem  et  soliditatem  ,  proesertim  rupium  et  mon- 
tium  mari  adjacentium,  illudque  continentium 
et  reverberantium  ne  exundet.  Hic  versus  deest 
in  Septuag.  Romanis  in  Complut.  tamen  sic  ex- 
stat :  Inponendo  mari  prcescriptionem  suarn  (ter- 
minum  a  se  preescriptum )  et  aquce  non  trans- 
ibunt  os  suum  ,  id  est  littus  suum. 

Symbolice,  Deus  fluctibus  maris,id  est  ten- 
tationibus  et  tribulationibus  seculi,  limiles  po- 
nit,  cnm  ob  Christi  merita  earum  impetum  im- 
minuit  et  reprimit,  ac  fideles  ita  corroborat, 
ut  illi  resistendo  sint;  cumque  facit  ut  non  diu 
durent ,  ne  sua  longitudine  taedio  afficiant  et  de- 
jiciant  pugilem  Christi,  actandem  post  conflic- 
tum  optatam  animee  tranquillilatem  pacemque 
impertitur. 

Mystice  ,  Deus  initio  mundi  mare  circumdans 
suo  alveo  quasi  alvo,  suisque  littoribus  quasi 
terminis  respexit  in  hoc  typo  ad  anlitypum, 
puta  ad  B.  Virginem,  quam  facturus  erat  Dei- 
param,  ita  ut  illa  simili  modo  suis  visceribus 
conciperet  et  concluderet  Dei  Verbum ,  quod 
est  mare  et  abyssus  sapientiae,  potentire,  virtu- 
tis  omnisque  entis  et  boni  juxta  illud  Job  38.  8  : 
Quis  conclusit  osliis  mare,  quando  erumpebat 
quasi  de  vulva  procedens;  curri  ponerem  nubem 
vestimentum  ejus ,  et  caligine  ittud  quasi  pannis 
infantice  obvolverem  ?  Hinc  nomen  ei  inditum 
Maria ,  quod  Hebr.  primo  significat  amariludi- 
nem  maris  a  "in  mar,  id  est  amaritudo ,  et  D^ 
iam,  id  est  maris;  quia  ipsa  mare  jam  dictum 
ambiit,  puta  Christum,  qui  omnem  amaritiem  ge- 
nerishumani  dulcoravit,  imo  in  meram  dulce- 
dinem  convertit.  Ita  S.  Ambr.l.  de  Instilut.  virg. 
c.  5  :  Speciaie ,  inquit,  Maria  Domini  hoc  nomen 
invenit,  quod  significat  Deus  ex  genere  meo.  Diclce 
sunt  et  ante  Marice  muitce  :  nam  et  Maria  soror 
Aaron  dictafuit;  sed  illaMaria  amaritudo  maris 
vocabatur.  Venit  ergo  Dominus  in  amaritudinem 
humance  fragilitatis  ,  ut  condilionis  amaritudo 
dulcesceret  verbi  ccetestis  suavitate  et  gratia  tem- 
pei~ata.  Hoc  signiprnvit  fons  Mara  per  lignum  dul- 
coratus,  Exodi  15,  eo  quod  poputus  nationum 
amarus  ante  peccatis,  vet  caro  nostra  tempera- 
mento  Dominicce  passionis  in  usus  atteros  mutare- 
tur.  Egregia  igitur  Maria,  quoe  signum  sacrcB 
virginitatis  extulit,  et  intemeratos  virginitatis 
pium  Christo  vexillum  tevavit. 

Ubi  nota  S.  Ambros.  censere  nomen  Maria,  vel 
ut  Hebraei  dicunt,  Mariam,  percrasin  dici  quasi 
ni  Drna  merechem  ia,  id  est  ex  utero  Deus,  quia 
scilicet  ipsa  ex  utero  concepit  et  genuit  Deum. 

Secundo,  S.  Epiphan.  nomen  Maria  autumat 
dici  quasi  Qi  na  mor  iam ,  id  est  myrrha 
maris;  quia  scilicet  ipsa  myrrham  maris  pas- 
sionum  Christi  assistens  cruci ,  pectore  suo  sus- 
tinuitet  conclusit,  juxta  illudCant.  1.  13  :  Fas- 
ciculus  myrrhcc  dilcctus  meus  mihi,  inter  ubera 


COMMRNTAMA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VIII. 


mea  commorabiiur.  Ltaque  magnum   fuil  bmn 

dolorum  ipsius  ,  m;ijtis  luil  niaiv  ainoris  cjus- 
(lnn  in  Deum  et  lioinincs.  Quocirca  inarc  amo- 
ris  in  se  conclusit  el  quasi  absorpsil  inare  do- 
loris. 

Tertio,  alii  Mariam  dcrivanl  a  7\V  nnvi,quod 
in  hipliil  IWI1  hora  idcin  cst  (|uod  oslendere, 
docere,  dirigerc.  Indc  rVTO  morr  csl  doctor; 
hinc  Mariam  csl  doctrix  vcl  illuiniii;:lrix  maris, 
(|iiia  ipsa  onines  in  lioc  secnlo  vclul  inari  pro- 
celloso  se  invocanles  docct,  illiuninat,  el  ad 
porliun  salutis  aelernac  dirigit. 

QuarlO,  alii  Mariam  intcrprrlanlur  plariam 
maris  :  mV3  morc  cnim  eliam  pluviam  signili- 
cat;  quia  ipsa  graliarum  copiam  elquasi  mare, 
e  cnelo  a  Deo  suis  precibus  elicit,  et  in  homines 
dcpluit. 

Quinto,  multi  Mariam  exponunt,  ul  idem  sit 
quod  Doniina  maris.  Mara  cnim  Syriace  est 
domina  (unde  maran  ata  idem  est  quod  Dominus 
noster  venit ,  1.  Cor.  16.  22.)  iam  esl  mare;  quia 
ipsa  maris,  terrae,  toliusque  muntli  esl  princeps 
et  domina. 

Sexlo  ,  alii  Mariam  inlerpretantur  per  ana- 
gramtna  quasi  W  01  rianiam,  id  est  celsitudo 
maris  ,  vcl  qie  JT21  rama  miiam  ,  id  est  excei- 
sior  mari;  quia  ipsa  omnes  hujus  seculi  aerum- 
nas,  persccutiones,  tribulationes,  mortcs,  ctc. , 
longe  superat  et  transcendit.  Quare  ipsa  sicut 
puritate  est  virgo,  et  pietale  maler  omnium 
vivenlium  vcrius  quiim  Eva  ,  sic  pariter  om- 
nium  dolores  et  afllictiones  ipsa  in  se  concipit, 
concludit,  absorbet,  dum  eos  ad  se  suspiran- 
tes  solatur,  curat,  sanat,  exhilarat,  vivificat, 
corroborat. 

QUAXDO   APPENDEBAT  FUNDAMENTA  TERRA.  ]  PrO 

appendebat  hcbr.  est  iDin  chuko,  idest  decerne- 
bat,  delineabat,  staluebat,  constituebat.  Chald. 
poncbat;  Syrus  ,  fuciebat ;  Sepluag.  fortia  facie- 
bat;  Pagnin.  describcbat;  Cajetan.  el  Marinus  , 
sculpebat  ;  S.  Hieron.  aptabat  et  stabiiiebat. 

Noster  Salazar  per  fundamenta  accipit  jam 
dictos  maris  lerminos  ,  puta  littorum  aggeres, 
quibus  quasi  vallis  se  munit,  fundat  et  stabilit 
lerra  contra  aestus  maris,  ne  iis  obruatur.  Ve- 
rum  de  tcrminis  maris  jam  egit  Salomon,  nec 
satis  apte  ii  appendi  dicuntur  ut  fundamenta. 
Quocirca  Lyranus  ,  Hugo  ,  Baynus ,  Cajetan. 
Jansen.  et  alii  passim  per  fundamenta  terrcB 
accipiunt  centrum  terrae ;  hoc  est  enim  quasi  ba- 
sis  et  fundamentum  terrae.  Aut  simplicius  per 
fundamenta  terrce  intelligunt  ipsam  lerram  cum 
suis  partibus  in  imo  fundatam,  q.d.  Ego  sapien- 
tia  aderam  Deo,  illique  suggerebamideam  juxta 
quam  fundaret  et  locaret  terram  in  ima  parte 
mundi,  ut  ipsa  esset  centrum  quasi  sustinens 
totum  universum.  Deus  enim  singulis  terrcepar- 
tibus  gravitatem  indidit,  qua  Gtut  omnes  deor- 
sum  vergant  ad  infimum  mundi  locum,  ibique 
constipatae  firmam  terree  molem  constituant : 
quo  fit  ut  terra  firma  consistat,  perinde  ac  si 
robustissimis  saxorum  fundamentis  innixa  fo- 
ret.  Est  catachresis;  terra  enim  proprie  nulla 
habet  fundamenta,  sed  in  seipsa  suisque  par- 
tibus  conglobata  et  fundata  consistit. 

Alludit  ad  illud  Job  38.  6  :  Ubi  eras,  quando  po- 
nebam  fundamenta  terrm?  etc.  Quis  posuit  men- 
surasejus,  si  nosti?  vel  quis  tetendit  super  eam 
lineam? super  quo  bases  illius  soiidatx  sunt?  aut 
quis  demisit  lapidem  angularem  ejus?  Magnum 
enim  sapientiaedivinse  opus  fnit,  quod  terram 


sinc  mlcro   sola  sua  polcntia  suslinc.it,  ilaqm. 
linncl,  ut  i|isa  non  modo  firinissima  COflliflat, 
lOd  cl  tolain  univcisi  inolciu,  vclut  Allas  bumi 
ris  suis  siistiucal.   I  ndc   NOItef  solcricr  verlil: 

Quando  appendebat\  primo,  hi  ilgnLQcet  Del  nutu 
tiir.un  quaal  pilani  peodulam  kuerere  Id  mundi 
mcdio  ,  Brmarlque  Id   vacuo.  Centrum  eoim 

tcrrae  nalura  sua  non  magis  exigcbal  liunc  ||- 
tuin  et  locum ,  in  quo  reipaa  \  Deo  locatum  eil , 
qnain  aliiun  qiicinlilx:t  ;  |)olcrat  cniui  Deui 
illud  locarc  in  co-lo  vd  supra  cados  :  ct  bI  ibi- 
dcm  locatum  a  Deo  fuisset,  tain  ftrmiter  Ibi 
consislerct ,  et  tolus  mundus  circa  illud,  quim 
DUnciD  suo  loco  sibi  a  Deo  decrelo  coniiitit. 
Ipse  ergo  Deus  per  se  ccnlri  muiidique  totius 
est  cenlrum,  qui  scilicet  sua  vi  centrum  mun- 
dumque  sustinel,  firmat  et  slabilit.  Vide  dicta 
Genes.  1.  1.  Hinc  illud  Poelae,  1.  Metamorph. 
de  chao  anleterrajmundique  creationcm  : 

Nec  circumfuso  pcndebat  iu  acre  tellus 
Pouderibus  librata   suis. 

Secundo,  to  appendebat  juxla  nonnullos  innuit 
terram  quasiin  libra  suspensam,  librariet  motu 
libralionis  moveri ,  eo  quod  ipsa  ob  montes  , 
maria  et  valles  hinc  inde  sibi  inserta,  aliud  ha- 
beat  centrum  magnitudinis ,  aliud  gravitatis  : 
ac  proinde,  cum  terra  una  sul  parte  nova  im- 
posita  mole  urbium  ,  templorum,  palatiorum, 
navium,  exercituum,  tormentorum  pr;egrava- 
tur,  illam  centrum  gravitatis  mutarc,  ideoque 
librare  et  trepidare  ;  sed  quia  in  tanta  terrae 
vastitate  hae  moles  impositae  exiguae  sunt,  hinc 
quoque  motus  librationis  inde  consequcns  exr- 
guus  et  insensibilis  est,  eademque  de  causa 
centrum  magnitudinis  a  cenlro  gravitatis  non 
multum  distat ,  sed  unum  alteri  vicinum  est. 
Sed  de  hoc  plura  Eccles.  1.  h. 

Myslice  ,  idipsum  recle  adaptes  B.  Virgini ,  io 
qua  Deus,  qui  estcenlrum  magnitudinis  ,  ideo- 
quecenlrum  crealurarum  omnium,  ut  aitTris- 
megistus  ,  sociavit  se  terrae  et  humanitati  nos- 
Iree  quasi  centro  gravitatis  ,  dum  ipsa  deitatem 
Verbi  corporavit,  suaque  carne  induit  et  ves- 
tivit.  Mirum  enim  hoc  fuit  sapientiae  opus  ,  qmc 
ita  deitatem  cum  humanitate  temperavii  ac  li- 
bravit,  ul  humanitati  accedat  dignitasdeitatis  , 
et  tamen  deitati  suus  maneat  honor  et  majestas. 
Jpsa  vicissim  est  cenlrum,  ad  quod  confluunt 
omnes  creaturarum  perfectiones,  omnes  Ange- 
lorum  et  hominum  praerogativae  ac  dotes  :  item 
omnes  hominum  preces,  aerumnae,  tentationes, 
afilictiones ,  ut  ipsa  eas  sustentet ,  sublevet, 
curet  et  sanet. 

30.    CUM    EO    ERAM  CUNCTA    COMPONENS.  ]    Hebr. 

\V2N  amon,  quod  primo  Aquila  et  Chald.  ver- 
tunt :  Eram  in  latere  ejus  nutrita ;  R.  Salomon  : 
Apud  eum  nutriebar,  q.  d.  Ego  sapientia  quasi 
filia  Dei  alebar  divinis  ejus  opibus  et  operibus  , 
earum  pulchra  compositione,  specie  et  artificio 
mepascenset  oblectans  ,  ut  sequitur. 

Secundo  ,  R.  Levi :  Eram,  inquit,  apud  Deum 
qui  alit ,  amplificat ,  el  prceparat  qua?  ad  pru- 
clemiam  pertinent ;  et  Vatabl.  Cum  eo  sum  veiut 
alumnus  ,  veiut  is  qui  aiit  ista  inferiora. 

Terlio,  Pagnin.  vertit  active  :  Eram  apud  eum 
velut  nutritius,  q.  d.  Sicut  proceres,  procreati-; 
liberis,  solent  eos  nutricibus  et  praeceptoribus 
alendos  formandosque  tradere;  ita  Deus  rebu* 
a  se  creatis  nutricem  assignavit  sapientiam,  ut 
eas  gubernet,  alat  et  quamque  ad  suum  fincm 


2(Kj 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VIII. 


dirigal.  Hinc  Sapient.  16.  25.  sapientia  Dei  dici- 
tur  nuirix ,  id  est,  altrix  omnium  tanquam  ma- 
ler  indulgentissima.  Sicut  enim  principes  filiis 
lactatrices  procurant,  ita  Deus  suaj  sapientiae 
et  providentiae  commisit  homines  et  res  alias  , 
ut  ab  ea  benigne  alanlur,  foveantur  et  perfi- 
ciantur. 

Quarto,  Tigurina  vertit  :  Fida  illi  aderam , 
quasi  fida  ceconoma  res  omnes  Dei  fideliter  dis- 
ponens,  ordinans,  dispensans. 

Quinto  ,  Symmach.  et  Theodot.  Eram  apud 
illum  firmala,  ut  scilicet  perpetuo  Deo  ades- 
sem  ,  ejusque  opera  perpetim  gubernarem  et 
lirmarem. 

Sexto,  alii  verlunt  :  Aderam  illi  quasi  artifex, 


sit  K3/Ao?oj7a,  id  cst  harmonicc  et  ordinalissime 
coaplala  instar  citharae  suavissime  modulantis. 
ut  ail  Damasc.  oral.  de  Nativit.  Virg.  adeoqur 
instar  coeli  et  mundi ,  qui  a  sui  specie  groece 
xocpos,  idest  ornatus  et  pulchritudo,  nuncupatur. 
Fuitenim  ipsa  coelum  animatum,  et  mundu>; 
quidamsupramundanusacdivinus.  Multis  idip- 
sum  hic  ingeniose  ct  pie  prosequitur  et  confir- 
mat  noster  Salazar.  Ego  actum  non  agam,  et 
brevitati  sludens  ad  ulteriora  pergo. 

31.  Et  delectabar  per  singulos  dies  ,  LUDENS 

CORAM    EO  OMNI  TEMPORE  ;  LUDENS  IN   ORBE  TERRA- 
RUM  :   ET  DELICI.E  ME.E    ESSE  CUM  FILIIS  HOMINUM.] 

Sensus  est,  q.  d.  Ego  sapientia  cum  Deo  omnia 
moliens  ,  creans  ,  conservans  ,  propagans  ,  gu- 


vel  archiiectus.   Sic    enim  7HN  aman  artificem     bernans ,  tum  in  ipsa  rerum  adeo  pulchrarum 


significat,  Cant.  7. 1,  q.  d.  Ego  sapienliainopere 
creationis  fui  quasi  architectus  Dei ,  qui  totam 
universi  molem  quasi  unam  Dei  fahricam  et 
domum  ,  architectonica  arte  optime  et  elegan- 
tissime  disposui  et  composui. 

Septimo,  Septuag.  vertunt:  *j/»ii  Jr*p*  auf&i  <xpy.o- 
%oMest ;  quod  Complut.  vcrtunt :  Eram  apud  eum 
componens;  Roman.  disponens;  Terlul.  modulans; 
alii,  compingens  ,  compaginans  ,  consocians  , 
coaptans :  ap>4?«  enim  idemest  quod  compono, 
adapto  ,  conjungo,  conglutino  ,  compagino  ; 
undetribuiturconjugibus,  de  quibus  ait  Apost. 
Despondi  (graece  Yif>'t/.6e'd/i*iv )  vos  uni  viro  virgi- 
nem  castam  exhibere  Cltrislo ,  2.  Cor.  11.  Simili 
enim  modo  sapicntia  omnes  res  aptissima  a.?!j.ovix, 
id  est  coagmentalione ,  compositione ,  junc- 
lura  ,  concordia  et  quasi  conjugio  inter  se  co- 
pulavit ,  perinde  ac  si  harmonico  et  musico 
concenlu  moderata  et  modulata  forent.  Unde 
illud  :  Concentum  (Heb.  nabla)  cccliquis  dormire 
faciet?  Job38.  37.  Quod  Pythagorici,  imo  S.  Au- 
gust.  epist.  28.  ad  S.  Hieron.  et  Leo  Caslrius  in 
lsaiae  &0.  v.  26,  ac  Georg.  Venetus  in  sua  harmo- 
nia ,  proprie  de  musica  musicoque  concentu 
accipiunt.  Censent  enim  coelos  tam  apposite 
coordinatos  esse,  ut  suo  motu  suavissimum 
efficiant  sonum  et  concentum.  Verum  cerlum 
est  hunc  concentum  non  esse  musicum,  sed 
myslicum,  nihilque  aliud  significare  quam  or- 
dinatissimam  ccelorum  harmoniam  ;  disposi- 
tionem  ,  moium  et  circulationcm  ,  quae  con- 
templantium  non  auribus,  sed  mentibus  jucun- 
dissimum  ingerit  concentum.  Unde  praemisit 
Job  loco  citalo  :  Quis  enarrabit  coctorum  ratio- 
nem  ?  puta  ordinem  ,  dispositionem  ,  circulatio- 
nem.  Quocirca  Plato  in  Timoeo  asserit  ideo 
maxime  nobis  a  natura  datos  esse  oculos ,  ut 
circuilus,  qui  in  ccelo  ordinalissime  peragun- 
tur  ,  intuentes ,  advitre  disciplinam  traducere- 
mur,  et  erraticos  animi  motus  ccelorum  adin- 
starmoderaremur  et  componeremus. 

Huc  alludens  ,  imo  hncc  citans  S.  Dionys.  de 
Divin.  nom.c.  7  :  llcec  ( Dei  sapienlia),  inquit, 
ut  scripta  divina  tradunt ,  omnium  est  arlifex , 
et  semper  omnia  componit  ,  eslque  causa  indis- 
soLubilis  coharentia?  et  ordinis  omnium  :  finesque 
priorum  cum  sequentium  principiis  semper  con- 
nectit,  et  unam  universi  conspiralionem  concen- 
lumque  pulcherrime  efficit. 

Mystice,  haec  omnia  adaptes  B.  Virgini.  Ipsa 
enim  quasi  peculiaris  elpropria  filia  Dei ,  apud 
illum  in  omni  sapientia  et  sanctitate  enutrita 
fuit :  ipsa  vicissim  in  iisdem  omnes  homines 
enutrit,  componit,  promovet,  eflicitque  uttota 
Ecclcsia ,  imo  anima  cujuslibet  fidelis  el  sancti, 


creatione  ,  tum  post  eam  orbe  perfecto ,  ut  ha- 
bent  Septuag.  considerans  scilicet  jugiter  om- 
nium  rerum  per  me  conditarum..perfectionem  , 
decorem  et  ordinem;  delectabar  in  hoc  intuitu 
et  contemplatione  per  singulos  dies,  id  est  per- 
petim  ;  quia  perpetim  ea  intuebar  cum  gaudio, 
et  sine  ulla  salie  aut  fastidio,  quod  hominibus 
obvenire  solet,  etiam  in  rerum  pulcherrima- 
rum  continuo  longoque  aspectu.  Unde  eram 
Ludens  coram  Dco  omni  tempore  :  ludenj  ,  id  est 
gaudens,  inquitBeda,  et  Salonius  qui  et  cau- 
sam  addit  :  Ludebat  eniin  ,  inquit  ,  per  singulos 
dies  Filius  ,  id  est  gaudebal  se  esse  unum ,  id  est , 
unius  substantue  ,  cum  Patre  a  principio  ex  die- 
bus  aternitatis.  Alludit  ad  pueros  quorum,  mox 
ut  nati  sunt,  proprium  opus  est  ludere  :  unde 
Ttat; ,  id  est  puer ,  dicitur  a  7iat$« ,  id  est  ludo , 
uti  dixi  Eccli.  30.  v.  9. 

Rursum  eram  Ludens,  quia  creationem  ,  con- 
servaiionem,  propagationem  et  gubernationem 
tam  facile  et  jucunde  peregi  et  perago,  ac  si 
luderem  ,  ct  ludendo  id  egisscm  et  agerem- 
Porro,  lusum  hunc  maxime  perago  in  orbe  ter- 
rarum,  ubi  continue  produco  nova  animalia  , 
novos  pisces ,  novas  aves,  nova  saxa ,  novas 
arbores,  novos  foetus  tam  artis  qnam  natur.e. 
Sed  tamen  delici.e  meae  essc  cum  filiis  homi- 
num,  q.  d.  In  aliis  ludo,  sed  cum  hominibus 
delicior,  imo  singulares  habeo  delicias,  ideo- 
quecumillis  habito,  praesertim  intemplo,  ubi 
cum  eis  dissuavior.  Unde  Deus  templum  vo- 
cat  suas  delicias  ,  suam  voluptatem  ,  juxta  il- 
lud  Psal.  26.  U  :  Unam  petii  a  Domino ,  lianc  re- 
quiram,  etc.  ut  videam  voluplatem  Domini,  et 
visilem  templumejas.  Hinc  Deus  Deul.  33.  12.  di- 
citur  ineo  moralurus  tota  die  quasi  in  thalamo, 
qui  est  sedessponsalilii  amoris  et  amplexuum, 
q.  d.  Dcus  semper  in  templo  celebrabit  nup- 
tias,  et  perpefo  charitate  complectetur  acce- 
dentes  ad  se.  lbi  ergo  deLicix  mea?  esse  cum  fi- 
(iis  hominum,  q.  d.  In  templo  quasi  in  domo 
mece  loetissime  ago  cum  filiis  meis  quibus  sti- 
patum  me  video,  sicut  Job  felicem  se  restima- 
bat  dicens  c.  29.  5  :  In  circuilu  meo  pueri  mei. 
Denique  per  Isaiam.  c.  56.  7.  sancit  et  promit- 
tit :  Adducam  eos  in  montem  sanctum  m°um  ,  et 
latificabo  eos  in  domo  orationis  me&. 

Nota  primo:  Pro  deLectabar,  Heb.  estQ^SfflWQre? 
scaascuim ,  id  est ,  et  deticire  de  die  in  diem , 
quod  tam  active  ,  quam  passive  accipi  potest. 
Passive  accepit  Nosler  vertens,  delectabar ,  q. 
d.  Ego  versabar  in  assiduis  deliciis ,  adeo  iis 
plena  ,  ut  viderer  non  aliud  esse  quam  mera» 
deliciac.  Active,  q.  d.  Ego  eram  Deo  in  deliciis, 
cgooblectabam  Deuui.  Unde  Septuag.  vertunl : 


COMMBNTARIA  IN  PHOVKIUHA  SALOMONIS.  Cap.  VIII. 


203 


Egaeram  cui  adgaudttbat  ipsc ,  q.  d.  Deusme 
obleototus  milii  adgaudebai  j  oongratulabatup, 
erijidebat  et  applaudebat  de  lam  lapienil  et 
pnlchra  rerum  creatione,  ordinatlone,  guber- 
natione.  Deui  entm  magls  adgaudet  suii  attri- 

butis  ,  qu;e  in  sc  lltbet   (qualiscst  sapicnliaj 

utpote  iinnifiisis  ei  divlnis ,  quam  Ipfcis  creatii- 
ris.  Unde  Septuag*  ,  olramque  signiflcationem 
jungentes,  atc  totum  hunc  locum  reddunt : 
Bgo  eram  eui  adgaudebat  ;  quotidie  autem  ju- 
eundabar  m  faeie  ejus ,  in  omni  tempore  cum  Ut- 
taretur  orbe  perfecto  .  ei  Ucturctur  in  litiis  homi- 
num.  Inlerpres  CatenaQreBCOft  vertit:  Bgoeratn 

cui  hlandc  arridcbal ,  id  csl,  inqilit,  cui  abblan- 
diebatur,  vel  cum  quo  jucundc  Uvtuhatur ,  idquc 
orbe  rcrfccto.  Cernens  eoim  Adamum  et  Evam  , 
siinnl  videbat  et  cognoscebat  omnes  Sanctos, 

(jni  olim  ex  illis  nasciluri  cranl,  videndoque 
oblectabatur  :  hocc  auctor  CatedSB.  S.  Ignatius 
r.pist.  7.  ad  Tareenses  iniclligiule  Christo  Deo, 
legitque  :  Oitundo  facicbatcalos,  unaipsi  adcram, 
elibi  adcram  illi  coaptans  singula,  et  congratu- 
labatur  milii  qttotidic  congaudebutque.  Terlull. 
lib.  COOlra  Ilcrmog.  c.  18.  lcgit  :  Ego  eram  ad 
quam  gaudebat ;  quolidie  autem  obleclabar  in 
pcrsona  cjus.  Ouando  oblcctabatur  cum  perfecis- 
set  orbcm  ,  ct  inoblectabalur  in  fdiis  hominum. 
S.  Alhanas-  in  Synopsi  c.  14:  Ego  eram  in  qua 
Irttabalur ,  singulis  dicbus  in  conspectu  ejus  dcli- 
ciabar  ;  itp**wM*  enim  ct  conspecium  ,  sive  fa- 
ciem,  et  pcrsonam  significat.  S.  Cyrill.  lib.  2. 
conlra  Julian.  Gaudcre  Deum,  inquit,  in  suis 
operibus  palet  ex  divina  Script.  Bgo  eramcum 
qua  Uelabatur,  in  conspeclu  ejus  in  omni  tem- 
pore. 

Porro  Hebr.  QiyittW  scaascuim  cst  nomen 
gcminalum  ,  cujus  simplex  est  nyur  scaa,  idest 
aspcxit  blande,  cum  voluptate  intuitus  est  : 
unde  scaascuim  significat  oblationcs  ex  rci  pul- 
cbr.-c  intuilu  ,  jucunditates  ,  dclicias,  ludos  qui 
liunt  cum  applausu  et  blando  amplexu  ,  qualia 
sunt  blanda  oscula  ,  suavcs  complexus.  Alludit 
ad  illud  Genes.  1.  31  :  Vidit  Deus  cuncta  qimfe- 
cerat,  et  erant  valde  bona,  ideoque  iis  quasi  bo- 
nis  adgaudcbat  ,  approbabat  ,  obleciabatur  , 
quod  proinde  per  singulos  creationis  dies,  ad 
quaelibet  Dci  opera  Genes.  1.  repetilur. 

Nota  secundo  :  Pro  ludeni  Hebr.  est  IlpriUJQ 
mesacheket,  quod  Vatablus  verlit ,  ludo  ridens ; 
Raynus,  ridere  faciens.  Sic  et  R.  Levi :  Sapien- 
tia,  inquit ,  per  res  a  se  condilas  et  subminis- 
tratas  laititia  voluptateque  perfundit  mortales. 
Itaquc  ludus  hic  sapienliae  et  'Dei  significat 
primo,  ejus  obleclationem  in  rerum  adeo  pul- 
chrarum  lam  sapienti  creatione  ,  conserva- 
tione,  propagatione  et  gubernatione  ;secundo, 
facilitatem,  quod  quasi  ludens  et  jocans  sine 
labore  res  creet,  conservet,  propaget,  guber- 
nel ;  terlio,  rerum  vicissitudinem,  qualis  est  in 
ludo  laxillorum  ,  latrunculorum  ,  alearum  , 
etc.  ;quarto,  rerum  ordinem  ,  pacem  ,  conso- 
nantiam,  et  quasi  concenlum  musicum.  Lusit 
crgo,  et  assidue  luditDeus  in  musicaquasibar- 
monia.et  gyratione  orbium  coelestium,  atque 
in  aptissima  dispositione,  motu ,  progressione 
tot  stellarum  et  siderum. 

Rursum  ludit  in  ccelis  per  eclipses  ,  per  hia- 
lus ,  per  maculas  solis  et  lunas ,  per  astra  innu- 
mera  viae  lacteae  instar  lactis  candida  et  splen- 
dentia.  Ludit  in  aethere  per  fulmina  ,  tonitrua  , 
haloncs,  parelios,  comelas  ,  dracones ,  caete- 


roquo  pbsenomena,  ac  per  vcntos ,  procellai 

tiiibiius ,  nivcs,  grandinef,  <i«'.  Quid  enim 
aliud  videtur  esse  tmiiiiiiiiin  ,  nisi  vestorum 
Dei  globorum  collislo  ei  ludue?  Quld  parelii, 

nisi  radiornni  inlci  inicaiiiium  spcctia  '.'  quid 
fulgeira,  quld  coruscalionesj  nlsi  Ignium  artc 
factorum  fudicra  etjoci?  Ludit  meglf  In  terra 
ct  aquii  pcr  nionstia  morina  et  terreslria  .  per 

ajsius  et  iiiicius ,  qui  scsc  v  idcntiir  attollere  us 
<pic  ad  sidera    per  terra  mouis  ,   per  ignes 

£(069 j  Vcsuvii,  Hccla-,  elc,  |>cr  foisilia  et  ini- 
)K  ralia,  uti  sunt  auriim  ,  argcnluin  ,  838  ,  sul- 
phur  ,  vilriolum  ,  clc.  Ludil  in  planlis  ,  arbo- 
ribus  ,  herbis  tol  ac  tanlis,  qiue  lam  pulchros  et 
varios  pariunl  fruclus  et  affectus.  Ludit  in  ani- 
malibus  adco  speciosis  et  mulliplicibus.  Ludit 
in  agnis  ,  hsedis,  calcllis,  capreolis  ;  scd  maxi- 
me  ludit  in  hominibus,  tam  varias  eis  indens 
indolcSj  voces  ct  vullus ,  ul  nullus  altcri  per 
omnia  sit  similis  :  pcr  doles  naturaj  et  gratiae 
tam  magnas  et  diversas,  per  slatus  tam  diflbr- 
mcs  et  uniformes. 

Ludit  iu  hamanis  divina  potcntia  rcbus. 

Ludithunc  exaltando,  illum  dcprimendo  ;  lmnc 
ditando,  iilum  depauperando  ;  hunc  occidendo, 
illum  vivificando.  Etenim  nos  quusi  pilcc  sumus  iu 
manu  Dei,  ait  Comicus.  Hoc  est,  quod  ait  Pbil  > 
jn  lib.  quod  Deus  sit  immutabilis,  sub  lincm 
Verbttm  divinum  choreas  in  orbem  ducit ,  qttod 
vulgtis  hominum  forlunam  nominat  ;  quia  scili- 
cet  quasi  ludendo  facit  ut  res  singuke  veluliu 
chorea  in  orbem  eant,  ac  nunquam  sint  stabi- 
les  ,  sed  semper  mobiles ,  nuncque  sursum 
quasi  exsiliant ,  mox  deorsum  resiliant  ,  juxla 
illud  Daniel.  2.  21 :  Ipse  mutat  tempora  et  aslates, 
transfert  regna  alque  constituit.  Unde  S.  Cy- 
prian.  tract.  dc  Vanit.  Idolorum  :  Regna,  ait. 
non  mcrito  accidunt ,  sed  sorte  variantur  ,  et  ac- 
ceplum  lempus  ccrto  finem  custodiunt. 

Nota  tertio  :  Ludil  Deus  in  caeteris  crealuris  , 
sedejus  delicios  singulares  sunt  cum  filiis  bo- 
minum.  Primo,  quia  peculiarcm  omnium  et 
singulorum  curam  gerit,  utpote  propter  quos 
csetera  omnia  crearit.  Homines  enim  amat 
tanquam  vivas  sui  imagines  ,  ad  suum  exem- 
plar  crealas  et  expressas.  Secundo,  quia  sapien- 
tia  solos  homines  cupit  informare,  ac  docere 
sapientem  elhicam,  qua  ratione  videlicet  bo- 
neste  et  sancte  Deo  servire  debcant ,  ut  ab  eo 
beentur.  Tertio  et  maxime  ,  quia  Verbum  sive 
FilriiSj,  qui  est  sapientiaPalris,  hominum  amore 
homo  lieri  voluit ,  ut  eos  salvaret ,  ac  veram 
sapientiam  verbo  et  exemplo  doceret.  Quarto  , 
quia  Christus  summe  desiderat ,  ait  Beda ,  in 
animis  noslris  quiescere,  iniisque  quasi  in  tem- 
plo  et  sacrario  suo  habitare  ,  ut  in  iis  suas  virtu- 
tes,  merita  ,  operaque  bona  inserat  et  produ- 
cat ,  quibus  nos  ad  se  videndum  fruendumque 
perducat.  Idcirco  dedit  seipsum  nobis  quasi  ci- 
bum  vitalem  in  Eucharistia,  in  qua  vere  deli- 
ciamur  cum  Christo  ,  et  Christus  nobiscum. 
Unde  pro  delicice  hebr.  est  aiywyu  scaascuim  , 
id  est  applausus  ,  amplexus,  oscula  ,  basia  , 
uti  paulo  ante  dixi. 

Lege  vitam  S.  Gertrudis ,  et  miraberis  deli- 
cias  Chrisli  cum  ea.  Inter  alia  I.  3.  c.  5.  cimi 
quadam  vice  illa  diceret :  Domine,  offeromettbi, 
ac  paralasum  pati  quidvis,  quo  tu  lauderis ;  au- 
diit  ab  eo  :  Meus  amor  adeo  intrinsece  tibi  con- 


206 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  VIII. 

jangitttr  ,iU  notim  sine  te  beate  vivere  ;  quia  ex  foret  nostra  fames  ,  sitis,  labor,  dolor,   mors 

quo  in  le  meum  amorem  coltocavi ,  sustinere  ne-  et  cruces  imiversae.  Nam,  ut  ait  S.  Bern.  hom. 

queo  ul  a  te  separer.  Et  c.  26  :  Ego,  ail,  Deus  ,  2.    super    Missus  esl  :   Videas  si    altendas    ( in 

qui  sum  purus  et  meras  amor,  cum  te  miki  elege-  Chrislo  )  trislari  lcetitiam  ,  pavere  fiduciam  ,  sa- 

rim     ita    desidero  ut   uniaris  miki  indissolubili  lutem  pati ,  vitam  mori ,  fortitudinem  inplrmari. 
unione ,  sicul  homo  desiderat  retinere  kalilum  et 
spiritum  suum  ,  sine  quo  nequit  vivere.  Lege  il- 


spu .. 

lud  caput,  ubi  narrat  se  unitam  cordi  Chnsli, 
ab  eo  suxisse  omnem  consolationem ,  gratiani 
et  benedictionem.  Et  1.  U.  c.  3.   nocte  Nativita- 
lis  Chrisli  audiit  ab  eo  :  Coltocavi  le  in  sinu  pa- 
ternce  mece  benignitatis,  ut  jugiter  impetres  a 
me  quidquid  desiderat  anima  tua.  Vidit  tum  pa- 
riter  Christum  infantem,  unigenilum  Palris  » 
mira  avidilate   sugere  et  rapi  ad  cor  Virginis 
malris :  quo  viso  iniellexit  quod,  sicut  huma- 
nitas  Chrisli  pascebaturlacte  Virginis,  sic  divi- 
nilas  ejusdem  mire  deliciabatur  frui  corde  illo 
innocentissimo  et  dilectissimo.  Et  lib.  1.  c.  U> 
ait  Christus  :  Ego  tolus  sum  illius  (Gerlrudis), 
quialoto  affectu  inter  brackiaejus  velut  in  car- 
cere  me  inclusi ,  ac  tali  amore  divinitatis  mece 
iiii  sum  inseparabiliter  unitus  ,    quali  in  eodem 
vietallo  conflata  vi  ignis  uniuntur  aurum  et  ar- 
gentum.  Et  inferius  :  Isla  est  columba  mea  fellis 
expers;  ista  esl  lilium  electum  quo  mire  delector, 
iliudque  manibus  gesto ;  ista  est  rosa  mea,  quam 
feci  suavissimam.  Et  posl  nonnulla  :  Cumsceleri- 
bus  kominum  offendor ,  offensas  irasque  meas  in 
ipsa  conquiescens  remilto ,  placor ,  et  amore  ip- 
sius  condono  peccata  innumerce  kominum  mullitu- 
dini.  Etlib.  k.  cap.  55.  narrat  Christum  delicias 
amoris  sui  erga  S.  Gertrudem  ostendisse  sanc- 
tis  Angelis ,  eosque  illis  mireexhilaralos,  vicis- 
sim  sua   Gerlrudi  obsequia  detulisse.  Similia 
legas  in  Vila  S.  Lutgardis   apud  Surium  16.  Ju- 
nii ,  quam   scripsit  Thomas  Canliprat.  Doctor 
illustris  Ordinis  S.  Dominici ,  ubi  inter  caetera 
ait :  Quadam  die  audienle  alia  moniaii  ejusmodi 
vox  super  illam  insonuit  :  Deiicice  mece  esse  cum 
fUiis  kominum  ;  quam  vocem  rei  evcntus  com- 
probavit, 

Mystice,  Sapientia  incarnata  lusit  ab  aeterno 
apud  Patrem,  eum  sua  specie  oblectans ,  juxta 
illud  psal.  109  :  Tecum  principium  in  die  virtutis 
tuce  in  spiendoribus  sanctorum;  ex  utero  ante  lu- 
ciferum  genui  le  ;  Hebr.  ex  utero  ab  aurora  tibi 
ros  adolescentice  tuce ;  Aquila,  pueritice  tuce.  Fi- 
Jius  enim  ex  vi  aelernae  productionis  suae 
appellatur  adolescens,  imo  puer  in  ipso  pri- 
msvo  aetatis  rore  et  ilore  coram  Patre  ludens. 
Idem  ante  incarnalionem  ab  origine  mundi 
lusit  in  orbe  lerrarum  :  quia  per  crealionem 
hominis  et  mundi ,  per  tot  sui  figuras,  oracula, 
eaeremonias,  sacrificia  ,  etc,  praelusit  suaj  in- 
carnationi  ,eamque  quasi  in  ludo  quodam  mys- 
tico  repraesentavh.  Deliciae  vero  ejus  fuere  cnm 
filnshominum,  quando  humanam  naturam  in- 
duit,  hominumque  frater  et  filius  effici  voluit. 
Uaec  est  philanthropia  Dei  nostri,  de  qua  Paulus 
ad  Titum  3.  v.  k;  itaque  in  Christo  amoris  ma- 
gnitudo  omne  naturae  et  miseriae  humanaj  fel 
in  mel,  omnes  dolores  et  cruces  in  delicias 
converlit.  Hasc  ergo  sententia  verissima  est  in 
Sapientia  incarnata,  qu.TB,  ut  ex  immensa  dilec- 


Sed  ,  quod  non  minus  mirandum  est,  ipsa  ibi  cer- 
nitur  tristitia  lcetificans  ,  pavor  confortans , 
passio  salvans  ,  mors  vivificans  ,  inplrmitas  robo- 
rans.  Nostrae  ergo  miseriae  fuere  deliciae  Christi, 
ut  ejus  felicitates  fierent  deliciae  nostne.  Cla- 
rius  S.  Petrus  Chrysol.  serm.  150  :  Christus,  ait, 
venit  suscipere  infirmitates  nostras  ,  et  suas  no- 
bis  conferre  virtutes  ;  humana  qucerere,  prcestare 
divina  :  accipere  injurias  ,  reddere  dignitales ; 
ferre  tcedia ,  referre  suavitales  :  quia  medicus  , 
qui  non  fert  infirmitates  ,  curare  nescit ,  et  qui 
non  fuerit  cum  infirmo  infirmatus ,  infirmo  non 
potest  conferre  sanitatem.  Unde  jure  obslupes- 
cens  hunc  Christi  amorem  exclamat  S.  Bern. 
serm.  64.  in  Cant.  O  suavitatem  ,  6  gratiam  ,  6 
amorisvim!  summus  omnium  factus  est  omnium. 
Quis  hoc  fecit?  amor  dignitatis  nescius ,  digna- 
tione  dives ,  affeclu  potens  ,  suasu  efficax.  Quict 
violentius  ?  triumpkat  de  Deo  amor  ?  ut  et  de  no- 
bis  triumphet,  cogatque  nos  par  pari  reddere  , 
ut  nos  totos  dedamus  amori  Christi,  sicut  ipse 
se  totum  dedit  amori  nostri. 

Quare  Christi  deliciae  potius  fuere  cum  homi- 
nibus,  quam  cum   Angelis  :  tum  quia  homi- 
num,   non   Angelorum  naluram    assumpsit   : 
tum  quia  homines ,  quibus  ob  naturae  corrup- 
tionem  ardua  et  difficilis  est  virtus,   suis  con- 
solalionibus  roborat ,  mulcet  et  detinet ,  ut  vir- 
tus  eis  facilis  et  suavis  videatur.  Ita  effecitut  in 
deliciis  esset  S.  Petro  crux,  S.  Laurentio  crati- 
cula  ,  S.  Sebastiano  sagiltae,  S.  Vincentio  ecu- 
leus  ,  S.  Agneti  rogus  ,  S.  Francisco  sacra  stig- 
mata,  etc.  Porro  cum  Sanctis  nonnullis  eximiis. 
uti  cum  S.  Paulo  ,  cum  S.  Antonio,  cum  S.  Ca- 
tharina  Senensi,  caeterisque  Virginibus  et  Mar- 
tyribus  quantae  fuere  Christi  deliciae  !  Denique 
deliciae  hae  tanlae  fuerunt  in  Christo  ,  ut  ipsum 
nectare  amoris  ebrium  effecerint.  Annon  amorc 
ebrius  fuit  Cbristus,  quando  propter  homines  e 
coelo  in  uterum  Virginis  descendit,  ex  utero  ad 
praesepium  ,   e  pra^sepio  ad   crucem?   Annon 
quasi  ebrius  cursitabat  per  villas  et  castella  , 
per  urbes   et   pagos  ,   pracdicans  regnum  Dei  , 
paliens  famem  et  silim  ,  aestus  et  frigora  ,  pro- 
bra  et   maledicta  ,    irrisiones  et   blasphemias 
amore   hoininum?  Annon  incruce,  non   tam 
dolore  quam  amore  ebrius  ,  infamis,  irrisus, 
nudus  et  quasi  scurra,  imo  latro ,  pependit ,  et 
animam  exhalavit  ?  Quocirca  Christus  vicissim 
propinans  Christianis  eximiis  hoc   amoris  sui 
neclar,  eos  pariter  ebrios  ,  imo  amentes  effe- 
cit.  Amor  enim  eximius ,  teste  S.  Dionys.  parit 
exstasin  et  amentiam.   Annon  amore   Christi 
non  lam  amans  quam  amens  erat  Paulus  ,  cum 
diceret  :  Vivo  ego  jam  non  ego  ,  vivit  vero  in  m« 
Ckristus.  Et  :  Sive  mente  excedimus  (  aliivertunt, 
sive  insanimus  )    Deo  ,  sive  sobrii  sumus  ,  vobis  ? 
2.  Corinlh.  5.  13.  Et :  Miki  absit  gloriari  nisi  in 
cruce  Domini  nostri  Jesu  Chrisli,  per  quem  miki 
mundus  crucifixus  est ,  et  ego  munclo,  Gal.  6.  Et : 
Spectacuium  facti  sumus  mundo  et  Angetis  et  ko- 


tione  secommunicaret  hominibus,  cum  iisque  minibus  ,nos  stuttt  propter  Christum,  1  Cor.  k. 

deliciareiur ,  eorum  aerumnas  omnes ,  excepto  9.  Annon    amore  ebria,    imo  quasi  exanimis 

peccalo,  in  se  snscepit,  ut  iis  sua  bona  repen-  erat  sponsa  ,  quando  a  sponso   ducta  in  cellam 

deret.  Quocirca   amor  hic   et   deliciae  Christi  vinariam  suspirans  dicebat :  Fulcitemefloribus, 

erga  nos  effecerunt,  ut  pariter  ipsi  in  deliciis  stipale  me  maiis ,  quia  amore  lungueo  ?  Annon 


COMMENTAMA  IN  PnOVEMHA  SAI.OMONIS.  Cnp.  Vill. 


237 


anioro  ebria  crai  S.  Montca  .  (uando  suinpfa 
s.  Synaxi  exclamabat  :  Cer  tneum  rl  cttra  mea 

cxuUuvci unl  in  Dcttm  vivttm  ;  rolcmus  in  cic- 
lum?  Anuou  amore  tluius,  imo  amena  erat 
s.  Franciacua,  quando  ie  fecil  mundi  ludibritun, 
dicena  se  esae  fatuetlum  Ckristi?  Exatat  elua 
anioris  Canlicum  ilalicr  sriipluin  ,  scd  latino 
reddilum  apud  Lucam  Waddlngum  in  Opuse. 
s.  Franciaci  l.  8  ,  In  crao  intcr  caaiera  iia  cum 
Christo  tlissuaviatur  cl  dcliciatui'  ; 

Urit  amor,  metorqm-t  amor ,  sum   factus  amori 

Alter  amor  :  noslri  cst  vicior  amoris  amor, 
IIunc  mihi  non  undae  ,  non  llamma ;  nec  auferet  cnsis. 

Et  infcrius  alloquens  Christum,  ail  ctim  sibi  fu« 
raltun  cssc  cor  et  mcntem  per  amorem  ,  imo 
se  esse  impazzito  ,  itl  est  delirum  et  stultum  ef- 
fectum  a  Chrislo  : 

Cor  milii  furatus ,  cogis  Iiaberc  modum  ? 
Iu  te  mulato  quid  superessc  potest? 

Quid  mcns ,  quid  faciat  non  polis  ipsa  sut  ? 
Si  te  ,  Christe,  rcfert  mens  mea,  facta  tua  , 
Culpa  tua  cst ,  quidquid  victus  amore  gero. 
Desipto  ?  per  le  sum  ralionis  egens. 
Mentis  inops  ?  amor  est ,  qui  facit  esse  inopem. 

Et  postnonnulla  : 

Tu  vulncratus  ipse 
Amoris  es  sagillis. 
Te  devocavit  aelhre  , 
Terrisque  collocavit 


KiidiunqoB  pawMrcaHiatj 
AtdUi  - > 1 1 1 > i t  . •  viv.mis  , 

El  MudoM  amni  •■. 

llias  aiiKin:  viclus 

Ccu  ebrius  pcr  orbcra, 

Et  nonnullis  intcrjcctls  : 

ErgO  si   f.icit  clirium   , 
Si  mentis  facit  impotcin  , 
Si  vires  amor  eripit  , 
Amor  lc  quoque  perdidit  ; 
Qui  me  tlesipcrc  impulit , 
Hic  mcnlem  cripuil  tibi. 

Summa  :  Da,  Domine,  ut  anxore  amoris  tui  moriar 
qui  umorc  amoris  mei  dignatus  cs  mori. 

Myslice  quoquchxc  allribuasVirgini  Dciparru: 
sapientia  enim  Dci  simili  modo  lusit  et  prjeln- 
sit  in  liguris,  quibus  adumbiala  fuit  B.  Virgo, 
in  Eva ,  in  arca  Noe ,  in  arca  lcstamcnti ,  ln  rubo 
ardenle  et  incombusto,  in  virga  Aaron  fron- 
dente,  clc.  nursum  Deiparae  delicite  sunl  esse 
cumDeo,  utpole  filio  suo,  et  cum  filiis  homi- 
num  ,  quibus  filium  hunc  genuit  ;  undc  Cantic. 
8.  dicitur  :  Qua;  est  ista  qttCB  ascendit  de  descrlo; 
deliciis  affluens ,  innixa  supcr  dilectum  suum?\n 
quae  vcrba  B.  Petrus  Damiani  serm.  de  Annun- 
liat.  Non  est  locus  voiupialis  ,  ait ,  nisi  ulerus 
Virginis.  Hinc  ipsa  a  nobis  et  a  tota  Ecclesia 
quotidie  salutalur  et  invocatur  :  Saive,  regina  , 
maler  nusericord.Ua ,  vila,  dulcedo  et  spes  nostra, 
saloe. 


QUARTA  PARS  CAPITIS 


EST  CONCLTJSIO,  QUA  SAPIENTIA  POST  nECENSITAS  SUl  DOTES  ET  FRUCTUS ,  STIMULAT 

OMNES  AD  SUI  STUDIUM  ET  OBSEQUIUM. 


32  et  33.  Nunc  ergo,filii,  audite  me  (mihi 
obedile) :  Beati,  quicustodiontviasmeas.  Audite 

DISCIPLINAM,    ET    ESTOTE    SAPIENTES  ,    ET   NOLITE 

aujicebe  eam.  ]  Pro  abjicere  Hebr.  est  Ijnsn  ti- 
phrau,  quod  Septuaginta  verluni:  y.ix-xo?pzy*i7i,  id 
t!St,«e  obstruamini ,  vel  ne  obturemini;  Chald. 
ne  conculcetis  eam ;  Syrus  ,  ne  erretis  ;  Vatabl. 
ne  sitis  ignavi;  Pagnin.  ne  postponalis  eam ;  alii, 
ne  feriamini ,  id  est,  nolite  ferias  et  oiium  age- 
re,  sed  studete  et  laborate,  ac  labore  et  sudore 
parate  vobis  sapientiam,  partamqueconserya- 
te ,  augete  et  promovete.  Quare  to  ne  feriamini, 
non  significat,  ne  percutiamini,  ne  poenas  de- 
lis,  a  verbo  ferio  et  ferire  ,  seda  ferior  feriari ; 
idem  est  quod,  ne  otiemini,  ne  pigri  et  remisst 
sitis,  utob  laboris  diutini  t£edium  sapientae  stu- 
dium  abjiciatis.  Hoc  enim  significat  Hebr.  jna 
para  t  et  Septuag.  vertentes,  ne  obstruamini, 
q.  d.  Ne  pigritiae  et  acediae  lorpore  ac  sopore 
aures  animumque  obstruatis,  ut  nullum  detis 
aditum  audiendae  et  percipiendae  sapientiae.  Sic 
enim  indociles  et  incapaces  omnis  disciplinae 
in  vestra  ^insipienlia,  et  concupiscentiis  ,  ac 
vitiis  indormietisetimmoriemini.  Notat  juvenes 
effraenes,  qui  sui  cupidinibus  addicti  obturant 
aures,  ne  audiant  monita  et  correptiones  pa- 
renlum  ,  magistrorum  ,  concionatorum  ,  ut 
suis  voluptalibus  libere  et  impune  fruantur. 


34.  Beatus  iiomo  qui  audit  me,  et  qui  vigi- 
lat  ad  fores  meas  quotidie  ,  et  observat  ad 
postes  ostii  mei.]  Hebr.  custodit  postes  ostio- 
rum  meorum;  Sepluag.  servans  limina  meorum 
introituam.  Est  metalepsis,  vel  metaphora  pe- 
tita  a  discipulis  diligentibus  ,  ac  summo 
mane  advolantibus  ad  scholas  magistri ,  qui 
ibi  pervigiles  praestolantur ,  dum  ostia  rese- 
rentur ,  ut  in  scholas  ingrediantur,  q.  d.  Bea- 
tusest,  qui  inslar  discipuli  diligentis  festinat 
ad  scholas  meas',  idest,  ad  me.  Ita  R.  Salo- 
mon  :  Beatus,  ait,  qui  vigilat  ad  fores  meas, 
ut  primus  sclwtas  synagogavique  ingrediatur , 
et  exeat  postremus.  Vigilat  ergo,  id  est,  ar- 
denter  me  amat,  ideoque  ad  fores  meas  per- 
vigilat.  Nam  ut  habet  gnome  Arabum  :  Amans 
dormire  nequit;  amor  enim  amanti  somnum  in- 
terdicit. 

Alii  per  fores  domusaccipiuntoslia  Ecclesiae. 
Bedaaccipit  S.  Scrip.  etDoctores.  Hi  enim  sunt 
quasi  janitores  sapientiae  ,  qui  ejus  scholam  et 
disciplinamauditoribus  reserant/Salomoni  suc- 
cinit  Siracides  Eccli.  G.36:  Si  videris  sensatum  , 
ait,  evigila  ad  eum ,  et  gi'adus  ostiorum  iltius 
exterat  pes  tuus. 

35.  QUI   ME    INVENERIT,    INVENIET   VITAM ,    lUUl 

naturae,  tum  gratiae,  tum  gloriae  (unde  hebr.  est 
D"n  chaiim,  id  est,  vitas  in  plurali)  et  hauriet 


208 


COMMENTARIA  IN  PROVER 


salutem  a  Domino.  ]  Pro  salutem  hebr.  est  "psn 
ratson,  idest  voluntatem ,  beneplacitum,  bene- 
volenliam.  UndeCbald.  vertit:  Habebit  beneplaci- 
tum  d  facie  Dei;  Aben  Ezra,  benevolenliam  con- 
ditoris  sui  sibi  comparabit ;  Pagnin.  eclucet  quod 
voluerit ,  d  Domino ;  Cajet.  quidcjuid  voluerit ,  d 
Deo  facile  obtinebit;  Tigur.  proliciet  faoorem  Do- 
mini;  Vatabl.  hauriet  voluntatem  d  Domino ,  id 
est,  assequetur  quidquid  votet ,  d  Domino  ,  puta 
salutem  ammae  et  corporis  rerumque  omnium. 
Unde  Symmachus,  Aquila,  Theodot.  vertunt, 
salutem,  aeque  ac  Noster  :  salus  enina  omne  bo- 
num  optabile  complectitur.  To  hauriet  significat 
tum  facilitatem  ,  tum  copiam,  q.  d.  Tam  facile 
et  copiose  hauriet  vitam  et  omne  bonum  ad  vi- 
lam  speclans,  a  Deo,  quam  facile  et  copiose 
hauritur  aqua  e  fonle  vel  iluvio, 

PorroSeptuag.  vertunt:  Egressionesmece  egres- 
siones  vitce ,  et  prceparatur  voluntas  d  Domino. 
Legerunt  ipsi  pro  pS1  iaphec,  id  est  educit,  aliis 
punctis  in  hophal,  psi  iuphac ,  id  est  educitur, 
excitatur,  praeparatur.  EtSyrus  :  Quoniamproces- 
siones  mcce  vitos  sunt  processiones  ,  et  procedit 
complacentia  d  Deo.  Quod  primo  sic  accipi  po- 
test,  ul  votuntas  sit  idem  quod  beneplacitum , 
favor,  benevolentia,  et,  ut  Syrus  vertit,  com- 
placentia  Dei :  hoc  enim  passim  in  Script.  signi- 
ficat  hebr.  ratson,  pro  quo  Sept.  alibi  vertunt, 
suooxw.  Et  sic  sensuserit,  quem  alii  jam  recen- 
siti  assignarunt,  q.  d.  Qui  me  invenerint,  inve- 
meni  vitam ,  ac  simul  prseparabitur  eis  favor  ac 
henevolentia  Dei ,  exqua  hauriantomne  bonum. 
Unde  aliqui  vertunt  :  Depromet  benevolentiam  d 
Deo,  q.  d.  Deus  erit  ei  velut  penu  et  promptua- 
rium  dives,  ex  quo  depromat  quidquid  ei  pja- 
cuerit. 

Secundo,  voluntas  &cAvj7t«  non  Dei ,  sed  homi- 
nis  hic  accipi  potest,  q.  d.  Sapienliae  studiosi  ab 
eahauriuntvitam,  et  omnia  bona  recensita  :  ne 
veroeasibi,  suoque  studio  arrogent,  indeque 
superbiant/sciant,  voluntatem  hanc  suam  stu- 
dendi  sapientiae  ,  et  vacandi  virluti,  originem 
habere  non  a  seipsa,  sed  a  Deo.  Deus  enim  sua 
gratia  praeveniente  praeparat,  ajlicit.,  impellit 
voluntatem  nostram  ad  vacandum  sapientiae  et 
virluti.  Unde  R.  Emmanuel  sic  vertit  et  explicat : 
Educet  voluntatem  d  Domino ,  id  est ,  Deo  illumi- 
nante  cognoscit  quid  ei  gratum  sit  et  beneplaci- 
tum. 

Sic  hunc  locum  accipit  S.  August.  scribens 
contra  Pelagianos,  ex  eoque  probat  initium  sa- 
lulis  et  bonae  voluntatis  esse  a  gratia  praevenien- 
te,  non  a  libero  arbitrio.  Ita  ipse  epist.  107.  et 
passim  alibi ,  ac  ex  eo  Concil.  Arausic  II.  can.  h. 
S.  Prosper  et  Fulgentius.  Et  sic  quoque  accipi 
potest  versio  noslra  :  Hauriet  salutem  d  Do- 
mino,  q.  cl.  Hauriet  a  Domino  gratiam  bene 
operandi ;  in  quo  salus  nostra  consistit.  Porro 
?o  prceparatur  universim,  puta  de  omni  praepa- 
ratione  utili  ad  salutem,  explicat  Concil.  Arau- 
sic.  can.  h.  et  S.  August.  Enchir.  3*2.  et  optime 
I.  6.  de  Gratia  etl.  arbitr.  c.  16.  et  17.  Unde  sicut 
ex  diversa  praeparationetum  seminis,  tum  ter- 
rae  semen  recipientis ,  varii  et  dispares  generan- 
tur  fructus  :  sic  ex  diversa  praeparatione,  tum 
gratiae,  tum  voluntatis  varii  et  dispares  prove- 
niuut  virtutum  actus ,  uti  pulchre  docet  S.  Pros- 
per  libr.  2.  de  Vocat.  Gentium  c.  8. 

Huic  sententire  objiciebant  Pelagiani  illud  Za- 
char.  1 :  Convertimini  ad  me,  et  ego  convertar  ad 
vos;  el  illud  Proverb.  16  :  Hominis  ejt  animam 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  VIII. 

prceparare  ,  et  Domini  gubernare  linguam.  Resp. 
S.  Aug.  libr.  2.  ad  Bonifacium  c.  8.  et  lib.  (!<• 
Gratia  et  libero  arbilr.  c.  5.  commendari  in  his 
sententiis  liberum  arbitrium  ,  sed  non  excludi 
graliam  praevenientem,  quemadmodum  in  illis  : 
Converte  nos,Deussalutarisynotter;  et :  Prctparatur 
voluntas  dDomino;  commendatur  gralia  praeve- 
niens  ,  sed  non  excluditur  arbitrii  cooperatio. 
Si  enim  solus  Deus  ista  faceret,  fruslra  dicere- 
tur  hominibus  :  Convertimini ;  et  si  homines  soli 
ad  hoc  sufllcerent,  frustra  diceretur  Deo  :  Con- 
vertenos;  et  si  Deus  sine  nobis  nos  praepararet, 
falsumessethominem  praeparare  animam  ;  et  si 
absque  Deo  nos  corda  nostra  praepararemus  „ 
falsum  esset  praeparari  voluntatem  a  Domino. 
Unde  concludit  S.  Aug.  c.  8.  jam  citato  :  Qua- 
propter  multa  Deus  facit  in  homine  bona,  quce  non 
facit  homo  ;  nulla  vero  facit  homo,  qnce  non  facit 
Deus  ut  faciat  homo.  Primi  enim  impulsus  volun- 
tatis  adbonum  amandum  ,  et  illuminationes  in- 
telleclus  ad  bonum  cognoscendum,  sunt  h  solo 
Deo  :  sunt  enim  actus  ii  Deo  eliciti ,  ideoque  ne- 
cessarii,  non  liberi  :  voluntas  enim  impellitur 
et  necessitatur  fut  ita  dicam)  a  Deo  ut  vitaliter 
eos  eliciat ,  ideoque  necessario  ,  non  libere  : 
consensus  vero  et  cooperatio  libera  volunlatis 
partim  est  ab  arbitrio  hominis  ,  parlim  a  gratia 
Dei ,  quae  prius  erat  praeveniens  et  operans ,  jam 
est  comitans  et  cooperans. 

Mystice,  qui  quaerit  et  invocat  opem  B.  Virgi- 

nis,  illam  illico  invenit  et  assequilur,  atque  ex 

S.  Maria  quasi  ex  mari  haurit  copiam  bonorum 

omnium  :  si  eam  ergo  corde  invoces,  ore  hau- 

ries,  juxta  illud  Psal.  118  :  Os  meum  aperui,  et 

attraxi  spirilum.  Exemplumtibi  sit  S.  Elisabelh, 

quae  salutans  B.  Virgincm  se  visitantem,  ac  ab 

ea  resalutataj  illico  cum  prole  S.  Joanne  Baptista 

repleta  est  Spiritu  sancto:  Ut  facta  est ,  ait,  vox 

salutationis  luce  in  auribus  meis ,  exultavit  in  gau- 

dio  infans  in  utero  meo,  Luc.  1.  hk.  Quae  verba 

expendens  Guerric.   ser.  de  Joanne  Baptista  : 

Vox ,  ait,  Marice  dum  in  auribus  Elisabelh  sonat , 

ad  cor  Joannis  penetrat ,  spiritum  ejus  animat , 

gaudioque  salutari  veg^tat.  Imo ,  ut  ait  Concil. 

Basileense  instituens  festum  Visitationis  Deipa- 

rae  :  Ipsa  non  solum  supplicanles  exaudiet ,  sed, 

sicut  ex  sua  ctementia  consuevit ,  etiam  supplicare 

volentium  preces  prceveniet.  Causam  dat  S.  An- 

selm.  1.  de  Excellentia  Virginis  :  Velocior  est , 

ait ,  nonnunquam  salus  memorato  nomine  ejus  , 

quam  invocato  nomine  Jesu  unici  filii  sui.  Et  id 

quiclem  non  ideo  fit ,  quod  ipsa  major  et  potentior 

eo  sit  (neque  enim  ille  magnus  est  et  potens  per 

eam,  sed  illa  per  ipsum).  Dicam  quod  sentio  :  Fi- 

lius  ejus  Dominus  est,  etjudex  omnium ,  discernens 

merila  singulorum,  dum  igitur  ipse  d  quovis  suo 

nomine  invocatus  non  exaudit  ,juste  quidem  facit : 

invocato  aulem  nomine  matris ,  etsi  merila  invo- 

cantis  non  merentur,  ut  exaudialur,  merita  tamen 

malris   intercedunt  ut  exaudiatur.   Salomonem 

sequitur  Siracides  Eccli.  c.  2^.  v.  26  :  Transite  ad 

me  omnes  qui  concupiscitis  me ,  et  d  generationibus 

meis  implemini  ;  spiritus  enim  meus  super  met 

dulcis,  etc.  Qui  edunt  me ,  adhuc  esurient :  et  qui 

bibunt  me,  adhuc  sitient.  Vide  ibi  dicta. 

36.  QUI  AUTEM  1N  ME  PECCAVERIT,   L^DET   ANI- 
MAM    SUAM.     OMNES     QUI    ME    ODERUNT  ,    DILIGUNT 

mortem,]  non  formaliter,  sed  materialiter:  quia 
scilicet  oderunt  virtuiem,  et  amant  cupiditates 
ac  vitii,  quae  ducunt  ad  mortem  praesentem  et 
eeternam.  Pro  lctdet  hebr.  est  onn  chomes ,  id  est 


COMMENTAIUA  IN  PllOYERMA  SALOMOMS.  Cap.  IX. 


I 


injuriiis  cst  animx  sua-.illi  violcnlus,  tyrannus 
et  raptor  usl ;  quia  eam  eripil  sapienUae ,  sibl  ao 
Deo,  traditque  peccaio,  diahoio  ct  gchcnn.c. 
Unde  sihi  ipsi  est  lortor  et  cacnifex  :  spoliai  ><■ 
enim  graliaj  pace,  gloria,  omnique  bonoj  et 
ultro  accersil  sibl  beccatl  foeditatem,  angorea 
conscicnli;r ,  iram  Dei,  ignem  ;ricinutn  ,  oinnc- 
quc  malum ,  idque.  in  seternum.  >  ude  Ciiald. 
vertit:  Disperdel  unimum  sttum;  Sepluag.  !  Inipic 
agunt  in  sttus  ipsorum  unimus  ;  Aquila  ct  Syin- 
machus  :  «8ix«  th*  ^Wi"  ayT0J  >  hl  csl ,  injuria 
allicit,  ollcndit,  iniqueopprimil  aniinam  suani ; 
Pagnin.  Spotiut  animani  saani ;  Cajet*  Torquct 
unimain  suam;  quia  cam  vi  a  bono  distorquct  ad 
inaluin,  a  coolo  in  inlVrnuin,  a  Dco  ad  diabolum. 
Salomoni  succinit  Tobias  c.  12.  10  :  Qui  faciunt 
pvccatum  et  iniquitulcm,  hostcs  sunt  unimce  suai. 
1'orro  to  in  me  pcccaverit  idcni  cst  quod  me 
spreverit ,  audirc  nolucrit ,  dcrciiquerit ,  ct,  ut 
Abcn  Ezra,  pcccaveril ,  id  est,  inmc  contumax 
fucrit,  vel  a  me  aversus  :  quia  animum  ad  cupi- 
ditales ,  quas  ego  veld ,  applicat  ct  convcrtit;  to 
cnim  pcccuverit,  opponit  tw  qui  audit  me ,  et  qui 
vigilat  ad  fores  meas ,  v.  36.  Scnsus  est ,  q.  d. 
Terquc  quatcrque  beati  illi  qui  me  audiunt, 
mihique  obediunt  :  tcrquc  quaterque  miseri , 
qni  me  audire,  mihique  obcdire  nolunt,  vel  per 
ignaviam,  vel  per  concupiscentiaui ,  vcl  per 
malitiam. 
Mystice  :  sicut  signum  praedestinationis  est 


cuitus  el  devoiio  erga  Deiparam  ;  ila  aignum 
reprobaUonls,  el  causa  damnatlonla  eat  Irreve 

i  cnlia  et  iuobcilirnlia  erga  cannliiu  ,  ul  patcl  in 

Nestorio,  Helvidio,  ConslanMno  Copronymo , 
Juliano  Apostata.  Qul  enlm  Deiparam  colit , 
Christum  Deum  ejua  Dlium  collt  :  qul  In  lliam 
pcccai ,  in  Chrlstum  peccaL  Quocirca  siout 
CnrUlua  |n  Ecclesia,  quaal  In  familld  sua,  esl 
tanquam  paterfamilias  :  slc  in  eadpm  ,i'..  Vlrgo 
cst  quasi  materfamilias ,  ex  dono  et  voluntate 
Christi.  Ecclesiam  accipib  iam  triumphantem  . 
quammilitantem.  Quocirca  Gernianus  Constant. 
Patriarcha  orat.  de  Deipara  :Sicut,  ait,  continua 
rcspiralio  non  solum  cst  signum  vita; ,  scd  cliam 
causa;  sic  sanclissimum  Marice  nomcn  ,  qttod  in 
Dci  scrvorum  ore  assidue  versatur ,  simul  argu- 
mcnlum  cst ,  quod  vera  vitavivant  :  simul  hant 
ipsum  vitam  cjjicil  el  conscrvat  ,  omncmque  cis 
lcvtitiam  cl  opcm  ad  omnia  impcrtitur.  Unde  addii ; 
IScmo  salvatur ,  nisi  pcr  te ,  6  Virgo  sunctissinic. 
Et  S.  Dona*vent.  in  Psalterio  Virginis  :  Qucm  vis , 
ait,  salvus  erit  ;  et  a  quo  avcrtis  facicm  tttcnu , 
ibit  in  interitum.  Et  rursum  :  Qui  dignc  colucrit 
illam ,  justificabilur ;  et  qui  ncglexeril  illam  ,  mo- 
rietur  in  pcccatis  suis.  Quocirca  cxclamat  Da- 
mascen.  orat.  de  Nalivit.  Virg.  Donum  omnium 
donorum  prtvstantissimum  cst  Maria  Virgo ,  qtue 
sola  Creatore  digna  erat,  vivum  ccelum,  ccelis  ipsis 
lalius. 


CAPUT  NONUM. 


SYNOPSIS    CAPITIS. 

PARABOLICE    DESCRIBITUR    DOMUS    ET    CONVIVIUM    SAPIENTIjE  ,    AD    QUOD     IPSA    SIMPLICES 

invitat.  Nam  derisores  asserit  esse  incapaces  correctionis  et  sapienti^.  Deinde 
sapientia  v.  13.  inducit  ,  depingitque  sui  .emulam  mulierem  stultam  j  qu/e  vecor- 
des  seducit  ,  ijio  secum  ad  tartara  ducit. 


fAPiENTiA  sedificavit  sibi  domum,  excidit  columnas  septem.  2.  Immolavit 
•victimas  suas,  miscuit  vinum  ,  et  proposuit  mensam  suam.  3.  Misit  ancillas 
ijsuas  ut  vocarent  ad  arcem  ,  et  ad  mcenia  civitatis  :  4.  Si  quis  est  parvulus  , 
Weniat  ad  me.  Et  insipientibus  locula  est  :  5.  Vcnite  ,  comedite  panem 
meum ,  et  bibite  vinum  quod  miscui  vobis.  6.  Relinquite  infantiam ,  et 
vivite,  et  ambulate  per  vias  prudentiae.  7.  Qui  erudit  derisorem,  ipse  in- 
juriam  sibi  facit  :  et  qui  arguit  impium,  sibi  maculam  generat.  8,  Noli 
arguere  derisorem  ,  ne  oderit  te.  Argue  sapientem,  et  diliget  te.  9.  Da  sapienti  occasionem  , 
et  addetur  ei  sapientia.  Docejustum,  et  festinabit  accipere.  10.  Principittra  sapientiae  ,  limor 
Domini  :  et  scientia  sanctorum ,  prudenlia.  1 1 .  Per  me  enim  multiplicabuntur  dies  tui ,  et  ad- 
dentur  tibi  anni  vitae.  12.  Si  sapiens  fueris,  tibimetipsi  eris  :  si  autem  illusor,  solus  portabis 
malum.  13.  Mulier  stulta  et  clamosa  ,  plenaque  illecebris,  et  nihil  omnino  sciens,  14.  sedet  in 
foribus  domus  suse  super  sellam  in  excelso  urbis  loco,  15.  ut  vocaret  transeuntes  per  viam,  et 
pergentes  itinere  suo  :  1 6.  Qui  est  parvulus ,  declinet  ad  me.  Et  vecordi  locuta  est :  1 7.  Aquoe 
furtivae  dulciores  sunt,  et  panis  absconditus  suavior.  18.  Et  ignoravit  quod  ibi  sint  gigantcs , 
et  in  profundis  inferni  convivae  ejus. 


CORNEL.    A    LAPIDE.       TOM.    III. 


27 


210 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IX. 


PRIMA  PARS  CAPITIS. 


1.  Sapientia  ^dificavit  sibi  domum,  excidit 
coldmnas  septem.]  Pro  sapientia  hebr.  est  niQsn 
chochmot ,  id  est  sapientiai  in  pluraii;  ut  signifi- 
cetur  sapientiae  dignitas ,  majestas  et  amplitudo, 
quod  scilicet  ipsa  in  se  una  sit  instar  multorum, 
pluraque  comprehendat,  adeoque  ipsa  sit  om- 
nium  sapienliarum ,  consiliorum,  intelligentia- 
rum,  prudentiarum,  etc,  complexio  et  mater. 
Pro  excidit ,  Sepluag.  vertunt,  subdidit;  Syrus, 
crexit;  S.  Ambros.  lib.  1.  de  Fide  c.  7,  sustulil; 
S.  Alhanas.  in  disput.  contra  Arium  ,  stabilivit ; 
Chald.  Statuit  in  ea  coiumnas  ;  Arabicus  :  Fecit 
cam  inniti  septem  coiumnis.  Hae  efgo  columnae 
sunt  fulcra  et  bases,  quibus  sapienlia  domum 
superaedificat ,  perinde  ac  RomaT  basilicas 
S.  Petri,  S.  Pauli,  S.  Laurentii,  S.  Joannis  Late- 
ranensis,  B.  Virginis  Majoris,  S.  Caeciliae,  etc. , 
columnis  e  marmore  excisis,  iisque  plurimis  et 
magnificis  insistentes  et  inaGdificatas  videmus. 
Excidit  ergo,  id  este  rupe  succidit,  dolavit,  po- 
livit,  erexit,  stabilivit  quasi  bases  domus  sa- 
pientiae.  lta  Galatin.  1.  3.  de  Arcanis  fidei  c.  3.  et 
Aben  Ezra.  Est  catachresis  et  metalepsis. 

Quaeres  :  Quaenam  hcec  domus  etfabrica  sa- 
pientiae  ?  Nota  hic  esse  quasi  continuam  allego- 
riam  vcl  parabolam ,  ideoque  Salomonem  hic 
loqui  parabolice  et  aenigmatice ,  uti  et  saepius 
alibi  in  hisce  Proverbiis.  Haec  enim  ipse  con- 
texuit  ex  gravibus ,  insignibus  ,  elegantibus  , 
obscuris,  acutis,  etpraesertim  parabolicis  gno- 
mis :  unde  omnegenus  sententiarum  huic  libro 
inseruit  et  immiscuit.  Igitur  quia  cap.  7.  IU.  pro- 
posuil  illecebras  et  domum  convivii  a  meretrice 
apparati,  adquod  ipsa  juvenem  invitat,  uteum 
perdat  et  pervertat;  idcircohoc  loco  ei  compo- 
nit,  opponit  et  anteponit  domum  convivii  a  sa- 
pientia  exstructam  ,  veris  deliciis  instructam , 
ad  quam  juvenem  invitat ,  ut  eum  a  meretrice 
avellat,  et  ad  sui  studium  animaeque  salutem 
traducat.  Hic  igitur  proponit  et  exponit  ei  suas 
delicias ,  de  quibus  dixit  c.  praeced.  v.  31  :  Deli- 
cix  mece  esse  cum  filiis  hominum. 

Grammatice  ergo  et  in  cortice  liiterae ,  domus 
hic  convivii  a  sapientia  inslructi ,  sive  tricli- 
nium,  accipilur,  in  quo  ipsa  sua,  sapieniiae  sci- 
licet,  fercula,  dogmata,  monitaque  salutis  pro- 
ponit.  Alludit  ad  primas  sapienlum  coenas,  in 
quibus  sapientes  quasi  symbola  sapientiae  con- 
ferebant,  ac  promebant  sententias  acutas,  gra- 
ves,  obscuras,  parabolas,  eenigmata,  etc,  ut 
patet  ex  Athenaeo  de  Ccenis  sapientum ,  Platone , 
Macrobio,  Plutarcho,  imo  ex  Siracide  Eccli.  32. 
c.  U,  ut  ibidem  docui. 

Huc  facit  quod  de  oeconomica,  sive  de  sapienti 
domus  constitutione  censuere  septem  Graeciae 
Sapientes  apud  Plutarch.  in  eorumdem  convivio. 
Primus  enim  Solon  :  Ea,  inquit ,  mihi  optima  vi- 
detur  domus ,  ubi  res  est  neque  injuste  parla,  ne- 
que  in  ea  vel  conservanda  diffidentia? ,  vel  in  su- 
menda  poznitentix  est  iocus.  Bias  :  in  qua  dominus 
suasponte  talem  se  gerit ,  qualem  foris  propter 
teges.  Tliales  :  in  qua  plurimum  olii  domino  con- 
cedilur.  Cleobuius  :  in  qua  plures  sunt  qui  diligant, 
qucim  qui  metuant  dominum.  Pillacus  :  ubi  neque 
requiruntur  supervacanea  ,   neque  desideranlur 


necessaria.  Chilon :  maxime  oportet  domum  urbi , 
qux  sub  rege  est ,  similem  esse  ;  adjecitque  Lycur- 
gum  cuidam  qui  populare  imperiumSparta*  insti- 
tuere  ipsum  juberet ,  respondisse  :  Prius  tu  hoc 
domui  luce  facito. 

Parabolice  vero  sub  hoc  cortice  grammatico 
per  domum  intelligit  templum ,  templique  Syna- 
gogam.  Hocenim  aedificavit  Salomon  sapientiae 
praeses  et  princeps  quasi  domum  sapientiae,  id 
est  Dei,  3.  Reg.  6.  1.  et  cap.  7.  i;  et  hoc  sufful- 
ciebatur  et  ornabalur  septem ,  id  est  multis,  co- 
lumnis.  In  eo  quoque  eratmensa,  id  est  allare, 
in  quo  victimse  Deo  mactabantur,  cum  libamine, 
id  est  mistione  et  effusione  vini ,  item  mensa  pa- 
num  propositionis.  Atque  in  eo  docebatur  sa- 
pientia,  idestvera  fides,  lex,  virtus ,  prudentia, 
religio  et  cultus  Dei,  a  sacerdotibus,  Scribis  et 
Pharisaeis.  Porro  per  templum  accipe  Synago- 
gam  et  Ecclesiam ,  quae  congregabatur  in  templo 
ad  audiendos  cultores  et  doctores  sapientiae  : 
tam  enim  Synagoga  quam  templum  erant  typus, 
ac  typice  repraesentabant  Ecclesiam,  quam  sa- 
pientissimusSalomon,  puta  Christus,  construxit 
et  inhabitat ,  ibique  velut  in  schola  docet  per  suos 
magistros,  sacerdotes  et  doctores  Christianam 
sapientiam  et  virtutem,  de  quo  mox  plura.  Sa- 
pientiaergoDei,  siveDeuspersapientiam.aedifi- 
cavil  templum  et  SynagOgam ,  id  est  domum 
suam,  iu  qua  coleretur,  ac  per  suos  sacerdotes 
et  doctores  doceret  Judaeos  et  proselytos  sapien- 
tiam,  id  est  veram  Dei  cognitionem,  amorem 
culliim,  omnemque  honestatem  et  virtutem.  Ita 
per  domum  et  mensam  hanc  templum  Salomo- 
nicum  accipiunt  Hebraei ,  et  noster  Hier.  Prado 
in  Ezech.  c  5.  n.  7.  ejusque  assecla  Vilalpando 
in  Ezech.  cap.  k0.  tom.  2.  part.  2. 1.  3.  c  20.  Cbi 
docet  praeler  plurimas  columnas,  quibus  fulcie- 
batur  templum,  pr.ecise  seplem  fuisse  colum- 
nas  porticuum  templi,  idestatrii.  Atrium  enim 
erat  templum  populi :  nec  enim  populus,  sed 
soli  sacerdoles  ingredi  poterant  Sanctum  ,  et 
solus  pontifex  Sanctum  sanctorum.  Pro  singulis 
ergo  atrii  porticibus  docet  seplenas  fuisse  co- 
lumnas  hinc  et  hinc,  hoc  est,  universim  qua- 
tuordecim  ,  iisque  repraesentatas  fuisse  tres 
tesseradecades  genealogiae  Christi,  Matlh.  1. 17. 
Sed  audi  Vilalpandum  :  Bini  sunt  in  porticibus 
singuiis  columnarum  ordines  ;  ordo  septenis  con- 
stat  columnis  :  tres  hujusmodi  porticus  domum 
Dei ,  Sanctumque  sanctorum  complectuntur  me- 
dium.  Quid,  si  huc  forte  respexit  S.  Mattfusus. 
C  1.  17.  Universam  Christi  genealogiam  in  tres 
parlitus  tesseradecades,  quot  columnis  extrinsecus 
Dei  Domus  cingebatur?  Tres  enim  erant  porlicus 
et  quoeque  habebat  lesseradecadem  columna- 
rum,  puta  septenas  columnas  in  uno  ordine,  ct 
septenas  in  altero  illi  opposito  :  tres  ergo  erant 
columnarum ,  aeque  ac  genealogiarum  Christi 
tesseradecades.  SimilimodoSiracides,  post  elo- 
gia  sapientiae,  ait  eam  domum  fuisse  in  Sion  ct 
Synagoga  Hebraeorum.  Et  sic,  ait,  in  Sion  fir- 
mata  sum ,  et  in  civitate  sanctificata  similiter 
requievi,  et  in  Jerusalem  potestas  mea,  Eccli.  24- 
v.  15. 

Rursnm  nosler  Pineda  lib.  3.  de  Rebus  Salo- 


COMMENTAMA  !N  PuOVEuBIA  SALOMONIS.  Cap.  IX. 


211 


monis  eap.  58,  et  Joanncs  de  Carthagcna  lib.  10. 
Iioin.  10.  tle  li.  Virgine  invcnicnie  Jcsuin  in  tem- 
plo,  pcr  doinuin  ICClplunl  acadcininm.  S;ipicn- 
lia  ergO  Bdificivll  sibi  donuiin ,  lioc  cst ,  in- 
quiunt  ,  Salomon  sapicnlissimus  sapicntiaa  no- 
mine  in  monte  sion  JuxU  regiam  el  juxia  tcm- 
plum  ,  imo  1(1  atrio  tcnipli  ,  aulificavit  acadc- 
iniain  ,  in  qu*  doclorcs  doccrcnt  sapicntiam. 
llndect  Ronne  acadcniia  ct  gymnasium,  in  <|tio 
docentur  oinncs  facultates,  vocatur  sapientia. 
Excidit  columnas  scptem ,  id  csl ,  septein  arliuin 
liberalium  suggesta  ,  sive  altas  callicdras  0 
mannore  elaboratas,  e  cjuibus  doctores  doce- 
rent.  linde  hebr.  vocantur  DH1CII  ammudim  , 
a  rad.  TZV  amad ,  id  est  stclit ,  q.  d.  stalus , 
slationes,  in  quibus  scilicet  stabanldoctores. 

Septcin  ergo  columnae  sunt  scpteni  gynmasia, 
in  quibus  tolidem  erant  cathedrae,  e  quibus  doc- 
tores  profilebantur  omnes  artes  libcrales,  quis- 
que  suam.  Qua  de  re  audi  Optatum  Milevit.  1.  3. 
contra  Parmen.  ad  illud  lsaiae  22  :  Onus  valtis 
visionis  :  ISon  ait ,  in  Sion,  sed  in  una  ejus  valle  ; 
non  in  illo  monte  Sion,  quem  inSyria  Palastince  d 
muris  Jerusalem  pai'vus  distcrminat  rivus  ,  in 
cujus  vertice  cst  non  magna  planilies  :  in  qua 
fuerunt  septem  Synagoga? ,  ubi  Judaorum  populus 
conveniens  legem  per  Moysen  datam  discere  po- 
tuisset  ,  ubi  nulla  lex  audita  est ,  nec  ab  aliquo 
celebratum  judicium,  nec  aliqua  est  illic  ab  aliquo 
judice  lata  sententia ;  quia  locus  erat  doctrinx  , 
non  controversia.  Post  doctrinam,  si  quid  agen- 
dum  erat  inlra  muros  Jerusalem,  agebatur.  Inde 
scriptum  est  in  Isaia  prophela,  cap.  2  :  De  Sion 
exibit  lex ,  et  verbum  Domini  de  Jerusalem.  Hinc 
et  Aben  Ezra  per  septem  columnas  accipit  sep- 
tem  artes  liberales.  Scienliae  enim,  inquitR.  Levi, 
sunt  columnae  prudentiae  et  sapientiae. 

Ancillse  a  sapientia  missae  ut  vocarent  ad  ar- 
cem,  id  est  ad  academiam  in  arce  Sionis  erec- 
tam  ,  diversae  sunt  facultates,  quae  in  academia 
tradebantur.  Hae  enim,  sui  objectu et  specie,  alli- 
ciebant  et  invitabant  omnes  Hierosolymitas  et 
Judaeos  ,  quin  et  proselytos  exterosque ,  ad 
adeundam  et  audiendam  hanc  scholam  sapien- 
liae.  Unde  Justinus  in  dialogo  contra  Tryphonem 
asserit  antiquos  Mithrae,  idestSolis,  sacerdo- 
les  imitatos  fuisse  Hebra?os  in  saxorum  Sionis 
sublimilate  docentes;  quippe  qui  simili  modo 
in  saxea  spelunca  discipulos  suos  Mithrae  sacris 
imbuerent.  Idem  affirmalTertull.  lib.  de  Corona 
militis  sub  finem,  et  lib.  de  Praescript.  contra 
hseret.  c.  hO. 

Porro  sunt,  qui  in  porta  templi  Orientali  lo- 
cum  academiae  fuisse  commemorent.  Ita  Arias 
Montanus  in  Apparalu ,  et  S.  Antoninus  p.  1. 
lit.  5.  c.  1.  §.  5.  Eumdem  notavit  Paulus  dicens 
Actor.  1h.  12  :  Neque  in  templo  invenerunt  me  cum 
aliquo  disputantem ,  puta  in  gymnasio,  quod  in 
atrio  templi  erat.  Hanc  academiam  Christus 
praesentia  sua  et  auctoritate  honorare  et  aucto- 
rare  voluit,  cum,  ut  ait  S.  Lucas  c.  2,parentes 
invenerunt  illum  in  lemplo  sedentem  in  medio 
doctorum.  Addit  Pineda  1.  3.  de  Rebus  Salom. 
cap.  28.  hanc  Salomonis  academiam  fuisse  ma- 
tricem  caeterarum,  ex  qua  proinde  prodierit 
Pythagoras,  teste  S.  Ambr.  lib.  1.  epist.  6,  Plato, 
Socrates,  Aristoteles,  etc.  Hosce  enim  caeteros- 
que  Gentium  Philosophos  sua  dogmata  a  Salo- 
mone  et  Hebraeis  hausisse  docet  Euseb.  lib.  3. 
de  Praepar.  c.  13,  Clemens  Alex.  lib.  1.  Strom.  et 
alii ;  quare  in  hac  sua  academia  docuisse  ipsum- 


mel  Salomonem,  utpote  auctoratum  a  Deo  s.i 
picntiae  doctorem,  atipiohas  aliasque  parabolas 
diclasse,  juxla  illud  .  Locutus  est  quoque Salomou 
tria  milUu  parabolas  ;  cl  fuerunt  carmina  ejut 
quinque  el  milte.  Et  dispulavit  super  lignis ,  clc. 
3.  Reg.  t\.  32.  Hinc  consequentcr  inferunt  Salo- 
inoncm  h;cc  dictasse  posl  .edilicatuin  lcmplum 
ct  domum  suam,  sub  anniim  rcgni  sui  96,  \  im 
qnarlo  anno  rcgni  sui  cnepil  .Tdilicare  templon , 
illudque  post  scplem  annos  absolvit,  ac  aelnde 
fedificavit  domum  suam  pcr  tredecim  annos  , 
3.  Reg.  7.  1.  Quod  si  omnes  hos  annos  in  unuin 
conlles,  invenies  25  ,  posl  quos  in  gymnasio 
juxla  templum  aedificato  primus  ipse  docere 
coepit,  cum  privatim  domi  suos  docuisset.  Undc 
ex  variis  ejus  sententiis ,  diversis  temporibus  ab 
eo  pronuntiatis  ,  vel  etiam  repetitis,  collectus  et 
concinnatus  est  hic  Proverbiorum  liber,  ut  palet 
ex  c.  11\.  v.  23,  etex  c.  25.  v.  1. 

Allegoricc,  domus  sapientiae,  pula  vetus  Ju- 
daeorum  lemplum,  Academia  el  Synagoga  ,  rc- 
praesentabatEcclesiamChristi.  HancenimChris- 
tus,  qui  est  Sapientia  increata  el  incarnata  , 
aedificavit,  id  est  erexit  et  inchoavit,  in  eodem 
Sionis  templo  docens  et  praedicans.  Unde  in  eo- 
dem  Apostoli  in  Pentecoste  receperuntSpiritum 
sanctum ,  et  linguis  igneis  ibidcm  promulgarunt 
legem  novam.  Ita  S.  Ambros.  lib.  1.  de  Fide  c.  7. 
Caesarius  Arelat.  hom.  7.  de  Pascha,  Anastas. 
Nicen.  q.  U0.  in  Scrip.  S.  Athanas.  orat.  5.  contra 
Arianos,  S.  Isidor.  lib.  8.  Elymol.  c.  1 ,  S.  Tho- 
mas  3.  p.  quaest.  32.  art.  1.  ad  3,  et  auctor  Quoest. 
veteris  et  novi  Testam.  apud  S.  Aug.  tom.  U. 
q.  52 :  Domus  Chrisli  est  Ecclesia,  ait,  quam  cedi- 
ficavit  sibi  sanguine  suo. 

Audi  S.  Greg.  33.  Moral.  c.  15 :  Domus  sapien- 
tim ,  ait,  Ecclesia  vocalur  :  quu3  septem  sibi  co- 
lumnas  excidit  ;  quia  amore  prasenlis  seculi 
disjunctas ,  ad  portandam  ejusdfrm  Ecclesia  fabri- 
cam,  mentes  prxdicantium  erexit.  Qux  pro  eo 
quod  psrfectionis  virtute  subnixa?  sunt,  septena- 
rio  numero  designantur.  Immotavit  victimas,  quia 
vitam  prKdicanlium  mactari  in  persecutione  per- 
misit.  Vinum  miscuit ,  quia  divinitatis  et  humani- 
tatis  sua;  nobis  pariter  arcana  pradicavit.  Men- 
sam  quoque  proposuit ,  quia  Scriptura  sacra  no- 
bis  pabula  aperiendo  praparavit.  Ancillas  etiam 
suas  misit,  qum  ad  arcem  nos  atque  civitatis  maz- 
nia  vocarunt  :  quia  pr&dicatores  infirmos  abjec- 
tosque  habere  studuit ,  qui  fidetes  populos  adspiri- 
tatis  patria?  adificia  superna  coltigerent. 

Quaeres  quaenam  sint  septem  Ecclesiae  colum- 
nae.  Respondet  primo  S.  Aug.  lib.  17.  Civir. 
c.  h.  et  S.  Gregor.  23.  Moral.  1.  esse  singulas 
particulares  Ecclesias ,  e  quibus  Ecclesia  uni- 
versalis  conflatur  etconsistit.  Septenarius  enim 
est  symbolum  plenitudinis  et  universitatis  :  sep- 
tem  ergo  columnae  sunt  omnes  Ecclesioe  parti- 
culares,  quae  conflanl  Ecclesiam  universalem  : 
Per  septenarium  numerum  ,  ait  S.  Aug. ,  est  uni- 
versa  Ecctesim  significata  perfectio.  Hujus  rei 
symbolo  S.  Joannes  Apocalypsin  ila  inscribit  : 
Joannes  sepiem  Ecclesiis  ;  quia ,  ut  ait  S.  Greg. 
J oannes  septem  Ecclesiis  scribit ,  ul  unam  catholi- 
cam  septiformis  gratix  spiritu  plenam  designa- 
ret. 

Secundo,  auctorCatenae  Graecor.  et  Lyran.  per 

septem  columnas  accipiunt  septem  Sacramenta 

Ecclesiae  Christianae,  quibus  quasicolumnisilla 

fulcitur. 

Tertio,  auclor  Imperfecti  in  S.   Malth.  apud 


512 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IX. 


S.  Chrysost.  hom.  50.  per  septem  columnas  ac- 
cipil  septem  clona  Spirilus  sancti,  quibus  ipse 
suffulsit  Ecclesiam,  Isaite  11.  2.  Hi  enimspiri- 
lus  sunt  robusti,  imo  robur  Ecclesiae  :  roborant 
enim  tam  Prselatos  quam  fideles  singulos  conira 
omnes  inimicos,  puta  contra  bcereticos,  inficle- 
les,  atheos,  politicos,  et  quoslibet  impios,  imo 
contra  daemones,  tolamque  inferni  potentiam. 

Quarlo,  S.  Ambr.  (vel  quisquis  est  auctor : 
nam  idem  Comment.  inler  opera  Beda3  inveni- 
tur)  in  Apocal.  c.  1.  ante  finem,  per  septemco- 
lumnas  accipit  universitatem  praedicalorum  , 
quos  Deus  per  septem,  icl  cst  omnes,  mundi 
aetates  illi  submisit  :  Sapientia,  ait,  tedificavit 
sibi  domum ,  quando  Dominus  noster  Jesus  Chris- 
tus  ab  initio  mundi  usque  ad  finem  ejus ,  ex  nume- 
rositate  eleclorum  Ecctesiam  sibi  conslruxit  et 
constituit.  Excidit  columnas  septem ,  quando  iis 
seplem  temporibus  prcedicalores ,  qui  singulis  tem- 
poribus  convenirent  ,  in  Ecclesia  sua  statuit ,  qui 
etmonilis  satutaribus  et  bonorum  operum  exemptis 
cam  sustentarenl. 

Quinto,  Salonius  per  septem  columnas  accipit 
omncs  Ecclesiae  doctores  :  hi  enim  velutcolum- 
nae  cam  suffulciunt.  Unde  Paulus  Gal.  2.  9.  Pe- 
trum ,  Jacobum  et  Joannem  vocat  columnas 
Ecclesia3.  Audi  Salonium:  Cotumnce  domus  liujus 
sunt  sancti  doctores ;  qua?  columna  bene  seplem 
csse  dicuntur  ,  quia  sancli  doctores  repleti  sunt 
sepliformi  gratia  Spiritus  sancti.  Quomodo  ergo 
excidit  sapientia  lias  cotumnas?  quia  mentes  pra- 
dicatorum  ab  amore  prassenlis  secuti  velut  d  sua 
lapidicina  separavit ,  et  ad  portandam  ejusdem 
ecctesix  fabricam  erexit. 

Symbolice  :  Sapientia  increata ,  puta  Filius 
Dei,  aedificavit  sibi  domum,  idest,  corpus  hu- 
manum  in  incarnatione,  in  qua  inhabitavit  ple- 
nitudo  divinitatis  corporaliter;  columnae  septem 
sunt  septem  dona  Spiritus  sancti,  quibus  plena 
et  suffulta  fuit  Christi  humanitas,  lsaiae  11.  2. 
Mensa  est  mensa  Eucharistiae,  in  qua  Christus 
nobis  suam  carnem  comedendam,  et  suum  san- 
guinem  bibendum  proponit ,  de  qua  mox.  Ita 
S.  Alhan.  in  disp.  contra  Arium  in  Concil.  Ni- 
caeno  :  Sapientia,  ait,  id  est  Verbum  sive  Filius 
Dei,  cum  esset  incorporeus,  ob  nostram  satutem 
cedijicavit  sibi  domum  in  utero  Deiparx  Marim  sine 
commercio  virili ,  et  liomo  faclus  est ,  et  seipsum 
exlubuit  exemplar  omnis  virtutis  :  ut  qui  illum 
sequi  veltent ,  quasi  in  divino  ilinere  haberent  vesti- 
gia,  ad  quce  similes  facti ,  divina  natura  partici- 
pes  redderentur.  Domus  ergo  Christi  est  corpus, 
per  quod  Christus,  ait  S.  Athanas.,  nobis  cua^p.0;, 
id  est  concorpor,  effectus  est.  Sic  et  S.  Greg. 
Nyssenus  oral.  2.  conlra  Eunomium  :  Sapientia 
cedificavit  sibi  domum ,  hoc  est  carnem ,  inquit , 
quam  assumpsit,  q.  d.  Verbum  caro  factum  est. 
Et  S.  Aug.  1.  17.  Civit.  c.  20,  ubi  totum  hunc  lo- 
cum  sic  explicat  :  Htc  certe  agnoscimus  Dei  sa- 
pientiam,  hoc  est  Verbum  Patri  coaternum ,  in 
utero  virginali  domum  sibi  adificasse  corpus  hu- 
manum,  et  huic  tanquam  capiti  membra  Ecctesiain 
subjunxisse,  Martyrum  victimas  immolasse ,  men- 
sam  in  vino  et  panibus  pr&parasse  ;  ubi  apparet 
etiam  sacerdolium  secundiim  ordinem  Melchisedec; 
insipientes  et  inopes  sensuvocasse ,  quia,  sicut  dicit 
Apostotus  :  Infirma  hujus  mundi  elegit  Deus  ,  ut 
confunderet  fortia.  Sic  et  Anastas.  Nicenus  in 
Qucesl.  S.  Script.  q.  U0  :  Sapientia,  ait,  asdificavit 
sibi  domum,  cum  verbum  caro  factum  est ,  et  ha- 
bitavit  innobis.  Paravitmensam,  scilicet  divinae 


carnis  et  sanguinis  in  Eucharislia  :  Miscuit  vinum 
suum,  ut  qui  suam  divinilatem  carni  univit  tan- 
quam  vinum  merum.  Sic  el  Caesarius  Arelat.  hom. 
ft.de  Pascha,  S.  Ambr.  1.  1.  de  Fide  c.  7.  et  1.  3. 
de  Spiritu  sancto  c.  8,  et  S.  Gregor.  33.  Moral. 
c.  15  :  Sapientia,  ait,  domum  sibi  condidit ,  cum 
unigenitus  Dei  Filius  in  semetipso ,  intra  uterum 
Virginis  mediante  anima  humanum  sibi  corpus 
creavit.  Sic  quippe  corpus  unigeniti ,  domus  Dei 
dicitur,  sicut  eliam  temptum  vocatur;  ila  vero , 
ut  unus  idemque  Dei  atque  hominis  fitius  ipse  sit 
qui  inhabilat  ,  ipse  qui  inhabilatur.  Quocirca 
graviter  more  suo  S.  Leo  epist.  13.  ad  Pulche- 
riam  Augustam  :  Sacramentum ,  ait,  reconcilia- 
tionis  nostrce  ante  tempora  ceterna  dispositum 
mille  implebant  figuroe ,  etc.  ut  et  inlra  intemerala 
viscera  asdificante  sibi  sapientia  domum ,  Verbum 
caro  fieret ,  et  forma  Dei  ac  forma  servi  in  unam 
conveniente  personam ,  creator  temporum  nasce- 
retur  in  tempore;  et  per  quem  facta  sunt  omnia  , 
ipse  inter  omnia  gigneretur.  Sic  et  S.  Thomas  3. 
p.  q.  32.  art.  1.  ad  3. 

Porro  de  triclinio  el  convivio  Eucharistiae 
hunc  locum  aecipiunt  S.  Chrysost.  in  psal.  22, 
S.  Ambr.  1.  1.  de  Fide  c.  7,  S.  Cyprian.  1.  2.  epist. 
3.  ad  Caecilium,  Anastasius  Nicen.  q.  ftO.  in 
Script.  Beda,  Hugoet  alii  hic  ;  quin  et  Ecclesia 
in  Officio  Vener.  Sacramenti,  quod  composuit 
S.  Thomas  ,  in  quo  prima  Antiphona  ad  Lau- 
des  est  haec  :  Sapientia  cedificavit  sibi  domum, 
miscuit  vinum  ,et  posuit  mensam.  Alleluia. 

Physice,  Hebraei  in  Sanedrim  apud  Galatinum 
1.  3.  de  Arcanis  fidei  c.  3.  sic  exponunt:  Sa- 
pienlia  mdificavit  clomum  suam  ,  id  esl,  Deus  per 
sapientiam  creavit  mundum.  Dolavit  cotumnas 
ejus  septem,  id  esl,  ordinavit  septem  dies  primor- 
diates  creationis  mundi,  quibus  omnia  creavit , 
formavit,  et  suis  tocis  ordinibusque  quasi  per  co- 
lumnas  distinxit.  Immolavit  victimam  suam,  vel 
coxit  victimam  suam,  vet  decoctionem  suam  :  per 
hoc  intetliguntur  maria ,  flumina,  et  omniamundi 
necessaria.  Misit  puellas  suas ,  ut  vocarent ,  hi 
sunt  Adam  et  Eva.  ILec  Hebroei  in  Sanedrim,  et 
R.  Salomon  hic.  Potho  Prumiensis  presbyter, 
sub  annum  Dominill52,  scripsit  tract.  de  Mag- 
na  domo  sapientine,  quiexstat  tom.  12.  Biblioth. 
SS.  Patrum  editionis  Coloniensis  recentissimse , 
parte  1,  pag.  6?i2,in  quo  per  domum  sapientiae 
symbolice  accipit  hoc  universum  ;  per  septem 
columnas,  septem  dies  creationis  mundi,  item 
septem  dona  Spiritus  sancti,  quae  deinde  per 
singulos  dies  prosequitur  ,  el  cuique  diei  suum 
donum  adaplat ,  juxta  illud  :  Dominus  sapientia 
fundavit  terram ,  stabilivit  coclos  prudentia,  Prov. 
3.  19.  Allegorice  vero  domum  sapienliae  inter- 
pretatur  ulerum  B.  Virginis,  in  quo  Deus  homo 
factus  novem  mensibus  habitavit ;  unde  orna- 
tum  et  dedicationem  templi  Salomonis  eidem 
mystice  accommodat. 

Tropolog.  sapientia,  id  est  Christus,  per  gra- 
tiam  aedificat  domum,  id  est  templum  in  anima 
fideli,  cum  eam  sanctificat.  Tunc  enim  in  ipsa 
erigitur  templum  virlutis  et  sanctitatis  ,  in  quo 
S.  Trinitas  inhabitat ,  imo  ccenat  ,  juxta  illud 
Apocal.  3.  20  :  Si  quis  audierit  vocem  meam ,  et 
aperuerit  mihijanuam,  intraboad  illum,  et  caena- 
bo  cum  illo,  et  ipse  mecum.  Et  illud  Joan.  1/j :  Si 
quis  diligit  me  ,  sermonem  meum  servabit,  et  Pa- 
ter  meus  ditiget  eum ,  et  ad  eum  veniemus ,  et 
mansionem  apud  eum  faciemus.  Ila  S.  Aihanas. 
in  orat.  5.   contra  Arianos  et  in  disp.  conlra 


COMMI  YIAMA  ]N  rilOM 

Arium  In  Coocit.  NiCQno  ,  et  auctor  Imperfecll 

hom.  29.  in  Mallh. 

Audi  s.  Bern.  serm.  S.deAdvontu :  Btatus,  apttd 
quemmarisionemfatloii  DotntntJtsu.  n  utus  ,  in 
quo  sapientia  atdljlcat  sibt  domnm  ,  txcidens  co- 

lumnas  srptcm.  llratuunimit,  ijiuv  scdrs  est  supirn- 
lur.  (Jtuunam  cst  itlu?  Anima  ntiquc  jusli.  Mcrito 
piane;  quia  justitia  et  judicium  prwparatio  se- 
tlts  tttic.  tjttis  in  vobis  cst,  fratrcs ,  qtii  tUsitlcrut  in 
animu  saa  scttcm  pnrurc  Ckristo  '.'  ECC6  quicnnm 
illi  scricit ,  titttv  tapclia,  quod  puloinur  Oporteat 
pratparari,  Jastitia,  inqttit,  etiudicium  prapara* 
tio  scdis  (tt(V.  Jastitia  virttts  csl,  quod  sttttm  est 
tmicuique  tribucns.  Tribue  ergo  tribus  quce  sua 
stint.  licddc  supcriori,rcddc  infcriori,  rcddc  a-qua- 
li ,  cuiijtic  tjtiod  dcbcs ,  et  dignc  crtcbrus  atlccnltim 
Christt,  parans  el  iu  justiUa  scdcm  suum.  ltcdde, 
inquam,  rcvcrcntium  Prtvluto  ,  cl  obcdicnliam  , 
quarum  altcra  cordis,  aittra  corporis  cst.  Ubi  ct 
septem  domus  bujus  spiritalis  coluniiKis  assig- 
nai,  oimirum  sni  sihiqnc  commissorum  custo- 
diamet  disciplinam,  erga  Praelatos  reverentiam 
et  obedientiam,  erga  fratres  consiiium  eiauxi- 
lium  :  ac  septiinum  assignat  jndicium  ,  quo  nos 
coram  Dcojudicemus  et  humiliemus.  Ilwc  pla- 
ni ,  ait,  cst  dignasedis  prceparatio  Domino  ma- 
jestatis,  ut  cl  justitice  mandala  studeat  obser- 
varc,  ct  scmpcr  indignum  sese  et  inutUem  arbi- 
trclur. 

Porro  S.  Bonav.  tract.  de  Scptcm  donis  Spiri- 
lus  sancti,  seplcm  sapienlise  columnas  assig- 
nal  ex  illo  S.  Jacobi  cap.  3  :  Sapienlia,  quce  de 
sursum  est ,  primum  quidem  pudica  est  ,  deincle 
pacifica  ,  modesta  ,suadibilis,  bonis  consentiens  , 
plena  misericordia  et  fructibus  bonis ,  judicans 
sine  simulatione.  Ilaque  septcm  columnas  sic 
conslruit  el  erigit :  Prima  columna  est  pudicitia 
incarne,  secunda  simplicitas  in  mente ,  tertia 
modeslia  in  sermone,  quarta  suaUibilitas  in  af- 
fectu  ,  quinta  Uberalitas  in  effectu ,  sexta  malu- 
riias  in  juUicio  ,  septima  sanctilas  in  inten- 
tione. 

Praesertim  vero  domus  sapientiae  est  anima 
digne  communicaniis.  Hcec  enim  cum  Zachaco 
suscipil  Christum  in  domumsuam,  ab  eoque 
mcretur  benedici,  et  omni  ccelesii  benediclione 
cumulari.  Ila  ex  S.  Alhanas.  Salazar.  Talisergo 
auima  cst  triclinium  sapienti.se,  quia  tribus  lec- 
tis  ,  toiidemque  convirisornatumeiinstratum, 
nimirum  memoria,  volunlale  et  intelleciu.  In 
memoria  epulatur  gratiarum  actio  .  juxta  illud 
psalm.  110.  k:  Memoriam  fecit mirabiliumsuorinn 
misericors  et  miserator  Dominus  :  escam  dedit 
timentibus  se.  In  voluntatequasiconvivaaccum- 
bit  et  epulatur  charitas,  juxta  illud  eodem  psal. 
Inilium  sapientix  timor  Domini :  hic  enim  timor 
cst  filialis,  ait  S.  Aug.  ideoque  charitas.  In  in- 
telleclu  conviva  est  et  epulatur  Deicognilio  ct 
contemplatio  juxta  illudeodem  psal.  Intellecttts 
bonus  omnibus  facientibus  eum,  qui  animum  ex- 
slimulat  ad  omnem  virtutem,  operaque  heroi- 
ca  juslitiae,  ac  praesertim  ad  perenncm  Dei 
laudem  ct  jubilum.  Unde  sequitur  :  Laudatio 
ejus  manet  in  seculum  seculi.  Rursum  hoc  tri- 
clinium ,  ejusque  triplices  delicias  ila  pingit 
S.  Thomas ,  et  ex  eo  Ecclesia  in  Officio  Ven. 
Sacram.  ad  secundas  Vesp.  O  sacrum  convivium, 
in  quo  Christus  sumitur ,  recolitur  memoria  pas- 
sionis  ejus,  mens  impletur  gratia,  etfuturce  gloria 
nobis  pignus  datur!  Multo  magis  sapienlia  aidVfi- 
cal  sibi  djmum ,  cum  sanctum  qucmpiura  Vilae 


;nniA  su.omoms.  Cap.  ix.  ut 

siatmn  ,  v.  £.  Retlgionem  i  vcl  Ordlnenij  instt- 

tuil,  pr.Tsrrliiii    in    quO  dOCetUT    riii)iii,',cii;i    la* 

plentia  ,  qualli  ntmc  esi  Soctetai  /eso^ei  ollm 
Cuece  pleriquu  atit  oniiucs.  Vnlc  quoo  ii<-  hac 
mystica  virlutum  ordinumquo  fabrica  dixl  In 
Que  Aggaei  Propheta». 

Mvsticc  :8apientia,  Id  esi  Pttiaa  Del-,  *d!Q- 
cavitsihi,  Ideil  in  proprium  auum  usum,  do- 
umm  sc  dignam  ,  sellicei  uterum  Virgioli  Del- 
paraa,  cum  ilLum  sihi  \n  habitaculum  elegtt : 
tdeoqoe  ni  esaet  divinum  ac  dignum  Deo  ,  pra: 
Angclis,  Ghertibtnii  et  Seraphiais ,  snmmis  Id 
graliis  adaptavit  et  adornavil,  puta  seplem  CO- 
hiinnis,  id  cst  rohuslissimis  virtuiihus ,  puta 
trihus  thcologicis  rohusla  lidc,  ipe  <:l  charl- 
tatc;  BC  qualuor  cardiualihiis  4  rohusta  pruden 

tia,  justitia ,  forlitudine  et  lemperantfa.  Andi 
Bernard.  serm.  (J.  inter  parvos:  iicec  itatfue  sa- 
picnliaquce  Dci  crat ,  ct  Dctis  erat ,  de  sinu  l>a- 
tris  ad  nos  veniens,  cedificavit  sibi  domum,  ipsam 
scilicct  malrcm  suam  Virginem  Mariam  ,  iu  (jtui 
septcm  columnas  excidit.  Quid  est  in  ea  scptcm 
columnas  excidcre ,  nisi  ipsam  dignum  sibi  liabi- 
taculum  fule  et  opcribus  prccpararc  ?  nimirum 
(cmarius  numcrus  ad  fulem ,  propler  sanctam 
Trinitutcm ;  quatcrnarius  pcrlinet  ad  mores  , 
propler  quatuor  principales  virtutes.  QuoU  autem 
in  B.  Maria  sancta  Trinitas  fuerit  (fuerit  dico 
per  prcesentiam  majestatis  )  ubi  solus  Filius  erat 
pcr  susceptionem  humanitatis ,  lestatur  nuntius 
ccclestis,  qui  ei  arcana  mysteria  reserans  ait  : 
Ave,  gradaplena,  Dominus  tecum.  Etposl  pauca  : 
Spiritus  S.  superveniet  cn  te,  et  virtus  Altissimi 
obumbrabit  tibi.  Ecce  habes  Dominum,  habesvir- 
tutem  Altissimi,  habes  Spiritum  sanclum ,  habes 
Patrem  et  Filium  et  Spiridtm  sanclum.  Et  infe- 
rius:  Fuitigilur  B.  Virgo  Maria  fortis  in  propo- 
sito,  temperans  in  silentio ,  pruclens  in  inlerro- 
gatione,justa  inconfessione.  llis  itaque  quutuor 
morum  columnis,  et  tribus  fidei  prcedictis,  ex- 
struxit  ineasibi  domum  sapientia  ccelestis  :  quoz 
adco  mentem  ejus  replevit ,  ut  Uc  plenitudine 
mentis  fecunduretttr  et  caro  ;  ac  Virgo  singutari 
gralia  eamdem  ipsam  sapientiam  carne  tectam 
pareret ,  quam  prius  mente  pura  conceperat.  Nos 
quoque,  si  ejusdem  sapientue  fieri  domtis  volumus, 
necesse  est  uteisdem  septem  cotumnis  exstruamur, 
id  est,  ut  /ide  et  moribus  ei  prcvparemur.  Et  in 
moribus  quidem  solam  pulo  sufjicere  justiliam , 
tamen  virtutibus  circumfullam.  Itaque  ne  errore 
faltatur  ignorantice,  sit  ei  prcevia  prudentia.  Sint 
hinc  inde  temperantia  atque  forlituUo ,  ne  forte 
tabalur  ,  vel  in  Uexteram,  vel  in  sinistram  par- 
tem  declinanUo.  Vide  Franc.  Suarez.  3.  p.  q.  27. 
a.  3.  disp.  U.  scct.  2  ,  uhi  docct  Deum  B.  Vir- 
gini  in  conceptioue  primaque  ejus  sanctifica- 
tionc  indidisse  omnes  habitus  virtutum  ,  om- 
niaqne  dona  Spiritus  sancti.  Unde  S.  .Athanas. 
serm.  de  sanctissima  Deipara,  illi  applicans 
illud  Psallis  :  Sanclificavit  tabernaculum  suum 
Altissimus',  asserit  in  ipsam  descendissc  Spiri- 
tum  sanctum  cum  omnihus  suis  virtulibus  es- 
scnlialibus,  Et  S.  Bonav.  in  Psallerio  Virginis  , 
loco  Te  Deum  tanUamus  :  Tu,  ait,  sponsael  mater 
regis  ceterni;  tu  templum  et  sacrarium  Spiritus 
sancti ,  totius  bealissimce  Trinitatis  nobile  tricii- 
nium.  Audi  B.  Petrum  Chrysol.  serm.  141:  Quan- 
tus  sit  Deus  salis  ignorat ,  qui  kujus  Virginis 
mentem  non  stupet ,  animum  non  miralur  :  paoet 
ccelum,  tremunt  Angeti ,  natura  non  sufficit ,  et 
ttna  puclla  sic  Deum  in  sui  pectoriscapii,  recipii, 


216 


COMMENTARIA  IN  PROVEBBIA  SALOMONIS.  Cap.  TX. 


oblecial  hospitio,  ut  pacem  terris ,  cceiis  gloriam, 
talutem  perditis,  vitam  mortuis  ,  terrenis  cum 
coclestibus  parentelam ,  ipsius  Dei  cum  carne  com~ 
mercium  pro  ipsa  domus  exigat  pensione,  ul 
impleatur  illud  Prophetce:  Ecce  hcereditas  Domini, 
fitii  merces,  fructus  ventris. 

Quocirca  per  domum  sapientiae  accipiunt 
uterum  B.  Virginis  S.  Ignat.  ep.  adPhilippenscs: 
Sapientia,  ait,  cedificavit  sibi  domum ,  et  factus 
est  sicut  homo  Deus  cum  corpore,  quod  suscepit 
ex  Virgine ,  non  ex  collocutione  scilicet,  aut  se- 
mine  viri  :  Virgo  enim  ,  inquit  Isaias  c.  7  ,  in 
utero  concipiet  et  pariet  filium.  Et  S.  Hier.  in  c.  7. 
Isaiee  ad  illud  :  Ecce  virgo  concipiet.  De  Deipara 
quoque  explicat  S.  Ildephonsus  1.  de  Virginitate 
Deiparae,  et  ser.  3.  de  Assumpt.  et  Bern.  ser.  9. 
ex  parvis  :  Quid  est,  ait,  in  ea  septem  columnas 
excidere ,  nisi  ipsam  sibi  dignum  habitaculum  fide 
et  operibus  praparare?  Petrus  Damianus  ser.  de 
Nativit.  similiter  de  Virgineexponit,  quam  dicit 
esse  domum  columnis  septem  suffultam,  sep- 
tem  scilicet  donis  Spiritus  sancti  dotatam. 
S.  Ilier.  in  Isaiae  cap.  3,  et  1.  contra  Helvidium, 
uterum  Deiparae  vocat  sacri  ventris  hospitium, 
cujus  novem  mensibus  habitator  fuit  Jesus.  An- 
dreas  Cretensis  orat.  in  Salutat.  Angel.  conse- 
cratum  vocat  regis  palatium;  unicum  iltius ,  qui 
nusquam  capitur,  habitaculum.  Georgius  Nicom. 
orat.  deoblat.  domum  gtoriosam  vocat.  Similiter 
Bonavent.  in  Speculo  c.  8.  de  ea  vult  dici  illud 
Psal.  92  :  Domum  tuam  decet  sanctiludo,  Domine. 
Etpatriarcha  Jacob,  Genes.  28,  de  eademmys- 
tice  pronuntiavit  :  Non  est  hic  aliud,  nisi  Domus 
Dei  et  porta  cceti.  Denique  S.  Epiphan.  haeresi  73. 
Pro  Verbum  caro  faclum  est,  inquit  Salomon , 
Sapientia  cediflcavit  sibi  domum. 

Anagogice  :  Sapientia  redificat  sibi  domum, 
ciim  suis  discipulis  et  filiis,  puta  sapientibus, 
qui  juxta  sapientiam  et  virtutem  vixerunt,  post 
mortem  dat  corpus  gloriosum,  juxta  illud  Chris- 
ti  Joan.  2.  19  :  Solvite  templum  hoc ,  el  in  tribus 
diebus  excitabo  iltud ,  q.  d.  Crucifigite  me,  et 
corpus  meum  occidite,  atque  ego  illud  tertia 
die  a  morte  ad  vitam  gloriosum  suscitabo.  Unde 
subdit  S.  Joannes  :  Itte  autem  dicebat  de  templo 
corporis  sui.  Rursum  cum  eis  dat  domum  et 
thronum  in  coelo,  juxtaillud  S.  Pauli  2.  Corinth. 
5.  1  :  Scimus  quoniam  si  terrestris  domus  nostra 
hujus  habitationis  dissolvatur,  quod  adificationem 
ex  Deo  habemus ,  domumnonmanufactam,  atter- 
nam  in  calis. 

2.  Immolavit  victimas  suas  (Arabicus,  holo- 
causta  sua),  miscuit  vinum,  et  proposuit  mensam 
suam.]  Septuag.  mactavit  (S.  Ambr.  1.  1.  de  Fide 
c.  7.  interfecil )  hostias  suas ,  miscuit  in  cratere 
vinum  suum,  et  mensam  suam  paravit ;  Chald. 
ordinavit;  Sy rus,  praparavit;  Aquila,  disposuit; 
Arabicus,  posuit;  Symmach.,  apposuit;  Theodot., 
stipavit;  Vatabl. ,  inslruxit  mensam  suam ;  Cajet., 
laniavit  laniationem  suam;  Tertullian.  mox  ci- 
tandus ,  sophia  jugulavil  fUios  suos.  Pro  Su^ara, 
id  est  victimas,  legit  uous,  idest  filios.  Pro  miscuit 
Cajetan.  vertit,  colavit,  idest,  purgavit,  defse- 
cavitvinum,  q.  d.  Purum  et  limpidum  merum 
apposuit.  Verum  Hebr.  "jDQ  masach  significat 
miscuit ,  non  colavit.  Et  solebant  veteres,  tum 
sanitatis,  tum  sobrietatis  studio,  vinum  aqua 
miscere  et  diluere,  ne  caput  feriret,  hepar  ac« 
cenderet,  et  bilem  acueret;  itaque  concitet  ar- 
dores  et  febres.  Adde  dilutum  facilius  conco- 
qui  et  ad  cor  deferri  quam  merum.  Ita  Hippo- 


crates  et  Galenus  ,  ac  ex  iis  Cornclius  Celsus 
lib.  1.  de  Medic  c.  U.  Unde  Aben  Ezra  hic  :  Vi- 
num,inquit,  aqua  temperatum  ita  prodest  po- 
tanti ,  sicut  concoctio  vescenti. 

Mystice  primo,  AnastasiusNicenus  quaest.  UO. 
in  Script.  :  Christus  ,  inquit ,  suam  divinitatem 
carni  univit ,  tanquam  vinum  merum  aqua  diluens. 
Et  S.  Hieron.  in  c.  2.  Ecclesiastae  :  Sapientia , 
inquit,  incratere  misto  pratereuntes  ad  se  convo- 
cat.  Corpus  Domini  cralerem  magnum  debemus 
accipere ,  in  quo  non  meraca  divinitas ,  ut  in  coz- 
leslibus ,  fuit,  sed  propter  nos  humanitale  media 
temperata  est,  et  per  Apostolos  inminora  w).uia  , 
scyphos  parvulos  et  crateres,  in  tolo  orbe  creden- 
tibus  effusa  sapienlia  est.  Secundo  ,  to  miscuit 
significat  mistionem  aquae  cum  vino  in  Eucha- 
rislia,  de  quo  mox.  Tertio,  quod  Christus  pr«e- 
ceptorum  suorum  poculum  ex  narratione  histo- 
rica,  et  intelligentia  spiritali  contempernrit,  ait 
S.  Gregor.  mox  citandus.  Quarto,  quod  ex  Ju- 
daeis  quasi  exmero,  et  ex  Gentibus  quasi  ex 
aqua  unam  Ecclesiam  commiscuerit,  ait  Caesa- 
rius  Arelat.  homil.  7.  de  Pascha.  Quinlo,  aqua 
mista  vino  significat  Deum  adversa  prosperis 
miscere  suis  fidelibus. 

Quaeres  :  Quoenam  hic  mensa,  quae  viclimae, 
quod  vinum  ad  litteram  intelligitur  ?  Doctus 
lnterpres  censet  haec  omnia  nihil  significare , 
sed  tantum  per  ethopceiam  ad  ornatum  para- 
bolae  adhiberi  :  parabolam  autem  convivii  sa- 
pientiae  non  aliud  significare,  quam  sermonem 
et  doctrinam  sapientiae,  eo  quod  olim  sapientes 
in  conviviis  suam  sapientiam  depromere  et 
docere  solerent.  Verum  cum  haec  omnia  para- 
bolae,  puta  convivii  sapientiae,  necessariae  sint 
partes,  videntur  necessario  aliquid  repraesen- 
tare,  et  parabolice  significare,  aeque  ac  ipsa 
parabola.  Unde  caeteri  interpretes  singula  haec 
explicant  et  adoptant.  Quocirca 

Nota  prirno  :  Mensa  tum  in  Script.  tum  apud 
profanos  est  symbolum  alimonise,  deliciarum, 
omniumque  bonorum.  Talis  maxime  fuit  mensa 
Solis  apud  jEgypiios,  omnibus  epulis  quolidie 
instructissima,  et  cuivis  accedere  volenti  sem- 
per  parata  ,  de  qua  Herodot.  lib.  3.  Similis  ,  imo 
longe  opimior  et  praeclarior  est  haec  mensa 
sapientiae. 

Nota  secundo  :  Veteres  inter  epulas  sacrifica- 
bant,  imo  sacrificium  epulo  sacro  claudebant. 
De  Judaeis  patet  Exodi  12.  De  Chrislo  et  Chris- 
tianis  patet  in  ultima  Christi  coena ,  ubi  post  sa- 
crificium  et  epulum  agni  instituit  sacrificium  et 
epulum  Eucharisliee,  ac  deinde  ardentemillum 
de  sapientia ,  id  est  charitate ,  habuit  sermonem. 
Joann.  13.  et  sequent.  De  Gentilibus  liquet  ex 
Macrobio,  Virgilio,  Homero,  Athenaeo,  qui  vic- 
timis  subjungunt  epulas,  imo  sacrificia  vocant 
quasi  sacras  epulas. 

Nota  tertio  :  Alluditur  hic  ad  mensas  veterum, 
quse  non  minus  sapienlia ,  et  eruditis  ac  sapien- 
tibus  colloquiis  ,  disputationibus,  lectionibus  , 
quam  dapibus  et  vino  condiebantur,  uti  pulchre 
docet  Plutarch.  1.  1.  Sympos.  problem.  1.  Ma- 
crob.  1.  7.  Saturn.  c.  1.  Gellius  1.  6.  c.  13.  Athe- 
neeus  1.  15.  Dipnosophist.  (id  est  coenarum  sa- 
pientum)  cap.  21.  Tales  fuere  mensre  et  coenrc 
Christi  Lucae  11.  38.  et  cap.  22.  15.  ac  Christia- 
norum  primorum,  testeTertull.  Apolog.  cap.  39. 
adhibita  etiam  lectione  S.  Script.  uti  docet  S.  Au- 
gust.  lib.  de  Communi  vita  sacerdotum ,   et 


COMMKNTAIUA  IN  PnOVKnBIA  SALOMONIS.  Cap.  IX. 


V\  B 


cpist.  109.  Similc  hlc  inslruitur  cunviviuiu  sa- 
picnliaa. 

Respondco  ergo  :  Pcr  mensam  hauc  el  convi- 
vlum  accipilur  tacriucium ,  et  co  pertcto  agape 

slvo  con\  iviiun  ,  quod  offcrcntes  ct  sacrilicanles 
in  alriolcinpli  instruebant  ex  victiniis  Deo  sacri- 
licalis  :  liarum  ciiim  pars  magna  in  vietima  pa- 
ciiica  cedebat  offerentibus,  uti  dixi  Lcvit.  3.  Sa- 
pientia  ergo ,  invitans  suos  ad  lianc  mensam , 
tacile  invitat  ad  ofltTcndum  Deo  sacrilicium. 
Hic  eniin  esl  priinus  actus  religionis,  suuimus- 
que  Dei  cultus  ,  queni  praescribit  sapientia  : 
utque  eum  cum  voluptate  obeant ,  simul  eus 
invitat  ad  epuluin  sacrum  ex  victimis  Dec  ubla- 
lis,  quod  ipsa  per  sacerdotes  et  Levitas,  perque 
pios  offcrcntcs,  et  cunvivas  ccndiebal  sermoni- 
bus  ductis  et  piis,  pra-sertim  senlentiis  ex  Scrip. 
petitis,  qua>  cmnia  liic,  ncmine  mensae  et  convi- 
vii  signilicantur.  Atque  bac  mensa  optime  re- 
praesentat  allegoricc  mensam  Kuciiarisliae,  cjus- 
yue  agapes,  de  qua  passim  Palres  lumc  locum 
accipiunt ,  uti  mox  ostendam.  Quocirca  parlia- 
iiler  S.  Gregor.  citalus  vers.  1.  el  ex  eo  Beda  per 
mensam  accipitS.  Scripturam  :  Quafessos,  ait, 
alque  d  scculi  oneribus  venientes  pane  verbi  reficit. 
Et  Anastasius  Nicenus  :  Paravit ,  ait,  mensam 
suam  ,  scilicet  Trinitatis  cognitionem.  In  mensa 
enim  exponebanlur  codices,  v.  g.  Biblia,  ut  a 
quolibet  legerenlur,  juxla  illud  :  Fiat  viensa 
eorum  coram  ipsis  in  laqueum  ;  mensa ,  id  est 
S.  Script.  inquit  Origen.  S.  Hieron.  Hilarius , 
Euibym.  Anselm.Cajetan.  etalii,q.  d.  Quia  Judaei 
cx  Script.  nolunt  agnoscere  Cbristum  ,  hinc  fiat 
ut  cx  Script.  mortem  et  excaecationem  petant, 
ex  qua  vitam  et  iumen  captabant.  Unde  scqui- 
tur  :  Obscurentur  ocidi  eorum. 

Igitur  sapientia  paravit  mensam,  victimau  et 
vinum,  cum  in  Levitico  sanxit  ritum  colendi 
Deum  per  varia  sacriliciorum  ,  libaminum  , 
rituum  et  cacremoniarum  genera  (in  victimis 
enim  quasi  cibis  adhibebatur  vinum  quasi  po- 
lus  qui  libabatur,  id  est  effundebalur  Deo)  :  ut 
iis  Judaeos  pie  semper  ac  jucunde  in  Dei  cultu 
occupatos  delineret,  ne  ad  Genlium  idola  et 
vitia  deilecterent :  praeserlim  quia  inter  sacrifi- 
cia  Sacerdotes  et  Levitae  canebant  Dei  laudes  et 
psalmos,  tum  voce,tum  musicis  instrumentis; 
legebant  Mosen  et  Prophetas ,  eosque  populo 
explicabant  docendo  et  concionando,  uli  jam 
fit  in  templis  Christianorum  sub  Missarum  so- 
lemnia.  Mensa  ergo  hic  esl  allare  :  altare  enim 
est  mensa  Dei,  in  qua  ipse  cum  hominibus  con- 
vivatur.  Unde  in  Script.  altare  vocatur  mensa, 
uli  dixi  initio  Levitici.  Porro  ut  eo  alliciat  Ju- 
daeos,  illecebram  adhibet  mensae  convivalis, 
quam  post  sacrificium  fieri  sanxit  in  atrio  tem- 
pli,  quam  simul  sacris  sermonibus  condiri 
inslituil.  Huc  ergo  omnes  invitat  sapientia ,  ut  ad 
Dei  cultumomnemque  virtutem  traducat.  Vetus 
est  Comici  dictum  :  Nunquam  satis  ornatur  navis 
et  muiier ,  adde  terlium ,  nec  viensa  principis. 
Quocirca  baec  sapientiae  mensa  ,  aeque  ac  navis 
et  sponsa ,  tot  ferculorum,  rerumqne  jam  dicta- 
rum  varietate  ac  elegantia  ornata  est,  ut  am- 
plius  ornari  nequeat,  perinde  ac  decet  mensam 
Dei. 

Rursum  noster  Pineda,  1.  3.  de  Rebus  Salom. 
cap.  28.  sicut  per  domum  sapienliae  accepit  aca- 
demiam  a  Salomone  erectam  in  monte  Sion 
juxta  templum ,  sic  per  mensam  accipit  men- 
sam  academiae,  in  qua  doctores  accumbehant 


cum  discipulis,  ut  eos  docerent  temperantinin 
ouque  ae  sapicntiani.  8iC  niensa  Minerv;c  cons»-- 
crala  celebria  cst,  ct  incnsa  Agjrplia  quae  in 
schola  £gypUa  proponebatur.  AUienawtquoque, 
lib.  5.  poat  iuiliiun,  illai  pbilosopboruni  Allic- 
nienaium  convirialei  deliciai  celebrat,  quibui 
pecuniam  Tlieophraslus  legavil.non  ut  in  60 
congressu  lascive  et  impudcntcr  proiervirent , 
sed  ut,  (|uos  liabcreni  in  convivio  lermonei , 
temperanter  et  docle  persequerenlnr.  Sed  illud 
subjicil,  philosopbis  eliam  curac  fuissc;  cnm 
juvenibus  ad  se  coactis  slata  quadam  lege  con- 
vivari,  quaflB  Xenocrates  in  Academia  sua,  iii- 
demque  Aristotel.  in  Lyceo  moderandis  cunvi- 
viis  tulerunt.  Ac  nihil  nutius  quam  c(ena  phi- 
losophica.  Et  discipulos  iilos  Mithraepanis  obla- 
tione  initiari  docuit  Justinus  in  Apnlog.  ad 
Antuninum  Pium,  et  Tertullianus  de  Praescripi. 
cap.  ^iO,  ubi  videndus  Pammel.  num.  1l\U  , 
S.  Hierun.  super  Amos  propbetam  ;  idemquo 
epist.  ad  Paulinum  scribit  Apollunium  de  Tan- 
tali  funte  putasse,  id  est,  ut  Philustratus  lib.  3.  de 
Vita  Appullunii  cap.  10.  scribit,  de  illa  potione 
quae  non  tam  amicitiae  vulgaris,  quam  mutui 
consensus  inter  sapientes  firmandi  causa  apud 
Indos  inventa  est.  Erat  autem  (  ut  idem  I'hi- 
lostralus  c.  7.  narrat)  eo  locu,  ubi  Iarchas  cum 
Apullonio  coram  aliis  sapientibus  colloqueba- 
tur,  statua  Tantali  subscriptione  notata,  si- 
milis  prupinanti  phialam  ,  quae  plena  sitienti 
cuipiam  abunde  potum  sufficeret:  in  qua  humor 
distillabat  incorruptibilis  potionis,  quae  phialam 
mensura  nunquam  excedit.  Existimare  enim 
opus  est  Tantalum  dicendi  facultale  non  ca- 
ruisse,  cumque  ipsam  hominibus  communica- 
ret,  increpitum  a  poetis  fuisse,  quod  nectar 
liominibus  bidendum  dedisset.  Haec  Pineda. 

Allegor.  haec  de  mensa  a  Christo  incarnato 
proposita  in  Ecclesia  tum  in  crucc,  lum  potius 
in  Eucharislia ,  passim  accipiunt  Patres  el  Inter- 
pretes,  indeque  probant  Eucharistiam  esse  sa- 
crificium  ,  simul  et  Sacramentum  :  victimae 
enim  notant  sacrificium;  mensa ,  id  est  altare, 
notat  lam  sacrificium  quam  Sacramenium.  De 
mensa,  id  est  altari  crucis,  explicat  S.  Greg.  et 
ex  co  Beda ,  Lyran.  et  alii,  q.  d.  Sapientia  immo- 
lavit  victimas,  id  est  Christus  immolavit  seip- 
sum  in  cruce.  Audi  S.  Greg.  lib.  17.  Mcral.  c.  17: 
lmmolavit  Dominus  viclimas  ,  seipsum  offerendo 
pro  nobis.  Miscuit  vinum ,  pracepiorum  suorum 
poculum  ex  narralione  historica  ,  et  inteliigentia 
spiritaii  contemperans.  Uncle  alids  diclum  est  : 
Calix  in  manu  Dominivinimeri  plenus  est  mixto. 
Et  posuit  mensam  ,  id  est  Scripturam  sacram  , 
qua3  fessos  ad  se,  atque  d  secuii  oneribus  venientes 
pane  verbi  nos  reficit,  et  contra  adversarios  sua 
refectione  nos  roborat.  Unde  el  atids  ab  Ecciesia 
dicitur  :  Posuisti  in  conspectu  meo  mensam  adver- 
sus  eos  qui  iributant  me.  Misit  ancitlas  suas,  Apo- 
stolorum  videlicet  animas  in  ipso  suo  initio  infir- 
mas,  ut  vocarent  ad  arcem  et  mccnia  civitatis  : 
quia  dumaiternam  vitam  denuntiant,  ad  atlanos 
mcenia  superna  civitatis  levant,  qum  profecto  mm- 
nia  nisi  humiles  non  ascendunt.  Unde  illic  ab  ea- 
dem  sapientia  subditur  :  Si  quis  est  parvulus ,  ve- 
niat  ad  me  ;  ac  si  aperte  dical  :  Quisquis  se  apud 
se  magnum  aislimat,  aditumsibimei  accessus  an- 
gustat  :  quia  tanto  ad  me  allius  pertingilur , 
quanto  uniuscujusque  mens  apud  se  verius  humi- 
Uatur. 

Dices  :  Christus  unicam  oblulit  victimam,  ict 


216 


COMMENTARIA  IN  PROVERBlA  SALOMONIS 


(,'st  seipsum  :  hic  antcm  sapieniia  dicilur  obtu- 
lisse  viclimas  in  plurali.  Resp.  Chrisli  victima 
omnes  victimarum  species  complexa  est  :  ipsa 
enim  fuitholocaustum,  sacriflcium  pro  peccato, 
el  victima  pacifica;ita  Lyran.  imo  S.  Aug.  17. 
Civit.  20.  Atldit  Beda  Chrislum  non  unam,  sed 
multas  suslinuisse  mortes,  ac  instar  multarum 
fuisse  victimarum;  quia  plurima  tormenta  susti- 
nuit ,  quorum  quodlibet  sufficiebat  ad  eum  occi- 
dendum.  Denique  in  Hebraeo  non  est  victimas, 
sedvictimam  in  singulari.  Accedit  auctor  Galense 
Graecor.  :  Mis6u.it  in  cralere  vinam,  inquit,  nam 
primo  Ckristas  Dominus  seipsum  Deo  Patri  in 
hostiam  et  sacrificium  pro  omnibus  obtulit.  Mox 
Apostolos ,  aliosque  et  alios  mortis  suae  imitatores 
fecit  Per  crateremautem  Ecclesiam  accipere  licet: 
hac  enim  sanguinem,  qui  pro  ea  effusus  est ,  in 
usum  suscepit ,  sancteque  custodit ,  atque  dislri- 
buit.  Quem  eliam  sanguinem  arcaniori  quadam 
ratione  vinum  hoc  loco  appellat ,  sicut  mensam  in 
ipsa  instructam  paralamque  Dominici  corporis 
escam.  Possunt  etiam  per  hcec  vasa  ad  mysticam 
oblationem  deputala  ,  ut  sunt  altaria  ,  calices  , 
aliaque  ejusmodi ,  accipi. 

De  mensa  Eucharistiae  accipiunt  alii  passim. 
Unde  et  hlc  utriusque  speciei ,  scilicet  panis  et 
vini,  fit  mentio,  ac  victimae  carnis  et  sanguinis 
Christi  :  atque  in  celebratione  Eucbaristiai  ca- 
nuntur  Dco  laudes,  recitantur  propheline,  Epi- 
stolee,  Evangelia,  fiunt  conciones  et  exhortatio- 
nes.  Denique  posteam  olim  celebrabalur  agape, 
id  est  convivium  sacrum  ,  in  symbolum  chari- 
tatis,  uli  dixi  1.  Corinth.  11.  v.  21.  et  33.  et  c.  ll\. 
v.  26.  Alludit  ad  mensam  panum  propositionis  , 
qua?  erat  typus  Eucharistiae  et  eleemosynae,  de 
qua  dixi  Exodt  25.  23.  Alludil  quoque  ad  illud 
Psal.  22  :  Parasti  in  conspectu  meo  mensam  , 
adversus  eos  qui  tribulant  me.  Ita  S.  Aug.  17. 
Civit.  20.  et  S.  Athanas.  in  disput.  contra  Arium 
in  Concil.  Nicaeno  :  Sapientia,  ait,  posuit  mensam 
sacri  allaris ,  in  quo  panis,  id  est  sacrosanctum 
Christi  corpus  et  sanguis  ,  edendus  et  bibendus 
proponitur.  Et  S.  Cyprian.  1.  2.  epist.  ad  Caeci- 
lium  (quae  in  alia  editione  ordine  est  63)  :  Per 
Salomonem ,  ait,  Spiritus  sanctus  typum  Dominici 
sacrificii  ante  praimonstrat  immolata  hostim ,  et 
panis  et  vini ,  sed  et  altaris  et  Apostolorum ,  fa- 
ciens  mentionem  :  Sapientia ,  inquit ,  ttdiftcamt 
sibi  domum,  et  subdidit  columnas  septem ,  macta- 
vit  suas  hostias  ,  miscuit  in  crdtere  vinum  suum  , 
et paravit mensamsuam,  etc.  Atque  ex  tw  miscuit, 
probat  in  calice  Eucbaristiae  vinum  esse  aqua 
miscendum  :  Vinam  mixtum,  ait,  declaratur,  id 
est  calicem  Domini  aqua  et  vino  mixtum  prophetica 
voce  denuntiat ,  ut  appareat  in  passione  Dominica 
(in  ultima  Chrisli  ad  passionem  euntis  coena ) 
id  esse  gestum  quod  fuerat  ante  pranuntiatum. 
Simili  modo  ex  ™  miscuit ,  aquam  vino  esse 
miscendam  in  Eucharistia  cofligit  R.  Samuel 
Marochianus  lib.  de  Adventu  Messiae  c.  20,  qui 
exslat  tom.  5.  Biblioth.  SS.  Palr.  Sicet  S.  Isidor. 
de  Vocat.  Gentium,  c.  26  :  Dei ,  ait,  sapientia 
constituil  sibi  domum  S.  Ecclesiam ,  in  qua  mac- 
tavit  sui  corporis  hostias  ,  in  qua  miscuit  vinum 
sui  sanguinis  in  caiice  Sacramenti  divini ,  et  pra- 
paravit  mensam,  id  est  altare  Domini,  cum  mit- 
tens  seroos  suos  Apostolos  atque  doctores  ad  insi- 
pientes,  idestad  omnes  gentes  verum  Deum  igno- 
rantes  ,  ait :  Venite  ,  comedite  panem  meum ,  et 
bibite  vinumquod-miscui  vobis. 

Sic  et  S.  Hier.  in  Isaiae  55.  v.  1  :  Emitte  absque 


Cap.  IX. 

argenlo ,  etc,  vinum  et  tac  :  Sprelo,  ait,  illo  ar- 
gento ,  et  pecuniis  quibus  aquas  Domini  emere 
non  possumus,  pergamus  ad  eum  qui  caiicem  te- 
nens  Sacramenti  discipulis  loquebatur  :  Accipite  , 
et  bibite ,  hic  est  sanguis  meus,  qui  provobis  effun- 
detur  in  remissionem  peccatorum.  Quod  vinum 
miscuit  et  sapienlia  in  cratere  suo ,  omnes  stultos 
seculi ,  mundique  sapientiam  non  habentes ,  provo- 
cans  ad  bibendum.  Denique  ila  hunc  locum  acci- 
pit  Ecclesia  in  Offlcio  Ven.  Sacramenti.  Vide 
Adrianum  Finum  in  Fla.gello  Judeeorum,  1.  8. 
c.   11. 

Quocirca  ad  hoc  sapienliae  convivium  allusit 
Christus  in  parabola  invilatorum  ad  nuptias  ; 
mittens  enim  servos  ait  :  Dicite  invitatis  :  Ecce 
prandium  meum  paravi ,  tauri  mei  et  altilia  oc- 
cisa  sunt ,  et  omnia  parata  ;  venite  ad  nuplias  , 
Matth.  22.  h.  Nam  primo,  nuptiae,  id  est  nup- 
tiale  convivium  ,  quod  rex  ,  id  est  Deus  ,  fecit 
filio  suo,  est  mensa  Evangelicae  doctrinae  etSa- 
cramentorum  ,  maxime  Eucharistiae  a  Christo 
institutae.  lta  Orig.  Euthymius  el  auclor  Imper- 
fecti  ibidem  ;  secundo  ,  filius  regis  sponsus  est 
Christus  incarnalus  ,  cujus  sponsa  est  Ecclesia. 
Ila  Origen.  Hilar.  S.  Hieron.  S.  Gregor.  ibidem  ; 
hujus  nuptiao  quasi  sponsalia  inchoata  sunt  in 
Incarnatione  ,  et  consummabuntur  in  ccelo  ; 
tertio  ,  invitati  sunt  Judnei ,  tum  ante  ,  tum  post 
Incarnationem  Christi ,  ut  eam  vel  futuram  ,  vel 
factam  crederent.  Ita  iidem;  invitati,  inquam,  per 
legem  Moysi ,  deinde  vocali  per  servos ,  id  est 
Prophetas  et  Apostolos  ;  quarto  ,  tauri  et  altilia 
significant  convivium  opipare  esse  instructum. 
Ita  S.  Hieron.  et  Euthym.  Itaque  idem  est  : 
Tauri  mei  et  altilia  occisa  sunt ,  cum  eo  quod 
de  sapientia  hic  dicitur  :  Immolavit  victimas. 
Altilia  enim  non  sunt  alites  ,  id  est  volucres  , 
sive  aves  ;  sed  vituli  ,  boves  ,  oves  ,  etc. ,  ita 
dicti  ab  alendo.  Hoc  enim  significat  Graecum 
aniqx  ,  id  est  altilia  saginata  ,  uli  vituli  sagi- 
nantur  ad  splendidum  convivium. 

Physice  et  ethice  :  sicut  per  fabricam  domus 
sapientioe  Hebroei  in  Sanedrin  accipiunt  creatio- 
nem  mundi,  sic  consequenter  S.  Dionys.  Areo- 
pag.  epist.  9.  ad  Titum  Pontif.  per  mensam 
accipit  mensam  divinae  providenliae  ,  qua  mor- 
talibus  de  omnibus  affatim  providet,  duplices- 
que  cibos  ,  solidos  scilicet  ct  liquidos  ,  propo- 
nit :  Calix  autem  ,  inquit,  cum  rotundas  sit ,  el 
palente  apertoque  ore  ,  patentem  et  omnia  obeun- 
tem  omnium  providentiam ,  qux  principio  et  fine 
caret ,  significat.  Accedit  R.  Salomon  :  Proposuit 
mensam  suam  ,  hoc  est,  inquit,rerum  omnium 
naturam  sicco  et  humido  constare  voluit.  Vide 
Theodoretum  et  alios ,  lib.  de  Providentia  et 
Numine. 

Tropolog.  mensa  sanctorum  dogmatum  et 
exemplorum  in  Ecclesia  proponilur  ,  et  ad  eam 
quisque  fidelis  invitatur  ,  juxta  illud  Eccli.  15  : 
Cibabit  illum  pane  vita  et  intellectus  ,  et  aqua  sa- 
pientim  salutaris  polabit  illum.  Unde  auctor  Ca- 
tenae  Graec.  i  Per  victimas  ,  ait ,  divinamysteria , 
secretaque  eorum  sensa ,  nec  non  sanam  sinceram- 
que  S.  Litterarum  interpretationem  denotat.  Huc 
facit  quod  ,  ut  notat  Pineda  ,  a.  sponso  Christo 
dictum  est  Ecclesiae  Cant.  7.  2  :  tlmbilicus  tuus 
crater  lornatilis  ,  nunquam  indigens  poculis ;  per- 
tinet  enim  tum  venter  ,  qui  est  mentis  symbo- 
lum  ,  ubi  cibus  doctrinae  concoquitur  ,  tum 
crater  et  poculum  ad  sapientiae  significationem  , 
sic  exponente  S.  Ambr.  super  Exod.  16   :   Est 


COMMENTAIUA  IN  IMlOVKllBIA  SALOMONIS.  Cap.  IX. 


rntm  ,  ait  ,  in  omni  doctnna  tornatUS  ,  cl  potus 
spirU&atis  non  dtflcietu  pleriitudint ,  i  t  caiestium 
sccrctorum  cognitione,  Et  forte  colludit  cum  hac 
ipsa  Cfereoiooia  lliud  laalaa  28.  9  :  Quem  docebit 

scicnttnm  '.'  ct  qvutm  Intelligere  factet  auditum  '.' 

abtaclatos  d  Uutc  ,  avnisos  al>  nl><  rtbus  ,  iil  csl,  a 

poculia  quae  uberum  Qguram  babebant ,  inqul- 

bui  ,    iniliandis    sapieulias    discipulil   vasc    in 

liiodiiin  femineaa  mammalacpropinabalurapud 
SgypUoa  .  uii  Apuleiua  auctor  eat  Hoc  eat  quod 
ait  Cbristua  Matih.  ^i.  h  :  Ecce,  ait  ,  pranaium 

tncnm  paravi  ,  taari  mci  ct  allilia  uccisa  sant  , 
ct  omnia  parata  ;  venite  ad  nuptias.  Ubi  auctor 
Imperfecti  apud  S.  Chrysost.  hom.  61,  perincn- 
sam  accipiena  S.  Script  per  tauroa  exempla 
Propbetarnm  ,  Sacerdotum  et  Martyrum  in 
S.  Script.  nohis  ad  exemplum  proposita  :  Quid- 
quid ,  ait,  jamquasriturad  salutem,  totumjam 
adimplctum  cst  in  Scripluris.  Quiignarus  est ,  in- 
veniet  ibi  <juod  discat.  Qtti contumax est  et  pcccalor, 
invcnict  ibi  futuri  judicii  flagella  ,  qtue  timeat. 
Qui  laboral  ,  invcnict  ibi  glorias  ct  promissioncs 
vitie  pcrpcluiv ,  qtue  manducando  excitetur  am- 
ptius  ad  opus.  Qui  pusillanimis  est  et  infirmus  , 
inveniet  ibi  mediocrcs  j uslitLv  cibos ,  qui ,  elsi  pin- 
guem  animam  non  faciant ,  tamen  mori  non  per- 
mittunt.  Qui  magnanimus  est  et  fidelis  ,  inveniet 
ibi  spirilales  escas  conlinenlioris  vitce  ,  qux  per- 
ducant  eum  prope  ad  Angelorum  naturam.  Qui 
percussus  a  diabolo  ,  et  vulneratus  est  in  pecca- 
tis  ,  inveniet  ibi  mcdicinates  cibos  qui  eum  per  pa:- 
nitenliam  revocent  ad  salutem.  Ut  quid  ibi  scrip- 
tum  est  :  Achar  propter  furtumlamina?  aurex  la- 
pidatus ,  nisi  ut  habeant  fures  quod  timeant  ?  ut 
quid  ibi  filii  lsrael ,  qui  fornicati  sunt  cum  fitiabus 
Moabitarum  ,  percussi  refugerunt  in  Beelphegor  , 
nisi  ut  habeant  fornicalores  ,  quod  perhorrescant  ? 
ut  quid  concupilores  carnis  castigati  sunt  in  de- 
serto  ,  nisi  ut  nemo  delicias  concupiscat?  utquid 
Vavid  arguit  Nalhan  et  suscepit ,  nisi  ut  adulleri 
et  homicidai  pamitentLe  remedium  non  desperent  ? 
Raab  meretrix  sanctificata  est  ,  ut  meretricibus 
spes  daretur.  Nihit  ergo  minus  est  in  hoc  convivio  , 
qudm  quod  necessarium  habet  salus  humana. 

Huc  facit  quod  scribit  B.  Petrus  Damiani  in 
Vita  S.  Bonifacii  Camaldulensis  monachi,  deinde 
Archiepiscopi  ac  Martyris,  nimirum  eum  ,  cum 
Othonii  III.  Imp.  esset  consanguineus  ,  itaque 
carus  ,  ut  ab  eo  non  alio  nomine  vocaretur 
nisi  anima  mea  ,  ingressum  inecclesiam  S.  Bo- 
nifacio  Martyri  cognomini  suo  dicatam  ,  imi- 
tationis  illius  et  martyrii  desiderio  accensum 
dixisse:  Et  ego  Bonifacius  vocor  ;  cur  ergo  etiam 
ipse  Martyr  esse  non  debeo  ?  Quocirca  ingressus 
Ordinem  S.  Romualdi ,  indequecrealus  Archie- 
piscopus  ,  et  Apostolus  Russiae  ,  eam  cum  suo 
rege  tum  praedicatione  ,  tum  miraculo  ,  scilicet 
per  medium  ignem  transeundo  illaesus,  con- 
▼erlit,  ideoque  a  regis  fratre  occisus  Marlyr 
occubuit.  Sic  et  Cornelius  Musius  ,  teste  Miraeo, 
assidue  a  S.  Cornelio  Pontifice  et  Martyre  sibi 
cognomine  postulavit  ,  ut  ei  tam  sanguine  , 
quam  nomine  assimilaretur  ,  ac  impetravit ; 
nam  anno  Domini  1572,  captus  in  Hollandia  , 
sanguinem  pro  Christo  dedit. 

Magis  apposite  et  proprieS.  Aug.  17.  Civit.  20. 
et  Anastasius  Nicenus  q.  &0.  in  Script.  victimas, 
quas  sapientia  immolavit,  accipiunt  Martyres  , 
quos  sibi  ipsi  Deus  quasi  victimavit.  Sic  et  Ter- 
tul.  lib.  contra  Gnosticos  cap.  7  :  Sophia  ,  ait , 
jugulavit  fiUos  suos  ;  sapienter  utique  jugulavit  , 

CORNEI..    A    LAPIDF.      TOM.    III. 


817 

tlum  in  vitam  ;    ralionaltti  r  ,     dum   tn   glorium 
<)  bonam  mtitnin!    OptO  <t  ipsc  in  filios  ejlU  >■ 
digi ,  ut  ah  ca  OCCidar,  QplO  occidi ,  ul  filius  jiam. 

Ruraum  viclima  eal  mortiflcallo  ,  <'t  quia  crebro 
et  quotidi<!  oporlel  mortiQcare  ae  Deo  ;  binc  ait 

victimas  \n  plurali ;  qu.c  lamen  condiendoB  auni 
vino  orationia  «'i  devotionia  ;  itcut  enim  amari 
cibi  melie  condiuntur  ,  ul  (ruitul  auavea  dnlcea- 
(|n<-  evadanl ;  aic  et  mortiflcaUo  oratione  con- 
(iicnd.i ,  ni  Deo  bominique  dulceicat. 

Anagog.  Hugo  menaam  accipit  ceternae  refec 
tionis  et  beatitudinla,  d<-  qua  Cbriilui  Lucae  'ii. 
v.  "2!)  :  Et  ego  dispono  vobis  ,   sicul  disposuit  milti 
Vatcr  vicus  regnum  ,    ut  cdalis  ct  bibalis  super 
mcnsam  mcam  in  regno  mco. 

Mysiice  B.  Virgo  mensam  nohis  instruxit  ct 
proposuit,  cum  Clnistum  panem  animarum  ve- 
rum  nohis  peperit  etdedil.  Ita  S.  Bpipban.  serm. 
de  laud.  Virg.  :  lpsa  est ,  ait ,    fidei  mnnsa  inlcl- 
leclualis ,  quce  vita;  pancm  mundo  suppcdiluvit. 
Et  post  pauca  :  Locuples  est ,  carissima  ,  et  vir- 
tutibus  ptena ,  mensa  virginea  ,  optimis  quibus- 
que  cibis  abundans  ,  quibus  terra  fruatur.  O  can- 
detabrum  virgineum,  elc.  Et  Andreas  Cretensis 
hom.  2.  dedormit»  Virginis  :  Ostendit,  ait,  suam. 
sanclissimam  mensam ,  utpote  quo3  ipsum  tottuu 
vivificum  panem  Dominum  nostrum  Jesum  ,  qui 
est  vitaTasterna  ,   qui  creatam  continet  naturam  , 
ex  fermento  Adamicw  conspersionis  panem  faetum 
in  utero  gestavit  azconomice  ;  qui  eos  qui  sancle 
ad  eum  accedunt ,  reducit  ad  vitam  recentiorem  , 
et  reddit  in  Deo  pei-fectos.  Quo  quidem  modo  eos 
quoque  expurgat ,  et  reddit  immortales ,  qui  par- 
ticipatione  novx  ittius  et  pulchrx  ejus  communio- 
nis  ei  conjunguntur ,   fiuntque  famitiares.  Eadem 
miscet  vinum  aquae ,   cum  iites  et  schismata 
sopit  ,   cum  homines  et  gentes  diversas ,  imo 
adversas,  commiscet ,  vinculoque  pacis  elcha- 
ritatis  in  unum  consociat.  Unde  Synodus  Cons- 
tantinop.  epist.  ad  Hormisdam  Pontif.  Ecce ,  ait , 
intercessione  sanctissimo2  Virginis  otim  quo2  fue- 
rant  membra  divisa ,  per  Spiritus  sancli  gratiam 
ad  unitatem  el  charitatem  perfectam  sunt  redacta. 
Denique  ipsa  quasi  sophia  jugulavit  filios  suos  , 
ut  legit   Tertull.    puta  Christum  Dominum  et 
Martyres,  quos  astans  cruci  Deoimmolavit ,  et 
indiesimmolatetoffert.  UndeS.  Ephrem  deLau- 
dibus  Virginis  :  Virginem  ,   ait,   appetto  ,  vetut 
sacerdotem  pariter  et  altare,  quae  quidem  mensam 
ferens  ,  dedit  nobis  cceiestem  panem  in  remissio- 
nem  peccatorum.  Et  B.  Pelrus  Damiani  serm.  de 
Nativit.  :  Cibum ,  inquit,  Eva  tradidit  (  alii  le- 
gunt ,  comedit )  per  quem  nos  aiterni  convivii  fame 
mulctavit ;  cibum  Maria  dedil  ,  qui  nobis  ccetestis 
convivii  aditumpatefecit.  Porro  noster  Fernandez 
in  Genes.  c.  3.  num.  7.  recte  expendit  ti>  miscuit 
vinum.  Quid  ,  quaeso  ,  ait  ,  immiscuisti,  6  Dei 
mater,  sanguini  filii  tui ,  quem  potamus  ?  Anne 
limpidissimam  aquam  lacrymarum  ,    quas  in 
circumcisione ,  et  quas  stans  juxta  crucem  Jesu 
mater  ejus ,  ex  oculis  istis  virgineis  copiosissime 
et  dolentissime  profudisti  ,    visaque  fuit  ista 
commislio  sanguinis  filii  et  lacrymam  matris  ? 
6  si  mihi  flueret  torrens  iste  voluptatis  ,    quo 
anima  mea  perfunderelur !  Jure  optimo  D.  Epi- 
phan.   vocat  Virginem  Dei  matrem  ,    mensam 
fidei.  Nimirum  in  Virgine  sua  matre  dignissima 
proposuit  Deus  omnia  quae  divinus   amor  ex- 
cogitavit  epularum,  ac  ciborum  ,  etcondimen- 
torum ,  et  liquorum  genera  ,  quibus  animoe  pio- 
rum  et  impiorum  etiam  pasci ,    nutriri  confir- 

58 


218 


COMMENTARIA  IN 


marique  possenl.  Veniie  (inquit) ,  bibite  vinum 
quod  miscui  vobis.  An  illud  verbum  miscere 
usitatum  in  poculis  amatoriis  ,  a  Virgine  matre 
similiter  usurpatur  ?  Quod  si  ita  est ,  significa- 
tur  plane  in  divina  Eucharistia  vis  quaedam  ad- 
mirabilis  ,  et  velut  amatoria  ,  tmam  piorum 
animae  sentiunt,  cum  rite  communicantes  cor- 
pus  et  sanguinem  Domini ,  solvuntur  in  lacry- 
mas  ,  ardent  amoris  ignibus  ,  humana  omnia 
fastidiunt,  divinis  inhiant,  suique  prorsus  im- 
memores  ,  ac  priore  vita  deposita  sese  in  Deum 
suum  transmutant.  Haec  Fernandez. 

3.    MlSIT  ANCILLAS    SUAS  ,     UT  VOCARENT    AD  AR- 

cem  ,  et  ad  moenia  civitatis.  ]  Pro  ancillas  hebr. 
est  riTiy 3  naaroih ,  id  est  puellas,  juvenculas, 
adolescentulas  ,  ut  vertit  Theodot.  Aquila  et 
Symmach.  Septuag.  vero  et  Syrus  verlunt ,  servos 
suos.  Sic  ergo  habent  Septuag. :  Misit  servos  suos, 
convocans  cum  excelsa  prcedicalione  ad  craterem  ; 
Syrus  :  Misit  servos  suos  ad  vocandum  super  ex~ 
celsa.  Sicet  Arabicus  ;  uterque  enim  soletsequi 
Septuag. 

Quaeres  primo  quaenam  sint  ancillce  sapien- 
lias  ab  ea  missae  ad  evocandum  ,  et  invitandum 
omnes  ad  ipsius  convivium.  Cajet.  accipit  vir- 
tutes  omnes  quae  sapientiae  ancillantur  ,  ho- 
minesque  ad  virtutem  et  coelum  invitant ;  alii 
accipiunt  Angelos  ;  omnes  enim  sunt  adminis- 
tratorii  spiritus  in  ministerium  missi  propter 
cos  qui  hcxreditatem  capiunt  salutis  ,  Hebr.  1. 
R.  Salomon  accipit  Adamum  et  Evam,  item  Mo- 
sen  et  Aaronem. 

Verum  dico  per  ancillas  accipi  praedicatores , 
doctores ,  Prophetas  et  Apostolos.  Hi  enim  olim 
ante  Christum  omnes  vocabant  ad  Synagogam 
etDeicuItum,  post  Christum  vocant  omnes  ad 
Ecclesiam  et  Christianismum.  Hi  vocantur  an- 
ciUce ,  id  est  servi  ,  ut  vertit  Syrus  el  Sepluag. 
quia  sapientia  hic  inducilur  ut  matrona  et  do- 
mina  ,  quae  in  sui  obsequium  poscit  ancillas 
potius  quam  servos  ,  puta  feminas  potius 
quam  viros.  Hoc  enim  exigit  decor  et  venustas 
parabola?. 

Tropol.  addit  Hugo  Prophetas  et  Apostolos 
vocari  ancillas  ob  vilitatem  et  humilitatem  ,  et 
quia  ,  inquit ,  molles  erant  et  tractabiles  adin- 
urmitatem  proximi  sublevandam.  Sic  enim  an- 
cillae  ad  infima  et  durissima  quaeque  sese  de- 
mittunt ,  ut  herae  suae  obsequantur.  Quocirca 
sicut  oculi  ancillarum  semper  in  heram  respi- 
ciunt ,  sic  oculi  Apostolorum  et  Doctorum  in 
Christum  ,  ut  ejus  nutus  observent ,  ab  eo  gra- 
tiam  postulent,  illi  se  totos  mancipent  ,  juxta 
illud  iSicutocuti  ancillce  in  manibus  domince  suce , 
ita  oculi  nostri  ad  Dominum  Deum  nostrum,  donec 
misereatur  noslri ;  psalm.  122.  2.  Ita  S.  Gregor. 
cujus  locum  et  verba  superius  recitavi ,  atque» 
ex  eo  Beda  et  Hugo.  Sic  et  S.  Athanas.  in  disp. 
contra  Arium  in  Concilio  Nicaeno  :  Post  igitur 
illius  (  Christi )  passionem ,  ait  ,  et  resurrectio- 
nem  emisit  sapientia  ,  virtus  ,  Verbum  ,  Deus 
Apostolos  ad  omnes  stultos ,  brutos  scilicet ,  Gen- 
tiles ,  Deique  ignaros ,  proposita  mensa ,  nimirum 
sacro  altari ;  et  in  eo  panem  ccelestem ,  et  incor- 
ruptibilem  ,  et  omnibus  vitam  donantem  qui  inde 
parliciparent ,  sanctum  videlicel  et  sacrosanctum 
suum  ipsius  corpus  ,  exhibidt ;  vinumque  exhila- 
rans  mentem  ,  quod  sobrietatem  facit  in  cujusque 
animo  qui  inde  degustant  ,  quasi  in  cratere  suum 
ipsius  sanguinem  miscet ,  advocans  tibi  proedesti- 
natos  atque  electos  per  Apostolos  suos.  Atque  ita 


PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IX. 

omnis  quidem  stultitia  omitlitur  ;  regni  autcm 
ccclorum  cives  efficiuntur  ,  qui  Ulos  audiunt.  De- 
niqueHonoriusAugustodunensispresbyterCom- 
ment.  brevem  scripsitin  Proverbia  Salom.  qui 
exstat  tom.  12.  Biblioth.  SS.  Patrum  edit.  Colo- 
niensis  ,  ubi  per  anciUas  accipit  Apostolos  ;  hos 
enim  vocari  ait  ancillas  :  Propler  insipientiam  , 
infirmitatem  et  paupertatem  ;  quia  idiotas  ,  infir- 
mos  ,  pauperes  et  despectos  elegit  Christus  Apos- 
lolos  ,  quos  ad  prcedicandum  misit  in  mundum  , 
ut  fideles  populos  vocarent  ad  arcem  aternce  bea- 
titudinis  ,  et  ad  mccnia  Jerusalem  ccclestis.  Haec 
Honorius.  Eadem  ad  verbum  habet  Salonius  , 
qui  longe  anterior  fuit  Honorio. 

Tropol.  et  mystice ,  per  ancilias  accipe  elo- 
quentiam  ,  scientiam ,  miracula ,  virlules  sanc- 
lorum  fidelium  vere  sapientum;  per  haec  enim 
quasi  per  ancillas  sapientia  et  Deus  homines  ad 
se  allicit  et  advocat ,  ut  patet  ex  Actis  Apostol. 
et  vitis  Sanctorum.  Unde  D.  Thomas  1.  p.  q.  1. 
art.  5:Sapientia,  inquit ,  est  Theologia  ,  an- 
cillae  sunt  aliae  scientiae  ,  quae  Theologiae,  sive 
scientiae  rerum  divinarum ,  ancillanturetinser- 
viunt. 

Quaeres  secundo  quaenam  sit  arx  et  mcenia 
civitatis,  supra  quam,  ut  Hebraeus,  et  ad  quam  , 
ut  habet  Noster  ,  ancillae  sapientiae  omnes  ad 
ejus  convivium  evocant.  Nota.  Hebr.  ad  verbum 
est:  Vocavit  super  ,ve\  adpinnacula  (vel  fastigia) 
excelsorum  urbis.  Nam  ijDJ  gappe  ,  quod  Noster 
vertit,  arx,  significat  pinnas ,  fastigia  ,  et  sum- 
miiates  domorum  et  murorum  :  unde  Pagninus 
verlit  ;  Vocavit  ad  summitates  excelsorum  civita- 
tis;  R.  Levi :  Vocavit  super  alas  altiorum  partium 
civitaiis;  Chaldaeus:  Vocavit  in  altitudine  coUium 
validorum  ;  Syrus  :  Super  excelsa  ;  Valablus:  Mi- 
sit  pueiias  suas  invitatum  ad  summam  urbis  arcem. 
Hoc  posito, 

Resp.  quam  vers.  1.  vocavit  domum  sapientiee 
propter  amorem  etunionem,  hic  propter  mu- 
nitionemet  amplitudinem  vocal  arce^n  el  mcenia 
civitatis  ,  id  est ,  arcem  et  civitatem  moeni- 
bus  munitissimam ,  qualis  erat  arx  Sion ,  quoe 
et  civitas  David  dicta  est ,  in  qua  erat  Salomo- 
nis  regia  et  templum.  Simili  de  causa  Ecclesia 
triumphans  vocatur  civitas  Jerusalem  ,  Apo- 
cal.  21.  2. 

Arx  ergo  est  templum  et  synagoga  in  arceSion 
aedificata  ;  ac  Ecclesia  Christiana  ,  quae  praedi- 
cante  Christo  et  Apostolis  in  eodem  loco  in- 
choata  est.  Dicitur  arx ,  quia  eral  loco  edito  ,  et 
muris  circumdatis  munilissima  instar  arcis,  ut 
in  omnium  esset  oculis  et  conspectu  ;  utque 
inde  vocum  tubarumque  sono  longe  lateque 
resonante  omnes  ad  eam  evocarentur.  Ita  nos- 
ter  Pineda,  1.  3.  de  Rebus  Salom.  cap.  28.  Porro, 
inquit,  quod  subditur  :  Et  ad  moznia  civitatis  , 
procul  dubio  designatur  civitas  ipsa  David,  vel 
arx  Jebusaei :  haec  enim  arcis  nomine  appellatur 
frequenter  in  Scripturis  ,  1.  Paral.  11.  U-  5.  7.  2. 
Regum5.  7.  9,  etJosephus  passim  praeserlim7. 
Antiq.  cap.  3.  Porro  quod  subditur  :  Et  ad  mce- 
nia  civitatis ,  indicat  murum  et  moenia  muni- 
tissima,  quibus  suam  civitatem  ,  id  est  arcem 
Sion  ,  cinxit  David ,  2.  Regum  5,  quam  arcis 
murum  vetustissimum  et  fortissimum  appellat 
Joseph  ,  cap.  6 ;  et  videtur  quidem  peculiari* 
aliqua  turris  ,  eaque  praecelsa  et  fortissima ,  in 
Sione  a  Davide  exaedificata  ,  ut  indicatur  Cant. 
6.  U.  Quae  cum  propter  altitudinem  opportunis- 
sima  esset  ad  circumspiciendum  el  speculan- 


QOMMENTARIA  IN  PllOVKBBlA  SALOMOMS.  Cap.  IX. 


ilnm  ,  opiioriimum  etiain  eral  aaplentlas  atque 
doctrinarum  Bymbolum;  quare  sapientiaaline 
ed  locl  domum  doctrinee  constituit  Salomon,  et 
;ul  hanc  ipaam  rtni  alludcns  dixit  ;ul  sponsain  : 
Sicut  tttrris  David  collum  luum ,  qum  adiflcata 
est  cum propugnaouiia i  mitU  cfypei  pendent  em 
ea.  Quod  Theodoreto  exponente  hunc  habet 
senaum :  Habei  collum  luum  ,  quod  capul  tuum 
ei  fa<  lem  mstinel ,  omnea  aliorum  doctrinaa  , 
quibus  tanquam  Jaculls  cunctos  adversarioa 
iransQgis.  Habel  etiam  ciypeos  mnltos,  quibus 
protegeris,  el  Ignita  hostis  lela  exslinguis.  Mu- 
nita  enim  es  spiritus  armatura  ,  et  sie  facile 
hosles  vulneras,  cum  omnibus  Fortium  sagittia 
abundes ;  eosque  modoper  Prophetas,modoper 
Apostolos  redarguis,  atque  hpsorum  retegis  im- 
becillilatem. 

Tropol.  arx signiflcal  Kcclesiamesse  munitam 
insiararcis,  qula  undique  6  daemonibus ,  carne 
el  mundo  obsideturet  impugnatnr  :  quare  lide- 
les  ideoevocari  adconvivium  saplenlias  in  arce, 
Ut  ejus  viclimis  ctvino  roborali ,  illique  obstricli 
et  devlncti  acriter  arcem  hanc  propugnent,  ac 
decertent  contra  omnes  concupiscentiae  motus, 
aliosque  Ecclesine  ct  fidelium  hostes.  Sciant 
ergo  hoc  esse  convivium  mitilare  ,  quod  ad 
praeliandum  ,  non  ad  quiescendum  instruitur, 
juxta  illud  :  Parasti  in  conspectu  meo  mensam 
advcrsus  eos  qui  tribulant  me ,  Psal.  22.  Solent 
enim  duces  milites  prceliaturos  convivio  exci- 
pere  ,  aul  vinum  polumque  eis  propinare,  tum 
ut  eos  sibi  devinciant ,  tum  ut  eos  ad  pugnam 
cibo  vinoque  corroborent.  Tale  est  convivium 
Eucharistiae  ,  quo  quasi  militari  pascimur  ,  ut 
conira  onmes  mundi  daemonumquc  phalanges 
quasi  pugilesChrisligenerose  decertemusjuxla 
illud  S.  Chrysostomi  ,  hom.  61.  ad  Popul.  Tan- 
quam  teones  igitur  ignem  spirantes  ab  illa  mensa 
receclamus  ,  facti  cliabolo  terribiles,  et  caput  nos- 
trum  revolventes ,  et  charitalem  quam  nobis  exhi- 
buit.  Unde  notant  nonnulli  hanc  mensam  adum- 
bratam  fuissepermensampanumpropositionis, 
quam  cingebat  corona  interrasitis ,  pro  qua  Sep- 
tuag.  verlunUjyav»;  *aA««sav,  quod  Complut.  ver- 
lunl  :  Corona  pugilis ,  sed  perperam  ;  verten- 
dum  enim  est  cum  Romanis  :  Corona  paimi ; 
hunc  enim  significat  Hebr.  nsin  tophach,  quae 
est  mensura  quatuor  digitorum,  sive  palmus, 
ut  vertit  Koster  et  Chald.  ji«iats»i«  ergo,  undeest 
genitivus  it«/«nj«u,  hoc  loco  non  significat  pugi- 
lem,  uti  putarunt  Complutenses,  sedpalmum; 
Hebr.  enim  tophach  palmum  significat ,  non  pu- 
gilem. 

Secundo,  arx ,  vel,  ut  Hebr.  est,  summitales 
et  pinncB  excelsorum  urbis ,  puta  Sionis  ,  notant 
Ecclesise  altissima  et  tutissima  loca ,  uti  est 
status  perfectionis,  qualis  cernitur  in  Ordinibus 
et  Religionibus  ,  ubi  viget  disciplina.  Sapienlia 
enim  omnes  vocat  non  tantum  ad  Ecclesiam  et 
€hri<*t:~nismum  ,  sed  etiam  ad  Christianismi 
perfectionem  et  apicem  ,  praesertim  omnes  sa- 
cerdotes,  religiosos,  doctores  ,  praedicatores  , 
qui  sunt  sal  terrae  et  lux  mundi.  Hi  enim  in  arce, 
id  est,  in  celsitudine  sapientiae  et  virtutum  , 
consistere  debent,  ut  alios  eodem  magis  vita 
et  exemplo  quam  verbo  vocent.  Unde  Cajelanus 
vertit :  Vocavit  super  humeros  excelsorum  urbis  ; 
sicque  explicat ,  q.  d.  Ancillae,  id  est  virtutes  ,  a 
sapientia  missae  ad  invitandum  omnes  idipsum 

prastant,  ac  reipsa  omnesinvitantet  advocant, 

si  non  ore  ,  sed  humeris  portenlur,  idest,  si 


21') 

iinii  vcrbis,  scd  rebui  <'t  fariis  BUitentenlur,  et 
prteponantur  per  excelsot  cipltatis  ,  Idesl  i » « - 1 
cos  qui  excellunl  iiatu  .  conditione  61  officio  ; 

lioiuin  cniin  cst  aicul  Blatu  ct  gndu ,  tlc  ei  vir- 
mie  <-t  meritla  oxcellere,  et  reliquia  anlecellere. 
Sic  cniiu  erll  excelao  eorum  pnedicatiOj  ut  vcr- 
uint  Septuag.  Talis  fuii  boc  scculo  s.  Carolua 
BorromaBus ,  qul  ln  excelao  virtutum  omnium 
culmine  conaialena  post  ae  traxit  Uediolanen* 
scin  Ecclesiam ,  quam  moribua  adeo  sanctia  im- 
buit  ei  decoravit,  ut  videretur  eaae  paradiaua 
lerrestria. 

Igilur  siaius  perfectionis  et  Beligioeat  arx  Bc- 
clesiae,  quae  cst  sion  civitasDavid ,  pula  Cbriati. 
Primo, quia  instar  arcis  munita  estlegihus^ora- 
tionibus,  poenilenliis ,  cxemplis,  exhorlalioni- 
bus  ,  elc.  Unde  S.  Bern.  serm.^i.  de  Dedic.  Eccl. 
Religionem  vocat  arcem  Dei ,  et  quidem  muni- 
tissimam  : Opt imum t  inquit,  ■certe  caslrum  tu- 
listi  Christo,  si  inimicis  ejus  tradideris  Claram 
vallem.  Et  S.  Hieron.  ad  Hedibiam,  ep.  150:  Vis, 
inquil,  esse  perfecla ,  et  in  primo  slare  fastigio 
dignitatis  ,  fac  quod  fecerunt  Apostoti ,  vende  qum 
habcs,et  dapauperibus ,  el  sequere  Salvatorem,  et 
nudam  solamque  crucem  virtute  nuda  sequaris.  Et 
S.  Cypr.  deOrat.  Dom,  Qui  renuntiavitjam  seculo 
major  est  honoribus  et  regno ;  et  ideo ,  qui  se  Deo 
et  Chrislo  dedicat,  non  terrena,  sed  ccelestia  regna 
desiderat.  Nam  quasi  aquila  in  arduis  posuit  ni- 
dum  suum,  Job  39.  27. 

Secundo  ,  quia  instar  arcis  excelsa  est.  Unde 
Apoc.  21.  2.  Jerusalem  coelestis  vocatur,  quia 
scilicet  e  coelis  a  Deo  vocata  est,  et  ad  coelum 
nos  ducil.  Quocirca  S.  Bern.  ad  Fralres  dc 
monte  Dei  agens  de  Religiosis  :  Quos,  inquit  , 
quo  nomine  dignius  appetlem  nescio ,  homines  coe- 
lesles ,  an  Angelos  lerrestres ,  degentes  in  terris, 
sed  conversalionem  habentes  inccelis.  EtClimachus 
gradu  h.  monasterium  ait  esse  ccelum  quod- 
dam  lerrenum  ;  et  ideo  quo  affectu  ac  reve- 
rentia  credimus  Angelos  ministrare  Deo,  eo- 
dem  nos  etiam  fratribus  nostris  ministrare 
debere. 

Tertio,  quia  ipsa  est  Sion  ,  id  est  specula  ; 
tum  quia  coelestia  speculalur  ,  tum  quia  om- 
nia  terrena  respicit  et  despicit ,  tum  quia  ex 
allo  omnes  hostium  insidias  circumspicit  et 
avertit ,  tum  quia  ipsa  est  specula  in  quam 
omnium  oculi  conversi   sunt.  Quocirca   prae- 
clare  S.  Gregorius  JNazianzenus,  orat.  1.  in  Ju- 
lian.   Religiosos  vivis  hisce  coloribus  pingit  : 
Videsne ,  inquit  ,  hos  pauperes  victu   ac  tecto 
carentes  ,  hos  humites  et  terrenos ,  et  supra  ter- 
rena  ;  qui  inter  homines  versantur  ,  et  rebus  hu- 
manis  sunt  superiores;  qui  vincutis  pressi ,  et  ti- 
berisunt ;  retenti,  et  leneri  non  possunt ;  qui  nihit 
in  mundo  habent  ,  et  omnia  habent  ;  qui  mundo 
superiores  sunt;hos,  inquam,  propler  morlificatio- 
nem  immortales,  propter  sotutionem  Deo  conjunc- 
tos  ;  qui  ab  amore  alieni ,  sed  divino  amore  ar- 
dentes;  quorum  fons  lucis ,  et  quorumjam  radii , 
sptendorisque  trajectiones  ;  quorum  angetici  psat- 
morum  cantus ,  et  pernox  statio ,  el  mentis  ad 
Deum  excessio  ante  mortem  in  ccclum  se  rapien- 
tis  ;  quorum  purgatio  ,  et  tamen  purgantur  , 
quippe  nullum  ascensus  et  deificationis  modum 
sibi  conslituentes ;  quorum  est  conteri  et  abjici , 
et  quorum  simul  est  super  thronos  sedere  ;  qui  et 
nucii  sunt ,  et  incorruptibili  vestiunlur  indumenlo ; 
qui  in  sotitudine  hujtts  seculi ,  atterius  secuti  fre- 
quentia  ac celebritale  fruuntur  ;  qui  votuptates  ab- 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IX, 

nabat ;  quoniam  et  granum  tritici  germinabat  el 
lilium.  EtS.  lldephonsus  ,  serm.  1.  de  Assumpt. 
eadem  mutuatus  ex  S.  Ambros.  Vere ,  inquit, 
alvus  MaricB  tornalitis  fuit  ,  quia  in  eo  sapien- 
lia  se  influxit  ,  quce  in  cratere  illo  vinum  mis- 
cuit.  Sic  lldephonsus  ,  quem  citat  Vincentius 
Beluacensis  in  Speculo  Historiali  ,  libro  7. 
cap.  121. 


250 

jiciunt,  et  lamen  perpetuam  atque  inexplicabitem 
animorumobleclationem  liabent ;  quorum  tacrymce 
peccati  diluvium  sunt,  et  muncli  expiamentum , 
quorum  extensio  manuum  flammas  exstinguit. 
Sancti  Gregorii  comes  sanctus  Basilius  ,  ser- 
mone  de  Monachi  institut.  illum  ait ,  qui  se- 
culo  nuntium  remisit,  boc  imprimis  cogitare  , 
semperque  animo  versare  debere  se  jam  ul- 
tra  humanae  nalurae  fines  processisse  ,  seque 
ipsum  ei  inslituto  tradidisse  ,  quod  sit  quam 
maxime  a  corpore  sejunctum,  ac  proplerea  An- 
gelorumconversalionemimilandamsuscepisse; 
siquidem  hoc  angelicae  naturae  proprium  est , 
liberum  esse  a  vinculis  terrenis  ,  nec  omnin  o 
dislrahi  ad  aliam  ullam  pulchritudinem  con- 
templandam  ,  sed  oculos  in  Dei  vultum  assidue 
deiixos  habere.  Id  expertus  alter  S.  Gregor. 
cognomento  et  rerum  gestarum  gloria  Magnus, 
mire  luget  suum  e  monasterio  lapsum,  vel  po- 
lius  raptum  ad  pontiiicatum ,  uti  palet  lib.  7. 
Registri  ep.  126.  ad  Leandrum.  Et  1. 1.  ep.  5.  ad 
Theoctisten  sororem  Imper.  :  Alta  ,  inquit , 
quietis  mece  gauclia  perdidi  ,  et  inlus  corruens 
ascendisse  cxterius  videor  ;  unde  me  a  conditoris 
mei  facie  longe  expulsum  deploro.  Conabar  nam~ 
que  quolidie  cxtra  mundum  ,  extra  carnem  fieri , 
cuncta  phantasmala  corporis  ab  oculis  mentis 
abigens,  superna  gaudia  incorporaliter  videre  ;  et 
non  solis  vocibus ,  eed  lotis  medullis  cordis  ad  Dei 
speciem  anhelans  dicebam  :  Tibi  dixit  cor  meum: 
Qucesivi  vultum  luum,  et  vultum  tuum,  Domine, 
requiram.  Nii  autem  in  hoc  mundo  appelens  , 
nil  pertimescens  ,  videbar  mihi  in  quodam  re- 
rum  vertice  stare  ,  ita  ut  in  me  pene  crede- 
rem  impletum ,  quod  pollicente  Domino  ex  Pro- 
pheta  didicissem  :  Sustoilam  te  super  altitudines 
terrce. 

Mysiice  :  B.  Virgo  mittit  ancillas  ,  id  est  ani- 
mas  sibi  devotas ,  ut  alios  advocent  ad  ejus 
convivium  ,  quod  ipsa  apparavit  tum  in  gene- 
ratione  et  educatione  Christi  ,  tum  tota  vita 
sua,  splendidissimum  omnium  virtutum  exem- 
plarnobis  ad  imitandum  proponens,  idque  in 
Sion ,  ubi  ipsa  post  ascensionem  Christi  in  coe- 
lum  habitavit;  invitatenim  ipsa  omnes  ad  arcem 
Sionis,  id  est  atl  vitam  excelsam  et  contempla- 
tivam.  Unde  experientia  docet  omnes  pene 
Religiones  ejus  instinctu  et  ope  institutas  ,  at- 
que  in  particulari ,  quicumque  ad  eas  evocan- 
tur,  ipsius  fereauxilio  et  quasi  voce  evocari.  Ita 
videmus  viros  B.  Virgini  devotos  ,  ac  praeser- 
tim  congregationum  ejusdem  Sodales  zelo  ani- 
marum  fervere,  ideoque  B.  Virginem  per  eos  in 
omnibus  orbis  provinciis  mira  et  magna  ope- 
rari,  nimirum  infideles  et  haereticos  conver- 
tere ,  urbes  antiquae  virtuti  et  pietati  restituere, 
multos  utriusque  sexus  ad  vitam  ccelibem,  imo 
angelicam  traducere,  sive  domi,  sive  in  variis 
Religiosorum  Ordinibus.  Vide  nostrum  Spinel- 
lum  de  Deipara  c.  U0. 

B.  Virgo  ergo  vocat  ad  cralerem  cum  excelsa 
praedicatione,  quia  ipsa  fuit  cratercontinens  et 
propinans  nobis  carnem  et  sanguinem  Christi, 
juxta  illud  Cant.  7  :  Umbiticus  tuus  crater  torna- 
tilis  nunquam  indigens  pocutis.  De  quo  S.  Ambr. 
1.  delnstit.  Virg.  cap.  1U:  Vere  ,  inquit,  alvus 
ilie  Marice  crater  lornatitis,  in  quo  erat  sapien- 
tia  ,  qucemiscuit  in  cratere  vinum  suum ,  indefi- 
cientem  cognitionis  pice  gratiam  divinitatis  suce 
plenitudine  subministrans.  In  quo  Virginis  utero 
simul  acervus  tritici ,  et  liiii  floris  gratia  germi- 


U  et  5.  Sl  QUIS  EST  PARVULUS ,  VENIAT  AD  ME. 
Er  INSIPIENTIBUS  LOCUTA  EST  :  VENITE  ,  COMEDITE 
PANEM  MEUM,  ET  BIBITE  VINUM  QUOD  MISCUI  VOBIS.] 

Pro  parvulus  hebr.  est  ins  peti ,  id  est  parvu- 
lus,  cui  facile  quidvis  persuadetur;  Septuag. 
Cbald.  et  Syrus,  insipiens;  S.  Cyprianus  ,  lib.  2. 
Testimon.  conlra  Jud.  numer.  2,  insciens;  alii  , 
simplex,de  quo  plura  cap.  1.  U.  Pvoinsipientibus 
Hebr.  est  D.b  IDn  chasar  leb  ,  id  est  ei  qui  de- 
ficit  corde,  puta  inopi  cordis,  et  cui  deest  cor  ; 
Septuag.  egenti  sensu;  Cbaldoeus  ,  indigentibus 
intettectu;  alii ,  carenti  mente.  Idem  ergo  est 
parvulus  quod  insipiens ,  puta  homo  ,  qui  sensu 
et  carne  tantum  ducilur  ;  posterior  enim  pars 
de  more  explicat  priorem.  S.  Greg.  tamen  sym- 
boliceper  parvulum  accipit  humilem  ;  humiiis 
enim  capax  est  sapientiae :  Qui  enim ,  inquit ,  nec- 
dum  semetipsum  despicit,  humitem  Dei  sapientiam 
non  apprehenditjuxla  itlud  Christi :  Confiteor  libi 
Pater,  Domine  cceli  et  terrce,  quia  abscondisti  hcec 
a  sapientibus  et  prudentibus,et  revelasti  eaparvu- 
lis,  Matth.  11. 

Sunt  haec  verba  sapientiae  invitanlis  ad  se 

suasque  epulas.  Unde  subauditurrf  to  icens,  quod 

proinde  supplent  Septuag.  hoc  modo ,  dicens  : 

Siquis  parvulus  ,  veniat    ad  me.    Per    panem 

et  vinum  accipit agapen,  sive convivium  sacrum 

ex  Tictimis  Deo  immolatis,  quod  sacris  lectio- 

nibus  et  sermonibus  condiebatur,  uti  dixi  v.  2. 

Sub  quo  allegorice  inlellige  epulum   Eucha- 

ristiae,  quodcomedendum  est  ore  et  stomacho 

tum  corporali,  lum  spiritali,  puta  atlenla  me- 

ditatione,  oratione,  desiderio,  amore,  humili- 

tate,  animique  unione  cum  ctjristo  sumendum 

et  ruminandum.  Omnesergo  adS.  Synaxim  hic 

invital  sapienlia  ,  id  est  Chrislus  ,  uti  hisce  ver- 

bis  Ecclesia  omnes  ad  illud  evocat  in  Festo  Ven. 

Sacramenti ;  et  S.  Gaudentius  ,  in  serm.  19.  ad 

Neophylos  :  Contendite ,  inquit,  pulii  generosi,  ad 

sacram  offam  ,  in  qua  est  vila,  et  ex  ccelesti  illo 

cibo  mica  non  cadat.  Nam  ,  ut  ait  S.  Ambrosius , 

1.  U.  de  Sacram.  cap.  2  :  Bonaj  aquilce  circa  al- 

tare;  ubi  enim  corpus  ,  ibi  et  aquilce.  Forma  cor- 

poris  atlare  est ,  et  corpus  Chrisli  est  in  altari ; 

aquilce  vosestis.  Atque  Zachavias,  cap.  9.  v.  17  : 

Quid  enim  ,  inqnit,  bonum  ejus  est ,  et  quid  pul- 

chrum  ejus,  nisi  frumentum  electorum,  et  vinum 

germinans  virgines?  Ubi  multa  de  fructu  sanctae 

Communionis  dixi,  ceque  ac  Exodi  16.  vers.  35. 

Ubi  fuse  egi  de  manna,  quod  erat  panis  coeli 

et  panis  Angelorum  ,  omne  delectamentum  in 

se  habens  ,  omnemque  saporis   suavitatem  : 

quo  solopasti  Hebraei  in  deserto  sani  vegetique 

ad  coniinuam  peregrinationem  ,  ac  robusti  ad 

bella  contra  Amalec,  OgetBasan  conficienda 

evaserunt.  Atque  idcirco  manna  expressus  erat 

typus  Eucharistiae  ,  qui  est  panis  coelestis  sani- 

tatem  ,  delicias  et  immortalitatem  tam  anim;e 

quam  corpori  conferens,  juxta  illudChrisli :  Hic 

est  panis  de  ccelodescendens,  ut  si  quis  ex  ipso  man- 

ducaverit,  non  moriatur,  etc.  Si  quis  manducave- 

rit  ex  hoc  pane,  vivet  in  ceternum,  et  panis,  quem 


COMMI  \T.\r.l.\  IN  rnOVERBIA  SAI.OMONIS.  C.ip.  IX. 


221 


ego  Uabo,  caro  mca  cst  pro  mumli  rila,  Joan.f».  51. 

i  v  lioc  loco  parvuloa  essc  docendoa  ei  rer- 
mandoa  sd  virlulem  docet  loannea  Gerson, 
parte  -.  tract  de  Parvulia  tranendla  ad  Chrisium, 
ulii  laboria  bnjua  Iructum  ei  meritum  exagge- 
r.u,  ;ic  seipsum  In  exemplum  proponit.  Ipse 
enim,  cum  esaet  Cancellariua  Parisiensis,  et 
anmmia  Academiai  negotlla  districlua,  pueria 
lamen  erudiendia  eorumque  confeaaionibua  au- 
diendia  aaaidue  racabal  ,  aecutua  exemplum 
Chriali,  (|iii  ait:5mi7o  parvulos  venirt  ad  me; 
talium  numest  regnam  tatormm,  Matlhaei  l'J.  1 1. 
Ideoque  el  parfuloa  juclicio  maturoa  illico  ad 
-  Syoaxim  hortabatur. 

6.  Relinoittk  inkantiam,  et  vivite,  et  am- 
bulate  rKi\  riAa  raoDRirri  a,  ]  q.  d.  Relinquite  pue- 
rilea  el  infantilea  nugas,  errores,  desideria, 
concupiscentias ,  tt  oioite ,  id  esl,  et  sic  vivetis 
viiain  humanamei  ralioualem,  sequcntes  duc- 
lum  rationis  et  bonestatis,  cum  antea  more  pue- 
rorum  rixeritis  ritam  animalem,  qualemagunt 
bestlaa  raiionis  expertes,  quae  sola  phantasia  et 
sensu  aguntur;  et  ambulate,  id  est  sic  rclin- 
quendo  infantiam  ambnlabitis,  per  vias  pruden- 
tue/reli  t,  idest  idcirco,  ambulate pervias pruden- 
tice.  Sienim  per  viasprudentiaeambuleiis,  ntique 
relinquetia  infantiam  el  imprudentiam,  ac  vi- 
tam homine  dignam  capessetis ,  quae  vosducct 
ad  vitam  bealam  et  asleroam.Dnde  Chald.  vertit : 
Amandate  d  vobis  insipientes  vecordiam  (Syrus  : 
slullitiam)  sive  indigentiam  intellectus  vestri ,  et 
vicite;  Sepluag.  Complut.  Relinquite  insipientiam, 
et  vivetis;  et  qucerite  prudenliam,  ut  vivalis ; 
Romani  vero  :  Relinquite  stuttitiam,  ut  in  seculum 
regnetis  ,  et  qtuerite  prudentiam. 

Pro  ambulate  per  viat  prudenlise,  hebr.  est,  di- 
rigite  in  via  inleUigentio? ,  vel  rectam  facite  viam 
prudentix,  hoc  est  per  viam  rectam  prudentiee 
incedite,  ac  juxta  ejus  dictamen  opera  vestra 
dirigite,  Dnde  Aquila  et  Symmach.  Recte  ite  in 
via  intelUgenlia;  Septuag.  Corrigite  scientiam  et 
inteUigentiam ;  S.  Cyprian.  1.  2.  Teslim.  2.  legil : 
Corri^ite  scientiam  et  intelligentiam ;  Syrus  :  Vias 
rectas  cogitate. 

7.  Qll  ERIDIT  DERISOREM,  IPSE  INJURIAM  SIBI 
KACIT  :  ET  QIT  AT.GITT  IMPIUM,  SIBI  MACULA3I  GENE- 

iiat.  ]  Syrus  :  Qui  corripit  flagitiosum  capiet  sibi 
ignominiam.  Dat  causam  cur  parvulos  et  sim- 
plices  ,  qui  facile  monenti  cedunt  etcredunt, 
advocarit,  non  versutos,  puta  derisores  et  im- 
pios,  in  sua  impietate  ohslinalos  (hos  enim  oppo- 
nit  parvulisetinsipientibus);quiascilicetderisor, 
utpote  superbus  et  tumidus,  deridet  monita  et 
monitores.  Ita  Beda,  Cajetan.  Jansen.  et  alii. 
Quare  qui  eum  monet ,  injuriamsibi  facit  (Hehr. 
etSeptuag.  accipit  ignominiam);  primo,  quia  ex- 
ponit  se  suaque  risui  et  ludihrio  derisoris. 

Secundo,  quiaimprudentiae  nolam  sibi  accer- 
sit,  quod  sine  fruclu,  imo  cum  damno,  deri- 
sorem  corripiat.  Facit  enim  contra  illud  sapien- 
tis  ,  Eccli.  32.  6  :  Ubi  auditus  non  est  ,  non 
effundas  sermonem.  Et  conlra  illudChristi,  Matlh. 
7.  6  :  yolite  sanctum  dare  canibus,  nequemittatis 
margaritas  vestras  ante  porcos  ,  ne  forte  concul- 
cent  eas  pedibus  suis.  Ubi  notat  primo  per  sanc- 
tim  et  margaritas  significari  docttinam  Evan- 
gelii  et  veritalis,  per  canesel  porcos ,  perversos 
et  obstinatos,  idque  propter  immunditiam  et 
rebellem  oblalrationem.  Vetat  incorrigibiles 
ergo  docere  et  corriperc,  quia  ,  ait,  illi  velut 
porci  sermones  suis  appetitibuset  immunditiis 


oontrarios  contemnunt  et calcant 5  delnde  v^ni 
aconntur  In  sermonia  auctorem,  eumqoe  rel 
rerbis  rel  rerberibua  lacerant  Nota  aecnndo 
boc  Intelligendum  per  ae  :  nam  per  accidena 
Christus,  S.Stephanua,  Paulusetalil  perrer* 
-i>->iiiiis  Judteia  praedicarunl  eorumque  iucrc- 
dulilatem  acriter  corripueruut,  tum  nt  pobli- 
cum  perhiberent  teslimonium  rerltati  el  pjloriaa 
Dri,  tuni  ad contestationem  inexcuaabllis  lm- 
pietatisimproborum,  tum  propter  aliorom  ■•"- 
.««tiintiiiiii  utilitatem,  et  ritandum  acandalum. 
Tunc  enim  sancta  non  dantur  porcis ,  aed  potiua 
Deo  et  eleclis  cjus. 

Terlio,  quia  causa  vel  occasio  est,  ut  derisor 
gravius  peccet,  dnm  peccatum  suum  tueri  aa- 
tagit,  in  eoque  se  ohfirmat,  ac  monenti  detra- 
hit,  obmurmurat,  eumque  deridet.  Dnde  Piu- 
tarchus  :  Vcrtinacem ,  inquit,  in  deticto  monerc 
perinde  est ,  ac  speculum  ccrco  objicere ,  qui  pu- 
tans  se  suamque  ctecitatem  rideri,  objicienti 
indignatur,  in  eumque  saevitet  furit. 

Quarto,  qui  irrital  derisorem,  ut  reddat  ta- 
lionem,  ut  scilicet  eadem  vel  similia  vitia  in 
corripientem  retorqueat ,  et  petulanli  lingua 
probra  in  eum  reciprocet,  ut  ita  sua  tegat  vel 
propugnet.  Unde  S.  Gregor.  1.  8.  Moral.  c.  24: 
Scirpus  inflore,  inquit,  est  hypocrita  in  laude. 
In  flore  suo  manum  carpentis  incidit ,  quia  in 
laude  hypocrita  positus ,  ne  hunc  quisquam  corri- 
pere  dudeat ,  asperilate  stta  protinus  vitam  corri- 
pientis  secat.  Sanctus  namque  esse  non  appetit , 
scd  vocari ;  et  cttm  fortasse  corripitur ,  quusi  in 
opinionis  gloria  detruncatur.  Deprehensum  se  in 
pravitate  irascitur ,  sibi  loqui  redarguentem  pro- 
hibet ,  quia  quasi  in  occulto  vulnere  tactus  dolet. 
Qualis  imperitis  innotuit,  talis  vult  ab  omnibus 
ceslimari;  et  paralior  est  mori  qucim  corripi. 

Ex  dictis  liquet  perperam  Aben  Ezra  prodert- 
sorem  vertere  in  nominativo  derisor.  Derisor, 
inquit,  qui  arguit  alium,  ipse  sibi  ignominiam 
accersil.  Quando  enim,  qui  alium  arguit,  deri- 
det,  oslenlalque  risum  et cachinnum;  tunc  sibi 
conllatdedecus.Correptioenimfaciendaestgravi 
maturoque  vuttu,  non  irrisorio.  Perperam,  in- 
quam  :  namomnes  alii  verlunt, derisorem  in  ac- 
cusativo  aeque  ac  impium,  dequosequitur. 

lisdem  de  causis,  qui  arguit  impium  sibi  ma- 
culam  general;  prcesertim  quia  impius  in  impie- 
tate  obslinatus  insuper  conalur  alios  ipsumque 
arguentem  ad  suam  impietatem  pertrahere, 
ejusque  culpa  vel  suspicione  maculare.  Hebr. 
est:  Et  qui  increpatimpium  maculam  ejus,  scili- 
cetsibiattrahit  vel  adaugetetmultiplicat;  Chald. 
Et  correplio  impii  macula  est  ipsi ,  tum  impio, 
tum  corripienti ;  Sepluag.  Arguens  impitim  macu- 
lavit  seipsum.  Nonnulli  Codices  addunt :  Correp- 
tiones  enim  impii  Uvores  sibi,  q.  d.  Si  corripias 
impium,  quot  verba,  tot  livoreset  dolores  livi- 
dos  vividosque  eiinfiigis,  qui  proinde  livorem 
indignationis  ,  maledicentiae  et  vindictae  stillare 
non  cessant,  ut  monentem  vel  verbo,  vel  ver- 
bere  reverberet,  illique  dolores  et  livores  pari- 
les,  tum  in  corpore,  tum  inanimo  vicissim 
impingat. 

8.  Noli  arguere  derisorem  (Septuag.  malos  ; 
Syrus,  scelestum),  ne  oderit  te.  Argue  sapien- 
tf.m,  f.t  diliget  te.  ]  Est  antithesis  coneptionis 
derisoris  et  sapientis ;  quod  illa  creet  odium, 
haec  dilectionem ,  Weoque  haec  sit  amplectenda, 
illa  omiltenda;  utpote  quae  tam  corripienti  quam 
correpto,  quem  ad  odium,  aliaque  peccata  ex- 


222  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IX. 


cital,  etquasi  irritat,  est  damnosa.  Per  sapien- 
tem  inlellige  sapientiae,  id  est  virtntis  ,  studio- 
sum ;  vel  etiam  in  sapientia  et  virlute  perfectum  : 
nam  perfectio  hujus  vitae  mixta  est  cum  imper- 
fectione  ;  nemoenimtam  perfeclus  est,  quinon 
habeat  nonnulla  vitia ,  quee  corrigat.  Unde  sanc- 
tus  Gregor.  loco  jam  citato  :  Redargutione ,  in- 
quit,  delerior  redditur  ,  quia  quasidirce  percus- 
sionis  astimat  jaculum  puritatis  verbum.  Unde 
exasperatus  protinus  in  conlumelias  surgit,  et 
qum  mala  exaggeret,  contra  vitam  correploris  in- 
quirit.  Demonstrare  ionge  incomparabiiiter  reum 
reprehensorem  suum  desiderat,  ut  innocentem  se 
non  suis  actibus ,  sed  alienis  criminibus  ostendat ; 
ita  ut  scepe  homo  redargulionis  aiiquid  se  dixisse 
pceniteat ,  et  quasi  a  carpentis  manu,  sic  a  corri- 
pientis  animo  quidam,  ut  ita  dixerim,  sanguis 
mceroris  currat.  Unde  bene  per  Salomonem  dici- 
tur :  Noii  arguere  derisorem,  ne  oderit  te.  TSeque 
enim  justo  timendum  est  ne  derisor  ,  cum  corripi- 
tur ,  contumelias  inferat,  sed  ne  tractus  ad  odium 
pejor  fiat. 

Sapienles  vero  et  sancti  diligunt  corripientes 
et  correptionem,  quia  per  hanc  diriguntur  ad 
morum  emcndationem  et  vilae  perfectionem. 
Sapiens  ergo  diligil  correctionem ,  quia  diligit 
veritatem  et  virlutem ;  virtus  enim  est  veritas. 
Quid  enim  aliud  sunt  dictamina  virtutum,  nisi 
lumina  veritaiis?  Impii  vero  amant  vitium, 
ideoque  mendacium.  Quid  enim  est  vitium, 
nisi  mendacium  practicum,  quo  malum  pro 
hono  appetitur  et  laudatur  ?  in  illoergo  verum 
est  illud  Comici  :  Obsequium  amicos  ,  veritas 
odium  parit ;  ideoque  correctionis  medicina  ei 
verlitur  in  venenum.  Igitur  sicut  sol  ceram 
Hquefacit,  lutumindurat;  siccorrectio  et  veri- 
tas  a  sapiente  blande,  a  stulto  et  impio  dure 
accipitur;  ac  in  illo  amorem,  in  hoc  odium 
parit.  AudiPatianum  Paraenesi  adpoenitentiam: 
Ut  cce.num  solet  tunc  maxime  foetere,  cum  moves; 
et  incendium  tunc  maxime  ardere ,  sivertas;  et 
rabies  tunc  maxime  soevire,  si  provoces  :  ita  illi 
objurgalionis  necessarice  stimuios  contrario  caice 
fregerunt ,  non  sine  suo  quidem  malo  et  vutnere 
repugnantes.  Nam  a  Domino  dictum  est  :  Argue 
stuttum ,  et  odio  te  habebit.  Rursum ,  sicut  vinum 
melli  infusum  mellescit,  felli  vero  mixtum  fel- 
lescit :  et  sicut  aqua  infusa  vino  vinescit,  aceto 
vero  mixta  acescit,  imo  illa  in  vinum,  haec  in 
acetum  transit.  Insuper  sicut  terra  lapidosa 
et  senticosa  omnem  humorem  et  pluviam  in  la- 
pides,  sentes  et  vepres  commutat;  terra  vero 
mollis  et  pinguis  pluviam  in  herbas  et  fiores 
transfert.  Denique  sicut  stomachus  bonus  ci- 
hum  in  bonum  succumetsanguinem  convertit; 
stomachus  verobiliosus  cibum  in  bilem  vertit, 
non  vitio  cibi,  qui  bonus  et  suavis  est,  sed  vi- 
tiostomachi,  qui  amarus  et  biliosusest;  sic 
pariter  sapiens  correptionem  in  amorem,  im- 
pius  eamdem  in  bilem  et  odium  traducit,  non 
vitio  correptionis,  quae  bona  est;  sed  vitio  im- 
pii,  qui  cor  habet  superbia  etirainfectum. 

Moraliter  hicnota  correptionem  sapienti  esse 
amandam  et  ambiendam  ,  sicut  amatur  sal, 
licet  salsum,  ad  condiendas  carnes;et  pilulae, 
licet  amarae,  ad  expurgandos  malos  humores; 
et  lixivium,  licet  acre  et  mordax,  ad  defrican- 
dum  sordes  capitis :  ut  pari  modo  pcr  correptio- 
nem  anima  suo  nitori  restituatur,  imo  ad  illus- 
trem  sanctimoniam  et  perfectionem  assurgat. 
Quocirca  parentes  liberorum,  magistridiscipu- 


lorum ,  Superiores  subdiiorum ,  Prrelali  Religio- 
sorum  amanles  ,  crebro  eos  monere  et  corri- 
gere  solent ,  ut  ita  naevos  omnes  deponant,  ac 
obedientiae  et  humilitali  assuefacti,  magnis 
continuae  mortificationis  passibus  ad  perfectio- 
nem  conlendant.  Justis  ergo  necdum  perfectis 
dicitur  tanquam  studiosis  sapientiae  discipulis  : 
Audite ,  fiiii ,  disciplinam  patris ,  et  attendite,  ut 
sciatis  prudentiam;  justis  veroperfectis  tanquam 
magistris  illud  eliam  Salomonis  injungitur:  Ar- 
gue  sapientem  ,  el  diiiget  te  ;  da  sapienti,  id  est 
discipulo,  sapientiae  occasionem  ,  et  addetur  ei 
sapientia.  Doce  justum,  et  festinabit  accipere. 
Ad  hos  namque  omnes  pertinet  imperfectiones 
arguere,  occasionem  proficiendi  dare,  et  ve- 
ram  virtutem  docere,  non  tam  sermone  quam 
opere,  et  purissimae  sanctitatis  aclione. 

9  .  Da  SAPIENTI  OCCASIONEM  ,  ET  ADDETUR  EI  SA- 

pientia  (Hebr.    et  sapiens  erit   amplius.)   Doce 

JUSTUM,  ETFESTINABIT  ACCIPERE,  ]  SCillCet  dOCtri- 

nam  quam  doces.  Occasionem ,  sapientiae  scili- 
cet  et  discendi.  Unde  Chald.  Doce  sapientem,  et 
sapienlior  erit  adhuc ;  ostende  justo,  et  addel 
scientiam.  Hebr.  tanlum  est,  da  sapienti ,  scilicet 
doctrinamet  consiiium,  inquit  Cajetanus. 

Significatur  hac  parcemia  sapienti  porrigen- 
dam  esse  occasionem  sapientiae  et  virtutis,  eo 
quod  sapiensillius  avidus  occasionem  sibi  da- 
lam  illico  arripiat,  ut  quod  optat  et  quaerit , 
in  sapientia  proficial  :  nam  in  omnibus  sui 
profectum  vestigat.  Unde  haec  sententia  variis 
aptari  et  varie  explicari  potest. 

Primo,  ut  per  occasionem  cum  Cajetano  acci- 
piamus  doctrinam  et  consilium,  q.  d.  Da  sapien- 
ti  sanam  doctrinam  et  consilium ;  nam  ipse 
illico  iliud  amplecletur  et  exsequetur ;  itaque 
fiet  sapientior,  et,  ut  ila  dicam  ,  virtuosior. 
Unde  explicans  subdit:  Docejustum,  el  festinabit 
accipere.  Posterior  enim  pars  rhythmi  explicat 
priorem. 

Secundo  ,  per  occasionem  accipias  correptio- 
nem,  de  qua  sermo  praecessit;  correptio  enim 
sapienti  est  occasio  proficiendi,  suosque  defec- 
tus  corrigendi.  Unde  S.  August.,  epist.  i8.  ad 
Vincentium ,  ex  hoc  loco  docet  Donatistas 
aliosqueheereticos,in  haeresi  sordescentes,  non 
tantum  verbo  Dei  instruendos ,  sed  et  vi  pcenis- 
que  cogendos  esse  ad  Orthodoxam  fidem,  eo 
quod  poenae  sint  illis  occasio  sapiendi,  idque  pro- 
bat  experientia  mullorum,  qui  poenis  reducti 
sunt  ad  sanam  fidem.  Unde  concludit:  His  omni- 
bus  harum  iegum  terror,  quibus  promulgandis 
reges  serviunt  Doinino  in  timore  ,  ita  profuit ,  ut 
nunc  aiii  dicant  :  Jam  hoc  voiebamus,  sed  Deo 
gratias,  qui  nobis  occasionem  prmbuitjam  faciendi 
et  dilationum  moruias  amputavit. 

Tertio,  significat  sapienti  duntaxat  suggeren- 
dam  esse  occasionem  proiiciendi :  ex  illa  enim 
ille  ulterius  se  provehet.  Unde  illud:  Sapiens  nu- 
tu,  stultus  fuste  monendus  est.  Ita  S.'  Antonius 
epist.  2.  ad  Fratres  Arsenoitas  :  Erant,  inquit, 
et  aiia  mulla  quos  velim  docere;  sed  si  dedero  ot- 
casionem  sapienti ,  sapienlior  erit,  q.  d.  Multa 
scripturiebam,  sed  ex  pauci9  quae  scripsi,  cae- 
tera  colligetis.  Sapiens  enim  ex  dictis  non  dicta, 
ac  stulto  expresse  dicenda,  per  se  rimatur  et 
colligit.  Vel  si  dedero  occasionem ,  id  est  spatium 
et  tempus  cogitandi  discendique.  Unde 

Quarto,  Syrus  per  occasionem  accipit  tempus 
opportunum,  q.  d.  Noli  temporeimportuno,  sed 
opportuno  docere,  corrigere,  exhortariet  stimu- 


COMMENTAMA  IN  PnOVEI\MA  SALOMONlS.  Cap.    IX. 


22J 


lare  sapientem  ad  meliora.  Sapiem  enim  ai  Im- 
portuno  lempore  moneaiur,  v.  g.  oum  eat  aliis 
occupalua  i  cum  moeaiiila  deprimitur,  cum 
mente  obnubilatur,  <-x  monitione  aflligetar  reJ 
exacerbabilur :  aln  oppoiiuno,  cum  v.  g.  aerenua 
est,  docilia,  bilaria,  opUme  accipiet  monitio- 
nein.  sie  ergo  Syrua  vertil  \  i>«  temptu  sapienti, 
uc  iiernm  sapientia  imimuiiir.  Senaim  enim  diaci- 
tur  aapientia  et  virtua,  alque  qui  bodie  inflrmi 
et  invalidi  sunt  ad  opos  aliquod  beroicum,  eraa 
vel  perendie  robustiores  facti  ad  illud  fortea 
erunt  et  vaJidi.  Infirmia  ergo  oeque  ac  pueria 
danda  aunl  lemporla  Bpatia,  quibua  aeauamque 
inflrmitatem  auperent  et  vincant.  Sic  Ghriatua 
ad  tempua  Apostolorum  vitia  et  inflrmitates  to- 
leravit,  Bilegana  inler  ceetera,  utres  vetustos  no- 
vum  vinttm  fucilc  ferrc  non  possc,  Matlh.  9.  17. 

Quinto,  aignificat Sapiena  parentes,  magistros 
et  auperiorea  debere  subinde  filiis,  discipulis  et 
subdilis  dare  occasionem  proficiendi  in  sapien- 
lia  et  virlute,  ejus  exercendae  occasiones  sugge- 
rendo  et  objiciendo.  Sic  magislri  obscuras 
quaesliones  discipulis  proponunt,  ul  earum  so- 
lulioncm  invesligent,  sicque  ingenium  acuant. 
Sic  B.  Aloysius  Gonzaga  agens  cum  Patribus  et 
Docloribus,  ulsermonem  de  rebus  spiritualibus 
induceret,  proponebat  eis  quaestiones  de  virlu- 
tum  et  viiiorum  aclibus,  de  sensu  certarum 
sententiarum  S.  Scripturae,  de  officiis  Religio- 
si,  elc,  quasi  cupiens  ab  eis  edoceri.  Sic  senex 
ille  in  Vitis  Palr.  dicebat  Superiores  debere  no- 
vitiiset  subdiiis  opporlune  suggerere  occasiones 
t-xercendae  nunc  patienliae,  nunc  humilitatis, 
nunc   obedientiae ,    nunc 


resignationis, 


nunc 


cbaritatis,  etc. ,  ideoque  verbis  acrioribus  sub- 
inde  eos  pungere,  slimulare  et  mortificare  : 
atque  eum ,  qui  id  facere  negligat,  esse  in  suos 
crudelem,  et  panem  filiis  debitum  subtrabere  : 
sicut  enim  pane  alitur  corpus,  sic  occasionibus 
et  stimulis  alilur  virlus,  et  acuitur  spiritus.  Hac 
de  causa  Deus  quasi  peritus  magister  nobis  ob- 
jicit  nunc  tribulationes,  ut  discamus  palien- 
tiam  ;  nunc  contemptus,  ut  discamus  humilita- 
tem;  nunc  afllictos  et  pauperes,  ut  discamus 
beneficentiam,  etc,  juxta  illud  Apostoli :  Creati 
in  operibus  bonis  (id  est,  ad  opera  bona)  quce 
prceparavit  Deus  ut  in  iis  ambulemus ,  Ephes. 
2.  10. 

Denique  significat  sapientem  occasiones  dis- 
cendi  non  perdere  ,  sed  ex  omnibus  profectum 
capere,  ac  justum,  si  ansam  amplius  se  justifi- 
candi  nactus  sit,  eam  non  omillere,  sed  instar 
aucupis  aveshascecoelestes  aucupari  et  captare. 
Occasio  enim  instar  avis  praelervolat,  ni  slatim 
ut  se  offert,  prehendalur,  juxta  illud : 

Fronte  capillata  est ,  a  lergo  occasio  calva  ; 

nt,  cum  pertransiit,  prehendi  nequeat.  E  con- 
trario,  insipientes  etimpii  infinilas  hene  agendi 
occasiones  praeterire  sinunt,  quas  serio,  sed 
sero  quaerent,  ac  occasiones  male  agendi  obviis 
manibus  amplectunlur  ;unde  in  aeternum  eos 
poenitebit,  juxta  illud  Sap.  5.  6:  Erravimus  a  via 
veritatis,  etc  ,  lassati  sumus  in  via  iniquitatis  et 
perdilionis ,  et  ambulavimus  vias  difficiles.  Et  vir- 
lutis  quidem  nullum  signum  valuimus  ostendere, 
in  malignitate  autem  nostra  consumpti  sumus. 

10.  PRINCIPIUM  SAPIENTl/B  ,  TIMOR  DOMINI  :  ET 
SCIENTIA  SANCTORUM  (Sy TUSJUStOrum)  PRUDENTIA.] 

Quod  Sapiens  sapientiae  statuit  principium , 
c  1.  7;  idcm  statuit  hic  ipsa  sapientia,  scilicet 


Umorem  i)<-i  i  In  hoc  enim  saplenllae  basia,  Imo 
summa  conaistit.  Pro  princlpium  hoc  loco  hebr. 
eat  nStnn  teelUllat ,  qnod  non  nisl  principium 
signlflcal ,  cum  cap.  1.  7.  sitniWNi  rcscit,  quod 

ctiam  priinas,  primilias  et  princlpalum  si^nili- 

cat,  ut  ibidem  dlxi.  Probat  princlpium  sapien- 
Uaef  esse  Umorem  Domini,  <-x  eo  ouod  scientia 
stnctorum  slt  prodentta :  prudentla  enim  idem 
est  quod  sapicntia;  ciiin  ergo  h.rc  sii  scientia 
Banctorum,  id  est  eoram  quaesancta,  bonesta, 
et  pia  suni,  qusBenie  sui  studiosos  faciunt  sanc* 
tos;  sequilur  eamdcm  esse  timorem  Dei,  f|ni.i 
liic  in  se  sanclus  est,  et  sui  sludiosos  facit  sanc- 
tos.  Significatur  ergo,  inquit  Jansenius,  deea 
sapientia  hic  esse  sermonem  ,  quai  Incipit  in 
nobis  esse  et  crescere  ex  conceplo  Dei  timore  : 
sicque  parvulos  et  insipientes  posse  ad  sapien- 
tiam  pervenire,  si  Dei  limorem  concipiant : 
quem  quia  omnino  abjecerunt  impii  et  deriso- 
res,  ob  id  sapienliam  non  posse  percipere.  Ad 
indicandam  expressius  differentiam  inter  banc 
sapientiam  et  eam,  a  qua  juxta  mundum  qui- 
dam  dicunlur  sapientes,  subditur:Ef  scientia 
sanctorum  prudentia,  hoc  est,  scientia  et  cogni- 
tio  rerum  sanctarum,  quales  scilicet  Scriptura 
docet,  et  scientia  quam  habent  sancti  homines, 
illa  sola  est  vera  prudentia  vel  intelligenlia. 
Potest  enim  to  sanctorum  exponi,  ut  vel  ad  res , 
vel  ad  homines  referalur  ;  et  potest  in  Hebra?o 
repeli  in  secundo  membro  principium,  ut  sic 
verlatur,  et  scientia  sanctorum  est  principium 
prudentice.  Unde  R.  Salomon  :  Radix  prudentue 
est  scienlia  sanctorum ,  seu  sacrorum,  puta  Dei 
et  Angelorum,  aitAbenEzra;  accoslietbeatarum 
mentium,  ait  R.  Levi.  Aut  vice  versa  cum  Va- 
tablo  verlas  :  Principium  scientia?  est  sanctorum 
intelligenlia,  quae  ulique  non  est  alia  quam  ti- 
mor  Domini.  Omnis  enim  prudentia  ,  et  intelli- 
gentia,  et  sapientia  sanctorum,  id  est  rerum 
sanctarum,  quamque  habent  homines  sancti, 
consistit  in  timore,  id  est  cultu,  reverentia  , 
obedienlia  et  amore  Dei.  Unde  alius  vertit :  Sum- 
mum  in  prudentia  est ,  nosse  divina ;  Septuag. 
vertunt:  Consilia  sanctorum  intelligentia.  Addunt- 
que  expiicationis  gratia  :  Cognoscere  enim  legem 
menlis  est  bonce,  q.  d.  Vera  intelligentia  et  sa- 
pienlia  est  consulere  ea  quae  sancta  sunt,  ip- 
sosque  Sanctos  sancta  operantes  ;  quia  hi,  cum 
sint  mentis  bonae,  cognoscunt  non  speculalive 
lantum,  sed  etpractice,  Dei  timorem  et  cultum 
situm  esse  in  observalione  legis  divinae  ;  illatn 
enim  opere  explent,  ideoque  habent  timoreni 
Dei,  ac  consequenter  veram  sapienliam  et  pru- 
dentiam,  quae  in  Dei  timore  et  sanctitate  con- 
sislit.  Idem  ergo  in  re,  vel  quasi  idem  sunt 
timor  Dei,  scienlia  Sanctorum,  sapientia,  pru- 
dentu*^  intelligentia ,  sanctitas ,  scienlia,  et 
cognitio  practica,  id  est  custodia  legis  divinae. 
Timor  enim  Dei  stimulat  cogitque  hominem, 
ut  cnstodiatDei  legem,  imo  plene  timere  Deum 
est  custodire  Dei  legem,  quod  est  esse  Sanctum. 
Hic  ergo  est  Sorites,  qui  in  orbem  circulumque 
vadit :  ubi  est  sapientia,  ibi  est  timor  Dei ;  ubi 
est  timor  Dei,  ibi  est  scientia  Sanclorum  et 
sanctitas  :ubi  est  sanclitas,  ibi  est  prudentia  ; 
ubi  est  prudentia,  ibi  est  cognilio,  id  est  obser- 
vatio  legis  divinae.  Ergo  a  primo  ad  ullimum, 
ubi  est  sapientia,  ibi  est  observatio  legis  divin», 
in  eaque  omnis  sapientia  consistit,  juxta  illud 
Eccies.  12.  13  :  Finem  loquendi  pariter  omnes  au- 
diamus.  Deum  time  et  mandata  ejus  observa;  hoc 


224 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONiS.  Cap.  IX. 


est  enim  omnis  homo.  Prudentia  ergo  est  virtu- 
tum  princeps,  regina,  oculus  et  lux,  quoe,  ut 
ait  Jamblicus  epist.  ad  Amphalum,  singulorum 
vitam  ad  exemptar  divinum  referens  ,  qua  potest 
optima  simililudine  depingit ,  ideoque  sui  posses- 
sores  Deo  similes  facit. 

Porro  S.  Chrysost.  in  Catena  Graec.  Nihil  aliud 
fere,  inquit,  est  sanctorum  consilium,  quam  pru- 
dens  et  sagax  de  rebus,  qua  in  praxim  veniunt, 
judicium.  Sed  et  nihil  quoque  aque  student  et  desi- 
derant  iidem  ilti  prudentes  et  sancli,  alque  divi- 
nam  cognoscere  voluntalem,  practice  sciiicet,  id 
est  cognitam  exsequi.  Nam  Spiritus  sanctus  est 
vila  anima.  Hucusque  S.  Chrysost. 

Hujus  gnomes  appositus  exstat  Apologus  apud 
Cyrillum  1.  1.  Apolog.  moral.  c.  3.  cujus  tiiulus 
est :  Prudentia  vera  est  quo3  simplicitatis  innocen- 
tia  decoratur.  Animalia,  inquit,  inter  se  quae- 
sierunt  quodnam  ex  ipsis  esset  prudentius,  ac 
volatilia  proposuerunt  corvum,  terrestria  vul- 
pem ;  accessit  simia,  dixitque  tam  corvum, 
quam  vulpem,  esse  aslutos  ac  dolosos,  at  non 
prudentes;  idque  hac  ratione  evicit:  Astutia  no- 
cendi  conjuncta  est  cum  ignorantia  virtuose 
agendi ;  prudentia  autem  vera  est  ars  prosclarissi- 
ma  recte  vivendi  cum  simplicitate ,  nescia  quem- 
quam  Imdendi.  Quoe  itaque  ininus  provida  sunt , 
arte  quidem  armata,  cattiditale  et  stimulis  nocen- 
di  maiitiosiova  fore  dicam,  sed  non  prudentia. 
Nam  is  tantum  prudens  est ,  qui  rationerecta  in 
omnibus  gubernatur.  Verum  recta  ratio  naturae 
rationatis  iita  est,  quo3  suum  finem  ut  optimum 
intendit,  et  omne  quod  impedit  ad  hunc  finem  con- 
sequendum,  effugit ;  et  cuncta  quo3  expediunt  ad 
ilium  finem  agit  et  quttrit ;  et  in  his  omnibus 
quousque  ad  illum  finem  perveniat,  firma  constan- 
tia  permanet.  Finis  autem  naturo3  rationaiis  est , 
sine  omni  malo ,  gaudere  omni  vero  bono ,  et  cum 
perpetuitate  securitatis,  et  securitate  veritatis  lo3- 
tari.  Ad  hunc  capessendum  cuncta  imped>tiva  sunt 
vitia,  et  omnes  virtutes  opportunce.  Quo  definito, 
unusquisque  sociorum  secessit  in  sua. 

11.  Per  me  enim  multiplicabuntur  dies  Tur, 
et  addenturtibi  anni  viTiE.  ]  Septuag.  lloc  enim 
modo  multo  vives  tempore,  et  adjicienlur  tibi  anni 
vita ;  t'o  enim  dat  causam  non  lantum  versus 
prsccedentis,  sed  et  v.  5.  et  sequentium,  puta 
dat  causam  totius  orationis,  et  invitationis  sa- 
pientiae,  q.  d.  Invitavi,  et  assidue  omnes  ad  me, 
puta  ad  sapientiam,  et  ad  timorem  Dei,  invito; 
nunc  venientibus  magna  promilto  praemia.  Ego 
enim  sum,  quae  mei  studiosis  porrigo  vitam  sa- 
nam  et  felicem  per  multos  annos  in  hoc  seculo , 
et  per  omnem  aeternitatem  in  futuro.  Vide  dicla 
cap.  3.  8. 

12.  Sl  SAPIENS  fueris,  tibimetipsi  eris  :  Sl  AU- 
tem  illusor  (Syrus,  improbus),  solus  portabis 
malum.]  Est  hic  alter  stimulus,  quo  sapientia 
pungit  omnes  ad  sui  sequelam,  q.  d.  Si,  6  fili, 
meis  sapientibus  monitis  parueris  et  sapienter 
vitam  institueris,  tibimetipsi,  id  est  ad  tuum, 
non  ad  meum  vel  alterius,  commodum  et  prae- 
mium  id  feceris;  si  autem  ea  spreveris  et  deri- 
seris,  tu  solus  poenam  lues,  q.  d.  Tibi,  non 
mihi ,  seritur  et  metitur,  ne  putes  mea  me  lucra 
spectare,  meque  ad  meum  honorem  discipulos 
aucupari:ego  nec  discipulis  nec  honore  indi- 
geo;  sat  mihi  docta,  sat  honorata  sum:tuam 
utilitatem,  tuum  honorem  quaero  ;tibi  consulo, 
et  ut  tute  tibi  ipsi  consulas  suadeo  :  si  enim  mihi 
parueris,  ut  sapias  tibi  ipsi,  gloriam,  vitam  et 


felicitatem  promereberis  ;  sin  me  deluseris, 
leipsum  deludes,  libique  morlem  et  gehennam 
accerses  :  Vnusquisque  enim  onus  suum  portabit , 
Galat.  6.  5.  Septuag.  addunt,  tibi  et  proximis ; 
Syrus,  libi  et  amicis  tuis.  Si,  inquiunt,  sapiena 
fueris,  tibi  eris  et  proximis  :  si  autem  malus  eoa- 
seris,solus  utique  hauries  (Graece  av&^ssts,  q.  d. 
Exanllabis  magno  labore,  dolore  et  angore) 
mala;  Symmach.  Si  autem  pestitens  fueris ,  por- 
tabis  mala;  Septuag.  secutus  S.  Ambr.  in  ps.  35. 
v.  1.  hoc  discrimen  inter  justum  et  injustum 
constituit,  quodhicinutilis  mundo  sit,  ille  utilis 
et  proficuus:  Injust us ,  inquit,  et  aliis  inutilis,  et 
sibi  noxius  ;justi  autem  vita  frucluosa  aliis ,  sibi 
dulcis.  Dicit  enim  Salomon  :  Fili,  si  sapiens  eris , 
tibi  sapiens  eris  el  proximis  ;  si  autem  malus  eva- 
seris,  soius  hauries  mala.  Advertimus  ergo  quia 
juslitia  atiis  potius  est  nata,  quam  sibi :  commune 
commodum ,  non  suum  speclat,  et  alienum  bonum 
pro  suo  ducit  emolumento.  Beala  est  praclara 
justitia ,  cujus  bonum  omnibus  proficit.  Ex  uno 
plerumque  proficiscitur ,  atque  ad  omnes  pro- 
venit. 

Quocirca  idem  S.  Ambr.  in  ps.  118.  Octon.  10. 
ad  illa  :  Qui  timent  te ,  videbunt  me ,  et  latabun- 
tur,  docet  justum  solo  aspectu  aliis  prodesse, 
suamque  afflare  justitiam.  Prophetas ,  inquit , 
totum  orbemreplendum  esse  timore  divino,  et  idso 
quasi  timentes  Deum  Sanctorum  dicit  cognitione 
to3tari.  Qui  enim  videt  justum  et  gaudet  ,  etiam 
ipse  vult  esse  juslus.  Putchrum  est  enim  ut  eo  in 
aliis  detectetur ,  quod  vult  ipse  in  se  sercare,  si 
possit.  Est  enim  insitum  bonis,  ut  castum  pudicus, 
prudentem  sapiens  affectu  pio  diligat,  misericors 
liberaiem  ,  et  virtutes  suas  in  atiis  amet.  Pleris- 
que  enimjusti  aspectus  admonitio  correclionis  est, 
perfeclioribus  vero  txtitia  est.  Quam  pulchrumer- 
go  ut  videaris  et  prosis  !  Bonum  ergo  vir  justus. 
Probatid  exemplo  avis  ,  quae  vocatur  icterus  , 
quod  ictero  ,  id  est  morbo  regio  ,  laborantes  sa- 
net;  de  qua  Plin.  lib.  30.  c.  11 :  Avis  icterus ,  in- 
quit ,  vocatur  a  colore  ;  quos  si  spectelur  ,  sanari 
idmalum  tradunt.hd  quae  verba  alludens  S.  Am- 
bros.  :  Nam  si  esttanta  vis ,  inquit,  innaturaii- 
bus,  ut  animat  visum  prosit  ictericis,  ila  ut  mortui 
quoque  ejus  animantis  corpus  prodesse  dicatur,  si 
fuerit  demonstratum  iis  qui  hujusmodi  inciderint 
passionem;  dubitare  possumus  quod  jusli  sanet 
aspectus.  Nonne  vei  ipsi  oculorum  radii  virtulem 
quamdamvidentur  infundere  iis  qui  ftdeliter  eum 
videre  desiderant?  Subdit  S.  Ambr.  contrarium 
evenireimpiis  :  Sed  quemadmodum,  \nqmt,justus 
ixtificat  cor  innocentium,  cum  videtur,  ita  et  im- 
probijuslorum  cognilione  torquentur,  quia  vet  ta- 
cilis  sanctorummoribus  arguuntur.  Torquet  casti- 
tas  incontinentiam  >  avaritiam  liberalitas  ,  im- 
pietatem  fides. 

Post  hunc  versum  nonnulli  codices  Graeci 
subjiciunt  ista  :  Fiiius  disciplinam  nactus  sapiens 
erit ,  imprudente  autem  ministro  utctur.  Addunt 
RomanietS.  Cyprian.  inConc.  Carthag.  acSyrus 
sequentia:  Qui  fidens est  in  falsis,  hic pascit  ventos; 
idem  autem  ipse  sequetur  aves  voiantes  :  deseruit 
enim  vias  vinex  sux,  semitis  vero  agetti  sui  erra- 
vit ;  ingreditur  autemper  avia  tocaatque arida,  et 
terram  destinalam  in  sitim :  contrahit  autem  ma- 
nibus  infructuosa;  vel,  ut  clarius  habet  Syrus  , 
etiam  ipse  nihit  congregavit.  Verum  haec  omnia 
non  sunt  in  Hebraeo ,  nec  in  Lalina  Vulgata ,  nec 
in  Graeci9  Complut.  et  pleraque  habentur  cap. 
seq.  undeex  eo  huc  translata  videntur. 


COMMENTAIUA  LN  PROVEIIBIA  SALOMONIS.  Cap.  IX. 


SECUNDA  PAUS  CAPITIS. 


PRODICIT  SCUEMA  MULIEMS  STULTjE,  QU/K  JUVENES  SEDUCIT ,  SECUMQUE  AD 

TARTAUA  DUCIT. 


1.  Milier  stulta  et  clamosa  (Syrus  ,  decep- 
tri.v  blandiendo)  iu.knaque  illeceuris,  et  niiiil 
(dimmi  sciBN8. ]  Sapientiae,  quasi  regins  invi- 
tanii  omoes  ad  regium  virtutisepulum,  oppo- 
nit  mulierem  insipientem,  quae  atl  suas  deiicias 
cunctos  pellicit  :  nt  illius  honestas  et  pulchrl- 
ludo,  hujus  inhonestas  et  turpitudo  ex  mutua 
cbllalione  clarius  appareat ,  utque  invitaii  hu- 
jns  fraudes  et  illecebras  exitiales  agnoscant 
el  caveaot,  illius  verohonoratum  veritaiis  pro- 
bitatisque  cpulum  seclentur  el  ambiant.  Salo- 
monem  de  more  secutns  Plato  et  philosophi 
similia  narrant  de  Hercule.  Isenhn,  utexiis- 
dem  narral  S.  Basil.  hom.  1i\  de  legendis  libris 
Genlilium  ,  cum  quadam  die  an  sequenda  esset 
via  voluptalis,  an  virlatis  ,  ambigeret ;  astiterunt 
illi  duce  femincc ,  qttarum  conditionem  statim  ex 
ipso  habitu  agnovit.  Aitera,  inqttit  ,forma  cons- 
picua ,  motliore  facie ,  tascivis  octdis ,  sermone 
blando ,  omnia  fausta  faciliaque  et  advitcesola- 
tia  tendentia  per  otium  polticendo  ,  Herculem  ad 
se  traherc  conabalur.  Altera  vero  vtdtu  rigido , 
squalenti  mcestoque  ore ,  magnam  ftdticiam  at- 
quc  constantiam  prce  se  ferens ,  nihil  jucundum  , 
nihil  amccnum  ostendebat ,  laboresque  immensos 
terra  mariqtte  subeundos. 

Quaeres  :Quaenameslhaec  mulierstulta?  Resp. 
eamdem  esse  ,  quae  descripta  est  cap.  7.  10; 
quam  enim  ibi  depinxit  sapiens,  eamdem  hic 
depingit  ipsa  sapientia,  quasi  sibi  aemulam , 
corrivalem  et  aniagonislam.  Grammatice  ergo 
mulier  haec  est  merelrix  :  nihil  enim  ila  contra- 
rium  sapientirc ,  quae  pudica  est,  spiritalis , 
angelica  et  divina  ,  ac  meretrix  et  libido ,  quae 
impudicaest,  carnalis,  diaboiica  et  tartarea. 
Ita  S.  Ambros.  lib.  l.de  Caino  c.  h,  elS.  Hieron. 
in  Osee  cap.  13,  etClemens  lib.  3.  Paedag.  cap. 
12,  Beda,  Jansen. ,  auctor  Catenae  Graecor.  et 
alii  hic. 

Parabolice  vero  per  meretricem  repraesen- 
tatur  ipsa  insipientia,  puta  cupiditas,  sive  con- 
cupiscenlia  ,  ac  prava  doclrina^  praeserlim  hae- 
resis.  Unde  S.  Ambros.  censet  per  duas  hasce 
mulieres  describi  virtutem  et  voluptatem  sibi 
invicem  adversanles,  quarum  quaelibet  omnes 
ad  se  invitat.  S.  August.  vero,  S.  Hier.  Poly- 
chron.  Evagr.  et  alii  accipiunt  haeresin  :  haec 
enim  est  falsa  sapientia,  quae  verae  sapientiae 
ex  diametro  opponitur.  Audi  Philonem  (cujus 
verba  recitatS.  Ambros.  lib.  1.  de  Caino  et  Abele 
c.  h. )  lib.  de  Merced.Jmeretr.  non  accipienda  in 
sacrarium  ,  graphice  hoc  Aunse  et  Phenennae , 
vel  potius  Saree  et  Oollae ,  id  est  virtulis  et  vo- 
luptatis,  iitigiumetillicium  depingentem.  Duas, 
inquit ,  nostriim  quisqtte  uxores  habet  in  suo 
contubernio  ,  easque  infensas  sibi  invicein,  et  ani- 
mcB  domum  replentes  contentionibus  zelolypis. 
Harum  alteram  diligimus ,  quasi  amicam  blan- 
dam  et  familiarem,qua  voluptas  dicitur;  alteram 
odio  prosequimur ,   ut  immitem  ac  tetricam,  et 

COR^EL.     A    LAPIDE.      T0>1.    III. 


nobis  minime  bencvolam  :  luvc  virtus  nominatur. 
Deinde  antequam  earum  jurgia  exponal,  uliins 
que  habitum  depingil:  Itta ,  Inquit,  ad  nos  ac- 

cedit  ornalu  mcrelricio ,  fracto  incessu  prce  mol- 
litie ,  obtutu  lascivo  inescans  animas  juvenum, 
tcmerilatem  et  impudenliam  prceferens  in  ocu- 
lis ,  ctata  ccrvice  supra  nalivam  staturam  assur- 
gens ,  ridens  cachinnabundaque  ,  calamistrata  et 
cincinnatuta  ,  fucala  facie,  pictis  superciliis  ,  re- 
cens  lota,  purpttrissata,  pretioso  floridoque  amicta 
pattiolo ,  aureis  gemmatisque  armiUis  superba  , 
ct  murenulis  mundoque  muliebri  ccetero ,  spirans 
unguenla  fragranlissima;  non  tam  domum  sttam 
qudm  fora  compilaque  diligens  ,  petulans  ,  sttai 
formce  prodiga ,  ascititice  vero  avida.  Et  cum  ea 
pedisseqttce  domesticce ,  vafrilia ,  injustitia,  nequi- 
tia ,  quibus  stipata  more  principis  sic  perlentat 
animum.  Hic  prolixum  subnectil  sermonem  , 
quo  voluptas  in  adversariam  sibi  virlutem  in- 
vehitur  ,  el  suos  ad  se  allicit  amatores.  Deinde 
ad  virtutem  similiter  depingendam  transit.  Al- 
tera ,  inquit ,  in  abdito  slans ,  verita  ne  fortc 
illa  mariti  communis  animum  ad  se  solam  per- 
traheret,  corruptum  donis,  vet  oblatis,  vel  osten- 
talis ;  neve  pretioso  aspectu  emolitum  decipe- 
rel :  quando  ascititio  cutlu  et  magicis  eum  altec- 
tari  demulccrique  animadvertebat  prcestigiis  , 
repente  supervenit,  ingenio ,  matronatique  in- 
cessu  gravis  ,  vultu  serena  ,  genuino  qttodam  pu- 
doris  colore  suffusa ,  simptex  moribtts  ,  vilce  inte- 
gra,  mente  semper  stti  similis,  verbis  haud  blanda, 
sanam  mentem  veraciter  exprimentibus  ,  decora 
nativo  habitu ,  moderala  gestu ,  vestitu  modica  , 
ornata  non  auro ,  sed  tonge  pretiosioribus  orna- 
mentis.  Comites  eam  sequebantitr  ,  pietas ,  sanc- 
titas ,  veritas.  Hic  deinde  insignem  subtexit 
orationem  ,  qua  virtus  cum  semula  sibi  volup- 
tate  expostulat;  et  qua  miseros  homines  volup- 
tatis  nexibus  implicatos ,  ad  beatam  ipsius  vir- 
lutis  evocat  libertatem. 

Igitur  tam  merelrix ,  quam  concupiscentia 
et  haeresis,  primo,  est  sttilta  ,  Hebr.  niTDJ 
TWH  escet  kesiiuth ,  id  est ,  mutier  stultitice  , 
q.  d.  Est  ipsa  stultilia  personata  et  habitu  mu- 
liebri  vestita  :  tum  quia  meretrix  libidine  et 
avaritia  ebria  mentem  et  rationem  perdidit , 
ac  quasi  dementata  et  vesana  non  nisi  sordes 
et  luxurias  cogitat  :  tum  quia  meretrix  symbo- 
lum  est  stultitiae,  puta  cupiditatis  et  baeresis  , 
quae  ipsissima  est  stultitia.  Quocirca  S.  Isido- 
rus  lib.  8.  Origen.  cap.  11  :  Venus,  inquit,  vo- 
catur  Cupido  propter  amorem;  est  enim  dcemon 
fornicationis.  Qui  ideo  alattts  pingitur,,  quia  nihil 
amantibtts  levius,  nihil  mutabitius  invenitttr.  Puer 
pingitur,  quia  stultus  et  irrationabitis  amor.  Sa- 
gittam  et  facem  tenere  fingitur  :  sagittam  ,  quia 
amor  cor  vutnerat  ;  facem  ,  quia  inflammat. 
Hinc  Poetae  Venerem  Vulcaho  nupsisse  ferunt , 
ut  significent  amorem  ardore  incendi.  Rursus 
eam  strabam  pingunt,  quia  pravus  est  amor. 

29 


226 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IX. 


Secunda  meretricis,  ct  concupiscentife ,  ac 
haeresis  conditio  est ,  quod  sit  clamosa ,  Hebr. 
rTCin  liomia,  idest  tumuttuosa,  vel  tumultuans, 
ut  vertit  Origen.  Vatabl.  et  Pagnin.  Mutier  stulta, 
inquit,  lumultualur;  Septuag.  audax.  Quam  sint 
clamosae  et  lumultuosae  merelrices  liquel  ex- 
perientia,  quee  docet  plerasque  lites  ,  rixas  et 
caedes    excitari    per   vel    propler   merelrices. 
ldem  ex  eadem  liquel  de  cupiditate  el  haeresi, 
quse  tol  lumultus,  bella  et  incendia  noslro  hoc 
eeculo    excitavit  in   Gallia,  Anglia  ,    Scolia , 
Belgio ,  totaque  Europa ;  ut  per  eam  passim 
templa  et  monasteria  concremata  ,  urhes  ever- 
sas  ,  provincias  vastalas ,  innumera  hominum 
millia  trucidata  cernamus.    Addit  S.   Ambr.  1. 
1.  de  Caino  c.  U  :  Iilic  comessantium  tumuitus  , 
concertantium  clamor,  litigantium  ccedes ,  con- 
centus  canentium  ,  saltantium  strepitus  ,  riden- 
lium  cacchinnus,  lascioientium  piausus ,  confusa 
omnia.  Et  c.  5 :  lila  vini  ebrietas  ,  fomes  iibidinis, 
quo  per  carnes  vaporantur  interna  viscera,  ani- 
mus  ignescit  ,  anima  exuritur.  Scevus  criminum 
slimuius  tibido  est ,  quce  nunquam  manere  quie- 
tum  patilur  affectum.  ISocle  fervet ,  die  anheiat , 
de  somno  excitat,  a  negotio  abducit ,  auferl\consi- 
tiurn ,  amantes  inquielat ,  lapsos  inclinat ,  castis 
insidiatur ,  poliendo  inflammat ,  usuque  accenditur. 
Nultus   peccandi  modus ,  et  inexplebitis  scelerum 
sitis,  nisi  morte  amantis  exslingui  non  potest.  Si- 
miles  tumultus  oslendit  incupidilale  avaritiae, 
sive  aeris  libidine.  Omnibus,  inquit ,  invida,  sibi 
vilis,  in  summis  divitiis  inops ,  affectu  extenuat , 
quod censu  abundat.  Nullus rapiendi modus  ubinut- 
la  mensura  cupiendi.  Sic  inflammat,  sic  igne  suo 
pascit  animum,  uthocsoto  distet,  quod  itla  forma- 
rum  adutterasit,  ista  terrarum.  Etementa  con- 
cutit ,  mare  sutcat,    lerram  effodit ,   nec  sereno 
grala  nec  nubilo ,  condemnat  proventus  annuos  , 
fcetusque  terrarum  arguit. 

Terlia,  quod  sit  plena  itiecebris ,  Hebr.  nvns 
petaiuth :  quod  primo,  Cajet.  et  Pagnin.  verlunt, 
simplicitatis  ;  Marinus,  stoliditatis,  q.  d.  Mulier 
simptex;  Vatabl.  imperita  ;  Marinus,  stotida;  iri3 
peti  enim  est  parvulus,  simplex,  rudis ,  impe- 
ritus.  Secundo  ,  Septuag.  vertunt,  indiga  panis ; 
unde  auctor  Catenae  Greec.  legit :  Et  ad  frustuti 
panis  inopiam  redigilur;  ut  petaiuth  derivetur  a 
V&path,  id  est  frustum,  buccella  panis,  q.  d. 
buccettaria  :  quales  saepe  sunt  merelrices,  quia 
omnia  dilapidant,  ideoque,  ut  ait  S.  Chrysost. 
hom.  6.  3.  ad  Populum  :  Similes  sunt  dolio  per- 
forato.  Tertio,  optime  Noster  vertit  ,  plena 
itlecebris.  Radix  enim  nns  patha  significat 
suadere,  illicere  ,  decipere,  seducere.  Unde 
Tigurin.  vertit,  persuasiones  habet ,  q.  d.  Pilho 
est ,  sive  Suada,  vel  Suadela.  Pitho  enim  Genli- 
libus  fuit  dea  suasionis,  persuadens  quidquid 
volebat,  de  qua  Horatius  lib.  1.  epist.  6  : 

Ac  bene  nnmmatum  decorat  suadela  venusque. 

Et  Cicerode  Claris  Orator.  ireiSw  ,  inquit,  quam 
Grceci  vocant,  cujus  effector  est  orator,  hanc  Sua- 
dam  appeltavit  Ennius  :  ejus  autem  Cethegum 
meduttam  fuisse  vult,  ut  quam  deam  in  Periclis 
labiis  scripsit  Eupotis  sessitavisse,  hujus  hic  me- 
dullam  nostrum  oratorem  fuisse  dixerit.  Talis 
suada  est  meretrix,  aeque  ac  voluptas  ,  de  qua 
S.  Ambros.  lib.  1.  de  Caino  c.  U  :llla,  inquit, 
meretricio  procax  motu  ,  infracto  per  deticias  in- 
cessu  t  ntttantibus  ocutis  ,  et  ludentibus  jaculans 


palpebris  retia  ,  quibus  pretiosas  juvenum  animas 
capit  (  oculus  enim  merelricis  taqueus  est  pecca- 
loris  )  quemcumqueviderit  sensu  indigum  prceter- 
eunlem  in  anguto  ,  in  transitu  domus  suce  ,  ser- 
monibus  adoritur  gratiosis  ,  faciens  juvenum 
votare  corda  :  domi  inquieta  ,  in  plateis  vaga , 
oscutis  prodiga,  pudore  vitis,  amictu  dives  ,  ge- 
nas  picta.  Etenim,  quia  verum  decorem  naturce 
habere  non  potest,  adulterinis  fucis  affectatce  pul- 
chritudinis  lenocinatur  speciem ,  non  veritatem. 
Viliorum  succincta  comitatu  ,  et  quodam  nequi- 
tiarum  choro  circumfusa,  dux  criminum  ,  lali- 
bus  verbojrum  machinis  murum  mentis  aggredi- 
tur  liumana.  Et  inferius  :  Thesauros  demonstrat, 
regna  promittit  ,  amores  spondet  conlinuos , 
inexploralos  concubitus  potlicetur,  sine  p&dagogo 
disciptinas ,  sine  monitore  sermones,  vitam  sine 
solliciiudine,  mollem  somnum,  inexplebilem  cu- 
pidilatem. 

Has  illiciendi  arles  egregie  callebat  Anna  Bo- 
lena ,  quae  cum  esset  meretrix,  et  a  Gallis  voca- 
retur  Equa  Anglicana  ,  Henrico  VIII.  Angliae  re- 
gi  ejus  congressum  expetenti ,  asseruit  se  esse 
virginem ,  neminique  se  virginiiatis  tlorem  , 
nisi  viro  suo  dedicaturam.  Colloqui,  colludere, 
simul  eiiam  cumrege  saltare,  nunquam  a  sua 
modestia  alienum  judicavit,  tantum  a  concu- 
bilu  abhorrere  se  finxit.  Quibus  artibus  ita  re- 
gem  inescavit,ut  jam  ei  fixum  esset,  repudiata 
Catharina  ,  tam  sanciam  virginem  in  uxorem 
ducere.  Duxit ,  periit ,  Angliamque  perdidit 
usque  in  proesentem  diem.  Ita  Sanderus  lib.  1. 
de  Schism.  Anglic. 

Quarta  est ,  nihil  omnino  sciens  praeter  suos 
amores  et  libidines  ,  ac  illiciendi  nummosque 
emungendi  artes :  hisce  enim  totam  mentem 
intendit  et  expendit,  ut  nihil  aliud  scire  vel  co- 
gilare  posse  videatur.  Unde  Septuag.  sensum 
reddentes  verlunt,  qux  non  novit  pudorem  ,  quia 
lota  impudens  est,  ut  ad  impudicitiam  suam 
juvenes  pelliciat.  Sicut  enim  virginitatis  et  cas- 
titatis  paranymphus  estpudor,  sic  impudici- 
ti;e  pronuba  est  impudentia.  Vide  S.  Ambros. 
lib.  1.  de  Virgin.  Chald.  vertit ,  nescit  bonum  ; 
Syrus  ,  nescit  utitia. 

\k.  Sedet  in  foribus  domus  su^:  super  sellam 
in  excelso  urbis  loco.]  Syrus  :  Sedet  super  thro- 
num  excelsum  ;  tum  quia  superba  est,  ait  Aben 
Ezra,  tum  ut  suam  pulchritudinem  ostentet, 
omnesque  ad  suos  amores  invitet.  Hic  enim 
estmos  merelricum  :  imo  nonnullae  curant  se 
geslari  per  urbem  sellis  undique  patulis,  quasi 
veneres  quasdam  ,  ut  suam  formam  vendilent 
et  nundinentur  ,  ideoque  post  se  trahunt  greges 
juvenum  ,  uli  faciebat  S.  Pelagia  primo  pecca- 
trix ,  deinde  conversa  a  B.  Nonno  ,  poemtens  et 
sancta,  cujus  Vita  exstat  apud  Surium  die  8. 
Octobr.  Hinc  illud  Jerem.  3.  3  :  Frons  meretri- 
cis  facta  est  tibi ,  noluisti  erubescere.  Magnum 
saneillicium  estinoculis  feminarum.  Quocir- 
ca  S.  Lucia  ( non  celebris  illa  heroina  Syracu- 
sana ,  sed  alia,  quae  proinde  quasi  patronain- 
vocatur  ab  iis  quioculis  laborant,  et  a  nonnul- 
lis  vocatur  Lucilla)  sentiens  ob  oculorum  pul- 
chriludinem  se  expeti  atyranno,  oculos  sibi 
eruit,  eosque  ad  tyrannum  misit,  hoc  dicto  : 
Scito  nihil  amptius  in  me  superesse ,  quo  d  le 
mihi  timeam  injuriam ;  vere  implens  illud 
Evangelii  :  Si  oculus  tuus  scandalizat  te ,  erw. 
eum  ,  et  projice  abs  te.  Ita  Sabell.  Jib.  U>  exempl. 


COMMENTAIUA  1N  PHOVI-RBIA  SALOMONIS.  Cap.  IX. 

r.  8.  Simile  exemplum  recenset  Iiidor.  ivius.     nius,  meretrix  adaquai 


lib.  9.  ep.  58  ;  vide  eum.  Simile  babetJoannei 
Dfotchui  in  Prato  spirit.  cap.  00. 

15.  lT  VOCA&BT  TBAIVBBUNTB8  WKB  VIAM,  i:r 
1'KU<;kmi:s  iiimui:  sio.  J  llrbr.  qui  dirigunt  se- 
mltas  suas ;  Septuag.  qul  recta  pergunl  tn  viis 
mis ;  Cyrus  et  Cbald.  quorum  via  reeta  sunt. 

16.  QOT  Btf  i-Af.vil.us  ,  DKCi.lMi' Ai>  Mi:.  KiVK- 

cordi  (Hebr.  tarenti  eorde)  locuta  i.sr.j  Ba- 
dem  in  Hebreeo  sunt  verba  quaj  v.  k,  sapienlisa 
attribuit,  Dnde  Septuag.  vertunt  :  Qul  esi  vcs- 
inim  msipientissimus t  divertat  udme,et  indi- 
gentieus  sapientia  prcecipio,  dicens.  Glemem 
AlexaDdr.  lib.  ;>.  Pasdagogi  c.  12  :  Quisqttis  cst 
vestrtim  stultissimus ,  ad  me  declinct ;  eiautem 
quieget  prudentia  pracepll ,  dicens.  Solentenim 
meretrices  insidiari  viatoribus,  eosque  incau- 
tos  Bggredi ,  et  ad  sc  pellicere.  Unde  in  semitis 
desident,  qua  eis  transeundum  est,  indeque 
setnitariai  sunt  appellatae.  Porro  Septuag.  ver- 
tunt,  insipientissimue  ;  Cbald.  mente  capius ; 
quia  summa  insipientia  est  sequi  siullam  et  cla- 
inosam  meretricem.  Undeanonymus  Rabbinus 
in  Glossa  magna  Hebr.  sic  parapbrasticc  vertit: 
El  columba  seductcc  non  hubenti  cor  verba  luec 
fecit.  Columbae  enim  amant  aquas,  cumque  ex 
eis  bibunt ,  colla  non  resupinant,  tesle  Plin. 
lib.  10.  c.  30,  uti  resupinant  aliae  aves,  eo  quod 
fauces  babeant  arcliores ,  et  quia  liment  insi- 
dias  et  laqueos,   quos  eis  juxta  aquas  tendere 


quia  aqueum  ,  id  esl 
ins)pidum,  exiuccum  et  rrlgldum  <>t,  quldquid 
mundus  aut  caro  ostentat.  illa  meniam  suam 
bene  instructam  palam  proponit ,  basc  suam 
meniam  Qccuitam  enu  Insinuat.  Jlla  ad  suum 
panem  vocat ,  diceni ;  Venite ,  comeditc  panem 
mcum ;  hcec  ad  aquas  furlivas,  dicens  :  AqutB 
furtivOJ  dnlciores  sunt  ,  el  panis  ahsconditus  . 
boc  est , ,  qui  in  abscondilo  editur  ,  qula  scili- 
cet  furlivus ,  suavior  est.  Videtur  aulem  ati 
bac  muliere  deiumpta  baac  lententia  ex  vulga- 
tis  proverbiiij  ut  vulgatum  proverbium  sno 
accommodaril  proposilio.  Et  sic  essc  ,  ut  pro- 
verbium  significat,  rei  ipsa  docet. 

lgilur  aquce  furlivcB }  et  panis  absconditus  sunt 
clandeslina  et  furliva  scortationis  et  adulterii 
voluptas,  quam  velut  cibum  et  mensam  suam 
merelrix  Ikcc  proppnit  et  opponil  convivio  sa- 
pientiaj,  v.  5.  Sicut  enimfamuli  ex  dolio  aquaj 
aut  vini,  quod  berus  recondil,  sibique  soliser- 
vat ,  ardent  furlim  aliquid  haurire,  et,  si  epis- 
tomium  desit,  terebrato  dolio  per  fistulam 
vinum  sorbillando  exugunt,  qua  in  re  miram 
sentiunt  delectalionem,  eslo  vinum  in  seyulga- 
re  sit,  minusque  sapidum.  Sic  pariter  moccbi 
et  scortatores  ardent  furtiva  libidine  alicna- 
uxoris  vel  meretricis,  esto  illa  minus  pul- 
cbra  et  compta  sit.  Unde  noster  Salazar  per 
panem  absconditum,  sive  furlivum,  accipit  fur- 
fureum ,  qui  fit  ex  furfuribus,  qui  datur  por- 


solcnt  aucupes  :  columbae  vero  stolidae  pronae  cis  et  canibus,  item  hominibus  vilibus,quales 

bibunl ,  et  pleno  se  proluunt  ore  ,  ideoque  in-  sunt  mancipia  ct  scorta.  Hos  enim  qui  porcos  et 

sidias  aucupum  non  circumspicientes  iis  facile  canes  foeditate  et  impudenti  libidine  imitantur, 

capiuntur.  Tales  sunt  adolescentes  stolidi ,  qui  porcinis  et  caninis  siliquis  cum  filio  prodigo  , 

blanditiis   meretricum  seduci    se   sinunt ,    et  Liicce  15.  v.  16.  ali  par  est.  Nam  furfures  a  fu- 


aquis  earum  furtivis  ,  id  est°merelriciis  volup- 
tatibus,  totos  se  immergunt  et  submergunt. 
S.  Ambros.  1.  1.  de  Caino  c.  U.  hax  ila  para- 
phraslice  exponit:  Ipsa  in  medio  stans  :  Bibite, 
inquit,  et  inebriamini  ,  ut  cadat  unusquisque, 
et  non  resurgat.  IUe  apud  me  primus  ,  qui  om- 
nium  perditissimus.  Ille  meus  est ,  qui  suus  non 
est  :  ille  mihi  gratior  ,  qui  sibi  nequior.  Calix 
aureus  Babylonis  in  vianu  mea  inebrians  omnem 
teiTam  ,  a  vino  meo  biberunt  omnes  gentes.  Qui 
est  ergo  insipientior ,  divertat  ad  me ,  et  indi- 
gentibus  sapienlia  prcecipio  ,  dicens  :  Panibus  ab- 
sconditis  suaviter  utimini ,  et  aquam  furti  dul- 
ciorem  bibite.  Manducemus  et  bibamus ,  cras 
cnim  moriemur. 

17.  AQU/E  FURTIV/E  dulciores  SUNT  ,  ET  PANIS 
absconditus  ( Hebr.  panis  absconditorum  vel 
absconsionum)  suavior.  ]  Septuag.  Panes  occul- 
tos  Ubcnter  attingite ,  et  aquam  furti  dulcem  ; 
S.  Ambros.  lib.  1.  de  Caino  c.  U  :  Panibus  abscon- 
ditis  suaviter  utimini,  et  aquam  furti  dulciorem 
bibite;  S.  Hieron.  in  Osee  13  :  Et  aqua  furtivam 
dulcedinem;  Pagnin.  Aquce  furatce  dulciores  sunt, 
ct  panis  in  abscondito  comestus  magis  sapit.  Pro 
furtivx,  Hebr.  est  ainjj  genubim,  id  est  furlo 
subduclse  (unde  221  gannab  est  fur,  et  ma:i 
geneba  furtum , )  ideoque  clandestinae ,  secretae 
et  abscondilae,  ac  proinde  quee  secretam,  nec 
passim  notam ,  continent ,  aut  continere  pu- 
tantur,  suavitatem.  Idem  enim  sunt  aqure  fur- 
tivae,  quod  panis  absconditus  :  fures  enim  clan- 
culum  furantur,  furtumque  abscondunt. 

Nota  :  Merelrix  haec  stulta  imitatur  sapien- 
tiam  invitando  omnes,  acque  ac  ipsa  fecit ,  ad 
suum  convivium;  sed  longe  irapar  et  dispar. 
Sapientia  enim  ad  vinum  vocat,  inquit  Janse- 


rando  dicti  vidcntur,  quod  eos  cribrum,  vel 
excerniculum,  transmissa  farina  subtiliori  in 
se  retineat  atque  effuretur,  uti  ct  pauperes  qui 
divitum  panes  pinsunt,  eosdem  sibi  non  raro 
servant  et  furantur.  Unde  Terentius  in  Eunucbo 
asserit  meretrices  panem  airum  fqualis  est 
furfureus)  vorare  jure  liesterno  madefactum. 

Porro  in  omnibus  quidem  rebus  furtivoj 
delectationes  sunlmajores,  sed  maxime  in  ve- 
nere.  Unde  passim  Poetae,  qui  tractant  de  amo- 
ribus  ,  celebrant  amorem  furtivum  ,  id  est  clan- 
destine ,  et  quasi  furto  acceptum  ,  et  scortatores 
et  lenones  maxime  quaerunt  pueilas  furtivas  , 
id  est  aliunde  abductas ,  vel  raptas  ,  juxta  illud 
Plauli  in  Curcul.  Qui  suas  mercari  furtivas  , 
atque  ingenuas  virgines.  Et  in  Persa  : 

Adduxit  simul 
Forma  expetendam  mulierem 
Furtivam  ,  abductam  ex  Arabia  penilissima. 

Imo  ipsum  adulterium  vocatur  furtum  ,  quia 
est  furtum  uxoris  alienae,  quod  ulique  majus 
est ,  quam  furtum  bovis  vel  equi.  Unde  Ti- 
bullus  : 

Celari  vult  sua  furta  Venus  , 

id  est  adulteria.  Et  Ovidius  2.  Metamorph. 
Hoccerte  furlum  conjux  mea  nesciet ,  inquit. 

Et  puer  conceptus  furlo  vocatur  conceplus  ex 
adulterio.  Ita  Clemens  Alex.  lib.  3.  Paedag. 
cap.  12  :  Dulcem  furti  aquam,  inquit ,  furtivam 
dicit  venerem.  Hinc  adjutus  Bceolius  Pindarus  : 
Dulce  quid  ,  inquit,  furtiva  cura  veneris. 

Porro  cur  furtiva  sint  suaviora  patentibus, 
causa  est,   quod  furtirorum   majus  sit  deside- 


228 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IX. 


rium  el  concupisceniia  ,  idque  ob  multas  ra- 
tiones.  Prima  est,  quam  dat  S.  Hieron.  in  c. 
13.  Osee  :  Quidquicl  enim  non  licel  ,  magis  desi- 
deralur.  Nam  nitimur  in  vetitum  semper ,  cupi- 
musque  negata.  Vetatio  ergo  acuit  rei  vetiiee 
concupiscentiam  ,  sicut  frigus  circumstans  ca- 
lorem  exacuit  per  antiperistasin. 

Secundam  addit  idem ,  quia  quod  raritate 
dulce  est,  assiduitate  in  amaritudinem  vertitur. 
Obvia  enim  ,  velut  quae  habemus  in  manibus  , 
parvi  facimus  :  at  secreta,  reclusa  et  abscon- 
dita  ,  velut  nova  ,  rara  et  curiosa  ,  ambimus. 
Ita  S.  August.  cujus  verba  mox  recitabo.  Curiosa 
enim  prae  caeteris  est  venus  et  libido  :  unde  no- 
vas  semper  quaerit  pellices,  novos  amores,  no- 
vos  libidinis  modoset  artes.  Quocirca  Plutarch. 
lib.  de  Curiositate,  adulterium  aitnon  essealiud 
quam  curiositatem  alienae  voluptatis.  Libido 
enim,  quiainsatiabilis,  una  saliari  nequil;  unde 
alias  et  alias  assidue  quaerit,  ut  se  exsa- 
tiet,  nec  satiem  invenit ,  quia,  ut  dixi,  insa- 
tiabilis  est,  perinde  ut  hydropicus  aliam  et 
aliam  appetit  aquam,  quia  ejus  sitis  insatiabi- 
lis  est. 

Tertia  ,  quia  puellae  furlivae ,  v.  g.  bello 
captae,  aut  vi  raptoe  ,  aul  fraude  abductae,  vel 
seductae  ,  saepe  sunt  pudicae  et  virgines  ,  quae 
magis  a  scortatoribus  expeluntur.  Hi  enim 
meretrices  velut  viles  et  sordidas  fastidiunt, 
atque  virgines  velut  honestas  et  nobiles  am- 
biunt.  Vicissim  virgines  ,  quia  inexpertae  ,  pu- 
tant  inlibidine  arcanam  et  miram  latere  volup- 
tatem  ,  hinc  acrius  ea  tentantur.  Ita  S.  Hieron. 
cpist.  de  vitando  suspecto  conlubernio  :  Inter 
Utecebras  voluptatum  ,  inquit,  etiam  ferreas  men- 
tes  domat  tibido ,  quo3  majorem  in  virginibus 
patitur  famem,  dum  dulcius  putat  omne  quod 
nescit.  Libidinosa  mens ,  quod  non  licet,  dulcius 
suspicatur.  - 

Quarta,  quia  furtiva  adipisci  difficilius  est : 
difficultas  autem  rei  cupitae  desiderium  adau- 
get.  Ita  Quintil.  declamat.  1U  :  Ut  in  furorem, 
inquit,  charilas  aliqua  convatescat ,  opus  est  dif- 
ficultatibus  :  brevis  de  concessis  ,  et  statim  satie- 
tati  vicinus  affectus  est. 

Quinta,  quia  in  furtivis  delectat  ipsa  ars  fal- 
lendi  et  furandi ,  quae  saepe  valde  ingeniosa  est, 
magnamque  continet  solertiam  :  ideoque  valde 
delectat  tum  illa  ,  tum  quod  per  illam  quis 
adipiscitur.  Unde  Poetae  Mercurium  faciunt 
Deum  ,  quod  ipsc  artis  et  fallaciarum,  ac  doli 
fraudisque  inventor  et  concinnalor  sit,  ideoque 
illi  dant  cognomentum  xitnTns,  id  est  fur  :  quo 
alludens  Horat.  lib.  1.  ode  10 : 

Candidum  ,  inquit }  quidquid  placuit  jocoso 

Condere  furto. 

Ita  S.  August.  1.  3.  Confess.  U.  et  seq.  narratse 
cum  sociis  furatum  pira  non  ob  pira,  sed  ob  ar- 
tem  et  fallaciam ,  quae  est  in  furto  :  Et  ego,  in- 
quit ,  furtum  facere  volui,  et  feci  nulla  compulsus 
cgestate ,  nec  pcnuria,  sed  fastidio  justitice  et 
sagina  iniquilatis  ,  etc.  non  ad  nostras  eputas , 
sed  ut  fieret  a  nobis ,  quod  eo  liberet  quo  non  li- 
ceret.  Et  in  fine  c.  6  :  An  libuit  facere  contra 
legem  saltem  fallacia,  quia  potentatu  non  pote- 
ram,  ut  mancam  libertatem  captivus  imitarer 
faciendo  impune  quod  non  liceret ,  tenebrosa  om~ 


elc.  cum  dicilur  :  Eamus  ,  faciamus  ,  et  pudet 
non  esse  impudenlem.  Simile  exemplum  mona- 
chi  furanlis  panem ,  quo  non  indigebat,  recen- 
set  Cassian.  collat.  2.  c.  11.  Similia  plura  au- 
diunt  Confessarii,  qui  excipiunt  confessiones 
furunculorum. 

Denique  daemon  ,  ut  homines  ad  furla  et  fur- 
tivas  libidines  pertrahat,  eis  persuadet  illas  vo- 
luptatibus  conjugii ,  aliisque  licitis  esse  sua- 
viores.  Quare  in  eorum  imaginatione  pingit  et 
fingit  chimeram  voluptatis  illicitae  tanquam 
suavissimae,  ut  imaginentur,  sibique  persua- 
deant  nihil  esse  suavius  meretrice ,  cum  a 
parte  rei  saepe  nihil  ea  sit  deformius ,  sordidius, 
putidius.  Unde  pro  suavior ,  hebr.  est  Z3W 
iinam ,  id  est  pulchrescit ,  id  est  pulcher  vide- 
tur ,  suavis  apparet. 

Myslice  :  aquce  furtivce  sunt  pravae  artes  et 
scienliae  ,  quae  clanculum  docentur ,  uti  est  ars 
magica  ,  sorlilega,  divinatoria ,  astrologia  ju- 
diciaria  ,  ac  praesertim  haeresis.  Ita  S.  August. 
tract.  97.  in  Joannem  :  Cavete  ,  inquit ,  timendo 
et  orando,  ne  irruatis  in  illud  cenigma  Satomo- 
nis ,  ubi  mulier  insipiens  et  audax ,  inops  pa- 
nis  effecta  ,  convocal  prcetereunles,  dicens  :  Panes 
occultos  libenter  attingite  ,  et  aquce  furlivce  dul- 
cedinem.  Hcec  enim  mulier  vanitas  est  impiorum, 
cum  sint  insipienlissimi  aliquid  se  scire  opinan- 
tium  ,  sicut  de  ista  muliere  dictum  esl :  lnops  pa- 
nis  efficitur.  Quce  cum  sit  inops  panis  ,  promittil 
panes  ,  id  est ,  cum  sit  ignara  veritalis  ,  promil- 
tit  scientiam  veritalis  ;  occuitos  tamen  panes 
promitlit ,  quos  tamen  dicit  tibenter  altingi  ,  et 
aquce  furtivce  dulcedinem  :  ut  ea  sciticet  liben- 
tius  et  dutcius  audianlur  et  agantur  ,  quct  pa- 
lam  in  Ecclesia  dici  credique  prohibentur.  Cau- 
sam  subdit  ,  quam  paulo  anle  secundo  loco 
assignavi  :  Ipsa  quippe  occultatione  condiunt 
quodammodo  nefariidoclores  sua  venenacuriosis, 
ut  ideo  se  exisliment  atiquid  discere  magnum , 
quia  merentur  habere  secretum  ;  et  suavius  hau- 
riant  insipientiam ,  quam  pulant  scienliam  ,  cu- 
jus  prohibitam  quoclam  moclo  furantur  audaciam. 
Hinc  et  nefarios  rilus  suis  hominibus  sacritega 
curiositate  deceptis  ,  vel  decipiendis  ,  magicarum 
artium  doctrina  commendat.  Hinc  itlce  illicitcv 
divinationes  inspeclis  pecudum  visceribus  occisa- 
rum,  aut  vocibus  et  votatibus  avium,  aut  signis 
multiformibus  dcemoniorum  insusurrant  auribus 
hominum  perilurorum  (alias  imperitorum)  ,  per 
cotloquia  perdilorum.  Propler  hcec  illicita  atque 
punienda  secreta  mulier  itta  non  sotum  insi- 
piens  ,  verum  audax  etiam  nuncupalur.  Sed  hcec 
non  sotum  re  ipsa,  verum  et  a  nomine  nostrcs 
retigionis  atiena  sunt.  Quid?  quod  mulier  hac  in- 
sipiens  et  audax ,  sub  Christiano  vocabulo  tot 
scetestas  hareses  condidit,  tot  nefandas  fabulas 
finxit. 

Audiet  S.  Greg.  23.  Moral.  c.  26  :  Sunt,  inquif, 
nonnultce  hcereses ,  quce  aperte  metuunt  prctdi- 
care  quod  sentiunt ,  et  apud  infirmorum  mentes 
verba  sua  tanto  magis  condiunt,  quanto  quasi 
amptius  reverenter  abscondunt  :  miseris  enivi 
cordibus  occutta  hcereticorum  verba  eo  magis  sa- 
piunt ,  quo  cum  reiiquis  communiter  non  haben- 
tur.  Idem ,  c.  seq.  27,  islam  aquam  furtivam 
et  panem  absconditum  praesentis  vitae  delecta- 
tionem  vocat.  Tantum  vero  solet  esse  irrita- 


nipotentice  simiLitudine?  Et  c.  9  :  Risuserat,  quasi  mentum  in  voluptate,  bonoque  alio  hujusmodi 
titittato  corde  quod  faltebamus  eos ,  qui  hcec  a  terreno ,  ubi  primum  non  conceditur ,  sed 
nobis  fieri  non  putabant,  et  vehementer  nolebant,     negatur,  aut  saltem  difficulter  habetur  ,  ul  eo 


COMMENTAMA  IN  PKOVKUBIA  SAI.OMONIS.  Cap.  IX. 


220 


artificio  sncpius  utatur  diabolua  :  quod  in  IMia- 
raone  paleaa  neganle,  et  nihllominna  Hebrnoi 
adopera  luti  oogente  mirabiliter  expreaium  eat. 
Exodi  5.  diciluf  :  Vequaquam  uttra  ttabitis  pateas 
i>t>i>uto  (id  conflciendos  tateres,  I  bi  egregie  Pro- 
copiua  ita  edlaserit:  in  httnc  modtim  sollicitat  dla- 
beius  eoi  qui  Dio  operamttare  student.  dlfflci- 
lem  prabet  maHtiam  ,  ne  ejus  satietas  fastiaium 
pariat  tuocuttorif  nitlmur  enim  in  vetltum  sem- 
per ,  cupimusque  negata ;  et  quo  magis  inhibe- 
nutr ,  eo  magis  cupldine  ardemus.  Heec  Proco- 
pius. 

Sic  viris  Religiosia  d.emon  taape  immitlit tas- 
dhun  continusc  obedientis,  ac  immiltil  deiide- 
rium  vii.r  leparatas ,  qua  quis  aibi  et  Deo  quaii 
beatus  vivai.  Quod  Abbali  Garnotensl  contigit, 
(jui  Praelati  vitam  onuaque  fastidiens  cogitanat 
Hierosolymam ,  ut  ibi  privatam  et  beatam  age- 
ret  vitam.  Ad  quem  S.  Bernardus  epist  82  : 
Sed  diccs,  ail,  Undeergomilti  tantttm  desiderium, 
si  ex  Deo  non  est?  pace  tua  dixcrim,  quodsentio. 
Aqua  furtivte  dttlciores  stmt ,  et  hujusce  modi  (  ut 
ila  loquar)  absintltio  amuriorem  dulcedinem  ab 
angelo  Satana;,  sttb  prtvtcxtu  angeli  lucis ,  si- 
tienti  cordi  tuo  infundi,  non  dubitat ;  quisquis 
ejus  astutias  non  ignorat.  Siquidem  is  ctijtis  invi- 
diu  mors  intravit  in  orbem  tcrrarum,  etiam  nunc 
bonis  ,  qua?  le  faccre  videt ,  invidet  ;  et ,  cttm  sit 
mendax  ab  initio  ,  menlittir  et  nunc  meliora  pot- 
licens,  qtuv  non  videt;  falsum  met  cum  vero  fette 
permiscens  ,  dum  promittit  dubia  pro  certis  ,  im- 
mittit  etiam  vera  pro  fatsis ,  non  ut  conferat , 
quod  frustra  speras,  sed  ttt  auferat  quodfructuose 
tenes.  Sed  confido  qttod  ntttlis  mutigni  verstttiis 
abduci  vet  seduci  poteris  ,  spe  inccrli  boni  certum 
inirc  malum  ,  et  a>que  certum  deserere  bonum. 
Haec  Bern.  sparsim  illa  epistola. 

Dcniquc  aqiwc  furtivae  sunt  cupiditates  quoe , 
quia  foedce  et  turpes ,  laiibula  quaerunt,  et  fur- 
tim  explentur;  cum  virtus,  utpote  honesta , 
iucem  ambiat  ,  nulliusque  oculos  vereatur. 
Huic  praeest  Deus  ,  qui  fons  estomnis  boni ;  illi 
diabolus ,  qui  umbras  duntaxat  boni  promillit 
et  praeslat.  Unde  jure  queritur  Deus  Jerem.  2. 
13.  dicens  :  Me  dereliquerunt  fontem  aqucv  viva , 
et  foderunl  sibi  cisternas,  cisternas  dissipatas,  qua? 
continere  non  valent  aquas. 

18.  Et  ignoravit  quod  ibi  swt  gigantes  ,  ET 

1N   PROFUNDIS   INFERNI  CONVIV/E  EJUS.  ]   lgnoravit  , 

non  merctrix  ,  sed  juvenis  ab  ea  illcclus.  Nam 
Hebr.  est  verbum  masculinum  VP  N7  lo  iada  , 
id  est  non  scivit,  scilicet  parvulus,  et  vecors 
juvenls  invitatus  et  seductus  a  meretrice,  q.  d. 
Rudis  et  vecors  adolescens  nescit  in  domo  me- 
retricis  dominari  gigantes,  ejusque  convivas 
cumipsa  ad  infernum  descendere.  Unde  impro- 
vidus  et  sine  metu  gigantum  ac  inferni ,  quasi 
hos  ductus  ad  victimas  sequitur  meretricem  , 
ibique  incidit  in  manus  gigantum,  a  quibus 
ducitur  ad  tartara  :  haec  enim  supplenda  esse 
patet  ex  cap.  7.  v.  22.  Pro  gigantes  hebr.  est 
n\N2"l  repliaim,  Septuag.  yflyevsej  ,  id  est  terri- 
gena; ,  sive  geniti  e  terra  ac  terr;e  filii.  Sicenim 
vocati  gigantes,  utpote  terrenorum  avitli ,  coe- 
lestium  inanes.  Scholiastes  vertit  &sou2x°<,  id  cst 
pugnantes  cum  Deo ;  Tigur.  et  R.  Levi ,  mortui ; 
aliivertunl,  manes  inferi.  Per  gigantes  signifi- 
cantur  daemones  et  damnati  :  hi  enim  giganti- 
hus  uti  scelere  ,  ita  et  damnatione  sunt  9imiles, 
ac  cum  Deo  bella  et  odia  aeterna  gerunt.  Allu- 
dil  ad  giganlcs,  qui  ex  luxuria  nali  sunt ,  Gen. 


C».  2,  Job  36.  5  :  Krrr  gigantcs  gcmttnt  sub  aquis  , 
ct  qut  habltant  cum  els.  Bicut  enim  giganlea 
meral  aunt  diluvio  tempore  Moe  ,  <'t  Inde  In  tar- 
lara  deturbali  :  atc  et  daemonea  ae  damnati. 
Abyssus  <'iiiin  Inferni  mbjacet  ibyno  aquae. 
Unde  S.  Script  gigantea  paaaimquaal  damnatos 
ob  Inslgnem  anperbiam  et  Impietatem  collo- 
cat  in  infernOj  atque  infernum  Vocal  doimnn 
gigantum,  Proverb,  2.  18.  ct  c.  21.  16,  Sapient 

l'i.  (i,  Isai;u  26.  l/i.  Imo  (ienlilcs,  teste  M.icro- 
bio  lib.    1.    Salurn.    c.    20,    giganlcs    Pociarum 

aiebant  signiQcare  Impiam  gentem  deos  con- 
temnentem  et  negantem;  ideoque  draconum 
pedei  eia  affinxerunt,  ut  repraesentarent  nihil 

eos  rectum  cogitasse,  totius  vilaj  corum  gressu 
atque  piocessu  in  inferna  tendente.  Igitur  sig- 
nificat  gigante9 ,  id  est  dcemones,  dominari 
tn  domo  meretricis,  ut  lam  ipsam  quam  ama- 

sios  cjus  ad  libidinem  ,  omneque  nefas  inci- 
tent.  Unde  S.  Cbrysost.  Homil.  2.  in  Matth.  cu- 
bicuium  meretricis  vocatolhcinamdiaboli.  Idem 
in  psal.  ftl  :Sicut,  inquit,  ubi  est  camum  ,  co 
porci  concurrttnt  ;  ita  ubi  sunt  mcretrices ,  et 
merelricia  cantica ,  iltic  congregantur  dannoncs. 
Et  S.  Epbrem  in  tract.  Contra  improbas  mulie- 
res  :  Quid ,  ait,  est  meretrix?  Causa  diaboli , 
diaboli  consolalio,  arma  diaboli,  tritimpkus  tenc- 
brarum  ,  dux  delictorum.  Aliler  vertunt  Sepluag. 
Ipse,  inquiunlj  nescivit  quod  gigantes  apttd  eam 
pereunt ;  Chald.  Et  non  novit  qttod  ibi  dejiciuntur 
gigantes  ;  Tigur.  Et  non  novit  qaod  mortui  ittic 
sunt  ;  Syrus  :  Nescit  fortes  apttd  eam  perire,  q.  d. 
Juvenis  audax,  praefisus  suis  viribus  animi  ct 
corporis,  nihil  sibi  mali  a  quoquam  timet  in 
domo  meretricis ;  sed  nescit  in  eadem  dejectos 
periisse  giganles,  id  est  homines  viribus  ,  sa- 
pientia  ,  imo  et  sanctitate  polenteg  etpraestan- 
les ,  uti  fuere  Samsones,  Davides  ,  Salomoncs  ; 
quare  multo  magis  ipse  in  eadem  dejicictur  et 
peribit ,  tum  corpore  per  luxum  et  libidinem 
mortem  sibi  accelerando;  tum  anima,  obli- 
gando  eam  dasmoni  et  gehennae.  Fortissimos  vi- 
ros  libido  domuil  ,  el  violentos  unius  femincv  con- 
gressus  impulit  inruinam,  ait  S.  Basil.  de  S.  Vir- 
gin.  Etenim  via ,  inquit ,  qua  ad  domum  ejus 
ducit  ,  recta  ad  infernum  ,  mortisque  baratkrum 
tendit  :  at  ille  interim  luxu  obccvcatus ,  carnique 
et  gttkv  deditus  ,  liaud  considerat  non  modo  pyg- 
maos ,  sed  gigantes  quoque  apttd  illam  perire. 
Siquidem  qui  illius  moribus  atque  consiliis  obse- 
qtiuntur ,  p?-orsus  terreni  atque  carnalcs  efficiun- 
tur ,  totique  in  carnem  versi  ad  sempiternum  tan- 
dem  interitum  abducuntur.  Clemens  Alex.  lib. 
3.  Paedag.  c.  12.  pro  gigantes ,  vertit  serpentes  : 
Miser  autem  nescit ,  inquit,  quod  serpentes  apud 
ipsam  habitant;  sed  per  serpentes  accipit  gigan- 
tes  :  quia.,  teste  Macrobio  1.  Saturn.  20.  et 
S.  Gregor.  Nazianz.  orat.  2.  contra  Julianum  , 
yeteres  pingebant  gigantes  superne  homines  , 
inftrne  serpentes,  sive  cum  spiris  serpentum, 
ut  significarent  eos  potentiam  miscuisse  calli- 
ditati  et  fallaciae  ,  ut  quod  viribus  non  poterant, 
id  fraudibus  perficerent.  Tam  ergo  serpentes 
quam  gigantes  reproesentant  daemones  :  sed 
serpentes  noiant  eorum  vafritiem  et  dolos,  gi- 
gantes  robur  et  ferociam.  Alludit  ad  diabolum  , 
qui  specie  serpentis  decepit  Evam,  et  per  Evam 
Adamum,  Gen.  3.  Simili  enim  modo  indies  per 
mulieres  et  meretrices  seducit  et  perdit  majo- 
rem  hominum  numerum.  Hinc  consequenter 
per  serpentes  accipi  potest  ipsa  meretrix ,  ejus- 


230 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  IX. 


que  sociflB  el  lenae.  H33  enim  serpentis  haliiu 
quasi  afflatae  serpentinos  hausere  mores',  dolos 
et  fraudes  quihus  mille  lenociniis  et  arlibus  , 
quasi  spiris,  ita  amasios  involvunt  et  impli- 
cant,ut  sese  expedire  nequeant ,  juxla  illud 
Eccl.  25.  v.  22  :  Non  est  caput  nequius  super 
caput  colubri ,  et  non  est  ira  super  iram  mutie- 
ris,  elc.  Videihi  dicla. 

Exstat  inter  apologos  Gabriae  ultimus  de  ser- 
pente  et  agricol.  :  Agricola  ,  inquit ,  serpentem 
frigore  pene  congelatum  sinu  suo  condidit ;  at  ser- 
penscaloresinus  incalescens  agricolam  momordit  et 
occidit.  Sic  mali  tractantbenefactores ;  sic  scilicet 
meretrices  tractant  suos  amasios  ;  nonne  ergo 
serpentes  sunt?  Qui]digitur  est  meretrix  ? Respon- 
det  S.  Ephrem  tract.  Contra  improbas  mulieres : 
Est  expetita  rabics,  vipera  veslila ;  et  Anast.  Nice- 
nus,  q.  63.  in  Script. :  Est  quiesserpentis,  diaboliso- 
latium,  officina  dcemonum.  Idemdicas  decupidi- 
tate  quavis ;  haec  enim  mystica  est  meretrix.  Porro 
gigantes  hi,  puta  daemones,  a  Scholiaste  vocantur 
$io/j.uxoi ,  id  est  pugnantes  contra  Deum  ,  quia 
daemones  ,  cum  in  Deum  ,  utpote  gehennae  ig- 
nibus  se  eruciantem  ,  ardeant  ira  et  vindicta  , 
nec  ipsimet  Deo  nocere  possint ,  saeviunt  in  ho- 
mines ,  tanquam  in  vivas  Dei  imagines  ,  in 
eosque  irassuas  effundunt;  quare  sollicitanteos 
ad  libidines  et  scortationes  ,  ut  iis  in  se  imagi- 
nem  Dei  deturpent  ,  profanentet  perdant.  Nam 
ut  aitS.  Amhr.  epist.  82  :  Virginitas  fons  est,  in 
quo  maxime  imago  Dei  lucet  ac  splendet.  Adde 
daemonem  ex  lihidine  ad  alia  scelera  gradum 
facere  ,  imo  per  illam  ad  haec  viam  sternere  ; 
cum  enim  castitatem  hominis  expugnavit ,  fa- 
cile  eum  ad  quaelibet  crimina  ,  ipsamque  hae- 
resim  pertrahit.  Unde  Balaam  hoc  consilium 
impium  dedit  Balac  regi  Moab  ad  perdendum 
IVlosen  et  Hebrseos  ;  Submitte  ,  inquit,  in  castra 
Hebraeorum  speciosas  puellas  Moabitides  ,  quae 
illos  ad  sui  amorem  illiciant,  nec  tamen  sui  co- 
piam  faciant  prius  quam  Hehraei  adorarint  suum 
idolum  Beelphegor.  Et  consilio  respondit  even- 
tus.  Vide  Historiam  N.  25  ,  ubieam  pertraclavi. 
Sic  hodie  Luthero  ,  Calvino ,  cseterisque  apos- 
talis  libido  fuit  et  est  origo  causaque  apostasiae 
et  haeresis. 

Et  in  profundis  inferni  conviv/E  ejus.  ]  Hebr. 
Aquila  ,  Symmach.  et  Theodot.  :  Invitati  ejus  , 
q.  d.  Meretrix  haec  suos  convivas  et  amasios  in- 
lerficit,  mittitque  ad  orcum  et  tartara  ,  ut  sicut 
hic  convivae  ejus  fuerunt  in  scelere  et  ardore 
lihidinis  ,  ita  ihidem  ejus  convivae  sint  in  ar- 
dore  gehennae.  Dicat  ergo  ipsa  suis  amasiis  illud 
Leonidae  :  Prandete  hic  mecum ,  commilitones , 
apucl  inferos  camaturi.  Unde  Septuag.  verlunt  : 
Et  in  profunditatem  inferni  occurrit ;  S.  Hieron. 
in  cap.  13.  Osee  :  Terrigence  apud  eam  pereunt  , 
et  in  profundum  inferni  occurrunt  ;  auctor  Ca- 
tcnae  Graec.  ■mzuvpov ,  id  est  profundum  ,  vertit 
quoque  rete  vel  laqueum ;  meretrix  enim  est 
rete  diaboli ,  et  laqueus  inferni ;  qui  ergo  illum 
effugere  cupit ,  fugiat  a  meretrice  ,  sicut  aves 
avolant  a  rete. 

Quare  Salonius  hic  :  Qui  verba  meretricis  U- 
benter  audit ,  inquit ,  et  oscula  ejus  delectabiliter 
iuscepit ,  quasi  januam  pulsat  inferni.  Nam  ,  ut 
ait  S.  Greg.  :  Ex  quo  luxuria  mentem  aticujus 
occupavit ,  vix  eum  bona  cogitare  permittit.  Sunt 
enim  desideria  viscosa  ;  ex  consensu  oritur  ope- 
ratio  ,  ex  operatione  consuetudo ,  ex  consuetudine 
desperatio.  Vide  dicta  c.  2.  v.  18.  et  c.  5.  5.  Forni- 


catoribus  ergo  inculcetur  illud  Isaiae  c.  33.  16: 
Quis  poterit  habilare  de  vobis  cum  igne  devoranle? 
quis  habitabit  ex  vobis  cum  ardoribus  tempiternis ? 
Vide  ibi  dicta.  Porro  S.  Ephrem  tract.  de  Variis 
tormentis  inferni  :  Illud  ,  inquit  ,  in  profundo 
inferni ,  declarat  quosdam  quidem  esse  apud  in- 
feros  t  sed  non  in  profundo  ,  seu  ima  parte  in- 
ferni,  qui  longe  mitius  puniuntur.  Luxuriosi  ergo, 
qui  in  profundo  inferni  sunt ,  caeteris  damnatis 
gravius  puniuntur. 

Audi  S.  Cyrillum  Alex.  orat.  de  exitu  animi 
et  de  secundo  adventu,  tom.  h,  poenas  inferni 
recensentem  et  graphice  oculis  subjicientem  : 
Vce  sontibus  ,  inquit,  cum  ex  aula  nuptiarum 
exigentur  !  heu  quce  tum  pccnitentia ,  qux  afflicta- 
tio ,  quis  angor ,  qu&  jactalio  futura  est  ?  Grave 
est  a  Sanctis  separari ;  durius  a  Deo  separari , 
ignominiosum  est  pedibus  manibusque  colligari , 
et  in  ignem  conjici ;  molestum  est  in  imas  detrudi 
tenebras ;  tetrum  dentibus  stridere  atque  tabes- 
cere  ;  odiosum  nullo  fine  cruciari ;  malum  Unguam 
inflammari  funestam  ,  aquce  guttam  petere  ,  ne- 
que  obtinere ;  acerbum  in  igne  esse ,  et  clamare  , 
neque  subveniri  ;  insuper  abiles  fauces  ,  imniensus 
gurges  ;  ubi  inclusus  quis  et  detentus  evadere  aut 
aufugere  nequeat ;  insuperabilis  custodix  murus; 
immites  custodes  ,  tenebricosus  carcer  ,  infracta 
vincula  ,  inconvulscv  catenx  ,  diri  ferique  flammcE 
illius  ministri ,  graves  illce  qucc  ad  supplicium  ad- 
hibentur  scuticce  ,  firmi  ungues  et  infracti ,  duri 
nervi ,  turbidapix  alque  torrens ,  fcelens  sulphur, 
ignea  illa  cubicula  ,  exstincta  pyra ,  putidus  viro- 
susque  vermis  ,  inexorabiie  Concilium  ,  invictus 
gratiajudex  ,  inexcusabilis  defensio  ?  notis  com- 
puncti  magnatum  vultus  ,  exoleti  optimates  , 
mendici  reges  ,  imperiti  sapientes ,  fatui  et  rejec- 
titii  oratores  ,  demenles  divites  ,  non  audilce 
falsa  scribentium  assentationes  ,  manifesta?  ma- 
Utiosorum  versutice  ,  perspicuce  fraudatorum  cat- 
tiditates  ,  virosus  avarorum  odor ,  aperta  per- 
sonarum  simulalio ,  verberones  ,  impostores ,  om- 
nia  apud  iltos  nuda  atque  patefacta.  Vce  impro- 
bis  !  profani ,  sceterati  et  impuri  sunt  in  Dei 
conspeetu. 

AdjiciuntSeptuag.  Romanihanc  gnomcn  :  Sed 
resili ,  nemoreris  in  toco  ,  neque  injicias  ocutum 
tuum  ad  eam  ;  ita  enim  transibis  aquam  aiienam. 
Quod  ita  explicat  Clemens  Alexand.  3.  Paedag. 
cap.  2  :  iVe  ad  atienum  ftuvium  accedamus ,  nobis 
suadet  pcedagogus  ,  per  alienum  fluvium  atienam 
uxorem  tibidini  deditam  (  et  instar  fluvii  secum 
rapientem,  etabsorbentem  amasios  )  atlegorice 
significans ;  ut  quce  ad  omnes  dimanet  ,  el  per 
meretriciam  intemperantiam  omnium  votuptati 
effundatur.  Sicut  ergo  ne  a  torrente  rapido  abri- 
piaris ,  procul  ab  eo  fugis  ;  sic  ne  torrente  libi- 
dinis  abripiaris ,  procul  fuge  a  meretrice.  Mys- 
lice,  idem  Clemens  lib.  1.  Strom.  hisceverhis 
significari  ait ,  cavendum  esse  ab  haerelicorum 
baptismo. 

Insuper  addunt  Septuag.  Rom.  :  Ab  aqua  au- 
tem  atiena  absline  te  ,  et  de  fonte  atieno  ne  bibe- 
ris ,  ut  longum  vivas  tempus  ,  adjiciantur  etiam 
tibi  anni  vitce.  Haec  etiam  legit  Syrus  ,  et  Concil. 
Carthagin.  apud  S.  Cyprian.  ubi  Nemesianus  ex 
iis  probare  contendit,  cavendum  esse  haereti- 
corum  baptisina  ,  ideoque  illud  esse  invalidum 
et  irritum  ,  qui  fuit  error  S.  Cypriani  et  toiiiu> 
illius  Concilii.  Clemens  vero  lib.  3.  Peedag.  c.  2. 
ad  litteram  de  meretrice  exponit  :  Ab  atiena  , 
iuquit ,  aqua  abstine ,  et  ex  fonte  alieno  ne  bibe- 


COMMENTAMA  IN  PnOVERDIA  SAI.OMONIS.  Cap.  X. 


131 


ris  ,  titillantis  scnsum  detectationls  fliuntum  nos 
vitare  admonins  ,  ut  rirnmiis  toagO  ttmpore  ; 
adaagiantar  uattm  nobli  utnii  rtla'  ,  snr  ulic- 
n  am  VOluptattm  non  vt  ntintihus ,  siv< ■niam  lm •■>  tsts 

declinantlbut.  Hiuo  ootal  aucior  Galenai  <;ia>cor. 
Sicut,    inquit,  apud  Dcum  est  fons  vilce  ,   ita 


apud  diabolum  eat  vena  vcl  fons  mortls.  Rur- 
tum,  ui  fons  Dei  eat  vlrlulli  et  agnitionii,  iia 
(Oni  dlaboll  eit  nequilla  et  Intcltie.  \  erum  hffic 
omnia  abmnt  ab  Hebraeo,  Latina  Valgata  ,  ei 

(iraeca  Complut.  (Juarc  ccrlaui  S.  Scripturx 
liilrm  uon  oblincnt. 


SECUNDA  PARS  LIBRI. 


HrcosorE  porripit  ie  cncomium  ct  parsencsis , 
sivc  exbortatio  ad  aapienliam  ,  quo  Salomon 
laudea  ,  dotes  ct  fructus  aapienliae  recemendo, 
inculcandoet  exaggerando  ,  omncs  ad  eam  in- 
vitavil  cl  incitavit.  Posilo  crgo  lioc  quasi 
Proocmio  nunc  ipiaa  Parabolas  ,  id  est ,  gnomas 
ct  dogmata  sapienliffi  ,  sivc  Ethicae  ,  tradere  ag- 
gredilur.  Igitur  haec  aecunda  pars  inscribitur 
hcbr.  l^Q  misle  ,  id  est  Parabolai ,  id  est  gno- 
mre  ,  ct  lententias  practiCaa  Salomonis  ,  quaa  in 
Hcbrffio  velul  carmina  ct  rbytbmi  pcrelegantes 
sunt  ,  tum  antithetii ,  lum  paronomasiis ,  tum 
homioptotis  ,  sivc  similitcr  cadcntibus  ,  aliis- 
que  schematibus  ,  ac  saepe  poslerius  hemisli- 
chium  oppositiocst  prioris  ;  licct  subinde  lacite 
duntaxat  et  obscure  pcr  mctonymiam  ,  qua  ex 
causa  effectum  ;  ct  metalcpsin  ,  qua  ex  antece- 
dcntc  consequens  oppositum  ,  aut  vice  versa  ex 
consequente  anteccdens  ,  vel  comilans ,  oppo- 
situm  subintelligendum  lectori  relinquit.  Exem- 
pla  dabo  cap.  10.  v.  6.  8.  9.  13.  lk  et  seq.  Cre- 
bro  enim  opponit  sapientem  stulto  ,  juslum 


impio  ,  strcnuum  pigro  ,  divitem  paupcri  ,  ac 
gcneratim  virtutem  vitio  ,  virtuli  sua  pramia  . 
vilio  suas  poenas  annectens.  Sunt  tamen  non- 
nullae  gnomae  mcras  paraboloe  ,  id  esl  similitu- 
dincs  ,  quibus  unam  rcm  ,  v.  g.  virlutem  ,  alteri 
comparatct  assimilat ;  quoedam  etiam  sunt  non 
tam  de  moribus  quam  de  cvcnlis  hujus  vitae  , 
quae  scilicet  certos  slalus  ,  officia  ,  actioncs  in 
hac  vita  comitari  ,  vel  subsequi  solent  ,  sivc 
frequcnter  ,  sive  nonnunquam.  Insuper  non- 
nullffi  sunt  comminatoriffi  ,  aiiffi  promissoriffi  , 
quffidam  ethicae  ,  aliae  oeconomicffi  ,  aliae  poli- 
ticae  ,  ut  dixi  in  Prologo.  Denique  gnomffi  h;e 
mistim  ct  disparalffi  sinc  ordineproponunlur  et 
commisccnlur  ,  uti  fit  in  dislichis  Catonis  , 
P.  Syri ,  aliorumque  veterum  Gnomologorum. 
Unde  Hugo  ad  cap.  10  :  Hoc  caput,  inquit,  a«que 
ac  sequentia  usque  ad  cap.  25.  tot  habet  partes 
quot  parabolas  ;  quare  bic  connexio  non  est 
qiucrenda  ,  nec  capita  in  certas  sectioncs  dividi 
queunt. 


PARABOLiE  SALOMONIS. 

CAPUT  DECIMUM. 

SYNOPSIS   CAPITIS. 

ALTERNAT  SERMONEM  DE  FILIO  SAPIENTE  ET  STULTO ,  ID  EST  PROBO  ET  IMPROBO  ,  OPERANTE 
ET  OTIOSO  ,  SIMPLICI  ET  PRAVO,  DE  CHARITATE  ET  ODIO  ,  AC  PRiESERTIM  DE  LINGim 
BONO  ,  EJUSQUE  MALO,  EORUMQUE  POENIS  ET  PRiEMIIS. 


fiLius  sapiens  Isetificat  patrem  :  filius  vero  stultus  moestitia  est  matris  suae. 
(2.  Nil  proderunt  thesauri  impietatis  :  justitia  vero  liberabit  a  morte. 
^3.  Non  adliget  Dominus  fame  animam  justi ,  et  insidias  impiorum  subver- 
jtet.  4.  Egestatem  operata  est  manus  remissa  :  manus  autem  fortium  divi- 
»tias  parat.  Qui  nititur  mendaciis  ,  hic  pascit  ventos ;  idem  autem  ipse  se- 
jjquitur  aves  volantes.  5.  Qui  congregat  in  messe,  filius  sapiens  est  :  qui 
autem  stertit  «state  ,  filius  confusionis.  6.  Benedictio  Domini  super  caput 
justi  :  os  aulem  impiorum  opcrit  iniquitas.  7.  Memoria  justi  cum  laudibus  :  et  nomen  impiorum 
putrescet.  8.  Sapienscorde  prsecepta  suscipit :  stultus  caeditur  labiis.  9.  Qui  ambulat  simplici- 
ter,  ambulat  confidenter  :  qui  autem  depravat  vias  suas ,  manifestus  erit.  1 0.  Qui  annuit  oculo  , 
dabit  dolorem  ,  et  stultus  labiis  verberabitur.  1 1 .  Vena  vitae ,  os  justi  :  et  os  impiorum  operit 
iniquitatem.  12.  Odium  suscitat  rixas ,  et  univcrsa  delicta  operit  charitas.  1 3.  In  labiis  sapientis 


232  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  X. 

invenilur  sapientia  ,  etvirga  in  dorso  ejus  qui  indiget  corde.  14.  Sapientes  abscondunt  scien- 
tiam  :  os  autem  stulti  confusioni  proximum  est.  15.  Substantia  divitis,  urbs  fortitudinis  ejus: 
pavor  pauperum,  egestas  eorum.  16.  Opus  justi  ad  vitam  :  fructus  autem  impii  ad  peccatum. 
M .  Via  vitae,  custodienli  disciplinam  :  qui  autem  increpationes  relinquit,  errat.  18.  Abscon- 
dunt  odium  labia  mendacia  :  qui  profert  contumeliam ,  insipiens  est.  19.  In  multiloquio  non 
deerit  peccatum  :  qui  autem  moderatur  labia  sua,  prudentissimus  est.  20.  Argentum  electum, 
linguajusti  :  cor  autem  impiorum  pro  nihilo.  21.  Labia  justi  erudiunt  plurimos  :  qui  autem 
indocti  sunt ,  in  cordis  egestate  morientur.  22.  Benedictio  Domini  divites  facit,  nec  sociabitur 
eis  afllictio.  23.  Quasi  per  risum  stultus  operatur  scelus :  sapientia  autem  est  viro  prudentia. 
24.  Quod  timet  impius ,  veniet  supereum  :  desiderium  suum  justis  dabitur.  25.  Quasi  tem- 
pestas  transiens  non  erit  impius  :  justus  autem  quasi  fundamentum  sempiternum.  26.  Sicut 
acetum  dentibus,  et  fumus  oculis,  sic  piger  his  qui  miserunt  eum.  27.  Timor  Domini  apponet 
dies,  et  anni  impiorum  breviabuntur.  28,  Exspectatio  justorum  laetitia  :  spes  autem  impiorum 
peribil.  29.  Fortitudo  simplicis  via  Domini  ,  et  pavor  his  qui  operantur  malum.  30.  Justus  in 
ceternum  non  commovebitur  :  impii  autem  non  habitabunt  super  terram.  31 .  Os  justi  parturiet 
sapientiam  :  lingua  pravorum  peribit.  32.  Labia  justi  considerant  placita  ,  et  os  impiorum 
perversa. 


1.    FlLIUS    SAPIENS   L^STIFICAT  PATREM    ;     FILIUS 
VERO  STULTUS    MOESTITIA   (  SyrUS  ,    COnfuSlO  )  EST 

matris  su,£.  ]  Arabicus  ,  conlristat ,  vel  mosstam 
facit  matrem  suam.  Fitius  sapiens  est  probus  , 
modestus  ,  obediens  ;  stultus  est  improbus  , 
peiulans  ,  contumax.  Ita  passim  hoc  libro  sa- 
piens  vocatur  probus  ;  stultus  vero  improbus  ; 
quia  vera  sapientia  est  ipsa  virtus  et  probitas  , 
ac  vicissim  summa  insipientia  est  vitium  et  im- 
probitas.  Dicit  ergo  quOd  filii  probitas  patri 
sit  gaudio ,  improbitas  vero  matri  sit  mcerori  ; 
quia  filius  est  pars  ,  caro  et  sanguis  parentum : 
filii  ergo  virtus  et  vitium  in  parentes  proxime 
redundat;  eisque  vel  laetitiam  ,  vel  trislitiam 
conciliat.  Sub  patre  intellige  et  matrem ,  ac  vi- 
cissim  sub  matre  intellige  et  patrem.  Tribuit 
tamen  laetitiam  patri,  moestitiammatri :  primo, 
copioecausa  ;  secundo,  quod  patres,  utpolesan- 
guinei,  proniores  sintadlaeiitiam,  matresvero, 
utpote  pblegmaticae  et  melancholicae ,  ad  tris- 
titiam  ;  tertio  ,  quia  patres  severius  educant 
castigantque  filios  ;  quo  fit  ut  filii  bonos  in- 
duant  mores ,  quibus  patremlaetificant;  matres 
vero  blandius  et  conniveniius  tractant  filios  ; 
quo  fit  ut  filii  evadant  vitiosi ,  petulantes  ,  con- 
tumaces  ;  itaque  mcerorem  malri  afferant,  eo 
magis  ,  quo  ipsa  per  nimiam  indulgentiam 
causa  vel  occasio  fuit  ut  tales  evaderent  filii. 
ftloeret  ergo  ,  quia  ipsa  moeroris  ansam  dedit. 
Ita  Baynus.  Yere  Quintilianus  :  Motiis ,  inquit , 
illa  educatio ,  quam  indulgentiam  vocamus ,  ner- 
vos  omnes  et  mentis  et  corporis  frangit;  quarto, 
quia  filius  sapiens  adpublicos  evebitur  honores , 
officia  et  calhedras ,  quae  spectat  pater  ,  ideo- 
que  laetatur  ;  stultus  vero  privalim  cum  matre 
vivit  vitam  ignavam  et  voluptuariam  ,  matrique 
gravis  est  et  rebellis ;  quare  ipsa  occulta  haec 
dedecoraet  probra  filii  spectans  ,  assidue  luget 
et  mceret.  ita  R.  Salomon ,  R.  Levi  et  Aben  Ezra. 
Denique  matres  tenerius  amantfilios  quam  pa- 
tres ,  tum  quia  femuiae  sunt ,  tum  quia  certio- 
res  sunt  illos  suos  esse  filios ,  quam  patres ,  tum 
quia  plus  filiis  conferunt  quam  patres  ;  nam, 
ut  alia  taceam  ,  novem  msnsibus  in  utero  alunt 
gestantque  eos  cummagnis  doloribus  ,  fastidiis 
et  angoribus  ;  deinie  pariunt  eos  cum  ingenti 


cruciatu  et  periculo  vitae  ;  denique  jam  nalos 
lacte  suo  alunt  nutriuntque  per  plures  annos. 
Hinc  fit  ut  magis  anxiae,  sint  de  filiorum  vita  et 
moribus ,  magisque  doleant  et  mcereant  ,  si 
pravi  evadant ,  quos  tantis  impendiis  ,  laboribus 
et  doloribus  genuerunt  et  educarunt.  Accedit 
quod  filii  ob  rationes  jam  dictas  magis  imilentur 
indolem  matris  ,  quam  patris  ;  quare  matri 
culpae  et  probro  datur  magis  quam  patri ,  si 
filius  evadat  insolens  et  improbus.  Igitur  moeret 
ipsa  probrum  et  culpam  lum  filii  ,  tum  suam. 
Huc  facit  illud  Menandri  :  Lcetitia  patris  fitius 
sapiens.  Vice  versa  Valer.  Max.  1. 1.  c.  2.  hanc  dat 
rationem  ,  cur  Dionysius  tyrannus  scelerum 
poenas  vivens  non  dederit :  Dedecore ,  inquit ,  filii 
mortuus  p&nas  rependit  ,   quas  vious  effugerat. 

Porro  ,  hanc  gnomen  primo  loco  collocat  Sa- 
lomon  ,  ut  moneat  tum  parentes  honeste  filios 
educare,  eorumque  vitiacastigare  ,  ut  illis  sint 
gaudio  ,  non  moerori ;  lum  filios  ,  ut  probe  se 
gerant ,  parentibusque  sint  obsequentes  ;  sic 
enim  fore  ut  eos  exhilarent; ,  non  contristent. 
Solent  enim  filii  amore  et  reverentia  parentum 
tangi ,  adeoque  hic  summus  est  eis  ad  virtutem 
stimulus ,  quem  proinde  eis  hic  adhibet  Salo- 
mon.  Ita  S.  Augustinus  suahaeresietscortatione 
moerori  fuil  S.  Monicae  malrisuae  ,  cujus  dolores 
et  lacrymas  ,  quibus  eum  secundo  quasi  par- 
turiit  ,  fuse  ipse  recenset  in  libris  Confess.  Ita 
Blanca,  regina  sancta,  magna  sollicitudine  edu- 
cavit  S.  Ludovicum  regem  Francorum  filium 
suum  ,  ac  causa  fuit  sanctitalis  ejusdem.  Iden- 
tidem  enim  ei  occinebat  illud  :  Fili ,  mallem  te 
aspicere  mortuum  ,  quam  committentem  aliquod 
peccatum  mortale ,  quo  Dei  offensam  odiumque 
incurreres.  Ita  non  raro  filii  improbi  sua  impro- 
bitate  matres  ingenti  moerore  afficiunt  ,  imo 
conficiunt  et  enecant ;  quare  veri.sunt  parricidse 
et  matricidee. 

Myslice  :  Fiiius  sapiens  est  fidelis  probus  , 
praesertim  peccator  poenitens  ;  hic  lcetiplcat 
patrem  ,  id  est  Christum  ,  qui  eum  sanguine 
suo  genuit  et  matrem  ,  id  est  Ecclesiam  ,  quae 
eum  utero  baptismi  peperit  ;  improbus  vero 
eosdem  contristat.  Typus  hujusmoerorisexstat 
iu  matre  vidua  urbis  Naitn  ,  lugente  filium  uni- 


COMMENTARTA  IH  PROVERBIA  SM.OMOMS.  Cap.  X. 


um  jam  mortuum  ,  quem  Ghristus  matris  la- 
.  i  \  mis  commotus  ail  viiom  ravocaTM .  Luoaa7i 
v.  II,  ut  Ibidcm  explicoot  s.  Ambr.  8.  Greg. 
S.  August.  Beda  el  alii. 

Uiirsinn  liln  sapienteia  sunl  discipuli ,  subdili , 
poenitentes  ;  lii  entan,  si  bene  se  gerant,  hetili- 
canl  suos  magistros  ,  Superiores  ,  Confessa- 
rioSj  otc,  siniuali'.  eos  magno  racerore  affl- 
clunt  ;  (|uia .  ui  aii  Sixlus  pliilos.  in  Senlent. 
niiui.  lii'i  ;  Peccaia  dlscentium  ,  opprobria  sunt 
doctorum,  Nam  iidem  erga  aubditos  affectum 
habeni  tam  matris  ,  quam  patris.  Undc  illc  di- 
cebat  PrtBlato : 

Verbera  patriahabes,  ubera  matris  babe. 

Dloant  ergo  cmn  Jeremia  cap.  9.  1  :  Quis  dabii 
capiti  meo  aquum  ,  et  oculis  mcis  fonlem  lacry- 

murum  ?  et  piorabo  die  ac  nocle  intcrfcctos  fttia; 
populi  mei. 

2.    NlL  PUODERUNT  TIIESAUIU  IMPIETATIS  !  JUSTI- 

1 1  \  \  i:i,o  LIBBRA.DIT  v  morte.  ]  Primo,  aliqui  cum 
Hugone  lisec  accipiunt  generatim  de  (|uibusvis 
thesauris  et  opibus  ,  ctiam  justc  iiciteque  par- 
tis  ;  omnes  enim  opes  dicuntur  impietatis ,  id 

est  impice  ,    co  scusu  quo  a  Chrislo  vocalur 
mammonu  iniquitatis,  Luc.  16.  9.  scilicet  primo, 
quia  opcs  saepe  pcr  injustiiias  conquirunlur. 
1'nde  illud  :  Dives  aut  iniquus  ,  aut  iniqui  ha;res; 
secundo ,  iniquitatis ,  quia  divitiae  sunt  occasio, 
matcria  et  stimulus  omnis  peccati  ,  praesertim 
injustitiae ;  tertio  ,  iniquitatis  ,   id  est  iniquae , 
id  cst  infuhe ,  fallaces ,  caducae ,  vanae  et  mcn- 
daces ,  non  verae,  non  lidcles  et  stabiles ,  uti 
cxplicat  Christus  ibidem  versu  11,  eodem  cap.  ; 
quarto ,   adilit  S.  August.   serm.  35.  de  Verbis 
Domini ,  iniqnitatis  ,   quia  iniqui  solas  eas  pu- 
tantessc  divilias  ;  non  cnim  norunt  spiritales, 
ccelcstcs  et  aeternas  ,  quae  a  nemine  eripi  pos- 
sunt.  Lnde  pro  thesauri  impietatis  hoc  loco  ali- 
qui  verlunt  :   Thesauri  inquietudinis  ,  lurbalio- 
nis  ,  motus ,  seditionis  ;  haec  enim  omnia  signi- 
fioat  Hebr.  yttfi  resca.   Sic  ergo  sensus  erit  , 
q.  d.  Thesauri  quantumvis  magni  non  prosunt, 
sed  polius  obsunt ,   quia  animo  afferunt  perpe- 
tuam  inquietudincm  ,  turhationem  et  quasi  se- 
ditionem  passionum  ,  ut  nunc  metus  eas  amit- 
tendiconlligatcumcupiditateeasretinendi.nunc 
spes  eas  augendi  coniligat  cum  timore  eas  mi- 
nuendi,  nunc  anxietas  eas  conservandi  confli- 
gat  cum  ohligatione  et  dolore  eas  restituendi , 
vel  erogandi  in  amicos  aut  egenos.  Hac  de  causa 
Chrislus  opes  vocat   spinas  ,   qurc  tangentem 
pungunt  et  lacerant,  Matth.  13.  22.  Unde  sanctus 
Cregorius  et  S.  Bernard.  docent  eas  non  esse 
amandas  ;  utpote  qum  amatw  inquinant  ,   pos- 
fessa;  onerant  ,   omissce  cruciant.  Quocirca  Cle- 
mens  Alex.  lib.  6.  Psedag.  cap.  6  :  Diviticc ,   in- 
quit ,    serpenti  similes  ,   quem  si  quis  nescit  inof- 
fcnse   eminus    accipere  ,   besliam    sine  pericuto 
summa  cauda  apprehendens  ,   ea  manui  circum- 
plicabitur  et  mordebil.  Ita  et  divitia  ,  si  ab  im- 
perito  viro  apprelienduntur  ,  inharent ,  et  mor- 
dent.  Sed  si  quis,  se  magnificum  pra>bens,  recte  et 
scienter  eis  ulatur  ,     illaisus  permanebit.    Vide 
S.  Chrysost.  hom.  82.  in  Matth.  uhi  avarum  da> 
moniaco ,  et  illum  seque  ac  hunc  mille  aestibus 
agitari ,  furere  et  insanire  multis  demonstrat. 

Secundo,  proprie  et  genuine  thesauri  impie- 
tatis  vocantur  opes  impietate  acquisita ,  ut  ver- 
tit  Pagnin.  sive  per  impietatem  partae,  vel  con- 
servatee,   v.  g.    per  usuras  ,  rapinas  ,  injustos 

CORNEL.     A    LAPIDE.    TOM.    III. 


(  onttactiis  ,    per   immiscrii  ordiam  ,    per    vlo 
latioiicm  festorom  ,  aliaranique  legum  divina 
i  imi  ,    vcl   Immaiiarum.  Ili  cnim  ,   lncl  .ul  mo- 
(liciim  tcmpus  prodesse  videantnr  ,   quo  cK 

liiiilur  di\cs  impiiis  ,  l;iincn  l.iiiilcm  non  pro- 
sunt  ei ,  scd  obsuni ;  tnin  quia  mutr  parla ,  male 
dilabuntur ;  lum  quia  ,  etsl  apud  bomincs  sub- 
indc  prosiul,    apud  Dciiin  tamcii  non  prosunt ; 

Dens  cniin  impictaiciii  cjus  puniet  saepe  in  bao 

vita  ,  el  sempcr  in  lulura  ;  Dcus  cnini  auro 
corrmnpi  nequit,  uti  corrumpurKur  judices  e,i 
principcs,  iiun  denique  quia  In  hora  morlis  non 

libcral)unl  divilcm  iinpium  a  moi  lc  tam  pi.c 
senti  ,  quam  asleraa  ;  Ulius  enim  rcus  cst  im- 
pius,  juxla  illud  Christi  Malth.  10  :  Ouid  cnim 
prodcst  homini ,  si  ttniversum  mundum  lucretur, 
anima  verosua  delrimenlum  paliatur?  At  contra 
juslitia  libcrubil  a  morle  ,  quia  ,  ctsi  nonnun- 
quam  apud  homines ,  imjuit  Jansen.  objusli- 
tiam  justi  occidanlur ;  apud  Deum  tamen  jus- 
titia  iiominis  frequcnter  efficit  ut  communem 
aliquam  evadat  ultionem  divinam  atque  hu- 
manam  persecutionem  ,  ut  patuit  in  Daniele  el 
trihus  pueris ;  semper  autem  eflicit  ut  i\  per- 
pelua  morte  (qua3  sola  vera  mors  est)  liherctur 
homo  ,  pro  qua  evadenda  nihil  proderunt  the- 
sauri  impii.  In  hac  autcm  parte  salis  insinuatur 
thesauros  juste  partos  et  distributos  prodesse, 
juxta  illud  :  Dispersit ,  dedit  pauperibus  ,  justitia 
ejus  manet  in  seculum  seculi.  Caeterum  ut  prior 
sentenlia  adhortatoria  est  ad  sapientiam  ,  ut 
pcr  quam  parentes  exhilaranturjita  luec  ad  jus- 
titiam ,  ut  qua  certius  quis  assequilur,  quod  im- 
pii  per  divitias  suas  asscqui  conantur. 

Significat  ergo  Salomon  studendum  esse  po- 
lius  justitiae  ,  quam  opibus  corrogandis;  quod 
illa  prosit  ,  hae  ohsint ;  estque  antithesis  inter 
impietalem  impiosque  thesauros  ,  etjustitiam 
justosque  thesauros  ;  quod  hi  liberent  a  mortc, 
illi  nequaquam,  imo  causa  sint  mortis.  Hoc  est 
quod  ait  Eccles.  cap.  ftO  :  Subslaniue  injuslorum 
sicut  ftuvitts  siccabuntur,  etsicut  tonitruum  mag- 
num  in  pluvia  personabunt.  Et  Chrislus  :  StuUe , 
hac  nocte  animam  luam  repetunt  a  te ;  qtm  au- 
tem  parasti ,  cujus  erunt?  Luc  12.  20.  Et  Abra- 
ham  ad  divitem  Epulonem  in  inferno  positum: 
Fiti ,  recordare  quia  recepisti  bona  in  vita  tua,  et 
Lazartts  similiter  mala ;  nunc  autem  hic  consola- 
tur,  tuvero  cruciaris ,  Lucae  16.  25.  Ita  diviles 
in  inferno  sero  sapientes  gemunt  ejulantque  : 
Quid  nobis  profuit  superbia?  aul  diviliarttm  jac- 
tantia  quid  contulit  nobis?  transierunt  omnia  iUa 
tanquam  umbra,  Sapient.  5.  8. 

Porro  Septuaginla  verlunt  :   Non  proderunt 
thesattri  a-Jo,u.oiq ,  id  est  exiegibus  legem  praeva- 
ricantibus.    Alludunt    ad  vo/uspu. ,   id  est    nu- 
misma,  quod  a  vo^w ,  id  est  a  lege,  dicitur,  q.  d. 
No,wi7//z  non  proderit  «voyotj ,  numus  non  pro- 
derit  exlegibus  ;  quia  cum  numus  a  lege  dica- 
tur,  non  nisi  legis  studiosis  convenit  et  prodest ; 
exlegibus  aulem  non  convenit  et  obest.  Numis- 
ma  enim  dicilur  a  vopa  ,  et  numus  quasi  voy.os  , 
addito  u  ,  ut  fiat  w>p-<%,  prima  producta,  eo  quod 
deposita  veteri   rem  cum  re  permutandi  con- 
suetudine  lege  signatus  sit  numus  ,  eique  pre 
tium  impositum.  Unde  numus  dictus  moneta  , 
quod  signo  numismatis  monerentur  homines  , 
cujus  pretii  esset ;  Ita  Festus  Pompeius  ,  Ambr. 
Calepinus  etNicolausPerotusinepigramma  U  et 
M). Martialis,licetIsidorus,l.  16.  Etymolog.  c  17: 
Piumi,  inquit,  d  Numa  Pompitio  secundo  regc 

30 


m 

Romano  vocati  sunt  , 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  X. 


«05   imaginibus 


qui  eos  primum  apud  Lati- 
notavit  ,  et  titulo  nominis  sui 
prcpscripsit.  Hinc  et  numisma  dicilur  ,  quod  no- 
minibus  principum  effigiebusque  signabalur.  Ad- 
dit  Petrus  Gregor.  de  Republ.  et  ex  eo  nosler 
Salazar ,  numos  a  voy.u,  id  est  lege  ,  dici  :  Quod 
juxta  legeset  justitiaecanones  parandietexpen- 
dendi  sunt.  Quare  cum  impii  eos  illegitime 
contra  jus  et  fas  conflent,  vel  asservent ,  hinc 
quasi  iniqui  possessores  a  Deo  iis  spoliabunlur; 
quin  et  vila  mulctabuntur,  sicut  vita  mulctan- 
tur  ,  qui  illegilimos  et  adulterinos  numos  cu- 
dunt.  Unde  S.  Ephrem,  tract.  contra  divites:S«, 
inquit,  adulterantes  pecunias  contra  leges  iex  pu- 
nit ,  Deus  etiam  eos ,  qui  contra  jura  sua  aduiteri- 
nas  opes  sibi  parant ,  merilo  spoliat.  Quin  et  Plu- 
tarch.  in  Moral.  Qui, \nqu\l,  malo  viro  addit  opes 
el  gtoriam  ,  is  fabricanti  ministratvinum ,  bitioso 
mel,  cxtiacis  obsonia,  quamorbum  animi ,  hocest 
stultitiam,  augeant. 

Mystice,  auctor  Catenae  Graecor.  Thesauriim- 
pietaiis,  inquit,  sunt  arles,  eloquentia  et  scien- 
liae ,  quas  magno  studio  sibi  comparant  tum 
haeretici ,  tum  homines  vani  et  ambitiosi.  Verum 
hte  omnes  nihil  eis  proderunt,  nec  liberabunt 
eos  a  morle  praesenti  et  ceterna.  Praeclare  nos- 
ter  Thomas  Theodidactos  de  Imitat.  Christi , 
1.  1.  cap.  3  :  Advenienle ,  inquit,  die  judicii  non 
quceretur  d  nobis  quid  legimus  ,  sed  quid  fecimus; 
nec  quam  bene  diximus  ,  sed  quam  retigiose  vixi- 
mus.  Et  1.  3.  cap.  U8 :  Veniet  tempus  quando  ap- 
parebit  Magister  magislrorum ,  Christus  Domi- 
nus  Angelorum  ,  cunctorum  auditurus  lectiones  , 
Iwc  est ,  singulorum  examinaturus  conscientias  ; 
et  tunc  scrutabitur  Jerusaiem  in  lucernis,  et  ma- 
nifesla  erunt  abscondita  tenebrarum ,  tacebunlque 
argumenta  linguarum. 

JUSTITIA  VERO   LIBERABIT  A  MORTE.   ]    Quaeiiam 

hasc  justitia?  Primo  ,  Vatabl.  intelligit  sapien- 
tiam  :  Sapientia  ,  inquit,  quae  gignit  justiliam  , 
Jiberat  a  morle.  Secundo,  R.  Salomon  et  R.  Levi 
intelligunt  eleemosynam  ,  juxta  illud  Ps.  111.  9: 
Dispersit ,  dedit  pauperibus,  justitia  { id  est  elee- 
mosyna)  ejus  manet  in  secuium  seculi.  Et  illud 
Tobiae  ad  filium ,  cap.  U.  \\:Eteemosyna  ab  omni 
peccato  etdmorte  liberat,  et  non  patietur  animam 
irein  tenebras.  Tertio,  Lyranus  accipit  justitiam 
proprie  dictam,  quae  est  virtus  jus  suum  cuique 
tribuens  ;  haec  enim  opponitur  injustiliae  ,  et 
opibus  injuste  partis.  Quarto,  auctor  Calenae 
Graecor.  uaYjustitiam  accipit  poenitentiamjhac 
enim  pcenitens  juste  puniens  peccatum  liberat 
se  a  morte  animee.  Quinto,  et  oplimej  ustitiam 
hic  accipias  universaliter,  prout  generalis  est 
virtus,  sive  complexio  omnium  virtutum  fa- 
ciens  hominem  justum  ,  pium  et  sanctum :  op- 
ponitur  enim  impietati  et  opibus  impie  ,  id  est 
improbe,partis.  Haecjustumsaepeliberatilmorte 
praesenti  ( uti  liberavit  Noe  a  diluvio ,  Lot  ab  in- 
cendio  Sodomae,  tres  pueros  a  camino  ignis  ar- 
dentis,  Danielem  aJeonibus,  Jonam  e  ventre 
ceti )  semper  ab  aeterna. 

3.  Non  affligetDominus  fame  (Chaldaeus :  Non 
facit  esurire)  animam  justi  ,  et  insidias  impio- 
rum  subvertet.  ]  Jussit  Deus  Judaeos  affligere 
animas  suas  per  jejunia  ,  sed  jejunium  est  sa- 
nilas  animae  etcorporis.  Non  affliget  fame  ergo , 
scilicet  coacta  et  noxia ,  ut  eos  invitos  fame 
conficiat.  Unde  Septuaginta  vertunt :  Non  occidet 
Dominus  fame  animamjustam  ;  S.  Hieronymus, 
in  Isaiae  65:  Non  interficiet ;  Symmach.  et  Theo- 


dot.  oxiliuxyyovn^u,  id  esl,  non  suffocabit  fame  quasi 
angina  justum ;  fames  enim  inslar  anginae  fau- 
ces  consiringit,  itaque  suffocat  famentem.  Sen- 
sus  ergo  est ,  q.  d.  Deus  non  sinet  affligi  fame 
juslum,  ita  ut  anima  ,  id  est  vita  ,  illi  eripia- 
tur,  et  quasi  stranguletur  ;  sed  potius  cibos  illi 
submitlet  mira  novaque  providentia,  sicut  Da- 
nielem  aluit  in  lacu  leonum  per  Angelum  ra- 
pientem  Habacuc,  Eliam  aluit  per  corvos  ,  He- 
brseorum  tres  milliones  in  deserto  aluit  manna 
per  quadraginta  annos.  Ex  adverso  Deus  impiis 
Jud;eis  comminalus  est  et  immisit  famem  ,  ut 
cum  tempore  Eliae  clausit  coelum,  ne  plueret 
per  tres  annos.  Rursum  cum  Judaeos  ,  qui 
Christianos  bonis  spoliarant,  tesle  Aposlolo 
Hebr.  10.  34,  ad  tantam  famem  redegit,  ut  ma- 
tres  comederent  suos  filios  ,  ac  multa  eorum 
millia  fame  quasi  angina  strangulavit.  Audi  He- 
gesippum,  1.5.  deExcidio  Jerusalem,  c.  2U:  In- 
terclusisjam  faucium  meatibus  strangutabantur , 
obrigueranl  interiora  viscerum ,  obstructi  erant 
duclus  ciborum ,  aruerant  jecoris  venx  ,  qux 
cibos  attrahunt  ;  perierat  usus  ,  et  aoiditas 
cumulabatur  ;  virtus  clefecerat ,  et  appetentiama- 
nebat. 

Igitur  haec  sententia  coercet  avaritiam  et  er- 
rorem  mundanorum ,  qui  ne  egestatem  et  fa- 
mem  patiantur,  perfas  et  nefas  opes  corrogant. 
Decipiuntur  enim ,  et  per  hoc  ad  famem  redi- 
guntur. 

Dices  :  Numquid  subinde  videmus  justos  af- 
fligi  fame  ?  nonne  legimus  plures  Martyres  in 
carceribus  crucialos  ,  imo  enectos  fame?  Resp. 
Hee  sententiae   significant  non  quid   semper  , 
sed  quid  saepe  eveniat.  In  veleri  autem  Testa- 
mento  ordinarie  Deus  non  permittebat  Judaeos 
justos  fame  affligi ,  quia  promiserat  eis  opum 
frugumque  abundantiam,  si  legem  suam  obser- 
varent.  In  novo  autem-Testamento  Cbristianis 
justis  opum   non    tam  temporalium  ,    quam 
spiritalium  copiam  promisit.  Quare  cum  Deus 
justosfameresinit,  copiam  alimoniae  spirilalis, 
puta  graliee  et  consolalionum  coelestium,  eis 
subministrat ,  eaque  animam  pascit  ,    robo- 
rat,  ketificat,  impinguat.  Promissis  enim  stat , 
qui  pro  re  prava ,  v.  g.  denario  quem  promisit , 
dat  majorem  ,  v.  g.  aureum.  Igitur  Deus  pro- 
mittens  temporalia  ,  si  pro  eis  subslituat  spi- 
ritalia  ,  quae  longe  majoris  sunt  momenti  ,  uti- 
que  promissis  sletisse  dicendusest.  Porro  Deus 
etiam  in  lege  nova  raro  justos  (excipio  Marty- 
res;  in  his  enim  fames  est  pars  Marlyrii   et 
tciumphi )  permiltit  fame  confici ;  imo  saepe  per 
miraculum  eos  alit,  uti  aluit  sanctam  Magdale- 
nam  in  Balma  raptu  cantuque  angelico  ;  ac 
sanctum  Paulum,  primum  Eremitamin  deserto 
per  corvum ,  qui  per  60  annos  quotidie  dimi- 
dium   ei   panem   afferebat  ;   adveniente  vero 
sancto  Anionio  duplicavit  annonam ,  integrum- 
que  panem  attulit.  Sic  plures  Martyres  in  car- 
ceribusaluit  perAngelos.  Sicindies  alittotmil- 
lia  monacharum  et  monachorum  pauperum  , 
praeserlim  mendicantium  ,  ut  miraculi  sit  in- 
star,  quodinuno  sancti  Francisci  Ordine  Deus 
assidue   eleemosynis    piorum    alat   plusquam 
millionem  ,  hoc  est  decies  centena  millia  Re- 
ligiosorum  (hunc  enim  numerum  adaequant  , 
imo  superant,  si  numerentur  omnes  viri  et  fe- 
minae ,  paupertatis  S.  Francisci  et  S.  Clarae  as- 
seclae  )    qui  nullum   habent  censum  ,   nullos 
reditus  ,  sed  sola  paupertate  sunt  divites ,  so- 


COMMISNTAIUA  IN  IMIOVKIIIUA  SALOMONIS.  Cap.  X. 


•J.™ 


loque  benedlctlone  s.  Francfoci,  qul  lioc  suta 
<I;ih;ii  pro  viatico  :  Jactacogitalum  tuumin  n<>- 
mino,  <  t  ipsr  tr  tnutriei,  Hlc  ergo  impletur  lllnd 

Apost.  '_'.  COT.  <>  :  NikU  Imbriiirs  .  n  ouuiia  />os- 
sidmtrs.  ROC  esl  (M-n t iipl im i  paupcrihus  spirilu 
promissum  a  (hiisto,  Mallli.  li).  29.  Iluc  csl 
paupertalle  Evangetlee)  majcstas,  qua  scilicet 
totiaa  mundl  poaioftttonem  sihi  vindicot.  Fideii 
enim  totus  mundus  divitlarum  rst ,  tii  s.  Bflro. 
serm.  21.  In  Cant. 

Porroiuttnm  liic  quemlibet,  scil  maximeeleo- 
mosynarlum  accipe  ,  juxta  lllud  Chrisll  pro- 
missuin  :  llrnti  mis<  ricordrs  .  quonlam  ipsi  ini- 
srricordiam  consrqurnlur.  I  fndfl  8.  (.yprian.  dc 
Opere  ei  eleemosyna  :  Metuis ,  inquit  ,  ne  pa- 

(rimonium  tuum  dcficiat ,  si  opirari  largiter  cce- 
[>rris  ?  Quando  factum  rst  ut  justo  deessent  sul>- 
suiia  vitiT  ,  cum  scriptum  sit  :  Ron  occidet 
Dominus  famc  animam  justi?  quasi  dicas  :  Ini- 
possihilc  cst  ut  Dcus  fanie  pcrirc  sinat  cum 
qui  famentes  alit ;  ut  Dcus  fame  eripiat  vitam 
illi  qui  famclicorum  vitam  famc  pereunlium 
sustcnlat. 

Myslioe  s.  Basil.  in  cap.  1.  Isaiae,  Beda  et  Hugo 
lucc  accipiunt  de  fame  spiritali ,  hoc  cst ,  de 
defeetu  vcrhi  Dei ,  gratiae  et  Sacramenlorum. 
Unde  noiat  S.  Basil.  liic  dici  :  Non  affligct  Do- 
minus  animamjusti  fame ;  non  cnimloquitur,  ait, 
liic  de  famc  corporis  (  utique  enim  dixissct  de  cor- 
poribus  juslorum  )  ,  sed  de  inedia  animarum. 
Hugo  vcro  accipit  famem  vitiorum.  Quid  est, 
inquit ,  luxuria  nisi  famcs  insaliabilis  volupta- 
tis  ?  quid  superhia  nisi  fames  insaliahilis  dig- 
nitulum  ?  quid  avaritia  ,  nisi  fames  insatiabilis 
facultatum  ?  Quse  quidem  concinunt  cum  bis 
quse  Joannes  dixit  :  Quidquid  esi  in  mundo,  aut 
est  concupisccntia  carnis ,  aut  concupiscenlia  ocu- 
torum,  aut  superbia  vilce.  Hinc  S.  Tliomas,  opusc. 
de  Eucbaristia  ,  ad  ejus  frequenlationem  allicit 
liac  sentenlia  :  Non  affliget  Dominus  fame  ani- 
mam  jusli;  quia  Eucharistia  famem  viliorum 
jam  dictam  sedal :  rursum  sedal  famem  animae 
ad  eam  anhelantis  ,  eaeteraque  ejus  voia  el  de- 
sideria  ;  quin  et  non  raro  famem  corporis. 
Sic  Joannes  Abbas  apudPalladium  in  Lausiaca, 
cap.  61,  per  plures  annos  sine  cibo  vixit ,  sola 
se  pascens  Eueharislia  in  Dominica.  S.  Catba- 
rina  Senensis  diu  sola  Eucharistia  vixit  ,  imo 
ea  sumpta  fastidiehat  omnem  cibum  corpo- 
reum;  cumque  eum  jussu  confessarii  accipere 
cogeretur,  illico  illum  stomacho  reluctanle  re- 
jiciehat. 

Et  insidias  impiorum  subvertet.  ]  Pro  insi- 
dias  hebraice  est  mn  hauvat ,  pro  quo  Sep- 
tuag.  legentes  n*n  chauvat ,  verterunt,  vilam  : 
Vitam  autem ,  inquiunt ,  impiorum  evertet.  Ve- 
rum  caeteri  legunt  hauvat ,  id  est  vanitatem  , 
pravitatem,  insidias  ,  fractiones  ,  contritiones. 
Unde  Tigur.  vertit ,  astutiam  (Vatahlus ,  cala- 
mitatem,  damnum,  perniciem)  ,  vero  impiorum 
propeltet.  Sicque  est  antithesis  cum  hemisiichio 
prascedenti  inter  justitiam  justorum  et  insidias 
impiorum;  illam  enim  tutatur  alitqueDeus,has 
evertit,  q.  d.  Non  sinet  Deus  justos  probosque 
spoliari  bonis,  et  fame  affligi ;  improbos  vero  , 
qui  per  fraudes  et  insidias  eos  bonis  spoliare  et 
ad  famem  redigere  conantur,  impellet  in  eam- 
dem  perniciem ,  quam  ipsi  probis  macbinati 
sunt ,  ut  suis  dolis  capiantur  ,  suisque  artibus 
quasi  retibus  illaqueentur ;  itaque  eos  subver- 
tet.  Unde  Pagnin.  Et  propter  pravitatem  impios 


Drus  r.rpriirt.  Duplici  ergo  licncficio  Deui  Jiin 
tum  allic.it,  cl  <|iiasi  duplici  lclo  pro  ipso  depug- 
nat.  Priino  ,  quod   fanicm  ah  eo  depellat  ;  sc- 

ciiudo,  (|uod  iusidias  impiorum  ciiiii  ,nl  fanicui 

redigere  conantium  dissipet  ei  evertat ,  juxta 
illuil  psal.  ;5;>.  11  -.Divitrs  eguerunt  et  esurktrunt ; 

inquirrulrs  autim  Douunum  non  minwntur  onuu 
bono.  PoiTO  David  iusidias  iinpionun  conipar.it 
insidiis  lconum  prajdae  insidianiiuni ,  el  in  c;nn 
involanlium.  Insidialur  ,  inijuit  ,  ui  abscondito 
quasi  lco  in  spclunca  sua  ;  insidiatur  ui  rapiat 
pauprrcm  ,  rapcrc  paupercm  dum  atlrabit  ciun  , 
psal.  9.  (J  ;  MSd  Dcus  has  insidias  lconiiin  conlc- 
rit.  Lnde  suhdil  v.  15:  Contere  brachium pccculo- 
ris  elmaligni ;  quaretur  peccatum  illius  ,  et  non 
invenictur. 

Denique  hauvat  Chahl.  vertit  N,:*:^  kiniana, 
id  est  possessiones,  l\.  Saadia  etBaynus  ,  subslan- 
liam  ct  opcs.  Unde  Syrus  :  Facultates  impiorum 
perdet ;  Chaldaeus  :  Possessiones  impiorum  e.v- 
pellet ,  q.  d.  Dcus  opes  piorum  tucbitur,  ne  fann; 
affligantur  ,  iinpiorum  vero  opes  evertet ,  ut 
fame  crucientur.  Hebr.  cnim  hauvat  dcrivatur 
ab  rrn  haia  ,  id  est  esse  ,  subsistere  ;  unde 
Bubstanliam  ,  id  est  facultates  ,  significal  et  al- 
ludit  ad  "jin  hon,  id  est  opes.  Rursum  hauvat 
verlas  csse,  boc  sensu,  q.  d.  Deus  evertet  impio- 
rum  esse  et  vivcre,  id  est  vilam  eis  adimet ,  uti 
vertunt  Septuag. 

6.  Egestatem  operata  est  manus  remissa;  ma- 
nus  autem  fortium  ijivitias  parat.]  seosus  cst 
clarus  ,  quasi  dicas:  Labor  parit  opes  .  otium 
inopiam  ;  diligentia  ditat ,  negligeniia  depau- 
perat;  fervor  est  parens  opulenliae,torpor  eges- 
talis. 

Pro  egeslalem  hebr.  est  UN"l  ras ;  quod  ,  si 
alio  puncto  legas  ttflO  ros,  significat  toxicum, 
venenum,  q.  d.  Pigrilia  estquasi  lentum  vene- 
num  ,  quod  seusim  proserpens  totum  hominem 
inficit,  eumque  torpore  aeque  ac  fame  conficit 
et  enccat.  Verum  legendum  est  ras,  id  est  eges- 
tatem  ,  non  i-os  ,  id  est  venenum  ;  ras  enim  le- 
gunt  Septuag.  Noster  ,  Chaldasus  et  cseteri. 
Egestatem  accipe  ad  lilteram  pro  inopia  opum. 
Allegorice,  Beda  accipit  egestatem  bonorum  in 
cnelo,  q.  d.  Quicumque  in  vita  remisse  et  pigre 
vixit ,  hic  bonis  omnibns  in  futuro  seculo  ca- 
rebit. 

Pro  remissa  hebr.  est  niQI  remia,  quod  tam 
frauduleniam,  quam  projeclam,  id  est  remis- 
sam  ,  inertem  et  pigram  significat.  Pigri  enim 
solent  ex  inertia  manus  torpidas  exporrigere  , 
imo  projicere  ;  iidem  quia  nolunt  laborare  , 
fraudulenti  evadunt  et  fures  ,  ut  viclum  sibi 
comparent,  ut  videmus  in  pigris  mendicis.  Rur- 
sum  ,  qui  fraudi  innititur,  remissus  fit  et  iners  ; 
quia  fraudem  sibi  ad  victum  parandum  suffi- 
cere  putat,  sed  decipiuntur  utrique;  quia  lam 
fraus  quam  pigrilia  causa  est  egestatis  ;  Deus 
enim  fraudulentospunit  redigitque  adpauperta- 
lem,  uti  experientia  constat.  Unde  vertit  Chald.: 
Paupertas  attenuat  virum  dotosum  ,  et  manus 
recti  ditat ;  Syrus  :  Manus  autemjustorum  dabi- 
tur  ;  Pagn.  Pauperem  facit  manus  fraudulenta  ; 
Tigurina  :  Qui  operalur  fraudulenta  manu ,  ege- 
nus  est ;  Valabl.  pro  fraudulenta  vertit,  ut  Nos- 
ter,  remissa,  et  utrumque  connectens  sic  expli- 
cat,  q.  d.  Qui  malis  artibus  opiat  augere  rem 
suam,  ut  faciunt  otiosi,  qui  decipiunt  alios  ut 
vivant ,  ad  egestatem  redigetur.  R.  Salomon  , 
R.  Levi  et  Aben  Ezra  n*m  =]:>  caph  remia  (quod 


:S6 


COMMENTARIA  IN  PROVEREIA  SALOMONIS.  Cap.  X. 


Nosler  vertit,  manus remissa ;  alii  ,  fraudulenta) 
vertunt  :  Bitances  fraudulentce.  Unde  sic  trans- 
ferunt :  Bgenus  erit,  quisquis  bilances  habet  frau- 
dulentas ,  ut  justum  non  det  mercium  pondus  , 
cum  eas  vendit ;  et  plus  justo  ponderet  eas,  cum 
emit.  JSeptuag.  vertunt  :  Paupertas  virum  kumi- 
liat  ,  id  est  ,  facit  ut  manu  sit  projecta  et 
abjecla,  uti  solent  esse  viles  ethumiles;  Sep- 
tuag.  de  more  seculus  Arabicus  vertit  :  Pau- 
pertas  deprimit  Iwminem;  manus  audacium  dita- 
bunlur. 

Aliqui  per  manumremissam,  scilicet  ad  dan- 
dum  ,  accipiunt  manum  avaram  ,  q.  d.  =p 
capli ,  id  est  curva  et  clausa  manus  ,  avara , 
et  bonorum  tenax  egestatem  et  penuriam  ad- 
ducet  ;  contra  vero  manus  fortium ,  id  est 
adaperta  ,  id  est  liberalis  ,  et  in  eleemosynas 
effusa  ,  divilias  et  fortunas  cumulat.  Unde  Ec- 
cles.  cap.  U.  36:  Non  sit  ,  ait,  porrecta  manus 
tua  ad  accipiendum,  et  ad  dandum  cotlecla.  Nam 
ut  ille  ait:  Plures  opum  condi ,  promi  paucissimi. 
Verum  hic  sensus  arclior  est ;  alque  manus  re- 
missa  proprie  non  est  avara,  sed  aceda  et  pigra; 
sicut  manus  fortium  non  est  liberalis  ,  sed  labo- 
riosa,  sedula,  industria. 

Pro  fortium  Hebraice  est  Q^lin  charutsim, 
quod  Syrus  verlit  justorum  ;  ChakUeus  ,  recto- 
rum  ;  Septuag.  «ivpewv ,  \d  esl  virilium ,  qui  vi- 
riliier  agunt.  Tigurinus  ,  sedutorum;  Baynus  , 
sotticitorum ,  quales  solent  esse  mercatores  ad 
rem  attenli ;  unde  Pagninus  vertit :  Et  manus 
mercatorum  sotticitorum  ditabit  iltos.  Proprie 
charutsim  significat  viros  acres ,  qui  quod  co- 
gilantet  inchoant ,  strenue  prosequuntur,  nec 
desislunt ,  donec  atl  deslinalum  finem  perdu- 
cant.  Radix  enim  yin  charats  significat  acuere, 
exacuere,  exerlare  vim  et  virlutem  suam,  acri- 
ter  et  alacriler  agere  ,  urgere  ,  ad  finern  rem 
perducere.  Alii  charulsim  vertunt,  incisos ,  con- 
cisos,  prcecisos,  quales  sunl  attenti  ad  rem  ,  qui 
praecise  ad  obolum  vel  momentum  sua  exigunt, 
vel  disponunt.  Unde  mercatores  hoc  habent 
axioma  :  Si  vis  ditescere,  attentus  esto  ad  om- 
nia  eliam  minima  ,  nihil  negligas  ,  nullam  oc- 
casionem  lucri  etiam  exigui  prajtermittas ;  quia 
ex  multis  exiguis  quid  fitmagnuin  et  eximium. 
Noster  vertit,  fortium,  id  est  sedulorum,  stre- 
nuorum.  Qui  enim  fortis  est,  rem  strenue  ur- 
get ,  et  ad  finem  usque  perurget.  Pro  divitias 
parat  Hebraice  est  "pBtyn  tascir  ;  quod  si  alio 
puncto  sinislro  legas  -wsm  tasir,  id  est  decimat, 
sensus  erit,  q.  d.  Labor  strenuus  sedulorum  ex 
uno  lucratur  decem ,  sortemque  decuplat ;  sicut 
terra  fecunda  ex  uno  grano  seminato  producit 
decem ,  imo  30,60  et  cenlum. 

Porro  hacc  sententiain  opibus  tam  spirituali- 
bus,  puta  sapientia  et  virtute,  quam  temporali- 
bus  locum  habet.  Virtutum  enim  sludiosus  mag- 
nos  earum  cumulos  et  thesauros  congregabit, 
negligens  vero  et  piger  earum  inops  manebit ; 
nimirum  ut  ait  Comicus  : 

Coelites  sudore  cuncta  fcenerant  mortalibus, 
Quidquid  est  in  orbe  servit  omne  diligentiae, 
Labore  virlus  crescit  ac  pecunia. 

Sicut  ergo  mercatores  intenti  opihus  quotidie 
lucrum  adjiciunt  lucro,  denarium  denario,  au- 
reum  aureo  :  sic  multo  magis  mercator  meri- 
torum  quotidie  virtutem  virtuti ,  actum  actui , 
gradum  gradui  adjiciat,  ac  diem  sibi  periisse 
pulet ,  quo  nihil  in  virlute  promovit,  quo  nulli 


eleemosynam  corporalem  aut  spiritalem  con- 
lulit ,  quo  in  re  quapiam  se  ipsum  non  vicit , 
quocirca  desidiam  et  otium  ut  pestem  fugiat. 
De  sancto  Antonio  scribit  Sozomenus.l.  1.  his- 
tor.  cap.  13  :  Neque  ipse  otiari  aliquando  in  ani- 
mum  induxit ,  et  qui  prcectare  vitam  esset  actu- 
rus  ad  taborandum  hortatus  est.  Et  S.  Athanas. 
ait  eum  instar  apis  collegisse  mel  virtutum 
ex  Sanctorum  conversatione  :  ab  uno  enim  qui 
in  humilitate  excellebat,  didicisse  humilitatem, 
ab  alio  patientiam  ,  a  terlio  charitatem  ,  a 
quarto  aliam  virtutem  in  qua  eminebat.  Sanc- 
tus  Ephrem  ,  in  Cant.  spirit.  Qui  amat  otium  , 
inquit,  nunquam  prosperabitur.  S.  Ambros.  1.  1. 
de  Cainocap.  k  :  Non  dormientibus,  inquit,  non 
otiantibus  ,  sed  vigitantibus  potlicentur  prtemia, 
et  tabori  merces  parata  est.  S.  Leo:  Non  dormien- 
tibus  p?'ovenitregnum  ccctorum ,  nec  otio  et  desi- 
dia  lorpentibus  beatitudo  ceterna  ingeritur.  Sanc- 
tus  Hieronymus  ,  vel  quisquis  est  auctor,  ep. 
ad  Demetriadem:  Excitandus  est,  inquit ,  spiri- 
tuatibus  stimulis  semper  animus  ,  et  majore  quo- 
tidie  ardore  renovandus.  Orationis  instantia,  it- 
luminatio,  tectio ,  solticitudo  vigitiarum ,  diurna 
et  nocturna  ejus  incitamenta  sunt.  Nihit  enim  in 
hoc  proposito  otio  deterius  est ,  quod  non  solum- 
modo  non  acquiril  nova ,  sed  etiam  parata  con- 
sumit ;  sanctce  vilce  ratio  processu  gaudet  et  cres- 
cit ,  cessatione  torpescitet  deficit.  S.  Bern.  1.  2.  de 
Consid.  ad  Eugen.  cap.  13  :  Si  recte  ,  ait ,  Sa- 
piens  hortatur  sapientiam  in  olio  scribi ,  caven- 
dum  et  in  otio  otium  est.  Fugienda  proinde  otio- 
silas ,  maler  nugar um ,  noverca  virtutum.  S.  Basii. 
in  Conslit.  Monast.  cap.  5:  Quicl  Apostoii  ,nonne 
ipsi  quoque  Dominum  sunt  imitati?  nonne  assidui 
in  laboribus  erant  ?  Animadverte  Puulum  indi- 
vulse  taborantem.  De  B.  Alcuino,  qui  temporc. 
Caroli  Magni  in  Gallia  laude  doclrime  floruit  , 
scribit  auctor  Vitae  ejus  :  Fugiebat  modis  omni- 
bus  otiositatem.  Nam  aut  legebat,  aut  scribebat , 
aut  disciputos  erudiebat ,  aut  oralioni  vacabat , 
aut  psatmorum  decantationi  inevitabilibus  lan- 
tummodo  corporis  indutgens  necessitatibus.  S.  Bo- 
navent.  in  Rcgula  Novit.  cap.  8  :  Per  tria  isla 
tota  vila  tua  decurrat ,  ut  semper  ores  aut  tegas, 
aut  servias  ,  et  potissimum  senibus  ,  forensibus  et 
infirmis;  et  factis  serviliis  non  stes  cum  fratribus 
otiosus ,  sed  stalim  vade  ad  cetlam ,  et  ibi  ores  aut 
legas. 

Hoc  olini  fuitunicum  studium  Religiosorum 
et  Anachoretarum  ,  qui  inde  Ascetae ,  id  est 
exercitatores  ,  sunt  dicti,  quod  in  continua  vi- 
tiorum  lucta  et  victoria  ,  ac  in  perpetuo  virtu- 
tum  contrariarum  usu  sese  exercerent.  Talis 
fuilBarlaam  ,  qui  Josaphal  discipulum  ad  eam- 
dam  ascesin  exhortans  ,  inter  alia  ait  rirtu- 
tes  esse  scalas  cceti ;  quare  sicut  coelum  ingenti 
allitudinis  spatio  a  nobis  elongatum  distat  ; 
ila  multis  magnisque  per  virtutum  scalas  pas- 
sibus  eo  contendendum  et  conscendendum  est. 
Vide  Damasc.  in  Histor.  cap.  11.  etseq.  Quod  si 
quotidie  in  charitate  ,  humilitate  et  patientiu 
cresceremus  ;  si  quotidie  tres  eis  gradus  adji- 
ceremus  ;  totidem  quasi  passibus  in  coelum 
ascenderemus ,  ac  post  annum  ,  imo  post  de- 
cem  vel  viginti  annos  ,  quam  alte  nos  ascen- 
disse  ,  quanlos  virtutum  meritorumque  cumu- 
los  coacervasse  cerneremus  et  gauderemus  ? 
jEternilalem  cogila.  Brevis  est  vita  ,  vive  ,  pa- 
tere,  labora,  mercare  aelernitati.  Abbas  Atha- 
nasius  ,   ait  Joannes   Moschus  in  Prato  spirit. 


COMMKMAIUA  I.N  PIIOVI 

cap.  130,  raptus  lo  exstaain  vidit  ckoros  laudaa- 
liuin  Druin ,  cinii<|ii«'  averet  ad  eoi  iogredi , 
tiudivit  :  ^cmo  itnc  ingre^itur  negUgens  ,•  abiU  , 

ciilatc,  contcmnttc  cuuitatis  sccuii.    Sic  ilur  ;ul 

sslra.  i.i  csp.  L05,  Angelus  aitad  Cbristopboruxn: 

Ora  at  aacndamiis  cantli  lam  (nam.  Tuni  illo 
ad  sc  :  Christophorc ,  inquii,  majori  laborc  opus 
cst. 

QUJ    NITITUR   MBNDACIia  ,   IIIC    PA8C1T  VKNTOS  ; 

IDKM    AIIIM    ll'SK    Sl.i.UIIIK    A\l.S    VOI.AMI.S.J    lla.!C 

senLenlia  jam  deeat  iu  Hebreeo,  Cuaidseo  ,  non- 
iiullis  Latinia  ac  Sepiuag.  Coniplui.,  licct  in 
(\oman.  eadem  habeatur  ,  non  lioc  loco  Bed 
cap.  urcsccd.  poat  vera.  12.  Elabent  lamciicam 
Latin!  L\omani,  illamque  LegitS.  August.  1.  3. 
coniia  Cresooo.  cap.  9,  Clemens  Alcxand.  1.  1. 
siroui. ,  Aiitonius  iu  Mclissa  scrni.  22.  cl  alii. 
Quare  videlur  olim  cxsiiiissc  in  liclmco,  et  ha- 
bere  auctoritatem  canonicam  S.  Script.  lluic 
alliuc  cst  proferbium  Arabuni  :  Mendacium 
infirmitas  csl  ,  et  vcritas  sunitas.  Mendaciam 
vitilas  cst  ,  et  vcritas  magniftccntia ,  sivc  nobi- 
litas. 

Pcr  mcndacia  primo,  accipc  opes  per  fraudcs 
et  mendacia  comparatas  ,  ut  pertincat  baec 
gnome  ad  eam  quae  prajccssit  :  Egestaicm 
operata  est  manus  remissu  ,  pro  quo  alii  ver- 
tiint,  fraitdulenta,  quasi  dicat :  Qui  per  men- 
dacia  et  fraudes  aatagit  ditesccrc  ,  bic  pascit 
venlos,  id  cst  vanc  et  fruslra  laborat  perinde 
ac  si  pasceret  vcntos ;  vcl,  ut  vulgo  dicitur  , 
reti  venaretur  venlos  ;  mox  enim  per  illud 
erumpunt  venti :  simili  cnim  moclo  divitiae  , 
(jinis  per  fraudes  avarus  quaerit  ,  instar  vcnli 
et  aviuni  volantium  avolabunt  abco,  sequelur 
cas,  nec  asscquelur.  Undc  praeclare  S.  Gregor. 
Nazianz.  Quid ,  inquit ,  opus  est  multas  opes  re~ 
ponere  temporum  mulutionibus  ,  quce  alias  in 
alios  vcntilant  instabilem  opulentiam.  Idem  ad 
c.ives  limore  perculsos  :  Magis ,  inquit,  vcntis 
aut  lilteris  inaqua  descriptis  fidcndum  est,  quam 
divitiis.  El  in  orat.  ad  Julianum  tributorum 
ixeequalorem  :  Ut  pulvis,  inquil,  a  lurbine  ,  sic 
opes  ab  aliis  ad  atios  subinde  venlitantur  alque 
jactanlur,  et  sicut  fumus  dilabunlur ,  et  insomnii 
more  komines  deludunt,  umbrmque  instar  manibus 
teneri  najuaquam  possunt,ncc  desperalce  carenti- 
bus  ,  nec  satis  certce  possidenlibus.  Iclem  ad  Se- 
lcucum  lambico  3.  opes  asserit  me/U<?s  avaras  tu- 
dc.re ,  ac  imitari 

Meretricis  astus,  quae  procos  fallax  suos, 
Ilunc  hoc ,  et  illurn  dispari  ludit  modo. 

Uursum  eas 

Similes  esse  Uuclibus,  motu  levi 

Quos  ferriin  altum  ceruimus,  labi  etcito. 

Unde  Sepluag.  Romani  cap.  9.  12  ,  post  Qui 
nititur  mendaciis ,  hic  pascit  ventos ,  hasce  duas 
gnomas  subjungunt  :  Deseruit  enim  vias  vineai 
su&;  in  semilis  vcro  agelli  sui  erravit ;  ingrcditur. 
per  loca  avia  atque  arida  ,  et  terram  destina- 
tam  ad  sitim  ,  contrahit  autem  manibus  infruc- 
tuosa.  Quibus  vcrbis  nitentem  mendaciis,  sicut 
primo,  comparavit  pascenti  ventos;  secundo  , 
sdquenti  aves  volanles  ;  ita  tertio  ,  comparat 
slolido  agricolae,  qui  deserit  vineam  suam  ,  et 
per  agrum  suum  (ex  quo  aeque  ac  ex  viuea ,  si 
utrumque  coleret,  magnos  vini  ac  frumenti 
fructus  perciperet  )  oberrans  iransit  ad  loca 
avia,  aiicla  ct  siccitalc  siliculosa  ,  cx  quibus 


IIBIA  SAI.OMONLS.  Cap.  X. 

nulluin  poteal  tparare  fructum  :  undo  congi 
gat  manibut  infrucluosa  f  v<d ,  ut  vcrtii  Fntei 
pres  Clemenlis  Aiexand.  I.  '■'<■  Slrom.   CoUigem 

mantbus  slcrililalcm  [ritrtnitm  ,  (|,  d.   Vir.c  Iruc- 

tus  ct  incssis  uil  reportat  uisi  *x*$inm  et  ate- 
rilitiiicm.  Unde  CLemena  beec  omoia  adaptana 

nicudaci  liaucsi  ct  li;crcticis ,  1.5.  Siioin.  (Jui  , 
inquit  ,  falsis  innilitttr ,  is  pasctt  ventOS  ,  et  tns<:~ 
qaitur  avcs  peunatas.  i\on  inlctligit  i  cchum  hic 
plulosopliiam  ,  cam  htrc  iu  mullis  probabiUter  ar- 

gumentetur,  et  probabUiter  taquatur;  sed  hcereses 

insectatur.  Infcrl  ilaquc  :  BeUquit  cnim  vias  vun  c 
sute  ,  in  scmitis  autcm  propriic  OgriculturcB  HJUB 
i  rravit.  iltc  autem  sunt ,  qucb  Ecciesiam  relinquunt 
ab  initio.  Jam  vcro  qui  cecidit  in  haircsim,  transit 
pcr  solitudincm  sinc  aqua  inhabitabUcm  ,  sitibun- 
dam  tcrram  pcrvadcns  ,  colligcns  manibus  stcrili- 
tatcm  fructuum. 

Secundo,  pcr  mendacia  accipc  incndaces  ct  fal- 
laces  spcs,  quas  relielo  Dco  liomines  reponunt 
in  amicis ,  cognatis,  principibus;  ilcm  in  suis 
opibus,  viribus,  ingcnio,  sapienlioe,  ut  bene- 
ficium,  dignitatem,  opcs,  praelaturam,  glo- 
riam.ctc,  assequanlur.  tlic  cnim  pascit  vcnlos, 
id  est  inanitcr  laborat;  quia  vcl  icl  quod  ambit 
non  asscquitur,  vel,  si  assequalur,  non  inveniet 
to  co  quietem  et  gaudium  quod  quserebat ;  secl 
moleslias,  taedia,  angores,  invidias,  millcqucsi- 
milcs  aerumnas,  ut  eum  facti  pccnilcal,  optetquu 
vl  dicat  :  Utinam  nunquam  hanc  dignitatcm  am- 
bivissem!  utinamnunquameam  assecutus  fuis- 
sem  ! 

Tertio ,  per  mendacia  accipe  falsas  rationcs  , 
crrores  ,  paralogismos,  fallacias,  quibus  haerc- 
tici ,  soplhstae  et  doctores  superbi  sua  dogmata 
tucri  et  fulcire  nituntur.  Hi  enim  pascunt  ven- 
tos  ,  quia  patefacla  rationum  falsitate  ruunt  eo- 
rum  dogmata,  honor  et  auctoritas  ,  quae  ab  cis 
fugiunt  instar - avium  volantium.  Ita  S.  August. 
1.  3.  contra  Crescon.  c.  9,  qui  hanc  gnomcn  ap- 
plicatCresconioel  Donalistis ,  ac  per  ventos  ac- 
cipit  chcmoncs,  qui  sunt  spiritus  inilali  ct  in- 
llantes  ut  venti :  Qui  ftdit  in  fatsis,  inquit,  hic 
pascit  ventos,  id  est,  flt  esca  spiritibus  malis.  Verum 
hoc  myslicum  est ,  non  litterale. 

Quarto,  per  mendacia  accipe  quaelibet  men 
daciter  dicta  et  facta  quibus  mendaces  sua 
vitia  cxcusare  et  tegere,  aut  quippiam  obtinere 
nituntur.  Qui  enim  iis  nititur  ,  pascit  ventos  : 
nam  detecto  mendacio  et  fraude  nihil  conse- 
quetur,  nisi  nomen  mendacis  et  fraudulenti. 

Quid  sit  pascere  venlos  explicui  Osee  12.  1, 
ubi  cle  Israele  ponente  spes  suas  in  Assyriis  et 
jEgyptiis ,  sed  fallaces,  eo  quod  per  ipsos  a 
manu  Nabuchodonosoris  Chaldasi  non  fuerit 
liberatus,  ait  :  Ephraim  pascit  ventum,  et  sequi- 
tur  cestum.  Ubi  clixi  to  pascit  posse  primo  accipi 
passive,  q.  d.  Ephraim  pascit,  id  est  comeclit 
ventos  ;  vivit  et  pascitur  vento.  Sic  superbi  pas- 
cuntur  honore,  et  tumida  sui  opinione  quasi 
vcnto,  quo  intlali  et  turgidi  incedunt ,  sicut  cha- 
maeleontes  pascuntur  vento;  sed  sicut  chamae- 
leon  vento  vivens  exsuccus  est  et  exsanguis , 
ideoque  colores  mutat ,  et  rei  cui  applicatur 
colorem  induit :  sic  et  ambitiosus  ambitionc 
exsuccus,  et  metu  honoris  perclendi  exsanguis, 
nunc  rubicundus  est  ct  laetus,  nunc  pallidus  ct 
mcEstus ,  nunc  felix,  nunc  miser  ;  quare  bea- 
tus  esse  nequit.  Ita  Aristot.  lib.  1.  Magnor.  mo- 
ral.  cap.  3. 

Sccuudo,  -o  pascit   posse  accipi  aclive,   ut 


238 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  X. 


pascit  ventos  idem  sit  quod  cibat  ventos ,  puta 
seipsum  dat  in  cibum  ventis  ;  ut  venti,  puta  As- 
syrii ,  in  quibus  confidit,  eum  devorent.  Aut 
pascit,  id  est  regit,  et  ad  pascua  ducit  ventos  , 
sicut  pastor  regit  et  pabulatum  ducit  boves, 
oves,  capras  ,  etc.  Hoc  enim  proprie  significat 
Hebr  rW")  raa  ,  juxta  illud  psal.  22.  1  :  Dominus 
regit  (  Hebr.  raa,  id  est  pascit  quasi  pastor 
oves)  me,  etniliil  mihi  deerit,  in  Loco  pascua;  ibi 
me  coilocavit.  Stultum  enim  et  impossibile  est 
ventos  quasi  oves  regere,  et  ducere  ad  pascua  : 
esto  per  magiam  magi  subinde  videantur  pas- 
cere  ventos.  Nam  Methonenses  ,  ait  Pausanias 
in  Corinth.  vento  saevienti  offeruntgallum  galli- 
naceum,  eoque  lacerato  et  sub  vitibus  defosso 
sedantnoxios  Africi  flatus.  Eunapius  et  Suidas, 
atque  ex  eis  Sigonius  lib.  U.  Imperii  Occident. 
narrant  Constantinum  Magnum  capite  mulctasse 
Sopatrum  philosophum,  quod  incantationibus 
suis  venlos  retinuisset,  ne  naves  frumenta  de- 
veherentConstantinopolimfameafflictam.  Finni 
et  Lapones  Septentrionales  populi  mercaloribus 
ventos  venales  exhibebant,  tres  nodos  magica 
arte  sacratos  a  loro  pendentes  eis  offerentes  ; 
quorum  primo  soluto  placidos,  secundo  vehe- 
mentiores,  tertio  vehemeniissimos  essent  habi- 
luri.  Iia  Olaus  ,  1.  3.  c.  16,  ex  Saxone  gramma- 
tico.  Ea  arte  uluntur  in  navigantes  ex  arbitrio  , 
ita  ut  his  favere  vel  minus  visum  fuerit;  sic 
sistunt  et  movent  flamina  et  flumina,  inquit 
Zieglerus  in  Scandia.  Plura  vide  apud  Alexan- 
drum  ab  Alex.  lib.  3.  Genial.  cap.  12.  Verum  haec 
superstitiosa  sunt  et  magica  ,  ac  proinde  sum- 
me  noxia.  Magi  enim  suas  seque  consulentium 
animas  et  corpora  diabolo  pro  vento  oppigne- 
rant.  Omissis  magicis  accipe  physicum.  Cum 
aliquando  Etesiae  ita  vehementer  flarent,  ut 
fruges  lajderent,  Empedocles  jussit  asinos  ex- 
coriari  et  utres  fieri ,  eosque  in  promontoriis 
exlendi,  ut  ventum  exciperent;  quo  sopito  ap- 
pellatus  fuit  MtAu9*w/uc^  id  est  prohibitor  vento- 
rum,  aitSuidas,  penes  quem  sit  iides.  Nam  et 
hoc  difficile  esl  creditu;  et  esto  verum  sit,  hoc 
non  est  pascere,  id  est  ad  libilum  regere  ventos  ; 
necpabulum  eis  praebere.  Solus  enim  Deus  est, 
qui  ventos  uticreal,  ita  pascit  et  regit,  atque 
in  eo  suam  magnificentiam  ct  omnipotentiam 
ostendit.  Hinc  dicilur  ambulare,  imo  volare  su- 
per  pennas  ventorum ,  psal.  17. 11;  ac  venii  sunt 
Angeli ,  id  est  nuntii  Dei ,  juxta  illud  :  Qui  facis 
Angelos  tuos  spiritus,  id  cst  ventos ,  psal.  103.  U. 
Et  Job.  c.  28.  25  -.Quifecit  ,\n(\ii\l,  ventis  pondus , 
et  aquas  appendit  in  mensura.El  Amos.  U>  13. 
vocatur  Deus  formans  montes ,  et  creans  ventum, 
ubi  plura  hac  de  re  dixi.  Hinc  Theodosio  Imp. 
pugnanle  pro  Deo,  venti  Dei  pugnarunt  pro 
Theodosio  contra  Eugenium,  cum  tela  hostium 
in  ipsosmet  hostes  retorserunt,  ita  ul  Theodo- 
sius  ventos  pavisse  et  vicissim  venti  Theodo- 
sium  dici  possint ;  de  quo  Claudian.  in  Panegyr. 

0  nimium  dilecle  Deo,  cui  militat  aether, 
Et  conjurali  veniunt  ad  classica  venti. 

Nota  :  Recte  mendacium  comparatur  vento 
et  pastori  venlorum.  Primo,  quia,  uti  ventus 
fiuidus  est,  levis  et  evanidus,  statimque  tenues 
vanescit  in  auras,  sic  et  mendacium  instar 
venti  et  fumi  dissipatur  et  evanescit.  Qu/s  deci- 
piunt,  inquit  Senecaepist.  8,  niliil  habenl  solidi; 
tenue  est  mendacium,  si  diligenter  inspexeris. 

Secundo,  sicut  ventus  non  hoeret,  sed  celer- 


rime  pertransit,  sic  et  mendacium.  Unde  ele- 
ganterPetrarcha,l.  2.  de  Vitasolitar.  mendaciuni 
cum  urinatore,  qui  sub  aquis  degit,  conferens  : 
Simulata ,  inquit,  illico  patescunt ,  fucus  sudore 
diluitur,  et  argulum  etiam  mendacium  vero  cedit, 
coramque  pressius  intuente  diaplianum  est.  Nemo 
sub  aqua  diu  vivit ,  erumpat  necesse  est ,  ac  fron- 
tem  quam  ceiabat,  aperiat,  ut  venlis  ac  molli  aura 
pascatur. 

Terlio,  sicut  ex  uno  vento  plures  generanlur, 
iique  contrarii ,  qui  inter  se  confligunt  et  colluc- 
tantur  :  sic  ex  uno  mendacio  plura  nascuntur, 
eaque  sibi  invicem  contraria  et  colluctantia. 

Quarto,  ventus,  licet  sittenuis  et  inanis,  ulres 
tamendistendit:etmendacesturgentventovani- 
tatiset  superbiae.  Rursum  ventus  canoras  facit 
aves;namcycnifavonioafflalicanuntsuavius.  Eri 
gitur  enimalarum  densitas,  fidium  nervos  tem- 
peratos  referens  ,  et  pleclrum  stalim  zephyrus 
suggerit.  Insuper,  sicutorgana  sunt  hydraulica, 
quae  aqua  aguntur  :  sic  sunt  et  anemaulica 
quae  vento  arle  excepto  harmonice  personant. 
Talia  vidiTusculi,  in  quibus  philomelae  aliaeque 
aves,  arte  factae  instar  vivarum  philomelaruni 
et  avium,  miro  venli  artificio  canebanl  et  mo- 
dulabantur.  Similimodo,  ventus  vanitatis  et  os- 
tentationis    agit    mendaces ,   ut    artificiose    et 
eleganter  sua  mendacia  concinnent  atque  de- 
cantent;  sed  sicut  in  illis  praeter  sonum  nullus 
est  fructus,  sic  et  in  his.  Mendaces  enim  sunt 
velut  aes  sonans  et  cymbalum  tinniens. 

Quinto,  S.  Basil.  hom.  6.  Hexam.  Vultures, 
inquit,  et  galli  in  aerias  subvecti  plagas  solo 
ventorum  tlatu  haustuque  concipiunt  ova  quae, 
quia  ex  vento  sunt,  ideo  irrita  et  inania  ac  sub- 
ventanea  vocantur.  Sic  mendaces  ex  vento,  id 
est  ex  diabolo,  qui  est  pater  mendacii,  con- 
cipiunt  mendacia,  fraudes  et  dolos,  quoe  exte- 
rius  speciosa,  intus  inania  sunt  et  in  fumum 
evanescunt ;  quee  nullum  pascunt  nisi  diabolum, 
cujus  sunt  ova  et  foelus.  Unde  S.  August.  1.  3. 
contra  Crescon.  c.  9  :  Porro,  inquit,  si  maledic- 
tus,  qui  spem  suam  posuit  in  homine ,  quanlo 
magis  qui  spem  suam  ponit  in  falsitate  opinionis 
humancB?  ut  in  Ulud  aliud  incidat  quod  scriptum 
est :  Qui  fidit  in  falsis  ,  hic  pascit  ventos  ,  id  est , 
fit  esca  spiritibus  malignis.  De  lalibus  ait  Osee 
cap.  10.  13  :  Arastis  impietatem ,  iniquitatem 
messuistis  ,  comedistis  frugem  mendacii  ;  quia 
confisus  es  in  viis  tuis ,  in  multitudine  fortium 
tuorum. 

Sexlo,  ventus,  licet  subtilis,  subinde  ila  vali- 
dus  est,  ut  arbores,  turres,  domos  sternat  et 
evertat :  sic  mendacium,  licet  in  se  inane,  ta- 
men  subinde  fucis  et  fraudibus  ita  palliatur  et 
armatur,  ut  inter  reges  et  populos  bella  inter- 
necina  concitet ,  ac  urbes,  regna  et  imperia 
evertat. 

Tropol.  ventosi  sunt  et  ventos  pascunt,  qui 
vulgi  opiniones  et  rumores  consectantur ;  et  qui 
adulationibus  propriisacdetractionibus  aliorum 
gaudent ;  hisce  enim  multa  permiscenlur  men- 
dacia.  Nam,  ut  ait  Jerem.  c.  9.  3  :  Extenderunt 
linguam  suam  quasi  arcummendacii.  Quare  tales 
pascunt  ventos,  et  instar  canum  stolidorum 
sequuntur  aves  volantes,  donec  suam  stolidita- 
tem  advertentesseropoeniteant,  eamque  rideant 
et  damnent.  Ita  Hugq.  Denique,  qui  creaturis 
potius  fidunt  quam  Greatori.  Omnes  enim  crea- 
lurae  ventus  et  umbra  sunt,  si  cum  Creatore 
conferantur.  Unde  Psaltes,   psal.  U.  3.  comm  l- 


COMMKNTARIA  IN  PROVERBIA  SAKOMONIS.  Cap.  X.  239 

Filii  hominum,  utquequp  graoi     cunduin  totidetn  partei  anni.  Puoritia  est  vci- , 


scrans  cxclamat 

cordc '.'  utquid  diligitis  vanttatcm,  et  quaritit  mcn- 

dacium?  Et  lsaias  c.  28.  U>  i  Ptnuimm  mmdacium 

spcm  noslram,    cl  mcndacio  protccli  samns ,  cle. 

Subvcrtt  t  grando   spcm  mcndacii.    El  Jercm.    c. 

13.  '2.'>  :  llac  sors  tua.  parsquc  mcnsuriv  tua-.amc, 

dicit  Dominus,  quia  oblila  cs  mei ,  ct  confisaes  in 

viendacto.  El  c.  L&  li)  :  Kere  mcndacium  posse- 

thrunt  patrcs   nostri  ,   vanitatan,  qiuv   cis  non 

profuit.  l'ost  gnoinen  jain  cxplicaiain  Septuag. 

lioc  loco  lubnectunt  aliam,  quaa  nec  in  Hcbraeo, 

nec  in  l.alina  VulgaU  cxsial,  cstquc  haec  :  Fitius 

cruditus  sapicns   crit ,  imprudcnte  autcm   utclur 

ministro  ;  camque  legitS.  August.  1. 16.  cle  Civit. 

cap,  %  ,  et  sic  cxplical :  Solent  impii  pacem  per-* 

turbarc  Sanctorum;  sed  Iixbc  in  usum  ccdunt  profi- 

cientium,  juxta  illud  Apostoii  :  Oporlet  haireses 

csse ,  uf  probali  manifesti  fianl   in  vobis.  Unde 

ctiam  scriptum  cst  :  Filius  crudilits  sapiens  erit ; 

imprudenle   autem  minislro    utelur  ,  q.   d.   Dei 

providcntia  fit  ut  impii,   v.  g.  lueretici ,  cxagi- 

tent  Jideles  et  pios ,  ad  corum  probationem  ,  ut 

scilicet  crcscanl  in  tide  ct  virlute  :  quocirca  im- 

prudentes  ,   id  est  impii,  eslo  videantur  domi- 

nari  piis,  rcvcra  tamcn  minislrant  et  serviunt ; 

qaia  Deus  cis  quasi  minislris  ulitur  ad  acuen- 

dampiorum  virtutemet  gloriam.  Rursum,  q.d. 

Filius  in  disciplina  eruditus,  et  moribus  compo- 

situs,  est  sapiens  ;  saepe  tamcn,  Deodisponente, 

lit  ut  ministium  habeat  imprudenlcm ,  ut   is 

exerceat    tum  ejus  patieniiam  ,  tum  pruden- 

tiam ,  ulque   imprudens  minisler  a  prudente 

hero  prudcnter  regatur,  discatque  prudentiam. 

Adhaec  servi,  quia  servili  sunlingenio;  hinc  si 

herum  sapientem  ,  id  est  modestum  piumque, 

nacti  sint,  insolescunt  cique  molesli  sunt;  sin 

durum  et  imperiosum,   cervices  submittunt. 

vSapiens  ergo  servilia  ingenia  serviliter  tractet, 

usurpctque  illud  Melaniae   apud   Palladium   in 

Lausiaca  c.  117  ;  Contra  stolidos  animi  elatione , 

velut  cane  et  accipitre  utendum  esl. 

Tcrtio,  et  valde  apposite  sic  exponas  ,  ut  sig- 
nilicetur  hic  sapientiae  vis,  potestas,  dignilas 
et  majestas,  quae  tanta  est,  ut  etiam  insipien- 
tibus  imperet  et  dominetur  ,  q.  d.  Filius  erudi- 
tus  et  prudens  non  tantum  sibi  sapiens  erit ,  sed 
et  alios  regere  polerit,  imo  imprudentibus  et 
insipientibus  tanquam  minislris  uti  noverit ; 
sua  enim  sapientia  sciet  quomodo  domandi  et 
regendi  sint,  quibusque  ministeriis  applicandi, 
ut  sibi  sapere,  aliis  prodesse  discant.  Hoc  est 
quod  Salomonem  secutus  Ecclesiasticus  ait  cap. 
10.  28:  Servo  sensato  iiberi  servient.  Videibi  dicta. 

3.  Qui  C0NGREGiVTiNMESSE(Chald.  Quioperatur 
in  astate)  filius  sapiens  est  ;  qui  autem  stertit 
estate  (  Chald.  in  messe)  filius  confusionis.  ] 
Hebr.  Fitius  confundens ,  tam  se  ,  quam  suos  pa- 
rentes,  domumetfamiliam.  Est  hocpraeceplum 
vel  monitum  prudentiae  oeconomicai.  Igitur 
grammatice  acl  litteram  significat  in  messe  aes- 
late  laborandum  esse  agricolae  (quales  fuere 
prisci  patres,  et  plerique  hominum  primis  mun- 
di  seculis)  ex  praecepto  Dei,  Genes.  2. 15.  et.  c.  3. 
17,  ut  paret  sibi  suisque  alimenta  in  hiemem  : 
nam  si  otietur  et  stertat,  sinatque  praelerire 
messem,  in  hieme  famebit  et  mendicare  coge- 
lur  vel  fame  conficietur;  quod  ipsi  ingens  erit 
damnum,  aeque  acconfusio  et  probrum.  Huic  gno- 
mee  parallela  est  illa  Ben  Sirae  Alphabeto  2  littera 
tamed :  Ne  dormias  injuventute  tua,  et  in  senectute 
tua ne ducasvetulam.  Nam qualuor suni  aetates se- 


BMlaa  jiiveiitus,  autuinuus  cetas  provectior , 
hiiMns  Benectus.  Aiqur  sicet  pttai  ipta  est  col- 
ligendui  fregibni  iu  blemem,  sic  juvenius  ido- 
nea  eal  eomparando  viatico  in  reiiqoam  vitam  ; 

(|iiod  non  polest  I.icere  qui  dormil  el  slerlil, 
qui  oliosus  esi  et  deses  ,    quo  Benau    dicimus  , 

Jus  viffilantibus  scriptum  cssc ,  non  tbinnicnttbus. 

Symbolice ergo  sub  cortice  litter.c  et  parabo- 
lae  signilicalur  :  piiino,  laboraudum  esse  in 
adolescenlia,  ut  parenlur  alimenta  lenectuti. 
Rursum  in  adolesccnlia  sludendum  sapienlice 
ctvirtuii,  ut  ea  fruamur  in  seneclute.  Adolea 
centia  enim  rectc  vocatur  aeslas  et  messis,  quiu 
vegcta,  animosa,  fervida,  studio  ct  iaboribus 
apta  ,  docilis,  ingeniosa  ;  sicut  enim  formatur 
cl  assuescit  animus  corpusque  sive  virtuli  vel 
vitio,  sive  labori  vel  otio  in  adolesccntia ;  sic 
durat  et  perseveratferc  per  reliquum  vilae.  Unde 
Septuag.  vcrtunt,  incolumis  (legerunt  ipsi  pro 
"IJN  oger,  icl  cst  congregans  ,  aliis  punctis  ux 
agur ,  id  cst  collectus,  servatus ,  incolumis) 
evasit  ab  a?stu  (ilius  intelligens  ;  correptus  aulem 
a  vento  fit  in  messe  ftlius  iniquus,  q.  d.  Juvenis 
sapicns  in  adolescenlia,  quando  cbullire  solet 
ardor  sanguinis  et  concupiscentiae,  ab  eo  im- 
munis  evadil;  quia  ardorem  hunc  rcstinguil  do- 
mando  et  mortilicando  suas  passiones;  insipiens 
vero,  qui  a  vento  ardente,  sive  urcdine  concu- 
piscentiae  ,  in  adolescentia  abripi  se  sinit,  fit 
fitius  iniquus  in  messe ,  id  est  in  scnectutc,  in 
qua  homines  metere  solenl  id  quod  seminarunt 
et  didicerunt  in  juventute.  Virtutes  enim  et  vi- 
lia  adolescentiae  adhaerenl  homini  usque  ad  se- 
nium  et  mortem.  Uredo  est  ventus  urens,  qui 
siccat  frumenta,  pula  spicas,  ut  inanes  sint , 
nec  dent  farinam  ;  ita  concupiscentia  siccat  om- 
nem  virorem  et  medullam  virtutis,  facitque  ho- 
minem  inanem,  omnique  bono  et  virtute  va- 
cuum.  Auctor  vero  Catenae  Graecor.  versionem 
Septuag.  sic  explicat,  q.  d.  Cruces  et  calamitates 
patienti  animo  acceptae  vitam,  impatienti  au- 
lem  morlem  adferunt  :  Vir  intelligens ,  ait ,  qui 
per  cruces  et  caiamitates  non  secus  excoctus  et 
probatus  est,  atque  aurum  per  incensam  fomacem 
probari  sotet ,  laitos  justitia?  fructus  edit ;  contra- 
rio  ,  vir  iniquus  ab  iis  etiam  rebus  ,  per  quas  me- 
tior  alioqui  evadere  debebat ,  swpe  corrumpitur  et 
depravatur ,  et  omnino  eliam  perditur.  Didym- 
ibidem  :  Qui  naturali,  inquit,  sapientia  et  intel- 
iigenlia  vatet ,  illum  neque  sol  exurit  per  diem  , 
neque  tuna  per  noctem.  Per  ardorem,  vita  hujus 
curas  et  motestias  designat.  Iltos  vero  qui  proptcr 
istiusmodi  res  dejiciuntur  et  quasi  deplciunt  ,  fe- 
num  vocat.  Christus  servator  noster  afflictiones  et 
persecutiones  illas  qua  propter  Dei  verbum  inter- 
dum  eveniunl ,  in  Evangelica  parabola  astum  ap- 
petlat. 

Secundo,  mstas  et  messis  est  symbolum  occa- 
sionis,  sive  temporis  idonei  ad  rem  bene  geren- 
dam,  q.  d.  Qui  arripitoccasionem  rei  conficien- 
dae,  dum  illa  sese  offert,  ille  sapit;  qui  negligit, 
desipit  :  nam  fronte  capillata  est ,  a  tergo  occa- 
sio  caiva. 

Tertio,  mstas  symbolum  est  praesentis  vitac , 
hiems  morlis  et  status  futuri  seculi,  ibi  nul- 
lum  est  laborandi  et  metendi  tempus,  q.  d.  Qui 
laborando  congregat  sibi  in  hac  vita  merita  bo- 
norum  operum,  ut  ex  iis  colligat  praemia  aeter- 
nitatis,  ille  demum  sapiens  est :  qui  vero  in  hac 
vita  ea  negligit,  ac  corpori,  gulae  et  luxuriae  in- 


240  COMMENTARIA  IN  PnOVERBIA  SALOMONIS.  Cap 

hiat  elindormit,  ille  insipiens  est,  et  confun- 
detur  in  die  judicii :  quia  tunc  videbit  se  ob  ne- 
gleclum  hoc  tempus  damnari ,  et  cruciari  in 
gehenna  flammis  eeternis.  Unde  sapienter  mo- 
net  Ecclesiast.  cap.  9.  10  ;  Qaodcumqae  facere 
potest  manus  tua,  instanter  operare;  quia  nec 


X. 


o/his  ,  nec  ratio  ,  nec  saptentia,  nec  scienlia  erunt 
apacl  inferos,  qub  tu  properas.  Quocirca  S.  Greg. 
Nazianz.  in  Tetrastichis  vitam  praesentem  ait 
esse  nundinas,  in  quibus  omnia  mercari  liceat, 
post  eas  nihil  : 

Hanc  esse  vitam  nandinas  credas  velim  ; 
Negoliari  si  scias ,  lucrum  feres  , 
Caduca  mutans  commodis  perennibus  , 
Post  tempus  islud  alterum  non  suppetet. 

HaecNazianzenus. 

Mystice  Hugo:  Tribulationes,  inquit,  et  labo- 
res  }  quibus  assidue  homines  afflictantur  in  hac 
\ita  ,  sunt  aestus  et  aeslas ,  in  qua  magnam  hu- 
militatis  ,  patientiae,  charitatis,  caeterarumque 
virtuium  messcm  colligere  licet;  qui  ergo  sapit, 
tempus  hoc  captat  :  qui  autem  desipit,  impa- 
tientia  ,  inertia  et  acedia  sua  praeterfluere  sinit 
et  perdit.  Huc  facit  exemplum  formicae  propo- 
situm  a  Salomone,  cap.  6.  G  :  Quce  parat  in  ces- 
late  cibum  sibi,  et  congregat  in  messc ,  quod  co- 
medat.  Ubi  multas  formicae  et  diligentiae  analo- 
gias  recensui. 

6.  Benedictio  Domini  super  caput  justi  ;  os 

AUTEM  IMPIORUM   OPERIT  1NIQUITAS.  ]  Complut.  et 

alii  nonnulli  legunt,  iniquitalem  ;  Hebr.  benedic- 
liones  super  caput  (vel  capiti)  justorum;  os  au- 
tem  impiorum  operit  iniquitas  ,  vel  iniquitalem  , 
ut  vertit  Symmachus  el  Aquila;  Theodot.  rapi- 
nam  ;  Vatabl.  injuriam. 

Jam  primo,  Vatablus  hunc  dat  sensum,  q.  d. 
Solet  justus  benedici ;  impius  autem  semper  co- 
gitat  malum  ,  ut  scilicet  aliis  inferat  injuriam  , 
calumniam,  rapinam.  Verum  hic  nulla  apparet 
anlithesis  inter  juslum  et  impium. 

Secundo ,  Cajet.  q.  d.  Jusli  indoles  et  inge- 
nium  est  aliis  benedicere  ,  id  est  bene  precari 
et  benefacere  ,  si  possit :  at  os  impiorum  operit 
iniquitas;  vel,  ut  ipse  verlit,  operitur  iniquitate; 
quia  plenum  est  malediclionibus ,  calumniis, 
probris ,  etc.  Hic  clara  est  aniithesis  inter  be- 
nedictionem  pii,  et  maledictionem  impii. 

Teriio,  aliqui  rbsuper  caput ,  exponunt,  aperto 
capite ,  et  ore  jactilat  :  Benediclio  Domini  super 
caputjusti,  idest,  inquiuntjustus,  quae  juste  pe- 
perit,  et  honesta  industria  qusesivit,  ostentat 
venditatque  palam.  Sic  enim  infra  dicitur  :  Bo- 
norum  Labiorum  gloriosus  est  fructus.  Et  Actor. 
20.  oh.  S.  Paulus  gloriabundus  dicebat  :  Ipsi  sci- 
tis  quoniam  milti,  et  liis  qui  mecum  sunt ,  minis- 
traverunt  mantls  istce.  Contra  vero  :  05  impiorum 
operit  iniquitatem,  vel  rapinam,  vel  injustitiam 
(omnia  in  idem  recidunt),  id  est  celal  abscon- 
ditquelucra,  nec  audet  palam  cxponere  artes 
et  fraudes,  quibus  ditatus  est ;  fraudes  enim  et 
scelera  ,  quia  pudenda  ,  lucem  fugiunt,  tene- 
bras  amant, 

Quario,  q.  d.  Benedictio ,  id  est  gratia  Dei , 
operit  caput  justi ;  at  iniquitas  et  scelus  operit 
os  et  caput  impii ,  q.  d.  Gratia  et  peccatum  se- 
cernunt  justum  ab  impio ;  justo  enim  propria 
estgratia,impio  peccalum.  Quocircaopera  justi 
sunt  opera  gratioe  et  virtutum ;  opera  vero  impii 
sunt  rapinae,  fraudes  et  scelera.  Unde  Chald. 
vertit :  In  ore  impiorum  operiturrapina.  Et  R.  Le- 


vi  :  Injusti,  inquit,  caput  benedictiones  defluunl , 
nimirum  ut  si  cordatus  ;  nigiter  enim  versabilnr 
in  cogitatione  bonorum,  vel  etiamvox  capilis  in- 
nuit  rei  primordia ;  in  exordio  enim  jastus  pale- 
facil  benedictiones  ,  quibus  cumutatus  incedil  ; 
impius  vero  iniquitatem,  quam  machinatur ,  oc- 
cultat ;  ne ,  si  cietegat,  explere  vetetur.  Signiftcat 
ergojustum,  cum  aliquid  aggreditur,  semper  be- 
nedictione  se  auctum  experiri;  tum  etiam  cumu- 
lari  se  bonis,  auxiliumque  prceberi,  ut  optato  ftne 
fruatur;  cum  niliil  prceter  honesta ,  utcjue  aliis 
benefaciat ,  invotis  liabeat.  Quare  in  negolii  exor- 
dio  sperandum  est  ei  benedictiones  impensum  iri ; 
si  enim  cceteri  conscii  sint  cogitationis  iltius,  liben- 
tissime  suppetias  ferent.  Impiis  autem  secus  con- 
tingit.  Verenter  enim  semper,  ne  poliantur  iis  * 
quce  vehementer  appetunt ,  si  alii  id  perspectum 
liabeant ;  quamobrem  occultum  aliis  esse  crimen 
volunl ,  quod  prcestare  nefarie  moliuntur.  Qua  in 
re  par  pari  illis  referlur ,  cum  memoria  jusli  sit 
in  benedictione ,  etc. 

Quinto,  et  genuine,  q.  d.  Benedictio ,  id  est 
afflucntia  bonorum  omnium,  defluet,  et  quasi 
e  coelodepluet  in  caput  jusli ;  os  autem  etcaput 
impiorum  operiet  iniquitas,  id  est  pcena  iniqui- 
latis,  quaj  quia  justa ,  ita  os  eorum  obturabit , 
ut  ne  mulire  quidem,  vel  hiscere,  contra  Deum 
vel  homines  audeant,  juxta  illud  Psal.  106.  62  : 
Videbttnt  recti ,  et  lcetabuntur  ;  et  omnis  iniquitas 
oppilabit  os  suum.  Impios  ergo  operiet  confusio, 
condemnatio  et  supplicium  fraudum,  menda- 
ciorum  ,  injuriarum  ,  aliarumque  iniquitalum  , 
quas  ore  et  capite  ( ibi  enim  est  ratio  et  volun- 
tas )  commiserunt. 

Ubi  nota  primo  per  os  accipi  caput  et  vultum 
synecdochice ;  sed  dicit  os  :  quia  impii  pleras- 
quefraudes,  injustilias  et  scelera  ore  perpe- 
trant;  secundo,  iniquitas  metonymice  sumitur 
pro  poena  iniquitatis  lam  hic  quam  alibi  sacpe. 
Unde  Septuag.  vertunt  :  Os  aatem  impiorum  ope- 
riet  tttclum   intempestivum;  graece   *=vto«  awsov , 
quod  inlerpres  Catenae  Graec.  vertit  in  nomina- 
livo  :  Planctus  et  lucltis  intempestivus.  Unde  Ori- 
gen.  ibidem  hoc  explicat  :  Justo  prudenti  et  or- 
nalo  res  quoque  diffictles  et  afflictm  faciles  eva- 
dunt  ;    sed  aliter  affeclo  etiam  levia   ei   conso- 
lationem  quamdam  habentia,    difftciles  videntur. 
Sensus  ergo  Sepluag.  est,  q.  d.  Cito  impii ,  et 
ante  tempus  ab  ipsis  praecogitatum  punientur  , 
ideoque  lugebunl ;  esto  subinde  per  confusio- 
nem  luclum  suum  celare,  et  vultum  laetum  praj 
se  ferendo  operire  tegerequeconentur.  Rursum 
erit  hic  planctus   intempestivus  ,   id  est  ante 
tempus  judicii  extremi  elgehennae,  uthic  luctus 
sit  praeludium  planctus  aeterni ;  teriio  ,  pcr  jus- 
tum  accipe  quemlibet,  sed  maxime  misericor- 
dem  et  eleemosynarium  ;  hic  enim  peculiariler 
in  Script.  vocatur  justus  ;  et  hic  ,  utpote  bene,- 
ficus  ,  solet  benedici  a  Deo  et  hominibus.  Unde 
huic  aple  opponitur  D)2n  chamas ,  id  esl  violen- 
tia,  injuria  et  iniquitas,  quam  aliis  inferre  so- 
let  impius,  ideoquein  pcenam  etsupplicium  in- 
currere  ,  juxla  iliud  Psal.  108.  17  :  Persecutus  est 
hominem  inopem,  et  compunctttm  corde  morlifi- 
care;  ditexit  maledictionem,  et  veniet  ei.  Quocirca 
noster  Salazar  sicexponit,  q.  d.  Benedictio  Do- 
mini  super  caput  justi,\A  est,  affluentia  bonorum 
omnium  misericordi  continget;  os  autem  impio- 
rum  operit  iniquitas,  hoc  est,  iniquilalis  poena  , 
puta  Dei  maledictio,  inopia  et  egestas,  incum- 
bet  immisericordi  et  avaro,  proesertim  cuni  in 


COMMF.NTAnJA  1N  PNOVEnBIA  SALOMONIS.  f.ap.  X. 


»lic  judicii ,  runi  snl  similihus  iinnhsci  irordihus 
audiel  a  Chrislo  judice :  Ite,  matedieti,  in  ignem 

d  l<  rniiin.   h.sui  u  i  ( iiaii  ,  gj  MH  di  iltslts  iiiilu  niiin- 

ducare  ,-  cum  c\  advorso  misericordea  sudient : 
iimtr,  benedieti  1'atrismeiipoMideteregnmtn  pa- 

raliiin  rolns  a  ron.Uitiilioiic  mundi.  Esttriri  num  , 
cl   (latistis   inilii    manducarc  ,  Mallh.  '2.'».  Inde  S. 

Chrysoit.  hom.  (juou  <  tccmosvna  sit  arsamnium 

quitstuostssima  :  Kh  cmosyna  ,  iii(|iiil  ,  vcslis  csl  , 
ijiuc  ciim  iiominc  resarget ;  his  vestibus  fulgebunt, 

ijui  titnc  aiulicnl  :  l.sttricntem  mc  vidislis  ,  etc. 

Exemplum  hujua  lententiaa  illustre  exatat  In 
Joseph,  Genes.  &9.  36.  quo  blc  aliudit  Salomon  : 
Jacol)  enim  pater  moriiurui  henedixit  lilio  suo 
Joseph,  justc  el  sanoto  ,  dicens  :  Omnipotcns 
'  nedicet  tibi  benedictionibus  ubcrum  el  vulvx,clc. 
Vide  ibi  dicta. 

7.  Mkmoria  justi  cum  laudihus;  kt  nomf.n  ih- 
piorum  PUTRESCET.  ]  llcbr.  memoria  justi  in  (  vcl 
ad  )  bcncdictioncm ;  Sepluag.  mcmoria  justi  cum 
ncomio  ,  nomen  vcro  injusti  exstinguitur ,•  Ghald. 
nu inoriujusli  bcnedictio ;  Syrus,  in  bencdictione  ; 
Tigurin.  memoriajusti  laudemhabet  (Vatabl.  ce- 
lebris  <st  <i  i)lausibilis);  impiorum  vero  nomen  sor- 
dcl  :  Yatabl.  c.volcscet ,  putrescet.  Sensus  est,  q. 
(1.  Justi  Diemoria  grala,  suavis  et  bonorata  est, 
ut  tam  Deua  quam  liomines  cordati  cuin  ejus 
mentionem  faciunt,  eum  benedicant,  laudent, 
eclebrent;  impiorum  vero  nomen,  fama  ,  exis- 
limatio,  laus,  gloria  sensim  corrumpitur,  sor- 
det ,  abjicilur  et  aboletur.  Sic  Abrabam,  Noe  , 
Mosen,  Aaronem,  Davidem,  aliosque  justos  ve- 
teris  testamenti  laudat  Ecclesiast.  c.  UU.  et  seq. 
acAposlolus,  Hobr.  11.  nursum  Aben  Ezra  sic 
verlit  cl  explicat  :  Memoriajusti  cum  benedictio~ 
ne,  boc  esi,  rceordabitur  justi  Deus  ob  benedic- 
tionem  qua  illum  eumulabit,  juxta  illud  Psal. 
113.  12  :  Domintts  memor  fuit  nostri,  et  benedixit 
nobis.  Justi  ergo  recordabilur  ,  eumdemque  be- 
nediclione  prosequetur  ;  nomen  aulem  impro- 
boriun  putrescet,  id  est,  oblivioni  tradetur  tan- 
quam  arbor  putrefacta,  qua3  non  succrescit.  Et 
Baynus  :  Fieri  polest,  inquit,  ut  improbus  dum 
scelus  occultat ,  justi  et  probi  viri  fama  aliquan- 
diu  fruatur :  sed  ut  flos  marcescil  paulatim  ,  et 
caro  putrescit,  qunc  sale  non  conditur;  sic  fama 
impii  carcns  fruciu  virtutis ,  et  divinae  sapienliae 
sale,  marcescit  et  corrumpitur. 

Est  metalepsis,  pmrescet ,  id  est,  uti  res  pu- 
trida  putebit  et  foetebit ,  q.  d.  Impii  erunt  infa- 
mes,  juxla  illud  Exod.  5.  21 :  Fcetere  fecistis  odo- 
rem  nostrum  coram  Pliaraone,  id  est  invisos  et 
abominabiles  nos  fecistis  Pbaraoni :  Habent  enim 
mores  suos  colores  ,  liabent  et  odorcs;  colorem  in 
conscienlia,  odorcm  in  fama,  ait  S.  Bern.  serm. 
71.  in  Canl.  Itaque  ex  putredine  inleHigitur  cor- 
ruptio  ,  ex  corrupiione  foetor,  ex  foetore  abomi- 
natio  ,  et  infamia  infamisque  exsecralio.  Fama 
ergo  et  gloria  temporanea  impiorum  sensim  at- 
terilur  ,  corrumpitur  et  putrescit ,  ut  omnes 
cordati,  cum  eorum  meminerunt,  eos  vitupe- 
rent,  lacerent  el  abominentur,  juxta  illud  Ma- 
tbathiae  de  Antiocho  :  A  verbis  viri  peccatoris  ne 
timueritis  ,  quia  gloria  ejus  stercus  et  vermis  est , 
1.  Machab.  2.  G2. 

Apte  infamia  impiorum  comparatur  putredini. 
Primo,  quia  putrefactio  fit,  cum  in  lotopars  ali- 
qua  corrumpitur ,  quae  sensim  alias  inficil  et 
corrumpit.  Sic  unum  vitium  serpit  ad  aliud,  et 
consequenter  una  infamia  ad  aliam,  quae  sen- 
sim  totum  hominem  inficit  et  maculat. 

CORNEL.    A    I.AP1DE.      TOM.    III. 


Seoundo,  putrefactlo  flt,  cum  paries  pyircs 
cenlea  separantur  a  aania  et  iMegria ;  aic  Infa* 

mia   orilur  cuni   vilia  a  \  it  liilibns  lepai  aiitiu-  ■ 

ciiiiKpic  qoia  a  oonaortio  proborum  icj  aeparai 
et  improbii  aociatur;  bl  enim  i|>si  auam  Impro- 
bitatem  affricant,etinfamiam  ufllant. 
Tcriio,  putrescunt  prlroo  bumida,  fletndeslc* 

ea  ,  cuni  srilicet  parlcs  (pia5  eoi  iiiiiipiniliir  ,  m 
gregenl  se  a  natura,  ac  ;<  naturali  aua  lemperie 

caloiis  cl  Irigidi,  luunidi  cl  sicci  :  Quaproptej 
et  putrescunt  alia  omnia  cxceplo  ignc  ;  etenim 
tenui,  ct  aquatHaerputreseunt'{qn\n  et  ligna,  et 
lapidea  ac  metalla)  ;  omnia  enimh&c  sunt  ma- 

teria  igni,  ait  Aristot.  lib.  U.  Meteorol.  cap.  2. 
Sic  cum  quis  ii  suo  oflicio  deaciscit  ,  puta  ab 
ca  moderalione  quani  requirit  ejus  stalus  et 
gradus,  tunc  vitiuni  eontiahit  et  infamiam. 

Quarto,  Aristot.  ibidem  puircdinem  ex  suis 
priricipiis  el  causis  ila  defuiit  :  Pulrefactio,  in- 
quit,  est  corruplio  ejus  ,  quce  in  unoquoque  Itumi- 
do  proprie ,  et  secundum  naluram,  caliditatis,  ab 
aliena  calidilate ;  hccc  autem  est ,  qtue  ambienlis. 
Quare,  quonium  sccundum  indigehtiam  paliiur 
calidi,  quia  autem  indigens  tali  virtutc  frigidum 
omne ,  amb«  ulique  cattsa?  erunt ,  et  putrcjactio 
communis'passio  ,  et  frigidilalis  propria  ,  et  cali- 
ditalis  aliencc.  Propter  hoc  enim  el  sicciora  flunt , 
qtttt  pulrescunt  omnia  ,  el  tandcm  terra  et  fimus. 
Exeunle  enim  proprio  calido,  cvaporat  quod  se- 
cundum  naturam  humidum ,  el  inducens  humidi- 
tatem  non  est  amplius;  inducit  enim  trahens  pro- 
pria  caliditas.  Pari  modo  putrescit  anima  ex  fri- 
gore  inlerno  et  calore  externo,  cum  scilicet  in 
ea  refrigescit  amor  Dei  ,  et  accenditur  amor 
mundi  ,  puta  opum  ,  honorum ,  voluptatum  ; 
per  illum  enim  sensim  evaporat  omnis  vitalis 
charitatis  et  virtutum  succus,  ejusque  loco  suc- 
cedet  concupiscentiae  tabes  et  corruptio. 

Qointo,  Aristot.  ex  dictis  colligit  res  putrefieri 
facilius  in  aestate  quam  in  hieme,   in  tepore 
quam  in  fervore,  in  quiete  quam  in  motu.   Et 
in  frigoribus ,  inquit,  minus  putrescunt  quam  in 
cbsIu;  in  hieme  enim  paucum  est  in  ambiente  aere 
et  aquacalidum;  quare  nihil potest;  in  astate  au- 
lem  amplius.   Et  neque  quod  congelalum :  magis 
enim  frigidum  qucim  aer  calidus ,  non  igitur  vin- 
citur ;  movens  autem  dominatur.   Neque  fervens 
aut  calidum  :  viinor  enim  qtux  in  aere  caliditas  ea 
qua  in  re ;  quare   non  dominalur ,    neque  facit 
transmutalionem  ullam.  Simililer  autem  et  quod 
movelur  et  fluit ,  minus  putrescit,  quiim  quod  non 
movetur ;  debilior  enim  fit  molus,  qui  ab  ea  qum 
in  aere    caliditate   qudm  qui    in    re  prwexistit ; 
quare  nihil  facit  permutari.  Eadem  autem  causa , 
et  quare  multum  minus  quam  paucum  pulrescat ; 
in  majori  enim  amplior  est  ignis  prcprius,  et  frigi- 
dum ,  quctrn  ut  dominenlur ,  quce  in  circumstante , 
virtutes.  Quapropter  et  mare  secundiim  partem 
quidem  divisum  cito  putrescit ;  tolum  aulem  non. 
Et  alia? aquce  eodem  modo.  Simili  modo  in  aestate  , 
id  est  in  prosperitate,  facilius  putrescit  virtus 
et  fama  per  vitia  quam  in  hieme,  id  est  in  ad- 
versitate  :  similiter  in  tepore   potius   quam  in 
fervore,  atque  in  qniete  potius  quam  in  motu , 
quo  fertur  ad  bona  opera.  Hic  enim  motus  ca- 
lorem  virtutis  et  charitatis  acuit,  qui  omnem 
putredinem  vitiorum  excludit:  aeque  ac  socie- 
tas  justorum  ,  quoe  est  quasi  mare  sanctitatis, 
a  quo  si  quis  sese  separat,  facile  corrumpitur 
et  putrescit,  uti  videre  est  in  aposlatis  Beligio- 
num. 

31 


242 


COMMENTARIA  1N  PROVERBiA  SALOMONIS.  Cap.  X. 


Sexio ,  ex  pulredine  nascuntur  vermes  et  ser- 
pentes.  Unde  illudOvidii,  15.  Metamorph. 

Sunl  qui ,  cum  clauso  pulrefacta  est  spina  sepulcro, 
Mutari  credanlliumanas  angue  medullas. 

Porro  putridiora,  magisque  foeda  et  horrida 
esse  cadavera  et  vermes  eornm  qui  vacarunt 
deliciis,  venlri  et  veneri,  quam  sohriorum  et 
castorum  ,  docet  ratio  et  experientia.  Simili 
modo  infames  ob  vilia  generant  serpentes,  puta 
filios,  nepotes,  amicos,  socios  serpentinis  mo- 
rihus;  hos  enim  verho  et  exemplo  ipsi  docue- 
runt.  Sic  fama  posthuma  et  putida  Arii,  Luiheri, 
Calvini,  Machiavelli  eliamnum  parit  Arianos, 
Lutheranos,  Calvinistas,  Machiavellistas  ,  prae- 
sertim  quia  eorum  discipuli  et  lihri  supersunt, 
qui  eorum  sectam  assidue  proseminant.  Nihil 
enim  virulentius  et  peslilentius  lihris  haereticis, 
magicis,  amatoriis;  ex  hisce  enim  multi  haere- 
sin,  magiam,  amores  condiscunt  et  imhihunt. 

Septimo,  Plinius  remedium  putredinis  assig- 
natmel.  Sic  enim  ait,  lib.  32.  c.  24,  mellis  talis 
naturaest,  ut  putrescere  corpora  non  sinat  ju- 
cundo  sapore  atque  non  aspero ,  alia  qudm  salis 
nalura.  Sicut  ergo  sal  sua  salsedine,  sic  mel 
sua  dulcedine  corpora  a  putredine  praeservat. 
Mel  symbolum  est  bonitatis  ,  benignitatis,  affa- 
bilitatis  ,  beneficcnliae;  haec  enim  homini  opti- 
mam  famam  conciliatomnemqueinfamiam  dul- 
corat  ct  emendat.  Hinc  de  Josia  dicitur  Eccl.  c. 
49.  1  :  Memoria  Josix  in  compositionem  odoris 
facta  opus  pigmentarii.  In  omni  ore  quasi  mel 
induicabitur  ejus  memoria.  Vide  ibi  dicta.  Rursum, 
cedrus  medetur  pulredini;  nam,  ul  ait  Plinius, 
].  24.  5,  defuncla  corpora  incorrupta  ozvis  seroat , 
viventia  corrumpit ;  mira  dijferentia  cum  vitam 
auferat  spirantibus,  defunclis  pro  vita  sit.  Hinc 
cedro  digna,  vocanlur  digna  seterniiate;  cedrus 
enim ,  quia  incorruptibilis,  immorlalitatis  et 
aeternilatis  est  symbolum.  Cedrus  autem  symbo- 
Jum  est  sapientiae,  inlegritatis  et  roboris,  uti 
fuseostendi  Eccl.  1k.  17.  Insuper,  balsamum 
medetur  putredini,  quia  succum  odoratum  for- 
temque  suggerit,  quo  corpora  quasi  alantur  et 
serventur.  Balsamum  symbolum  est  odorata- 
rum  et  sauctarum  actionum ,  quibus  alilur  fama 
et  gloria  ne  putrescat.  Unde  Plutarch.  in  Moral. 
Deliacum  inquit,  navigium  dum  subinde  sarcilur 
et  reconcinnatur ,  perpetuumin  multa  secula  red- 
ditur  :  sic  fama  semper  aliquid  addendum  est,  ne 
putrescat. 

8.  SAPIENS    CORDE    PR^CEPTA    SUSCIPIT  :  STULTUS 

c^editur  lariis.]  T6  corde  cohaeret  cum  sapiens, 
non  cum  pracepta,  utpaletexregimine  Hebraeo. 
Pro  cceditur  Hebr.  est  laaSi  iillabet,  quod  Sep- 
tuag.  verlunt  :  Supplantabitur ;  Chald.  Capielur. 
Theodot.  ^-^t-zxi,  id  est  fermentabitur ,  instar 
fermenti  subigetur  et  macerabitur  ;  Aquila  : 
Vapulabit;  Symmachus  :  Torquebitur;  Baynus  : 
Corruet;Yi.  Josephus:  Claudicabit ,- R.  Salomon: 
Faligabitur ;  Tigurina;  ln  vuria  incurrit ;  Mari- 
nus,  Vatablus  et  alii  passim: Impingit,  offendit. 
Omnes  hae  versiones  eodem  redeunt. 

Primo ,  ergo  sensus  planus  est ,  q.  d.  Is  qui 
corde ,  idest  vcresapit,  admittit  Superiorum  et 
magistrorum  praecepta  libenler,  patitur  se  ab 
eis  doceri  et  moneri :  at  slultus  caeditur  labiis 
docentis  et  corripientis,  quia  molestum  est  ei 
audire  docentem  suosque  defectus  redarguen- 
tem  :  quare  quot  verbis  corripitur,  tot  quasi 
flagellis  caeditur  etcastigatur.  Ita  Beda,  Lyran. 


Jansen.  Baynus  et  alii ,  atque  hoc  seusu  clara 
esl  anlilhesis  sapientis  et  stulli. 

Secundo,  stultus  caiditur  labiis  propriis  ,  et, 
ut  Chald.  vertit ,  labiis  suis  capitur ,  quia  scili- 
cet  temere  multa  effutiens ,  Superiori  obmur- 
murans,  detrahens,  minans  ,  facile  a  circum- 
stantibus  mendacii,  vel  seditionis  ,  fraudis  , 
calumniae,  maledicentiae,  etc.  arguilur,  imo 
non  raro  poenas  dat ;  itaque  labiis  suis  petulan- 
tibus  caeditur,  id  est  sibi  ictus,  plagas  et  ver- 
bera  accersit.  Unde  Pagninus  vertit :  Propter  la- 
bia  punieiur.  Opponit  ergo  sapientem  stulto  , 
quod  ille  doclrinam ,  monita  ,  leges,  edicta 
Superiorum,  tacens,  patiens  libensque  excipiat ; 
hic  vero  garrulus  et  tumultuosus  iis  obstrepat , 
obmurmuret,,  multaque  in  praelatos  etSuperio- 
res  deblateret  (uti  videmus  fieri,  cum  novae 
leges  condunturetpromulgantur),  ob  quae  puni- 
lur,  graviaquesibi  damna  accersit.  Horum  enim 
slultitiam  perstringit  hic  Sapiens.  Hic  sensus 
valde  est  appositus. 

Tertio ,  to  labiis  ex  Hebraeo  necti  potest  cum 
sluitus,  noncum  cxditur ,  ut  sit  antithesis  inter 
sapientem  corde  et  stulium  labiis,  vel,  ut  Ca- 
jetanus  vertit  ,  stultum  labiorum.  Unde  Sep- 
tuag.  vertunt  :  Qui  non  est  tectus  (male  aliqui 
legunt  rectus  pro  tectus ;  hoc  enim  est  «^syos ) 
labiis  obliquans  supplantabitur.  Stultus  tabiis  yel 
labiorum  dicitur,  qui  temere  loquitur  ,  et  quid- 
quid  in  buccamvenit,  effutit;  qui  nil  celare, 
nil  dissimulare  potest;  sed  iram ,  odium  aes- 
lusque  animi  verbis  prodit ;  qui  praeceps  est  ad 
loquendum,  ut  prius  velit  docerequam  discere, 
ut  sensus  sit,  q.  d.  Qui  corde  sapit,non  temere 
ore  loquetur  quod  corde  senlil ,  non  subito  ad 
docendum  prosiliel;  sed  potius  malet  alios  au- 
dire,  et  ab  eis  preecepta  vitae  suscipere.  At  qui 
stulfusest,  tamcorde  quam  ore  etlabiis,  le- 
mere  prosiliens  ad  eloquendum  quidlibet,  ad 
docendum  potius  quam  ad  discendum,  hic  im- 
pinget  et  offendet,  tum  ad  culpam  praviloquii, 
tum  ad  ejus  poenam  :  nam  nunc  offendet  verita- 
tem  per  mendacium,  nunc  charilatem  per  de- 
tractionem,  nunc  reverenliam  per  nimiam  li- 
bertatem,  nunc  pacem  per  litcset  dissidia,  etc, 
ac  conscquenler  offendet,  id  est  poenas  dabit 
harum  culparum,  ut  nunc  mendacii  redargua- 
tur,  nunc  ut  calunmiator  puniatur,  nunc  ut  se- 
ditiosus  capite  plectatur.  Unde  Arabum  est  pro- 
verbium  :  Cave  ul  feriat  lingua  tua  collum  tuum. 
Non  raro  enim  homines  ob  linguaj  incontinen- 
liam  capite  mulctantur.  Quocirca  monet  S.  Ja- 
xobus,  c  1 :  Sit  aulem  omnis  liomo  velox  ad  au- 
diendum;  tardus  aulem  adloquendum. 

Porro  ,  quod  Theodot.  vertit :  Stultus  labiis 
fermentabitur ,  notat  qualitatesfermenti  compe- 
tere  slulto  ;  scilicet  stullum  dum  labiis  monito- 
rum  corripilur,  instar  massae  fermentatae  vi 
fermenti,id  estcorreplioriis,  primo,  ira  inflam- 
mari  et  superbia  intumescere  ;  secundo,  in 
acorem  et  amaritudinem  verli,  ut  in  corripien- 
teminsurgat  eumquelitibus  et  probris  laceret; 
tertio,  hanc  suam  amariludinem  per  totam 
massam,  id  est  totum  populi  coetum  spargere; 
quarto  et  genuine  ,  t6  fcrmentabitur  notat  eum 
iustar  massne  fermentatae  pinsentium  manibus 
subigi,  id  est  verbis  et  verberibus  cedi,  con- 
fundi,  macerari,  cruciari ,  uti  vertit  Noster  et 
coeteri  omnes.  Addunt  aliqui  fermentum  hic  ac- 
cipi  promalitia  ,  q.  d.  Sapiens  praccepta  virtutis 
avide  excipit  et  haurit :  at  slultus  gaudet  labns  , 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMOMIS 

qu;r  fcrmontum,  id  <"si  nialiiiam,  potn  ainnres, 
Impudlcilioin,  obcnenilntemi  rixa«,  rebelliones 
snggerunt.  Uode  lis  IIHco  fermeniatur,  Id  eil 
ioflcitur,  polloitur ,  comnnpitur,  juxla  illud  : 
Quia  inflammatum,  aut,  ut  nhi  vertunl  :  /•'"- 
m>  ntatum  rsl  ror  m>  um  ,  <  t  tffO  <i<L  nihilttm  re- 
dacttis   siim  ,    rt  itrsriri,  psal.  7'.   M.  OllBB    vcrba 

s.  tugust.  ei  alii  accipiunt  de  ardore  libidinis, 
qul  renes  urit. 
Rursum  ,  (|uod  R.  Sosephos  veriit :  Staltas  h- 

hiis  rltutdirahtl  ,  skmilical  pi  iino  slnlli  scrinoucs 

claudicare,  iil  est  deflcere  ae  defectibus  scatere, 
esseqne  mancos  ei  muiilo»,  soilicet  vn-is  falsa 
miscere,  honcstis  lurpia,  prudentibtre  impru- 
dentia,  aprts  Inepta.  Secuado  eoe  opena  nen  exse- 
(]ui ,  quod ore  docent.  Clnudical  enim  oratio, 
cum  el  ex  tequo  nou  respondet  operatio;  ora- 
tio  enim  et  operatio  sunt  ?elut  duo  pedes  doe- 
loris  el  eoneionatoris ,  uti  docet  S.  Chrysost. 
Jkuii.  ?().  ad  Populum. 

Denique,  Septuag,  vortunt  o  3z  ac;yo,-  ynUti axo- 
iMHv»  uiuaxtltcrnntcn  ,  id  ost ,  qui  autc.m  non  teclus 
est  labiis  obli<iuans  ( IWmiaii.  Vervcrse  agens)  sttp- 
ptantabilur,  ?ty»i  onim  ost  tectnm;  nam  cj/w  idem 
•  st  quod  lego;  eelo,  suffero ,  patior,  toloro. 
I  nde  *r*yo«  idem  est  quod  carens  tecto,  pere- 
grinus,  impaiiens,  qtii  nil,  licet  socretum  ,  ce- 
laro.  nil  sulferre •  valet,  intolerabilis.  Garrulus 
ergo  est  «csyo,-,  quia  estinstardomus  habenlisos- 
lium  (os  enim  est  ostiumj;  sert  carentis  tecto, 
ideoque  omnibus  aeris  injuriis  obnoxire ;  sic 
onim  garrulus  omnium  risibus,  probris  et  san- 
nis  exponitur.  lnde  Pluiarch.  in  Moral.  Sicat 
adittm ,  inquil ,  oslio  carentiutn  nulla  cst  utilitas, 
tta  multo  magis  oris  clattstro  carenlis  nidlus  est 
ustts.  Sensus  ergo  est,  q.  d.  Loquax  similis  est 
peregrino  ,  qui  carons  tocto  et  domo  per  vias 
et  regiones  incognitas  ohorrat ,  saepiusque  a 
via  aborrat  et  obliquas  carpit  semitas  ,  quibus 
in  avia  fertur,  ac  suhinde  in  lapides  impingit, 
in  fossas,  rupes  el  prnccipitia  rapilur.  Simili 
onim  modo  loquax  de  rohus  incognitis  ,  in  qui- 
bus  hospes  et  peregrinus  est,  sermocinatur 
linguaque  obcrrat.  Unde  necessc  est  eum  sa?pe 
a  vero  ,  reclo  ,  honesto  et  prudcnti  aberrare  , 
ac  in  falsa,  torla,  turpia,  insulsa  et  inepta  im- 
pingere ,  oh  quae  verhis  et  verberibus  vapulabit. 
Ut  verbo  ergo  rem  omnem  complectnr  :  Qui 
temere  quidvis  e/fundit  semper  fere  impingit.  Nam 
lingua  alios  llagellans  ,sibi  ipsi  maximum  est 
tlagellum.  Vide  quse  de  damnis  linguas  dixi  Ja- 
cohi,3.  5.  etEccl.2S.  v.  16. 

9.   QUI    AMBULAT    SIMPLICITER  ,    AMBULAT    CONFI- 
DENTER  :  QUI  AUTEM  DEPRAVAT  VIAS  SUAS,  MANIFES- 

TUSERiT.]Septuag.  Qui  ambutat  simpliciter  {\quUa 
etSymmach.  lnsinipticitate)  ambulat  ftdens ;  qui 
autem  distorquet  vias  suas ,  cognoscetur.  Aliqui 
pro  cognoscetur  vertunt ,  conteretur ,  quasi  y"P 
iada  ,  i&eslcognovit ,  per  commutationem  1 1 1 — 
terae  T  cum  affini  1 ,  ul  potius  per  catachresin, 
sit  idem  quod  yn  iara,  id  est  contrivit;  sic 
enim  Judie.  8.  16.  cognoscere  aliquem  in  spi- 
nis.  hehraismo  significnt  aliquem  spinis  fla- 
gellareetconterere.  Ita  R.  Salomon,  Ahen  Ezra, 
Pagnin.  et  Cajet.  Verum  eseteri  omnes  vertunt, 
cognoscetur ,  non  conterelur  ;  iada  enim  proprie 
significat  cognoscere.  Hugo  to  simpliciter  cxpo- 
nit  humititer ,  q.  d.  Qui  ambulat  in  humililate 
suique  contemptu,  hic  fidenter  auibulat,  quia, 
cum  se  imo  collocet  loco ,  non  hahet  quo  ulte- 
rius  cadat  et  descendal ,  quare  non  timet  de- 


Cap.  X. 
presslonem  el  honorfa   jacturam  ,  quam   su 

pcrbl  siiiimir  iiicliuiiii.  Aul,  impiit,  simplirit.  > 
amliitlat ,  (pii  lina  tiinliun  \  i;i ,  (pi;e  osl  ChrtttUf 
iimbulal,  SClliCel  qUi  Uitisii  vilain  61  \nlni< 
•eqoltur,  Verum  dico,  qul  ambulat ,  Ideat  vivii 
aglt,  convcisaiiir ,  simptlt iter  ,  ld  est.  innooen 
tef,  candide,  slne  Qctione  el  dolo,  Integte,  per 
lecle;  bic  ambutat  eonfidenter ,  id  eil  lotrepide 

tulo,  leCOrflj  aniinosc,  lidciilci'.  I  ndc  llclir.  esl 

amhitituis  in  integritale  (Chald.  <jui  ambuiat  it> 
pcrfectione ;  PagnlDv  ptrfcctc)  ambttlat  in  spe. 
r.aiioost,  (|uia  imioccniia ,  candor  el  Inlegrila 
niliil  timct ,  nullius  oculos  verolur  ;  sed  apcii  i 
fronte,  vultuque  sereno  <'t  lotrepido,  utpoti 
hcne  sibi  conscia,  palam  ,  coram  Dco,  Angel  - 
ot  hominibiis  iiicodil;  optal  cnim  sua  omnibiis 
patere,  quia  laude  digna  sunt;  noc  quidquam 
agit,  cujus  ouin  pudere  aut  pocnitei-c  debeat. 
Nee  orgo  puniri,  noc  confundi ,  nec  in  Bctione 
el  fraude  dcprchondi  metuit.  Ila  S.  Gregor.  3.  p. 
Pastor.  c.  12  :  Qui  amhulat  simpliciler ,  ambuUu 
confidenler.  Fiducia  quippe ,  inquit,  magnos  secu- 
ritatis ,  est  simplicilas  aclionis.  Incodil  igilui 
confidenter,  id  esl,  primo,  inlrepidc;  secundo, 
aperta  fronte,  et  palam,  coram  omnibus ;  tertii 
fidenter,  ct,  ut  vcrlil  Syrus,  inspe;  quia  lidit  d<- 
Dei  opeet  protectione,  quod  scilicet  Deus  ejus 
innocenliam  tulabitur  conlra  omnes  hostium 
calumnias  et  insidias;  dicitque  cum  Psalle  , 
psal.  26. 1 :  Domintts  illuminaiio  mea,  ct  salus 
mea,  qttem  limebo?  quodquc  Deus  omnia  adversa 
ei  in  bonum  et  salutem  converlet,  juxtn  illud  : 
Diligcntibus  Dettm  omnia  cooperanlur  in  bonttm , 
Rom.  8.  28.  Et  :  Quis  est  quivobis  noceat ,  si  boni 
amulalorcs  fucritis?  1.  Petri,  3.  13.  Uncle  Beda  : 
Facile,  inquit,  spernit  adversa,  quise  per  istha:c 
ad  gaudia  aelerna  venlurttm  sperat ,  dicens  ctun 
Propheta  :  Dominus  defensorviltvmca?,  aquo  trc- 
pidabo?  Ex  adverso,  qui  depravat  vias  suas,u\ 
est,  qui  prave  agit ,  ac  pracsertim  qui  fraudu- 
lenler  et  ficte  operatur,  hic  manifestus  erit ;  fic- 
tio  enim  et  pravitas  diu  latere  nequeunt,  quin 
se  indicio  aliquo  prodant  et  deprchondantur  : 
quare  tunc  homini  pudorem  el  pavorem,  insu- 
per  et  noxam  pcenamque  afferunt.  Est  hic,  uti 
et  in  aliis  proverbiis,  antithesis  ,  sed  lecta 
metalepsi  ,  qua  consequens  ex  antecedente  , 
et  meionymia,  qua  effectus  ex  causa ,  et  vice 
versa  intelligitur.  Igitur  to  manifeslus  erit  oppo- 
nilur  to  confidenler  ambidal;  quia  prave  ambu- 
lans,  cum  metuat  suae  pravitatis  et  fraudis  mani- 
festalionem ,  semper  incedit  pavidus  ;  postquam 
vero  illa  manifestata  fuerit,  incedit  confusus  et 
anxius  :  cum  justus  incedat  confidens,  id  est 
impavidus,  liber,  interritus.  Semper  enim  pra>~ 
sumil  sava  perturbata  conscient ia ,  Sapient.  17. 
Et,  ut  ait  Job,  c.  15,  sonitus  terroris  semper  L>. 
auribus  ejus,  et  cttmpax  sit ,  ille  semper  insidias 
suspicalur.  Non  credit  qttod  reverti  possit  de  tene- 
bris.  Quocirca  vere  S.  Cyprianus,  epist.  3.  1.  1. 
ad  S.  CorneliumPontif.  de  Fraudibus  Forlunati  : 
H<xc  est ,  ait,  frater ,  vera  dementia ,  non  cognos- 
cere  et  nescire,  qubd  faUacia?  non  diu  fallunt.  ISo.r 
est  landiu  ,  quandiu  elttcescit  dies  ;  clariftcato  au- 
tem  die  et  sole  oborlo ,  tuci  tenebras  et  caliginew 
cedere ,  et  qu<x  grassabantttr  latrocinia ,  cessarc 
necesse  est. 

Moral.  disce  hic  quanta  sit  vis  et  robur  sim- 
plicitatis  ,  candoris  et  innocenliae  ,  utpote  quse 
faciat  hominem  metus  expertem  ,  in  pcriculis 
lcetum,  in  adversitate  fidontem  ,  donique  casi- 


244 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  X. 


bus  ,  ipsaque  morle  superiorem  et  celsiorem. 
Unde  aucior  Operis  imperfecti  apud  S.  Chrysost. 
hom.  25.  in  Matth.  :  Sicut  ,  ait,  si  brevcm  scin- 
tillam  in  magnurn  dejeceris  profundum  ,  statim 
exslinxeris  ;  itidem  et  omnis  tristitice  superabun- 
dantia  in  bonam  missa  conscientiam,  exstinguitur 
facile.  Et  Plutarch.  in  Moral.  :  Ut  nepenthes  her- 
ba ,  ait  ,  ab  Homero  praidicala  ,  addita  poculis 
omnem  tristitiam  discutit  (  unde  Grsece  dicitur 
nepenthes  ,  quasi  vo  7ic«s05,  id  est  ,  sinedolore), 
ila  bona  mens  insita  nobis  omnem  vitaz  sollicitudi- 
nem  abolet.  Denique  S.  Gregor.  lib.  12.  Moral.  : 
Nihilest,  ait,  quod  pati  ab  aliis  simplex  formi- 
det ;  habet  enirn  quasi  artem  quamdam  suam  sim- 
plicitatem ,  nec  suspectus  est  pati ,  quod  se  fecisse 
non  meminit.  At  contra  mens  prava  semper  in 
iaboribus  est ,  quia  aut  molitur  mala  ,  qua  infe- 
rat ;  aut  metuit  ,  ne  sibi  hosc  ab  aliis  inferantur. 

Exempla  sunl  in  Vitis  Patr.  Abbas  Theodorus 
dicebat  :  Si  ccelum  lerrm  adluereat ,  Theodorus 
non  formidat.  Poposcerat  enim  precibus  a  Deo  , 
ut  auferret  ab  eo  formidinem.  Abbas  Sisois  orans 
pro  discipulo  a  daemone  correpto  :  Deus  ,  ait , 
vis,  non  vis ,  non  dimilto  nisicuraveris  eum  ;  et 
curatus  est.  Alius  senior  ingressus  speluncam 
leonis  frementis  :  Quid  angustiaris  ,  ait ,  6  leo? 
est  locus  qui  capiat  te  et  me  ;  si  vero  non  vis  , 
egredere  hinc.  Leo  autem  non  ferens  ,  egressus 
estinde  foras.SicS.  Antonius  confidens  in  Deum, 
risit  omnia  daemonum  spectra  ;  et  S.  Athanasius 
omnes  Arianorum  persecutiones.  S.  Pacho- 
mius  fulucia  in  Deum  serpentes  calcabat  ,  et 
crocodilos  domabat.  ^Eneas  Sylvius  narrat  Al- 
fonsum  regem  rogatum  quisnam  foret  liber  ? 
respondisse  :' 

Sapiens  ,  sibique  imperiosus  , 
Quem  neque  pauperies  }    neque  mors  ,    neque  vincula 
lerrent. 

Celebre  est  illud  P.  Syri :  Nocens  precatur ,  inno- 
cens  irascitur.  Hinc  innocentiae  symbolum  est 
salamandra  in  ignibus  illaesa  ,  de  quo  Poeta  : 

Ambulat  in  medios  salamandra  illassa  per  ignes  ; 
Nempe  illaesa  manet  semper  et  iutegritas. 

Etechinus  in  pilam  convolutus  contra  canes  , 
de  quo  Poeta  : 

Integritas  virlusque  suo  munimine  tuta  , 
Nou  palet  adversae  morsibus  invidiae. 

Unde  pingitur  ipsa  innocentia  intrepida  hoc 
lemmate  :  Nil  fulgura  terrent :  . 

Fulgura  non  metuo,  pellunt  ea  germina  lauri  • 
Fortunae  insultus  despicit  integriias. 

Sic  S.  Petrus  innocens ,  postero  die  capite  plec- 
tendus,  securus  dormiebat  in  carcere ,  Actor. 
cap.  12.  et  Daniel  in  lacu  leonuin  :  Invicta  vis 
semper  sua  innocentia  esl.  Memorabile  est  quod 
scribii  Osorius,  lib.  8.  de  Gestis  Emmanuelis , 
Albuquercium  Proregem  Indiae  rerum  gestarum 
gloria  inclytum  ,  in  gravi  tempestate  arrepto 
puero  dixisse  :  Hujas  innocentia  fretus ,  confido 
me  Christi  benignilate  e  fluctibus  emersurum.  Au- 
diit  Christus  ,  adfuitet  emersit.  Tanta  est  aliena 
apud  Deum  innocentia  ,  quanii  ergo  propria 
nimirum  securitalis  mater  innocentia  est.  Nam 
vera  innocenlia  ne  quidem  inimico  nocet. 

10.    Qui    ANNUIT    OCULO  ,     DABIT    DOLOREM    :    ET 

stultus  labiis  verberabitur  ,  ]  id  cst  punietur, 
cruciabitur  tum  in  hac  vila  ,    tum  in  futura. 


Unde  Salonius  :  Verberabitur  ,  inquit  ,  id  est 
condemnabilur  ,  propter  verba  iniqua  qucp.  tocu- 
tus  est.  Difficile  est  videre  connexionem  prioris 
partis  cum  posleriore.  Dico  breviter  ,  ea  nec- 
lendaessepartim  perantilhesin  hoc  modo,  q.  d. 
Qui  petulanter  annuitoculo  ,  dat  aliis  dolorem; 
at  stultus  ,  qui  pelulanter  loquitur  ,  labiis  dat 
sibi  ipsi  dolorem  ,  quia  ab  iis  ,  quos  verbis 
laesit ,  verberabitur.  Comparat  enim  linguam 
effrenam  et  pelulantem  cum  oculo  effreno  et 
petulanti  ;  quod  hic  aliis  ,  ille  sibi  dolores  et 
plagas  conciliet.  Partim  per  similitudinem  hoc 
modo  ,  q.  d.  Qui  annuit  oculo  similis  est  stulto 
labiis.  Sicut  enim  annuens  oculo  ,  sibi  aeque 
ac  aliis  affert  dolorem  et  plagas  ,  dum  ob  suos 
nutus  et  nictaliones  plectilur  et  verberatur  ;  sic 
pariter  et  stultus  labiis  tam  sibi  quam  aliis 
parit  dolores  et  plagas.  Nam  sicut  alios  lingua 
verberat ,  sic  vicissim  ab  eis  et  verbis  ei  plagis 
castigatur  ac  verberatur.  Igitur  sicut  v.  8.  stul- 
lum  labiis  opposuit  sapienti  corde  ;  sic  nunc 
eumdem  componit  et  comparat  cum  annuente 
oculis  ;  pluribus  enim  sententiis  hic  vilium  ct 
petulanliam  linguae  insectatur.  Porro  ,  apte 
comparat  stultum  labiis  annuenti  oculis  ;  quia 
slulti ,  id  est  impii ,  scelus  ,  quod  palam  eloqui 
non  audent ,  innuunt  oculorum  nictu  ;  unde  ut 
idipsum  labiis  intersuos,  sic  niclibusoculorum 
apud  alios  eloquuntur  ;  tam  ergo  oculis  quam 
labiis  sermocinantur. 

Porro ,  annuere  oculis  solent  homines  variis 
de  causis.  Primo  ,  ex  lascivia  et  libidine ;  sic 
enim  juvenes  puellas  ad  se  pelliciunt  nictatioue 
oculorum.  Primi  enim  amoris  intlices  et  illices 
suntjactus  oculorum.  Hi  dantdolorem  tum  ma- 
rito  uxoris  ,  cui  annuunt ,  quia  movent  ei  zelo- 
typiam  ;  tum  ipsi  uxori ,  quee  idcirco  a  marito 
vapulat ;  tum  sibi  ipsi ,  quia  exponit  se  periculo , 
ne  a  marito  velut  adultera  occidatur.  Iia  expo- 
nit  Clemens  Alexandr.l  ib.  3.  Pedag.  :  Lascivi  , 
ait,  aspectus  et  versatilibus  ,  et  tanquam  conni- 
venlibus  oculis  intueri ,  nihit  est  aliud  quiim  ocu- 
lis  machari ,  cum  per  oculos  cupiditas  ineat  prima 
pugnce  praludia.  Annuens  enim  oculo  cum  dolo  , 
viris  congregat  mcerores.  Talem  utique  effemina- 
tum  Sardanapalum  regem  Assyriorum  in  lecto  pe- 
dibus  sursum  sublatis  purpuram  carpentem  ,  et 
albuginem  oculorum  versanlem  pingunt.  Qua  hac 
exercent  mulieres  ,  suo  intuilu  sui  ipsarum  lena; 
sunt. 

Secundo  ,  annuunt  oculis  adulatores  ,  iidem 
sunt  stulli  labiis  ;  quia  iisdem  credunlur.  Ita 
nosler  Salazar,  q.  d.  Adulator  annucndooculis, 
et  probando  vitia  aliorum  iis  ,  quibus  adulatur , 
dolorem  infert  ;  quia  causa  est ,    ttt  ipsi  vitia 
vitiis  adjiciant,  ob  quae  deinde  in  graves  dolores 
et  poenas  incurrunt :  unde  idem  quasi  stultus 
labiis  verberabilur ;  quia  ab  eo  cui  adulalus  est , 
cuique  causa  fuit  dolorum  ,  landem  reportabit 
plagasetvulnera.QuocircaPlutarchusin  Moral.: 
Ut  pictura ,  ait ,  est  lacita  poesis  ,  ita  silenlio  sxpe 
laudat  adulator ,  scilicet  vultu ,  nutu  et  obsequiis. 
EtMaximus,  serm.  11  :  Ut  corvi,  ait,  involantes 
cadaverum  oculos  effodiunt  ,  sic  adulatores  suis 
adulationibus  oculos  ,  rationem  sciiicet  et  mentem 
corrumpunt  ,   *oA«Sergo  est  *.o?a\ ,  id  est ,  adu- 
lator  est  corvus.  Unde  illud  ,  xpurrov  eis  xosaxas  r> 
ec?  xoXxxx;  ep-xenTttv ,  id  est  ,   satius  est  in  coi~oos 
quamin  adulatores  incidere.  Hos  cavendos  monet 
Ecclesiastes,  cap.  7.  6  :  Melius  est,  ait ,  asapiente 
corripi ,  quam  stultorum  adulatione  decipi.  Naai 


COMMI.NTAIUA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  X. 

ui  ait  S.  August.  iu  Psalm.  59  ,  pUu  pentquiUar     occulte  el  doloie  id  facil 
Ungua  nditiatoris  ,    quam  giadius  persecutoris, 

Adulator  ergO  68t  similis  polypo,  ail  S.  Baail. 
uom.  de  Legendi  lib.  Geolil.  :  Natn  quod  justum 

cst ,   ait  ,   aputl  cos  qutjusti  rationem  habent  , 

lautlat  ,  aputi  iniquos  stutim  vkuperat  more  po- 

lyi>i  ,  quicolorcm  tcmf  ,  qttcm  attigerit  ,  reddit. 

Vide  Plularcb.  io  Compar.  adulatoria  el  amici. 
Teriio  ,  annuunt  oculia  irriiorea.  iii  eoim  do- 

lorcm  ilani  irriso ,  el  aaape  libi  ipais,  Qui  enim 

irrideni  alios,   vicinim  irridentur  ab  ipiii  ,  et 

irrisioncs  snas  simili  irrisione  ,  aut  etiam  plagia 

cl  vcrbcribus  hiunt  ;  irrisor  ergO  annucns  OCU- 

lis  tlat  dolorcm  aliis  ,    ideoque   vicissiin  ipae 

quaai  atultua  iabiia  suia  verberalur  ,   dum  ob 

labia  sua  irrisoria  verbis  cl  vcrberibus  mulcia- 

tur.    Ita  Ahcn  l.zra  ,  Beda  ctCajctan.  I  nde  Ilchr. 

yip  earats  proprie  signilicat  excidere ,  incide- 

ro  ,  Indeque  per  metaphoram  annuere  oculis  ; 

quia  nictans,  oculos  quasi  incidit  et  paipebraa 
in  illa  crebra  el  aaepiua  repetita  oictatioae  , 
eoque  signo  videtur  pariter  incidere  honorem 
illius  quem  nictando  irridet.  Ita  Marinus  in 
Lexico. 

Ouarlo,  fures  ,  prodilorcs  ,  lalroncs ,  aliiquc 
facinorosi  oculis  annuuni  sociis  ,  ul  iis  secreto 
innuant  moduin  et  tempus  perficicndi  furli  , 
proditionis  ,  ca-dis  ,  similisve  aceleris  ,  in  quod 
ante  occulla  fcederatione  conspiranmt.  Ita  R.  Sa- 
lomon ,  R.  Levi  et  Baynus. 

Quinto,  etmaxime  apposile,  annuunt  oculis 
ficti ,  simulati ,  dolosi ,  hypocrhae,  qui  simulant 
se  amicos ,  et  dataoccasione  iniraicitiam,  quam 
corde  fovent ,  exerunt ,  amicumque  incaulum 
supplantant.  Unde  Septuag.  vertunt :  Qui  annuit 
oculo  cum  dolo  (  Syrus  ,  cum  fraudc)  congregat 
viris  tristitias.  Sic  enim  in  Script.  prsesertim 
apud  Salomonem  annuere  oculis  dicuntur  dolosi 
et  fraudulenti  ,  ut  cap.  G.  12  :  tlomo  apostata  , 
vir  inulilis  ,  graditur  ore  perverso ,  annttit  ocu- 
lis ,  etc. ,  pravo  corde  machinalur  malum.  Alludit 
ad  illud  Davidis  patris  sui ,  Psalm.  34.  19  :  ISon 
iupergaudeant  mihi,  qui  adversanlur  mihi  inique, 
qui  oderunt  me  gratis  ,  et  annuunt  oculis  ;  quod 
cxplicans  subdit  :  Quoniam  mihi  quidem  paciftce 
loquebanlur  ,  el  in  iracundia  terrce  loqttenles  , 
dolos  cogitabant.  Accedit  Tigur.  quse  sic  vertit : 
Qui  annuit  oculis  ,  negotium  facesset;  slultius  att* 
tem  labiis  suis  in  varia  incurrit  ,  id  est ,  inquit 
Vatabi.  qui  fucatus  est  v  iiltumque  ftngit ,  gravi- 
ter  lcedet ;  qui  autem  stulle  loquilur  ,  partim  Uedit, 
quia  statim  deprehenditur. 

Denique  sic  Salomonem  inlerpretalur  ejus  de 
more  assecla  Ecclesiastic.  cap.  27.  25.  dicens  : 
Annuens  oculo  fabricat  iniqua  ,  et  nenio  eum  ab- 
jiciet ;  in  conspectu  oculorum  tuorum  condulcabil 
os  suum  ,  et  super  serrnones  tuos  admirabilur  ; 
novissirne  autem  pervertet  os  sttum  ,  et  in  verbis 
tuisdabit  scandalurn ;  et  consequentcr  dolorem, 
ut  ait  hic  Salomon. 

Porro  Septuag.  pro  "DlT  UUabet,  id  est  verbe- 
rabitur  ,  legenles  HTtyi  jescallern ,  id  est  pa- 
ciftcabil  ,  vertunt :  Qui  annuit  oculo  ,  cum  dolo 
congregat  viris  trislitias  ;  qui  autem  arguit  cum 
Ubertate ,  paciftcat ;  Septuag.  de  more  sequitur 
Syrus  :  Qtti  ,  ait ,  annuit  oculo  cttm  fraude  ,  col- 
iigit  mccrores  ;  qui  rnanifeste  reprehendit ,  paccm 
conciliat ,  q.  d.  Qui  occulte  annuens  oculo  ,  do- 
losevitia  aiterius  subsannat,  autei  malum  ma- 
cbinatur  ,  hic  illum  mcerore  ahTcit,  tum  quia 
illum  irridel  ,  aut  malum  molilur :  tuui  quia 


241 

at  qul  vitia  atleriufl 
manifeate  redarguil ,  lilc  pacem  conciliat  quia 
redargutione  ana  facit ,  ut  correptua  corrigat 
viiia  ,  qua  eranl  cauia  odiorum  <'t  Litium  ,  ita- 

que  rcdcal  pax  prislina  inlcr  ainicos  ,  lOCtoa  el 

civcs.  Aui  .  ut  auctor  Catenae Graac.  ,  q.  d.  Sa- 

picns  pcr  lihcrain  vitioriim  incrcpalioncin  I03pe 

peccatorem  ad  poenltentiam  et  frugem  addu- 
celj  at  fraudulenlua  nibil  aerit ,   niii  dolorem 

el  inimicitiam. 

11.  Vkm  vitjb  os  justi  :  et  os  IMPIOBUM  OPKBIT 

i.MQiTr.vTEM.  Aliipii  legunt ,  iniquilas.  Unde  Sy- 
rus  :  Et  os  impiorum  lcxit  iniquitas  ;  Arabicus  , 
fons  vilw  in  manus  justi ,  et  os  impii  obturat  pcr- 
nicics.  Vcnam  vitce  nonnulli  accipiunt  venam 
sanguinis  ;  in  languine  enim  comiitit  aoima  et 
vita ,  (j.  d.  Sicut  vena  jugitercontinetianguinem 
vitalcm  ,  cumque  percorpus  dispergens  illi  dal 
vitam  ;  sic  pariter  os  justi  manat  verba  sangui- 
oea,  id  est ,  vitalia,  (|iia3  vitam  animahus  au- 
dientium  afferant.  Veruin  vena  vita:  hic  vocatur 
fons  vita  ,  ut  vertunt  Septuag.  Chald.  Aquiia  , 
Symmacb.  et  sic  vertit  Noster,  Psalm.  35.  10  : 
Quoniam  apud  te  est  fons  vitte  :  jam  fons  vitce 
diciltir  ,  quijugiter  aquas  vivas  ,  id  estlluidas, 
limpidas,  dulces  ei  saluliferas  effundit  ;  aqiuc. 
enim  mortuae  vivis  oppositee  vocantur  aquas 
quietai,  qua?  non  fiuunt ,  ideo(|ue  putent ,  amarae 
sunt  ct  salsae  ,  ac  noxam  afferunt;  quales  sunt 
in  stagnis  et.paludihus.  Undeetmare  Mortuum 
vocalur  lacus  Asphaltites  ,  lum  quia  stagnat , 
tum  quia  nec  piscem  ,  nec  ullum  vivens  alit. 
Sensus  ergo  est ,  q.  d.  Os  justi  est  vena  et  fons 
viUe  ;  quia  jugiler  eructat  verba  vilalia  ,  quae 
scilicet  audientibus  aspirant  vilam  graliae  ;  do- 
cct  enim  eos  recte  vivere  ,  ut  a  Deo  vitam  bea- 
tam  et  aeternam  consequanlur.  E  contrario  os 
impiorum  in  sc  operit  et  concludit  iniqttitatem  , 
iia  ut  sit  quasi  vena  et  fons  iniquilalis  ,  quoe  ju- 
giler  chullit  verha  iniqua  ,  luxuriosa  ,  detrac- 
toria ,  blaspbema ,  fraudulenta ,  injusta  ,  impia  , 
quaj  audientibus  perniciem  et  mortem  afferunt. 
Unde  Hebr.  est  ,  os  impiorum  operiet  rapinam  ; 
Tigur.  violentiam  ;  Chald.  injttriam.  Ila  Aben 
Ezra  :  Osjusti,  ait,  est  tanquam  fons  vitam  af- 
ferens  iis  ,  qui  ab  illius  ore  disciplinam  hattserint. 
Igitur  ab  eo  vita  ernanat ,  cum  alios  rnorttm  insti- 
tutione  conformat. 

Os  ergoimpiorum  est  quasi  stagnum  aquis  mor- 
tuis,  id  est,  rehus  verbisque  putidis,  inhonestis  , 
noxiiset  pestiferis  ,  quae  in  alios  affundit  ,  res- 
tagnans  ;  imo  os  impii  estquasi  mare  Mortuum 
omnia  mortificans  ,  et  jugiler  sulphureos  va- 
pores  ,  id  est  ,  infernales  concupiscentias  et 
passiones  ,  exhalans.  Illud  ergo  operit  iniquita- 
tem ,  \e\iniquitas  ;  primo  ,  quia  ila  plenum  est 
iniquitate  ,  ut  ipsa  iniquilas  quasi  exundans  re- 
stagnet  et  operiat  os  ejus;  secundo,  quia  operit 
et  celat  ore  iniquilatem  ,  quam  machinatur  et 
premit  corde  ;  tertio  ,  quia  iniquitas  ,  id  est  ini- 
quitatis  poena  ,  in  ejus  velut  auctoris  os  redit , 
ipsumque  confusione  et  dolore  cooperit.  Nota  , 
sub  ore  intelligi  et  cor.  Cor  enim  proprieest  vena 
et  fons  vilaeetmortis ,  idest,  sermtonum  vita- 
lium  etlethalium  ;  sed  cor  ila  annexum  est  ori, 
et  vicissim  os  cordi ,  ut  unum  idemque  in  ho- 
mine  esse  videantur.  Accedit  Hugo  ,  qui  sic  cx- 
ponit,  q.  d.  Os  justi  est  quasi  purus  fons  aquae  , 
quia  candide  sui  cordis  sensa  promit  ,  nihil 
fingil,  nihil  celat  ;  at  os  iinpiorum  operil  el 
celat  iniquitatem  ,   quam  cordo  machinatur  .. 


246  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS 

ni  suo  tempore  eam  operetur  in  aliorum  per- 
niciem. 

Rursum  Lyran.  haec  adaptat  confessioni  pec- 
catorum,  q.  d.  Os  justi  vere  pcenitentis  emanat 
vitales  aquas  purae  et  sincerae  confessionis  pec- 
catorum  ,  per  quam  veniam  vitamque  gratiae 
consequitur  ;  at  os  impoenitentis  et  impii  operit 
sua  scelera  ;  itaque  manet  in  morte  et  peccalo 
mortali.  Fuse  et  eleganler  haec  confessioni  ac- 
commodat  noster  Salazar.  Verum  haec  arctior 
est  explicatio :  Sapiens  enim  generatim  loquitur, 
magisque  agit  de  verhis  saluliferis  doctorum  , 
monitorum  ,  conlessariorum  ,  concionatorum, 
quibus  audientes  ad  virtutem  vitamque  gratiae 


Cap.  X. 


vertit,  odium  elevat  dominam ;  vc 


excitent  ;  hi  ergo  sunt  venae  et  elices  vitalia 
verba  in  omnes  emanantes.  Adde ,  confessionem 
sacramentalem  tempore  Salomonis  necdum 
fuisse  institutam  ;  ac  peccalorem  confiientem 
necdum  posse  vocari  osjusti,  sed  poenitentis. 

Mystice  Hugo  :  Vena  vitee  est  os  justi ,  id  est 
Christi,  inquit,  quiestjustus  antonomastice  ; 
quia  Sanctus  sanclorum  ;  nam  Christi  verbo 
multae  animae  a  morte  peccati  ad  vilam  gratiae  , 
ac  multa  corpora  a  morte  nalune  ad  vitam  hu- 
manam  revocala  sunt. 

Porro  Septuag.  vertunt  :  Fons  vitce  in  manu 
justi  ;  os  autem  impii  operiet  perdilio  ;  quod 
noster  Salazar  fuse  eteleganter  more  suo  expli- 
cat  de  eleemosyna  ,  q.  d.  Eleemosyna  inmanu 
justi  est  quasi  fons  viios  ,  id  est ,  lons  vitalis  et 
perennis  ,  qui  jugiter  fundit ,  imo  eructat  aquas 
beneficentiae  et  largilionum  ;  os  autem  impio- 
rum  ,  id  est  orificium  fontis  ,  puta  liberalitalis 
impiorum,  operit  perditio  ,  pula  perdita  cupi- 
ditas  et  avaritia  ,  qua  omnia  corradere  ,  nil 
elargiri  volunt.  EtsicS.  Basil.  hom.  in  ditescen- 
tes  avaros,  ct  S.  Chrysost.  hom.  55.  ad  Popu- 
lum  ,  docent  heneficentiam  esse  quasi  fontem  , 
ex  quo  jugiter  bona  et  dona  omnia  scaturiant ; 
quia  quanttim  superne  exhauriunt  dando  ,  tan- 
tum  inferne  scalurit  recipiendo  ,  uli  fit  in  pu- 
teis  et  fontibus.  Verum  priorem  sensum  exigunt 
Hebraea  ,  Chald.  Syrus  ,  Aquila,  Symmach.  et 
Noster  ;  agitur  enim  hic  de  ore  et  verbis ,  non 
de  manu  et  eleemosyna.  Quare  Septuag.  ne  a 
textu  originali  caelerisque  interpretibus  dissen- 
Jiant,  sic  exponendi  sunt,  q.  d.  Fons  vitae  est 
in  manu  ,  id  est  in  potestate  ,  puta  in  ore  justi , 
quo  ad  libilum  promil  verba  vilalia.  Unde  per 
antilhesin  ei  opponunt  :  05  autem  impiorumope- 
riet  perditio ,  q.  d.  Ora  autem  impiorum  jugiter 
promunt  verba  perdita  ,  noxia  ,  pestifera  ;  haec 
enim  ,  non  alia  ,  in  se  continent ,  operiunt  et 
contegunt.  Unde  auctor  Catenae  Graec.  sic  expo- 
nit  Septuag.  ,  q.  d.  Actiones  justi  pariunt  salu- 
tem  et  vitam  aeternam  ;  impiorum  autem  ser- 
mones  aliud  nihil  progignunt  et  promerentur, 
quam  supplicium  et  pcenam  ;  quia  enim  plerae- 
que  actionesfiuntmanu,  hinc  manus  significat 
actiones  quaslibet ,  etiam  locutiones  ,  quae  ore 
fiunt.  Ila  Salonius. 

12.  Odiijm  suscitat  rixas  :  et  iwiversa  delicta 
operit  ch4Ritas.  ]  Arabicus  ,  eleemosyna;  Sept. 
odium  suscitabit  contentionem  (  Symmach.  et 
Theodot.  pugnas ) ;  super  omnes  auiem  non  con- 
tendentes  operiet  amicitia;  Scholiastes,  omnes  au- 
tem  injuriam  facientes  operit  amor  ;  S.  Athanas. 
in  Synopsi  S.  Script.  cap.  \U.  pro  »«»« ,  id  est 
contentionem ,  legit  vixos  ,  id  est  vicloria  ;  unde 
sic  habet :  Odiumexcitat  victoria  ( victoria  enim 
exciiat  aemulationcm  ,  invidiamet  odium.  Unde 


et  Arabicus 

superioritus  ,  vel  victoria  ) ;  omnes  vero  quicon- 
tentiosi  non  sunt  ,  contegit  amicilia.  Sed  vera 
lectio  Septuag.  est  ȣizo; ,  ut  patet  ex  Hebraeo  , 
Symmach.  Theodot.  et  Latina  vulgata.  Syrus 
alio  abit :  Odium  ,  ait,  excitatjudicium  ,  et  super 
omnes  iniquos  operiet  confusio  ;  Tigur.  odium  ex- 
citat  occasiones  contenlionum ,  sed  ditectio  omnes 
pr&varicationesobtegit ;  Vatabl.  charilas  condonac 
aliis  omnia  delicta. 

Sensus  est  ,  q.  d.  Odium  facit  ut  eo  laborans 
captet  occasionem  carpendi  eum  quem  odio 
prosequitur ,  cum  eoque  contendendi  et  rixandi, 
etiamubi  nulla  est',culpa  veldelictum.  At  amor 
et  charitas  adeo  fugit  lites  et  rixas  ,  ut  etiam 
culpas  et  delicta  ,  quae  rix*arum  possent  esse 
causa  ,  operiat ,  celet  et  abscondat.  Unde  auctor 
Calenae  Graec.  exponens  versionem  Scpt.  Odium  , 
ait ,  et  simultas  movent  pugnas  et  contenliones  ; 
pacis  autem  sludium  generat  gratiam  et  ami- 
citiam. 

Lyranus  haec  arctat  ad  correplionem  :  Sicut  , 
ait  ,  odium  per  rixam  manifestat  defectus  alio- 
rum  ;  sic  charitas  celat  ,  nisi  quantum  correctio 
fraterna  requirit ;  imo  et  correclio  haec  primo 
secreta  facienda  est ,  juxta  praeceplum  Christi, 
Matth.  18.  15  :  Si  peccaverit  in  te  frater  tuus  , 


vade  ,  et  compe  eum  intei 
quae  verba  scribens  S 
Nam  si  solus  ,  ait ,  nosti , 
arguere  ,  non  es  correclor  , 


te  et  ipsum  solum.  In 
causam  dat  : 
et  vis  coram  omnibus 
sed  proditor. 


August. 


Verum  generalis  est  haec  sententia  ,  nec  ad 
solam  correctionem  arctanda.  Unde  S.  Pelrus 
eam  citans  epist.  1.  cap.  U.  8.  ad  omnia  chari- 
tatis  oflicia  eam  extendil :  Ante  omnia ,  inquit , 
muluam  in  vobismetipsis  charitatem  continuam 
habentes  ;  quia  charitas  operit  multitudinem  pec- 
catorum.  Et  S.  Jacobus,  cap.  5.  20:  Qui  converti , 
inquit ,  fecerit  peccatorem  ab  errore  via  sua  , 
salvabit  animam  ejus  a  morte  ,  et  operiet  mutti- 
tudinem peccalorum.  Videutrobiquedicta.Nam  1. 
Petr.  U.  ample  haec  explicui  ,  ostendique  chari- 
lalem  operirepeccatatam  propria  quam  aliena, 
tam  praeterita  quam  praesenlia  et  futura.  Quare 
hic  verbum  non  addam  ,  nec  actum  agam. 

13.  In  labiis  sapientis  invenitor  sapientia  : 

ET  VIRGA  IN  DOUSO  EJU  SQUI  INDIGET  CORDE  ]  ,  id  eSt 

insipientis.  Hebr.  virga  super  cor  ejus  qui  minti- 
lus  est  corde.  Primo,  Septuag.  sic  vertunt  et 
explicant :  Qui  ex  labiis  profert  sapientiam,  virga 
percutit  virum  vecordem ,  q.  d.  Sapientia  inve- 
nitur  in  labiis  sapientis ;  at  stullus  ,  quia  per 
eamdem  videtdetegicorrigique  suam  stultitiam 
etvilia,  hinceam  horrel  ut  virgam  qua  flagel- 
lalur.  Unde  aliqui  sic  vertunt :  In  labiis  sapientis 
reperitur  sapientia,  et  eadem  virga  est  in  corpore 
ejus  qui  indiget  corde. 

Secundo  ,  Baynus  ,  q.  d.  Si  quis  quaerit  sa- 
picnliam,  invenict  eam  in  labiis  sapientis  ;  ve- 
rum  quia  insipiens  eam  sibi  non  quaerit ,  idcirco 
tandem  invenietur  in  dorso  ejus  virga,  et  dabit 
vexatio  intellectum  ei  qui  doceri  noluit. 

Terlio,  Cajet.  q.  d.  Sapiens  sponle  ultroque 
sapientiam  proloquitur ;  at  stultus  non  nisi  virga 
compulsus,  ut,  nisi  ilagro  eum  adegeris ,  ncc 
micam  sapientiae  ab  ejus  ore  sis  eliciturus. 

Quarlo  ,  aplius  alii ,  q.  d.  Sapiens  sponte  li- 
hensque  sapientiam  eruclat  ;  at  stultus  ,  qui 
quasi  asinus  virga  impelli  debet  ad  sapientiam  , 
ut  scilicet  eam  non  tam  doceat,  quam  discat  et 
agat ,  ad  idipsum  adigi  debet  correptionc  acri- 


COMMENTAIUA  IN  PnOVEHBIA  SALOMONIS.  Cap.  X 


quc  stimulo  iflpientii ,  q.  d.  Sapltni  ahundat 
sapientia  ;  at  atuhui  oaret  iap|entia ,  ct  abnndat 
iniipientia,  ideoque  indigct  virga,  nteacom* 
pulsus  disOII  sapcrc. 

Quinto,  appositc  nostcr  Salazar  :  In  labiis  ia- 
pieniis  invcnitur  sapicnlia  ,  id  est ,  sapicntis 
laptentlam  tcsiantur  rerbs  quibua  utitur  ;  ln- 

llpientil  vcro  cl cxcordis  slulliliain  cl  fatuilalcm, 
vcrhcra  cl  ilagra  quihus  tunditur  ;  Vcrhcrum  , 
inquam,  vibioea  ,  atque  plagarum  livorcs  , 
i|ui    Impresii   remaneot.   id  sihi   volunt  llla 

verba  :  V.t  virga  in  dorso  ejus  qui  indigrt  corde  ; 
supple,  invcnilur  ,  id  cst  virgae  veitigla.  Com- 
pcndio  dixcrim  :  Sapicnliam  intelligcnlis  verba , 
fatui  vero  stultitiam  verbcra  tcstantur. 

Scxto  ,  planius  ct  plcnius  Janscnius  :  Indicat, 
inquit ,  quOd  per  aapientiam  fit  ut  in  labiis  sa- 
pientis  invcniatur  sapientia  ,  quae  sapienter  cum 
loqui  multa  facit ,  quod  ad  ipiiui  sapicnlis  facit 
decorem  et  gloriam.  At  ner  inaipientiam  fit  ut 
in  dorso  stulii  inveniatur  virga  ,  boc  est  ,  ut 
propter  multa  qu»  insipienler  ct  agit  et  dicit, 
graviter  ipsum  castigariet  puniri  contingatcum 
multo  ipsius  dedecore.  Significat  ergo  sapien- 
tiam  suum  posscssorcm  apud  bomines  deco- 
rare,  insipientiam  dcdecorarc  ;  et  quodj  sicut 
in  labiis  sapicntis  invcnilur  decus  ejus  ,  ita  in 
dorso  slulti  dcdecus  cjus.  Hae  tres  ultimae  expo- 
siliones  genuimc  sunt  ,  et  eodem  fere  redeunt. 
Igitur  clara  est  antithesis  ,  quod  sapiens  decus 
sapienliae  gerat  in  ore ,  stultus  dedecus  insi- 
pientkB  portet  in  dorso,  puta  vibicesilagrorum, 
quibus  adactus  est ,  ut  aliquid  bene  et  sapienter 
agat  ,  discat  et  dicat.  Eamdem  notat  allusio  et 
antithesis  vocum  Hebr.  1JVBW  siphte  ,  id  est  la- 
bia,  cl  "Cwl  scebet ,  id  est  virga,  q.  d.  Sapicns 
decus  suum  gerit  in  siphte  ,  id  est  labiis  sapicn- 
tise  ;  stultus  vero  suum  dedecus  et  prohrum 
portat  in  scebet ,  id  est  in  virga  ,  id  est  ,  in  vi- 
btcibui  virgae  in  dorso  ejus. 

Moraliter  nolat  Hugo  et  Salazar  sapientiam  in- 
veniri  in  lahiis  sapientis,  quasi  thesaurum  ab- 
sconditum  in  agro.  Igilur  sicut  olim  tbcsaurus 
quaeri  solebat  indicio  carbonum  ,  vel  fragmen- 
torum  vitri ,  aut  urticarum  (  hisce  enim  signis 
olim  notabant  locum  thesauri ,  quem  defodie- 
bant ) ;  sic  pariter  ,  qui  quaerit  sapientiam  et  sa- 
pientem  ,  labia  quaedam  diligenler  vesliget  , 
quae  verba  incorrupta  pras  se  ferant  instar  car- 
bonum  denigrantia  ,  instar  vitri  fragminum 
vulnerantia  et  sanguinem  effundentia,  urlica- 
rum  in  morem  pungenlia  et  lancinantia.  Lahia  , 
inquam  ,  vestiget ,  quae  viiia  carpant  ,  scelera 
incusent,  peccala  redarguant  ,  et  quce  nullis 
adulationibus  emollescant. 

Mystice  Beda  :  Virga  in  dorso ,  ait ,  est  vindicta 
in  posterioribus  ,  id  est  in  sequenti  vita.  Qui  ergo 
non  vult  virgam  portare  in  dorso  ,  portet  in  labiis 
sapientiam,  loquatur  laudes  Cliristi ,  et  prcecepta 
depr&dicet. 

\lx.  Sapientes  abscondunt  scientiam  :  os  au- 

TEMSTULTI  CONFUSIONI  PROXIMUM  EST.  )  Sepluag.  : 

Sapienlcs  occultabunt  sensum  ,  os  autem  teme- 
rarii ;  Graece  tfp«*eTow£,  id  est  praecipilis  ,  proca- 
cis  ;  appropinquat  contritioni.  Pro  confusioni 
Hebr.  est  nnrra  meckitta ,  id  est  contritio ,  frac- 
tura  ,  sive  corporis  ,  sive  animi ,  qualis  est 
animi  consternatio  ,  canfusio.  Unde  Syrus  ver- 
tit  :  Os  festinum  proximum  effractioni ;  Chald.  , 
ori  stultorum  consumptio  proxima  ;  Tigur.  ,  Sa- 
pientcs  dissimulant  scienlium  ;  os  vero  stulti  ter- 


M7 

romn  accrrsil  ;  Paprnin.  ,  os  stulti  cst  contnti,, 
propinqtta  ;   alii  ,  os  stutii  cst  proslratio  sibi  ipsi ; 

Baynns  ,  os  stuiti  fraetura  vlctnum;  Vatablui  , 
ori  sittititst  pemteies  (cladei )  proplnifua.  Aliqui 
cuni  ii.  Levl  accipiunl  contrttionem  <i  pernl- 
clem  actlvam  ,  q.  d.  Stultna  lua  garraliiate  , 

pctulantia  ,  dicacilate  el  mendaciifl  omni.i  iur- 
l>ai  ,  rixai  concitat ,  mnltlsque  rontritlonera  et 

pcrnicicin  aHcrt.  Mclius  alii  aCClpiunt  contrilio- 
ncm  p.issivam  ;  undc  Nostcr  vcrlit ,  confuslonl 
pro.rimttm  <  si.  Scnsus  crgo  est  ,  q.  d.  Sapieni 
arroganicr  non  ostcntat  sapicntiam  ,  scd  eam 
sapientcr  et  modcste  abscondit  ct  celat  ,  Ul 
tempore  opportuno  eam  depromat  et  eloquatur: 
quarc  nihil  dicit  nisi  bene  expcnsum  el  menlc. 
ruminatum  ;  at  stullus  ncscit  cclarc  id  quod 
scit ,  vel  scire  sc  putal ;  sed  instar  musti  cbul- 
Hentis  ,  quidquid  babet  in  menle  ,  temcre  orc 
eructat  :  quo  lit  ut  multa  dicat  insulsa  ,  arro- 
gantia,  scditiosa  ,  maledica  ,  ob  quae  redargui- 
lur  ;  ideoque  confunditur  ,  ct  pudore  ac  igno- 
minia  afflcitur  ;  imo  conteritur  ,  ac  plagis  et 
verberihus  afficitur  ,  ac  subindc  lingua  aliOVe 
mcmbro  ,  quin  ct  vita  mulctatur.  Hinc  B.  Salo- 
mon  :  Sapientes  ,  inquit ,  sapicntiam  abscon- 
dunt ,  id  cst ,  imo  corde  reponunt ,  ne  ullo  un- 
quam  tempore  aboleatur ,  juxla  illud  :  Abscondi 
in  corde  meo  eloquia  tua.  Sic  et  B.  Levi  et  Abcn 
Ezra. 

Quod  si  aliquando  os  stulti  non  confundalur, 
causa  esl  vel  cjus  improbitas  et  impudcntia  . 
vel  quodinter  ejus  verba  et  irrisionem  audien- 
lium  interjacet  cortina  simulalionis.  Coram 
cnim  eo  risum  dissimulant,  vel  etiam  adulando 
eum  laudant;  sedincorde,  eo  proesente,  eoquc 
absente  inter  se  palam  insulsa  ejus  dicta  sub- 
sannant.  Parallelae  huic  sententise  sunt  Philoso- 
phorum  gnomae.  Zenonis  :  Ob  id  binas  aures  ha- 
bemus ,  et  os  anicum  ,  ut  plurima  audiamus  , 
loquamur  autem  paucissima.  Quare  loquacibus 
aures  in  linguam  dejluxere.  Ita  referl  Laerlius, 
lib.  7.  cap.  1.  Euripidis  :  Jnfreni  oris  et  iltegi- 
lima?  stullitice  ftnis ,  est  inforlunium  et  denlifra- 
gium.  Apollonii  :  Loquacitas  multos  liabet  erro- 
res ,  silentium  autem  tutumest.  Calonis  : 

Nam  nunquam  lacuisse  nocet ,  nocet  esse  locutum. 

Demoslhenis  :  Si  tammulta  sapuisses ,  nunqnam 
tam  multa  locutus  fuisses.  Democratis  :  Avarilia 
est  omnia  velle  diccre  ,  et  nihil  audire.  Theocriti 
in  Anaximenem  verbosum  ;  lncipit  verborum 
flumen ,  mentis  gutta  ;  indicans  eum  multum 
habere  verborum  ,  parum  mcntis  et  sapienliae. 
Theopbrasti  :  Magis  fidendum  est  equo  effreno  , 
quam  verbo  incomposito.  Denique  Arabum  est 
proverhium  :  Os  lingua?  carcer  est. 

Moral.  disce  sapientcscelare  suam  sapientiam 
et  virtutem  ,  quia  uni  Deo  eam  probare  sata- 
gunt  ;  quare  homimrm  oculos  laudesque  non 
aucupantur  ,  dicuntque  cum  Apostolo  :  Modo 
enim  hominibus  suadeo  an  Deo  ?  An  qucero  homi- 
nibus  placere  ?  Si  adhuc  hominibus  placerem  , 
Christi  servus  non  essem  ,  Galat.  1.  10.  Tales 
fuerc  primi  Chrisliani ,  de  quibus  idem  Apostol. 
Coloss.  3.  3  :  Morlui  estis  ,  et  vila  veslra  est  abs- 
condita  cum  Christo  in  Deo  ;  ubi  multa  in  hanc 
rcm  dixi.  Horum  primiceria  fuitB.  Virgo^,  quae 
secreti  amans  abscondit  se  in  templo  usque  ad 
angeli  tle  Verbo  pariendo  nuntium  ;  intenta 
operi ,  verecunda  sermone  ,  arbilrum  mentis  so- 
tita  non  Iwminem ,  sed  Deum  quo^rere ,  ait  sanctus 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  X. 

Occullata  vero  forma  micat  lucidius ,  et  res  aro- 
malica  cum  est  abscondita  plus  delectat  olfaclum. 
Sic  etiam  castanea  sub  spinoso  cortice  reconditur , 
ut  spreta  vana  apparentia ,  sub  vera  existentia 
medullaris  duLcedo  requiratur.  Hoc  modo  igitur 


Ambr.  inilio  lib.  2.  deVirgin.  Eam  imitati  Essaei, 

ac  deinde  tot  examina  Ascelarum  ,   ut  S.  Anto- 

nius  ,  S.  Hilarion  ,    qui  ,   ut  ait  S.  Hier.  in  ejus 

•vita,  crebro  locum  mutabat ,  honorem  fagiens  et 

importunitatem  ;  semper  enim  silentium  et  vitam 

ignobilem  desiderabat  ;  S.  Paulus  ,  S.  Macarius , 

S.  Pachomius,  S.  Romualdus,  aliique  innumeri. 

Et  quot  bodie  sunt  in  Religionibus  viri  et  feminae 

sapientia  et  virtute  praeslantes  ,  qui  ut  mundi 

gloriam  calcent ,   solique  Deo  et  animarum  sa- 

luti  vacent ,  dicunt  cum  Psalte  :  Elegi  abjectus 

esse  in  domo  Dei  mei  magis  ,  qudm  habitare  in 

tabernaculis  peccatorum.  Hi  Deo  cogniti ,  mundo 

incogniti  ,  calenles  Deo  pro  orbe  universo  offe- 

runt  lacrymas;jundehorummeritis  precibusque 

stat  mundus.  Horum  hoc  est  axioma  :  Vive  tibi, 

vmo  vioe  Deo ,  et  longe  nomina  magna  fuge.  Bene 

vixit,  qui  bene  Latuit;  lc&e  Scuia;,  iaSsffTiogtcouas,  La- 

tenter  vive ,  latenter  morere ;  utin  magno  illo  et 

decrelorio  seculi  die,  qui  erit  horizon  temporis 

et  aelernitatis  ,  pro  spreta  mundi  pompa  coeli- 

tum  choris  ,  gloriaque  Sanctorum  sempiterna, 

a  Christojudice  donari  bearique  merearis. 

Hanc  gnomen  illustri  pavonis  et  erinacii  apo- 
logo  festivis  rerum  parabolis  insignilo,  oculis 
quasi  speclandam  exhibet  Cyril.  1.   2.   Apolog. 
moral.  c.  21.  cui  titulus  :  Contra  vane  gloriosos 
et  volentes  apparere.  Pavo,  ait,  erinaceo  occurrens, 
ut  coram  eo  propriam  gloriam  osientaret ,  ipsum- 
que  de  spinosa  cule  confunderet  :  mox  sublimata 
cauda,  et  quasi  purpurea  varietate,  mirabiti  steL- 
lari  specie  pennis  aureis  ordine   situatis  ,  effuse 
volitans  hinc  inde  offerebat  se  luminibus  intuentis. 
Verum  iUe  nulu  prudentice  pauonem  vana  gloria 
efferri  comprehendens  ,  ipsam  ut  perderet  ,   sub 
globo  collecti  corpusculi  et  recondita  facie  ,  spinas 
undique  tantum  prcebuit.  Quo  quidem  facto ,  cum 
pavo  se  illusum  cerneret ,  statim  ira  correptus, 
lamentaiiviseLoquiisiLLumaggressus  dixit :  Quam- 
quam  homo  pulchras  res    mirabili  admiratione 
semper  cernere  detectelur ,   tu  tamen   occultatis 
oculis  non  solum  eam  puLchritudinem  videre  spre- 
visli ,  imo  (e   ipsum  mihi  horrendum  spinarum 
globum ,  deformemque  formulam    tribuisti.   Cui 
illerespondit  :  Nemini  certe  facit  injuriam,  qui 
utitur  re  sua.  Attamen,  qua3so,  ut  pacifice  dicas 
mihi  quid  pluris   tibi  sit  videri,  an  esse  ?  nimirum 
si  dicis   esse ,  quid  tibi  cum  oculis  meis?  nam 
sine  his  non  minus  existis.  Sed  si  videri  plus  ap- 
petis,jam  pompafactus  es  umbrat'Uis,et  pupillare 
speculum  quceris.  Memento  quod  basilisci  oculus 
occidit.  Quin  etiam  pace  tua  recte  dixero    libi, 
quod  olim  simice  sibi  ante  specutum  gralulanti 
vulpes  dixit :  Gaude,  soror,  magis  quod  es  ,  et  ne- 
quaquamquod  in  luce  similitudinis  specuiaris  ap- 
pares.  Nempequiaes,  habes  subslantiam  feritatis; 
sed  in  quantum  in  simUitudine  speculi  appares , 
tanlum  umbra  efficeris  vanitatis.  Deinde  idipsum 
variis  parabolis   tigridis ,   fumi,  seminis  ,  le- 
prae,  aromatum,  caslaneee  demonstrat :  Nonau- 
disti  quod  tigris  velocissima  raptos  catulos  perdi- 
dit ,  quia  fixo  per  viam  in  specuium  ocuLo  men- 
lilam  sui  simiLitudinem  admirata ,   jam    eos  se 
invenisse  putavit ,  et  sic  ob  vanam  apparendam 
amatam  fdiorum  substantiam  amisit.  Quid  ergo 
ventilabro  pomposilatis  effunde.ris,  et  tantum  in 
superficie  id,  quod  foris  est ,  quairis?  Recordare 
quod  fumus   evanescit  cum  spargitur;  et  teLLus 
non  puLLuLat  ,    nisi    immissum  semen  visceribus 
suis  recondat.  ALbedo  extrinseca  nubilat  oculum  , 
et  Lepra  percutem  respersa  contaminat  membrum. 


ego  spinis  vallor  exlerius ,  ut  in  substanlia  sim 
tutus.  Sic  (Exod.  84.  v.  33. )  Moysi  facies  luminoso 
velamine  conditur,  et  (Exod.  36.  ih.  19.)  Sanctua- 
rium  Dei  multiplici  undique  operimenlo  velatur. 
Denique  apologo  formicaeet  chamaeleontis  con- 
cludens  hoc  epimylhium  assignat  :  Si  audisti 
formica?  consilium,  datum  chamaiLeonti  de  colore 
aureo  gLorianti  et  latanti ,  hoc  ipsum  tibi  dictum 
puta,  sciLicet  ciaude  oculum,  et  eris  in  vera  glo- 
riastabilitus.  Namduobus  supercitiis ,  ut  clausura 
a  firmiori  servelur ,  oculus  clauditur ,  et  uno  tan- 
tum  ,  ut  raro  sit  suspensa  palpebra  ,  aperitur. 
Quo  dicto  pavoni  se  admirabilioremreddens,  ipsum 
reliquil. 

15.    SUBSTANTU    DIVITIS    ,     URBS    FORTITUDINIS 
EJUS  *.  PAVOR  PAUPERUM  ,  EGESTAS  EORUM.  ]  Chald. 

possessio  divitis  civitas  est  divitiarum  ejus 
(Syrus,  civitates  munitce),  et  pavor  pauperum, 
necessitas  eorum;  R.  Salomon ,  egeslas  paupe- 
rum  est  summa  calamitas  eorum ;  Aben  Ezra  , 
pauperes ,  id  est  excordes ,  d  suamet  egestate 
profligabuntur.  Sensus  est,  q.  d.  Diviliae  divitem 
muniunt ,  vallant  et  roborant  contra  pauper- 
tatem  ,  persecutiones  ,  calumnias  caeterasque 
hujus  vitae  calamitates,  perinde  ac  urbs  fortis 
munit  et  defendit  cives  contra  omnes  hostium 
incursus,  rapinas  ,  caedes  ,  etc.  Quare  divesin 
diviliis  quasi  in  urbe  munita  confidens  ,  animo- 
sus  habitat :  at  pauper  ob  egestatem  omnium 
injuriis  patel ,  quia  non  habet  opes  quibus  se 
redimat  et  defendat :  ideonue  incedit  timidus 
et  pavidus  ,  perinde  ac  frigidi  et  segri,  quibus 
deest  sanguis  et  calor,  incedunt  pallidi  et  pa- 
vidi :  nam  opes  homini  pro  sanguine  sunt  ,  inquit 
Sapiens.  Unde  Tigur.  vertit,  opibus  velut  urbe 
forlissima  fidit  locuples  :  pauperes  vero  sua  ipso- 
rum  pauperies  timidos  reddit  ;  Valabl.  constema- 
tio  inopum  est  egestas  eorum  ,  id  est  ,  diffidunt 
pauperes  propter  inopiam  suam.  Ita  videmus  di- 
vites  incedere  erectos  ,  fidentes  ,  animosos  , 
impavidos  ;  pauperes  vero  contractos,  abjeclos, 
pusillanimes ,  pavidos. 

Pro  pavor  Hebr.  est  nnna    mechitta ,   id  est 
consternatio ,  contritio,  ut  vertit  Pagnin.  frac- 
tura  vel  fractio  ,  ut  Syrus.  Ita  Beda  :  Divites , 
ait ,  conftdunt  in  divitiis ,  quasi  in  civitate  munita. 
Pauperes  ideo  pavent ,  ne  deficiant,  quia  se  no- 
runt  egenos.  Hinc  dicitur  pauper  a   parvo  rere 
vellare,  ac  ^twxo;  graece  a  Ttru? ,  id  est  pavi- 
dus,  formidolosus.   Unde   Trtwxsueiv,  id  est  ino- 
pem  degere  ct  mendicare  ,  est  TrrwxaSsiv ,  id  est 
formidare,   pavere  ,  metu  percelli.  Et  Lyran. 
Dives ,  ait ,  confidit  in  magnitudine  divitiarum  , 
suarum  ,  sicut  obsessus  in  fortiludine  murorum  : 
pavor  pauperum ,   egestas  eorum  :  quia  homines 
maLi  non  formidant  pauperibus  injuriari.  Nam,  ut 
ait  Eccl.  c.  7.  13  ,  sicul  protegit  sapientia ,    sic 
prolegit  pecunia.  Significat  ergo  Salomon  magna 
esse  divitiarum    commoda,    si   quis   eis  recte 
utatur  :  paupertatem  autem  ex  se  esse  incom- 
modam,  nisi  altiore  spiritu  puta  Evangelico  , 
fulciatur  ,  et  quasi  animetur.  Cnde  et  Aristot. 
1.  Ethic.  c.  10.  docet  opes  esse  instrumentum 
ad  acquirendam  felicitatem  aptissimum  ,  eas- 
demque  materiam  praebere  virtuti. 
Porro  heec  sententia  ,  cum  sit  paroemia  ,  in- 


COUUENTAIUA  IN  PROVI 

doQnita  etgeneralis,  varils  rebus  el  Qnibua 
aplari  potesl.  HugOi  Cajelan.  et  noster Salazar 
pulant  eam  <lui  coulra  di\  iles  <i  <li\  itias ,  q-uod 
uae  superbiani  el  audaciam  pariant ;  ac  contra 
pauperea  <'t  paupertatem,  quod  haac  boml* 
nem  abjiciat,  ideoque  taeiio  commendari  au- 
ream  uiediocritaiem ;  banic  enim  expeliit  Salo- 
moo  cap.  .".().  diceos  ■  Divitias  et  paupertatem  nc 
dederii  mihi,  tribue  tantumvictui  meo  ncccssaria. 
Nam  ut  ait  Pocta  : 

Aiiivmii  quisquis  mediocritatem 
Diligil .  Intus  earel  otwoleti 
Sordibua  t <.-«.-i ■  ,  <■  irel  inrvidenda 

Sobrius  auhi. 

Sic  el  noster  Fernandcz  iu  Genes.  cap.  17.  sub 
Qnem  :  Substantia  divitis  urbs  fortitudinis  cjus , 
q.  d.  Clausum,  inquit,  circumseptum ,  egregie 
communilum,  denique  forlem  et  inviclum, 
inio  ct  victoremse  lenel  divesintra  suas  opos, 
vcl  adversus  ipsam  legum  <i  judicumjustiliam 
et  potestatem.  Enim  vero  inexpugnabiiis  solot 
issc  pecuniosi  aut  illustris  viri  causa,  licct 
execrandis  nobilitata  Qagitiis.  Quidplura?  Taui 
vere,  quam  eleganter  scripsit  S.  Cyprianus 
epist.  ad  Donatum  :  Nullus  de  lcgibus  metus  est  ; 
dc  qmvsitore  ,  de  judice  pavor  nullus  :  quod  po- 
test  redimi,  non  limctur.  Esscjam  inter  nocentes 
innoxium  (adde  tu  ct  pauperem  etignobilem  ) 
rrimen  est.  Sicille.  Quem  videris  absolvi,  time 
ne  divcs  sit;  quem  damnari  videris ,  pauper- 
cuium  scias.  Isle  bodie  mundus  est,  haec  Fer- 
nandez. 

Huc  faciunt  Senarii  Menandri  apud  Slobaeum 
serm.  89  ,  quibus  non  alios  se  deos  agnoscere 
canit,  quam  argentum  et  aurum ,  qui  omnia 
possunt : 

Ego  utiles  deos  vero  esse  arbilror 

Nostros,  etargentum  ,  et  aurum  maxime  : 

Islos  quidem  ,  si  dedices  tua  in  domo, 

Quidquid  voles  ,  roges  ,  libi  omnia  aderunt , 

Ager,  domus  ,  serviqueetargyromata  (argentea  vasa) 

Testes  ,  amici,  judices  :  tandem  dato, 

Ipsos  habehis  ,  vel  ministrantesdeos. 

Melius  Baynus,  Jansen.  et  alii  referunt  ad 
laborem  et  fugam  otii ,  de  qua  dixit  v.  k.  et  5  : 
Egestatem  operala  est  manus  remissa  ;  manus 
autem  fortium  divitias  parat.  Sensus  ergo  est, 
q.  d.  Esto  sedulus  in  opere  et  labore,  ut  tibi 
pares  opes  sufficientes  ad  commodam  vitam  : 
hae  enim  te  munient  instar  urbis  fortissimae  ; 
si  enim  ex  pigritia  vaces  otio,  incidesin  eges- 
tatem  quae  te  faciet  pavidum,  utpoteomnium 
injuriis  obnoxium.  Favent  Septuag.  dum  ver- 
lunt:  Possessio  divilum  civilas  munita ,  contritio 
impiorum  paupertas.  Ubi  cum  divites  opponant 
impiis,  videntur  per  divites  accipere  impigros 
et  sedulos  ;  per  hnpios  vero  pigros  desidesque, 
ideoque  fraudulentos  et  furaces,  q.  d.  Impigri 
suo  labore  parant  sibi  possessiones,  quae  ipsis 
sunt  prasidio  ,  quasi  civitas  munita  ;  at  pigri  et 
impii  suo  torpore  creant  sibi  paupertalem, 
quae  ipsos  conterit ,  redigitque  ad  angustias  fa- 
mis ,  inedire  et  mortis. 

Hinc  tropolog.  significatur  labore  parandas 
esse  opes  virtutum  :  hoe  enim  sunt  quasi  urbs 
inexpugnabilis,  quae  hominem  conira  omnia 
advcrsa  protcgant  et  communiant.  Unde  Hugo  : 
Hac  affluentia  est  urbs  electorum  ,  ait,  cujus  val- 
lum  est    contemptus    tcrrenorum  ,   murus  spes ; 

CORNF.L.    A    LATMDE.    TOM.    TII. 


IBIA  SALOMONIS.   Cap.  \.  2lt) 

antemuraie  patientia  ,  turrit  kufyitilas  ,  font 
turritn  rnunlent  Uutut,  rivuius  nujusfonlls  aeua 

liit  rvmarum  ,  tpeCttfeUOT  prud>  ntiu  ,  janitOl   obt- 

dientia,  rea  charitas ,  custodex  militet  justitta, 
temperantla  tt  fortitudo.  Vere  Lyricua  i  Sunt 

ci  rtvopcs  ,  qttiv.  siioiunl  virtutihtts.  Summus  opr.s , 
summtim  virtulrm  r.itsttim.s. 

Anagog.  aigniflcatur  laborandum  btc  esae  . 
ut  per  bona  opera  magnaa  gloriae  opes  compa- 
remus  in  cmlesli  Jeruaalem,  quas  eril  nobia  urbs 

iuvicta  <i  foitissiina.  Linlc.  auctor  Catenas  <.i  i 
sic  expiicat.,  q.  d.  Uvmines  oirtutibus  dediti,  qui 

bonis  opcribus  abundant ,  arlcslcm  Jerusalem , 
tjtuc  cst  civilas  prCt  caleris  munitu  ,  per  t  irtuti m 
sibi  comparant ;  impii  vr.ro  qui  ntillum  honttm 
opus  possident  ,  scmpitcrni  supplicii  rcatu  sese 
obligant.  Nam  pcr  contritionis  nomcn  /toc  desi- 
gnavit  ,  sicut  per  bonorum  operum  pcnuriaiu 
mortcm  ipsam.  El  Bcda  :  Oui  in  Drum  ,  ait,  tli- 
ves  est  per  bona  opera,  confidit  in  illo  qtiasi  in 
ttrbe  inc.rpugnabiti  ,  quia  d  ntUlo  hostc  possil 
superari.  At  qui  virtutum  inopia  coangustanlur  , 
ideo  ccclestibus  egent  divitiis ,  quia  noxio  pavore 
liment  duros  pro  domino  tolerare  labores.  Obi 
advcrte  Bcdam  .rt  pavor  accipere  activc  ,  q.  d. 
Pavor  pigrorum,  puta  pavor  borrorquc  laboris 
est  causa  egestatis  eorum ;  sicut  cx  advcrso 
fortitudo,  id  est,  labor  fortis  el  strenuus  est 
causa  substantiae  divitis.  Esto  magis  genuine 
ad  litteram  pavor  hic  accipi  debcat  passive  ut 
effcctus ,  sicut  patet  ex  ™  urbs  fortitudinis , 
quae  pavori  opponitur :  ut  sensus  sit,  q.  d.  Si- 
cut  substanlia  divilis  causat  urbem  fortitudinis, 
id  est,  conlidentiam  et  securitatem  ,  qualcni 
habent  cives  in  urbe  forti;  sic  ex  adverso  eges- 
tas  paupcrum  causat  in  eis  pavorem. 

Sed  redeo  ad  scnsum  Bedae.  Coelestis  Jerusa  • 
lem  vocatur  urbs  fortitudinis  :  primo,  quia  per 
fortitudinem  adilus  in  illam  parandus  est,  ne- 
inoque  nisi  fortis  in  illam  ingreditur.  Unde  in 
Vilis  Patr.  in  Vila  Epicteti  et  Astionis  Marlyrum 
legimus  Vigilanlium,  ab  Astione  missum  acl  pa- 
rentes ,  ut  cos  de  sua  morte  solaretur,  cis  ro- 
gantibus  qurenam  essct  illa  regio  paradisi ,  in 
qua  filium  degere  ct  vivere  asseruerat,  Vigilan- 
tius  respondit  :  Regio  est  robustorum  seu  viro- 
rum  fortium  ;  civitas  Christicoiis  nuncupatur  Je- 
rusalem  coelestis  ,  cujus  murus  ex  auro  purissimo 
est  constructus  ,  liabens  porlas  duodecim;  et  in 
singulis  dependent  margaritce.  Hoec  civitas,  el 
aula  forlium  Chrisli ,  adumbrata  fuit  per  tri- 
ginta  fortissimos  milites  auloe  Davidis ,  1. 
Reg.  23. 

Secundo,  quia  in  se  fortissima  est.  Unde  de 
ea  canit  Isaias  26.  1  :  Vrbs  fortitudinis  noslne 
Sion  ;  Salvator  in  ea  ponelur  murus  et  antemu- 
rale.  Alii  vertunt  ex  Hebr.  Urbs  fortitudinis  in 
nobis  est  Sion ;  Deus  salutem  ponet  ei  in  muros 
et  propugnaculum,  q.  d.  Vis  nosse  quam  forlis 
sil  illa  Beatorum  urbs  ?  Audi :  ipsa  salus  suis 
muris  et  propugnaculis  eam  cinxit  ;  Deus  po- 
suit  salutem  ei  pro  muris  et  propugnaculis  : 
ipsa  ergo  salus  urbem  undique  cingit  et  propu- 
gnat.  Nemo  autem  est  qui  ipsi  saluli  et  inco- 
lumitali  nocere  queat. 

Porro  S.  Ambros.  haec  accommodat  eleemosy- 
nae  ,  quae  non  tam  robore  quam  liberalitate 
emit  coelum  ,  Martyres  enim  emunt  coelum 
caro ,  quia  sanguine  ;  eleemosynarii  autem 
vili  preiio,  puta  argcnto  et  auro,  id  est  alba  et 
rubra  terra.  Sic  enim,  ait  S.  Ambros.  I. .".  cpist. 


210 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  %. 


25.  ad  Vcrcellcnsem  Ecclesiam  longiusculeanie 
finem  :  Est  ergo ,  ail ,  et  his  malerialibus  divi- 
tiis  virtuli  locus.  Quasi  gubernalores  eslis  in 
magno  mari.  Si  quis  bene  gubernat  suum  navi- 
gium,  cito  transit  fretum  ,  ut  perveniat  ad  por- 
tum  ;  qui  autem  nescit  regere  suum  censum , 
onere  suo  mergitur.  Ideo  scriptum  esl  :  Possessio 
divilum  civilas  firma.  Quas  est  isla  ,  nisi  Jerusa- 
lem  quce  in  ccclo  est ,  in  qua  regnum  Dei?  Bona 
h&c  possessio ,  qua  fructus  perpeluos  facit.  Bona 
possessio ,  qux  non  liic  relinquitur ,  sed  illic  pos- 
sidelur.  In  hac  possessione  qui  fuerit ,  dicit  :  Por- 
tio  mea  Dominus.  Nondicit  :  Portio  mea  ab  illis 
usque  ad  Ulos  porrecta  et  diffusa  lerminos. 

16.  Opus  justi  ad  vitam  :  fructus  autem  impii 
ad  peccatum.]  Pro  fructus  hebr.  est  rwan  tebua, 
id  est ,  proventus  :  quatis  est  seges  agrorum  et 
vindemia  vinearum.  Unde  Aquila,  Symmach.  et 
Theodot.  verlunt,  genimina  impiorum;  Septuag. 
Opera  justorum  vitam  faciunt ;  proventus  aulem 
impiorum  a/tapnat ,  id  est  peccala,  scilicet  sunt; 
vel  ut  Complut.  legunt,  «^aprta^,  id  est  peccatis, 
supple,  serviunt  vel  abundant. 

Primo ,  R.  Salomon  sicexplicat,  q.  d.  Salo- 
mon  opus  lempli  perfecit  ad  vitam  Israelitarum, 
ut  scilicet  ibidem  sua  crimina  expiarent  :  fruc- 
tus  autem  Manassis  fuit  ad  peccatum  ,  eo  quod 
in  templum  induxerit  idolum.  Verum  haec  ex- 
positio  vel  myslica  est,  vel  per  exemplum  dun- 
taxat. 

Secundo,  alii  per  opus  accipiunt  opus  bomi- 
nis,  per  proventus  fructus  terrae ,  ut  opus  sit 
Jucrum  labore  partum,  fruclus  sit  census  et 
reditus  illaboratus,  qui  terrae  fecunditate  otioso 
divili  provenit  :  ut  Salomon  hic  vitam  laborio- 
sam  tenuium  praeferat  otiosae  et  inerti  divitum, 
q.  d.  Opus  et  labor,  quo  justus  lenuis  forlunaj 
victum  quaerit,  melior,  sanctior  et  felicior  est 
oiio  inerli  divitum,  quibus  sponteterra  vel  cen- 
sus  annui  opes  subministrant.  Labor  enim  vj- 
tam  corporis  suslenlat ,  vitam  gratise  consequi- 
lur,  et  vitam  gloriae  promeretur.  Atveroolium 
iners,  quo  dives  impius  opibus  luxuque  diffluit, 
multorum  peccatorum  ,  ut  superbiae  ,  guloe , 
luxuriae,  etc. ,  illi  est  causa.  Hic  sensus  valde 
est  accommodus.  Huic  consentit  illud  Lyrici : 
Opum  voluptas  atque  luxus  asseclas. 

Tertio ,  Cajet.  exponit,  q.  d.  Justus  opera  et 
labores  suos  refert  ad  tuendam  vitam  tam  cor- 
poris  quam  auimae  ;  at  impius  non  tantum  la- 
bores ,  sed  et  proventus  terrae  refert  ad  pecca- 
tum  :  lam  prava  siquidem  est  ejus  intentio,  ut 
bonis  etiam  ,  quae  natura  sponte  profert ,  abula- 
lur  ad  peccandum. 

Quarlo,  simpliciter  et  plane  Jansen.  Justus  , 
inquit,  operatur  et  laborat,  non  ut  babeat  unde 
luxurietur,  et  desideriis  pravis  satisfaciat ,  sed 
ut  vivat;  at  fructus ,  vel ,  ut  babent  Hebraea, 
proventus  qui  impio  provenit  ex  laboribus  ip- 
sius,  aut  etiam  citra  ejus  operam,  usurpatur 
ab  eo  adpeccatum.  Hoc  est  ergo  differenliae  in- 
ter  justum  et  impium,  quod  justus  quaerit  opus, 
impius  fructus  et  proventus  operum  sive  suo- 
rum,  sive  alienorum.  Justus  quaerit  ex  opere 
suo  vitam,  impius  utitur  suis  bonis  ad  pecca- 
lum.  Quocirca  huic  sententiae  antistrophae  sunt 
illae  sapienlum  :  Vitam  ad  tuendam ,  non  ad 
regendam ,  opes  daue.  Opes  oculatas  efficit  pru- 
dentia.  Opes  sapienli  serviunt ,  stulto  imperant. 
Opes  sapientis  sunt ,  insipiens  opum. 
Myslice  ,  sub  vita  corporali  intellige  spirita- 


lem  gratiae  ,  q.  d.  Jusius  omnia  sua  facil  ,  ut 
vilam  graliae  et  glorise  adaugeal,  ut  scilicel 
per  magna  bonorum  operum  merita  magnam 
in  coelo  gloriam  consequatur;  at  impius  omni 
suo  labore  et  proventu  abulilur  ad  peccatum  , 
ut  concupiscentias  suas  expleal;  ilaque  sibi 
majora  in  dies  tormenta  in  gehenna  parat.  Est 
clara  antilhesis  :  nam  justi  opera  advitam  ten- 
dunl ;  impii  vero  ad  peccatum  ,  et  consequen- 
ler  acl  mortem  praesentem  et  aeternam.  Ita 
Lyran.  Hugo,  Jansen.  et  alii.  Porro  Dion.  Fruc- 
lus ,  inquit,  impii,  id  est  delectatio  ejus  ,  seu 
aciio  interior  lendit  ad  peccatum  ;  quia  con- 
cupiscentia  ,  cum  conceperit ,  parit  peccatum  , 
Jacobi  1.  Cogitationes  ergo  ,  inlentiones  et  mo- 
liliones  justi  feruntur  ad  bonum  ,  puta  ad  vir- 
tules,  quae  homini  conciliant  vitam  gratiae  et 
gloiiee  :  impii  vero  feruntur  ad  malum ,  puta 
ad  peccata  ,  quibus  sibi  conciliant  mortem  et 
gebennam ;  gulosus  enim  non  fertur  nisi  ad 
delicias,  avarus  ad  opes,  iratus  ad  rixas  ,  su- 
perbus  ad  fastum,  etc. 

17.  VlA  VITjE,  custodienti  disciplinam  :  QUI  AU- 
TEM  INCREPATIONES  RELINQUIT  (SyrUS,  Oclil) ,ERRAT.] 

Hebr.  PWnn  mate,  id  esl ,  faciens  errare  ;  quia 
non  tantum  ipse  errat,  sed  et  in  suum  errorem 
alios  adducit.  Jam  quia  Hebraei  carent  casibus, 
hinc  vario  casu  haec  varie  vertunt.  Sepluag. 
Vias  vito2  custodit  disciplina  :  disciplina  aulem 
carens  increpatione  (graece  av^e^yxTos,  quod  auc- 
tor  Caten.  Graec.  vertit,  quce  examinataet  proba- 
ta  non  est)  errat;  Scholiastes  ,  via  vitos  custodit 
innocentes ;  Symmach.  semita  ad  vitam  custo- 
dientium  disciplinam ;  Pagnin.  semita  ad  vitam 
custodiens  correctionem ;  Syrus  et  Chald.  via  vito3 
cuslodit  disciplinam. 

Pro  disciplinam  hebr.  est  IDID  musar ,  id  est 
castigatio,  correclio,  increpatio,  disciplina , 
sive  quae  ab  homine  dalur,  sive  quae  a  Deo  , 
qualisestcum  morbos,  famem,  bella,  aliasque 
tribulationes  immittit.  Sensus  ergo  est,  q.  d. 
Via  vitae  est  custodia  disciplinae;  sive,  qui  cus- 
todit  disciplinam  vel  increpationem,  hic  recta 
regiaque  via  graditur  ad  vilam  sanctam  ,  feli- 
cem  et  aeternam  :  qui  vero  increpationem  res- 
puit,  hic  aberrat  a  via  vitae ,  rectaque  graditur 
ad  mortem  aeternam.  Docet  ergo  Salomon  sa- 
pientem  libenter  se  subjicere  disciplinae  et  cor- 
rectioni,tum  hominum,  tum  Dei,  cum  scili- 
cet  Deus  nos  corripit,  vel  per  S.  Scripturam  , 
vel  per  internas  inspirationes,  vel  per  externa 
flagella  et  tribulationes,  ut  vilam  mutemus,  et 
vitia  resecemus;  vel  ad  majorem  humilitatem  , 
patientiam,  mundi  contemptum,  caeterasque 
virtutes  ascendamus.  Causam  a  priori  dat 
S.  Chrysost.  in  Psal.  7. 10  :  Infer,  ait,  suppticium, 
et  cessare  facies  d  vitio  ;  quemadmodum  enim  pu- 
trefactiones  cedunt  usturis  et  seclionibus ,  itaet 
d  supplicio  arcetur  improbitas.  Qui  scinditur  et 
uritur  ,  iter ad sanitatem  ingreditur.  Unde  Clem. 
Alexandr.  I.  1.  Paedag.  c.  8 :  Est,  ait,  reprehensio 
veluti  quxdam  chirurgia  affectionum  animx ; 
medicamenlum  autem  est  probri  insimulatio  ,  quoe 
resolvit  affectionesqucejam  occaluerunt,  impudi- 
cajque  ac  Ubidinoso3  vita  sordes  expurgat ,  fastus- 
que  ac  superbix  carnes  quo2  excreverunt  exaquat. 
Jam  vero  admonitio  est  veluti  quadam  diazta o3gro- 
tanlis  animaz  ;  quo3  sunt  sumenda,  consulit ;  et 
qum  non  sunt,  prohibet.  Et  paulo  post :  Benevo- 
lentias ,  ait ,  non  odii  signum  est  reprehendere  ; 
ambo  enim  probrum  objiciunt  el  amicus  et  inimi- 


COMMENTABIA  IN  PBOVE 

cus ,  scd  inimictts  quidem  irrtdens,  amlcusviro 
hrm voU  ns  ,  ni  iciHcet  ;k1  virUitem  el  lalulem 
riun  quem  corripil ,  deducat.  Igitur  laborea, 
oorreptionea  et  IribulaUooea  suni  regia  ad  <<r- 

Imn  riii  ,  ail  N.i/.i.ut/.  oiat.  <l«'  plaga  graildlnia  : 

<iui  autem  eaa  rejicit,  hic  a  coelo  aberrat ,  et 
rteviua  abit  ad  lartara.  Bac  Bcilicet  via  Inceiait 
Christua  ir\  nosicr,  Ideoque  aii  :  Nonne  <>i>or- 
tuit  pati  Christwn,  et  ita  intrare  in  gtorlam 
suam?  LucaB  %a.  Si  ergo  molestiam  aentia  In 
discipiina,  in  correplione  el  tribulalione,  rea- 
pice  Bnem  :  llla  enim  te  ducet  ad  ccelum,  du- 
cet  ad  gloriamt  IV011  ergo  aspicias  ,  inquit 
s.  Cbryaoat  qttod  via  est  aspera,  sed  q<«>  ducit  ; 
nrquc  aliam ,  qttod  lata  rst ,  srd  «bi  drsinat  :  via 

enim  arcta  ducit  ad  ceelum,  lata  ad  infernum  , 
ut  ait  Cbristus  ,  Maiih.  7.  13.  Ldem  Cbrysost. 
hom.  de  erudiUone  disciplineetom.  5  lEruditio, 

ail ,  disriplina'  castos  est  spci ,  et  dttx  vice  ad  vi- 
tam  ferentis,  ct  spiritaalitim  magistra  virtutum; 
ad  calrstrs  repromissiones  pcrdttcit ,  et  ad  di- 
vina  pratmia  facit  prrvenire  :  lutncqtte  nos  scc- 
tari  oportel  ad  vitam ,  et  averti  ab  omni  malilia  ; 
dicit  enim  Psalm.  :  Apprehendite  disciplinam ,  ne 
qttando  irascalur  Dominus ,  el  perealis  de  via 
justa. 

Porro  cur  Deus  statuerit  ut  discipiina ,  cor- 
rectio  et  tribulatio  ,  sit  via  ad  vitam  ,  ejus  vero 
repudium  sit  via  ad  niortem  et  gehennam, 
causa  est  innata  nobis  concupiscentia  :  Iktc 
enim  ,  ne  sibi  relicta  ,  luxuriet  et  exundet  in 
vilia  ,  disciplina  coercenda  est ;  sicut  virga 
coercemus  petulantiam  puerorum.  B.  jEgidius 
socius  S.  Francisci,  rogatus  cur  S.  Joannes 
Baptista,  cum  esset  a  peccato  purus  et  inno- 
cens,  in  deserto  tamen  lam  asperam  vitam 
egisset,  apte  respondit  :  Cur  caro  sale  perfri- 
catur?  utique  ne  putrescat  ;  sic  et  caro  innocens 
sale  pojnitenlim  et  asperitatis  perfricanda  est ,  ne 
voluptale  corrttmpatur.  Hoc  est  paradoxum , 
quod  quasi  principium  suae  doctrinse  staluit 
S.  Jacobus,  initioepistolae  dicens  :  Omne  gau- 
dittm  existimate ,  fratres  mei ,  cttm  in  tenlatio- 
ncs  varias  incideritis;  scientes  quod  probatio  fi,- 
dei  vestra  patientiam  operatur.  Patientia  autem 
opus  perfectum  habet ;  ubi  mullis  hac  de  re  egi. 
Huc  facit  illud  Poetaj  : 

Quamlibet  e  mediis  consurgunt  lilia  spinis  ; 
Sic  virtus  ipsis  crescit  ovatque  malis. 

Virtus  enim,  ieque  ac  farina,  cribrata  evadit 
purissima. 

Dcnique  notanda  est  versio  Septuag.  Disci- 
plina  vero,  carens  increpatione ,  errat  :  quia  ca- 
rens  norma  limaque  increpationis  temerevaga- 
tur  et  aberrat,  nec  finem  suum,  qui  est  morum 
correctio,  assequitur.  Notent  hoc  Superiores  et 
concionatores ,  qui  nimis  suaves  sunt  et  dul- 
ces  :  indeque  discant  dulcedini  miscere  incre- 
pationes  et  objurgationes  ,  cum  opus  est :  sine 
iis  enim  vitia  inolita  non  resecantur";  sicut  sor- 
des  inolitae  scutellis  stanneis  non  eluuntur, 
nisi  lexivio  acriore  perfricenlur  :  atque  morbi 
graviores  non  curantur,  nisi  ferri  seclione , 
vel  ustione  cauterii.  Audiant  et  discant  tam 
ipsi,  quaui  audientes  et  subditi,  illud  Apostoli : 
Quod  si  extra  disciplinam  estis  ,  cujtts  participes 
facli  sunt  omnes  ;  ergo  adutteri,  et  nonfilii  estis, 
etc.  Omnis  atttem  disciptina  in  prxsenti  quidem 
videtur  non  esse  gaudii ,  sed  mocroris  :  postea  au- 
tem  fructum  pacatissimum  exercitatis    per  eam 


IIBIA  SAI.OMDMS.  Cip.   X.  251 

reddet  Justilia) ,  Bebr*  l-.  8.  Talli  conclonatoi 
fuil  Cbriatus  Dominua,  quiiUi  exorausetl  prae 
dicare  !  Pamitentiam  agite;  appropintjuavit  enim 
regnttm  ccniorum  ,  Matln.  6.  17.  idem  Identldem 
vaa  malediclionii  et  damnationii  asterna?  Scribii 
et  Phariisia  intentavit,  ut  patel  toto  cap.  t.). 
Matih.  Talis  fult  Joaiincs  Baptiita  ln  Judseoa  <!'•- 
lonans  :  Progcnies ,  inquitj  vtperarum,  quls 
demonstravit   vobi.s  fugcn:  a    vcntura  ira?  farit< 

ergo  fruetum  dlgnum  pcenitentia ,  Mattb.  3  7. 
Talia  S.  Pelrni  :  Pceniteminlj    iixiuit ,  <t  con- 

vcrlimini ,  «t  <(<t<«ntur  peccatQ  vestra  ,  ut ,  <  uin 
venerinl  tcmpora  rcfrigcrii  d  conspcctu  Dumini , 
etc,  Aci.  2.  19.  Talis  S.  Paulus  iu  Areopago  !  l.t 
inquit ,  tcnipora  quidem  littjus  ignoranlue  dcspi- 
cicns  nunc  Detts ,  annunlial  hominibtts  ttt  om- 
nes  ubiquc  pcenitentiam  agant ,  eo  quod  staitiit. 
dinn  in  quo  jttdicaturus  cst  orbem  in  aquitalc, 
Act.  17.  30.  Idem  Elymam  magumiia  redarguit  : 
O  plene  omni  dolo  el  omni  fallacia ,  ftli  dittboli , 
inimice  omnisjustiti<v,  non  desinis  subvcrlere  vias 
Domini  reclas.  Et  nttnc  ecce  manus  Domini  supcr 
le ,  ct  eris  cacus,  Act.  13.  10;  et  Galatas  c.  3.  1  : 
O  insensati  Galatte ,  quis  vos  fascinavit  nonobcdirc 
veritati?  Tales  fuere  caeteri  Apostoli ,  quorum  ex 
praeceplo  et  exemplo  Chrisli  haec  erat  perpetua 
concio  :  Pccnitentiam  agite.  Tales  fuere  omnes 
Prophetae;,  ut  liquetex  eorum  lihris  et  oraculis. 

Deniquejhuc  speclat  paradoxum  Climachi  gra- 
du  U,  quod  cst  apex  perfectionis  Christianae  , 
imo  Religiosae  :  Bibe ,  inquit ,  sttmma  alacritatc 
objurgaliones  et  irrisiones  a  quovis  liomine  tibi 
propinatas,  non  aliterquamaquamvitce.  CurPquia 
hac  ralione,  primo  summe  honoras  Deum  , 
offersque  eiuniones  mysticos.  Secundo,  similli- 
mus  es  Chrislo  dicenti  :  Ego  autemsum  vermis , 
et  non  Itomo ,  opprobrium  hominum ,  et  abjectiu 
plebis.  Tertio,  summe  humiliaste,  pateris,  vin- 
cis  leipsum.  Quarlo ,  impetras  magnam  Dei 
gratiam.  Quiulo,  assecuras  tihi  salutcm.  Sexto, 
in  eo  consistit  vera  sanctilas  et  apex  perfectio- 
nis.  Septimo,  redimis  poenas  inferni.  Octavo  , 
das  aliis  exemplum  et  speculum  hcroicae  virtu- 
^lis.  In  illis  ergo  exulla  et  juhila,  uti  faciehat 
Juniperus  socius  S.  Francisci  ,  qui  probra  in 
se  jacientibus  respondebat :  Amice,  projice  unio- 
nes  hos  in  sinum  meum ;  hasce  enim  margarilas 
ambio, 

18.  Absconduist  odium  (Syrus,   inimicitiam) 

LABIA    MENDACIA    :    QUI     PROFEKT      CONTUMELIAM  , 

insipiens  est.  ]  Hebr.  proferens  infamiam  ipse 
stttUus  ;  Septuag.  contrarie  verlunt  :  Operiunt 
inimiciliam  labia  injttsta  ;  qui  aulem  proferunt 
conlumelias  ,  insipientissimi  sunt.  Verum  pro  la- 
bia  Suxiv.  ,  id  esljusla,  videtur  lcgendum  mu.-j.  , 
id  est  injusta  ,  uti  vertit  Theodolion.  Hebr.  enim 
habent ,  labia  mendacii ;  Aquila  et  Symmach. 
labia  mendacis.  Pro  contumelias  Hebr.  est  H2~ 
dibba  ,  quod  significat  rem  infamem,  scelus  , 
prohrum  ,  contumeliam.  Unde  Aquila  et  Sym- 
mach.  vertunt,  vituperationes ,  sive  eae  in  ab- 
sentem  fiant  per  detractionem  ,  sive  in  praesen- 
tem  per  contumeliam.  Jam  primo  ,  ex  Hebraeo. 
Tigur.  sic  vertit,  etexplicat  per  modum  unius 
sententiae  bimembris  :  Qui  celat  oditan  labiis 
mendacibus,  et  qui  infamiam  prodit ,  ceque  slul- 
ttts  est. 

Hoc  secutus  Jansenius  Vulgatam  versionem 
carpit;  ea  enim  recitata  sic  ait :  Ad  hunc  ~el 
similem  modum  omnes  ferevertunt,  cum  nec 
sensus  recte  conslet,  nec  Hebraea  sic  babcani. 


255  COMMENTARIA  1N  PROVER 

Non  est   enim  verbum   pluralis   numeri,   sed 
singularis  abscondens,  vel  operlens  ;  ut  ad  hunc 
modum  vertendum  videatur.  Abscondens  odium 
labiis  mcndacibus  ,  et  proferens  infamiam ,   ipse 
stulius ,  lioc  est,  uterque  horum  est  stultus. 
Itaque  duo  linguae  vitia  inter  sese  conlraria  hic 
describuntur  ,     quorum    alterum    est    tegere 
odium   verbis  falsis  et  sermonibus  amicitiam 
simulaniibus  ad  decipiendum  ;  allerum  est  ex 
odio  proferre  alicujus   infamiam  et   contume- 
liam.   Ambo   haec  ,  quantumvis   sint  diversa  et 
contraria,  insipientis  sunt  et  slulli :  quia  impru- 
dcnter  fiunt  et  impie.  Noslra  lillera  ,  ut  ad  hunc 
sensum   accedat,    sic    est   accipienda  :  Labia 
mendacia    nonnunquam   maligne    abscondunt 
latens  in  corde  odium  ,  et  tamen  simul  cum  eo 
qui   hoc  agit,   eliam  est  insipiens  qui  odium 
non  abscondit ,  sed  ex  odio  alterius  profert  in- 
famiam  ;  haec  Jansen.   Verum  Vulgatac  versioni 
consentiunt  Septuag.   Syrus  ,  Pagnin.  et  Chald. 
Insidiatur,  inquit ,   inimicus  labiis  mendacii  ,et 
qui  profert  delractionem  ,  stullus  est.  Licet  enim 
,10312  mecasse  ,  id  est  abscondit ,  operit,  tegit, 
sit  singularis  numcri  :  tamen  per  enallagen  He- 
braeis  frequentem  sumitur  pro  plurali  Q1D3Q 
mecassim  ,  id  est  abscondunt ;  praesertim,  quia 
sequitur  nomen  singulare  nwtlf  sina,  id  est 
odium,  esto  cum  eo  non  cohaereat:  ac  "ins^ 
siphte  ,  id  est  labia  ,  cum  quo  cohaeret ,  licet  sit 
duale,  usurpatur  tamen  tam  pro  plurali  quam 
pro  dnali  et  singulari  :  imo  omnia  nomina  dua- 
lia  et  pluralia  apud  Hebraeos,  quae  carent  singu- 
lari  ,  vel  polius  usitala  sunt|in  duali  vel  plurali, 
(jiiam  singulari,   quale  est  siphte ,  id  est  duo 
labia;  tam  singulare  quam  pluralevel  duale  si- 
gnificantj  puta  tam  unum  labium  quam  duo, 
vel  plura  labia.   Unde  verbum  vel  participium 
cum  iis  cobcerens,  tam  in  singulari ,  quam  in 
plurali  ponere,  seque  ac  vertere  licet ;  ul  hoc 
locolam  vertas,  abscondit  labium,  quam  abscon~ 
dunt  labia.  Aut  certe  Noster  pro  HDDQ  mecasse 
in  singulari  legit  nDDn  mecassotm  plurali  femi- 
nino  :  siphte  enim  ,  id  est  labio  ,  hebr.  saepe  est 
feminini  generis,  subinde  tamen  esl  masculini. 
Estque  elegans  antithesis  inter  mendacem  abs- 
condentem  odium  et  stultum  proferentem  con- 
tumeliam,   q.  d.  Qui  callide  absondit  et  celat 
odium,  prreferens  labiis  amicitiam,  hic  tectus 
et  fictus,  pula  hypocrita  ,  mendax  et  fraudu- 
lentus  est :  at  qui  contumeliam  et  probrum  al- 
lerius,  quod  secretonovit,  non  celat  et  abscon- 
dit ,  sed  in  lucem  profert  et  prodit,  hic  insi- 
piens  est.  Insipiens  ,  id  est  nequam,  iniquus  et 
impius  :  quia  crimen  et  probrum  proximi  se- 
cretum^in  lucem  profert,  ideoque  morlifere 
peccatcontra  charilatem  etjustitiam  ,  ut  docet 
D.  Thom.  2.  2.  q.  72.  a.  2.  et  q.  73.  a.  2.  et  ibi- 
dem  caeteri  Theologi. 

Rursum  insipiens  est  proprie  :  Primo,  quia 
prodit  suam  garrulitatem,  imprudentiam,  ma- 
ledicentiam.  Secundo,  quia  per  eamdem  pro- 
vocat  eum  cujus  crimen  prodit,  ut  ipse  vicissim 
par  pari  referat,  suaque  occulta  scelera  pandat; 
itaque  seipsum  exponit  periculo  infamiae.  Ter- 
tio,  quia  creat  sibi  inimiciliam,  iras,  lites  gra- 
viaque  mala,  ac  subindemortem.  Quarto,  quia 
puerile  et  femineum  est  conviciari.  Insipientes 
enimelimbelles  pueri  acfeminae,  cum  manibus 
non  possint  se  ulcisci,  ulciscuntur  ore,  jacien- 
do  probra  et  plaustra  maledictorum  in  adver- 
sarium.  Plura  mala,  profercns  contumcliam , 


BIA  SALOMONIS.  Cup.  X. 

insipienter  sibi  creat,  si  crimcn  ,  quod  alteri 
vel  occulte  per  detraciionem  ,  vel  publice  et 
palam  per  contumeliam  objicit,  non  sit  verum  , 
sed  falsum.  Tunc  enini  ille  cui  detrabit  vel  con- 
vicialur,  juste  potest  eum  arguere  mendacii  et 
falsitatis ,  eumque  calumniae  in  judicio  reum 
peragere,  ac  poenam  talionis  ab  eo  deposcere. 
Quod  si  id  ipse,  eo  quod  probus  et  patiens  sit , 
non  faciat,  eo  major  ejus  resultat  laus,  ac  vi- 
cissim  majus  calumniatoris  probrum  et  dede- 
cus.  Nam,  ut  sapienter  ait  S.  Aug.  ser.  15.  de 
Resurrect.  :  Malediclum  patientia  repercussum  in 
suum  redit  auctorem  ,  ill&so  eo  qui  petebatur. 
Unde  et  Seneca  epist.  77  :  JEfuo  animo ,  ait,  au- 
dienda  sunt  imperitorum  convicia ,  et  ad  honesta 
vadenti  contemnendus  est  ipse  conlemptus. 

Carpit  ergo  Salomon  hic  duo  vitia  in  speciem 
opposita,  sed  reipsa  saepoconnexa  ,  etexeadem 
odii  radice  prodeuntia.  Prius  est ,  abscondere 
odium  :  satius  enim  est  odium  patefacere  quam 
abscondere  :  patefactum  enim  exhalat  et  mi-  * 
nuilur,  vel  evanescit ;  absconditum  vero  sese 
intendit,  densatet  gliscit :  sicutignis  absqpndi- 
tus  serpit,  crescit  et  gliscit ;  in  ilammam  vero 
erumpens,  vel  seipso  consumilur,  vel  ab  homi- 
nibus  aqua  injecta  restinguitur.  Unde  Moses  , 
imo  Deus  Levit.  19.  17,  sancit  :  Non  oderis  fra- 
trem  tuum  in  corde  tuo  ,  sed  publice  argue  eum  , 
ne  liabeas  super  illo  peccatum.  Quin  et  Seneca  in 
Prov.  :  Gravior  est ,  ait,  inimicus ,  qui  latet  in  pec- 
tore ,  gravius  malum  est  omne  quod  sub  aspeclu 
Latet.  Nam  eum  qui  palam  est  adversarius  ,  facile 
cavendo  vilare  possis.  Trojanus  equus  ideo  fefellit , 
quia  formam  misericordice  mentilus  est.  Idem 
alibi  ;  Amari ,  ait,  et  agnosci  amat ,  qui  odium 
ostendit.  Accedit  quod  hic  sit  duplex  nequitia  , 
scilicct  prima  ,  odium  ;  secunda ,  hypocrisis  , 
puta  absconsio  odii  ,  et  simulatio  amicitiae. 
Atqui,  ut  ait  Cassiod.  in  Psal.  hk  :  Gravissimum 
inimiciticc  genus  est  esse  corde  adversarium ,  el 
tingua  se  simulare  devotum.  Et  Boelius  l.  3.  de 
Consol.  :  Nulla,  ait,  pestis  est  efficacior  ad  nocen- 
dum ,  quamfamiliaris  inimicus.  Quocirca  Aristot. 
in  Ethicis  docet  sapientem  et  magnanimum 
esse  apertum  tam  in  amore  quam  in  odio  ,  ac 
utrumque  palam  libereque  edicere  et  profiteri. 
Sic  enim  ait  lib.  l\.  Ethic.  c.  3  :  Necesse  est  etiam 
ut  aperte  tam  odium  quarn  amorem  pra  se  ferat 
magnanimus  ;  latere  enim  veile  timentis  Iwminis  * 
est  :  majoremque  veritatis  curam  quam  opinionis 
habeat  dicatque  et  agat  omnia  aperte. 

Posterius  est  contumeliam  proferre,  quod  ex 
priori  orilur,  puta  ex  odio  :  ideoenim  odium  ad 
tempus  celalur,  ulopportuno  tempore  inconlu- 
meliam  et  injuriam  erumpat.  Quocirca  reme- 
dium  utriusque  vitii  est  succidere  radicem  , 
puta  deponere  odium  :  sic  enim  nec  ut  menda- 
ces  abscondemus  odium  ,  nec  ut  stulti  profere- 
mus  contumeliam.  Hoc  forte  voluere  Septuag. 
dum  vertunt  :  Labia  justa  aperiunt  inimicitias , 
id  est  eas  abolent,  delent,  exslinguunt  (charitas 
enini  operit  muttitudinem  peccatorum) ,  ne  in  con- 
tumeliam  erumpant,  fiantque  irreconciliabiles. 
Nam  ut  sapienter  ait  Plutarch.  in  Moral.  :  Ami- 
citice  post  convicia  mutua  et  famce  laceraliones 
invicem  datas ,  aut  non  coeunt ,  aut  cicatricosce 
coeunt.  Unde  infert  Beda  :  Si  ergo ,  ait,  verax  et 
sapiens  esse  desideras  ,  odium  neque  in  abscondito 
cordis  contege ,  nec  per  oris  contumeliam  profer , 
sed  tuum  et  cor  dileclione  et  os  veritate  replea- 
tui\ 


COMMENTAMA  IN  1M\0VI-:IU'.I  \  SALOMONIS.  C,q>.  \. 


19.    In   Mti.TH.Ooi  |o  \n\  ni  l  1,1  r   II  i  C  ITUW  ,   «,'i  I 
AUTKM    KODERATOR    I.AIU  \     MA,     PRUDBNTISfllMOI 

K8T.]Uebr.  :  Inmultitudine  verborum  noncessabit 
pravaricatio,  v<i  transgrtsslo  ,■  <  t  </><<  cohibei  \<i 
prokibet  tabia  sua  ,  intelligens  \<i  prudens  estf 
Septuag.  Exmultiioquio,  vel,  ut  legli  S.  Cyprian. 
>x  mtUliloquentia ,  n«n  effugies  peccatam  (Syna- 
inach.  oitium);  parcens  autem  labiis  tensatus  eril; 
s.  lsulor.  iu  Soliloquio:  Muliiloquium  noneffugiet 
culpam. 

Quocrcs  quodnam  vocetur  btc  muUiloquium. 
Nain  el  Gbriatus  et  Sancti  multa  sancte  loculi 
sunt  <i  soripserunl ,  ut  patet  ex  Bvangellis  et 
Patrum  libris,  in  quibus  proiode  defuii  pecca- 
tuii).  Primo,  Ctemens  Alexand.  1.  '2.  Psdagogi 
<•.  t>.  per  multiloquium  accipit  verba  inepta  , 
otiosa  ti  uugosa  :  Inepta  etiam  nuga,  ait,  sunt 
silentio  pratereandw.  tiam  Scriptura  ail :  Bxmul- 
tiloquio  non  effugies  pecctttum.  Haeo  vera  est,  at 
non  adtequala  expositio.  Huc  accoilit  S.  Born. 
qi:i  por  muUiloquium  accipit  verba  oliosa.  Sic 
enim  scribii  ser.  de  triplici  custodia,  manus, 
linguee  ei  cordis  :  Quam  vera,  ait,  sententia, 
fratrrs  ,  in  nmtliloquio  non  effugiendum  peccutum! 
Ut  enim  pra-tvrcam  civtcra,  si  proplerea  cst  otio- 
sum  vcrbtun  ,  quod  nuUain  rationabitcm  causam 
habeat;  quum  ralionem  dc  <:o  rcddere  polcrimus , 
quod  cst  pneler  ralionem  ?  IScmo  nostrum ,  fra- 
trcs ,  parvi  (tslimct  tempus ,  quod  in  verbis  consu- 
mitur  otiosis  ,  siquidem  tempus  acceptabile  est ,  et 
dies  salutis.  Volat  verbum  irrevocabile ,  volat 
tempus  irrcvocabile ,  nec  adverlit  insipiens  quid 
amittat.  Libet  confabulari ,  aiunt  ,  donec  liora 
prmtereat.  O  donec  praitereat  hora,  6  donec  per- 
transeat  tempus ,  donec  hora  prxlereat ,  quam 
tibi  ad  agendam  panitentiam  ,  ad  oblinendam 
veniam,  ad  acquirendam  graliam ,  ad  gtoriam 
promerendam  miseratio  conditoris  indulget.  Donec 
transcal  lempus ,  quo  divinam  tibi  repropitiare 
debueras  pietatem ,  properarc  ad  angelicam  so- 
cielatem ,  suspirare  ad  amissam  limreditatem , 
aspirare  ud  promissam  fclicilatem ,  excilarc  re- 
missamvoluntatem,  flere  commissam  iniquilatem. 

Secundo  :  Crosconius  Grammaticus  per  rnul- 
tiloquium  accipit  eloquenliam,  quasi  ars  oralo- 
ria  ,  sive  Rhetorica  hic  notetur  et  damnetnr. 
Liulc  ipse  sic  legit:  E.v  multa  eloquentianon  effu- 
gies  peccatum.  Quem  redargnens  sanctus  Au- 
gustinus  ,  lib.  1.  contra  Cresconium,  cap.  1, 
muUiloquium  ita  definit  :  Dictum ,  ait,  non  est, 
ex  multa  etoquentia,  sed  ex  muUiloquio.  Mullilo- 
quium  autem  est  superflua  loctitio ,  vitium  scilicet 
amore  toquendi  contractum.  Vterumque  autem  to- 
qui  amant  etiam  qui  nescitmt  quid  loquantur,  etc. 
Eloquentia  vero  facutlas  dicendi  est  congruenter 
expticans  qua?  scntimus  :  qua  tunc  ulendum  est , 
cum  recta  sentimus.  Hoc  modo  ea  non  usi  sttnt 
haretici.  Unde  ibi  lib.  1.  Retract.  in  Prologo  cau- 
sam  scribondi  libros  Retractationum  hanc  assig- 
nat  :  Illud  etiam  quod  scriptum  est :  Ex  muttilo- 
quio  non  effugies  peccatum  ,  terret  me  pturimum, 
non  quia  mulla  scripsi ,  vel  quia  mutta  eliam , 
qum  dicta  non  sunl ,  tamen  a  me  dicta ,  conscripta 
*unt.  Absit  enim  ut  mutitoquium  deputem ,quando 
necessaria  dicuntur,  quantalibet  sermonum  mutli- 
tudine  ac  protixilate  dicuntur.  Sed  istam  senten- 
liam  Scripturce  sancta?  proplerea  timeo ,  quia  de 
tam  multis  disputalionibus  meis  sine  dubio  multa 
eoltigi  possunt ,  qua?  si  non  fatsa ,  at  cerle  videan- 
tur,  sive  etiam  convincantur  non  necessaria.  Quem 
vero  Ckristus  fidetium  suoru-n  non  lerruit ,  ubi  ait: 


Onuir  rrtlitun  otiiisiun  ,  qtiatlritinqnr  tlt  r.  rtt  Itointi, 
rriltti  t  proeo  nttionrin  tn  ilir  jtittirti  .'    \lallli.    I  -. 

hicni  libros  ftuoa  (ic  Trinitate  hac  prece  ad  Deum 
concludit  :  Coram  /<■  est  flrmitas  et  Inflrmltai 

nit  a  ;  illtim  srrra  ,  istain  sana.  Corain  tr  rst  scicn- 
tia  ct  ignoruntia  mra.  Ubi  mihi  aperuistl ,  SUSCipe 
intranfi  ni  :  Itbt  rlansisti,  aprri  putsanti,   Mrinnu- 

rim  tui,  inteUlgam  te  ,  tUligam  fe.  .v-  io  scrtptum 
esse  :  lu  muttiloquio  rum  effugletur  peccalum.  Sed 

Ulinam  p/ittliraiiili)  rrrbnm  ttittm,  <t  (audando  tr 
lantummodo  lo<pi<  r<  r  !  non  solttm  fugerem  pecca- 
tum,  scd  meritum  bonum  acquirerem,  qaatnlibet 
mullttm  sic  loqitrrcr. 

Igilur  multitoquium  ost  vilium  ,  quo  niinis 
gcslit  homo  loqui ,  ideoquo  loctiluriens  plura 
quam  oporlol  pioloquitur,  ac  vorhoruin  est  pro- 
digus,  uti  faciunt  qui  incontinentis  ot  Intempe- 
rantis  sunt  lingu.o,  ac  sempor  loqui  avent ,  de- 
quo  rebus  omnibus  miscent  scrmoncs,  ac  to- 
moro  suum  do  singulis  proferunt  judicium  ot 
censuram.  Ili  cnim  iacilo  Incidunt  in  peccata  : 
quia  labente  lingua ,  et  fallente  memoria  ,  ac 
rapiente  prnrtgine  loquendi,  facilo  vcris  immis- 
centfaisa,  utitibus  noxia,  necessariis  vana  ct 
otiosa  ;  ac  dillicilo,  iino  impossibilo  osl  ut  cau- 
tolam  ct  circumspectionem ,  <pia3  requiritur, 
omnibus  suis  diclis  adhiboanl.  Quocirca  impru- 
dontor  multa  cffuliunt,  mullosquo  offendunt ,  ac 
in  detracliones,  irrisionos,  scommata  ,  couvi- 
cia,  desultoria  linguae  levitalo  dilabuntur.  Ila 
S-  Ambr.  I.  1.  do  Cain  et  Abel  c.  9  :  Nos  autem , 
ait,  ctaudamus  ostium,  necutpa  intret,  ne lapsus 
aliquis  scrmonis  exeat  :  intrat  cuipa  ,  si  iapsus 
exierit.  Audi  quomodo  intret  culpa.  Ex  mutlilo- 
quio ,  inquit,  non  effugies  peccatum  :  exivit  multi- 
toquium,  peccalum  intravit  ;  quia  in  multitoquio 
ncquaquam,  qui  exit  sermo,  trulinatur ,  impru- 
denter  tabitur,  licet  ipsum  ultra  mensuram  toqui , 
grande peccatum  non  sit.  EtS.  Greg.  admonit.  15. 
3.  p.  Pastoral.  Admonendi  (inquit)  sunt  multi- 
loquiovacantes ,  ut  vigitanter  aspiciant ,  a  quanto 
rectitudinis  statu  depereant ,  dum  per  muttiplicia 
verba  ditabuntur.  Humana  ctenim  mens  aquce  mo- 
re  circumciusa  ad  superiora  coitigitur  :  quia  illud 
repetit ,  unde  descendit ,  etrelaxata  deperit :  quia 
se  per  infuna  inulititer.sparsit.  Quot  enim  super- 
vacuis  verbis  a  silentii  sui  censura  dissipatur , 
quasi  tot  rivis  extra  se  ducitur  :  unde  et  redirc 
interius  ad  sui  cognilionem  non  sufficit  ;  quia  per 
muUiloquium  sparsa,  a  secreto  se  inlinue  consi- 
derationis  exctudit.  Haeo  et  plura  S.  Greg. 

Aliam  causam  cur  multiloquium  sit  causa 
peccatorum  dat  S.  Antiochus  hom.  102.  de 
silentio  :  Immoderata,  ait,  et  effranis  verborum 
prolatio ,  qua  perictilatur  mentis  tranquillitas  , 
non  solum  circa  operalionem  spirituatem  lentes- 
cere  facit  eam ,  ac  desidere ;  sed  et  motestissimo 
damoni  acedia  mancipat  itlam  ac  dedit.  Et  quetn- 
admodum  exastuantis  balnei  fores  continenter 
apertaj  si  sinl ,  intimum  calorem  ocius  efflant,  et 
expeltunt  in  ea  qucc  sunt  extrinsecus  :  ila  etiam 
anima,  etc.  Consentit  S.  Dorotheus  doctrina  24. 
de  compunctione  :  A  muttiloquio ,  ait ,  absline  ; 
hoc  enim  exstinguit  cordi  advenientes  cogitationes 
rationates  et  cazlestes ,  datque  similitudinem  fur- 
ni  (simile  est  in  hypocaustis)  calentis,  qui  ca- 
lorem  sorvat ,  quamdiu  ostium  clauditur;  at  si 
illud  reseretur,  calor  exhalat.  Simili  cnim  modo 
cor  dovotionis  calorem  et  spiritum  conservat, 
quamdiu  ostium  oris  claudit :  at  si  illud  reseret„ 
pcr  verba  exhalat  illc  calor  spirilus. 


254  COMMENTARIA  IN  PROVER 

Tcrtio,  cum  S.  Chrysost.  in  Psal.  140.  praecise 
<t  rigide  :  In  quovis  mulliloquio  ,  eliam  pio , 
sanclo  et  necessario,  non  deest  peccatum  ;  quia 
impossibile  est  homini  debili  et  caduco  ,  singulis 
suis  dictis  adeo  multis,  illam  circumspeclionem 
et  moderationem  adhibere,  quee  requiritur,  pe- 
rinde  ac  impossibile  est  per  plures  dies  aliquid 
agere  et  vivere  sine  vitio  et  peccato  ,  uti  docet 
Francisc.  Suarez,  imo  Salomon  c.  24. 16 :  Septies, 
ait,  indie  cadet  justus.  Simile  est  in  sagittario  , 
qui  etsi  peritissimus  sit  sagittandi,  el  scopum 
sagitta  certo  configat ,  quolies  ei  libuerit,  ta- 
men,  si  cenlies  in  scopum  conlinuo  jaculetur, 
impossibile  est  ul  semper  eum  configatetnun- 
quam  aberret :  quia  humanre  mentis  altentio  et 
contentio  finita  est  ac  caduca  ,  postque  plures 
actus  elicitos  mollescit ,  llaccescit  ac  labitur. 
Quare  prseslat  breves  facere  conciones  et  ser- 
mones  accrebros,  utifecitS.  Leo,  S.  Ambro- 
sius,  S.  August.  S.  Bernardus  ,  et  alii,  quam 
prolixoset  raros.  Peccanthac  in  re  concionato- 
res,  qui  horam  in  concionando  excedunt,  ita- 
que  sua  prolixitale  auditoribus  tredium  ,  sibi 
fatigationem  etpericulum  maleloquendicreant. 
Mens  enim,  velut  arcusintentus,  tanto  tempore 
in  hac  attentione  et  intentione  durare  nequit, 
quin  fatigelur  et  labatur  :  ad  breves  autem  ser- 
mones  attentionem  congruam  preestare  valet, 
et  in  eodem  mentis  vigore  ad  modicum  tempus 
durare  sufficit  :  Atliga,  inquit  S.  Ambros.  1.  1. 
de  Offic.  c.  3,  sermonem  tuum ,  ne  luxuriet ,  et 
multiloquio  peccata  sibi  coiligat  ;  sit  restrictior, 
etripis  suis  coerceatur;  cito  lutum  colligit  amnis 
exundans. 

Remedium  ergo  hic  suggerit  Salomon  :  Qui 
autem  moderatur  labia  sua  ,  prudentissimus  est. 
Hebr.  b'3ttTE  maskil,  id  est  prudens  est,  scilicet 
antonomastice  per  excellentiam ,  hoc  est  pru- 
deniissimus  est.  Pro  moderatur  hebr.  est  "]UTin 
chosech,  id  est  prohibet ,  inhibet :  tum  per  silen- 
tium,  quod  est  tutum  animi  asylum,  ait  S.  Am- 
hros.  1.  Offic.  tum  consequenter  per  moderatum 
et  circumspeclum  eloquium  :  utrumque  enini 
opponitur  multiloquio,  illudque  corrigit.  Porro 
silentium  docel  praemeditari  quid  et  quomodo 
dicas,  itaque  circumspecte  et  prudenter  loqui. 
Tacens  ergo  et  parce  loquens  prudentissimus 
est;  primo,  quia  cavet  damna  linguae  exube- 
rantis,  quae  plurima  et  maxima  sunt.  Rursum 
quia  regit  linguam  ,  quse  ob  sui  lubricitatem 
difficillima  est  gubernatu.  Itaque  qui  eam  guber- 
nare  novit,  mire  prudens  et  perfectus  est,  uti 
docet  S.  Jacobus  c.  3.  v.  2. 

Secundo ,  quia  silentium  est  index  et  effectus 
animi  maturi,  collecti ,  divini:  qui  enim  lacet, 
secumetcum  Deoloquitur.  Unde  Solon  dicebat: 
Stuttus  tacere  nequit  ;  quare  si  tacuerit,  sapiens 
reputabilur.  Et  Seneca  :  Taciturnitas  stulto  ho~ 
mini  pro  sapientia  est.  Quocirca  S.  Benedictus 
Religiosorum  in  Occidente  Patriarcha  in  Regula 
cap.  6.  de  tacilurnitate  ila  sancit :  Faciamus,  ait, 
(juod  ait  Prophela  Psalm.  38.  Dixi:  Custodiam  vias 
meas ,  ut  non  delinquam  in  lingua  mea.  Posui  ori 
meo  cuslodiam ,  obmutui  et  humitiatus  suni ,  et 
silui  a  bonis.  Hic  ostendit  Prophela,  si  a  bonis  col- 
loquiis  interdum  propter  taciturnitatem  debet  ta- 
ceri,  quanto  magis  a  matis  verbis,  propter  pcenam 
peccati  debet  cessari.  Ergo,  quamvis  de  bonis  et 
sanctis  ad  adificationem  coltoquiis ,  perfectis  disci- 
pulis  propter  taciturnitalis  gravitatem ,  rara  to- 
quendi  concedatur  ticentia;  quia  scriptum  est :  In 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  X. 

mutlitoquio  non  effugies  peccatum.  Et  Diadochus 
in  asceiicis  de  Perfectione,  c.70  :  Silentium,  ait, 
maler  est  sapientissimarum  cogitationum.  Ut  si 
balnei  ostium  nimis  frequenter  aperias ,  calor  abil: 
sic  nimis  osloquendo  aperiens ,  devotionem  amittit. 
Et  S.  Isidorus  :  Linguosus  homo  imperitus  est , 
sapiens  paucis  utitur  verbis.  Brevem  sermonem 
scientia  facit.  (Hinc  angeli,  quia  pollent  ampla 
scientia ,  uno  verbo  tantum  dicunt,  quantum 
homines  milleverbis,  et  Deus  omniscius  unico 
verbo  omnia  dicit.)  Loqui  multum  stultitia  est. 
Vox  enim  insipientis  in  mutliplicatione  sermonis. 
Maneat  igitur  in  verbo  mensura,  in  sermone  stalera. 

Terlio ,  quia  prudens  loquela  cum  tota  diriga- 
tur  ad  alios,  prae  caeteris  actionibus  hominis 
magnam  requirit  circumspectionem  ;  ideoque 
qui  illam  habet,  prudentissimus  sit  oportet.  Qui 
enim  orat,  sibi  et  Deo  orat :  qui  jejunat,  sibi 
jejunat :  qui  dat  eleemosynam  ,  dat  quod  lubet: 
alqui  loquilurdebetpr<eviderequid,  ubi,  quomo- 
do,  quando,  coramhisillisve  loquatur,  utomnes 
cedificet,neminemlaedet  veloffendat.Alilerenim 
coram  Pruelatis,  aliter  coram  subditis  ,  aliter 
coram  doctis,  aliter  cum  rusticis ,  aliter  cum 
juslis,  aliter  cum  peccatoribus,  aliter  cum  His- 
panis ,  aliter  cum  Italis ,  elc. ,  loquendum  :  quocl 
enim  phlegmatico,  v.  g.  prodest,  hoc  cholerico 
obest.  Vide  S.  Greg.  3.  p.  Pastor.  ubi  fuse  docet 
quomodo  admonendi  sint  elati,  pusillanimes . 
gulosi,  iracundi,  fervidi,  torpidi,  etc. ,  quisque 
pro  sua  conditione  accommodate  ad  suam  indo- 
lem.  Hinc  moderationis  linguce  symbolum  est 
elephas,  qui  cum  mole  animalium  sit  maximus, 
idemque  prudentissimus,  linguam  lamen  habet 
perexiguam,  alque  interius  positam ,  ut  pene 
oculos  fugiat,  teste  Arist.  1.  2.  de  Animal.  c.  6. 
Ita  generosissimi  quique  et  prudentissimi  verbis 
sunt  parci,  sed  factis  efficaces  :  Non  credo  augu- 
ribus  ,  qui  aures  verbis  divilant ,  ait  Accius  in 
Astyanacte.  Salomonem  seculus  Siracides  Eccle- 
siast.  c.  28.  29..  graviter  monetde  cura  et  custo- 
dia  linguae  adhibenda  :  Aurum  tuum,  ait,  et  ar- 
gentum  luum  confta,  et  verbis  tuis  facito  slateram, 
et  frenos  ori  tuo  rectos  ;  et  attende ,  neforte  taba- 
ris  in  iingua,  et  cadas  in  conspectu  inimicorum 
insidiantium  tibi,  et  sit  casus  tuus  insanabilis  in 
mortem.  Ubi  plura  hac  de  re  dixi. 

Exemplum  memorabileeslin  lib.  Sentent.  sive 
Apophlheg.  Patrum  c.  45.  Anachoreta,  inquit, 
celebris  vidit,  cum  fratres  de  S.  Scriptura  re- 
busque  piis  loquerentur ,  angelos  se  eis  miscen- 
tes,  hilari  vultu  exultantes.  Gum  vero  ad  vana 
colloquia  defiecterent,  vidit  angelos  recedenles 
cum  indignatione,  daemones  verospecie  porco- 
rum  inter  colloquenles  se  volutantes.  Quare 
circumiens  monasteria  monebat,  dicens  :  Cohi- 
bete ,  fralres ,  a  muitiioquio ,  et  ab  otiosis  verbis 
linguam,  quiamalus  interitus  anima  generatur , 
et  non  intelligimus  quoniam  per  ha?c  et  Domino 
Deo,  et  sanclis  angetis  odibiies  sumus.  Dicit  enim 
Script.  divina  :  Quia  in  multiloquio  non  effugies 
peccatum  ;  hac  enim  infirmam  et  vacuam  efficiunt 
mentem  atque  animam  nostram. 

20.  Argentum  electum,  lingua  justi  :  con  autem 
impiorum  pro  nihilo.]  Pro  electum  Septuaginta 
vertunt,  TtsTrupw^Evov,  id  est,  ignitum  ,  igne  exa- 
minatum.  igne  defaecatum  et  purgatum  tum  a 
terra  etscoria,  tum  a  stanno,  plumbo,  aliisquc 
metallis.  Nam ,  ut  ait  Plinius  lib.  34.  c.  16,  in 
eadem  vena  nascilur  stannum  ,  argentum  et 
plutnbum.   Materia  enim   igne  liquala  primo 


COMMENTAIUA  1N  PllOVI 

fnndit  stannum ,  deinde  argentum  ei  plumVnm  : 
l-Jtts,  ail  Pliniui,  qui  primus  flmt  m  fornacibui 
liquor,  stannum  appellaturj  qui  secundus,  argen- 

tuin  :  qttod  n  inanstt  in  fornactlms  ,  galen*  ,  quOS 
pOTtiO  est  tt  rtia  mlitita  vrmc.  lltic  rnrstts  conjlata 

dat  nigrusn  ptumbum.  Magna  enlm  eit  metallo- 
ruin  luler  le  vicinilai,  Ideoque  argenlum  acce- 
dit  ad  aurum.  Unde  ut  idem  ait  lib>  33.  u  :  Omni 
auro  inest  argentum  vario  pondcn-  ,  alibidena  , 

tttibi   nona  ,  aliln  oclavu  purtc,   itc.    Vbicumque 

quinta  argenti  portio  est ,  electrum  vocatur}  quod 
prUcia  Inpretlo  fuiiie  lestaiur, 

Miuiuui  vcro  eruendi  purgandique   argenli 

idem  deicriblt  Ub.  33.  c.  G  :  Non  nisi  in  puteis , 

fiil,  npcritur,  nullaque sui  spc  nascititr,  nullis  ut 

in  auro  luccutibus  scintillis.  Tcrra  cst  alia  rufa , 

alia   cinereeea.   Excoqui  non  potest ,   nisi   cum 

pttunbo  nigro,  aut  cum  vcna  plumbi ,  galenam 

vocant ,  quajuxta  argenti  oenas  pierumque  rcpe- 

riiur;  ct  codcm  opcre  ignium  descendit  pars   in 

plumbum ;  argentum  aulcm  supcrnc  innatat  ut 

oleum  aquis.  lleperitur  in  omnibus  pc.ne provinciis, 

sed  in  Hispania  tattdalissimum.  Addit  deinde  ori- 

ginrm  argenli  vivi  :Est  et  lapis  in  liis  venis ,  cu- 

jus  vomica  liquoris  (etcrni  argentam  vivum  appel- 

latur,  vcncniun  rcrum  omnium.  Exest  (exedil)  ac 

pcrriimpit  vasa  permanans  tabe  dira.   Omnia  ei 

innatant  prcttcr  attrum;  id   ttnum  ad  se  Iraltit. 

Idcoct  optime  pttrgat ,  cceteras  ejus  sordcs  expttens 

crcbro  jactutu  lictilibtts  in  vasis  ,  ita  vitiis  abjec- 

tis  ,  ttt  ct  ipsttm  ab  attro  disccdat. 

Hinc  argentum  ob  sui  puritalcm  in  Script. 
signiiicat  sapientiam,  legem,  doctrinam  ct  elo- 
quia  Dci,  ail  S.  August.  1.  17.  Civit.  5.  cl  S.  Greg. 
U.  Moral.  c.  28.  Et  patel  Psal.  11  :  Eloquia  Do- 
mini  casta  (sicul)  argenlum  igne  examinalum  , 
probatttm  septttplum;  casla,  id  est  pura,  sancta, 
irreprehcnsibilia,  et,  ut  ait  ibidcm  S.  August. 
Eloqttia  Domini  casta,  sine  corruptione  simulatio- 
nis ,  probala  peccatoribus  per  tribttlationes.  Pur- 
gatum  sepluptum  per  timorem  Dei ,  per  pietatem, 
per  sanctimoniam ,  per  fortitttdincm  ,  per  consi- 
littm  ,  per  inlelleclum  ,  per  sapienliam,  puta  per 
septem  donaSpirilus  sancti.  Ambrosiasler  vero 
in  Apoc.  3.  v.  18.  :  Septuplum,  ait ,  propler  sep- 
tttplam  purgationem  ,  quce  (it  per  septem  virlutes 
vitiis  capitalibus  conlrarias.  Nam  superbia  pur- 
gatur  per  bumilitatem,  ira  per  mansueludinem, 
luxuria  per  castitatem  ,  gula  per  abstinentiam  , 
invidia  per  amorem  ,  acedia  per  fervorem,  ava- 
ritia  per  liberalitatem. 

Sensus  ergo  est,  q.  d.  Lingua  justi  proloqui- 
lur  sapientia  et  sancta,  pula  eloquia  Dei,  quae 
pura  et  pretiosa  sunt  instar  argenli,  quia  ma- 
nant  ex  sapienti  et  sancto  corde.  At  cor  impio- 
rum,  et  consequenter  ejus  lingua  et  vcrba  , 
quia  insipientia  et  impura,  idcirco  nibili  aesti- 
mantur,  et  pro  nibilo  habentur.  Oslendit  quotl 
dixit  v.  praeced.  Quiautem  moderalttr  tabia  sua, 
prudentissimus  est.  Quia  scilicet  lingua  ejus  est 
quasi  argenlum  electum  ,  q.  d.  ait  Aben  Ezra  : 
Justi  lingua  est  tanquam  argentum  probatissi- 
mum ;  illa  enim  effatur  verba  cum  delectu  et 
moderatione,  quae  tanquam  argentum,  purum, 
putum  et  probalum,  magna  sint  in  aestimalione. 
R.  Salomon  vero:  Lingua  jusii ,  illins  scilicet,  in- 
quit,  qui  ea  adalios  corrigendos  sciluii.est  quasi 
argenlum  electum  :  cor  autem  impiorum  pro 
nibilo ,  quod  nimirum  jusli  reprehensiones  non 
admiltat. 
Nota  quinque  analogias  argenti  et  linguae  ser- 


IRBIA  SALOMOMS,  Cap.  X.  255 

moniique  lapientum  ei  Justorum.  Argenli  enlm 
dotea  Miut  quinque  :Prima,  <>i  candor  el  nitoi  , 
Bccunda,  prelium  ;  tertia  ,  lolidilaa ;  quarta  ,  pu- 
ritaa ;  quinla,  aonua.  Eaedem  aunl  In  lingua  juitl. 
Igitur  primo,  ilcul  argentum  prce  aura  caste* 
rieque  metalila  candet,  nitei  ei  iplendet;  sic 
candent ,  nilenl  <•!  iplendent  rerlia  lapientum  , 
iuntque  Inatarfonlia  limpidiialml,  de  quoPoeta  : 

Fons  crat  illimis,  uilidis  argcnleiis  umlis. 

Verba  ergoaBque  ac  cor  lapientia  argentea  luni, 

idcst  iustar  argcnti  nilcnlia  et  grata  :  rerba  vero 
asque  ao  corda  impioriim  iunt  plumbea,  aenca 

et  fcrrea  ,  idestalra,  lelra  ,  gravia ,  dura,  mo- 
lesta.  Ita  dc  S.  Mechtilde  legimui  in  ejui  Vita  \ 
Silcntittm  c.vacle  servabat  ;  cum  vcro  loqueretur  , 
loquebatur  ttt  Angeius ;  ita  ut ,  si  cum  ea  colloque- 
reris ,  putarcs  te  toqtti  cttm  Angcto. 

Secundo,  sicut  argenlum  posl  aurum  intcr  m<  - 
talla  est  prctiosissimum,  sic  etprelioaa  luntver- 
ba  sapicnlum,  el  i\  cordalis  auscullanlur,  ;esli- 
manlur  magnoquchabenlur  in  pretio.  llinc  prc- 
tiumcommunererumeslargentumei  mouetaar* 
gentca,  quse  successit  priscaj,  rudi  et  aencoe  :  iia 
prclium  virluli  ponil  sapiens,  ut  quod  illc  dixe- 
rit  et  fecerit,  id  omncs  honcslum,  ipsamquc 
virlutem  aesliment:  majus  enim  pondus  et  pre- 
lium  addit  virluli  vita  et  factis ,  quam  orc  v.t 
verbis.  Audi  Plinium  1.  33.  c.  3  :  Servius  rex  pri- 
miis  signavit  ces.  Anlea  rudi  usos  Iiomce  Ilemetts 
tradit.  Signatum  est  nota  pecudum.  Unde  et  pecu- 
nia  appellala.  Argenlttm  signatum  esl  anno  Urbis 
dlxxxv.  (corrigendum  videtur  cccclxxxv;  pri- 
mum  cnim  bellum  Punicum  ccepit  anno  Urbis 
ccccxc.)  Q.  Fabio  Consule ,  quinque  annis  antc 
primum  betlttm  Punicum.  El  placuil  denarius  pro 
decem  libris  ceris.  Et  mox  :  Aureus  ntimmus  post 
annttm  lxii.  percussus  est  quam  argcnteus.  Hiuc 
jEsculanum  fecere  deum ,  quasi  praesidem  aeris  ; 
et  Argenlinum,  quasi  praesidem  argenti.  Quod 
irridcns  S.  August.  I.  U.  de  Civit.  c.  1\:Iiomani , 
inquil,  commendabant  se  Marti  ct  Bellonce ,  ttt 
bene  belligerarent ;  dece  Victorice,  ttt  vincerent; 
deo  Uonorino,  ut  Itonorarentur  ;  dece  Pecttnice,  ttt 
pecuniosi  essent ;  deo  Msculano  et  filio  ejtts  Argen- 
tino ,  ut  kaberent  ceream  argenteamque  pecuniam. 
Nam  ideo  patrem  Argentini  Msculanum  posue- 
runt ,  quiaprius  cerea  pecunia  in  usu  esse  ccepit , 
post  argentea.  Miror  autem  quod  Argentinus  non 
genuit   Aurinum  ;  quia  et   attrea  subsecuta   esl. 
Quem  Deum  isti  si  liaberent  sicut  Saturno  Jovem , 
sicet  patri  Argentino ,  et  avo  Mscttlano  Aurintan 
prctponerent.  Verius,  vir  sapiens  et  sanctus  est 
Argenlinus  ;    quia    argentea  ,  id  est  coelestia 
(nilor  enim  candorque,  aeque  ac  valor  argenti 
repra?sentatccelum  sublime,  praestans,  nilidum 
et  candidum) ,  et  divina  argentine  loquitur. 

Tertio,  argentum  est  solidae  naturae,  ncc  fa- 
eile  labefactatur,  ait  R.  Levi :  ita  solida  sunt 
dicta  juslorum,  tum  quia  bene  expensa  et  prae- 
meditala  ;  ideoque  veracia  et  circumspecla  , 
tum  quia  manant  cx  dictamine  jusiiiiae  et  pru- 
dentiae,  aeque  ac  constanliae;  quia  impavide  et 
conslanter  veritatem  proloquuntur,  pro  eaque 
stant  fortes  usque  ad  mortem  :  sicut  argentum 
purum  constans  est,  ignique  resislit.  Ex  solidi- 
lateenim  probant  argentarii  argenti  puritatem  : 
cum  enim  argentum  igne  exlractum  nibil  ami- 
sisse,  sed  in  bilance  appensum  idem  babere 
pondus ,  quod  ante  ignis  examen  habebat , 
cernuut,  lunc  purum  putum  csse  judicant. 


256 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMOXIS 
argentum  eleclum   proprie  est  id 


Quarto  , 
quort  a  foecibus  ,  scoriis  ,  aliisque  melallis  , 
expurgalum  cstet  selectum.  UndeSeptuag.  ver- 
lunt  Tttnrjpo/izwv ,  id  est  ignitum  et  igne  defaeca- 
luni.  Similis  est  lingua  justorum  :  haec  enim  ea 
<juo3  dicere  cogitat ,  prius  expurgat  ab  omni 
mistione  falsilalis,  vanilatis,  adulationis,  osten- 
tationis,  obscenitatis,  hypocrisis,  fraudis:imo 
non  nisi  pauca  cum  magno  delectu ,  ideoque 
rara  et  selecta  loquitur. 

Quaeres  :  In  qua  fornace  et  igne  ignitur  et  pur- 
gatur  sermo  linguae?  Resp.  primo,  in  igne  con- 
siderationis,  discretionis  et  judicii  :  hoc  enim 
quia  acre  el  exactum,  in  Script.  vocatur  ignis, 
ut  Daniel  c  7.  9,  ubi  describens  judicium  Dei  : 
Thronus  ejus ,  ait,  flammce  ignis  ;  rotce  ejus  ignis 
accensus.  Fluvius  igneus  (ignea  judieii  sententia) 
rapidusque  egrediebalur  a  facie  ejus.  Igilur  sa- 
piens  in  fornace  discrelionis  examinat  et  expur- 
gat  ea  quae  dicturus  est ,  juxta  illud  S.  Bernar- 
di  :  Verba  prius  bis  ad  limam ,veniant ,  quam  se- 
viel  ad  linguam. 

Secundo,  ignis  hic  estgratia  Chrisli  ac  chari- 
tas  ,  ejusque  auctor  Spirilus  sanclus,  qui  corde 
justorum  purgat,  regit,  ignitque;  ut  non  nisi 
recta,  vera,  sancta  etcharitate  ardentia  loquan- 
tur.  Hoc  esl  quod  de  Christo  praedixit  Malachias 
cap.  3.  2  :  lpse  enim  quasi  ignis  conflans ,  et  quasi 
herba  fullonum;  et  sedebit  conflans  et  emundans 
argentum,  el  purgabit  fliios  Levi,  et  colabit  eos 
quasi  aurum,  et  quasi  argentum.  Vide  ibi  dicta. 
Hinc  S.  August.  paulo  ante  citatus,  ignem  pur- 
gantem  linguam  assignat  septem  dona  Spiritus 
sancti. 

Myslice  :  hic  ignis  esttribulatio  et  persecutio, 
qua:  excoquit  mentes  et  linguas  Confessorum 
et  Martyrum  ,  easque  ab  omni  levitate,  timore  , 
concupiscentia  purgat,  acconslantiam  ,  Deique 
ardentem  amorem  eis  inspirat,  ut  coram  tyran- 
nis  et  impiis  fidem  legemqne  Dei  intrepide  pro- 
fileantur,  doceant  et  praedicent,  dicantque  cum 
S.  Laurenlio  :  Igne  me  examinasti ,  et  non  est 
inventa  in  me  iniquitas  ,  Psal.   16.  3.   Pro  quo 
S.  Hieron.  vertit :  Probasti  cor  meum,  visilasti 
nocte ;  conflasti  me ,  et  invenisti  cognitiones  meas 
non  transire  os  meum;  utex  requo  veritas  et  pro- 
fessio  oris  respondeat  cognilioni  et  confessioni 
cordis  :  nec  alia  proloquatur  os,  quam  cogitet 
cor.  Igitur  sicut  argentum  ab  igne  non  tantum 
non  consumitur,  sed  etiam  purius  et  splendidius 
efficiiur,  inquit  Baynus  ;   sic  justi  et  sapientis 
viri  lingua,  tanlum  abest  ut  vel  osoris  menda- 
ciis,  vel  slulli  detractionibus  inficiatur,  aut  ma- 
ledictum  rependat  maledicto,  convicium  convi- 
cio,  ut  etiam  juxta  Paulum  bene  precetur  male- 
dicentibus  :  a  litibus  seminandis  inter  fratres 
usque  adeo  aliena,  ut  multos  ad  concordiam 
reducat,  et  esurienles  pascat  verbo  vitae,  quo 
vivit  homo,  non  in  solo  pane.  0  pretiosam  et 
electam  linguam,  cui  nulla  persecutionis  flam- 
ma  silentium  imponere  potest,  quo  minus  fldem 
Christi  resonet,  odium  a  corde,  et  mendacium 
a  lingua  dulcissimo  sono  expellat.  Talis  erat 
Chrisli  Jesu  lingua,  in  cujusorenon  estinventus 
dolus  :  qui  cum  malediceretur  ,  non  maledice- 
bat ;  cum  paleretur,  non  comminabatur  :  cui 
Dominus   dedit  linguam   eruditam ,  ut   sciret 
sustentare  eum  qui  lapsus  est  verbo.  Quae  ta- 
men  lingua,  quamvis  electa  ,  cor  improborum 
Judeeorum  non  penelravit  :  nam  valde  parum 
cordis  et  intelligentise  habent  improbi,  et  ob 


Cap.  X. 

defeclum  cordis  verbo  vitae,  et  pabulo  hujus 
linguae  non  sunt  pasli,  sed  ut  stulti  fame  mor- 
tui  sunt. 

Quinto,  argentum  prae  auro,  stanno,  aere, 
aliisque  metallis,  argenteo,  id  est  jucundo  gra- 
toque,  sono  resonat  :  unde  nummularii  sono 
solentexplorare  bonitalem  et  puritatem  argenti. 
Hinc  et  Deus  jusserat  Mosi  facere  tubas  ex  ar- 
gento,  ut  iis  tot  millia,  imo  milliones  populi 
convocaret,  Numer.  10.  2:  tubae  enim  argenteae 
prae  corneis  et  aeneis  sunt  sonorae  et  jucundae. 
Unde  et  nolis  et  campanis,  dum  eas  ex  aere  fun- 
dunt  et  conflant,  solent  miscere  argenlum,  et 
quo  plus  argcnti  miscetur,  eo  plenius  et  suavius 
resonant.  Simili  modo  plene  et  suaviter  reso- 
nant  argenteae  igneaeque  voces,  dictaque  sa- 
pientum  et  juslorum  ;  quales  fuere  Apostoli ,  de 
quibus  dicitur  Psal.  18.  5  :  In  omnem  terram  exi- 
vit  sonus  eorum ,  et  in  fines  orbis  terrce  verba 
eorum.  Et  Elias,  de  quo  Eccl.  AS.  1  :  Surrexit 
Eiias  quasi  ignis ,  et  verbum  ipsius  quasi  facuia 
ardebal.  Ubi  plura  dixi  de  hisce  linguis.  Quo- 
circa  earum  symbolum  est  piscis  appellatus  lu- 
cerna,  de  quo  noster  Causinus  1.  8.  Histor.  pa- 
rabol.  cap.  48.  Subit,  inquit,  in  summa  maria 
piscisexargumento  appellatus  lncerna,  lingua- 
que  ignea  per  os  exerta  tranquillis  noctibus  re- 
lucet,  ait  Plinius  lib.  6.  cap.  27.  Ita  sapientes, 
quales  erant  Apostoli,  suntlucerna  mundi,  qui 
orbem  sua  luce  collustrant,  et  linguis  igneis 
amore  divino  accendunt,  solemque  novum  nova 
sidera  portant. 

Deuique  lingua  sapienlis  est  instar  hydrargy- 
ri,  sive  argenti  vivi,  quod  in  omnem  partem 
sese  librat  et  agitat,  quodque  efficaciter  aurum 
expurgat :  sic  enim  lingua  justi  sapientia  ful- 
gentis,  et  charitate  ardentis,  sese  agitat  in  om- 
nem  partem,  ut  quidquid  viliosum  est  etiam  in 
yiris  Religiosis,  eradat  et  expurget.  Memorabile 
estquodinVitaS.AnioniiPataviniIegimus,ipsum 
argentea  et  ignea  lingua  concionando,  insiar 
hydrargyri  ubivis  genlium  haereses,  odia,  libi- 
dines,  usuras,  aleas,  aliaque  scelera  sustulisse, 
ideoque  hoc  praemium  tulisse,  ut  post  mortem 
reliqua  ejus  carne  sensim  consumpta,  lingua 
duntaxat  integra  et  iilaesa  perduraret,  quam 
proinde  32  post  mortem  ejus  anno  S.  Bonaven- 
tura  rehgiose  visitans,  et  cumlacrymis  exoscu- 
lans  :  O  iingua  benedicla ,  ait,  quce  semper  lau- 
dasli  Deum ,  muttisque  eumdem  laudandi  causa 
exstitisti!  nunc  ciare  liquet  quanti  apud  eum  sis 
meriti  et  pretii ,  qui  te  ad  tam  sublime  prctconis 
sui  officium  efformavil. 

COR  AUTEM  IMPIORUM  PRO  NIHILO.]  Hebr.  COT  «fl* 

piorum  sicut  modicum;  Aquila  et  Theodot.  sicut 
pdrum ;  Symmach.  eyrs}*is ,  id  est  viii  et  nuiiius 
pretii;  Chald.  conlritio  ;  Syrus,  rebeilio. 

Jam  primo,  Tigur.  sic  vertit  et  explicat :  Lin- 
guajusti  eiectum  est  argenlum ,  quod  cor  impio- 
rum  parvi  pendit ;  Heb.  cestimal  ut  parum ,  ut 
rem  niodicam,  q.  d.  Impii  parvi  pendunt  sa- 
pientiam  quam  lingua  justus  proloquitur. 

Secundo,  Vatablus  :  Cor,  inquit ,  impiorum  esi 
velut  pauxillum,  supple,  argenti,  q.  d.  Parviest 
pretii,  parvo  acre  et  argento  aeslimandum.  Ae- 
cessit  Pagnin.  qui  vertit :  Cor  vero  impiorum  par 
rum  est  eiectum. 

Tertio,  Baynus  verlit  :  Cer  impiorum  ut  exi- 
guum;  quod  referri  potest,  inquit,  ad  qualita- 
tem ,  vel  ad  tempus,  q.  d.  Parvo  lempore  durat 


C0MMEHTAB1A  IN  l'lio\  EuBlA  SALOMONIS.  Cap.  X. 


intclloctus  Improbi;  vel  parum  boni  scosui  sl 
cordts  babeoi  improbi. 

Quario,  Abeo  Ezra,  q>  d.  Perexiguum  <"t 
quod  discas  ib  impio.  Aul  cor,  iil  oat  scicniia, 
impiorum  non  multum  probatur. 

Quinto  ,  R.  Salomoo  :  Cer  implorum  pro  ni- 
liilo,  inquit,  quiajustorum  reprehensioues  non 
admittit. 

Scxio,  w.  i.c\i,  q.  (1.  Impiorum  animosetcor 
non  nisi  i)ic\issinii  temporis  usurain  in  corpore 
babebit. 

Scpliino.  Septuag.  vcrtunt  :  Cor  aiitrm  impio- 
ruin  drficitt ,  <|.  <l.  Cor  ct  lingua  jusii  instor  ar- 
fenti  electi  soiida  sunt,  idooque  durantel  con- 
stantia  suntj  at  cor  et  lingna  impii,  pnta  cjus 
sensa  el  eloquia,  fragiiia  et  caduco  sunt,  idco- 
que  cito  deficient.  Porro  nalurale  eordis  aug- 
mentum ,  aeque  ac  decremenlum  itfl  describit 
Plinius  lib.  11.  c.  37  :  Augcri  id  (corj  pcr  singtdos 
annos  in  liomine ,  ac  binas  draclimas  pondcris  ad 
quinquagcsimum  dnnum  acccdcre  ;  ab  eo  detrald 
tanlumdrm  ,  cl  idco  non  vivere  liominem  ultra  cen- 
tum  annos  dcfcctu  cordis ,  /Egyptii  existimant ; 
ut  scilicci  post  quinquagcsiinum  annum  cor 
quotannis  deflcint  et  decreaeat  ad  duas  drach- 
mas,  sicut  ante  quinquageaimura  quotannts  ad 
duas  draehmas  accrevit.  Longe  majus  et  velo- 
cius  cst  decrementum  cordis  moralis,  pnta  sen- 
sus  ct  sapientia  insipicntis  et  impii  :  qnia  ra- 
picntc  somper  cupiiliiale,  ad  stultas  illico  cupc- 
dias,  nugasque  suas  transit  et  abit.  Hinc  stultus 
sicut  luna  mutatttr,  Eccl.  27.  12.  Unde  Origen. 
in  Catena  (ir;ec.  lolnm  hunc  versum  sic  expli- 
cat :  Justorum  sermo  probatur  fut  argcnlum  elcc- 
tum)  eo  quod  rebus  ipsis  fidem  faciat.  Deficit  aulcm 
cor  stultorum,  quia  perpetuo  mutatur  et  jlucluat. 

Octavo ,  ad  veibum  plane  et  plene  vertit 
Noster  :  Cor  impiorum  pro  nihilo ,  id  estmens  et 
sensus,  ac  conscquenter  sermo  indc  manans, 
impii,  parvi  vel  nullius  esl  pretii  et  momcnti : 
cum  ex  adverso  cor,  id  est,  mens  et  sensus,  ac 
sermo  jusli  sit  prcliosus  instar  argenli. 

Quaeres  cur  Salomon  linguae  jusli  opponat 
non  linguam,  sed  cor  impii.  Resp.  Sub  corde 
intelligit  os  et  linguam  :  quod  cnim  sentit  cor, 
Uoc  os  eloquitur  ;  praeserlim  quia  insipientes  et 
impii  quidquid  liabcnl  in  corde,  boc  ore  effu- 
tiunt,  juxta  illud  Eccl.  21.  29  :  In  ore  fatuorum 
cor  illorum  ;  et  in  corde  sapientium  os  illorum. 
Igitur  insipientes  et  impii  sicut  res  viles  et  nul- 
lius  momcnii,  imo  impuras,  malas  et  noxias, 
corde  ruminant;  sic  easdem  ore  eructant.  Sa- 
pientes  vero  et  pii  sicut  res  sublimes,  sanctas, 
coelestes  et  divinas  corde  volvunl;  sic  easdem 
ore  profanlur  :  iiorum  ergo  cor  et  os  argenlum 
est,  illorum  plumbcum,  terreum  et  sordidum. 

21.  LABIA  JUSTI  ERUDIUNT  PLURIMOS  :  QUI  AUTEM 

indocti  sunt  (Hebr.  QiS^K  evilim,  id  est  insi- 
pientes,  stulti,  ita  Cbald.  et  Syrus) ,  in  cordis 
egestate  morie.ntur.]  Pro  erudiunt ,  Hebr.  est 
lyii  iirn,  id  est  pascent,  utique  docendo,  id 
est  erudient :  nec  enim  labia  aliter  pascere  pos- 
sunt,  juxta  illud  Jerem.  3:  Et  pascenl  vos  scientia 
et  doctrina.  Jam  ergo  clara  est  sententia,  ejus- 
que  antitbesis ,  q.  d.  Jusli  adeo  abundant  sa- 
pientia,  ut  non  tantum  se,  sed  et  plures  alios 
erudiant,  doceantque  honeslos  et  sanclos  mo- 
res,  quibus  ad  vitam  beatam  pervenitur :  at  in- 
docti  et  insipientcs,  id  est  impii,  adeo  inopes 
sunt  sapientiae,  ut  seipsos  (multo  minus  alios) 
erudire  et  dingere  non  sciant :  quare  in  cordis 

CORNEL.    A    LAPIDE.      TOM.    III. 


egestato,  i<i  <st  ln  iua  Inopia  mentis  <'t  sapien 

tiie,  BCilicet  in  stia  iiisipicnlia  ,  id  csl  COHCupil 

cenlia  et  Impielate,  licut  vivuut ,  iic  et  morien- 
lur :  ideoque  juiti  erunt  relices,  lendentque  a<l 
viiain  leternam  ;  impll  roro  <»i)  luam  Insipien- 
tiam  ct   impietatem   erunl   miserrimi  .  ifcunt- 

que  ad  lail;vra,   ubi  pcrpctua  esurie  uicnli>  <  l 

sapienliai  ac  morte  oeterna  cruciabuntur.  Nam 

in  insipiciilia  liclu  aisino  iibiu  BSl  quod  pioplci 

insipientiam  :  cjus  enim  demerito  morle  plec 
tiiiiiur,  <|.  (I.  Impii  ob  suain  imprudentiam  ei 
improbitatem  perniciem  morlemque  sibi  acc  i 

sunt.  lla  R.  Lc\  i. 

Uursiun  cum  Janscuio  sic  cxplices,  ul  non 
Bigniflcetur  diflereotia  inler  eflectus  et  condi- 
tiones  justorum  et  stullorum,  sed  tanluui  dc- 
scribatur  cflicacia  eloquiorum  jusli,  quae  tanx  n 
non  pervcuiat  ad  slullos,  ut  sil  scnsus  :  Labia 
justi  pascunt  quidem  multosj  at  stulti,  quoniam 
ajustopasci  recusant,  propierdefectum  sapien- 
tiae  morientur.  Alque  liunc  sensum  seculus  vi- 
detur  noster  Intcrpres,  et  sic  recle  conslat 
nostra  vcrsio.  Est  enim  sensus  :  Labia  jusli  eru- 
diunt  multos  :  atqui  ab  cis  sc  doceri  non  patinu- 
tur,  sed  indocti  mancnt,  morientur  per  cordis 
egestalem. 

Ilinc  et  vulgo  dicitur,  ait  Lyran.  Muttum  est 
paupcr ,  qui  est  fatuus  vel  indoclus.  Scpluag.  pro 
iilera  1  iegcnles  affinem  7  aliaque  puncia  sub- 
stituentes,  pro    a'31   VJV  iir u  rabbim,  id  cst, 
erudiunt  multos ,   legerunt  D>m   VjTi  iadeu  ra- 
viim,  id  est,  sciunt  excelsa  ;  unde  verlunt :  Labia 
justorum    sciunt    excelsa ,    scilicet    spcculantur 
coelcstia  et  divina,  quorum  inops  est  mens  et 
cor  insipientum  et  impiorum,  ideoque  moritur 
morte  peccati  et  gelienna^.  Ila  auclor  Catence 
Gnecor.  Justi,   ait,   rationem  sublimium  rerum 
norunt  ;  insipientes  autem  nihil  sublime  sapiunt 
aut  qiuerunt.  Chaldaeus  vero  cum  Syro  YJ~\i   iiru 
accepit  in  significatione  Chaldaica  et  Syriaca , 
qua  radix  n"1  raa ,    quae     Hebraeis  significat 
pasccre ,  Chaidaeis  et  Syris  significat  cogitare, 
velle,  amare,  et  amorcm  conciliarc.  Unde  Chal- 
dieus  verlit :  Labia  justi  muLlos  placanl ;  Syrus  , 
multum  amant ,  vel  amare  faciunt.  Justus  enim 
possidet  pacem  et  charilatem,  iisque  plenus 
eadem  aliis  aspirat  et  afflat  etiam  solo  aspectu. 
Unde  facile  sedat  lites,  et  pacem  inter  dissiden- 
tes  conciliat,    secutus  illam  Chrisli  beatitudi- 
ncm  :  Beati  pacifici ,  quoniam  fdii  Deivocabuntnr. 
Mallb.  5.  Unde  S.  Bernardus  serm.  23.  in  Cant. 
Tranquitlus  Deus,  inquit,  tranquiUat  omnia ,  et 
quielum  aspicere  quicscere  est.  Hanc  Dei  tran- 
quillitatcm  participant  Sancti,  qui  sunt  sedcs 
et  thronus  Dei,  in  quibus,  ut  idem  ibidem  ait, 
non  est  sensus  egens ,  nec  cura  pungens,  nec  culpa 
mordens.  Idem  1.  5.  de  Consider.  c.  5.  in  fine: 
Deus ,  inquit,  amat  ut  charitas ,  novit  ut  veritas, 
sedel  ut  mquilas ,  dominatur  ut  majestas,  regit 
ut  principium,  luetur  ut  salus,  operalur  ut  vir- 
tas,  revelat  ut  lux,  assislit  ut  pietas.  Qtueomnia 
faciunt  et  Angeli,  facimus  et  nos  :  sed  longe  infe- 
riori  modo ,  non   utique  bono  quod  sumus ,  sed 
quod  participamus.  Quocirca  S.  Chrys.  hom.  dc 
mansueludine  lom.  5:  Si  capitales ,  inquit,  inter 
se  inirnici  sint ,  mansueti  viri  correptione  placan- 
tur  et  mansuescunt ,  etiamsi  natura  in  iram  et 
furorem  propensi  sint.  Qui  vero  per  hanc  conciliari 
nequeunt ,  intractabiles  plane  sunt ,  nulloque  hono- 
re  digni.  Addit  deinde :  Mox  ut  viderit,  mitigat 
furibundos ,  neque  enim  mtdiis  ei  verbis  vel  admo- 

53 


258 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  X. 


nitionibus  opus  est;  sedpacem,  priasquam  loquilur, 
persuadel.  Quemadmodum  Solis  jubar ,  ut  primum 
apparel ,  fugat  tenebras.'  ita  benignus  et  juslus 
sua  prcesenlia  res  lurbulentas  componit ,  quietas- 
que  ac  tranquillas  reddit.  Est  autemel  hoc  dignum 
recenseri ,  quod  Chrislus  solum  pacificos  filios  Dei 
vocat.  Et  quare  suum  vocabutum  pacificis  commu- 
nical?  Quia  solus  hic  Filium  Dei  pro  viribus  imi- 
tatur ,  qui  pacis  et  amicilim  auctor  aliis  fit.  Et 
mox  pacifico  heec  tlat  similia  et  analoga  :  Porro 
quod  in  corporibus  noslris  nervi ,  hoc  pacificus  in 
tlomo ,  in  Ecclesia,  in  civitate  ;  Paulus  enim  more 
suo  fratres  vocat  corpus  et  membra  invicem.  Vnde 
verum  esl  illud,  quod  pacificator  eamdem  habet 
virtulem  in  domo ,  Ecclesia  et  urbe,  quum  habent 
in  corporibus  nervi  dispersa  et  separata  conjun- 
gentes  et  connectentes. 

22.  Benedictio  Domini  divites  facit  (Hebr. 
ipsaditat)  nec  sociabitur  eis  afflictio.]  Sepluag. 
Benediclio  Domini  super  caput  justi  ha^c  dilat ;  et 
non  adjicietur  eis  afflictio ,  vel,  nec  ullam  adjunc- 
tam  habet  cordis  tristiliam ;  Vatabl.  Benedictio 
Domini  iocupletat ,  nec  quidquam  motestia  secum 
affert.  Quare  minus  recte  Cajet.  per  afflictionem 
vel  dolorem  accipit  poeniteniiam,  non  hominis, 
sed  Dei,  q.  d.  Non  pcenilet  Deum,  quod  justos 
ditarit  ;  undc  divilias  eis  semel  dalas  non  revo- 
cat,  nec  aufert:.s/ne  pcenitentia  enim  sunt  dona 
Dei,  Roman.  11.  v.  29.  Pro  eis  hebr.  est  ei ,  scili- 
cel  benedictioni,  q.  d.  Benedictio  Dei  mera  est 
benediclio  :  quare  ei  sociari  nequit  ullus  dolor 
vel  malediclio.  Sed  cum  haec  Dci  bencdiclio  re- 
perialur  in  divilibus,  puta  juslis,  quos  Deus  di- 
tat,  hinc  recte  vertit  Noster  eis.  Sensus  ergo  csl, 
<{.  d.  Non  casus,  non  forluna,  non  fraus,  non 
usura,  non  rapina,  quibus  dilescere  satagunt 
impii,  non  etiam  industria  vel  labor  proprius, 
sed  Dei  favor  et  benediclio,  id  est  beneficeniia, 
est  propria  et  prsecipua  causa  ditans  homines 
justos,  quae  pariter  facit  ut  eis  non  socielur  af- 
iiictio,  vel  in  acquirendo,  vel  in  conservando, 
vel  in  expendendo  opes  sibi  a  Deo  datas  :  quia 
jusii  spem  in  Dei  providentia  et  benedictione 
collocantes,  illique  magis  quam  suo  labori  et 
induslriee  (etsi  eum  non  negligant)  confidentes, 
ineasecuri,  conquiescunt,  scientes  scDeoesse 
curae  :  quare  laborant  sine  anxietale,  et  fructum 
kicrumque  laboris  sui  Deo  commitlunt,  con- 
tenli  illa  lucri  opumque  mensura,  quam  Deus 
dederit  :  cum  ex  adverso  impii  mille  curis  et 
angoribus  crucienlur,  ut  opes  parent,  augeant 
et  conservent,  nec  unquam  eis  sint  contenti, 
'sed  plura  sempcr  desidercnt. 

Per  diviiias  accipe  temporales :  hae  cnim  Sa- 
lomoni  et  Judaeis  promissae  fuere  a  Deo,  sub 
quibus  mystice  intellige  opes  spiritales,  puta 
.sapicntiam,  gratiam,  virtutes,  etc,  promissas 
Cbrislianis,  juxta  illud  Sapient.  7.  9  :Omne  au- 
rum  in  comparalione  illius  arena  est  exigua,  et 
fanquam  lutum  aslimabilur  in  conspeetu  ejus.  Et 
jursum  :  Non  habet  amaritudinem  conversalio 
illius,  nec  tcediumconviclas  illius ,  sed  charitatem 
et  gautlium. 

Significat  ergo  primo  Dei  esse  ditare,  ac 
proinde  volenti  ditescere,  Dei  favorem  et  bene- 
dictionem  essc  ambicndam,  tum  per  justam 
sanctamquc  vitam ,  tum  per  orationem,  etin- 
vocationem. 

Secundo,  malediclioncm  Dci  esse  causam 
egestalis  :  ideoque  videmus  pauperes,  qui  per 
fraudcs,  furia,  iniquos  conlraclus  salagunt  di- 


tescere,  Deo  eis  maledicenle  depaupcrari,  ac 
omnes  eorum  labores  et  curas  inanes  reddi,  et 
in  fumum  abire. 

Tertio,  opes  a  Deo  datas  justis  secum  afferre 
animi  quielem,  moderationem  ,  laelitiam,  gau- 
dium;  cum  opes  a  mundo  datee  mille  advehant 
sollieitudines,  lurbationes,  liles,  mcerores  ;  quaj 
omnem  opum  voluptatem  obruunt  el  exslin- 
guunt ;  hoc  enim  moerorum  additamentum  vice 
auctarii  el  foenoris  donis  suis  omnibus  miscet 
adjicilque  mundus. 

Sic  Deus  benedicendo  Abrahne,  Isaac,  Jacob, 
Davidi,  Salomoni,  etc. ,  eos  ditavit,  idque  ipsi- 
met  agnoverunt,  et  cum  gratiarum  aclionecon- 
fessi  sunt,  ut  palet  Genes.  12.  2,  el  c.18.  18,  et  c. 
22. 17 ,  et  c.  24.  1 ,  et  seq.  Sic  de  viris  Religiosis 
et  Aposlolicis  ait  Aposl.  Nihil  habentes,  et  om- 
nia  possidentes.  Providentia  enim  Dei  esl  census 
pauperum,  ait  S.  Chrysost.  isque  certus  ,  peren- 
niset  inexhaustus.  LndeS.  Franciscus  suis  non 
aliud  dabatviaticumquamhoc  :  Jactacogitatum 
tuum  in  Domino ,  et  ipse  te  enutriet.  Videmus 
quot  quantosque  fundos  et  census  Dei  benedic- 
tio  dederit  monasteriis  Ordinis  S.  Benedicti. 
Sane  ii  tanli  fuere,  ut  scribat  Trithemius ,  si 
omnes  in  unum  colligerentur  ,  facile  tertiam 
Europae  partem  aequaturos.  Vulgatum  est  illud 
regis  Franciae  de  S.  Mauro  :  Monachus  hic  plus 
acquisivil  suo  breviario,  quam  majores  mei  gla- 
dio.  Causam  datS.  Hieron.  scilicet  qtiod  Religio- 
sus  pro  Deo  relinquens  omnia  possideat  Deum  : 
Dei  aulem  sunt  omnes  opes.  Sic  enim  aitepist. 
ad  Pammach.  Religioso  Chrislus  est  omnia ,  ut , 
qui  omnia  propter  Christum  dimiserit ,  unum  in- 
veniat  pro  omnibus ,  et  tibera  possit  voce  procla- 
mare  :  Pars  mea  Dominus,  qui  dives  est  in  mise- 
ricordia,  aeque  ac  opulenlia. 

23.  QUASIPER  RISUM   STULTUS  OPERATUR  SCELUS; 
SAPIENTIA  AUTEM  EST  VIRO  PRUDENTIA.]  NOSler  Sa- 

lazar  to  quasi  accipit  non  proprie/ut  notam  si- 
militudinis,  sed  per  calachresin  ut  notam  ve- 
ritatis,  sicut  accipitur  Joan.  1.  \h  :  Vidimm  glo- 
riamejus,  gloriamquasi  unigenitia  Patre.  Unde 
Septuag.  pro  litera  D  Icgentes  affinem  2 ,  puta 
pro  pin\y3  kischoc  legentes  pintfJH  bischoc ,  ver- 
tunt :  In  risu  insipiens  agit  male ;  Chald.  Quando 
ridet  stultus  ,  operatur  scelus.  Sensum  ergo  esse 
primo,  q.  d.  Stultus,  idestimprobus,  dum  ridet 
et  arridet,  dum  se  hilarem  et  jucundum  osten- 
dit ,  machinatur  scelus  et  noxam  :Sapientia  au- 
tem  viro  est  prudentia ,  id  est  prudenti  sapientia 
esl  cauiio,  ne  ab  improbo  dcludi  aut  circum- 
scribi  se  patiatur;  prudensenim  ex  modo  risus 
indagat  animum  et  machinationes  insipientis, 
Est  enim,  ut  ait  Seneca,  risus,  cachinni,  arrisio, 
irrisio  et  subrisio.  Rident  sinceri ,  cachinnos  edunt 
stutli ,  arrident  adulatores\,  irrident  scurra,  sub- 
rident  caltidi  et  dolosi.  H&c  prudentes  viri  pers- 
picue  discernunU 

Secundo ,  q.  d.  In  risu ,  seu  quando  ridet , 
stultus  operatur  malum,  id  esl  risus  etjoci  op- 
portunitatem  sceleribus  magnis  preebent.  Ratio- 
nem  dat  Aristoteles  1.  U.  Ethicor.  cap.  8.  Quia 
risus  licentiam  et  liberiorem  quamdam  facul- 
talem  adminislrat,  et  inter  risus  et  jocos  abit 
pudor,  verecundia  discedil.  Et  pseudo- Augus- 
linus  ser.  39.  de  Diversis,  qui  numeratur  97.  de 
Tempore  :  Risus  frequens,  ait,  corrumpit  mo- 
res ;  relaxat  enim  nervos  rigoris  adstrictos  ; 
severus  aulem  vultus  custos  est  disciplina?. 
S.  Chrysostomus,  hom.  62.  adPopulum,  rccen- 


COMMENTAMA  IN  PltOVEMUA  SAEOMOMS.  Cap.  X. 


soi  quicdam  loca  ubi  rlaui  liberloresl,  ct  in 
his  maxiinu  qtasque  delicla  oveuire  docet,  sci- 
licet  iu  theatria,  iu  convivila,  atque  eiuamodl 
aliis.  St-n suiti  ergo  oaae,  q.  d.  Rlaua  el  }ocl  aol- 
ventea  anlmi  rigorem  ceuaa  aunt,  ut  animua 

(lillluat  in  gulain  ,  vcncrcui ,  COOVloia,  aliaque 
aoehsra.  ai  sapicniia  viro  prudcntia ,  id  eal  ipsa- 
mel  laplentia,  qua  pollet  vir  prudeni,  jooii  ac 

risni  modnm  impoiiil,  lcges  picescribil,  nc  fortc 

excenui  peccandi  licentiam  et  libertatem  ad- 
ducat ;  baec  appoaite  Salazar. 

Vcruni  planius  ci  simpliciui  alii  passim  to 
qmuii  accipiunt  proprie  ut  notam  limililudinia  : 
Hebraaa  enim  ad  verbum  babent,  quasi  ridere 

csC  stulto  fuctrc  scclus.  El  lioc  voluere  Sepluag. 
vettenlei,  in  risu,  idesi  inslar  risus,  per  mo- 
diim  risus  ,  insipicns  agil  vialum  ;  Valabl.  jo- 
cus  cststtilto  scelus  designasse.  Sensus  ergo  pla- 
nus  clarusque  est,  q.  d.  Stullus  ,  id  esl  impius, 
quasi  ludendo  etridendo  scelera  etiam  ingenlia 
designat  et  perpetral;  at  sapientia  est  viro  pru- 
dentia,  id  est,  at  sapienlia  docet  virum  pruden- 
tcr  et  scrio  agere,  ideoque  sceleri  impii  resis- 
terc,  omniaque  agere  ex  praescripio  sapientiae, 
rationis  et  lcgis  divin.T. 

Porro  zbqttasi  pcr  risum  multa  innuit:  primo, 
facililatem  et  pronitalem  stuiii  ad  scelera,  q.  d. 
Siulius  tam  facilis  est  ad  scelus,  quam  ad  ri- 
sum.  tnde  Jansen.  et  Cajet.  sic  exponunt,  q.  d. 
Quasi  risus  est  stulio  operari  scelus  ,  iioc  est , 
putat  rcm  esse  ridiculam  et  jucundam  ;  non 
magni  facit  peccare,  sed  parvi  pendit,  imo  la3- 
latur  operando  scelus,  et  ridet  :  Sapientia  au- 
tem  est  viro  prudentia,  vel  ut  hebr.  est ,  intelli- 
genlia  ,  hoc  est ,  adferl  ei  prudentiam  et  intel- 
ligentiam  ,  qua  scilicet  cognoscat  quam  sit  res 
gravis  et  exccrabilis  operari  scelus. 

Secundo,  rccrealionem;quodscelere  seoblec- 
tet ,  q.  d.  Stultus  sicut  risu ,  sic  et  scclere  se  re- 
creat  el  pascil;  unde  studio  et  ex  proposito  illud 
COmmitlit,  imo  captat,  quasrit  et  ambit,  uti  quas- 
rimusjocos  etludos.  Si  tamen  inde  pcena  vel 
infamia  ipsi  immineat,  seseexcusatdicens  :Jo- 
catus  sum,  ludens  dixi ,  ridens  feci ,  ita  Hugo. 
Quocirca  lianc  gnomen  spectaculis  obscenis  et 
crudelibus  adaptans  S.  Salvianus  lib.  6.  de  Pro- 
videntia  :  Ludi  pubiici,  ait  ,  ludibria  vitos  nostrce. 
In  llieatris  et  circis  deperimus  ,juxta  illud  :  Stul- 
tus  per  risum  operalur  scelus. 

Terlio,  levitatem,  q.  d.  ait  R.  Solomon  :  Sicut 
stullus  levileret  quasi  per  risum  operalussce- 
lus  ;  sic  sapienlia  prudenti  est  levis,  dum  quasi 
per  risum  prajstat  illa  qua?  sapienlia  prsecipit.  Et 
Aben  Ezra  :  Sicut,  inquit,  leve  est  stulto  scelus 
designare  ;  sic  sapienti  viro  prudentia,  supple, 
levis  est,  aulfacilis  propter  assuetudinem. 

Quarto,  inconstantiam,  q.  d.  ait  R.  Levi :  Stul- 
tus  sicut  per  mentis  inconstantiam  forluito  et 
temere  ad  quidvis  sinecausa,  sine  deliberatio- 
ne  ridet  et  arridet ;  sic  et  idem  simili  modo  sce- 
lus  admiltit;  nunc  enim  hoc  patrat,  nunc  aliud 
ct  aliud,  prout  eum  rapit  occasio  et  libido.  At 
sapiens  agit  omnia  prudenter  cum  ratione  et 
destinato  consilio  ;  ideoque  omnia  quse  molitur 
felicem  consequuntur  effeclum. 

Quinto,  pro  scelus,  hebr.  est  rynizimma, 
quod  verti  potest  cogitationem,  q.  d.  Stultus  nil 
facit  graviter  et  mature  ,  sed  omnia  quoe  cogi- 
tat,  haec  ridicule  et  jocose  operatur  :  at  sapien- 
Ha  est  viro  prudcntia  ,  id  est,  at  snpientia  docet 


\  inuii  ca  qua  cogltai  prudonter ,  id  eat  matui  •  , 
aerio  el  pffevia  deliberatioM .  traciare  ci  exai 
ipii.  Talea  innt  In  aulii  princlpum  aiaentatoref 
qui  iii  principum  cupidinibua  uidulgeanl ,  om  - 

nia  coruni  scclcr.i  pcr  jocum  «l  <  .icliiiiiiiini  i  \ 

cusant,  vel  eludiini.  Talii  in  aula  Henrici  VIII 
regia  Anglinsfuii  Franc  Briaaua,  Buuei  auralu 

Cvm  cniin  rcx,  amoribiis  Aima:  Bolenaa  captUI  , 

cogltarel  eam  In  nxorem  ducere ,  quam  dicti< 
tabani  cssc  ipaiuamet  regia  Dliam,  eo  quod  ma- 

lei  A nnai  regis  concubina  cxslilisM  i  ,  a  liriano 
uuaeaivit,  InquH  Sanderua  lib.  1.  de  Schiimate 

Anglic.  quale pcccatum  vidcrclur  matrem  primum, 
dttndc  jUium  cognoscc.rc'.'  (lui  Rrianiis  :  Ontnino , 
inquit,  lale,  6rex,  quale  gaUinam  primitni,  deinde 
pullumejus  gaUinaceum  comcdcre.  Quod  vcrbiiin 
cum  rex  magno  risu  accepisset  ,  ad  Urianum 
dixisse  ferlur  :  Ne  tu  merito  meus  es  infcrni  vica- 
rius.  Rrianusenim  jam  prius  ob  impictatcm  no- 
tissimam  vocabalur  inferni  vicarius.  ilex  igilur 
cum  et  matrem  prius  ,  et  postea  filiam  Maiiam 
Bolunam  pro  concubina  tenuisset ,  demum  ad 
alteram  quoque  liliam  Annam  Bolenam  animum 
adjicere  coepit. 

Sapientia  est  vmo  prudentia.  ]  Hebr.  intclU- 
gentia;  primo,  Septuag.  sic  genuine  verlunti  t 
explicant :  Sapientia  viro  parit  prudentiam;  undc 
Lyran.  Sapientia,  inquit,  est  cognilio  de  divinis. 
H.ec  virtuoso  parit  prudentiam  ;  quia  per  noti- 
tiamde  divinis  proceditaddirigendum  humanos 
actus,  circa  quos  proprie  versatur  prudcntia. 
Et  S.  Thom.  1.  p.  q.  1.  art.  6:  Prudens ,  ait,  vo- 
catur  sapiens ,  in  quantum  ordinat  humanos  aclus 
ad  debilum  finem.  Unde  Proverb.  10.  dicilur  :  Sa- 
pientiaest  viro  prudenlia ;  secundo  ,  Chald.  ver- 
til :  Sapientia  est  viro  prudenti ,  ut  per  sapicn- 
tiam  scelus,  quod  stullus  per  risum  operatur, 
devitet,  et  contra  illud  se  tueatur;  tertio,  Tigur. 
Jocus,  ait,  est  stulto  scelus  designasse  ;  id  vero  si 
quis  animadvertit ,  sapientia  est;  quarlo ,  Vatabl. 
sapientia  est  viro  inlelligentio3 ,  id,  est  sapientia 
pollet  vir  intelligens;  quinto  ,  Jansenius  verba 
transponens  :  Prudentia,  inquit,  est  viro  sapien- 
tia  ,  id  est  prudenter  animadverlere  et  intelli- 
gere  quam  seria  res  sit  operari  scelus,-etad 
quanlum  malum  perducat  hominem ,  est  viro 
magnasapientia.Porrojamsaepius  monuisapien- 
tiam  elprudentiam hoc  libro in  re idem  significa- 
re,  scilicet  ethicam  ,  sive  scientiam  praciicam. 
Unde  signanter  dicilur  :  Sapientia  est  viro  pru- 
dentia,  q.  d.  In  rebus  humanis  sapientia  est  pru- 
dentia,  et  sapiens  est  vir  prudens,  quia  pruden- 
ter  ordinat  actiones  vilas  humanae  ad  ullimum 
finem  ;  nam  alioqui  sapientia  simpliciter  sumpii 
tolo  genere  distat  a  prudenlia,  estque  coniem- 
platio  rerum  altissimarum  ,  puta  Dei ,  Angelo- 
rum ,  rerumque  coelestium.  Ita  D.  Thom.  1.  2. 
q.  hl.  a.  2.  ad.  1. 

1h.   QUOD  TIMET  IMPIVS,  VENIET  SUPEI\  EUM  ;  DE- 

sidemum  suum  justis  dabitur.]  Hebr.  Formido  im- 
pii  ipsa  eveniet  ei;  Syrus  :  Impius  ad  perditionem 
trahetur;  etjusto  quod  sperabat,  dabitur;  Vatabl. 
Impiis  accedunt,  quce  metuunt ;  justis  vero  datttr, 
quod  cupiunt;  Septuag.  In  perditione  impius  cir- 
cumfertur  ;  desiderium  aulemjusti  acceptabile.  Vcl 
clarius,  ut  vertit  interpres  Catenas  CraBCOr.  ln 
perdilionis  fovea  volutatur  impius  ;  justi  autem 
desiderium  Deo  est  gratum,  seu  acceptum  ;  idque 
6ic  explicat,  q.  d.  In  perditione  impius  voluia- 
tur  ;  siquidem  tentatione  aliqua  ingruente  abs- 
que  omni  timore  slalim  peccalo  sese  dedit ;  cum 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  X. 


260 

e  diverso  pcr  patientiam  et  loleranliam  tenta- 
lioni,  quae  advcnerat,  debuisset  resislere. 

Haec  senteniia  connexa  est  praecedenti ,  eam- 

que  limitat  et  temperat  per  occupalionem.  Dicet 

enim  quis  :  Si  stultus  per  risum  operatur  suas 

cogitationes  et  scelera ;  ergo  semper  ketus  est  et 

alaccr,  agens  vilam  jucundam  et  bealam.  Res- 

pondeo  risum  hunc  magno  limori  permistum 

<\sse,  adeoque  exterius  impium  ridere  ,  interius 

vero  timere  ettrepidare.  Dum  enim  scelus  ma- 

chinatur,  patravit  aut  patrat,  illico  conscientia 

suggcrit  ei  agmen  poenarum  et  malorum  sceleri 

et  scelesto  impendentium ,  qua3  ipsum  ingenti 

metu  et  angore  conculiant.  Nec  enim  timor  hic 

inanis  esl  et  vanus  ,  sed  realis  et  serius  ;  quac 

cnim  limet  ab  irato  Deo,  advenient  ei.  Mala  haec 

sunt  lum  fulura  in  gehenna ,  tum  praesentia  , 

puta  infamia,  si  scelus  prodaiur;  jactura  bono- 

rum  ;    melus  ne   quod   machinalur  infelicem 

habeat  exilum,  ut  volis  et  spebus  suis  per  scc- 

lus  non  potialur;  offensa  amicorum,  vicinorum, 

omniumque  civium  ;  carcer  denique  ac  mors 

ipsa  :  haec  enim  omnia  ipsum  scelus  merelur. 

Ex  adverso  jusli,  qui  gravi  et  severo  vultu  prae- 

tendunt  prudcntiam,  hi  in  corde  celant  suas 

spes  et  gaudia ;  quia  certo  sperant  se  desideriis 

suis  fruituros.  Deus  enim  id  eis  hic  et  alibi  pro- 

misit,  ul  Psalm.  \hk.  19  :  Votuntatem  limentiuni 

sc  faciet ,  et  deprecationem  eorum  exaudiel ,  et 

satvos  faciet  eos;  atque  hujus  rei  arrham  et  pig- 

mis  dat  ipsum  desiderium.  Cum  enim  Deus  do- 

num  aliquod  cuipiam  vult  elargiri,  prius  eidem 

ingens  illius  desiderium  immittit;  tum  ut  per 

hoc  fiat  capax,  orelque  pro  dono ;  tum  ut  eo 

gratius  sit  donum,  quomagis  el  diulius  fuit  de- 

sideratum  :  qua  de  causa  solet  Deus  pariter  dif- 

ferre  rem  desideratam,  ut  dilalio  augeat  desi- 

derium  et  orationem  ,  desiderium  cumulct  gau- 

dium,  ciim  re  ipsa  potielur.  Igitur  est  hic  una  , 

sed  virlule  duplcx  antithcsis,  q.  d.  Impio  adve- 

niet  non  id  quod  sperat,  sed  id  quod  timet :  at 

e  contrario  justo  accedet  non  quod  timet,  sed 

quod  sperat.  Ita  vidcmus  el  cxperimur  Deum 

implere  in  bonis  desideria  servorum  suorum  , 

etiam  in  rebus  domcsticis  et  parvis  :  imo  ea 

prsevenire  et  superare,  juxla  id  quod  profitetur 

Ecclesia  :  Deus  qui  merita  supplicum  excedis  et 

vola,  elc. 

Legimus  inVitaS.  Hildegardis  multos  se  ejus 
precibus  commendare  solitos,  ac  compotes  voti 
factosei  gralias  egisse;  cumque  illa  miraretur, 
eo  quod  ipsorum  oblita  pro  eis  non  orasset,  ac- 
cepit  a  Deo  responsum  :  Deumid  eis  prnestilisse 
non  quod  aclu  pro  eis  orassel,  sed  quod  orare 
destinasset :  ipsum  enim  exaudire  tacita  ct  vir- 
lualia  suorum  vola,  etsi  in  actum  non  exeant. 

Porro  maxime  implet  Deus  in  servis  suis  de- 
siderium  majoris  virtulis  et  perfectionis.  Hoc 
enim  desiderium  efflcax  est  medium  ad  perfec- 
lionem  oratione  postulandam  ,  et  operalione 
procurandam.  Quocirca  ut  sapienter  monetB. 
Laurent.  Justin.  lib.  1.  de  Discipl.  et  perfect. 
monast.  cap.  ult.  Quicumque  illius  sapernxvilce 
deliciis ,  diviliis ,  honoribusque  abundare  deside- 
rat ,  donec  in  carne  vivit ,  quandiu  operari  ticet  ; 
virtutum  semina  spargerenon  desistat ;  ul  merilo- 
rum  manipulos  in  horreis  ccclestibus  valeat  aggre- 
gare ,  semper  proficeve  studeal ;  qualiter  in  via 
Dei  cresccre  possit  ,  assidue  meditelur.  Et  nun- 
qnam  eradicari  de  se  permitlat  perfeclionis  desi- 
iterittm  ;quin  polius  quanlumcumque  profeceril  , 


quamvis  pturimisvirtulibus  locuplelalus  exstiterit, 
continue  Aposlolo  dicat  :  Ego  me  non  arbitror 
comprehendisse.  Alque  ex  his  wstuantis  amoris 
provocatus  slimulis  semper  majora  appetat  dona  , 
et  meliora  spiritus  charismala  concupiscat.  Desi- 
deria  iiaque  magni  momenli  sunt  ad  perfectio- 
nem  assequendam,  praeserlim  ardentia  et  effi- 
cacia  :  ea  igitur  augenda  el  acuenda  sunt. 

CumergOjohomo  Dei,  tibi  sentisimmitti  aDeo 
desiderium  alicujus  gratiae  ,  virtutis ,  conversio- 
nisanimarum  ,  ctc.  ,  scito  Deum  rem  desidera- 
lam  libi  efflagitanti  reipsa  daturum  :  ideoenim 
ejus  desiderium  lifoi  immiltit,  el  quasi  praenun- 
tium  preemittit.  Sicut  enim,  ut  ail  Alcuinus  in 
Responsisad  Carolum  Magnum  lmp.  timor,  quo 
Deus  impiorum  menles  ante  supplicium  per- 
cellil,  est  irceel  vindictce  divina  feciatis ;  sic  de- 
siderium,  quo  Deus  lactat  animas  piorum  antc 
donum  ,  est  beneficentice  divince  fecialis.  Sicut 
enim  fecialis  apud  Romanos  erat  sacerdos  de- 
nuntians  bellum  hostibus  :  sic  timor  praenun- 
tialsupplicium  impiis,  acdesiderium  rem  desi- 
deralam  praenuntialpiis  mox  affore. 

25.  QUASI  TEMPESTAS  TRANSIENS  NON  ERIT  IM  - 
PIUS  :   JUSTUS  AUTEM   QUASl   FUNDAMENTUM   SEMPI- 

ternum.  ]  Hebr.  Sicut  transit  lurbo ,  sic  non  erit 
impius  ;  juslus  vero  ut  fundamentum  mundi  ve.l 
seculi;  hoc  est ,  ait  Valabl.  Quam  cito  prceterit 
turbo  ,  tam  cilo  desinet  esse  impius  ;  justus yero 
permanebit  in  vita  ,  sicut  fundamenlum  mundi  per- 
severat;Chald.Sicuttransit  turbo,sic  transibit  im- 
pius;  Syrus  :  Velul  turbo  repenle  transit,  ita  profli- 
gabilur  impius,et  non  reperietur ;j ustorum  autem 
fundamenta  in  ozternum  ponentur  ;  Arabicus  :  In 
transilu  turbinis  perit  impius;  justus  aatein,  cum 
declinaverit  mala;  servabil  se  in  aternum.  Sep- 
tuag.  rursum  pro  3  legentes  2  puta  pro  HStDD 
kesupha ,  id  est  quasi  lempestas,  legenles  HSIDl 
besupha,  id  est  in  tempcstate  ,  vertunl  -.Prmer- 
cunle  vel  ingruente  proceila  deletur  ( vel  evanescit) 
impius;  justus  autem  inde  declinans  servatur  in 
secutum  ,  vel  in  ccternum.  Pro  tempestas  ,  hebr. 
est  rtSlD  supha,  id  est  turbo ,  tcmpeslas,  pro- 
cella  ,  quasi  vaslans  ,  obruens  ct  finem  aliis 
n?que  ac  sibi  afferens.  Radix  enim  =i*id  suph  sig- 
nificat  cessare,  desinere  ,  finire  ;  et  ^ID  soph 
est  finis,  lerminus. 

Jam  in  genere  sensus  adaequalus  cst,  q.  d. 
Sicut  tempestas  cito  transit  et  desinit  ,  sic  et 
impius  ;  justus  vero  perdurat  lum  in  hac  vita  , 
tum  magis  in  futura  et  aeterna.  In  specie  vero  , 
sivc  in  particulari  magis  haec  sigillatim  appli- 
cando,  quia  tempeslas  dupliciter  accipi  potest, 
scilicet  passive  et  active  ;  hinc  duplex  liic  est 
sensus.  Prior  accipiendo  passive,  q.  d.  Cum  quae 
ingruit  publica  clades  et  calamitas  ,  tentatio  et 
tribulatio,  illa  corripitur  et  abripitur  impius  ;  at 
juslus  in  ea  manet  firmus  et  inconcussus  ;  vel 
quia  prudenter  eam  declinat  ,  vel  quia  a  Deo 
protegilur,  vel,  si  in  eumingruat ,  fortiter  eam 
toleratet  superat.  Ita  Jansenius. 

Huicexposilioni  favent  Septuaginta.  quorum 
verba  jam  recitavi ,  et  Tigur.  dum  vertit  :  Ubi 
tempestas  praterit  ,  impius  nuspiam  est  ;  at 
justi  fundamentum  perpeluum  est.  Unde  Cbrislus 
juslum  comparatdomui  fundatae  super  petram, 
quae  omni  tempestati  ct  procellae  resistit;  im- 
pium  vero  domui  ;edificatae  in  arena  ,  qu;e  pro- 
cella  slcrnitur,  Mallb.  7.  24.  Simili  modo  Jc- 
rcmias,  cap.  23.  19  :  Ecce  turbo,  ait,  Dominicx 


COMMl.M.M.lA  IX  PROVfi 

indigneUionis  »gi'edieturt  et  temaestas  trumpen* 
super  capui  impiorum  veniet,  i.i  Nahum,  ea- 
pite  1.  v.  ;> :  Dominut  in  tempestate  ei  tkrbine  vitc 

rjus. 

Posterior  accipiendo  actlTe.q.  d.  Impiusest 
similis  procellte  el  lurbini  IranaeunlJ ;  quia ,,|s' 
ad  lesupus  ioslar  Lempeslatii  lerribjlis  sit  lu>- 

iniuilms  ,  noii  (lin  laincn  subsislil  .  sed  ritu  pro- 

cellaa  prwtoreunlis  suhiio  e  vii;i  Lollitur  ;  quas 
(jii.intuiin  is  videalur  louga  blc  esse,  lamen  ad 
setcrnilaleoo  scquentem,  in  qua  oetemum  nio- 
rilur  mortem  ,  brevis  esi ;  juatus  autem  furida- 
inciito  sempilerno ,  lioc  esl  tliu  duranlij  com- 
paratur  ;  quia  ju\ia  promissiones  veleris  Tea- 
tamenti  diu  in  hac  vita  persislit,  aut ,  eliamsi 
hlc  non  diu  vivere  dctur,  nou  tamen  vivere  de- 
sinit  ;  ut  (iui  pcr  inortem  corporalem  vcrain 
8elcruaii)(|iic  adipiscalur  vitain.  Huuc  sensuin 
exigunt  Hebrtea  ,  Ghahl.  Syrus  et  Noster.  Salo- 
mouem  de  more  secutusEccl.c.  UO.  13:  Subslan- 
liin  impiorum  ,  aii ,  sieut  jJuvius  siccabuntur  ,  ct 
sicut  tonitruum  magnutn  in  pluvia  pcrsonabttnt. 
Vide  ilii  dicta. 

ISota  impium  rccic  comparari  procellae  et 
turhini.  Primo,  quia  impii  iustar  turhiuis  ir- 
ruunt  in  juslos  ,  cosque  allligunt  et  vexani  ; 
al  justus  alllictiones  hasce  forli  animo  sus- 
tiuct,  quaai  fundamenlum  firmum  et  incon- 
cussum. 

Sccundo,  quia  sicut  tempestas  ,  sic  et  gras- 
satio  impiorum,  saeva  est,  violenta,  confragosa 
et  horrihilis,  cumreboant  tonitrua,  coruscant 
fulgura,  perslrepunl  venli,  cadunt  fulgetra,  lor- 
rentes  imhrium  depluunt,  etc.Juxta  illudVirg. 
.Eneid.  5  : 

Tempeslas  sine  more  furit  tonitruque  tremiscunt 
Ardua  lerrarum  et  campi ,  ruit  astheretoto 
Turbidus  imber  aquis,  densisque  nigerrimus  Austris. 

Terlio  ,  ulraque  suhila  cst,  et  inopinata  ;  su- 
hito  enim  oritur,  at  suhilo  perlransit  et  occi- 
dil.  Quocirca  forli  animo  suslinenda  est,  ulpotc 
certa  spe,  quod  illico  transibil  et  evanescet.  Ita 
Julianus  Apostata  quasi  tempestas  perlransiit 
saeviendo  in  Chrislianos  :  nam  vix  hiennium 
regnavit.  Unde  cum  S.  Athanasium  Alexandria 
cjiceret ,  ideoque  Christiani  illacrymarenlur  : 
P>onoanimo,hii\uilAlhanashis,estote;nebulaenim 
est ,  et  brevi  evanescet.  Verus  fuit  vales  :  nam  eo- 
dcm  anno  in  Perside  Julianus  occubuil.  Ila  Sozo- 
menus,  1.  5.  c.  la. 

Quarto  ,  quia  utraque  ingentia  saepe  dat 
damna.  Lege  historiam  decem  persecutionum 
primitivae  Ecclesiae  ,  puta  primae  ,  Neronis  ; 
secundae  ,  Domiliam*  ;  tertiae  ,  Trajani  ;  quar- 
lae ,  Antonini  ;  quintae  ,  Severi  ;  sextae  ,  Maxi- 
mini  ;  seplimae  ,  Decii  ;  oclavaj  ,  Valeriani  ; 
nonae  ,  Aureliani  ;  decimae  ,  Diocleliani  ;  el 
videhis  quantas  Clirislianorum  ediderint  slra- 
ges. 

Quinto  ,  quia  ulraque  semetipsam  inlcremit, 
acin  semetipsa  desinit,  slragemque  et  interi- 
tiim  ,  quem  aliis  affert,  eumdem  sihi  conciliat; 
ac  sicut  homhyx  glomo  suo  se  involvit  et  emo- 
litur.  lmpius  ergo  tempeslale  sua  mergitur;  at 
justus  eam  superal  Vel  per  eam  transit  et  ena- 
vigat  ad  portum  felicitalis  etslahiliialis  aeternae. 
SicNahuchodonosor  comparalur  lurhiniel  tem- 
pestati ,  Jerem.  U.  13  :  Eccc  quasinubes  ascendet, 
ct  quasi  tcmpestas  currus  ejus ;  velociores  aquilis 
equi  illius;  vaznobis,  quia  vastati  samus.  F.l  de  Atl- 


IU1IA  SALOMONIS.  Cap.  X.  l2Gl 

tioeho  mvadente  Ptolemaeum  Philomctorcm  ait 
Daniel ,  cap.  1 1.  ^iO  :  Quasi  lempeslas  veniet  <  on 

(luiiiiun  ii  i-  .iijuiloms  ui  curriouset  inequilibus, 
<t  ln  classe  magna.  Etde  Cyro invadente  Uabylo- 
ncm  ait  Isaias  ,  cap.  31,  1  :  sirut  turblnes  ab 
Afiiro  vriuunt '. ,  d*  diSSTtO  I  enil  ,  d6  t>riii  hoiri- 
bili.  Siinilia  sunt,  Qtip.  28.  2.  C.  29.  6.  C,  66.  L5. 
el  alihi. 

PorroR.  hcvi  aioexponil:Qu<u^  t< mpt  tlas,etc., 
(|.  (I.  Quando  proceUa  ei  lempestas  ingruet  ,  non 
nisi  ad  impium  abolendum  urgebit ,  perinde  ae  si 
/inis  tempestatis  esset  ad  iniquujn  exitio  mulclan- 
dum.  SlC  Arislot.  in  Meleor.  ail  Dcuin  ton.u  c,  ut 
hoc  fragore  hoinincs  inipios  metu  iiuininis  pcr- 
cellat.  Undc  et  fuhninihus  non  iaro  langunlur 
peccalorcs,  v.  g,  adulteri ,  scortatores  ,  pede- 
rastae  ,  cum  suut  in  Qagranti  delicto;  indigna- 
ttir  eniin  fremitque  aer  lonando  ct  fulminando 
in  inipios  ,  qui  aerc  ad  scclus  ahutuntur,  ac 
Crealori  cequc  ac  crcaluris  sunt  injurii,  juxla 
illud  Sap.  5.  21  :  Pugnabit  cum  illo  orbis  lcrra- 
rum  conlra  insensatos.  Ibttnt  directe  emissioncs 
fulgurttm  ,  cl  tanquam  d  bcnc  curvalo  arcu  ntt- 
bittm  cxlerminabunlur ,  et  ad  ccrlum  locum  insi- 
lienl. 

Denique  clcganler  hunc  locum  cxplicat  nos- 
tcr  Fernandez  iu  Gcnes.  31.  sccl.  8.  numcr.  8  : 
Quasi  tempeslasnon  erit  impius.  Coelum,  inquit, 
aliquando  tenehris  ohducilur  ;  dein  mahgno 
fulgorc  inlermicant  fulgura,  rchoat  telhcr,  im- 
mugiunl  tonilrua  ,  fur.it  lempcstas.  Qtiid  ergo? 
pavor  horrorquc  itl  terris.  Bcnc  ,  sed  solula 
demum  in  pluvias  nuhe  tcmpcstas  silct ,  coelo 
rcdil  serenitas ,  terras  lux  alma  revisit.  Quicvit 
tandem  fragor,  qui  genles  terruerat  ;  sola  in 
terris  viscnda  reslant  lulum  sordesque.  Sic  ha- 
hcnl  filii  hujus  mundi,  dum  vivunt ,  honorum 
dignitatumque  nominihus  ac  litulis,  pomparum 
vanissimarum  strcpilu,  auri  argenliquc  facli et 
infecli  tinnilu  rehoant,  audiuntur,  sciunLur,  ce- 
lehranlur,  mortalihus  sunt  admirationi  ac  ter- 
rori ;  tempestas  est.  Caelerum  mortis  inlervenlu 
sepullis  illorum  cadavcrihus  ,  pariter  illorum 
superhia  etmemoria  sepelitur.  Optitne  vero  ad- 
jungit  Sapiens  :  Justtis  atttem  qttasi  fundamen- 
lum  sempiternum.  Impius  quidcm  in  oculis  el  in 
ore  hominuni  est ;  justus  vero  suh  humo  lalet 
infossus,  ut  parielis  caementa  conlemnitur,  op- 
primilur.  Atquam  dispar  ulriusquc  finis!  illius 
anima  sempilcrnis  depulatur  inccndiis,  evanes- 
cii  gloria,  et  in  perpetuam  ohlivionem  memoria 
tumulalur.  At  juslo  dicitur  :  Leva  capul  tuum  , 
atlollc  sursum  oculos,  quia  appropinquat  rc- 
demplio  lua  :  surge  ah  humo,  el  inlra  in  gau- 
dium  Domini  tui. 

Moralilcr,  justus  est  fundamentum  aeternum  ; 
quia  in  Deo  etcoelo  lixus,  immolus  intcr  adversa 
etprospera  consistit,  dicitque: 

Eliamsi  fraclus  iliabatur  orbis, 
Impavidum  ferient  ruinse. 

Hinc  Arisloteles  in  Elhicis  docet  virum  virtutc 
prseditum  esse  similem  quadrato  lapidi ,  qui  in 
quodcumque  latus  volvatur,  quadrate  et  firmc 
consistit ,  omncmque  forlunae  aleam  quadrato 
menlis  vullusquc  situ  cxcipit.  Et  Seneca  definit 
virlulcm  essc  aequalitatem  et  tenorem  vitae  per 
omnia  sihi  consonantem.  Atquc  in  Cehetis  ta- 
hulis  vcra  disciplina  pingiturinsistcns  quadrato 
lapidi ;  fortuna  vero  gloho  voluhili.  Adde  juslos 
cssefundamenlummundhquiaproptereosmun- 


2G2 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMOMS.  Cap.  X. 


dus  estslabilis,  qui  alioqui  ob  scelera  impiorum 
saepe  a  Deo  evertereiur.  Unde  illud  Ruffini  prae- 
fat.  in  Vitasp.  Quis  dubitet  mundum  precibus  stare 
Sanclorum. 

Eieganler  S.  August.  in  Ps.  86.  1 :  Fundamenta 
ejus  in  montibus  sanctis.  ISon  frustra,  ait,  de  lig- 
nis  quadralis  cedificata  est  arcaJSoe ,  quce  niliilo- 
viinus  figuram  geslabat  Ecclesice.  Quid  est  enim 
quadrari?  Altendile  similitudinem  quadrati  tapi- 
dis.  Similis  debet  esse  Cliristianus  in  omni  tenta- 
tionesua.  Christianus  non  cadit,  et  si  impellitur , 
et  si  quaverlilur,  non  cadit :  nam  quadratum  la- 
pidem  quacumque  verteris,  slat.  Cadere  visi  sunt 
Marlyres  ,  cum  percuterentur ;  sed  quid  dixit 
qucedam  vox  Cantici  ?  Cum  ceciderit  justus,  non 
conturbabitur ;  quoniam  Dominus  confirmat  ma- 
nus  ejus.  Sic  ergo  conquadramini  ad  omnes  tenta- 
tiones  parati ;  quidquidimputerit,  nonvos  evertat: 
stantem  te  inveniat  omnis  casus. 

Praeclarc  S.  Gregor.  Nazianz.  orat.  28  :  Est 
qucedam  in  fabulis  arbor,  ait ,  quce  cum  cceditur 
viret ,  et  adversus  ferrumcertat,  mortevivit,  et 
sectione  pullulat ,  atque  cum  absumitur,  crescit. 
Talis  planeessevir  philosophus  (sapiens)  videtur. 
Florel  enim  inter  cruciatus,  ac  vilcE  molestias  vir- 
tutis  segetem  existimat ,  atque  in  adversis  geslit 
et  gloriatur.  Unde  posl  plura  subjicit :  Duo  hxc 
arripi  et  superari  nequeunt  ,  Deus  et  Angelus  ; 
tertium  est  philosophus,  inmateria  expers  mate- 
rice,  in  corpore  incircumscriptus ,  in  terra  cceles- 
tis,  in  passionibus  impatibilis ,  omnibus  rebus  se 
vinci  facile  ferens  ,  prcBterquam  animi  magnitu~ 
dine,  eo  ipso  quod  vincise  patitur,  eos  qui  superio- 
res  sibi  videnlur,  devincens. 

26.  SlCUT  ACETUM  DENTIBUS,    ET  FUMUS  OCULIS  , 

sic  piger  (Chald.  nuntius  piger)  his  qui  miserunt 
eum.]  Acetum  purgat  quidem  firmatque  dentes, 
sed  tamen  suo  acore  eis  dolorem  et  stuporem 
affert,  utcibos  mandere  nequeant;  acelo  enim 
hebetantur  et  obstupescunt  dentes ,  fiuntque 
acidi  ,  ait  Lyran.  Quare  perperam  Cajetanus 
pro  acetum  contendit  vertendum  esse  acre  : 
acria  enim  ,  inquit  ,  nocenl  denlibus  ,  cum 
acetum  prosit  iisdem.  Fumus  vero  oculos  lim- 
pidos  sua  caligine  offuscat,  cruciat ,  elicitque 
lacrymas.  Unde  exstat  aenigtna  fumi  apud  Sym- 
posium  : 

Sunt  mihi  sunt  Iacrymae  ,  sed  non  est  causa  doloris. 
Est  iter  ad  ccelum  ,  sed  me  gravis  impedit  aer  j 
Et  qui  me  genuit ,  sine  me  non  nascitur  ipse. 

Jam  sensus  in  genere  adaequatus  est ,  q.  d.  Si- 
cut  acetum  molestiam  noxamque  affert  denti- 
l)us  ,  et  fumus  oculis  :  sic  pariter  piger  moles- 
tiam  noxainque  creatiis  qui  miserunt  eum;  quia 
pigre,  remisse,  imperfecte,  negligenler  peragit 
ea,  ob  quae  missus  est ,  tardeque  redit  et  renun- 
tiat  mitlenli  ea  quse  gessit. 

In  specie  vero  primo,  Jansen.  sic  cxplicat  : 
Monet ,  inquit ,  hasc  sententia  despicere  dili- 
genter  quibus  quis  negolia  sua  gerenda  et  cu- 
randa  committat.  Sicut ,  inquit,  acetum  est 
dentibus  noxium  ,  quos  ob  acredinem  slupe- 
facit,  inidoneosque  redit  adbene  masticandum, 
et  sicut  fumus  est  noxius  oculis,  quos  hebetat  et 
pungit  ;  sic  piger  his  qui  miserunl  illum  est 
noxius  et  molestus ;  quia  dum  causam  eorum 
sibi  commissam  male  curat  per  suam  pigritiam, 
nocumentum  simul  et  dolorem  eis  adfert.facit- 
quc  ut  causam  suam  bene  disponere  nequcant. 


Sic  et  R.  Levi  et  Aben  Ezra.  His  adde  illud  Auso- 
nii  epigram.  110  ; 

Sanus  piger  febrientemulto  est  nequior, 
Potat  duplum  ,  dapesque  duplices  devorat. 

Secundo,  alii,  q.  d.  Sicut  fumus  ante  oculos 
abit  in  aerem  et  evanescit ;  sic  piger  missus  ab 
hero  abit ,  nec  redit ;  itaque  eum  suspensum 
tenet.  Rursum  sicut  aceto  stupefacti  dentes  ci- 
bum  mandere,  et  oculi  fumo  offuscali  rem  prae- 
sentem  cernere  nequeunt  :  sic  herus  avidus 
sciendi  quid  piger  a  se  missus  in  re  quam 
cordi  habetgesserit,  dum  ille  tardat,  neccibum 
avet  sumere  ,  nec  quid  jucundi  videre  ,  quia 
pigri  reditus  el  responsum  eum  sollicilum 
tenet. 

Tertio,  sicut  acetum  acidos  et  acedos  pigros- 
que  ad  manducandum  efficit  denles  ,  ac  fu- 
mus  tardos  pigrosque  ad  cernendum  facit  ocu- 
los  ;  sic  piger  pigriliam  suam  afflat  hero  ,  ut 
ob  ejus  tarditatem  cogatur  tarde,  lente  et  im- 
perfecte  rem  acrem,  quam  mente  destinarat, 
exsequi. 

Quarto,  pressius  et  nervosius  nosler  Salazar 
censet  hic  significari  quod  piger  hero  sua  pi- 
gritia  concitet  iram,  bilemque  moveat,  q.  d. 
Sicut  ex  aceto  dentium  stupor,  ex  stupore  stri- 
dor  et  collisio  accidit ;  item  ex  fumo  oculi  ob- 
tenebrescunt  et  perstringuntur  ;  sic  eliam  ob 
pigrum  ministrum  tarde  et  cunctanter  res  sibi 
demandaias  praestantem,  eos  qui  miserunt  aut 
demandarunt  ,  tam  vebemens  et  acerba  ira 
nonnunquam  corripit  ,  ul  illorum  denles  bile 
excitata  stupefacti  strideant  et  collidantur ,  et 
oculi  caligantes  hebetescant  prae  furore  ;  con- 
ceptam  vero  iram  atque  furorem  omnem  in  so- 
cordem  illum  minislrum  tandem  effundant. 
Hinc  Aristot.  apud  Stobaeum  ,  sermone  18  : 
Ut  fumus  ,  ait  ,  mordicans  ocuios  non  videre 
permillit  quce  pedibus  adjacent  ;  sic  iracundia 
oboriens  rationem  offuscat ,  el  q  uod  bonum  habi- 
tura  mens  fuerat  a  ratione  ,  eo  non  sinit  ipsam 
iracundia  sine  labore  potiri  ac  molestia.  Huc  facit 
illud  Comici :  Nuntiorum  pturimos  sua  interemit 
tarditas.  Et  lamen  subinde  ea  uli  prudentia  sua- 
det,  juxta  illud  ejusdem :  Festinare  noli  trisli  des- 
tinalus  nuntio. 

Symbolice  ,  piger  et  pigritia  symbolum  est 
iniquitatis  et  pravitatis,  quae  animae  magis  nocel 
quam  acetum  denlibus  et  fumus  oculis ;  tum 
quia  pigritia,  sive  acedia,  est  unum  e  septem 
vitiis  capilalibus,  tumquiaipsa  estfons  etorigo 
malorum  omnium:  Multam  enim  malitiamdocuit 
otiositas ,  Eccles.  33.  29.  Unde  Septuag.  sic  \er- 
tunt  :  Sicut  uva  acerba  dentibus  noxia  est,  et  fu- 
mus  oculis ,  sic  iniquitas  his  qui  ea  utuntur ;  et 
Syrus  de  more  sequens  Sepiuag.  Sicut  uvae  acer- 
bce,  ait,  dentes  lcedunt ,  sic  nocet  iniquilas  illam 
perpetranti ;  hoc  est,  ut  explicat  auctor  Calena- 
Graecorum  :  Iniquilas  noxia  est  suis  auctoribus; 
nam  et  sensum  adimit ,  et  mentem  graviler  offen- 
dit ,  nec  semel  exorsa  jinemfacile  facit.  Alludit  ad 
illud  Mosis,  Deut.  32.  32  :  De  vinea  Sodomorum  , 
vinea  eorum,et  de  suburbanis  Gomowlia; ,  uvaeo- 
rum,  uva  fellis ,  et  botri  amarissimi.  Huc  vicissim 
alludit  Ezech.  c.  18.  2  :  Patres  comederunt  uvam 
acerbam,  et  dentes  fUiorum  obstupescunt. 

Porro  citant  hanc  versionem  Septuag.  S.  Hie- 
ron.  in  Ezech.  18.  2.  S.  Ambros.  in  psal.  35.  et 
S.  August.  in  psal.  48.  ubi  sic  eam  legit  et  expli- 
cat :  Sicut  uva  acerba  dentibus  vexatio  est ,  et 


comm  i:\t.\ih.\  in  rnovi 

ftnntts oculis;  ita  iniquitas  utcntihus  <a.  oui  man- 
tiueaveril  enim  iniquitatem  ,  «i  <st ,  tui  Menter 

ram  luthitrril  ,  non  politri  it  mantliicun justitium. 
Pani»  rnim  justilia  cst.  Ottis  cst  puttis?  Ego  s«m 
panis  vivits  ,  qiti  <(V  rtrla  tlrsrrntli ;  ipsr  $8t  punis 
cordis  nastri.  Ouomodo  ergO  <jtti  nianducat  orc 
nvas  urnlnis  ,  ohrigcsruul  rt  obsluptscunl  dmtrs 
rjits,  rl  niinus  idoneusfil  ad  muntlurundttin  panem, 
et  rrniiintt  illi  lattdurr  qttod  ritlrt ,  rt  manducare 
non  possr.  Sic  is  qtti  iniquitatc  ustts  cst ,  ct  pasttts 
prrralis  ,  inripit  non  possr  mantlttrurr  pancm  , 
lautlal  rcrhttm  Dei  ,  et  uon  furit.  Undc  non  fa- 
cit  ?  Oitia  ruin  rtvprnt  furrrr  ,  luhorut  ;  tjuomodo 
scntimus  lahorurr  d<  ntcs  post  ttvas  accrbas ,  cum 
Cwpcrinius  uuinducarc.  Scd  ijitid  faciunt  illi  qui- 
bus  obstttpuerunt  dcutcs?  Tcinpirant  sc  aliqttan- 
tulttm  ah  ttvis  arrrhis  ,  rt  inrunthunt  pani  :  sic  et 
nas,  si  volumus  niandttcarc j ttsl it ittm ,  tempcrcmus 
nobis  ab  iniqititatihtts,  et  incumhamus  juslilio3 ,  et 
nascctur  in  rordr  non  solttm  dclcclatio  laudandi 
juslitiam ,  scd  cliam  facililas  munducandi ,  hoc 
est  operandi. 

Porro  iniqttitas  recte  comparatur  acelo  et  uvae 
acerba' ;  quia  sicut  hiec  acer-ba  estdentibus,  sic 
iniquilas  acerba  osl  mentibus ;  illis  enim  creat 
sluporem ,  et  dolores  tam  pr.osentes  quam  aeler- 
nos.    lUirsinn,  sient  uva  acerba  est  immalura  , 
quae  antetempus  maluritalis  decerpitur  et  gus- 
latur  :  sic  iniquilas  et  iniquus  voluptatem  am- 
bit  gustare  anle  tempns  ;  idooque  ex  ejus  acer- 
bilate    dentes  ipsiUS  obstupescunt  ;   voluptatis 
enim  tempus  esl  in  futura  vita  ;  laboris  vero  et 
crucis  tempus  ost  in  prsesenli.  Insuper,  iniqui- 
las  recte  assimilatur  fumo.  Primo,  quia  instar 
fumi  seculari  caligine  aciem  nicntis  obducet ,  ait 
S.  Ambros.  lib.  2.  de  Cain  et  Abel  cap.  1.  Pecca- 
tum  enim  excaecatjudicium  ralionis,  ut  malum 
judicet  esse  bonum,  ac  concupiscentiam  con- 
seat  esse   prudenliam.   Socundo  ,  sicut  fumus 
clet  lacrymas,  sic  ol  iniquitas  multos  dolores, 
indequo  laerymas  concitat.  Torlio,  siculfumus 
mox  cvanescit,  sic  et  voluptas  peccati   illico 
transit;sed  infixum  menti  rolinquit   aculcum 
el  realum.  Quarto,  S.  Macar.  bom.  16  :  Velut 
domus ,  ait,  fttmo  repleta  effundit  illum  in  aera, 
ita  peccatum   abundans  in  anima  redundat  exte- 
rius.  Quinlo,   sicul  tlamma  fumo  proxima  esl; 
fumtis  enim  orilur  ex  igne,  et  rursum  vertitur 
ift  ignem  et  flammam  :  sic  iniquitas  oritur  ex 
igne  concupiscontiio ,  ot  vicissim  magis  eum 
accendit  et  inflammat.  SexW.Sicut  fumus  apes 
fugat ,  sic  custodem  vitoi  nostra  angelum  lacry- 
mabite  peccatum  expellit ,  ait  S.  Basil.  hom.  de 
Invidia  et  livore.    Septimo  ,  idom  S.  Basil.   in 
Isaiae  \U  :  Natura  fumi,  ait,  neque  sabslantialiter 
in   se  subsistit ,  neque  corporc  ullo  constat.  Sic 
peccatum  non  est  snbstantia  ,  imo  non  est  onsj 
omne  onim  ens  ost  honum.  Peccatum  orgo  est 
tantum  privatio  entis  et  honi ;  et  ut  ait  S.  Au- 
gust.   Peccatttm  csl  non  ens ,  peccatum  est  niliil. 
Octavo ,  S.  Basil.   ibidem    fumum  ita  dofinit : 
Vapor  esl  peracri  sapore  sollicitans  gustum ,  stt?-- 
sum  vc7'sus  d  lationc  ignis  c  suffumigante  maleria 
remissus.  Sic  acris  cst  «npor  peccati,  illudque 
ab  igne  concupisceniirc  cxbalans  tendit  sursum 
per  superhiam,   omnes  transcendero  ambiens 
<:t  satagons.  Nono ,   sicut  in  funio  lux  tenobris 
miscetur ;  fumus   onim  vapores  crassos  cum 
tenuibus  et  pellucidis  convolvit  :  sic  in  peccato 
vera  falsis  ,  hona  malis  miscontur.  Ita  S.  Basil. 
ibidom  :  Fumumhunc,  inquit,  nonnulli  vocant  d«x~ 


BBIA  SAI.OMONIS.  Cap.  X.  26| 

trum  ,  qtti  rorriiptum  luthcnt  mcntts  judicimn  , 
ttcqtu  r<  tnis  pronunliunt  opinioius  s<runt  pugnan- 
t<-s  ur  p<  l  nittlulas  ,  tissrr<nt<s  qittxl  ttinuiuin  <  vf 
dtilcr ,  <t  <jtiod  tlttt<<-  <sl  uuiuiitni  ,  ponrittrs  lnriin 
ttnthrus  ,  ct  trnrhrns  lur<  m.  II t  tu  fruiulrin  it  ir- 
rorcs  pi  llccli  ab  co  qui  sr  Irunsji^ttntt  in  Angi  liim 
lucis,  Aquiloncm  ussi runt  cssc  dr.rlrum,  ntintpti 
sinisltr  sit  ar  vitundtts.  Deniqiie  slcul  Iiiiiius  in 
ignein  desinit,  sic  pecc.tuin  desiiiil  in  i^nein 
oeternum  gebenn.e. 

Myslice  et  tropologice,  byranus  :  Acctnm  , 
ail,  quod  it  vino  drgcnrral ;  c.t  ftuntts ,  qttt  <ih 
igne  asccndcns  cvanescit ;  Iti  sunt  qui  ah  lucl<sias- 
tica  sua  vita  el  cltaritatc  pcr  superbiam  vcl  socor- 
diam  recedunl ,  et  eliam  verbis  impttgnant ,  de 
qttibus  dicitur  1.  Joan.  2  :  A  nobis  cxicrunt ,  scd  c.i 
nobis  non  erant.  VA  Salonius  :  1'iger ,  ait,  esl 
mulc  vivens  Calliolicus ,  qui  non  laborat  nec  opc- 
ralur  ,  ut  ad  tflcrnam  bcaliludincm  pervenire 
mercatttr.  Per  acetum  et  fttmttm  luvrclicorum  dc- 
signatur  perfidia  ;  pcr  octtlos  ct  dentes  prcvdica- 
lores  sanctw  Ecclesuv  ,  qui  bene  oculi  dicuntur  , 
quia  rccla  ilincra  prcevidenl;  pulcbre  eliam  dcntcs, 
quoniam  spiritttalia  alimcnta  fidelibus  minislrarc 
solent.  Ergo  sicttt  acelum  denlibus ,  el  fumus  ocu- 
Us  ,  idcst  sicut  perftdia  Itan-eticorum  est  conlraria 
bonis  doctoribtts  ;  quia  conlrislal  eos  ,  el  moles- 
tiam  illis  gignil  ct  laaymas ;  sic piger ,  id  est  Ca- 
tholicus  malus ,  gravis  est  eisdem  bonis  doctori- 
bus ,  qui  miserunt  eum,  lioc  csl ,  qui  jusserttnt 
ut  fidem  sttam  operibus  impleret.  Idco  gravis  esl , 
quia  ftdem  suam  pravis  opcribus  deslruil. 

27.  TlAIOU  DOMIM  APPONET  DIES,  ET  ANNF  IMPIO- 

Ium  biucviabuntur.]  Sepluag.  minttentttr;  Valabl. 

■succidunlur ,  juxta  \\\iu\\Viri  sanguinum  et  do- 

losi  toon  dimidiabunt  dies  sttos  ,  psal.  bl\.  2fr,  q.  d. 

lmpietas  facit  impios  brevis  oevi,  at  limor  Dei 

pios  facit  longaevos.  Vido  dicia  c  o.  2.  et  Eccli. 

1.  12.  Ha>  sontentiae  significant  non  quid  semper, 

sed  quid  sa>pe  accidal,  praesertim  illo  acvo  ju- 

daismi.  Porro  R.  Levi  sic   explicat :  Ilic,   aii, 

viro  diulurnius  vila?  spalium  concedil ;  nam  cttm 

is  in  divino3  providentia  gremio  jaceal ,  calamita- 

tes  evadit ,  quibus  pressus  ad  mortem  adigerelur 

ante  naturce  senescentis  mlatem  :verum  hnpiorum 

anni  decidenlur ,  neque  ad  constilulum  tempus  de- 

venient ;  immalura  enim  eos  morle  prava  illorum 

mttlclabit   deliberalio ,   pula    intemperantia   vel 

imprudentia,  qua  se  in  mortis  periculum  temerc 

conjiciunt,  aut  certe  demerita,  ob  quae  Deus  eos 

morte  cila  punit.  Denique  S.  August.  in  Quaesl. 

novi  ol  vct.  Tostam.  q.  33.   por  impios   accipit 

idololalras.  Cum  Salomon ,  ait,  dicat  :  Anni  im- 

piorumminuentttr ,  quomodo  ergo  esl  quod  videa- 

mtts  impios  aliquando  longosvos? Dignttm  erat  qui- 

dem  omnes  impios  non  solum  cilius  Itac  luce  carere, 

verum  etiam  nec  unitts  momenti  temporis  vita  frtti, 

qtti  condiloris  sui  immemores ,  vila?  lolius  auctori- 

talem  imputant  creaturcv.  SedScriplura  ftos  impios 

alloquitur ,  qui  cum  sub  Dei  lege  agerent ,  propen- 

siores  in  idoliserant.  Pejores  enlm  sunt  cateris  im- 

piis  ;  scienles  enim  Dettm ,  et  contemnentes  eum , 

obtemperant  servis.  El  quod  de  his  dictttm  sit  pro- 

bat  Aposlolus ,  dicens  :  Scimus  autem  quoniam 

qttcvcumque  lex  loquitur,  his  qui  in  lege  sunl  lo- 

qtiilur;  Genliles  autem  non  habentur  in  numero 

vivorum. 

28.    EXSPECTATIO  JUSTORUM   LiETITIA    :   SPES    AU- 

tem  impiorum  peribit.  ]  Pro  exspectatio  hebr. 
est  fomn  tochelet ,  id  est  spea  ,  exspectatio  ; 
Symmach.  uno^on,  id  est  palientia,  tolerantia  , 


264 


COMMENTARIA  1N  PROVEUBIA  SALOMONIS.  Cap.  X. 


perseverantia  in  re  molesta  cum  exspeciatione 
melioris  sorlis  ;  pula  patiens  exspeclalio,  qua 
spe  praemii  cluramus  in  malis  ,  et  nos  rebus  me- 
lioribus  servamus.  Theodot.  vertit :  npooooxtx,  eo- 
dem  sensu  Aquila  :  wpxfawx  ,  id  est  praeslolatio, 
qua  caput,  finis  et  summa  rei  alicujus  specta- 
tur  et  exspectatur,  de  qua  ait  Apostolus,  Rom. 
8.  19:  Exspeclatio  (graecc  xTtoxxpxooxtx)  creaturcp. 
revelationem  fdiorum  Dei  exspectat ;  Septuag.  im- 
moratur  justis  iatitia.  Exspectatio ,  sive  spes  , 
primo  proprie  sumi  potest,  q.  d.  Spes  justorum 
est  laeta ,  et   gaudet  etiam  in  tribulationibus; 
quia  certa  est  ex  promissione  Dei  se  re  sperata, 
v.  g.  beatiludine  aeterna ,  potiluram.  Unde  Sy- 
rus  vertit :  Spes  juslorum  in  gaudio.  At  spes  iui- 
piorum  non  estlaeta,  sedanxia  etcrucians;  quia 
dubia  timel,  vel  diffldit  se  rem  speratam  adep- 
turam ;  nam  si  sperat  bona  temporalia  ,  illa  ssepe 
non  consequitur;  si  aelerna,  illis  cerlo  privabi- 
lur.  Hoc  est  quod  ait  Aposlolus  Rom.   12.    12: 
Spe  gaudentes  ;  ideoque  ob  banc  spem  in  tribula- 
tione  patientes,Et  Hebr,  11. 1.  fulem  spei  conjunc- 
tam  ila  defmit  :  Fides  est  sperandarum  subslan- 
tiarerum,  argumentum  non  apparentium.  Vide 
ibi  dicla.  Hac  de  causa  dicebat  S.  Franciscus  : 
Tanta  est  gloria  quam  exspecto ,  ul  omnis  me 
pcena  delectet.  Hinc  ilia  ejusdem  brevis  ,  sed  ef- 
ficaxconcio,  assiduemeAil&nda -.Brevisvoluptas, 
pccna  cp.terna.  Modicus   iabor ,  gloria   immensa. 
Multorum  vocalio ,  paucorum  eiectio  ,   omninm 
retributio. 

Secundo,  exspectatioet  spes  sumi  potest  me- 
tonymicepro  adeplione  reisperalae,  cum  scili- 
cet  spes  vcrlitur  in  rem,  q.  d.  Felicitas,  quam 
sperant  etexspectant  justi,  certo  eis  obveniens, 
magnam  eis  aiferet  loetitiam  ;  cum  enim  cernant 
se  re  adeo  laeia  et  tandiu  sperata  potiri,  volique 
compotes  factos ,  ac  bonis  omnibus  circum- 
fluere ,  laetabuntur  mirifice ;  at  impii  spebus  suis 
excidunl,  ideoque  affliguntur  et  cruciantur; 
tum  quia  spes  eorum  tota  fixa  est  in  rebus  prae- 
sentibus,  quae,  ulpote  fluxae  et  evanidae,  cito 
transeunt  et  pereunt,  ait  auctor  Catenae  Grae- 
corum;  tum  quia  bona  aeterna,  quae  primarium 
sunt  spei  objeclum,  non  assequuntur. 

Addit  Hugo  terlio  :  Exspectatio  justorum  l&ti- 
lia ,  hoc  est  ,  inquit,  ipsamet  laelitia  justos 
cxspectat  in  coelo  ,  eo  quod  ab  ipsis  coelum  ho- 
nestandumeldecorandum  sit,  ipsaque  beatitudo 
quasi  nobilitanda;  ipsius  enim  dignitas  est, 
quod  non  tribualur  impiis,  sed  justis ,  quorum 
virlus  tantum  prsemium  meretur,  itaque  jusli 
sicut  beatitudine  decoranlur  et  gloriiicantur ; 
sic  ipsi  vicissim  beatitudini  et  coelo  decorem  ac 
Kplendorem  aiferunt.  Tanla  est  justoruin  dig- 
nitas,  tantus  jnstitiae  decor,  tantus  gratine  et 
sanclitatis  splendor.  Praeclare  S.  Bernardus  in 
in  psal.  90.  serm.  k  :  Si  exspeclatio,  a\t,justorum 
Iwtitia,  et  tanta  lcetilia,  ut  omne  quod  desidera- 
tur  in  secuio ,  non  vaieat  ei  comparari ,  ipsum 
quod  exspectatur  quid  erit?  Oculus  non  vidit , 
Deus  absque  te ,  quce  prceparasli  diligentibus  te , 
Isaiae  64.  Idem,  serm.  67.  in  Cant.  exspecta- 
tionem  comparans  adorationi,  possessionem 
gustationi  :  Denique,  ait,  exspectatio  justorum 
tmtilia ;  nam  peccator  nihil  exspectat.  Et  inde  pec- 
cator ,  quod  bonis  prwsentibus  non  modo  detentus, 
sed  el  contentus  nihil  infulurum  exspectat ,  sur- 
dus  advocem  iilam  :  Exspecta  me  (dicit  Dominus) 
in  die  resurrectionis  me&  infuturum.  Et  ideojus- 
tus  erat  Simeon,  quia  exspectabat  et  odorabat 


jam  Christum  in  spirilu,  quem  necdum  in  carne 
odorabat.  Et  bealus  in  exspectatione  sua ;  quia 
per  odorem  exspectalionis  pervenit  ad  gusliun 
contempialionis.  Denique  ail :  Et  viderunt  oculi 
mei  saiutare  tuum,  Luc.  "i.Justus  quoque Abraham , 
qui  et  ipse  exspectavit ,  ut  viderel  diem  Domini,  et 
non  est  confusus  ab  exspectatione  sua;  narn  vidit 
et  gavisus  est.  Jusli  Apostoii  cum  audiebant :  Et 
vos  similes  hominibus  exspectantibus  dominum 
suum.  Quidni  justus  et  Daoid ,  quando  aiebat  : 
Exspeclans  exspectavi  Dominum?  psal.  39. 

29.  FORTITUDO  SIMPLICIS   VIA  DOMINI  :   ET  PA.V0R 

his  qui  operantur  malum.  ]  Pro  simpLicis  hebr. 
est  mnb  ialtom,  id  est  integri;  Septuag.  sancli; 
velindativo,  integro ,  innocenti ,  perfecto.  Pro 
pavor  hebr.  est  nriTO  mechitta,  id  est  contrilio, 
confractio  sive  corporis,  sive  animi,  puta  con- 
sternatioet  pavor. 

Primo,  Syrus  sic  vertit  et  explicat  :  Roborat 
perfectos  via  Doynini,  et  frangit  operantes  matum; 
Chald.  Et  absumptio  his  qui  faciunt  iniquitatem; 
Sepluag.  Munitio  uti  firmamentum ,  el  robur  viri 
sanctiest  limor  Domini;  contritio  autem  operan- 
tibus  mala.  Hebr.  enim  Tiyc  maoz,  et  fortilu- 
dinem  et  locum  forlem,  puta  munitionem  et 
arcem  significat.  Uude  Arx  Anticbristi  a  muni- 
tione  vocabi tur  Maozim,  Daniel.  11.  39;  Tigur. 
Via  Domini  integro  roburest,  facinorosis  aulem 
pavor  ;  Vatabl.  Animi  consternatio  ,  supple,  est 
via,  sive  mandalum  Dei ;  quia  solet  frangere 
ejus  animum  ,  qui  operatur  iniquilalem.  Huic 
enim  lex  minalur  iram  Dei  et  exilium ;  sicut 
eam  observanti  promillit  Dei  gratiam  et  glo- 
riam.  Lex  ergopiumroborat,  impium  conster- 
nat. 

Sensus  ergoesl,  q.  d.  ViaDomini,  id  est  lex 
legisque  cuslodia  ,  puta  virtus,  justitia,  probi- 
las ,  sanctitas,  qua  jusli  sciunt  se  placere  Deo, 
seqne  illi  esse  curae  quasi  amicos  et  filios ,  a 
quo  exspectant  hsereditatem  aeternam  :  haec  , 
inquam,  sanctitasita  roboratillos.ul  nil  adversi 
timeant,  omnesque  tribulationes  et  persecuiio- 
nes  fortiier  superent:  al  eadem  lex  et  sanctitas 
percellit,  consternat,  pavidosqueefflcit  eos  qui 
operanlur  malum;  quia  ea  destituti  sciunt  se 
Deo  invisos  et  exosos ;  ideoque  ab  eo  non  nisi 
iram  ,  supplicia  et  vindictam  exspectant;  jure 
ergo  pavent.  Hic  sensus  connexus  et  profundus 
est,  ideoque  genuinus.  Similem  gnomen  audie- 
mus  cap.  21.  15. 

Secundo  planius,  q.  d.  Sicut  viaDomini,  idest 
probitas  roborat,  et  animosum  facit  simplicem, 
id  est  integrum  et  perfectum ,  sic  ex  advcrso  via 
impiorum,  qui  operanlur  malum,  id  est  eornm 
malitia  et  improbitas  eis  tremorem  et  pavorem 
affert;  male  enim  sibi  conscii  non  nisi  mala  et 
pcenas  exspectant.  Causa  est ,  quod  via  Domini 
ducit  ad  Dominum;  ideoque  ab  eo  dirigilur, 
protegitur,  munitur,  roboratur.  lgitur  fortitudo 
simplicis  via  Domini  in  re  idem  est,  quod  forli- 
tudo  simplicis  est  ipse  Deus,  juxta  illud  psal. 
42.  2  :  Quia  lu  es  Deus  fortitudo  mea;  hebr.  ma- 
ozi,  2.  Reg.  22.  33  :  Deus  qui  accinxit  me  fortitu- 
dine,  hebr.  maoz.  Proverb.  18.  10  :  Tuiris  fortis- 
sima  (hebr.  oz ,  idem  quod  maoz)  nomen  Domini; 
ad  ipsum  currit  justus ,  et  exaltabitur.  Psal.  36. 
39  :  Salus  autem  justorum  a  Domino  ,  et  protector 
(hebr.  maoz  ,  id  est  fortitudo  ,  fortis  defensor ) 
eorum  in  tempore  tribulationis.  Jam  si  Deus  pro 
nobis,  quis  contra  nos?  Rom.  8.  El  S.  August. 
Quid  ,  ait,   times ,  6  homo ,  in  sinu  Deipositus? 


COMMF.NTARIA  IN  PROVF.RRIA  SAI.OMONIS 

Quocirea  infcrius  c.  28.  1.  &ll  Salomoa  :  Justus 
quasi  lco  confidetu  atuqtu  terrore  erit.  Quio  ci 
Giceropro  Milone:  Magno\  ait,  <-st  >-ts  eonseientia 
in  utramque  partrm,  ut  neque  timeant ,  qtu  nihit 

commisirttnt  ,<l  pirnum  srmprr  unlcoculos  vcrsari 
inttcnt   <ftd   pcrrarunt.   F.l   Poeta  : 

Hic  inums  alienous  oslo, 
Nil  consciro  sibi ,  uulla  palleacere  oulpa. 

lnnocens  ergo  secnrus  agit  inter  tot  vitoe  pcri- 
cula,  uec  iillus  csl  lanlus  lcrror,  (|ui  itluuiconi- 
inovcat.  Fst  cuiiu  mcutc  tlclixus  in  Dco  ,  i I i i <] tio 
Qdit  uni,  ac  sc  ei  novit  peculiari  essc  curae, 
cui  sit  parere  universa.  F.x  adverso  nocens  et 
peocator  ubique  pavidus  est  et  trepitlat.  Sicut 
cnim  umtiriv  corpora ,  sic  peccala  sequuntur  ani- 
mas ,  et  manifcstas  ficinorum  reprcesentanl  ima- 
guies,  ailS.  Rasil.  aputl  Anlon.  in  Melissa  parte  1. 
sci  m.  16.  Et  S.  Clirysost.  aputl  Maxiinuin  serm. 
16  ;  Sicut  j  ait ,  qui  noctu  ambulant,  tremunt , 
etiamsi  nemo  sit  qui  terreat ;  sic  et  qui  peccant 
non  possunt  confidenle  animo  esse,  etiamsi  nemo 
sit  qui  redarguat.  Sequitur  enim  eos  terribile 
spectrum  et  larva  peccati.  ldem ,  hom.  22.  de 
nequilia  depulsa  :  Sicut,  inquit,  qui  carcerem 
liabitant  capilis  damnati,  damnationem  operientes 
et  morlvm;  vel,  si  deliciis  abunde  fruantur,  vi- 
tam  longe  agunt  molestiorem  et  anxiam  ;  sic 
et  qui  improba  conscientia  molestantur.  ldem, 
serm.  de  Job.  et  Abraham  :  Tuta,  inquit,  arma- 
tura  esl  timor  Dei,  inexpugnabile  scutum. 

30.JUSTUS  IN.ETERNUMNONCOMMOVEBITUR  :  IMPII 
AUTEM  NON   HABITABUNT  SUPER    TERRAM.  ]  PrO   non 

commovebitur  hebr.  est  tani  xS  lo  iimot ,  id  est 

non  nutabit ;  Aquila, /*»»  <j^«A/j,  id  est  non  offendet , 

vel  non  succumbet;  Vatabl.  non  movebitur  loco. 

Alludit  Salomon  ad  illa  Davidis  patris  sui :  Qui 

facit  ha?c  non  movebitur  in  ceternum,  psal.   \k. 

Qui  confidit  in  Domino ,  sicut  mons  Sion,  non  com- 

movebitur  inaternum,  psal.  124.  J usti  autem  hx- 

reditabunt  terram,  et  inhabitabunt  inseculum  se- 

culi  super  eam,  psal.  36.  Pro  in  mternum  hebr. 

est  DbiyS  leolam,  id  est  in    seculum,  id   est 

longo  tempore,  multis  annis  et  seculis.  Sensus 

ergo  adlitteramest,  q.  d.  Justusjustique  fami- 

lia ,  puta  filii  et  nepotes  ,  Deo  protegente  in  ur- 

bibus  domibusque   suis  tuti   firmique  degent 

mullis  annis  et  seculis,  agentque  vitam  tran- 

quillam  et  felicem  :  at  impii  diu  non  habitabunt 

in  terra  ;  sed  ex  ea  Deo  vindice  cito  expellentur 

vel  ab  hosle,  vel  a  morte  (siclex  Judaeorum 

dicitur  aeterna  ,  id  est  mullis  seculis  usque  ad 

Christum  duratura.)  Id  enim  Deus  promiserat 

Judeeis  justis,  et  injustis  comminatuserat,  Levit. 

26.  et  alibi.  Quod  si  quando  id  reipsa  non  prae- 

6tabat,  brevitatem  etaerumnashujus  vitaeaeter- 

nitate  et  felicitate  alterius  in  coelo  pensabat. 

Unde  Cajetanus  censet  hic  promitti  Judaeis  fir- 

mam  possessionem  terrae  sanctae ,  si  in  Dei  cultu 

et  justitia  persisterent  :  expulsionem  vero  ab 

ea ,  si  a  justitia  desciscerent.  R.  Levi  vero  :  Jus- 

tus,  inquit,  stabilis  in  sua  sede  permanet;  at 

impii  non  nisi  brevissimo  tempore  certum  ali- 

quem  locum  incolent ;   cum  enim  sceleratis  ac- 

tionibus  assueverint,  complurimis  invisi  erunt. 

Anagogice,  Cbristianis  juslis  promissa  est 
terra  viventium  in  coelis,  a  cujus  possessione 
in  acternum  non  dimovebuntur;  impii  autem 
eam  non  haereditabunt,  sed  sub  coelo  et  sub 
terra  detrudentur  in  tartara,  aitHugo. 

Tropologice,  justus  non  commovebilur,  esto 

COUNEL.    A    LAPIDE.      TOM.    III. 


Cap.  X.  1C>S 

gra?i  tiiluil.ilionc  vcl  tcntationc.  piiUclnr;  sed 

conatani  fortisque  stabli ,  nec  a  Doo,  lege  <t  jui 
liii.i  dimoverise  sinet.  Unde  Aquila  ferlit  i  Non 
offendtt,  non  sucoumbet;  llcbr.  non  hutabit ;  et 

R.  I.cvi  :  Jttstus,  iuquit,  tn  smilum  ,  id  csl  inlra 
praascriptiun  illi  vivcmli  ipatiuoii  non  commove- 
bilur t  juxla  illud  Exodl  28.  26  :  IA  numrrum  die- 
rum  luorum  implrl/o.  Bt  auclor  Cateiue  Craec. 
Jusltts  adrummodumin  gratia  Dci  jirmatus  esl , 
u(  per  vium  viUv  incedens  (urbari,  au(  dc  bono  in 
malum  iransmu(ari  nequeai. 

31.  Os  JUSTI  PABTURIET  SAPIKNTIAM ,  I.INGUA 
pravorum  periiut.  ]  Pro  purturict ,  llcbr.  esl  -';* 
ianub ,  id  esl  frucli/icabil  ;  Tigur.  propagabit ; 
Cliald.  nolum  facit ;  Syrus  ,  loquitur ,  q.  d.  Sicut 
terra  profert  et  parlurit  fructus  suos  ,  ut  triti- 
cum,uvas,  poma  ,  nuces,  etc. ,  sic  osjusti  ve» 
lulterra  fecunda  profert  et  parturit  sapientiam, 
qu;e  stabile  quiddam  aeternumque  est,  ait  R.  Le- 
vi ,  eamque  in  alios  propagat  et  dissemin.it ; 
ideoque  dignum  est  ut  os  hoc  maneat  et  perduret 
instar  agri  vel  arboris  fructifcrae  :  at  lingua 
impiorum,  quia  profert  inania  ,  slulla,  prava, 
impia,  instar  arboris  sterilis  el  noxiae  mcrelur 
perire  et  exscindi ,  ac  de  faclo  saepe  perit  et  ex- 
scinditur.  Unde  hebr.  est  ,  lingua  pravitatum 
vel  perversitatum  excidetur ;  Syrus,  amputabi- 
tur. 

Td  parturiet  notat  primo  justum  nil  loqui 
nisi  mentepraeconceptum,  examinatum  etproe- 
meditatum  ,  ideoque  probrum  et  perfectum 
instar  fructus  et  foetus  bene  efformati;  sermo 
enim  est  fructus  cogitationum  ,  ait  Clemens 
Alexandr.  lib.  1.  Paedag.  c.  5.  Secundo  ,  sermo- 
nes  justi  esse  quasi  ejus  proles  et  foetus,  quos 
ipse  magno  nisu,  labore  et  molimine  parit, 
sicut  mulier  magno  nisu  et  dolore  prolem 
parturit.  Tertio  ,  justum  opportuno  tempore 
loqui,  sicut  terra  stato  tcmpore  maturatos  fruc- 
tusproducit.  Tales  sunt  sermoncs  concionalo- 
rum,  confessariorum  et  similium  ,  qui  animas 
magnolabore,  dolore  et  gemituChrislo  pariunt 
instar  cervarum  ,  uti  fuse  docet  S.  Gregor.  in 
illudJob39.  1  :  Numquidnosti  tempus  partus  ibi- 
cum  in  petris  ,vel  parturientes  cervas  consideras- 
ti?  etc.  Incurvantur  ad  foctum,  et  pariunt ,  et 
rugitus  emittunt.  Quarto,  parturiet  aeque  ac 
Hebraeum  ianub  notat  uberem  sermonum  justi 
fructum  ;  a  ianub  enim  fit  nnan  tenuba ,  id 
est  proventus  et  copia  fructuum  ,  inquit  Aben 
Ezra  ;  labori  enim  respondet  merces  fructus  : 
atque  sicut  terra,  sic  et  mens  linguaque  justi 
pretiosos  copiososque  sui  foetus  et  fructus 
magnotemporis  et  laboris  molimine  enititur  et 
parturit. 

Septuag.  vertunt,  os  justi  eino^ei ,  id  est  di- 
stiilat  sapientiam.  T6  distillat  significat  primo 
pretium  verborum  justi.  Sicut  enim  myrrha 
distillat  stacten,  quae  myrrha  est  pretiosissima  ; 
sic  os  justi  distillat  eloquia  sancta  ,  praesertim 
hortando  peccatores  ad  poenitentiam  et  muta- 
tionem  vitae,  juxta  illud  Cantic.  5.  13  :  Labia 
ejus  lilia  distillantia  myrrham  primam.  Secundo, 
paucos  et  parcos  esse  sermones  justi ,  sicut 
stilla  et  resina  guttatim  distillat.  Tertio,  eosdem 
esse  bene  expensos  eteliquatos,  sicut  eliquatae 
suntaquae,  quaeerosis  et  herbis  ab  aromatariis 
distillantur.  Quarto,  juslum  se  accommodare 
ruditali  et  infanliae  discipulorum.  Sicut  enim 
pracceptor  pueris  sensim  instillat  modum  le- 
gendi  et  scribendi  ,   caeteraque   Grammatices 

34 


266 


COMMENTARIA  m  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XI. 


praecepla,  ne,  si  simuloninia  eis  tradat,  eorum 
memorinm  confundat  et  obruat;  itidem  facit 
sapiens  et justus ;  rudes  enim  et  pueri  similes 
suntvasis  angusti  oris,  in  quae  proindestillare, 
id  est  guttalim  oportet  liquorem  infundere  ;  si 
enim  totum  infundas,  supereffluet  et  perdetur. 
Quinto,  justum  multo  plura  in  corde  servare 
quam  ore  proferat.  Unde  S.  Chrysost.  hom.  &3. 
in  Matth.  Ex  verbis ,  inquit ,  velut  e  rivis  mutto 
majorem  fontem  esse  conjice.  Quod  enim  extra 
profertur  ex  illo  profluil ,  ejusque  superfluum  esl 
quod  intus  est.  Et  mox  :  Pari  etiam  ratione  proba 
verba  multo  probatiorem  viriutemintus  esse  signi- 
ficant. 

32.  Laria  justi  considerant  placita,  et  os 
impiorum  perversa.  ]  Consideranl ,  id  est  consi- 
derato  proferunt.  Estmetalepsis,  qualis  est  illa  : 
05  justi  medilabitur ,  id  est  meditato  loquetur 
sapientiam.  Proconsideranthebr.est  "pjni  iedeun, 
id  est  sciunl;  Aquila  et  Theoclot.  cognoscent; 
Pagnin.  Labia  justi  sciunt  quod  placitum  est  Deo  , 
et  os  impiorum  loquitur  perversa  ;  Vatabl.  Labia 
justi  cognoscunt  beneptacitum  (Tigur.  grata),  hoc 
est,  inquit,  scite  et  apposite  loquuntur  ea  quce 
placent  Deo  et  hominibus. 

Sensus  est ,  q.  d.  Justus  considerat  quae  Deo 
ac  hominibus  sunt  placita,  eaque  cum  gratia  , 
decore  et  venuste  proloquitur;  ideoque  omnibus 
placet  omnesque  ei  applaudunt :  atos  impii  lo- 
quitur  perversa,  quae  Deo  et  hominibus  displi- 
cent;  ideoque  ab  omnibus  displauditur.  Unde 
Septuag.  pro  "pjni  iedeun ,  id  est  sciunt,  litteris 
yicinis  ,  sed  aliis  punctis  legentes  z\iy"\i  iariph, 
id  est  distitlant ;  aut  potius  m-p  iiddeun  in  piel, 
ld  est  cognoscere  faciunt,  erudiunt;  vertunt : 
Labia  virorumj ustorum  dislillant  gratias  (quasi 
gemmas)  ;  os  autem  impiorum  xKTa^srat,  quod 
Complut.  verlunt,  avertitur;  alii,  pervertitur , 
subvertitur;  melius  Roman.  pervertit.  Quod  ergo 
verba  loquitur  justus,  totgratiae,  totrosae,  tot 
margaruae  ex  ore  ejus  distillant,  juxta  illud 


sponsne,  psal.  UU :  Diffusuest  gratia  in  labiis  tuis; 
propterea  benedixit  te  Deus  in  aiternum.  In  Belgio 
celebris  est  Joscio  Religiosus  S.  Bertini,  qui 
ante  500  fere  annos  quotidie  salutans  Deiparam 
quinque  psalmis,  insipientibusa  totidem  litteris 
nominis  Maria,  post  mortem  invenlus  est  quin- 
que  rosas  vultu  et  ore  gestare  cum  inscriptione 
nominis  Maria.  Rosas  ergo  psalmorum  offerens 
Deiparse  in  vita ,  post  mortem  ab  eadem  me- 
ruit  lotidem  rosis  coelesiibus  decorari,  ita  ha- 
bentarchiva  monasterii  S.  Bertini,  S.  Antonius 
et  alii.  Quoties  ergo  Salutationcm  Angelicam 
Deiparae  devote  recitas,  totidem  ei  rosas  ore 
tuo  depromis;  quam  si  iteres  ad  numerum  psal- 
morum  ,  rosarium  in  modum  psallerii  corona 
rosea ,  imo  gemmea,  preestantius  illi  offeres. 
Porro  frigide  Cajetanus  sic  vertit  et  explicat : 
Labia  justifaciunt  scire  voluntatem,  id  est  justus 
voluntalem  suam  verbis  explicat  sine  fuco  et 
fraude  :  At  os  impiorum  loquetur  revolutiones ,  id 
est  consilia  sua  fraudulentis  verbis  involvit. 
Melius  R.  Salomon  :  Labia  justi  sciunt  lin  rat- 
son,  id  est  benevolentiam  sui  conditoris  sibi  com- 
parare,  eumdemque  delinire;  rationem  etiam  per- 
spectam  habent,  qua  mortales  sibi  devinciant , 
amicitiaque  inter  eosdem  conservetur.  Et  R.  Levi : 
Lingua  justi  ratson ,  id  est  propensionem  morta- 
lium  sibi  demereri  sit ,  cum  ejus  verba  consenta- 
nea  jucundaque  accidant.  Et  interpres  Catenae 
Graecor.  sic  ex  Septuag.  verlitet  explicat :  Jus- 
torum  virorum  labia  gratam  fundunt  orationem  ; 
os  autem  impiorum  velut  perversum ,  fastidium 
movet,  q.  d.  Justorum  sermones  ita  sunt  apti  et 
concinni,  ut  gratiis  referti  videantur;  ita  rur- 
sum  firmi ,  ut  solvi  nequeant ;  impiorum  autem 
oratio  parit  tsedium  et  abominationem.  Hoc  est 
quod  monet  Apostol.  Ephes.  U.  29  :  Omnis  sermo 
matus  ex  ore  vestro  non  procedat ;  sed  si  quis  bo- 
nus  ad  xdifhcationem  fidei ,  ut  det  gratiam  au- 
dientibus.  Et  Coloss.  k.  6  :  Sermo  vester  semper  in 
gratia  sale  sit  conditus ,  ut  sciatis  quomodo  opor- 
teat  vos  unicuique  respondere. 


CAPUT  UNDECIMUM. 


SYNOPSIS   CAPITIS. 

VARIAS  HABET  GNOMAS  DE  JUSTITIA  ,  iEQUITATE  ,  DIVITIIS,  CONSILIO  ,  SECRETO  ,  BENE— 
FICENTIA,  ETC.  ;  SED  PLURIMAS  ANTITHESES  DE  JUSTIS  ET  INJUSTIS  ,  QUIBUS  JUSTORUM 
FRUCTUS  ET  FELICITATEM  POST  HANC  VITAM  r  INJUSTORUM  DAMNA  ET  INFELICITATEM 
REPR.ESENTAT. 


tatera  dolosa  abominatio  est  apud  Dominum  :  et  pondus  aequuni ,  vo- 
'luntas  ejus.  2.  Ubi  fuerit  superbia,  ibi  erit  et  contumelia  :  ubi  autem  est 
piumilitas,  ibi  et  sapientia.  3.  Simplicitas  justorum  diriget  eos  ,  et  supplan- 
tatio  perversorum  vastabit  illos.  4.  Non  proderunt  divitiae  in  die  ultionis  : 
justitia  autem  liberabit  a  morte.  5.  Justitia  siraplicis  diriget  viam  ejus  ,  et 
impietate  sua  corruet  impius.  6.  Justitia  rectorum  liberabit  eos  ,  et  in  insi- 
diis  suis  capientur  iniqui.  7.  Mortuo  homine  impio,  nulla  erit  ultra  spes : 
et  exspectatio  sollicitorum  peribit.  8.  Justus  de  angustia  liberatus  est ,  et  tradetur  impius  pro 


COMMF.NTAIUA  1N  ri\OVEI\BIA  SALOMONIS.  Cap.  XI.  2i,7 

co.  9.  Simulalor  (>ir  (h-ripit  amicuin  suuiii  :  jusli  autcm  lil)cr;il)imlnr  Micntia.  10.  In  bonifi 
jiisloruin  cxultabil  civilas  ,  el  iu  perdilione  impiorum  eril  laudatio.  11.  Ilcncdictione  juslorum 
cxaltabilur  civilas  ,  et  Offl  impioium  sultvcrlclur.  12.  Qui  (lcs|»icit  amicum  suum  ,  iodigens 
corde  est  :  vir  autcm  prudens  taecbit.  13.  Qui  amlwlat  fraudiilcnlcr,  rcvcl.it  arrana  :  qui  autem 
lidclis  est  animi ,  cclat  amici  commissum.  14.  I  l)i  non  cst  gubcrnator,  populus  corruct  :  salus 
autcm  ,  iibi  mulla  consilia.  15.  Affligetur  malo  ,  qqi  lidem  facit  pro  exlraneo  :  qui  au- 
lcm  cavct  laqueos,  sccurus  crit.  1G.  Mulier  graliosa  invcnict  gloriam  ,  ct  robusli  liabcbunl 
diviiias.  17.  Bencfacit  anim.x  suae  vir  misericors  :  qui  autcm  crudelis  est ,  eliam  propinquos 
abjicil.  18.  Impius  facit  opus  instabilc  :  seminanti  autcm  justitiam  merecs  fidelis.  19.  Clemen- 
tia  praparat  vilam  ,  ct  seclalio  malorum  mortcm.  20.  Abominabile  Domino  cor  pravum  ,  el 
voluntas  cjus  in  iis  qui  simpliciter  amluilant.  21 .  Manus  in  manu  non  erit  innocens  malus  : 
senien  autcm  justorum  salvabitur.  22.  Circulus  aureus  in  naribus  suis,  mulier  pulchra  et  fatua. 
23.  Dcsidcrium  justorum  omne  bonum  est  :  praestolatio  impiorum  furor.  24«  Alii  dividunt 
propria,  et  diliorcs  fiunt :  alii  rapiunt  non  sua ,  et  sempcr  in  egestale  sunt.  25.  Anima,  qua,- 
benedieit,  impinguabitur  :  el  qui  incbriat ,  ipsc  quoque  inebriabilur.  2C.  Qui  abscondit  fru- 
menta  ,  maledicetur  in  populis  :  bcnediclio  autem  super  caput  vendentium.  27.  Bene  consurgil 
diluculo  qui  quaerit  bona  :  qui  autem  investigalor  malorum  est,  opprimetur  ab  eis.  28.  Qui 
confidit  in  divitiis  suis  ,  corruet :  justi  autem  quasi  virens  folium  germinabunt.  29.  Qui  con- 
turbat  domum  suam ,  possidebit  vcntos :  et  qui  stultus  est,  serviet  sapienti.  30.  Fructus  justi 
lignum  vitae  :  ct  qui  suscipit  animas ,  sapiens  cst.  31 .  Si  justus  in  lerra  recipit,  quanto  magis 
impius  ct  peccator? 


1.  Statera  dolosa  (  S.  Ambr.  lib.  3.  de  Officiis 
cap.  9.  legit  adultera  )  abominatio  est  apud  Do- 

MINUM  :  ET  P0NDUS  yEQUUM  ,    VOLUNTAS  EJUS.  ]  Vo- 

luntas ,  id  est  volitum  ,  beneplacitum  ,  gratum 
Deo.  Est  metonymia  ;  ponitur  enim  abstraclum 
pro  concreto ,  polentia  pro  objecto.  Hebr.  Aquila 
etSymmachus  :Bilances  doli  abominatio  Domini ; 
et  lapis  perfectus  ,  vel  integer,  voluntas  ,  vel 
beneplacitum ,  ejus  ;  lapis  ,  id  est  pondus  per- 
fectum ,  ul  vertit  Aquila  ,  et  plenum  ,  ul  Sym- 
mach.  Olim  enim  lapidibus  utebantur  pro  pon- 
deribus,  uti  etiamnum  nonnullis  in  locis  faciunt. 
Exstat  Valentis  Imp.  lex  ,  qua  jubet  ut  publicae 
mensurae  et  pondera  sint  aenea  vel  lapidea  ,  ne 
facile  delerantur  et  minuantur  ;  unde  jam  pas- 
sim  sunt  ferrea  vel  aenea.  Quocirca  Septuag. 
clare  vertunt :  Statera  dolosx  abominatio  Domi- 
ni ;  et  pondus  justum  acceptum  est  ei  ;  Syrus  , 
ponderajusta  amat. 

Ad  litteram  sensus  est  manifestus.  Jubet  enim 
ut  inemendo,  vendendo  ,  omnique  rerum  per- 
mutatione  ,  distributione  ,  contractu  ,  justa 
adbibeatur  mensura  ;  nec  ei  emplor  aliquid  ad- 
dat ,  vel  venditor  demat.  Ratio  est ,  quia  justilia 
consistit  in  aequalitate  arithmetica  et  praecisa  ; 
quare  medium  justitiae  consistit  in  indivisibili , 
ut  scilicet  tanlum  praecise  des  quantum  ex  jus- 
titia  debes  ,  cum  in  caeteris  virtutibus  medium 
suam  babeat  latitudinem  ;  ut  v.  g.  temperantia 
dictat  ut  cibi  libram  plus  minus  comedas  ; 
esto  ergo  paulo  amplius  ,  vel  paulo  minus  su- 
mas  ,  a  medio  virtutis  temperantiae  non  deflec- 
lis.  Lnde  Aristot.  lib.  5.  Ethic.  7.  ait  omnis  juris 
et  justitiae  esscntiam  in  sequilibrio  consistere  , 
ideoque  jus  etjuslitiam  apud  omnes  gentes  esse 
eamdem;  esto  leges  et  stalula  diversa  sint ;  sicut 
apud  omnes  eadem  est  mensurandi  et  ponde- 
randi  ratio  ,  esto  mensurae  (  quibus  leges  assi- 
milantur )  sint  diversae. 

Porro  Deus  identidemJudacispraecepit  poude- 


rnm  et  mensurarum  oequitatem  ,  gravibusque 
poenis  verlit  earum  per  fraudem  imminutionem 
et  immutationcm  ;  ut  per  Mosen  Deuter.  25.  IZi, 
per  Amos  cap.  8.  5,  per  Oseecap.  12.  7,  per 
Michaeam  cap.  6.  11 ,  per  Ezechielem  cap.  Ub. 
10  ;  quia  fraus  in  mensuris  et  ponderibus  turbat 
contractus  el  commercia  hominum,  corumque 
societatem  ,  vitamcivilemet  remp.  evertit ;  haec 
enim  tota  nititur  justitia  ,  quae  proinde  cst  basis 
et  columen  reip.  Cum  ergo  justitiam  aufers  e 
rep. ,  solem  aufers  e  mundo  ,  eumque  excaecas  , 
confundis  et  perdis.  Tolle  justitiam ,  et  omne  ho- 
nestum  ,omne  sanclum  susiuleris.  Hac  de  causa 
Romae  inCapitolioamphorae,  pedis  ,  caeterarum- 
quemensurarumetponderumideaexstat,  nequo 
dolo  viliari  et  imminui  qucant.  QuocircaS.  Aug. 
serm.  216.  de  Temp.  :  Itte  vero  ,  ait ,  non  solum 
Christianus  esl  ,  sed  etipse  Christus  inilto  habitat, 
qui  stateras  dolosas  et  mensuras  duplices  velut 
gladium  diaboli  pertimescit.  Et  Concil.  Moguu- 
tinum  sancit  :  Ut  quicumque  justa  pondcra  ct 
mensuras  lucri  causa  mutare  ausus  fuerit  ,  per 
triginta  solidos  dies  in  pane  et  aqua  tantum  pa- 
niteat. 

Symbolice  ,  statera  symbolum  est  justitiae. 
Idem  ergo  sancit  bic  Salomon  ,  quod  Pythagoras 
suo  hieroglyphico  :  Stateramne  transilias  ,  ait 
Clemens  Alexandr.  lib.  2.  Strom.  nimirum  ut  in 
omnibus  servemus  justitiam  ,  aequitatem  et 
aequalitalem  ,  ne  in  judicio,  distribuiione  bo- 
norum  vel  onerum ,  aliave  re  simili  amico  cau- 
sam  adjudicemus  ,  et  inimicum  suo  jure  prive- 
mus  ;  ne  divitem  praeferamus  pauperi ,  nobilem 
ignobili  ,  coguatum  vel  popularem  extra- 
neo,  etc.  Sic  et  Beda  hunc  sensum  quasi  litte- 
ralem  affert  :  Statera  dolosa ,  ait ,  non  tantum  in 
mensuralione  pecunim  ,  sed  in  judiciaria  discre- 
tione  tenetur.  Oui  enim  atiter  causam  pauperis  , 
aliter  potentis  ~aliler  sodalis  ,  aliter  audit  ignoti , 
stalera  utique librat  iniqua.  Imoin  Jurc  Canon.io. 


268 
cap. 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XI. 


10.  Omnis ,  ex  S.  Isidoro  lib.  3.  Sentent. 
cap.  52.  ita  sancitur  :  Omnis  qui  juste  judicat  , 
slateram  in  manu  gestat.  In  utroque  penso  (  in 
utraque  lance  ,  puta  in  absolvendo  et  condem- 
nando)  ,  justitiam  et  misericordiam  portat ;  sed 
per  justiliarn  reddit  peccati  sententiam ,  per  mi- 
sericordiam  peccati  temperat  pcenam  ,  ut  justo 
Libramine  qucedam  per  cequitatem  corrigat ,  quce- 
dam  vero  per  miserationem  indulgeat.  Hinc  et 
juslitia  pingitur  quasi  virgo  velalis  oculis  slate- 
rani  manu  gestans  ,  et  pensa  utriusque  bilancis 
sequilibrans.  Quocirca  Pompeius  Phraati  Partho- 
rum  regi  postulanti  ,  ut  Euphratem  Romanae  di- 
lionis  limitem  esse  vellet  :  Imo ,  inquit ,  illud 
magis  postulandum ,  ut  Romanorum  fines  a  Par- 
thorum  regno  j ustitia  dirimal ,  teste  Plutarcho  in 
Apopht.  Rom.  Et  Trajanus  Imp.  praefecto  Urbis 
strictum  ensem  in  conspectu  omnium  dedit , 
dicens  :  Cape  ferrum  hoc  ;  el  si  quidem  recte 
imperium  gessero  ,  pro  me  ;  sin  aliter  ,  conlra 
me  hoc  utere.  Ita  Niceph.  lib.  3.  Hist.  cap.  23. 
Alfonsus  vero  Aragon.  rex  principes  negligentes 
justitiam  assimilabat  cadenlibus  morbo  comi- 
liali  :  Namcum  animce ,  inquit,  materia  sit  sola 
justitia  qua  lenditur  ad  vitam  ,  quid  restat  prin- 
cipibus  sublatajustitia  ,  quce  est  vitce  quasi  nutri- 
mentum  et  cibus  ?  lta  Panorm.  de  dictis  Alfonsi. 

Tropol.  Beda  :  Sed  et  is  ,  inquit,  qui  sua  bene 
gesta  meiiora  quam  proximorum  ,  suaque  errata 
jttdicat  leviora  ,  trutina  ponderat  dolosa.  Nec  non 
et  ille  ,  qui  onera  importabilia  imponit  in  humeros 
hominum  ;  ipse  autem  uno  digito  suo  non  vult  ea 
tangere.  Ille  etiam  qui  in  pubtico  bona  et  mala 
agit  in  occuito ,  pro  iniquilate  dolosce  librce  abo- 
minatur  d  Domino.  At  qui  sincefiter  agit  in  om- 
yiibus  ,  qui  causam  et  causam  azqua  lance  discer- 
nit ;  isnimirumjuslijudicisvoluntati  et  actioni 
congruit. 

Hugo  vero  per  stateram  primo  accipit  judicium 
rationis ,  quod  rectum  et  sincerum  est ,  cum  in 
eo  vera  falsis,  honesta  turpibus  ,  sancta  profanis 
praeponderant ,  juxta  illud  Eccl.  21 :  Verba  pru- 
dentium  statera  ponderabuntur  ;  dolosum  vero 
et  pravum  ,  cum  pluris  sestimat  profana  quam 
sancta  ,  turpia  quam  honesta,  falsa  quam  vera. 
Sic  et  auctor  Catenae  Graecor.  :  Statera ,  ait ,  su- 
blimiori  sensu  vis  est  discernendi  etjudicandi ,  qu& 
cum  d  natura  in  nobis  exstat ,  ab  omni  prava  af- 
fectione  ,  et  animi  perturbalione  libera  essedebet. 

Secundo  ,  inquit  Hugo  ,  est  stalera  amoris  , 
in  qua,  sirecta  sit  et  sincera  bilanx  amoris  Dei, 
praeponderat  amori  mundi  ;  sin  dolosa  et  cor- 
rupta  ,  amor  mundi  superat  amorem  Dei ;  ter- 
lio  ,  statera  est  cor  hominis ,  cujus  una  bilance 
appenditur  praesens  felicitas  et  poena  aeterna  ; 
iu  altera  praesens  tribulatio  et  aeterna  felicitas  , 
juxta  illud  Eccl.  15  :  Apposuit  tibi  aquam  et  ig- 
nem  ;  ad  quod  volueris  ,  porrige  manum  tuam. 
Ante  hominem  vita  et  mors  ,  bonum  et  malum  ; 
quod  placuerit  ei  ,  dabitur  illi. 

Quarto ,  est  statera  S.  Script.  quae  recta  est  et 
fidem  orthodoxam  parit ,  si  eam  juxta  unani- 
mem  Ecclesiae  sanctorumque  Patrum  sensum 
accipias  ;  dolosa  vero  ,  si  eam  ad  haereticorum 
vel  philosophorum  errores  detorqueas.  Ita  sanc- 
tus  August.  lib.  2.  cap.  6.  contra  Donat.  Et  ha- 
hetur  2H.  q.  1.  cap.  :  Non  a/feramus  ,  inquit  t 
sialeras  dolosas  ,  ubi  appendamus  quod  volumus  , 
et.quomodo  volumus  pro  arbilrio  nostro,  dicentes: 
floc  grave  est ,  illud  leve  ;  sed  afferamus  divinam 
»tateram  de  Scripturis  sanctis  ,   et  in  ilta  quid  sit 


graoius  appendamus  ;  imo  non  appendamus  ,  sed 
appensa  d  Dotnino  cognoscamus.  Et  infra  :  Video  , 
ait  ,  quid  homines  detestentur  ,  quid  horreant  ; 
verumtamen  recurrens  ad  iltam  stateram  ,  ubi 
non  ex  humano  sensu  ,  sed  ex  auctoritate  divina 
omnia  pensantur  ,  etc. 

Quinto  ,  statera  est  conscientia  ,  qua?.  recta 
est,  ciim  Dei  legem  et  rationes  aeternas  sequitur ; 
dolosa  vero  ,  ciim  fucatas  carnis  rationes  ,  prae- 
textus  et  fraudes  assectatur.  Unde  Apostolus  ad 
hoc  rectae  conscientiae  tribunal  Gentes  ,  qua? 
lege  carent  ,  vocat  et  cilat  Rom.  2.  15  :  Qui  os- 
tendunt ,  inquit ,  opus  legis  scriptum  in  cordibus 
suis  ,  testimonium  reddente  illis  conscientia  ipso- 
rum  ,  et  inter  se  invicem  cogitationibus  accusan- 
tibus  ,  aut  etiam  defendentibus  ,  in  die  ,  cumju- 
dicabit  Deus  occulta  hominum  ;  tum  enim  recta 
conscientiain  lucem  prodibit,  et  dolosam  dam- 
nabit.  UndeS.  Isidor.  in  Deut.  cap.  12  :  Vetalur , 
inquit ,  ne  in  conscientice  nostrce  domo  mensuras 
duplices  habeamus  ;  id  est ,  ne  ipsi  qux  dislrictio- 
nis  regulam  moUiunt  remissiore  indulgentia  prce- 
sumentes ,  eos  ,  quibus  verbum  Dei  pradicamus  , 
districtioribus  prxceptis  et  gravioribus  ,  qudm 
ipsi  perferre  possimus  ,  gravemus  ponderibus. 

Sexto ,  S.  Ambr.  lib.  3.  epist.  19.  ad  Constan- 
tinum  :  Ponderet ,  inquit,  unusquisque  sermones 
suos  non  cumfraude  et  dolo.  Statera  fallax  impro- 
babilis  apud  Deum ;  non  illam  stateram  dico  ,  quce 
mercem  appendit  alienam ,  et  in  vilibus  quidem 
rebus  raro  constat  fallacia  ;  sed  statera  verborum 
ipsa  apud  Deum  est  execrabilis  ,  quce  prcetendit 
pondus  gravitalis  sobriay  ,  et  subnectit  versutias 
fraudulentix.  IIoc  maxime  condemnat  Deus  ,  si 
decipiai  aliquis  proximum  suum  promissorum  be- 
nignitate  ,  et  subdola  iniquitate  defozneratum  op- 
primat  ,  nihilsibi  profuturus  astulice  suce  artibus. 

Septimo,  staleraestanimus  hominis ,  in  quo 
bilances  sunt  ralio  et  sensus,  voluntas  et  con- 
cupiscentia.  Item  ipsehomo,  in  quo  bilances 
sunt  anima  et  corpus.  Ila  S.  Basil.  in  illud  :  At- 
tende  tibi  ipsi  :  Nam  sicut ,  ait ,  in  stateris  contin- 
git  ut,  si  unam  depresseris  lancem ,  alleram  illi  op- 
positam  elevaris  ;  simili  modo  assolet  in  animo  et 
corpore  contingere;  unius  exuberans  copia  necesse 
est  utalterum  imminuat.  Huc  facitillud  Ps.  61. 10: 
Verumtamen  vani  filii  hominum  ,   mendaces  filii 
hominum  in  stateris  ,  ut  decipiant  ipsi  de  vanitate 
in  idipsum,  id  est,  ut  S.  Hieron.  vertit :  Verumta- 
men  vanitas  filii  Adam ,  mendacium  filii  viri ,  in 
stateris    dolosis  fraudulenter  agunt    simul.     Et 
Theodot.  Vapores  sunt  filii  hominum ,  mendacium 
filii  viri ,  ut  momentum  staterce  ,  quod  mox  sur- 
sum ,  mox  deorsum  fertur.  In  quae  verba  S.  Basil.: 
Mendaces  ,  inquit ,   homines  corrupta  habentes 
animce  judicia ,   quos  et  Propheta  miseros  pradi- 
cat ,  dicens  :  Vah  dicentibus  tenebras  lucem  et 
lucem  lenebras ,  amarum  dulce ,  et  dulce  ama- 
rum.  Mihi ,  inquis ,  prazsentia  dentur  ,  quis  novit 
futura  ?   Male  libram  expendis  ,   mala  pro  bonis 
etigens ,  vana  veris  anteponens ,  momentanea  per- 
petuis  potiora  ducens  ,    transitoriam  denique  vo- 
luptatem  pro  Ixtitia  nunquam  desitura  ac  perpeti 
prxeligens.  Mendaces  ergo  homines  in  stateris  ini- 
quitatis.  Et  mox  :  Nec  enim  in  die  illo  judicii  tibi 
licuerit  dicere  :  Quia  nescivi  quid  esset  bonum. 
Tibi  namque  propria  datur  libra  ,  qttce  sufficiens 
discrimen    boni  ac  mali   demonstrat.    Corporea 
namque  pondera  in  libra  lancibtts  probamus  ;  qux 
veroad  instituendam  vitam  eligendaveniunt ,  per 
liberum  arbitrium  discernimus ;  quod  et  stateram 


COMMKNTAMA  IN  IMIOVE 

nominavit  ,  quodmomcntum  wqualc  ad  ulramUbct 
( lancem  )  possit  capeiv. 

Et  in  ciimdcm  psalm.  Uullinus  :  Sunt  ,  ait  , 
inenducts  fitii  liominum  in  sluliris ,  id  csl  in  libra 
justitiiC  ,   in  boni  muliquc  dcttbcrattonc  ,  dum  t>o~ 

num  malo praspondcrant,  Dictum  cst  lioc  asimili 
eorum  ,  ijtii  in  siult  ris  in  qulblts  vtdctttr  cssejtts- 
tilia  ,  cmplort  >  dcctpiunt.  El  S.  llilar.  :  Mendu- 
crs  ,  ail ,  quia  impiclatis  stta-stnsa  aul  fatlunlur , 
aul  fattanl  ;  rl  in  ro  in<ndaccs  ,  ut  dccipiunl  in 
staleris  ,  sub  justiliic  scilicct  nominc  injusta  pcra- 
genles,  Et  Theod.  :  Vamc  quidem,  ail,  omncs 
res  kumana  suut  ;  verumtamcn  pturtmi  ronfuiunt 
rrbus  (ta.vis  tanquam  percnnibtts  ,  qtii  tcquilalem 
tlcspiciunt  ;  iniqucB  aulcm  menlis  trutinumlenent, 
ctjustiliam  qtiidem  contemnunt  ,  injustitia  vcro 
guudent.  ElCassiodorus:  Mendacvs  litii  hominum 
in  statcris ;  sive  illos  langil  ,  ail,  qui  ponderibus 
iniquis  cmcntium  dccipiunt  simplicitatem  ,  sive 
quod  Uomines  sibi  placentes ,  jusli  atquc  immobiles 
vtdcri  volunt  ,  cum  sinl  deceplrici  mulabitilate 
fatlaccs.  In  stateris  cnim  Uoc  signi/icat  ,  quasi  in 
librajuslitia:  cottocali  ,  non  credunlur  amare  fal- 
taciam.  Et  S.  Ambr.  in  eumdem  Psalm.  Gl  : 
Mendaccs  fUii  hominum  in  stateris  :  ISam  fUii  ho- 
minum  ,  inquit ,  videntur  sibi  ponderare  cequita- 
tem  ,  et  gravitale  severioris  judicii  examinare 
justitiam,  duri  aliis  ,  remissi  operibus  iniquis  , 
scrmone  censoves.  Unde  Salomon  ait,  Proverb.  |20: 
Kxccrabile  Domino  duplex  pondus  ,  et  statcra 
faliax  non  bona.  ln  quo  significat  eos  quirapinam 
tncxplebilicorde  meditanlur  ,et  sobrielatem  fronte 
pnvlendunt.  Tales  Scribai  Judieorum  sunt  ,  qui 
onera  gravia  atiis  observantiai  durioris  imponuntr 
non  habentes  reclum  jugum  animas  suce ,  sed 
propensa  iniquitate  curvali. 

Anagog.  S.  Ambr.  1.  S.ep.  19.  ad  Constantium: 
Pendet ,  ait ,  per  singulos  nostrorum  stalera  ine- 
ritoram,  atque  exiguis  vel  boni  operis  ,  vel  dege- 
ucris  /lagitii  momentis  huc  atque  illuc  saJpe  incli- 
nalur;  si  mala  vergant,  heu  me  !  si  bona,  prxsto 
est  vcnia.  ISemo  enhn  a  peccalo  immunis  ,  sed  ubi 
propendunt  bona  ,  elevanlur  peccata  ,  obumbran- 
tur,  tegunlur.  Ergo  in  die  judicii  aut  nostra  opi- 
tutabanlur  nobisopera,aut  ipsa  nos  in  profundum 
lanquam  molari  depressos  tapide  mergent.  Gravis 
est  enim,  utpote  talento  plumbeo  suffulta,  iniqui- 
tas,  intolerabilis  avarilia  ,  atque  omnis  superbia  ,, 
telra  fraudutentia. 

2.  UBI  FUEBIT  SUPEBBIA  ,  IBI  ERIT  ET  CONTUME- 
UA  ;  UBI  AUTEM  EST  HUMILITAS  ,    IBI   SAPIEiNTIA.   ] 

Hebr.  Venit  superbia ,.  et  venit  ignominia,  q.  d. 
Quocumque  ingressa  fuerit   superbia  ,  illico 
eOdem  ingredilur  et  ignominia.  Sic  dicimus  : 
Venit  fur,  et  venit  carnifex :  prsecedit  enim  fur, 
sequilur  carnifex  qui  eum  suspendet.  Raro  enim 
antecedentem  scelestum  deseruit  pede  poznaclaudoi 
raro  superbum  deserit  ignominia.  Cbald.  Ingre~ 
diente  superbia,  adest  ignominia.  Sepluag.   pro 
superbia  vertunt  u6/ks,  id  est  injuria ;  Syrus, 
contemptus.  Sed  u6pis  hic  verius  superbiam  et 
irroganiiam  designat,  ail  auctor  Catenae  Grae- 
cor.  Sic  ergo  habent.  Septuag.  In  quemcumque 
invadit  superbia,  illum  occupat  et  ignominia  ;  o* 
aulem  humitium  meditatur  sapientiam  ;  Hebr.  et 
$yvus:Cummodestis  vel  humitibus  sapientia.  Pro 
humitibus  hebr.  est  niyUJT  tsenuim ,  quod  Nos- 
Ilt  Micheae  6.  8.  vertit,  solticitum  :  Solticitum  , 
ait,  ambulare  cum  Deo  tuo.  Ubi  multa  de  hac 
>ocedixi.  HincSymmach.  vzvWl'.  Apud accuratos 
fapientiu;  Avabicus:  Quo  intrat  faslus  ,  ibi:   U 


UUIA  SALOMONIS.  Cap.  XI. 

contcmptio;  et  os  humilium  mcdilatur  (OkdditalO 
loqililur)  supicntium. 

1'orro  Igoomiula  h«c  duplex  <st,  pMsiva  $• 
activa.  Paativa ,  a.  d.  Sitperbia  D©o  <;t  homioi- 
bus  cst  exosa  ;  Ldeoque  superbl  ab  omhlbua 
deapicluntur,  viluperantur,  deprimunlur ,  Igno- 

minia  cl  probril  alliciimtur  :  cx  ailvciso  liuiui- 
lilas  Dco  cl    bomioibua  csl  grala  et  honorala  , 
ideoque  humilis  vcrc  sapit  :  et  uhi  est  lnunili- 
las,  ihi  est  ct  sapicnlia  ;  qtiia  vci •:«.  sapleotia  cst 
Deoelhominihus  per  hmniliialem  placere.  Ihir- 
sum,  (|.   d.  Superhus  laedilur  et  afQigitur  sul 
conlcmptu ,  ignominia  et  contumclia  ,  quia  cum 
amhiat  lionorari,  vahle  dolet  cumconicmnitur, 
irridetur,  conviciis  alhcitur;  atvero  humilis  lm- 
militer  el  sapienter  loleral,   vcl  dissimulat  sul 
COOlemptum,  irrisiones  et  prohra;  imo  iis  gau- 
det ;  gaudet  enim  sul  humiliatione  ,  gaudet  et 
Iranquillitaie  paceque   animi,   quae   nusquam 
nisi  in  humilitate  rcperitur.  Superhi  ergo  per 
superhiam  conlumcliam  sibi  accersunt  ;  hu- 
miles  vero  per  sapienlem  contumcliae  toleran- 
tiani ,  honorem  et  gloriam  sihi  conciliant.  Sicut 
ergohumililas  est  vera  sapienlia,  et  humilis  est 
vere  sapiens,  ideoque  honoratus :  sic  ex  adverso 
superbia  est  mera  insipientia,  et  supcrbus  est 
vere  insipiens  ,  ideoque  despeclus.  Est  meta- 
lepsis  ,  catachresis   et  metonymia  ,  in  hisce 
antiihesibus  frequens  :  ex  antecedente  enim  et 
causa  inlelligilur  consequens  et  effectus  ,  ac 
vice  versa  ex  effeclu  causa  ;  puta  ex  superbia 
insipientia,  exinsipienlia  despectus  ;  atque  vicc 
versaexhumilitatesapienlia,  ex  sapientiadecus 
et  honor.  Unde  S.  August.  in  Psal.  50  :  E5to,  ait, 
humilis  in  humili  Deo  tuo,  ut  sis  excetsus  in  giori- 
ficato  Domino  Deo  tuo.  Et  inferius  :  Nostis  quiaex- 
celsus  est ;  si  te  excelsum  feceris,  tonginquabita  te; 
si  te  humiliaveris  ,  propinquabit  ad  te.  Idem  , 
tr.   104.  in  Joan.   Ilumilitas ,  ait,  claritatis  est 
meritum,  ctaritas  humilitatis  est  proemium.  Ac- 
tiva  est  superbi  ignominia  ,  q.  d.  Ubi  est  super- 
bia,  ibi  est  superbus  aliorum  despectus,  irrisio 
et  contumelia.  Superbi  enimex  fastu,  quo  praj 
se  caeteros  despiciunt ,  eosdem  contemnunt , 
irrident.,   probris  afficiunt  ;  perinde  ac  nubes 
vaporibus  tumentes  et  gravidae  in  grandines,  to- 
nilrua  et  fulmina  dissiliunt.  Superhia  ergo  parit 
conlemptum  et  contumeliam  ;  at  vero  humiles 
nemini  se  anteponunt ,  sed  omnibus  postpo- 
nunt:  ideoque  vere  sapientes,  id  est  humiles  el 
virtute  praediti ,  censentur,  atque  ob  hanc  humi- 
litatem  et  sapientiam  ab  omnibus  honorantur  et 
amanlur.  Ita  Aben  Ezra. 
Hic  sensus  cohaeret  priori,  ejusque  eslcausa. 
Plenus  ergo  sensus  erit,  si  activam  ignomi- 
niam  passivoe  jungas  hoc  modo ,  q.  d.  Super- 
bus  ob  fastum  ab  aliis  despicitur,  etcontumeliis 
afficilur,  ideoque  vicissimeos  despicit,  etcontu- 
meliis  afflcit,  cum  eisque  jurgatur  et  conviciis 
certat.ut  superet;  ita  auctor  Catenae  Graec.  At  vero 
humilis  cum  despicitur,  et  probris  vexalur,  hu- 
militer  tacet,  sapienter  d^ssimulat,  ac  pro  pro- 
bris  regerit  verba  sapientiae,  quibus  suam  pa- 
tientiam  et  charitatem  patefacit ,    ac  iratos  et 
probra  jacienteslenire,  sedareetin  sui  amorem 
rapere,  ac  ad  Dei  timorem  traducere  satagit ; 
quare  nunc  modeste  monendo ,   nunc  blande 
compellando,  nunc  leniter  consolando,  mitigat 
eorum  iras,  avertit  contumelias,  impetrat  amo- 
rem  et  benevolenliam. 
Nota  hic  superbiam  congrue  puniri  ignomi- 


270  COMMENTARIA  IN  PROVER 

nia,  humilitatem  vero  coronari  gloria  ;  quia 
par  est  nt  qui  se  exaltanl  humilientur,  et  qni  se 
humiliant  exaltenlur  ,  ut  ail  Christus.  Quocirca 
Deuspunire  solel  superhos,  aut  errore  in  con- 
siliis,  autinfelicitate  eventuum,  ait  Jansenius  : 
humiles  vero  donare  sapientia  qua  prudenter  se 
gerant,  indeque  sapientiae  nomen  etgloriam  ab 
omnibus  consequanlur,  cum  ex  adverso  super- 
Jnis  mirabilia  supra  caplum  suum  imprudenter 
aggrediatur  ,  ideoque  dum  eis  non  valel  satis- 
facere,  ab  aliis  temeritatis  stulliliaeque  damna- 
tur.  Incipit  enim  lurrim  ,  id  est  rem  magnam  , 
eflicere  sumplibus  necessariis  minime  compu- 
taiis  ,  et,  cum  eam  perficere  nequeat ,  omnes 
qui  videnl ,  illudunt  ei  dicentes  :  Quia  hic  homo 
coepil  adificare,  el  non  potuit  consummare.  Sic  de 
regibus  superbe  volentibus  prselio  decernere 
cum  Nabuchodonosor,  ait  Habacuc,  cap.  1.  10  : 
Tyranni  ridicuti  ejus  erunt  ,  id  est ,  superbos 
principes  audentes  secum  congredirisuetsibilo 
explodet.  Unde  sanctus  Augustinus  ,  in  illud 
Psal.  37  :  Computruerunt  livores  mei  (  sic  enim 
ipse  legil,  pro  quo  nos  legimus  :  cicatrices  mea?) 
a  facie  insipientix  me&.  Si  fueris  humilis  ,  ait, 
erigeris  ;  si  fueris  elatus  ,  curvaberis  ;  non  enim 
deerit  Deo  pondus ,  unde  te  curvet.  lllud  erit  pon- 
dus,  fascis  peccatorum  tuorum  ;  hoc  replicabitur 
in  capul  tiutm  ,  et  curvaberis.  Idem,  initio  1.  1. 
de  Civit.  Dei ,  docet  superbiam  constituere  ci- 
vitatem  diaholi  ,  humilitatem  vero  civitatem 
Dei ,  ideoque  eam  omnium  principum  trans- 
cendere  dignitates.  Kam  scio  ,  ait,  quibus  viribus 
opus  sit  ut  persuadeatur  superbis  quanta  sit  vir- 
tus  humilitatis  ,  qua  fit  ut  omnia  terrena  cacu- 
mina  temporali  mobilitate  nulantia,  non  humano 
usurpata  faslu ,  sed  divina  gratia  donata  celsi- 
tudo  transcendat.  Idque  probat  ex  illo  :  Deus  su- 
perbis  resistit ,  humilibus  autem  dat  gratiam  , 
Jacobi  U.  6.  et  1,  Petri  5.  5.  Vide  ibi  dicla.  Idem 
S.  August.  in  Evangel.  secundum  Matihaeum  , 
serm.  10,  explicans  illud  Christi :  Discite  a  me , 
quiamilis  sumet  humilis  corde.  Magnus  esse  vis , 
ait ,  a  minimo  incipe.  Cogitas  magnam  fabricam 
constituere  celsiludinis ,  de  fundamento  prius  co- 
gita  humiiitalis.  Allitudinis  ergo  et  glorirc  fun- 
damentum  est  humilitas.  Causam  dat  hom.  ult. 
inter  30  :  In  rebus  quippe  visibilibus,  ait ,  ul  ex- 
celsa  quisque  contingat  ,  in  excelsum  erigitur ; 
Deus  autem  cum  omnium  sit  excettentissimus,  non 
elatione,  sedhumililate  conlingitur.  Unde per  Pro~ 
phetam  dicitur  :  Prope  esl  Dominus  his  qui  atlri- 
verunt  cor.  Et  iterum  :  Excelsus  est  Dominus  ,  et 
humilia  respicit ,  et  exceha  a  longe  cognoscit. 
Excelsa  ipsa  posuit  pro  superbis.  Iila  ergo  respicit, 
ut  altoilat :  ista  cognosdt,  ut  deprimat  et  dejiciat. 
ldem,  serm.  69.  de  Tempore  :  Melior  est ,  ait , 
peccator  humilis  ,  quamjustus  superbus.  Et  ser- 
mone  213  :  Humilitatis ,  ait  ,  passibus  ad  cceii 
cuimina  conscenditur ;  quia  Deus  excelsus  non 
superbia,  sed  humiiitate  attingitur,elc.  Discamus 
Itumititatem,  per  quam  Deo  propinquare  poteri- 
mus ;  sicul  ipse  in  Evangelio  ail  :  Discite  a  me  , 
quia  milis  sum  et  humilis  corde  ;  et  invenielis  re- 
quiem  animabus  vestris.  Matth.  11.  Per  superbiam 
mirabilis  Angelorum  creatura  cecidit  de  cceto,  per 
humililatem  Dei  fragilitas  humanx  naturx  ascen- 
dit  ad  cceium.  Honesla  est  enim  inter  homines  hu- 
mililatis  consuetudo,  sicut  Salomon  ait :  Ubifuerit 
superbia  ,  ibi  erit  et  contumelia  ;  ubi  aulem  hu- 
miiitas  ,  ibi  et  sapientia.  Item  aiius  sapiens  : 
Quanto  ,  inquit  ,  major  es ,  tanto  humilia  te  in 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  XI. 

omnibus ,  et  coram  Deo  invenies  gratiam.  Item 
Deus  per  Prophetam  ait  :  Ad  quem  autem  respi- 
ciam  ,  nisi  ad  humiiem  et  quietum  ,  et  trementem 
verba  mea  ?  Quicumque  humilis  et  quietus  non 
fuerit ,  non  potest  in  eo  habitare  gralia  Spiritus 
sancti.  Deus  humiiis  factus  est  nostrce  salutis 
causa;  erubescat  homo  superbus  esse.  Quantum 
humilitate  inciinatur  cor  ad  ima  ,  tantum  profi- 
cit  in  excetso.  Qui  enim  humilis  erit  ,  exaitabitur 
in  gloria 

3.  SlMPLICITAS  JUSTOBUM  DIRIGET  EOS  5    ET  SUP- 

PLANTvno  (  id  est  fraus  qua  alios  circumve- 
niunt  et  supplantant ,  ait  Aben  Ezra)  perverso- 
bum  vastabit  eos.]  SimpUciias,  id  est  integrilas, 
innocentia,  perfectio  ;  Septuag.  Perfectio  recto- 
rum  (interpres  Catenae  Grjecor.  vertit,  rectarum, 
scilicet  virtutum,  inquit)  deducet  eos;  et  sup- 
plantalio  contemnentium  (  Dei  legem  ,  ait  auc- 
tor  CatenaeGrascor.)  depradabitureos.lta  passim 
videmus  milites  similesque,  qui  praedas  exer- 
cent ,  tandem  aliis  preedam  fieri  ;.  sicut  pisccs  , 
qui  minores  praedantur,  majoribus  praeda  fiunt, 
ab  eisque  devorantur.  O  piscis ,  pr&dam  vis  de 
parvo ,  prada  efficieris  majori,  ail  S.  August.  in 
psal.  64.  Chald.  Simplicitas  rectorum  diriget  eos, 
et  pervertent  direptores  ,  tunc  conteres  eos.  Gig- 
geiusin  Catena  Hebr.  suspicatur  interpretem  in 
Bibliis  Regiis  errasse  ,  et  pro  direptores  verlen- 
dum  derisores.  Verum  eum  non  errasse  patet 
ex  Chaldaeo,  qui  habet  min  bozaze,  idestri/'- 
reptores ,  non  ni2  boze ,  id  est  contemptores  et 
irrisores.  Syrus  :  Spes  justorum  wdificabitur,  et 
supsrbia  iniquorum projligabitur.  Sensus  est  pla- 
niiSj  q.  d.  Integritas  justorum  diriget  eos  ,  ut 
in  suis  conatibus  prosperum  habeant  succes- 
sum ,  ac  impiorum  fraudes  ,  dolos  et  laqueos 
inoffensi  pertranseant.  At  vero  impiorum  pra- 
vitas ,  qua  alios  supplantare  conantnr,  ipsosmet 
vastabit ;  quia  incident  in  laqueum  quem  aliis 
tetenderunt ,  suisque  dolis  et  fraudibus  capien- 
tur ;  perversitas  ,  quam  aliis  machinati  sunt , 
in  ipsorum  caput  recidet ;  ac  in  eamdem  ,  vel 
similem  perniciem  Deo  ulciscente  incurrent. 
Hoc  est  quod  ait  sanctus  Hieronymus  ,  epist.  ad 
Pammach.  Simpiices  tuti  sunt  inter  doiones.  Do- 
lones  sunt  flagella  intra  quorum  virgas  lalet 
pugio,  inquit  Servius  in  7.  ^neid.  Dolones  dicli 
a  faliendo,  quod  decipiant  ferro,  cum  ligni  spe- 
ciem  praeferant.  Et  sanctus  Ambrosius ,  1.  3. 
ep.  19  :  Bona  ,  inquit ,  puri  sermonis  sinceritas  , 
et  tocupies  apud  Deum  ,  etiamsi  inter  laqueos 
ambulet.  Et  S.  Macar.  hom.  U0  :  Anguis  quidem 
tubricus  inter  ipsas  elabitur  manus  ,  cotumba  su- 
perne  volans  retia  despicit  ;  simplex  vero  dolos  et 
fraudes  facilc  defugit,  q.  d.  Quam  facile  anguis 
sua  lubricitate  e  manibus  elabitur,  ac  columba 
supervolans  relia  praetervolat,  tam  facile  juslus 
dolos  et  fraudes  sibi  struclas  evadet ;  tum  quia 
a  Deo  dirigitur,  lum  quia  didicitetin  praxim  re- 
degit  illud  Chrisli  :  Estole  prudentes  sicut  serpen- 
tes,  et  simplices  sicut  coiumbx ,  Matlh.  10.  Deni- 
que  Eccles.  cap.  27.  28  :  Plaga  dotosa,  ait ,  do- 
losi  dividit  vutnera  ,  et  qui  foveam  fodit ,  incidet 
in  eam  ;  et  qui  statuit  lapidem  proximo  suo  ,  offen- 
det  in  eo ;  et  qui  laqueum  alii  ponit ,  peribit  in 
illo;  uti  Aman  suspensus  est  in  cruce  quam 
parabat  Mardochaeo.  Vide  ibi  dicta.  Praeclare 
sanctus  Augustinus,  in  psalm.  123  :  Ideo,  in- 
quit,  quxril  te  major  raptor  ,  quia  invenit  mi- 
norem  raptorem  ;  ideo  te  quxrit  major  aquila  , 
quia  prior  cepisti  leporem  ;  prada  tibi  fuit  minor  , 


COMMENTAMA  IN  PllOVEb 

prcvdaeris  majori.  llall.Saloinon,  II.  Lcviet  Abm 
Erra. 
Denlque  vidsjaraa  Deum  simplices  el  sinceroa 

dirigere  ciuuari,  ao  foaudutentea  saepe  in  la- 

2ueos ,  quos  sincerla  boeuerunt ,  hnpingere. 
ausa  est ,  quod  sioceti  prosime  accedant  ad 

Deuin,  <|tii  simplicissiinus  et  sinccrissiintis  csi; 
hinc  el  rttttm  iimpHcitas  veHigium  est  Dci  ,  uii 
docet  S.  Augustin.  1.  uV  Vera  iieligione.  Idera  , 
1.  11.  dc  Civitalc,  cop.  10  :  Est  ilaquc,  ait,  bonttm 
solum  simptcx  ,  <  t  ob  lioc  soluin  iiicommulubilt  , 
quod  est  Deus.  Ab  hoc  bono  creuta  sunt  omnia,scd 
non  simpticia,  et  ob  hoc  mutabilia.  Crcula  sane  , 
inquam,  id  cst ,  fac.ta,  non  gcnita.  (Juod  cnim  de 
simptici  bono  gcnitum  cst  ,  puriter  simi>lc.v  cst. 
Et  mox  :  Pattr  qui  genuit  simplex  est,  cl  Filius 
qui  genittts  est  ,  parilcr  simplcx  est;  sed  ideo  sim- 
plex  dicitur,  quoniam  quod  liubet  hoc  est ,  excepto 
quod  relalive  quaqitc  persona  ad  allcram  dicilur. 
Et  S.  Bcrn.  scrm.  80.  in  Cant.  simplicilatcni  Dci 
ita  describit:  In  ea  et  mulla  in  unum ,  et  diversa 
in  idem  rediguntur  ,  ut  nec  numerositate  rerum 
sumat  pturatitalem,  nec  atterationem  de  varictate 
scntiat.  Loca  omnia  continet ,  et  qucvque  suis  or- 
dinat  locis,  nusquam  contcnta  tocortim.  Tempora 
sub  ea  transeunt ,  non  ei.  Futura  non  exspeclat  , 
prctterila  non  recogilat ,  pi-ctsentia  non  experilur. 
Et  serm.  81  :  Qui  tribuit  in  simplicitale  ,  inquit  , 
diligitur  d  Deo ,  et  simplicilas  candor  est  ;  nam 
ncvvus  dupticilas  ,  quid  dupticitas  nisi  dolus  ?  Et 
mox  :  Sponsus  itaque  et  cum  sit  virtus  ,  in  virtu- 
libus  complacet  sibi;  et  cum  sit  lilium ,  inter  li- 
lia  commoratur  ;  et  cum  sit  candor ,  delectalur 
candidis.  Et  serm.  82  :  Manet  in  fundamenlo  pror- 
sus  inconcussa  simplicilas ,  sed  minime  apparet 
dupticilate  operta  liumana?  dotositatis. 

Mystice ,  supplantatio  perversorum  ,  qua 
videlicet  meniem  et  ralionem  perverse  sup- 
planlant  et  subdunt  concupiscentiae,  pcrdeleos; 
quia  rationem,  quae  domina  est,  faciuni  servam; 
ct  concupiscentiam,  qure  serva  est,  faciunt  do- 
niinam.  Caput  ergo  baboat  in  pedibus,  et  pedes 
incapite. 

Huc  facit  apologus  aucupis  et  viperae  apud 
iEsopum  :  Auceps,  inquit ,  visco  accepto  et  arun- 
dinibus,aucupatum  eg?'essus  est;  viso  autem  turdo 
super  atta  arbore  sedente,  et  arundinibus  inter  se 
in  longitudinem  conjunctis,  stt7'sum  eum  compre- 
hensurus  suspiciebat.  Gceterum  ignarus  viperam 
dormientem  conculcavit.  Hctcvero  irata  momordit 
ipstcm.  Illejam  agens  animam  dicebat  l  Memise- 
rum  ,  alium  enim  captaturus ,  ipse  ab  alio  captus 
sum  ad  mortem.  Affabutatio.  Fabuta  significat  eos, 
qui  proximis  insidiantar ,  ignaros  sxpe  ab  aliis  id- 
ipsumpati. 

U-  NON  PI\ODERUNT  DIVITLE  IN  DIE  ULTIONIS  (  He- 

br.  irce,  vel  indignationis,  supple,  Domini);  jus- 

TITIA  AUTEM  LIBERABIT  A  MORTE.J  SenSUS  eSt  Cla- 

rus  ,  q.  d.  Cum  Deus  ulciscetur  peccata,  vel  in 
bac  vita  ,  vel  in  die  judicii,ultionem  banc  pec- 
cator  redimere  non  poterit  divitiis  ;  quia  Deus 
iis  non  ilectitur,  nec  indiget,  cum  sit  earum  do- 
minus  ;  sed  justitia  est ,  qua?  ultionem  banc 
redimit,  eta  morte  per  eam  intentata  liberat , 
juxta  illud  Danielis  ad  Nabuchodonosor,  cap.  4; 
Peccata  tua  eleenwsynis  redime.  Sic  justilia  libe- 
ravit  Noe  a  diluvio  universali ,  Lotb  ab  incendio 
Sodomae  ,  Josue  et  Caleb  a  morte ,  qua  ceeteri 
omnes  Hebraei  ob  murmur  perierunt  in  deserlo, 
numer.  14;  Susannam  ab  infamia  et  lapidalione, 
Daniel.l3;Danielem  a  devoralioneleonum.Da- 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  XI.  271 

nicl.  <i.  M.iMinr  niicin  iu  dlohldicll  diviiioe  non 
proderunt,  ted  iola  juMiii.i  liberabit  noa  a  ien« 
icnii.i  (liiiiin.iiuinis  ei  I  morie  lebeonm:  Jtutilia, 
iii(|iiain ,  tuin  proprie  dicla  ,  pttCi  prohitas  et 
saoctltai  ;  tiini  Improprie  accepta,  puta  boue< 
licenlia  ,  ail  amlor  (iaicn.c  di.cc  el  clc<ino- 
syna  :  Ob  banc  cnini  prasatitam  'ilni^ius  clcc- 
los  adjudicabit  oealQ  ,  el  reproboa  Inferno  ofa 
caiiidciii  neglectaai ,  Matth.  'J5.  Unde  Chaldaaua 

vcrlil  :  !\on  prudcst  mendacium  (  inciiilaccs  et 
fallaces  diviliae,  in  eis(|iic  rcposil.c  spes  divi- 
tum)  indic  irce;  juslitia  vcro  tibcrat  d  mortemala. 

Jusdtia  ergo  tibcrabit  dmorte,  quam  jiislu.s 
venientem  aequoanimo  exspectat,  aooedentem 
suslinet ,  ct  ut  InitiUm  viUe  melioris  admittit. 
Vivit  ergo  cum  morilur,  et  secundum  (^xlerio- 
rcin  spccicni  victus  a  morte ,  mortem  ipsani 
vincit  ac  proleril,  eamque  conculcans  ,  ac  ve- 
lut  scabellum  pedum  suorum  efliciens,  immor- 
taleni  vitam  apprebendit ;  nec  tanlum  se  ,  sed 
el  alios  liberat  a  morte.  Sic  enim  corpus  Elisei 
tangcns  niortuum  ,  eum  a  niorte  ad  vitam  re- 
yocavit,4.  l\cg.  13.  Tam  viva  ,  tam  ellicax  est 
justiiia.  lluic  sententiae  similis  est  gnomc  , 
c.  10.  2  :  Nil  proderunt  thesauri  impictalis,  Et 
illa  Eccles.  cap.  5.  10  :  Noli  anxitts  esse  in  divi- 
tiis  injuslis  ;  non  enitn  proderunt  tibi  in  die  ob- 
duclionis  el  vindictct.  Vide  ibi  dicta.  Et  illud 
Tobiae  cap.  12.  9  :  Eteemosyna  d  morte  ti- 
berat  ,  et  ipsa  est  quce  purgat  peccala ,  et  fa- 
cit  invenire  misericordiam  et  vitam  cvternam. 

Graeci  codices  bic  interserunt  aliam  gnomen, 
quae  non  esl  in  Hebraeo,  nec  in  Latino,  nimiruni 
banc  :  Moriens  justus  retiquit  pccnitentiam  ( male 
Complul.  legunl  ,  pamitentem)  ;  facilis  autem  ftt 
et  jucundus  impiorum  interitus.  Quod  sic  expo- 
nas ,  q.  d.  Justi  in  bac  vita  agunt  poenitentiam, 
at  in  morte  ei  valedicunt  ,  quia  propter  eam 
transeunt  ad  gloriam  ;  aut,  ut  Didymus  in  Ca- 
tena  Grrecorum  :  Justus  moriens  moerorem  et 
luctum  aliis  relinquit,  quia  alii  de  interitu  ejus 
lugent  ac  dolent ;  at  impii  qui  in  bonis  ducunt 
dies  suos,  poenitentiam  seram  incboanl  in  morte, 
ideoque  eam  continuabunt  per  omnem  aeterni- 
tatem  ;  quare  eorum  poenitenlia  et  inleritus  ju- 
cundusaccidiljuslisquosafflixerunt.juxtaillud: 
Ltvtabiturj ustus ,cum  viderit  vindictampeccatoris. 

5.  JUSTITIA    SIMPLICIS    DIRIGET   VIAM  EJUS   ET    IN 

impietate  sua  corruet  impius.]  Simplicis ,  Hebr. 
Qiffln  tamim  ,  id  est  integri  ,  immacuiati  , 
perfecti.  Unde  Septuag.  Justitia  immacatatas 
(Complut.  legunt  :  «//.u//ou ,  id  est  immacttlati) 
dirigit  vias ;  impielas  autem  incidil  in  injustitiam. 
Quocirca  primo  sic  explices,  q.  d.  Justitia  diri- 
git ,  idest,  ut  Cbald.  facit  rectam  ,  justam  et 
probam  viam,  vitamque  immaculatorum  ;  ex 
adverso  impietas  impiornm  detorquet  viam  im- 
piorum,  eamque  facit  curvam  ,  pravam  ,  im- 
probam,  injustam.  Rursum  impii  in  Deum  fa- 
cile  labuntur  in  injustitiam,  fiuntque  injusti  in 
proximum.  Quienim  fidem  Deo  datam  non  ser- 
vat ,  multo  minus  servabit  fidem  datam  vel  de- 
bilam  homini. 

Secundo  et  genuine,  q.  d.  Justitia  vias  ,  id  est 
acliones,  justorum  dirigit,  id  est  forlunat  et 
prosperat,  ut  inoffensi  per  omnia  pericula  in- 
cedant  ,  ac  felices  rerum  suarum  Deo  secun- 
dante  sortiantur  successus  ;  at  veroimpius  ob 
impietatem  suam  in  multa  impinget  adversa  et 
damna,  corruelque  in  multa  infortunia,  ut  vi- 
deantur  omnia  in  tibias  ejus  ,  ut  vulgo  dicilur, 


272  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap 

rcsilire.  Sic  dlrigere  pro  fortunare  et  prosperare 
sumilur  psalm.  139. 12  :  Vir  Ungaosus  non  dirige- 
tur,  id  est  non  prosperabitur,  in  terra.  Et  alibi 
saepe,  praesertimin  Psalmis.  Ita  R.  Levi ,  Hugo  , 
Jansen.  et  alii. 

Porro  ,  juslitiam  htc  rursus  proprie  et  ample 
accipio,  quia  ei  opponitur  impietas ;  Baynus  la- 
men  et  nosler  Salazar  per  justitiam  accipiunt 
solam  elemosynam  ,  quasi  clicas  :  Eleemosyna 
eleemosynarium  prosperat,  rectaque  via  di- 
rigit  in  coelum  ;  at  impietas  ,  id  est  avaritia  , 
qua  quis  impius  est  in  pauperes ,  facit  ut  impius 
corruat  in  mala  ipsamque  gehennam.  Uncle 
S.  Chrysostomus,  homilia9.de  poenitentia,  rec- 
tam  regiamque  viam  in  coelum  docet  esse  elee- 
mosynam  :  Eteemosyna ,  ait,  regia  via,  qua?  ko- 
mines  celerrime  in  ccelorum  axes  adducit.  Magna 
res  est  eleemosyna  { vide  quam  recta  in  coetum 
pergat)  ,  prcecedit  aerem  ,  transit  lunam  ,  solis 
radios  excedit ,  ad  ipsum  venit  ccelorum  culmen , 
ipsos  pertransiens  ccelos,  et  Angelorum  populos  de- 
currens ,  Archangetorumque  clioros  et  omnes  su- 
periores  potestates,  ipsi  assistil  regali  tlirono.  Et 


XT. 


S.  Auguslinus,serm.  25.  de  verbis  Domini :  Via 
cceli,  ait,  est  pauper,  per  quamvenilur  ad  Palrem. 
Incipe  ergo  erogare,  si  non  vis  errare.  Patrimonii 
tui  quo  es  Ugatus  compedem  sotve,  ut  liber  ad  cce- 
lum  possis  ascendere. 

6.  JUSTITIA  RECTORUM  LIBERABIT  EOS  ;   ET    INSI- 

diis  suis  capientur  iniqui.  ]  Similis  est  haec  sen- 
tentia  praecedenlibus  ;  sed  ibi  dixit  juslitiam 
conciliare  bona  ,  hic  vero  eamdem  liberare  a 
malis.  Pro  insidiis,  Hebr.  est  mn  hauvat ,  quod 
Pagnin.  vertit,  in  pravitate ;  Vatablus.obtm/wo- 
bitatem  vel  ob  oppressionem  qua  alios  solent  op- 
primere;  Syrus  ,  in  iniquitatibus  suis  ;  Septuag. 
Rom.  ev  xnuiux  ,  id  est  in  perditione  ;  Complut. 
vero,  ev  aSou).ta,  id  est  in  inopia  consilii,  vel  teme- 
ritate  sua;  Procopius,  v>  aasSeuc ,  id  est  in  impie- 
tale  sua ;  Aquila  ,  Symmach.   et  Theodot.   In 
injustitia  injusle  agentes  capientur.Justitiamrur- 
sus  regeneratim   accipe   pro   probitate  :   licet 
Baynus  et  noster  Salazar  more  suo  specialim 
accipiant  eleemosynam.  Utraque  liberata  malis 
tum  praesentis  vilae  ,  tum  futurae.  Unde  Cajet. 
accipit  liberalionem  a  carcere  et  vinculis,  juxta 
illud  S.  Chrysost.  hom.  7.  depoenitentia :  Eleemo- 
synavincula  disrumpit ,  tenebras  solvit ,  exstin- 
guil  ignem ,  carcerem  aperit.  Idem  hom.  de  divi- 
tiis  et  paupert.  docet  eleemosynam  liberare  ab 
amoredivitiarum,  quo  quasi  vinculo  alligantur 
avari ,  ul  divitiis  suis  quasi  mancipia  adslricti  et 
concatenati  videanlur.  Unde  nosler  Salazar,    ™ 
et  insidiis  suis  capientur  iniqui,  sic  exponit,  q.d. 
Avariet  injusti  pecuniarum  asservatores  in  in- 
sidiis  suis  ,  hoc  est  suismet  ipsorum  opibus  in- 
jusle  et  inique  partis,  captivabuntur  ;  quae  sane 
pecuniarum  servitus  et  captivitas  major  est , 
quam  sit  vinculorum  ferreorum.  Unde  sanctus 
Chrysostomus,hom.  13.  inl.  adCorinih.  Quando 
divitiis,  ait,  fuerimus  alligati ,  quomodo  adoersa- 
rios  vincemus  ?  sunt  enim  vinculum  grave  his  qui 
uti  nesciunt ,  savus  tyrannus  et  inhumanus  ,  om- 
nia  imperans  in  perniciem  illorum  quiilliserviunt; 
sed  si  voluerimus ,  hac  vincula ,  et  acerbam  hanc 
tyrannidem  de  sede  deturbabimus.  Quomodo  au- 
tem  id  fiel  ?  si  divilias  omnibus  distribuerimus  : 
quando  enim  Plulus  fuerit  solus  adversus  solos  , 
sicut    latro   quidam   in   solitudine   omnia   faclt 
mala;  cum  autem  in  inedium  eum  adduxerimus, 
non  amplius  nos  superabit ,  omnibus  eum  undi- 


que  alligantibus.  Hic  sensus  subtilis  est  et  piiis, 
sed  arctior  ,  et  symbolicus  polius  quam  lit- 
teralis  :  nam  ad  lilleram  sicut  quamvis  justi- 
tiam  rectorum,  sic  et  quasvis  insidias  impio- 
rum  accipe. 

7.    MORTUO    HOMINE   IMPIO  ,    NULH    ERIT    ULTRA 
SPES  ;  ET  EXSPECTATIO  SOLLICITORUM  PERIBIT.]  PrO 

sotlicitorum,  hebr.  est  a^JIX  onim ,  quod  Vata- 
blusvertit,  violentorum;  R.  Salomon  ,  fortitudi- 
num;  Chald.  et  Syrus,  iniquorum;  Septuag.  im- 
piorum;  Pagn.  divitiarum;  alii »  mendaciorum  ; 
alii  ,  vanitatum ;  alii ,  cupiditatum  ,  vel  cupido- 
rum  ;  alii  ,  dolentium;  alii ,  raptorum ;  Noster 
optime  veriit,  soliicitorum  sive  anxiorum  ,  qui 
scilicet  sollicite  ,  anvie  et  cum  dolore  cupidi- 
tali  opum,  voluptatum  et  honorum  hujus  mundi 
se  dedunt,  imo  inhiant.  Hi  enim,  ut  cupiditatem 
suam  per  fas  et  nefas  expleant,  laborant,  sata- 
gunt,  solliciti  sunt  et  anguntur.  Hnec  est  mala 
cupiditatis  sollicitudo  :  nam  est  et  bona   sol- 
licitudo  de  qua   sanclus  Bernardus  ,    libr.  2. 
de  Consideralione  ad  Eugenium  :  Sollicitudo  , 
alt ,  officium  Prtztati  est ,  non  celsitudo.  Nec  locus 
est  otio  ,  ubi  sedula  urget  sollicitudo  omnium  ec- 
clesiarum.   Et  serm.  1.  ad  Fratres  :   Esto  magis 
sollicitus,  ait,  ut  sciasquid  desit  tibi ;  ulinam  sic 
essemus  cupidi  gratiai  spiritualis,  quemadmodum 
seculares  homines  pecunia  temporatis!  Et  serm.  69. 
in  Cant.  Dilectus  meus  mihi ,  el  ego  ilti.  Nec  du- 
bitat  se  amari  qui  amat.  Ita  est.  Amor  Dei  amo- 
rem  animce  parit,  et  ittius  prcecurrens  intentip 
inlentam  facit ,  soliicitudoque  sotlicitam ,  qune  ef- 
ficitut  sollicite  ambulelcum  Deosuo,  Micheae  6. 
Copula  et  vel  est  nota  similitudinis  copulans 
similia,  idem  valens  quod  sic;  vel  est  exegetica 
et  explicativa,  idem  valens  quod  hoc  est.  Priori 
acceptione  sensus   est ,   q.  d.    Sicut  in  morte 
perit  omnis  impii  spes  vitae  tum  praesentis  , 
ad  quam  redire  nequit  ;  tum  aeternae  ,  a  qua 
excluditur  ;  sic  pariter  omnis  spes  et  exspecta- 
tio  hominum  sollicitorum  ,  idest  anxie  et  sol- 
licite  cupiditali  opum  et  honorum  inhiantium  , 
in  morte  ,  imo  saepe  ante  mortem  ,  interibit. 
Posteriori  modo  sensus  est,  q.  d.  Cum  mori- 
tur,  aut  cum  mortuusest  homo  impius  ,  nulla 
restat  ei  spes ,  et ,  id  est  hoc  est  ,  exspectatio 
sollicitorum  ,  qui  avare  et  cupide  bonis  mundi 
contra  vel  praeter  Dei  legem  inbiarunt ,  peribil. 
In  morte  enim  perit  vita,  et  cum  vita  omnis 
spes  impiorum,  qui  in  hac  vita  solliciti  sunt 
ad  accumulandas  opes ,  quasi  in  ceternum  hic 
victuri.  Significatur  ergo,  inquit  Jansenius,  im- 
pio  per  mortem  intercipi  et  auferri  irreparabi- 
liter,  quod  sperare  et  desiderare  solitus  fuil , 
divitias  scilicct,  gloriam,  el  omnem  vitse  hujus 
felicitatem  ,  ut  idem  hic  significetur  quod  per 
Prophetam  :  Dormierunt  somnum  suum ,  et  nihit 
invenerunt  omnes  viri  divitiarum  in  manibus  suis. 
El :  Non  descendet  cum  eo  gtoria  ejus.    Et  alibi  : 
Sunt   retiquia;  homini  pacifico.  Injusli  autem  dis- 
peribunt ,  simul    reliquice  impiorum  interibunt ; 
quia  post  mortem  nihil  est  ei  reliquum.  Secun- 
dumspiritualemintelligenliamsignificari  etiam 
hic  recte  intelligitur,  impio  post  mortem  nul- 
lam  esse  spem  veniae,  quia  in  inferno  nulla 
est  redemptio.  R.  Salomon   vero  :  Exspectatio 
sotlicilorum ,  hebr.  QiJlN  onim  ,  id  est  fitiorum 
spes  ,  ait,  qui  sunt  illorum  robur  et  divitia ,  pe- 
ribit  et  irrita   fiet  ;  nam  ob  parentum  demerila 
haud  bonis  ullis  gaudebunl.  Cum  autem  justus 
vita  functus  fuerit  ,  ittius  soboles  habebit  quod 


COMMENTAIUA  IN  PIIOVEIUHA  SALOMONIS.  Cap.  XI. 


spcret  ,  ob  purcnltim  justiliam,  Abrn  Kzra  :  Hx- 
sfttttntw  iniqaorum,  inquil  ,   '/""  ■'"   sperabani 

iniqua  gestttros,  irrita  fivi  ;  II.  I.rvi,  q.  il.  Impius 
I»  uc.  tottis  morilttc  ;  s/»  s  t  ttitm  qautn  in  intignl 
stto  roborc  vl  vt  coilt>ctthat  ,  t ■vancscct.  /tttt  q.  d. 
Morluo  impio  ccssabtt  s/>cs  ,  tjtta  illitil  ttmtci  ttb 
cjtts  vtrtbtts  cl  factUlatibus  cc.rtum  muntmcn  sibi 
dcspondt bttnl.  t:.cs/)cct(ttto  cttam  ,  qtta  cidcm  ftdc- 
bant  futurttm  ,  ut  opem  iinrscntcm  a/fcrrc  possei , 
trrtla  corrtul :  cottcm  cnim  vtta  functo,  vis  omnis 
ct  rotntr  dtsjicribit. 

Allihht  ad  Benjamin  quem  mater  hachel  ,  in 
pariu  cupide  cnixa ,  dolorc  einoriens  vocavit 
ticnoni  ,  iil  esl  liliuni  dolnris  inci ;  palcr  vcro 
Jacob  vocavit  cuin  Benjamin  ,  itl  e$t  lilium  dex- 
teraB  ,  (|.  il.  Sicui  llachcl  Hliurum  cupidissima  , 
hanc  suani  cupiditatem  luit  morle  :  nam  partu 
lJenjainin  intcriit  ,  inilc<|uc  vocavil  ciun  lie- 
nont  ;  sic  paritcr  cxspeclalio  oniin  ,  id  cst  sol- 
licilorum  ,  id  est  cupidilalilnis  inliianlium  , 
ideoque  dolcniiuin  ct  suspirantiuin ,  peribit , 
imo  ipsosmet  enecabil  :  quod  eniin  appeli- 
tur  sollicilc  ex  ainore  ,  hoc  acquiritur  cum  do- 
lore  ,  ct  ainillitur  cum  mcerore  ,  qui  saepe 
hoininem  ita  aflligit  el  cruciat  ,  ut  vilam  ei 
adimai. 

Porro  Septuag.  si  tamen  in  codices  eorum 
non  irrc|)sitcrror,  contrarie  vertunt,  ut  lalen- 
tcm  bic  anlitbesin  exprimant;  sic  enim  habent : 
Ubijuslus  morluus  fuerit,  spem  non  amitlet,  im- 
piorum  vero  jactantia  et  gloriatio  post  mortem 
interit,  q.  d.  Justus  moriens  spcm  melioris  vilae 
non  amitlil,  sed  praemiitit  per  bona  opera.qu.e 
in  vita  fccit ;  liaec  enim  eum  post  morlem  in 
ccelo  exci|)ienl  ac  beabunt;  at  inipii  spes  om- 
nes  quas  in  opibus  ,  amicis  et  dignitate  sua 
repositas  babebat,  ac  de  quibus  sc  jactabat  et 
gloriabalur,  in  morle  cum  ipsa  vito  ,  in  qua 
fundatae  erani,  evancscent.  Unde  auctorCatenae 
Graecor.  pcr  exempla  sic  exponit:  Sperabatjus- 
tus  venustam  ex  legilima  uxore  prolein  se  stts- 
cepturum  ,  et  ecce  suscipit ;  sperabat  susceptam 
niagnis  konoribus  ,  multisque  opibus  poliluram, 
et  ecce  polilur.  ldem  statuam  cle  cttteris  similibus. 
Quin  ad  fttturamquoque  vitam  et  resurrectionem 
sermo  Idc  transferri  potest;  subindicat  enimjus- 
tum  bonis  omnibus  hic  usum  ,  futurorum  quoqtte 
bonorum  spe  neutiquam  frustratum  iri ;  aut  post 
morlem  non  modo  in  se ,  sed  in  suis  quoque  libe- 
ris  gloriosum  et  celebrem  futurum.  At  impiorum 
gloriam,  qua  inaniter  sa?pe  gloriali  fuerant,et  in 
qua  fincmsuum  tantum  non  collocaverant,vanam 
et  momenlaneam  fore. 

8.  JUSTUS  DE  ANGUSTIA  LIBERATUS   EST  ;  ET  TRA- 

detur  (perperam  aliqui  legunt ,  trudetttr )  im- 
pils  pno  eo.]  Hebr.  Et  veniet  impius  pro  eo,  quod 
Hugoexponit,  propter  eum  ,  q.  d.  Impius  prop- 
terjustum  a  sc  alllictum  veniet  et  subibitin  ejus 
anguslias.  Planius  alii  rh  pro  eo  exponunt  in 
tocum  ejus  ,  puta  in  angustiam  ejus.  Unde  Va- 
tablus  :  Justus  ,  inquit ,  ex  adversitate  ei-ipitur, 
sed  impius  succedit  illi ;  Syrus  :  Subibit  impius 
pro  eo. 

Dupliciterhnec  sententiaexponi  potest.  Primo, 
presse  ,  q.  d.  Deus  justum  liberal  saepe  a  malo , 
quod  illi  impius  struit,  facitque  ut  impius  pce- 
nam  lalionis  luat,  ac  in  malum  ,  quod  juslo 
struxit ,  incurrat.  Uli  Aman  incurrit  in  furcam 
quam  slruxerat  Mardochaeo  ;  inimici  Danielis 
incurrerunt  in  fauces  leonum  ,  quos  Danieli 
appararant;  senes  adulteri  incidcrunt  in  lapi- 

COr.NEI..    A    LAPIDE.      TOM.    III. 


(|uain     iuacliiuaii    crant 


27  3 
Susaniuc 


(l.lllOIKIll 

Daniel.  13. 

.scrundo,  ainplc,  q.  d.  Justusad  tcmpus  inodi- 
ciiiu  iu  liac  \  ita  allli^itur  ct  angiislialur  ;  at  mo\ 
beufi  .illliri ioiii  iinriu  impouit,  cumque  liberat; 
iinpios  vero  ad  modiciiin  lcnipus  gaudere  «i  do- 
iniuari  pcnnitlit  ;  at  inox  fMldio  corum  liin  ui 
iinponil,  fucitque  ulin  angiisliasjusli  siicccdaut. 
II. r  cnim  propric  compcluiil  M  dcbcntm  iuipio  . 
ul  cuin  co  quasi  rco  sibi  subdilo  ,  proprioquc 
subjcclo  scinpcr  |)crdurcnl.  Id  s.cpc  lit  in  vila  , 
scinpcr  io  inortc,  cuin  justi  angusliis  hujus  vil;c 
libcrali  evolanl  in  paradisum  ;  impii  vcro  iu  cas 
subinlranl ,  pcrpcluo  cruciandi  in  gehenua. 

Scptuag.  verlunl  :  Juslus  «wj  s-^st,- ,  id  est , 
ii  venalione  vel  captura ,  liberatus  est  ;  pro  eo 
uutcm  tradetur  iniquus  ,  q.  d.  Dives  venalur 
paupercm  juslum  ;  at  juslus  ab  ejus  laqueis  in- 
sidiisque  a  Deo  eripitur,  et  in  easdem  recidit 
dives,  dum  alius  polentior  eum  venaltir  el  dc- 
vorat,  jtixta  illud  Eccli.  13.  23  :  V enatio  Leonis , 
onager  tn  ercino ;  sic  et  pascua  divitum  sunt  pau- 
pcrcs.  Lnde  auctor  Caterue  Graec.  legit  :  Jitslus, 
ne  pranLatoruin  privda  ftat ,  iibcratur  ;  pro  co  au- 
lem  in  captionem  tradetur  impius.  Ubi  Didymus  ; 
Juslus  ,  inquit  ,  divinam  legein  animo  semper 
versans ,  seseque  in  illa  oblectans  ,  et  a  morlis 
laqueis  eripkur,  el  a  venatoribus  daemonumque 
insidiis  liberalur  ,  et  ab  omni  tandem  sedilioso 
el  turbulento  sermone  cusloditur.  Tradilur  au- 
tem  et  conjicitur  in  illa  incommoda  impius. 
Quod  si  vir  jnstus  ut  homo  quandoque  conci- 
derit  ,  stalim  rursus  consurgit  alque  emergit. 
Et  inferius  :  Aut  ideo  hoc  dicilur ,  quia  justus  ut 
homo  subjacebal  quibusvis  noxiis  ,  quae  impius 
per  vexalionem  injusle  illalam  in  illo  punit,  et 
quasiexslinguit ;  adeoque  justumii  pcena  ,quam 
in  altero  seculo  subiturus  erat ,  liberat ;  seip- 
sum  vero  propter  iniquam  vexationem  certae 
pcenae  reatu  obstringit  ;  objicitur  autem  huic 
poenae  impius  non  ab  alio  quam  a  seipso  , 
suaque  propria  malilia  ,  ut  qui  jam  'ante  in  re- 
probum  sensum  sponte  seipsum  conjecisset. 

9.    SlMULATOR  ORE  DECIPIT  AMICUM   (  Hebr.   IH^I 

reehu ,  id  est  ,  proximum)  suum  ;  justi  autem 

liberabuntur  scientia.  ]  Pro  decipit  hebr.  est 

ITnUJi    iaschit,  id  est  corrumpit.  Unde  Aquila  , 

Symmach.  et  Theodot.  in  ore  /rypocritarum  cor- 

rumpet  amicum  suum  ,  supple  ,  impius  qui  proe- 

cessit ;  Chaid.  ore  dolosus  nocet  amico  suo.  Simu- 

lator  est  tum  adulator,  tum  quivis  hypocrita  , 

deceptor  et  impostor  ,  quasi  dicat :  Fallax  adu- 

Jator  et  hypocrita  decipit,    id  est ,  decipere  et 

perdere  conatur  (ct  actu  incaulos  saepe  decipit) 

proximum  suum  ;   at  justi  sua  scientia  hascc 

ejus  fraudes  dignoscent,  evitabuntet  discutient. 

ltaque  scientia  justi  opponitur  ori  simulatoris  ; 

illius  enim  hypocrisin  et  dolos  deprehendit  et 

devitat.  Scientiam  accipe  tum  cognitionem  sanc- 

tae  Scripturae  ,  rerumque  divinarum  ,  tum  pru- 

dentiam  et  cautionem.  Haec  sententia  clara  est 

in  haereticis  ,  qui  simulant  se  doctores  veritatis  , 

cum  sint  praecones  falsitatis  ,   quorum  impos- 

turas  delegit  scientia  ,   id  est  ,    vera  fides  et 

Theologia.  Ita  Beda  ,  Hugo ,  Jansen.  ct  alii. 

Septuag.  vertunt :  ln  ore  impiorum  laqueus  est 
avibus  ,  sensus  autem  justorum  prospere  proce- 
dens ;  vel  ,  juslorum  autem  sensus  felix  faustus- 
que  ,existit.  Idem  reipsa  dicunt  quod  Vulgata  ; 
laqueus  enim  oris  impiorum  non  est  alius  quam 
simulatio  ,  hypocrisis  et  adulatio  ;  sed  laqueos 

35 


tfk 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA   SALOMONIS.  Cap.  XI. 


liosce  jusli  sensu  et  sapienlia  praedili  prospere 
et  feliciler  vel  evadunl,  vel  dissipant. 

10.  1n  bonis  justorum  exultabit  (  male  aliqui 
legunt ,  exaltabitur)  civttas  :  et  i.n  pehditione 
impiorum  erit  laudatio.  ]  Hebr.  in  bonitate  ,  vel 
in  bono ,  id  est ,  in  prosperilate  et  felicitate  , 
<[.  d.Cum  prospere  juslis  omnia  succedunt,  cum 
bonis  vel  temporalibus  vel  spiritalibus  affluunt, 
luncexultat  civitas  ;  tum  quia  justitia  et  virlus 
omnibus  est  amabilis  et  veneranda  ,  tum  quia 
ipsa  in  totius  urbis  exemplum  et  commodum 
redundat.  Si  enim  jusli  abundent ,  ipsi  bona  sua 
cum  aliis  totaque  civitale  communicant;  at  m 
perditione  impiorum  erit  laudatio ,  hebr.  r\2"\ 
rinna ,  id  est  jubilatio ,  ovatio  ,  communis  lae- 
titia  et  exultatio  ;  tum  quia  omnes  laudabunt 
Dei  justitiam ,  quae  impios  perdidit  ,  morteque 
merita  mulctavil ;  tum  quia  exultabunt  omnes, 
quOd  ab  impiorum  vexatione  ,  rapinis,  scanda- 
lis  ,  etc.  ,  sint  liberali.  Porro  non  parva  est  haec 
virtutiscommendatio,etvitii  vituperium,  quod 
virtuli  omnes  applaudant  ,  vilio  omnes  insul- 
lent  ;  vox  enitn  populi  est  vox  Dei.  Unde 
Aristot.,  lib.  5.  Moral.  cap.  1,  docet  vocem  populi 
firmam  continere  veritatem,  similem  illi  quam 
habent  oracula. 

Pro  exultat  Symmach.  vertit,  ayzMixwrcu  noiuc, 
id  est  ,  exultabunt  civitates  ;  Theodot.  eu^pav^/j- 
jovrat  ,  idest,  loztabunt ur  ;  Syrus  ,  roborabilur 
civitas  ;  Septuag.  xaTupSwus ,  quod  Complut. 
vertunt,  rectagessit  civitas;  quia  scilicetexem- 
plum  virtutis  justorum  imitata  est  :Roman.  bene 
se  gessit ;  auctor  Catenae  Graec.  clare  :  In  pros- 
perojustorumsuccessucivitas promovel  etfloret;  in 
impiorum  auleminteriluexultatio  et  plausus  exo- 
ritur.  Sic  et  Complut.  ac  Chaldaeus ;  Tigur. :  Cum 
bene  est  justis  ,  exultat  civitas  ;  el  cum  pereunt 
impii  ,  ovat.  Est  ergo  antilhesis  objecti  laetitiae 
et  exultalionis ,  quod  scilicet  civitas  exultet  de 
bonis  piorum  ,  et  de  malis  eorum  doleat ;  at  de 
bonis  impiorum  doleat ,  et  de  malis  eorum  exul- 
tet.  Cajet.  pro  erit  laudatio  vertit ,  trit  cantus  ; 
nimirum  vita  juslorum  est  quasi  cantus  ,  qui 
omnes  recreat,  atque  ad  simile  virtutis  studium 
festivo  plausuexcital  improbus  dum  vivit,  om- 
nes  offendit;  ideoque  dum  moritur  ,  sicomnes 
ejus  luclus  et  funebria  justa  recreant  ,  utilla 
cantibus  ,  soepe  compositis  ad  publica  gaudia 
carminibus  concelebrent. 

11.  Benedictione  justorum  (  Hebr.  rectomm) 
exaltabitur  (  Vatabl.  evehilur  et  floret)  civitas  : 
et  ore  impiorum  subvertetur.  ]  Aquila  ,  Sym- 
mach.  et  Theodol.  dejicietur.  Pro  civitas  Chald. 
vertit,  provincia. 

Hic  versus  datcausampraecedentis  ;  cur  scili- 
cetin  bonis  justiexultetcivitas,  etinperditione 
impiorum  jubilet ;  quia  nimirum  per  benedic- 
tionem  juslorum  exallatur,  et  per  os  impiorum 
subvertilur. 

Quaeres  quaenam  sit  benedictio  justorum. 
Resp.  primo  :  Benedictio  hic  uti  et  alibi  &rpe 
accipi  potest  pro  rerum  affluentia  et  opulentia  ; 
jusli  enim,  cum  sint  opulenti ,  in  cives  sunt  bc- 
nefici  ,  et  civitatem  collegiis  ,  monasleriis  , 
templis  ,  aliisque  fabricis  magnificis  ornant  et 
exaltant  ;  ut  benedictio  sit  idem  quod  bonajus- 
lorum  ,  in  quibus  exultare  civilatem  dixit  v. 
praeced.  Ila  auctor  Calense  Graecor.  ,  q.  d.  Opu- 
lentia  jus.lorum  cives  et  civitatem  exaltat,  fa>- 
eitque  splendidam  et  magnificam  ;  at  vero  verba 
mpiorum  eamdemsubverlunt.  Opponit  os  opu- 


lentiuj ;  quia  tam  perversum  est  os  impiorum ,  ut 
aequipolleat ,  imo  praepolleat ,  opulentiae  justo- 
rum  ;  plus  enim  illud  destruit  quani  haec  sedi- 
ficel.  Adde  opulentos  fere  eligi  in  magistra- 
lum  ,  ac  civitati  praeesse  ,  eamque  regere  ; 
quare  cum  justi  sunt  opulenti  ,  eligunlur  in 
magistratum  ,  lumque  justis  suis  sanisque  con- 
siliis  et  legibus  exallant  civitatem  ;  at  vero  os  , 
id  est  imperium  ,  impiorum  eam  subvertit;  quia 
dum  in  ea  imperant  impii ,  impiis  suis  decrelis, 
exactionibus  ,  rapinis  eam  subvertunt.  Osenim 
saepe  significat  jussum  el  imperium  ;  ut  cum 
Prophetae  toties  ingeminant:  Os  Dominilocutum 
est,  id  esl  ,  Dominus  hoc  quod  diciinus  im- 
peravit. 

Secundo  ,  benedictio  idem  est  quod  beneficen- 
tia  ;  dicere  enim  Dei  et  Sanctorum  est  efficax  , 
ideoque  idem  quod  facere  ;  quod  enim  dicunl , 
hoc  faciunt.  Sic  sensus  erit,  q.  d.  Justisua  be- 
neficentia  et  eleemosynis  sustentant  et  magni- 
ficant  civitatem  ;  at  impii  suo  ore  ,  id  est  sua 
maledicenlia  aeque  acmaleficentia  eam  evertunt. 

Tertio  ,  magis  proprie  et  genuine  benedictio 
est  boni  precatio  ,  et  benedicere  est  bene  pre- 
cari,  q.  d.  Cum  justi  bene  precantur  civitati , 
Deus  preces  eorum  exaudit  ,  ac  civitali  bene 
facit ,  eamque  exaltat ;  at  impii  ore  suo  male- 
dicentes  tam  Deum  quam  cives  ,  merenlur  ut 
Deus  eam  subvertat.  Sic  impii  cives  Sodomae 
meruerunt  eam  incendio  subverti  ;  at  Lot ,  fu- 
giens  e  Sodomis  in  Segor  ,  eamdem  ab  incen- 
dio,  cui  pariter  destinata  erat ,  sua  orationeet 
benedictione  liberavit ,  Genes.  19.  21.  Sic  Jacob 
Genes.  U9 ,  et  Moses  Deuter.  33  ,  morituri  bene- 
dicentes  Israeli ,  eum  bonis  cumularunt.  Sic 
Deus  servavit  Jerusalem  ab  excidio  Sennacherib, 
ob  preces  Isaiae  et  Ezechiae,  Isaiae  cap.  37  ;  ac 
Salomoni  et  Judaeis  benedixil  propter  Davidem  , 
juxta  illud  :  Propter  David  servum  tuum  non 
averlas  faciem  Christi  tui ,  Psalm.  131.  10.  Sic 
S.  Gregor.  litaniis  suis  urbem  gravi  peste  libe- 
ravit.  Hoc  est  quod  ait  Sapiens  cap.  6.  26  :  Mul- 
titudo  sapientium  sanitas  est  orbis  terrarum. 

Quarlo  plenius  ,  benedictio  justorum sanibona 
eorum  consilia ,  monita ,  eloquia  ,  exempla,  qui- 
bus  ignorantes  docent ,  moestos  consolantur  , 
errantes  corrigunt,  omnesque  advirtutem  et  ad 
Deum  traducere  satagunt.  Hisce  enim  exaltatur 
civitas  ;  cum  impiorum  ore  ,  id  est  malis  con- 
siliis  ,  litibus,  rixis,  sedilionibus  ,  dolis,  etc. , 
evertatur  ,  juxta  illud  Plularchi  in  Moral.  :  Unius 
linguai  dolo  et  proditione  urbes  concidcrunt  , 
regna ,  respublicce.  Hoc  est  quod  ait  Ecciesiast. 
cap.  28.  16  :  Lingua  terlia  multos  commovit ,  et 
dispersit  illos  de  gente  in  gentem  ,  civitates  mu- 
ratas  divitum  deslruxit.  Vide  ibi  dicla. 

AdditHugo  per  benedictionem  accipieloquen- 
tianietefficaciam  dicendi,  quam  IiabentSancti, 
per  quam  subinde  urbes  el  regna  ab  exilio  li- 
berant.  Sic  S.  Leo  sua  dicendi  facundia  et  gra- 
vitate  Altilam  compescuit ,  ne  Romam  vastaret; 
et  Genserico  jam  Romam  occupanli  persuasit , 
ut  abejusdem  incendio,  ignominiis  et  cajtlibus 
temperaret.  Ita  S.  Gregorius  sua  modesta  hu- 
milique  suaviloquentia  Mauritiumlmp.  aliosque 
principes  sibi  et  Urbi  offensos  reconciliavit.  lla 
S.  Bernardus  in  schismale  Petri  Leonis  ,  sua  di- 
cendi  agendique  gratia  regem  Angliac  aliosque 
magnates  TiamocentioII,  legilimo  Ponlifici ,  ejus- 
que  Ecclesiae  astrinxit,  ac  schisma  suslulii.  Simili 
modo  suos  Ordincs  et  monasteria  celebrarunt 


COMWRNTARIA   IN  PROVKll 

01  exallarunt  RellgiOM  sapieniia  H  clnqncntia 
pt;cslanlcs  ;  uti  Ordiiiem  S.  Hencdicli  cclebra- 
rnnt  Oregor.  VII  .  I.co  IX  ,  Victor  II ,  Urhaiius  II , 
alii<|uc  "j)i'i  inulli  ,  qui  c\  eo  cfti  Mipieiitiam  ci 
virluicm  cvecti  suni  atl  Pontilicatuin.  Onlinem 
Cistcrciensium  celebiavil  S.  Hcrnardus  ,  Domi- 
nicaiium  S.  Thomas  Aqninas  ,  S.  \  inceiilius  Fc- 
rerius,  P»  IrusTarautasliis  ,  quicrealus  Pontilcx 
dictus  csl  Kencdictus  \l  et  alii  ;  I-  Tanciscanuin 
S.  Ponavcntura  ,  Alcxander  Alcnsis  ,  Joannes 
Duns  Scoliis  ,  cl  alii. 

12.  Qvi  DF.SPICIT  amiccm  SM'M,  IM.IGFNS  CORDE 
EST  ;    VIR  ADTFM    PRl'DF.NS   TACEBIT.  ]    PrO   (lcspicit 

hchr.  esl  72/>fl-  ,  id  est  spoliat ,  scilicel  suo  ho- 
norc  ct  icstimatione  percontemptum  ct  dcspcc- 
tum.  Unde  baz  per  apocopen  idcm  cst  quod  ftttl 
baza ,  id  est  contcmpsit ,  despexil  ex  allo  ,  allo 
supercilio  dedignatus  est.  Septtiag.  ■  Subsannat 
cives  indigens  corde.  Despicit  crgo  non  tanlum 
corde.,  sedctore;  opponitur  enim  ™  tacebit. 
liaque  drspicit ,  id  est  despecte  et  contemptim  , 
uti  sentit ,  sic  ct  loquilur  de  amico  suo. 

Sensus  crgo  est ,  q.  d.  :  Qui  de  corde  despicit 
amicunx,  idcst,  ut  Hebr.  proximum  suum  ,  eo 
quod  in  eo  aliquod  vilium  aut  defectum  notet , 
ideoque  ore  despicatius  de  eo  loquitur  ,  vili- 
pendit ,  deprimit ,  ridet ;  hic  indigct  corde ,  id 
estintellcctu  ,  judicio  et  sapientia  ,  hoc  est,  in- 
sipiens  et  vecors  est  ,  ut  vertitValahl.  tum  quia 
proximum  irritat  et  provocat,  nt  vicissim  eum 
despiciat ,  et  contemptim  de  eo  loquatur  ;  tum 
quiasapientia  dictat  vitia  esse  celanda  ,  virtutes 
auTem  propalandas  ;  tum  quia  justoDei  judicio 
lit  ul  qua  mensuramensi  fuerimus ,  remetiatur 
nobis  ,  juxta  illud  Isaiae  33.  1  :  V&  qui  spernis  , 
nonne  et  ipse  spcrnei-is  ?  tum  quia  hic  despectus 
oritur  ex  superbia  ,  qua  se  sapientem  ,  alium 
dementem  aostimat,  aitR.  Levi;  superbia  autem 
estinsipieniia.  Addit  Hugo  eum  indigere  corde, 
id  est  cordis  commiseratione  ,  compassione  et 
lenitate  ,  quae  aliorum  vitia  celanda  ,  et  se- 
creta  suavique  correctione  curanda  esse  docet, 
Galat.  6.  1. 

Vir  autem  PRCDENS  tacebit.  ]  Hebr.  Vir  intetii- 
gentiarum  vel  prudentiarum ,  id  est ,  valde  intel- 
ligens  et  prudens  ,  tacebit ;  Septuag.  Vir  autem 
prudens  silentium  ducit  ;  Syrus,  in  sitentio  habi- 
tat ,  quasi  in  cella  cordis  ,  pacis  et  tranquilli- 
tatis  suae,  q.  d.  Vecors  propalat  vitia  proximi , 
eum  despicit ,  ridet,  probris  lacessit  ;  at  vir 
prudens  vitia  proximi  dissimulat,  imo  cum  a 
vecordi  despicitur  et  probris  lacessitur ,  probra 
non  regeril ,  sed  suffert  et  tacet.  Qui  boc  facit , 
is  sane  vir  prudeniiarum ,  id  est  multae  pruden- 
tiae  ,  et quasi  sapientiae  miracumm  est ;  tum  quia 
animi  pacem  ,  modestiam  et  magniiudinem, 
qu.12  probra  omnia  despicit,  ostendit ;  lum  quia 
sua  modestia  despicientem  redarguit ,  confun- 
dit  ,  compescit.  Nam  qui  exprobranti  probra 
regerit ,  is  ea  magis  accendit,  utplura  audiat  ; 
qui  ad  ea  tacet ,  suo  silentio  ea  sopit  ;  perinde 
ac  qui  latranii  cani  oblatrat ,  eum  irritat  ut  ma- 
gis  latret ;  alqui  tacitus  transit,  latralum  inbi- 
het.  Unde  S.  Basil. ,  hom.  de  ira  ,  eos  comparat 
echo.  Sicut  enim  si  vocem  emiltas,  respondebit 
eadem  voce  echo ,  et  quo  magis  vociferaris ,  eo 
magis  vociferabilur  echo  ;  sic  pariter  qui  voce 
probra  jacit ,  similia  sibi  ab  alio  ,  quasi  ab  echo, 
respoaderi  jacique  audiet.  Qiiocirca  concludens 
sanum  hoc  suggerit  consilium  :  Noli  ergo ,  ait , 
malam  ferre  gratiam  ,  neque  mali  mutui  restitulor 


i;i\  SAI.OMONIS.  Cap.  XI.  27:» 

t.ssr.  Coninmrliam  intulit  tralus  ,  vince  amoi  < 
que  slU  niio  maUttn.  Tu  vero  conirufans ,  qul  velut 
nnilmu  Ihunlrm  itliu.i  trmn  in  rordis  pmclraliu 
su.u  ipirns  ,  rrnlos  imitnris  rontra  ftalibus  iidver- 
sis  rrsi.slrntrs.  ftoli  tuo  advrrsario  pro  magistro 
uti  ,  nrr  qnrm  odio  prrsrqutris  ,  hunr  ainulari  , 
nrr  fim  vrlnti  sprritlum  ttatl  vclis  ,  illius  fannam 
in  W  ipso  rrpnrscntans.  Hulricundus  rst  itlc  t>b 
iram  '.'  Tu  minimcrtihorrm  prafiras;  tlti  sanguinci 
octili  ?  tihi  qttirte  cl  cum  gravilate  aspiciant ;  vox 
illi  nspcra  ?  tibi  mitis  ct  blanda  ,  imo  polius  nutla. 
Audi  ct  licdam  in  C.ollcetancis  tom.  3  :  Cumvero , 
ait  ,  lingua'  deroganlittm  corriginrqiicitnt ,  a>.qua- 
nimitrr  sitnt  per  omnia  tolerandi.Saqic  vcro  cum  de 
vila  proximorum  conquerimur  ,  mutare  locum 
conamur  ,  secrelum  vitce  rcmotioris  cligere  ;  vide- 
licct  ignoranlcs ,  quia  si  desit  spiritus ,  non  ad- 
juvrt  locus.  Toterandi  sunt  crgo  ubique  proximi ; 
qtiia  Abel  fieri  non  vatet ,  quem  Cain  malitia  non 
exercet.  Sic  Saul  inilio  regni  sapienler  se  suos- 
que  rcgens  ,  ad  conlumelias  suorum  obticuit. 
Atidi  Script.  \.  Reg.  10.  27  :  Fiiii  vero  Bclial  dixe- 
runl  :  Num  salvare  nos  poterit  iste  ?  ct  despexe- 
rttnt  eum  ,  et  non  altuterunt  ei  munera  ;  ille  vero 
dissimutabat  se  audire.  Verum  est  enim  illud  : 
Qui  nescit  dissimulare  ,  nescil  regnare.  Porro 
R.  Levi  generalius  haec  accipit  :  Prudens ,  in- 
quit,  socium  suum  non  deludit  etcontemnit, 
scd  silet  dum  allcr  loquitur  ,  atlenteque  iliius 
sermoncs  audit ;  lic.et  auiem  is  in  medium  pro- 
fcrat  ea  quae  ipse  perspecta  habet  ,  auscultat 
tamenejus  digniiati  favens  ,  licet  nihilindeper- 
cipiat  emolumenti. 

Salomonem  secutus  Rabbi  Simeon  in  Pirke 
avoth  :  Per  omnem  vitam,  ait,  educatus  fui  inter 
sapienles ,  nec  inveni  quidquam  corpori  salubrius 
silentio.  Et  Ben.  Sira  in  Sentent.  Vidisti  asinum 
nigrum?  neque  nigrum,  neque  album  ,  hoc  est , 
ut  ejus  Scholiastes  exponit :  Doce  tinguam  tuam, 
ut  semper  dicat :  Nescio,ne  quando  in  responso  ca- 
piaris.  Sic  caeteri  Hebraeorum  Rabbini  negalio- 
nem  in  respondendo  vel  silentium  commen- 
dant.  Unde  Anonymus  :  Doce  linguam  tuam  di- 
cere  :  Nescio  ,  qttod  aquilibre  est  auro  et  argento. 
Huc,  facit  gnome  Arabum  ccnt.  2.  n.  52  :  Sape- 
numero  silentium  est  responsum,  ut  quis  respon- 
deat  omittendo  responsum.  Nimirum  multorum 
accusationes ,  querelae  el  calumniae  manifestam 
saepe  habent  falsitatem,  nec  responsum  aut  apo- 
logiam  merentur;  unde  ad  eorum  criminationes 
silere,  sufficienter  respondere  et  se  purgare  est. 
Et  cent.  1.  n.  98  :  Taciturnitas  conciliat  sttis  amo- 
rem.  Pccnitentia  super  sitentio  melior  est  pceniten- 
tia  stiper  sermone ;  hoc  est,  prjcstat  poenitere 
taciturnitatis,  quam  silentii !  Nam  nulti  tacuisse 
nocet ,  nocet  esse  tocutum ,  ait  Cato.  Pergunt  Ara- 
bes  :  Tacilurnitas  sapientia  est ,  sed  rarus  est 
agens  eam.  Huc  pertinet  distichon  Catonis  : 

Demissos  animo  ,  ac  tacitos  vitare  memento  : 

Qua  flumen  placidum  est,  forsan  latet  ahius  undn; 

Ila  S.  MauriliusEpiscopusAndegav.  eratsermone 
sitens ,  et  silentio  loquens,  ait  Fortunalus  in  ejus 
Vita. 

13.  QlTA  AMBtlLAT  FRAUDTJLENTER,  REVELAT  AR- 
CANA  ;  QCI  AUTEM  FIDF.LIS  EST  ANIMI,  CELAT    AMICI 

commissvm.  ]  Hebr.  Ambulans  detalor  revelat  se- 
cretum;  fidelis  spiritu  aperiens  verbum  ;  Chald. 
Qui  accusator  (  Syrus  ,  calumniator)  cst ,  aperit 
secrelum  :  et  qui  fidelis  esl  in  spirilu,  celal  secre- 
sum;  Septuag.  Virbilinguisrevelat  consilia  in  con- 


276  COMMENTARIA  IN  PROV 

sessu  :  fidetis  aulem  spiritu  absconclit  res ;  Syin- 
mach.  custodil  verba. 

Pro  qui  ambulal  fraudulenter ,  hcbr.  cst  S'31 
rachit,  id  est  negotiator,  indeque  delator,  de- 
tractor,  calumniator.  Est  pulchra  melaphora. 
Detractor  enim  vocatur  rachit,  id  est  mercator, 
sive  negotiator;  quia  sicut  hic  merces  compa- 
rat  non  pro  se,  sed  ul  eas  dislrahat  et  divendal; 
sic  delator  verba  et  gesta  aliorum  vesiigat  et 
conquiril,  ut  illa  ad  alios  deferat,  et  per  circulos 
quasi  venum  circumferat,  ut  inde  lucrum  ali- 
quod  reportet.  Unde  rachit  uli  lilleris,  ita  et  sig- 
nificaiione  alludit  ad  Sjl  ragal,  id  est  ire , 
amhulare,  deferre.  Ita  Pagninus  in  Lexico  :  Ut 
negotiator ,  inquit,  multas  habet  species  mer- 
cium  quas  ab  aliquibus  emit,  et  aliis  vendit  : 
itidem  delractor  verba  hinc  et  inde  collecta  et 
iiudita  aliis  refert.  Consonat  R.  Abraham,  qui 
ita  scribit  :  Sicut  mercalor  quod  ab  uno  emit, 
alteri  vendil;ila  delraclor ,  quod  ab  aliquo  au- 
divit,  alteri  revelat.  Rachit  ergo  est,  qui  explo- 
rat  aliorum  secreta  ,  vel  vilia  ,  vel  consilia,  ea- 
que  deinde  aliis  enuntiat.  Unde  Cajet.  verlit :  Ex- 
plorator  revetat  secretum,  el  fidetis  spirilus  tegil; 
S.  Hieron.  in  Isaiae,  cap.  39  :  Qui  fideiis  est  spi- 
ritus ,  abscondit  negolia. 

Sensus  ergo  cst,  quasi  dicat :  Explorator,  qui 
iicte  et  fraudulenter  cum  amico  simulans  se 
amicum  conversalur,  itaque  expiscaiur  amici 
mentcm,  ejusque  arcana  cousilia  et  secreta , 
hic  eadem  mox  revelat  aliis;  qui  autem  fidelis 
esji  animi  et  spiritus,  hic  celat  amici  commissum, 
id  est  secretum  ,  quod  sibi  commisit  et  concre- 
didit.  Rursum  commissum,  id  csl  admissum  sive 
perpelratum  aliquod  delictum.  Ita  Dalilacxpis- 
cans  Samsonis  viri  sui  secretunV,  fortiludinem 
scilicet  ejus  consislere  in  capillis,  illud  prodi- 
dit  Philisthaeis,  et  Samsonem  perdidit.Judic.  16. 
v.  17.  Huc  facit  Proverbium  Arabum  cenlur.  2. 
J).  hk  :  Arcanum  tuum  de  sanguine  luo  est  ;  smpe 
aperuisti  iltud ,  et  est  causamortis  luce.  Et  cent. 
2.  n.  61 :  Secretum  est  fides ,  hoc  est,  commenda- 
lum  fidei  alterius ,  q.  d.   Qui  servat  secretum  , 
j)ro  fideli  habelur;  qui  divulgat,  pro  infideli. 
Ibid.  n.  65  :  Arcanum  luum  est  captivus  tuus ,  si 
custodieris  iltud;  tu  autem  caplivus  es ,  si  mani- 
festetur.  Et  n.  59  :  Pectus  tuum  ditala  secreto  luo , 
hoc  est,  ne  delege  ittud  itti.  Possidet  homo  animam 
suam  (velseipsum),  qui  occutlat  secretum  suum  ab 
amico  suo.  Et  n.  36  :  TSe  aperi  secrelum  tuum  si- 
miis,  id  est,  ne  delege  arcanum  tuuin  derisoribus. 
Simiae  enim  omnia  quae  vident  imilanlur  et  ite- 
rant,  itaque  agentes  deriderc  videntur.  Elcent. 
1.  n.  lk  ■■  Os  tingux  carcer  est.  Cave  ut  feriat  tin- 
gua  tua  cottum  tuum.  Huc  facit  gnome  Hebraeo- 
: •uin  :  Intrat  vinum,  exit  arcanum.  Quod  enim 
Jatet  in  animo  sobrii ,  hoc  natat  in  lingua  ebrii. 
Similis  est  gnome  Poetae : 

Eximia  est  virtus  ,  praestare  silentia  rfibus  ; 
Al  conlra  gravis  estculpa  ,  tacenda  loqui. 

Et  illa  Thaletis  :  Vide  ne  te  injus  vocet  sermo  con- 
iraconjunclos  tibi  ac  soeios  dictus,  q.  d.  Ne  fulas 
amicis  ,  ut  eis  committas  arcana,  ul  inde  illa 
clTuliant,  magna  tua  infamia  et  ignominia.  lLa 
Laert.  1.  1.  cap.  1.  El  illa  Aristonis  :  Venli  nobis 
molestissimi  sunl  ,  qui  abstrahunt  pallia;  nam  his 
conlra  ventos  munimur  ;  ila  gravissime  lo3dunt 
timici,  qui  expiscanlur  arcana.  El  illa  Tiberii  Iin- 
peral.  apud  Dionem  :  Principis  animum ,  aut  ne- 
tnini  aut  paacis  cognilum  esseoportet.  Et  illa  !We- 


EP.BTA  SALOMONIS.  Cap.  XI. 

telli  Macedonici  qui ,  rogatus  quitlnam  acturus 
esset  post  subactos  Arbachos,  resp.  -.  Tunicam 
meam  exurerem  ,  si^eam  consilium  meum  scire 
existimarem.  Et  illa  Bedae  in  Collecl.  :  Imperiti 
sicut  toqui  nesciunt,  sic  tacere  non  possunt.  Ami- 
cum  secreto  admone,  sed  patam  lauda.  Plura  de 
revelatione  secrelorum  dixi  Ecclesiasl.  27.  17. 
Pro  fidelis  animi  Aquila  et  Theodot.  vertunt , 
-i.?oj  Tzn\)/j.xTi  ,  quod  cum  Roman.  vertas  fidelis 
spiritu,  ut  wjfj.u7i  respondeal  Latino  ablativo  , 
quo  Graeci  careut;  noster  lameu  Salazar  proprie 
accipiens  in  dalivo  vertil,  fideiis  spiritui ,  sicque 
exponit :  Fidelis  spiritui ,  id  est  animo  suo,  di- 
citur  qui  arcana  serval ;  quia  ca  quae  in  animo 
lulolalent,  palam  discere,  et  in  vulgus  spar- 
gere,  quoddam  est  prodilionis  genus  adversus 
animum;  animus  enim  non  secus  ore  aperto 
proditur,  quam  urbs  aliqua  ostio  reserato.  Vel 
aliter  :  Qui  secreia  non  violat,  fidelis  spiritui 
diciiur,  id  estSpiritui  sancto;  quasi  vero  e  con- 
trais,  qui  arcana  amicorum  palam  facit,  Spi- 
rilui  sanclo  infidelis  sit. 

Causas  duas  subdit  :  Prior  est,  quia  Spiritui 
sancto,  qui  primus  et  nolionalis  est  amor,  tri> 
huilur  omnis  uonesla  beinevolenlia  ,  omnisque 
amicitia  ejus  opera  copulaiur.  Nihil  autem  aeque 
amicorum  concordiam  distrahit,  sicut  arcano- 
rum  et  secrelorum  revelatio.  Poslerior ,  quod 
secretorum  revelatio  ex  amore  proficiscatur  ; 
jure  ergo  optimo  eidem  revelatio  secrelorum 
tribuitur  ,  cui  dileclio  etiam  accommodatur  , 
puta  Spiritui  sancto  ,  qui  est  amor  formalis  et 
causalis  :  ubiqueenim  amorem  et  amicitiam  ars- 
tringit  et  copulat.  Verum  haecmyslica  ,  vcl  ac- 
commodatiiia  sunt;  vera  enim  versioest  ,  fide- 
lis  spiritu,  ut  habent  Septuag.  Chald.  Noster  , 
ct  alii  passim.  Ita  tacitum  apnd  sescrvahat  se- 
crelum  amicorum  S.  Ambrosius,  ut  ne  quidem 
fralri  dilectissimo  Salyro  illud  communicaret. 
Unde  de  ObituSatyri :  Cum  omnia  ,  inquit ,  nobis 
essent  nostra  communia ,  individuus  spirilus  ,  in- 
dividuus  affectus;  sotum  tamen  commune  non  erat 
secretum  amicorum;  nonquo  conferendi  periculum 
vereremur ,  sed  tenendi  servaremus  fidem ,  elc. 
Erat  enimfidete  indicium  exlraneo  non  esse  pro- 
ditum,  quod  non  esset  cum  fratre  collalum. 

1U.  Ubi  non  est  gubernator,  populus  corruet; 
sixus  (Syrus,  liberatio)  autem,  ubi  multa  con- 
silia.]  Pro  gubernator  HebraiceestmSann  tach- 
butolh,  de  qua  voce  fuse  dixi  c.  1.  5  ,  docuique 
significare  gubernacula  navis  ,  indeque  reipubl. 
ac  consequenter  consilia,  induslrram  ,  soler- 
tiam,  quibus  gubernalur  navis,  .-eque  ac  resp. 
Unde  Hebraea  ad  verbum  habent :  Vbi  non  sunt 
consilia  et  consulta  gubernacula  (Cajet.  ingenla) 
corruet  populus;  etsalus  in'mutlitudine  consiliarii, 
id  est  consiliariorum  ;  Theodot.  In  incogilanlia 
corruil  poputus  ;  salus  aulem  in  homine  mutti  con- 
sitii ;  Septuag.  Quibus  non  est  gubernatio,  cadent 
tanquam  fotia  [  legerunt  Dny  atim,  id  cst  folia  , 
pro  DV  am,  id  est  populus)  salus  autem  in  mullo 
consilio;  Chald.  in  muttitudine consitii.  hecle  po- 
pulus  comparatur  foliis  arborum,  tum  ob  co- 
piam,  tum  ob  vicissiludinem ,  qua  aliis  caden- 
tibus  alia  subnascunlur;  tum  ob  decorem  ;  sicut 
enim  folia  decorant  arborem,  sic  populus  rite 
composilus  rempubl.  Vatabl.   Ubi  non  consitia , 
cadit  populus  ;  ubi  autem  salis  consitiariorum  est, 
conservatur.  Ita  et  Cassianus  collat.  2.  de  discre- 
lionc,  cap.  U,  legit  :  Quibus  non  est  gubernatio , 
id  est  consitium  et  discretio ,  inquit ,   cadunt   ut 


COMMl.NTAlllA  IN   PRQVB 

fulia.  Est  melalepsis  :  cx  consiliis  cniin  inlclli- 
gitur  gubernalio  hon.i ,  coiisiilla  cl  prudcns  ;  cx 
gubernalionc  ipsc  gubcrnalor ,  ut  \crlil  Noslcr. 
Scnsus  csl ,  q.  (1.  I  bi  non  csl  gubcriiator  s.ipicu- 
liu  ct  prudcnlia  gubcrnandi  pru-dilus  ,  ihi  in 
lliulta  pciic.ula  cl  (l.iinna  corrucl  populus  j  at 
uhi  is  ailcsl,  cl  consilio  \cl  proprio  pollcl,  \cl 
. 1 1 1 < ■  n < »  ulilur.  ihi  populus  saUus,  ct  a  malis  oin- 
nihus  innnunis  sccurusquc  consislil. 

Vox  ergo  ii"'^2nn  lachbulolh  pluralis  signi- 
lical  priino  ,  lnullis  niagnisque  consiliis  nioilis- 
que  rcgendi  opus  cssc  rcclori  rcip.,  utpotc  qui 
ad  \arias  varioriun  honiinuin  cl  populorum 
eonditiones  ,  imlolcs  ,  appclilus  sosc  altcinpe- 
r.ire  dcbcal,  ul  quei)H|ue  conformitor  ad  suum 
ingeniuin  regat.  Hujus  apologuin  vcl  cxcni|)luin 
Poclse  dant  Prolcuin ,  qui  in  inillc  forinas  scsc 
vcrlcbal  ,  ul  cuique  scse  assimilarcl ,  ejuscpK; 
indoli  el  inoribus  sese  conforniaret.  Aecetlil 
quod  ait  Sallusl.  in  Jugurth.  Vulgus  ingeniu  sedi- 
tiusum  atque  discurdiosum  ,  cupidum  novarum 
rcrum  ,  quieli  ct  uliu  adocrsam.  Et  ul  itlem  ail  in 
orat.  ftlarcii  :  lmpigne  tinguce ,  ignavi  animi.  Et 
I.ivius,  lib.  23  :  llac,  ail,  est  natura  multitudinis; 
aut  scrvit  humilitcr ,  aut  supcrbe  duminatur.  Li- 
bettatem ,  quee  mvdiu  est ,  ncc  spernere  modice, 
nec  habere  sciunt.  Philo,  1.  de  Josepho  :  Sicut,  ail, 
gubcmator  pro  rattune  vcnturum  mulat  naviga- 
tiunis  subsidia ,  nun  unu  viodo  navem  dirigens  ; 
sic  reipubtiav  moderator  debet  csse  multiformis  ac 
multiplcx  ,  alius  in  pace ,  alius  in  bcllo  ;  aliler  se 
laucis ,  alUcr  multis  uppunens  adversariis  ,  etc. 
Aslipulalur  S.  Greg.  dc  Nazianz.  in  orat.  Apol. 
Nani  prufectu,  inquil,  ars  qucedam  artiumelscien- 
liariun  miki  esse  videtur ,  Iwminem  regere  ,  ani- 
mal  maxime  varium  et  mtdtiplex;  id  esl ,  ars  ana 
est  plurcs  artescaercens.  El  post  pauca  ;  Quemad- 
mudum  ,  inquit,  si  quis  beiiuam  variam  et  multi- 
pliccm ,  ex  mullis  beliuis  magnis  juxta  parvisque 
feris  milibusque  cumpaclam ,  cicurare  ac  ducei'e 
uggrediatar;  huic  in  natura  adcu  varia  et  prudi- 
giusa  gubernanda ,  maximus  ulique  labur  sub- 
eundus  sit ,  magnumque  certamen  :  quippe  nec 
vocibus  eisdem,  nec  alimentis ,  nec  manus  atlrec- 
tationibus  ac  sibilis,  nec  reliquis  delectelur  ;  sed 
atii  aliis  pro  sua  quique  nalura  et  consuetudine 
vel  gaudeant ,  vel  offendantur ;  ut  qui  ejusmodi 
bcliuce  curam  susceperit ,  eutn  varia  omnino  et 
multipUci  scientia  urnalum  esse  upurleat.  Ilaud 
dissimiti  mudu  cummuni  huic  Ecclesice  curpuri  , 
instar  cumpusilce  cujusdam  et  incequaiis  belluce , 
ex  pluribus  variisque  maribus  et  sermonibus  cu- 
agmenlalo ,  summupere  quuque  necesse  est  Anlis- 
tilem  scilicet  simul  et  simpticem  esse ,  quantum 
ad  eam ,  quum  ad  res  omnes  adhibere  debet  animi 
integritatcm ;  et  quam  maxime  varium  el  multi- 
piicem  ,  quanlum  ad  id  attinet,  ut  uniuscujusque 
benevulentiam  sibi  cunciliet. 

Secundo  ,  tachbuloth  significat  gubernatorem 
rcip.  debere  imitari  gubernalorcm  navis  ,  de 
quo  mulla  Plalo  in  dialogo  de  Regno  ,  et  lib.  8. 
deRepub.  elP.lutarch.  in  Moral.  uhiinter  c.Tlera 
ait :  Lt  in  magnis  lempestatibus  validissimo  ciavo, 
optimo  gubcrnatore ,  et  pluribus  fulturis  opus  est; 
sic  magnas  el  turbulenlas  res  administranti  sum- 
masapientiaopas  esl ;  quam  cum  gubernalor  non 
habcat  ex  se,  dprobis  consiliariis  mutuetur  et  dis- 
<at  oporlet.  Unde  Veget.  lib.  3  :  Fieri,  ait,  quid 
debeat  cum  multis  tracta;  quid  facturus  sis  ,cuvi 
i-aucissimis ,  vci  potius  ipse  tecuvi.  Vide  dicta  , 
eap.  1.  5. 


UP.IA  SAI.OMOMS.  Cap.  XI.  'J77 

Ouoclrca  Pius  II,  sapicns  et  gcnerosus  Ponn- 
lc\  ,  lih.  1.  cp.  887.  ad  l.udo\ic.  (.alli.c  regem  : 
Si  rtplura,  inquil,  qtta-  ait  :  Vbimitltu  runstlta,  ibi 
snlits  lunstltorttm  muttilttdinem  nun  rrqmrtl  ,  snt 
mutiutlulrm  et  di^rstiumin  ;  qiur  rcs  in  ptutris 
qniun  tn  tnttttis  furittus  rrpmtttr  ;  urqur  rniinlto- 
itislus  uitl  justitia  muttitittiinr  /urttr  sttudrtur  , 
qme  vuriis  ujfrrlitmilms  ugitulu  ud  pronu  ffqtun- 
ter  inclinal  confusioni  ;  stilula  rst  consitlrnlitmi 
muttitudo  ,  ncque  bene  res  se  habet  ttlu  suffrugia 
uumcrantttr ,  nun  ponderuntur  ;  scrpc  iruim  jit  ut 
mujor  purs  mrliorem  vincut.  Justinianus  cdivit 
quoque  hoc,  niodo  :  Scd  nrquc  cx  mtiltiludine  auc- 
lorum  qttod  melitts  e.l  (BQltiuS  est  judicitlulc,  cum 
possit  unius  forsan  et  dclerioris  senlentiu ,  mullos 
et  mujurrs  aliqtta  in  purte  superare.  Testis  Ci- 
cero  :  Q.  Sccevulam  juris  pcritissimum,  cum  dc 
jure  prcediurum  cunstderelur  ,  suos  intrrdum  cun- 
sultores  ad  Furiuvi  ct  Casctlittm  prcvdicatorcs  reje- 
rtssc.  El  conslal  harlolum  ad  judicium  mercato- 
rum  el  opilictim  pleraque  sua  elucubrassc.  Nam 
Ul  itlcin  tradit  M.  Tullius  :  Assiduus  tisus  uni  rei 
deditus  et  ingenittm  et  arlem  scepe  vincit. 

Ita  Scverus  Impcr.  nil  slatuil  unquam  absque 
pluriniorum  Jurisconsullorum,  aliorumque  pe- 
ritorum  corona.  Augustus  ad  consilium  eliam 
piivalum  adhibebal  Maecenatcm  el  Agrippam, 
sicul  Julius  Caesar  Q.  Pedium  et  Cornelium  Barl- 
bum.  Et  Auguslusposlmortem  illorum,  si  quid, 
cujus  eum  poenilcret,  accidisset,  cxclamabat: 
llorum  nihil  mihi  accidisset,  si  aut  Agrippa  aut 
Mtecenas  vixisset. 

Tertio,  tachbuloth  notat  salulem  reip.  con- 
sislere  tum  in  sapientia  gubornatortun,  tum  in 
ohedientia  civium,  sicut  salus  navis  pendel  a 
nauclero,  chori  a  chorago,  orhis  a  sole.  Quod 
enim  est  sol  in  mundo,  cboragus  in  choro, 
nauclerus  in  navi,  hoc  est  sapiens  rex  vel  prin- 
cops  in  republ.  Hinc  rursum  Hebraei  consilium 
vocant  "TlDsoda  TDi  iasad,  id  esl  funda  vit ;  quod 
onim  fundamentum  esl  in  domo,  hocconsilium 
esl  in  re  agenda,  ut  eo  stanle  stel,  ruente  ruat. 
Audi  S.  Cbrys.  hom.  SU.  iu  ep.  ad  Hebr.  Magis- 
tralum  ducemque  et  reclurem  non  habere  matum 
esl,  el  est  argumentuvx  mullarum  calamilalum  et 
principium  defectus  ordinis ,  et  perlurbalianis  et 
cunfusionis.  havi  sicut  si  chori  coryphceum  a  choro 
et  ducem  susluleris,  nun  erit  ampliits  charus  modo 
congruus  el  ordinalus;  et  si  d  pltalange  exercilus 
amoveris  imperalorem ,  non  erit  amplius  numerusa 
et  urdivata  acies,  et  si  d  navigia  denrpseris  guber- 
natorem,  navem  demerges  :  ita  eliam,  si  d  populo 
reclorem  abstuleris ,  omnia  evertisli  et  detevisli. 
Deinde  de  lns  qui  principem  habent,  non  tamen 
illi  parent,  haec  anneclit :  Atque  matum  quidem 
est  magistratus  et  rectoris  defectus,  occasio  scili- 
cel  eversionis  ;  non  viinus  autem  matum  est  inobe- 
dientia  subdilorum.  Puputus  enim  nun  parens  rec- 
tori  nec  magislratui ,  est  similis  ei  qui  non  habet , 
et  forte  etiam  deterior :  nam  his  qui  reclore  carent 
datur  venia,  si  ordo  alque  maderatiu  nun  serve- 
tur  ;  his  autem  nun  ila,  sed  poena  digni  sunt. 

Idem  fuit  sensus  Philosophorum,  Aristot. 
R.helor.  adAlexandr.  Cansiliari,  ait,  eorum,  quce 
inler  hamines  ,  divinissimum ;  Plalonis  :  Quiddam 
sacrum  prafeclu  cunsultalio  est  ;  nam  consilio 
stanl  regna,  urbes,  domus.  Salluslius  ad  Crcsar. 
Ego ,  ail,  ita  comperi,  omnia  regna ,  civilales , 
naliones  usque  eo  prosperum  imperium  habuisse , 
dum  apud  eos  vera  consilia  vatuerunl.  Ubicumque 
gratia,  timor,  voluptas  ea  corrupere,  paulo  post 


27S 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMOMS.  Cap.  XI. 


imminulee  opes ,  deinde  ademptum  imperlum , 
poslremo  servitus  imposila  est.  Omnium  suffra- 
gio  damnalur  ipse  Julius  Caesar,  nec  in  diclatu- 
ra,  nec  in  consulatu  consilio  senalus  usus,  ait 
Sueton.  unde  et  se  efc  rempubl.  perdidit.  Idem 
fecit  Nero,  qui  senatum  capitaliter  oderat,  ait 
Sueton.  Similis  fuit  Hieronymus  Siciliae  rex,  qui 
nulla  de  re  convocavit  vel  consuluit  publicum 
consilium,  teste  Livio  1.  h-  belli  Punici  secundi. 
Fuse  hoc  argumentum  tract.  Cardin.  Palseotus  1. 
d«  Sacri  Consistorii  consultationibus,  et  Marti- 
nus  Laudensis  tract.  de  Consiliariis,  et  Boetius 
de  Auctoritate  magni  consilii.  Huc  facit  quod 
omnes  reges  et  principes  suos  habeant  consi- 
liarios,  senalores,  parlamentum,  etc.  Porro, 
consiliorum  gubernaculum  lex  divina  sit ,  ait 
S.  Cyprianus. 

Tropol.  S.  Dorothaeus  ex  hoc  loco  docet  fide- 
lem  virtutis  studiosum  egere  ductore  et  guber- 
natore.  Cavere ,  ait,  nos  admonet  ne  nosmetipsos 
informemus ,  ne  nos  sciolos  habeamus ,  ne  persua- 
deamur  esse  nos  satis  nobis  ad  regimen  nostrum. 
Opus  enim  nobis  est  auxilio  pr&ler  Deum,  opus 
coadjutoribus.  Nihil  est  miserabilius ,  nihil  quod 
citius  expugnari  queat  his ,  quinullosduces,  nullos 
auctores  habent  ad  viam  Dei.  Ait  enim :  Quibus 
non  est  gubernatio ,  decidunt  ut  folia.  Folium  a 
principio  semper  virens,  semper  germinans,  sem- 
per  delectabile  est :  non  multo  post  arescit  et  lan- 
guet ,  et  cadens  conteretur  et  conculcatur.  Talis 
homo  est,  qui  a  nemine  regitur.  A  principio  ferven- 
tissimus  ad  jejunia,  ad  vigilias,  ad  quielem,  ad 
obedientiam ,  et  ad  qu&cumque  c&tera  bona.  Pau- 
lo  post  exstincto  eo  fervore,  sinullum  habuerit  suum 
gubernatorem  aut  fotorem,  qui  exslinctum  ignem 
suscitei  et  accendat ,  desiccatur  et  cadit,  ac  demum 
destilutus  ab  hoslibus  suis  caplivus  trahitur,  qui 
ut  voluerint  in  ipsum  grassantur.  Haec  ille  et 
oplime. 

Hanc  gnomen  illustri  apologo  vulpis  et  for- 
micae  festivis  parabolis  ceu  filis  sericis  phry- 
gionice  acupicto  exornat  Cyril.  lib.  1.  Apolog. 
moral.  c.  10.  cujus  titulus  :  Ubi  mulla  consilia 
sunt ,  ibi  salus.  Vulpeculce,  ait,  ut  super  terram 
sibi  domum  construeret ,  materiam  congreganti 
formica  obviavit ,  et  salute  dicta,  quid  esset  quod 
faceret  exquisivit.  At  illa  respondit :  In  obscuris 
terrx  latibulis  hactenus  habitavi,  modo  fert  ani- 
mus  in  luce  cunclis  gralissima  mihi  nidum  con- 
struere.  Cui  formica  mox  dixit :  Fuitne  tibi  forte 
unquam  moleslum  primum  illud  habitaculum?  Cui 
illa:  Nunquam  certe,  sed  tutissimum  et  quietum  ; 
atlamen  ad  voluntatem  hanc  dulcedine  lucis  incli- 
nor.  Tum  formica  subjunxit :  Nimirum  dulce  est 
tumen,  et  deleclabile  octdis  videre  solem,  sedlonge 
magis  sapit  vila,  et  deieclabilior  est  secura  quies. 
Quamobrem,  soror ,  licet  non  sim  tanti,  ut  consi- 
itaria  sim  prudentia?  lu& ,  hoc  tamen  tibi  in  me- 
moriam  revoco,  et  in  hac  novitate  verum  est ,  quod 
gallinariis  et  pellionibus  non  es  modicum  odiosa; 
illis  quidem,  propter  zeium  gallinarum ,  istis  vero, 
pellium  cupiditate  tuarum.  Suadeo  ilaque  ut  in 
novo  negotio  consilium  antiquorum  requiras  :  nam 
consilium  custodiet  te ,  et  prudenlia  te  servabit. 
Ad  hac  vulpes  inconsulte  respondit :  Minimum  qui- 
dem,  soror,  hoc  atlendo  ;  nam  egere  tuo  consiiio 
me  minime  puto.  Cui  formica  prudenter  respondit : 
Principia  quidem  rerum  mole  minima ,  virtule 
sunl  maxima.  Nam  ex  parvo  semine  ingens  palma 
nuscitur.  Quare  in  minimis  exordiis  maxima  sunt 
consilia  agenda.  Quoniam  pai-vus  error  in  princi- 


pio,  maximus  est  in  fine.  Sic  modica  radicis  cor- 
ruptio  in  lotum  arboris  corpus  ejfundituv ,  eo  quod 
in  suo  principio  lotius  realitas  conlinetur.  Adde 
quod,  si  minima  negligas ,  paulalim  defluas  in  ma- 
jora,  Eccl.  19.|1.  Propter  quod  Salomon  in  Prover- 
bio  dixit :  Audi  consilium,  et  suscipe  doclrinam,  ut 
sis  sapiens  in  novissimis  tuis ,  Prov.  19.  20.  Nam 
et  cogilationes  consilii  roborantur.  Ad  hacvulpes, 
victa  ralione ,  respondit  :  Etsi  in  hoc  ipso  ,  quod 
paro ,  consilio  uti  sit  opus;  tamen  satis  mihi  a 
natura  consilii  est  domi.  Cui  prudenter  formica: 
Conscriplum  est,  inquit ,  Prov.  3.  1 ,  ne  sis  sa- 
piens  apud  temetipsum ,  et  ne  innitaris  prudentia 
tua,  quia  dicentes  se  esse  sapientes ,  stulti  facli 
sunt.  Idipsum  deinde  simililudine  oculorum, 
radiorum  et  nautarum  confirmans ,  subdit  : 
Nonne  plura  vident  quatuor  oculi  quitm  duo  ?  el 
multiplicati  radii  pius  illuslrant  ?  major  certe  fa- 
cultas  est  pturium,  et  ratis  pluribus  naulis  secu- 
rius  gubernatur.  Verumtamen  cujus  est  consilium? 
nonne  est  sapienlia??  nimirum  ha?c  qua>  abscondit 
uni,  revelat  alteri :  et  humililatis  amatrix  ut  plu- 
rimum  ,  rectum  de  agendis  consilium  docet  per 
alienum.  Quod  si  benejudicasti ,  leste  consiliario 
addito ,  cerlior  eris,  et  recle  in  melius  dirigeris. 
Quanlo  igitur  consilium  est  ex  pluribus ,  tanto 
salubrius  existit.  Quoniam  ubi  multa  consilia,  ibi 
salus.  Sic  audiens  sapiens ,  sapientior  erit ,  et  in- 
telligens  gubernacula  possidebit ,  Prov.  1,  5.  Ad 
hac  vulpecula  dixil :  Scio  quod  provida  es;  doce, 
quceso ,  cujus  sit  consilium  audiendum.  Tunc  illa  : 
Sapientis  ,  inquit ,  prudentis ,  scientis ,  experti , 
amici  fidelis ,  magnanimi ,  Deumque  timentis. 
Quibus  dictis,  provida  caltidam  a  se  eruditam  vale 
dicto  dimisit. 

15.  Affligetur  malo,  qdi  fidem  facit  pro  ex- 
traneo  :  qui  abtem  cavet  laqueos ,  securus  erit.] 
q.  d.  Qui  fldejubet  pro  alio,  affligetur  multis 
molestiis,  et  subinde  damnis  :  cogetur  enim  de- 
bitum  debitoris,  si  is  solvendo  non  sit,  aut  sol- 
vere  nolit,  ex  suo  aere  dependere  et  prsestare ; 
qui  autem  cavet  laqueos  obligationum,  qui  in 
sponsione  et  fidejussione  laient,  ab  hisce  mo- 
lestiis  et  damnis  immunis  et  securus  erit.  Vide 
dicta  c.  6.  v.  1.  et  seq.  et  Eccl.  29.  U.  et  seq.  Hic 
sensus  patet  ex  Hebraso,  qui  sic  habet :  Contri- 
tione  conterelur  homo,  cum  fidejusserii  pro  extra- 
neo ;  et  qui  odit  defigenles  (stipulantes  et  fideju- 
bentes  defigendo  et  conserendo  manum  manui 
creditoris) ,  conftdit ;  Symm ach.  Qui  autem  odit 
captiones  (laqueos  cautionum  et  sponsionum), 
confidit ;  Theodot.  odio  habens  laqueis  impticari 
confidet ,  id  est,  confidenter  et  secure  aget,  non 
timens  lites  et  damna  quae  ex  fidejussione  se- 
quuntur.  Septuag.  vero  sic  vertunt  :  Malus  maie 
facit,  cum  commistus  (Hebr.  enim  3*iy  arab  pro- 
prie  miscere,  indeque  stipulari  et  spondere 
significal)  fuerit  juslo :  odit  aulem  sonum  securi- 
tatis.  Hebr.  enim  ypn  taka  et  defigere,  et  so- 
nare  tubaque  clangere  significat.  Potest  haec 
Sept.  versio  ad  Vulgatam  adaptari,  q.  d.  Malus, 
id  est  avarus  creditor,  affiigit  juslum,  qui  ex 
charitale  pro  debilore  spopondit.  Hinc  justus 
oditsonum,  quem  in  stipulatione  fidejussionis 
vel  assecurationis  manu  conserta  edere  solet, 
q.  d.  Odit  complosionem  manus  suse  cum  manu 
creditoris,  hoc  est,  odit  fidejussionem.  Si  tamen 
ea  ample  ut  sonant  accipias,  significant  juslo 
perieuiosum  esse  omne  cum  malo  sive  impio 
commercinm :  periculum  enim  est  ne  ab  eo  frau- 
detur,  inlricelur  aut  seducatur.  Unde  auctor 


COMMENTARIA  IN  PROVERMA  SALOMOIUS 

Catenas  Gracc.  sic  Septuag.  clare  vcrtit  et  expli- 

cal :  Improbi  inlcr justos  immisti  facmnt  tm/irobe , 
sermonemquc  *■  S(il(d<'  >'t  sccurilalc  (tlortrinain 
sululis)  institutum  aspcrnantur.  Kt  Nyrus  da  inoic 
asseclans  Sepluag.  :  Im/irobtts ,  ait,  male  facil , 
cum  occurrcril  justo ,  qttod  oderit  spei  compotes  ; 
Chald.  vero  :  Mulus,  u\l,mate  tigit  rontrajustum, 
eo  quod  ftdtjussor  slelit  pro  extraneo,  et  odit  cos 
tfui  spcm  sttam  colloctnil  in  Deo.  Cassianus  deni- 
que  collat.  1.  c.  *20  :  Malignus,  iii(|uit,  nocct,  cum 
se  commiscuerit  jtisto ;  id  cst  dtubottts  dccipit ,  cum 
fucrtt  coiorc  .utnetttatis  obtecltis  :  odit  atttem  so- 
num  tuletx ,  id  est  discretionis  rim,  qutv  dt:  scnio- 
rum  vcrbis  ac  monttione  procedit. 

16.  Mulier  «uvtiosa  invenirt  clomam  ,  f.t 
nonusTi  hvbibunt  niviriAS.]  Pro  robttsti,  llcbr. 
cst  Q*l*ny  aritsim,  id  cst  fortes ,  praevalirii, 
valentiorcs  J  poteniiores ,  qui  aliis  prajvalenl, 
pula  qui  aninio  snnt  infracto,  omnisque  laboris 
paticnics.  Unde  sacpe  in  inalum  sumitur,  signi- 
licatque  tyrannos  et  praedoncs,  qui  vi  cl  armis 
alios  subjugant,  spoliant,  confringunt.  Unric 
Theoriot.  vcriit :  Et  irrumpentcs  apprekcndent  di- 
vitias  ;  quidani  llcbr.ei  verlunt :  Formidabilcs  di- 
tantur  ;  quia  talihus  ceteri  ex  metu  nninera 
rieferunt,  ait  Abcn  Ezra.  HincR.  Salomon  mysli- 
ce,  sert  jurtaicc,  sic  exponit :  Mttlier  graliosa , 
id  est  Israelilica  Synagoga  ,  ad  divinam  gloriam 


proxime  accedet  et  ad  ejus  legem  ;  robusti  autem , 
idest  fttii  Esatt,  divitias  per  furtum  rapinamque 
auferenti  se  addicent. 

Mutier  graliosa ,  vel ,  nt  hebr.  est,  gratice  : 
primo  est  mulier  pulchra  ct  venusta  ;  sccundo, 
graliosa  in  verbis  ct  faclis  ;  lerlio,  honesla  ,  pu- 
dica,  obsequens  marilo,  sedula,  omnique  vir- 
tule  praedita.  Unde  aliqui  vcrlunt  :  Mulier  vir- 
tuosa  sustentat  Iwnorem  ,  el  prtevalidi  divilias  ; 
Chald.  Mutier  bcnigna  dividit  gloriam,  et  robusti 
cuiTunt  post  divitias  ;  Symmach.  Mtttier  bona 
assequetur  gtoriam  ;  Valabl.  Mutier  modesla  asse- 
quetur  gloriam,  id  cst,  mulicr  quaj  obsequens 
«•rit  marilo,  commendabitur  :  scveri  autem  vel 
rigirii  assequenlur  riivitias. 

Jam  primo  Baynus  sic  exponit,  q.  d.  Mulier 
graliae,  id  est  uxor  pulchra,  gloriam  sua?  pul- 
chritudinis  viro  in  dotem  affert:  unde  et  femina; 
valde  pulclirse  sine  dote  nubunt ,  quia  dos  carum 
esl  forma  ct  pulchritudo.  At  QiyilJT  aritsim  , 
iri  est  viri  robusti,  solliciti,  et  ad  rem  altenti, 
pulchritudini  antefcrunt  opcs,  et  cum  conjuge 
opulentam  dotcm  quaerunt ,  plus  gloriae  ex  opi- 
bus  quam  ex  pulchriludine  sperantes.  Verum 
haec  expositio  multa  addit,  ac  alienior  videtur, 
alioque  delorta. 

Secundo,  melius  noster  Salazar,  q.  ri.  Sicut 
decor  mulieri  paritgloriam  ,  idest  riive3  et  no- 
bilematrimonium  ,  pula  splenriirium  et  copio- 
sum  maritum  ;  sic  labor  viro  parit  opulentiam, 
q.  d.  Fcminis  quidcm  opes  el  magnani  dotem 
pulchritudo  et  forma;  viro  autem  fortunas  et 
facultates  sua  tantummodo  induslria  parit:  at- 
que  adeo  feminae  scdentariam ,  socordem  et 
mollem  vitam  agcre  forlassc  licel ;  viro  autem 
non  item  ,  scd  labore  ct  sollicitudine  impigra 
opus  est.  Sic  gloria  pro  opibus  sumitur,  Genes. 
c  31.  y.  1.  inHebr.-eo.  lta  Aben  Ezra. 

Tertio,  Cajetan.  q.  ri.  Sicut  viri  fortes  et  stre- 
nui  fulciunt  suas  opes  et  familias  sua  fortilu- 
dine  et  strenuilate  ,  sic  uxor  gratiosa  ,  id  est 
casta  et  bene  morata,  sustentat  portatque  ho- 
noremet  gloriam  lam  suam,  quam  mariti :  nam 


Cap.  XI.  279 

\  iri  honor  el  gloria  consisiit  in  uxoris  C&ititaU: 
ct  probitalc.  Acccdil  R.  Ecvi  :  (iralia,  iinpiit  , 
lcininie  dif,rnilal«ni  fulcit  Bt  conscrvat ,  porlode 
ac.  si  columna  ftilcriunque  csset,  cui  gloria 
innilcretur  :  sicut  rohusti  conjicrvani  divitias  , 
ct  sunl  tan(|iiain  coluniiuc  (|iia<dam,  (|ii;c  j||a« 
i\  prsedonihus  vaslalonbiis(pic  iinnitir.  Ilclir. 
enim  -jcn  taviack  ,  qtiod  noslcr  vcrlit ,  invenit  t 
(l  babebttnt ,  proprie  significal  fulcire,  snstcn- 
tarc,  utl  doinuin  fulciiinl  coluinna-. 

Oiiarlo,  simplicilcr  et  gcnuinc  Janscnius  : 
Ilcbraice,  inquit,  atl  verbum  hahclur :  Mtilier 
gratitr  apprckcndct  gloriam  et  fortcs  apprehen- 
dent  divilias.  Est  anlcni  niulicr  graliae ,  mulicr 
gratae  venustatis  ct  probiiatis.  Unric  Noslcrver- 
tit ,  mutier  graliosa  ;  alii,  mutur  vcnusla  ;  signi- 
ficaturque  quori  ,  quemarimodum  mulier  sua 
piilchrituriinc  ct  gralia  morumque  prObitafe 
obtinct  gloriam  apuri  homincs;  ita  viri  suafor- 
lituriine  consctpii  ricbcut  riivilias  ;  ut  intclliga- 
mus  quori,  quemarimodum  gloria  viri  cst  mulier 
venusta.ila  familiaJ  opes  pcndent  ex  fortitudinc, 
et  sedulitate  viri.  Docet  ergo  in  mtilieribiis 
maximc  requiri  foimam  el  morum  graliam ,  iu 
viris  industriam  et  laborcm. 

Porro  quantam  dccor  (  animaj  magis  quam 
corporis)  fcminaB  gloriam  conciliet  pulclnc 
docct  S.  Basil.  tr.  de  Virg. :  Tatemse,  ail,  habitu, 
incessu  ct  toto  corporis  gestu  femina  exhibebit,  U(, 
qtti  illi  sorle  obviifuerint ,  qttasi  vivum  Dei  simu- 
tacrum  aspicientes ,  faciem  ad  reverenliam  atqttc 
admiralionem  sanclitatis  inclinent  ;  venerentur  , 
inqaam,  aspcctum  illius ,  alque  ut  dixi,  tanquam 
divina>  imagini  reverenter  de  via  decedant.  Talis 
fuit  Judilh,  cujusgloria  fuit  forma,  scd  magis 
puriicilia,  virtus  et  fortitudo,  qua  Holofernem 
occidit,  el  Israelem  liberavit.  Unde  ei  viclrici  po- 
pulus  acclamavit :  T«  gloria  Jerusalem,  tu  ttv- 
lila  lsrael,  ta  honoriftcenlia  poputi  nostri ,  Ju- 
diih  15.  10.  Talis  fuit  Esthcr  ,  quae  sua  forma  ct 
gratia  gloriam  regni,  thorumque  Assucri  assc- 
cuta,  Aman  suspendit,  Hcbraos  scrvavit. 

Porro  Septuag.  intcrjicicndo  unam  sentcn- 
tiam,  hanc  gnomen  aliter  efferunt  pcr  bimem- 
brem  anlithesin  :Mulier  gratiosa,  inquiunt, stts- 
cilat  viro  gtoriam  ;  Ihronus  aatem  ignominia 
mulier  odio  kabens  jttsla,  id  esl,  improbae,  im- 
pudcnti ,  pervcrsae  mulicri  ignominia  insiclci 
quasi  throno  suo :  nusquam  enim  magis  ricriecus 
clignominia  cernitur,  quam  in  femina  iniproha, 
lasciva  el  perversa.  Pergunl  Septuag.  :  Divitia- 
rttm  indigenles  sttnt  pigri ,  forles  vero  nilunlur 
diviliis.  Scptuag.  morc  suo  sequilur  Syrus  :  Mu- 
lier  pia ,  ait ,  viro  adipiscilur  laudem ;  sedes  autem 
ignominitt  mulier  qtia?  verilalem  odit.  Inertes 
eliam  in  divitiis  sunt  indigenles ,  fortes  aulcvi 
oblinent  scwnliam. 

Symbolioe  et  mystice,  auclor  Catena?  Graecor. 
Mtttier  benigna  et  graliosa ,  ait ,  sublimiori  sensu 
cst  senlentia  miiis  grataque  auribus,  cujus  vir 
cst  mens  vel  anifnus  :  thronus  autem  ignomi- 
niao  cstvis  vel  potestas  infamia?.  Nam  uthomo, 
in  quo  peccatum  regnal,  et  veluti  rex  in  solio 
stio  sedel,  vocatur  sedes  iniquitatis  :  ila  homo 
]>robro  et  ignominia  cooperlu-s  appcllatur  sedes 
ignominice.  Ignom-inia  autem  nascitur  ex  mali- 
lia,  hrjet  anlem  ex  peccato.  Quori  autem  ex  ali- 
quo  natum  est ,  hoc  pars  illius  est,  ut  lapis  cx 
saxo,  et  cespcs  ex  lerra  ,  aliaque  similia  :  atquc 
irico  ignominia  est  spccies  vel  proles  pcccati  : 
Pigrf  opum  inopes  evadunt,  robusli  autem  et  impi- 


280  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS 

gri  diviliis  cumulantur.  Vir  fortis  et  animosus 
edomat  et  subjugat  corpus  suum,  lascivus  au- 
tem  etintemperans  una  cum  anima  ipsum  quo- 
que  corpus  corrumpit  et  perdit.  Aliter  :  Vir  bo- 
nus  et  fortis  corporis  illecebras  forliter  con- 
temnit  ;  totus  autem  in  eo  est,  ut  animae  suae 
bene  sit :  qui  vero  aliomodo  affectus  est,  is  prae- 
terquam  quod  animae  suae  non  parcit,  suum 
quoque  corpus  corrumpit  et  interimit.  Haec 
ille. 

17.   BENEFACIT  ANIM-E  SU.E  VIR  MISERICORS  I   QUI 
AUTEM  CRUDELIS  EST  ,  ETIAM  PROPINQUOS    ARJICIT.  ] 

Hebr.  est  "oy  oclier,  id  est  turbat,  conturbat. 


Pro  propinquos ,  hebr.  est  l"iNti7  seero ,  id  est 
carnem  suam;  sed  quia  propinqui  sunt  consan- 
guinei  et  concarnei ,  ut  ita  dicam  ,  utpote  ex 
eadem  carne  parentum  progenili,  hinc  caro  in 
Scriptura  significat  propinquos ,  ut  Genes.  37. 
v.  27.  Judas  ait  de  Joseph  :  Frater  et  caro  nostra 
est.  Pro  benefacit  hebr.  est  baij  gomel,  quod 
primo  significat  ablactare ;  secundo  ,  retri- 
buere  el  benefacere. 

Primo  ergo  Vatablus  sic  vertit  et  explicat: 
Ablactal  animam  suam,  id  est,  defraudat  suum 
genium  et  desiderium  vir  pius,  ut  in  alios  sit 
misericors  :  immisericors  autem  omnia  abligu- 
rit  et  devorat  ,  ideoque  etiam  in  propinquos 
crudelis  est.  Aiii,  q.  d.  Misericordia  misericor- 
dem  ablactata  pravis  desideriis,  et  a  nimio  suo- 
rum  amore,  ut  in  verepauperes  sit  misericors, 
opesque  suas  effundat. 

Secundo  ,  Septuag.  vertunt  :  Vir  misericors 
animai  sua  benigne  facit ;  ast  immisericors  quo- 
que  corpus  suum  perdit.  Quod  Jansen.  sic  expli- 
cat,  q.  d.  Vir  misericors  animae  suse,  id  est  sibi 
ipsi,  benefacil :  at  crudelis  non  modo  alios,  sed 
etiam  carnem  suam,  id  est  seipsum,  laedit.  Alii, 
q.  d.  Vir  beneficus  utitur  bonis  suis,  sibique  ex 
iis  benefacit  :  at  avarus  semetipsum  defraudat 
et  inedia  conficit.  Sic  enim  juste  punit  Deus  ava- 
ros,  ut,  quia  opes  suas  in  alios  non  erogant, 
sibi  ipsis  quoque  vitae  alimenta  ex  avaritia  dero- 
gent  et  negent.  Auctor  vero  Catenae  Graecor.  sic 
q.  d.  Vir  benignus  et  liberaljs  ex  inslitulo  dedi- 
tus  esl  animae  ;  avarus  autem  et  tenax  nec  ani- 
mae,  nec  corpori  parcit;  quippe  quod  non  nu- 
trit,  nec  tractat  ut  oportebat,  aut  certe  immo- 
dice  crudelis  et  parcus  est  :  se  enim  imniodice 
saturans ,  in  adversam  valeludinem  et  pauper- 
tatem  defieclit ,  et  tandem  ompino  perit.  Haec 
ille. 

Tertio,  melius  noster  per  carnem  accipit  pro- 
pinquos ,  uti  et  Vatabl.  et  alii.  Unde  sic  explicant 
Lyr.  Hugo  et  Dionys.  q.  d.  Vir  misericors  ,  dum 
aliis  benefacit ,  animae  suae  benefacit ;  at  crude- 
Jis  etiam  in  propinquos,  et  consequenter  in  car- 
nem  el  animam  suam,  immisericors  est.  Ralio 
est  primo ,  quia  misericors  in  alios,  tot  sibi  pa- 
tronos  ante  Deum  numerat,  quot  suis  subsidiis 
sublevat.  Secundo,  quia  Deum  sibi  debitorem 
facit;  Deus  enim  promisit :  Beati  misericordes , 
quoniam  i psi  misericordiam  consequentur,  Matlh. 
5.  Tertio,  quia  sola  misericordia  post  mortem 
defunctos  comitatur,  utagateorum  causam  in 
tribunali  Christi,  inquit  ex  S.  Aug.  Lyr.  Unde  pro 
benefacit ,  Aquila  et  Theodot.  vertunt,  retribuit 
animce  suce;  Syrus :  Vir  pius ,  inquit,  jacit  sibi 
pignora  bona.  Huc  accedit  exposilio  Cajetani : 
Vir  misericors,  inquit,  non  modoaliis,  sed  et 
animae  suae  benefacit ;  quia  rependit  illi  quod 
debet,  scilicet  actum  virtulis  :  virtus  enim  ani- 


Cap.  XI. 

mo  debetur,  ex  eo  quod  animus  suopte  instinctu 
ad  virtutem  impellitur,  eamquepostulal  et  desi- 
derat. 

Quurto,  noster  Salazar  sic  antithesin  profun- 
dius  concinnat,  q.  d.  Qui  vere  et  ex  animo  mi- 
sericorsesl,  is  quidem  benefacit  animaesuae,  id 
est  non  ex  affeclu  carnis  beneficia  et  eleemosy- 
nas  collocat  suas  :  sed  ita  expendit  ut  animae 
suae  prosint,  id  est  non  proximis  solum  et  con- 
sanguineis,  quos  plerumque  ex  affectu  humano 
fovere  solemus;  sedetiam  alienis  distribuitbona 
sua.  Contra  vero,  qui  crudelis  est ,  etiam  propin- 
quos  abjicit :  ille  scilicet,  qui  propter  avaritiam 
misericordiam  exuit  et  saeviliam  induit,  non 
solum  alienis  non  succurrit ;  sed  etiam  in  con- 
sanguineos  et  carnis  cognatione  conjunctos  im- 
pius  existit. 

Quinlo,  plane  et  simpliciter,  q.  d.  Vir  miseri- 
cors  liberaliter  sua  expendit,  ideoque  imprimis 
animee  suae,  id  est  sibi  ipsi,  benefacit ;  deinde 
superflua  in  alios  egenles  benefaciendo  disper- 
tit :  atcrudelis,  id  est  avarus  et  immisericors, 
primo  externos  ,  deinde  propinquos  ,  tertio 
seipsum  tandem  vitre  necessariis  defraudat. 
Multa  enim  per  aposiopesin  subticet  Salomon, 
quae  lectori  subaudienda  relinquit.  Gnomae  enim 
hae  brevilate  sua  elegantes  et  aculae  lectoris 
ingenium  exercent  et  acuunt.  Aut  clarius  ,  q.  d'. 
Vir  misericors  benefacit  animae  su«ne,  id  est  sibi 
ipsi,  suaeque  familiae  et  propinquis  :  immiseri- 
cors  autem  non  tantum  in  extraneos ,  sed  et  in 
propinquos  suamquefamiliam,  et  consequenler 
in  seipsum  et  animam  suam  crudelis  est.  Unde 
Symmachus  vertit  .-  Turbat  suas  ipsius  domos ; 
Chald.  :  Relribuit  bonum  vir  benignus ;  qui  perdit 
corpus  suum ,  crudelis  est.  R.  Salomon  :  Miseri- 
cors ,  inquit,  et  pius  animae  suoe ,  id  est  propin- 
quis  (quos  amat  ut  animam  suam)  beneficia 
impendit;  crudelis  autem  propinquos  suos  con- 
turbat  et  abjicit.  Per  homoeosin  enim  simile  ex 
simili,  vicinum  ex  vicino,  conjunctum  ex  eo 
cui  jungitur,  v.  g.  amicus  ex  amico,  propinquus 
ex  anima  propinqui  intelligilur. 

Mystice,  signilicatur  viri  pii  primum  et  pro- 
prium  opus  esse ,  ut  consulat  animae  suae,  ejus- 
que  saluti  aeternae  per  studium  virtutum  et  bo- 
norum  operum  :  scit  enim  nihil  sibi  vicinius  et 
charius  esse  anima,  quam  si  perdat,  omnia 
perdit  :  uuicam  enim  tantum  habel,  non  duas  , 
non  tres.  Si  unicam  ergo  perdit ,  omnes  et  omnia 
perdit,  idque  irreparabiliter  per  omnem  aeterni- 
tatem.  Undet  monet  Sapiens  :  Qmnia  si  perdas , 
animam  servare  memento.  Hoc  cst  quod  inculcat 
Ecclesiast.  c.  30. 1h  :  Miserere  animce  tuce ,  plaeens 
Deo.  Vide  ibi  dicta. 

Denique  notat  S.  Thomas  2.  2.  q.  159.  art.  1. 
ad  3.  crudelitatem  hic  sumi  pro  immisericor- 
dia,  quae  propinquis  beneficia  subtrahit :  nam 
alioqui  crudeljtas  ,  inquit,  proprie  opponitur 
clemenliae,  estque  atrocitas  ammi  in  exigendis 
poenis,  sicut  clementia  est  lenitas  animi  ad  fa- 
cile  eas  remitlendum  et  condonandum.  Dicitur 
enim  crudelitas  a  cruditate  :  nam  sicut  ea  quac 
sunt  cocta  et  digesta ,  suavem  habent  saporem ; 
jta  ex  adverso  illa  quae  sunt  cruda  el  indigesta  . 
asperum  crudumque  habent  saporem.  Simili 
modo  clementia  est  lenitas  et  suavitas,  crude- 
lilas  vero  asperilas  in  exigendis  pcenis  :  illa 
suavis  et  sapida,  haec  austera  et  aspera.  Ita 
D.  Thomas. 
Hanc  gnomen  pulchro  bombycis  et  araneee 


COMMfiNTAMA  l\  IMU)\ MIUUA  SALOMONIS,  Gap.  XI. 


apologo,  bollis  gnouiaruuo  rosi»  Uoriilo,  illui- 
iritl  Cyrill.  I. .">.  Apolog.  moral.e.  l&<  cujus  lilu- 

lus  :  Quct  tlijfi  rrntia  sil  aitrr  ariirum  <  I  lihi  ra- 
Irin.  lioiiihyri  ,  ail,  tlixit  aranra  :  Ul  i/uitt,  frater 
vii ,  sic  trintlijisuiit  lorqums  tLisrrras  tr  /iro  non 
luo?  At  illc  :  Tu  autnn  tc ,  Ut  quid?  Cum  illa  : 
EgQt  inquit ,  laooro  i>ro  mco.  Mox  Ule;  (Juitl  est 
lititm?  t  ut  aranea  dtxil  :  lionum  mcum  csl  prccda  , 
uuam  capto  in  lioc  rclittculuni  incidt  nlrm.  Ad  luvc 
tllc  :  (Juituam  est  pntdu?  lum  itla  :  PrOida  nva 
cst  musra.  (Jtuhtts  auditis ,  vcrmis  loctilus  cst  di- 
ccns  :  Ccrtr ,  soror,  dclcstanda  milii  vittclur  ars 
fraudulrnliit  ,  cassus  tabor  tlrmcnlitv  ,  ac  rcpu- 
diaxtda  prada  miserice.  Nondum  nosti,  ut  vidco , 
quidsit  vcrum  propriumhonum,  lioc  cst  intrinsc- 
cum  ,  non  c.ctrinst  cum.  Tttntum  ntinpe  illud  est 
vcrttm  proprium  bonum ,  quod  7iisi  posscssor  ejus 
sponte  ipsum  reliqueril,  cst  invicttts  :  is  numque 
veraciter  vinciutr,  qui  d  bono  proprio  spotiatur. 
llonum  autcm  cxlrinsccumcst ,  quoXlnotcnte  ctiam 
possessorc  abripilur.  Sic  enim  bonum  proprium 
virtus  sola  ttignoscilur,  qute  nimirum  tc ,  nisicam 
reliaueris,  non  retinquei.  ldipsum  sibi  bombyx 
applicans  subjungit  :  Igitur  bonummeum  est  ve- 
rissima  ttbcratilatis  virtus,  qua  cum  communico 
propria ,  mihi  luec  ipsa  magis  approprio ,  quum 
cum  aliena  possidro  ;  et  cton  distribucro,  coltigo; 
ct  dum  cxpcndo,  rccondo.  Propterea  nimirum,  ut 
cunclis  proficiat  caium  cursu  rapidissimovolvilur , 
et  sidcra  lumen  dilfttndunt ,  aer  roridus  concrescit 
tn  ptuviam ,  ct  ubique  tam  commoda  germinat 
tcrra.  Sic  cliam  non  sibi,  sed  atiis  natura  gemmi- 
ftcat ,  el  Uberatis  metalla  progenerat ;  scaturiunt 
fontes ,  frucliftcant  arbores,  metliftcant  apes ,  et 
cara  veltera  gtrunl  oves.  Totaigitur  naturce  ars, 
labor  et  studium  ,  ad  beneficium  exltibendum  ex 
virtule  Ubcralitatis  concttrrunt.  Hoc  igitttr  agendo 
sequor  eam ,  et  ex  medutlis  carioribtts  beneficia 
impendere  conor.  Quibus  audilis ,  iltiberalis  arce- 
nea  a  doctore  liber alitalis  confusa  obmutuit. 

18.     IMPIUS    FACIT    OPUS    INSTABILE  ,     SEMINANTl 

autem  justitiam  MEr>CES  fidei.is.]  Perpcram  ali- 
qui  vertunt,  seminanti  injuslitia,  buncque  dant 
sensum,  q.  d.  Impiiopus,  v.  g.  agricultura  ,  est 
instabile:  Hebr.  cst  mendacium ;  quia  scilicet 
messem  copiosam,  quam  labor  exigebatet  pro- 
millebat,  non  praestat  :  at  jusius  qui  seminat  in 
et  cum  justitia,  laboris  et  agriculturae  suae,  Deo 
illi  benedicente,  copiosam  mercedem  messem- 
que  percipit.  Perperam,  inquam,  nam  Hebr.  ad 
verbum  babent :  Impius  facit  opus  mendacii ,  id 
est  mendax  ,  instabile  et  fallax  ;  seminanli  attlem 
juslitiam  merces  veritatis  ,  id  est  vera  ,  fidetis  , 
slabilis;  Sepiuag.  :  Impius  facit  opera  injusta; 
semen  autem  justorum  merces  veritatis;  Cbald.  : 
Impius  facit  opus  iniquitatis  (Syrus,  oppressionis) 
et  qui  seminat  injustitia ,  veritas  merces  ejus  erit. 
Veritas,  id  est  stabilitas,  soliditas,  q.  d.  Merces 
ejus  erit  stabilis  et  solida  :  sic  enim  Hebrrei  id 
quod  certum ,  solidum  et  firmum  est,  vocant 
verum  et  veritatem  ;  quod  vero  fallax  est  insta- 
bile  et  evanidum,  vocant  mendax  et  menda- ' 
cium.  Rursum  veritas ;  quia  vere  messis  etmer- 
ces  respondebitsuo  semini,  puta  gloria  gratiae, 
quies  labori ,  beala  asternilas  passioni  tempo- 
rarice  :  veritas  enim  messis  in  eo  sita  est,  ut 
suum  semen  referat  et  reddat,  sed  novuni  et 
multiplicatum. 

Est  aniiihesis  inter  impium  facientem  impia, 
et  pium,  sive  justum,  facientem  pia  et  justa. 
quod  pii  opus,  id  est  merces  et  fructus  operis 

COUNHL.    A    LAPIDE.      TOM.    III. 


281 

sit  vitus,  id  csl  ciitus,  Mabilis,  fidelis  :  impii 
\cri)  iiiiti  i\s  fruclus  opcrll  sil  meml.ix,  id  es| 
cvanidiis  ;  <|tii;i  non  pci  -dui  abit ,  nCC  l'i  -ucIiiiii  <t 

mercedem  quam  «pcrabat  assequelur.  Similis 

CrgO  csl  iiii|iins  aiani-.c,  i|ti;c  »0  iviscci  al  ,  ul 
li-l.nn  li-xal,  CUJUI  nuiliis  csi  usiis  v<-l  IriKius  . 
nisi  ul  capial  niiiscas.  Onid  cniin  aliud  lllnl 
opes,  lioiiorcs  ,  dcllcis,  pro  quibllS  laboial  el 
sudat  iinpiiis,  nisi  tilillanl<:s  moleStnequc  inus- 
cas?  juxla  illud  Isai;e  5'J.  5  :  Tclas  urancie  tc.un 
runt.  Kt()sc;e  8.  G  ;  In  aram  tiriim  lelai  rrit  vitu- 
lus  Samaritv.  Justus  vcro  siinilis  csl  apl  ,  <|iia: 
ceram  ct  mel  quasi  neclar  ccclesle  COnOcit,  HOC 
esl  (|iiod  ail  S.  Paulus  (Jalut.  G.  7  :  Qui  scminat 
in  carne ,  de  carne  et  metet  corruptioncm  ;  qui 
autem  seminat  in  spirilu,  dc  spiritu  melet  vitum 
ceternam.  Et  David  :  Euntcs  ibanl  et  flcbant ,  ntil- 
lcnles  semina  sua  ;  venicntes  aulcm  vcnient  cum 
cxuttatione  ,  porlantes  manipulos  suos ,  Psal. 
125.   6. 

Justitiam\\\c,  uliet  superius,  generatim  acci- 
pio  pro  quovis  opere  justo,  et  impieiaiem  pro 
quovis  opere  impio  el  injuslo  :  u.  Salomon  ta- 
men  et  nosler  Salazar  justitiam  arclant  ad  elee- 
mosynam ,  et  impietatem  ad  avaritiam,  q.  d. 
Impius,  idestavarus,  facit  opus  instabile,  id 
cst  colligit  ac  comparat  opes  instabiles  ac  men- 
daces;  qua3  nimirum  nunquam  diu  apud  ali- 
quem  durant,  sed  ocius  deserenles  ad  alium 
demigrant,  quae  fallaces  sunt  et  inanes  :  Semi- 
nanti  autem  justiiiam  merces  fidelis.  Nominc7«5- 
litim  eleemosynam  aliquando  inlelligi  alias  ani- 
madverli.  Iiaque  ail :  Qui  facullates  atque  opes 
suas  seminis  instar  spargit  in  paupcres,  fide- 
lem,  constanlem  et  minime  fallacem  mercedem 
auferel.  Eleemosynam  vero  scmini  conferri  so- 
litam  nemo  ignorat.  Ilic  sensus  est  accommo- 
dus,  sed  arctior  :  prior  ergo  plenus  est  et  adae- 
qualus.  Unde  Valabl.  clare  vertit  :  Impius  facit 
opus  faltax  (irritum  ,  mendax);  qui  vero  serit 
justiliam ,  solidam  mercedem  recipiet. 

19.    CLEMENTIA    PR/EPARAT   VITAM  ,    ET    SECTATIO 

malorum  mortem.]  Hic  versus  explicat  proece- 
dentem,  ejusque  dat  causam  ,  q.  d.  Opus  justi 
est  stabile,  impii  vero  instabile  :  quia  juslitia 
ducet  ad  vilam  ,  impietas  vero  qu  e  mala  secta- 
tur,  saepe  praesentem ,  semper  seternam  affert 
mortem.  Pro  clementia  enim  Hebr.  est  juslilia. 
Unde  Hebr.  ad  verbum  sic  babent :  Sicutjustitia 
advitas ,  sic  persequens  malum  ad  mortem  suam; 
Septuag.  :  Virjustus  progignitur  in  vitam;  persc- 
cutio  aulem  impii  tendit  ad  mortem ;  Aquila  et 
Symmacbus  :  Et  sectalor  mali  ad  mortem  suam; 
Cbald.  :  Sicut  qui  facit  justiliam,  servatur  ad  vi- 
tam  ;  sic  qui  sequitur  malum ,  servalur  ad  mor- 
tem;  Syrus  :  Filitts  justilice  ad  vitam,  qui  facit 
malum  ad  mortem ;  Vatablus  :  Firmum  quid  est 
justilia  ad  vitam  ;  qui  aulem  malitiam  sectatur , 
mortem  sibi  accersit.  Ex  his  patet  justitiam  hic 
ample  sumi,  opponique  cuivis  malitiae  et  scele- 
ri.  Nosler  tamen  pro  justitia  vertit  clementia; 
tum  quia  ponit  speciem  pro  genere,  et  exem- 
plum  pro  regula  generali :  tum  quia  inter  opera 
justiliae  excellit  clemenlia  et  eleemosyna  ;  undc 
in  Script.  per  justitiam  saepe  significatur  elee- 
mosyna;  ul  Ps.  111.  9  :  Dispersit ,  dedit  paupe- 
ribus,  justitia  (id  est  eleemosyna)  ejus  manet  in 
secutum  seculi. 

Quocirca  noster  Salazar  hoc  loco  parilcrjus- 
titiam  ,  uti  est  in  Hebraeo,  accipit  pro  eleemo- 
syna  ,  ideoque  censet  Nostrum  vertisse  clemcn- 


282 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XI. 


tia.  Unde  sicexponit,  q.  d.  Clemenlia pneparal 
vitam  et  beatiludinem,  et  sectatio  malorum,  id 
est,  avara  divitiarum  disquisitio  et  sortlida  as- 
servatio  mortem,  supple  pr.eparat.  Forle  etiam 
Nosler  in  Hebrneo  pro  mtS  tsedaka ,  id  est  jus- 
titia  ,  legit  TDn  cliesed,  id  est  pietas,  clementia; 
imde  n"PDn  cliasida  estciconia,  avis  piain  pa- 
renles.  Ut  utest,  verius  videtur  quod  ait  Jan- 
senius ,  per  clementiam  synecdocbice  intelligi 
quamlibet  jusliliam  (opponitur  enim  sectationi 
malorum,  id  est  iniquilati  et  injustiliae  );  quia  ex 
clemenlia  omnis  bonilas,  juslilia  et  sanctilas, 
velul  rivus  e  fonte  promanat.  Nam  ut  ait  S.  Am- 
bros.  de  Obiiu  Salyri  fratris  :  Si  libido  atque  ira- 
cundia  reliquorum  viliorum  educalrices  sunt,jure 
caslitalem  alque  clementiam  dixerim  quasdam  vir- 
tules  parentes ;  quamquam  pielas  quoque  ut  om- 
nium  principium  bonorum  ,  ita  eliam  virtutum  se- 
minarium  cst  cxterarum.  Hinc  clemens  dicilur 
qui  non  irascilur,  quasi  colens  menlem  ,  nec 
irascendo  vexans  aul  lurbans,  ait  Donalus.  Mens 
enim  clemens,  lenis,  quieta ,  placida  et  benig- 
na  ,  uti  passionum  lurbationes  excludit,  ita  vir- 
tulum  oinnium  capacem  se  reddit.  Unde  Poela: 

Quo  quisquecst  major,  magis  est  placabilis  irae  , 
Atque  atiimos  faciles  mens  generosa  capit. 

Et  Comicus : 

ProximeDeo  propinquat ,  qui  uliturclemenlia. 
A  Lestiis  nos  separat  clemenlia. 
Clemenlia  omues ,  sed  magis  reges  decet. 
Clementia  una  homines  pares  facit  diis. 

Denique  Chrislus  apicem  justiline  ct  virtutis 
Christianae  posuit  in  clementia  ct  mansuetudi- 
ne  :  Discite,  inquit,  d  me ,  quia  mitis  sum  et 
liumilis  corde,  et  invenietis  requiem  animabus  ves- 
tris,  Matth.  11.  Et  Dei  prima  dos  ,  nomenque 
proprium  quod  sibi  indidit,  est  clemens  et  mi- 


33.  19.  et  cap.  Zh.  6. 


sericors  ,  ut  patet  Exod. 
Jonas  h.  2. 

20.  Ab6minabile  Domino  cor  pravum  ;  et  vo- 
luntas  ejus  in  iis  qui  simpliciter  ambulant.  ] 
Hebr.   Abominalio  Domino   perversi  corde  (  ila 
Aquila  el  Symmach. )  ,  et  benepiacitum  ejusper- 
fecli,  vel  inlegri  via;  Septuag.  Abominatio  Do- 
viini  vice  perversce  ;  accepti  autem  ei  omnes  imma- 
culali  in  viis  suis ,  hoc  est  ut  clare  vertit  Vatabl. 
Abominalur  Dominus  pravos  corde ;  inlegris  vero 
conversatione  delectalur  ;  et  Syrus :  Amat  (Cbald. 
vult)  qui  sine  macula  sunt  in  via  ejus.  Ratio  est 
clara ,  quia  Deus  est  ipsa  bonifas,  integriias  , 
sincerilas,  sanclitas,  cui  proinde  extreme  con- 
traria  et  exosa  est  omnis  malitia,  pravitas  ,  du- 
plicitas,  iniquitas.  Peculiariter  autem  ei  exosa 
estfraus,  fictio  et  simulatio,  quia  monslri  si- 
mile  est,  ait  noster  Salazar,  duplex  in  uno  ho- 
lninc  bomo  ;  ut  alius  homo  se  ostcndat  in  ore  , 
alius  lateatin  corde;utaliudproloqualur,  aliud 
cogilet  et  sentiat.  Sapientia  enim  aeterna  ,  puia 
Deus,  eslipsa  verilas,  sinceritas,  candor  lucis 
ccternce,  et  spcculum  sine  macula,  Sapient.  7. 

Talis  fuit  Satyrus  frater  S.  Ambrosii ,  de  quo 
ipse  scribil  in  orat.  funebri  de  Obilu  ejus  :  Ouam 
plaudebam  mihi quod  tali  me  Dominus  fralre  dona- 
oerat ,  tam  pudico  ,  lam  cfficaci,  tam  innocenti , 
tam  simplici?  ut  cum  meam  innocentiam  cogi- 
tarem ,  efftcaciam  desperarem  ;  cum  cfficaciam , 
innocenliam.  Sed  utrumque  mira  qttadam  virtulc 
jungcbas.  Et  inferius  :  Tanla?  simpliciialis  cra'. , 


ut  conversus  in  puerum ,  timplicitate  illius  alatis 
innoxia,  perfecla  virtutis  effigie ,  et  quodam  in- 
nocentium  morum  speculo  reluceret.  Intravit  igi- 
tur  in  regnum  coelorum ,  quoniam  credidit  Dei 
verbo,  quoniam  sicut  puer  artem  repnlit  adulandi, 
injuriaz  dolorem  clementer  absorbuit ,  quam  cle- 
menlius  vindicavit ,  quarela?  quam  dolo  promp- 
lior ,  salisfactioni  facilis  ,  difficilis  ambitioni , 
sanctus  pudori  ,  ut  frequenter  in  eo  superfluam 
magis  verecundiam  pradicares  ,  quam  necessa- 
riam  qaareres.  El  post  pauca  :  Elcnim  intemerata 
sacri  baptismalis  dona  seroavil ,  mundus  corpore, 
purior  corde;  non  minus  adulterini  sermonis  op- 
probrium  quam  corporis  perhorrescens }  non  mi- 
norem  ralus  pudicitiai  reverentiam  deferendam 
inlegritate  verborum,  quam  corporis  castitale. 

21.  MANUS  IN  MANU  NON  ERIT  1NNOCENS  MALUS  ; 
SEMEN   AUTEM    JUSTORUM    SALVAIMTUR.    ]    SyrUS    et 

Cbaldaeus  hasc  accipiunt  de  violenla  injeclione 
manuum  in  alios,  deque  pugnis  et  verberibus  : 
sic  enim  vertunt:  Qui  extendit  manum  suam  con- 
tra  socium ,  non  erit  immunis  a  malo.  Accedunt 
Septuag.  Manui  manus  injiciens  injusle,  non  erit 
impunilus  ;  qui  aulem  seminat  j ustitiam  ,  accipiet 
mercedem  fidelem;  Symmacb.  Manus  manui  con-. 
serens;  S.  Hieron.  conlra  Ruffinum  ,  manus  infe- 
rens ;  Hebr.  Manus  ad  manum  nonerit  insons  im- 
pius;  Arabicus:  Qui  injicit  manum  in  oppressione, 
non  erit  sine  supplicio  ;  et  qui  seminal  juslitiam  , 
prtemium  fidele ,  scilicet  recipiet. 

Proverbium  hoc  videtur  aenigma;  quare  obs- 
curitas  ejus  varias  et  perplures  peperit  exposi- 
liones.  Eas  ad  novem  redigit  Joannes  Baplista 
Navarelus  in  Thren.  3.  Prima  est  :  in  Hebraeo 
e6t  manus  ad  manum ,  id  est  plaga  super  plagam, 
et  adbuc  impius  non  est  innocens  ,  sed  in  sua 
perseveral  malitia  ,  uli  fecit  Pbarao.  Qure  verba 
eliam  repetuntur,  cap.  16  :  Abominalio  Domini 
est  omnis  arrogans;  etiamsi  manus  ad  manum  fue- 
rit ,  non  esl  innocens.  Sumpta  metapbora  a  lin- 
teaminibus  sordidis ,  quae  semel  atque  iteruni 
sapone  lavantur  et  non  dealbantur. 

Secundus  sensus  hujus  loci  est :  Quidquid  co- 
netur  malus  ,  licet  ambas  congerat  manus  , 
abundet  opibus  et  favore,  non  expiabit  pecca- 
tum  suum  ,  nisi  poenilentiae  pharmacum  sump- 
serit. 

Tertius  :  Licet  peccalor  suum  dissimulel  pec- 
catum  ,  quemadmodum  una  manu  posita  super 
aliam  pecuniam  tegimus  ;  sic  licel  sua  velit  oc- 
cultare  crimina  ,  non  effugiet  supplicium  Dei. 

Quarius  sensus  est :  In  Ilebraeo  est  manus  ad 
manum.  Loquilur  Salomon  de  homine  fraudu- 
lento;  et  ideo  dixerat :  Abominabile  est  Domino 
cor  pravum  ,  et  ooluntas  ejus  in  iis  qui  ambutant 
simpliciter;  el  slalim  subjungit:  Manus  inmanu, 
hoc  est,  licet  fraudulenius  tribuat  propria  ma- 
nu  tibi  munera ,  atque  ea  in  manu  tna  reponat ; 
ne  le  illi  commillas,  neque  ei  fidas;  quia  non 
inlendit  benefacere  ,  sed  decipere.  Semen  autem 
justorum  salvabilur ,  id  cst  a  fraude ,  et  dolo, 
quemimpii  macbinantur,  liberabitDcusjustum. 
Quintus  sensus  est  Joannis  Arborei.  Sepluag. 
legunt:  Manuimanum  injiciens  ,  seu  conserens, 
non  erit  innocens  impius  ,  id  esl,  liccl  impius 
manum  manui  jungat ,  et  ad  horam  a  pravo 
opere  manum  relrabat,  nilque  mali  extcrius 
operelur,  non  retinet  cordis  innocenliam  ;  ma- 
lumcnimcordemachinatur,  interius  alit  mons- 
trtim,  el  sic  exponil  D.  Grcgor.  lib.  25.  Moral. 
cap.  3.  elBeda. 


COMMENTAMA  IN  PROVEABIA  sai.omoms.  Cap.  XI. 


•J8" 


Scxlus  scnsus  :   \lanus  inmanu ,  ItOCeil,  fil is- 

sinif  ct  repente  luperrentef  uluo  Impio.  Itali 
solent  dicere,  d  tnano  a  mano  pro  staiim ,  et  cuoi 
rei  aliqua  cst  juxtB  aUquem;  solenius  dicere,  res 

csl  ud  nutnttm.  I\on  crtt  tmtoct  ns  ,  csl  llcbraic. 
tropus;  proeo  qiiod  6Bt'i  non  cril  impunitus. 
Iia  1.  Reg.  26  :  Quit  tmtenth  i  manum  in  Christun 
Domini,el  tiiiioctns  trllf  Iioc  cst,  cril  impnnilns. 
Vel  munus  ud  mtinuin ,  id  cst  subilo,  celerilcr, 

facilllma ;  nil  enim  faoiHui  aut  celeriui  facimui, 

quam  nnain  nianiiin  alleri  jungcre,  q.  d.  Subilo 
iniquitai  impil  manifeatatibur.  Ita  exponit  Caje- 
tan.  cl  legit  munus  ad  manum  ;  asserilque  esse 
aliqnoniin  lle  hrxorum  scnsutn. 

Scptinius  scnsns  :  Eliamsi  conspirent  itnpii  in 
iiiiuin  ,  ct  mutuo  sibi  prxstent  auxilia  ,  et  iu  lig- 
iiutn  hujiis  conspirationis  nianus  sibi  dent ,  non 
eradent  supplicia ,  licct  multi  itnt  in  icelere 
parlicipcs.  Tali  cnim  inaloruni  factioni  opponi- 
lur  congregalio  justoruin,  de  qua  dicil  Salomon: 
Semen  attlevi  jtistorttm  salvabilur.  Ita  exponit 
Jansen.  Et  sic  Psal.  19.  de  impiis  dicitur  :  Adi- 
pem  suuin  concltiscrttnt ,  id  est  omnes  vires  suas 
sociavere  ad  perpetrandum  mala,  ct  sic  addit 
David  :  Os  eorum  tocutum  est  superbiam. 

Octavus  sensus,  qui  estBayni :  Ubi  manus  filii 
ad  manum  palris  additur  ad  malum  ,  cum  filius 
et  postcri  peccata  majorum  sequunlur  ,  non 
erunt  impunili  ,  et  sic  sequitur  :  Setnen  autem 
justorumsalvaUitur.  Ad  mercedemjuslorum  mul- 
tum  valet  parentum  pietas  quam  sequuntur. 

Nonus  sensus  :  Si  manus  Dei  ad  manum  ho- 
minis  accedat,  hoc  est,  si  Dei  prxcepta  confe- 
rantur  cum  operibus  qux  malus  facit,  cognos- 
cetur  manifeste  supplicii  reus,  nec  poteritsup- 
plicium evadere.  Cbaldaeus  paraphrasles  supplet 
quxdam  dicens  :  Qui  extendit,  vel  mittit  manum 
conlra  socium  suum,  non  est  innocens  a  malo. 

Duas  alias  expositiones  de  Avarilia  el  eleemo- 
syna  affcri  caelerisque  prsefert  noster  Salazar. 
Prior  esl :  Manus  admanum ,  scilicet  addita,  si- 
gnificat  plures  manus  ;  sicut  dies  ad  diem  ,  an- 
nus  ad  annum,  scilicet  additus,  significat  plures 
dies  et  annos.  Sensus  ergo  est ,  q.  d.  Avarus  qni 
plures  hahet  manus  ad  deprsedandum  aliena, 
estque  instar  Briarei  giganlis  centimanus  ,  non 
erit  innocens  ,  id  est  impunilus  ;  sed  suorum 
scelerum  ei  rapinarum  poenas  exsolvet :  Semen 
autemjustorum  salvabitur,  id  est,  filii  aulem  mi- 
sericordium,  qui  aliena  non  rapiunt,  sed  sua 
in  pauperes  liberaliter  elargiuntur ,  omnia  eva- 
dent  supplicia. 

Posterior :  Olim,  inquit,  apud  Romanos  mos 
erat  manusmanui  injicere,  autconscrere,  cum 
lis  alicui  super  fortunis  aut  re  familiari  intende- 
hatur.  Unde  illud  Tullii  epist.  ad  Trehatium  : 

Non  ex  jure  manu  consertum  ,  sed  mage  ferro 
Rem  repetunt. 

Quare  juxta  Septuag.  sic  exponit ;  Manus  manui 
injiciens ,  aut  conserens  injuste  ,  non  erit  im- 
punitus,  id  est,  qui  injustas  pauperibus  lites 
intendit,  et  manu  consertos  in  jus  vocat ,  ut 
honis  suis  per  injuriam  eos  spoliet,  meritas  sui 
sceleris  poenas  dabit.  Qui  aulem  seminat  jusli- 
tiam,  accipiet  mercedem  fidelem  ;justitia  su- 
mitur  pro  eleemosyna ,  q.  d.  Qui  e  converso  non 
spoliat  pauperes,  sed  liheralibus  largitionibus 
illis  succurrit,  et  inopiam  eorum  sublevat,fide- 
lem,  hoc  est  ccrtam  et  constantem  mercedem 


ouferet.  Verum  hic  ritui  confercndi  manum  iu 
liic  iuit  Romanorum,  non  Hebro?orum. 

Igilur  boc  proverbio  :  Uanut  ad  tnanum,  Sep- 
luag.  syius,  Araiiic.  et  Cbald.  cenient lignifi- 
c.iii  \  lolentiam ;  alii  otium  el  plgriiiam  ,  ut  Sa- 

Imiius  ;  alii  cognalioncin  ;  alii  iniilliludincin  ; 
alii  sccnliun  ;  alii  fratidcin  ;  alii  conaluui;  alii 
celerilalem.  Unde  Pagnin.  vciiit  :  Mox  um.i  non 
cril  iiii/iunis  vir  malus;  scmcn  aulem  piorum  cva- 
sit.  Kl  R.  Levi  sic  exponil  :  Manus  in  manu  ,  id 
cst ,  quando  acerbissimae  calamilaies  quaii  de 
niaiiu  ad  manum  inopinalo  ingruent ,  univ crsi- 
que  ob  illai  periclitabuntur,  periculum  dun- 
taxal  ad  juslos  pcrlinchit,  noxa  vero  ad  iuipios  ; 
impii  cnim  iis  punicntur,  justi  vcro  coininiiiic 
periculuin  sine  noxa  evadcni.  lUirsuni  Evagrius 
in  Catena  (iruc.  Per  injiutam,  inquit,  manuuin 
in  mantts  injcctionem,  muncrum  venutioncm,jure 
prohiuitam  lioc  loco  significat.  Qtti  igitur  atitcr 
(t/ficli,  lioc  esl  a  vilio  itlo  alicni ,  scminant  jusli- 
tium,  itli  accipicnt  merccdcm  fidclcm ,  vcram  et 
cerlum ,  ul  qtti  OvarUUe  non  attcndant  ,  ttl  illi. 
Quia  vero  qui  justitiam  operatur ,  ex  Deo  nattts 
est,Deus  autem  vita  est,(it  ulillcjuslitiamscminarc 
recle  dicatur ,  qui  dc  Dci  cognitione  virlutumque 
sludio  ulios  instruit. 

Verisimilius  est  hoc  proverbium  :  Manus  ad 
manum,  signilicare  conspirationem,  societalem, 
propaginem  ,  posleritalem,  q.  d.  Licet  malus 
sive  impius  multos  haheal  sceleris  socios,  suc- 
cessores  et  posteros  quasi  manus  auxiliares, 
non  lamen  erit  innocens,  id  est  impuniius.  Eslo 
manum  filiorum  el  nepotum  ,  amicorum  et  so- 
dalium  quasi  exercilum  in  aciem  educat;  lamen 
hic  eum  tutari ,  ut  poleniiorem  Dei  vindicis  ma- 
num  evadat,  non  poterit.  Ha  Jansen.  Sensus  , 
inquit,  est,  q.  d.  Etiamsi  inlcr  sese  conspirarint 
impii ,  non  eruul  tamen  impunili;  al  justi  eo- 
rumque  posteri  impiorum  conspirationem  , 
seque  ac  punilionem  evadent.  Sic  apte  constat 
antithesis;opponiturenimsemenjusiorumsemi« 
nietposteritatiimpiorum.quasicongregatiocon- 
gregationi  ,  societas  societati,  successiosucces- 
sioni ,  posteritas  posteritali.  Justi  enim  in  se  et 
in  posteris  praemiantur  ,  suntque  felices;  impii 
vero  in  se  aeque  ac  in  posteris  puniunlur,  sunt- 
que  infelices.  Hunc  sensum  arguit  repetilio  hu- 
jus  sententiae,  cap.  16.  5.  Ubi  de  superho,  qui 
filiis  sociisque  stipatus  gloriosus  incedit ,  dici- 
tur  :  AUomhxatio  Domini  est  omnis  arrogans  , 
etiamsi  manus  ad  manum  fuerit ,  non  erit  inno- 
cens.  Rursus  eumdem  arguil ,  quod  manus  sit 
symbolum  societatis,  indeque  potentise  ct  roho- 
ris  ,  juxta  illud  : 

An  nescis  longas  regibus  esse  manus  ? 

Et  illud  :  Multce  manus  onus  lcvius  reddunt.  Nam 
ut  ait  Heraclides  :  Invatida  pugna  est  unicce  ian- 
tummanus,  quia  unus  virnutlus  vir.  Etillud  Virg. 
Juvenum  manus  emicat  ardens ;  est  enim  hrec 
mililum  manus  copiosa,  ideoque  valida. 

Moral.  S.  Greg.  25.  Moral.  cap.  3  :  Ad  Deum, 
inquit,  quasi  lol  gressiUus  mens  accedit  ,  quot 
Uonis  motibus  proficit.  Et  rursum  lot  gressibus 
longe  flt  ,  quot  matis  cogitationtUus  decrescil. 
Unde  pterumque  contingit  ut  necdum  procedat 
in  opere  motus  mentis ,  et  tamen  perfecta  jam 
culpa  sit  ex  ipso  reatu  cogitationis ,  sicut  scrip- 
tum  est  :  Manus  in  manu  non  erit  innocens  ma- 
lus.  Manus  enim  manuijungi  solet,  quando  quies- 
cit  in  olio  ,  el  nullus  eam  usus  laboris  exercct. 


284  COMMENTARIA  IN  PROV 

Manus  crgo  in  manu  non  erit  innocens  malus ,  ac 
si  diceret :  Et  cum  manus  cessat  ab  iniquo  opere , 
malus  lamen  non  est  innocens  per  cogitationem. 
22.  Circulus  (Syrus,  sicut  circulus)  aureus  i.n 

NARIBUS    SUIS,    MULIER    PULCHRA   ET  FATUA.  ]  Sep- 

tuag.  Inauris  aurea  in  nare  porca,  sic  mulieri  xx/.o- 
ypovi,  id  est  male  prudenli  (  Complut.  stulta? ; 
S.  Hieron.  in  16.  Ezech.  matemorata)  pulchriludo; 
Jlebr.  Quod  inauris  est  in  naribus  suis ,  lioc  esl  mu- 
lier  pulchra,  el  recedens  a  sapore  et  sensu,  id  cst 
deficiens  consilio  et  sapienlia,  insulsa,  vecors, 
stulla.  Hcbr.  Q'2  nezem  proprie  significat  inau- 
rem  ,  id  est  ornamcnlum  aurium  ,  sive  monile 
ex  aure  pendulum  :  pari  modo  tumen  significal 
monile  ex  fronle  vel  naribus  dependens,  qualis 
est  circulus  aureus.  Unde  Chald.  verlit :  Sicut 
monile  aureum  in  naribus  suis,sic  mulier  pulchra 
ct  fcclido  sensu;  Syrus  el  Arabicus  :  Tanquam 
inauris  auri  in  naribus  porcai ,  sic  pulchriludo 
inmulicre  fcctida  gustu,  id  est  quae  ore  foetet, 
sive  cui  foelel  anhelitus;  aut  potius  quse  foelet 
insipientia;  guslus  enim,  cibos  discernens,  sym- 
bolum  esl  sapienliae  virlules  a  viliis  discerncnlis, 
q.  d.  Quaecorruplum  habet  palatum  et  judicium 
mentis,  id  est  insipiens  el  imprudens. 

Primo,  Jansenius  sicexponit,  q.  d.  Sicut  au- 
reus  circulus  non  convenil  in  naribus  suis, 
nec  suem  ornat;  ila  nec  pulchritudo,  quae  per 
se  res  est  praeclara ,  non  convenii  mulieri  slultae, 
sed  male  ibi  videlur  a  nalura  collocata,  sicut 
postea  dicilur  :  Non  decent  stullum  verba  compo- 
siia.  Et:  Non  decent  stultum  deiicix.  Sicut  enim 
sus  circulo  aureo  naribus  infixo  non  novit 
bene  uti ,  ila  nec  mulier  slulta  sua  pulchri- 
fudine.  Deinde  ,  quia  sicut  sus  circulo  aureo 
non  cohibetur  a  suffodienda  lerra  ,  sed  nihilo- 
minus  se  coeno  immergit  circulumque  foedat  : 
ila  et  mulier  vccors ,  cum  pulchritudine  sua 
gloriam  sibi  comparare  deberet,  non  ea  tamen 
retrahitur  a  voluptatum  illecebris,  sed  volup- 
tatum  coeno  se  immergit,  sicque  pulchriludi- 
ncm  sua  insipienlia  foedatet  obscurat.  Quocirca 
viro  uxorcm  pulchram  cl  fatuam  habenli  facien- 
dum  est,  quod  monet  gnome  Syrorum  el  Ara- 
bum  :  Si  habuerilis  rete ,  trahe  illud ,  ne  forle 
traharis  ab  ipso,  id  est ,  si  habueritis  uxorem  , 
subjice  iltam  libi,  ne  ipsa  le  sibi  subjiciat,  ac  se- 
cum  perdat. 

Secundo  et  nervosius,  comparat  mulierem 
pulchram,  sed  stultam  elimpudicam  immundae 
sui,  sive  porco;  pulchriludinem  vere  ejus  cir- 
culo  aureo  in  naribus,  q.  d.  Sicut  sus  naribus 
coenum  sursum  deorsum  versans  ,  aureum 
illum  circuliornalumcorrumpit,  planeque  de- 
iormat;  sic  mulier  pulchra  et  impudica  inqui- 
nat  et  deturpat  pulchriludinem  sua  immundi- 
lia,  imo,  ca  ahutitur  ad  libidinem,  juxla  illud 
Poetae  : 

Lis  cstcum  forma  magna  pudiciliae. 

Ita  applicat  auclor  Calenae  Graecor.  Beda  ,  Ly- 
ranus,  Baynus  ,  imo  Clcmens  Alexandr.  3.  Pae- 
dag.  capite  11  :  Quemadmodum,  inquil,  aurum 
poUuitur  immunclilia  suis  ,  cccnum  roslro  suo 
conlurbantis  ;  ilaquce  sunt  pauio  magis  luxui  de- 
dilce  mulieres ,  sinimiis  copiis  invitenlur  adiibidi- 
nemet  impudiciliam ,  probro  ac  dedecore  afficiunt 
veram  putchriludinem ,  eam  inquinamentis  Vene- 
ris  poliuentes.  Sic  et  S.  Chrysost.  quem  cilat 
ibidem  Scholiast.  Clement.  Sicutporca,  inquit, 
ea  maximc  partc  corporis  sui  [id  cst  narc)  iutum 


ERBTA  SALOMONIS.  Cap.  XI. 

ac  camum  vertens ,  aurum  mundum  vitial  atque 
inquinat ;  sic  et  muiier  suam  ipsius  commaculat 
bonam  formam. 

Terlio,  noster  Salazar,  q.  d.  Sicut  aureo  cir- 
culonaribus  adacto  sus  trabitur  a  quolibet  quo- 
cumque  lubet  :  sic  mulier  auro  et  donis  tra- 
bitur  a  quolibet  ad  explendam  cjus  libidinem. 
Similis  est  pbrasis  Job  40.  21  :  Numquid  pones 
circuium  in  naribus  ejus?  Septuag.  Numquid  cir- 
cumpones  capistrum  circa  nasum  ejus?  Verum 
quia  donorum  hic  non  fit  mentio  ,  sed  tanlum 
fatuitatis  et  pulchritudinis ,  quae  comparantur 
circulo  aureo,  ut  verlunt  Sepluag.  Ilinc 

Quarlo,  aplissime  et  nervosissime  mulier  im- 
pudica  comparalur  sui,  faluitas  circulo  navium, 
pulehritudo  aureo;  feminae  enim  faluilas,  id  est 
facilitas,  qua  viris  arridet,  confabulatur,  con- 
senlit,  puta  vecors  lascivia  et  impudicilia  esl 
instar  circuli,  quo  eam  viri  Iascivi  apprehen- 
dunt,  et  circumagunt  ad  suas  quisque  Iibidi- 
nes;  pulchritudo  vero  esi  instar  auri  splenden- 
tis    quod   virorum    oculos    ferit   rapilque  ,    ut 
circulum  hunc  aureum,  id  est  lascivam  pul- 
chriludinem  apprehendant,  per   eamque  mu- 
lierem  suae  concupiscentiaa   subjiciant.  Alludit 
notatque  inaures  et  monilia,  quibus  se  ornant 
feminae,  ut  viros  alliciant.  Pulchriiudo  enim  hlc 
tam  naluralis  quam  adscilitia,  qua  se  feminae 
stibio  fucanl,  et  monilibus  ornant,  intelligilur. 
Hcbr.  enim    D7J  nezem  significat  ornamenlum 
seu  monile  ,  quod  publice  vel  in  fronle,  vel  in 
naribus  ,  vel  in  auribus  prostituitur  causa  me- 
rendi  gratiam;  unde  aliqui  lexicograpbi  nezem 
per  duarum   priorum  lilterarum   melalhesin, 
adjecta  iittera  mem,  derivant  a  n37  zana  ,  id  est 
fornicari,  mereri,  prostituere  se. 

Dicit  ergo  quod  pulchritudo  baec  feminarum 
tam  naturalis  ,  quam  adscililia  ex  fuco  et  mo- 
nilibus  ,  sit  similis  circulo  aureo  suum  ,  sive 
porcorum.  Primo,  quia  ,  sicut  hie  ornatus  sues 
non  decet,  nec  decorat,  sed  polius  dedecorat ; 
sic  et  pulchritudo  ista  mulieres  fatuas  et  lasci- 
vas  non  condecorat,  sed  deturpat  ct  infamat. 
Secundo,  quia,  sicut  sues  circulum  aureum 
narium  ,  dum  naribus  vertunt  coenum  ,  lulo 
commaculant  :  sic  feminae  lascivae  suam  for- 
mam  fcedant,  dum  eam  libidine  inquinanl.  Ter- 
lio,  sicut  cir^ulo  aureo  sues  trahunlur  et  cir- 
cumagunlur  a  subulcis;  sic  feminaa  sua  forma 
ab  impudicis  trabuntur  et  rapiunlur  ad  scelus. 
Quarlo,  naribus  suis  gratius  et  suavius  olet 
coenumquam  unguentum,  ail  Lucrcl.  lib  6;  ita 
meretrici  suavius  olenl  sordes  fornicalionjs  , 
quam  aromata  et  lilia  castilalis. 

Porro  feminae  vecordes  et  impurae  recte  ad- 
aequanlur  sui.  Primo  ,  quia  sus  est  animal 
plane  slolidum;  unde  S.  Augusl.  lib.  6.  conlra 
Faust.  c. 7  :  Quod  inrerum  figuris  porcus,  inquit, 
hoc  in  rerum  genere  stultus.  Et  Horus  Apollo  in 
Hieroglypbicis  docet  ^Egyptios  sapienlem  re- 
praesentare  per  elephanlem,  stultum  et  sloli- 
dum  per  suem.  Quod  ergo  est  gladius  in  manu 
pbrenelicl,  boc  est  pulchritudo  in  femina  fa- 
tua  et  lasciva  ;  sicutenim  ille  gladio  impoten- 
ler  ulitur,  mullosque  ferit,  sic  el  lasciva  sua 
forma  verbcrat,  feritquc  multorum  oculos  et 
animos. 

Secundo,  sues  totos  dies  in  coeno  se  volutant, 
eoquc  gaudenl :  sic  et  feminae  lascivaj  nonnisi 
lascivia  et  impudicitia  delectantur.  Porci,  ait 
auctor  Imperfecti  in  Mallh.  hom.  17  ,  proprium 


COMMLNTAMA  IN  rilOVEIllilA  SAI.OMONIS.  Cap.  XI. 


285 


<  st  in  cccno  sc  voluturc,  nmquam  in  calum  aspi- 
tcrc,  ncc  quarcrc  domtnttm  satnn  :  .sie  Ut   iinpu- 

dicae  in  coBoum  voluplatum  projecus  nunquam 
incoelum  aapiciuni,  uuuquamDeum  Ooininum 
\  iudicomquu  cdfljUaDL 

Tcrtio,  auea  sunt  prooaa  admodum  In  venc- 
icm,  tcsic  Aristot.  lil>.  <>.  iiisior.  aoimal.  c.  18; 
sicel  tVinhue  laaoivae.  Buraua,  aua  esl  animul 
foedum,  guloaum  et  immunduin.  Undo  Cicero 
l.  2.  cU:  Nalura  Deorum  :  sus ,  inquil ,  qaid  habet 

l'iirtcr  cscam.'  cai  quidtm  nc  pulrcsceret ,  uni~ 
mam  pro  salc  datam  cssc  dicit  Chrysippus.  Hac 
de  causa  suilla-  caritis  csus  vclilus  fuil  Judaiis , 
l.cvil.  11.  v.  7.  Vide  ihi  dicla. 

QuartO,  sus  esl  animal  impudens  uque  acin- 
docilo  :  lale  csl  ul  femina  iinpudica  sive  mere- 
uix.  Undc  Ai isiopliancs  Hvpocratis  iilios  sucm 
icsipcre  dixil,  quod  inscii  cssent  cl  niorilnis 
non  admodum  comptis.  Ei  Pieriua,  Hicrogl. 
9.  c.  11  :  Sus  ,  inquil,  cst  hieroglyphicum  indo- 
cililatis  ;  nani  apud  Physiognomos  suilla  frons, 
brcvis  quippe  cl  hispida  capillis  sursum  vcr- 
sus  crcclis,  indocilitalis  indicium  csl  manifcs- 
tissimum.  Eslcnhn  animal  maxime  brulum  sus, 
nuilumque  animalium  magis  indocilc,  cum 
reliquae  omncs  pecudea  aliquid  habeant  in  quo, 
duin  vivunt,  usus,  vcl  indusiria,  vel  frugalitas 
prosit.  Hinc  provcrbium  :  Sus  Baotica,  pro  valde 
tardo  et  slupido.  Hinc  cl  porcus  priscis  erat  de- 
lirii  piaculum,  ut  ibidcm  oslendit  Pierius,  cap. 
19. 

Dcnique  S.  Chrysost.  in  Catena  Graccorum 
proponit  qujcslionem  -.CurDeus,  natura  auclor, 
mulieran  mcnle  destitulam  spccie  efjingit  venus- 
ta?  Autcur,  cumvenusta  condita  esscl,  effeclaest 
stulta?  Ac  rcspondet  :  Deus  mulieribus  nalura 
stoiidis  forma  puickritudinem  nonnunquam  indul- 
get  ,  ne  prudentcs  sagacique  ingenio  praditee  libe- 
ralis  forma  gratiam  plus  cequomirentur ;  veruni 
prudcntiam  et  intcllcclum  formcevenuslali  antepo- 
nant ,  illudque  conscctentur  quodvere  bonum  et 
pulchrum  :  sic  fatuis  quoque  liominibus  magnas 
/uandoque  opes  concedilet  facultales;  quo  pruden- 
tes  intellectus  donum  ,  quodstullis  deest ,  conside- 
rantes  et  admiranles ,  propter  opum  penuriam 
animo  non  concidant ,  sed  illud,  quodvere  bonum 
'  st ,  studiose  persequantur. 

Quocirca  auctor  Imperfecli,  homilia  45.  in 
Matih.,sanum  hocjuvenibus  dat  consilium  :  Tu 
itaque ,  juvenis ,  ait,  quando  uxorem  ducere  vis, 
noli  qucerere  divilem,  sed  bene  morigeratam  ; 
quia  morcs  boni  divilias  frequenter  acquirunt, 
divitia  autem  mores  nunquam  fecerunl.  Et  glorio- 
sior  est  pauperlas  fidelium  ,  quiim  divilioe  pecca- 
torum.  S'oli  quarcre  speciem ,  quia  scriplum  esl : 
Sicut  inaures  attrece  in  naribus  povci,  ita  mulieris 
mate  morigeralc?.  species.  Quia  in  specie  meretrices 
placent;  in  moribus  aulem  malrona. 

Hanc  gnomen  elcganti  pavonis  etcorvi  apologo 
cxplicat  S.  Cyrill.  1.  2.  Apolog.  Moral.  c.  25.  cui 
tilulus  :  Contra  eos  qtii  gloriantur  in  carnis  specie. 
Pavo,  inquil,  aureis  pennis  decoralus  ,  ac  plumea 
luce  pomposus,  coram  corvo  vanam  sese  cffunde- 
l>at  in  gloriam,  alque  illum  de  penna  nigredine 

<  onfundebat.  Cujus  mox  corvus  dementiam  deri- 
dens  :  Bene  video ,  inquit ,  quodin  te  regula  phy- 
sionomicenon  fallat.  ISamquia  parvum  tanto  cor- 
i>ori  habes  caput ,  ideo  minoris  es  sensus.  Vnde 
non  miror  si  inpennavolalili,  quce  a  vento  rapilur 
1 1  defertur,  tuam  ut  levis  leviter  gloriam  posuisti; 
vmnis  cnim  caro  fenum  (Isaue  hO.  C. ),  et  omnis 


gloria  tjits  qttusi  flos  agri ;  dccor  namqur  /' 
putcliritudocst  carnis.  Fnrmusitatt:  quippe  maltrar 
rtililal,  soltditulc  uon  durat ,  81  lcvttatt:  qaanto- 
cttis  evolat.  Amcns  crgo  gloriaris  in  umbra  ;  U  d 
stcttl  uttrcus  circulus  csl  in  nnribus  sordida-  suis  , 
sic  ct  curnis  luciditas  cum  ignavia  mcntis.  Ouodsi 
igitur  cxvcnuslatc  corpuris  gluriaris  ,jam  te  tntt 
luciditas  dcnigrubit ,  tttaque  le  specie  d<  fm  mabil. 
I\um  forma  carnis  mcntis  ptUchriludincm  ahsttllil , 
ct  lamcn corporis  splciutorcm  anima  fugavil.  Oslen- 
dit  dcinde  hane  inajori  dcforrnitalc  obscurari  cl 
obrui.  Tc  laudarem ,  si  deformitutcm  in  tua  for- 
ma  sttbslantia  non  vidcrcm.  ISum  cupttt  liabes  ser- 
pcntinum ,  sonum  pcctoris  ululosum ,  cor  mulcvo- 
tum,  pedcm  fccdum.  Numquidcarnis  vanalattdanda 
species  cst ,  cum  substanlialis  forma  dcfectu  mens 
ipsu  deformis  sil?  Absil :  nam  anima  quanto  caro 
sit  pulclirior,  tanlo  /it  ipsadcformior.  Vcra  igilur 
species  cst ,  virtus  mentis  ,  ct  gloriosa  formositas, 
claritas  rationis.  Quibusdictis ,  exsua  specie  con- 
futatum  pavonem  dimisit  trislem. 

Tropol.  Abbas  Nesleros  apud  Cassian.  Collat. 
\l\.  c.16.  Ilcec  accipilde  virisdoctis,  scd  turpilcr 
vivenlibus  :  De  istis  crgo,  inquit ,  qui  imuginem 
qttamdam  scienlia  videntur  acquirere ,  vet  de  kis 
qui,  cum  sacrorum  voluminum  leclioni ,  ac  memo- 
ria  Scriplurarum  diligentcr  insislunt ,  carnalia 
lamen  vilia  nonrelinquunt ,  in  Proverbiis  clegan- 
ter cxprimilur :  Sicut  inauris  aureainnaribus  suis; 
ita  mulieri  mala  morata  spccies.  Quid  enim  pro- 
desl  quempiamornamenlumeloquiorum  coclestium, 
el  illam  pretiosissimam  Scriplurarum  spcciem  con- 
scqtti ,  si  eam  lululentis  operibus  vel  scnsibus  inha- 
rendo ,  quasi  immundissimam  terram  subigendo 
confringat ,  aut  coenosis  libidinum  suarum  pollual 
volutabris  ?  Sic  el  S.  Hieron.  in  Ezech.  c.  16.  ad 
illa  :  Et  dedi  inaurem  super  nares  tttas.  Quando 
vivimus ,  inquil,  et  de  nobis  dici  potest  :  Non  mor- 
ttti  laudabunt  te ,  Domine,  sed  nos ,  qui  vivimus; 
tunc  odoratttr  Deus  odorem  sacriflcii  noslri  bona 
fragrantice ,  et  aureumcirculum  sensuum  ac  dog- 
■tnatum  divinorum  habemus  in  naribus.  Quando 
vcro  morlui  sumus ,  et  versamur  in  axno  atquc 
in  sordibus  lurpiludinum ,  habemus  illam  inaurem 
in  naribus,  de  qua  scripsit  Salomon  :  Sicut  inauris 
aurea  in  naribusporca ,  sic  mulieri  male  morata 
pulchriludo.  Sic  el  Salonius  :  Circulus  aureus ,  in- 
quit,  est  scientia  ornamenlum ,  quod  inslar  suis 
cceno  immergit,  qui  itlud  immunda  actione  sor- 
didat.  Hujusenim  animapulcltra  est  pcr  scienliam, 
sed  fatua  per  actionem. 

Rursum,  mulier  falua  et  pulchra  est  anima 
fidelis,  in  baptismo  vel  poenitentia  a  peccalis 
abluta  eldealbata,  quae  deinde  pristinis  cupidi- 
taiibus  illecta  ad  eas  rcdit,  cum  eisque  quasi 
amasiis  scorlalur,  sicul  sues  lautae  redeunt  ad 
lutum,  juxta  illud  S.  Pelri ,  epist.  2.  c.  2.  22: 
Cuntigit  enim  eis  illud  veriProverbii :  Canisrever- 
sus  ud  suum  vomilum;  el  :  Sus  laula  in  volutabro 
luti.  Ubi  mulla  hac  de  re  dixi.  Jn  his  enim  circu- 
ius  aureus,  quo  eos  diabolus  apprehendit,  cir- 
cumagil ,  el  ad  solita  scelera  reducit,  cst  vete- 
rum  amorum  recordalio ,  viva  voluplatum 
preteritarum  repraesentatio,  ac  dulcedinis  ille- 
cebrosae  memoria.  Hanc  eniin  excitat  acuilque 
dajmon,  prsesertim  in  agone  morlis  ;  qno  iit  ui 
mulli  lunc  per  deleelaliones  morosas  peccenl 
ct  damnentur.  Qui  sapil  ergo,  dum  vivit  et  vi- 
gcl,  hasspecies  el  illccebras  e  mcnte  aboleat 
per  contrarias  imaginalioncs,  orationes,  me- 
dilaliones  virtutum  et  rerum  divj.narum,  prae- 


286  COMMENTARIA  IN  PROVEuBlA  SALOMONIS 

serlirn  Passionis  Christi ,  qua  nihil  est  effica- 
cius. 

Huc  facit  apophlhegma  R.  Josue  in  Pirkeavoth, 
id  eslin  Capilulis  Palrum:  Quolidie  vox  qu&dam 
de  monte  Horeb  exibat ,  non  obscure  intentans  vos 
hominibus  illis  perquos  legi  damnum  infertur,  aut 
injuria  ;  quiavere  quicumquenegligenter  incum- 
bil  in  studium  legis ,  is  prorsus  reprobus  est  et  in- 
felix ,  sicut  dicit  Script.  Circulus  aureus  in  nari- 
bus  suis  ,  mulier  pulchra  et  falua. 

Denique  Salvian.  initio  1.  U.  tle  Gubern.  Dei : 
Quidest  aliud,  inquit,  principatus  sinemeritorum 
sublimilale  nisi  honoris  tilutus  sine  homine?  aut 
quid  est  dignitas  in  indigno,  nisi  ornamentum  in 
luto?  quid  est  aliud  vocabulum  sanctum  sine  meri- 
to,nisi  ornamentum  in  luto?  Circulus  aureus,  ait 
Sapiens,  innaribus  suis,  mulkr  pulchraet  falua.  Et 
in  nobis  itaque  Christianum  vocabulum ,  quasi  au- 
reumdecus  est,  quo  si  indigne  ulimur ,  fit  ut  sues 
cum  ornamento  esse  videanlur. 

23.  Desiderium  justorum  omne  bonum  est  : 
pRjEstolatio  impiorum  furor.  ]  Chald.  Deside- 
rium  justorum  ad  bonum  est ,  exspectatio  impio- 
rum  ad  furorem;  Hebr.  Juslorum  desiderium  tan- 
tummodo  bonum  esl ;  exspectalio  aulem  impiorum 
furor ,  sive  ira  penelrans ;  Septuag.  pro  7W3& 
hebra,  id  est  furor  ,  aliis  punclis  legentes  rniy 
abera ,  id  est  transivit,  vertunt :  Spes  autem  im- 
piorum  transibit ,  id  est  peribit ;  Scholiastes  abs- 
cedet.  Est  melonymia  ,  desiderium  enim  vocatur 
res  desideraia,  sive  id  quod  desidcrant  jusli  : 
Pi-aslolatio  impiorum  esl  id  quod  praestolantur 
et  exspectant  impii. 

Sensus  e&t,  q.  d.  Desiderium  juslorum  fertur 
ad  omne  bonum,  id  est  ad  omne  honestum  ,  ad 
omnemvirtutem;juslinondesiderantaliudquam 
operari  bonum.  lta  Polychron.  in  Catena  Graec. 
Impiiveropreestolantur  et  exspectant,  ut  furiose 
se  gerere  possint,  ut  iram  et  furorem  suum  in 
alios  evomant;  ira  enim  qua  quis  modum  ex- 
cedit,  vocatur  rray  hebra ,  id  esl  furor  ;  quia 
limiles  rationis  "QV  abar ,  id  esl,  Iransgredilur, 
ait  Aben  Ezra.  Aut,  ut  alii,  quia  omnia  perva- 
dit,  inflammat  et  vastatinstar  ignis.  Unde  Bay- 
nus  ,'  et  ex  eo  noster  Salazar  verlunt :  Cupiditas 
justoram  omnis  bona  est,  sicque  explicant :  Jusli 
nil  concupiscunt  nisibenefacere,  ac  ubi  potes- 
tas  deeet,  cupiditas  benefaciendi  adest  et  acui- 
lur;  e  contrario  impiorum  prastolatio,  id  est 
exspectatio  et  desiderium  ,  est  furor,  id  est  im- 
piorum  vola  longe  diversum  est  studium;  nam 
praestolatio  eorum  furor.  Prastolatio  hic  sumi- 
tur  eliam  pro  desiderio  ,  nimirum  impiorum 
vola  ex  furore  et  ira  profecta  aliorum  perniciem 
avidissime  exoplant.  Ilaque  quemadmodum  pii 
ac  jusli  homines  plura  bonaconferre  desiderant 
quam  impendunt,  et  quod  deest  facultaii,  voiis 
compensant;  sic  eliam  impii  plura  mala  inferre 
cupiunt  quam  inferunt,  et  malefaciendi  facul- 
taiem  desiderio  nocendi  longe  superant;  atque 
ideo  majoribus  pcenis  se  subjiciunt,  quam  illa 
sunt  quae  damnis  illalis  rtspondent.  Hincillud  : 
Tota  vitajusti  est  boni  desiderium;  quia  non  nisi 
bona  agere  desiderant,  non  nisi  bonum  esu- 
riunt  et  sitiunt ,  juxta  illud  :  Beati  qui  esuriunt 
et  sitiunt  justitiam  ,  Matlh.  5.  Talis  fuit  Daniel, 
qui  proinde  vocatur  vir  desideriorum ;  ideoque 
meruit  inlelligere  70  hebdomades  advenlus 
Chrisli ,  Daniel.  cap.  9.  23.  etcap.  10.  19.  Vide 
S.  Bern.  ep.  10,  ubi  inter  csetera  ail :  Desidcriinn 
peregrinalionis  in  plenitudinem  commutabitur  di' 


Cap.  XI. 

lectionis,  etc.  Sicut  autem  fules  ducit  ad  plenam 
cogniiionem,  sic  desiderium  ad  perfectam  dilec- 
tionem. 

Tropol.  cx  hac  gnome  disce  praxim  facilem 
crescendi  in  omni  virlute  et  merito  esse ,  si 
crebra  et  ardenlia  earum  desideria  concipias. 
Per  haec  enim  virtutem  quamlibet ,  etiam  quam 
exterius  ob  paupertatem,  infirmitatem  ,  alium- 
ve  defeclum  exercere  non  possumus  ,  inierius 
inanimoconcipimus,  firmamus,  augemus.  Verbi 
gralia,  pauper  habens  efficaxingensque  deside- 
rium  faciendi  eleemosynam  ,  si  opeshaberet, 
acquirit  virlutem  eleemosynae,  ac  per  illud  tan- 
lum  vel  plusmerelur,  quanlum  dives ,  qui  ex 
consuetudine  dat  eleemosynam.  lnfirmus,  qui 
jejunare  vel  cilicia  ferrenequit,  desideret  hoc 
facere.  Religiosus,  cerio  officio  ab  obedieniia  al- 
ligatus,  desiderelceetera  omnia  quae  aliiobeunt, 
obire  ;  desideret  efficaciter  concionari,  docere, 
audire  confessiones  ,  visilare  infirmos  ,  Indis 
praedicare,  etc. ,  si  liceret,  illaque  Deo  offeral: 
nam  Deus  haec  desideria  ita  grala  habebit,  ac 
si  ea  opera  compleret.  Id  iia  esse  docet  S.  Pau- 
lus,  2.  Cor.  8.  12  :  Si  enim  ,  inquit  ,  voluntas 
prompta  est ,  secundum  id  quod  habel ,  accepta 
est ,  non  secundum  id  quod  non  habel  ;  his  verbis 
nobis  signilicans  Deum  magis  promptam  vo- 
luntatem,  quam  donum  ipsum  speclare.  Hujus 
ratio  est;  quia  eleemosynee  et  alterius  cujusvis 
viriuiis  perfectio  el  meritum  in  voluntatis 
prompiiludine,  non  ilem  in  mulliludine  ope- 
rumque  magnitudine  consislit.  Unde  S.  August. 
in  Psal.  105  :  Bonam,  inquit,  Deus  voluntatem 
coronal ,  quando  non  invenit  facultatem.  Et  S. 
Bern.  ep.  77  :  Deus  ,  ait,  indubitanter  tribuit 
bonae  voluntati  ,  quod  defuil  facultali.  Causam 
a  priori  dat  S.  Thomas  1.  2.  quaest.  20.  art.  2 : 
Quia,  ait,  tota  formalis  bonitas  operis  exterioris 
pendet  ii  bonitate  actus  interioris ,  quia  d  volun- 
late  eliciiur.  Unde  sequitur ,  si  Deo  placere  ap- 
pelimus  multumque  promereri,  frequenter  pia 
desideria  concipiamus  bona  praestandi  opera  , 
nec  non  bonas  inteniiones  applicandi ,  non  so- 
lum  operibus  quae  facere  inlendimus,  verum 
etiam  illis  quae  facluri  non  sumus  ,  non  qui- 
dem  bonae  volunlalis  ,  sed  facullatis  defectu. 
Quo  haec  bona  voluntas  promplior  fuerit,  eo 
uberiorem  producet  spiritualium  proventuum 
segetem ,  tesle  D.  Bernardo.  Tanlum  mereris 
quantum  vis ;  et  bona  crescente  voluntate,  cres- 
cit  pariler  et  merilum. 

Symbolice  Lyranus  :  Justorum  desiderium  est 
omne  bonum,  hoc  est  ipse  Deus ,  in  quo  emi- 
nenler  est  omnebonum,  quique  est  bonus  et 
bonum  per  esseniiam.  Unde  Christus  interpel- 
latus  a  quodam  dicente:  Magister  bone,  quid  honi 
faciam,  ut  habeam  vilam  xternam?  Respondet  : 
Quid  me  interrogas  de  bono  ?  unus  esl  bonus  Deus. 
Et  David  :  Quemadmodum  desiderat  cervus  ad 
fontes  aquarum  ;  ita  desiderat  anima  mea  ad  te, 
Deus.  Silivil  animamea  ad  Deum  fortem  vivum ; 
quando  veniam,et  apparebo  anlefaciem  Dei?  Psal. 
txi.  2.  S.  Bern.  serm.  SU.  explicans  illud  Cant.  3  : 
In  lectulo  meo  per  nocles  quasivi ,  quem  diligit 
anima  mea.  Magnum  bonum  ,  inquit  _,  quxrere 
Deum.  Ego  hoc  nulti  in  bonis  animx  secundum 
existimo.  Primum  in  donis  ,  ultimum  in  profecti- 
bus  est ;  virlutum  nulli  accedit ,  cedit  nulli.  Cui 
accedat?  quam  nulla  pracedit.  Cui  prwcedat?  qum 
omnium  magis  consummalio  est ;  quai  enim  virtus 
adscribi  possit  non  qu&renti  Deum,  autqui  lermi- 


COMMENTAMA  1N 

ntts  qucnrnli  Dnmi?  Qu<t rit<-  ,  inquit  ,  farinn  ejtii 


semper,  Existtmo  quia  nec,  cum  uncntiis  fuertt , 

crssabitiir  <i  qturrcndo.  \<>n  pcdum  passtbtts ,  $ett 
drsidcriis  <\iKvrilur  Dcus.  B(  titiquc  non  c.ctntdtt 
drsitlrruim  sanctum  frli.c  inccntio  ,  srd  r.ctcndil. 
Numqtiid  consitmmatio  gaudii,  drsidrrit  ronsump- 
tio  cst.'  olntm  magis  cst  Uli}  nam  ipstnn  \\amma. 
Sic  rst.  Adimpti  bilur  latitia  ,  scd  dcsuh -rii  non  crit 
ftnis  ,  ar  prr  Itoc  ncc  (purrcndi.  ldem  tracl.  de  l)i- 

ilgendo  Deo,  agens  de  complexu  spoiisi  et  spou- 
sae ,  pnta  Cbrisli  el  aninwr  sanci.r ;  Mnc  ,  in- 
(|uit  ,  (7/d  sati<  las  sinc  fastidio.  llinc  insatiabilis 
illa  sinc  inqttii Itidinc  ctiriositas.  Ilinc  tVtcrntim 
iUud  atqiic  inc.rpticabtlc  drsiilrrittm  ncscicns  ctfcs- 
tatcm.  Ilinc  denique  sobria  illa  cbrictas  ,  vcro , 
non  mcro  ingurgilans;  non  madens  vino  ,  sed  ar- 
dms  Deo. 

Anagog.  desideriiim  juslornni  lendlt  ad  bo- 
nuni ,  puta  ad  beatiiudinem  ctelestem.  quaa  est 
complcxio  otnnis  boni  :  Prtestolalio  impiorum 
furor ,  id  cst ,  id  quod  pia\slolanliir  impii,  sors 
quae  illis  obvenltira  ct  cxspcclanda,  esl  furor, 
id  cst  Dci  ira  cl  vindicta  in  gehenna  ,  usque  atl 
intima  non  lanlum  corporis,  sed  et  animae  pc- 
nctrans,  comburens  et  crucians.  Ita  I\.  Salomon, 
Hugo,  Dionysi  el  alii. 

Unde  S.  Bernard.  serm.  5.  in  vigilia  Nativit. 
Domini  :  Dcsideria  nostra,  inquit,  in  tribus  ma~ 
cime  constitula  videnlur ,  quotl  decet ,  qttod  expe- 
dit ,  qttod  dclectat ;  puia  triplex  desiderium  est, 
boni  honesli ,  honi  ulilis,  honi  deleclahilis.  At- 
que  hoc  docet  in  ccelo  dunlaxat  implendum  ;  ihi 
enim  cst  summum  bonum,  inquil,  summa  tttilitas, 
summa  gtoria  ,  summa  volttptas.  Alque  hac  qui- 
dem  intcrim  cxspcctalio  nobis  nostra  est ,  et  pro- 
missa  nobis  visio  majestatis  ,  ut  sit  Detis  omnia  in 
omnibus,  omnejttcundum,  omnc  utile ,  omne  lio- 
nestum.  Idem  in  Sentenliis  :  Triforme ,  inquit, 
cst  desiderium  elrctorum.  Unanimiler  habilare  in 
domo.  Unde  cst  :  l  nam  prtii  d  Domino  ,  vicloriam 
obtinere  de  mttndo.  Unde  csl  :  Quis  me  liberabil  de 
corpore  morlis  littjus  ?  Prcesenlialiter  frtti  Deo. 
Unde  est  et  illud  ;  Cupio  dissolvi ,  et  esse  cum 
Christo. 

2Z|.  ALII  IMVIDUNT  PROPRIA,  ET  DITIOHES  FIUNT  ; 
ALII    RAPIUNT    NON    SUA   ,    ET   SEMPER   IN  EGESTATK 

sunt.  ]  Hehr.  Est  sparsor  et  addelur  adhuc ;  cst 
prohibens  dreclitudine,  verumlamen  ad  dcfeclum; 
Valahl.  Est  qui  dispergit  rem  ,  et  augelur  res  ejus 
magis;  et  qui  parcit  rei  sucb  pitts  aqtto,  scd  ad  ino- 
piam ,  id  esl,  sed  penuria  et  egcstaie  opprimi- 
tur.  Nosterrd^?-o/i(7Je)is  d  rcctitudine  ,  accipit  pro 
eo  qui  recedit  djustitia,  facilque  injusta,  ut  opes 
accumulet;  unde  verlit  :  AUi  rapiunl  non  sua ; 
Septuag.  Sunl  qtti  propria  seminanles  (  Aquila, 
Symmach.  et  Theodot.  dispergentes  )  plura  fa- 
citint ;  sunt  autem  qui  congreganles  (  aliena  , 
addit  Auctor  Catenae  Grzec.  j  minuuntur  ;  Chald. 
Est  qui  dispergit,  ct  rursus  addetur  ei;  indigen- 
tia  erit  ei  qui  reccdit  d  rectitudine  ;  Syrus  :  Es£ 
<*ui  semina  sita,  cl  multttm  inlroducet ;  cst  qui 
tion  sua  congrcgat  ,  et  modicum  est  illi.  Syrus 
ergo  nostro  conseniit. 

Sensus  est  clarus.  Opponit  enim  liheralem 
avaro  ;  quod  Hber.nl is  sua  distrihuat,  in  omnes 
sit  heneficus ,  muliasquc  faciat  eleemosynas,  et 
Krmen  inde  non  fial  pauperior,  sed  ditior;  ava- 
insvero  recondens  suas  opes,  easque  augens 
ct  accumulans  per  fas  cl  nefas,  perfraudes.usu- 
ras  et  injuslos  conlractus,  quihus  rapit  aliena, 
inde  tamen  non  evadat  dilior,  scd  pauperior. 


rHOVnniHA  SAI.OMOMS.  Cap.  XI.  587 

flalionein  dat  rtsrminuntrs  ,  llt  vertunt  Scpluag. 

Elecmoiyna  enlm  et  beneAcenlia  eal  quail 
minatio.  Sicut  enlm  Bgficolo,  quijacit  semen, 
pio  iino  grtino  vcl  moulo  recipii  vigtntl ,  ui^in- 
Ifl  ,  imo  suhindc  sexnglnta  et  ccnfiim  ;  'diim  co- 

plosam  colligit  mesiem ;  si<-  pairiier  hcmiicus 
spargem  suaa  opei  hi  egenos,  JacHquatl  se- 

mina  ,  ex  quihus  muliiplicaiis  ma^nam  cum  in- 
genti  fnihore  I  Deo  percipii  bonorum.  lum  lem- 

poralimn,  ttim  spiiilualitim  ahtindantiam.  Ava- 
rus  \cro  similis  esl  hcro,  qui  friimcnliiiii  in 
granaiio  recondit;  ubi  illud  situ  contrahhur, 

cot  ruinpilur,  ii  murihus  corrodilur ,  itaque  sen- 
sim  minuilur ,  nullumqtie  dal  fruclum;  sicenim 
etavaii  opes  rccondii.c  Dco  malcdicente  scn- 
sim  pereuni ,  minuunlur  ct  consumuntur.  Hoc 
est  quod  doccl  S.  Patilus,  t2.  Cor.  9.  6  :  Qui  parce 
seminal ,  parce  et  virlcl ;  et  qui  seminal  in  benc- 


diclionibus ,  de  benrdictionibus  el  melet ,  etc.  I  hi 
plura  hac  de  re  dixi.  Vide  ct  S.  Cluysost.  hom. 
qttod  cUcmosyna  sit  ars  omnium  qutesluosissima. 
Ilxcmpla  plura  hujus  rei  reperies  apud  Leon- 
litim  in  Viia  S.  Joannis  Eleemosynarii  Palriar- 
(  hae  Alexandrini.  Igilur  hoc  cst  fidelium  para- 
doxum,  scd  divinum  el  verissimum  :  Elecmosyna 
dilat ,  lcnacilas  depaapcral ;  quod  das ,  acqutris; 
qttod  rclincs ,  pcrdis;  crogando  opcs  acctimulas  , 
contlendo  imminttis.  llaec  senlentia  ,  ntietaliae, 
significat,  non  quid  semper,  sed  quid  s.-cpe  fiat; 
nam  suhinde  videmns  contrarium  fieri,  scilicet 
avaros  diiaii,  liherales  dcpauperari :  sed  tunc 
Dcus  paupcricm  temporalium  uherlale  spirita- 
litim  donorum  compcnsat.  lla  Basil.  in  Catena 
Craecorum. 

Hanc  rapiorum  vesanam  infelicilalem  gra- 
phice  hoc  lupi  et  hovis  apologo  reprsesenlat 
Cyrill.  1.  3.  Apolog.  mor.  cap.  15:  Vagabundus 
olio  Utpus  rapax ,  cttm  cerneret  bovem  postjugum 
laboris  ac  commodi ,  in  cibttm  falcc  linguce  lierbas 
demelentcm ,  mox  ad  cum  veniens ,  dixil  :  Qttid 
cst  hoc ,  qttod  tam  validum  animal  aculisque  cor- 
nibus  armatum,  non  solitm  ab  homine  jttgitm  to- 
leras  gravissima?  scrvitttlis ,  sed ,  quod  delrritts 
est  ,j)ost  lam  gravis  Uiboris  ontts  ,  vivis  cdutio  vi- 
tilatts?  Certe  si  supra  artem  doli ,  vigorrmquc 
dcnlis  ,  mihi  tantam  natttra  validitatem  dedissel ; 
ctiam  sine  labore  ,  ila  bonis  carnibus  vescercr,  ttl 
asclli  ctiam  esum  dedignarer.  Al  Iwc  bos,  rumi- 
nala  sententia,  diritur  respondisse  :  O  si  innoccn- 
tia  bonum  ,  mansuettidinis  fruclum  ,  aquilatis 
commodum ,  pacisqtte  decus  libra  rationis  appen- 
dc.res ,  el  hoslilis  rapacitatis  reatum  diligenliori 
circumspectione  Ubrares  ;  videres  utique  quanla 
calamilalis  sit  savire  hostitiler ,  ac  rapaciter  vi- 
vere,  cum  nequissima  vila  misera:  juventulis  sit 
lues.  Nam  cum  malevivitur,  virtutis  nobilitrr  vila 
vera  perimitur  ;  el  ea  qua?  rclinquitur  vila  ,  ctim 
in  ea  vivat  vilalis  calamitas,  nequior  mors  cf/ici- 
tttr,  el  sic  vera  vita  per  semelipsam  damnatur. 
Quid  igilttr  gloriaris,  quod  oliosas  rapacitalis  vi- 
vis  malilia?  Unde  concludens  suhjicit  :  Omnis 
namque  furis  cst  mens  immundissima,  discordice 
amica ,  fellita  voluntas  ,  civililas  a?mula,  ferocis- 
sima  vita.  Ferre  ergo  jugttm  suavissimum  onus 
virtutis  est  mihi ,  el  lempcsluosa  Ubertas  m  pire- 
judirium  aliorum  ,  ac  scrvitus  viliositatis  sil  libi. 
Sic  nempe  caritts  esl  rnilu  comcdcre  fenum  dc  la- 
bore  justitio? ,  qttam  hcedum  de  scelere  avaritio? 
violrnlttni.  Qtto  attdito  ,  liipus  confutalus  discessit. 

35.     AMMA  ,    QVJE    RF.NEDICIT  ,     IMPIN0UAI5ITUR   ; 
ET    QUI    1NEHRIAT,    IPSE     QUOQUF.     1NLRRI ARITCR.    ] 


288 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XI. 


Hebr.  Anlma  benedictionis  impinguabttur  ;  et  ir- 
rigans  etiam  ipse  mii  iore ,  id  est ,  pluvia  est ,  itl 
est,  ipsealiisbenefaciendopluviamfrugibussuis, 
ut  laetissimae  et  copiosissimae  evadant,  inducit. 
Sua  enim  beneficentia  meretur  ut  Deus  plu- 
viam  suis  frugibus  implual,  omniaqueejus  bona 
fortunet,  prosperet  ct  multiplicet.  Ratio  est , 
quod  Deus  det  opes  dignis ;  opibus  autem  dig- 
nus  est ,  qui  iis  uti  novit ;  iis  autem  bene  uti 
norunt ,  qui  benefici  sunt ,  easque  in  egenos 
dispensant.  Noster  ,  aequc  ac  alii  apud  Pagni- 
num  in  Lexico,  t\"\V  iore,  per  metathesin  acci- 
piunt  pro  ftVV  iirue ,  id  est  irrigabitur  et  ine- 
briabitur ;  hoc  enim  ex  aequo  respondet  ™  mia 
marue ,  id  est,  qui  irrigat  et  inebriat;  inebriat, 
id  est  affluenter  largitur  eleemosynam;  sic  ebrie- 
tas  slimitur  pro  satietate,  copia  et  affluentia , 
Psalm.  35.  v.  9.  Cant.  5.  1.  Proverb.  5.  19.  Est 
metonymia;  ponitur  enim  effectus  pro  causa  ; 
ex  copia  enim  rerum  sequitur  cbrietas.  Unde 
vertit :  Et  qui  saliat  pauperes  ,  ipse  satiabitur ; 
quia  ut  dicitur ,  c.  19.  17  :  Feneratur  Deo  qui  mi- 
ssretur  pauperis,  etvicissitudinem  suam  reddetei. 

Aliqui  rb  benedicit  proprie  accipiunt  pro  bene 
precatur,  q.  d.  Qui  aliis  bona  apprecatur,  huic 
vicissim  alii  bene  precantur,  ac  Deus  ipse  be- 
nedicet.  Verum  lioc  arclius  est :  Benedicit  ergo  , 
id  est  benefacit  sive  bene  precando,  sive  sua 
erogando ,  sive  consilia  suggerendo ,  sive  do- 
cendo,  sive  quo  alio  modo.  Dat  causam  ejus 
quod  dixit  v.  praeced.  Alii  dividunt  propria  ,  et 
diiiores  fiunt ,  nimirum  quia  qui  aliis  benedicit, 
id  est  benefacit,  hic  a  Deo  impinguatur  et  di- 
latur  bonis,  tam  spiritualibus  quam  tempora- 
libus;  et  qui  alios  suis  opibus  satiat  et  quasi  ine- 
briat,  hic  vicissim  a  Deo  inebriabitur,  id  est 
abunde  locupletabitur.  Alludit  ad  fontes  et  flu- 
mina  ;  quantum  enim  aquarum  e  foniibus  in- 
ferne  detluit ,  tantum  superne  in  eos  intluit ;  ac 
quantum  apertis  cataractis  ilumina  depluunt , 
tantum  superne  in  eadem  impluit.  Beneficus 
enim  et  eleemosynarius  est  instar  fontis  et  pu- 
tei,  qui  jugiter  beneficia  scaturit,  ebullit  et  ef- 
fundit,  uti  docet  S.  Basil.  in  illud  Lucae  12  : 
Destruam  horrea  mea.  Unde  Ghrysost.  Homil.  23. 
in  Acta  :  Fontes,  inquit,  ex  quibus  irrigua  duci- 
tur  aqua,  in  summis  locis  debent  oriri.  Igilur  si- 
mus  et  nos  animo  sublimes,  et  statim  misericor- 
dia  di/fluet.  Non  enim  potest  fieri  summam  ani- 
mam  et  divitias  contemnentem  non  etiam  mise- 
ricordem  esse ,  juxta  illud  :  Sursum  divinorum 
fluminum  fontes.  Aliam  similitudinem  uberem 
adhibet  Clemens  Alexand.  lib.  3.  Paedag.  cap.  7: 
Sicut,  inquit,  ad  ubera,  quae  suguntur  vel  mul- 
gentur,  lacsoletconfluere,  sic  etopes  confluunt 
ad  ets  qui  erogant  illas.  Quoctrca  B.  Petrus 
Chrysol.  serm.  104  '.  Esto,  inquit,  divesinmi- 
sericordia,  si  semper  esse  vis  dives.  El  tunc  erunt 
horrea  tua  majora,  tunc  plena,  sinonfuerint  lar- 
gitate  vacua  ,  cupiditate  inctusa. 

Porro  haec  gnome  magis  in  spiritalibus  quam 
in  temporalibus  bonis  locum  habet,  ut  expe- 
rientia  docet.^  Unde  Chald.  pro  Qui  inebriat  , 
ipse  inebriabitur  ,  vertit :  Qui  docet,  etiam  ipse 
addiscet.  Ita  videmus  doctores,  concionatores  , 
confessarios,  etc. ,  qui  sua  Spiritus  sancticha- 
rismata  in  alios  liberaliter  effundunt,  copiosius 
iisdem  a  Spiritu  sancto  rigari  et  inebriari  ;  ac 
quo  ipsi  in  proximum  Dei  amore  liberaliores 
*unt,  eo  vicissim  Deum  in  se  liberaliorem  ex- 
periuntur.  Unde  S.  Gregor.  3.  Pastor.  cap.  26 : 


To  anima  quce  benedicit ,  ipsa  impinguabitur  ,  sic 
explicat:  Qtienim  prxdicando  exterius  benedi- 
cit,  interiui  augmvnti  pinguedinem  percipit  ;  el 
dum  vino  eloquii  auditorum  menlem  debriare  non 
desinit ,  potus  muUipUcali  muneris  debriatus  ejc- 
crescit.  Huc  facit  Beda  in  Collectaneis  ,  qui 
inter  tria  tcnigmata  hoc  primnm  proponit :  Qu& 
est  illa  mulier  qua  innumeris  fdiis  ubera  porrigit, 
quop,  quantum  sucta  fuerit ,  tantum  inundat  ?  ac 
respondet:  Mulier  islaest  sapientia.  Secundum  : 
Ubi  est  anhna  hominis  ,  cum  dormiunt  homines  ? 
In  tribus  locis,  aut  in  corde,  aut  in  sanguine ,  aut 
in  cerebro.  Tertium :  Quisunt  tres  amici  et  inimic i , 
sine  quibus  nemo  vivere  potest  ?  Ignis  ,  aqua  et 
ferrum. 

Myslicerbbenedicit  innuiteleemosynariumesse 
Sacerdotem  raysticum  ,  qui  egenis  benedicat 
ore  ,  et  magis  manu.  Sic  Paulus  docet,  2.  Co- 
rint.  9.  12,  eleemosynam  esse  sacrificium  ,  cu- 
jus  victitm  sint  opes  erogalae  ,  altare  sint  pau- 
peres  ,  sacerdos  sit  eleemosynarius,  immolatio 
sit  erogatio  :  distribuens  eas  ,  v.  g.  Paulus,  sil 
Diaconus.  Fusius  idem  docet  S.  Chrys.  hom.  20. 
in  ep.  2.  ad  Corinthios. 

Porro  Septuag.  prorsus  alio  abeunt,  plane* 
que  dissideut  ab  Hebraeo  ,  Chald.eo  et  Latino  ,• 
sic  enim  habent:  Benedictaomnis  anima  simplex; 
vir  autem  animosus  non  est  formosus ;  vel ,  ut 
Auctor  Catenae  Grnecor.  Vir  autem  iracundus  est 
incompositus ;  alii ,  indecorus  vel  inhonestus  ;  hoc 
enim  est  Graecum  *wx  eusx>i,<*Mv,  quod  S.  Chrysost. 
hom.  17.  in  Joan.  sic  exponit ,  q.  d.  Anima  sin- 
cera,  doli  et  simulalionis  expers  ,  aeque  ac  mo- 
desta  et  milis  ,  est  benedicta  caraque  Deo  ;  at 
vir  animosus,  sive  iracundus,  non  est  formo- 
sus,  nec  decorus  :  quia  indecorum  et  turpem 
vultum,  indecoros  clamores,  indecoras  iraeac- 
tiones  et  gestus  induit.  Turpitudinem  hanc  vui- 
tus  in  ira  pulchre  repraesentat  S.  Basil.  hom.  de 
ira.  DeniqueSyrus  per  antilhesin  vertit:  Anima, 
quce  benedicit ,  benedicetur  :  quo3  maledicit ,  ma- 
ledicetur. 

26.  QUI  ABSCONDIT  FRUMENTA.  ,  MALEDICETOR  IN 
POPOLIS  ;  BENEDICTIO  AUTEM  SUPEU  CAPUT  VEXDEN- 

tium.]  Hebr.  Prohibenli  frumentum  maledicet  ei 
populus ;  S.  Ambr.  I.  3.  Oflic.  cap.  6  :  Captans 
pretia  frumenli  {  S.  Cypr.  captans  annonam)  ma- 
ledictus  in  plebe  est ;  Aquila  :  Maledicent  eumpo- 
puti;  Symmachus  et  Theodot.  Maiedictus  d  po- 
pulo ;  S.  Chrysost.  hom.  39.  in  epist.  1.  ad  Cor. 
Qui  frumenti  auget  pretium,  est  populo  execran- 
dus;  Septuag.  vero:  Qui  continel  frumentum,  re- 
linquat  iltud  nationibus  ;  et  Chald.  Qui  prohibet 
frumentum  in  necessitate  ,  iltud  hostibus  suis  re- 
linquet.  Solenl  avari  tempore  famis  frumentum 
abscondere,  vel  etiam  coemere,  ut  crescente 
fame  carius  illud  vendant:  quo  fitut  crescat  fru- 
menti  prelium,  ac  pauperes  famem  patiantur., 
et  subinde  fame  enecenlur.  Quod  sane  est  inhu- 
manum  ,  ac  peccatum  grave  contra  charitatem 
et  justitiam  legalem.  Iilud  ergo  hlc  insectatux 
Salomon.  Qui  id  faciunt,  flagellatores  annonae, 
et  Dardanarii  vocantur,  a  Dardano  quodam  qui 
annonam  supprimebat,  utcarius  ventleret,  con- 
tra  quos  Ulpian.  in  1.  Annonam.  de  Extraord. 
criminibus.  Et  S.  Gregor.  Nazianz.  orat.  15  : 
Quid  ad  hcsc  ,  iuquit,  dicemus  ,  qui  frumenlum 
emimus  et  vendimus  ,  ac  temporum  difficuttates 
observamus ,  ut  opes  nobis  comparemus ,  et  in 
alienis  calamitalibus  delicias  capiamus  ,  atque 
non   ut  Joseph    Mgypliorum  facuttates  majoris 


COMUKYIAIUA   IN  IMVOVI 

dispensationis  causa  (  utrttmcfue  tnim  nerat,  ni- 
mirum  <t  r<<i<  colligere  ,  <i  recte  annonam 
(ribuere;  quemadmodum  eiiam  <t  fomem  prospi- 
<  <-r<  ,  <t  eminus  ei  obsistere)  ;  sek  ut  iniqui  <t 
conseeterati  popularium  nostforam  opes  acquird* 
mtts  ? 

i:t  lsidorus  ivius.  I.  8.  eplat.  81 :  Inexptebitem, 
inquii,  quemdam  acidvumetcrudetem  Dardanar 
rium,  kot  <st  frumenti  cauponenx  ,  te  esse  non- 
riulti  aiunt  ,•  ui  <iui  tempora  observes,  ad  deegetr 
tatibus  occasionem*tucrandi  arripias,  rt  dc  ca- 
tamitalibus  messem  cotligas,  Quamobrem  lioc 
trcttm  reputans ,  atios  non  tam  tua,  quam  tr  i><i 
ope  indigete ,  fac  te  cognatio  moveat,  EtApoI- 
lonius  li umentarius  .  episl.  85 :  Tt  rra ,  ait ,  ma- 
ter  <st  omnium  ;  justa  enim  est,  At  vos ,  cum 
injustisitis  ,  vcstrum  dunta.rat  malrrm  ram  effc- 
cislis,  ei  nisi  drslilrritis ,  pcrficium  ttt  vobis  in  ea 
ronsistere  non  liceat. 

(Jberius  et  nervosius  S.  Ambr.  I.  3.  OfTic.  c.G. 
vitii  bujus  enormilatem  cxaggerat:  Cttr,  inquit, 
<ul  fraudem  converlis  natura  indutgentiam  '.'  cur 
invides  usibus  hominum  publicos  partus  ?  cur  />o- 
futlis  mlnuis  abundantiam? cur  affectas  inopiam  ? 
eur  o/Xari  facis  d  pattperibus  sterililatem  ?  Cttm 
<nim  non  scntiant  beneficia  fecunditatis ,  te  attc- 
tionantc  prctittm  ,  tc  condente  frumentum  ,  op- 
lant  polius  nikil  nasci  quam  te  de  fame  pu- 
blica  negotiari.  Ambis  frumentorum  tndigentiam, 
atimentorum  pcnuriam,  uberes  soli  partus  inge- 
miscis,  fles  publicam  fcrtititalcm,  Iwrrea  frttgttm 
plena  dcptoras,  cxptoras  quando  steriliof  proven- 
tus  sit ,  qttando  cxitior  parlus  ;  volis  luis  gaudes 
arrisiSse  matcdictum  ,  ut  nikil  usquam  nasceretur. 
Tunc  mcsscm  tttam  venisse  lcetaris  ,  tunc  tibi  de 
omnittm  mistria  congeris  opes ;  et  hanc  tu  indtis- 
triam  vocas  ,  Itanc  diligcntiam  nominas,  qace  cai- 
liditatis  versutia  ,  qua  astutia  fraudis  est?  et  Iwc 
tu  rcmedium  vocas  ,  qttod  cst  commenlttm  nequi- 
tia?  ?  latrocinium  hoc  an  foenus  appeltcm  ?  Cap- 
tanlur  tanqiiam  tatrocinii  lempora  ,  qttibus  in 
viscera  hominum  dufiis  insidiatur  obrepas.  Et  in- 
ferius  :  Recte  igitur  Salomon  :  Qtti  conlinet,  in- 
qutl ,  frumentttm  ,  rclinquet  itlud  nalionibus,  non 
hcvredibus  ;  quoniam  avarilice  emolttmentum  ad 
successorumjura  non  pervenit.  Qttod  non  legitime 
acquiritur ,  quasi  vcnlis  quibusdam  ita  exlraneis 
diripientibus  dissipatur.  Et  addidit :  Captans  an- 
nonam  matediclus  in  plebe  esl  ;  benediclio  aulem 
in  capite  ejus  qui  pctrticipat.  Vides  ergo  quod 
largitorem  frumenli  esse  deceat ,  non  pretii  cap- 
tatorem.  Non  est  igitttr  ista  utilitas  ,  in  qua 
ptus  Iwnestati  detrahitur  quam  utililali  adjun- 
gitur. 

Memorabile  est  quod  tradnnl  Trilbemius  , 
Cochlseus ,  Genebrardus  ,  Munsterus  ,  Demo- 
chares  et  alii  quos  citat  noster  Serarius  ,  1.  h. 
Moguntiac.  rcrum  cap.  1.  de  Hattone  Arcbie- 
piscopo  Moguntiac.  sub  anno  Domini  970,  eum 
scilicet  avare  condidisse  frumenla ,  ac  pauperes 
vocitasse  mures,  eosque  quasi  mures  fame  per- 
lre  permisisse  ;  ideoque  justa  Dei  vindicta  a 
muiibus  invasum,  ad  turrim  ,  quae  etiamnum 
in  medio  Rheni  visilur,  etturris  murum  appel- 
latur  a  muliis,  confugisse  ,  ibique  a  muribus 
iusequentibus  peremptum  esse  et  devoratum. 
EstoSerarius  ibidem  contendat  bistoriam  hanc 
esse  fabulam.  A  dardanariis  Slralensibus  occi- 
sus  est  anno  Cbristi  1127.  B.  Carolus  Comes 
Flandriae,  filius  S.  Canuti  regis  Daniae  et  Mar- 
tyris,  eo  quod  eorum  avariliae  obsisteret,  eos- 

COKNIL.    A    LAPIDR.    TO\i.    III. 


r.lUA  SALOMONIS.  Cap.  XI. 

que  cogeret  icmpore.ramisfrumeniadlvendcn 
lucua  oecia  milii  osleniui  <•>!  Brugis  FJandro- 
nini ,  ubi  quasi  Marlyr  coiWur  ;  lanciilaiem 
ciiiui  cjns  Deui  miraculis  pluribui  deciaravit,  et 
ca.soics  cjus  gravl  niiioiic  mulctavit.  lia  Mob- 
niis  in  Nalalibui  Sanclorum  Belgii  dieSL  MarLii., 
«i  Umoinui,  L  5.  de  Geitii  Francor.  c.  .'».  Exiiat 
Vita  eiui  iccens,  Imprena  Pariaiii  ,  aoao  i>" 
inini  1616, 

Porro  dardanarjoi ,  qnin  communem  Ticlum 
ocoupando  famem  conciliant ,  vclm  civium 
pealea  popului  execratur,  d  diria  devovei ,  ac 
noii  raro  tiimuliu  faclo  deprsdatur,  Imo  occi- 
dit  el  discci'[)it.  ^oiiindii  venio  Sepluaglnla  et 

Cbald.  Qtti  continet  frttmenttim ,  relinquat  (ChaV- 
daeui  el  auctor  Catenae  Gra?cor.  relinquet  in  fu- 

turo)  iltttd  nalionibtts.  Quibui  verbis  Salonion 
opiat,  vel  proedicit  frunicntuni  avare  lervalum 
ab  avaro  dislribulum  iri  in  populos  :  lioc  enini 
merelur  avari  avaritia  ,  hoc  pariler  poscit  fru- 
inenli  conditio  :.  ad  boc  enim  illud  condidil 
Deua,  ut  eo  alantur  populi  etpauperes.  Auctor 
Catenae  Grascor.  legit  :  Qui  frumentum  delinet 
gentibus  et  infidelibus  ilttid  retinqttcre  compcttilur; 
ac  pergentes  accipit  daemones  ,  qui  avaroruin 
sunt  baeredes  ,  eorumque  bona  invadunt  et 
dissipant.  Atque  mystice  sic  exponit :  Frumen- 
lum  est  verbumDei,  quod,  dumjudcvi  abdere  con- 
tendunt ,  dalum  esl  Gentibus  facienlibus  jusliliam 
cjus.  Ita  revera  saepe  accidit  jusla  Dei  vindicta  , 
uti  docet  S.  Chrysost.  hom.  39.  in  1.  ad  Corinlh. 
Mutli ,  inquit ,  etiam  inlegra  dolia  exinanierunt, 
el  nec  acclum  quidem  dederttnt  gentibus  ;  acetum 
attlem  ex  vino  factum  tolum  liumi  jecerunt  ,  et 
dotia  sua  simul  cum  vino  corrttpcrunt.  Atii  aulem 
rursus ,  cttm  ne  offa  quidem  esurientem  imperlie- 
rint  ,  inlegras  frttmenli  capsas  in  fluvium  proje- 
certtnt ;  et  quia  Deum  non  audierunt  jubentem 
dare  egenis ,  jubenle  curculione  vel  inviti  quidquid 
erat  intus,  ejfuderunt  adexitium  et  extremum  in- 
teritum  :  mtdtum  quidem  risum  ,  et  mttltas  exe- 
craliones  simul  cum  lioc  damno  in  caput  siium 
attralicntes.  Jpsi  autem  nequaquam  impunes  ab- 
eunt.  Addit  enim  Chrysost.  Sicut  enim  isti  d 
curcuiione  exesitm  ,  et  inutile  redditum  frumen- 
tttm  in  fluvios  jaciunt  ;  ila  eos  qui  hos  fecerunl , 
propter  Iwc  ipsum  faclos  inutiles  projiciet  Deus  in 
fluvium  ignis.  Sicut  enim  frumentttm  curcutio  ct 
vermis ,  itajustorum  animas  exedit  crudelitas  el 
inhumanitas.  Curculio  est  animal  parvum  fru- 
mentum  corrodens,ejusquemedullamexedens: 
dictum  curculio  quasi  gurgulio  ,  eo  quod  in 
eo  nihil  pene  aliud  videtur  quam  gultur,  ait 
Varro. 

BF.NEDICTIO    AUTEM  SIPER  CAPUT  VENDENTIUM.  ] 

Sepluag.  In  capite  ejus  qui  communicat  ;  S.  Cy- 
prian.  In  capite  ejus  qui  participat ,  id  est ,  in 
caput  ejus  qui  alios  suarum  opum  participes 
efficit;  Auclor  Calenae  Graecorum  :  Favor  autem 
et  benediclio  super  caput  dislribuentis  ,  quasi  di- 
cas  :  Tempore  famis  distribuens  frumcntum  , 
Dei  et  hominum  gratiam  ,  favorem  et  benedic- 
tionem  nanciscitur  ;  omnes  enim  ei  benedicunt 
et  applaudunt ,  omnes  eum  laudant  et  cclc- 
brant. 

Mystice  S.  Gregor.  3.  parte  Pastor.  cap.  26  : 
Frumenla  abscondcre ,  inquit,  est  pr&dicalionis 
sancta:  apud  se  verba  retinere  ;  in  populis  aulem 
talis  quisque  maledicitur,  quiain  solius  calpa  si- 
lentii  pro  muttorum  ,  quos  corrigere  poterat  , 
pccna  damnabilur.  Ipsissima  S.  Gregorii  verba 

37 


290 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XI. 


transcribit  Salonius,  et  adneclil  :  Illi  vendunt 
frumenta  ,  qui  verba  vita;  suis  auditoribus  an- 
nunliant.  Quod  pretium  accipiunt  ab  eis  ?  Pte- 
tium  fidei  et  confessionis  sancta.  Quomodo  veniet 
benedictio  super  eorum  capita  ?  Quia  singuiis  eo- 
rum  diclurus  est  Dominus  :  Fuge,  serve  bone  et 
fidelis ,  quia  super  pauca  fuisti  fidelis ,  intra  in 
gaudium  Domini  tui.  Haec  Salonius.  Eadem  ad 
verbum  babet  Beda  ;  unde  ex  Beda  haec  el  alia 
nonnulla  descripsisse  videtur  Salonius.  Beda 
enim  fusior  est,  et  Bedac  slylum  haec  redolent. 
Quocirca  Salonius  hic  non  videtur  esse  ille  pris- 
cus  discipulus  Salviani  ,  et  filius  S.  Eucherii , 
qui  postmodum  creatus  est  Episcopus  Lugdu- 
nensis  sub  annum  Domini  IxhO;  nam  BedaS.  Eu- 
cherio  fuit  longe  posterior  ;  floruit  enim  sub 
annum  Domini  730.  Alius  ergo  hic  Salonius  sit 
oportet. 

27.  Beneconsurgitdiluculo,  quiqUjERitbona; 
qui  autem  iixvestigatormalorumest,  opprimetur 
ab  eis.]  Pro  consurgit  diluculo ,  Hebr.  est  ini© 
schocher,  id  est  aurorans,  diluculans,  manicans, 
id  est  mane  consurgens,  mane  queerens,  mane 
aliquid  faciens  ;  mane  enim  solent  hoinines  res 
suas  requirere  ,  ac  negotia  sua  peragere.  Pro 
bene  Hebr.  est  nu  lob ,  id  est  bonum  neulre  , 
vel  bonus  masculine  ,  ul  verlit  Aquila,  Aben 
Ezra,  R.  Salomon  et  R.  Levi.  Sed  Noster  adver- 
bialiier  accepit  tob  pro  niab  lalob ,  id  est  ad 
bonum  ,  id  est  bene ;  vel  simplicius  tob  accepit 
masculine  ,  quasi  dicat  :  Bonus  aurorans  est,  id 
cst ,  bene  consurgit  diluculo ,  qui  qucerit  bona. 
Sensus  ergo  est ,  q.  d.  Qui  mane  ,  dum  surgit , 
concipil ,  vesligat,  quaerit  et  destinat  opera 
bona  quae  per  decursum  loiius  diei  peragat , 
hic  utique  bene  consurgit  ;  quia  sibi  parit  et 
parat  magna  mcrita,  quibus  Dei  hominumque 
graliam  sibi  conciliat;undeHebr.  habent:  Quce- 
rens  mane  bonum  ,  qucerit  beneplacitum  ,  vel  bo- 
nam  gratiam ,  ut  vertit  Aquila  et  Septuag.  Qui 
autem  invesligator  est  malorum,  id  est  qui  mane 
cogitat ,  machinalur,  vesligat  mala  quac  per 
diem  operelur;  hic  uiique  male  consurgit  , 
quia  ad  malum  suum  :  nam  mala,  quae  machi- 
natur,  in  caput  ejus  recident,  eumque  oppri- 
menl :  sicut  Saul,  quaerens  pythonissam,  abea 
nuntium  cladis  et  morlis  accepit,  ait  Lyranus. 
Unde  Aquila  clare  vertit:  Matutina  consurrectio 
boni  qucerit  graliam  bonam  ,  q.  d.  Cum  vir  bo- 
nus  manc  consurgit ,  quaerit  operari  bona,  qui- 
bus  graliam  Dei  et  hominum  demerealur;  et 
Chald.  Qui  consurgit  diluculo  ad  bonum  qucerit 
beneplacilum  ;  qui  quoerit  malum ,  veniet  super 
eum  ;  Syrus :  Qui  qucerit  bonum  ,  qucerit  benepla- 
citum  ;  Septuaginla  :  Fabricans  bona  qucerit 
bonam  gratiam  ,  Dei  et  hominum  ;  exquiren- 
tem  mala  ,  comprehendent  eum.  Quod  cxplicans 
auctor  Catenae  Graecorum  :  Per  eos  ,  inquit , 
qui  bona  in  corde  fabricanl ,  illos  designat ,  qui 
ea  suggerunt  quce  ad  bonum  inducunt ;  et  illos 
rursum  ,  qui  disciplina  indigentes  incitant ,  ut 
eam  capessant  •  tales  enim  accipiunt  gratiam  a 
Domino. 

Porro  noster  Salazar  haec ,  uti  et  plura  alia  hoc 
capile  ,  arctal  ad  eleemosynam  et  beneficen- 
tiam.  Unde  sic  explicat  -.Beneconsurgit  diluculo, 
qui  qucerit  gratiam  ;  ille  scilicet ,  qui  beneficiis 
ae  donis  liberalibus  gratiam  aliorum  inire  con- 
tendit ;  bene ,  id  est  non  frustra ,  non  in  va- 
num  ,  non  gratis  ,  aut  sine  mcrcede,  diluculo 
consurgit  ad  beneficia  collocanda.  Mane  aulem 


surgere  ad  donandum ,  ad  opportunitatem  re- 
ferendum  est.  Nam  opportunitas  beneficia  atque 
munera  augetplurimum;  douum  quippecito  ac 
tcmpestive  collatum  duplex  quodam  modo  est 
( ut  alibi  diximus).  Contra  vero :  Qui  investigator 
est  malorum  ,  opprimelur  ab  eis.  Haec  pars  cum 
superiori  sic  consuenda  est ;  illi  scilicet ,  qui 
non  beneficia  ,  sed  mala  aliis  inferre  parat,  se- 
cus  accidet ;  nam  mala  ,  quae  aliis  intendit,  in 
ipsum  cumulatius  redibunt. 

Haec  expositio  estapposita  ,  sed  arctior  ,  nec 
adaequans  mentem  Salomonis  ;  Salomon  enim 
loquitur  de  quolibet  bono  et  de  qualibet  virtute. 
Multi  enim  sunt  pauperes  ,  qui  eleemosynam 
facere  nequeunt ,  et  lamen  hi  bonum  aliud  mane 
destinare,  ac  per  diem  operari  possunt  et  de- 
bent.Rursum  sapientis  est  mane  vacare  non  tam 
eleemosynae,  quam  sapientiae  et  Deo  per  ora- 
tionem,  medilationem  et  studium ,  uti  monuit 
Salomon  cap.  8.  2>k  ,  et  Moses  Deuter.  6.  1 ,  ac 
David  dicens  :  Deus  ,Deus  meus',  ad  te  de  iucevi- 
gilo;  Psalm.  62.  2.  UndeDoctores  mane  docent, 
et  discipuli  discunt  artes  et  scienlias  ;  mane 
enimmaximevigetmens  etingenium.  Quocirca 
Pagnin.  verlit :  Qui  qucerit  bonum  ,  quceril  quod 
placilum  est  Deo  ;  et  qui  quceril  malum  ,  veniet 
ei.  Sicet  Vatablus.  Hinc  et  R.  Salomon  sicvertit 
et  explicat :  Vigilator  bonus  ,  qui  in  rectum  iter 
morlales  deducere  sludet ,  eosque  arguit  et  insti- 
tuit  ,  hic  qucerit  bona  ,  id  est  benevolentiam  divi- 
nam  sibi  demereri  expetit  ;  Tigurina  sic  verlit : 
Qui  mature  consectatur  bonum  ,  invenit  quod  de- 
siderat  ;  qui  auiem  malum  quxrit  ,  eveniet  ei. 
R.  Levi  hoc  modo  explicat :  Bene  consurgit,  etc, 
hoc  est  :  Qui  bonus  est ,  bonumque  studiose  sec- 
tatur  ,  Deo  acceptus  est ,  ut  bono  fruatur  ;  cum 
enim  a  Deo  ita  homo  sit  constitutus ,  ut  bona  anxie 
appetat,  ideb  dubio  procul  optati  finis  composerit ; 
qui  autem  investigator  malorum ,  etc.  ,  hoc  est  , 
malo  opprimetur  ,  qui  mala  appetit.  Sectis  enim 
quam  decreverat  res  male  succedent ;  qua  enim  in 
alios  machinabatur ,  in  ipsum  recident  ,  atque 
implicabitur  retibus  ,  quaz  in  alios  occulte  pararat. 

Huc  accedit  Jansenius,  qui  pro  quarit  bonum, 
legens  ex  Hebraeo  quarit  beneplacitum ,  idipsum 
cum  Tigurina  accipit  de  eo  quod  placitum ,  gra- 
tum  et  jucundum  est  operanti,  q.  d.  Quicumque 
mane  consurgit  ad  bonum  sectandum  ,  is  sane 
illud  inquirit,  quod  cum  obtinuerit ,  ipsimet 
pergratum  erit  ac  volupe ;  secus  ille ,  qui  ex 
aviditate  malefaciendi  novas  scelerum  rationes 
vestigat;  hic  enim  ob  malum  ,  quodtam  avide 
sectatur ,  tunc  cum  evenerit,  dolebit  maxime. 

Vir  ergo  bonus  el  probusex  bonis  propositis 
quaemane  concipit ,  semper  quietus  et  jucundus 
est  ;  quia  bonum  et  sanctum ,  ideoque  jucun- 
dum  et  leetum  in  sanctisoperibustransigit  diem ; 
impius  vero  ex  malis  machinationibus  malum 
ct  improbum  ,  ideoque  tristem  et  anxium  totum 
agit  diem.  Significat  ergo  Salomon,  diluculo 
cum  surgimus  ,  mentem  illico  elevandam  ad 
Deum,  ut  illi  suggeratet  inspiret,  quae  ipsi  pla- 
cila  sunt,  ac  mentem  ex  iis  efformare  debere 
bona  proposita  virtutum  ,  ait  Lyran.  v.  g.  bene- 
ficentiae,  humililatis ,  morlificalionis,  patien- 
tiae ,  etc. ,  quae  per  diem  obeat;  ac  quaerere  mo- 
dos  et  rationes  ,  quibus  magis  placeat  Deo  , 
ideoque  deslinare  aliqua  heroica  victoriae  sulet 
perfectionis  opera  ,  quae  ad  Dei  gloriam  illo  die 
exerceat,  quibus  Deum  valde  honoreletoblec- 
tct ,  seipsum  sanciificet ,  ac  proximos  aedificet. 


COMMENTAMA  1N  PROVERBIA  SALOMONI8.  Cap.  XI 

A  propositii  entm  maiuiiDla ,  il  efflcocia  et  ar- 
dentia  aint,  pendet  felix  sauctuaque  lotiuadlel 
decuraua.  Dnde  aoleni  aapienleaet  vlrtutla  alu- 
dioal  mane  disponere  opera  totiua  diei  ,  quid 
scilicet  lingulli  boria  facturl  lini  ,  modumque 
faciendi  sibi  praeacribere  ,  ;it<|uc  omnia  deinde 
Deo  olferre  ,  ut  illi  ilni  grata  ,  Ipaeque  ea  diri- 
gat  el  prosperet.  r.x  adverao  Impii ,  insligante 
dHbolOj  manemachinanlur  etdeatlnant  fraudes 
ci  icelera ,  quaB  per  diem  operaturi  sunt ,  quibua 
dlabolua  paacatur  ,  Ipsl  flant  iceleratiorea ,  ac 
alios  ln  eadem  icelera  verboet  exemplo  per- 
trabani ;  aed  borum  Bnia  esl  gehenna,  illorum 
beatiiudo. 

Unde  Glossa  anagog.  alc  vxponil :  Bene  consm-- 
git  diluculo  ,  qui  qucerit  bona  ,  etc. ,  icl  est ,  ad 
vitatn  consurget  In  lemporc  rcsurrectionis  ,  quia 
nunc  bonu  agit  in  tempore  operattonit  ,•  qui  autem 
mala  qucv  dicat  vcl  agat  inquirit ,  eorum  pondcrc 
ab  attioribus  rctardalur.  QuocircaAbb.  Silvauus 
in  Vitis  Patr.  lib.  7.  cap.  Uo.  f  aequor  editionem 
nostii  Heriberti  Rosweydi  )  docebat  maue  de 
omui  virtute  ease  cogitandum  :  Surgens  tnane  , 
inquit ,  sumat  inilium  sctpicntice  in  omni  viriule  , 
et  in  omni  mandato  Dei ,  in  magna  patientia  el 
longanimitate  ,  ct  charitate  Dei ,  cum  humilitate 
animce  ct  corporis  ,  in  oratione  et  deprecatione  , 
cum  gemitu  ,  cum  puritate  cordis  et  oculorum  , 
et  custodia  linguce  ,  elc'  Cogita  omni  die  mortem 
vicinam  esse ,  et  quasijam  ciausus  in  monumento 
nihit  de  hoc  seculo  curcs.  Inedia  escarum  ,  humi- 
litas  et  luctus  non  recedant  a  te.  Timor  Domini 
omni  hora  permaneat  in  te.  Hcec  ergo  ,  et  si  qua 
alia  virlus  est  in  his  ,  prospice.  Et  lib.  5.  libello  1. 
num.  8.  Abb.  Joannes :  Per  singulos  dies  ,  inquit, 
surgens  mane  de  omni  virlatc  sume  principium  , 
et  mandatum  Dei  custodi  in  magna  palientia  , 
cum  timore  et  longanimitate ,  in  tribulalione  cor- 
dis  et  observalionis  ,  in  oratione  multa  et  suppli- 
cationibus  ,  cum  gemitibus  ,  in  purilate  et  mun- 
ditia  linguce ,  et  custodia  oculorum  ,  injuriam  pa- 
tiens  et  non  irascens ,  pacificus  et  non  reddens 
malum  pro  mato  ;  non  attendens  ad  vilia  atiorum, 
neque  te  ipstun  exaltans  ;  sed  esto  subditus  et  hu- 
milior  omni  crealurce ;  renuntiando  omni  materice 
corporali ,  et  his  quie  secundum  carnem  sunt ,  in 
cruciatu,  in  certamine  ,  in  humiiilale  spiritus  , 
injejunio,  in  fletu  ,  in  laboribus  ,  includens  te  se- 
pulcro  tanquam  jam  mortuus  ,  ut  videatur  tibi 
esse  proxima  mors  omni  die. 

28.    QUI   CONFIDIT   IN   DIVITIIS  SUIS  ,     CORRUET  : 
JUSTI  AUTEM  QUASI  VIRENS  FOLIUM  GERMINABUNT  j   ] 

rb  virens  non  est  in  Hebraeo  ,  sed  id  Noster  sub- 
intelligit.  Septuag.  vertunt :  Qui  aulem  inhceret 
justis,  avareiei.  Quod  Compltit.  verlunt ,  orie- 
tur  ;  Romani ,  germinabit  ;  Vatabl.  Justi  vetut 
arbor  frondibus  ornata  florebunt.  Sensus  est  cla- 
rus  ,  q.  d.  Qui  spes  suas  fidenter  et  arroganter 
collocat  in  suis  diviuis  potius  quam  in  Deo ,  ob 
easque  securus  et  superbus  omnia  praesumit , 
hic  corruet ;  Hebr.  cadet ,  scilicet  ut  folium  ari- 
dum  deciditex  arbore  ;  tum  quia  divitiae  insta- 
biles  sunt ,  cadunt  et  pereunt ,  ut  qui  hodie  est 
dives  ,  cras  sit  pauper  ;  qui  hodie  est  Cyrus  , 
cras  sitlrus  ,  Iroque  pauperior  ;  tum  quia  di- 
vitiae  multis  aeruumis  et  tribulationibus ,  ac  prae- 
sertim  irae  et  vindictae  Dei ,  resislere  nequeunt, 
juxta  illud  Eccl.  5.  v.  10  :  Pioli  anxius  esse  in 
divitiis  injustis  ;  non  enim  proderunt  tibi  in  die 
obductionis  et  vindictcs. 

Jl  STI  AUTEM  QUASI  VIRENS  FOLIUM  GEBMINABUNT,  ] 


•^91 

(|ni;i  ipea  iuaa  in  i><'<>  reponunt,  qul  facit  m 
opera  eorum  instar  virentla  tblil  germineni  pro- 
ducanique  (ruciua  gratiae  el  glorls,  quipereu 
nent  in  omne  OBVum  ;  Follum  enim  aemper  vi- 
i'1'iis  ,  quaie  eat  cedrl  ,  laurl ,  palmaa ,  refej ; 
ipeciem  vitaa  Immortaiiaetmternas,  aii  aanciua 
Ambr.  in  Psalm.  1.  Undc  Lyron.  Ju.sii ,  ail  ,  aicut 
folium  vlrena  germinabunt  ,  Id  eal  ,  proflcieni 
d<'  bono  Id  mclius ,  aicut  ex  caudice  folll  ger- 
niinai  calycnlns ,  excalyculoflos ,  cx  flore  fru« 
tus  ,  v.  g.  pomtim  ,  nnx  ,  pyruin.  Llndc  R,  J.<\  | 
Sicut ,  inquit ,  sub  folio  germen  enascitur  ,  Ita 
justi  in  germen  se  inauent ,  ut  proferant  fructus , 
quos  d  Dco  speraverant.  EtCajetan.  Justua  ,  in- 
(|tiit  ,  Imitabitur  arborem  folia  proferentem  ; 
quia  sicut  arbor  folia  virenlia  ,  sic  ipsc  innume- 
rabilea  lilios  auae  juslitiae  imitalorea  et  aaaeclas 
progignit.  Jusium  acci[)io  in  geoere  pro  quo- 
libet  jtisto  et  sancto  ;  licct  nosier  Salazar  more 
suo  juatum  arctet  ad  eleemoaynarium  ,  cuius 
folinm  virens  est  spes  beatae  immorlalilalis  ; 
ut  sensns  sit,  q.  d.  Sicut  arbor  veris,  calore  con- 
fota  ,  folia  virenlia  progcrminal;  sic  libcralis  et 
misericors  (bic  cnini  nomine  jtisti  notatur,  ut 
saepe  alias  animadverti),  charilatis  calore  et  mi- 
sericordiae  aeslu  tepefactus  ,  spem  pullulabit 
vircnlibus  foliis  quasi  vernanlem.  S.  Chrysost. 
in  illud  Apostoli  :  Oportet  sempcr  hctreses  esse. 
Sicut  radix  ,  inquit ,  in  pingui  plantata  solo  sin- 
gulis  annis  tempeslivos  afferl  fractus  et  foliu,  sic 
et  pecunia  in  manibus  pauperum  plantata  ,  non 
solum  in  singutos  annos ,  sed  etiam  in  singutos  dies 
spiriluales  nobis  fructus  fotiaque  producit  ;  fiden- 
liam  scilicet  in  Deum,  peccatorum  abscessum,  con- 
scientiam  bonam  ,  lcvtitiam  spirilualem ,  spemju- 
cundam  ,  et  bona  quceprcvparavil  Deus  diligentibus 
se.  Hocest  quod  ait  Paulus  1.  Timolh.  c.  6.  17  : 
Divilibus  hujus  seculi  prctcipe  non  subiime  sapere  , 
neque  sperare  in  incerto  divitiarum  ,  sed  in  Deo 
vivo  [quiprcestat  nobisomnia  abundead  fruendum) 
bene  agere  ,  divites  fieri  in  bonis  operibus  ,  etc.  , 
thesaurizare  sibifundamentum  bonum  in  futurum, 
ut  apprehendant  vitam  ctternam.  Vidc  quae  ibi- 
dem  annotavi. 

Alludit  Salomon  ad  illud  Davidis  patris  sui  : 
Justus  ut  patma  florebit ,  sicut  cedrus  Libanimul- 
tipticabitur ,  Psalm.  91.  13.  Et  illud  de  justo  :  Et 
erit  tanquam  lignum  ,  quod  ptantatum  est  secus 
decursus  aquarum,  quod  fructum  suum  dabit  in 
tempore  suo  ;  et  folium  ejus  non  defluet ,  et  omnia 
quiecumque  faciet  prosperabuntur ,  psalm.  1.  3. 
Huc  vicissim  allusit  lsaias ,  cap.  35.  1 :  Lcvtabitur 
deserta ,  etc.  ,  et  florebit  quasi  lilium.  Germinans 
germinabit ,  et  exultabit  lcetabunda,  et  laudans  : 
Gloria  Libani  data  est  ei ,  decor  Carmeti  et  Saron. 

Ubi  nota  primo:  Homo  est  quasi  arbor  inversa, 
cujus  radix ,  id  estcaput ,  vergit  sursum  versus 
coelum  ,  a  quo  rationem  et  mentem  accepit  : 
rami ,  id  est  pedes  ,  sunt  in  terra  ;  secundo  , 
impii  sunt  arbores  steriles  sine  fronde  ,  flore  , 
fructu  ;  justi  vero  sunt  arbores  fructifcrae  ,  el 
semper  virentes  instar  palmre  et  olere  ;  tertio  , 
folia  sunt  verbum  Dei ,  ait  S.  August.  in  Ps.  1. 
aut ,  ut  S.  Ambr.  ibidem  ,  sunt  virlutes  morales 
Gentilium  ;  fruclus  sunt  virtutes  christianae  et 
divinae.  Aut  ,  ut  Orig.  ,  fructus  suntjustitia  et 
amor  sapientiae  ;  folia  vero  sunt  opes  et  caetera 
quae  ad  usum  vitae  perlinent.  Aut,  ut  Theodot. 
in  Psalm.  1 ,  flores  et  folia  sunt  spes  beatitudi- 
nis  ;  fruclus  veroest  ipsa  beatitudo.  Simpliciu*. 
fruclus  sunt  opera  bona  charilatis  Ct  virtutum 


292  COMMENTARIA  1N  PKQVER 

in  hac  vila  ;  ac  lauclis  ,  gloriae  et  confessionis 
Deo  in  altera  ,  pula  in  coelo.  Justi  ergo  velut 
palmae  semper  virent  foliis  et  frondibus  ,  id  est 
virore  et  vigore  animi  et  operationis  ,  atque 
modeslia ,  gralia  et  decore  externae  conversa- 
lionis  ,  qua  quasi  folia  fructus  ,  id  est  virtutes 
internas  ornant  ,  tegunt,  fovent,  tuentur,  in 
diesque  novas  eliciunt  et  progignunt;  quarto  , 
haec  omnia  habet  juslus  ,  quia  velut  arbor  plan- 
tatus  est  juxta  aquas  et  fluenia  gratioe,  legis  et 
verbi  Dei ,  a  quibus  rigalur,  et  perennem  suc- 
cum  vitalem  sugit.  Ita  Theodor.  et  S.  Alhanas. 
ibidem.  Hincquinto,  prosperesemper  agitjquia 
a  Deo  regitur  et  gubernatur.  Ita  Euseb.  ibidem. 

Symbolice  ,  arbor  vitoe  est  Cbristus  in  cruce 
erectus,  cujus  rami  sunt  Aposloli  virique  Apos- 
tolici  ,  quin  et  fideles  omnes  ;  agricola  est 
Deuspaler,  radix  est  fides  et  sapieniia  ;  folia 
sunt  spes  ct  oratio  multiplex  ;  fructus  sunt 
elecli  qui  salvi  fiunt  ,  vel  fructus  est  sanguis 
et  aqua  ex  latere  Chrisli  profluens  ,  ut  san- 
guine  martyrium  ,  aqua  baptismum  a  se  insli- 
tutum  repraesenlaret.  Fruclus  crucis  floruit  in 
Palriarchis  ,  germinavit  in  Prophetis  ,  dedit 
odorem  in  incarnatione,  maturuit  in  passionc, 
comeditur  post  resurrectionem.  Ita  S.  Cbrys.  in 
Psalm.  1  :  Funus  enim  Clirisli  versum  est  in  fce- 
nus  immortalitaiis.  Quocirca  Beda  hunc  Salomo- 
nis  versum  sic  explicat,  q.  d.  :  Qui  confidit  in 
diviliis  ,  etc.  ,  hoc  est,  qui  prcesentibus  bonis  in- 
liians  futura  non  cogitat  ,  utrisque  in  novissimo 
carebit  ;  qui  aulem  spe  futurorum  pr&miorum 
bonafaciunt  in  prcesenti ,  juste  quod  sperant  acci- 
piunt.  Virens  quippe  in  arbore  folium  fructus  , 
quos  nondum  ostendere  liabet  ,  signat  affuluros  ; 
etjusti  quasi  virens  folium  germinant  ;  quiaspe 
salvi  facti ,  in  fidei  ac  virtutum  gratia  proficere 
non  cessant. 

29.    QUI    CONTtir.BAT   DOMUM    SUAM,    POSSIDEBIT 

(  Hebr.  hcereditabit  )  ventos  :  et  qui  stultus 
est  ,  serviet  sapienti.  ]  Hebr.  et  servus  stultus 
sapienti  corde  ;  Septuag.  Qui  non  conversatur 
domi ,  hcereditabit  veulum  ;  et  serviet  imprudens 
prudenti;  gra?ce,  yi  ouy.mpif-poy.ivoi, quod  aliiaptius 
ad  rem  pracsenlem  vertunt  :  Qui  domi  se  faci- 
lem  et  comem  non  cxhibet ;  de  quo  mox.  Nam 
cuy.Tzipifs.pz^ci.1  et  conversari  et  facilem  se  prae- 
bere  significat.  Posterius  significalum  hoc  loco 
exigit  Hehr.  131!?  ocker ,  id  est  perturbans  domum 
suam. 

Jam  primo  Syrus  sic  vertit  et  explicat  :  Qui 
mdificat  domum  suam  in  oppressione  ,  relinquit 
jUiis  suis  suspiria;  qui  non  congregat  in  domo 
sua,  dividit  ventos  fdiis  suis ,  q.  d.  Pater  qui 
opes  per  usuras  ,  fraudes  et  rapinas  colligit, 
auteas  dilapidat,  hujus  patrimonium  abibit  in 
ventum,  nec  filiis  aliam  haereditatem  relinquet 
quam  ventum  ,  id  est  nihilum. 

Secundo  ,  Tigurin.  verlit  :  Qui  perturbat  do- 
mum  suam  ,  ventum  hcereditate  accipiet  ;  et  ser- 
vus  stulti  ad  sapientem  corde  transit ,  q.  d.  Herus 
qui  servos  et  ancillas  vexat,  objurgat ,  verberat, 
fame  conficit ;  hic  faciet  eos  fugaces  ,  ut  inslar 
vcnti  al)  eo  aufugiant,  et  transeant  ad  herum 
prudentcm  ,  qui  eos  clementer  et  humaniter 
tractet. 

Tertio,  Vatabl.  q.  d.  Qui  pcrturbat  domum  ,  id 
est,  qui  dilapidat  rem  familiarem  tandem  nihil 
est  habiturus;  et  stultus  erit  servus  sapienti  corde, 
id  est ,  quidquid  stultus  possidet  habiturus  est 
sopiens :  bona  siulti  quasi  ab  indigno  possessore 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  IX. 

avolabnnt  ad  sapientem  ,  quasi  juslum  sul  he- 
rum  et  dominum.  Accedit  R.  Levi  :  Vox  servi , 
inquit,  forluitos  casus  significat,  q.  d.  Opera 
laborque  vecordis  in  sapientis  utilitatcm  cedet , 
juxta  illud  ;  Injustus  pr&parat ,  juslus  autem  in- 
duetur. 

Quarto,  Cajet.  q.  d.  Pater  crudelis,  saeviens  in 
filios,  privat  se  poteslatc  patria  in  filios,  vel 
quia  filii  ab  eo  aulugiunl,  vel  quia  princeps  eos 
potestate  lyrannica  patris  cximil  :  vice  versa  , 
patersapiens  filium  insipientem  et  protervum 
humanitate  sua  in  suam  redigit  potestalem. 

Quinto,  auctor  Catenae  Grajc.  ex  Septuag.  sic 
vertit :  Qui  domui  sua?  se  facilem  commodumque 
et  comem  non  exhibet,  ille  possidebit  venlos;  qui  au- 
tem  mentecaret,  serviet  pradenli,  idque  sicexpli- 
cat :  Qui  de  quolibet  domeslico  incommodo  incen- 
ditur  (ira  excandescit,  litigat,  vociferalur,  etc.) 
extorris  tandem  a  patria  fiet ,  et  ab  aurai  inlem- 
perie  kumiliabitur  ;  debet  autem  commodus  frugi- 
que  palerfamilias  omnibus,  quoadejus  fieri  polest, 
sese  accommodare ;  debet,  exempli  causa,  uxori 
tanquam  vasi  infirmiori  nonnulla  indulgere,  Uli- 
que  in  quibus  ticite  valet  gralificari :  debet ,  nec 
tevi  de  causa  filios  in  iram  ,  aut  animi  trisliliam 
conjicial,  summopere  cavere  :  debet  fralres  eges- 
tate  pressos  ope  et  auxilio  sublevare  :  debet  servis 
juslitiam  et  mquaiitatem  administrare  :  debet  de- 
nique  omnibus  quod  ceqaum  et  justum  est  praista- 
re,  enixeque  ut  omnia  ho3c  faciat,  contendere.  Per 
ventum  autem  accipere  licet  animi  tfgritudinem 
ex  intempestiva  ira  natum.  Stultus  autem  serviet 
prudenti,  nam  prudentia  valens  dat  operam ,  ut 
insipientes  ad  se  altrahat ,  etin  suum  usum  con~ 
vertat. 

Sexto  et  genuine,  q.  d.  Insipiens  et  stultus  , 
qui  domum  ,  id  est  familiam  ,  suam  perturbat , 
sivelitigiisetrixismalaqueadministratione  eam 
vexando  et  dissipando,  sive  gula  et  luxuria  di- 
lapidandoremfamiliarem,hichnereditabit  vcn- 
tum,  id  est,  ad  nihilum  extremamque  inopiam 
redigelur ,  ideoque  ipse  quasi  stultus  cogetur 
servire  sapienli,  qui  res  suas  ac  redilus  fundos- 
que  administret ,  ut  eos  in  integrum  vel  ex 
toto ,  vel  ex  parte,  restituat,  juxta  illud  Eccl. 
10.  28  :  Servo  sensato  liberi  servient. 

Simili  modo  Aristot.  1.  Polit.  cap.  3  et  h.  asse- 
rit  sapientum  esse  regere,  insipientum  vero 
regi  a  sapientibus.  Et  Philo  lib.  Quod  deterius 
poster.  insid.  Sapiens ,  inquit ,  dicitur  Deus  insi- 
pientis,  juxta  illud  Dei  ad  Mosen  :  Constitui  te 
Deum  Pharaonis,  ExOd.  7.  1.  Et  S.  Greg.  Nazianz. 
de  sapiente  et  fideli  Episcopo  :  Pronubus  ,  in- 
quil,  animarum,  et,  ut  ita  dicam,  Deus  est,  alios- 
que  deos  efficit. 

Myslice  Glossa  :  Stultus  scrvit  sapienti,  id  est, 
inquit,  impius  vivit  pio  :  ille  damnatur  ,  isle 
accipit  bravium,  pro  quo  certabat. 

Tropol.  S.  Greg.  20.  Moral.  cap.  19  :  Dum  in- 
j usti  saiviunt ,  inquit,  justi  purgantur,  et  utili- 
tati  innocenttum  mititat  vita  pravorum ,  dum 
hanc  et  premendo  humiliat ,  et  humiliando  semper 
ad  melius  format.  Unde  recte  quoque  per  Salomo- 
nem  dicitur :  Qui  stultus  est  serviet  sapienti.  Et 
tamen  sa?pe  conspicimus  sapientes  subesse,  stultos 
vero  arcem  dominii  lenere  ;  sapientes  servitiler 
obsequi,stultos  tyrannica  elatione  dominari.  Quo- 
modo  igilur  definitione  divina  sententUv  sapienti 
stuilus  servit,  dum  plerumque  huncjure  temporalis 
dominii  comprimit  ?  Sed  sciendnm  est  quia  conlru 
sapicntis  vitam,  dum  stiitlus  pra^ewincns  tcrromm 


COMMKNTAIUA  IN  PHOVEBBIA  SALOIiONiS.  Cap.  XI 


potcstatis   cxrrrrt,    dam  liitnc   Uihorihus   fatigat ,      aninuc   iniqitorum;   cl  Syrus 
tontumi  Uit  lacrrat  ,  profcctu  liuiir  ah  oiiuti  t  ttio- 

rum  rubigin*  urendo  purgat.  Stuitut  <  rgo  sapientl 
ttiam  datninando  servit,  quem  ad  uieliorem  sta- 
tum  premendo  provekU.  Stc  nonnunauam  pupiliis 
domtnis  ad  disciplino)  magisterium  servi  prafsunt, 

lerrrnt  ,    pr<  niiint  ,  frriunt  ;  rt  tamt  n  t  sse  scrvi 

ntitlo  motlo  desislunt  :  quia  ad  hoc  i/>sum  ordinati 

stint  ,  ut  jirofirii  ntthtts  dominis  cliam  ft  ricuttu  fa- 

mulrntttr.  (Juia  igilttr  matart pruborumbonosdum 

crticiant,  purgant,  utiiitatijustoruvi  militatetiam 

[Hitcstas  initjuorum.  Sic  et  bcda,  qui  et  insuper 

addit  euna,  (|ui  perturbat  doinuni  animoe  suoe, 

pascere  ventoi ,   iil   cst  obleclave    dsmones. 

Stultus ,  inquit ,  cst  pcccutar  quilibct ,  qui  dum 

vitam  sapientis,  hoc  cstjusti ,  invidct ,  at<iue  invi- 

dciitto  persequitur  ,  adprobalioncmcjus  vclutignis 

attrodcscrvit.  Otii  mcnlcm  suam  tumultibus  cogi- 

ttituam  noxiorum  conturbare  non  metuit ,  hanc 

utique  malignorum  spiritaum  jluctibus ,  quibus 

obruatur ,   upcrit.  Kt   qui  stultus  est,   sapientem 

pcrscquilur.  Per  hoc  ci  cliam  dominando  scrvit : 

qttia  palitntiam  ejus  prcmcndo probatioremrcddit , 

ut,  se  vidclicct  damnato,  itle  bravium  pro  quo  cer- 

tabat  accipiat. 

30.  Fnucrus  justi  lignum  vit^j  :  et  qui  susci- 
pit  axim.vs,  SAPIENS  est. ]  Chald.   el  susceptrix 

animarum  cst  sapicntia;  Cajct.  ct  capiens  animas 

est  sapientia.  Lignumvitie  cst  arbor  viloe  ,  sive 

vitalis,  qualis  crcala  fuit  in  paradiso  ad  pioro- 
a;andam  hdmini  vitam,  Ccnes.  39.  Jam  tignum 
sivc  arbor  vitw  ponitur  |>ro  fruclu  arboris  vita?. 
Sic  enim  verba  apte  ordinanda  sunt.  q.  d.  Fruc- 
tus  jusli  est  instar  fruclus  ligni  vitno  ,  quem  sci- 
licet  proferebat  arbor  vitae.  Arbor  enim  vitee 
myslicc  est  ipsa  sapientia  ct  juslitia,  el  conse- 
quenter  ipse  sapicns  et  jusius  :  fructus  vero 
cjus  suntopera  justa  et  sancta.  Sensus  ergo  est, 
q.  d.  Justusest  similis  arbori  vitaa:  sicut  enim 
Ikcc  sita  in  medio  paradisi  suaves  ct  gratos 
profcrebat  fruclus,  qui  bomini  prorogassent  vi- 
lam  ,  et  conciliasscnt  immortalitatem,  ex  qui- 
bus  cuilibel  accipere  licebat  quantum  volebat. 
Ipsaenim  arboromnibus  erat  exposita  ,  ac  co- 
pia  et  suavitate  fructuum  omnes  ad  sc  invita- 
batet  alliciebat.  Sic  pariterjustus  sua  sapientia 
ct  virtulc  suaves  et  gratos  edit  justitiae  fructus, 
quibus  tam  sibiquam  aliis,  quos  verboetexem- 
plo  justitiam  docet,  conciliat  vitam  aeternam 
ct  bealam  immortalitatem  ,  atqueeos  omnibus 
olTert,eisqueomnesadseallicitetinvilat.  Quare 

uslus.qui  animas  suscipit,  Ilebr.  nplb  lokeach  , 
id  est  capit ,  id  est,  ut  Vatabl.  inescat,  allicit  ac 
trabit  ad  sc,  et  ad  Deum,  bic  utique  sapiens 
est:  sapit  enim  non  tantum  sibi,  sed  et  aliis, 
quos  erudit ,  justificat ,  et  recia  semita  ducit  ad 
beatam  aeternitatem.  Unde  Pagninus  vertit :  Qui 
docet  animas  sapiens  est ;  npS  lacach  enim  sub- 
inde  significat  docere  :  unde  npS  lecach  vo- 
catur  doclriiKi ,  quia  eam  discipulus  ab  ore  doc- 
toris  excipit  et  suscipit.  Hoc  est  quod  ait  Da- 
niel,  cap.  12  :  Qui  ad  justitiam  erudiunt  multos  , 
fulgebunt  quasi  sldlos  in  perpetuas  ccternitates. 
Rursum  suscipere  in  Script.  est  opilulari,  diri- 
gcre,  fovere,  protegerc,  uli  palet  passim  in 
Psalmis.  Suscipere  ergo  aniinas  est  eis  auxilia- 
ri  ,  easque  omni  ope  et  opera  dirigere  ad  virtu- 
tem  et  salutem. 

I'orro'quod  Septuag.  addita  de  more  impio- 
rum  anlitbcsi,  vcrtunt :  De  fructu  justitia  nasci- 
tur  arbor  vitie  ;  auferenlur  autem   inltmpestive 


Bxterminabunlu- 

iiittimv  unpioriim;  cl  Arabicus  :  lix  fructibut  fUSI 
tititc  modificabitur  arbor  vitai;  ct  anlmat  decii- 

nuiitium   a    Utge    ri-mon lnuttur    unli:    irrininum 

stitun;  slmilem  babet  lensum,  q.  d.  Bxjustitia 
quasl  cx  scniinc  pullulat  arbor  viUb,  id  estvitflB, 
praasentii  longasv.iuii  et  feiicilai,  ac  ruturas  beata 

a-tci -nilas  ,  siniilis  illi  (|uain  confcrcbiil  eiUI  po- 

mi  arboris  vubb:  vlce  vena,  baiqui  clto  et  im- 
nialurc  anle  scncciain,  imo  ;inle  oelalem  viri- 
lcni  c\  hac  yita  auferentur.  Cum  onim  vita  a 
Dcodetiir  et  prorogetur  ad  faciendam  juslitiam, 

(|ui  cani  non  facit ,  sedioique  vivit,  hic  utique 
vila  merelur  a  Deo  privari.  Similis  fuit  gnome 
cap.  3.  18,  ubi  de  sapicnlia,  id  est  juslilia,  dici- 
lur   :  Lignum  vita;  cst  his  qui   apprehenderint 

ctiin  ;  ct  qui  tcnuerit  eam  ,  bcalus.  Vide  ibi 
dicla. 

Woster  Salazar  rursum  hacc  arctalad  clccmo- 
synam,  q.  d.  Juslus  ,  id  est  misericors  ,  merce- 
dis  loco  capiet  arborem  vita:,  id  cst,  vitam 
non  sccus  producet  quiim  si  fructu  ligni  viUc 
vesceretur,  eelalis  in  dies  labantisjacturas  quo- 
lidie  redimens.  Et  qui  suscipit  animas  ,  sapiens 
est,  q.  d.  Quapropler  qui  suscipit  animas,  idest 
qui  multos  pauperes  sublevat,  qui  percgrinos 
excipit,  el  necessariis  emolumenlis  donal,  etc, 
liic  vere  et  ex  aninio  sapit.  Haec  exposilio  ap- 
posita  est,  sed  arctior,  ncc  adaxjuata  ,  ut  patet 
cx  dictis. 

Mystice,auctor  Catcnas  Graec.  per  Ugnumvitce 
accipit  perfeclam  Dei  notitiam  quae  ex  justitia 
nascilur  :  'De  proventa  justiliai  nascitur  arbor 
vitce ,  boc  cst,  inquit,  ftnis  virtulum  cst  justitice 
fructus ; harumautem perfectio est  notitiaDei,  quxe 
tignum  vita3  interdum  appellatur.  Vide  quae  dc 
ligno  viioe  dixi  c.  3.  18.  Gcn.  2.  9.  Apoc.  2.  7, 
el  c.  22.  2. 

Moral.  disce  bic  sapientis  et  sancli  essc  sus- 
cipere  animas  eliam  peccalis  oneratas  ,  eerum- 
nis  afflictas,  tentationibus  oppressas,  ignoran- 
tiaciccas.angoribus  etscrupulis  implicatas,elc, 
easque  sublevare,  consolari ,  roborare,  illu- 
minare,  expedire,  Deoque  saluti  et  ccelo  res- 
tituere.  Anima  enim  eiiam  unica  vilissimi 
rustici,  Indi ;  vclbarbari,  pluris  est,  majoris- 
que  pretii  quam  sil  ccelum  et  terra,  totumque 
universum.  Tpsa  enim  est  viva  imago  Dei  et 
S.  Trinitatis,  creata  ad  ejus  gloriam,  utipsum 
in  aeternum  laudetet  celebret :  cum  anima.quae 
peccato  perditur,  perpelim  Deum  ct  Sanctos 
execreluret  blaspbemet  in  gebenna.  Ila  animas 
quaslibet  suscipiebat  Christus,  quasi  verus  ea- 
rum  pastor.  Unde  ipse  ait  Joan.  18.  10  :  Ego  sum 
Paslor  bonus.  Bonus  Pastor  animam  saam  dat 
pro  ovibussuis.  Et  S.  Paulus  Rom.  15.7  :  Propter 
quod  suscipite  invicem,  inquit,  sicut  et  Christus 
suscepit  vos  in  honorem  Dei.  Ita  omnes  suscipie- 
bat  S.  Ambr.  uli  habet  ejus  Vita  :  Facitlimi,  in- 
quit,  ad  eum  aditus  ,  etiam  infimis ;  palam  omni- 
bus  eum  alloqui  cupientibus  sanctus  vir  propositus 
erat ,  nuilus  ingredi  a  janitoribus  vetabatur,  imo 
nec  adventum  alicujas  sibi  voluil  nuntiari :  om- 
nes  ad  se  venientes  benigne  excipere  ;  uniuscujus- 
que  audire  negotia,  commodis  et  opportunitati- 
bus  omnibas  inservire ,  singulorum  levare  moles- 
tias,  et  perferre  miserias  et  inflrmitates  consuevit. 
Et  inferius:  Quotiescumque  illi  aliquis  ad  prome- 
jendam  pajnitentiam  tapsus suos  confilebalur,  ita 
afficiebatur  commiseralione ,  at  flens  aliena  sicut 
sua  peccata,  ad  fletum  poenitentcm  etiam  com- 


296 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XI. 


moveret ,  et  causas  criminum,  quas  iili  confite- 
bantur }  nulli  nisi  Domino  apud  quem  intercede- 
bat,  loquebatur.  Haec  Paulinus  in  Vita  S.  Ambr. 
Ita  ipse  suscepit  S.  Augustinum  tunc  juvenem 
Manichaeum  et  concubinarium,  dum  eum  ad 
fidem  et  castitatemconvertit.  Itasuscepit  Theo- 
dosium  Imper.  postceedem  Thessalonicensium, 
dicens  :  Quisecutus  es  errantem  (Davidem),  se- 
quere  poenilentem. 

Mirus  in  hac  re  fuit  Vitalius,  qui  quotidie  la- 
borando  manibus  pretium  laboris  impendebat 
in  meretrices  ,  ut  eo  fornicationem  illarum  re- 
dimeret,  uti  refert  Leonlius  Neapolis  in  Cypro 
Episcopus  in  Vita  Joannis  Eleemosyn.  lngre- 
diens ,  inquit,  civitatem,  scribit  omnes  qucenota? 
erant  meretrices  ,  et  cozpit  laborare  opuscuta  ,  et 
accipere  per  singulos  dies  siliquam  unam.  Cum 
ergo  occumberet  sol ,  manducabat  unius  arei  lu- 
pinos.  Et  intrabat  ad  unam  meretricum,  et  dabat 
ei&reos  nummos ,  et  dicebat :  Dona  milii  noctem 
istam,  et  noli  fornicari.  Et  manebat  juxta  cam 
nocte  Uia,  observans  eam  nefornicaretur.  Stabat 
ergo  d  vespere  in  uno  angulo  ceUula,  ubi  dormie- 
bat  mulier ,  psaltens  et  orans  pro  ea,  et  mittens 
genuflexiones  usque  ad  auroram,  et  exiens  acci- 
piebatverbumab  ea ,  qubd  nulli  diceret  actionem 
ejus.  Sic  etS.  Simeon,  cognomento  Sa/u$,  scor- 
tationem  meretricum  dato  eis  prelio  redime- 
bat,  uti  refert  idem  Leontius  in  ejus  Vita  :  qui 
et  addit  eum  a  Deo  donum  castitatis  accepisse 
adeo  eximium,  ut  etiam  cum  merelricibus  con- 
versans  ,  omni  prorsus  libidinis  sensu  care- 
ret. 

31.  Sl  JUSTUS   IN  TERRA    RECIPIT,   QUANTO  MAGIS 

impius  et  peccator.  ]  Aliqui  hanc  sentenliam 
exponunt  de  jnsti  praemiis,  quasi  ea  opponan- 
tur  injusti  suppliciis  ,  q.  d.  Si  Deus  justos 
non  tantum  in  futurat  vitapraemiat,  sed  et  in 
preesenli  multis  cumula  donis  ;  quanto  ma- 
gis  impios  non  tantum  in  gehenna  puniet  , 
sed  et  in  praesenti  vita  multis  cruciabit  afflic- 
tionibus  ?  Unde  aliqui  Hebraei  sic  vertunt  : 
Justus  pacem  habebit  in  terra.  Hebr.  enim  QTtf 
scalam  et  pacare  et  retribuere  significat ;  Chald. 
Ecce  justus  in  terra  roboratur  :  impii  autem  et 
peccatores  de  terra  perdentur. 


Melius  alii  passim  hoec  accipiunt  de  tribula- 
tionibus  justorum  ;  q.  d.  Si  justi  ob  leves  etve- 
niales  culpas  in  hac  vita  lotcastigantur  aerum- 
nis ,  quomodo  castigabuntur  impii  ob  gravis- 
sima  scelera  non  tam   in   hac  vita   quam  in 
gehenna  ?  Unde  Septuag.  quos  sequitur  S.  Pe- 
trusepist.  S.  cap.fr.  18.  verlunt:  Sijustus  quidem 
vix  salvatur  ,  impius  et  peccator  ubi  parebunt  ? 
Arabicus :  Peccalor  ubi  apparebit.  Cajetan.  Ecce 
justus  in  lerra  emendabilur :  Syrus  :  Sijustus  vix 
vivit ,  impius  et  peccator  ubi  reperietur?  q.  d.  Si 
justus  magno  cumlabore  per  multas  tribulalio- 
nes  ad  salulem  eluctando  aegre  pertingit,  quanta 
pro  tot  enormibus  sceleribus  supplicia  luent 
impii  in  gehenna?  Hinc  illa  S.  Hilarionis  tre- 
mebundi  inmorte  adanimam  vox  :  Septuaginta 
propeannis  servisti  Ckristo,  et  mortem  times?  Ita 
S.  Ambros.  lib.  2.  Apologiae  David  cap.  3  :  Si 
justi,  inquit,  pcenw  atrocioris  receperunl  sen- 
tentiam,  tu  quemadmodum  tibi  spem  impunitatis 
proponis ,  cum  Scriptura  dicat :  Sijuslus  vix  sal- 
vusfit,  peccator  et  impius  ubi  parebunt  ?  Et  S.  Au- 
gust.   lib.  20.   contra  Fauslum  :-Quid  enimjus- 
tius  unico  (Dei  filio)  cui  tamen  Deus  non  pepercit? 
Et  quid  evidentius  quod  nec  justis  parcat ,  emen- 
dans  eos  varietate  tribulationum?  cum  de  hac  re 
aperte  sit  dictum:  Et  sijustus  vix  salvus  erit.  Et 
S.  Greg.  26.  Moral.  c.  17  :  Peccata,  inquit,  ne- 
quaquamdivinaseveritas  inulta  remanere  permit- 
tet,  sed  iramjudicii  d  nostra  (justorum)  hic  cor^ 
reptione  incipit,  ut  in  reprobatione  damnatorum 
lanquam  in  fine  motus  conquiescat :  sicut  lapis 
movetur  per  aerem ,  sed  in  terra  quasi  in  cen- 
tro  conquiescet.  Fuse  et  exacte  hanc  senten- 
tiam  explicui,  1.  Petr.  i\.  18,  quare  hic  ea  non 
repetam  ,  nec  actum  agam.   Porro  Lyran.  per 
exempla  sic  eamexplicat :  Si  Martyres ,  inquit , 
tanta  patiuntur  injuste  ,  quanta  tormentamanent 
eorum  tortores  ?  SiJob,  Tobias,  et  aliiDei  electi 
tanta  in  hacvila  passisunt ,  quid  miramur  si  nos 
longe  inferiores  aiiqua  afflictio  tangat  ?  etsi  enim 
impii  non  sumus,  certe  si  nos  peccatores  nega- 
mus,  ipsi  nos  seducimus,  et  veritas  in  nobis  non 
est,  1.  Joan.  1.  HucfacitilludCatonis: 

Quod  merito  pateris,  patienler  ferre  memento  : 
Cumque  reus  tibi  sis,  ipsum  te  judice  damna. 


COMMENTAMA  IN  mOVERRIA  SALOMONIS.  Cap.  XII. 


205 


CAPUT  DUODEGIMUM. 


SYNOPSIS   CAPITIS. 

MORE  SUO  PROPONIT  ANTITHESES  DILIGENTIS  DISCIPLINAM  ET  EAM  ODIENTIS ,  IMPII  ET  JUSTI , 
OPERANTIS  ET  OTIOSI  ,  STULTI  ET  SAPIENTIS,  VERACIS  ET  MENDACIS  ,  FIDELIS  ET  FRAU- 
DULEISTI  :  SSPIUS  VERO  INCULCAT  BONA  ET  MALA  LINGU.E  ,  PUTA  A  V.  1  3.  USQUE  AD  20, 
F.T  A  V.  22.    USQUE  AD  24. 


ui  diligit  disciphnam  ,  diligit  scientiam  :  qui  autem  odit  increpationes , 
insipiens  est.  2.  Qui  bonus  est,  haurict  gratiam  a  Domino  :  qui  autem 
eonfidit  in  cogitationibus  suis ,  impie  agit.  3.  Non  roborabitur  homo  ex 
impietate  ,  et  radix  juslorum  non  commovebitur.  h.  Mulier  diligens 
corona  est  viro  suo  ,  et  putredo  in  ossibus  ejus  quae  confusionc  rcs  dignas 
gerit.  5.  Cogitationes  justorum  judicia  ,  etconsilia  impiorum  fraudulenta. 
6.  Verba  impiorum  insidiantur  sanguini  :  os  justorum  liberabit  eos. 
7.  Verte  impios ,  et  non  erunt :  domus  autem  justorum  permanebit.  8.  Doctrina  sua  noscetur 
vir  :  qui  autem  vanus  et  excors  est ,  patebit  contemptui.  9.  Melior  est  pauper  et  sufficiens  sibi, 
quam  gloriosus  et  indigens  pane.  10.  Novit  justus  jumentorum  suorum  animas :  viscera  autem 
impiorum  crudelia.  11.  Qui  operatur  terram  suam  ,  satiabitur  panibus  :  qui  autem  sectatur 
otium  ,  stultissimus  est.  Qui  suavis  est  in  vini  demorationibus ,  in  suis  munitionibus  relinquit 
contumeliam.  12.  Desiderium  impii  munimenlum  est  pessimoruni  :  radix  autem  justorum 
proficiet.  13.  Propter  peccata  labiorum  ruina  proximat  malo  :  effugiet  autem  juslus  de  angus- 
tia.  1  4.  De  fructu  oris  sui  unusquisque  replebitur  bonis,  et  juxta  opera  manuum  suarum  rctri- 
buetur  ei.  1 5.  Via  stulti  recta  in  oculis  ejus  :  qui  autem  sapiens  est ,  audit  consilia.  1 G.  Fatuus 
statim  indicat  iram  suam  :  qui  autem  dissimulat  injuriam ,  callidus  est.  17.  Qui  quod  novit 
Ioquitur,  index  justitiae  est  :  qui  autem  mentitur,  testis  est  fraudulentus.  18.  Est  qui  promittit, 
et  quasi  gladio  pungitur  conscientiae  ;  lingua  autem  sapientium  sanitas  est.  19.  Labium  veri- 
tatis  Grmum  erit  in  perpetuum  :  qui  autem  teslis  cst  repentinus,  concinnat  linguam  mendacii. 

20.  Dolus  in  corde  cogilantium  mala  :  qui  autem  pacis  ineunt  consilia,  sequitur  eos  gaudium. 

21.  Non  contristabit  justum  quidquid  ei  accidcrit;  impii  autem  replebuntur  malo.  22.  Abo- 
minatio  est  Domino  labia  mendacia  :  qui  autem  fideliter  agunt,  placent  ei.  23.  Homo  versulus 
celat  scientiam  ,  et  cor  insipientium  provocat  stultitiam.  24.  Manus  forlium  dominabitur  :  quae 
autem  remissa  est,  tributis  serviet.  25.  Mceror  in  corde  viri  humiliabit  illum,  et  sermone  bono 
laetiGcabitur.  26.  Qui  negligit  damnum  propter  amicum  ,  justus  est ;  iter  autem  impiorum  de- 
cipiet  eos.  27.  Non  inveniet  fraudulentus  lucrum  ,  et  substantia  hominis  erit  auri  pretium. 
28.  In  semita  justitiae ,  vita  ,  iter  autem  devium  ducit  ad  mortem. 


1.  Qm  DILIGIT  DISCIPLINAM  ,   DILIGIT  SCIENTIAM 

(Septuag.  sensum)  :  qui  autem  odit  increpatio- 
nes  ,  insipiens  est.]  Arabicus :  Qui  amat  discipli- 
nam ,  amat  bonitatem ,  vel  beneficium.  Pro  disci- 
plinam,  hebr.  est  1D1D  musar,  id  est  castiga- 
tionem  ,  correptionem  ,  increpalionem.  Unde 
Tigurin.  :  Qui  diligil  castigationem,  diligit  scien- 
tiam  ;  qui  vero  castigalionem  odit ,  obbrutescit , 
i<l  est  fit  bardus  et  brutus  :  hoc  enim  est  Hebr. 
">V1  baar.  Per  scientiam  intellige  praclicam, 
puta  morum  conformationem  ,  bonestatem  et 
virtutem. 


Sensus  crgo  est :  Qui  amans  est  disciplinae, 
ac,  cura  ab  officio  et  a  recto  aberrat,  sinit  se 
corrigi ,  libentique  animo  correplionem  excipit; 
bicutique  amat  scientiam  morum,  puta  hones- 
tatem  et  virtutem,  ac  proinde  vere  sapit,  vere 
philosophus,  id  est  amator  sapienliae  est  :  qui 
aulem  oditinerepationem.,  nec,  cum  male  agit, 
patilur  se  corripi  ;  hic  utique  insipiens  est, 
idque  primo  ,  quia  ostendit  suam  superbiam  et 
arroganliam,  qua  putatseplus  caeteris  sapere, 
ideoque  sua  vilia  et  defectus  slolide  et  superbe 
defendit.  Secundo,  quia  in  errore  et  vitiis  per- 


296 


COMMENTARTA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XII. 


tinaciter  persislil,  nec  inslrui  et  corrigi  vult; 
ideoque  incorrigibilis  et  inemendabilis  est.  Ter- 
liam  causam  mox  subjiciam  ex  Antiocho.  Quarc 
sicut  aeger  desipit,  qui  aegriludinem  non  agnos- 
cit,  nec  ei  caulerium  aut  pharmacum  acrius 
admoveri  patitur,  itaque  in  aegritudine  manel  et 
moritur  :  etsicul  avia  aberrans  desipit,  sinolit 
in  rectam  viam  reduci  ;  et  sicut  discipulus  a 
verilate  declinans  desipit ,  si  nolit  a  magistro 
emendari  et  inslrui ;  sic  prorsus  desipit,  qui  a 
virtute  et  via  salutis  aberrans  non  vult  corrigi , 
instrui ,  dirigi ,  el  in  viam  virtulis  el  salutis  re- 
poni.  Ita  S.  Chrys.  tom.  3.  hom.  de  ferendis 
reprehens.  :  Qui,  ait,  odit  reprehension.es  ,  ait 
Salomon,  insipiens  est.  Non  dixit  sic  vel  sic  re- 
dargui,  sed  tantum  redargui;  nam  si  quidemjuste 
arguit  amicus ,  agit  ut  peccalum  corrigal  :  sin 
absque  ralione  et  immerito,jam  laudanda  est  vo- 
luntas  ejus,  et  probanda  intentio  mentis ,  agnos- 
cendumque  et  testandum  amicilice  beneficium.  Non 
enim  reprehev.deret,  nisi  multum  diligeret.  Proinde 
ne  stomachemur,  nec  succenseamus,  cum  argui- 
mur.  Causam  subdit :  In  peccatis,  ait,  id  efficiunt 
reprehensiones,  quod  in  vulneribus  remedia.  Idcirco 
sicut  insipiens  est  qui  pharmaca  rejicit ,  ita  et  stul- 
tus  est ,  quinon  gralo  animo  suscipit  reprehensio- 
nes.  Addit  simile  ex  sole  :  Quid  Lucidius  sole?  Et 
tamen  lux  ejus  deficit.  Et  profecto  sicut  lucidam 
illam  lucem  scepenumero  supervenientes  tenebra 
obtegunt,  ita  et  intellectum  nostrum  quasi  in  me- 
ridie  fulgentem  et  perspicuum  inconsiderantia 
obrepens  tenebrosum  rcddil ;  et  nonnunquam  eve- 
nit  ut  sapiens  non  videat  quod  oportel ,  et  minor 
et  hebetior  clare  et  acute  ULud  perspiciat.  Unde 
concludit  S.  Chrys.  :  Correptionem  bene  ferre , 
non  vulgaris ,  sed  summa:  phiiosophict  prceconium 
et  laus  esl.  Sic  quoque  explicat  Antiochus  hom. 
68  :  Homo,  ait,  si  quidem  de  se  quam  modestissime 
senlit ,  seque  pro  abjecto  habet  et  vili,  mulla  cum 
animi  voluptate  et  benevolentia  exoptat,  quce  in  se 
recidunt  correptiones  ,  aut  quamtibet  asperam  ob- 
jurgalionem.  Beatus  monachus,  qui  se  aliud  esse 
censet  nihit  quam  omnium  'peripsema.  Peripsema  , 
inquit  Scholiastes,  est  ramentum  et  limatura, 
qua  scilicet  monachus  omnium  judiciis  et  cen- 
suris  quasilimis  se  corrigendum,  radendum  in 
humilitateomnique  virtute  expoliendnm  subji- 
cit.  Probat  id  Antiochus  :  Qui  odit  increpaiiones 
insipiens  est ,  quia  ei  impendet  non  simptex  tribu- 
latio;  qui  autem  diligit  eas ,  tiquet  huncjamnulla 
percetli  animi  perturbatione ,  sed  sedato  est  animo. 
Quam  igitur  profuerit  benigne  eos  excipere,  qui 
nos  suis  exercent  sannis  et  scommatibus ,  quamlibet 
amaruLentis ,  prce  itlis  qui  nos  adornant  suis  com- 
menlitiis  taudibus,  qui  juxta  Script.  differunt  ab 
eo  qui  matedicit ! 

InsuperS.  Aug.  scripsitlibrum  deCorreptione 
et  gratia,  in  quo  objicientibus  Pelagianis  nemi- 
nem  debere  corripi,  quocl  corrigere  vitia  sit 
opus  gratiaeDei,  non  liberi  arbitrii  et  humana- 
rum  virium,  uti  faciebat  S.  Aug.  et  Orthodoxi , 
resp.  c.  5  :  Quicumque  corripi  non  vis,  ex  eo  sa- 
ne  corripiendus  es  ,  quia  corripi  non  vis.  Non  vis 
enim  tua  tibi  vitia  demonstrari :  non  vis  ut  ferian- 
tur,  fiatque  tibi  utilis  dolor  quo  medicum  qucvras  : 
non  vis  tibi  tu  ipse  oslendi,  ut ,  cum  deformem  te 
vides,  reformatorem  desideres ,  eique  supplices  ne 
in  illa  remaneas  fceditate.  Et  post  pauca  :  Dolor 
quippe  ille  quo  sibi  displicet,  quando  sentit  correp- 
tionis  aculeum  ,  excitat  eum  in  majoris  orationis 
affectum,  ut  Deo  miserante ,  incremento  caritatis 


adjutus,  desinat  agcre  pudendaet  dolcnda,  el  agat 
taudanda  el  gratanda. 

Hisadde  apophihegmata  S.Aug.  lib.  de  Corrop- 
tione  :  Melius  est  d  juslo  misericorditer  corripi 
quamfallaciler  laudari.  Itaipsein  ps.  140  :  Nemo 
corripitur  et  instruilur  sine  labore  et  dotore  ;  quia 
virtus  in  infirmitate  perficitur.  In  Psal.  89  :  Cor- 
reptio  ad  emendationem  pertinet,  redargutio  fu- 
roris,  id  esl  accusatio  ad  damnalionem.  In  Ps.  6: 
Quem  non  corrigunt  verba,  corrigent  experimen- 
la.  Serm.  50.  de  Temp.  :  Non  corrigimur  nisi 
dono  Dei.  llomil.  2.  inler  50  :  Veritas  eliam  per 
iniquos  corripit  peccatores.  Ibid.  hom.  5.  Huc 
facit  proverbium  Sixti  Pbilosophi  n.  237  :  Qui 
sapienti  non  obtemperat ,  nec  Deo  obtemperabit. 

2.    Qui    BONUS    EST  ,    HAURIET    GRATIAM     (  Hebr. 

J13H  ratson,  id  cst  benevolentiam ,  favorem, 
gratiam  )  a  Domino  :  qui  autem  confidit  in  co- 
gitationibus  suis ,  impie  agit.]  Hebr.  est  yun' 
iarscia,  quod.cum  sil  in  hiphil,  significat  primo 
valde  impie  agere,  ut  palet  Daniel.  9.  v.  5,  et 
c.  12.  v.  10.  Secundo  signilicat  impielalis  reum 
agere  et  condemnare.  Unde  Pagninus  vertit :  Et 
malas  habentem  cogilationes  condemnabit ;  el 
Tigur.  :  Scelestus  impielalis  condemnabitur. 

Igitur  sensus  generalis  el  adaequalus  est,  q.  d. 
Vir  bonus ,  qui  bonitati  et  bonis  aciionibus,  qui- 
bus  Deo  placeat,  assidue  intendit,  hic  hauriet  ii 
Deo  gratiam,  ut  de  bono  in  melius  proficiat, 
juxta  illud  :  Ibunt  de  virtute  in  virtulem  ;  videbi- 
tur  Deus  deorum  in  Sion.  Psal.  83.  8  :  Qui  aulern 
confidit  in  cogilalionibus  ;  Hebr.  vir  cogitalionum, 
vel  machinationumetimaginationum,  quiscili- 
cet  suas  imaginationes  sequitur,  iisque  tolns 
innititur,  non  Deo  Deique  volunlali  etlegi;  hic 
assidue  impie  aget,  ac  quotidie  dc  una  impie- 
tate  progredielur  ad  aliam,  de  minore  ad  majo- 
rem ;  donec  culmen  impietatis  conscendat,  fiat- 
que  totus  impius,  indeque  cum  Lucifero  a  Deo 
praecipitelur  in  tartara.  Unde  Chald.  verlil  :  Bo- 
nus  est  qui  suscipit  voluntalem  Dei  ;  viri  impii 
consilium  infringetur ;  Syrus  ;  Benefiet  viro  qui 
custodit  voiunlatem  Domini ,  impius  condemnabi- 
tur  ;  Aquila  :  Bonus  umo-^x^.i ,  id  est,  supereffun- 
dit;  vel  potius  abunde  et  affluenter  hauriet  bene- 
placilum  et  graliam  a  Domino.  Unde  Beda  appo- 
site  el  clare  sic  explicat :  Quibonus  est  non  confi- 
dit  in  cogilationibus  suis  ,  sed  Domini  gratiam 
quttrit,  el  quxsitam  invenit  ;  per  itlam  vero  acci- 
pit,  utpie  vivere  possit.  Qai  autem  in  cogitationi- 
bus  suis  fidit,  bonus  esse  nequit ;  nam  quia  gra- 
tiam  superni  adjutoris  petere  non  curat ,  merito 
in  impia  actione  perdurat. 

Porro,  bonus  hic  quilibct  juslus  intelligitur, 
sed  preesertim  humilis ,  inquit  Beda  et  Hugo ,  qui 
humiliter  disciplinam  et  correplionem,  de  qua 
praecessit,  excipit  :  hic  enim  directe  opponitur 
superbo,  qui  in  suis  cogitationibus  confidens 
disciplinam  respuit.  Humilis  enim  sua  humili 
submissione ,  qua  se  instruenti  et  corripienti 
subjicit,  meretur  insignem  a  Deo  gratiam,  qua 
tum  vilium  de  quo  corripitur  efficaciter  corri- 
gat,  tum  sein  virtuteopposita  cseterisque  valde 
promoveat.  Unde  Antiochus  hom.  68.  jam  citata: 
Vir  huniilis,  ait,  incredibiti  Lwtitia  perfunditur 
tacitus  super  correplione  privata  et  conlemptu , 
magis  quam  pro  exhibito  honore ,  et  proprii  cele- 
britate  nominis ;  unde  et  talis  d  Deo  prxdicalur 
beatus  ,  juxta  Isaia  teslimonium  :  Sanctificalc 
eum  qui  exlenuat  animam  suam;  qui  autem  oclit 
correpliones ,  imprudens.   Sicut  enim  hauriens 


COMVERTAMA  1N  rnoVEllIMA  SALOMONIS.  Cap.  XII.  W 

mala  hOC  hobct  :  Siquis  rcprchendit  tcproplt  r  n  m 
atiquam  tfuam  foctsti,  veliwn  fecistl,sl  taces,j4m 

tr  stmitrm  jinrtxs  ;  sin  rcspondcs  :  Quld,inquien$, 

feeif  iion  amplius  ei  tttnlUs  es.  At  stpar  pari  refers, 
es  omnino  dissimiUs.  B.  Dorolh.,doclnna  21,  do- 
c.ct  efficax  remedium  advcraui  qwellbet  poccaia 
eaae  paticntiam  oorrepiionia. 

Verum  prra  aliis  aublimiter  et  divine  imc,  ar- 
gumentum  iractat  Joonnea  Ciiraachui  grodu  6. 
dc  obedjentia.  ACclpe  pauca  e  multli :  Sicut  cru- 
dele  est ,  ait ,  ex  orc  famclici  infuntis  munibits  pa- 
ncm  rapere ,  ila  et  seipsum  et  operarium  (a>dit , 
qui  animas  suscipit  regcndas  ,  nisi  illi  coronas 
quantas  illum  sustinerc  posse  novil ,  Itoris  singulis 
providere  SUtagat ,  sivc  pcr  contumelias ,  sive  pcr 
ignominias ,  sive  per  abjectiones,  sive  pcr  ludibria. 
Tria  enim  maxime  cavenda  commillit :  Primttm , 
quod  ipse  increpationis  mercede  privatur ;  secun- 
diim,  qitod  uliis  ex  alterius  virtttte  prodesse  posset, 
id  agere  omisil.  Tertium  vero  est ,  qttod  cst  gra- 
vissimttm,  quod  ii  nonnunquam  qui  videntur  esse 
probalissimi,  et  laboris  patienlissimi,  si  ad  tempus 
ncgliganlur,  atquejam  ul  virlutibus  prcelali  non 
corripianlur,  sive  probris  atque  injuriis  non  a/fi- 
ciantur,ea  qtmineis  inerantmodeslia  et  loleran- 
lia  destituentur.  Nam  etsi  bona  el  frugifera  pin- 
guisque  terra  est ,  consuevit  tamen  aqua> ,  id  est 
ignominicv,  defectus  illam  infrttcluosam  ac  sylves- 
trem  efficere,  spinasque  fornicalionis  et  noxia  se- 
curitatis  in  ea  germinare. 

Aflert  deincle  inter  alia  cxemplnm  Abbacyri , 
qnem  quotidie  ab  omnibns  corripi  ct  probris 
exagitari  videns,  interrogavit  :  Quid  est ,  ait, 
fraler  Abbacyre  ,  quod  te  qttotidie  d  mensa  expelli 
video ,  ac  nonnunqttam  dormire  inccenatum?  Qui 
ad  liac  respondit  :  Crede  miki ,  paler,  probant  me 
patres  mei ,  ulriun  monaclius  esse  cupiam;  non 
autem  vere  id  faciunt;  quam  ego  patris  aliorumque 
intentionem  non  ignorans,  levissime  ac  sine  ulla 
moleslia  omnia  lolero.  Et  eccelbjam  anntun  ego 
istud  cogitans ,  sicul  et  ipsi  qttando  monasterittm 
intravi,  dixerunt  mihi ,  qttod  usque  ad  30  annum 
renunliantes  probare  solerent.  Et  recte  quidem, 
pater  Joannes,  sine  probatione  enim  aurum  non 
perftcitur.  llic  igilttr  egregius  Abbacyrus,  secundo 
anno  poslquam  adveneram,  migravit  ad  Domi- 
nttm  in  monasterio  hoc  ,  patribus  cum  deftceret , 
dicens  :  Gralias  agoDomino  et  vobis,  palres , 
quod  me  ad  salulem  meam  tentaslis  jugiter  ;  hac 
enim  ex  causa  immunis  b.  tentatione  damonum 
hactenus  mansi.  Unde  bortando  concludit :  Affige 
in  anima?  ligno  (quam  crucem  dicimtts)  incttdem , 
videlicet  mentem ,  ul  per  alternos  malieorum  icttts 
et  crepitus  percussa  tudibriis  et  matediclis  irrisio- 
nibusqtte  lacessita  ,  injuriis  affecta,  infracta  ,  et 
in  nullo  la>sa  seu  dissoluta  perseverans ,  tota  lenis 
et  plana ,  immobilisque  persistat.  Exue  le  volunta- 
tibtts  tttis,  ut  confusionis  amictu  ;  atquehis  nudtts 
stadium  pietatis  ingredere  ;  irrisiones  horis  singu- 
lis  ttt  aqttam  vivam  bibe.  Et  plnribus  interjectis 
subdit  aureo  boc  apopbthegmate   rem  obsig- 
nans  :   Is  qtti  ad  placidissimam  animi  qttietem 
atque  ad  Deum  currit ,  die  omni  qua  maledicta 
non  sustinet ,    ingens  detrimenlum  se  sustinuisse 
arbitratur. 

S.    NON    ROBORARITUR    HOXIO    EX    IMPIETATE  ,    BT 
RADIX    JUSTORUM    NON    COMMOVEIJITUR.  ]     Pl'0    non 

rumsitorum.  Hocresponso  in  admirationem  tanlai  robor abit ur,  bcbr.  est,   pn  nS  lo  ticcon  ,  id  est 

istius  et  humilitatis  et  fidei se  sttrrigens  Dominus ,  non  dirigetur ,  ut  habent  Septuag.  Complut.  et 

dixit :  O  mulier,  magna  esl  fides  ttta,  fial  tibi  sicut  Cbald.  ilem  ,  non  ftrmabilur,  non  stabiitetur.  lta 

vts.  B.  Isaias  Abb.  orat.  8.  inler  alia  apophlheg-  Aquila  et  Symmachus  ,  {Sepluag.  Roman.  :  Pion 

CORM.L.    A    I.APIDE.    TOM.    III.  38 


aquam,  eo  pnriorcm  ct  copiosim  cm  lianiil, 
quo  inajor  esl  pulci  pioluinlilas  ,  c\  quo  lianril ; 
sic  ct  jiislus  co   inajorcin  ct  copiosiorcin    Dci 

gratiaiu  prolicit ,   quo  major  eal   animl  ejua 

huinililas  et  dcmissio;  cx  hac.  cniin  velut  e 
pnlco  hauricnda  csl  aqua  vit»,  putO  Dci  gfatia. 

Denlque  Septuag.   babent  :  Metior   (  minua 
recle  Complut.  legunt,  tnelius)  qui  inwenit  gra-> 

tiam  ti  noinino;  vir  atttcm  iniquus  laccbttur.  (Juaj 
senlcntia  obscura  est  et  liiulca  ;  unde  cam  ple- 
iiius  clclarius  aic  cllcrt  Calcna  Urosc.  :  Mclior 
vcl  prstStantior  cst ,  qui  graliam  invcnit  apud 
Dominitm  ,  quum  qui  honoralur  apttd  homines; 
vir  autcm  iniquus  legisque  prtvvaricator  silentio 
obruetur.  Ettnim,  ul  ibidcin  ait  Didymus,  com- 
periunturqttidatn  boni,  bonisque  actionibus  intenli, 
soli  Deo  noti.  llos  autcm  illis  prttfert ,  qui  apud 
homines  honorantur,  magniquc  fiunt.  Qtti  enim 
apttd  homincs  commendantur ,  so?pcnumcro  ejus- 
modi  laudem  ct  commcndationem  in  supcrbiam 
vertunt  :  at  qui  soti  Deo  cogniti  probatique  sunt , 
ilti  virlulem  ttsque  ad  fmem  incontaminatam  con- 
servant ;  nec  injuria.  Verum  apud  homines  iniquos 
et  improbos  nihil  cjusmodi  locum  habet  :  quan- 
do  quidem  apud  itlos  omnia  sunt  perversa  et 
distorta. 

Huic  sententiae  Salomonis  paralltla  esl  illa 
Platonis  in  Theajleto  :  Deo  nihil  est  simitius  , 
quiim  cum  ex  hominibus  atiquis  justissimus  est.  In 
hoc  nimirum  et  vera  hominis  pr&stantia  et  facttt- 
tas  versalur,  et  quantum  inde  homo  abscedtt , 
ouSsvia  et  avauSpta  ,  id  est  nullitas ,  et  httjusmodi 
quadam  ignavia  sive  imbecillitas ,  ut  hominis  no- 
men  amittat ,  sane  existit.  Et  rursum  :  Phitoso- 
phia  et  vera  sapienlia  est  animi  reditus  e  tenebrosa 
ista  vita,  quoz  potius  nox  quam  dies  appetlanda 
est,  ad  veram  illam  entis  lucem.  Et  illa  Pindari  in 
Islhmiis  ode  6  :  Si  quis  detectatus  labore  exercet  a 
Deo  structas  virtutes,  simul  Deus  itti  amabitem 
gtoriam  serit ,  jam  ad  ultimos  felicilatis  fines 
appellens  anchoram  jecit  ,  divinitus  honoralus 
existens.  Et  illud  Sixti  non  Pontificis,  ut  voluit 
Rufllnus,  sed  Philosopbi  Pythagorici  n.  1  :  Fide- 
lis  homo,  electus  homo  est;  electus  homo ,  homo 
Dei  est ;  homo  Dei  est ,  qui  Deo  dignus  est;  Deo 
dignus  est ,  qui  nihil  indigne  agit. 

Moral.  ex  iioc  versu  et  praeced.  disce  quam 
fideles  virtutis  studiosi,  preesertim  Religiosi , 
debeant  faciles  esse  in  admitlenda  disciplina  , 
correptione,  objurgatione  et  castigalione,  imo 
eam  amare,  desiderare  et  amlnre.  Haec  enim  est 
scala  ad  vitae  emendationem ,  ad  humilitalem, 
ad  patientiam,  omnemque  virtuiem  et  perfec- 
tionem.  Quocirca  Antiochus  Abbas  Laurre  S.  Sa- 
bae,  qui  ante  mille  annos  floruit  eo  tempore, 
quo  Heraclius  Imp.  sanctam  crucem  reportavit 
Hierosolymam  sub  annum  Domini  616,  Antio- 
chus,  inquam,  hom.  68.  jam  citata  :  Sane ,  ait , 
qucim  eum  par  est  magnum  censeri  et  admirabitem 
qui,  cum  increpatur  acrius,  et  ignominia  non  levi 
aspergitur,  perfert  tamen  ;  quemadmodum  honesta 
ilta  Chananitis,  magnique  meriti ,  qua  quidem 
simul  alque  a  Domino  audisset ,  non  est  bonum 
sumere  panem  ftliorum,  et  mittere  catellis;  non 
modo  indignata  non  est ,  sed  ex  diverso  seipsam 
extenuans  respondit :  Imo,  Domine;  etenim  catetti 
edunt  de  buccetlis ,  quo3  cadunt  de  mensa  domino 


298  COMMENTARIA  1N  PROVER 

prosperabitur  homo  ex  iniquo ;  radices  aulem 
justorum  non  auferenlur ;  Tigurin.  :  Nemo  cum 
impielale  firmus  erit ;  radix  aulem  justorum  non 
movebilur ;  Valablus  :  Homo  impius  non  perdura- 
bit ,  sed  cilo  peribil. 

Sensus  generalis  et  adaequatus  est,  q.  d.  Im- 
pielas  non  prosperat,  nec  stabilem  facit  im- 
pium ,  sed  polius  efficil  ut  in  adversa  multa 
incidat,  everlatur,  et  evellatur  :  al  vero  justilia 
ct  probitas  juslos  prosperat,  stabilit  et  firmal, 
ut  videantur  esse  insiar  arboris,  quae  firmas  in 
tcrra  cgit  radices,  ideoque  nulla  venlorum  vi 
cvelli ,  aut  loco  moveri  potcsl. 

Jam  sub  boc  generali  sensu  ad  particulares 
descendeie  licct.  Unde  primo ,  Baynus  hoec 
adaplat  ad  haeredes  et  filios,  q.  d.  Impius  pau- 
cos,  vel  nullos,  relinquit  haeredes  et  posleros, 
eosquc  miseros  el  inlelices,  qui  proinde  ejus 
domum  et  familiam  propagare  et  exaltare  ne- 
queant :  at  vero  justus  inslar  arboris  bene  radi- 
calse,  ideoque  muhos  ex  se  ramos  spargentis, 
numerosam  ,  felicem  et  splendidam  progignet 
sobolem,  per  quam  suam  familiam  propagabit, 
copiosamque  el  splendidam  efficiet.  SicetAben 
Ezra  :  Badix  ,  ait  ,  cst  symbolum  posterilatis 
quam  justi,  cum  vila  defttnguntur ,  post  se  re- 
linquunt. 

Secundo  ,  noster  Salazar  hoec  morc  suo  arclat 
ad  divitias,  q.  d.  Ex  impielale,  id  est  ex  opibus 
injusle  partis,  nemo  roboratur,  hoc  cst ,  nemo 
robustam,  firmam  et  slabilem  forlunain  inde 
adipiscilur.  Nam  cum  malc  parla  male  dilaban- 
1 11  r  j,  cum  his  pariter  fortuna  hominis  labilur  et 
ruit  :  Radix  autem  justorum  proficiet  ,  q.  d.  Fa- 
cultates  justorum  ,  id  est  juste  parlae,  lanquam 
arbor  quae  altiores  egit  radices,  nulla  vi  evel- 
lentur,  vel  auferenlur,  slabileserunt  el  immotae. 
Audi  S.  Chrysost.  hom.  2.  in  ep.  ad  Ephes.  :  Si 
vis  filiis  tradere  divilias ,  posside  juslas ,  si  ttllce 
sint  lales  ;  hce  enim  manent ,  stanlque  ftrmce  et 
slabiles  :  quce  autem  non  sunt  ejusmodi  ,cilo  per- 
eunt  et  inlereunl. 

Tertio,  Lyran.  Radix  justorum ,  inquit,  est 
eorum  stabilitas  in  virtule  et  honore  :  undc 
David  fuit  stabilitus  in  regno  pro  se  et  pro  sua 
posteritale. 

Quarto,  alii  heec  referunt  ad  actiones  :  has 
enim  injuslis  prosperat  Deus  ;  in  impiis  vero 
infaustas  reddit.  Ita  auctor  Catenae  Graec.  : 
Quamquam  ,  ait,  juslus  e  medio  abeat ,  et  moria- 
Uir,  altamenradix  ejus  manet  (irma.  Nec  ea  lan- 
ttun,  sed  bonce  quoqtte  lattdabilesque  actioncs  sa- 
naque  consilia,  qttce  inde  prodierant ,  etc.  Siqui- 
tlem  prceter  alia  hoc  juslis  adhuc  residuum  est , 
quod  denuo  ad  vitam  aliqaando  rediltiri  sunt. 

Tropol.  Radix  justi  est  juslitia,  gratia  et  cba- 
ritas,  quee  nunquam  cxcidet,  cum  caetera  om- 
nia,  etiain  scienlia  et  prophetia,  peritura  sint ,, 
1.  Corinth.  13.  8.  Gralia  enim  est  radix  et  semen 
gloriae  :  sicut  enim  ex  radice  pullulat  arbor ;  sic 
ex  gratia  et  charilate  progignitur  gloria  aelerna. 
Unde  Apostolus  Ephcs.  3.  17  :  Jn  charilate  radi- 
cali  el  fttndati ,  ut  possitis  comprehcndere  cttm 
omnibus  sanclis  qttai  sit  latitudo ,  el  longitudo , 
ct  suhlimitas ,  et  profundttm. 

Allcgor.  radix  jusiorum  est  Dcus  et  Christus  : 
quia  enim  jusii  in  Deo  et  cruce  Christi,  quasi 
arbore  vilali  et  inimobili ,  radicati  sunt,  hinc 
nulla  lentaiionc  vel  tribulalione  conculiunlur 
aut  commovenlur  ,  dicunique  cum  S.  Paulo  : 
Quis  nps  separabil  it  charilatc  Christi?  Tribttlatio, 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  XII. 

an  angustia,  anfames,  etc.  Certus  sum  quia  ne- 
que  mors  ,  neque  vila,  neque  angeti,  neque  princi- 
patus  ,  neque  virlutes ,  neque  aUiludo  ,  neque  for- 
titttdo,  neque  profundum  ,  neque  crealura  alia 
poterit  nos  separare  d  charitale  Dei,  quce  est  in 
Christo  Jesu  Domino  noslro.  Hinc  Chrislus  voca- 
tur  radix  David ,  Apoc.  5.  5.  et  c.  22.  16,  ac  radix 
Jesse,  Isaiae  11.  1. 

Anag.  radix  juslorum  estaeternitas:  sectantur 
enim  bona  aelerna,  in  iisque  mentem  spesque 
onines  defigunl  ;  quocirca  nullis  temporalibus 
bonis  vel  malis  ,  utpole  caducis  et  evanidis, 
commoventur.  Impii  vero ,  qui  sectantur  bona 
praesentia,  cum  iis  transeunt  et  evanescunt  : 
quare  firmi  et  stabiles  esse  nequeunt.  Unde 
S.  Chrys.  hom.  2.  in  Genes.  :  Tale  quiddam ,  ait, 
sunt  divitice  ,  lale  qttiddam  universa  htijus  vitce 
prosperitas ,  nihil  firmum  habens ,  nihil  sabsiste7is, 
nihit  fixum,  nihilradicatum;  sed  magis  quamflu- 
minum  flttenta  pratercurrit.  Alqtii  spiriluaiia  non 
sunt  talia  ;  sunl  enim  ftrma,  immobilia,  vicissitu- 
dinem  non  accipientia ,  sed  ad  omne  seculum  se 
exlendentia.  Quanlcv  ergo  sit  insciliee  nutantia 
cum  immobilibus  commtttare? 

U.  MULIKR  DILIGENS  CORONA  EST  VII\0  SUO  :  ET 
PUTREDO    IN    OSSIBUS    EJUS  ,    QVJE   CONFUSIONE    RES 

dignas  gerit.  ]  Hebr.  :  Qttcs  pttdefacit  ;  Tigur.  : 
Mulier  pudefaciens  (Valabl.  dedecorosa)  est  ceu 
tabes  in  ossibus  ejus.  Huic  simile  est  illud  Sixti 
nonPontificis,  uti  voluit  Ruffinus,  sed  Philoso- 
pbi  in  Proverbiis  sive  Sententiis,  quae  habentur 
in  Bibliolb.  SS.  Patrum,  n.  228  :  Mulier  pudica  est 
viri  gloria;  reverentiam  habens  uxori,  habebis  eam 
reverentem. 

Aliquiro  diligens  accipiunlut  participium  ver- 
bi  diligo,  ac  intcrprelanlur  amans  maritum;  sed 
perperara  :  nam  hebr.  est  b'n  TWa  escet  chail, 
id  est  mttlier  virlutis,  id  est  slrenua,  sedula  , 
virilis  :  quae  slrenue  filios  et  familiamregit,  con- 
tinet,  promovet;  ideoque  marito  non  tantum 
est  fida,  pudica  etcasta,  sed  ellaborum  dolo- 
rumque  ejus  omnium  socia,  solamen  etreme- 
dium  ;  cujus  proinde  dotes  heroicas  describit 
toio  c.  31.  Unde  Theodor.  vertil:  MuUcr  fortitu- 
dinis;  Symmach. ,  abundanlict ;  Septuag.  :  Mtitier 
forlis;  Chald.  ,  honesta;  Syrus  ,  virilis ;  Tigur. : 
Virtulibus  prcedita;  Aben  Ezra  :Mulier,  quce  divi- 
tias  congerit,  estmarilicorona;  quiaitlius  opera 
in  prelio  habetur  et  honoratur;  sicut  diadema  re- 
gium  caput  ccnteris  verendum  reddit. 

Haec  viro  suo  cst  corona,  id  est  inslar  coronae 
cum  ornat,  loetificat,  tegit,  roborat ,  sanctitale  , 
vigore,  gaudio,  omnique  bono  afficil  et  replet. 
Corona  enim  symbolum  est  perfectionis  et  cu- 
muli,  nihilque  notat  nisi  perfeclum  et  suis  nu- 
meris  absolutum  ,  uli  alibi  dixi.  Rursum  corona 
diciiur  id  quod  decorum  etgloriosum  cst.  Allu- 
dit  ad  coronam  nuptialem ,  qua  sponsus  et 
sponsacoronari  solent  insignum  amorisel  con- 
cordiae,  graluUilionis  et  gaudii  nuplialis  ,  uli 
docel  Carolus  Pascbalius  I.  2.  deCoronis,  c.  16 
et  17,  et  Alcxand.  ab  Alex.  lib.  2.  Genial.  cap.  5. 
Unde  Claudianus  in  nupliis  Honorii  Imp.  ita 
canit : 

Tu  festas  Hymenaee  faces ,  tu  gratia  flores 
Elige,  lu  geminas  concordia  neclecoronas. 

Rursum  corona  haec  symbolum  cral  victoriae  , 
quod  scilicet  conjuges  conjugio  vicissenl  scor- 
talionem  ,  adullerium  ,  procos  et  moechos  , 
omnemque  vagam  et  pudendam  libidinem.  Iia 


COMMI.M WT.IA  IN  PROVKRRIA  SAI.OMOMS.  Cap.  XII. 


S.   Unys.   Iiom.  9.  in  1.  ad  ('.oriiilh.  in  inorall  : 
Ittcirco,  ail,  coroiuc  Imponunlttr  tapiti  ,  ttt  victo- 

nVr  signa  sitit ,  (jtwd  scilicct  aiilta  lihidini  ftttrinl 

impenetrabltes,  ita  demum  cttblcutttm  tngrtttlttn- 

tttr  ,  tjiiia  scilicct  a  vvliiplate  stipcrati  non  sttnt. 
Oitotl  si  itbidinc  siiptratns  quhplam  sci/ismn  scorlis 
atttli.vcrtt  ,  ctijttsjain  r<  t  gratia  coronaltts  inccttat, 
tjttt  tam  ftvdc  libidini  collu  stttnlidcrit.  Tcrlio  , 
cadcm  signum  crat  lahoris  el  slrcnuitalis.  Undti 
iiioris  1'uit  olini ,  ul  nova  nupla  jaiiuain  \  iri  lana 
coronaret,  quosl  (|ikt  scdula  In  laniflcio  futura, 
lifieis  laneisque  pannis  virum  et  lilios  esBet 
amictura  ,  juxta  illud  c.  31.  13  :  Ouwsivit  tanam 
et  linum ,  ct  operataest  consittomanuum  suarum. 
Et  v.  21  :  Non  ttmebit  domui  stta;  a  frigoribus  nl- 
vis  ;  omncs  cniin  domcstici  cjus  vcstili  sttnt  dttfili- 
cibtts.  Quarto,  corona  liaec  symbohim  est  regni: 
maritus  enim  cst  quasi  rex,  cujus  regDum  est 
uxor  et  familia.  Unde  S.  Chry  sosi.  Iioni.  in  Ps.  h : 
Quoniam ,  inquit,  Dovid  muiurcm  (Relhsabce 
uxorem  Uriae)  qttcs  in  viri  potcslate  erat,  tanquam 
aticnttm  regnum  occupaverat  (cuilibcl  enhn  viro 
regnttm  est  proprin  conjttx  ;  et  non  sic  rex  pttr  • 
pttram  et  diadcma  ut  vir  uxorem  sttam  diligil), 
propterea  qui  cx  axore  ci  natas  crat  fttitts,  Insur* 
rcxit  tyraitnus  volens  abripere  regnam  patris  :  vi 
rapttilipsc  regnttm  alienum  ,  et  vim  passtts  est 
circa  proprium  ;  el  qui  clanculum  peccaverat ,  de 
co  triuinplttts  palam  actus  est.  Quinlo,  corona 
haec  symbolum  est  integrilalis  ,  virtulis  cl  per- 
fectionis,  juxla  illud  Isaiae  61.  10  :  Induit  me 
vestimenlis  salutis,  et  indumenlo  jtistilice  circam- 
dcdit  me ,  quasi  sponsum  decoratum  corona ,  et 
qttasi  sponsam  ornatam  monilibus  sttis.  Sexlo  , 
corona  h.ec  synibolum  est  filiorum  multorum 
et  insignium  ,  qiuc  uxor  virilis  parit  et  educat 
marito.  Hi  enim  sunt  corona,  id  esl  decus  et 
gloria  parenlum,  qui  eos  et  in  mensaetforis 
stipant,  et  circumdant  instar  coronse.  Unde 
Apostolus  1.  ad  Thessal.  c.  2.  v.  19  :  Qttce  est 
enim ,  inquit ,  nostra  spes  ,  attt  gattdittm ,  attt 
corona  glorice?  nonnevos ,  etc.  Et  illud  Psal.  127. 
3  :  Fitii  ttti  sicttt  novetta;  olivarum  in  circuilu 
mensce  ttta? ,  q.  d.  Deo  tibi  benediccnle ,  leque 
Deo  cooperante,  cx  uxore  mullos  insignes  pro- 
creabis  ,  el  in  omni  virtute  educabis  filios  ,  qui 
proinde  quasi  corona  te  cingent  etornabunt. 

Myslice,  mulier  diligens  et  strenua  est  Eccle- 
sia ,  et  quaelibet  anima  sancta,  quae  Christum 
sponsum  decoratet  delectat  quasi  coronajuxia 
illnd  Cantic.  3.  11  :  Egredimini ,  et  videte,  filice 
Sion  ,  rcgem  Salomonem  in  diademate ,  quocoro- 
navit  itlttm  mater  stta  in  die  desponsationis  illitis, 
el  in  die  lanitice  cordis  ejus,  pula  in  die  incama- 
tionis,  quo  Chrislus  carnem  nostram  sibi  des- 
pondit ,  et  in  ea  caeteros  homines  fideles  et 
sanctos ,  uti  explicant  S.  Athanas.  S.  Ambr. 
S.  Greg.  S.  Bernard.  Cassiodor.  Philo  Carpa- 
thius  et  alii  ibidem.  Et  Isaias  cap.  62.  3  :  Eris, 
ait,  corona  glorice  in  manu  Domini,  et  diadema 
regni  in  manu  Dei  lui.  Porro  in  Incarnatione 
corona  Chrisli  fuit  caro  et  humanitas  assumpta : 
haec  enim  verbum  cinxit  et  coronavit;  in  pas- 
sione  vero  corona  Christi  fuit  spinea,  per  quam 
meruit  adipisci  in  coelis  roseam  et  gemmeam. 
Atque  spineam  in  hac  vita  communicat  suis 
electis,  uti  communicavit  realiter  S.  Calharinae 
Senensi.  Spinea  enim  corona  Christus  se  exhi- 
bet  rtgem  patientium,  afllictorum  et  tribulato- 
rum,  eosque  praecedit  quasi  antesignanus,  ut 
per  spinas,  dolores  et  cruces  suos  deducat  ad 


Immorcescinilem  glorio)  coronam.  Pudeat,  in- 
(|uit  s.  Rci  ii.  ser.  5.  in  fcsio  oinniiini  lancioram, 

sttl)  sfiinalti  captlr  m, nilnitin  fu  ri  dclicalum.  Tlirpc 

('ciisciiaiii  pi nni  Chrlstlanl  coronaH  Oorious  rttu 
Gcntilium ,    qudd    Chrtslua    splnts    coponatus 

luisscl  ,  nc  ChrlstO  illudcrc  ct  iusultai  c  \  idcrcii- 
tur.  I  iidc  Clcincns  Alcxandr.  lib.  2,  Pffidag.  c.  fj: 
A  ralione ,  ait,  alunttin  csl  ttt  qtti  atttticrimtts 
Dominum  fttisse  spinis  coronalttm,  ifjsi  venerabili 
Domini  /ittssioni  pcr  ttttlttm  insttllanlcs ,  Itabramtis 
cafiita  rcdimita  (loribns.  Idcm  doect  Tcrtull.  |j|j. 
dc  Corona  inililis.  Addit  S.  Atlianas.  ChristUm 
coronatuni  fuisse  spinis,  ut  onincs  iioslr;iruiii 

sollieitudinum  ct  angorom  sptnas  in  se  susci- 
|)icns,  nos  sua  sccurilati!  el  laililia  donaret, 
suotpic  palrocinio  prolcgcrcl  cl  coronarcl.  Indt- 
tract.  dc  Passionc  et  cruce  sic  ait  :  Cltristtts 
spincam  coronam  gcstavit ,  ul  vittc  nostrcc  cttras 
(quasi  spinas  in  se  suscipicns)  abolerel. 

Myslice,  S.  Thomas  serm.  de  S.  Coecilia  hoc 
thcma  sermonis  proponit :  Mulicr  diligens  coro- 
na  est  viro  stto.  Fuit  enim,  inquit,  S.  Ccecilia  di- 
ligcns  quinlupliciler :  Primo,  in  carnis  inacera- 
tione ;  secundo,  in  Dci  dilectionc  ;  tcriio,  iu 
devola  oratione ;  quarto,  in  elecmosynarum 
largilione;  quinto,  in  aliorum  conversione. 
Eadem  fuit  corona  viro  suo  ,  quia  eumdem  ad 
Chrislum  et  ad  caslitalem  converlil  :  unde  cum 
co  meruit  ab  angelo  corona  liliorum  donari. 
Eadem  corona  gemmea  est  viro  suo  iu  vita 
aclcrna.  Idem  S.  Thom.  in  1.  Corinlh.  7.  lect.  2. 
hisce  novcm  coronis  S.  Caeciliam  condecorat. 
Primo,  sapientia  in  parie  rationali  ;  secundo, 
mundilia  in  parte  concupiscibili  ;  terlio,  con- 
slantia  in  parte  irascibili;  quarto,  modcstia 
contra  mulliloquium  ;  quinto,  verilale  contra 
mendacium;  sexto,  discrelione  contra  stullilo- 
quium  ;  scptimo,  sanctimonia  in  faclo;  octavo, 
verecundia  in  signo  ;  nono ,  gratia  in  conver- 
sando. 

Porro  auctor  Calenae  Graec.  per  mulierem  vir- 
tttiis  mystice  accipit  virtutem  :  per  renx  con- 
fttsione  dignam ,  vitium  et  malitiam  :  Senstts 
est,  ait,  sicut  virtus  mentem  exornat ,  ila  malilia 
eamdem  profanat  et  perdit ,  pravamque  et  inso- 
tentem  convicialricem  reddit.  Rtirsinn ,  mutier 
virilis  est  anima  jusli :  hozc  enim  virililer  conlra 
vilia  et  animi  pertttrbationes  decertat  ;  et  ut  qua- 
vis  adversitate  superior  evadat ,  strenue  laborat. 

ET   PTJTUEDO   IS   OSSIBUS    EJUS,    QVM  CONFUSIONE 

res  dignas  gerit.]  Salonius ,  Beda,Lyranus  et 
Hugo  to  ejtts  referunt  ad  mulierem,  q.  d.  Mulier 
impudica  sua  libidine  conciliat  sibi  morbos  ct 
putredines,  uti  patet  in  lue  venerea,  quibus  et 
caro  et  ossa  ejus  pulrescunt  et  tabescunt,  uli 
experientia  docct  meretrices  et  moechas  com- 
pulrescere.  Verum  ex  antithesi,  et  ex  Hebraeo 
pronomine  masculino,  liquet  to  ejtts  referri  ad 
virum ,  q.  d.  Sicut  mulier  pudica  et  strenua 
inslar  coronae  virum  ornat,  laelificat,  corrobo- 
rat,  vivificat :  ita  ex  adverso  mulier  impudica, 
desidiosa  et  pigra  (huic  enim  opponitur  ditigens 
et  sedula.  Ila  R.  Levi),  rixosa,  ebriosa,  prodiga, 
aliisque  vitiis  pudendis  dedita,  virum  dedeco- 
rat,  aflligit,  infamat,  moerore  et  molestiis  eon- 
ficit ,  adeo  ut  medulla  ossium  ex  trislitia  diflluat 
el  consumatur,  ilaque  omne  ejus  robur  (quod 
est  in  ossibus)  et  vigor  intereat,  ipseque  eliam 
senectam  contrahat  et  emoriatur.  Alludit  ad 
illud  Ad.*e  de  Eva  :  Hoc  nunc  os  ex  ossibtts  meis , 
et  caro  de  carne  mea,  Genes.  2.  23.  Ubi  Anasta- 


300 


COMMENTARIA  IN  PROVEilBIA  SALOMONIS.  Cap.  XII. 


sius  Sinaila  :  Os,  ait,  ad  robur,  caro  ad  volup- 
tatem  periinet  ;  quia  uxor  bona  niariio  non 
tanlum  volupialem,  sedetrobur  adsuperandos 
omnes  labores  et  familiae  difficullates  affert. 
Addilque:  Vicc  versa  uxor  mala  os,  id  est  ro- 
bur,  mariii  exedit  el  consumit.  Unde  Septuag. 
vertunt  :  Sicut  aulem  in  ligno  vermis ,  sic  virum 
disperdit  mulier  malefica  ;  el  Syrus  more  suo  le- 
gens  vestigia  Sept.  Sicut  fungus  et  vermis  in 
iigno ,  ila  virum  profligal  mulier  malum  faciens , 
q.  d.  Sicut  leredo  et  linea  sensim  lignum  exe- 
dunt,  erodunt  ct  consumunt :  sic  mulier  mala 
et  perversa  vires  viri  erodit  el  absumit.  Malefica 
est  maligna,  ilem  incesla  et  mcecba,  indeque 
proprie  malefica  et  venefica.  Solent  enim  mce- 
chae,  ul  amasiis  moechis  fruanlur,  maritis  se- 
crelo  propinare  venena,  vel  naturalia  vel  ma- 
gica,  quibus  eum  vel  cilo,  vel  sensim  conficiant 
el  enecent,  juxla  illud  Ausonii : 

Toxica  zelotypo  dedit  uxor  moecha  marito. 

Et  illud  de  maleficialo  ad  veneficam  apud  Alhe- 
Tiaeum,  lib.G:  Tu  ilium  venenis  tuis  pulrefecisti,  et 
velul  lignum  carie  corruplum  vitiasti.  Cum  enim 
mulieres  sint  timidae  et  imbecilles,  quod  vi  et 
robore  nequeunt,  hoc  fraude  et  veneficiis  per- 
agunt,  ut  non  aperlo  marle,  sedexinsidiis  ini- 
Miicos  appclant  et  perdant.  Refert  Diodorus , 
]ib.  5,  Hecaten  feminam  omnium  primam  aco- 
nilum  invenisse,  et  ad  venena  morlifera  confi- 
cienda  summum  sludium  impendisse.  Nota  est 
Medea,  Circe,  et  Thessala  mulier,  id  est  vene- 
iica.  Hinc  tot  sagae  et  veneficae,  cum  pauciores 
viri  sint  sagi  et  magi.  Denique  leges  civiles  mu- 
lieres  adulleras  et  veneficas  jungunt,  velul  qua- 
dam  affinilaleconjunclas  :  suntenjm  adulterium 
et  veneficium  proxima  et  cognala,  ut  mulier 
quae  impudica  est  non  raro  sit  venefica.  Leges 
hasce  citat  Tiraquell.  leg.  8.  connub.  num.  22. 
ct  seq.  Huc  facit  Hebraeorum  inilio  Gemarae 
adagium  :  Quod  eruca  sesamis,  id  meretrix  est  in 
domo.  Sicut  enim  eruca  sesama  et  olera  ,  in 
quibus  degit ,  depascitur  et  vastat  :  sic  merelrix 
domum  in  qua  habilat  consumit,  et  miserum 
marilum  devorat.  Hinc  a  Comico  vocatur  limax: 
limaces  enim  olera  exedunt. 

5.  COGITATIONES  JUSTORUM  JUDICIA,  ET  CONSILIA 

impiorum  fraudulenta.]  Hebr.  consilia  impiorum 
dolus ;  Scpluag.  gubernant  impii  dolos.  Hebr. 
enim  iTrann  tackbuioth  et  consilia  et  guber- 
nacula  significat.  Unde  cum  Sepluag.  sic  ad 
verbum  verlas,  gubernacula  impiorum  dolus , 
q.  d.  Gubernacula,  quibus  impii  se  suaque  guber- 
nant  et  promovenl,  sunt  fraudes  el  doli.  Est 
metaphora  a  gubernaculo  navis  :  sicut  enim  illo 
nauclerus  regit  navem,  illudque  inlra  navim 
absconditur  :  sic  fraudulenti  per  dolos  sua  per- 
aguni,  eosque  in  corde  celant  et  abscondunt. 
Chald.  Solertia  (Syrus,  molitionesvelconversatio) 
impiorum  fraus  est;  Pagnin,  Cogitationes  justo- 
rum  ad  faciendum  judicium,  consiiia  impiorum 
ad  faciendttm  doium. 

Quaeres  qu.enam  sint  judicia  quae  cogilanl 
mcnteque  versanl  jusli.  Primo,  auclor  Caienae 
Graec.  respondel  esse  Dei  judicia,  ejusdemque 
prsecepta:  haec  enim  jusli  meditalione  cordeque 
et  animo  jugiier  pertraclant,  iisquc  Numiuis 
metum  etcultum  sibi  inducunt. 

Secundo,  idem  :  Judicia  i  ait,  exercent ,  qai 
secnndum  ralionis  diciamen  assidue  opcrantur. 


Sic  et  S.  Gregor.  19.  Moral.  13.  explicans  illud 
Job.  29  :  Rt  diademale ,  judicio  meo  :  Juslorum 
judicia,  inquitj  recte  diademati  comparanlur ; 
quia  per  magni  operis  gioriam  ad  relribulionis 
ducunt  coronam.  Qua:  nimirumjudicia  secum  quo~ 
tidie  inlrorsus  agunt  :  quid  Deo ,  quid  proximo 
debeant  soierler  aspiciunt ,  atque  ad  agenda  bona 
se  velwmenler  accendunl ,  et  de  perpetralis  malis 
dislricte  redarguunl.  Unde  bene  quoque  per  Salo- 
monem  dicilur  :  Cogilaliones  juslorum  judicia. 
Justi  quippe  ab  omni  slrepilu  seculari  ad  corda 
sua  redeunt ,  ibique  ascendant  tribunal  menlis , 
atque  ante  oculus  se  el  proximum  slaluunt,  et  de- 
ducunt  ad  mediam  reguiam  leslamenli ,  qua  dici- 
tur :  Quai  vuitis  ut  faciant  vobis  Itomines ,  et  vos 
eadem  facite  illis.  Transferunl  in  se  personam 
proximi,  et  sollicite  atlendunt  quid  sibi ,  si  ila 
essent ,  fieri ,  vel  non  fieri  juste  voluissent :  sicque 
dislriclo  jure  atque  judicio  causam  suam  et  proxi- 
vii,  juxla  tabulas  divina  legis  in  foro  cordis  exa- 
minant.  Bene  ergo  dicilur  :  Cogitotiones  justorum 
judicia  ;  quia  ipse  eorum  intimus  motus  cordis , 
quasi  quosdam  libra  estjudiciarice  potestalis. 

Hujus  conscienliae  Iribunalis  personas  omnes 
apte  repraesenlat  S.  Bern.  lib.  de  Inter.  domo 
c.  lk  :  In  domo  propria ,  ait,  et  in  propriafamilia 
Itabeo  accusatores ,  testes ,judices  et  tortores.  Ac- 
cusat  me  conscientia ,  lestis  est  memoria ,  ratio 
judex,  voluptas  carcer ,  timor  tortor ,  oblecta- 
mentum  tormenlum  :  quotquot  enim  fuerunt  oblec- 
tamenta  mala ,  lol  erunt  tormenta  dura  in  pcena. 
Nam  inde  punimur ,  unde  delectamur.  Accedit 
Beda  iJusli,  ail,  sua  facta  si  Domino  placeanl , 
sedula  meditalione  dijudicant ;  ne  forte  ipsb  minus 
sollicilis  supernus  arbiter  contra  eos  invisibiliter 
adversa  disponat ,juxta  illud  Aposloli :  Si  nosmet- 
ipsos  dijudicaremus ,  non  ulique  dijudicaremur , 
1.  Corinth.  11.  Atreprobi,  divinl  limoris  oblili , 
de  fraude  quam  faciunt  sua  consilia  cogunt. 

Terlio,S.  Hieron.  in  c.  5.  Amos  per j Uidicium 
accipit  mentis  constantiam,  q.  d.  Jusli  malure 
deliberant;  at  ubi  deliberarunt ,  in  proposilo 
constantes  sunt  s  impii  vero  in  horas  mulant 
sua  consilia  et  decreta.  Volvetur ,  ait,  quasi 
aqua  judicium  pessimorum  ;  quia  non  stat  in 
una  senlenlia,  sed  circumfertur  omni  vento  doc- 
trinos.  Quod  probaverant  improbant ,  et  quod 
prius  laudaverant ,  pulant  esse  pro  nihilo. 

Quarto  ,  et  genuine,  Vatabl.  Jansen.  Lyran.  et 
alii  pevjudicium  accipiunt  jus  et  juslitiam,  q.  d. 
Cogitationes  justorum  sanlj udicia,  id  est  sunt 
jusiiliae,  hoc  est ,  sunt  justae  el  aequae  ,  ut  nulli 
faciant  injuriam,  sed  cuique  jus  suum  tribuant 
(est  metonymia  :  ponitur  enim  abstraclum  pro 
concrcto,7«5a'a'a  pvojustx).  At  vero  cogitatio- 
nes,  machinationes  eiconsilia  impiorum  sunt  de 
dolis  et  fraudibus.  Non  enim  aliud  cogilant, 
quam  qua  ratione  aliis  fucum  facere ,  eosque 
decipere  ac  rebus  suis  fraudare  queant,  ut  per 
fraudcs  et  dolos  res  suas  augeant  et  promo- 
veant. 

Moraliter  :  Cogilaiiones  juslorum  debent  esfe 
judicia,  ut,  quemadmodum  judicium  non  in- 
considerate  agitur,  sed  a  judice  magna  menlis 
atienlione  exeicetur  :  ita  mens  justi,  et  ad  per- 
fectionem  anhelantis  cogitaliones  rationis  judi- 
cio  selectas  recipiat,  et  non  indifferenter  cx 
oiiositale  aut  curiositate  insurgenles  admittal. 
Comprimat  eas  timor  Domini  sanclus,  qui  oc- 
culla  etiam  cordis  nostri  et  secreta  rimatur  ; 
liget  eas  spes  donorum  coelcsliutn  ,  quae  non 


COMMENTAMA  IN  PIU)VElllJI.\  SAI.OMOMS.  Cap.    XII. 


201 


inania  cogitantibus,  sed  pui'i  et  tancta  oonaide- 
rantibua  frequentor  offerlur, 

Porro  langit  blc  Sapieua  radicem  omnii  bonl 
vol  uiiili ;  baecenim  esl  bona  ?el  inala  cogilatio. 
Unde  Beda  in  Collectanels  :  istis  fomitibus,  ait, 
qttasi  gradibus  coalescil  omnc  pcccatum.  Cogitatio 
namqut  pravi  d>  lectationem  parit ,  dclcctatiocon- 
scnsionem ,  conscnsio  actionem,  aciio  consuetudi- 
nem  ,  consuetudo  necessitatem.  Vice  versa,  co^i- 
tatio  sancla  rei  sancUe  deleclaiionem  parit , 
delectatio  consenaiouem  ,  consensio  aciio- 
ncm  ,  etc. 

G.  Vehba  mrionnM  insioiantuu  sanguini  :  os 
justohum  LiBEH&BiT  kos.  ]  Colueret  Imcc  sententia 
praacedenti;  estque  gradalio,  q.  d.  Impii  non 
solum  studentpios  fraudaro  bonis,  sed  et  spo- 
liarc  vila  :  lum  ut  facilius  boua  eorum  occupent, 
iuni  quia  oderunt  eos  coruinquc  pictatcm  et 
yirlutem,  quae  quasi  sudes  in  oculis  ipsorum 
impielatem  assidue  pungit,  cruciat  et  flagellat. 
Sic  Jezabel  per  falsos  lestes  susiulilNaboth,  ut 
ejusvineam  occuparet,  3.  Heg.  21. 

AT  OS  JUSTOBUM   UBEBABIT  EOS.]  QllOS?  COS  SCi- 

licet,  quoruni  sanguini  insidianiur  impii :  sicut 
Daniel  iiberavit  Susannam,  cujus  vitse  insidia- 
baniur  senes  incesti,  Daniel.  13;  ila  Lyran.  Bay- 
nus  et  Cajct.  Porro  Jansen.  exlcndit  eliain  ad 
impios,  q.  d.  Impii  cupiunt  alios  pcrdere ;  at 
justiomnes  tam  pios  quam  impios  satagunt  sal- 
vare.  Nosler  Salazar  ad  solos  impios  refert,  q.  d. 
Justi  non  referuntpar  pari,  sed  eos  ipsos  a  qui- 
bus  fraudulenlis  accusationibus  daninantur, 
eos,  inquam,  ipsi  testimonio  suo  absolvunt.  Vir- 
ius  enim  non  modo  se  ipsam  ,  sed  et  alios  quos- 
libet  luetur  el  salvat  :  Enimvero  virlusearumest 
virium  ,  ut  non  modo  seipsam  adjuvet  atque  de- 
fendat,  sed  alios  propugnel ,  opemque  ope  deslitu- 
tisferat,  inquit  auclor  Catenae  Graec.  Tanta  et 
lam  ampla  est  juslorum  cbaritas  ,  ut  omnes 
ctiam  inimicos  bracbiis  amoris  complectalur , 
ac  vincal  in  bono  malum  ,  ex  inimicis  faciat 
amicos,  juxta  illud  :  Inimicos  ceque  ac  amicos 
amicat  amor. 
Denique  Decretum  5.  qu.  5.  c.  fin.  per  os 


ct  sic  desinent  esse  impii,  erunlquc  pii ;  desinei 
liasresis  et  infldelilasi  ac  Lriumphabit  ubiquu 
fldea  el  pielas.  Verte  ergo  illos ,  nt  quod  fuerant 
non  sinlamplius  impii,  neque  Inimici,  sedeya- 
dant  pilel  amici.  Sic  et  s.  Grqgor.  bom.  32.  in 
Evang.  llclinq uainus  ,  ail,  nosmctipsos  qualcs  pec- 
cando  nos  fecimus ,  ct  mdneamus  nosmelipsi,  qua- 
Irs  pcr  graliam  facti  sumus,  Ecc$  etenim,  qui 
superbus  fuit ,  si  conversus  ad  Christum  humilis 
factus  cst ,  semclipsam  relinqu.lt,  Sl  luxuriosus 
quisque  ad  conlincnliam  vilam  mulavit ,  abnega- 
vit  uliquc  quod  fuit.  Si  avurus  quisque  umbirc  jam 
dcsiit .  cl  largiri  didicil  propria,  qui  prius  atiena 
rapiebat ,  procul  dubio  semelipsttm  reliquit ;  ipse 
qtiidcm  eslpcrnaluram,  sed  nonest  per  malitiam. 
llinc  enim  scriptum  e$t  :  Vcrte  impios  ,  et  non 
crunt.  Conversi  namqtte  impii  non  crunt ,  non  quia 
non  erunt  omnino  in  esscntia,  sed  scilicet  non 
crttnt  in  impietalis  culpa.  Tunc  ergo  nosmetipsos 
relinquimus ,  tuncnos  ipsos  abnegamus ,  cum  mu- 
lamas  quod  per  vetuslalem  fuimtis,  etad  koc  nili- 
mttr  ,  quod  per  novitatem  vocamur.  Pensemus 
qttomodo  se  Paulus  abnegavcrat  qui  dicebat :  Vivo 
atitemjam  non  ego.  Exslinclus  quippcfuerat  savtts 
ille  perseculor ,  et  vivere  cceperat  pius  prxdicator. 
Hic  sensus  moralis  est,  non  Iitleralis  ,  ut  patei 
ox  antilbesi  qiuc  sequitur  :  Domus  autem  justo- 
rum  permanebit. 

Secundo,  Janscn.  exponit,  verte,  idesl  everle, 
6  Deus,  ut  amplius  non  sint,  nec  pios  oppri- 
mant. 

Terlio,  alii,  q.  d.  Averte,  6  bomo,  paulispcr 
tc  vullumquc  tuum  ab  impiis  ;  cumque  le  rursus 
ad  eos  converleris  et  respcxcris,  vidcbis  eos 
non  esse  et  periise,  juxla  illud  psal.  36 :  Vidi  hn- 
pittm  superexaltatum  et  elevatum  sicut  cedros  Li- 
bani.  Transivi ,  el  ecce  non  erat  :  qucesivi  eum ,  et 
nonest  inventus  loeus  ejus.  Verum  sic  dicendum 
csset :  Verte  te  ab  impiis;  jam  autem  dicilur: 
Verle  impios ,  et  non  erunt. 

Quarlo,  noster  Salazar  :  Verte,  inquit,  id  est 
circumage  impium,  aul  iu  orbcm  gyra ,  ut  scn- 
sus  sit :  lam  cilo  impius  perit  alque  esse  desinit, 
quam  cito  volvilur  in  gyrum,  id  est,  non  lon- 


justorum  accipil  os  judicis  impios  castiganlis  ,     giorispatiopcrmanebit,  quamestidquogyrusab 


itaque  eos  ab  impietate  liberantis  :  Aliud  est , 
ait,  ex  charitate  aliorum  crimina  deferre ,  ul  quos 
secreta  admonitione  corrigere  non  possumus ,  con- 
victos  judicis  sententia  corripiat;  atque  aliud  in- 
sidiando  falsa  objicere,  vel  insultando  vera  facile 
exprobrare.  Illud  vero  charilatis,  hoc  autem  impie- 
tatis  est  officium.  Unde  inProverbiis  dccitur  :  Ver- 
ba  impiorum  insidiantur  sanguini ;  os  justorum 
Uberabil  eos. 

7.  VEBTE  1MPI0S,  ET  NON  EHUNT  :  DOMUS  AUTEM 

JUSTOnuM  pebmanebit.  ]  Pro  verte  hebr.  cst  "psn 
liaphoc ,  quod  tam  est  infinilivi  modi  quam  im- 
peralivi ;  unde  tam  verlere  quiim  verte  significat. 
Infinitivus  aulem  apud  Hebraeos  pro  omni  lem- 
pore,  modOj  numero  etpersona  accipitur.  Undc 
Pagnin.  vcrlil :  Verlet  Deus  impios ,  et  non  erunt ; 
ct  Vatabl.  Everlentur  impii,  ut  nttsquam  sint;  et 
Cbald.  Subvertuntur  impii,  et  non  inveniuntur. 
Hebraei  enim,  cum  careant  verbis  composilis  , 
simplex  usurpant  pro  composito  ;  unde  "]Dn 
haphac  significat  tam  convcrlere,  everlere,  sub- 
vorterc,  quam  verlere. 

Verum  Noster  proprie  ct  nervose  vertit  in  im- 
pcrativo  verte ,  sed  sensu  difficili.  Primo,Beda 
exponit,  q.  d.  Converlc,  6  Deus,  impios,  prae- 
scrtim  luerelicos  el  iufideles,  ad  bonam  frugem, 


solvilur.  Verte  igitur  in  gyrum  ,-et  interim  non 
eril.  Adid  spectat  illius  Pbilosophi  facinus,  qui, 
rogalus  ut  suam  de  vitaj  bumanae  brevitale 
enuntiaret  senlentiam  ,  vcrlit  semetipsum  in 
orbcm  ;  innucns  scilicet  se  viuc  spatium  unius 
gyri  duralionemeliri.  Huc  alludit  adagiumGrae- 
corum txvxios  ra av&jS&)7tjva,  id  estcirculus  aut orbis 
res  humanoe;  quodergo  non  ad  vicissiludinem, 
scd  polius  ad  duralionem  rcfero,  id  est,  res 
humanae  ea  vclocitale  abeunt  et  deficiunt ,  qua 
circulus  vel  orbis  conficilur  a  sallatore  vel  ab 
alio  quovis.  Haec  ipse. 

Quinto,  simpliciter  gcrmane,  verte,  id  est, 
si  vel  modicum  verleris  impios,  videbis  cos 
everli  el  non  esse,  q.  d.  Impii  lenuissimam  ha- 
bcnt  subsistenliam,  quae  minima  conversionc, 
el,  ut  ila  dicam,  Ilalu  uno,  instar  bullae  diffla-- 
tur,  dissipatur  et  evanescit,  perinde  ac  in  ludo 
scacbiorum,  alearum,  laxillorum,  verle  sca- 
cbium  vel  aleam  unam,  et  iolum  lusum,  tolam 
Iudentis  vinccntisque  sorlem  et  fortunam  ever- 
teris.  Quid  enim  est  vita  et  sors  impii ,  nisi  lusus 
forlunae  ,  nisi  ludus  aleae?Unde  Scptuag.  Quo- 
cumqtte  severleril  impius,  deletur ;  etCajelanus  : 
Verte  impios,  idest  convcrte,  ait,  rolam  forlunaj 
impiorum,  ut  conversa  rota  impii ,  qui  in  cul- 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XII. 


502 

minc  consistebant ,  deorsum  devolvanlur  in 
imum  ,  et  videbis  eos  jam  non  esse ,  utpote  de- 
pressos,  ac  fortunis,  honore,  slatu  et  gradu, 
tandemque  ipsa  vita  privatos  et  eversos.  Rur- 
sum ,  verte  hnpios,  id  est,  volve  impiorum  aeta- 
tem  et  seculum,  volve  paucos  annos  vitae  ipso- 
rum,  et  videbis  eos  morte  consumptos,  juxta 
illud  Eccles.  1  :Generatio  prceterit,  generatio  acl- 
venit.  Omnia  enim  haec  notantcitum  transitum, 
finem  et  interitum  impiorum  cum  sua  sobole, 
q.  d.  Verte  non  nihil  rotam  temporum  et  secu- 
lorum  jugiter  rotantium  sibique  succedentium, 
videbis  post  paucos  annos  defecisse  impios.  Sicut 
enim  in  libro,  si  vertas  folium  unum,  succedit 
aliud  quod  prius  operit  et  sepeliljet  sicut  si  in- 
tuearis  verli  volvique  aquam  lluminis,  cernes 
aquam ,  quae  coram  te  est,  iilico  labi  et  deflue- 
re,  aliamque  succedere  et  affluere  ,  quae  procce- 
dentem  extrudat :  ita  prorsus  se  habent  impii, 
eorumque  domu»  et  familiae  parva  conversione 
temporum,  si  paucos  annos  eos  requiras,  vi- 
debis  plane  interiisse,  nec  reliquisse  hocredes, 
sed  e  lerra  abrasos  et  oelerna  obli vione  sepultos : 
videbis  alios  ac  soepe  externos  in  eorum  locum, 
domum,  gradum,  opes  et  proedia  successisse, 
imo  illos  ipsos  exclusisse,  et  deturbasse  im- 
pios  :  at  vero  domus  et  familiae  justorum  , 
quia  fundalae  in  justitia.et  in  Dei  patrocinio  , 
permanent  et  perdurant  per  multa  secula. 
Denique  auctor  Catenae  Graecorum  sic  Sep- 
tuag.  vertit  et  explicat :  Quocumque  impius  cogi- 
talione  se  vertit,  omnis  illius  conatus  et  cogitatus 
omneque  studiumatque  consilium  frustraneumest. 
Per  domus  autem  justorum  bonas  cogitaliones 
hoe  loco  exprimht;  quancloquiclem  bonae  sententice, 
bonaque  et  salutaria  cogitata,  liaucl  secus  ex  il- 
lorum  animo  prodeunt ;  atque  ex  divite  quodam 
penu.  Sunt  lii  enim  ut  illorum  quoque  domus  su- 
pra  petram  adificata. 

8.  DOCTRINA  SUANOSCETUR  VIRtQUI  AUTEM  VANUS 
ET  EXCORS  EST,  PATEBIT  CONTEMPTUI.  JSoSCetur,  id 

estpublice  cognoscelur,  laudabitur  et  celebra- 
bilur;  hoc  enim  significat  hebr.  SSnt  iehulal, 
hoc  enim  exigit  antilhesis.  Hebr.  ad  os  (id  est 
juxta  quantitatem  et  mensuram)  intellectus  latt- 
dabilur  vir;  etperversus  corde  erit  in  contemptum; 
Sepluag.  05  intelligenlis  Laudatur  a  viro  :  socors 
autem  subsannatur ,  vel,  ut  vertit  et  explical  auc- 
torCatenaeGraecor.  Viriprudentis  os  vulgolauda- 
tur  :  qui  autem  hebetis  ignavique  cordis  est ,  ab 
omnibus subsannatur ;  vir  operosus  bonisque  actio- 
nibus  ex  instiluto  deditus,  tametsirudis  et  idiotasit, 
metior  honoratiorque  est  ignavo  disertacomptaque 
oratione  utente;  Syrus  :  Os  prudens  laudant  mor- 
tales,excors  autem  despicieturvelut  sttUtus;Cha\(\. 
Vir  laudaturjuxta  intellectum;  Symmach.  Secun- 
dum  prudentiam  suam  laudabitur  vir;  qui  autem 
corde  divaricat  pudefiet.  Nonnulli  doctrinam  hic 
speculativam  accipiunt,  q.  d.  Exdoctrina  sua  nos- 
cetur  vir,  an  scilicet  sit  philosophus,  an  gram- 
maticus,  an  medicus,  an  jurisperitus,  etc.  Qui 
enim  docet  aut  docte  disserit  de  rebus  philoso- 
phicis,  is  noscilur  esse  philosophus;  qui  de 
medicis,  esse  medicus;  qui  dejuridicis,  esse 
jurisperitus;  verum  hic  sensus  hoc  loco  est  im- 
pertinens. 

Alii  per  doctrinam  accipiunt  veritatem,  q.  d. 
Qui  veritatem  loquilur,  is  noscetur  esse  verax 
et  cordatus  :  at  vanus  et  excors  ,  qui  mendacia 
proloquitur,  noscetur  esse  mendax;  ideoque 
patebit  contemptui. 


Verum  dico  :  Doctrina  hlc,  ull  el  toto  hoc  libro. 
non  speculativa,  sed  practica  inlelligitur,  idem- 
que  est  quod  prudentia  tam  in  loquendo  quam 
in  agcndo.  Sensus  ergo  est,  q.  d.  Per  doctrinam, 
id  est  prudentiam  ,  noscetur  ;  Hebr.  laudabitur 
vir;  quia  quanium  in  dicendo  et  operando  os- 
tenderit  prudentiam,  tantum  pariter  famam  et 
laudem  consequelur  :  ex  adverso  qui  vanus  et 
excors  est,  Hebr.  qui  curvus  vel  obliquus ,  id  est 
pravus  et  perversus  est  corde,  qui  scilicet  prav;i 
loquitur  vel  agit;  hic  erit  contemptui,  quia  ha- 
bebilur  imprudens,  insipiens,  pravus  et  per- 
versus. 

Porro  prudentia  haec  requirit  ut  quod  dici- 
mus  et  agimus,  primo,  sit  verum  et  alienum 
ob  omni  falsitate  etmendacio;  secundo,  ut  sit 
sincerum  et  alienum  asimulaiione  et  hypocrisi; 
tertio,  ut  silgrave,  seriumque  et  alienum  a  le- 
vitate,  el  ludicro  jocorum  et  nugarum  ;  quarto, 
ut  sil  justum,  et  alienum  ab  injuria  aliorum  ; 
quinto ,  ut  sit  utile  et  alienum  a  damno  et  noxa ; 
sexto,  utsitmalurum  et  opporiunum,  nrmirum 
personis,  locoet  tempori  congruum  ;  quae  enini 
imporluno  loco  vel  tempore  dicuntur  vel  agun- 
tur,  hnec  imprudentiam  sapiunt,  ideoque  di- 
ceniemet  agentem  velutimprudentemconlemp- 
tui  et  ludibrioexponunt. 

Exemplum  sit  Joseph,  qui  et  in  carcere  et  in 
domo  Putipharis  ita  prudenter  se  gessit,  ut  om- 
nium  ore  celebratus ,  a  Pharaone  praefectus 
fuerit  jEgypto ,  ac  sua  prudeniia  fami,  qure 
iEgypium  et  vicinas  provincias  occupaverat  , 
succurrerit,  juxta  illud  psal.  104.  21 :  Constituit 
eum  dominum  domus  suai ,  et  principem  omnis 
possessionis  stice ,  ut  erudirel  principes  ejus  sicut 
semetipsum ,  et  senes  cjus  prudenliam  doceret.  Et 
David ,  de  quo  dicitur  1.  Reg.  18.  5  :  Egrediebalur 
quoque  David  acl  omnia  qttcecumque  misisset  eum 
SatU,  et  prudenter  se  agebat.  Et  v.  ult.  Prudentius 
se  gerebat  David  qucim  omnes  servi  Saul,  et  cele- 
bre  factum  est  nomen  ejus  nimis.  Et  Daniel,  qui 
a  Nabuchodonosore  ob  eximiam  prudentiam 
praepositus  fuit  loti  monarchiae  Babyloniorum  , 
Daniel.  2.  48.  et  c  5.  v.  12. 

Porro  in  sermone  illico  cernitur  prudentia 
vel  imprudenlia.  Unde  Socrates  aiebat:Lot7«e?-t?, 
adolescens ,  ut  te  videam;  in  sermone  enim  velut 
in  speculo  videtur  indoles  pectoris  et  mentis. 
Idem  diclitabat  :  Qualis  homo  est ,  taiis  etiam 
ejus  erit  oratio ;  orationi  autem  facta  simillima  , 
factis  vita.  Testis  est  Cicero  Tuscul.  5 ;  et  de 
Scipione  caulo  in  verbis  et  factis  dicebat  Cato  ; 

IUe  sapit  solus ,  volitant  alii  velut  umbrx. 

Maximus,  serm.  15  ,  cilat  Romulum  dicentem 
vasa  fictilia  sono  et  percussu ,  hominem  vero  ser- 
mone  explorandum  esse;al  Demonaclem  asseren- 
tem  in  speculis  vultus  ftguram,  in  colioquiis  autem 
animi  naturam  et  imaginem  cerni  posse  ;  sermo- 
nem  enim  quasifigulum,  animi  formam  effingere 
et  proferre;  et  Solonem  dictitantem  orationem 
esse  operum  simulacrum :  ea  quippe ,  quae  in  opus 
proruunt,  prius  animo  concepla  verbis  indican- 
tur.  Democriti  apud  Stobaeum  h;ec  est  vox  :  In 
speculo  faciei  figura;  in  verbis  aatem  animi  qua- 
litas  cujtisque  hominis  deprehendilur. 

Mystice  Beda  :  Doctrina  sua,  ait,  quisque  vir 
esse  noscitur  ;  quia  si  recta  docet ,  et  lusc  operibus 
implel ,  sanclus  esse  colligitur. 

Melior  est  pauper  et  sufficiens  sini,  quam 
gloriosus,  et  indigens  pane.  ]  Hebr.  Metior  est 


COMMENTARIA  IN  PllOVEllMA  SAI.OMONIS.  Cnp.  XII. 


M3 


vilit  vol  ignobilis  ct  servut  tibi»  </'"""  -sr  glorifi* 
rana  ct  deficUnt  pune»  Pro  ei  servut  tibit  alii  \cr- 
tunt :  ct  servus  tpsi,  UndeCbald.  Melioresi  uhjvc- 

Itis  qtti  luthtl  sticos;  Poglllth  Mclior  vst  qui  /locci 

pendet  sc ,  ct  scivus  ist  <  i ,  quom  ijui  gloriflcMl  sc, 

ct   ctirct    ixutc ;  cl  Valahl.    Pnvstut    tihjcctus  qui 

st nos  luihct ,  idestdivttestf  elo. ,  q.  d.  Pluria  iit, 
v[  a  pluribuscoiitur,  qui  abjeotus  plebeio  vealilu 
sine  ponipa  famulorum  ci  equorum  Incediit 

;ic  inlci  iin  tloini   habel   famulos,    qui  agrOS  ct 

vine&s  colant,  out  merces  comparent,  quibus 
rem  Ipsius  Bugeant,  quam  gloriosus  qui  wsii- 
hus  sericis  surcisque  Bmictue  ,  mullis  stipatus 
famulis  pompoae  iuccdit,  ci  lamen  domi.non 
babet  aliroenta,  quibus  se  suosque  al»t.  Sunt 
cuim  nonnulli,  qui  exlerius  suiuii  splendorem 
osteplant,  omniaque  suo  in  cxtcrna  ornamcnia 
impcnduni,  quo  lii  utdomi  egeont;  malunt  onim 
tlomi  esurire,  et  foris  spienderc,  quam  tloini 
abundare,  et  foris  sordcre,  in  quoa  fuso  invc- 
hilur  S.  Chnsost.   lioin.  22.  in  Mallh;cuin. 

Vcruin  Noster  niclius  verlit :  Meltor  cst  pauper 
ct  scrvims ,  itl  csi  sttfficicns  sibi;  qui  cniin  sibi 
laborando  servil,  ucc  servilia  operfl  dctrectat, 
liic  fucile  sibi  sufBciettlem  viciuin  ct  vcstitum 
comparat.  Hicm«u'or  cst,  id  est  praeatantior  et 
sapientior  judicatur,  plurisque  lit,  et  d  pluri- 
l)us  colilur,  quam  gloriosus  ,  qui  quasi  nobilis 
magnifice  incedit,  ideoquc  non  vult  laborare, 
scd  giorialur  nobilitate  avorum  et  atavorum, 
ac  splendore  vestium  ct  famuloruin,  atque  in- 
leriin  tlomi  vix  pancm  lialict  qucm  comedat. 
Unde  Symmacbus  wrui: Mclior  estvirin  vilitate 
serviens  sibi;  Syrus  :Qui  sibi  usui  est  elservit; 
el  Tigur.  Obscttrus  Iwmo,  qui  sibi  laborat,  prastat 
glorioso  qiti  pane  indiget.  Sic  et  R.  Salomon  , 
Aben  Ezra  et  R.  Levi :  Prastaniior ,  ail,  est  qui 
abjectus  sibi  servil,  agrosque  colil,  itaque  ditatttr, 
quam  qtti  honore  excolitur ,  sibiqtte  vult  d  catleris 
servitium  cxhibcri ,  cum  panis  egeslate  laborel. 
Clarissime  vero  Septuag.  in  Catcna  Grsecor.  sic 
babeot  sicque  explicantur  a  Basilioet  Chrysost. 
Vir,  qui  honore  contemplo  commodis  suis  se?~vit  , 
prtvslal  homini  gloriam  aucttpanli,  neque  panem 
tamen,  quovescamur,  habenli.  Basil.  Satius,  i\\l, 
est  suis  commodis  operam  dare ,  etiamsi  ea  de 
cattsa  contemptui  apud  nonnullos  habealur ,  qudm 
rcipsa  agere,  et  velle  nihilominus  inler  divites  cen- 
seri.  Chrysost.  Quandoqiiidem  mulli  laborem  de- 
trectant  ,  non  solitm  lanqitam  molestum ,  vcrum 
etiam  tanquam  parttm  honcstum,  primum  quidcm 
per  exemplum  dformicce  industria  et  Utbore  peli- 
lum  eximere  sluduit  (ad  has  enim  pigros  omnes 
supra  amandabat );  hic  vero  allcram  istam  sttspi- 
cionem  emedio  submovere  contendit ,  qtta  qttis  im- 
batus  dicerefortc  poterit  :  Hetts  ttt,  quidde  labore 
concionaris  ?  laborare  rcs  vilis  et  probrosa  est ,  ul- 
pole  mancipiorum  propria.  Adhac  autem  ille  :  Et 
quando  satiits  est  hoc  qualccumque  probrum  saffer- 
rc ,  et  laule  vivere,  qttdm  fame  tabescere?  Qtta, 
qutvso,  de  causa  laborare  dedecorosum  ducis?  nec 
tnim  alteri  servis  ut  probrum  devilcs,sed  tibi  ipsi, 
c.t  id  quiclem  sponte.  ftisi  cnim  leipsum  ab  inedia? 
incommodo  liberarc  vclles,  nullam  pcnitus  alio- 
rum  rationem  habercs ,  ca  propler  tttte  ipse  es,  qui 
cx  tali  servilule  fruclum  capis ,  adeoque  non  tam 
ulteri  qudm  tibi  ipsi  servis.  Adverte  milites ,  nonne 
nnusquislibct  illorum  sibi  ipsi  servil?  Nonne  qui 
tnanuum  opera  vitam  toleranl ,  pari  modo  sibi 
ipsi  serviunt  ?  I\'e  igitur  oh  laborem  sttccenseas ;  tu 
lui  namque  ipsius  dominus  es,  ct  non  alius  quis- 


inuui.  filonne  eemis  tgenot  qui  victum  ottiatim 
tpuvrilant ,nuilistrvirc/  l.rgo  iUiqupque  stbt  ,u/- 
littnt.  Qttutis,  OVtecrOg  luntor  csl  tllts,  puitt:  tjuo 
I  (iscuitlur  egi  rc .'  Ihitiistpic  S.  Clu  >  SOStfnilS. 

Porro  Septuaginta  eleganter  opponunt  un/jtv, 
suHicicniis silii  ->/>,,  egcutis  pane,  q.  d.  Prastat 
suiDciens  sibJ  inglprius,  qnam  gloriosus  egens 
pane;  prcestal  ignbbjlis  salur  oobili  famelico. 

Iliuc  djsce  diviiias  piteslanliores  csae  nohi- 
iitatc  ju.xta  illutl  : 

l'.l  gcnus  ct  formam  rogina  pecunia  tlonat. 

Iudctpiclahorcinolio,  acpaupcrcm  sihilahoran- 
tcm  ,  suisque  Ilcet  paucis  coutcutuin,  prajstarc 
gloriosb,  cui  niliil  snfTicit  ad  jaclauliani  ,  cum 
tiinnia  desinl  ad   vilam.  Unde  Aposlolus  :  Bst , 

ail  ,  qiuvslits  magnus  piclas  cttm  sttfficiaitiu  , 
graece «uTapfrjta,  itl  est  animo  suis  conicnto  ,  1. 
Timotb.  C.  (i.  Salomoni  succinii  Siracidcs  :  Me- 
lior  cst ,  ait ,  qui  opcralur  ,  cl  abundat  in  omni- 
btts  ,  qudm  qui  glorialur  ,  cl  cget  pane ,  Eccli.  10. 
30.  Vide  ihi  dicta.  Succinunt  et  gnomie  Philoso- 
phorum.  Antonius  in  Melissa  c.  37.  citat  Socra- 
leni  dicenlem  satius  cssc  se  in  paucis  facuUati- 
bus  continenlcm  hilaritcr  agere ,  quam  in  maguis 
infeliciler.  Quarc  dilissimum  csse  ,  qui  paitcissi- 
mis  conlenttis  csl.  Epictelus,  rogalus  qttis  essct 
divcs  ,  respondil :  Cui  satis  esl  quod  habet.  Maxi- 
mus,  serm.  12,  ciiat  Democritum  qui,  rogalus 
qttomodo  quis  dives  fieri  posset ,  rcsp.  Si  cupidi- 
talum  paupcr  crit ,  si  inopi  erit  dcsiderio.  Quare 
eos  qtti  naltiralibtts  diviliis  contenti  sunt,  diliores 
csse  iis  qui ,  cum  mttUa  possideant ,  plus  tamen 
concupiscunt  :  illis  cnim  nihil  dccst ,  his  pluru 
quam  possidcnt.  Plato,  inlerrogalus  quanlas  opcs 
habere  conveniret  ,  dixit  :  Quanlce  possidenli  ne- 
que  insidias  pariunt,  ncque  rerum  ncccssariarum 
inopiam.  Cleanthcs  suam  vilam  lahoriosam  prae- 
fcrens  olios;e  nohilium  :  Dum  illi ,  ait ,  pila  lu- 
dtinl,  ego  fodiens  duram  hitmum  exercco.  Scnsit 
vir  sapiens  hominem  non  ad  otium,  sed  ad  la- 
horem  a  Dco  conditum  csse  ui  co  viclum  sihi 
paret.  Maximus ,  serm.  32  ,  ciiat  Dcmocrilum 
qui,  rogalus  quomodo  laboriosi  et  indaslrii  differ- 
rent  d  desidiosis  :  Quo ,  ait,  impii  d  piis,  spe  nimi- 
rum  bona.  Spcrant  qitippe  qui  corpus  luboribus 
exercent,  opima  laborum  prtxmia;  desidcs  autem 
prcesentem  intucntur  egeslalcm.  Prohus  Imp.  non 
paliehalur  mililem  esse  oliosum,  sed  mulia 
opera  manu  mililari  pcrfccil,  diccns  annonam 
gratuitam  mililem  comedcre  non  dcbcre.  lla  Fla- 
vius  Vopiscus  in  Viia  Prohi.  Alfonsus  Aragonum 
rex,  reprehensus  a  quodam  quodpropriis  ma- 
nihus  lahorasset:'A'«?/if/tt/(/,  ail,  Deus  el  natura 
frustra  d  regibtts  manus  dcderunt  ?  Rursum  : 
llegum  cibas  est  honos ,  ail,  quem  dii  immorta- 
les  non  otioaut  luxu,  sed  improbis  laboribus  mttl- 
lisque  sudoribus  hominibus  vendunl.  Ita  Panorm. 
de  Geslis  Alfonsi. 

Vera  ergo  nohililas  sila  est  in  lahore,  non  in 
otio  :  non  in  pompa,  scd  in  virtute;  in  factis  et 
slcmmalis  non  avorum,  sed  cuique  propriis  : 
lahore  enim  suslenlamur  ct  vivimus,  virlule 
gloriamur,  faclis  celehramur.  Prarclare  Cicero 
orat.  conlra  Salluslium  sihi  ohjicientemgeneris 
ignohililalcm  :  Satius  est,  ait,  meis  gestis  florere 
qildmmajorttm  opinione  uli;  clilavivere ,  ut  sim 
posleris  meis  nobilitatis  iyiitium,  et  virlulis  exem- 
plum.  Et  Poela : 

Et  gcnus  el  proavos  ,  el  quae  non  fecimus  ipsi  , 
Vix  ca  nostra  voco. 


S04 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALQMONIS.  Cap.  XII. 


Et  Cassianus  collat.  2.  c.  10 :  Nilul,  ait,  nosirum 
est  nisi  lioc  tanlum  ,  quod  corde  possessum,  atque 
animcenostrce  cohxrens,  a  nemine  prorsus  polest 
auferri.  Igitur:  Nobilitas  soiaest  atque  itnicavir- 
tus.  Nobilissimus  Deo  est,  clarissimus  virtutibus. 
AUena  laudat,  qui  genus  laudat  suum.  Et  Solon, 
apud  Ausonium  :  Pulchrius  multo  paratur  quam 
creatur  nobilis.  Urbanus  III.  Ponlifex  objicienti 
sibi  generis  humilitalem  :  Magni  viri ,  ait,  non 
nascuntur ,  sed  virtute  (iunt.  Maximilianus  Imp. 
cuidam,  oblalo  auro,  nobilitatememere  volenti : 
Ditare  quidem  te  possum,  ait,  at  nobiiitare  non 
nisi  te  propria  virtus  polest.  Nimiruui  :  Simia 
liaud  lecena  fiat  regio  dipiomate.  S.  Greg.  Na- 
zianz.  orat.  19.  de  Gregorio  patre  suo  :  Unam 
nobilitatem ,  ait ,  in  pietate  sitam  esse  censebat , 
atque  in  eo ,  ut  unde  ortum  habuimus,  et  quo  tan- 
dem  perventuri  simus  inleiligamus.  Auree  vero 
apud  Prudentium  Perisiephanon,  sive  deCoro- 
nis ,  Romanus  Martyr  genere  nobilis,  sed  fide 
et  effuso  sanguine  nobilior. 

Postquam  inter  ictu9  hymnum  dixil  plumbeos , 
Ereclus  infit :  Absit  ut  me  nobilem 
Sanguis  parentum  prxstet ,  aut  lex  Curia  : 
Generosa  Christi  secta  nobilitat  viros. 

ElS.  AgalhaapudQuintianum  Praesidem  :  Muito 
prcestantior  ,  ait,  esl  Christiana  humililas  etser- 
vilus  regum  opibus  ac  superbia. 

Mystice  Salonlus  :  Vere,  ait,  melior  est  frater 
idiota  et  simpiex,  qui  operatur  bona  qua  novit , 
unde  vitam  o3l'ernam  mereatur  habere  in  c&lis  , 
quam  gloriosus,  idestclarus  erudilione,  vel  comp- 
tus  doctoris  officio ,  qui  indiget  pane  diteclionis  , 
quianeque  Dominum  diligit,  neque  proximum.  Vel 
certe  ideo  pane  indiget ,  quia  non  operalur  qu& 
intelligit  aut  docet ,  v.  g.  Melior  est  S.  Fran- 
ciscus  Arislotele  et  quovis  philosopho  ac  inani 
Theologo. 

Hanc  gnomen  pulchro  simiae  et  vulpis  apo- 
logo  venustat  Cyril.  1.  3.  Apol.   moral.  c.  10. 
cujus  titulus :  Qnod  melius  sit  minus  egere,  quam 
plus  habere.  Cumsimia,  inquit,  jocosa ,  veste 
induta  et  vana  catenula  irretila,  jubilans  exsul- 
taret,  suamque  opulentiam  et  felicitatem  jac- 
taret ;  retudit  eam  vulpes,  dicens  haec  non  tam 
esse  copiam,  quam  inopiam,  quOd  vestis  indi- 
geniiae  catenula  captivitatis  sit  signum.  Nam 
pauperlasest,  ait,  indigere  ;  fortuna  vero  habere, 
hanc  unde  suppleas   indigenliam,   avaritix  vero 
semper  plus  cupere.  Si  amplius  habes,  aut  eo  6i- 
diges ,  aut  non  indiges ;  et  si  habes ,  aut  his  uteris, 
aut  non  uteris.  Si  uteris  luxuriando  ,  falua;  si 
non  uteris ,  es  retinendo  avara.  Si  vero  egens  ha- 
bes ,  qudrn  artificialiterdives,  natura  tam  pauper 
es.  Vide  igilur  quod  plus  habere  ,  aut  sine  vitio~ 
sitate,  aut  sine  aliqua  paupertate  nemo  possit: 
vane  igitur ,  quiaplus  habes,  gloriaris.  Ego  certe 
vie  minus  egcre  nunc  glorior,  et  arte  nudam  esse; 
quia  necegeo,  neccupio  vestimenlum,ditioremme 
puto.  Nimirum ,  qui  minus  eget ,  isnatura  dives 
est ,  cum  sit  ipse  sufficiens.  Solam  namque  hanc , 
ni  failor ,  mstimaverim  esse  veram  oputentiam 
non  aliunde  mendicatam ,  sed  cupiditate  abdica- 
tam ,  natam  habere  sufficienliam.  Cupiditatisvic- 
tor  Diogenes,  hoc  se  ditiorem  putavit ,  quomini- 
mis  indigeret.  Ilinc  cum  virum  quemdam  nalu- 
rali  vase  manuum  haustum  sumere  vidisset ,  jam 
seipso  dives  ejusexemplo  faclus,  potationis  vascu- 
lum  confregit.   Quare  hujusmodi   divitia  ,    aut 
naturalis  paupertads  opitulativum  solatium,  aut 


cupiditatis  anxia  jugum  sunt  onerosum.  Disce 
igilur  quod  melius  sit  non  egere,  quam  indigen- 
tem  habere. 

10.  NOVIT  JUSTUS  JUMENTORUM  SUOROM    ANIMAS  : 
VISCKRA  AUTEM  IMPIORUM  CRUDELIA.  ]  SyrUS  :  Impii 

autem  claudunt  viscera  sua;  Chald.  miserationes 
impiorum  crudelilas.  Hebr.  enim  D»nm  racha- 
mim  et  miserationes  ,  et  viscera,  quae  sedes 
sunt  niisericordiae  ,  et  miseraiione  commoven- 
tur,  significat.  Sensus  ergo  Chaldaei  est,  q.  d. 
Miserationes  impiorum  sunt  crudeles  ,  adeoquc 
non  sunt  miseratio,  sed  crudelitas.  Si  quando 
enim  misericordiani  aliquam  praeslant,  tot  mo- 
ris  miserum  trahunt,  actania  verborum  aspe- 
ritate  et  supercilio  beneficia  in  odium  adducunt, 
denique  tot  condilionum  el  usurarum  onere  ea 
aggravantet  vendunt,  utnontammisereri  quarn 
feritatem  et  crudelitatem  exercere  videantur. 
Sensus  Vulgatae  versionis  est,  q.  d.  Novit  jus- 
tus  quanlos  labores  et  dolores  animaft  jumen- 
torum  suorum  patiantur  :  ideoque  eos  modera- 
tur  ,  mitigat,  solaturel  medetur.  Rursum  novit 
quidjumenti  anima  appetat,  illudque  ei  cxhi- 
bet.  Unde  Pagnin.  vertit :  Cognovit  justus  appeti- 
tum  jumenti  sui.  Anima  enim  sedes  et  symbo- 
lum  est  appetilus.  Novit  ergo  non  speculaiive 
tantum,  sedet  practice  :  novit,  id  est  altenditet 
curamgerit  suorumjumentorum.  Sicdicitur  2. 
Tim.  2.  19  :  Cognovit  Dominus  qui  sunt  ejus,  id 
estamat,  curat,  protegit,  promovet  Deus  suos 
electos.  Et  Psal.  1.  6  :  Novit  Dominus  viamjuslo- 
rum;  novit ,  idest,  diligit,  dirigit,  secundat  et 
prosperat.  UndeSeptuag.  vertunt:  Juslus  mise- 
ratur  animas  j umentorum  suorum  ;  viscera  aulem 
impiorum  immisericordia. 

Jam  per  jumenta  primo  ,  Lyran.  accipit  ser- 
vos  et  ancillas  :  jumenta  enim  dicuntur  quasi 
juvamenta;  servi  aulem  juvant  herum. 

Secundo,  Beda  per  jumenta  accipit  proximos 
rudes  et  hebetes  instar  jumentorum  :  hos  enim 
juvare,  et  vicissim  ab  iis  juvari  debemus  lege 
nalurae  et  charilatis.  Justus,  ait,  compaiitur ,  et 
miseretur  hebeludini  et  fragitilati  proximorum 
sibi  commissorum.  Quam  enim  curam  gerilbu- 
bulctis  suorum  boum  et  jumentorum,ac  pastor 
suarum  ovium,  eamdem  gerere  debet  rector 
subdilorum. 

Terlio,  proprie  et  genuine  Aben  Ezra  :  Novit, 
ait,  justus  qua  re  indigeant  sua  pecora,  illam- 
que  misericorditer  eis  praestat ;  quia  justus  non 
tantum  hominum,  sed  et  brutorum  miserelur; 
praesertim  quia  haec  misericordia  in  suum  com- 
modum  redundat.  Qui  enim  alit  et  impinguat 
bovem  suum,  seipsum  alit  et  impinguat :  bos 
enim  arabilhero  terram  ,  segetesque  producet, 
ac  deinde  cedet  ei  in  cibum.  Itaque  esto  amici- 
tiaetcharitas  proprie  non  sitinler  nos  et  bruta, 
ut  docet  S.  Thomas  et  Aristot.  ,  tamen  ad  illa 
quasiper  manlissam  et  auxesin  quamdam  sese 
extendil:  estque  hic  amor  non  tam  amiciliae, 
quam  concupiscenliae;  quia  herus  amat  bovem 
non  ob  bonum  bovis,  sed  quia  bos  est  jumen- 
tum  ,  peculium  et  bonum  suum.  Ita  S.  Chrys. 
hom.  29.  inep.  adRom.  Sunt  enim, ait,Sanctorum 
anima  vehementer  mites  et  hominum  amantes  , 
non  solum  ergasuos,sed  etiam  atienos  :  ita  ul  hanc 
suam  mansueludinem  eliam  ad  animantia  bruta 
extendant.  Propterea  et  sapiens  quidam  dixil  : 
Justus  miseretur  animarum  jumentorum  suorum. 
Si  ergo  jumentorum,  multo  magis  hominum. 
Idem  Chrys.  plenius  in  Catena  Graec.  hunc  lo- 


(  OMMI.YIAIUA  l\  PflOVEABIA 

runi  sic.  explical  :  Quidt  ait,  autliv  '.'  Numquid 
juttus  jumttntorum  tuorum  unimas  mUerutur? 
Vliqueerga  Ulaquoque  magnam  kumanitattm  ct 
clementiam  ostendamus  oporteit  idqtu  cum  ob 
alia  ,  iiuu  ob  itl  viti.itinc  ,  tiuotl  ta  rutione  tl  ot- 
casione  illis  computi  et  condotere  discamust  qui 
ejutdeth  nobiscum  sunt  genertt,  Nee  enitn  Detu 
cilra  causam  in  lege  pracepit ,  ut  jumentum  pro- 
lapsum  erigamui  ,  rt  errabundam  ovem  ad  viam 
reducamusi  neque  bovis  triturantis  os  obligemus, 
Vuit  ilaqtteut  magnam  ifi  brutaquoque  animan- 
tia  misericordiam  exerceamus.  Primo  quidem  prop- 
tt  v  nos  ipsos,  deinde  vero  ut  quoad  necessaria  mi- 
nitteria  obeunda  magit  sint  idonea  ;  postremo 
aulein  ut  ctirain  rt  luunanitalt  in  in  itla  exerctre 
assueti,  quastta  nobis  mtnttteria  pnrstant,  crga 
proximospaulalim  benigni  el  misericordes  cvatia- 
mus.  Qui  rnim  cxterorum  miserelur,  mtdlo  magit 
famitiarium  cl  domeslicorum  miscrtbitttr,  cl  qui 
misericordiam  exereet  injumentum,  magis  exer- 
cebit  illam  in  fratrrm  ronsanguincum.  Scd  diceS 
forsan  :  Jumcnlum  ministerii  usiim  afferl,  fraler 
autem  nttllum  omnino.  lmo  vero  magnum;  con- 
citiat  enim  tibi  esternam  apud  Deum  mercedem. 
Ecce  quaicm  ctiram  et  servitutem  jumenlis  im- 
pcndimus ,  ul  bcne  sit  illis  :  neque  turpe  aul  igno- 
miniosum  hoc  ducimus,  el  hominibus  servire  lurpe 
duccmus?  Tropicos  autem  per  jumenta  indociles , 
ri  ralionis  luce  penc  dcstitutos  discipulos  hoc  loco 
signifuat. 

IdcircoergoDeus  Judaeis  praeceperatmisereri 
jumeniorum,  ut  discerenl  misereri  proximo- 
rum,  ne,  si  in  jumenta  essenl  crudelcs,  disce- 
rent  efferari  in  homines.  Ita  sanxit :  JSon  arabis 
in  bove  shnul  el  asino ,  Deut.  22.  10;  quia  asinus 
impar  esl  bovi :  quare  si  idem  cum  bove  jugum 
trahert  t ,  plus  aeq*uo  gravaretur.  Et :  ISon  coques 
hxdum  in  lacte  matris  stta,  Exod.  25.  19 ;  quia 
crudele  est  ut  lac  matris  ,  quod  haedo  est  ali- 
menium  vitae,  Gat  eidem  tormenium  mortis. 
Et  :  Si  ambttlans  per  viam ,  in  arbore  vel  in  terra 
nidttm  avis  inveneris,et  matrem  pttllis  vel  ovis  sed 
desuper  incttbantem ,  non  tenebis  eam  cum  fitiis  , 
scd  abire  palieris ,  Deut.  22.  6.  lta  sanxit  diem 
Sabbali  ,  ut  ineoquies  darelur  tam  jumenlis, 
quam  hominibus,  ab  omni  opere  etlabore,  quo 
per  seplimanam  desudant,  Deuter.  5.  14.  Hanc 
misericordiam  Deus  sanxit  non  tanlum  suo 
verbo ,  sed  et  exemplo.  Ipse  enim  jumentorum 
curam  gerit.  Undeillud  ps.  35.  7.  Homines  et  ju- 
menta  salvabis,  Domine.  EtChristus,  ait  S.  Bern. 
in  praesepio  positus  fuitinter bovem  etasinum, 
ut  salvarel  homines  et  jumenta.  El  Ps.  103.  14  : 
Producens fenumj umenlis.  EtPs.  1U6.9:Quidatju- 
mentis  escam  ipsorum,  et  puUis  corvorum  invo- 
cantibus  eum.  Deum  ergo  Deique  pietatem  imi- 
tantur,  qui  in  beslias  miscricordes  sunt. 

Sic  S.  Anselmus,  ut  habet  ejus  Vita,  afleclu 
commiserationis  movebaturerga  beslias  ,  eas- 
que  deilebal,  cum  laqueis  venalorum  irretitas 
cerneret.  Gordianus  senior  Imp.,  teste  Capilo- 
lino ,  tantae  bonitatis  erat,  ut  in  scholis  ,  si  quis 
puerorum  vapularet,    lacrymas  non   teneret. 

Prae  reliquis  sensum  hunc  pietatis  in  bestias 
ostendilS.  Franciscus,  de  quo  ita  scribit.  S.  Bo- 
nav.  1.  1.  Vitae  ejus  c.  8  :  Consideratione  prima? 
originis  omnium  ,  abundantiori  pietate  replelus  , 
creatttras  quantumlibet  parvas  fratris  vel  sororis 
appellabat  nominibus ,  pro  eo  quod  sciebat  eas 
unum  secum  habere  principium.  IUas  tamen  vis' 
cerosius  amplectebaltir  et  dutcius  ,  quce  Christi 

CORNEI..    A    LAPIDE.      TOM.    III. 


SAI.OMOMS.  Cap.  XII.  30J 

mansitrtiitlint  in  piam   stmililitdinr  naturali  pra 
tt  iidtint ,  ri  Srript.  tignifieatione  flgurant,  Retk- 
mit  frcqu»  ntt  r  Qgnot,quiducebqnturad  tnortem  t 

illttis   mtinor  ti^nt  mitittlml  ,    tfni  ad  occisttnu  m 

ditci  voitut  pvo  peeeutoribut  redimendit,  Ntrrnl 
dcinde  euui  sui,  sive  porce,  quce  agoum  occi« 
derat,  maledixiisu,  a<-  suem  mox  loflrmari 
cnppissej  ci  iniia  iriduuro  mortuam;  •imililer 
ciun  aves  et  piscei  captos  libertale  donoMe: 
quocirca  eaa  111  j  epplauaisce  ,  ac  ab  eo  in\  itatai 
caniu  suo  Deum  laudasse.  Mira  tuntquacaddit  (!<• 
cicada.phasiano.falconr,  ei  lupisa  virosancio  di- 
leclis  el  proleelis,  al(|iie  ad  Dei  laudeni  invilalis. 

Myslice  R,  Levi  :  Juslus,  iiKpiil,  uovii  ani- 
maui  juinenti  sui,  id  esl  vilani  corporis  sui 
(corpus  eniui  eslipiasi  juiiieiilnni  aniinae)  tue- 
tur  et  cuiat,  ideoque  caret  ne  corpus  uimium 
labore  aflligal ,  ne  niniia  auslerilale  vigiliarum, 
inediae,  ciliciorum  ,  disciplinarum  illud  confl- 
cial.  Viscera  aulcin  impiorum  crudclia ,  quia 
diim  gulae,  libidini  et  viiiis  intemperanter  in- 
dulgenl,  crudeliler  in  seipsos  saeviunl :  nani 
et  sapiiatem  et  robur  laedunt,  quin  et  vilamnon 
raro  sibi  aulerunt,  auicerledecurtant. 

Dcniquenotanda  hiccolli^ctio  etdogma  arca- 
num  Cassiani  collat.  11.  c.  10  iJustus,  ail,  mise- 
relur  animas  j timentorum  sttorum ;  viscera  aulem 
impiorttm  sine  misericordia.  Ideoque  iisdem  vitiis 
subjaccre  monachum  ccrtissimum  est ,  quce  in  alio 
inclementi  atqtte  inhumana  severitale  condemnat. 
Rex  enim  rigidus  incttrret  in  mala,Vvo\.  13. juxta 
Septuaginla. 

11.  QUI  OPF.RATUR  TERRAM  SUAM  ,  SATIABITUR 
PANIBUS;   QUI  AUTEM  SECTATUR  OTIUM  ,  STUI.TISSI- 

mus  est.]  Hebr.  indiget  corde.  Pro  otium  hebr.  est 
Q*p1  rekim,  quod  Aquila,  Theod.  et  Septuag. 
vertunt :  ^araia  ,  id  esl  vana;  Syrus  :  Qui  festinat 
post  vanilatem;  Chald.  vacua;  Pagninus,  vacttos; 
Baynus ,  inania  ;  Tigurinus  ,  perditos.  Rekim 
enim  significal  homines  ignavos,  otiosos,ina- 
nes,  perdilos ,  quales  sunl  scurrae  et  mendici 
validi ;  item  res  inanes,  vanas  ,  perdilas.  Qui 
enim  cum  scurris  ignavis  et  otiosis  versalur  , 
sectatur  ignavum,  vanum  ,  turpeet  sceleratum 
otium,  filque  scurra,  maledicus  ,  fur,  elc.  Huc 
facit  proverb.  Syrorumet  Arabum,  cent.  2.  n.27: 
Acquire  diligentiam  ;  ea  cnim  est  thesaurus  mag- 
nus  ;  et  n.  28  :  Recede  ii  pigritia,  qttia  ipsa  est 
ptena  damno. 

S.  Chrysostomus ,  in  Calena  Graecorum ,  haec 
ita  prseced.  v.  9  et  10.  conneclit,  q.  d.  Nonquia 
operandurn  et  laborandum  dixi  ,  injuste  qtioque 
ditescendum  dixi.  Bona  sane  et  honesla  est  opera- 
tio,  sed  ea  qua?  cum  juslilia  cst  conjuncta,  cttjus- 
vwdiest  agricultura.  Ignaviaenim malitiam parit 
et  fovet ,  non  etiam  rem  familiarem  auget.  Acce  - 
dit  S.  Hieronymus  qui  per  vana. accipit  merca- 
turam  ,  ulpote  periculosam  et  incertam  ,  quasi 
ab  ea  Sapiens  avocet  homines  ad  agriculturam. 
Explicans  enim  illud  Isaiae  23.  de  Tyro :  Operare 
terram  tuam ;  etenim  naves  nequaquam  veniunt 
de  Carlhagine.  Profuit  enim  Tyro,  inquit  Hiero- 
nymus ,  naves  interire  peregrinas  ,  ut  cogatttr 
operari  terram  suam ,  de  qtta  in  Proverbiis  dici- 
lur  :  Qui  operatur  terram  suam,  satiabitur  pani- 
bus,  etc  ,  ut  nequaquarndeincertofluctuum  nattfra- 
giorumque  discrimine  ,sed'pperis  stti  vivat  frugibus . 

Verum  sub  agricullura  hic  quodlibet  opus 
honestum,  et  quamlibet  artem  honeste  dites- 
cendi  accipit :  haec  enim  opponitur  inerti  otio  : 
proponit  tamen  agriculturam  ,  tum  quia  ea  est 

39 


30G  COMMENTARIA  IN  PROVER 

maxime  necessaria,  lum  quia  ipsa  est  ars  inno- 
cenlissima  (ail  S.  Augusl.  scribens  contra  Faus- 
tuin  Manichaeum  ,  eam  damnantem  honhcidii , 
quod  planlas  evellendo  eis  animain  vitamque 
adimal)  ,  ideoque  praecepta  Adae  in  paradiso  . 
et  rursum  post  expulsionem  e  paradiso,  quam 
proinde  primiPatriarchae,  ac  deinde  reges  eliam 
etprincipes,uti  Job,  Abraham,  Moses,Esau,etc, 
exercuere.  Quin  el  Dioclelianus,  teste  Eulropio, 
reliclo  imperioinruslicalioneconsennit,  atque 
Herculeo  et  (ialcrio  eum  ad  imperium  resumen- 
dum  invilanlibus  :  Ulinam,  ail,  Salona?  possetis 
visere  olera  noslris  manibus  inslitula !  profecto 
istud  lentandum  nunquam  judicarelis.  Faraotes 
Indorum  rex  Apollonio  de  ejus  victu  scisci- 
tanli :  Ego ,  ait ,  palmarum  fruclibus  ,  aut  oleri- 
bus  pascor,  aul  qua;  praibent  milii  arbores  ,  quas 
cgo  liis  manibus  colo.  Lysander  Lacedaemonius 
cum  ad  Cyrum  minorem  Persarum  regem  ve- 
nisset ,  in  hortum  ducius  ,  admiralus  et  proce- 
ritates  arborum  ,  el  directos  in  quincuncem  or- 
dines  ,  ct  humum  subactam  ,  Cyrum  inlerro- 
gavit  a  quo  essent  arbores  plantatae  ,  et  cujus 
solertia  lam  aple  dimensae  ?  Cui  respondcns 
Cyrcs  ait  :  Alqui  ego  ipse  sum  isla  dimensus,  mei 
sunt  ordines,  mea  descriplio ;  mea  enim  manu  sunt 
satai.Tiim  Lysanderpurpuramornatumqueper- 
sicummulto  auro  splendenlem  inluens  dixisse 
ferlur  :  Recle  ,  Cyre  ,  te  bealum  ferunt  homines , 
quoniam  virtuli  tttx  fortuna  conjuncta  est.  Ila 
Ciceroin  Calone. 

Quecres  cur  sectans  otium  vocetur  stultissi- 
mus.  Resp.  primo,  quia  olium  inducit  paupe- 
i  iem  et  hominem  ad  famem  necemque  redigit. 
Quid  autem  slultius  quam  inerli  otio  sibi  fa- 
metri  mortemque  conciscere,  el  quid  aliud  est 
otium  quam  vivi  Iwminis  sepultura  ,  ut  ait  Phi- 
losophus? 

Secundo,  quia  otium  facit  menlem  ignavam 
hebescere  et  brulescere,  siculhebescit  el  rubi- 
gine  obducitur  ferrum  otiosum  ,  ut  gladius  et 
culter  quo  nemo  uiilur.  Unde  Cassiodorus  : 
TSatara  liumana,  ail,  sicut  duris  laboribus  inslrui- 
tur ;  ita  per  otia  torpenlia  infatuatur.  Con- 
sonat  Pluiarchus  in  Moralibus  :  lngenium  ,  ait, 
hominis  ceu  cariem  el  senium  in  otio  contrahil , 
propter  obscurilalem  ,  ct  quies  vilaque  scdentaria 
non  modo  corporibus,verum  etiam  animis  marco- 
rem  affert.  F.t  S.  Chrysosl.  hom.  5.  in  1.  ad  Co- 
rinth.  Eorum  (  qui  laborant )  sunt  animce  pu- 
riorcs  ,  ait ,  eorum  sunt  mentcs  robustiores  ac 
firmiores.  ISam  qui  est  oliosus ,  et  mulla  lcmere 
loquilur,  el  mullaagil  lemere,et  tolodienihilope- 
ratur,  torpore  et  veterno  mentem  repletam  habet. 

Terlio,  quia  otium  parit  delracliones,  calum- 
nias  ,  irrisiones  ,  furta  ,  estque  causa  omnis 
mali ;  otiosi  enim  fiunt  alealores,  compotores, 
scorlalores,  praedones,  elc.  Quocirca  Diogenes, 
teste  Laerlio  1.  6  ,  oliosorum  negotium  dicebat 
esse  amorem  ;  quod  hic  affecius  potissimum  oc- 
cupet  otio  deditos.  Ila  enim  fit  ut,  dum  olio 
vacanl,  in  rem  negoliosissimam  incidanl.  El 
Appius  Claudius  ,  lestc  Valerio  Maximo,  dic- 
lilabat  populo  Romano  longe  melius  commiui 
negolium  quamolium;  quodpopulus  bellis  ex- 
citetur  ad  virlulcm  ,  in  pace  deflual  ad  volup- 
tales  ac  luxum  ,  ex  quibus  nascitur  rcrumpubli- 
carum  ac  regnorum  exitium. 

Myslice  ,  Polycron.  in  Calena  Graec.  Terram , 
ait ,  hic  vocat  animam  ,  in  qita  bona'  c.t  mala;  co- 
gitationes  gmcrantur ;  boncc ,  si  cam  sanclis  co- 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  XII. 

gilationibus  et  operalionibus  exerccas;  mala ,  si 
eam  oliarisinas.  Panes  vocat  divini  verbi  pabulum; 
slullos  aulem  eos  dicit  qui  circa  vanam  doctrinam 
occupantur.  Sic  et  Beda  :  Ille ,  ail,  lerram  suam 
slrenue  operalur,  qui  arcana  cordis  sui  per  quoti- 
diana  exercilia ,  per  legis  medilationem  ,  per  vi- 
gilantiam  mentis  ,  quasi  qui  exercet  agricul- 
luram  ,  instanter  erudit ,  atque  spiritualibus  ci- 
bis  velul  panibus,ne  fame  ignoranliCB  pericliletur, 
interioris  hominis  sui  sensum  reficere  non  desistit. 
Qui  exercet  animam  suam  spirilualibus  studiis  et 
nunc  virtutibus ,  el  lunc  dapibus  salurabilur  prcB- 
miorum;  qui  autem  pro  salute  anima?  sua  nunc 
laborare  detreclat,  tuncinlerstullos  reprobabilur: 
tametsi  nunc  vel  divina,  vel  mundana  sapientia 
gloriosus  videtur. 

Rursum  B.  Petrus  Damiani  per  terram  accipit 
corpus,  quod  laboribus  el  poenilenliis  subigen- 
dum  est,  ut  continentioe  et  beneficentiae  fructus 
proferal.  Sic  enim  ait  in  epist.  ad  Fralres  man- 
datorum  transgressores  :  Quisquis  desiderat  spi- 
rilualium  segetum  ubertate  ditescere ,  desudet 
nunc  agrum  sui  corporis  disciplina?  ac  continen- 
lice  vomere  continuo  labore  sulcare  ,  el  tanquam 
novalium  suorum  glebas  sarculo  sapicnle  confrin- 
gat ;  dum  quidquid  durum  ,  quidquid  infecun- 
dum  in  se  deprehenderit ,  jugis  pojnilenlia  con- 
lusionibus  terat.  Nec  desinat  gtUai  prurientes 
urlicas  ,  atque  inhorrescenles  carnalium  deside- 
riorum  vepres  radicitus  exslirpare ,  quo  uberes 
provenlus  spiritualium  segetumvaleant  sui  corpo- 
ris  rura  proferre.  Unde  Salomon  ait :  Qui  operalur 
terram  suam,  saliabitur  panibus.  Vide  quae  de 
agricultura  lilterali  et  mystica  dixi  ,  Genesis 
2.  15. 

QUI    SUAVIS  EST  1N   VIM  DEMORATIONIBUS   (  pcr- 

peram  Beda  et  Lyran.  legunt  :  In  vini  modera- 
tionibus),  in  suismunitionibus  relinquit  co.ntu- 
meliam.]  Hic  versus  deeslin  Hcbraeo,  sed  eum 
habent  Rom.  el  Graeca,  quee  sic  habent :  Quiju- 
cundus  in  vini  conversalionibus  (  symposiis)  im- 
moratur,  in  munilionibus  suis  ignominiam  relin- 
quit.  Sensus  est,  q.  d.  Qui  delectatur  immorari 
symposiis,  et  vini  compotalionibus,  hic  in  suis 
munitionibtts,  id  est  domibus,  arcibus,  uibibus  , 
locisque  aliis  quantumvis  munitis  relinquit  in- 
famiam  et  ignominiam  ;  quia  ebrietas  mulla  se- 
cum  affert  probra  ,  dedecora  et  damna  ,  inter 
quae  primum  est,  quod  ebrius  menle  captus 
cffuliat  quidquid  in  animo  habet  ,  omnia- 
que  sua  secrela  prodat,  ob  quae  odia  sihi 
concitat,  insidias  accersit,  fortunis  et  sa-pe 
vila  privatur.  Rursum  ebrius  prae  aestu  meri 
nudat  corpus,  ejusque  parles,  quas  honestas 
contegil.  Sic  Noc  ebrius  nudavit  verenda  sua  , 
quac  sane  magna  est  ignominia,  ideoque  irrisus 
fuila  Cham  filio  suo,  Gen.  9.  22. 

Secundum,  quod ,  ubi  mero  incaluit,  multa 
dicatagatqueridicula,insulsa,dclira.  Undesanc- 
tus  Basilius,  orat.  de  ebrielate  :  Cttm  mtUlum  , 
ait ,  meri  infusum  fueril ,  quasi  tyrannus  qttidam 
arcem  pelit ,  el  a  summo  verlice  ingenles  tumul- 
ttts  animaz  prcebet ,  nulli  rei  ne  principali  quidcm 
parccns ;  scd  ipsam  primiim  rationcm  in  servilu- 
tem  captam  adducil;  deinde  eam  disposilionem  , 
ac  ornamenlum,  qui  doctrina;  parlus  est ,  confttn- 
dit  ac  perlurbatrisu  indecoro,  voce  horrcnda  ,  ira 
pra;cipili,  tibidine  cfframala,  cestro  ac  furore  in 
omncm  inhonestam  voluptatem. 

Tertium  ,  quod  coenaculum  et  cubiculum  rc- 
pleal  vomilu  ,  crapula  ,  sordibus  ,   juxia   illtid 


COMMKNTAIWA  IN  Pliou:i. 
Isaiae  2S.  8  :    l/<  RM  rtpletto  10111  rtnitttit.  Bl  Jc- 

reni.   /18.  26  :    .uiniit  manutn  Moai>  tn  votnllu 

SdO  ,  r<  ' Tll  '"  dtrtsttm  clitim  ipsc   El  Wud  lla- 

bacuc  |.  16  :  Reptetut  <s  Ignominla  ;  blb*  tnquo- 

tlttr,  ct  consoptrr  ;  rtrcttmdabit  (c  Cttli.c  tlt.rtfitr 
Domini  ,  cl  comtltts  ignominia:  supcr  gtorittm 
tuam. 

Qutrtuv  ,  quod  polando  decoqtiat  patrlmo- 

niuin,  ilaque  sc,  lilioscl  uxorcin  rcdigal  ad  inn- 
piain  el  paupertateni.  Nain,  utaittt.  Ambr.  I.  dc 
Elia  el  jcjunio  C  12:  JSbril  unodic  bibunt  mullo- 
rum  (Ucrum  labores. 

Quiuluin  ,  quod  civiuni  ct  milituin  ebridas 
det  occasioncni  liosti  invadcndi  ,  c;i|)icndi  cl 
vastaudi  arccs  ct  urbcs  ;  ila  auclor  Calcnse 
Graecorum.  Sic  Ballazar  sua  compoiatione  pcr- 
didit  viiam,  Rabyloncm  el  monarcbiam  Rabylo- 
nioruin  ,  Danicl.  5.  30.  Sic  Holofcrnes  ebrictate 
sua  pcrdidit  sc  lolaquc  Assyriorum  castra,  Ju 
dilh  13. 10.  Quocirca  ut  ait  S.  Anibros.  I.  deElia 
etjcjunio,  cap.  9:  Vnius  vudieris  ( Juditb  )  jcju- 
nium  imittmcros  stravil  exercilus  ebriorum.  Sic 
Troja  indulgcns  genio  a  Graecis  capta  est,  juxta 
illud  Virg.  2.  /Eneid.  : 

Invndunt  urbcm  vino  somnoque  sepultam. 

Vere  Platoapud  Stob.Tum,  scrm.  18:  Gaberna- 
lor  ebriosus,  ail ,  et  quivis  cuicumque  rei  prtvposi- 
ttts  omnia  subvertit ,  sive  navigiuvi ,  sive  cttrrum , 
sive  exercitum  ,  sive  urbem ,  sive  quamcttmque 
rcm  fidei  sua  commissam.  Quocirca  idem  Plalo 
dial.  3.  de  Republica  ita  sancil  :  A'o>i  concedi- 
tttr  custodi  ttt  ebrietalc  gravalus  ,  ubi  terrarum 
sit,  nesctat,  nempe  ridiculum  essel  custode  indigere 
castodem. 

Dcniquc  probra  et  damna  cbrictalis  describit 
S.  Ambr.  I.  de  Elia  et  jejunio,  cap.  16  :  Ebrielas, 
ait,  fomenlum  libidinis,  ebrietas  incenlivum  insa- 
niaj ,  ebrielas  venenum  sapientice.  Ikcc  sensus  ho- 
minum  mutut  etformas,  per  hanc  ftunl  ex  homi- 
nibus  eqtti  adhinnientes.  Siquidem  naturali  vapore 
corporis  calidi ,  et  pr&ler  naturam  vini  calore 
flammati  cohibere  se  non  qtteunt ,  et  in  besliales 
Ubidines  excitantur,  ut  nullum  temptts  prtrscrip- 
tum  habeant ,  quod  doceal  indulgere  concubitui  ; 
vocem  amiitunt ,  colore  variantur,  octtlis  ignes- 
«unt ,  ore  anhelant  ,  fremunt  naribus  ,  in  furore 
ardescunt ,  sensu  excidunt.  Hinc  phrenesis  perictt- 
losa ,  hinc  calculi  gravis  ptxna,  hinc  exilialis  cru- 
ditas  ,  hinc  vomilus  frequens  semesas  epulas  cum 
inlernorum  viscerum  cruore  fundenlium.  Et  non- 
nullis  interjectis  :  Ilinc  etiam  vana  imagines  , 
incerti  visus  ,  instabilis  gressus ;  umbras  sttpe 
transiliunt  sicttt  foveas.  Nutat  his  cttm  facie 
lerra  ,  sttbilo  erigi  et  inclinari  videtur  ,  et  quasi 
vertatur,  timentes  in  faciemruunl  et  solum  ma- 
nibus  apprehendunt ,  aut  concttrrentibus  vwntibtts 
sibi  videntur  inclttdi.  Murmur  in  auribtts  tan- 
quam  marisfluctuantis  fragor  et  resonanliaflucttt 
Utlora.  Canes  si  viderint ,  leones  arbilranlur  et 
fugiunt.  AUi  risu  solvuntur  incondilo  ,  alii  in- 
consolabtli  mozrore  deplorant ,  alii  cernunt  irra- 
tionabiles  pavores.  Vigitantes  somniant  ,  dor- 
mientes  Utigant.  Vita  his  somnium  est  ,  somnus 
his  mors  est ;  excitari  nttllis  vocibus  possunt  quan- 
tolibet  stimulando  impulsu  petas ;  nisiresiptterinl, 
evigilare  non  possunl.  Vnde  bene  Jeremias  hujus- 
modi  hominem  tanquam  superfluam  crealuram 
deflendum  putal.  Qttidest  homo  ebrius,nisi  super- 
fl.ua  creatura  ? 

12.    DESIDEIUCM   IMPII    MUNIMENTltM    EST    PESSI- 


BIA  sai.omoms.  Cap.  XII. 

MOBUH;   r.  \m\   ai  n  \i  JUflTOMM  i'UOFK  ii  i  .  |  l'«  i 
|i« ■rain    Bedo  ,  l.yrainis  ei  pOmnlut    |"'()   tmtiit- 
mtntiim  lc^unl  nitnittint  nttCm  ,  sicquc  cxpoiiiuil. 

<|.  d.  Deslderani  Impli,  gaudentque  flum  Impli 

similcs  vigenl  in  lioiniiiuin  incinoria,  duinquc 

eia  iplendida  ,  tepulcra  ei  monupienta  erlgun  - 

tur.  1'crpcrain  inquani  :    iiam    llcbr.  Tl'*2  m<  t- 

sod  signiflcal  arcem  ei  munimentum,  non  inonu- 

nicniuni  ;  signilicat  (pioquc  rclc  el  vcnationcin. 
Unde Rt  Salonion  \crlcns,  vcnulio  ,  sic,  cxplicai, 
q.  (I.  Impii  hoc  viaxima  optanl ,  Ut  iis  vtsranlttr, 
vilamque  suslcntent ,  quw  scelerati pcr  fraudcm  el 
rapinavi  vcnati  fuerint.  Mclius  Cbaldceus  vcrtit : 
Desidcral  impitts  rctia  mali ;  Syrus  :  Ad  malttm 
prtrslandum  ;  Cajcl.  Dcsiderium  hnpii  laqtieus 
viatoruvt ,  q.  d.  lnipius  optat  ct  quseril  modos, 
artcs  ct  dolos,  quibus  quasi  rclibus  justos  illa- 
qucct  ct  pcrdat ;  al  vcro  jusli ,  Dco  prolegente, 
illos  cvadent  :  Radix  cnim  justorum  proficiet  ; 
Syrus  ,  germinabil ;  Cbald;cus,  pcrmanebit  ;  Ti- 
gurfnufl  vcrlil:  Quiimpictatevi  desiderat ,  malum 
venatur  ;  at  radix  justorum  fcrax  esl  ;  Vala- 
blus  :  Oplat  impius  rete  matorum  ,  id  esl  ,  optat 
sibi  dari  arles  matorttm  vcl  munitionem  ct  pra- 
sidittm  matorum  ,  quo  sciUcel  possil  lulo  alios  tw- 
derc.  Hicc  versio  plana  cstcl  facilis,  ad  eamque 
Vulgala  accommodari  potcst.  Planior  tamen  Vul- 
gat;e  vcrsionis  sensus  est ,  q.  d.  Desidcrant  im- 
pii  muniri  ct  roborari  pessimos,  ut  eorum  so- 
cietale  cl  robore  se  suamquc  impietalem  com- 
muniant  et  stabilianl  contra  viros  principesque 
pios  et  probos.  Sic  brerelici  unius  urbis  vel  regni 
desideranl  lucreticos  aliarum  urbium  ct  regno- 
rum  roborari,  ac  potiri  victoriis  contra  princi- 
pes  oribodoxos  ,  ut  per  cos  sc  suamque  biere- 
sim  stabiliant ,  ac  fidem  oribodoxam  cum  prin- 
cipibus  eam  propugnantibus  pessumdent  et 
cvcrlant.  At  incassum  laboranl.  Nam  Deo  im- 
pielatis  vindice  fidem  fidelesque  suos  prole- 
gente  :  Radix  justorum  proficiet;  ut  scilicet  jus- 
tilia  el  jusli  lirmiores  agant  radices  ,  id  est 
magis  confirmentur  ,  roborentur  ,  ac  magis 
magisque  crescant  et  proficianl :  cx  adverso 
impielas  cum  impiis  sensim  infirmetur  ,  de- 
crescat  et  evanescat ,  uti  nunc  lueresim  de- 
crescere  cernimus  et  gralulamur.  Quocirca 
auctor  Catenaa  Grjecor.  ex  Septuag.  sic  ver- 
tilet  cxplicat:  Desideria  ivipiorum  sunt  improba, 
at  piorttm  radices  qttasi  vatlo  cincta  sunt  firnur. 
El  Paulus  quoque  Apostolus  pietatem  et  cbarita- 
lem  radicem  et  fundamentum  appellat:  In  cha- 
ritale,  scribit,  fundati  et  radicali.  Sunt  autem 
ejusmodi  in  luto  collocati ;  siquidem  pietas  ab 
omni  adversitate  liberat.  Aulobid  certe  islud 
dicilur  ;  quia  illorum  senlentiT  et  cogitatus  su- 
pra  petram,  quae  Cbristus  est,  fundali  sunt,  bac- 
lenus  auctor. 

Rursum  noster  Salazar ,  Scptuag.  ex  Complut. 
et  Rom.  sic  ad  verbum  vertit :  Cupiditales  impio- 
rum  malaj ;  radix  autemjustorumin  munitionibus. 
Idque  tripliciter  explicat :  Primo ,  q.  d.  Impio- 
rum  cupiditales  et  studia  rebus  malis ,  id  est , 
caducis  et  terrenis  ,  affixa  sunl ,  nibil  sublime 
et  coeleste  cogilant  ;  contra  vero  radices  juslo- 
rum  ,  id  est  ,  eorum  affcctiones  et  studia  in 
munitionibus  ,  q.  d.  Jusli  alliora  el  subliiniora 
affectanl  ,coclestia  medilantur,  inhisque  figunt 
desideria  sua.  Velaliier:  Impii  quidcm  volunlas 
et  mens  exarmata  e st  atque  imbellis  ,  atque 
adeo  ilhim  innumcrEe  cupiditaics  et  pravac  af- 
fectiones  invadunt.  At  vero  radix  justorum  ,   id 


308 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XII. 


est,  eorumdem  voluntas  animusque  ,  in  muni- 
tionibus  ,  icl  esl  ,  sepius  undique  ac  munilus 
est ,  ne  scilicet  pravae  cupidiiates  illum  ado- 
riantur  et  debellent.  Aut  denique  ,  quod  satius 
reor  ,  nomen  radicis  ex  familiari  Scripiurae  lo- 
quendi  modo  divilias  et  forlunas  sonal.  Atque 
adeo  sensus  est  :  Cupiditales  impiorum  make  , 
id  esl,  ad  malum  inferendum  pronae  ;  justos 
enim  et  probos  circumvenire  ,  et  bonis  suis 
spoliare  cupidissime  desiderant.  Radix  vero 
piorum  ,  id  est  eorum  facultates  ,  in  munilio- 
nibus,  hoc  estlulae  atquesecuraesuntab  eorum 
insidiis  ,  quasi  muris  septa?  ac  praecincue  fo- 
renl.  Haec  ipse  more  suo  eleganter el  ingeniose. 

13.  Propterpeccata  labiorum  ruina  proximat 
malo  :  effugiet  autem  justus  de  angustia.  ]  t6 
malo  esl  generis  masculini  ,  non  neulri ,  q.  d. 
Hoinini  malo  ,  non  rei  malae  ,  vel  ad  rem  ma- 
Jam.  Pro  ruina  hebr.  esl  WDM2  mokes  ,  id  est  la- 
queus  ,  qui  homines  el  aves  ducit  in  ruinam  et 
morlem.  Unde  ex  Hcbraeo  verlas,  in  prcevarica- 
lione  iabiorum  laqueus  malo  ,  id  esl  bomini  im- 
pio  ,  supplu,  approximat.  Alii  vertunt ,  laqueus 
malus ,  q.  d.  lmpius  Iraude  quam  labiis  concin- 
nat,  malum  aliis  slruit  laqueum.  Verum  prior 
versio  esl  aptior.  Unde  Septuag.  vertunt :  Prop- 
ter  labiorum  iapsum  peccalor  incidit  in  laqueos 
{  Chald.  corruit  maius  ;  Syrus  ,  capietur)  justus 
autem  ejusmodi  laqueos  facile  declinat  ;  Valabl. 
Sermone  suo  irrelitur  maius  ;juslus  aulem  ex  an- 
gustiis  evadit. 

Scnsus  esl ,  q.  d.  Impius  inlemperanlis  est 
Jinguas,  suaque  garrulilale  el  dicacilate  impru- 
denler  parat  sibi  laqueum  et  ruinam  ;  quia 
propter  eam  in  mullas  inciclit  lites  et  calamita- 
tes.  At  justus  effugiet  de  angustia  ;  tum  quia 
cavela  garrulitate,  quae  parit  laqueos  et  angus- 
tias  ;  tum  quia  justus  ita  sapiens  estetcautus, 
ut  ,  si  quando  in  aliquam  angustiam  incidat , 
sua  loquendi  agendique  prudentia  et  sagaci- 
tale  ,  norit  se  ex  ea  expedire  ,  et  laqueum  effu- 
gere.  Ita  David  accusalus  apud  Achis  regem 
Palsestinee,  quod  esset  proditor  a  Saule  ad  eum 
perdendum  submissus  ,  calumniam  hanc  effu- 
git  ,  prudenter  simulando  se  stultum  et  deli- 
rum  ,  1.  Reg.  21.  13.  Sic  Abigail  excidium  domui 
suae  ob  duriliem  Nabal  mariti  sui  imminens  a 
Davide  ,  prudenti  et  humili  sermone  iras  Davi- 
dis  sedando  ,  discussit  et  effugit,  1.  Reg.  25. 
23.  et  seq. 

Mystice  ,  S.  Thom.  serm.  de  decollat.  S.  Joan- 
nis  Baptislae  ,  hanc  sentenliam  eidem  adaplat . 
eamque  quasi  thema  sermonis  proponit :  Bap- 
lista  ,  inquit ,  hodie  decollalus  ab  Herode  libe- 
ratus  fuit  a  triplici  angustia  ,  scilicet  carceris  , 
corporis  et  secnli  ,  etc.  ,  quia  scilicet  Iransiit  iu 
libertatem  gloriae  filiorum  Dei  ;  ivit  enim  ad 
limbum  palrum  ,  nuntians  eis  Chrislum  adve- 
nisse.  Undeet  Christus  sequcnli  anno  crucifixus 
et  mortuus  ,  ad  limbum  descendens  ,  eidem 
cum  caeteris  patribus  gloriam  beatiludinis  con- 
lulit ,  eumque  gloriosum  in  coelum  ascendens 
secum  cum  triumpbo  deduxit. 

Postbunc  versum  Sepluag.  inedilioneRomana 
hanc  gnomen  ,  qua;  nec  in  Hebrreo,  nec  in 
Greeco  ,  necin  Vulgala  Lalina  exstat ,  interse- 
runt  :  Qui  videt  levia  ,  misericordia  dignus  habe- 
hitur  ;  qui  aulem  occurrit  in  porlis  ,  vexabit  ani- 
mas  ;  hoc  esl,  inquit  Scboliastes  :  Qui  videt  le- 
via;  id  esl  probus ,  modeslus  et  non  curiosus  , 
misericordia  dignus  est  :  Ai  qui  occurrit  in  por- 


tis  ,  id  est  curiosus  ,  et  qui  se  intrudit  in  nego- 
tia,  vexabitmultos.  Auctor  vero  Catemc  Graecor. 
hunc  versum  sic  enunliat ,  sicque  explicat :  Qui 

placido  misericordique  ocuio  inluetur  ,  et  ipse  mi- 
sericordiam  consequetur  ;  qui  autem  in  portis  se 
obviam  ferl ,  animas  exterit.  Placide  cernenlem 
eum  vocare  videlur ,  qui  nuila  neque  invidia  ,  ne- 
que  avarilia  laborat ,  neque  quid  discretio  exigat, 
ignorat  ;  per  eum  aulem  ,  qui  inportis  occurrit , 
avarum  designat ,  aut  illum  sane  ,  qui  proximo 
insidias  parat ,  eidemve  adversatur  ;  aul  hominem 
ejusmodi  ,  qui  iilis  qui  controversiarum  causa  in 
tribunai  ingrediuntur  ,  in  ipso  stalim  inlroilu  sese 
objectat  ;  aut  eum  denique  qui  a  viis ,  qua?  ad 
vitam  ducunt  ,  ad  matas  semitas  eos  abducere 
conalur  ,  quibus  mala  macliinatur.  El  Olympiod. : 
Qui  non  videt  aspere  ,  lioc  est  ,  qui  recta  placida- 
que  mente ornatus esl  ,  is  (utpote nihil  asperilatis 
ex  peccalo  reliquum  liabens  )  Deum  videbit.  Qui 
autem  in  portis  occurrit  ,  est  avarus  ;  siquidem 
qu&rens  quem  exterat  et  consumat ,  quasi  inpor- 
tis  ,  ubi  olimjus  dicebatur  ,  occurrere  et  insidiari 
dicilur. 

\t\.  De  fructu  oris  sui  unusquisque  replebi- 
tur  (  Hebr.  saturabilur  )  bonis  ,  et  juxta  opera 
manuum  suarum  retribuetur  ei.  ]  Ila  llebr.  Aqui- 
la  ,  Cbald.  et  Symmach.  licet  Sepluag.  pro  ma- 
nuum ,  habent ,  labiorum.  Et  retribulio  labiorum 
ejus ,  inquiunt  ,  dabilur  illi.  Perperam  Cajelan. 
acilatis  lnterprelibus  recedens,  verlit:De/r«cf« 
oris  viri  saturabilur  bono  ,  scilicet  auditor ,  et 
juxta  opera  manuum  suarum  relribuetur  ci ;  sic- 
que  explical ,  quasi  bic  ponatur  discrimen  fruc- 
lus  sermonum  et  operum  ;  quod  scilicet  fruc- 
lum  sermonum  percipiat ,  non  loquens  ,  sed 
audiens;  fructum  vero  ,  id  est,  mercedemope- 
rum  percipial  ipse  operans.  Contrarium  enim 
hic  dicil  Salomon ,  scilicet  lam  oris  quam  operis 
fructum  adsuum  pertinere  ac  redire  auctorem. 
Unde  Valablus  sic  explicat,  q.  d.  Verba  elopera 
accipient  a  Deo  relributionem.  Sicel  S.  Cbrysosi. 
in  Catena  Grnecor.  :  TSe  arbilreris  ,  inquit,  in 
operibus  tantumvirtutem  consislere ;  nam  perscepe 
quoque  consistil  in  verbis.  Quare  subdit :  Retribu- 
tio  labiorum  ejus  tribuelur  illi.  Atque  huc  quoque 
spectat  illud  Domini  :  Ex  ore  tuo  judico  le,  serve 
nequam.  Alius  ibidem  :  Virilis  anima?  sermo  ad 
virtutem  tendit  ;  et  quidem  bonus  bonos  generat 
fruclus  ,  sicut  e  diverso  malus  malos.  Dorninus 
aulem  tanquam  benignus  et  liberalis  dator  libera' 
lem  mercedem  persolvil  bonis  ,  supplicia  autem  ex 
insliluto  non  irrogat  ,  veriim  mali  sibi  ipsis  illa 
adsciscunt. 

Maxime  vero  significat  hic  sapiens  eos ,  qui 
hlandis  verbis  aeque  ac  eleemosynis  mceslos  , 
.'cgros  et  afflictos  solanlur  ,  laelificanl  et  exhila- 
rant ;  simili  modo  ,  ac  pari  ,  imo  majori  men- 
sura  (  ut  innuunt  Septuag. )  a  Deo  et  ab  aliis 
helificandos  fore  ct  exhilarandos,  juxta  illud 
S.  Greg.  :  Et  gaudia  tribuens  ,  unde  es  l&lifican- 
dus  ,  accipies.  El  illud  :  Qua  mensura  mensi  fue- 
rilis  ,  remelietur  vobis.  Et  illud  Cbristi  :  Beali 
misericordes  ,  quoniam  ipsi  misericordiam  consc- 
quentur.  Mallb.  5. 

15.    VlA  STULTI  RECTA   IN  OCULIS  EJUS  *.  QUI    AU- 
TEM  SAPIENS  EST  ,   AUDIT  CONSILIA.  ]  Pagnill.  :  Ob~ 

temperat  consilio  ;  Symmach.  invertit  :  Qui  vero 
audil  consilia ,  ait,  sapiens  erit ;  quia  ex  consilio 
quod  suscepit ,  proficiet  in  sapienlia.  Sensus 
esl ,  q.  d.  Slultus  ,  id  est ,  insipiens  et  iinpru- 
dens  ,  id  quod  concepit  el  judicat ,  vel  concu- 


COMMI.NTAIUA  1N  PHOVEIIBIA  SALOMONIS.  Cap 


piscit  ct  amat ,  oculis  mcniis  iua  oeniet  eue 
iequuni  et  rectum  ;  uode  libi  prafideoi  ;ilios 
cooiulere  negligU .  it  lapieni  iuo  judicio  diflU 
tleoi  alioi  coniuiil ,  eorunque eomilii  libeoi 

ampleclilur  el  scipiilur.  Rfttio  esl  prim;t  ,  (piod 
SltliU  suiit  superbi  ,    putantquc  sc   plus   aliis  , 

imo  ie  solos  lapere,  iiursum  :  Dam  doeti  et  sa- 

incnlcs  niugis  putari  qttdm  csse  concupiscunt ,  idco 
altos  atttlirc  ttclrcctant  ,  ait  S.  Augusl.  cpist.  174. 

Ai  sapicuics  simt  buoiilei ,  iciuntoue  In  pro- 
priis  facile  qiicinlibcl  falli,  ncc  ainhiuiil  liaberi, 
ied  eiM  sapicnles  ;  idcirco  libculcr  alios  au- 
diuot  ,  iuio  consulunt.  Alii  enim  sincerius  de 
nobis  rebusque  noslris  jiulicanl,  quam  nos  ipsi. 
Nos  eiiiin  in  uosiris  cxcajcal  anior  proprius. 

Secundi ,  quia  iluki  amant  suas  cupidiiatcs , 
iisque  ila  allixi  sunl  ,  ul  ab  eis  avelli  nolinl  ; 
quare  cavent  alios  consulcre  ,  ne  prava  eoruin 
desideria  ct  juclicia  arguanlur,  eaindeinque  re- 
linquere  et  mulare  vi  veritatis  cogantur.  Sa- 
piculcs  vcro  sequiinlur  judicium  ralionis  ,  vir- 
tulis et  legil  (liviiiae  ,  quae  suatlcl  utiu  propriis 
alios  consulamus  ,  ne  lalens  ainor  cupiditatis 
a  licujus  judieium  olTuscel,  ac  cupidilalem  pro 
raliooe  substituat. 

Tertia  ,  qu6d  alulli  duri  sint  cerebri  ,  perti- 
naces  et  obstinati  ia  eo  quod  semel  sibi  persua- 
serunt  ;  at  sapienles  sinant  se  duci  et  ilecli 
quocumque  eos  ratio  et  veritas  consiliorum  , 
quae  ab  aliis  suggerunlur,  ducil.  Sic  Moses  ,  licet 
assidue  cum  Deocolloqucns  ,  Jetbro  tamen  so- 
ceri  sui  consilium  de  parliendo  in  alios  regiini- 
nis  onere  libens  admisit ,  magno  sui  et  totius 
populicommodo  ,  Exodi  18.  SicS.  Pelrus  ,  licet 
caput  Ecclesiae,  Pauli  licet  inferioris  consilium, 
imo  correptionem  ,  de  non  judaizando  humili- 
ler  audivii  et  suscepit ,  Galat.  2. 

Eminuit  bac  in  re  S.  August.  quiciim  ingenio 
csset  acutissimo,  el  doclrina  eminenti  ,  tan?en 
alios,  ac  imprimisS.  Hier.  dedubiisS.  Scriplurae 
consulere  solilus  fuil  ,  ut  palet  ex  epist.  ejus8. 
ad  S.  Ilier.  in  cujus  fme  ail  :  Sane  idem  frater 
aliqua  scripta  nostra  fert  secum ,  quibus  legendis 
si  dignalionem  adhibueris  ,  etiam  sinceram  alque 
fraternam  severilalem  adhibeas  quaso.  Non  enim 
aliter  inlelligo  qttod  scriptum  est  :  Emendabit  tne 
juslus  in  misericordia  ,  et  arguet  me  ,  oleum  au- 
tem  peccaloris  non  impinguet  caput  meum;  nisi 
quia  magis  amat  objurgator  sanans ,  quam  adula- 
tor  unguens  caput.  Ego  aulem  difficiUime  bonus 
judexlegoquod  scripserim  ,  sedaut  timidiorrec- 
to  ,  aut  cupidior.  Video  eliam  interdum  vitia 
mea  ,  sed  ho3C  malo  audire  d  melioribus  ,  ne  cum 
me  recle  fortasse  reprehendero  ,  rursus  mihi  blan- 
diar  ,  et  meticulosam  potius  mihi  videar  in  me 
qudm  justam  tttlisse  sententiam.  Iiem  S.  Ambr. 
qui  scribens  ad  Sabinum  ,  illius  licet  se  erudi- 
tione  inferioris  censurae  scripta  sua  subjicit  , 
causamque  addit  :  Nescio  eniin  quomodo  prxler 
imprudentia?  caliginem  ,  qua?  me  circumfundit  , 
unumquemque  fullant  sua  scripta  ,  atque  ut  filii 
etiam  deformes  delectant ,  sic  eliam  scriptorem 
indecores  etiam  scrmones  sui  patpant. 

Denique  parallcla  Salomoni  est  illa  Siracidis 
gnome :  Fiti ,  sine  consilio  nihil  facias  ,  et  post  fac- 
tttm  non  pccnilcbis  ,  Eccl.  32.  1h.  El  illa  Tobiae  acl 
filium  cap.  U.  19  :  Consilium  semper  d  sapiente 
perquire. 

16.  Fatuus  statim  indicat  iram  suam.  ]  Hebr. : 
Stulli  in  die  cognoscetur  ira  ejus  ,  id  est  ,  ut 
Scpluag.  el  Syrus  :  Imprudens  cadem  die  enuntiat 


XII. 

iram  suam  ;  S.  Cyprianus  :  Patcfacit  furorem 
sutim  ;  Gbald.  Slullus  importune  iram  SUOtn  os- 
lciulit. 

Ql  i  ItTfBU  DUHMOllT  INJUniAM  ,  OALUDUI  BI1  ■  | 

Ilcbr.  :  'Vegens  ignomtntum  ,  ctttlidtu  csl  ;  Valabl. 
catttus  cst  ;  Scptuag.  abscondit  ( lleda  ,  occultat) 
attlcm  ignoininiam  vir  aslultts.  Cattttltts  ergO  bic 
idein  ent  quod  prudens  cl  astulus  :  ila  auclOf 
Cateoaa  Greecor.  ligoiOcaliooflenioei  Ira  maxi- 
nic  dignosci  sapicntcm  a  slullo  ;  quod  siullus 
illico  iram  prodal  ,  lapieoi  eam  legot  ,  celel  et 
dissiinulct.  Ilinc  illnd  elegaoi  Hebrosorum  pro- 
vcrbium  DVD2  D131  D^ZI  baclcis  bacUos  backaas  , 
id  cst  in  crumcna  ,  in  calicc ,  in  ira  maxinic  cog- 
noscitur  indoles  et  ingenium  bominis  ;  iu  eiu- 
mena  enim  cognoscitur  ejus  avaritia  ,  vel  libe- 
raliias  ;  in  calice  cjus  sobrietas  ,  relebrietai  ; 
hl  ira  cjus  prudenlia  dissimulandi  ,  vel  impru- 
dcniia  indignandi  vel  ulciscendi. 

Triplex  crgo  bic  innuilur  discrimcn  ,  (pio  lo 
ira  sapiens  ft  stullo  secernilur.  Priinuin  esl: 
Stullus  si  verbo  asperiore,  niullo  magis  si  ver- 
bere  pungatur  ,  illicoiracorripilur  clexcandes- 
cit  ;  quia  passione ,  non  ratione  agitur.  Al  sa- 
piens  licetscommate  ,  aliove  verbo  ,  aul  faclo 
duriore  appelalur,  menlem  cobibet  neirasca- 
tnr  ;  quia  illam  babel  placidam  ,  eo  quod  itam 
inorlificaril,  ir.eque  potens  sitel  dominus.  Quo- 
circa  in  sapiente  ira  rationi  sicut  canis  pastori 
obedit ,  ut  ait  S.  Basil.  hom.  de  ira  ,  ut  scilicet 
instar  canis  nunc  immillalur  in  gregem  ,  nunc 
revocetur  a  ratione  acl  ejus  libilum. 

Secundum  :  Slullus  ira  correptus  illi  inlerius 
in  animo  indulget.  Dum  enim  injuriam  sibi 
faclam  jugiter  recogitat  et  exaggerat ,  animum 
ira  gravidum  magis  accendit  et  inllaininal;  non 
enim  sluduit  morlificationi  ,  sed  inslar  bruti 
iras  et  appetilus  suos  sequitur  ,  illisquc  indul- 
get ;  quo  fit  ut  ex  ira  incidal  in  indignationem 
et  furorem.  At  vero  sapiens  ,  esto  aliquando  ira 
subila  corripialur  ,  tamenillam  stalim  in  animo 
refraenat  et  compescit.  lllico  eniin  judicium 
menlis  advocat ,  quod  multas  illi  raliones  irae 
reprimendae  suggerit.  Rursum  sapiens  novii  il- 
lud  Sixti  philosophi,  num.  275  :  Magnam  scilo 
esse  sapientiam  ,  per  quam  ferre  potes  inerudilo- 
ruminsipienliam.  fit  n.  283  :  Domesticorum  indig- 
naliones  ferre  sapientis  est.  PncclareS.  Ambr.  in 
cap.  6.  S.  Lucce  acl  illud:  Beali  pauperes  :  Mitiga, 
ait  ,  affectum  tuum  ,  ut  non  irascaris  ,  aut  cerle 
iratus  ne  peccaveris ,  juxta  quod  scriptum  cst  : 
Irascimini,  et  nolite  peccare.  Praclarumest  enim 
molum  temperare  consilio ,  nec  minoris  virtutis 
ducitur  cohibere  iracundiam ,  qudm  omnino  non 
irasci ,  cum  plerumque  illud  lentius  ,  hoc  fortius 
a?stimetur. 

Tertium:  Stultus  iram  animo  conceptam  ex- 
terius  prodit  per  vullum  iracundum  ,  per  verba 
indignationis  plena  ,  per  gestus  minaces  ,  elc. 
Clamatenim  ,  vociferalur  ,  minatur,  complodit 
manus  ,  pedibus  pulsat  terram ,  convicia  jac- 
tat,  etc.  Sicut  enim  scintilla  ignis  injecta  in 
stipulas,  nisi  reslingualur ,  serpit,  gliscilque  , 
nec  desinit  donec  interius  totam  domum  per- 
vaserit ;  quo  facto  foras  per  fencstras  et  tecla 
erumpit ,  sic  prorsus  res  se  habet  in  ira  ,  cui 
stullus  non  resistit,  sed  eam  sequitnr ,  fovet  et 
auget.  Al  vero  sapiens  iram  eliam  juste  animo 
conceptam  premil  el  legit ,  ne  foras  erumpat. 
Sapienler  enim  cogitat  ,  si  eam  prodat ,  se  tain 
alios,  quam  seipsum  ,  magis  ira  acccnsurum  , 


310 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XII. 


liles  ct  rixas  concitaturum  ,  nilque  boni ,  sed 
mulluni  mali  effeclurum  ,  juxia  illud  Apostoli : 
Irascimini ,  et  nolile  peccare.  Sol  non  occidat  su~ 
per  iracundiam  vestram  ,  Ephes.  l\.  26  ;  vitle  ibi 
dicta  :  Injurias  enim  qui  ulciscitur  ,  exaggerat  , 
ait  Aristot.  Prudenter  ergo  iram  quasi  feram 
animo  cohibet,  ne  ,  si  leo  hio  furens  foras  exsi- 
liat ,  in  noxam  et  caeclem  multorum  ruat ;  quare 
exspcctat  dum,  sedala  ira  ,  ratione  rem  suam 
agat  ,  ac  injuriam  sihi  illatam  vel  corripiendo 
offendentem ,  vel  juridice  causam  suam  agendo, 
vel  polius  eam  condonando  deleat  et  obliteret. 
lla  Cassianus  collal.  16.  cap.  27  :  Stultus  eadem 
ipsa  hora  pronuntiat  iram  suam  ;  occultat  autem 
ignominiam  suam  astutus.  Nonenim,  ait ,  igno- 
miniosam  iracundix  passionem  ila  a  sapientibus 
occultari  debere  decernit  ,  ul  iracundix  velocita- 
tem  culpans  ,  non  prohibeat  tarditatem  ,  quam 
utiquesiper  necessitatem  humance  infirmitatis  ir- 
ruerit ,  ideo  censuit  occullandam  ,  ut ,  dum  ad 
pra:sens  sapienler  obtegilur  ,  in  perpeluum  delea- 
tur.  Hcec  enim  natura  est  irce ,  ut  dilata  langues- 
cal  et  pereat ,  protala  vero  magis  magisque  con- 
flagret.  Ditatanda  ergo  atque  amptianda  sunt 
pectora,  ne  angustiis  pusitlanimitalis  arctala,  ita 
iracundioe  lurbutentis  Kslibus  oppleanlur  ,  et  re- 
cipere secundum  Prophelam  iiludnimis  lalumman- 
datum  Dei  anguslo  cordenequeamus  ,  nec  dicere 
cum  Propheta  :  Viam  mandatorum  luorum  CU' 
curri ,  cum  ditatares  cor  meum. 

Igitur  sapiens  judicat  satius  esse  ignominiam 
sibiillatam  occultareet  condonare,  quam  com- 
memorando  renovare  et  augere;  scitenim  hac 
ratione  plus  virtulis  et  gloriae  sibi  accessurum  , 
quam  si  iram  minando  vel  vindicando  prode- 
ret.  Nam,  ut  ait  S.  Basil.  hom.  de  ira  :  Si  nihil 
moveris  ,  integer  es  animo  et  sanus;  si  vero  ati- 
quid  animo  pateris ,  saltem  in  le  conde  trislitiam. 
In  me  turbatum  est  cor  meum  (ait  Propheta)  ,  id 
est,  non  exlra  perlurbalionem  animi  ostendi,  sed 
veluli  quamdam  intra  littus  abruptam  undam  re- 
tinui.  Et  mox  :  Sedabis  igitar  mentem  latrantem 
et  exacerbatam.  Modum  suggerit  :  Tecum  in  lui 
cordis  recessu  rationis  tribunal  verebere  ,  sicut 
pueri  immodestum  aliquid  agentes  viri  venerabilis 
prmentiam  vereri  solent.  lta  Saul  jam  rex  creatus 
dissimulabat  suorum  scommata  et  obloquia  , 
iramque  et  vindictam  conlinebat,  1.  Reg.  10.  27: 
Oui  enim  nescit  dissimulare ,  nescit  regnare. 
"  Varios  irse  sedandaemodos  recensui  Ephes.  h. 
v.  26  et  31 ;  sed  nullus  fere  eflicacior  est  consi- 
deraiione  Christi  crucifixi,siejus  passiones  aeque 
ac  patientiam  intuearis  et  rumines.  Nam  ut  ait 
S.  Ambros.  tr.  de  Conllictu  virlutum  et  vitio- 
rum  :  Si  passio  Redemptoris  ad  memoriam  redu- 
catur,  nihil  tam  durum ,  quodnon  ajquo  animo 
toteretur.  Ita  S.  Elzearius  Comes  Arriani  iram 
domuit  meditatione  passionis  Christi ,  adeo  ut 
jam  irae  expers  et  «*«&>?«  videretur.  Quoties 
enim  aliquid  injurium  sibi  dici  vel  fieri  sentie- 
bat,illico  confugiebat  adChristi  passionem.nec 
ab  ejus  consideralione  cessabat,  donec  tantae 
palientiaeexemplo,inotus  irae  subsideret,  redi- 
rctque  pristina  animi  placidi  tranquillitas. 

Huc  faciunt  prudentise  axiomata ,  sive  doc- 
trina ,  S.  Severini  episcopi  in  Biblioth.  SS.  Pa- 
trum,  tom.  15,  sive  in  Supplemenlo  recenter  a 
Theologis  Coloniensibus  edito  :  Nemini  oppro- 
briumdixeris ;  nuttumcontemnas ;  denultomalum 
loquaris;  simuttates  odio  habe;  inimicos  noli  exa- 
sperare;  ulitius  est  enim  eos  amicos  facere,  quam 


inimicos  habere ;  cum  nulto  litiges  ;  inimicilius 
dissoloe  ;  sectare  silentium,  quia  absque  paniten- 
lia  est ;  lumultum  poenilentia  snbsequilur ;  concu- 
piscenlias  animi  tui  vince.  Justilite  opera  sunt , 
semper  Deo  gralias  agere ,  Dei  cuttores  amare , 
nemini  nocere ,  nec  contristare  quemquam  ,  pu- 
dice  vivere ,  misericordem.  esse ,  proximum  sicut 
seipsum  diligere  ,  esurientes  saturare ,  elc.  Sicut 
lucerna  ardens  ita  esto ,  et  Angelus  Dei  vocaberis. 
Absentem  noli  condemnare  ,  pra?sentemjuste  ac- 
cipe.  Ex  ai'gumentis  noli  condemnare ,  ne  et  tu 
condemneris.  Misero  noli  exprobrare ,  ne  et  ta 
exprobrabilis  efficiaris  ;  circa  omnes  enim  judi- 
cium  Dei  est ,  et  uljustum  est  judicat.  Facies  se- 
niorum  semper  inquire,  ut  instruaris  verbis  eo- 
rum.  Sapientum  enim  sensus  pleni  sunt  fructibus 
vitx.  Ducem  vitx  tuce  ul  Deum  habe ;  a  Deo  entm 
tibi  missus  est  ut  satveris.  Qui  haec  servat",  facile 
iram  cohibet,  et  offensam  dissimulat  ac  con- 
donat. 

Talis  sit  saccrdos  oportet ,  ait  S.  Ambr.  1.  3. 
ep.  25.  ad  Vercellensem  Ecclesiam  :  Ul  sit  prom- 
ptus  ad  misericordiam ,  promissumnon  remor- 
deat ,  iapsum  revocel ,  compatiatur  dolori ,  man- 
suetudinem  teneat ,  pietalem  diligat ,  iram  depel- 
lat  vel  decoquat;  sit  quidam  lituus  plebis  excitan- 
dce  ad  devotionem,  mitificanda  ad  tranquittita- 
tem.  Vetus  dictum  est  :  Assuesce  unus  esse ,  ut 
vita  tua  quamdam  picturam  exprimat  ;  eamdem 
servans  semper  imaginem  quam  acceperit.  Quo- 
modo potest  unusesse,  qui  nunc  iracundia  inflam- 
matur ,  nunc  indignatione  gravi  exasluat ,  nunc 
vultu  excandescit ,  nunc  pailore  immutatur  per 
momenta  varius  et  discotor?  Sed  esto  sil  natura? 
irasci ,  aut  plerumque  causx  ;  hominis  est  tamen 
temperare  iracundiam,  non  leoninoraptari  furore; 
non  norit  assuescere  clamori  ,  non  serere ,  nec 
acerbare  familiare  jurgium.  Scriplum  esl  enim  : 
Vir  iracundus  effodit  peccalum  ,  Prov.  15. 

17.  Qui  qcod  novit  LOQUiTUR,  index  ( perpe- 
ram  Complut.  Hugo  et  alii  Xegunl,  judex)  justi- 

TIjE  EST  :  QUI  AUTEM  MENTITUR,  TESTIS    EST  FRAtl- 

dulentus.  ]  Hebr.  Ejflans  veritatem  annunliabil 
justitiam;  testis  falsilatum  dolum,  repete,  annun- 
tiahit  vel  efflabil ;  Septuag.  Ptenam  fidem  annun- 
liabit  justus;  testis  autem  injustorum  dolosus  ; 
Symmach.  Qui  patefacit  fidem  (id  est  rem  veram 
et  certam  )  annuntiat  justiliam  ;  testis  fatsi  do- 
lus ;  Chald.  Loquetur  fidelitas  et  annuntiabit  jus- 
titiam  ;  teslimonium  falsum  dotosum  ;  vel ,  qai 
attestatur  veritatem  ,  narrat  justitiam ,  etc.  Sy- 
rus  :  Verilatem  eorum  qua  videntur  justus  eloqui- 
tur ;  testis  fallax  fraudulentus  est ;  Vatabl.  Qui 
loquitur  veritatem  ,  nuntiat  justitiam,  et  teslis 
mendaciorum  est  fraudutentus ;  hoc  est ,  inquit 
ipse :  Qui  verax  est ,  toquitur  qax  justa  sunt ; 
mendax  vero  est  fraudulentus. 

Sensus  planus  et  genuinus  Vulgalse  versionis 
est,  quasi  dicat  :  Qui  id  quod  certo  cognovit , 
utpote  quia  vidit,  vel  a  viris  fide  dignis  audi- 
vit,  eloquitur,  sive  in  judicio,  sive  extraillud; 
hicindicatid  quod  aequumet  justum  est;  quod 
enim  verum  est  et  bona  fide  dictum  ,  hoc  pari- 
ter  aequutn  et  justum  est;  veritas  enim  est  jus- 
ta ,  imo  verilas  est  justitia  :  Qui  autem  menti- 
tur,  testis  est  fraudulentus ,  tam  in  judicio  quam 
extra;  quia  fraudem  facit,  etin  fraudem  judices 
aliosque  inducil,  persuadendo  eis  mendacium; 
ideoque  injustitiam  facit,  tum  quia  mentiendo 
fallit,  tum  quia  mendacium  falsumque  crimeu 
alteri  affingcndo  causa  est,  ut  aller  injusle  dc 


COMMENTARIA  IN    PI\OVKHMA  SAI.OMOMS 


crimine  ,  qnotl  non  feclt,  condcmnctur.  Iluc 
nccedit  R.  Salomon,  qui  ilceaplicat  :lnjudl- 
cto  terax  vera  deponit  j  utjuatum  demonstret 
insonicm.  Et  Abcn  Ezra  :  Qul,  ait,  sermone  suo 
jusia  veraque  proferl,  ac  rite  oasuevit,  cuno  in 
leatem  advocatur ,  procul  dubio  verltalii  Inle- 
^ci  erlt  aaserlor,  nequc-ab  u-quitatis  norma  re- 
ccdet ;  fraudator  aulem  mentiendo  asauetus  , 
qttando  ad  tesUmonium  (erendum  deposcitur, 
iniquitalii  et  mendacii  amore  Inflammatui  lal- 
sa  teslabitur.  Accedit  et  Baynus,  qui  sic  cxpli- 
cat,  q.  tl.  Qvi  splet  loqul  t|uotl  novit ,  id  eat  qui 
solt-i  lo<|ui  vcriiaitni ,  hic  index  est  justitia ,  itl 
est  solet  adscisci  in  leslcm  veritatis,  ut  in  judi- 
cio  teatetur  itl  <|uoii  verum  etiustum  est:  Qui 

auiaii  maititur  ,  i<l  ksI,  <jni  solet  mcniiii,  liic 
ui  nxiulax  et  rraudulentus  a  testimonio  ferendo 
in  j  utlicio  repellilur.  Jiire  cnini  praesumit  vel 
inciuii  judex  eum  ,  tjui  extra  judicium  solet 
naenliri,  etiam  mentiturum  injudicio. 

Porro  llcbraeuni  :  Efllans  vcrilalcm  annuntia- 
bitjustitiam ;  etSeptuag.  Plenam  fidcm  annun- 
tiabit  juslus;  sic  apposile  cxplicat  noslcr  Sala- 
zar :  Bfflan s  veritatem ,  itl  est ,  qui  confidenier, 
<iui  pleno  spiritu  rcin  cnuntiai ,  tjui,  cum  tlicit 
testimonium ,  non  jiromit  vocem  treniulam,  et 
vckui  suffurato  spiritu  slrangulatam  (ut  nios 
est  mendacibus) ,  is  quldem  index  justitiwest ; 
ipso  enim  dicentli  ac  proferendi  modo  satis  in- 
nuit  se  vera  el  sibi  constantia  loqui  :  Qui  au- 
temmenlitur  ,  tcstis  est  fraudutcnlus  ,  id  est  qui 
luesilat,  tilubat,  ut  bi  solcnt  qui  mentlacia  pro- 
ferunt,  bic  falsidicum  leslem  se  esse  prodit. 
lloc  sibi  vult  Hebr.  leclio  :  Testis  falsitatum  do- 
tum,  supplc,  dictione  ipsa  prae  se  ferl.  S.  Gbrys. 
tamcn  in  Catena  Grsecor.  sic  Septuag.  explicat, 
Ut  sensus  sit :  Quidquid  virjustus  et  fldelis  asserit, 
id  stathn  tanquum  verum  recipilur ;  aut  juslus 
ea  tantum  narral ,  qu&  cerlo  explorala  habet  ;  al 
liomo  dolosus ,  qui  maidacium  texere,  aut  injusli- 
tiam  persuadere  nitilur  ,  jidem  haud  temere  inve- 
nit ,  injuslorum  autem  nomine  designat  lioc  loco 
luvreticos  :  nam  licet  hi  conlra  veritatem  armati 
insurgant  ,  et  falsitatem  urgeanl ,  fidem  tamen 
apud  sapientes  nullam  obtincnt.  Dolosi  quoque  di- 
cuntur  iidem,  quia  nihil  recli  aut  sani  in  pectore 
gcrunl.  HaccS.  Cbrysoslomus. 

18.  EST  QUI  IROMITTIT,  ETQUASI  GLADIO  PUNGITUR 
CONSCIENTI^:;  LINGUA    AUTEM  SAPIENTlUM   SANITAS 

i.st.  ]  Syrus  :  sanat;  pro  est  qui  promitlit ,  Hebr. 
<-st  maia  bote,  itl  est  qui  temcre  aliquid  effulit 
autjurat,  promiltit  et  vovet.  Cnde  ex  Hebraeo 
sic  verlas  :  Est  effutiens  vetut  transfossiones  vel 
lompuncliones  gladii.  Minus  recle  Tbeodot.  et 
Symmacb.  pro  iTCO  bote  Icgcnlcs  ntaiS  botech 
vel  boteach  ,  id  esl  sperans,  confitlens,  vertunt : 
est  fidcns  in  punctione gladii.  Symmacb.  ut  punctio 
gladii. 

Igitur  Hebra?a,  primo  ,  sic  apte  redduntSep- 
tuag.  Sunt  qui  loqucnlcs  vulnerant  ul  enses,  vel 
ul  babet  auclor  Catenae  Gr.TCorum  :  Sunt  qui 
orationc  suanon  secus  vulncrant  quam  ense ;  lin- 
gu&  autem  sapientum  sanilalem  afferunt ,  idque 
>ic  explicat,  q.  d.  Imprudentes ,  dum  aliquem 
carpunt,  ila  acerbe ,  imprutlenter  et  barbare 
itl  laciunt,  ul  verba  corum  vidcantur  esse  enscs 
transfodienles  animam  :  at  vcro  prudentium 
leprebensio  sanat  polius  quam  vulnerat;  licet 
enim  gladio  acutius  fcrire  videatur,  altamen 
mystica  illa  sectio  vitam  vcrius  quam  mortem 
a!Vcrl.  Huc  acccdit   vcrsio   Tigurina  :  Temere 


Cap.  XII.  :;li 

effutire  perinde  rst  atque  gladio  perfodere;  at 
sapientum  lingua  saiubfh  est. 

Secundo,  Alx-n  Bzrahaic  refcrl  a<i  perjurium. 
<|.  d.  lYrjuius  temcre  pejerani  rao  fatio  leiti- 

nionio  ila   lasdtt    |)i<)\iiniiin  ,   ac    si    ciw    etim 

trarisverberarel  r  al  Hbgnss  laplenimn,  <|ui  a<i 

ainussim    b.TC  tistiinonia  exaininant ,    <'Oium 

quc  falsitalcm  deprehendubi  el  coarguont  , 
medentur  liuic  vulneri,  q-uodtesHiperjurui  in- 
flbtcrat. 

Tcrtio,  R.  I.evi,  Cajctanus  et  Janscuins  baec 
referont  a<l  ralsai  criminationei  et  ealumniaa', 

q.  tl.  Calumniator  tpii  fallbm   alteri  crinicn  im- 

pingit,  perinde  est,  ac  si  glatlio  eum  confo 
derel;  qttia  non  raro  ob  crlmen  lalso  impactum 
innocens  morti  adjudicalur.  Cntlc  Cliahl.  vcitil: 
Stmt  qui  dicunt  quasi  gladios  tumulluosos  ;  ai 
lingua  sapicntum  non  nisi  honcsla,  justa,  bo- 
noiilica  elot|uilur,  qiue  animos  eliani  exulce- 
i  alos  solanlur  et  sanant. 

Quarto ,  Noster  apte  to  bole  relulit  ad  votum 
Ct  promissionem,  nli  et  Aben  Kzra  :  Verlinent , 
ail,  hffc  ad  cos  quigravia  difficiliaque  vovent. 

lUirsum  ,  gladio  conscienlia? ,  itlcm  est  quod 
scientia  quasi  gladio.  Est  b\|iallage  similis  illi 
psal.  5  :  Domine ,  ut  scuto  bona:  volttntatis  ttuc 
fbocestbona  volunlate  tua  ut  scuto)  coronasti 
nos.  Unde  lietla  legil  :  conscientia  in  nominativo. 

Sensus  ergo  est ,  q.  d.  Qui  temere  alif|iiid  pro- 
mittil  aut  vovet,  cujus  postea  eum  pcenilet,  vel 
qnia  rem  illicitam  aut  indeccntem  promisit, 
uti  Jepble  vovit  se  immolalurum  itl  quotl  primo 
sibi  e  domo  sua  occurreret,  si  viclor  rediret ; 
occurril  aulcm  primo  filia  :  quocirca  voti  eum 
pccniluil,  Judic  11.  35;  vel  quia  promissum  aut 
votum  est  difiicile  et  arduum,  ideoque  ilhnl 
prseslare  nequit,  aul  non  vult;  is  perpetuo 
animi  dolore  et  conscientiae  remorsu,  quasi 
gladio  compungilur,  sihique  dicit :  Cur  me  voto, 
vel  promissione,  adeodifiicili  obstrinxi?  Cur  te- 
rnere  ad  rem  lam  arduam  praestandam  me  obli- 
gavi?  Quomodo  boc  voti  onus  mibi  tam  duruni 
excutiam?  Ita  Beda  :  Promitlunt ,  ait,  nonnulli 
divinte  obedire  voluntati ,  sed  ubi  tentatio  terrens 
sive  blandiens  impedimentttm  prwslilerit ,  deserttnt 
quidem  ccepla ,  sed  tamen  conscientia  promissi 
quasi gladio pttnguntttr.Uuc  perlinenl  vola  el  ju- 
ramenta  iratorum  ,  ut  cum  parenles  irati  vo- 
vent  vel  juranl  se  filium  petulanlem  verbc- 
raiuros  ,  mulilaturos  ,  exhteiedaluros  ,  cujus 
poslea  cos  poenilet,  cum  ira  deferbuit.  At  lingua 
sapienlum ,  quae  nibil  nisi  bene  consideraium 
et  praemeditatum  promillitet  vovet,  sanat  om- 
nes  dolores  animique  aegritudines,  quae  ex  pro- 
missione  et  voto  oriri  possunt.  Hasce  enim 
omnes  sapiens  ante  promissionem  praevidit,  et 
animo  pr.econccpit,  ac  pariter  de  remcdio  sin- 
gulis  afferendo  easquepersanando  prospexit. 

Rursum,  lingua  sapienlum  non  tantum  pro- 
prios,  setl  etalienos  sanat  tlolores,  pula  odia  , 
Jites  ,  rixas,  cseterasque  animorum  aegriludi- 
ncs;  novilenim  prudenlibus  consiliis  dulcibus- 
que  verbiseos  lenire,  mulcere,  el,  utita  dicam. 
excantare.  Talis  fuit  lingua  nostri  R.  P.  Petri 
Canisii,  dc  qua  illud  vulgo  ferebalur :  Lingua 
Canisii  esl  lingua  canis ;  quia  uli  canis  lingendo 
ulcera  sanai,  sic  et  Canisius  sua  sapientia  et 
suavi  loquenlia  odia  ,  lites,  dissidia,  omnesque 
animorum  cegriludines  persanabat.  Ha  referi 
T.  Sachinus  Secrelarius  Socictalis  Jcsu  in  Vita 
Canisii.  Sic  videmus  bodie  viros  sanctos  unico 


312  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS 

verbo  subinde  lenire  afflictorum  mcerores,  eo- 
riimque  limores,   scrupulos  et  angores  dissi- 

pare. 

Hoc  esl,  quod  monet  Salomon,  Eccl.  5.  1: 
Ne  lemere  quid  loquaris,  neque  cor  tuumsit  velox 
ad  proferendum  sermonem  coram  Deo ,  etc.  Si 
quid  vovisti  Deo ,  ne  moreris  reddere ;  displicet 
cnim  ei  infidelis  et  slulta  promissio;  sed  quod- 
cumque  voveris  redde;  multoque  melius  est  non  vo- 
vere,  quam  post  volum  promissa  non  reddere. 
Huc  facit  illud  Sixti,  siveSexti,  Pythagorei  in 
Sentent.  c.  187  :  Age  magna,  non  magna  polli- 
cens;  insipientes  enim  magna  pollicenlur,  sed 
parva  praeslant. 

19.  Labium  veritatis  firmum  erit  in  perpetuum  : 
qui  autem  testis  est  repentinus  ,  concinnat  lin- 
guam  mendacii.  ]  Hebrsea  more  suo  sunl  concisa 
et  ambigua,  ac  pro  iy  ed,  id  est  testis,  jam 
legunt  TN  ad,  id  est  usque.  Rursum  nyjlN 
argia  significat  momentum,  citum;  radix  enim 
yjl  raga  significat  concitalum  esse,  commo- 
tum,  conturbatum  subito ;  unde  apte  Noster 
verlit  -.repentinus, 

Igitur  ex  Hebraeo,  sic  primo  verlunt  Septuag. 
Labiaveracia  dirigunt  tesiimonium;  testis  aulem 
citus  (Scholiast. 'Su/^uovjj,  id  est  iracundus)  tin- 
guam  liabet  injustam,  q.  d.  Teslis  considera- 
tus  et  verax  rectum  et  verax  perhibet  testi- 
monium  :  at  testis  inconsideratus  et  praeceps 
falsum  saepe  et  injuslum  eloquilur  ac  testatur. 
Unde  auctor  Calenae  Graecorum  sic  verlit , 
sicque  explicat  :  Labia  veracia  rite  moderan- 
tur  testimonium;  testis  autem  praceps  injustam 
habet  linguam.  Hic  planius  et  accuratius  exponil, 
ver acis hominis  linguamveritati  patrocinari ,  suo- 
que  testimonio  fidem  facere ,  et  verilalis  studiosos 
dirigere:  atvero prmcipilis  incontinentisque  lingua: 
liominem  veritati  adeo  non  favere ,  ut  conlra  veri- 
lalem  quoque  linguam  suam  amare  non  dubitet. 
S.  Chrysost.  lbidem  :  Utrobique,  ait,  est  lingua; 
sed  ibi  vulnera,  hic  pharmaca.  Quid  hoc  autem  ad- 
ferri  potest  admirabilius?  Cernis  hic  linguam  sua 
natura  non  esse  malam ;  siquidem  asus  illius  ad  op- 
posita  sese  extendit,  nempe  ad  bonum  et  matum. 


Secundo,  Chald.  Labiumveritalis  dirigetur  in 
seculum,  et  fesiinus  lingua  testis  falsitalis  est;  et 
Syrus:  Labia  veracia  recta  sunt,  iniqua  est  lin- 
gua  testis  repentini. 

Tertio,  Pagninus,  Cajetanus  et  Vatablus  \La- 
bium  veracis  firmum  eril  in  perpeluum,  et  ad  mo- 
mentum  linguamendacis,  q.  d.  Veritas  est  stabilis 
♦:t  aeterna,  sed  falsitas  labilis  et  momentanea, 
nimirum  slatim  prodit  se  lingua  mendax,  ejus- 
que  mendacium  deprehenditur  et  dissipatur  : 
at  veritas  linguaque  verax  firma  et  inconcussa 
perdurant.  Ila  R.  Salomon  :  Labium  verax,  in- 
quit,solidae  basi  nititur,  atque  ad  aeternita- 
tem  durabit;  testis  fallax  vero  temporis  mo- 
mento  brevique  durabit,  nec  ullum  progressum 
faciet ,  cum,  ut  aiunt,  mendacia  pedibus  trunca 
sint.  Et  R.  Levi :  Mendax ,  inquit ,  aliquando  casu 
veritatem  dicit,  sed  ad  momentum ;  nam  illico 
falsa  veris  miscens,  ad  sua  mendacia  relabitur. 

Quarto  ,  Aben  Ezra  Hebr.  nSPJIN  argia,  id  est 
repentinus ,  accipiens  ut  futurum  a  verbo  VJH 
raga  verlit,  cessare  faciam ,  et  abolebo  linguam 
fallacem. 

Quinto,  oplime  vertit  Noster  :  Labium  verita- 
tis ,  etc. ,  q.  d.  Verax  qui  meditato  veritatem 
eloquitur  semper  suisimilis,  firmus  in  veritate 
consistit,  idemque  semperobfirmate  asseverat, 


Cap.  XII. 

nec  ulla  in  re  sibi  conlradicit,  ac  vicissim  ei  jure 
conlradici  nequil,  quia  verum  non  contrarinlur 
vero,  sed  falso;  unde  veritas  estinvicta,  ideo- 
que  ferrea  et  adamantina.  Quare  S.  Ephrem  , 
tract.  de  Veritale,  eam  cum  silico  comparat  \ 
quia  verilas,  inquit,  instar  silicis  ,  primoro- 
busta  est  et  firma;  secundo,  argumentis  icta 
clarius  elucet  et  resplendet ;  tertio,  scintillas 
excutit,  quoe  si  menlein  semel  corripiunt,  to- 
tum  animum  collustrant  el  accendunt. 

Al  vero  testis  repentinus,  hebr.  argia,  id  est 
concitatus,  qui  levilate  vel  odio ,  aliave  pas- 
sione  concilatur  et  conturbalur,  temere  ad 
testimoniumferendum  prosilit;  ideoque  impraj- 
meditate  et  preecipitanter  testalur  et  dicil,  quod 
illi  cupiditas,  vel  ira  ,  vel  levitas  suggerit.  Hic 
concinnat  linguam  mendacii ;  quia  non  veri- 
tatem  spectat,  sed  suam  cupidilatem  et levita- 
tem,  quae  saepe  veritati  est  conlraria;  ilaque 
facile  mentitur  :  atque  dum  unum  mendacium 
dixit ,  ut  illud  tueatur  ,  necesse  est  ut  plura  alia 
concinnet  el  effingat :  quo  fit  ut  facile  variet,  et 
in  contradictoria  impingat,  sibique  contradicaf, 
ac  cum  veritate  famam  praecipilet,  habealurque 
fallax  et  mendax.  Veritas  enim  soli  falsilali 
opponitur;  at  falsitas  una  non  tantum  veri- 
tali,  sed  et  alteri  falsitati,  eique  multiplici  op- 
ponilur  et  conlradicit.  Unde  Tigurina  verlii  : 
Verax  labium  firmum  est  semper  ;  mendax  vero 
linguain  momento  variat ,  hoc  est,  ait  Beda  : 
Doctrina  sacra,  dum  a  veritate  non  deviat ,  in 
aslernum  firma  persistil.  Sed  hoc  myslicum  est. 
Hinc  notat  Lyranus  non  dici  labia  in  plurali , 
sed  labiumin  singulari;  quia  veritas  una  esl  et 
singularis  ,  nec  variatur  de  uno  in  aliud,  sed 
quasi  uno  lanlum  ore  et  labio  loquatur,  una 
semper  eademque  perseverat  ,  quod  certum 
estverilatisargumenlum.  Nam,  ut  recte  Tertull. 
Jib.  de  Praescript.  cap.  28  :  Quod,  inquit,  apud 
mullos  unuminvenitur ,  nonest  creatum,  sed  tra- 
ditum. 

Est  metalepsis  Salomoni  hlc  frequens  et  assi- 
dua.  Ex  antecedenti  enim  subintelligit  con- 
nexa  etconsequentia,  qune  per  enlithesin  priori 
parli  opponuntur.  Sensus  ergo  esl,  q.  d.  Homo 
verax  mature  et  prudenter  vesligat  verilatem, 
nec  antequameam  certocompererit,  eloquilur; 
quocircainea  jam  comperta  constanseslel  fir- 
mus:  atlevis  etmendaximprajmeditale  loquitur 
quod  ei  in  buccam  venit ;  indeque  multa  falsa 
effulit,  quae  proindc  infirma  et  instabilia  sunt, 
acinstarfumi  dissipantur  et  evanescunt.  Igitur 
testis  repentinus ,  id  esl  impremedilalus,  teme- 
rarius,  concitalus,  facile  mendacium  aliquod 
SU33  loquacitali  qua  prurit,  suoque  teslimonio 
quod  effulil  immiscet;  quod  deinde  pluribu» 
aliis  a  se  conficlis  mendaciis  tueri  cogitur;  ni- 
mirum  ut  concinne  et  consequenter  loquatur 
fucum ,  dolos  et  simulationes  diclis  suis  immis- 
cet;  nam  veritas,  quae  simplex  est  et  solida,  fu- 
cum  omnem  ascititiumque  ornalum  rejicit ,  et 
simplici  oratione  assertioneque  se  tuetur.  Huc 
facit  proverbium  Hebr.  TVCK  emeth,  idestuer^a^, 
quadratos  et  stabiles  habet  pedes ;  at  ipjy  $ee- 
ker ,  id  est  mendacium ,  acutos  et  debiles. 

20.  DOLUS  IN  CORDE  COGITANTIUM  MALA  :  QUI  AU- 
TEM   PAC15    INEUNT  CONSILIA,    SEQUITUR    EOS    GAU- 

mvu.^Procogitantium  hebr.  est  W\1U  choresce. 
id  est  fabricanlium,  ut  vertunt  Septuag.  ac,  ut 
Aquila,  Symmachus  et  Theodotion  :  Machinan- 
tium  mala.  Sicut  enim  faber  cudendo  fabricat 


COUUENTAIUA  l\  PROVEfi 

.! ail ium  ,  sic  impius  COgUaOdO  l.duiral  dolOS  i-i 
fraudes.  Rursum,  pro  qui  paeU  ineuni  consiita, 
liebr.  esl  'wvS  teioatse,  id  est  eonsitiariot  pacls, 
vel  eosqui  coasulunl  pacem ,  sequitur  gaudium, 

Jain  primo,  R.  Levi  censet  proprie  el  prrccise 
hlcdolum  impiorum  oppooi  gaudio  piorum.  Est, 
iuquil ,  calliditas  qua  quis  versulus  (lal ,  ul  aliis 
astule  perniciem  inferrepossil;  sedenim  fraus, 
quam  is  mplilur  in  pacis  consilia  ineuntes  ,  hoc 
•  ^i  probos ,  quorum  sludia  el  consilia  ad  pacem 
recieque  agendum  spectant,  iu  eorumdem  gau- 
dium  et  voluptatem  redundabit ;  nec  enim  detri- 
mentum  ulium  accipient  <'\  nefariis  machinatio- 
uibus  impiorum,  in  quorum  caput  hujusmodi 
scelus  recidet,  Deojustos  in  eorum  potestatem 
venire  prohibente :  qua  de  causa  justis  gaudium 
.  ontinget,  gaudium,  inquam,  adsetcrnitatemdu- 
raturum;exquo  fietutprofligatiexitiumsubeant. 
Eaetiam  erit  horumsententia,  meniem  nefaria 
machinaniium  assiduecum  fraude  doloque  deti- 
neri  ad  malum  inferendumjin  animo  autem  con- 
sulentium  pacem  semper  gaudium  residere  ; 
quamobreminsceleslianimofraus;iojustiautem 
mente  Isetiiia  stationem  semper  habet.  Ita  ipse. 

Secundo,  aptius  alii  censent  per  metatepsin 
gaudiumpacificorumopponi  dolo,  idest  dolori 
quem  parit  dolus  machinantium  mala;  cum 
enimcogitationes  fraudisplenasassidueversent, 
nulla  keiitia  voluptateque  perfunduntur ,  ait 
R.  Salomon,  ut  e  contra  pacis  consilia  ineunies 
gaudio  perfruuntur.  Sicut  enim  parturientes 
foetum  ingenli  dolore  exagitantur,  sic  et  parlu- 
rientes  dolum  mille  timoribus,  curis  et  angori- 
bus  excruciantur,  juxta  illud  Job  15.  v.  35  :  Con- 
cepit  ciolorem,  et  peperit  iniquitatem  ,  et  uterus 
ejus  praparat  dolos.  Et  illud  psal.  7.  15  :  Ecce 
parturiit  injustitiam,  concepit  dolorem ,  et  pepe- 
rit  iniquitatem. Et  illud  Isaice  59.  h  :  Conccperunt 
laborem ,  et  pepererunt  iniquitatem.  Ova  aspidum 
ruperunl ,  et  lelas  araneae  texuerunt ;  qui  comede- 
rit  de  ovis  eorum,  morietur  :  et  quodconfotum  est, 
erumpet  in  regulum.  Vide  ibi  dicta.  Hinc  "px 
auen,  idestiniquitas,  contractuminpxon,  idem 
est  quod  dolor;  quia  ex  iniquitate  nascitur  et 
contrahitur  dolor ,  sicut  ex  ovo  nascitur  pullus  ; 
quare  si  pullum  doloris  averseris  ,  tolle  ovum 
iniquitatis;  exillo  enim  non  alius  quam  doloris 
pullus  progignitur. 

Porro  omnes  probos,  sed  maxime  pacificos , 
qui  pacem  consulunt  et  conficiunt,  sequetur 
gaudium  ;  quia  pax  prae  caeteris  ingens  et  divi- 
numestdonum,  Deo  gratum,  Angelis  jucun- 
dum,  hominibus  exoptatum,  uti  alibi  ssepius 
ostendi. 

21.NON  CONTRISTABIT  JUSTUM  QUIDQUID  EI  ACCIDE- 
RIT  :  IMPII   AUTEM  REPLEBUNTUR  MALO.]  PrO  COUtH- 

stabit  hebr.  est  rUJf>  ieunne,  quod  primo  signi- 
ficat  occurret ;  secundo  ,  contristabit ;  radix 
enimn:x  ana  significatoccurrereetlugere.  Rur- 
sum,  pro  quidquidei  acciderit,  hebr.  esfpxb:) 
kotaaen,  quod  primo  vertas  :  omnis  iniquitas; 
secundo ,  omnis  dolor.  Prius  significatum  secuti 
Septuag.  vertunt:iVon  ptacebit  justo  quidquam 
injustum;  impii  autem  replebuntur  malis;  et  Sy- 
rus  :  A'on  est  bonum  justo  aliquid  injustum;  et 
Chald.  Non  decetjustum  aliquid  iniquum;  Pagnin. 
Non  causabitur  iijusto  omnis  <'m'7U<7a5;Tigurinus: 
Justo  nulla  impendet  iniquitas :  quod  Vatablus  sic 
explicat,  q.  d.  JSulla  iniquitas  hominis  injusti  po- 
teril  ladere  virumjustum  ;  at  impii  pleni  sunl  ma- 
litia,  q.  d.  Jmpii  non  solum  iwduntur  a  maiilia 

CORNEL.    A    LAPIDE.      TOM.    III. 


DIA  SALOMONIS,  Cap.  XII.  813 

qacs  exterius  attoenit,  ted  eliam  a  sua  ,  qua  pi<  m 
sunt  niijiiiiiii. 

S.Chrys.  vero  In  Catena  Gracor.  sicSeptuag. 
explical  i  Quemadmodum  <i<tod  injuslum  est,justo 
ikih  plaeei  ,•  Ita  n>  c  iiti<ist<>  quoque  justum.  \onpro- 
vcnit  iior  iititrni  ex  rerum  natura  .•  aul  <n<i''  eerte 

iiini  liintum,  vcrum  d  diurrsa  rontni  opinionc 
et  judicio,  qul  de  llsdem  utiter  <t  aiiler  slatuunt 
et  sentiunt.  Quamobrem  netUxeris  mihi :  Iste  vel 
iltc  veritate  offenditur;  iste  rursum  vet  itle  veritati 

ittnt  m  tl.<t.  Ah  ipsis  riiimjudicibus  vitium  hor  nasci- 

tur,  non  ii  rebusquajudicantur.  Vtenimsoihiecor- 
porcus  nultamradiis suis  utlUtatem  aut  suuvitatcm 
illis  ailfcrt,  (juioculorum  iufirmitutc  lahorant,  sed 
damnum  potius  et  ptvnum  :  ita  munifrsta  quoqut 
vi  ritas  nullum  perversaj  atumtv  commodum  aulgOUr 
dium  parit.  Alius  in  Catena  Gr.ecorum  :  Dat , 
ait,  causam  cur  justo  nulla  placcat  iniquilas; 
quia,  inquit,  virlutes  omnes  sunl  connexa?,  omnes- 
que  sibi  colucrcnt ,  et  in  unum  scopum  tendunt. 
Adde  bonuin  oriri  ex  integra  causa  ,  et  e  com- 
plemento  lotius;  malum  vero  ex  singdlaribus 
defectibus.  Quare,  utquis  juslus  sit,  requiritur 
ut  omni  juslitia  et  virtute  polleat ;  ut  quis  vero 
sit  injuslus,  sufficit  si  unum  scelus  admiltat, 
v.  g.  ut  sit  raptoiv,  vel  aduller,  vel  homicida. 

Secundo,  melius  Noster  verlil  :  Non  contrista- 
bit  justum,  quidquid  ei  accideril ,  id  est  ullus 
dolor,  puta  ulla  res  tristis,  quaeei  doloremcon- 
cilet;  impii  autcmreplcbuntur  malo ,  puta  multi- 
plici  aerumna  et  dolore.  Sic  et  R.  Levi :  Non  con- 
lingeljuslo,  inquit,  rcs  ullapcrniciosa  ,  Deo  itlum 
subdueente  d  calamitate,  quam  ilti  inferre  scelerati 
cogiiabant ,  ne  scilicet  ratione  aliqua  Ixdatur. 
Eosdem  etiam  illasos  servabit  Deus  dmorum  pra- 
vitate  et  opinionum  ob  peculiarem  providentiam; 
cum  impios  permittat,  imo  curet,  mullis  afiici 
plectique  afllictionibus.  Nolat  Hugo  to  acciderit: 
Accidens  ,  inquit,  adest  et  abesl  prwter  subjecti 
corruptionem;  ita  prmsens  prosperitas  et  tributa- 
tio  viro  justo  adest  et  abest  praler  ejus  conlrista- 
tionem  et  conturbationem. 

Huc  facit  apologus  piscatorum  apud  /Esopum : 
Piscatores ,  inquit,  trahebant  verriculum,  quod 
cumgrave  foret  gaudebant  et  exultabant  multum 
inesse  pr&dce  existimantes ;  sed  cum  in  littus  ip- 
sum  traxissent,  piscesque  paucos  quidem,  sed  la- 
pidem  inco  permagnum  invenissent ,  tristari  et 
mcerere  cceperunt,  non  tam  piscium  paucitate , 
qudm  qubd  contraria  ante  animo  prwsumpserant ; 
quidamautem  inter  eos  natu  grandior  dixit  :  JSe 
tristemur ,  6  socii ;  nam  voluptati ,  ut  videtur , 
soror  est  tristitia;  et  nos  igitur  oportebat  tantum 
ante  t&tatos  omnino  aliqua  in  re  eliam  trislari. 
Affabulatio.  Fabulasignificatnonoportere  tristari, 
fruslrataspe. 

Porro  non  dicit:  Justo  nil  accidet  mali;  con- 
trarium  enim  ssepe  videmus  ,  scilicet  Tobiam 
afiici  afiligique  caecitate,  Jobum  morbis  variis, 
Lazarum  ulceribus,  Davidem  persecutionibus, 
Danielem  leonibus  ,  Susannam  calumnia,  etc. 
Sed  dicit  :  Non  contristabit  justum  quidquid  ei 
am'den7,-quiajustustribulationesquaslibet  sive 
a  Deo,  sive  a  diemone,  sive  ab  homine ,  sive 
a  natura  obvenienles,  patienti,  forti  hilarique 
animo  patitur  et  sustinet :  quo  fit  ut  nulla  aerum- 
na  turbetur  ,  nulla  affiictione  concidat  ,  ani- 
mumque  despondeat ,  sed  placidus  fidensque 
et  imperturbatus  in  omni  adversitate  consistat. 
Nam  ,  ut  ait  P.  Syrus  :  Medicina  calamitalis  est 
vquanimitas.  Et  Sixtus  philosophus  in  Sentent. 

40 


S14  COMMENTARIA  IN  PROVERDI 

Prcepara  el  apta  animam  tuam  ad  tribulationes, 
et  beatus  eris.  Tyrannus  bealiludinem  non  aufert. 
Quocirca  S.  Thom.  3.  p.  q.  15.  a.  6.  docc.t  ia 
Christo  etjusiis  fuisse  tristitiam,  quae  appre- 
hencleret  et  senliret  mala,  non  quae  perlurba- 
ret  ralionem. 

Causse,  cur  justus  nullare  contristetur  et  tur- 
hetur,  sunt  variae:  Prima,  quod  res  omnes  hu- 
jus  mundi ,  quae  turbalionem  afferre  possunt, 
parvi  eestimet,  ideoque  eas  non  amet;quare, 
siillceipsi  auferantur,  non  dolet,  quia  illas  non 
curat.  Unde  Sixlus  philosophus  in  Sententiis 
cap.  14  :  Omnia,  inquit,  auferenti  d  te  cede  pr&ter 
iibertatem.  Supiens  vir  et  pecunix  contemplor 
similis  est  Deo.  Et  Isocrates  ad  Demonicum  : 
Exislima ,  ait,  nikit  kumanum  esse  stabile;  sic 
enim  neque  fortunatus  eris  prxter  modum  Ixtus, 
neque  inforlunatus  pr&ter  modum  tristis. 

Secunda  ,  quia  justus  refraenat  suas  cupidi- 
tates  ,  quee  sunt  causae  peccalorum,  el  conse- 
quenter  perturbationum  ac  tumultuum  ,  juxla 
illud  Thren.  1.  8:  Peccatum  peccavil  Jerusalem  , 
propterea  inslabilis  factaest;  ubi  multa  bac  de 
re  dixi.  Quocirca  Terlull.  lib.  de  Patienlia.  c.  7  : 
Quod  nosirum,  inquit,  videtur,  alienum  est : 
niliit  enim  noslrum,  quoniam  Dei  omnia,  cujus 
ipsiquoque  nos.  Ita  si  damno  affecli  impatienler 
senserimus ,  nondenostro  amissum  dolentes,  affi- 
nes  cupidilatis  deprehendemur.  Alienum  qu&ri- 
mus  ,  cum  alienum  amissum  dolenles  03gre  susti- 
nemus.  Quidamni  impatientia  concilatur,  lerrena 
ccelestibus  anleponendo ,  de  proximo  in  Deumpec- 
cat ;  spirilum  enim  quem  d  Domino  sumpsit,  secu- 
laris  rei  gratia  concutit.  Libentes  ergo  lerrena 
amittamus ;  ccclestia  tueamur.  Totumlicet seculum 
percat,  dum  palientiam  lucrifaciam. 

Tertia,  quia  justus  pacem  et  quietem  animi 
rebus  omnibus  anteponit,  ideoqueeamquarum- 
vis  rerum  dispendio  emit  aulredimitjuxta  illud 
S.  Pauli  ad  Colos.  3.  15  :  Pax  Chrisli  exultet  in 
cordibus  veslris.  Et  illudPhilip.  4.  7:  PaxDeiquai 
exsuperat  omnem  sensum,  custodiat  corda  vestra, 
et  inlelligentias  veslras  ,  in  Christo  Jesu. 

Quarta,  quia  justus  scit  se  suaque  Deo  esse 
curae  :  quare  in  palerna  vigilique  ejus  providen- 
tia  suaviter  conquiescit ,  dicitque  cum  Psalte 
psal.  22.  1  :  Dominus  regit  me ,  et  (idcirco)  nihil 
mihi  deerit.  Auditque  illud  Apostoli  Philip.  4.  6: 
Nihit  solticiti  silis ,  sed  in  omni  oratione,  etc. 
petitiones  veslra;  innotescant  apud  Deum.  Et  illud 
Rom.  8.  28  :  Diiigentibus  Deum  omnia  cooperan- 
tur  in  bonum.  Hucfacit  illud  Pindari  in  Istbmiis 
ode  3  :  Tempus,  dum  volvuntur  dies,  alids  atiam 
affert  rerumvicissitudinem;  sed  tamen  invulne- 
rabiles  filii  deorum. 

Quinta  ,  quia  mentem  habet  in  Deo  fixam  , 
cum  eoque  ita  se  unit,  ut  unus  cum  eo  spirilus 
efficiatur.  Quare  Deus  cum  sit  immutabilis  ,  et 
consequenter  imperturbabilis,  justos  quoque 
qui  sibi  agglutinati  sunt,  facit  quasi  immula- 
biles  etimperturbabiles.  Unde  Sixtus,  non  Pon- 
tifex  ,  sed  philosophus  ,  in  Proverbiis  sive  Sen- 
tentiis,  cap.  1.  36  :  Semper  apud  Deum ,  inquit , 
estmcns  supienlis.  Sapienlis  menlcm  Deus  inhabi- 
tat.  Sapiens  semper  similis  est  sibi.  Elc.  Z6:Deum 
honora,  ut  ipse  dominetur  tui.  Si  autemdomina- 
tum  lui  gerit  Deus ,  ita  demum  tu  dominaberis 
omnibus.  Etc.  40,:  Temptum  sanctumestDeo  mens 
pii,  et  atlarc  optimum  est  ei  cor  mundum  et  sine 
peccato.  Denique  S.  Chrysost.  hom.  1.  in  2.  ad 
Corinth.    Nihit  aliud ,  inquit ,  tam  molestum  est 


\  SALOMONIS.  Cap.  XII. 

quam  Deum  habere  offensum.  Idsi  absit,  non  af- 
fliclio  ,  non  insidia ,  non  alia  res  ullamotestiam 
afferre  potest  recte  sapienli;  sed  quemadmodum 
exiguam  scintittam,  si  in  profundam  aquam  im- 
mergas,  exslinxeris ;  ita  quamvis  magna  animi 
dejectio,  si  bonam  incidit  conscientiam,  perit  faci- 
leque  evanescit.  Idem  alibi  saepe  hoc  argumen- 
lum  praeclare  tractat ,  ut  orat.  Quod  nemo  lce- 
ditur  nisi  d  seipso ,  et  in  epistolis  ad  Olympia- 
dem. 

Moraliter  hic  disce  justitice  fructum  esse 
animi  imperturbali  quietem  et  tranquillitatem  , 
quae  summum  pene  hujus  vilae  est  bonum  , 
eliam  Philosophorum  communi  voce  testimo- 
nio.  UndeSynesius  Episcopus  Plolemaidis ,  qui 
sanctilate  et  doctrina  admirandus  iloruit  sub 
annum  Domini  420,  coaevus  S.  Ambrosio,  Au- 
gustinoet  Hieronymo,  hymno  primo,  qui  exstat 
tomo8.  Biblioth.  SS.  Patrum,  sic  canit : 

Alius  equos  scite  agitet , 

Aliusarcum  bene  tendat , 

Alius  acervos  opum  cuslodiat, 

Celebris  admodum  alius  sit  : 

At  mihi  tranquillam  liceat 

Vitam  caeteris  ignotam,  sed  Deo  notam  ducere. 

Et  Pentadius  : 


Non  est,  falleris,  haec  beata  vita, 
Fulgentes  manibus  videre  gemmas  , 
Aut  aurobibere,  et  cubarecoco  , 
Regales  dapibus  gravare  mensas  ; 
Sed  nullos  trepidum  timere  casus  , 
Nec  vano  populi  favore  tangi. 

Et  Comicus : 

Continentis  ac  patientis  vita  tranquillissima  est : 
Beata  vita  perpes  est  tranquillitas  : 
Gymnasium  sapientiae  est  tranquillitas  : 
Vis  dolere ,  vis  gaudere  parcius  ?  vive  tibi. 

Et  Lyricus  : 

Est  mihi  rus  parvum  ,  fcenus  sine  crimine  parvum  ; 

Sed  facit  haec  nobis  utraque  magna  ,  quies. 
Castra  alios  operosa  vocent  sellxque  curules , 
'  Et  quidquid  vana  gaudia  mente  movet. 
Pars  ego  sim  plebis  nullo  conspectus  honore , 

Dum  vivam  dominus  temporis  ipse  mei 

Et  Epigrammatographus : 

Ut  qui  praecelsae  rupis  stal  vcrtice  tutus , 

Irati  ridet  vimque  minasque  maris  ; 
Sic  animus  se  pace  tenens  ,  rerum  undique  circum 

Latrantes  fluclus  despicit  impavidus. 

Haec  imperturbati  animi  quies  maxime  cerni- 
tur  in  Vita  religiosa  et  monaslica,  de  qua  inter 
alios  Simon  Junior  egregie  in  Capp.  moralibus 
cap.  ult.  Quies  monastica ,  inquit ,  est  impertur- 
batus  animi  status ,  libera  et  exultanlis  anima 
sercnitas ,  basis,  quadam  cordis ,  nullis  agituta 
turbis,  nutlis  inundata  fluctibus ,  contemplatio  lu- 
minis,  mystica  Dei  cognitio ,  sermo  sapientia; , 
abyssus  consiliorum  Dei,  raptus  mentis  ,  puracum 
Deo  conversatio ,  oculus  pervigit  ,  intcltectualis 
adoratio  ,  unio  et  coputatio  cum  Deo ,  lerminus , 
deificatio,  et  inmagnis  asceticavitce  laboribus  sinf 
labore  requies.  Causam  dat  cap.  52  :  Qui  in  uno 
(Deo)  per  unum  videt ;  et  seipsum  et  omnia  vi- 
det :  et  in  eoabsconditus,  nihilomnium  videt,  q.  d. 
Religiosus  unum  Deum  videt  et  amat,  ac  per 
cum  caeteraomnia  :  at  praeter  Deum  nihil  videt, 


COMMKNTAMA  IN  PROVI 

niliil  eurat,  nihil  ainal:  in  Deo  er^o  lixus,  i iii— 
nioius  et  Imperturbalui  conatttlt. 

12.  Aiiominaiio  I8T  DOHIRO  i.\U!\  mi.miacia: 
QW  AUTi.M  rinci.ni  u  w.im  ,  PtACBMT  II.  )  Hcbr. 
factorcs    vtrilulis    \cl   ftdi  Ittaiis  131511    riiscnu, 

nl  eat beneptatitam  <jus.  Ita  Aqulla,  Symmacb. 
el  Tbeodot.  Al  Sepfuug.  Quifaclt  ftdes  (id  e&lqul 
honu //</(•  agit ,  utverlll  auctbr  Catensa  Griecor. 
t] ii i  scHlcel  ubique  lidclis  ftdem  datam  praeslat) 
aceeptut  <st  ei;  Pagnin.  et  in  faeientibus  vertta* 
t<  m  <  st  votuntas  ejus;  Tlgur. Labia  mendaciaabo* 
minatur  Dominus  ;  qui  autem  vcrit«ti  stttdct,  fu- 

rori  m  lnihct  <j«s. 

ivr  tabia  mendacia,  Intellige  Fraudulenta,  qtiae 
ali08  decipiunt ,  aut  per  mendacia  noxam  infe- 
runt,  qualia  sunt  falsi  tealla,  qni  per  calum- 
niam  falsum  crimen  alteri  impingitj  itaqnc 
causa  eat  nt  hroocens  injudicio  condemnetur. 
Ila  Aben  Kzra.  Haec  cnini  cxccralnr  Dcns:  unde 
eis  opponit  faetores  Qdelilatis  vcl  veritatia,  qui 
scilicet  yeritatem  enuntiant  ,  quique  fidem 
aliis  dalain  nec  yerbo,  ncc  facto  fallunt,  sctl  rc 
ipsa  pr;istant.  Ilem  qui  tcsles  in  jndicio  sincc- 
rum  veritali  tesiimonium  perhibent,  ut  inno- 
Cens  absolvalur,  nocens  condeinnctur. Hi enini 
patroni  et  defensores  sunt  fidei,  asque  ac  jusli- 
tiaect  innocentiae,  ideoque  Deo  pcrgrali. 

23.  HOMO  VERSIJTUS   CELAT   SCIENTIAM  :    ET  COU 

iNSiriE.vnrvi  ruovoCAT  stultitiam.  ]  Pro  versu- 
tus ,  hebr.  est  BIV)1f  arurn  ,  id  est  astutus  , 
cautus  ,  prudens  ,  ut  vcrlunt  Septuag.  ;  op- 
ponitur  enini  insipienti ,  id  est  imprudenli. 
Pro  provocat,  hebr.  est  Nlpi  iicra  ,  id  est 
vocat,  provocat,  evocat,  scilicet  e  corde  ad 
os  et  linguam  ,  boc  est  profert,  eloquitur,  proc- 
dicat,  jaclat ,  ostentat.  Rtirsum  provocat ,  id  est 
ambit  et  quaerit  occasiones  evulgandi  suam 
stultitiam  ,  prodcndo  arcana  sibi  commissa. 
Uncle  Cliald.  stuttus  autem  repetit  scientiam,  boc 
estiterum  iterumquesecretum  quodnovit.,  aliis 
et  aliis  dala  occasione  enuntiat  et  prodit :  quia 
menteetore  prurit,  ut  secretum  in  mente  rc- 
conditum  pandat,  et  velul  foetum  parturiat,  ac 
in  lucem  producat.  Adtlit  Dionys.  Slultus,  in- 
quit,  suo  stultiloquio  provocat  audienles  ad 
ineptain  laetitiam  ,  risus  cacbinnos  ,  quin  et  ad 
libidines  aliaque  scelera.  Quocirca  clare  Vatabl. 
vertit:  Vir  caulus  dissimulat  scientiam;  at  cor 
stultorum  depradicat  stultitiam.  Sensus  ergo  est, 
q.  d.  Vir  cautus  et  prudens  non  jactat,  sed  cclat 
scientiam,  id  est  arcanum  quod  scit  et  novit , 
quodque  corde  et  mente  clausum  gerit,  idque 
prinio,  studio  secreti,  prudentiac,  humilitalls 
et  modestiae;  secundo,  studio  quielis  ,  ne  coga- 
lur  arcanum  quotl  scit,  palam  enunliare;  ter- 
tio,  ad  vitandam  aemulorum  et  imperitorum 
invidiam,  contentiones,  lites  et  rixas  ;  quarto, 
ut  sua  scientia  .  ejusque  fructu  etlucro  majore 
fruatur.  Sic  cauli  artifices  dum  in  arte  sua  no- 
vam  aliquam  rem ,  aut  arcanam  praxin  valde 
utilem  inveniunt ,  eam  celant,  ex  eaque  ingen- 
les  opes  sibi  comparantt  cum  soli  eam|norint 
et  exerceant.  Sic  versuti  lusores  aleae,  scacbio- 
rum,  pilae,  elc.  dissimulant  se  illius  lusus  pe- 
ritos,  ut  alios  ad  ludendum  provocent,  supe- 
rent,  lucrentur  et  ditentur.  Ex  adverso  insi- 
pientes  ,  cum  quid  excogitarunt ,  didicerunt, 
audierunt,  aliove  modo  sciunt,  scientiam  hanc 
sivearcanum  quodnorunt  ceiare  nequeunt;sed 
instar  gallinarum,  dum  OYa  ponunt,  vociferan- 
tur,  camque  plcnis  buccis  jactant  et  depraedi- 


EIBIA  SALOMOMS.  Cap.  XII.  315 

<  ant  ;  <|iio  lil  nt  non  tani  sciciitiam  tpiaiu  >iuln- 

liam  Miam  j.K  iciit ,  omnibuaque  pandant.  Idque 
prlmo,  «\  superblfl  ,  ui  iu'am  scientiam  oslen* 
Leni  ;  secundo,  qula  gtirrull  suntel  clamosi,  a<: 
secreU  el  quielis  impatlenlea;  lerlio,  quia  gau- 
dcnl  conlentiones  lilibua  et  rixis;quarlo,  quia 
Imprudenlea  sunt,  nec  ridentexhac  Bcienlla 
ostentalione  ejua  fructum  el  lucnun  ^ibi  immi- 

niitiiin  iri.  Oiian:  iinilanlur  COTVum ,  qui  iu- 
vcnto  cadaVerequasi  cpulo  crociial ;  itaque  alioa 

advocal  ,  tpii  epuli  pailcin  ipsi  eripiant ,  <le 
quo  Pocta  : 

Nam  tacitus  pasci  si  possct  corvus,  habcrel 
l'lns  dapit,  el  rixae  niulto  minus  invi.I i.i-fjue. 

Denique  prudens ,  ail  Is.  Levi,  celal  id  <|uod 
scil,  id  csl,  qUOd  audivit,  vel  aliunde  didicit , 
tloncc  plane  certua  sit  itl  esse  verum,  ne  ,  si 
dubium  sit  autfalsum,  ignoininiam  sibiconscis- 
cal  :  alstullusillico  qiiodaudivit  aulscit,  eliamsi 
diiliiuin,  eloquitur ;  unde,  si  id  falsum  deprc* 
bendatur,  omnium  risibui  exponitur. 

Porro  Septuag.  pro  ntyD  cliose,  id  est  tegit , 
operit,  cetat,  aliis  punclis  Icgcnles  J}DO  Idsse  , 
itl  est  sedes,  tbronus  ,  soliuin,  verlunt  :  Vir 
prudcus  sensus  ,  sive  inlcUigentice ,  thronus  cxis- 
lit ;  cor  autem  insipientis  execralionibus  obno- 
xiumerit.  Quod  Olympiodorus  et  S.  Cbrysost. 
Catena  Graecor.  sic  exponunt.  Olympiod.  /  m- 
versus  cnim  illius  senstts,  propter  prudentiam  qua 
pollet ,  in  eo  conquiescit.  Aut  ob  id  virum  prudcn- 
lem  sensus,  judicii ,  vel  intelligenlia:  tlironum 
vocal,  quia  sensum  omnitim  regina  et  quasi  capat 
esl  prudentia.  Deniqtte  ut  is  qui  plenus  est  malitia 
aut  inscitia ,  sedes  malilia  vei  inscitice  appellari 
solet  :  ita  qui  omnia  novit ,  recle  sensuum  vel 
scientiai  sedes  vocatur.  Vocatur  quoque  pruden- 
tia  principium  sensus ,  quia  imperium  obtinet  in 
illo.  S.  Cbrysost.  Vir  prudens  tlironusvel  sedes  ob 
id  dicitur  sensus,  qaia  est  sapienlim  catkedra , 
sensusque  atque  judicium  ad  eum  rnodum  in  illo 
quiescunt,  ut  nunquam  inde  recedant.  Cor  aulem 
insipientium  execrationibus ,  etc.  Vnde  koc?  quia 
ut  quidem  ex  sapientibus  dixit ,  viam  pcrsequitur 
qua  malcdictioni  et  execrationi  subjacel  ;  sed  et 
omnis  quoque  iniquus  apud  Dominum  execrabilis 
est :  sicut  omnis  etiam  insipiens  propter  iniquita- 
lem  suam  deteslabitis  est. 

Huc  facit  proverbiumSixtiPytbagorci  in  Sen- 
tent.  n.  bk  :  Bona  mens  chorus  est  Dei ,  mala  mcns 
clwrus  est  dcemonum.  Et  n.  UO:  Menspii  temptum 
est  sanctum  Deo.  Hucquoque  facit  emblema  scr- 
pentis  :serpens  enim  hebr.  vocatur  mT;arm«, 
id  esl  aslutus  ,  versutus,  cautus,  quia  se  sua- 
que  celat ,  ne  voce  et  sibilo  suo  prodatur  et  ab 
bominibus  necetur  :  quare  silet  ncc  sibilat  nisi 
in  pugna,  aut  magna  tempestate  jamjam  in- 
gruente.  Idem  facit  vir  prudens  :  ne  cnim  vox 
sibi  exitio  sit  silet,  nisi  quae  necessitas  loqui 
cogat.  Unde  Isocrales  ad  Demonicum  ,  tcmpus 
loquendi  et  tacendi  hisce  cancellis  definit  et 
circumscribit :  Duas  fac  occasiones  toquendi,  vcl 
de  qiiibus  scis  ctare ,  vet  de  quibus  necesse  est  to- 
qui ;  in  lus  enim  sotis  sermo  silenlio  est  metior ,  in 
atiis  autem  melius  esllacere  quam  toqui.  ElTha- 
les  Milesius  apud  Laertinm  1. 1.  c.  1  :  Sapiens, 
inquit,  non  nisi  ciim  res  postutaverit  toquetur,  et 
paucis  suam  absolvet  sententiam  ;  stultus  autem 
non  Itabila  ratione  loci ,  temporis,  personarum , 
elc.,sua  loquacitateomniaeffutict.  Nam  utaicbat 
Solon  :  Stuitus  silere  nequit. 


316 
26.  Manus  fortium  dominabitur  :  qu.e  autem 

REMISSA  EST,    TRIBUTIS    SERVIET.    ]    PrO     forlium 

Hebr.  est  a^ynn  charuisim,  id  est  pnecisorum, 
acrium,  strenuorum,  sedulorum,  sollicitorum; 
Theodot.  uvSpsmv  ,  id  est  virilium;  Aquila,  cwts.- 
fivovToi-j  ,  idestabbreviantium,  qui  brevi ,  id  est 
celeriter  et  cito,  negolia  sua  expediunt;  Sep- 
tuag.  irJ.ix.Tuv  ,id  est  eleclorum  ;  Pagnin.  Manus 
mercalorum  sollicitorum  dominabilur  ;  Tigur. 
Seduloruni  manus  primas  oblinet  ;  Vatab.  Qui 
slrenue  obeunt  munia  sua  solent  esseclomini  aiio- 
rum ,  conlra  cessatores  erunt  tributariijustorum, 
idest  servientjuslis.  Porro  ne  quis  diflicultatem 
strenuilati  oblendat,  Septuag.  eam  lollunt  ad- 
dendo  facile  :  Electorum  manus ,  inquiunt,  fa- 
cile  ,  vel  citra  difficuilatem ,  rerum  polietur.  Pro 
remissa  Hebr.  est  rPEl  remia,  id  esl  remissa, 
tarda,  pigra :  haec  enim  directe  opponilur  ma- 
nui  fortium,  id  est,  forti  et  slrenuae. 

Sensus  estclarus,  q.  d.  Forles,  diligcntes  et 

strenui  sua  virlule  et  strenuitate  parant  sibi 

opes  ,  dominium  et  imperium  :  at  vero  ignavi, 

remissiet  pigri  a  forlibus  et  strenuis  subjugum 

millunlur,  fiuntque  eis   tributarii,   quo  fit ut 

strenui  post  laborern  in  opibus  sibi  partis  con- 

quiescant,  vivantque  quiete  ex  aliorum,  quos 

sibi  subjecerunt,  laboribus  et  tribulis  ;  pigri 

vero  per  desidiama  slrenuis  subacti,  postotium 

etinertiam  laborem,  quem  fugerant ,  amplecli 

cogantur,  ut  census  et  Iributa  strenuis  persol- 

vant.  Nimirum  haec  est  justa  merces  laboris  , 

haec  pariler  congrua  poena  otii  et  inerliae  ;  ut 

scilicet  slrenui  donentur  quiete,  otiosi  damnen- 

tur  ad  labores.  Sic  Romani  sua  fortitudiiie  ac- 

quisierunt  imperium,   majorique  orbis   parti 

dominati  sunt.  Sic  et  Graeci,  Assyrii ,  Persae  et 

Germani  ,  qui  deinde  degenerantes  in  delicias, 

luxumet  segnitiem,  abaliis  spoliatisuntdomina- 

tu,  ac  sub  jugum  et  tributum  missi,  utiSardana- 

palusob  luxum  et  ignaviam  spoliatus  fuil  im- 

perio  Assyriorum,  quod  fortitudine  sua  obli- 

nuerat  Ninus.  Ballassar  compotatione  sua  per- 

didit  monarchiam  Babyloniorum  ,  quam   stre- 

nuitate  sua  erexerat  Nabuchodonosor.   Darius 

jgnavo  luxu  perdidit  monarchiam  Persarum, 

quam  virtule  sua  fundarat  Cyrus.  Cbilpericus 

desidia  sua  perdidit  regnum  Francorum  ,  quod 

vigore  suo  inchoarat  Pharamundus. 

Secundo,  tamen  n>D1  remia  idem  est  quod 

dolosa  ,  fraudulenta  ;  ita  Syrus.  Unde  Sepl.  do- 

losi  autem  erunt  in  direplionem;  Aquila  et  Sym- 

mach.  in  tributum  ;  hoc  est,  ut  Vulgata,  tributis 

serviet ;  Pagnin.  manus  doiosa  erit  tributaria. 

Manus  enim  dolosa  indirecle  opponitur  manui 

forti,  quia  manus  forlis  est  laboriosa,  dolosa 

vero  est  otiosa::  quod  enim  laboriosa  obtinet 

per  laborem ,    hoc    dolosa    obtinere    satagit 

per  dolos  et  fraudes.   Sed  fallilur  et  spe  sua 

frustratur  :  quia  Deus  benedicit  laboriosis,  ma- 

ledicit  dolosis  ,   facitque  ut   patefactis   dolis , 

honis,  quae  per  dolos  corraserunt,   spolienlur 

vel  per  judices,  vel  per  milites    et  praedones. 

Unde  Cajetanus  vertit,  et  dolus  erit  ad  liquefac- 

tionem  :  quia  sicut  nives  aestu  liquanlur  et  eva- 

nescunt,  sic  opes  fraude  partae  ea  detecta  aufe- 

runtur  et  pereunt.  Denique  haec  gnome  affinis 

est  illi  c.  10.  h  '.  Egeslatem  operata  est  manus  re- 

viissa ;  manus  autem  fortium  divitias  parat. 

Myslice  liaec  sententia  veriorest  in  dominio  et 
servitute  spiritali,  q.  d.  ait  Dionys.  Qui  fortes 
sunt  in  operalione  virtutum  ,  hi  solent  praefici 


COMMENTARIA  1N  PnOVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XII. 


fralribus,  ac  praeesse  sensitivo  quoque  appe- 
titui,  ejusque  passionibus  imperare.  Unde  Se- 
neca  :  Vis ,  inquit,  habere  honorem  ?  dabo  tibi 
magnum  imperium  :  impera  tibi.  Qui  vero  ad 
opera  virtutum  pigri  sunt  et  remissi ,  hi  im- 
plenlur  peccalis  ,  et  principi  tenebrarum  , 
puta  et  daemoni  serviunt,  cujus  exactioni  seu 
tentationi  dant  assidue  pro  tributo  consensum 
in  malo  :  quocirca  cum  illo  landem  mittentur 
in  carcerem  infernalem  ,  ubi  ei  perenne  labo- 
rum  et  dolorum  omnium  tributum  pendent. 

Igilur  manus  remissa  egestatem  sibi  parit  et 
servitutem  ;  quia  sua  operandi  negligentia  vitia 
ex  tepidilate  mananlia  fovendo,  bonos  mores 
prius  acquisitos  altenual ;  et  quae  antea  virlu- 
tibus  fulta  dominabatur  ,  nunc  vinculis  socor- 
diae  ligata  virtute,  hostibus  suis  ,  scilicet  vitiis, 
subjicitur.  Uncle  sapienter  de  rege  voluptatibus 
corrupto  canit  Prosper  epigramm.  53  : 

Licet  amplo 
Ulatur  regno,  sat  miserest  famulus. 
Cum  mens  ,  carnali  nimium  dominante  tyranno  , 
Tot  servil  sceptris  subdila ,  quot  vitiis. 

Opera  ergo  tepide  et  remisse  facta  haec  damna 
creant.  Primo,  Deum  non  placant;  secundo  , 
Angeliset  Sanctis  stomachum  movent ;  terlio  , 
daemones  adrisum  ct  conlemptum  provooant  ; 
quarlo,  operanlem  non  perficiunt;  quinto,  ma- 
jorem  in  dies  difficullatem  beneoperandi  indu- 
cunt;  sexto,  leinpus  sine  fructu  consumunt.  Ila 
Alvarez  de  Paz  libr.  5.  p.  3.  de  documenlis  pef- 
fect.  cap.  31. 

25.  MOEROR  IN  CORDE  VIRI  HUMILIABIT  ILI.UM,    ET 

sermone  BrhNO  l^tificabitur.  ]  Pro  mceror  Hebr. 
est  njNT  deaga,  idest  sollicitudo,  sollicitus  me- 
tns  et  pavor,  cujus  comes,  imo  filius  est  moe- 
ror.  Pro  humiliabit  illumllebv.  est  1JW  iasche- 
nu,  id  est  incurvabit  illum,  et  quasi  in  nn*w7 
scachat ,  id  est  foveam  ,  dejiciet.  Sensus  ergo 
planus  est,  q.  d.  Sollicitudo,  indeque  angor  et 
moeror,  viri,  quantumvis  fortis  et  magnanimi , 
cor  animumque  dejicit,  sternit,  et  quasi  in  fo- 
veam  pusillanimitatis,  diffidentiae  et  despera- 
tionis  praecipitat:  atsermo  bonus,id  est  suavis, 
jucundus,  hilaris,  illudid  spem  melioris  forlu- 
nae  erigit,  animat,  laelificat ,  vivificat. 

Porro  quia  hic  moeror  saepe  oritur  ex  tris- 
tiore  nuntio,  aut  ex  acriori  increpatione  vel 
comminatione,  quae  directe  opponilur  sermoni 
bono,  id  estsuavi ,  laeto  et  blando,  eoque  cura- 
tur   et  sanatur;  hinc  Sept.  verlunt:  Terribilis 
sermo  lurbat  cor  viri ;  nuntiatio  aulem  bona  lce- 
tificat  eum;  et  Chald.  Verbum  timoris  in  corde 
viri  terrorem  gignit ;  Syrus  :  Formidolosi  sermo 
cor  viri  perturbat,  q.  d.  Sicut  formidolosi  sermo 
audientiformidineminjicit,siceamdisjicitsermo 
animosi,quiaudientianimos,fiduciametIaetiiiam 
ingerit.   Rursum  sermo  terribilis  est    verbum 
acre ,  mordax,  minax,  praesertim  Superioris, 
Principis,  Praelati,  quodturbatsternitque  corvi- 
ri,  praesertimsubditi,  adeo  utaliquando  eimen- 
temeripiat,  eumquefaciatamentemet  delirum  , 
uti  experientia  constat :  al  remedium  est,  si 
idem  vel  quis  alius ,  verbis  formidolosis   vei 
acribus  turbalo  suggerat  verba  animosa,  lenia, 
blanda ,  jucunda ,  quae  formidinem  vel  acrimo- 
niampriorumobliterent,superentetextundant, 
perinde  ac  canis  vulnusquodmordendo  inflixit, 
lingendo  sanat;  atque  viperae  morsus  ejusdem 
carne,  puta  theriaca  (lioec  enim  fit  ex  carne 


COMMENTAMA  IN  PROVLIHHA  SALOMONIS.  Cap. 


vipera  )  curalur.  Unde  Tbcodor.  <i<-  Curand. 
Urecor.  affect.  Vcrborum  ictus,  ioquit,  ut  accl- 

dit  in  thi liucis  ,   vcrlits    cttrantur  ;  <l  qU0S  siimo 

aitulit  Uamna,  strmo  rcdimit.  Contruria  enim 
conlrariia  curonlur,  puta  iracundus  et  mordax 
sermo  curalur  sermone  mili  et  lenl. 

Denique  auctor  Caiense  Ursccor.  pef  sermo- 
nem  ierribilem  metonymia  in  Scriptura  usilata 
accipil  rem  lerribilem,  qualis  est  labor,  <|.  d. 
Labor  hominem  dejicit,  mercea  «  xciiut.  Unde 
sic  <•!  Sept.  verlit  aicque  explicat :  Sermo  terri- 
tiilis  canturbat  cor  kominis  ;  ast  fama  vclsponsio 
bona  latifuat  illud.  Qui  vitatn  circaactionem  oc- 
cupatam  primo  aggrediuntur ,  ilios  molestix , 
qua  passim  occurrunt ,  earumdcmque  commcmo- 
ralio  non  niltil  conlurbant ;  intcrim  promissorum 
bonorum  merces  corum  animos  dcnuo  solatur  ci 
excitat.  Siquidem  pcrfecte  justus  non  timcbit  ab 
auditione  mala;  munitus  est  enim  timorc  Domi- 
ni ,  ijtti  supt  rat  Itax  omnia. 

26.  QUI  NEGLIGIT  DAMNUM  PnOPTER  AMICUM  , 
JUSTUS  EST  ;   ITEK  AUTEM    1MPIORUM  DECIPIET  EOS.  ] 

Hebr.  errare  faciet  eos.  Pro  qui  negligit  damnum, 
Hebr.  esfirP  iatlier ,  id  esl  reliquus,  superstes, 
excellens,  pncstans  ,  abundans.  Unde  primo 
Aquila  vertit :  Abundans  prx  proximo  suojastus, 
iil  est,  ut  Pagnin.  Abundanlior  est  amicosuojus- 
tus,  q.  d.  Justus  qui  non  nisi  per  justos  con- 
tractus  ,  modos  et  praxes  rem  suam  adaugct , 
lit  dilior  socio  qui  non  est  justus,  ait  Vatabl. 
ideoque  per  fas  et  nefas,  puta  per  fraudes  , 
usuras  eliniquos  conlractus  se  locuplelarc  sa- 
tagil  :  opes  enim  jure  parUe  Dei  benediclione 
augentur  cl  stabiliuntur ;  opes  vero  per  inju- 
riam  acquisilae,  Deo  malcdiccntc,  imminuuntur 
etdispereunt.ltaAben  Ezra:  Scnsus,  inquit,  est, 
q.d.  Majorcsljustoopum  copiaquam  sitejus  socio. 

Secundo,  Cliald.  vcrlit :  Melior  est  justus  socio 
suo  ;  melior,  tum  ethice ,  hoc  cst  justior:  unde 
Syrus  vcrlit :  Justus  dat  bonum  consilium  amico 
suo;  tum  pbysice  mclior ,  id  est  excellentior, 
undc  Tigur.  Praslantior  erit  justus  proximo 
suo,  q.  d.  Juslus  honore  ct  gloria  anlecellit  c;c- 
teris  sociis  suis ,  esto  divitibus  ,  honoratis  et 
nobilibus,  quia  juslitiae  dccus  el  splendor  om- 
nem  opum  ct  honorum  splendorem  transcen- 
ditet  supcrat.  Summa  enim  est  justitiae  gloria 
ct  majestas,  adeo  ut  omnis  cxlcrna  gloria  illi 
comparata  inglorla,  omneque  dedecus  essc  vi- 
deatur,  ait  S.  Chrys.  in  Psal.  oh- 

Terlio,  R.  Lcvi:  Justus,  ait,  "irp  iather,  id  est, 
proficit  cx  amico  suo  ,  lioc  est ,  juslus  arripit 
ahamicopr.eslantiam^cumab  eoprsestantissima 
addiscat,  quibus  in  omni  virtute  perficiatur  : 
secus  accidit  in  scelestis  qui  a  sociis  nonnisi 
vitia  et  scclera,  qua3  intuentur  et  audiunt ,  ad- 
discunt. 

Quarto,  R.  Salomon  :  Justus,  ail,  ini  iather , 
id  est  condonat  proximo,  q.  d.  Vir  probus  pra- 
vis  amicimoribus  parcit,  errorcsquccondonat. 

Quinto,  Sept.  Compl.  verlunt :  Sapiens  juslus 
suiipsius  amicus  erit;  Roman.  Cognilor  justus 
sui  ipsius  amicus  eril;  eos  aatem  qui  peccant , 
persequenlur  mala,  et  via  impiorum  seducet  eos. 
In  nonnullis  lihris  additur  :  Sentenliai  autem  eo- 
rum  immites.  Verum  auctor  Calenae  Graec.  ple- 
nius  Sept.  sic  vertit,  sicque  explicat :  Justus 
cordatus  et  sui  ipsius  et  proximi  quoque  amicus 
est ;  at  impiorum  vix  in  errorem  deducunt  illos. 
Obscrca  hic  quod  justus  ad  utramque  fortunam 
commoduiii  ci  benevolum  se  prabeat.  Etenim  si 


XII.  317 

non  dolct   ,  ncr. 


quitl    boni  dr.   pro.timo  audit    , 

mvidet  ,  sed  ex  (tnimo  gaudet  ;    contra   vero 

si  quid  mali  illi  itmiltssr  inl<  Hrxcrit  ,  <tnitnt> 
conttirbutur  1 1  contristatur.  Verumtaiwn  tam 
dotor  tittttm  gaudium  illias  sttnt  modcrata.  Aptttl 
impios  autcm  divcrsa  affectio  oblinct  :  nam  ttbi 
cos  ob  lcrri/icas  commtnulitnu s  merltO  formi- 
tlarc  cl  couli  rrcri  oporlcbat,  ibi  liv.lanlur  <:l  as- 
pcrnanlur.  Conlra  ubi  proplcr  bona  ,  qu03  alicui 
obvcncrunt ,  gaudcrc  dcbcbant  ,  ibi  proptrr  invi- 
diam  tabescunt,  opposita  nimirum  a/fcctionc  ductl 
<t  incitati.  Alius  anonynius  in  cadcin  Catena: 
Qui,  ait,  sccundinn  Deiimaginem  sese  conditum 
agnoscit ,  ilie  sccum  habilat ,  modcslcifuc  dc  sc 
ipso  sentit  ;  nec  non,  ne  aliquid  quod  ad  inimici- 
tiam  vcl  malitiam  faciat ,  dcsignet ,  diligenler 
caoet ,  neque  bonorum  tandem  cogitationcs  pcr- 
turbat,aut  pia  studia  infcstat.  Alius  :  Vir,  ait, 
prudcntia  cl  justitia  cxcultus  amici  commoda 
pcrpcluo  speclat  el  curat,  observatque  quonam 
modo  singula  riteadminislrct.  Et  si  quodcrralum 
amicum  commiltere  contigcrit ,  illud  dissimulat 
ct  ignoscit  ;  impii  autern,  contrarium  plane  iter 
ingrcssi ,  omnia  in  dclcriorcm  partem  rapiunt. 

Sexlo,  noster  Latinus  Inlerprcs  profunde  ct 
germanc  Hebr.  irp  iather ,  vertit :  qui  retinquit , 
vel  negligit  damnum  suum ;  radix  enimiryWa- 
thar  significat  supcresse,  reslarc,  relinquere  , 
quasi  dicat:  Qui  rclinquit,  scilicct  sua  lucra, 
hoc  est  qui  ncgligit  damnum  suum.  Sensus  ergo 
cst,  quasi  dicat :  Qui  non  tantum  alios  non  dc- 
fiaudat,sed  et  damna  sua  negligit,  ut  proxi- 
morum  commodis  consulat,  hic  demum  anto- 
nomaslicc  et  per  excellentiam  juslus,  id  est 
aequus,  honestus,  probus  est ,  ac  cbaiitalc 
pncditus,  idcoque  Dco  charus,  ct  hominibus 
honoralus:  qui  proinde  damnum  quod  Dei  et 
virlutis  amorcsubiit,  abunde  rependent,  fa- 
cientquc  ut  caeteris  ditior  cvadat,  cum  ex  ad- 
verso  impii,  qui  pcr  fraudcs  dilescere  satagunt, 
el  sua  commoda  aliorum  damnis  redimunt , 
inde  non  ditentur,  sed  depauperentur  ;  quare 
iter  eorum  seducet  eos  :  iter ,  id  est  via,  ratio  et 
modus  agendi,  puta  ditescendi  per  fraudes  et 
damna  aliorum,  decipiet  eos ;  quia  ab  opibus 
speratis  deducet  cos  ad  inopiam.  Unde  sequi- 
lur  :  Non  inveniet  fraudulentus  lucrum  suum. 

Sic  Abraham  cessit  meliorem  regionem  Pen- 
tapolis  nepoti  suoLot;  sed  Deus  vicem  illi  re- 
pendit  in  Chanam-ea,  ubi  eum  bonis  omnibus 
ditavit.  Vice  versa ,  Lot  praeripicns  Abrahae 
Pentapolim,  opes  omnes  ,  quas  in  ca  conges- 
serat,  ejus  incendio  confiagranies  perdidit, 
Gen.  13.  cap.  9.  et  seq.  et  c.  19.  Sic  Isaac  puteos 
a  se  effossos  invadentibus  Geraritis  ullro  cou- 
cessit;  sed  Deus  ei  vicem  rcpendit,  dum  opes 
ingentes  ac  nominatim  alium  puteum ,  quem 
ob  copiam  aquarum  vocavil  Abundantiam  {andt. 
urbs  quae  juxta  eum  deinde  eedificata  est ,  dicta 
estBersabee  ,  id  est  puteus  abundantiaej  illi  at- 
tribuit.Genes.  26.  21  et  33.  Sic  Jacob,  cedens  La- 
banosocero  suo  melioremovium  fccturam,ma- 
jorem  a  Deo  accepit,  Genes.  31.  7.  etseq. 

Memorabile  est  quod  in  Annalibus  Societatis 
Jesu  legimus,  P.  Joannem  Baptistam  Romamim 
in  naufragio  arreptam  tabulam  Judaeo  cuidam 
cessisse  ea  Iege,  ut,  si  enataret,  Chrislianus  fie- 
ret;  enatavit  uterque,  Judaeus  tabulae  incubans, 
Baptista  mari ,  aut  polius  Deo:  itaque  sibi  tem- 
poralemmagna  meritilaetitiacumulatam.Judoeo 
tam  temporalem  quivm  spiritalem  vitam  imper- 


318  COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS 

tiit :  Judaeus  enim  tantae  chariiatis  exemplo  vic- 
lusmanus  nomenqueChrislo  dedit,  acbaptismo 
regeneratus  Christiano  deinceps  ritu  vixit. 

Denique  S.  TlK).  2.  2.  q.  26.  art.  h.  ad  2.  docet 
ex  hac  Salomonis  sententia ,  ex  charitate  ne- 
gligi  posse  hona  temporalia  ob  majus  bonum 
amicitiae,  non  vero  spiritalia  :  magis  enim  de- 
heo  vitare  peccatum  meum  quam  proximi, 
magisquecuraresalutem  meam  quam  alienam. 

Hinc  consequenter  inferunt  Theologi  per 
charitatem  licereamico  vitam  pro  tuenda  amici 
viia  periculo  objicere,  uli  apud  Genliles  fece- 
runt  Pylades  et  Orestes,  Nisus  et  Euryalus.,  Da- 
mon  et  Pylhias,  aliique  quos  recenset  Valer. 
Maxim.  lib.  h.  c.  7,  quos  a  tam  generoso  ami- 
ciiiae  aclu  laudant  Patres,  ut  S.  Ambros.  lib.  3. 
Offic.  cap.  12.  asseriique  Dionysium  lyrannum 
visa  Damonis  et  Pythiae  amicitia,  qua  alter  pro 
altero  vadem  se  morti  offerebat,  optasse  eos 
sibi  in  amiciliamassiscere.  Eosdem  laudatS.Au- 
gust.  h.  Confess.  cap.  6,  et  S.  Hieron.  in  c.  7. 
Michaeae.  Quin  et  Aristot.  9.  Ethic.  cap.  8  :  Qui , 
ait,  pro  aliis  morlem  oppetere  consueverunt ,  eli- 
gunt  magnum  quoddam  honeslum sibi  ipsis.  Gene- 
rosus  enim  etperfectus  amicitiaeet  magnanimi- 
tatis  actus  est  mori  pro  amicitia  et  amico.  De- 
nique  Christus  ,  Joan.  15  :  Majorem  ,  inquit  , 
dilectionem  nemo  habet ,  quam  ut  animam  suam 
ponat  quis  pro  amicis  suis.  Pluribus  rationibus 
idipsum  confirmat  Suarez  2.  2.  q.  26.  art.  h. 
contra  Palud.  et  Durand.  Si  licet  vitam  ponere 
pro  vita  amici,  multo  magis  licet  pro  ejus  pu- 
dicitia,  aliave  virtule  defendenda.  SicS.  Didymus 
vitam  exposuit  pro  vita  et  caslitateS.  Theodorae, 
dum  mutalis  cum  ea  veslibus  pro  ea  in  lupa- 
nari  remansit :  unde  poslea  cum  eadem  mar- 
tyrio  laurealus  est.  Celebralur  eorum  natalis 
dies  in  Martyrol.  dic  28.  Aprilis.  Eosdem  dilau- 
dat  S.  Ambros.  lib.  2.  deVirgin.  Sic  S.  Alexan- 
der  S.  Antoninam,  mutatis  cum  ea  vestibus,  e 
prostibulo  liberavit,  ac  deinde  simul  cum  ea 
martyrium  igne  consummavit ,  ut  habent  Mar- 
tyrol.  die  3.  Maii :  exstat  eorum  Vita  apud  Su- 
rium.  ldem  proestitisse  quemdam  virgini  Corin- 
thiae  narrat  Palladius  in  Lausiac.  cap.  hh.  Sic 
matronae  Lacaenae  maritos  carceri  mancipalos, 
mutaio  cum  eis  habitu,  et  carcere  et  morte  li- 
berarunt,  uti  refert.  Valer.  Maxim.  1.  h.  de  amo- 
reconjug.  cap.  6. 

27.  NON  INVENIET  FRAUDULENTUS  LUCRUM  :  ET 
SUBSTANTIA    HOMINIS    EIUT    AUIU    PRETIUM.  ]  Hebr. 

"pirP  nS  lo  iacharoc  ,  id  esl  non  aduret ,  vel  non 
assabit  dolosus  venationem  suam  ,  id  est  ,  non 
cometlet  feram  vel  praedam  ,  quam  venatur  per 
dolos  et  fraudes;  ita  R.  Salomon  ,  R.  Levi ,  Aben 
Ezra ,  R.  David  ,  Pagnin.  Vatablus  et  alii  passim. 
Alius  :  Non  perforabit  aucupium  suum  ,  id  est , 
perforando  non  capiet ,  non  assabit ,  non  co- 
medet  id  quod  aucupatur  ;  alius  :  Non  obsepiet 
prcedam  suam ,  ut  scilicet  diu  illa  fruatur  ;  nam 
illa  cito  illi  eripietur  vel  elabetur  ;  inde  enim 
Qi3in  charackim  vocantur  cancelli ,  quia  rem 
obsepiunt,  vel  quia  perforati  sunt. 

Idem  omnium  est  sensus.  Est  enim  prover- 
hium  Hebraeis  ,  imo  et  aliis  genlibus  ,  usitalum : 
Fraudulentus  non  assabit  pradam  suam  ,  idest, 
non  potietur  ,  non  vescetur  et  fruetur  praeda 
sua  ;  quia  eam  quam  per  fraudes  aucupatur  , 
vel  non  assequetur  ;  unde  Chald.  vertit :  Non 
fiet  obviam  venatio  viro  doloso  ,  vel ,  si  assequa- 
tur ,  illa  ei  eripielur  ,  ut  eam  assare  ,  eaque 


Cap.  XII. 

vesci  et  frui  nequeat.  Unde  Noster  clare  vim 
proverbii  expressil  verlendo  :  Non  inveniet  frau- 
dulentus  lucrum  stium  ,  quod  fraude  el  dolo  ve- 
nalur  ;  et  Septuag.  ou*  mtsv^nM  ,  id  est,  utRom. 
Non  consequetur ;  Complut.  :  Non  fabricabit  ve- 
nationes  suas.  Nimirum  :  Male  parta  ,  male  di- 
labuntur.  Et : 

De  male  qusesitis  non  gaudet  tertius  haeres. 

Est  metalepsis.  Ex  assalione  enim  praedae  in- 
telligitur  tam  praecedens  ejus  vestigatio  et  com- 
prehensio  ,  quam  consequens  comestio  et 
epulatio. 

ET   SUBSTANTIA    nOMINIS    ERIT    AURI    PRETIUM.  ] 

Legit  "ipi  iekar,  id  est  prelium;  jam  aliis  punctis 
legunt  npi  iakar;  id  est  pretiosus.  Rursum  ynn 
charuts  ,  id  est  praecisum  ,  significat  lam  homi- 
nem  strenuum ,  sedulum  ,  acrem  ,  quam  au- 
rum.  Unde  primo  Pagnin.  vertit :  Et  divitice\homi- 
nis  pretiosoz  ,  sollicitudo ,  vel strenuitas  etsedu- 
litas  ;  quia  per  strenuilatem  parantur  opes  et 
imperia,  tamtemporalia  quam  spiritalia,  utdixit 
versus  praeced.  et  R.  Salomon  :  Substantia  viri 
solliciti  (  ct  negotialioni  incumbentis  ,  ait  , 
Ahen  Ezra  )  esl  pretiosa  et  honorifica  ;  et  Vatabl. 
Substantia  hominis  seduli  preliosa  est  ;  alii  : 
Substantia  hominis  pretiosa,  est  sedulitas  ,  q.  d. 
Pretiosissimum  quod  in  opibus  hominis  est 
diligenlia  et  sedulilas.  Ita  R.  David. 

Secundo  ,  Chald.  verlil  :  Substantia  hominis 
erit  aurum  preliosum ;  quae  versio  eumdem  cum 
Vulgata  reddit  sensum. 

Tertio ,  R.  Levi :  Subslantia  viri  preliosi  et  glo- 
riosi ,  puta  jusli  ,  erit  aurum  ,  quod  omnium 
facultatum  est  praestantissimum. 

Quarto  ,  Hebraeus  apudPagninum  inLexico  : 
Subslantia  qua?  per  soUiciludinem  paratur  ,  pre- 
tiosa ,  id  est ,  rara  est  et  chara  ;  et  Baynus  : 
Divitix  pretiosx  hominis  solliciti ,  q.  d.  Opes  hae- 
reditate  relictae  sunt  charae,  at  chariores  sunt , 
quae  proprio  labore  et  solliciludine  parantur  ; 
quare  esto  illas  subinde  quis  prodigat ,  has  ta- 
men  ,  quasi  laboris  sui  fructus  el  praemium  , 
studiose  tuetur  et  servat. 

Quinto  ,  Sept.  vertunt  :  Possessio  autem  pre- 
tiosa  vir  mundus  ;  qui  scilicet  ab  omni  scoria 
peccali ,  avaritiae  et  fraudum  iustar  auri  igne 
defaecati  expurgatus  est  ;  hoc  enim  significat 
Hebr.  ynn  charuts.  Unde  auctor  Catenoe  Graec. 
verlit  :  Vir  aulem  sincerus  scelerisque  purus  pre- 
tiosum  est  pectdium.  Sic  et  Syrus  more  suo  le- 
gens  vestigia  Septuag.  :  Substantia  pretiosa  , 
ait ,  homo  electus,  Quitl  enim  pretiosius  since- 
ritate,  puritate  ,  justilia  ,  sanclitale  ?  Audi 
S.  Ambr.  lib.  1.  Oflic.  cap.  3  :  Denique  pretiosa 
possessio  homo  mundus.  Sepi  ergo  hanc  possessio- 
nem  et  circumvaUalo  cogilationibus  ,  munito  piis 
sollicitudinibus  ,  ne  in  eam  irruant  et  captivam 
ducant  irrationabiles  corporis  passiones  ,  ne  in- 
cursent  molus  graves  ,  ne  diripiant  vindemiam 
ejus  transeuntes  viam.  Custodi  interiorem  homi- 
nem  tuum.  Noli  eum  quasi  vilem  negligere  ac  fas- 
tidire  ,  quia  pretiosa  possessio  est.  Et  merito  pre- 
tiosa  ,  cnjus  fructus  non  caducus  et  temporalis  , 
sed  stabilis  atque  ceternm  salutis  est.  Cole  ergo 
possessionem  ,  ut  sint  tibi  agni. 

Sexto,  Noster  legens  ipi  iekar,  idestpretium, 
Toptime  vcrlit :  Substantia  hominis  erit  auri  pre- 
tium.  Hominis  ,  scilicet  veracis  ,  serii  et  stre- 
nui ;  hic  enim  solus  dignus  est  nomine  homi- 
nis ,  vereque  est  homo ;  et  hunc  intclligi  suadet , 


COMMI-NTAIUA  1N  PnOVElUJIA  SAI.OMONIS.  Cnp.  XIII.  ftil 

Senatu  ergo  eat  ,  <j.  <I.    juaUUai  nonna  defleciena  et  deviani  ,  ducit  u<i 

morlem  prasseniem  et  eaternam. 
Porro  septaag.  Iter  lemita  referantet  arctani 

a<l  injtiriariiin  uicuioi iaiu  ;  (|iiia  pcr  caui  ipi.i   i 

scmiiam  aaaidue  ii  pedilque  iracundua.  el  \in- 

dtClflS  appclcns  :  hi  viis  ,  inquiunt ,  jttstitia:  vita  , 


imo  cogit  antithesis 

Opes,  quas  traudulenlua  per  fraudea  congerit , 
illuin  non  pascent ,  nec  ditabunt ,  icd  ab  eo 
velut  a  praaaone  ad  alioa  avoiabuni  j  at  vero  opea 
justi  et  siuceri ,  quaa  ipae  buo  labore  et  •eduli* 

Late  sibi  paral,    criinl  atiri  prctium,  iil  csl  criint 

stabUeset  preliosea,  ac  auri  pretio  ssttniabnn- 
nir ,  boceslj  maguse  multasque  erunt ;  quod 
enim  auro  admetimurj  hoc  magnum  et  pre- 
tiosum  est. 

Anagog.  BedatTVou  invenict  frauditlentus  lu- 
crum  ,  etC  ,  frauUc  namijuc  acquisita  pccunia 
l>lus  in  anima  Uamni ,  qtiam  lucri  aUUit  in  arca  ; 
cl  qui  propriam  pro  Domino  substantiam  novit 
disptnsore ,  remanerante  ipso  pro  lerrenis  caUs- 
tia  Uona  recipict.  Atiter:  /Vu»  invcniet  frauUulcntus 
tucrum,  tt  sttbstantia hominis  erit  auro pretium, 
(j.  (I.  Qtti  frattUulenta  mcntc  simulat  se  esse  bonum 
nequiter  vivens  in  occulto  ,  non  invenict  bona  vita? 
sequcntis.  Qui  autcm  substantiam  virtutum  spiri- 
tualiumveracilcr  acquirit ,  mercabitur  ex  ea  cla- 
riiatem  regni  perennis  ,  quoU  verbis  sequentibus 
apcrlius  Uicit  :  In  scmita  justitia?  vita ,  etc.  In 
semita  c.nim  juslitiaj  substantiam  acquirit  virtu- 
tum  ,  virtutibus  aHcrn&vitos  claritas  auro  prelio- 
sior  cmitur.  Iter  autem  pravum  ,  quo  frauUulen- 
tus  inccUit ,  perdito  lucro  temporali  quoU  appetit , 
aU  mortem  ,  quam  praividerc  noLuit  ,  tendit  sem- 
piternam. 

28.    IN  SEMITA  JUSTITI/E  ,   VITA  :  ITER  AUTEM  DE- 

vium  ducit  ad  mortem.  ]  Pro  iter  dcvium,  Hebr. 
est  iter  semitcc  ejus  ,  hoc  est ,  iter  per  aliam  no- 
vamque  semitam  ,  devians  a  rcgia  via  el  com- 
muni  semita  jusliliae  ,  q.  d.  Juslilia  est  quasi  via 
regia,  quae  ducit  ad  vilam  ,  etin  vitamdesinit: 
(tar  autem  devium  ,  puta  aclio  et  conversatio  a 


via;  autcm  corum  ,  <jtu  mcmorcs  sunt  Injarlarum  . 
in  morlcm;  nain  ex  injuriai  iun  nienioiia  accen- 

dilur  vindictaa  cupido  a  qunin  necem  aliorum 
ct  sui  ipsiua  ruit  :  Chaid.  Iter  semita  lnt<  rpr< 
tatur  Iter  patratn  nosirorumt  puta  Impietatem 
tiiiani  a  patribus  impiis. 

necentiorcs  [>ro  T\'12  Sn  *i  mavct  ,    id  est   ad 
mortem  ,  legcnies  alio  punclo  ma  Sx  at  ma\   i 
id  est  7ion  mors ,  plane  aiiter  vertunt :  in  semlta 

juslitice  vila  est  ,  el  ho3C  ipsa  ncquaquam  aU  mor- 
lcmducit;  ila  Tigur.  Pagnin.  n.  Levi ,  n.  Salo- 
nion  ,  ct  alii.  Vcruni  hoee  lectio  ohscnrius  ct 
cxilius  repclil  itl  quod  clare  el  subiimilcr  'jain 
asseruit ;  atque  caret  sua  anlithesi ,  quam  Vul- 
gata  et  Septuag.  exhibent.  lllorum  ergo  leclio 
vera  et  germana  cst. 

Haec  gnome  est  stimulus  acer  ad  scciandam 
justitiam  virtulemque  ,  ac  fugiendam  injusti- 
tiam  et  vitium.  Quid  cnim  optabilius  homini 
qiuim  vila  ,  eaque  beata  et  aeterna  ?  Quid  exe- 
erabilius  quam  mors ,  caque  cumulata  seternis 
gehennoe  incendiis  ?  Quocirca  eamdem  nsur- 
pavere  Philosophi,  ac  imprimis  Plato  saspius 
eadem  stimulat  suos  ad  omnem  honeslatem.  Et 
Sixlus  Philos.  in  Sentent.  num.  11  ,  hoc  quasi 
vitae  honestee  principium  constituit :  Iinmoriales 
crede  te  manere  injuUicio  honores  et  pccnas  ,  ni- 
mirum  :  In  gchenna  aiternum  quotl  cruciat ,  mo- 
menlancum  quod  hic  Ueleclal  ;  in  ccclo  xlcrnum 
quoU  Uclectut  t  momentaneum  quod  luc  craciat. 
Elige. 


CAPUT  DECIMUM  TERTIUM. 


SYNOPSIS    CAPITIS. 

GNOMjE  DE  FILIO  SAPIENTE  ,  DE  ORIS  CUSTODIA  ET  INCONSIDERATO  AD  LOQUENDUM  :  DE 
PAUPERE  DIVITE  ,  ET  DIVITE  PAUPERE  :  DE  LUCERNA  IMPIORUM  ,  SUBSTANTIA  FESTINATA  , 
DILATIONE  SPEI  :  DE  NUNTIO  IMPIO  ET  FIDELI  ,  DE  NOVALIBUS  PATRUK  :  OMNIA  CUM 
CONSILIO  AGENDA  ,  ET  CUM  SAPIENTIBUS  CONVZRSANDUM  :  DE  PARCENTE  VIRG.E  ,  ET 
VENTRE    IMPIORUM   INSATURABILI. 


ilius  sapiens ,  doctrina  patris  :  qui  autem  illusor  est ,  non  audit  cum 
arguitur.  2.  De  fructu  oris  sui  homo  satiabitur  bonis  :  anima  autem  prae- 
'varicatorutn  iniqua.  3.  Qui  custodit  os  suum,  custodit  animam  suam  :  qui 
lautem  inconsideratus  est  ad  loquendum ,  sentiet  mala.  4.  Vult  et  non 
kmilt  piger  :  anima  autem  operantium  impinguabitur.  5.  Verbum  mendax 
^fjustus  detestabitur  :  impius  autem  confundit,  et  confundetur.  6.  Juslitia 
*  custodit  innocentis  viam  :  impietas  autem  peccatorem  supplantat.  7.  Esl 
quasi  dives,  cum  nihil  habeat  :  et  est  quasi  pauper,  cum  in  multis  divitiis  sit.  8.  Redemplio 
animte  viri ,  divitiee  suae  :  qui  autem  pauper  est,  increpationem  non  sustinet.  9.  Lux  justorum 
laetiGcat  :  lucerna  autem  impiorum  exstinguetur.  10.  Inter  superbos  semper  jurgia  sunt  :  qui 


350  COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIII. 

autem  agunt  omnia  cum  consilio  ,  rcguntur  sapicntia.  1 1 .  Substantia  festinala  minuetur  :  quae 
autcm  paulatim  colligitur  manu,  mulliplicabitur.  12.  Spes ,  quae  diflertur,   affligit  animam  : 
lignurn  vitae  dcsidcrium  veniens.  13.  Qui  delrabit  alicui  rei ,  ipse  sc  in  futurum  obligat  :  qui 
autern  timet  praeceptum ,  in  pace  versabitur.  Animae  dolosiC  errant  in  peccatis  :  justi  autem 
misericordes  sunt ,  ct  miscrantur.  14.  Lex  sapientis  fons  vitae,  ut  declinet  a  ruina  mortis. 
15.  Doctrina  bona  dabit  gratiam  :  in  itinere  contemptorum  vorago.  1G.  Astutus  omnia  agit 
cum  consilio  :  qui  autem  fatuus  est,  aperit  stultitiam.  17.  Nuntius  impii  cadet  in  malum  :  le- 
gatus  autcm  fidelis,   sanitas.  18.  Egestas,  et  ignominia  ci  qui  deserit  disciplinam  :  qui  autem 
acquiescit  arguenti  ,  glorificabitur.  19.  Desiderium  si  complcalur,  dclectat  animam  :  detestan- 
tur  stulti  cos  qui   fugiunt  mala.  20.  Qui  cum  sapicntibus  graditur,  sapiens  erit  :  amicus  stulto- 
rum  similis  eflicietur.  21 .  Peccatores  pcrscquitur  rnalum  ,  et  justis  retribuentur  bona.  22.  Bo- 
nus  rclinquit  haercdes  filios,  ct  nepotes :  ct  cusloditur  justo  subslantia  peccatoris.  23.  Multi  cibi 
in  novalibus  pafrum  ,  ct  aliis  congrcgantur  absque  judicio.  24.  Qui  parcit  virgx> ,  odit  (ilium 
suum  :  quiautem  diligit  illum,  instanter  eruJit.  25.  Justus  comedit,  et  replet  animara  suam  : 
vcnter  autcm  impiorum  insaturabilis. 


1.  Filius  sapiens  ,  doctmna  patms  :  Qui  au- 

TEM  ILLUSOIl  EST  ,    NON  AUDiT  CUM  AnGUITUn.  ]  PrO 

doctrina  Hcbr.  est  "\DM2  musar ,  id  est  disciplina, 
inslitutio ,  cruditio.  H.cc  gnome  acrcm  dat  sti- 
mulum  lum  parentibus  ,  ut  filios  in  omni  vir- 
tutisdisciplinainsiituant;  tumfiliis,  utcamdem 
tota  mcntc  capessant.  Scnsus  crgo  cst,  q.  d. 
Filius  sapiens  audit  doctrinam  patris  ,  eiquo 
obedit  :  Qui  aulem  Lllusor  et  dcrisor  est ,  id  cst 
insipiens  ,  qui  monita  patris  ridet  et  s  pcrnil  , 
liic  non  audit  cum  incrcpantem  ,  cum  ab  eo  dc 
viliis  suis  arguitur.  Ita  Cbald.  :  Filius  sapiens  , 
inquit,  suscipil  doctrinam  patris  ;  Syrus  :  Filius 
sapiens  palri  suo  auscullal  ,  at  improbus  ,  qui 
non  recipit  objurgulionem  ,  peribit  ;  Sepluag. 
Filius  astutus  (  cautus  ,  prudens  ,  sapiens  ,  uti 
vertit  Aquila  ,  Symmach.  ct  Theodot.  )  obedit 
patri ,  filius  autem  inobediens  in  perditione. 

Nota  :  Noster  cx   Hcbraeo  ncrvosius  vertit  , 
doclrina  ,  quim  c.elori  doclrinam  ,  scilicct  au- 
dit.  Primo  ,  quia  filii  proprium  esterudiri  doc- 
trina  patris  ,    pcrindc  ac  lac  sugere  a  matrc  ; 
palris  enimdoctrina  in  animum  filii  paterne  , 
naluralilor  et  suavitcr  inlluit  ,   eumque  lleclil 
quocumque  libet ,  ac  sibi  similcm  efiicit.  Undc 
Tigur.  \Sapiens  filius  esl  disciplinapatris  ,  idcst, 
ait  Valabl.  Exdisciplinapalris  evadit  fdius  sapiens. 
Est  mctonymia  ;  ostcnditur  enim  eflectus  pa- 
ternae  disciplina^,  scilicet  quod  causct  et  pro- 
ducal  in  filio  sapicntiam.  Decus  aulem  patris 
csl  iilius  sapicns  ,  sicut  dedecus  cst  insipicns. 
*luc  facitgnomc  Sixli  pbilosopbi  in  Sent.  n.  245: 
Excrucient  le  tiberi  male  viventes  ,  magis  quam 
morientes.  Et  num.  16/i :  Peccata  discentium  ,  op' 
probria  sunt  doctorum. 

Secundo  ,  prcssius  et  significanlius  :  Fitius 
sapiens  esl  doctrina  patris  ;    quia  non  tantum 
cam  suscipit  ,    sed  et  refert  ac  reprcesentat  , 
sicutimago  rcpraescntat  suum  exemplar.  Sicut 
crgo  forma  et  figura  ,  v.  g.  Alexandri  ,  in  ejus 
imagine  repraescntatur  ,  et  ccrnitur  ,  ut  visa 
imagine  dicamus  :  Hic  est  Alexander  ;  sic  pa- 
riler  palcr  ,  et  doctrina  patris  ,  in  filio  sapienie 
ct  obediente  ,  quasi  in  viva  sui  imaginc  repr.c- 
sentatur  ct  resplendet,  ut  viso  filio  dicerc  pos- 
sis  :  Hic  est  patcr,  biccst  doclrina  palris  ;  quia 
scilicet  filius  vivum  cst  speculum  paternse  vir- 
tutis  et  sapicnliae.  Doctrina  crgo  btc  potius  et 


nervosius  accipitur  ut  nominativi  casus  quam 
ablativi ;  quan(|uam  et  in  ablalivo  accipi  possit , 
q.  d.  Filius  sapicns  fit ,   vel  cvadit  ,    doclrina 
patris,  idcst,  per  doctrinam  palris  ;  significan- 
tius  tamcn  in  nominativo  ,  filius  sapiens  dicitur 
doctrina  patris  metonymice  ,  id  est  ,  cffecius 
doctrinas  patris  ;  vivum  simulacrum  ,   in  quo 
intuearis  doclrinam  et  virtutem  patris  ;   vivus 
liber,   in  quo  cxpressam  legas  sapienliam  p;i- 
tris  ,  ut  de  eo  dicas  :  En  biccst  sapienlia  patris. 
Hinc  filius  Hebr.  vocatur  p  ben  quasi  fabrica  ad 
patris  cfiigiem  exsculpta  ;  ratlix  enim  7\22  bana 
significat  aedificarcet  fabricare  ,  ctgraece  re/w/, 
quasi  gcnitura  palris  ;  et  lalinc  naltis  ,  a  nas- 
cendo ;  ac  filius  quasi  <?i),oi ,   id  est  amor  pa- 
tris,  inquit.  Sipontinus.  Unde  Cicero,  lib.  2.  de 
Finibus  :  Effigies  probitalis  paternm  ,  filius.  Idcm 
Cascinn.c  :  Imago  animi  et  corporis  ,  filius.  Hinc 
Filius  Dei  Palris  vocatur  Patris  imago  ,  cbarac- 
t,er,  sapienlia  :  Splendor  glorice  el  figura   sub- 
stantiai,  Heb.  1.  3.  HuncDeiFilium  filii  hominum 
imilcntur  ,  ut  palris  ,    et  praesertim  Dei  ,   qui 
summus  omnium  esl  parens  ,   sapienliam  ct 
virlulem  referant  ct  repraesentent. 

Porro  filius,  suscipiens  doclrinam  patris,  vo- 
catur  cstque  sapicns  ;  quia  per  stisceplionem 
doctrince  paternae  nanciscitur  primo  ,  sapien- 
tiam  ;  sccundo,  nomen  ct  famam  sapienliae  ; 
lertio  ,  haereditatem  patris  ampliorem.  Pater 
enim  filio  obedienti  et  sapicnti  plus  bonorum 
relinqtiet,  quiim  inobedienti  et  insipienti. 

Terlio  ,  proprie  ct  praecise  Beda  :  Filius  sa- 
piens  cst  doctrina  patris  ,  id  cst  docel  palrem  : 
Tantum  ,  inquit,  inler  sapienlem  dislat  et  stul- 
tum,  ut  hic  atiquando  profcctu  eruditionisad  eum, 
qui  se  docuerat ,  docendum  perveniat ;  illc  nec  ctuu 
arguerit,  noverit  audire.  Sic  filii  ,  itl  cst  famuli , 
Naaman  docucrunt  ipsum  obedire  Eliseo  ,  sci- 
licet  lavari  in  Jordane  ;  quo  faclo  a  lepra  cura- 
tus est ,  h.  Reg.  5.  13.  Sic  S.  Franciscus  Xaverius 
per  filios  Indorum  a  se  instructos  inslruebai 
et  convcrtebat  eorum  parentes.  Idcm  crebroest 
videre  in  scholis  noslris  ,  in  quibus  discipuli  ea  , 
quae  didicerunt ,  docent  suos  parentes. 

2.  De  fructu  oris  sui  homo  satiabitur  bo.ms  : 
anima  aitem  pnEVAniCAronuvi  imqua.  ]  Pro  bonis 
Hcbr.  est  yin  tob  ,  id  est  bonum  neutre  ,  ct  bo- 
nus  masculine.  Jam  quia  Hebraei  carentcasibus, 


f.OM\ll.vr\i,l\  l\  PROVEnBtA  SALOMONT5.  Cap.  XIH. 


hlnc  pro  01  is  ;ilii  verluni  .  os  boni .  ve!  jnsil.  In« 
super  quia  haa  lentenlfa  parabolloflQ  miiii  .  Iiinc 

nCUtSB  parih  r  lunl  el  COnclSB  ,  ac  irmll.i  ItiCtoH 
vestigandaetsupplendarelhTquuni.Umleprimo, 
Septuag.  subaudientcs  ttjusiuta  (  fructns  onlm 

bOnl  el  jnsli  iioii  est  alins,  ipiaiu  rrilClUS  jii-tili.r 

i  i  operum  juatorum)  vertuni  :  De  fruettbus  ftu- 
titia  comedel  bonus  ,  puta  <>s  boni ;  anhnm  aatem 
iniquorum  peribunt  hnmatara  .  q.  d.  Juilui  <>l> 
opera  jnsia  fruetur  longojvitate  lancta  et  ju- 
cunda  ,  M  fructus  juventuUi  jusle  transactee 
percipiei  In  bono  senecia ,  nimirum  sapientiara , 
gaudium  .  consiliuHO  ,  lionorem  .  auctoritalera, 
in  vitas  luiiir.c  et  beatas,  fllios  el  nepotea 
pradentes  .  graves  el  honoratOs ;  al  Impil  per 
crapulas .  libidines  ,  aliaque  seelera  abbrei  lant 
sibi  vitam  ,  aui  a  Deo  eeleri  morte  puniuntur , 
ut  pramature  moriantur  ,  nec  ad  senectam  per« 
lingant ,  veleam  Infelicem  el  aerumnotam  sor- 
lianlur  ;  sicui  ergo  frucuw  Immaturi  acerbl 
sunt ,  sic.  cjs  acerba  esl  vita  et  senecta  ;  vlce 
versa  sicui  fruotua  maturi  suavei  et  sapidl  buui  , 

■ustis  sua\  is  cl  sa|>ida  accidil  alas  et  sciiccta. 

i  nde  s.  iiicroii.  ad  Nepotian.  :  Seneetus  ,  ait , 

um  qtti  adolescentiam  suam   konestis  ttrtibus 
instrUxerunt ,  <t  in  legeDomini  medUati sunt die 
arnortr.  ivtatr  fil  doclior  ,  tisu  certior  ,  processu 
temporii  ttapientior  ,  <t  veterum  studiorum  dul 
atque  maturos  fructus  metit. 

Secundd  .  Pagnin.  repeteita  -■•  de  fructtt  sic 
Mflit  :  De  fruclu  oris  viri  comrdct  vir  ;  cl  d<: 
fructuanimarprcB\>aricatOTum  oomedetvir  iniquus. 

Terliio  ,  Cajct.  vertit :  l)c  fructu  os  viri  (  bonl ) 
comedct  bonttm  ,  ri  animu  mentientium iniqaum  , 

|ue  explicat.  lu  genere,  inquit,  hic  dlcitur 
quod  Pnulus  iu  specie  dixit  :  Cliristi  bonus  odor 
sumus  ,  aliit  otlor  vita:  in  vitam  ,  aliis  odor  mortis 
in  mortem.  Ex  uno  siquidem  eodemque  fructu 
legis ,  Ddei ,  justilias  et  doctrinae  diversos,  imo 
,  ontrariosciboscomedunthominesdiversimode 
disposili.  Nam  os  (  id  csl  mens)  viri  nulla  prava 
affectione  infectum  comedet  bonum  ,  el  anima 
mentienUum  iniquitatibus  suis  Dco  ,  comedet 
iniquum  ,  interpretaoio  fruotnm  sive  fidei  , 
sivc  jusiiiicc ,  sive  doclrinaB ;  uimalam  partem. 

Quarlo ,  Hebrcea  sic  plane  rertai  :  De  fwtctu 
oris  sui  quisqtte  vonum  coinnlrt  ;  anima  autem 
pcccatorum  violentiam  ,  quod  VatabJua  expllcat, 
q.  d.  Prcevarieatores  afficicniur  injuria.  Sicut 
enim  ipsiio  alios fuernntviolentiel  injurii,  sic 
pariicr  lege  talionis  Deoque  jusic  dispononte  , 

•i  aliOS  iu  se  violenlos  cxpcricntiir  ,  et  inju- 
rios  sentient  :  etChald.  :  Unusquisquede  fruclu 
oris  sui  satiabitur  bono  ;  animcc  autcm  pradonnm 
dejictionc ,  rcpcle  ,  saturabunlur ;  Syrus  ,  disper- 
dcntur.  Idem  volnit  Noster  verlens  i  De  fructu 
oris  honio  saliabilur  bonis  ,  anima  aulcm  prccva- 
ricatorum  iniqua;  llcbr.  iniquitate  ,  repete,  sa- 
turabilnr ,  q.  d.  Sicut  anima  bona  sati.ilur  fruclll 
boni  sui  eloquii  ,  quo  alios  docuit  bona  ,  dum 
proptcr  illnd  gaudebit  se  id  boni  prastitisse  , 
eoque  alios  profecisse  ,  atque  idcirco  vel  ab 
hominibus  ,  vel  ceric  ii  Dco  ,  magnis  praemiis 
afflciotur ;  sic  cx  adverso  anima  praevaricato- 
rum ,  qui  scilicetDei  legem  et  justitiara  j>r;eva- 
ricantur ,  ac  alios  prsevaricari  docent ,  iniqua 
csi ,  id  est  aliis  injuria  et  violcnta,  ideoqufi  ioi- 
(juilas  liaec  sivevis  cl  violenlia,  in  Capul  corum 
recidet,  ui  ol>  eam  violenter  mulia  dura  pati  et 
dcvorarc  COgantUT.  Sicul  ergo  anima  eorum 
iniqna  fnit  ia  vi  et  oulpa  ,  sic  pariter  iniqua  erit 

COnNEI..    A   L&PIDE.      TOU.    III. 


ln  vlolenta  pmna  ;    qoa  Inlqultas  eorum  el  vkj 
lentia  lusle  custigabitur  .  quamque  ipsl  subire 
oompeilentur  ;  poena  enlm  allai  I  puta  ante  p 
c.iiiiin    Intqna  .  posl  pocc  ilum  iii  ajqn  t  ol  lusta, 
udcoque  Inlquilaa  pcBnsa  inlqultail  culpas  directi 
respondel   ,    proprieque  congruil  ei   debelur. 
Anima  eiiiin.  quas  iniipc  tractavii  DeumDelque 
lugein  ,  meretur  Inique  ,  indigne  ei  tyrannlce 
tractarl  6  tortorlbui  ''t  curnlllcinui     praierllm 
daunonibus  ,  Juxta  illud  Osee  H>.   LS  :    trastis 
impietatem  ,  inlquitatem  metsulstii  ,   eomedlslU 
frtigem  mendacil.  Bt  illud  Psallli  dc  Deo  ps.  17. 
26-s  Cum  saneto  sancttts  orlt ,  etc.  ,   <■'  tam  \>  r 
\o  perverteris  ,  q.  d.  Tu,  0  Deus ,  sanctil  le 
s.iMciuin  ,   inmocentem  ,  bonum  ci  benignum 

exbibcbis  ;  at  cmn  vafris  el  perversll   non   be- 

nigne  ,  sed  prave  ei  perverse  ,  Id  est  severe  et 
vnfre  ages  ,  ac  morem  tibl  proprium  ,  qui  eil 
miiereri  el  benefaoere,  Invertes  ;  quia  i|>si  al> 
iis  qui  esso  deborent ,  Inversl  el  perversi  sunt. 

Ila   S.   Ilier.    ibidcin.   I  uilc    Cliald.    vertil   :  Cum 

lliraliam  ,   Isaac  ,  Jarob  piil  muiliplicasti  pieta 

tem;  cum  Pharaone  et   Bgyptiis,  qttt  eogitave- 

rniit  cogitationss  nuxlas  adverstts  populum  tuttm  , 

ronlurbatos  rrddidisti  cos  in  eogitalionlbut  4(1(1. 

,"').  Qoi  cusromr  os  siium  ,  6U8TODIT  ammwi 
51  \M  :  Ql  i  vi'  ri. M  INCONSIDBRATUS  F.sr  M>  i.oori.v- 
DUM  ,  SKMii  r  MALA.  ]  Chald.  Qui  teifit  os  suum  , 
!  iniimip  siue  ;  cl  qtu  apcril  labia  sua  ,  lcrror 
hnmlnet  el  ;  Aiab.  et  audaat  in  labiis  trepidare 
farict  animam  suam  ;  Syrus  :  facit  contrilionem 
aninuc  stuv  ,  custotlil  animam  suam  ;  jirimo,  al> 

omni  angoue  ct  msBforc  j  socundo  ,  a  multis 
peccatiS',  qussore  commitiuniur;  terlio,  a  p«- 
riculis,  hosiibus  et  insidiis.  UndeVatabl.  Cus- 
todit  animam,  hOC  CSt,  inquit,  vitam  suam.  Nam, 
ut  ait.  Plinius  :  Satpe  vox  tcmcrc.  cmissa  redit  pei 
jugulum.  Grebro  inculcol  cnsiodiam  orii  et  lin- 
guflo,  quod  illa  lam  vel  magis  custodienda  sll  . 
quam  urbs  hoslibus  oincla  ;  nndc  9icut  urbs 
munilur  muris  ,  portis  ei  seris ;  sic  natura  et 
Deui  munivlt  et  sepsit  linguam  palato  ,  denti- 
bus  et  labiis.  Rnrsum  ,  Bioul  in  poriis  urbium 
cxoubat  vigil ,  ne  qua  hostis  irrumpatvel  irre- 
j>at ;  sic  supra  poriis  orisexcubat  mens  et  ralio  . 
nequidexoreexeat,  vel  Inlroeat,  quodhomini 
mahun  oreet.  Qnocirca  Bcclesiast.  oap.  28.  "-)(J  : 
Aurnm  ,  ail ,  et  argentum  Ittum  confla  ,  cl  vcrhis 
luis  facilo  statcram  ,  et  frcnos  ori  luo  rcclos ;  cl 
altcnde  ne  forlc  labaris  in  lingtia  ,  ct  cadas  in 
conspedtu  mimieorum  ihsldiantium  tibi ,  ct  sit 
casus  tutts  insanabitis  in  morlem.  Vide  ibi  dicla. 

1'ro  scnliel  mala  ,  Hebr.  ©StlS  flnniQ mechitta 
lo ,  (jnod  primo  verlas  cum  Pagnino  et  Valablo: 
Aperienti  labia  contrilio  csl  itli ;  Syrus  :  Confrac- 
tionem  e/Jlcit  sibi ,  i\.  d.  Qui  inconsiderate  lo- 
quitur,  coniereiur ,  confriagetur  et  perdetur, 
imo  sua  inconsidcrationc  loqnondi  conterct  , 
confringet  ci  perdet  seipsum.  Secundo  ,  terror 
csi  itli ;  l.liald.  terror  imminet  ei ;  Tlieoilot.  con- 
fusio  ;  Septliag.  ct  qui  lcmcrariis  cst  labiis  tcrrc- 
bit  seipsum  ,  q.  d.  Accersel  sibi  inulios  angores 
et  terroros ;  terribilibus  enim  malis  et  modestiis 
seipsum  exponit.  Hac  de  causa  instanter  orai 
Psaltes  :  Ponc  ,  Dominc  ,  custodiam  ori  mco  ,  /t 
ostittm  circumstaiitifE  labiis  mcis  ,  psal.  ttiO.  8. 

h.  \ Ci.r  BT  non  vui.t  i>k;i.u  :  anima  autkm  opr:- 
BANTIDH  imim.mu  aiiitur.  j  Hcbr.  counise  liabent  : 
Concupiscit  ,  cl  non  ,  anima  ,   vel  aninue  pigri. 
()uod   primo  sic  explet  et  oxponit  Chaldaous 
Desiderat  anima  pigri  aliquid  ,  ct  non  obvenit  ei 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIII. 


322 

Syrus  :  Omni  lempore  in  concupiscentiis  jacet  homo 
qui  non  operatur ;  sic  et  Arabicus  et  Pagnin.  Con- 
cupiscit  anima  pigri ,  et  non  est  ei  quod  optat  ; 
anima  autem  solticitorum  impinguabitur;  Tigur. 
Animus  ignavorum  avet  ,  el  nil  liabet  ;    anima 
autem  sedutorum  impinguabitur.  Vatabl.  Deside- 
rat ,   et  non  fu  voti  compos  anima  pigri ,   q.  d. 
Multa  concupiscit  piger ,  secl  ea  non  oblinet  , 
quia  non  vult  laborare  ,  nec  labore  sibi  parare 
ea   quae   concupiscit.    Otium  enim    facit   eum 
mulla  desiderare  ,  sed  inertia  prohibet  eum  illa 
consequi ;  quia  haeret  semper  in  otiosis  desi- 
deriis,  nec  ullra  progreclitur  ,    ut  manum  ad- 
hibeat  operi  et  labori ,  quo  ea  quee  desiderat 
adipiscatur.  Huic  exposilioni  apte  respondet  se- 
quens  antilhesis  :  Anima  autem  operantium  im- 
pinguabitur ;  quia  scilicet  opus  etlaboremnon 
refugit ,  secl  eo  parat  sibi  ea  quae  concupiscit. 
Piger  ergo  est  nevolus  (  nolens  ) ,  ideoque  mulli- 
volus ;  nam  nil  vult  habere  laborando  ,  sed  om- 
nia  vull  habere  otiando  ;  hinc  ejus  voluntali  et 
cupiditati  nibil  sufficit ;  plenus  enim  est  deside- 
riis  ,  iisque  aestuat ,  cum  nil  aliud  agat  quam 
concupiscere  :  quarc  ipse  non  aliud  esse  videtur 
quam  cupiditas  ,  ipsaque  cupido  ;  ubi  enim  non 
est  labor  opulenliee  ,  ibi  omnia  implet  ventus 
iners  concupiscentiae. 

Secundo  ,  Noster  Hebr.  sic  explel  etexplical : 

Concupiscit ,  vel  vult ,  et  non ,  supple  et  repete, 

vult  anima  pigri.  Idque  nervosius  est  ;   prior 

enim  exposilio  jam  data  teligit  finem  et  effectum 

mali ;  haec  vero  ejus  radicem  tangit ,  ei  causam 

assignat  ,  q.  d.  Causa  acediae  et  pigritiae  ,  om- 

nisquc  mali  quod  ex  ea  sequitur ,  est  quod  acedi 

et  pigri  voluntas  sit  languida  et  torpida  ,   adeo 

ut  nescias,   imo  ipsemel  nesciat,   an  velit,   an 

nolil  ;  quia  enim  languida  est ,  hinc  vix  senti- 

tur  ,   ac  minimo  motu  et  suggestu  evariat,  ut 

quod  nunc  vult,  mox  nolit.  Hinc  fit  ut  sit  ir- 

resoluta  et  pendula  ,    nec  quidquam  aggredia- 

tur,  scd  in  perpelua  consultatione  et  delibera- 

tione  verselur  ,  nec  quidquam  concludat;  atqui 

instarbilancium  in  libra  nunc  assurgat  volendo, 

nunc  deprimatur  nolendo.  Rursum  piger  vult , 

id  est,   optat  inefficacher  opes,   sapientiam  , 

virtutes  ;   at  non  vult  absolute  et  efficaciter  , 

quare  in  eo  est  velleitas  duntaxat ,  non  absoluta 

voluntas  ;  vult  enim,  id  est  vellet  finem  ;  atnon 

vult  absolute  adhiberemedia  ,  puta  laborem  ad 

finem  assequendum  necessarium.  Unde  aliqui 

ex  Hehraeo  ad  verbum  sic  vertunt :  Vidt  et  non 

est  animus  pigro;  quod  Itali  significanter  dicunt: 

Non  gli  basta  lanimo  ,  id  est,  non  sufficit  ei  ani- 

mus  ;  quod  Nosler  clare  reddit :  Vuit  et  non  vult 

piger ,  q.  d.  Pigervult  remisse,  etnon  vulteffi- 

caciter  ;  hinc  secum  luctatur  nunc  volendo  , 

nunc  nolendo  ;  atque  in  hac  inani  voluntalis  li- 

bratione  et  lucta  tempus  omne  consumit ,   ncc 

ultra  ad  rei  volitae  proseculionem  progreditur  ; 

quocirca  eam  non  adipiscilur;  at  vero  anima 

operantiumoperandoremdesideratamprosequi- 

tur  et  assequitur  ,  itaque  ea  fruitur  et  impin- 

guatur.  Ratio  esl,  quod  sit  resoluta  ,  et  effica- 

citer  velit  id  quod  vult,  ideoque  laborem  omnem 

ad  rem  consequendam  opportunum  adhibet, 

preeserlim  quia  sapientia  et  virtus  quam  concu- 

piscit   proprie    sita  est   in  voluntate   efficaci. 

Virtusenim  non  aliudesl  quam  amorctcupido 

boni  honesli.  Qui  ergo  vull  resolute  esse  humi- 

lis  ,  patiens  ,  fortis  ,  temperans ,  ctc.  ,  hocipso 

saltem  inchoate  fit  humilis,  patiens  ,  fortis  , 


temperans  ,  etc. ,  talisquecoram  Deo  censetur. 
Tertio,  Sept.  sic  explent :  Concupiscit ,  et  non, 
supple,  aliud  facit  anima  pigri ,  q.  d.  Nil  facit 
nisi  concupiscere.   Unde  vertunt  :  In  desideriis 
est  ( vel ,  ut  auctor  Calenae  Graec.  Agitatur ,jac- 
latur ,  et  fiuctuat  instar  fluctus  et  «stus  marini}^ 
omnis  oliosus ,  omnis  proprie;  et  omnis  ,  id  est 
loius  ,  q.  d.  Oliosus  et  piger  omne  suum  oiium 
impendit  in  nuda  aridaque  desideria ,  in  iis  suas 
vires  ,    suum  tempus   insumit  et  consumit  ; 
quare  nil  ei  restat,  quod  operi  etlabori  ad  rem 
desideratam  consequendam  nccessario  impen- 
dal.  Sicet  Syrus  :  ln  omni  tempore ,  ait,  in  desi- 
deriis  jacet ,  qui  opera  non  facil  ;  et  S.  Hier.  in 
Ezech.  cap.  16.  U9.  ad  illa  :  Ecce  hcecfuit  iniquitas 
Sodomos  ,  superbia,  saluritas  panis ,  et  abundan- 
tia ,  etotium.  ln  desideriis,  ait,  est  omnis  anima 
otiosi ;  quodvidelicet  semper  aiiquid  agendum  sit , 
ne  ager  pectoris  noslri,  cessanle  manu  ,  malarum 
cogitationum  sentibus  oppleatur. 

Deniquc  pro  vtdt  hebr.  est  niNno  mitauue ,  a 
rad.  n*!N  aua  ,  id  est  concupiscere,  velle  ,  dcsi- 
derare.  Mitauue  autem  est  participium  conjuga- 
tionis  hitpaei,  quae  significat  actionem  reflexam, 
cum  scilicet  idem  esl  agens  et  patiens,  sive  cum 
agens  agit  in  seipsum,  suamquc  actionem  in  se 
refiectit.  Mitauue  ergo  idem  esl  quod  concupis- 
cens,  in  seipso  excitans  desiderium  et  concu- 
piscentiam,  in  seipso  volens  :  qui  scilicet  nil 
agit  exterius,  sed  totam  concupiscendi  et  vo- 
lendi  actionem  interius  in  seipsum  refiectit  , 
nibilque  aliud  agit  quam  velle  et  concupiscere , 
puta  velleitatum  el  concupiscenliarum  aestus 
iluctusque  in  seipso  ciere  et  fovere.  Acedi  enim 
et  pigri  pleni  sunt  desideriis  et  concupiscentiis  , 
sicut  folles  pleni  sunt  vento  :  unde  operis  alte- 
riusve  rei  solidae  non  sunt  capaccs. 

Anima  autem  opeiuntium  (hebr.  Qiynn  cha- 
rutsim ,  icl  est  sollicitorum  ,  sedulorum  ,  stre- 
nuorum,  uli  dixi  c.  12.  \k-  Unde  Chald.  verlit , 
anima  fortium  ;  Syrus  ,  validorum  ;  Septuag.  , 
manus  autem  fortium  in  sedulitale)  impinguabi- 
tur,]  q.  d.  Strenui  et  seduli,  cum  opes,  sapien- 
liam  et  virtutes  volunt  et  concupiscunt,  non  diu 
deliberantquid  facto  sit  opus,  sed  illico  manum 
operi  admovent,  ac  slrenue  laborando  parant 
sibi  opes  et  virtutes  concupilas  ,  quare  iis  im- 
pinguanlur,  id  est  implentur  ,  saturantur  et 
abundant.  Aliter  Arabicus  :  Et  manus  audacium, 
ait,  in  sollicitudine  est. 

Audi  Bedam  ,  et  ex  eo  Glossam  :  Recte  pi- 
gri  vocabulo  denotatur ,  qui  vutt  regnare  cum 
Domino  ,  et  non  pati  pro  eo ;  delectant  pra?- 
mia,  cum  potiicenlur  :  deterrent  cerlamina,  cum 
jubentur;  de  quo  Jacobus  ait  :  Vir  dupiex  animo 
inconstans  est  in  omnibus  viis  suis  ,  Jacob.  1.  Et 
fitius  Sirach  :  Vo3  peccatori  terram  ingredienti 
duobusviis!  Eccles.  2.  Qui  autem  jussa  operan- 
tur  Domini,  ideofaciunt,  quiaanima  iltorum  per- 
fecta  supernorum  dulcedine  reficilur  ,  juxta  eum 
qui  Dominum  obsecrat ,  dicens  :  Sicut  adipe  pin- 
guedinis  repteatur  anima  mea ,  Psal.  62.  Vel 
certe  anima  operantium  impinguabitur  ;  quia  qtii 
piis  pro  Domino  laboribus  insudant ,  ccelesti  et 
immarcescibiti  post  labores  corona  donabuntur. 
Praeclare  Angelus,  in  Vitis  Palr.  contra  laboris 
taedium,  jucundam  occupationis  alternationem 
suggerit,  quam  Poeta  sic  carmine  reddidit : 

Nunc  lege  ,  nunc  ora ,  nunc  cum  fervore  labora  : 
Sic  erit  liora  brevis,  el  labor  ipse  levis. 


COMMI.M  AIUA  IN  PHOVF.MJIA  SAI.OUOMS.  Cap.  XIII. 


Qnocirca  S.  Hieroik,  cp.  ;ul  Rtisticum,  eum 
inonct  ut  olinni  quasi  pcslcni  fugial  :  FaeitQ» 
;n't,  aliquid  operis  ,  tit  srmprr  tedtaiotus  inveniat 
occupatum,  Bt  inferiua  \  Scribantur  et  liiu-i,  utet 
inumis  operetur  cibum,  et  unima  itsturetur  lectto- 

nr.  In  tlrsittrrits  >  iuin  rsl  oninis  oliostts.  lEgyptio- 

runi  monasteria  hunc  morem  tement;  utnuttum 

absqtU  ('/  rrr  it  lubore  sttsripiant  ,  nun  tum  propter 
ricttts  nrrrssilulrm ,  quum  propttr  uuinur  satutcm, 

iii  vagetur  perniclosls  cogilationlbus  mcns ,  et  ad 
instur  fornicunlis  Jrrusuti  in  onini  trunsrunti  riiva- 
ricetpedes suos.  Unde  Abbaa  Abraham  apud  Cas- 
sian.  collat.  2/1 .  cap,  2.  quibosdam  ei  suam  ten- 
lationem  de  revisendia  specie  pietatis  parenti- 
l)us  ,  pandeniibus  respondit  :  Desidiam  cordls 
vestri  Hesideriorttm  veslrorum  pervagatio  proiis- 
tuttir,  rtr.  ,  idcoque  vos  illa  otii  O/gritudine  sentio 
taborarc ,  qua:  in  Provcrbiis  ila  noiatur :  Jn  dcsi- 
ttrriis  ist  omnis  otiosus.  Videeumdem,  l.  10.  dc 
spiritu  ncediae,  cap.  21.  Quinet  Pharaodeside- 
i-iuni  Hcbr.i  orum  e.xeundi  ex  JEgypto  adscripsit 
eorum  otio  et  desidlce  :  Vacani,  ait,  et  idctrco 
vocifi  ranttir,  tlicenles  :  Eamus,  etc.  Unde  causam 
succtdens :  Opprimantter,  ait,  operibus  ct  expleant 
i  a  .  Exodi  5.  S. 

5.  VEBIIUM  MENDAX  JUSTUS  DETESTABITUR;  IMPIUS 
AUTEM  CONKUNDIT,   ET  CONFUNDETUR.]  Hehr.   :  Jlll- 

l>ius  uutemftetei-e  faciet,  et  pudore  afficiet ;  Chald.: 
Jmpius  faciet  putrescere  et  vtluperare.  Noslcr 
Hebr.  ■,,En-  pro  iachpir  in  kiphit,  id  est  pndorc 
el  rubore  afilciet ,  legit  in  cal  "fiBrp  iacfipor  ,  id 
est  erubescet ,  confundelur,  pudefiet :  vel  cerie 
liipltit  aoeepitquasi  positum  pro  cal,  uli  subinde 
Jit  apud  Ilebrceos.  Sic  et  Septuag.  qui  proinde 
vertunt  :  Jmpius  auiem  confundetur,  ct  non  habe- 
bit  libertatem  toquendi;  et  Syrus  :  Confundetur 
et  erubescet ;  Pagninus  :  Verbum  mendax  otlio 
habebit  juslus ;  impius  auteni  putrescere  faciel 
opera  sua  ,  ct  pudore  ofpciet  animum  saum  ;  Ara- 
bicus  denique  :  Vcrbum  opprcssionis  odit  justus, 
ct  impius  rclaxabilur,  et  non  habebit  fiduciam. 

Pro  verbum  mendax,  Septuag.  vertunt:  Vcrbttm 
injustum  odit  justns ,  quod  primo,  per  metony- 
miam  in  Script.  usilatam  accipias  pro  re  sivc 
opere  injusto,  q.  d.  Justus  opns  injquum,  quod 
vidct,  vel  audit,  ab  alio  patrari,  odit,  illudque 
reprehendit  et  coarguit ;  at  impius  dissimulat 
et  connivet  :  itaque  facit  ut  malum  pulrescat, 
id  est  iterando  in  deterius  vergat,  ac  tanquam 
res  putris  infamiam  ex  se  spargat.  qua3  vitupe- 
rium,  pudorem  et  confusionem  creet. 

Secundo,  proprie  verbum  mendax  accipias 
mendacem  calumniam,  vel  detractionem,  qua 
falsum  crimen  alteri  impingilur.  Hanc  enim 
execratur  justus  :  impius  vero  eam  concinnat, 
vel  fovet  et  laudat,  ideoque  alios  confundit  et 
foetere  facit,  id  est  pudore  quasi  pedore  famae 
aUicit;  sed  tandem  ,  veritale  comperta,  ipsemet 
velut  mendax  et  calumnialor  confundelur,  pu- 
dore  ailicietur  et  explodetur.  Hinc  S.  Chrysost. 
hom.  32.  ad  Pop.  detractionem  comparat  ceeno 
porcorum  :  Non  cernitis,  ait,  porcos  coenum  eden- 
les  ac  votventes?  sic  et  isti  detractores.  Quidenim 
fcctidius  verbis,  quo3  contumeliosi  loquuntur?  Imo 
eam  comparat  stercori.hom.  5  :  Siqttis,  ait,  le 
pratereunle  stercus  commoveat ,  nonne  hoc  facien- 
tem  contumelia  et  convicio  afficias  ?  Hoc  fac  et 
circa  detractorem  ;  non  enim  sic  commotarn  ster- 
cus  ,  illum  fcet07-em  suscipientem  carliiaginem 
(  narium  )  percellit  :  sicut  aliena  peccata  excussa 
et  commota ,  atque  vila  atiorum  impura  prodi- 


ta  auttitntiuin  unimos  conlristarc  cl  perlurbar* 

solrt. 

Tertlo,  per  verbum  mendax  iccipiai  menda 
cfin  laudrin  ei  idulaUonem ,  c/ua  falaa  virliu, 
vcl  doi,  alicui  aaientando  tribullor.  Hasc  enim 
eonfundil  ei  pudore  iffleit  eum  qui  liudatur, 
oumei  Iribuitur  falio  qaod  non  habei  :  ic  proln- 
(ic,  ididaiione  eomperta,  ipae  idulator  pudeliei 
ci  confundetur. 

Denique  per  verhum  tnmtUua  quodvis  menda- 
cium ,  dolum,  faliitatem  leciplaa,  praesertim 
(|uae  Dco  injuiia  csl,  aut  proximo  noxi.i.  HaBC 
cniin  esl  peccatum  morttfe^rum  ,  ideoque  eam 
cxccialur  jiislns,  ulpolc  ainalor  cl.  Qllui  \<iila- 
lis  cl  viriuLis  :  quapropicr  magnnm  lionoicm  ct 
laudcni  apud  Dcum  et  lioniincs  merelur  el  ob- 
linet  ;  impius  vero  amat  mendacia  ,  doloa  ct 
fallaeias  ,  quia  osor  esl  verilalis  el  justili.u, 
ideoque  pudorem  et  probrum  meretur,  aibique 
consciscil. 

Salomoni  aslipulanlur  Pbilosopbi.  Sixli ,  sivc 
Sexti,  Pylbagorei  in  Proverbiis,  sive  Scnlcnliis 
n.  155,  hcec  est  vox  veridica  :  Melius  cst  vinci  vera 
ttirtnlcm,  quam  vincere  mentientem.  Et  n.  158: 
Nihit  tam  vernaculum  sapicnlicc  quam  verilas. 
tt  n.  20  :  Optimam  purificalionem  putalo ,  nocerc 
nemini.  Et  n.  33  :  Reverealur  vilam  tuam  mundus; 
nihil  admiltas  quod  tibi  inveliat  notam.  Arislot. 
rogalus  Quid  lucrifacerent  mcndaces  :  Ul  vera 
toquentibus,  ait,  non  credatur.  Ita  refert  Caerlius 
1.  5.  cap.  1.  Cyri  gnome  fuil  :  Omnino  non  est 
vienlicndum.  Aperlum  enim  mendacium  maximc 
impedimenlo  est  ad  veniam  consequendam.  lta  re- 
fcrl  Xcnopbon  ,  1.  2.  Paedia?.  Epsenetus  ,  teste 
Plularcbo  in  Lacon.  ,  dictitabat  mendaces  om- 
nium  scelerum  et  injuriarum  auctores  essc.  De- 
niquc  passim  sapientes  et  Philosopbi  et  Cbris- 
liani  explodunt  illud  Platonis  paradoxum  :  Men- 
dacio  qttandoque  utendum  est  tanquam  elleboro. 
Mendacium  conccdendum  est  medicis ,  aliis  vero 
minime.  Tritum  est  istud  :  Ostende  mihi  menda- 
cem,  ostendam  tibi  fttrem. 

6.  JUSTITIA  CUSTODIT  INNOCENTIS  VIAM  ;  IMPIETAS 
AUTEM  PECCATORUM  SUPPI.ANTAT.]  Hebr.   !  JllStiHa 

cuslodit  integrum  via,  impietas  autem  deflectit , 
vel  detorquet ,  vel  obliquum  facit ,  vel  pervertit 
(hsec  omnia  enim  significat  pjSd  salaph)  pecca- 
tum;  Tigur.  :  Justitia  observat  viam  inlegram; 
impietas  autem  deflectit  ad  peccandum ;  Vatab.  : 
Impietas  autem  evertit  peccatorem  ,  hoc  est,  in- 
qtiil,  eumvoto  suo  frustratur  ;  Pagnin.  :  Justitia 
custodit  perfcctum  via;  impietas  autem  pervcrtet 
viam  peccanlis ;  Septuag.  :  Juslilia  custodit  inn'o- 
cenlesvia;  at  impios ,  malos  (pravos,  perversos) 
facit peccatum;  Symmachus  nervose  :  Injustitia 
vero  attrahit  peccatum  ;  Chald.  :  Injustus  autem 
instabilis  erit  propter  peccatum  ;  Syrus  :  Justitia 
custodit  ettm  quiinnocens  est  invia;  peccator  au- 
tem  a  sttis  aiminibus  perditttr.  Omnia  hcec  eodem 
redeunt,  sed  rem  sensumque  exnggerant.  Sensus 
ergoesl,  q.  d.  Justitia  cuslodit  justum,  ut  recta 
semper  justitiae  semita  incedat,  ideoque  eum 
ab  omni  malo  tum  culpae,  tum  pcenae,  tulatur 
el  custodit :  at  impielas,  errans  et  vaga,  a  ratio- 
nis  et  juslitiae  semita  obliquat  et  dcfleciit,  ideo- 
queimpius  eam  sequens  exuna  labitur  in  aliam 
et  aliam,  ut  indies  fiat  deterior,  majorque  culpaj 
et  poenaB  obnoxius  :  quare  impietas  peccaiorum  , 
qua?  scijicet  facil  ut  impius  ex  uno  peccalo 
continue  lahalur  in  aliud,  nec  nisi  peccata  silii 
accumulel  {?'o  enim  peccatorttm  geniiivus  esl  a 


o2k  COMMENTARIA  IN  PROVER 

nominalivo  peccatum,  ut  patet  cx  Hebr.  nxian 
chatlat ,  non  peccator)  impium  supplantat ,  id 
est  pedibus  calcat  ct  premit  quasi  omuis  culpee 
maliquc  reum.  Rursum  R.  Salomon  :  Pcccator, 
inquil,  vocatur  chatlat ,  id  cst  peceatum,  ob 
ingenlem  impietalem,  sicut  insignitcr  scclestum 
vocamus  scetus.  Impiclas  ergo  peccalorem  sup- 
plantat ,  id  est  eum  susque  deque  verlit,  delur- 
bat,  transversum  agit,  ul  undiquc  impingat, 
ac  insiar  suis  in  coeno  turpitudinum  volulctur. 
Et  Aben  Ezra  :  Impietas,  inquit,  peccatum,  id  est 
peccato  obstrictum  supplantat,  eumque  in  obli- 
quum  trabit.  El  R.  Levi  :  Consuetudo,  ait,  cui 
vir  probus  justc  vivendo  assuevit,  ci  conserva- 
bit  vilae  rectiludincm ,  quam  in  singulis  rebus 
cxposcil  ;  illc  enim  integrilatis  semitam  lerit 
proptcr  justitise  morem  ,  cujus  est  tenacissimus. 
Secus  vero  se  babet  qui  impietati  assuevit;  ab 
illa  enim  supplaulatur ,  et  transvcrsum  agilur 
ab  iis  ad  quse  tendebat ;  ila  ut  animo  destinala 
praestare  nequeat.  Sic  videmus  peccalores,  au- 
dilis  concionibus ,  vel  monitionibus  ,  subinde 
compungi,  vilEeque  emendalionem  proponere, 
sed  ab  inolita  pcccandi  consuetudine,  mox  ut 
illecebra;  oflerunlur,  iliico  adeasrapi  velutequi 
ad  pabulum.  Est  enim  calena  virtutum,  aeque 
ac  viliorum  :  sicut  enim  in  calena  annulus  prior 
trahit  sequentem.,  sic  et  virtus  Irahit  virtutem , 
ct  impietas  trahit  aliam  impietalem.  Hoc  est 
quod  ait  Origen.  hom.  23.  in  Num.  :  Exjustitia 
generalur  justilia,  et  ex  castilale  castitas.  Si 
<iuis  enim  primo  tenuiter  caslus  esse  coeperit ,  ac- 
cepto  caslitalis  fermento  quotidie  castior  efficitur. 
Unde  S.  Dominicus  cognomenlo  Loricalus  a  lo- 
rica  fcrrea,  quam  ad  nudam  carnem  gestabat, 
rogatus  qua  ratione  tantas  poenitentias  discipli- 
narum  (quas  per  inlegra  psalleria  quotidie  fa- 
ciebat)  ciliciorum,  jejuniorum  peragere  posset, 
respondit  se  sensim  a  minoribus  ad  majores 
gradum  fecisse,  ac  proindc  eas  jam  sibi  facilcs 
eflectas  :  Somnus  enim  somnum  aclescat ,  ait,  vi- 
giiias  vigilia?  pariunt ,  el  in  quo  corpus  humanum 
sensim  enutritur,ineo  per  incrementa  postmodum 
roboratur. 

S.  liasil.  in  c.  9.  Isaiae  aflert  similitudinemgra- 
minis  :Siculenimgramen  demessum,  vel  come- 
sum  ab  equis  recrescit,  aliudque  et  aliud  sub- 
nascilur :  Sic  unum  peccatum,  ait,  aliud  velut 
congenilum  per  gradus  excipit ,  ceu  fornicatio 
fornicationem,  et  ipsa  assuefaclio  mendacii  rnater 
fit  mendacii ;  el  qui  menlem  diuexercuit  adfuran- 
dum,  nutlojum  negotio  aggreditur  iniquitatem. 
Quod  enim  piwvertit  iiium  occupare  peccatum  , 
hoc  iltifit  occasio  alterius  peccati. 

Aliud  simile  magnetis  affert  Beda  serm.  de 
Nativit.  :  Sicut  magnes  ferrum,  ait,  sic  peccatum 
ad  se  trahit.  Item  ut  ferri  annulus  magneii 
adhaerens  alium  levat,  et  hic  rursus  alium  , 
donec  catena  sit ,  sic  pcccata  alia  ex  aliis  pen- 
dent. 

Terlium  simile  est  lini,  fili,  ct  funis.  Sicut 
enim  linum  trahit  linum,  una  pars  iili  et  funis 
trahit  et  compleclit  aliam  ;  sic  paritcr  una  virtus 
innectit  trahiique  aliam,  alque  unum  vilium 
implectit  aiiud,  illudquc  ad  sc  attrahit,  ut  verlit 
Synimachus  juxta  illud  Isaioe  5. 18  :  Vcequi  tra- 
hitis  iniquilatem  in  funiculis  vanitatis!  Ubf  plura 
hac  de  re  dixi. 

7.  EST  QUASI  DIVES,    CUM  NIHH.  IIABEAT  ;  ET  EST 

Quasi  PAUPEn,  cuai  m  multis  divitiis  sit.  ]  Hebr. 
Est  ditans  se,  et  nihii  ei ;  est  depauperans  se,  et 


CIA  SALOMONIS.  Cap.  XIII. 

substantia  muita ;  Septuag.  :  Sunt  qui  ditant  se 
nihit  habentes ,  et  sunt  qui  se  humUiant  in  multis 
dioitiis  ;  Symmachus  ,  medicantes ;  Theodot.  : 
TiTotxozz-jvii ,  id  est ,  qui  apparet  mendicus  ,  qui 
mendici  speciem  prcebet ;  Cbald.  :  Est  qui  divilem 
facit  semetipsum,  et  nihil  habet ;  est  qui  pauperertt 
facit  animamsuam,  et  multam  habet  substanliam; 
Syrus  :  Sunt  qui  seipsos  ditant,  et  nihit  habent ; 
sunt  qui  se  pauperes  faciunt ,  et  multum  possi- 
cient. 

Primo,  R.  Salomon  ,  Aben  Ezra  et  Cajetanus 
sic  exponunt,  q.  d.  Est  qui  sua  industria,  vel 
fortuna,  evadal  dives,  cum  prius  nihil  haberet; 
et  est  qui  sua  incrtia,  imprudentia  ,  vel  infor- 
tunio  in  pauperiem  incidat,  cum  multas  habeat 
possessiones  et  divilias. 

Secundo ,  idem  R.  Salomon,  q.  d.  Est  qui  di- 
tescat  furto  a  pauperibus  bona  subducens ,  qui 
tandem  divitiis  omnibus  spoliatus  in  pristinam 
paupcriem  recidet. 

Tertio  ,  Hugo  et  alii,  q.  d.  Opulentus  suis  opi- 
bus  non  contentus,  sed  plura  insaliabiliter  ap- 
petens,  est  quasidives,  id  est  videtnr  dives;  sed 
revcra  dives  non  est,  cum  nibil  habeat,  id  est, 
nihil  vel  parum  habere  se  putet;  aut  nihil  ha- 
beat,  quia  non  habet  aniini  quietem,  ut  sit  sua 
sortc  contentus;  quienim  eam  nonhabel,  nihil 
habet;  vice  versa ,  pauper,  sua  tenui  sorte  con- 
lentus,  est  in  muftis  diviliis  :  divitem  enim 
non  opes  faciunt,  sed  animus,  cui  sua  sufli- 
ciunt,  suaque  sorte  quietus  et  lcetus,  juxla  illud 
Poetee : 

Quis  dives  ?  qui  nil  cuptt.  Et  quis  pauper?  avaras. 

Unde  S.  Ambros.  1.  3.  cp.  23.  ad  Ecclesiam  Ver- 
cell.  Sedvultis,  ait,  diviles  esse  ,  eslote  pauperes? 
Tunc  eritis  per  omnia  divites,  si  fueritis  pauperes 
spirilu.  Non  census  dioitem  ,  sed  animus  facit. 
Sunt  qui  se  humitiant  in  muttis  divitiis  ,  et  recte 
ac  prudenter.  Salis  enim  dives  omnibus  nalurt? 
tex  est ,  cui  cito  inoenias  quod  abundel.  Cupidita- 
tibus  autem  omnis  dioitiarum  abundantia  ,  inopia 
est.  Denique  nemo  pauper  nascitur,  sed  fit.  Non 
ergo  naturcB  paupertai,  sed  opinionis  est ;  ideo- 
que  cito  invenilur  dioes  naturce ,  difficite  cupidi- 
tali ;  etenim  quo  ptus  unusquisque  acquisierit  , 
plus  sitit ,  et  quasi  quadam  inardescit  ebrietate 
cupiditatum  suarum.  Idipsum  deinde  fusc  prosc- 
quitur  ac  ostendit,  vere  divitem  duntaxat  esse 
justum  et  sanctum,  qui  dicere  potesl:  Portiomea 
Dominus. 

Hanc  gnomen  apposilo  crocodili  et  aviculae 
apologo,  bellis  in  similitudinibus  variegalo,  ve- 
nuslat  Cyrill.  I.  3.  Apol.  mor.  cap.  3.  cuitilulus: 
Quod  cupidi  quantumcumque  habeant ,  sint  pau- 
peres.  Avicula  quajdam  ,  ait ,  per  os  crocodili 
ingressa  ejus  viscera  laniavit,  eumque  lelhali- 
ter  sauciavit ;  egressa  deinde  avolansque  croco- 
dilo  ,  de  injuria  eam  accusanli ,  rcspondit :  Si 
communis  est  omnibus  amica  justitia ,  juste  certe 
rcus  est  cunctis  qui  atiquibus  nocuit.  Tu  autem 
insatiabilis  cupiditatis  depraoatum  exemptar,  to- 
lum  te  voragini  tribuisti,  dum  nonobstructo  ore, 
sed  aperto  ,  quasi  nunquam  satiatus  dormis;  et 
taliore  riclu,  stipante  te  luorum  denlium  serie,  ct 
unguium  immanitate  armaris  ,  cum  lamen  vora- 
bilia  tibi  non  deficiant ;  quia  dummodo  repteatur 
tuavoracitas,  qualia  rapueris  non  discernis.  Ideo 
propter  cupiditatemjuste  vitatia  tua  perdis  ,  vu 
quemadmodum  pravce  actionis  fortnam  dedisti  , 
ita  et  porles  eam.  Sic  nimirum  cupidus  magis  cvo- 


OOMMENTARIA  IN  PROYKURIA  SALOMONIS.  Cap.  XIII. 


324 


mit ,  quam  exhaurtt,  Nullus  enim  plus  perdit , 
qiiam  qul  seipsum  amittit,  Qutd  enim  ett  iiuod 
ppssides  t  quando  avarilia  t§  absorbet?  fgnls 
riunquam  dtcit :  Sufflctttneque  cupiditati  satts  fuit 
unquam,  Quare  deslructia  cordis  est  aoaritiat 
et  omnes  devorat  possesstonas,  Stomachus  extnani- 
tusappetitj  et  incendio  naturallmembrumare- 
factum  fameselt,  Locusevacuatusattrahlt,  et  ar- 
dore  pactus  febricitantis  magis  sitit.  Undc  conciu- 
dena  bOG  epiinythiiim  lubjicit :  Igltur  cupiditas 
tncntis  est  egeslas ,  ac  tattto  major  ,  (juanto  fuit 
avidior  tjus  Aamma*Diogenes,  nlhil  extra  seipsum 
cupiens,  mundum  sprevii ;  Alexander  vero,  omnia 
possidens ,  amplius  concupiscit:  quis  ergo  ditior? 
nonnequi  sprevit?  nimis  enim  plenus  venler  cruc- 
tat,  ct  tunc  flumen  extra  diffunditur,  cum  c.vun- 
dat.  Vidcs  igitur  quod  pius  cupere  infelix  pauper- 
tas  sit ,  niliil  vcro  desidcrare  opulentia  stunma 
sil?  Qtto  dicto  ,  cum  crocodili  vita  finiverunt 
verba. 

Rursum  divcs,  qui  niliil  habet,  cst  opulcnius, 
qui  amplum  habot  dominium ,  sed  niillum  vel 
parvum  cjus  usum  cl  fruclum  ,  vcl  quia  cslmi- 
norcunis  cl  pupillus  ,  vcl  quia  prodigus,  vcl 
quia  obicrata  sunt  cjus  praedia  ,  similivc  de 
causa  ;  paupcr  vero  mullas  babcns  drviliasest, 
qui  parum  babcl  dominii ,  scd  mullorum  usum, 
uti  sunl  Religiosi  nihil  habentes,  et  omnia  possi- 
dcntes.  Sic  cxposilum  lioc  proverbium  bahcl 
speciem  aenigmatis. 

Quarto  ,  alii,  icste  Vatablo,  vertunt :  Sunt  qui 
in  penuria  rcrum  omnium  divites  csse  sciunt; 
suntqui.cum  immensis  opihus  ahundent,  sciunt 
csse  frugales  et  paupcres.  Et  ad  hunc  sensum  , 
qui  valde  appositus  csl ,  exponi  polest  vcrsio 
Vulgata.  Magnae  enim  prudcntiae  cst  suo  tem- 
pore  oslendcrc  suas  opcs  ct  liberalilatcm  ;  ac 
vicissim,  cum  tempus  cxigit,  sumptihus  par- 
ccrc  suamque  oslendere  parcimoniam.  Talis 
crat  Paulus  qui  ait  :  Scio  et  humitiari ,  scio 
et  abundare  (  ubi<iue  et  in  omnibus  instilutus 
sum  )  ,  et  saliari ,  el  esurire  ,  et  abundare  , 
et  penuriam  pati  ,  Pbilipp.  h.  12.  Sapiens 
crgo  scit  ubi  se  gerat  ut  pauperem  ,  ubi  ut 
divitem. 

Quinlo  et  genuine,  q.  d.  Sunt  qui  divites  se 
simulant,  cum  nibil  babcant;  sunt,  vice  versa, 
qui  simulaut  se  pauperes,  cum  diviiiis  abun- 
dent.  Hunc  esse  sensum  liquct  primo  ,  ex  t&> 
quasi,  quod  simulationem  ct  apparentiam  cx- 
lernam  significat.  Secundo ,  quia  bebraice  est 
TBrann  mitasser,  idest,  quifacit,  fingit,  simulat 
sc  divilem,  etW^Tinnmtfroscw,  idi}st,  quifacit, 
lingit.simulatseesse  pauperem,cumrcvcralalis 
uon  sit,  sed  dives.  Ulrumque  enim  est  conjuga- 
tionis  hiipaet,  quae  Scepc  significat  fingcrc,  si- 
mularc  ,  prae  se  ferre.  Tertio  ,  quia  ila  verlunt 
Septuag.  Gbald.  Syrus ,  Tbeodot.  paulo  anle 
citati  ,  el  Vatablus  ,  Pagninus ,  R.  Levi  et 
alii. 

Significat  Iiebc  gnome  non  facile  bominem 
jucicaudum  ex  spccie  externa,  eo  quod  illa  soape 
fallat,  cum  diviles  appaieant  foris  ,  qui  domi 
sunt  pauperes  ,  el  vicc  versa.  Diviles  enim  sub- 
inde  sc  gerunt  ut  paupcres  ,  et  pauperes  ut  di- 
vitcs,  idque  vcl  ex  superbia,  vel  ex  avarilia,  vel 
cx  prudenlia  ,  vel  ex  humililale  et  modestia , 
aliave  virtule. 

Porro  haec  gnome  universalis  est.etvariis 
particularibus  casibus  aplari  potest :  Primo  , 
nobilibus  et  avaris,  q.  d.  Sunt  nobiles  qui ,  ut 


nohilitatis  succ  dignilatnn  lucantur,  sinnilaii!  « 
diviics,  ideoque  ipleadldii  vcstibus  fapiulisqui 
Rtlpail  forinsecui  inceduotj  cum  doml  \\\  ua- 
buani  panem  quein  comedant ;  ?ice  vera  i,  tunt 
divitei  qui  opibui  abundant,  s<;d  qolfl  avari  . 
pauperei  ic  iimulanl(  no  cogantur  iplendidu 
vivere,  eleemoiynai  erogare ,  inagna  tributu 
pondero,  elc. 

Secundo ,  prlncipibui  et  ptebelU ,  q.  d.  Sunt 
rcgei  et  principei,  qui  videmur  divitei,  cum  ni- 
hil  babeant,  imo  nntio  grayi  .cic  alleno  ,  co 
quodopei  ingentei  quai  babent  In  opera  reip. 
ac  prasiertim  In  militcs  ct  cxercitus  impen 
dant;  vicc  vcrsa,  sunt  plcbcii  ,  qul  videntur 
pauperea  ,  cum  opibus  abundeut.  Ita  bodie 
videmus  regei  ct  prmeipea  aerarium  in  bel- 
lis  exbaurirc  ,  ut  rcvera  paupcrcs  sint ;  vicc 
veraa,  plebeioa  opihus  abundare,  ac  proportio- 
naliter  in  statu  cl  gradu  suo  mclius  baberc 
rcgihus ,  iisquc  cssc  commodiores  ct  opulen- 
liorcs. 

Tcrlio,  supcrhis  ct  humilibus,  cl  bosmaxim  • 
videtur  notare  bic  Salomon,  q.  d.  Sunt  auperpi 
qui  sc  suaquc  splendide  jactanl  et  ostcntant, 
quaai  divilessint,  cum  rcvera  nibil  vcl  parum 
babeant;  vicc  versa,  sunt  humilcsct  modesli  , 
qui  cum  opibua  abundent,  eaa  tamen  modealc 
tegunt ,  ut  videantur  esse  pauperes.  Pari  ra- 
lione  iclcm  tribuas  prudcntihus  et  imprudenti- 
bus  ;  prudentes  cnim  cclant  suas  opcs  ,  impru- 
dentcs  cas  ostentant.  Unde 

Tropol.  hoc  proverbium  inlorqueas  in  arro- 
gantcs,  qui  scicntiam  vel  virtutciu  quam  non 
bahent,  sihi  arrogant.  Autineos  qui  gloriantur 
quasi  divitcs  sint,  eo  quod  polleant  opibus,  nou 
virtulihus.  Undc  Auctor,l.  dc  12.  abusionibus 
tom.  9.  Sancli  Augustini  :  Prima  ,  ait,  abu- 
sio  est  ,  sapiens  sine  operibus  ;  secunda  ,  senex 
sine  retigione  ;  lertia  ,  adotescens  sine  obcdicnlia; 
quarla,  dives  sine  eleemosyna  ;  quinla  ,  feminu 
sine  pudicitia;  scxla  ,  dominus  sine  virtule;  sep- 
tima  ,  Christianus  conlentiosus ;  octaoa  ,  pauper 
superbus;  nona,  rex  iniquus  ;  decima ,  Episcopus 
negtigens  ;  undecima,  plebs  sine  disciplina;  duo- 
decima ,  poputus  sine  lege.  Octavo  autem  ,  puta 
pauperi  superbo ,  adaptat  hanc  gnomen  Salo- 
monis  :  Est  quasi  dives  ,  cum  nihil  habeat ,  et  est 
quasi  paupcr,  cum  inmuttis  divitiissit.  Quasipau- 
per  ergo,  ait,  in  multis  divitiis ,  est  dioes  humilis 
spiritu;  et  nihil  habens  quasi  dives  est  pattper  su- 
perbus  mentis  affeclu.  Nobitis  ergo  inopia  csl  mcn- 
tis  humilitas ,  et  ineplce  divitice  sunt  animorum 
enormitas. 

Rursum  Bcda  mystice  hanc  gnomen  adaptat 
iis  qui  sunt  divites  opibus,  scdpaupercs  bo- 
nis  opcribus  ,  qualis  fuit  dives  Epulo  ,  ac  iis 
qui  sunl  pauperes  opibus,  sed  divites  virtutibus, 
qualis  fuit  Lazarus.  Dives,  ail,  itte  sibi  videbatur, 
qtti  induebatur  purpura  et  bysso ,  et  eputabatur 
quolidie  sptendide  ;  sed  quia  Deum  non  habuit , 
comperit  in  fine  nihit  fuisse  quod  habuit.  Unde  dic- 
lum  cst  de  tatibus  :  Dormierunt  somnum  suum  , 
ctnihit  invenerunt  omnes  viri  divitiarum  in  ma- 
nibus  suis.  Pauper  e  contra  videbatur  Lazarus  , 
quijacebat  adjanuam  ejus  ulceribus  ptenus;  sect 
in  mutlis  erat  divitiis ,  qttia  virlutem  habuit  humi- 
Utatis  ,  quia  conditorem  omnium  divitiarum,  vi- 
delicet  Deum,  corde  gestabat.  Mutuatus  est  haec 
Beda  cx  sancto  Augustino,  serm.  212.  de  Tem- 
pore  ,  ubi  fuse  hanc  sentenliam  et  sequentcm 
pcrlractat,  ac  inter  caelera  ait  :  Sunt  qui  scdiiii- 


326 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIII. 


tes  affeetant,  cum  sint  pauperes ,  id  estjusli  viclen- 
tur,  cam  sint  impii ,  elc.  ;  justos  se  volunt  videri , 
cum  ih  cella  conscientice  non  habeant  aurum  jus- 
tilice.  Et  sunt  pleni  tanto  humiliores  ,  quanto  di- 
tiores ,  de  quibus  dictum  est :  Beati  pauperes  spi- 
rilu  ,  quoniam  ipsorum  est  regnum  cwlorum.  Lu- 
cet  aurum ,  sed  plus  lucet  ftdes.  Et  de  his  paulo 
anle  dixit  :  Sunl  diviles  in  corde ,  divites  pleni 
fortitudine ,  opimi  pietate ,  abundantes  charitale; 
secum  sunt  divites ,  interiores  sunt  diviles.  Atque 
toto  sermone  docet  veras  opes  consislerein  co- 
pia,  non  auri,  sed  fidei  et  virtutum.  Unde  post 
initium  ait :  Morbus  auteni  diviliarum  est  super- 
bia  magna.  Nam  grandis  animus  est  qui  inter 
divitias  isto  morbo  non  tentatur.  Major  animus 
divitiis  suis  ,  qui  eas  vincit  non  concupiscendo  , 
sed  contemnendo.  Magnus  estergo  dives ,  qui  non 
se  ideo  magnum  putat  ,  quia  dives  est.  Qtti  au- 
tem  ideo  se  magnum  putat  ,  superbus  et  egenus 
esl.  In  carne  crepat ,  in  corde  mendicat ,  inflattts 
est  t  non  plenus.  Et  inferius  :  Omnes  ergo  divites 
boni  fideles.  Nemo  se  contemnat ,  pauper  in  celia, 
dives  in  conscienlia.  Dives  quippe  in  conscientia 
securior  dormit  in  terra  ,  quam  dives  in  pur- 
pura.  Ibi  non  excilat  solliciludo  maiigna  com- 
puncto  corde.  Serva  divilias  in  corde  tuo ,  quas 
tibi  conlidil  paupertas  Domini  tui.  Imo  ipsum 
adhibe  tibi  cuslodem  ;  ne  pereat  de  corde  quod 
dedit  ,  scrvet  ipse  qui  dedit.  Omnes  ergo  divites 
boni  fideles  ,  sed  non  divites  hujus  mundi.  De- 
nique  divitias  suas  nec  ipsi  senliunt  ,  sentienl 
poslea. 

8.  REDEMPTIO  ANIMiE  VIRI  ,  DIVITI^E  SVJL  ;  QUI 
AtJTEM    PAUPER    EST  ,    INCREPATIONEM    NON    SUSTI- 

ket.]  Pro  redemplio  hebraice  est  1S13  copher, 
quod  Cajet.  vertit,  pretium ,  sensumque  dal , 
q.  d.  Diviiiae  hominis  sunt  pretium  ejus  ;  tanli 
appreliamur  hominem,  quanlum  est  opulentus; 
vulgus  enim  omnem  dignitatem  ponit  in  opi- 
bus,  eljuxtaopes  quemqueaestimat;  vice  versa, 
pauper  adeo  abjectus  est  vilisque  pretii,  ut  ne 
quidem  admiltalur  ad  audiendam  increpatio- 
nem,  sed  ab  oculis  et  alloquio  hominum  velut 
per  ipsema  repellatur.  Verum  copher  proprie 
non  significat  pretium,  sed  redemptionem,  ex- 
piationem  ,  salisfactionem.  Unde  Symmachus 
et  Theodot.  vertunl ,  propitialio  ,■  Septuaginta, 
redemplio  ;  Syrus  :  Saius  viri  divilice  ejus.  Notat 
S.  Hieron.  in  Ezech.  cap.  18.  significanter  dici 
divitice  suce:  JSe  ,  inquil,  de  rapinis  et  usuris  ,  et 
alieno  malo  qucesilum  panem  vertamus  in  miseri- 
cordiam. 

Igitur  primo,  S.  August.  serm.  212.  de  Temp. 
sicexponif,  q.  d.  Divitiaj  viro  addunt  animos 
et  robur,  ut  oblectetur  quibusvis  adversiiatibus 
in  se  incurrenlibus;  ab  iis  enim  suis  opibus  se 
potest  liberare  et  redimere;  at  pauper  pusilli 
est  animi ,  et  quavis  acriore  increpatione  per- 
cellitur  ;  quare  minanli  cedit ,  eliam  ul  sce- 
leri  ejus  cooperetur :  Quando  ilii ,  ait,  dictum 
ftterit  ab  aliquo  potente  :  Dic  hoc  verbum  conlra 
inimicum  meum  ,  dic  faisum  testimonium  ,  ut 
eum  quem  voio  opprimam;  et  donum  dat.  Forle 
negat  dicens  :  Non  facio ,  non  mihi  adduco  pec- 
catum.  Sed  tanlum  negatur ,  donec  dives  minari 
incipiat ;  nam  pauper  non  suffert  minas ;  sed  iis 
cedit  et  succumbii.  Huc  acceditexpositio  sancli 
Hieronymi  in  capite  22.  Ezech.  Pa,uper ,  ait, 
non  suslinet  increpationem ,  id  est  injuriam  vei 
malum  sibi  intentalum  ,  q.  d.  Pauper  facile  inju- 
riis  opprimitur,  et  damnis  intentatis  prosterni- 


tur,  et,  ul  vulgo  dicilur  :  Qtti  non  habet  in  cerc  , 
ittit  in  pelle. 

Secundo;  alii  sic  exponunt,  quasi  hsec  dican- 
turin  laudem  divitiarum  ,  q.  d.  Diviliae  divitem 
ii  quolibet  maloincurrente  liberantet  redimunt; 
at  pauper  non  sustinet  increpationem  ;  quia 
antecorreptionemillicoulaccusatur,  damnatur, 
juxta  illud  Poetoe: 

Dal  veniam  corvis,  vexat  censura  columbas. 

Teriio,  Rabbini  in  Midras  agada  :  Pcrtinent 
haec  ,  inquiunt,  ad  dimidium  siclum,  qui  in 
lege  pro  redemptione  animae  praeceptus  erat , 
Exodi  30.  12  ;  qui  quidem  pauperi  aeque  ac  diviti 
pari  erat  debito  solvendus  ,  ne  scilicet  pauper 
convicium  increpationemque  audiret  a  divite, 
majorem  se  partem  in  communi  omnium  sa- 
crificio  habere,  jaclante. 

Quarto  et  genuine  ,  assignat  hic  Salomon 
commodum  divitiarum  et  commodum  pauper- 
talis;  hocque  illi  praiferl  ,  q.  d.  Diviliae  hoc 
commodi  afTerunl  divili ,  quod  ,  si  forle  in  pe- 
riculum  animae,  id  est  capilis  et  vitae  incidat, 
facile  ijfud  excutiat,  seque  redimat  auro,  juxta 
illud  Eccles.  7  :  Sicut  enim  protegit  sapientia  , 
sic  protegit  pecunia.  At  pauper  saepe  ob  hoc  dun- 
taxal  increpationes  ,  accusationes  et  lites  eva- 
dit,  quod  pauper  sit,  quod  scilicet  nou  habeat 
opes,  quibus  accusatores  inhiant,uteas  suacri- 
minatione  emungant.  Reddit  causam  cur  sint, 
qui  velint  videri  divites  ,  et  vicissim  qui  velint 
videri  pauperes ,  uti  dixit  v.  praeced.  nimirurn 
divites  videri  volunt,  ut  periculum  auro  redi- 
mant;  pauperes  ut  periculum  sua  paupertate 
declinent  et  effugiant.  Ila  Aben  Ezra,  Jansenius, 
Vatabl.  ctalii.  Huncsensum  exigunlHebr<eaquce 
hubent:  Et  pauper  non  audit ;  Syrus  :  ISon  reci- 
pit  increpalionem. 

Audi  sanctum  Chrysostomum  ,  in  Catena 
Graecorum  :  Quid  dicis  ?  quid  facis  ?  cur  pectt- 
nias  usque  adeo  extollis  ?  Non  quasvis  pecunias, 
vel  opes  ,  eam  vim  habere  dixit  ;  sed  proprias  , 
hoc  est  ,  jttstis  (aboribus  parlas  ,  non  vi  aut 
frattde  raptas  ;  hce  enim  non  sunt  propricc.  Men- 
dicus  autem  non  suslinet  minas.  Numquid  res 
mala  est  paupertas  ?  an  hoc  forsan ,  qttod  nwx 
sequitur,  dicere  voiuit  ?Ecce  egeslas  res  usque  adeo 
secttra  et  tuta  est ,  ttt  ne  minari  quidem  spoiiatio- 
nem  quis  pattperi  valeat ,  nedum  spoiiare  ;  iltum 
enim  qui  nihil  omnino  liabet ,  qitomodo  quis  ex- 
terrere  queat  ?  Hujusmodi  enim  vita  ,  quod  ad 
curas  altinet  ,  est  prorsus  secura  et  otiosa. 
Possunt  hcec  acl  suppliciortim  quoque  metum  re- 
ferri ;  qui  enim  adversa  forluna  premunlur,  sup- 
pliciorum  interminationem  non  formidant.  Huc 
facit  illud  Theodor.  or.  7.  de  Provid.  Pauper  non 
meluil  slrepitum  fori ,  nec  prccconis  vocem  refor- 
midat ,  necjudicis  torvovuttu  et  oculis  ignem  spi- 
rantibus  terrclur.  Et  illud  Poetae: 

Sic  reus  ille  fere  est,  de  quo  victorb  lucro 
Esse  polest :  inopis  vindice  facta  carent, 

Et  illud  : 

Cantabit  vacuus  ooram  lalrone  vialor. 

Ita  S.  Hilarion,  tesle  S.  Hieronymo  in  ejus 
Vila,circumventus  a  latronibus,  abeisque  roga- 
tus  -.Quicl,  inquiunt,  faceres ,  si  tatrones  ad  te 
venirent?  resp.  Nudus  latronesnon  timet.  Et  illi  : 
Certe  ,  aiunt,  occidi  potes.  Possum ,  ait,  possum , 
et  ideo  latrones  non  timeo ,  quia  mori  paratus  sum . 


COMMh.YlAlUA   IN   PHOVIil 

i.i  S. Franciscus ,  a  siiniliiuis  interrogalus  quis 
essel,  iulrepkle  restpondit :  Prteco  sum  magni 
Dei,  Et  S«  Marlinus,  caplui  .1  pradonibus,  asse- 
rtiii  se  nilnl  (iiniiiiHi  oietuera : Scio  tnimt  ait, 
Dcum  in  majoribus  pericuUs  magit  ette  prtttto, 
^nagitque  opUulari  confideniibus  in  te%  n.i  Severus 
io  ejus  \  ii.i. 

Myslice  :  Redemplio  anima  viri  sunt  dlvitia 
ejutj  iil  »'st  diviliae  proprisa  ,  Ideoque  non 
lemporales  ;  km  enim  siint  alieuas  et  pere- 
grins»,  non  propriie  et  domesticsB,  sed  spirila< 
lea,  puta  virlules,  de  quibus  ait  s.  Paulus :  Quod 
in  omnibus  divites  facliestis  m  illo,in  omniverbo 
(i  seientia,  1.  Cor.  1.  b.  Ita  S.  Ilicron.  epist.  ad 
l.iiciniun  :  PosiHtllMa  quidcm  divilius ,  ait ,  intdli- 
gereq.ua  non  de  alicno ,  non  de  rapinis  sunt  ,jtuta 
illud  :  llonora  Dcttm  dc  tuis  laboribus  ;  scd  vu  tior 
esi  intelligentLa ,  nt  proprias  divitias  oognosca- 
tnus  (licsauros  (  virluluin  et  bonorum  opcriun  ) 
in  cwlo  rcpositos ,  quos  nec  fur  possit  suffodere , 
ncc  lalro  violcntus  cripere.  Et  Beda  :  Qttid  atttcvi 
vera  divitite  vtdeant ,  quid  vcra  paupertas  agat, 
mbdcndo  manifcsla  :  liedemplio  unimce  viri  divi- 
tia  stiw  ,  tjtti  attlcm  paupcr  esl,  increpalioncm 
von  sttslinct.  Qui  crgo  animam  suani  vult  redimi 
a  futura  ira,  congreget  cliviiias  operum  bonorum. 
Qui  enim  cgc(  liujusviodi  divitiis ,  incrcpationtm 
districti  judicis  suslinere  non  valcl ,  de  qua  Psat- 
mista  poslulat,  dicens:  Dominc ,  ne  in  ira  lua 
arguas  mc  ;  ncque  in  furore  luo  corripias  ine. 
AUoquin  pauperes  non  ibi  increpantur  a  Domino, 
sed  benediclionem  wterno}  Itanedilalis  percipiunt. 

Porro  prae  cajteris  operibus ,  clccmosynae  sunt 
animae  redeniptio.  Unde  S.  Chrysosiomus  ;  Di- 
ves ,  ail,  in  periculum  anima  suw  reeipit  opes  ; 
quapropler  cum  iltas  recondit ,  anima?  sua?  jactu- 
ram  facit;  cum  autem  largilur  egcnis,  animam 
sttam  Uberat.  Quia  redemptio  animw  propriai  divi- 
tia.  Denique  S.  Hieronymus  in  c.  2.  ad  Galatas : 
Pauper ,  ait,  non  sustinct  comminationem.  I\on 
enim  potest  futttrarum  panarum  audire  lerrorcvi 
pauper  in  fide ,  pauper  ingralia,  non  liabcns  di- 
vitias  spirituales  ;  et  S.  Ainbros.  in  Annotalioncs 
Exodi,  c.  30,  ad  Justum  :  Est,  ait,  redemptio  ani- 
mo3  misericordia.  licdemptio  enivi  animai  Iwminis 
divitite  ejus  sunl,  quibits  uliquc  fit  miscricordia  , 
qtue  sumplu  pauperes  juva(.  Fides  igilar  gratia  , 
gralia  misericordia,  misericordia  redemplio  cst 
aniviK  ,  qux  drachma,  koc  est  inlegro  prelio  sum- 
mx  plenioris  expenditur.  Hinc  cl  illud  Daniclis 
consilium  daium  Nabuchodonosori  ,  cap.  U  : 
Pecca(a  tua  elecmosynis  redime.  Idcm  S.  Ambros. 
J.  3.  epist.  25.  ad  Ecclesiam  Vcrccllensem  :  Iie- 
demptio  anima?  viri ,  ait,  divilice  ejus  ,  quoniam 
qui  pauperi  donat ,  redimil  animam  suam. 

9.  LUX  JUSTORUM  LjETIFICAT  :  LUCERXA  AUTEM 
1MPIORUM     EXSTINGUETUR.  ]     Septliag.      LttX  JUStis 

semper;  lux  aulem  impiorumcxstinguelur  ;  Chald. 
Lux  justorum  exsultubit ,  id  cst  exsultarc  lacicl 
tam  ipsos  quiim  alios.  Hebr.  est  nottt1'  iismach 
mcat,  id  est  la?tabi(ur,  id  est  laeiari  faciet.  I'o- 
nilur  euim  iismach  pro  nfiW  iesammach  in  piel; 
etsic  forle  legit  Nosler ;  eaedem  enim  utrobique 
sunt  lilterar,  mutalis  duntaxal  punctis. 

Qua2res:quamam  hxc  lux?  primo,  Aben  Ezra 
et  Pagninus  accipiunt  animam  justi,  quae  lux 
dicitur;  quia  sapienlia  lucet  et  praelucet  aliis. 
Unde  Pagnin.  vertit :  Anima  justorum,  qtta  est 
vcluti  lux ,  loetabitur  ;  anima  impiorum,  quce  est 
velut  lucema,  exstinguetur.  Nam  anima  justi  si- 
miliscstluci  solis  exorienlis,  quoe  pcrmanet, 


IBIA  SALOMOMS.  Cap.  XUI. 
Imo  creacil ;  impil  vero  IpcerQH,  qutc  lucis  Qr- 
mitate caret  ei  ubsumilur,  nll  Aben  i./.ia. 
Seoundo,  Vatabl.  i.u.i  ,  luquit,  csi  iutelligen- 

tiii,   dc  qua   CbrislUS  .In.ui.S  .'  Qni  tequitur  iii'  . 

von  ambulat  in  tenebris,  ted  habebil  lumen  vitan 
iuielligeulia  autem  Impil  exstinguetur ,  juxta 

illud  l.iic.c  S  Quicumqut  non  Imliit  ,  ilium  (jiiod 
pittut  sc  halirc,  utt/inlnr  ab  itlo.  Ju.sli  ciiiui 
Iiiiiicii  ralionis  cl  lidci,   illnd  excolendo  SCJUSte 

^i\ciido,  idaugeni  ■  ai  impii  Ulud.injuste  \  ivendo 

Mii.sini  iuiniiiiiitiiii  ct  exslinguuot,  juxla  illud 
S.  Anibios.  I.  1.  de  Abrabain  :  Lumen  itlttd  (jttod 
liomiui  (i  Deo  cum  innitc  indttitm  fiut ,  stipcrbia: 
stattts  ct  iolaptatis  lutmor  sopit. 

Torlio,  lux  synilioliun  csl  la-titiaj ;  sol  eniin 
siia  luce  cxbilaral  univcrsos.  SiC  sensus  crit  : 
I  l  sol  cxorliissiio  liiinine  nnindiiiii  exhilarat, 
sic  justorum  animi  vultusque  hilarcs  trislilias 
bnjus  mundi  cl  molcslias  facile  disculiiinl,  q.  rj, 
Mensserena  lataque  jusiorum  alios  la-ios  clli- 
cicl,  aulin  suo  lumineeipura  conscicnlia  unus- 
quisque  juslorum  laettis  eritj  improborum  vcro 
luccriia  ,  id  csl  Ijelilia  et  gaudium  vaiium  cst  ct 
lallax,  i(lco(|iic  ciiooccidil  et  evanescit.  lla  auc- 
tor  Calenaj  Gracorum. 

Quarto,  tux  symbolum  est  prosperiiaiis  et 
fclicilalis,  sicul  lcncbrse  adversilalis  et  infelici- 
lalis,  q.  d.  Felicitas  justorum  solida  est  et  per- 
diiral,  (|iiia  fundala  in  justilia,  idcoquc  solidam 
liquidamque  lamsibi  quam  aliisaffcri  laBlitiam: 
atlucerna,  icl  est  modica  et  brcvis  impiorum 
felicitas,  ocius  cxslinguitur  ct  deperit,  praj- 
serlim  dnm  more  suo  eam  ostcnlant,  ilaquein- 
vidiam  el  aemulalionem  sibi  concitant;  invidi 
cnim  et  acmulj  cam  saepe  cxslinguunl.  Ita  Ly- 
i  anus  ,  Baynus  ,  Salazar  et  alii.  Hic  scnsus  valdc 
apposilus  cst. 

Ouiuto,  lux  symbolum  cst  fam.ne,  claritaiis  ct 
gloriae,  q.  d.  Fama  et  gloria  piorum  similis  cst 
amphe  luci ,  qiue  omnes  illuslrat,  cxbilarat, 
laeiilicat  :  at  lucerna  ,  id  est  brevis  ct  exigua 
faina,  impiorum  illico  exslinguilur,  ideoque 
solidam  clarilate  ct  laetiliam  afferre  nequit. 

Scxlo  et  sublimius,  tux  symbolum  est  doc- 
trinae,  justiliae,  virtulis,  grali.T,  quae  est  luxcoe- 
lcslis  el  divina,  de  qua  Chrislus  Matlhaei  5  :  Sic 
luceat  lux  vestra  coram  hominibus ,  ut  glorifi- 
cent  Patrem  vestrum  qui  in  ccelis  est ,  q.  d.  Jusli 
sua  splcndida  doctrina  et  gloriosa  vila,  ac  prae- 
serlim  sua  beneficentia  et  elecmosynis  lam  spi- 
ritalibus  quam  corporalibus  illuminantet  laeti- 
ficant  cunctos.  Unde  a  Christo  vocantur  lux 
mundi,  Malthaei  5.  At  lucerna,  id  est  modica 
doclrina,  virtus  et  gloria  impiorum,  quae  in 
nocte  bujus  vitoe  et  seculi  fulgere  videlur,  saepe 
in  ea,  semper  post  eam,  siveca  transacta,  ex- 
stinguetur,  ac  orienle  die  aetcrnitatis  gloriaque 
ccelesti ,  velut  stellae  oriente  sole  occidet  et  eva- 
nescet.  Alludit  ad  Job  18.  5  :  Konne  lux  impii 
exslinguetur,  nec  splendcbit  flamma  ignis  ejus? 
lux  obtenebrescet  in  labernaculo  ejus,  et  tucerna, 
qute  super  eum  est,  cxstinguetur.  Hunc  sensum 
innuunt  Sepluag.  dum  posl  hunc  versum  expli- 
calionis  gralia  subjiciunt  hunc,  qui  non  est  i» 
Hebraeo  :  Animce  dolosa?  errant  in  peccatis;  jusli 
au(em  miserantur  et  miserendtr  quemNoster  po- 
nit  inferius  et  annectil  versui  13.  Ita  anonymus 
in  Calena  Graecorum. 

Nota  :  Sapientia  ,  virtus  ,  dignitas  ,  laetitia  et 
felicitas  justorum  comparatur  "|1N  or ,  id  cst  luci 
amplae,  qualis  cst  solaris;  quia  solida  est,  in- 


S28 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIII. 


gens,  jugis,  stabilis  et  per  omnes  orbis  partes 
sese  diffundit,  juxta  iliud  Proverbiorum  h.  18  : 
Jastorum  autem  semita ,  quasi  Lux  splendens, 
procedit  et  crescit  usque  ad  perfeclam  diem.  Vide 
ihi  dicta.  Talis  fuit  Clirisli,  qui  fuit  sol  universi, 
de  quo  psal.  18.  7  :  Exuttavit  ut  gigas  ad  curren- 
dam  viam;  a  summo  cceto  egressio  ejus,  et  occur- 
sus  ejus  usque  ad  summum  ejus ,  nec  est  qui  se  ab- 
scondat  a  calore  ejus.  Unde  Aben  Ezra  :  Lux 
justorum,  ait,  similis  est  lumini  venturi  seculi 
(imo  illud  inchoat,  et  in  illud  desinit,  juxta  il- 
lud  psal.  35.  10 :  Quoniam  apud  te  est  fons  vitce, 
et  in  lumine  tuo  ,  puta  in  lumine  gloriae,  videbi- 
vms  lumen)  aut  salutis  splendori,  juxta  illud 
Isaiae  9.  2  :  Habilantibus  in  regione  umbrce  mortis, 
lux  orta  est  eis.  Deniqueor  justorum  est  "ilN  ur, 
id  estignis,  pula  claritas  et  zelus  ,  quo  alios 
amore  Deiinflammant.  At  vero  sapientia,  virtus, 
loelilia  et  prosperitas  impiorum  comparatur  lu- 
cerna2,  quia  instabilis  est,  modica,  brevis,  fri- 
gida,  evanida,  ac  minimo  adversitatis  reilantc 
vento  exstinguitur. 

Nota  secundo  antithesin  :  nam  to  l&tificat  per 
metalepsin  opponitur  tw  exsiinguitur ;  lux  enim 
justorum,  quia  solide  perdurat,  crescit  et  au- 
gescit;  hinc  laetificat  ipsos  et  caeteros :  lucerna 
vcro  impiorum,  quia  illico  minuilur  et  exstin- 
guitur;  hinc  solidam  loetiliam  afferre  nequit,  sed 
umbraticam  et  fucalam ,  quae  evanescens  in 
majorem  deinde  luctum  et  mcerorem  desinit  et 
lerminatur.  Talis  est  lux,id  cst  doctrina  ct 
splendor  hc*ereticorum ,  hypocritarum,  fraudu- 
lentorum,  mendacium,etc,  quae  detecta  hoercsi, 
nypocrisi,  fraude  ,  mendacio,  illico  evanescit. 
Rursum,  lux  justorum  lcetificat ,  vel,  ut  Hebr. 
est  lcetatur ,  id  est  Ueta  est,  ampla  ,  clara  ;  quia 
in  dies  intenditur  et  magis  clarescit :  lucerna 
vero  impiorum  quasi  ma3sta  languescit,  et  in- 
star  lucernre  deficiente  oleo  emoritur  et  exstin- 
guilur.  Unde  noster  Salazar  :  Lux ,  ait,justorum 
txtificat ,  id  est  augetur;  lucerna  vero  impio- 
rum  decrescit  et  exstinguitur  :  sic  lceta  seges 
vocaturmagna,  aucta  etampla.  Sic  Hebraei  pal- 
mum  magnum  vocantpalmum  pnw  schockec, 
id  est  ridentem  et  laetum  ;  palmum  vero  par- 
vum  vocant  palmum  2XV  atseb,  id  est  tristem 
et  moestum.  Sic  c.  10.  1.  dicitur :  Filius  sapiens 
latificat  patrem  :  lastificat ,  id  est  magnificat  et 
magnum  reddit.  Laetitia  enim  rebus  dat  incre- 
mentum  etvitam  :  moestitia  verodecrementum 
et  interilum. 

Moraliter ,  noster  Alvarez  de  Paz,  1.  3.  de  Per- 
fect.  par.  2.  c.  \h  :  Lux,  id  est  vita,  inquit,  et 
eonversatio  justorum  laetificat  Deum  ,  Angelos 
et  homines  :  Deum,  cui  illi  purissimum  hono- 
rem  exhibent ;  Angelos,  quorum  se  discipulos 
et  imitatores  oslendunt;  homines,  quos  vitae 
sanctitatem  el  bonorum  operum  perfectionem 
docent.  Si  viri  perfecti  orent,  tanto  spiritus  fer- 
vore,  tanta  reverentia  et  timore,  tanta  fiducia  et 
amore  orant,  utnon  tam  homines  fragiles,  quam 
terrestres  quidam  angelivideantur.  Si,  cogente 
necessitate  aut  charitate,  loquantur ,  tanta  cir- 
cumspectione  et  modestia  loquuntur ,  ut  nihil 
otiosum,  nihil  moeslum  ,  nihil  durum  au- 
dientibus  ex  ore  suo  prodire  permittant.  Si 
corpus  cibo  et  potu  sustentent  tantam  absti- 
nentiam  et  sobrietatem  retinent ,  tanta  distric- 
tione  appetitum  cohibent,  ut  scientes  ne  in  mo- 
dicoquiclem  excedant  temperanliee  mensuram. 
Si  quid  aliud  agant ,  sic  agunt  ut  bonee  ac  per- 


fectae  actionis  circumstantias  non  deserant ; 
sunt  enimveluti  artilices  virtutis  peritissimi,  et 
pictores  sapienlissimi ,  qui  ex  suis  manibus 
nullum  opus  impolitum  aut  minus  decorum 
abire  concedunt.  Tbomas  enim  Aquinas  ,  expli- 
cans  qua  ralione  Deus  omnia  bene  faciat,  his 
pene  verbis  nos  ad  ejus  imitalionem  exborlatur  ; 
Similiteret  nos  diligentiam  apponere  debemus, 
ut  singula  opera  nostra,  quantum  unquam  me- 
lius  possumus,  faciamus  ex  omni  virtute  Do- 
mini  Jesu  Christi,  et  cum  omni  desiderio  trium- 
phantis  etmilitantis  Ecclesiae,  et  sub  nomine 
Creatoris,  quasi  tota  salus  nostra,  et  omni  laus 
Dei ,  et  universilatis  utilitas  ex  uno  opere  de- 
pendeat,  quasi  nunquam  ad  id  opus  reve.rsuri  , 
neque  opus  aliud  postmodum  incepturi.  Haec 
ille. 

10.    L\TER     SUPERBOS    SEMPER   JURGIA    SUNT  :  Qtl 
AUTEM  AGUNT  OMNIA  CUM  CONSILIO  ,  RF.GUNTUR    SA- 

pientia.  ]  Hebr.  Tanlum  insuperbia  dabit  (super- 
bus)  litem ,  et  cum  consultis  sapientia.  Sepluag. 
Malus  cum  contumelia  agit  mata;  qui  autem  sui  ip- 
sorum  cognitores  (videntur  legisse  myTP  iodeim, 
id  est  cognitores,  cum  Noster  et  alii  legant, 
CSfyiJ  noatsim  ,  id  est  consulti  vel  consiliarii  ) 
sapientes.  Septuag.  de  more  sequilur  Syrus  :  Vir 
improbus,  ait,  cum  contumetia  matum  operatur; 
Aquila,  Symmachus  el  Theodot.  quos  sequitur 
Lucifer  Calar.  Apolog.  pro  S.  Athanasio,  et  sanc- 
tus  Hieronymus  contra  Ruffinum  :  Matus  in  su~ 
pe.rbia  dabit  pugnam;  pergit  Theodot.  :  Et  in 
iisqui  consitium  adhibent ,  sapientia  ;  Chaldfeus  : 
Atlamen  in  superbia  venit  contenlio ,  et  hi  qui  con- 
silium  ineunt  sapientes  sunt  ;  Tigurinus  :  Arro- 
gans  temeritas  nihil  quiun  rixas  excitat  ;  at  cum 
consullis  sapienlia,  id  est,  ut  Vatablus  :  Peculiare 
est  superbo  excitare  titem,  etc. 

Sensus  est,  q.  d.  Superbia  facit  utsuperbi  ju- 
giter  litigent  ct  rixentur ;  facit  enim  ut  quis- 
que  aliumanteire,  etprae  eo  sapere  ac  honorari 
velit ;  quare  in  consilio  superbus  vult  suam  sen- 
tentiam  caeterorum  omnium  judicio  praeferri, 
nec  ullietiam  sapicntiori  ceclere  sustinet  ;  hinc 
lites  et  jurgia.  At  vero  quisui  ipsius  cognitor , 
ut  vertunt  Septuag. ,  id  est  suae  infirmitatis  et 
ignorantiae  conscius  est,  libeuter  audit  aliorum 
consilia  ,  eaque  suis  anteponit,  et  iis  acquiescit ; 
quare  nulla  habet  jurgia  ,  nullasdiscordias,  sed 
pacem  cum  omnibus,  ac  prudenter  et  feliciter 
res  gerit,  ideoque  sapiens  est.  Hinc  videmus  in- 
ter  hoereticos  tot  esse  jurgia,  tot  sectas  -quot 
capita.  Audi  S.  Auguslinum  de  Pastoribus  in 
c.  3^i.  Ezech.  c.  10  :  Alia  secta,  ait,  in  Africa , 
atia  luzresis  in  Oriente ,  alia  in  Mgypto,  alia  in 
Mesopotamia ,  verbi  gratia  :  diversis  tocis  sunt 
diversx  ;  sed  una  mater  superbia  omnes  ge- 
nuit ;  nec  mirum  ,  si  superbia  parit  dissensionem ; 
hac  enim  ejus  germana  sobotes  est.  Idem  ,  epist. 
120.  ad  Honoratum,  explicans  illud  psal.  21  :  Et 
a  cornibus  unicornium  humititatem  meam  :  In 
unicornibus,  ait,  superbi  inteltigunlur;  quiasuper- 
bia  odit  omne  consortium. 

Antithesis  rursum  hic  est  obscura  ;  clara  esset 
si  dixisset  :  Inler  superbos  semper  sunt  jurgia  : 
inter  humites  autem  semper  viget  concordia  et  pax: 
sed  more  suo  per  metalepsin  et  metonymiant 
docere  voluit,  humilitatis  comitem  el  effectum 
esseauditum  etsequelam  cousilii ,  aeque  ac  con- 
cordiee  et  pacis  sapientiam.  Ideo  enim  inter  su- 
perbos  sunt  jurgia,  quia  nolunt  audire  et  sequi 
sana  aliorum    consilia,   ac  utraque   de  causa 


COMMENTARIA  1N 

inaipienles  sunl;  insipienliuni  enira  estjurgarl, 
tequu  ac  sequi  superbuoa  el  insipiens  cert*brum 
propriuni.ti conlraria  InterbumilesceDstatpax, 
quia  lii  libenter  aliorum  audiunt  et  seqnuutur 
judicia ,  ac  utraque  de  causa  sapientes  sunt. 
Vera  enlm  sapientia  est  humilftas ,  sutque  cog- 
nitio  ei  demissio.  Unde  illud  sapientisaimura 
ApolliniH  Delpbici  oraculum  :  yvwSt  moutov,  iil  csl 
nosce  teipsam.  Hinc  rursuin  vera  sapientia  est, 
non  niti  suojudicio,  sed  agere  omnia  cum  sa- 
pientum  consilio.  Superbia  ergo  causa  estjur- 
giorum,  disaensionum,  scbismalum,  hseresum, 
liiiinn,  bellorum  :  bumilitas  vcro  causa  est  et 
maler  concordUe,  pacis,  unionis  ,  charitatis. 
Hoc  signillcant  Hebraea,  quae  babcnt :  Vere,  vel 
lanium  insuperbia  (superbus)  dabit  litem;  insu- 
perbia,  id  est  propler  superbiani ;  nani  obsolain 
superbiani  et  fasluin  dissensio  et  rixa  orilur , 
ait  R,  Salomon;  cum  iis  auleni  qui  consulto 
agunt  sapientla  est;  quia  baec  in  consilio  liabi- 
taro  se  profltelur,  Prbverb.  8.  12  :  Ego  sapientia, 
inquit,  Itabito  in  consilio ,  et  eruditis  inlersum 
cogitationtbus.  Sic  el  Aben  Ezra  :  Significat ,  in- 
quit,  a  fastu  lites  oriri ;  qui  autem  consilium 
ineunt ,  ne  superbe  se  gerant ,  cum  iis  sapientiam 
esse.  Exempla  sunt  in  bellis  civilibus  Romano- 
rum  et  Graecorum,  quae  ab  ambiiione  orium 
duxerunt;  qualia  1'uere  Syllae  et  Marii,  Caesaris 
et  Pompeii,  Augusti  et  Anlonii,  Antiocliorum  et 
Seleucorum  in  posteros  continua  serie  propa- 
gala  per  150  el  amplius  annos. 

11.  SlBSTANTIA  FESTINATA   MINUETUR  :   QU/E  AU- 
TEM    PAULATIM    COLLIGITUR   MANU  ,    MULTIPLICABI- 

tur,]  Hebr.  :  Divitia  ex  vanitate  minuentur ,  sed 
colligens  per  manum  augebit ,  supple ,  divilias 
suas.  Lntle  primo  R.  Levi  sic  exponit  :  Divitiae 
quae  ex  rebus  vanis  congeruntur,  valde  minuen- 
tur  ;  quia  scilicet  res  vanae  et  fragiles  facile 
franguntur 


et  evanescunt.  Vidi  Lovanii  quem- 
dam,  qui  opes  suas  expendebat  in  scyphis  va- 
sisque  vilreis  conflandis,  ul  ea  alibi  caro  diven- 
deret,  cumque  iis  currum  onerasset,  is  in  iti- 
nere  allisus  ad  scopulum  eversusque,  omnia 
vitra  ad  saxa  allisil  et  confregit  :  ita  ex  diviie 
repente  faclus  est  pauper. 

Secundo ,  Cajet.  to  ex  vanitate  refert  ad  mi- 
nuetur,  non  ad  substantia,  q.  d.  Substantia,  quae 
in  res  vanas  expenditur,  ex  hac  vanitate  minue- 
tur  :  quia  scilicet  herus  vacat  symposiis,  con- 
viviis  ,  splendidis  vestibus  ,  equis  ,  famulis  , 
rbedis,  caelerisque  vanitalibus  ;  at  colligens 
per  manum  ,  id  est  qui  opes  suas  asservat,  et 
manti  laborando  multiplicat,  is  augebil  eas. 

Terlio,  alii,  q.  d.  Substantia  ex  vanitale,  id 
est  quaeobiter  etperfunctorie  colligitur,  minue- 
tur.  lta  R.  Salomon  :  Qui  studia  sua  ,  inquit, 
congeslim  et  desullorie  agit,  minuelur,  hocest 
ea  paulalim  oblivioni  tradet. 

Quarto.idem  Cajetan.  etex  eonosterSalazar: 
Substantia,  inquit,  ex  vanitate  minuetur;  Sym- 
machus ,  ex  vacuitate,  id  est,  quae  nullo  labore 
aut  industria  conslitit  possessori  suo  :  quia 
illam  vel  a  majoribus  acccpit,  vel  subita  aliqua 
fortuna  nactus  est.  Et  quidem  hanc  ( ex  mea 
sententia)  noster  Interpres  vocavit  festinatam, 
acceleratam,  vel  subitam  substantiam ,  quam 
sine  induslria  sua  aut  labore  quis  subilo  perce- 
pit.  Haec  igilur  imminuetur ;  quia  opes  illas  quas 
quis  sine  labore  obtinuit,  minoris  aestimat,  at- 
que  adeo  temere  profundit.  Quae  autem  paula- 
tim  manu  colligitur,  multiplicabitur  :  illa  vide- 

CORNEL.    A   LAPIDE.      TOM.    111. 


PROU.UIIIA  SALOMONIS.  Cap.  XIH.  S89 

licct  inbstantla ,  qnjE  longo  tempore  manu,  id 
csi ,  laboTe  ci  propria  indusiria,  oonquirltur, 
baud  temere  expenditur  :  quin  poiiui  ln  diei 
amplificatur.  Nam  quiiilam  eo  nodo  ■cquiiivlt, 
maximi  quidem  habet,  atque  adeo  parce  Iniu- 
niit,  <-t  ciimulatiua  quotidie  augere  curat,  Huc 
facil  illucl  Tbreviri :  Aer,  inqull ,  qui  summo  mn- 
iic  pracoclter  etevat  nebulam  et  nubet ,  fen  ajfa- 
tim  a  prandio  ptuviam  mittit ;  sicnon  solcnt  reti- 
nere  Itiii  quod  congesserunt paires  aoare;  nimi- 
ruin  decoquunl  v\  profunduul  patrimonia  avare 
,i  palribus  congesta. 

Qtiinlo,  et  gcnuine,   subslantia  ex  vanitate , 
id  csl  vanis  pravisque  modis  artibusqiic  ,  ut  per 
magiam,  uauram,  rapinam,  fraudes,  etc. ,  ac- 
quisila,  minuetur:quia  Deo  vindice, abinjusloet 
violciilopossessoreavolabitadalium.veljusliim, 
vel  niiniis  injusluui;  quse  aulem  permanum,  id  est 
justo ,  strenuo  et  coniiniio  manuum  labore  col- 
ligilur,  multiplicabilur.  Nosler  verlit  festinula , 
id  est  leslinanler  aequisila  !  quia  quae  sicacqui- 
ritur,  fere  illicitis  modis  per  fas  el  nclas  corra- 
dilur.  Adde,  videlur  Nosler  pro   SaiTH  mehebet , 
id  cst  ex  vanitate ,  legisse  SrQQ  mebohal ,  id  est 
festinata,  per  melathesin.  Sic  etSept.  qui  tamen 
utrumque  legisse  videnlur,  nimirum  eleganti 
paranomasia  hoc  modo :  SniD  SinD  ^in  hon 
mchebel  mebohal ,  id  est ,  ut  ipsi  vertunt  :  Sub- 
slantia  e7ri37rou5a?o//.5v/j  /xtr'  avopius ,  id  est  festinata 
cum   iniquitate ,   minor   fu  ;  congregans  autcm 
cum  pielate  implebitur.  Addunt  Septuag.  :  Juslus 
miseretur  et  commodat ;  et  Chaldajus  :  Opulentia 
iniquitate  (Syrus,  ex  iniquitate)  possessoris  acqui- 
sita  minuetur,  et  qui  congregat  et  dat  paupcri 
(Syrus,  quce  aulem  juste  congerilur)  multiplica- 
bitur.  Accedit  quod  to  mebohal  non  mehebel  ha- 
beatur  cap.  20.  21,  ubi  pene  eadem  est  senten- 
tia  :  llcereditas  ,  ait,  ad  quam  festinatur  (hebr. 
mebohelel)  in  principio ,  in  novissimo  benedictione 
carebit.  lla  explicat  Aben  Ezra  ,  Auctor  Catenae 
Graec.  Lyran.  Jansen.  et  alii.  Astipulantur  Philo- 
sophi.  Menander  : 


Nunquarn  vir  aequus  dives  evasit  cito. 

Huc  respexil  ille  qui  Syllae  jactanti  sese  dixit: 
Quomodo  vir  bonus  esse  potes  qui  lantas  possideas 
opes ,  cum  a  patre  nihil  tibi  sit  relictum?  Ita  Plu- 
tarcb.  in  vita  Syllae.  Gnome  est  Quinliliani.l.  10. 
C.  3  :  Nihil  rerum  ipsam  naluram  voluisse  mag- 
num  cito  effici,  proeposuisseque  pulcherrimo  cuique 
operi  difficultatem  ;  qux  nascendi  hanc  qttoque  fe- 
cerit  legem,  utmajora  animalia  diutius  visceribus 
parenlum  continerentur. 

Porro  causa  cur  opes,  cilo  colleclae,  cito  dif- 
lluant;  sensim  autcm  congregatae,  perdurent , 
prima  est  ea  quam  jam  dixi,  scilicet  quod  opes 
cito  collectae  soepe  parUe  sint  per  usuram  ,  rapi- 
nam ,  fraudem ,  aliave  scelera.  Male  autem  parta 
male  dilabunlur. 

Secunda  ,  quod  opes  ,  quae  cito  colliguntur  , 
colligantur  praecipitanter  et  temerarie  sine  con- 
sideratione  et  prudenlia.  Unde  Hebr.  mebohat 
signiflcat  festinationem  cum  praecipitanlia  et 
lemeritale;  qu;e  aulem  temere  et  imprudenter 
corradunlur,  facile  alicui  vecligali ,  tributo, 
hypotbecae,  obligationi,  alterive  oneri  aut  vilio 
sunt  obnoxia ,  quod  poslea  cum  deprehenditur  , 
opes  ipsas  imminuit  vel  aufert.  Rursum  praeci- 
pitaniia  haec  facit,  ut  opes  collectae  non  satis 
prudenter  flrmentur  el  conservenlur ;  quocirca 
facile  vel  ab  homine,  vel  a  casu  aliquo  eripiun. 

42 


330 


COMMENTARIA  IN  PROVERRTA  SALOMONIS.  Cap.  XIII. 


lur  aul  subverluntur.  Qui  aulem  sensim  opes 
congregat,  is  prudenter  id  facit,  ideoque  eas 
sibi  firmas  stabilesque  efficit. 

Tertia,  quod  opes  cito  facileque  collcclae  large 
et  liberaliter  expendanlur,  imo  prodiganlur;  qui 
vero  opes  sensim  cum  labore  paral,  is  eas  parce 
expendit,  ac  quoiidie  eis  aliquid  adjiccre  et  ac- 
cumulare  satagit.  Denique  tritum  est  illud :  Quod 
cito  fit ,  cilo  perit. 

Porro  h;ec  gnome  locum  babet  in  opibus  non 
tantum  temporalibus,  sed  et  spiritualibus.  Sic 
enim  videmus  eos  qui  feslinato  satagunt  eva- 
dere  docti ,  ideoque  simul  student  Grammalicae, 
Rhetoricae  ct  Philosopbiae  (quod  S.  P.  N.  Igna- 
tio,  initio  conversionis  suse,  contigil),  nihil  vel 
parum  proficere,  lempusque  perdere.  Rursum 
videmus  eos  qui  cilo  in  virtute  perfecti  evadere 
volunt  per  immodicum  fervorem  ,  eam  non 
assequi ;  quia  fervor  ille  citodefervescit :  unde 
tales  quod  subito  amplexi  sunt,  subito  derelin- 
quunt.  E  contrario  virtus  et  scienlia,  qute  mo- 
deratoet  conlinuato  studio,  per  humilitalem  et 
exerciiia  scholasiica  sensim  acquirilur,  crescit 
H  perdurat.  Unde  Graecum  E.ntcnouS^oy.e^  aliqui 
vertunt  :  Substanlia  effervescensminuelur.  Nam 
ut  apte  ait  Plutarch.  in  Moral.  praepropera  et 
tumulluaria  ista  opum  ,  scieniiarum  et  virtulum 
augmenta  similia  sunt  lacti  vel  aquae  pcr  ignem 
effervescenti  et  ebullienti ,  cujus  major  pars  in 
spumas  et  vapores  abit,  ac  per  cacabi  labra  di- 
labilur  ;  reliquum  mox  ,  ut  ab  igne  deponitur, 
subsidit,  ac  imminulum  consumptumque  ap- 
paret  :  sicut  ergo  lac  prae  casleris  liquoribus 
lervore  altollilur,  et  eodem  fervore  consumitur 
deprimiturque  :  sic  prorsus  inlempestivi  Novi- 
tiorum  fervores  ipsos  exlollunt,  sed  et  debili- 
tant  acconsumunt  vires  tam  animi ,  quam  ca- 
pitis  et  corporis,  itaque  in  majorem  animi  de- 
jectionem  deprimunt  et  prosternunt,  quo  fil  ut 
subilo  lam  fiant  languidi  et  torpidi,  quam  paulo 
ante  fuerant  vegeti  et  fervidi. 

Hujus  fervoris  intempestivi  lypus  et  symbo- 
lum  est  asinus  Maurusius,  cui ,  ut  scribit  yElia- 
nus  lib.  \t\.  de  AnimaL  c.  10  :  Inilio,  cursus  est 
velocissimus  ;  volare  eum,  non  currere  diceres  ; 
sed  hic  fervor  illico  intepescit,  et  in  maximam 
tarditatem  degenerat  ccleritas.  Simili  modo  in 
ardenlibus  principia  saope  fervent,  lepent  me- 
dia ,  ultima  frigent :  quo  fit  ut  qui  ita  se  gerunt, 
nunquam  ad  solidam  sapienliam  et  virtuiem 
perveniant,  cui  perseveraniia  opus  est  vel  maxi- 
me.  Causam  dal  Lucretius  lib.  U.  Rerumnatura- 
hum  dicens  : 

Nam  leviter  quamvis  quod  crebro  lunditur  ictu , 
Vincitur  in  longo  spatio  tamen  alque  labascit. 
Nonne  vides  eliam  guttas  in  saxa  cadentes 
Humoris,  longo  in  spalio  pertundere  saxa? 

Hinc  illud  tritum  :  Festina  lenle ,  cujus  symbo- 
lum  est  delphinus  anchorae  implicatus  ,  quod 
Augusto  et  Tito  Impp.  pro  insigni  fuit.  Huc  facit 
illud  Accii  in  Chrysippo : 

Minus  pigrasse  quam  properasse  est  nefas. 

Rursum  praematuri  incrementi  symbolum  est 
salix  arbor,  ita  dicla,  quod  ea  celerilate  in  ra- 
mos  et  frondes  accrescat,  ut  salire  videatur, 
ait  Verrius  (esto  Feslus  Pompcius  aliud  salici 
det  eiymon);  sed  mox  eadem  celeritate  salix  in 
autumno  defrondescit,  et  rami  amputanlur.  Ita 
Pierius ,  bierog.  52.  c.  29. 


Ejusdem  symbolum  est  cucurbita  pinum 
complexa  cum  hoc  lemmate  :  Ciio  nata ,  cito 
pereunt.  Et  aquila  insistens  tesludini,  de  qua 
loeta  : 

Et  tardus  nimis,  et  prajceps  nimis  esse  caveto. 
llle  s;ipil ,  medium  qui  inler  ulrumque  lenet. 

Aucli  Thucydidem  :  Duo  sunt  adversissima  recta 
menii ,  ira  et  celeritas.  Audi  et  Comicum  : 

Clarius  quo  fulsit  ignis,  cilius  hoc  exstinguitur. 
Esse  non  potest  celebre  ,  quod  celeriler  nascitur. 
Fruclus  esse  idem  diuturnus  ac  prceeox  nequit. 
Non  ferunt  aelatem,  adepla  quoe  statim  sunt  exitum. 
Aliud  celeritas  ,  aliud  est  matuiilas. 
Nalura  magnum  nil  voluit  fieri  cito. 
Caecos  parit  catellos  feslinans  canis. 
Factum  satis  cilo  est,  quod  factum  est  bene. 
Forluna  quam  raptim  effert ,  raptim  destruit. 
Obliviosa,  nec  sal  suicompos  est  festinalio. 
Quo  magis  es  festinus ,  hoc  rem  lardius  perficis. 

Prteclare  Tacilus,  lib.  3.  Annal.  c.  66  :  Festina- 
tio  multos  bonos  pessumdedit ,  qui,  sprelis  quce 
larda  cum  securitate,  prannatura  vel  cum  exitio 
properant.  Huc  facit  apologus  cucurbitae  cito, 
et  oleae  tarde  crescentis.  Olea  enim  mirabatur 
juxta  se  natam  brevi  tantum  crevisse  ,  ut  se 
essctlonge  altior,  quae  annos  plures  in  eodem 
fuerat  loco.  Sed  cum ,  advenlanle  hieme,  cucur- 
bila  exaruisset  :  Minime,  inquit  olea,  cito  cres- 
centibus  est  invidendum,  quibus  tam  cito  paratus 
cst  interitus.  Apologus  hic  significat  nimis  festi- 
nata  non  esse  diuturna. 

Similis  cucurbilae  et  palmao  apologus  exstat 
apudCyrillum,  1.  3.  Apolog.  moral.  c.  1A  :  Orta, 
inquil,  cucurbita  juxla  patmam ,  radicem  habens 
ininime  firmam ,  paucis  diebus  in  altum  elata , 
et  anliquissimm  paimce  velocioribus  incremenlis 
adftquala ,  proposuit  dicens :  Palma  soror,  quan- 
tum  lemporis  habes?  cui  illa  :  Centum  vita?  annos. 
Tunc  cucurbila  ,  magis  malure  se  crevisse  gau- 
dens ,  grala  natura?  dixit  :  Gralias  libi ,  quia 
pro  anno  mitii  diem  dedisti  ;  nam  quod  palmcn 
annus ,  hoc  mihi  dies  dedit.  Mox  ei  palma ,  ut 
superbiam  ejus  dejiceret,  ita  ferlur  dixisse:  Becte 
es  cucurbita ,  cum  curvatum  judicium  habeas. 
Nam  si  sane  sentires,  attenderes  quod,  regulari- 
tate  mirabilis  nalura  cuncla  disponens  ,  juxla 
modos  augmentalionis  mensuret  periodos  dura- 
tionis.  Probalid  ratione  a  priori,  quam  exemplo 
piscis  hemcrobii,  elephanti  et  torrenlis  confir- 
mat :  Etenim  quod  malure  crescit ,  cilo  decrescil ; 
et  paulatim  auclum ,  in  longum  est  duralivum. 
Hemerobius  piscis  repenlinis  augmenlis  excves- 
cens ,  eo  die ,  quo  oritur ,  vioritur;  et  elephas 
trecenlenarium  pertingit  ad  terminum,  quiafesti- 
num  non  habuit  incrementum.  Torrens  rapidus 
cito  consumilur ,  sed  tardus  passu  moderaminis 
amplius  antiquatur.  Melius  est  ergo  paulatim 
crescere  et  diutissime  vivere,quam  celerius  super- 
crescere,  et  quantocius  ariditale  finiri.  Unde  se- 
ram  cueurbitc-c  poenitentiam  subjicit ,  dicens  : 
Quibus  non  sine  tribulatione  auditis ,  suspirans 
cucurbita  dixit :  Quis  te  hoc  docuil  ?  cui  illa  :  Tar- 
ditatis  mea  anliquilas ;nam  in  anliquis  est  sapien- 
tia.  Tunc  ilti  mastilia  abdita  suborienle  ,  ecdem 
scientialibus  in  prajudicium  suum,  el  commodum 
aliorum ,  erudila  cucurbita  cum  laciymis  excla- 
mavit ,  et  dixit  :  OnimiuminfeUcemrapacitatem 
cupidinis ,  ac  violenl&radicis  !  O  felicissimam  mo~ 
derantiam  aquitalis!  Quaenini  cito  vorat  violenta 


I  u\i\ii  NTARIA  IN  PBOVEM 

rapaeitat ,  post  motiicum  efundvntur  t  sed  aua\ 
puulatim  acquirit  a?tfuita$ ,  nunquam  <i<  (lciuni ,• 
quia  in  stmplivmum  ntanttjustitia  fundamtntum. 

Quihtts  dictis  ,  conlicttit. 

12.    Srr.s  .    Q1  |    Dirf BBTUB  ,    A I  l  i . 1 1 ; 1 1     amm.wi 

(llcbr.   :  S/xs  /irotrttcitt  est  languor,  inflrtnitat  , 

\cl  agrittuiO  tortlis);  LlGIfDM  VITjB,  DBSIDBBIVM 
VBW1EN8.]  1'riino,  lt;iy ntis  ccnsct  liic  s|m  m  liono 
runi  lcmporaliuni  eonqx  ni  ct  Opponi  spei  bono- 
inin  spirilaliuin  ct  cTlci  iioriun ,  quod  |irior  ca- 
flUCa  ac\ana  scinpcr  dillcralur, cl  DUDquam  vc- 
niat,  ila(|iic  spcranlcs  (lclndalct  crncicl.  Postc- 
rior  \t  ro  stabilis  ct  vcra  illico  vcnial;  luni  (|iiia 
liona  «x-l( miki,  tjnaj  spcramu.s  prr  ccrlain  fipem 
quasi  manu  tencntnr;  tnin  qnia  pcr  rcm  brevi 
inanu  lenenda  et  possidiMida  ob\(Miicni  :  quare 
haec  spcs  instar  ligni  viue  aniinam  pascit  ct 
obicclat.  Undc  S.  Greg,  :  Spes ,  ait,  in  (Bternita- 
tem  unimum  erlgit t  idcirco  nutlamala  cxttrius , 
qiue  lotcrat ,  senlit.  Et  Orig.  liom.  *J.  in  Exod.  : 
Fulurorttm  s/xs  laboranlibus  requiem  et  solatiuvi 
parit ,  sicut  in  agonc  posilis  dolorcm  vulncrum 
miligat  spes  corona*.  lcl  mnltis  exemplis  oslcndit 
Apostolns  ad  Hcbrceos  tolo  cap.  11.  uli  ibidt  im 
ostendi.  Dcicrgo  promissa,  aeque  acdona,  snnt 
aurea  et  gemmea  :  ex  adverso  mnndi  promissa 
sunt  aurca  ,  spes  vero  ct  rcs  vitrcae  ;  gcmmani 
enim  pollicelur  mundus,  cum  vix  praeslct  cry- 
stallum. 

Secundo  ,  Septuag.  Complut.  liunc  versum 
sic  efferunt  :  Justus  miseretur  ,  et  commodat  ; 
bonutn  autcm  ,  vti  honestum  desiderium  ,  esl  ar- 
bor  vita? ;  quia  sicut  ex  arbore  vitse  nascebantur 
fructus  optimi  ,  qui  vilam  longajvam  homini 
prorogabant;  sic  ex  bono  desidcrio  nascuntur 
opera  bona,quibus  justus  miserendo  etcommo- 
dando  aliis  vitam  impertit.  Verum  Septuag.  fio- 
Diani  sic  habent :  Melior  est  qui  incipit  auxiliari 
corde,  itlo  qui  promittit  et  in  spem  adducit;  arbor 
vita  desiderium  bonum;  et  Syrus  :  Mclior  est  qui 
juvare  incipit  ,  quam  qui  spem  suspendit  ;  et 
Chaldaeus  :  Metior  est  qui  projicit  sarculum  suum, 
illo  qui  pendet  in  spe.  Sed  arbitror  ,  inquit  Gig- 
geius,  esse  errorem,  ac  pro  HUJE7  demisde,  id 
est  projicit ,  legendum  esse  vwfcft  demisre,  id 
est  qui  incipit.  Undc  sic  vertas :  Melior  est  inci- 
piens  (auxiliari,  ut  verlunt  Sepluag.  et  Syrus) 
illo  qui  pendet  in  spe.  Quare  ex  illis  versionem 
Vulgatam  sic  explical  noster  Salazar  :  Melior  est 
qui  incipit  auxitiari  corde ,  id  est,  longe  gratior 
accidet  ille  ,  qui  illico  et  actutum  ex  corde  in- 
cipit  benefacere,  et  auxilia  proximo  impcndere, 
quam  ille  qui  magna  promittens  longa  spe 
torquet  animum  accipienlis.  Addit  aulem  :  Ar- 
bor  vita  desiderium  veniens  ;  id  est,  res  oplata, 
non  quidem  dilata  ,  sed  in  manus  optantis  cito 
veniens,  arbori  riue  assimilis  est.  Huc  facit  il- 
lud  :  Qui  cito  dat ,  bis  dat.  Et :  Beneftcium  inopi 
duplicat,  qui.confert  ceteriter.  Auctor  vero  Ca- 
tenae  Grsecor.  sicclare  Septuag.  vertit  et  expli- 
cat :  Melior  est  qui  ex  corde  et  re  ipsajuvat ,  ju- 
vareque  incipit,  quamqui  seadjuturumpromittil, 
et  in  auxiiii  spem  erigit.  Pulchrum  esl  mature 
virtutem  auspicari ,  neque  de  die  in  diem  exspec- 
tando  spe  vana  Deum  hominesque  lactare.  Qui 
enim  spcrat  cras  se  exordium  facturum  ,  quid 
craslina  lux  adduclura  sit  prorsus  ignorat.  Hoc 
enim  significat  dum  ait :  Qui  incipit  corde  juvare. 
Hic  sensus  verus  et  appositus  est ,  sed  arctior  : 
nam  non  adaequat,  nec  explet  totam  sentcniix 
vim.  Unde 


;i.\  sai.omoms.  Cap.  XIII. 

Tcrtio ,  plrne  ct  adBMjuaie  i  Spi  t  ponitur  m<-- 
lonymicc  pro  re  qualibel  dcslderata  ,  uliel  alibi 
Bspe.  sic  uicitur  liom.  8.  24 1  Spet  [id  6tl  rei  ipe* 

rata)  tjttti  vldetUT  ,  non  est tfies.  I  ode  cxplicans 
Milnlit    Aposlol.  ,\am  tjttott  vtttit  iitiis,   qtad  s/ie- 

rat?  liaque  lenaua  eal  ,  aii  Janaeniua  :  Cum 
ree  quaehbet  quos  aperatur  alve  ab  bomine,  aive 

ab  angclo,  si\c  ab  acrc,  sivc  abalia  (  ic.ilnra,  si\( 
alJco.dillcrliir.liacdilatioaiigilci  iicjal(|iicinci)- 
ttMn  ;  cuni  \(  ro  rcs  diu ,  vti  iniiliiiin ,  deaiderala 
ad\(iiit  dcsidcranli ,  lunc  illum  iiascit  ,  ohlcc- 
tat.  cxhilarat,  rohoral  instar  ligni  vii;c.  Sicut 
enini  fruclus  arboris  vil.c  cor  roburt|uc  bominiti 
(elaie  aenescena,  debilitatum  et  languescena 
rccrcassct,  rcslaurassct  ct  prislino  vigori  rcs- 
lilutsset  :  sic  prorsus  cum  quis  potitur  cl  frui- 
tur  rc  mullum  desideria  ,  cujus  dcsidcrio  lan- 
gucscit,  cx  ca  recreatur,  cxhilarctur,  conva- 
lcscit  el  corroboratur.  Undc  in  Htiiraeo  clarior 
est  anlithesis  ;  hahet  enim  :  Spes  protracla  est 
Ittnguor  et  (Cgriludo  cordis.  Inlirmilati  cnim 
cordis  appositc  apponitur  lignurn  vitas ,  inquit 
Jansen.  cujus  cst  vivificarc  ct  sanarc  cjus  inlir- 
miiaiem.  Significalur  ergo  spcni  proiractam 
languidum  faccre  cor  animumque  hominis,  ita 
ut  impcdiatur  a  plerisque  suis  functionihus  , 
ncc  lubeat  vivare;  vice  vcrsa,  cx  rerum  quae 
dcsidcranlur  praesentia  cor  animum(|ue  vivifi- 
cari  ,  confortari  ct  cxhilarari  ,  non  secus 
quam  si  cx  pomo  ligni  vilae  ,  quod  erat  in 
paradiso,  quis  comcdisset.  Undc  clare  vcrtit 
Vatahlus:  Exspeclatio  dilalat  cor  ;  cum  vero  ve- 
nit  id  quod  desideratur ,  ceu  tignum  vitx  esl  , 
Chaldaeus  :  Lignum  vitce  fqui)  desiderium  ad- 
ducit  ,  q.  d.  Quam  gratum  erat  lignum  vitae  ; 
tam  gralus  est  qui  rem  dcsideratam  adducit  et 
exhibet. 

Huic  senlentiac  parallelae  sunt  gnomae  Philo- 
sophorum.  P.  Syri  :  Etiam  celerilas  in  desiderio 
est  mora.  Epicteli:  Quid  est  longissimum?  Spes. 
Quid  esl  spes  ?  Vigilanti  somnus  exspeclanti  du- 
bius  eventus.  Senecae  :  Cum  exspeclalio  longior 
esl ,  consenescit  animus  ,  el  debititaturmens.  Co- 
mici  :  Desideranli  invisa  est  quxvis  mora.  Desi- 
derium  acuit  absenlis  vicinilas.  Post  spem  omne 
desiderium  impatientissimum  cst.  Nazarii  orat. 
in  Constantinum  imper.  Flagrantia  sunt  animo- 
rum  desideria,  cum  occultorum  sotatia  perdide- 
runt.  Symmachi,  1.  3.  ep.  /46  :  Gravis  est  sitis 
bonarum  rerum,  cui  sota  fruendi  assiduitas  me- 
dicinam  facit.  Sic  Jacoh  languebat  prae  dcsiderio 
Rachelis  ,  serviitque  pro  ea  Uaban  socero 
seplem  annis  :  Et  videbantur  itli  pauci  dies  prce 
amoris  magnitudine  ,  Genes.  29.  20.  Sic  sponsa 
sponsi  amore  et  dcsiderio  languens  :  Fulcite, 
ait ,  me  floribus  ,  stipate  me  matis  ;  quia  amore 
tangueo. 

Id  experiuntur  viri  sancti,  qui  anhelant  ad 
ccelum,  ut  Deo  et  Christo  fruanlur  ;  de  quihus 
Apostolus  ,  Rom.  8.  22  :  Scimus,  ait,  quod  omnis 
creatura  ingemiscit  et  parturit  usque  adhuc.  Non 
solum  autem  illa  ,  sed  et  nos  ipsi  primilias  spiri- 
tus  habentes  ;  et  ipsi  intra  nos  gemimus  ,  adop- 
tionem  fitiorum  Dei  exspeclanles ,  redemptionem 
corporis  nostri.  Et  cap.  7.  2ft  ;  lnfelix  ego  homo, 
quis  me  liberabit  de  corpore  mortis  hujus  ?  Et 
Phil.  cap.  1.  23  :  Desiderium  habens  dissolvi , 
et  esse  cum  Christo.  Ubi  multa  in  hanc  rem 
dixi. 

Unde  Beda  hunc  locum  de  desiderio  coeles- 
tis  gloriaj  sic  explicat :  Spes  quce  diffcrlur  affli- 


332 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIII. 


git 


animatn  ;  lignum  vitce  desiderium  veniens. 
Quia  nimirum  ,  ait  ,  quamdiu  differtur  spes 
aternorum  ,  affligilur  anima  fidelium  ;  vel  pro 
dilatione  videlicet  bonorum  quce  amat,  vel  pro  U- 
latione  malorum  qux  lolerat.  Al  ubi  venerit  quod 
desiderat ,  facile  obliviscitur  quod  suslinuerat ; 
quia  in  Klernum  vivere  incipit  cum  suo  Redemp- 
lore ,  quem  tola  intentione  quxrebat;  ipse  est  enim 
lignum  vitce  amplectentibus  se. 

Sic  B.  Virgo  insaliabililer  desiderabat  mi- 
grare  ex  bac  viia,  ut  Cbristo  suo  frueretur,  at- 
que  boc  desiderium  eam  languentem  efficiebat, 
sensimque  conficiebat  ;  ideoque  illam  non 
morbo  ,  sed  hoc  desiderio  morluam  esse  cen- 
sent  Franc.  Suarez,  Ribadeneira,  aliique  Tbeo- 
logi. 

Sic  animae  palrum  in  limbo,  ac  prceserlim  Adae, 
Evae ,  Setb  ,  Enos,  etc. ,  quae  per  tria  annorum 
millia  in  limbo  inferni  exspectabanl  advenlum 
Chrisli ,  qui  eos  inde  liberaret,  hac  longa  ex- 
spectatione  affligebanlur.  Unde  clamabant  assi- 
due  :  Rorale ,  cccli,  desuper ,  et  nubes  pluant  jus- 
lum;  aperiatur  terra  ,  el  germinet  Salvalorem  , 
Isaiae  /45.  8.  Sic  animae  in  purgalorio,  praeter  ig- 
nem  et  poenam  sensus  ,  mire  torquenlur  poena 
damni  ,  puta  desiderio  speratac  ,  sed  dilatae 
bealiludinis  visionisque  Dei  ;  adeoque  inter 
illas,  sunt  nonnullae  qu.-e  purgalorium  habent 
non  ignis  ,  nec  alterius  poenoe  sensibilis  ,  sed 
solius  desiderii  et  exspectationis ,  quo  languent 
el  cruciantur  ;  quia  clare  cernunl  quanlum 
quamque  desiderabile  sit  bonum  ,  quod  ex- 
spectant,  a  quo  ob  culpam  suam  relardaniur. 
Undeex  apparitionibus  animarum  constat  hoc 
purgatorio  exspectationis  inler  alios  torqueri 
animasillas,  quaeamantioresfuerevileepraesen- 
lis  ,  quae  aegrius  morlem  exceperunt,  quae  non 
satis  desiderarunt,  nec  anhelarunt  ad  transitum 
in  coelum,  elc. 

13.  Denique  S.  Thom.  1.  2.  q.  32.  art.  3.  do- 
cet  spem  causare  delectationem  ex  apprehen- 
sione  boni  sperati,  ct  fiducia  illud  obtinendi. 
Objicit  deinde  sibi  secundo  loco  hanc  senten- 
liam  :  Spes,  quce  differlur,  affligit  animam  ;  ergo 
spes  causat  afflictionem ,  non  delectationem.Res- 
pondet :  Nihil  prohibet  idem  secundum  diversa  esse 
causam  conlrariorum.  Sic  igitur  spes  in  quanlum 
habet  praisenlem  ceslimalionem  bonifuturi ,  delec- 
talionem  causat;  in  quantum  autem  caret  prce- 
sentia  ejus,  causal  afjliclionem. 

Qui  DETRAHIT  ALICUI  REI  ,  IPSE  SE  1N  FUTURUM 
OBLIGAT  ;  QUI   AUTEM  TIMET  PR/ECEPTUM  ,    1N    PACE 

versabitur.]  Hebr.  Qui  contemnil  verbum\l  SirP 
iechobel  lo;  id  est ,  obligal  vel  oppignerat  se  ;  Bay- 
Jius,  perdit  se ;  Vatablus  ,  damnum  palietur ; 
alii,  corrumpelur  :  Qui  conlemnit  verbum,  in- 
quiunt ,  corrumpelur ,  vel  corruplioni  est  sibi. 
Rursum  pro  in  pace  versabilur,  Hebr.  estaS*ly 
iesculam,  quod  secundo  verti  potest ,  retribue- 
lur.  Unde  Vatablus  vertit  :  Qui  rem  contem- 
nit  ,  damnum  capiet  ;  qui  prceceplum  timet  \ 
httic  rcpendelur  ;  Pagninus  vero  :  Contemnens 
atiquod,  corrumpetur  propler  contcmptum  ip- 
sum  ;  et  limenli  prceceptum  reddelur  merces. 

Jam  primo,  Aben  Ezra  sic  explicat,  q.  d.  Qiii 
contemnil  verbum  ,  id  est  correptionem  ct  in- 
slitulioncm  ,  ejus  consilia  infelicem  habebunt 
successum  et  ruenl;  qui  auiem  limet  praecep- 
tum,  id  est  qui  Deum  veretur,  ideoque  ejus 
praecepla  reverelur,  bic  sedebit  in  pace  et  trau- 
quilliialefruetur. 


Secundo  ,  Hebraei  caeteri ,  quasi  dicanl:  Qui 
contemnit  verbum ,  id  est  decretum  vel  edic- 
tiim  principis  ,  hic  ab  eo  punietur,  et  capile 
plectelur. 

Tortio  ,  melius  R.  Salomon  ,  et  alii  passim 
per  verbum  accipiunt  legem  Dei ;  sicque  constat 
antithesis  ,  claraque  est  sentcnlia  ,  quasi  di- 
cat :  Qui  spernil  legem  Dei ,  se  obligat,  id  est, 
reum  et  obnoxium  facit  judicio,  id  est  condem- 
nationi  et  poena?  transgressoribus  statutoe  ;  qui 
aulem  timet ,  ideoque  observat  Dei  praecepta  , 
bic  liber  a  poena  in  pace,  utpote  Deo  carus  , 
versabitur.  Unde  Chaldreus  verlit  :  Qui  con- 
temnit  verbum  ,  delrimentum  patielur  ab  eo 
(  Syrus  ,  destruelur  ab  eo )  ,-  qui  autem  timet 
prxceptum,  bonis  compensabilur ;  Syrus,  liberii' 
bitur. 

Verum  Hebraei  saepe  per  verbum  melonymice 
accipiunt  rem  verbo  significalam,  ut  cum  dici- 
lur  Lucae  1  :  Non  erit  impossibile  apud  Deum 
omne  verbum  ,  id  est  ulla  res.  Sic  verbum  pro 
re  acccpit  hlc  Noster  ,  R.  Levi  ,  Vaiablus  et 
alii. 

Jam  per  rem,  R.  Levi  accipit  malum  impen- 
dens,  q.  d.  Qui  malum  sibi  proxime  impendens 
conlemnit  ,  neque  consilium  de  illo  arcendo 
inire  sludet ,  idcirco  exilium  subibit ,  extrema- 
que  palielur  ;  qui  aulem  limet  et  observat  prae- 
cepla  Dei,  pacefruelur,  impendentia  sibi  mala 
contemnens ,  quod  in  Deum  spcm  suam  con- 
jecerit. 

Secundo,Baynus  ycvrem  accipit  rem  familia- 
rem ,  q.  d.  Qui  negligit  curam  rei  familiaris,  hic 
ejus  jacturam  patietur. 

Tertio  el  genuine  ,  per  rem  accipias  rem  bo- 
nam  el  honestam  lege  Dei  praeceptam  vel  pro- 
batam ,  puta  opus  honestum  vel  actum  cujus- 
libel  virlutis.  Hoc  enim  exigit  antithesis  ,  quasi 
dicas  :  Qui  contemnit  vel  detrahit  rei  bonae  a 
lege  probataB  ,  puta  virtuti ,  hic  obligat  se  ju- 
dicio,  id  est  condemnationi ,  iroe  ct  vindictae 
divinae  ;  qui  autem  limet  pracceptum,  resque 
in  eo  prasceptas  observat  ,  in  pace  versabi- 
tur.  Et  sic  hic  sensus  coincidit  cum  Hebraeo 
juxta  terlium  sensum  paulo  ante  assignatum. 
Ita  Baynus.  Sensus  ,  ait ,  est ,  quasi  dicas  :  Qui 
rebus  sacris  detrahit  culpando  quae  a  Deo  sunt 
ordinata  ,  vel  qui  detrahit  et  obloquitur  bonis 
hominibus,  mandalum  Dei  transgressus,  et  pa- 
cem  dissolvens  inter  bomines  ,  bic  obnoxius  et 
obligatus  erit  ad  poenam  a  lege  ,  vel  a  Deo 
transgressoribus  slalutam  :e  conlrario  qui  ser- 
vans  mandalum  Dei  amat  proximum  omnerjue 
honeslnm,  hic  pacem  habet  cum  Deo ,  et  cum 
hominibus,  juxta  illud  psalm.  118  :  Pax  mulla 
diligenlibus  legem  tuam. 

Huc  facit  auctor  Catenne  Graecer.  qui  in  Sep- 
tuag.  pro  k?cc//j.x  ,  id  esl  res,  legens  rzy.ux ,  id 
estordo,  ordinalio,  proeceptum,  sic  verlit:  Qui 
despicit  mandatum  ,  despicietur  vicissim  ex  eo  ; 
qui  autem  praceptum  reveretur,  hic  mente  prcedi- 
tus  est  sana  ;  sicque  explicat  ,  q.  d.  Qui  vir- 
tutem  contemnit  ,  ac  malitice  patrocinatur,  pa- 
riareferl;  quia  vicissim  ab  illa  contemnelur;  in 
ea  autem  inlricabitur ;  nec  injuria;  rei  enim  na- 
tura  hoc  exigit  ,  quasi  dicas  :  Virlus  se  con- 
temnentem  conlemnit;  vice  versa ,  eariem  se 
honorantem  et  observantem  honorat  cl  ob- 
servat  ,  ac  pacc  ,  id  cst  prosperitale  ,  re- 
rum  abundantia  ,  omnique  bono  cumulat  ct 
bcat. 


COMMENTAIWA  IN  PnOVEMJIA  SALOMOMS.  Cap.  XIII. 


333 


Potest  tamen  hcec  lenlontii  extendi  quoqae 
id  rem  malam ,  et  intorqueri  In  detractorei, 
«ini  viiia  proximorum  carpunt.  Its  Lyranui : 
Qut j  ait,  detruhU  alicui  rei  tatn  vituperandot 

ipse  se  in  fultirum  obligat  ad  non  roinmrndan- 
(lum  ram  ;  qnia  tiC  iiiliowstc  criarct  rontra  vr- 
bum   siium.    (Jiti  aitlrm  tiinrt  privrrptum  ,  iil  rst 

trsmsgrettionem  pnsjcepti  divinl  ,  in  pace  ver- 

snliitur,  ntmirum  in  pacr  tripliri :  Vrimo ,  in  pare 
intcrna  quoud  conscicntiam  ;  scritndo  ,  in  pace 
fralrrna  ,  quia  cum  pro.iimo  facit  justitium  ; 
trlio,    in  pacc  supcrna  ,  quia  /inalitrr  vrnit  ad 

gioriam,  Bec  Lyranua.  EtJamentui:  Qui  dc  re 
qnapiam  ,  inquit ,  male   loquitur,  si?e   bona 

sit  ,  sive  niala  ,  is  se  io  fulurum  Obligat  ; 
quia  si  malc  loquilur  de  re  bona,  obnoxium  se 
facll  pmnae  el  condemnationl ;  si  antem  de  re 
mala  magia  se  obligat  ad  ejns  mali  vltationem, 
ne  quod  in  alio  culpavit,  poitei  ob  id  ipeum 
ineriio  reprehrndatur,  juxla  illud  :  Qui  pradi- 
casnon  furandum  ,  furaris,  nom.  2.  Ita  fere  Beda 
exponit.  At  simpKcius  fuerit,  et  magis  convc- 
niens  posteriori  parti ,  nl  inlelligalur  solum  de 
detraclione  rei  bonae ,  cui  proprie  dicitur  de- 
trahi ;  qui  enim  ei  detrahit ,  ipse  se  in  fnlurum 
obligat  ad  pcanam,  reprehensionem  aut  defen- 
sionem,  qua  obligatione  se  injicit  in  magnam 
perplexilatem  ac  animi  pcrturbationem.  Contra, 
qui  timel  prsBCeptum  (livinuin  ,  quo  et  detrac- 
tio  probibetur,  el  quid  cuique  faciendum  sit 
decernilur,  is  et  hicin  pace  conscienti;e  animi- 
que  tranquillitate  versabilur,  et  cum  hominibus 
quoque  pacem  habebit,  et  in  fuluro  seculo  pa- 
eem  aget  aeternam  ct  inconcussam.  Qui  enim 
alienae  vitae  curiosi  sunl  scrulatores  et  detrac- 
tores  ,  pacem  mentis  hahere  non  possunt  ;  at 
qui  opus  suum  juxta  Aposloli  praseeptum  pro- 
bat ,  et  ad  Domini  praecepta  expendit,  bic  in 
semetipso  hahet  gloriam  et  pacem.  Huc  allusit 
8.  Jacobus,  c.  /j.  11,  dicens :  Qui  deiraltit  fratri , 
aut  qui  judicat  fralrem  suum  ,  detrakit  tegi.  Si 
autcm  judicas  tegem  ,  non  es  factor  legis  ,  sed  ju- 
dex,  etc.  Ubi  varias  illius  loci  explicationes  re- 
censui. 

ANIM/E  DOLOSyE  ERRANT  IN  PECCATIS  ;  JUSTI  AU- 
TEM   MISERICOHDES     SUNT  ,    ET    MISERANTUR.  ]    Hic 

versus  non  est  in  Hebraeo  ,  sed  Noster  eum 
iranscripsit  ex  Septuag.  qui  eum  habent  v.  9, 
ubi  eum  explicui ;  in  Sepluag.  noman.  ponitur, 
eap.  IU.  15.  Septuag.  de  more  secutus  Syrus  : 
Viro  fraudulenlo ,  ait,  non  erit  bonum ;  et  viri 
sapientis ,  cujus  operarecta  sunt ,  etiatn  via  ejus 
ponetnr  in  capile ,  id  est,  ut  clare  ex  Septuag. 
verlit  auclor  Catenae  Graecor.  Filio  doloso  nut- 
tum  obtinget  bonum  ;  prudenti  autem  famalo  pro- 
spcra  su&  succedent  actiones ,  ac  vi&  ejus  fetici- 
ter  dirigentur;  idque  sic  cxplical:  Filiam  dolo- 
sum  ,  ait,  appellat  lioc  loco  Israelem;  sapientem 
autem  sei~vum ,  itlos  ,  qui  ex  gentibus  conversi 
in  Christum  crediderunt ,  quorum  itte  viam  tan- 
quam  fulelium  sospilat ,  riteque  dirigit.  Verum 
bic  sensus  symbolicus  potiiis  est  et  myslicus; 
nam  litteralis  est  clarus ,  quem  verba  prae  se 
ferunt. 

Obiter  bic  adverte  vcrsus  illos,  qui  non  sunt 
in  Hebraeo,  in  Vulgata  Laiina  editione  non  ha- 
bere  numerum  proprium,  sed  jungi  versui  prae- 


cedenli ,  ejusque  numero 


idque  ut 


sciatur  qui  versus  exslent  in  Hebraeo,  qui  non 
Talis  est  hic. 
IU.  Lex  sapientis  fons  vit.e,  t'T  dechnet  a     nem ;  Tigur.  Intellectus  bonus  conciliat  gratiam 


nt  ina  mortis.  ]  Ilcbr.  Lex  sapirntis  vena  vitarum 
ad  rcdurtndttm  d  taauelt  mortis ;  Septuag.  l./.i 
sapimtis  fons  vitCB  ;  d>  nu  ns  aiitciu  sidi  laqueO  mo- 
rirlur.  Minus  recte   aliqui   i>ro  sapimlis  lcgunl 

tapitntiin  dativo,  huncquo  dant  lentum^  q.  d. 
i.ex  D(  i  Ipaimet  laplenil  esl  Ibni  el  origo  vitae 
recte  agendiB,  ac  moderandre,  ad  vitandi  et 
evadenoi  omnia  mortis  diicrimina.  id  videlteet 

iulcrcst  sapicnlem  intcr  llque  sliillum,  prohum 
ilque  improluim  ;  quod  lapienti  et  probo  lex 
vilae  agendae  inilium  eit,  a  malo  quidem  aver- 
tensetad  bonum  dirigem,  itnlto  lutem  itqne 

improbo  eadcm  ruinarum  causa  cxislit.  Nam 
lcx  prascipilia  et  lipiuum  occaiionei  olfert , 

qnn  stultns  declinare  aut  nescit,  aut  non  vult. 
Unde  lit  ut  ille,  quem  fortane  antecognitionem 
lc^is  ignoralio  excusaret  a  erimine,  jani  Inde 
cognita  lege  seicns  ac  volens  peccet. 

Verum  Ilchr.  Cr.eca  cl  Latina  liabent  :  Lex  sa- 
pimlis  (non  sapienti)  in  genilivo,  puta  lcx  qua: 
nianat  a  mente  el  ore  sapienlis,  sive  quam  do- 
cet  ipse  sapiens.  Sensus  ergo  est,  q.  d.  Lex 
quam  docet  et  dictat  aapiem  affert  vitam,  ut 
tam  ipae  quam  quivis  ejus  discipulus  lcgem  ejna  - 
sequens  declinet  evadalque  laqueos  et  pericula 
raorlis.  Unde  Syrus  vertil :  Lex  sapientis  fonsvilre 
iis  qui  declinanl  d  laqtteis  morlis.  Vitam  accipc 
tum  lemporalem,  tum  spirilalem  graliae,  tum 
glorine  aelernam.  Unde  Hebr.  est  fons  vilarum  in 
plurali.  Ila  n.  Levi  :  Lex  sapientis ,  ait,  est  fons 
vitte ,  quod  ex  illa  vituj  immortalitas  dimanet , 
morlisque  ruina  viletur ,  prceterquam  quod  Deo 
sapiens  ob  itlam  peculiari  est  cura.  Causa  est , 
quod  sapiens  doceat  prudenliam  el  virlutem, 
pula  prudenter,  juste  sancteque  vivere:  pru- 
dentia  autem,  virtus  el  sanctitas  causa  sunt 
vilae  praesenlis  et  aeternae  ;  quia  prudenter  dccli- 
nant  pericula  mortis ,  sibique  aecersunt  vitae 
adminicula,  alque  a  Deo  prajmium  vitae  longio- 
ris  in  boc  seculo,  et  aetern.e  in  fuluro  emeren- 
lur  et  accipiunt.  Ila  lex  vetus  a  Mose  sapiente 
dictata  Judaeis  promisit  el  praestitit  vitam  lon- 
gaevani  et  felicem,  Levit.  18.  5.  Lex  vero  nova  a 
Chrilto  dictata  Christianis  aflert  vilam  gra\ae  et 
gloriae  aeternam,  Joan.  5.  2a. 

Sic  leges  et  regulae  Ascelis  et  Religiosis  dicta- 
lae  a  S.  Antonio,  Pachomio,  Basilio,  Augustino, 
Denediclo,  Dominico,  Francisco,  asseclis  snis 
conferunt  vitam  sanctam,  rcligiosam  et  glorio1' 
sam.  Ex  adversoleges  et  dogmata  insipieniium  , 
puta  haereticorum,  polilicorum,  Saracenorum, 
Philosophorum,  afferunt  morlcin  pr.Tsentem  et 
aeternam.  Talia  sunt  dogmata  Epicuri  :  omne 
bonum  et  felicilatem  bominis  situm  csse  in  vo- 
luptate  :  non  esse  Numen  et  providentiam  Dei : 
animam  post  morlem  non  sentire,  sed  cum 
corpore  interire.  Et  Stoicorum  :  omnia  fieri  fato 
el  necessilale  ;  raisericordiam  csse  animi  imbe- 
cillilalem,  ac  proinde  non  esse  raiserendum  : 
sapientem  posse,  imo  debere,  se  occiderc,  ne 
misere  vivat:omnes  Deosmortales  esse,  excepto 
Jove  ;  non  esse  ignoscendum  reo  qui  offendit : 
pluraque  similia,  quae  recensui  Actor.  17.  v.  17. 

15.    DOCTRINA   RONA    DARIT  GRATIAM  *.  1N  ITINERE 

contemptorum  vokago.]  Hebr.  Intellectus  bonus 
dabit  gratiam,  sedvia  transgressorum  dura.  Sep- 
luag.  Intellecttts  bonus  dat  gratiam,  noscere  au- 
tem  legem,  menlis  est  bona?:via?  autem  contem- 
nentium  in  perditione ;  Chald.  Via  fortis  direpto- 
rum  peribit ;  Syrus  :  Iter  impiorum  ad  perdilio- 


334 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.   Cap.  XIII. 


(Vatabl.  facit  hominem  gratum) ,  at  vi* praivarica- 
torumduraest.  Pro  vor ago  hebr.  est  irPN  etkan: 
quod  primo  R.  Salomon  vertit,  difficultas ;  q.  d. 
Contemptorum  via,  id  est  conversatio,  difficilis 
et  gravis  est,  tum  illis  ipsis,  tum  casteris.  Se- 
cundo,  Aben  Ezra,  Vatabl.  Pagninus  vertunt , 
xiura,  q.  d.  Ita  obstinali  sunt  contemplores,  ut, 
licet  sapiens  omnes  artes  sapientiae  adhibeat, 
eos  tamen  a  criminosa  via  revocare  nequeat. 
Terlio,  R.  Levi  vertit,  aspera,  q.  d.  Via  et  doc- 
trina  pracvaricatorum  est  aspera,  perinde  ac  si 
sentibus  lapidibusque  esset  obsita.  Quarto,  alii 
verlunt,  perlinax  et  instabilis.  Quinto,  Marinus 
in  Lexico  verlit,  via  prcevaricanlium  fortitudo, 
vel,  vis  et  vehementia,  q.  d.  Robuslae,  vehemen- 
tes  etviolenlse  sunt  actiones  et  mores  praevari- 
cantium.  Sexto,  optime  Noster  verlit,  vorago, 
scilicet  exiiii  et  perditionis,  ut  vertunt  Septuag. 
Chald.  et  Syrus. 

Sensusest,  q.  d.  Doctrina  bona,  id  estsapiens 
et  prudens  institutio  et  disciplina ,  init  Dei  homi- 
numque  graliam,  facitque  lam  docentem  quam 
discipulum  Deo  et  hominibus  acceptum ,  ut 
consuetudinis  ejus  suavitate  illecti  ejus  vitam 
doctrinamque  capessant,  imitentur,  et  moribus 
exprimant,  ait  R.  Levi;  itaque  instar  magistri, 
Dei  et  hominum  gratiam  sibi  concilient :  at  iter, 
id  est  vita  et  docirina,  contemptorum,  id  est  qui 
sanam  doctrinam  conlemnunt ,  legemque  Dei 
praevaricantur,  est  vorago  perditionis  et  gehen- 
nas,  in  quam  ipsi  se  suosque  discipulos  prseci- 
pilant.  Unde  Barlaam,  apud  Damascenum  in 
Historia  cap.  12,  Josaphat  regi  vanitalem  et  stul- 
litiam  peccalorum  repraesentat  per  parabolam 
hominis  ab  arbore  pendentis,  qui  ex  ea  modi- 
cum  mellis  degustat,  sed  mox  cum  ea  in  sub- 
jectam  voraginem  dilabitur,  ubi  a  serpentibus, 
draconibUs  et  scorpionibus  devoratur.  Similem 
peccatorum  voraginem  per  visionem  spectavit 
S.  Carpus,  tesie  S.  Dionysio  Areopag.  ep.  8.  ad 
Demophilum.  Via  ergo  impiornm  est  ethan,  id 
est  dura  ,  inhumana  ,  sava ,  alios  devorans, 
horrore  concutiens  ,  et  instar  voraginis  absor- 
bens  et  perdens,  ac  in  voraginem  exitii  et  ge- 
hennse  perlrahens.  Sic  psal.  73.  15.  dicitur  :  Tu 
siccasti  fluvios  elhan,  id  est  fluvios  fortes,  pula 
profundos,  voraginosos  et  rapaces ,  qui  in  suam 
voraginem  et  abyssum  omnia  abripiunt  et  de- 
mergunt.  Et  Amos  5.  24 :  Torrens  fortis,  Hebr. 
ethan,  vocatur  rapidus,  qui  omnia  in  suam  vo- 
raginem  abripit  et  mergit. 

Porro  alii  aliter  haec  explicant.  Primo,  Janse- 
nius  ex  mente  Rabbinorum  i  Sensus,  inquit, 
est,  quasi  dicat  :  Bona  inslitutio  dat  hominibus 
gratiam,  hoc  est,  efficit  ut  sint  gratiosi,  quia 
Jacit  clementes  et  humanos ;  via  autem  contem- 
nentium  bonam  institutionem  efficit  inhumanos, 
asperos  et  intractabiles ,  ac  ob  id  invisos  et 
exosos, 

Secundo,  Baynus,  qui  ethan  vertit,  dura , 
vel  roborata  per  consuetudinem  :  Vita  transgres- 
sorum,  inquit,  qui  tenebris  errorum  habentes 
obscuratum  oculum  mentis ,  ut  male  decernunt, 
sic  male  agunt,  fortis  est  et  dura,  difficillime 
corrigitur,  ut  qui  in  utroque  errant  intellectu  , 
videlicet  speculativo,  qui  male  discernit,  et 
practico,  actionibus  scilicet  ex  errore  manan- 
tibus,  dum  non  intelligit  ccelestiutn  et  terrena- 
rum  rerum  quam  latum  sit  discrimen.  Aliler  : 
Intellectus  bonus,  vel  qui  bonus  est  suo  intel- 
leciu  et  prudentia,  dabit  magnam  gratiam  aliis, 


et  ut  ipsi  eoncipiant  rectam  ftdem,  et  gratiam 
inveniant  in  oculis  multorum  ;  sed  contra  viam 
et  consuetudinem  vivendi  transgressorum,  non 
praevalebit  intelleclus ,  quantumvis  bonus  , 
quantumvis  magna  doctrina  :  ubi  obdurutum 
fuerit  cor  eorum ,  sive  vivendi  modus  consue- 
tudine  induruerit,  ad  modum  semiiae  saepius 
frequentatae.  Proverbium  docet  intelleclum  et 
fidem  integram  in  primis  necessariam  ad  sa- 
pientiam,  hoc  est  ad  probitalem  vjtae  :  haac 
Baynus. 

Tertio,  Cajet.  vertit  :  Inleltectus  bonus  dabit 
gratiam ,  et  via  mentienlium  dura  ;  sicque  expli- 
cat,  q.  d.  Qui  bono  intellectu  docilique  ingenio 
pollet,  hic  graliosus  est,  id  est,  benevolus  ct 
beneficus  in  alios  :  qui  vero  duro  et  hebeti  est 
ingenio  (quales  hic  mentientes  vocantur),  ipsius 
via ,  id  est  vita  et  mores  sunt  duri  et  asperi. 

Quarto,  nosterSalazar :  Bonusintellectusdabit 
gratiam,  id  est,  inquit,  facilitas  ingenii  ac  mo- 
rum  mititas  gratiam  ac  benevolentiam  omnium 
conciliat ;  at  via,  id  est  conversatio  conlemnen- 
lium,  id  est  hominum  protervorum  et  pervica- 
cium,  quorum  mores  difficiles  et  acerbi  sunt, 
est  vorago,  id  est,  in  eorum  conversatione 
subest  magna  et  praeceps  labendi  occasio  :  qui 
enim  cum  aspero  et  difficili  homine  conversan- 
tur,  sicut  hi  qui  per  asperam  viam  iler  agunt , 
srepius  oflendunt  et  concidunt.  Porro  lenis  et 
mitis  appellatur  vir  boni  intellectus  vel  ingenii : 
nam  sicut  irasci  et  furere  in  belluarum  et  fera- 
rum  naturam  degenerat  :  sic  etiam  mitescere 
et  mansuetum  esse  homines  imprimis  decet. 
Audi  S.  Chrysost.  hom  34.  in  Genesim,  ubi  sic 
ait  :  Hoc  enim  certissimum  signum ,  quo  inter- 
noscitur  vir  ratione  et  ingenio  prtfditus ,  si  man- 
suetus  fueril,  si  tenis,  si  milis ,  si  modestus  et 
quietus,  si  non  quasi  servus  ducatur  et  trahatur 
ab  ira,  aut  ab  aliis  affectionibus  ;  sed  ratione 
vincat  internos  illos  incompositos  motus,  nobilem- 
que  suam  generositatem  servet,  ne  in  brutorum 
ferociam  negligenlia  degeneret. 

Quinto,  idem  Salazar,  q.  d.  Sana  et  vera  doc- 
trina  per  semetipsam,  absque  lenociniis  et  pig- 
mentis  placet  et  grata  est ;  at  vero  doctrina 
contemptorum,  qui  scilicet  veritatem  contem- 
nunt,  et  fallacia  dogmata  tradunt,  suspecta  est, 
nemoque  ei  fidit :  semper  enim  subest  suspicio 
foveae  aut  voraginis,  id  est.  erroris  alicujus  la- 
tentis,  in  quem  mens  deduci  vel  prolabi  possit. 
Verum  sensum  initio  datum  exposcit  versio 
Vulgata,  Septuag.  Chald.  et  Syrus. 

16.  ASTUTUS  OMNIA  AGIT  CUM  CONSILIO  :  QUI  AU- 
TEM     FATUUS     EST  ,     APERIT     STULTITIAM.  ]     Hebr. 

Omnis  callidus  re.s  suas  faciet  cum  scientia;  sttd- 
tus  autem  manifestabit ,  vel  expandet,  stultitiam; 
Septuag.  Expandet  suam  nequitiam ;  Aquila , 
Symmach.  et  Theodot.  aypoffuvjj»  ,  id  est  insipien- 
tiam.  Astutus ,  Hebr.  any  arum ,  id  est  pru- 
dens,  cautus,  discretus,  callidus.  Unde  Tigur. 
Cautus  omnia  scite  (Vatabl.  cum  scientia,  id  est , 
discretione ,  pula  discrete}  facit ;  stultus  autem 
stuititiam  prodit :  hoc  est,  ait  Vatabl.  Ineptus  est 
is  qui  quid  deceat  non  animadvertit,  velut  si  quis 
apud  imperilam  plebeculam  disputet  de  obscuris 
quceslionibus ,  omissa  interim  timoris  Dei  ac  fidei 
doclrina;  Chald.  Omnis  astuti  opus  est  scienlia ; 
stultus  aulem  sibi  expandit  stuliitiam  suam  ;  Sy- 
rus :  Cum  scientia  omnia  callidus  agit;  insipiens 
autem  vanitoque  sermocinatur. 
Sensus  est  clarus,  q.  d.  Astutus,  id  est,  cau- 


COMMKNTAIUA  1N   PhOVEnBIA  SAI.OMONIS.  Cap.  XIH. 


ins  el  prudens,  omnia  agii  eum  icientla,  id  cst , 
cum  ralione,  cum  conatlio,  cum  deliberailone, 

<um  pro\  idcnlia.  Aiil<'<|iiani  cnim  quid  Bggre- 
dlalur,  el  per  m  <'i  per  alios,  quoi  In  consilium 
adhtbet,  cogltal  ei  provtdet  dinieultaies ,  suc- 

ccssus  el   BXilUI    rci  !  itcin   ini-dia   quihus  dilli- 

cultates  supcrari,  et  res  conflcl  possitj  nua-re 
acttones  sues  prudcnter  et  foliciler  insiiiuit,  ac 
in  omnibus  suam  saplentlam  ottendU,  at  fatuus 
sine  consilio  <'t  consiliarile  lemere  aggreditur 
ifs  v<'l  tmpossibiles,  vel  imporlunas  ei  inteni- 
peslivas  ;  vcl  opportnnas  quidcin ,  scd  jxr  niedia 
incongrua  el  importuna;  Jiic  prodit,  iino  cx- 
pandit,  corani  omnibus  stultiiiain  suain  :  quia 
vel  ex  opere  quod  agtt,  vel  ex  medils,  per  quas 
opus  agit ,  apparel  et  ab  omnibus  aguoscitur 
siulius,  itulteque  ngere.  Hanc  gnomen  superius 
inculcavil  Salomon,  e.  12.  15  :  Via  stulii,  ait, 
rccla  in  octtlis  cjus  ;  qui  autcvi  sapicns  cst ,  audil 
consilia.  El  c.  2,  10  :  Si  intravcrit  sapientia  cor 
tuum,  elc  consilium  custodict  le. 

17.     NUNTIUS    IMPII    CADET    IH    MALUM    :    I.EGATCS 

autem  fidelis,  sanitas.]  Pro  nunlius  inipii  ex 
Ilebraeo  cum  Aqnila  et  Tbeodot.  verlas  ,  nuntius 
impius ;  et  sane  nunlius  impii,  qui  scilicet  impia 
cjus  consilia  defert  el  annunlial,  impius  sit 
oportet ;  cooperalur  enim  ejus  impietati,  eam- 
quecxsequilur.  nursum  pro  legatus  fidelis,  Hebr. 
Iialient,  legattts  vcritatum  ,  vel  fidelitatum,  est 
sanitas  vel  mcdicina.  Seplnag.  pro  "iSa^matach, 
id  est  nuntius,  legcntes  ~S)2  meleck,  id  est  rex, 
VCTtunt :  Rex  audax  incidet  in  mala;  nuntius  au- 
tcm  sapiens  tiberabit  eum  ;  Aquila  autem  el  Sym- 
macb.  obses  fidei  sanitas;  Thcodot.  custos  ftdei. 
Scnsus  est,  q.  d.  Bex  temerarius  saepe  lacessit 
alios  bello,  itaque  ab  eis  capilur;  sed  legalus 
vel  ol)ses  missus  a  republ.  aliovc  principe,  sua 
prudentia  mitigans  iras  eorum  quos  lacessivil, 
liberabit  eum.  Verum  Hebr.  conslanter  legunt 
malach,  id  cst  nuntius  ,  non  melech ,  id  est 
rcx. 

IgiturexHebraeoprimo,  aliqui  huncdanlsen- 
sum  ,  q.  d.  Nuntius  impius  ,  id  est  infidelis,  qui 
inlideliter  el  fraudulenter  res  a  principe  aliove 
ijuolibet  sibi  commissas  annuntiat,  aut  secrela 
ejus  prodit,  hic  quasi  perfidus  et  proditor  a 
I>rincipe  vel  judice,  aul  eo  qui  misitcum  ,  pu- 
nieturet  plectelur;  legalus  autcm  fidelis,  qui 
scilicet  fideliter  principis  dominive  suijussa  vel 
<ommissa  annuniiat,  hic  si))i  conciliabit  sani- 
tatem,  idestincolumitalem  i  legatus  enim  fide- 
iiler  sancteque  legationem  suam  obiens,  jure 
gentium  ubique  eliam  apud  hostes  est  salvus 
ei  inviolabilis.  nursum  legatus  fidclis  annun- 
lians  consilia  domini  sui  fidelia,  id  est  sequa, 
justaetsancta,  mullis,  et  quaudoque  toti  reij). 
salutem  affert.  Sic  nuntius  impius  fuit  Balaam, 
inquit  B.  Salomon,  qui  a  Balac  rege  missus  ad 
maledicendum  Israeli,  impium  consilium  per- 
dendi  Hebraeos  per  puellas  speciosas  dedit  regi, 
ideoquc  ense  Hebraeorum  periil,  Num.  25  etSl; 
legatus  vero  fidelis  fuit  Moses,  qui  salvavit  Is- 
raelem.  Legaius  ergoest  sanitas,  id  esl  saluta- 
ris  tam  sibi  et  domino,  a  quo  mittitur,  quam  iis 
ad  quos  millitur. 

Secundo ,  q.  d.  Nuntius  principis  hominisve 
impii,  qui  scilicetimpios  ejus  dolos  et  fraudes, 
quibus  aliis  malum  machinatur,  annunliat;  hic 
iis  delectis  pcenas  dabit,  quod  dolis  et  fraudibus 
impii  sit  cooperatus,  q.  d.  Improbi  legati  fraus 
landem  deprchendilur,  et  deprehensa  plecti- 


(jui  icllicei  \<i a  , 


iur  :  at  vero  legatus  ndells, 

lidclia  <-l  jusla  sui  princi|)is  vel  li<ri  inainl.ii.i 
aniiiinliat,  hlc  luin  sibi ,  liiin  priOOipl  ,  luin 
rcipubl.  salulcni  allcrcl.  Ilic.  senttll  g<iiuinus 
esl  VulgatSB  vcisionis. 

1'crlio,   nostcr  Sala/.ar  t!  fnhiis  accijiicns  ,  ui 

genitlvuen  oppesltnm  genitlvo  tmpll,  ilcexpll* 

COt  :  Nuntius  impii  cudrt  in  mulum,  i<1  CSt,  legatUS 
ab  impio  r<'^<"  aul  princlpe  niissus  ,  mo  tpilui 
princlpl  pcrlidus  ciil  :  illius  ciiiin  c.onsilia  et  ra- 

llones  liosiibus  prodet  l<l  sibi  vult  Itiud  :  Cadet 

in  mulum  ,  id  cst,    malitiosc  ac   pcrlidc   agetj 

quod  perinde  cst  ec  si  dicat  :  Princeps  tmpius 
ac  lyrannus  ob  suam  imptetatem  et  tyrannidem 
|)criido  ac  prodiiorc  legito  otetuVi  Kx  edverso 

autein,  tcgalus  /idclis  sunitas ;  nimirum  princi- 
pis  jusli  el  non  lyranni,  qui  tegilioae  et  ex  Qde 
bclli  al(|iie  pacis  res  administral,  legalus  man- 
daia  sibi  commissa  lideliler  jicraget,  et  lalntem 
|)iinci|)i,  publicis  autem  rebus  incolumitatem 
alVeret.  llaquc  secundiim  lianc  exposilionein 
princi|)is  jusli  ac  tyranni  dissimilitudinem  pro- 
ponit  Salomon  ex  eo  quod  justus  fidelibus  mi- 
nisiris  ulilur,  tyrannus  autem  perfidis  ac  per- 
ducllibus. 

Verum  rb  fulelis  potius  cst  nominativi  casus. 
Hcbr.  enim  nuntius  fidelilatum  idem  cst  quod 
nuniius  valde  fidus  et  fidelis  :  atque  hic  0|>po- 
nitur  nunlio  impii  obliquc  el  indirecle  (crebne 
enim  hic  sunt  antilheses  non  direct.x1 ,  sed  obli- 
quae);quia  ordinarie  qnalis  cst  nuntius,  lalis  est 
cl  herus  qui  eum  millit  :  quare  nunlius  impii 
jiariter  est  impius,  ac  vicissim  nuntius  fidclis 
non  nisi  ab  hero  fideli  milli  solet ,  juxta  id  quod 
subdit  Salomon  :  Qui  cum  sapientibus  graditur  , 
supiens  erit ;  amicus  stultorum  similis  efficie- 
lur. 

Moral.  Beda  :  Lcgalus  fidelis  sanitas,  hoc  est, 
inquit,  Catlwlicus  quisque  prtedicator  sanitalem 
sibi  suisque  auditoribus  acquirit  aternam.  Sic 
Gabriel  missus  a  Deoad  Danielem  c.  9,  nuntians 
ei  liberationem  Israelis  c  Babylone,  et  adven- 
tum  Messiae  post  septuagiola  hebdomadas,  Da- 
nieli  languenti  robur  et  sanitatem,  totique  po- 
jnilo  laBUtiam  et  salutem  attulit.  Sicidem  Gabriel 
missus  a  Deo,  et  annunlians  B.  Virgini  Deiparaj 
conceplionem  Verbi  relerni  ,  illi  totique  orbi 
salutem  apportavit.  Idem  fecere  Angeli  pastori- 
bus  annuntiantes  Chrisli  nalivilalem  ,  ideoque 
concinentes  :  Gloria  in  altissimis  Deo,  et  in  terra 
pax  liominibus  bona?  voluntatis,  Luc  2.  v.  lft.  ldcm 
prsestanl  caeleri  Angeli,  qui  ex  officio  sunl  an- 
geli,  id  estnuntii  fideles  Dei  ad  homines,  juxta 
illud  :  Omnes  sunt  administralorii  spiritus  in  mi- 
nisterium  ,  missi  propter  eos  qui  harreditatem  ca- 
pient  satutis,  Hebr.  1.  lZj. 

Sic  legati  fideles  Dei  ad  homines  salvandos 
fuere  omnes  Prophclae  et  Apostoli  :  Apostolus 
enim  graece  idem  est  quod  laline  legalus,  mis- 
sus  a  Deo  in  mundum,  uti  de  Isaia  patetcap.  6, 
de  Jeremia,  Ezechiele,et  caeleris  patet  ex  initio 
propheliae  eorumdem.  Horum  dux  et  princeps 
fuit  Chrislus  a  Patre  missus  ad  redemptionem 
generis  humani,  qui  proinde  ait  Isaiae  61.  1  : 
Spiritus  Domini  super  me ,  eo  quod  Dominus  ttnxe- 
rit  me,  ad  annunliandum  mansuetis  misit  me ,  ul 
mederer  contrilU  corde  ,  el  pradicarem  cap- 
tivis  indulgentiatn  ,  et  clausis  apertionem.  Vide 
ibi  dicta. 

18.  Egestas  et  ignominia  ei  qui  deserit  disci- 
tltnam  j  qui  autem  acquiescit  arguenti ,  glorl- 


S36 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Gap.  XIIT. 


ficamtur.]  PrO  disciplinam  hebr.  est  "iDia  mu- 
sar,  id  est  instructionem,  correptionem ,  casti- 
gationem,  qualis  est  puerorum,  quorum  appe- 
titus  et  levitates  ab  instructore  corrigendi  et 
castigandi  sunt. 

Sensus  est  clarus,  q.  d.  Qui  deserit  discipli- 
nam  et  correptionem ,  quia  vult  suae  libertati  et 
concupiscentiis  indulgere,  hio  incidet  in  egesta- 
tem  et  ignominiam  :  tum  quia  indulgendo  ven- 
tri  et  veneri,  etc.  ;  exhaurit  suas  opes ,  et  sibi 
probrum  accersit :  tum  quia  probrum  estesse 
pervicacem,  et  nolle  acquiescere  bene  monenli 
et  consulenti  :  quare  qni  ob  pudorem  non  vult 
corripi,  in  majus  incidet  dedecus  ,  ob  quod 
magis  pudefiet;  pudoremergo  minorem  fugiens 
incurret  in  majorem.  Alqui  humiliter  et  mo- 
deste  acquiescit  arguenli,  et  juxla  ejus  monita 
sua  vitia  resecat ,  morcsque  corrigit,  hic  utique 
glorificabitur;  quia  gloriosum  est  parere  bene 
consulenti ,  aeque  ac  mores  suos  recte  compo- 
nere.  Denique  Deus  honorantes  se  honorat ,  et 
dedecoranles  dedecorat;  quare  servanlibus  suam 
legem  et  disciplinam  opes  et  gloriam  imperli- 
tur;  spernentibus  vero  eam  egestatem  et  igno- 
miniam  immittit.  Ita  explicat  S.  Augustinus  in 
Quaest.  novi  et  veleris  Teslam.  c.  2>k ,  quam- 
quam  hic  liber  non  sit  S.  August.,  sed  in  fide 
suspecli  aucloris  ;  forle  Hilarii  Diaconi  Romani, 
qui  Luciferi  scbisma  propagavit ,  uti  solerter 
conjicit  Bellarm.  de  Script.  Eccles.  in  Ambrosio 
et  Augustino. 

Pro  qui  deserit  hebr.  est  jms  porea ,  id  est 
qui  dissolvit,  evacuat,  enervat.  Rursum  to  ei 
non  est  in  Hebraeo;  ac  pro  egestas  et  ignominia 
verli  potest,  egestatem  et  ignominiam.  Hebraea 
enim  nomina ,  quia  carent  casibus,  quolibet 
casu  verli  possunt.  Unde  Septuag.  sic  vertunt  : 
Paupertatem  et  ignominiam  aufert  disciplina.Vice 
versa  Chald.  sic  :  Pauper,  etqui  ignominiosus  est, 
deserit  disciplinam  ;  et  Syrus  :  Paupertas  el  iri- 
bulatio  disciplinam  irritam  reddunt ;  el  Symma- 
chus  :  Egestas  et  ignominia  dissolvit  correplio- 
nem.  Utrumque  verum  ,  utrumque  congruum. 
Disciplinae  enim,  pula  virtutis  et  honestae  vitae, 
individui  comites  et  asseclae  sunt  opes,  pudor 
et  honor,  qui  fugant  egestatem  et  ignominiam 
quasi  individuos  comites  vitii ,  vitaeque  inho- 
nestae,  sibi  e  diametro  oppositos.  Sicut  enim 
virtus  gignit  pudorem ,  ita  vitium  gignit  iinpu- 
dentiam ,  quae  causa  est  ut  pudor  et  virtus  dese- 
ralur.  Cum  enim  quis  perfricat  frontem ,  induit- 
que  impudenliam,  uti  faciunt  pauperes,  men- 
dici  et  infames,  lunc  abjicit  pudorem,  ejusqne 
comiiem  disciplinam  et  virtutem.Vice  versa,  qui 
abiicit  pudoremetvirtutem,  fitque  impudenset 
vitiosus,  hic  statim  adsciscit  sibi  vilii  comiles 
paupertatem  et  ignominiam.  Summa  ,  sicut 
egestas  et  ignominia  dissolvit  et  fugat  discipli- 
nam ,  sic  vicissim  disciplina  et  virlus  dissolvit 
fugatque  egestatem  et  ignominiam.  Hinc  virtute 
praeditus  fit  dives  el  honoratus,  vitiosus  vero  fit 
pauper  et  vilis ;  ac  vice  versa,  sicut  honorati  et 
opulenti  induunt  honestatem  et  virtutem  ,  sic 
pauperes  mendici  et  viles  induunt  vitium,  trac- 
tantque  res  indecoras ,  probrosas  et  infames : 
quia  pudorem,  qui  a  scelere  retrahit,  perdide- 
runt. 

ParallelaeSalomonisunthaesapientum  gnomae. 
S.  Chrysost.  serm.  de  disciplina  :  Correptio  pu- 
dorem  immittit ;  pudor  autem  d  crimine  deterret. 
Arist.  Probl.  6  :  Pauperes  et  infames  non  pude- 


fiunt;  S.  Ambros.  lib.  1.  de  Officiis  cap.  18  :  Est 
verecundia  pudicitice  comes  ,  cujus  societate  cus- 
titas  ipsa  tutior  esl.  Bonus  enim  regendx  castitalis 
pudor  est  comes  ;  qui,  si  prcetendat  ad  ea  quai 
prima  pericula  sunt  ,  pudicitiam  temerari  non  si- 
nat.  S.  Bernardus  in  Declamat.  :  Impudentia  et 
frontositas  ,  cum  obduruerit ,  utnonpaveat,  non 
hcereat ,  non  contremiscat ,  eajam  demum  despe- 
ralio  est.  S.  Gregor.  Nazianz.  in  Paramet.  ad 
Olympiadem  :  Prolinus  exstincto  subeunt  mala 
cuncta  pudore.  Quocirca  illa  impii  C.  Caligulae 
Imp.  vox  :  Ego  nihil  in  natura  mea  magis  probo 
qudm  inverecundiam  ,  carniiice  polius  quam  Cae- 
sare  digna  habita  fuil.  Diogenes  pudorem  aiebat 
esse  virtulis  tincturam  ,  leste  Laertio  in  ejus 
Vita.  Demetrius  Phalereus  admonebat  adoles- 
centes  ,  Ut  domi  parentes  ,  in  via  obvios  ,  in  soli- 
tudine  revererenlur  seipsos.  Pudor  enim  juvenes 
optime  deterret  a  peccando,  qui  nusquam  non 
adest,  si  quis  revereatur  seipsum.  lta  Laerl. 
lib.  5.  cap.  5. 

19.  Desiderium,  si  compleatur,  delectat  am- 
mam  :  detestantur  stulti  eos  qul  fugiunt 
mala.  ]  Hebr.  :  Desiderium  factum ,  vel  existens 
dulcescit  animce ,  et  abominatio  stultorum  rece- 
dere  d  malo ;  sicut  abominanlur  sues  reduci  a 
coeno,  in  quo  gaudent  volutari.  Pro  si  complea- 
turhebr.  estrp^ntuMjuodR.  Levi,  Cajet.  Pagnin. 
et  alii  vertunt  :  Fractum  ,  contritum ,  a  nomine 
Wnhoua,  id  est  fractio  ,  contrilio,  unde  vertunl: 
Desiderium  fractum  ,  vel  cupiditas  debilitata  dul- 
cescet  animce ;  huncque  dant  sensum  ,  cum  cu- 
pidilas  debilitaturet  edomatur,  mens  et  spiritus 
delectatione  perfunditur  ,  eo  quod  imperium 
suum  in  illam  exerceat  ,  eamque  sibi  subesse 
cogat ;  hoc  autem  stultis  estinvisum  :  aegreenim 
ferunt  quod  cupiditatibus  obsequi  vetentur , 
et  se  a  male  agendo  contincri  detestantur.  Ve- 
rum  niia  idem  est  quod  factum ,  completum  , 
non  fractum  et  eversum  ;  est  enim  participium 
passivum  a  rad.  rrn  haia  ,  id  est  fuit ,  exstitit. 
Per  desiderium  ergo  accipe  bonum  duntaxat  et 
honestum;  hocenimexigit  antithesis  stultorum, 
qui  detestantur  eos  qui  fugiunt  mala.  Unde 
Cbald.  verlit  :  Desiderium  honestum  suave  est 
anima;  et  Septuag.  Desideria  piorum  ( ila  Roman. 
legentes  ,  smm&w;  male  ergo  Complut.  conlrarie 
legunt ,  asjScjy ,  id  est ,  impiorum)  delectant  ani- 
mam  ;  opera  autem  impiorum  longe  d  scientia  ; 
Syrus  :  Inquinatio  iniquorum  divulsa  a  scientia. 

Sensus  ergoest ,  q.  d.  Desiderant  justi  hones- 
ta  ,  puta  facere  bonum  et  recedere  a  malo  ,  id- 
que  optant  tam  aliis  quam  sibi  ;  quare  cum  hoc 
desiderium  completur  ,  cumque  audiunt  quip- 
piam  ab  aliis  honeste  et  sancte  gestum  ,  hoc 
ipso  mire  delectanturet  recreantur:  vice  versa, 
impii  desiderant  inhonesta  ,  puta  facere  malum , 
et  recedere  a  bono ;  quare  delestantur  pios  , 
qui  fugiunt  mala  ;  et  amant  impios,  qui  mala 
seclantur.  Timent  enim,  si  crescat  piorum  nu- 
merus  et  robur  ,  ne  regnum  impietatis  ,  quod 
ipsi  amant ,  debilitetur  et  evertatur  ;  quare  cum 
crescente  impiorum  numero  et  robore  illud 
crescit ,  gaudent  et  delectantur.  Eadem  ergo  res 
quae  delectat  impios  ,  contristat  pios  ;  nimirum 
virtus  crescens  delectat  pios,  contristatimpios  ; 
crescens  vero  vitium  delectat  impios ,  contristat 
pios.  Sic  videmus  haerelicos  contrisiari  Catho- 
licorum  augmentis  ct  victoriis  ,  gaudere  vero 
cum  haeretici  sibi  similes  dominantur  et  trium- 
phant ;  vice  versa  ,  Catholici  de  Catholicorum 


COMMI.N  I  AlilA   IN  PflOVfi 

paoeporilale et  inoromento gaudeut,  dolunt  ftsro 

de  h;crcii<oruui  lclinlatc. 

Causa  csl  ,  qund  de&idei  iiiin  csl  quasi  l.nin  s 
et  sitis  anim;e  ,  quac  csurii  et  aitit  rein  deside- 
ratau).  Sicut  crgo  si  famulicui  eomedal  mcl ,  et 
litibundui  bilmi  nectar ,  i 1 1<>  planq  reflcitur  , 
reslaui alnr  ct  nvicalur;  sic  pariler,  si  fames  et 
sitis  tlcsitlcrii  >aiictur  praMentia  et  guslu  rei  de- 
sideraloe  ,  meus  niira  dulcedine  allicitur  cl  dt:- 
lcclatur  ,  juxta  illud  Cbristi  Mallli.  ,">  :  liculi 
qui  csttrtunt  ct  sitiunl  jusltlium  ,  quoniam  ipsi 
saturabuntur.  lil  illud  psalin.  Zjl,  1:  Queinadmo- 
dum  dcsiderut  ccrvtis  ad  funtcs  a<juaium  ,  ita  dc- 
stdcrut  anima  inca  ad  tc ,  Dcus.  Stlivit  aniina  mca 
ad  Deum  fortcm  (ila  Hcl>r.  licel  Latini  inulti  le- 
gmlfontem  )  vivum  ;  quando  vcniam  ct  apparebo 
ante  faciem  Dci ,  elc.  Jatn  sicul  eo  inajor  est  sa- 
ties  et  voluptas  coinedentis  el  bibenlis  ,  quo 
inajor  fuil  ejus  fatnes  et  sitis  ,  sic  paritcr  quo 
majus  csl  tlcsidcriuin  ,  eo  major  est  dclectatio 
coinpletnciiti  illius  ,  puta  duui  illutl  cotnpletur 
ct  perlicilur.  Iliuc  Beali,  quisutnine  desidera- 
runt  in  hac  vila  frui  Deo  ,  eo  viso  et  possesso 
summe  dclcciautur.  Mensura  ergo  desiderii 
proceunlis  est  mensura  deleclalionis  rem  adep- 
tam  subsequcnlis. 

Porro  Sepluag.  qui  vertunt :  Desideria  piorum 
delectanl  animam  ,  opcra  autem  impiorum  longe 
a  scientia ,  bunc  dant  sensuin  ,  q.  d.  Pii  non 
tanttim  exterius  opera  bona  exercent  ,  sed  et 
iuterius  lnentem  ornant  piis  sanclisque  cogita- 
tionibus  et  dcsitlcriis  ,  quibus  mire  pascuotur 
et  deleclautur  ;  at  impii  quia  non  tantum  inte- 
rius  mala  cogitant  et  desiderant ,  sed  et  exterius 
opere  ea  perpetrant ,  binc  longissime  absunt 
ascieutia,  scilicct  praclica,  hocest  aprudentia 
et  virtute. 

20.     QUT     CUM    SAPIENTIBUS     GKADITUR    (    Hebr. 

atnbulat ;  Septuag.  Rom.  ^^op^o^ar, ,  id  estst- 
mul  ambulans  ;  Complut.  *w*wp<f<pg/x3ins ,  id  est , 
qui  circumfertur  )  sapiens  erit  :  amicus  stulto- 
Rum  similis  efficietuu.  ]  Hebr.  est  elegans  paro- 
nomasia  jn-p  QiSiDD  nym  veroe  lcesilim  ieroa  , 
quotl  primo  Cbaltl.  vertit :  Quisocietatem  liabet 
cum  stuttis,  malum  erit  ei ;  Syrus  ,  lccdelur;  R.  Sa- 
lomon,  effringetur,  vel  collidetur;  secundo,  Va- 
tabl.  Qui  cum  stultis  amicitiamjungit,  malo  affi- 
cietur;  tertio,  Pagnin.  Qui  amicus  eststultis  ,  con- 
teretur ;  R.  Levi ,  exscindetur ;  quarto  ,  Baynus  : 
Sociusstullorum  male\e\  infeticiter  aget ;  quinto , 
Cajet.  Comes  stullorum  frangetur ;  sexto  ,  alii  : 
Pascens  stultos  ,  vel  qui  pascitur  et  convivatur 
cum  stultis  ,  confringetur.  Hebr.  enim  ypj  ie- 
roa  significat  et  niale  agere  et  malo  affici  : 
3n  ra  enim  malum  tam  culpae  quam  poeua? 
significat.  Septuag.  pro  i  legentes  i  pma  pro 
y\V  ieroa  legentes*y"li  iivadea  ,  id  est  cognosce- 
tur ,  vertunt  cu.MTopsuo.ouvo,-  (  Complut.  legunt  , 
oups£,«eo/A£vos  ,  id  est  qui  und  circumvertitur  ; 
Scholiast.  cu/x^avM/uevos,  id  est,  qui  simul  errat) 
id  est ,  ambulans  cum  insipientibus  agnoscetur. 
Sedlegendum  est ,  ieroa,  idest,  malo  afftcietur  , 
ut  vertunt  Aquila ,  Symmach.  Theodot.  Denique 
Noster  solerter  ieroa  vertit ,  simiiis  erit ;  quia 
ieroa  derivat  partim  a  im  roa,  idest  malus  fuit, 
velmalo  affectus  fuit,  partim  a  nyi  raa ,  id  est , 
amicus  socius  exstitit,  id  est  similis  fuil ;  ami- 
cus  enim  amico  est  similis  ,  socius  socio.  Saepe 
enim  ordines  verborum  imperfectorum  affl- 
nium  ,  qualia  sunt  roa  et  raa  ,  apud  Hebraeos 
commiscentur ,  unumque  ab  altero  inflexionem 

COUNEI..    A    LAVIDE.      TOM.    III. 


riBlA  SALOMONI8.  Cap.  Mil.  3^7 

aut  ligoifloaiioaem  iniiiuatiir.  Lt  lioc  exigit  ati 

tilbcsis  ,  ;etpic  ac.  parouoinasia  ,  roc  ,  t<  rou  , 
q,  tl.  Ainiciis  mali  ainicus  cl  siinilis  crit  ci  in 
UialO  ct  slullilia. 

Sumui  ergo  eil  manlfeitui ,  t|.  tl.  Qni  familia- 
rii  cst  inpicntibui  ,  id  eit  rlrli  prudentibui  ei 
probis,  ciuii  eiaque  convenalur ,  hic  proAens 
probuique  evadel  ;  qui  autem  converaatur  oum 

Itultil  ,  itl  est  iinpi  iiilcnlilius  cl  imprnbi.s  ,  lnc 
parilcr  licl  iinprudt:iis  et  improbui.  Fere  cnim 
lalcs  cvatlimus  ,  tpialcs  suut  illi  t|iiniiun  con- 
suciudinc  oblcctainur.  Colloculio  enim  el  con- 
versalio  crebra  el  fretpiens  sua  sensa  ,  suos  af- 
fecttll  ct  inores  ei  ,  ciun  quo  versalur  ,  cliain 
nescienti  sensim  inslillat  ,  ingeril  et  iinprimil  , 
pnescrlim  si  unus  allcrum  amel  et  redanict  , 
cjiisque  tliclis  et  factis  dcleelclur  et  gaudeat  ; 
perintle  aequi  ambulanliii  sole  ,ejus  ratliiseliam 
nescii  alllanlur  el  incalescunl ;  sictpii  in  aere  fri- 
gido  versanlur  ,  ejus  frigus  lacileexcipiunl ;  aer 
cniin  ubique  nos  comilalur ,  ct  per  respiralio- 
ncin  altractus  intima  liominis  viscera  penelrat , 
eisque  suum  calorem  vci  frigus  iinpertit. 

Porro  to  circumfcrlur  vel  circumverlilur  signi- 
ficat  eum  ,  qui  versatur  cum  socio  quo  oblec- 
latur  ,  ad  omnes  nulus  ejus  ,  affectus  ,  molus  , 
acliones  se  fleclere  ,  accommodare,  elcircum- 
verlere  ,  ut ,  si  probus  sit ,  omnes  ejus  probos 
mores  ;  sinimprobus  ,  omnesejus  improbitates 
imbibat.  Majus  enim  est  conlagium  mali  quam 
boni  ;  facilius  enim  affricalur  et  atldiscitur  vi- 
tium  quam  virtus.  Unde  videmus  unam  ovem 
scabiosam  inficere  caeteras  ;  ac  unum  gulosum, 
superbum  ,  luxuriosum  ,  maledicum  ,  impium 
casteros  quibuscum  versalur  efllcere  gulosos, 
superbos  ,  luxuriosos  ,  maledicos,  impios  ;  cum 
ex  adverso  multi  casli  vix  unum  incestum  ef- 
ficere  queanl  caslum  ,  ac  multi  bumiles  vix 
unum  superbum  eflicere  queant  humilem  ,  et 
ita  de  reliquis.  Sic  modicum  fellis  ,  myrrha:  vel 
absiuthii ,  totum  lactis  vel  vini,  quin  et  melds, 
poculum  amarum  efiicit  ;  cum  ex  adverso  in- 
tegrum  poculum  mellis  vix  vitrum  myrrhas  vel 
absinthii  edulcoret.  Vilium  enim  esl  fel ,  virtus 
est  mel.  Significat  ergo  Sapiens  societalem  et 
conversationem  esse  rem  maximi  momenti  in 
alterutram  partem  ,  utpoteex  qua  pendeat  pro- 
bitas  vel  improbitas  ,  et  consequenter  seterna 
hominis  salus  vel  damnatio.  Quocirca  parentes 
filiis  ,  prasceptores  discipulis  ,  confessarii  poe- 
nitentibus  ante  omnia  inculcent ,  ut ,  si  animam 
salvare  velint ,  fugiant  consortium  improborum 
velut  basiliscum  ;  captent  vero  societatem  pro- 
borum  velut  unicum  salutis  asylum.  Nam  ut  ait 
ex  Isidoro  Beda  in  Locis  communibus,  cap.  62: 
Sicut  multa  bona  habet  communis  vita  sancto- 
rum  ,  sic  plura  mala  affert  societas  rnalorum. 
Melius  ergo  est  habere  matorurn  odium  ,  quam 
consortium  ;  sicut  enim  optandum^est  ut  boni  pa- 
cem  liabeant  ad  invicem  ,  sic  optandum  est  ut  mali 
sint  ad  invicem  discordes.  Quocirca  praeclare 
nionet  S.  Gregor.  Nazianz.  carm.  50.  Nicobuli  ad 
filium  : 

Ne  tibi  qui  vitiis  scateat  conjunge  sodalem  : 
Namque  etiam  firmos  pestis  gravis  occupat  arlus. 
Non  tu  virtutem  tribues  ,  sed  dedecus  ipse 
Accipies  ,  viliis  atque  inficiere  profanis. 

Et  Comicus  : 

Talis  quis  esse  putatur  ,   qunlis  ei  est  sodalitas. 
Sed  nou  morantur  uoa  nox,  dies  ;  bonus,  malus. 

63 


S38 


COMMENTARIA  IN  PROVEnBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIII. 


Vix  diurnanl  discrepantium  morum  contubernia  : 
Vix  una  domo  moratur  cum  potalore  sobrius. 
Vis  tieri  sapiens  ?    sapientis  contubernio  utere. 
Nunquam  coeunt  vitia  ipsa  cum  virlutibus. 
Periculose  cum  serpente  lusites. 

Et  alius: 

Cfaudicare  disces  ,  uni  si  vel  claudo  assueveris. 
Conversatio  bonornra  demato  facit  bonum  : 
Fermentumque  ilem  farinae  vim  suam  communicat. 
Nil  nisi  sordidum  e  servili  contubernio  tralras. 
Pestilenlius  malorum  contubernio  nihil. 
Consortio  redderis  improbi  improbus  , 
Mores  trahuntur  quique  a  conversantibus. 
Visnosse  regem?  familiares  noscito. 

Patet  in  Roboam  ,  3.  Reg.  12. 

Denique  Crales,  epist.  12.  nd  Origenem  :  Non 
rus  ,  ait ,  bonos  reddit  ,  neque  urbs  malos  ,  sed 
bonorum  et  malorum  commercla.  Quare  sivis  tibi 
bonos  et  non  malos  evadere  liberos  ,  mitle  non 
in  agrum ,  sed  ad  Plulosophi  domum  ,  quo  et 
ipsi  commeantes  honestatem  didicimus.  Constat 
enim  exercitatione  virtus  ,  neque  ultro  se  in  ani- 
mos  hominum  ingerit  quemadmodum  malilia. 

21.    PECCATORE3  PERSEQUITUR  MALUM  :  ET  JUSTIS 

retribuentur  bona.  }  Septuag.  :  Eos  qui  peccant 
persequentur  mala  ;  et  justos  apprehendent  bona. 
Malum  accipe  tum  culpae  ,  tum  potius  pcenae  , 
supplicii  et  vindictae.  Culpa  enim  admissa  per- 
sequilur  eum  qui  illam  admisit,  jugiterque  ejus 
conscientiam  stimulat,  pungit ,  angit ,  cruciat, 
ut  ubique  criminis  sibi  conscius  paveat ,  trepi- 
det,  et  carnificem  vel  vindictam  Dei  meticulo- 
sus  exspectet.  Unde  S.  Basilius  apud  Anto- 
nium  in  Melissa  parte  1.  serm.  16  :  Sicut ,  ait , 
ambrx  corpora  ,  sic  peccata  sequuntur  animas  , 
et  manifestas  facinorum  repr&senlant  imagines. 
Sic  in  Vitis  Patr.  legimus  umbram  pueri  ab  ho- 
micida  occisi  jugiter  bomicidam  ,  etiam  jam 
monachum  effectum ,  fuisse  persecutam  ,  ac 
ejus  imaginationi  perpetim  se  slitisse  ,  dixisse- 
que  :  Curme  occidisti  ?  ita  ut  monachus  angore 
et  taedio  victus  ,  monasterio  egressus  ,  ultro  se 
judici  plectendum  tradiderit.  Hoc  conscienliae 
flagellum  nemoimpius  evadit.  Unde  Poeta  : 

Evasisse  putes  quos  diri  conscia  facti. 

Mens  habet  attonilos  ,  et  surdo  verbere  caedit  , 

Occultum  quatiente  animo  lorlore  flagellum. 

Et  alius: 

Hi  sunt  qui  trepidant , 

E  contra,  just us  confidit  ut  leo.  Praeclare  Pacalus 
in  Panegyr.  Theodosii  Imp.  cap.  Uo  :  Habet  vi- 
res ,  ait ,  habel  nescio  quos  intemos  mens  sceierata 
carnifices  ,  aut  ipsa  sibi  carnifex  conscientia  est. 
Et  Quintilian.  declam.  12.  §.  18  :  O  tristis  ,  ait , 
recordatio !  O  tormentis  omnibus  conscientia  gra- 
vior  !  Et  Chrysol.  serm.  15  :  Ruit ,  destruitur  , 
stare  non  potest ,  quem  conscientia  deslituit ,  im- 
pellit  realus.  Philostratus,  lib.  7.  de  Vita  Apollo- 
nii,  cap.  7  :  Conscientia  est  qum  homines  punit , 
cum  se  male  operalos  fuisse  recogilant.  Eadem 
enim  Furiarum  pccnas  apposuil  Oresti ,  quando 
adversus  malrem  insa?iiit.  S.  August.  in  Ps.  36 : 
Quisquis  maius  est ,  male  secum  est.  Torquealur 
necesse  est  ;  sibi  ipsi  tormentum  esl.  Ipse  enim  est 
pcena  sua  ,  quem  torquet  conscienlia  sua ;  fugit  ab 
inimico  quo  poluerit ;  a  se  quo  fugiel  ?  S.  Greg. 


et  ad  omnia  fulgura  pallent. 


in  Psalm.  1Z»3  :  Nutla  est  major  afjlictio  quam 
conscienlia  delictorum.  Cumenim  exterius  patitui' 
homo ,  ad  Deum  confugit.  Quod  si  malas  conscien- 
liai  tribulalionem  perferens  ,  in  arcano  cordis  non 
invenit  Deum ,  ubi  consolationem  inveniet  ?  ubi 
requiem  perquiret?  Vice  versa,  magnum  justorum 
boimm  et  praemium  est  testimonium  bonae 
conscieniiae  ,  tempus  fructuose  expendere  , 
sanctac  puritati  operam  dare  ,  Deo  in  tranquil- 
liiate  ac  sincerilale  vacare  ,  ait  Euseb.  Emisse- 
nus,  et  ex  eo  Dionys.  hic. 

Poena  vero  et  vindicta  Dei ,  aeque  ac  judicum 
hominumque,  persequitur  peccatorem  ,  ut  me- 
rita  abeo  supplicia  exigat.  Justitia  enim  Dei  nul- 
lum  scelus  sinit  abire  impunitum ,  ac  vice  versa 
nullum  bonum  sinit  irremuneratum.  UndeBeda 
in  Proverbiis  :  Ante  Dei  vultum  nit  pravi  constat 
inultum.  Et  Poeta  :  Raro  antecedentem  scelestum 
deseruit  pede  poena  ctaudo  ;  noxa  caput  sequilur. 
Igitursicut  praetorpersequilur  fures  ut  suspen- 
dat  ,  sic  vindieta  persequitur  peccatorem  ut 
plectat.  Notum  est  emblema  Rhinocerotis  de 
viudicta  : 

Rhinoceros  stimulis  ut  vix  pungentibus  iras 

Colligit  ,  accensas  sed  satiare  nequit  : 
Sic  tandem  in  sontes  Nemesis  divina  redundans  , 

Majori  in  pcenam  fcenore  tarda  venit. 

Praeclare  Orosius,  lib.  7.  adversus  Paganos  , 
cap.  22  :  Provocat  ,  ait,  pcenam  suam  obliviosa 
malitia.  Impietas  enim  flagelta  q  uidem  excruciata 
senlit  ;  sed  a  quo  (lagellatur  obdurala  non  sentit. 
Sic  et  sentil  nocens  prius  carnificem  qudm  videt. 
Et :  Nemo  iniquus  est ,  d  tergo  cui  non  est  pce.na 
sua. 

22.  BONUS  RELINQUIT  HjEREDES  FILIOS  ,  ET  NE- 
POTES  :   ET  CUSTODITUR   JUSTO   SUBSTANTIA    PECCA- 

toris.  ]  Hebr.  Bonus  luv.reditare  faciet  filios  filio- 
rum  ,  et  recondita?  justo  facullates  peccanlis  ; 
Septuag.  Et  thesaurizantur  juslo  divilia  impio- 
rum;  Syrus  ,  peccantium  divitia  quas  non  vidit 
orbis.  Haec  sentenlia  clara  est  ,  et  significat 
non  quid  semper  ,  sed  quid  crebro  vel  subinde 
fiat ,  praesertim  in  veteri  Testamento  ,  cui  pro- 
missa  erant  a  Deo  bona  temporalia.  Quare  tunc 
communiter  vir  bonus  el  probus  bonorum  suo- 
rum  haeredes  relinquebat  filios  et  nepoies  ,  prae- 
sertim  si  illi  palris  bonitatem  sequerentur  ,  ac 
tam  palernae  probitatis  quam  subslantioi  essent 
haeredes.  Idem  nunc  quoque  saepe  fit.  Mali  vero 
et  improbi  sajpe  bona  sua  non  transcribunl  in 
posleros  et  nepotes ,  prasserlim  si  injusle  parta 
sint  ;  juxta  illud  : 

De  male  quaesitis  non  gaudet  terlius  haeres. 

Imo  non  raro  Deus  custodit ,  id  est ,  recondit  et 
transcriljit  justo  substantiam  peccatoris  ,  ut 
quidquid  ab  eo  relictum  est ,  in  usus  justi  trans- 
feratur ,  juxta  illud  :  Improbus  prmparabit  ,  et 
juslus  itiduet.  Dico  non  semper  id  fieri  ,  sed 
crebro  ,  vel  subinde  ;  quia  crebro  eonlrarium 
quoque  fieri  videmus  ,  scilicet  bonos  a  malis 
rebus  suis  spoliari,  juxta  illud  Hebr.  10.  2>U  : 
Rapinam  bonorum  veslrorum  cum  gaudio  sttsce- 
pistis.  Exempla  hujus  senteDliae  sunt  in  Jacob 
fideli  ,  cui  Deus  dedit  pecudes  et  opes  Laban 
infidelis  soceri  sui,  Genes.  31.9;  in  Hebraeis  qui 
egredientes  jEgypto  jussu  Dei,  mutuo  accipientes 
al)  ;Egyptiis  vasa  aurea  ct  argentea  ,  etc.  ,  ea 
deinde  retinuerunt ,  Exodi  12.  3o  ;  de  quibus 
proinde  dicitur  Sap.  10.  19  :  Ideo  jusli  lulerunt 


COMMtNTABIA  IN  PnOVi.lt 
spotia  impiorwm.  lidem,  duceJOine  expugoairtei 

lerram  Chanaan  ,  opes  et  bona  CllinaOaorUDI 
orcupavcrunt.  Sic  hodio  h;rrelici  non  rarojuxla 
Jura  Civilia  el  Canonica  privanlur  bonis  suis  , 
illaqueidantur  Catholicis.  In  Cod.  Thcodosiano, 
lih.  lt>.  til.  i>,  siint  legcs  Monorii  et  Theodo- 
sii  /j3,  52  ct  «Vi  ,  in  quihus  pr.vcipitur  a'dilicia  , 
pnedia  ,  cl  loca  quae  nd  convenlirula  Honatis- 
tarutn  vcl  alioruni  h;cretieorun.  antca  perlinuc- 
rant ,  ab  Ecelesiis  Catholicis  vindicari  ,  voleis- 
dcin  sociari  dcbere  ;  quas  cum  vclul  injustas 
Calholicis  objicercl  Petilianns  Donatista  ,  slc 
cidcin  ex  hoc  Salomonis  loco  resp.  S.  August. 
lih.  2.  contra  Pelilianum  cap.  S€  :  Si  atttcm  ,  ait , 
de  rcbus  vel  locis  Ecctcsiasticis  ,  quos  lcnebatis  et 
non  tenclis  ,  qucrimini ,  posstint  ct  Jttdai  sejtts- 
tos  dicere  ,  ct  iniquitatcm  nobis  objicere  ;  quia  lo- 
cum  in  qtto  impie  regnaverttnt  ,  vwdo  Cltrisliani 
possident.  Quid  ergo  indignum  ,  si  ea  quce  lenebant 
haretici  ,  secunditm  parem  Domini  voluntalcm 
Catholici  tenent  ?  ad  omnes  enim  similes  ,  id  est 
ad  omnes  impios  et  iniquos  ,  illa  vox  Dotnini  va- 
tet  :  Attferetur  d  vobis  regnum  Dei ,  et  dabitur 
genti  facienti  juslitiam.  An  frttslra  scriplumest : 
Labores  impiorumjusli  edenl?  Quapropter  magis 
mirari  debetis  quod  adhuc  tenelis  aliquid  ,  qudm 
quodaliqttid  amisistis.  Et  cnp.  59,  cum  ohjiceret 
Petilianus  :  Dictum  est  :  Non  concupisces  rem 
proximi  lui.  Vos  nostra  diripilis  ,  ut  pro  vestris 
habeatis  ;  resp.  S.  August.  Et  si  quoi  jam  pracisi 
possidere  capislis  ,  qttia  nobis  oblata  nobis  Domi- 
ntts  dedit  ,  non  ideo  concupiscimus  aliena ,  quia 
itlius  imperio  cttjus  sunt  omnia ,  facta  sunt  nostra, 
et  jttste  nostra  sunt ;  vos  enim  his  utebamini  ad 
prxcisionem  ,  nos  ad  unitatem.  Alioquin  et  pritno 
poputo  Dei  possent  illi  objicere  alicntv  rei  concti' 
piscentiam  ,  qui  divina  potcstate  ab  eorum  facie  , 
quia  ea  terra  male  utebantur  ,  expulsi  sunt ;  et 
ipsi  Jttdtei ,  d  quibtts  ablatum  est  regnum  ,  secun- 
dum  verba  Domini :  Et  datttm  est  genti  facienti 
juslitiam  ,  possunt  objicere  aliena?  rei  concupis- 
centiam  ;  quia  Ecclesia  Christi  possidet  ,  ubi 
persecutores  Christi  regnabanl.  Qax  omnia  ex 
S.  Augnst.  translata  sunt  in  Jus  Canonicum  ,  et 
habentur  53.  q.  7.  cap.  2. 

Huic  gnomae  antistropha  est  illa,  cap.  28.  8  : 
Qui  coacei'val  divitias  usuris  et  fojnore  liberali  in 
pauperes  congregat  eas.  Ubi  plura  hac  de  re 
dicam. 

Mystice  Beda  et  Baynus :  Vinea  et  substantia 
coelestis,  idestDeilex,  gratia  et  Ecclesia  cum 
ceeteris  bonis  olim  Judaeis  reposita  ,  ab  eis 
tanquam  malis  agricolis  ablata  ,  Gentibus  lo- 
canturin  sanguineChrisli  justihcatis  ,  Matth.  21. 
33  et  seq.  Sic  in  gratiam  et  apostolatnm  tradi- 
toris  Judee  successit  justusMatthias.  Hinc  dicilur 
Apoc  3.  11  :  Tene  quod  habes ,  ut  nemo  accipiat 
coronam  tuam.  Vide  ibi  dicta. 

23.   MCLTI  CIBI  IN  NOVALIBUS  PATRTJM  :  ET  ALIIS 

coNGBE&ANTun  absque  judicio.  ]  Hebr.  Multus  ci- 
bus  in  satcis  ,  vel  in  aratione  capitum  ;  et  est  con- 
gregatus  vel  consumptus  absque  judicio.  Quae 
verba  varii  varie  explent  et  cxplicant.  Hebr. 
enim  n^ftW  rascim  tam  capita ,  id  est  patres 
et  primores ,  quam  pauperes  signiflcal.  Bursum 
HSD2  nispe  tam  congregari ,  quam  absumi  et 
perdi  significat. 

Primo  ergo  Cajot.  sic  vertit :  Maltuscibussul- 
cus  capitam ,  et  est  consumptus  in  non  judicio  ; 
sicque  explicat ,  q.  d.  Aliquis  ager  profert  fruges 
multas  ,  et  aliquis  invenitur  consumptus  absque 


IIIA  SAI.OMOMS.  Cap.  XIII. 

judicio  ,  id  est  absquc  ratione  ,   cur  hlfc  sil  con- 
suniptus,   non   ille  ,    ItHtjlltge  de  judieio  cl  ra- 

iionc  humana  ;  Deoa  eohn  Aoa  line  Jutllclo  bdlic 

dispaiilatcin  ,1'acit  ,    (|uaui    sac[)c    videmus  ai  - 
cidere. 

Sccundo  ,  Ahen  Ezra  ,  R.  Saloinon  et  Vatabl. 
vei  lnnt  :  1'lurimum  cibi  t.st  in  nocali  puuperum  ; 
ubi  vcro  nun  agitur  cum  judicio  ,  inopta  est.  Aui. 
sic  :  Et  cst  qui  pcrcal  ob  non  jtts  ,  id  cst  ,  eO  qUOtl 
OOO  ritc  colil  agrum  siium  ;  quia  nori  servat 
leges  consuelas  coleudi  agrutn.  Ih.'br.  cnim 
135S7B  mispat  ,  id  est  judicium  ,  siguilicat  ra- 
lioixun  ,  ritum,  legem  ,  jus  ,  consueludinem. 
Chald.  to  perit  non  ad  agriun  ,  sed  ad  homi- 
nem ,  puta  agricolam  ,  rcfert  ,  qul  peril  et 
ad  egeslalcm  pervenit  ,  co  <|iiod  bono  judicio 
in  colendo  agro  scse  non  exerceat.  Unde  ver- 
til  :  MuUus  cibus  cvenit  pattpcri  ,  el  cst  qui 
pratcr  jtts  morlcm  oppctit.  Baynus  vero  optimc 
to  perit  ad  cibum  refert ,  sive  annonam  ;  haec 
eiiimfrcquenlcr  agricolis  perit,  dum  non  legi- 
timo  lempore  dispensatur  ;  vel  dum  h;ercdibtis 
parum  iYugi  relinquitur.  Sic  scnsus  cril  ,  q.  d. 
Multus  cibus  erit  pauperibus  ,  quando  terrae 
semina  credent,  eamdemquc  diligenler  colent 
cum  judicio,  putajuxta  legcs  agricullurae;  nam 
ul  dixit  cap.  12.  11  :  Qui  operatur  terramsuam  , 
saiiabitur  panibus.  Sin  sinejudicio  perperam  ct 
negligcnter  terram  colant ,  perdentur  fruges 
ipsius  ,  ipsique  fame  peribunt.  Unde  Isidorus 
Clarius  sic  clare  verlit  :  Mulli  cibi  in  novalibue 
pauperum  ;  ille  autem  qui  perdilur  ,  est  absquz 
judicio;  hoc  Cst  ,  inquit ,  qui  in  agro  suo  in 
tempore  omitlit  debita  exercere  officia  arandi  , 
occandi ,  sarriendi ,  metendi  ,  elc. ,  illius  no- 
vale  nihil  proferel. 

Huc  facit  apologus  agricolae  et  filiorum  apud 
jEsopuni :  Agricola  quidam,  ait,  vita  excessurus, 
ac  volens  suos  filios  pericutum  facere  de  agricul- 
tura,  vocatis  ipsis  ait :  Filii  mei ,  ego  jam  e  vita 
discedo,  vos  autem  si  quce  invinea  d  me  occultata 
sunt,  qtuesierilis,  invenielis  omnia.  Ilti  igitur  rati 
thesaurum  iiiic  defossum  esse  ,  omnem  vinece  ter- 
ram  post  interitum  patris  defoderttnl ,  et  thesau- 
rum  quidem  non  invenerunt  ;  sed  vinea  pulchrc 
fossa  multiplicem  fructum  reddidit.  Affabulatio. 
Fabula  significat  laborem  thesaurum  esse  homi- 
nibus. 

Mystice,  noster  Salazar  et  alii  haec  ad  eleemo- 
synam  referunt,  q.  d.  Pauperes  utique  arva  sunt 
arata  ,  iterala  et  novata  ,  qmc ,  cum  eleemosy- 
narum  semen  exceperunt,  uberrimos  frucius 
afferunt,  Quapropler  aliis  congregantur  absque 
judicio,  nimirumcibi,  q.  d.  Illi  prorsus  judicio 
ac  mente  carent,  qui  cum  possint  divitias  suas 
in  pauperes  spargere ,  et  se  cum  ipsis  in  ccelum 
transferre  ,  eas  aliis  congerunt  et  asservant. 
Unde  S.  Ambros.  I.  de  Nabmha  Jezraeiita.  c.  7. 
ad  iila  verba  :  Seminate  vobis  ad  justitiam ,  Osee 
cap.  10  :  Esto,  ait,  spiritualis  agricola;  serequod 
tibi  prosit ;  bonasatio  incorde  viduarum : Si  terra 
tibi  reddit  fructus  uberiores  quam  acceperit,  quan- 
to  magis  misericordice  remuneratio  reddet  multi- 
plicatiora  qua:  dederis?  Tibi  prop.cil,quidquid  inopi 
contuleris;  tibi  crescit ,  quidquid  in  pauperes  ero- 
gaveris  ;  seminatur  in  terra ,  germinat  in  cozlo ; 
plantatar  in  pauperes ,  apud  Deum  pullulat.  Et 
S.  Basil.  hom.  in  ditescentes  avaros  :  Sicut,  ait, 
frumentum  in  terram  cadens  lucrum  projicienti 
parit ,  sic  et  panis  in  esurientem  projectus.  Simi- 


340  COMMENTARIA  IN  PROVER 

lia  plura  habct  S.  Chrysost.  hom.  42  et  55.  in 
Genes.  et  hom.  5.  in  Matthseum. 

Tertio,  Septtiag.  el  Syrus  per  novalia  intelli- 
gunl  annos;  eo  quod  siugulis  annis  agri  arentur 
etnoventur;  ul  sil  metalepsis,  similis  illi  Vir- 
gilii  : 

Postaliquot  mea  regna  videus  mirabor  aristas. 

Insuper  pcr  rascim,  id  estcapila,  accipiunt  jus- 
tos  ,  qui  apud  Deum  hominum  sunt  capila  et 
primores.  Denique  per  cibos  accipiunt  opes;  un- 
de  verlunt :  Jusli  faciunt  in  diviliis  annos  mullos 
cum  voluplate  (  ut  hahent  Sepluag.  in  Catena. 
Graec.};  injusti  autem  peribunt  brevi;  Sepluag. 
vero  :  Mulli  anni  divitias  profligant ,  et  homines 
penilus  perierunt,  Juxla  Sepiuag.  ergo  hic  ver- 
sus  cohaerel  praccedenti ,  eumque  explicat,  et 
per  auxesin  amplificat,  q.  d.  Justi  non  tantum 
honorum  suorum  heeredes  relinquenl  filios  et 
ncpoles  ,  sed  el  ipsi  longeeyi  per  multos  annos 
J)onis  suis  fruentur;  injusti  vero  adeo  non  re- 
linqucnt  hona  sua  haeredihus  ,  ut  et  ipsimet 
hrevis  fuluri  sint  acvi  ,  brevique  lam  vita  quam 
honis  sint  spoliandi. 

Quarto,  alii  verlunt  :  Multus  cibus  in  novali- 
bus  principum  esl  consumplus  absquejudicio.  Sen- 
sus  esl  clarus,  q.  d.  Principes  mulla  habent 
prsedia,  ex  quibus  magnas  quidem  fruges  et 
opes  colligunt;  sed  quia  eas  sine  judicio,  id 
est,  sine  discretione,  temere  in  famulos,  asse- 
clas ,  parasilos  profundunt  el  consumunt ,  hinc 
pauperes  remanent  et  nudi,  perinde  ac  si  prse- 
dia  tanta  non  haberent. 

Quinlo ,  Noster  optime  vertit  :  Multi  cibi  in 
novalibus  patrum;  et  aliis  congregantur  absque 
judicio.  Ubi  imprimis  nota  :  JSovale  est  novus 
ager,  idque  tripliciter  ;  primo  enim  novale  di- 
citur  arvum  tunc  primum  ad  sementem  pro- 
scissum  ,  ait  Servius.  Unde  Virgil.  ecloga  1 : 

Impius  liacc  tam  culta  novalia  miles  habebit  ? 

Novale  ergo  est  pralum  vel  sylva  ,  ciim  excisis 
arborihus  senlibusque  ager  fit ,  arandoque  su- 
bigilur.  Secundo,  novale  est  quod  allernis  an- 
nis  serilur.  Unde  Varro  :  Oui  inlermillitur ,  a 
novando  novalis  ager  dicilur.  Terlio  ,  quilibet 
ager,  dum  arando  quasi  innovatur,  novate  dici- 
tur.  Unde  Festus  :  Novale,  ait ,  est  ager  novce  re- 
lictus  sementi.  Et  Servius  :  JSovale ,  ait ,  est  nova 
terra,  quce  per  singulos  annos  renovatur  per  se- 
viina. 

Rursum  pro  aliis  tredecim  codices  legunt, 
aiii;  cui  leclioni  favent  Hebraeaet  Chald.  Hebr. 
enim  est  et  est  nSDJ  nispe ,  id  est  congregatus 
(cibus)  absque  judicio.  Si  ergo  legas  alii ,  an- 
tithesis  est  clara.  Sensus  enim  ,  ait  Jansenius, 
est ,  q.  d.  Multos  cibos  parant  sibi  filii  ex  nova- 
Jibus  patrum  suorum  ,  hoc  est,  si  insistanl  la- 
boribus  patrum  et  eorum  diligenliam  aemulen- 
tur,  quia  cibi  sic  quacsili  divina  benediclione 
lnulliplicanlur.  At  sunt  alii  cibi,  id  est,  aliqui 
cibi  sunt,  qui  a  plerisque  congreganlur  injusle, 
non  cum  debito  judicio,  quia  scilicet  non  dis- 
cernunt,  et  quomodo  debite  cibi  parandi  sint, 
juxia  luibenles  sive  per  fas ,  sive  per  nefas  ,  sive 
honeste,  sive  inhoneste  congregenl;  et  quomo- 
do  injuste  parla  mox  dilabentur.  Docel  ergo  hsec 
senlentia  juxla  hunc  intellectum  quosdam  sibi 
colligere  prudenter  elhoneste,  alios  impruden- 
teret  inhoneste. 

Verum,  quia  codices  Romae  cmendaii  ca?tcri- 


RIA  SALOMOSIS.  Cap.  XIII. 

que  passim  habenlaltfc.non  alii,  quae  lectioetiam 
conseniit  Hebraeo;  nispe  enim  significat  contra- 
ria  ,  scilicet  congregare,  et  auferre  sive  adi- 
mere.  Unde  congregare  subinde  in  Script.  su- 
milur  pro  auferre  et  perdere ,  et  congregatio 
vocatur  mors  et  perdilio,  ut  OseeZi.  3  :  Et  pisces 
maris  congregabunlur  ,  id  est ,  auferentur,  de- 
ficient,  morienlur,  ut  vertunt  Septuag.  et  Chald. 
Causashujus  phrasiset  significationisibidem  as- 
signavi.Igilurcibi,  qui  aliis  congreganlur,  Hebr. 
vocantur  nispim,  id  est  ablati,  adempli,  perditi; 
quia  quae  aliis  congreganlur,  haec  ab  hero  au- 
ferunturet  adimunlur,  itaque  congreganti  per- 
eunt.  El  sic  hic  sensns  eodem  recidit ,  quo  se- 
cundus  paulo  ante  dalus  ,  qui  est  plurium  He- 
braorum  :  Et  est  qui  perit  defectujudicii ;  vel  ut 
Tigur.  Ubi  vero  non  agitur  cum  judicio ,  inopia 
est.  Sensusergo  est,  q.  d.  Sunl  qui,  cum  mullos 
cibos  habeanl  expalrum  suorum  novalibus,  id 
esl  arvis  et  agris  arando  innovatis  el  excullis  , 
hoc  est,  cum  victus  eis  abundet  ex  praediis  opi- 
busque  paternae  haereditatis ;  tamen  haec  omnia 
ab  eis  usque  judicio ,  id  est  stulte  et  impruden- 
ter  aliis  congreganlur ,  q.  d.  Tam  stulti  sunt 
plerique,  ut  quod  eis  a  patribus  relictum  est, 
eo  non  utanlur  sibi ,  sed  idipsum  aliis  slulte 
congregent ;  quia  scilicet  prodigi  sunt,  et  sua 
in  alios  profundunt,  vel  negligentes  et  impro- 
vidi  sinunt  sua  perire  ,  et  ab  aliis  occupari. 
Significat  ergo  haec  paroemia  ,  praedia  opima 
parenlum  saepe  a  filiis  profundi  et  dissipari; 
eo  quod  careant  judicio  et  prudentia  ea  exco- 
lendi ,  conservandi ,  el  frugaliler  dispensandi. 
Sic  videmus  ampla  patrimonia  everli,cum  baB- 
redibus  parum  frugi,  vel  improvidis,  aut  incu- 
riis  relinquuntur,  cum  scilicel  illa  quae  paren- 
les  industrii  magno  labore  eongregarunl,  filii 
prodigi  dilapidant,  et  vecordes  dissipanl;  unde 
illud  tritum  :  O  quam  magnutn  vectigal  est  par- 
cimonia!  Hinc  patet  hanc  gnomen  :  Mulli  cibi 
in  novalibus  patrum,  et  aliis  congregantur  abs- 
que  judicio,  parallelam  esse  illi  quae  antecessit : 
Bonus  relinquit  hozredes  filios  et  nepotes  ,  et  cus- 
todilur  justo  subslanlia  peccatoris,  Peccator  enim 
est,  qui  absque  judicio  aliis,  praeserlim  justis, 
sua  congregat. 

Mystice  Beda  ,  et  ex  hoc  Dionys.  In  novalibus, 
inquiunl,  idest  in  libris ,  doctrinis  ,  exemplis , 
palrum  sunt  mulla  alimonice  spiritales,  qux  aliis 
sinejudicio  congregantur,  dum  quis  talia  prxdi- 
cal  proximis ,  nec  lamen  ipse  proficit  inde  ,  neque 
reficilur  mente.  Sic  S.  Gregor.  initio  Moral.  c.  1. 
et  inilio  Dial.  faletur  se  exemplis  et  alloquiis 
Sanclorum  mire  ad  virtutem  exciiari,  ideoque 
se  eorumdem  vitam  in  Dialogis  scribere.  ldem 
de  se  testatur  S.  '.Bern.  serm.  ik.  in  Cant.  Vide 
nostrum  Alvarez  de  Paz ,  I.  5.  de  Perfect.  p.  2. 
cap.  23. 

Pari  modo  hanc  parcemiam  applices  sacer- 
dotibus  ,  pastoribus  ,  praedicatoribus  ,  qui  in 
novalibus,  puta  in  doctrina,  scriptis  el  geslis 
S.  Pelri  ,  S.  Pauli,  S.  Augustini ,  S.  Leonis ,  S. 
Gregorii,  elc.  ,  magna  spirilus  et  doctrinae  ali- 
menla  el  fomenta  habenl ;  sed  nonnulli  quibus 
magis  sapit  caro  et  mundus  quam  spiritus,  haec 
laicis  legenda,  ruminanda  ,  et  exercenda  relin- 
quunt.  Simili  modo  Religiosi  copiosa  etdelicata 
spiritus  alimenta  sibi  reposita  habent  in  nova- 
libus  patrum  suorum  ,  puta  in  regulis  scriptis 
et  exemplis  fundatorum,  patrum,  anlecesso- 
rumque  suorum,  v.  g.  S.  Antonii,  S.  Basilii  , 


COMMENrARIA  1N  MOVE 

S.  Bencdicli,  S.  Bernardi,  s.  Franciaci,  s.  Domini- 
ci,  S.  Ignatii,  S.  Xa\crii ,  ctc. ,  sed  (|iii  lepidi  vel 
torpldi  stint,  haec  altiSj  ctiam  secularibus,  iiui- 
landa  relinquunt,  cmi  proinde  prsecedenl  illos 
in  rcgno  Dci  cuin  magno  ipsorum  probro  el 
confusione,  juxta  illud  Clnisii,  Maitli.  12.  /i  1  : 
VLvL  Ninivita  mvgent  injudicio  ctnn  geneyalipne 
iita,  et  condexnnabunt  cam;  quia  pajnitentiam  ege- 
vunt  in  prwdicalione  Jona:  Kt  ecce  plusquum  Jo- 
nas  hic,  elc.  Et  cap.  11.  v.  21 :  Vce  tibi,  Covozain ! 
voj  tibi,  Bethsaida  1  quia  si  in  Tyro  ct  Sidonc  facuv 
essenl  virtutes,  quai  facta  sunl  in  vobis ,  olhn  in 
citicio  ct  cinere  ppsnitentiatn  egissent,  Vevumta- 
men  dico  vobis  :  Tyvo  ct  Sidoni  nmissius  evit  in 
die  jndicii ,  quam  vobis,  etc. 

Aliler  hanc  parccmiam  cxplical  Lyran.  Mulli 
cibi  innovalibus  palrum ;  quia  palves  antiqui,  ait, 
tuis  laboribus  colucrunt  tcrras  prius  incultas,  qiue 
dicunlttr  novalcs ;  et  sic  mulliplicali  fuerunt  cibi 
in  suslcnlalionc  sequentium.  Et  aliis  congvegantuv 
absque  judicio  ,  id  est ,  absque  labore,  id  cst,  quia 
non  scquuntur  talia  quasi  merccdem  laboris  stti, 
in  quoesl  quoedam  executio  justilia ,  quo3  proprie 
estjudicium.  Mystice  exponas  decibis  mcnlis;  quia 
untiqui  patres  et  philosophi  multum  laboraverunt 
in  invcntione  scientiarumet  arlium,  quibus  posteri 
reficiuntur\  absque  lali  labore.  Uucusque  Lyran. 
quem  sequitur  Hugo. 

Aliler  et  noster  Salazar  ,  qui  putat  agricultu- 
ram,  velut  artium  innocentissimam  et  ulilissi- 
mam,  conferri  et  prauferri  mercaturae  ,q.d.  Opti- 
maetjuslissima  parandarum  copiarum  induslria 
est  in  agris  colendis,  quaparentesadiilios  locu- 
pletaudos  uli  debent;  qui  hene  ad  modum  cum 
liberis  suis  agunt,  si  illis  amplos  fuudos  el  prae- 
dia  ad  culturam  haeredilario  jure  relinquant : 
Et  aliis  congregantur  absque  judicio  ;  nimirum 
aliis  rationibus  aut  arlibus  cibi,  id  estfaculta- 
tcs ,  congerunlur  liberis  sine  judicio,  lioc  est 
injusle ,  et  conlra  fas  fraude  et  injuria.  Naui 
mercatura  et  ncgolialio  fraudibus  alque  inju- 
riis  plurimum  subjacel ;  agricultura  vero  inno- 
centissima  ars  est. 

Symbolice  idem  (licetipse  putetesse  sensum 
lilleralem)  per  novalia  patrum  accipit  filios,q.d. 
Arva  et  agri  parentum  sunt  filiorum  mentes , 
quas  parentes  bonis  praeceptis  et  disciplinls 
arare  et  seminare  debent,  ut  eos  dignos  fa- 
cultatum  suarum  haeredes  relinquant  :  Et  aliis 
congveganlur  absque  judicio ,  id  est,  si  quis  pa- 
ter  aliis  quam  his  rile  cultis  et  institulis  filiis 
congerit  congrcgatque  ,  is  equidem  imprudens 
est  et  vecors.  Facit  id  paler,  qui  mag.s  inlen- 
dit  congerendis  opibus  et  praediis  ,  quae  filio 
relinquat  uteum  ditet,  quam  invigilel  ejus  in- 
stilutioni ,  disciplinae  et  virluli.  Talis  enim  filius 
carens  disciplina  nescietopibus  sibi  relictis  uli, 
sed  eas  procliget,  et  in  meretrices  ac  parasitos 
consumet ,  quibus  proinde  ea  paler  congrega- 
vit ,  non  iilio.  Sic  Plularch.  tr.  de  Liberis  edu- 
candis  :  Sicut  in  agvovum ,  ait,  cultuva  bonam 
esse  impvimis  tervam  opovtet ,  tum  seminandi  pe- 
vitum  agvicotam,  denique  bona  semina;  pavi  mo- 
do  tevra  ftlium  ,  agricoioe  praceptorem ,  semini- 
bus  studiorum  institutiones  et  prozcepta  assimila- 
bis.  Et  S.  Chrysosl.  in  epist.  1.  ad  Timoth.  hom. 
9  :  Vis  ,  ait,  filium  relinquere  divilem  ,  bonum  il~ 
lum  ac  benignum  esse  doce;  ila  enim  remfami- 
tiarem  etiam  aucliorem  factre  poteris.  Quod  si 
malus  ille  fuerit,  etiamsi  infinitam  subslanliam 
vclinquas,  non  itli  cuslodem  veliquisti.  Buvsus  ft- 


UlilA  SAI.OMOMS.  Cup.   XIII.  Ul 

Uis  non  recle  institulis  prautat  quidem  pauperes 
1  sse  quam  diviles  ,•  paupertas  enitn  vel  invitos  coi  r 

(il,  alqnc  intra  virtulis  timitcs  continct.  Opes 
vi 10  ne  volentes  qutdem  pudice  ac  temperanta 
viveres.Ln.unt,  vevum  exovbitave  factunl  atqueper- 
vertunt ,  malisque  innumevis  subjuganl. 

2/j.  Qui  paiicit  vinii.u  (Scptuag.  txtculo)  ODIT 
PJLIUM  SUUM  ;  om  autem  muciT  11. 1.1  m  ,  n.siAMiii 
euudit.  ]  Hebr.  (Jui  pvohibet  vel  ubstinci  vlrgam 
suum  ,  odit  ftliuvi  sttttin;  ct  qul  amat  itlitm,  ma- 
nicat ,  id  cst  mahe  quaeril  illi  castigationcin  , 
manc  illuin  castigat ;  Septiiag.  Diligentev evudit; 
Scboliaslcs  :  Diluctilo  adlitbct  ei  castigatlontm  . 
S.  Ilicr.  Qui  aalcm  diligentev  covvipit ,  diligil. 
Scnsus  est  clarus,  q.  d.  Qui  non  casligal  liliuin 
peccantem,  ne  eum  aflligal,  videtur  idex  niinio 
cjus  amore  oniiltere  ;  at  revcra  liic  non  cst 
ainor,  sed  odium  ;  quia  causa  est  ut  filitis  fiai 
ignavus  ,  rebellis,  improbus  ,  talisque  quem 
pene  uecessario  paler  aversari  el  odio  babere 
debeat.  Cnde  illud  : 

Blanda  palrum  scgncs  facit  indulgcntia  natos. 

At  qui  vcre  et  cordalc  diligil  filium,  hic  assidue 
cum  cvudit ;  "\o"\  iasav ,  gracce  itzffyvu  ,  id  est 
instituit  ,  format  ,  corripit,  el  cum  opus  est 
ilagellat,  ul  vitia  resecet,  virlutes  inseiai. 

Hinc  praeclare  Hugo  Victorj  Inslilut.  monast. 
ad  novitios  ,  cap.  10.  ait,  Disciplinam  malovum 
dcsideviovum  esse  cavcerem  ,  frenum  lascivioz , 
elalionis  jugum ,  domare  intemperanliam  ,  levi- 
tutem  conslringere ,  incomposilos  animi  motus 
suffocare. 

Sed  cur  Hebroea  addunt  Tbmane\e\  diluculo? 
Resp.  primo,  quia  matutinum  tempus  maxime 
opportunum  est  inslitutioni ,  doclrinae  et  disci- 
plinae  ;  mane  enim  viget  rnens,  animus,  inge- 
nium.  Ita  R.  Salomon  et  Aben  Kzra. 

Secundo  ,  quia  quod  mane  discit  filius,  illius 
memor  est,  illudque  retinet  et  facit  per  totum 
deinceps  diem  ;  quare  malutina  disciplina  est 
illi  monitor  el  cautio  usque  ad  vesperam,  ne 
quid  mali  commiltat. 

Tertio  ,  mane ,  id  est  a  pueritia ,  a  prima  acta- 
le  :  haec  enim  est  velut  aurora  totius  vilae.  Ila 
R.  Levi. 

Quarto  ,  quia  mane  animus  est  sedatior  et 
tranquillior,  inquit  Jansenius,  ulnon  exiraqmc 
jam  defcrbuit,  sed  ex  rationc  delicta  praeceden- 
tis  diei  corrigat  et  casliget.  Simili  modo  Deus 
quos  amal,  castigat,  juxta  illud  cap.  3.  12  : 
Quem  diiigit  Dominus  ,  corripil ;  et  quasi  pater 
in  ftlio  compiacet  sibi.  Quare  sicut  maximum 
signum  est  odii  et  indignationis  Dei,  Jcum  non 
corrigit  peccatores  ,  sic  maximum  amoris  indi- 
cium  est ,  cum  eos  casligat ,  juxta  illud  psalm. 
98.  8  :  Deus  tu  pvopitius  fuisti  eis ,  el  \utciscens, 
in  omnes  adinvenliones  eovum.  Et  2.  Machab.  6. 
13:  Etenim  multo  tempore  non  sineve  peccatovibus 
ex  senlenlia  ageve ,  sed  slatim  ultiones  adhibeve , 
magni  beneftcii  est  indicium. 

Salomonem  de  more  seculus  Ben  Sira  in  Sen- 
tenlias  sic  pronuntiat ;  Auvuvi  indiget  percussio- 
nis,  et  puer  vevberalionis,  hoc  est,  aurum  tundi 
debet ,  et  puer  verbevavu  Quod  si  ferulae  parcas, 
fitnequam  et  inulilis,  perinde  ut  aurum  minus 
utile  existit,  nisi  malleo  in  certam  formam 
cudatur;  Scholiasles  explicat  hoc  modo:  Ul  au- 
rum,  si  illud  tundas,  magis  fulgel;  sicpuer,  si 
eum  verberes,  evadit melior.  Nam,  ut  argilla, 
ita  rudis  selas,  in  quamcumque  ducas  partem, 


3i2 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIII. 

justus  alimenta  ad  saturitatem  necessaria 


sequitur;  at  ubiobduruit  ingenium,  haudfacile 
in  aliam  refingitur  formam.  Quocira  sapienter 
praecipit  Salomon  ne  puerum  castigatione,  cum 
opus  est,  privemus,  Proverb.  23.  13.  Quoniam 
annexam  habet  cordi  stultitiam,  quam  virga 
casligatrixpropellit,  ait  c.  22.  15.  Proinde,  qui 
filium  amat,  castigationem  maturat,  inquit  c. 
13.  24,  qua  ei  sapienliam  conciliat,  ait  c.  29.  15, 
et  sibi  animi  voluptates,  ibid.  v.  17.  Postremo 
quod  maximum  est,  filii  animam  ab  inferno 
defendit,  ait  c.  23.  \h. 

Singuiares  in  liberorum  institutionefuere  La- 
cones  sive  Spartani,  de  quibus  Plutarchus  in 
Laconicis :  Apud  Lacedaemonios,  inquit,  puer 
abs  quopiam  castigatus,  si  querelam  ad  patrem 
detulisset,  turpe  erat  patri,  si  hoc  audito  non 
iterum  filium  emendasset ;  siquidem  exinstitu- 
tione  majorum  habebant  hanc  de  se  mutuo  fi- 
duciam ,  ut  crederent  neminem  esse,  qui  cujus- 
quam  liberis,  quos  quisque  pro  suis  habebat, 
quidquam  imperaret  inhonestum.  Prima  setas, 
quoniam  nondum  sentit  quid  turpe ,  quid  ho- 
nestumsit,  verberibus  eget.  Solenlautem  pueri 
a  prneceptoribus  caesi  apud  parentes  queri  de 
crudelitateeorum  a  quibus  castigatisunt.Eares, 
quoniam  minuebat  aliorum  seniorum  auctori- 
tatem,  hancfenestram  occluserunt  liberis  suis, 
ut  omnium  seniorum  eadem  esset  in  pueros 
auctoritas  quae  patribus.  Themistocles,  quoniam 
adolescens  feroci  mutabilique  ingenio  vidc- 
batur,  mirantibus  mutatos  mores  dicere  sole- 
bat,  Asperos  et  indomitos  pullos  in  optimos  equos 
evadere ,  si  quis  illis  adhibeat  disciplinam  rectam- 
que  institulionem.  Ita  Plutarchus  in  ejus  Vita. 
Idem  ei  paedagogus  dicere  solebat:  fiihil  medio- 
crefuturus  es,  6  puer;  nam,  aut  magnum  bonum 
eris  Reipublicce  aul  magnum  malum.  Generosa 
enimindoles,  si  accedat  recta  institutio,  magno 
bono  estpatriae  :  sin  ad  vitia  degeneret,  ingens 
affert  malum.  Ita  Plutarchus  in  Themistocle. 
Demetrius  Phalereus ,  adolescentum  fastuoso- 
rum  sublimitatem  dicebat  in  educatione  am- 
putandamesse;  sed  relinquendamsobrietatem. 
Docuit  vir  sapientissimus  haec  ingenia  non 
esse  desperanda,  sed  quod  redundat  in  institu- 
tione  recidendum  esse.  ItaLaertius,  1.  5.  c.  5. 

25.  JUSTUS  COMEDIT,  ET  REPLET  ANIMAM  SUAM  : 
VENTER  AUTEMIMPIORUM  WSATURABILIS.]Hebr.  JllS- 

tus  comedit  ad  saluritatem  animce  suas  (id  est, 
desiderii  sui,  aitValablus,  hocest,  desiderium, 
suum  explet) ;  venter  autem  impiorum  deficiet  vel 
egebit;  Sepluag.  Animce  autem  impiorum  egena>. 
Baynus  to  deficiet  sic  exponit,  q.  d.  Justus  tem- 
perantiam  servansin  cibo  robur  stomaclii  con- 
servat,  ut  ad  satietatem  comedere  possit;  at 
pius  gulae  et  crapulee  indulgendo  stomachum 
ita  debilitat,  ut  cibos  aspernetur,  nec  cibum 
vitae  sustentandae  necessarium  sumere  et  diri- 
gere  valeat. 

Alii,  deficiet :  Quia  ,  inquiunt,  avari  ex  avari- 
tia,utopes  augeant,  non  audent  vesci  ad  sa- 
turitatem,  sed  fame  ventrem  latrantem  confi- 
ciunt. 

Verum  alium  sensum  poscit  versio  Vulgata  , 
q.  d.  Justuscomeditusque  ad  satietatem,  satiat- 
que  animam,  id  est  animae  suae  famem  et  desi- 
derium;  tum  quia  prudens  etliberalis,  suisque 
frugafiter  et  temperanter  utitur  ad  justam  sut 
suorumque  suslentalionem  ;  tum  quia  suo  la- 
bore  victum,  quo  se  saturet,  sibi  parat;  tum 
denique  ,    quia   ex    Dei    bcnedictione   fit    ut 


sibi 


conquirat,  utque  hasc  eum  sufficienter  alant, 
saturent,  roborent,  exhilarent  ad  melius  sua 
munia  obeundum,Deoqueservicndum.  Impiorum 
autem  venter  insaturabilis  est ;  qnia  eorum  fa- 
mes  et  gula  non  satiatur,  sive  quia  nova  semper 
pluraque  et  magis  delicata  appelit,  ideoqoe  est 
inexplebilis  ;  sive  ob  penuriam  et  egestatem,  in 
quam  vel  ob  socordiam,  vel  ob  Dei  maledictio- 
nemincurrit.  Unde  hebr.  est  deficiet  vel  egebit. 
Hinc  et  insaturabilis  sumi  possetpro  insaturatus, 
q.  d.  Venter  impiorumnon  satuiatur  ,  sed  eges- 
tate  et  fame  conficilur.  Sic  incredibilis  sumitur 
pro  incredulo,  ad  Titum  1.  16.  Baruch.  1.  19. 
Eccli.  1.  36.  et  alibi.  Sic  et  Jerem.  c.  15.  18,  ait : 
Plagameadesperabilis,  id  est  desperata,  renuit 
curari. 

Tres  ergo  causae  sunt  cur  justus  saturetur: 
prima,  quod  labore  sibi  paret  victum  quo  satie- 
tur;  secunda,  quod  moderetur  sure  gulae  per 
temperantiam ;  tertia,  quod  Deus  ejus  labori- 
bus  et  frugibus  benedicat ,  eisque  virtutem 
satiandi  et  nutriendi  tribuat.  Totidem  causae 
sunt  cur  impius  non  saturetur  ;  prima  est  de- 
sidia  qua  torpet.nec  vultlaborare,  ut  alimenia 
comparet ;  secunda  ,  quod  gulse  suae  indul- 
geat :  gula  autem  est  insatiabilis.  Initium  vitai 
hominis  aqua  et  panis ,  ait  Ecclesiast.  c.  29.  28; 
gulosis  autem  non  sufficiunt  lot  genera  fruc- 
tuum,  leguminum,  herbarum  :  quasruntur  novi 
in  mari  pisces,  novae  in  terra  ferae,  novas  volu- 
cres  in  aere,  saginantur  altilia  ,  atque  his  nova 
miscentur  aromata,  nova  condimenta,  et  gulae 
irritamenta  infarciunlur.  Teriia  ,  quod  Deus 
frugibus  et  alimentis  impiornm  maledicat ,  vim- 
qucnutriendi  et  satiandi  adimat,  etquasi  exsuf- 
flet,  juxta  id  quod  minaiur,  Osee  cap.  U.  10  : 
Et  comedent  et  non  saturabuntur ;  Et  Aggaeus 
cap.  1.  6:Seminastis  multum,  et  intulistis  parum  ; 
comedislis ,  et  non  estis  satiati;  bibistis ,  et  non 
estis  inebriali;  operuistis  vos ,  et  non  eslis  cale- 
facli;  et  qui  mercedes  congregavit ,  misit  eas  in 
sacculum  pertusum.  Vide  ibi  dicta. 

Sic  manna  satiabat  justos,  imo  dabat  eis 
omnem  saporis  suavitatem  ,  Sapient.  16.  20. 
impiis  vero  movebat  nauseam,  Num.  11.  U. 

Haec  sententia  saepe  vera  est  in  bonis  corpo- 
ralibus,  sed  semper  in  spiritalibus. 

Unde  allegorice  S.  Hieronymus  haec  accipit 
de  cibo  verbi  Dei  quo  pascitur  Ecclesia.  Audi 
eum  in  Amos,  c.  8.  sub  finem :  Ex  quo  inieliigi- 
mus ,  ait,  quando  doctrina  non  fuerit  in  Ecclesiis 
perire  pudicitiam ,  caslitatem  mori,  omnes  abire 
virtutes;  quia  non  comederunt  verbum  Domini , 
quod  quicomederit ,  saginatus  ejus  cibo  aiuiiet  per 
Salomonem  :  Justus  comedens  saturat  animam 
suam ;  animce  autem  impiorum  esurient.  El  David 
canlabat :  Juvenisfui,  etsenui;  et  nonvidi  justum 
derelictum,  nec  semen  ejus  qucerens  panem.  Quanti 
Martyres  in  persecutionibus  perierunt  fame,  et  in- 
diguerunt  frumenlo  alimentisque  islis  corporum. 
Ergo  de  eo  dicit  pane ,  qui  de  ccelo  descendit  ;  quem 
qui  comederit ,  necesurire  poterit ,  nec  sitire. 

Tropologice  Dionysius:Justus,inquit,  spirita- 
libussereticit  alimentis.et  animam  suamreplet 
piis  affectibus.  Venter  autem  impiorum  insatu- 
rabilis,  id  est  cor  eorum  terrenisnon  satiatur, 
imoinstar  hydropicorum  quo  plura  acquirunt , 
eo  plura  desiderant,  ac  sicut  hydropicis  cres- 
cit  ex  potu  sitis,  sic  ipsis  ex  adeptione  cresclt 


(;o\imi:ntama  in  rnovi: 

afTcClio.  UndeScnecn  :  Inopi ,  ait,  pauca  daunl; 
iraro  omnia.  Ilcslringendus  esl  igllur  \entcr,  itl 
est  cordis  desiderium  cl  avidilas.  Et  RugoCard. 
Jutlua  comedit,  loquit,  ublque,  et  replet  ani- 
inain  suam,  vcnicr  aiiicm  impioruin  insalura- 
hilis.  i;t  mox  :  Ncnler  inipioruin  cst  cupidilas  ; 
qu«  insaliahilis  cst,  sicut  dicitur  Lccles.  5: 
Acarui  non  implcbitur  pccunia.  Bt  mullis  do 
causis  csl  insaliabilis  :  prinia  esl,  (|uia  non  lia- 
bet  funduin  ;  csl  enim  quasi  saccus  perlusus. 
Secunda,  quia  scmpcr  crescit,  etiaui  ex  solo 
aspcclu  cibi,  id  est  diviliarum.  Terlia,  quia 
niliil  eormn  quae  cupit,  luitlilur  ia  liunc  ven- 


lAHIA  SAI.OMOMS.  f.np.  XIV.  WhZ 

trcin.  Cupidilas  cnim  in  cordc  est,  ulii  pecunia 
iulrare  non  polcst  ,  quoinodo  ergo  extlinguere 
potest  fatnem  cordis  perunia  in  aream  miftraP 
Quarta  cst,  quia  hujusmodi  cnpitanoa  sunt  im- 
pleliva  eordis  liumani,  uhi  esl  fanies  cupidita- 
lis.  Sicut  enini  deliraret,  qui  conarelur  arcam 
iniplere  sapientia  ,  qua;  illius  omnino  eapax  non 
csl;  sic  certe  mulli  deliranl,  (|iu  cor  liunianum 
eonanlur  implerc.  pecunia.  Quinla  est,  quia 
oiiinia  liujusmodi  concupita  vana  sunt,  ct  potius 
faciunt  vacuilatem  quam  replelionein  ,  juxta  il- 
lndtien.l:'i'e7vu  uutcm  crat  inanis  ct  vacuu.  Hsec 
Hugo. 


CAPUT  DECIMUM  QUARTUM. 


SYNOPSIS   CAPITIS. 


GtfOMiE  DE  VARIIS  SAPIENTI^E  ET  STULTITIiE  PROPRIETATIBUS  :  PRUDENTIAM  QUOSLIBET 
STATUS  RITE  ORDINARE  ;  EAMDESI  COMMOVERE  AD  MISERICORDIAM  ,  ET  AFFECTIONES 
MODERARI  ;    IMPRUDENTIAM  AUTEM  ET  VITIA  PERDERE  FILIOS  Ad^E. 


1  •  iBfiKSswSs&rf^ ^j?  apiens  mulicr  aedificat  domum  suam :  insipiens  exstructam  quoque  manibus 

destruet.  2.  Arabulans  recto  itinere ,  et  timens  Deum ,  despicitur  ab  eo 
qui  infami  graditur  via.  3.  In  ore  stulti  virga  superbiae  :  labia  autem  sa- 
pienlium  custodiunt  eos.  h.  Ubi  non  sunt  boves,  praesepe  vacuum  est :  ubi 
autcm  plurimae  segetes ,  ibi  manifesta  est  fortitudo  bovis.  5.  Testis  Gdelis 
non  menlitur  :  profert  aulcm  mendacium  dolosus  teslis.  G.  Qtuerit  derisor 
sapientiam ,  et  non  invenit  :  doctrina  prudentium  facilis.  7.  Vade  conlra 
virum  stultum ,  et  nescit  labia  prudentiae.  8.  Sapicntia  callidi  est  intelligere  viam  suam  ,  et  im- 
prudentia  stultorum  errans.  9.  Stultus  illudet  peccatura  ,  et  inter  justos  morabitur  gratia. 

10.  Cor  quod  novit  amaritudinem  animae  suae  ,  in  gaudio  ejus  non  miscebitur  extraneus. 

11.  Domus  impiorum  delebitur,  tabernacula  vero  justorum  germinabunt.  12.  Est  via ,  qure 
videtur  homini  justa  :  novissima  autem  ejus  deducunt  ad  morlem.  1 3.  Iiisus  dolore  miscebitur, 
et  extrema  gaudii  luclus  occupat.  14.  Viis  suis  replebitur  stultus,  et  super  eum  erit  vir  bonus. 
1 5.  Innocens  credit  omni  verbo  ,  astulus  considerat  gressus  suos.  Filio  doloso  nihil  erit  boni  : 
servo  autem  sapienli  prosperi  erunt  acttts,  ct  dirigetur  via  ejus.  16.  Sapiens  timet,  etdeclinat 
a  malo  :  stultus  transilit ,  et  confidit.  17.  Impaliens  operabitur  stultitiam  ,  et  vir  versutus 
odiosus  est.  18.  Possidebunt  parvuli  slultiliam,  et  exspectabunt  astuti  scientiam.  19.  Jacebunt 
mali  anle  bonos  ,  et  impii  anle  portas  justorum.  20.  Etiam  proximo  suo  pauper  odiosus  erit : 
amici  vero  divitum  mulli.  21 .  Qui  despicit  proximum  suum,  peccat;  qui  autem  miseretur  pau- 
peris,bealus  erit.  Qui  credit  inDomino  ,  misericordiam  diligit.  22.  Errant  qui  operantur  ma- 
lum  :  misericordia  et  verilas  praeparant  bona.  23.  In  omni  opere  erit  abundantia  :  ubi  autem 
verba  sunt  plurima ,  ibi  frequenter  egestas.  24.  Corona  sapientium  ,  divitiee  eorum  :  fatuitas 
stultorum,  imprudentia.  25.  Liberat  animas  testis  fidelis  ;  et  profert  mendacia  versipellis. 
26.  In  timore  Domini  fiducia  fortitudinis,  ct  filiis  ejus  erit  spes.  27.  Timor  Domini  fons  vitae, 
ut  declinent  a  ruina  mortis.  28.  In  multitudine  populi  dignitas  regis  ,  et  in  paucitate  plebis 
ignominia  principis.  29.  Qui  patiens  est,  multa  gubernatur  prudentia  :  qui  autem  impaticns 
est,exallat  stultiliam  suam.  30.  Vita  carnium  ,  sanitas  cordis  :  putredo  ossium ,  invidia. 
31.  Qui  calumnialur  cgentem  ,  exprobrat  factori  ejus  :  honorat  aulem  eum  qui  miserelur 
naupcris.  32.  In  malitia  sua  expelletur  impius :  sperat  autem  justus  in  morte  sua.  33.  In  cordc 


Wi  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIV. 

prudentis  requiescit  sapientia,  et  indoctos  quosque  erudiet.  34.  Justitia  elevat  gentem  :  miseros 
autem  facit  populos  peccatura.  35.  Acceptus  est  regi  ministcr  intelligens  :  iracundiam  ejus 
inutilis  sustinebit. 


1.  SAPIENS  MULIER  iEDIFICAT  DOMUM  SUAM  :  IN- 
SIPIENS    EXSTRUCTAM    QUOQUE    DESTRUIT.  ]     Hebr. 

Sapientes  mulierum ,  id  est  unaquaeque  sapiens 
mulier,  ait  Vatabl.  cedificavit  domum  suam ,  et 
stultitia  (id  est  stulta,  per  slullitiam  suam  ) 
destruit  illam.  Uude  Cliald.  Qua  sapiens  est  inter 
mutieres ,  etc.  Septuag.  Sapientes  mulieres  cedifi- 
carunt  domos ,  imprudens  autem  demoiita  est  suis 
manibus. 

Per  domum  accipe  familiam  et  rem  familia- 
renV,  puta  filios  ,  filias  ,  ancillas  ,  servos  , 
eorumquepacem.concordiam,  virtutemacstre- 
nuitatem ,  qua  fit  ut  annona  ,  vestibus,  caeteris- 
que  rebus  abundent,  ac  opes  et  praedia  adau- 
geant.  Haec  enim  praestat  sapiens  materfami- 
lias,  ut  patebit  cap.  31 ;  bujus  enim  est  domum 
regere,  sicut  viri  est  curare  res  externas  et 
forenses.  Unde  Aposlolus  jubet  Tilumcap.  2.  5. 
erudire  adolescenlulas ,  utviros  suos  ament,  fdios 
suos  diligant  ,  prudentes ,  sobrias  ,  castas,  do- 
mus  curam  habentes.  Hinc  et  Glossa  Interl.  Ge- 
nes.  2.  ad  illa  :  Et  cedificavit  Dominus  costam 
quam  tuterat  in  mulierem  :  Costa,  ait,  cedificata 
inmulierem,  ut  mulier  ipsa  domus  gubernandm 
exemptar  esset.  Et  Aristot.  in  :  OEconom.  lib.  2. 
e.  liProbammutierem,  ait,  omnibus quce sunl  intus 
dominari  oportet ,  curamque  habere  omnium  se- 
cundum  scriptas  leges.  Et  inferius  :  Matrisfami- 
tias  vila  totius  domus  est  reguta.  Sic  Ruth  aerlifi- 
cavit  domum  Boos  :  Rachet  et  Lia  eedificarunt 
domum  Israel,  Rutb  t\.  11.  Sara  domum  Tobine, 
Abigail  domumNabal,  etc.  Sicetiamnum  in  Ca- 
labria,  ubi  vigent  mori  et  bombyces  nentes  se- 
ricum,  quibus  prsesunt  feminae,  videmus  per 
domos  feminam  unicam  hujus  artis  peritam 
alere  totam  domum  et  familiam.  Itaque  sensus 
est,  ait  Jansen.  q.  d.  Uxor  sapiens  sua  diligen- 
tia  ac  prudenli  administralione  et  gubernatione 
familiam  suam  etiam  exiguam,  et  nullius  im- 
primis  pretii,  egregie  instruit,  amplificat,  et 
auget,  prospiciens  domui  de  omnibus  neces- 
sariis,  rccteque  educans  suos  filios  ac  domes- 
ticos.  Contra  insipiens  eliam  ab  alio  bene  in- 
structam  non  tantumperire  sinet,  sed  suisipsa 
manibus  per  suam  insipientiam  destruet  ac 
perdet,  domesticas  opes  dilapidando,  ac  do- 
mesticos  quosque  suis  sermonibus  ,  faclis  et 
exemplis  evertendo.  Simonides  laudat  uxorem, 
quae  similis  est  apiculae,  casta,  frugalis,  intenta 
operi ,  non  vagabunda,  fovens  sobolem.  Mys- 
tice  haec  sententia  impleta  cst  jn  Ecclesia  Gen- 
tiumet  Synagoga  Judaeorum. 

Symbolice,  mulier  sapiens  est  regina,  quae 
sua  sapientia  tam  domum  et  familiam  slirpem- 
que  marili ,  quam  totum  regnum  aedificat ,  cu- 
mulatque  omnibono  temporali  et  spirituali.  Sic 
Clolildis  aedificavit  domum  Clodovaei  et  regnum 
Franciae,  praesertim  dum  maritum  cum  regno 
adChristum  convertit.  Sic  S.  Cunegundis  aedi- 
ficavit  domum  Henrici  I.  Imper.  totumque  Im- 
perium;  S.  Blanca  aedificavit  domum  S.  Ludo- 
vici  regnumque  Galliae;  S.  Hedwigis  regnum 
Poloniae;  S.  Elisabelha  regina  Lusitaniae,  nuper 
a  S.  D.  N.  Urbano  VIII.  Sanctorum  calalogo  ad- 


scripta,  aedificavit  regnum  Lusitaniae  ;  unde  ab 
ea  deinceps  omnes  reges  Hispaniae  et  Lusitaniae 
usque  ad  modernum  Philippum  IV.  recta  serie 
descendunt. 

Tropol.  mulier  sapiens  est  mens,  quae  domum 
animae  suae,  ait  Hugo,  ;edificat  omni  virtute  et 
sapientia. 

Porro  Beda  in  Locis  communibus  cap.  72.  de 
simplicilate,  fabricara  spiritualem  animas,  sive 
domum  virtutum,  apposite  ita  ex  S.  Hieron.  per 
partes  sigillatim  construit  et  describit:  Fabrica 
spiritalis  et  fides  firma  in  corde  ,  gatea  salulis  in 
capile,  verbum  veritatis  in  ore  ,  bona  in  menlc 
votuntas ,  dilectio  Dsi  in  pectore,  prcecincta  casti- 
tas  in  ardore ,  honestas  in  actione,  sobrietas  in 
consuetudine,  slabititas  in  bonitate ,  patienlia  in 
tributatione,  spes  in  Creatore ,  amor  vilx  azter- 
nm,  perseverantia usque  m/mem.Plura  de  mystica 
hac  Ecclesiae  et  animae  fabrica  dixi  in  fine  Aggaei 
Prophetae. 

Allegor.  mulier  sapiens  est  B.  Virgo  quae  per 
Chrislum  aedificavit ,  et  in  dies  aedificat  Eccle- 
siam  numero  et  virtule  fidelium,  puta  Apostolo- 
rum,  Martyrum,  Virginum  ,  Confessorum  ,  etc, 
uti  pluribus  dixi  c.  8.  22. et  c.  9.  1. 

2.  AMBULANS  RECTO  ITINERE,  et  TIMEiVS  Deum, 
DESPICITUR    AB    EO     QUI     INFAMI    GRAUITUR     VIA.   ] 

Hebr.  Ambutans  in  rectitudine  sua  timens  (  vei 
timet )  Dominum:  et  perversus  viis  quis  despiciens 
(vel  despicit)  eum.  Ubifoeamtam  referre  potest 
Dominum  quam  ambulantem  in  rectitudine  sua. 
Ad  Dominum  referunt  R.  Salomon ,  R.  Levi , 
Jansen.  et  alii,  idque  duplici  sensu.  Prior  est 
causalis,  q.  d.  Causa  cur  quis  ambulet  recta 
viriuiis  via,  est  timor  Domini ,  sive  quod  ti- 
meat  Dominum.  Hic  enim  timor  eum  assidue 
slimulat,  ut  recta  incedat  via  Deo  placita,  ne 
sicubi  exorbitet  Deum  offendat.  Vice  versa  , 
causacur  quis  pravus  et  perversus  sit  in  viis  , 
id  est  actionibus,  suis,  est,  quod  despiciat 
Deum  Deique  timorem.  Qui  enim  excussit  Dei 
mctum,  hic  effraenis  sensim  in  omnia  scelera 
ruit,  uli  ruunt  athei  et  politici.  Ita  auctor  Ca- 
tenae  Graecor.  Rursum  sic  exponas,  q.  d.  Qui  ' 
ambulat  recta  virtutis  via,  hic  manifestum  dat 
indicium  quod  limeat  Deum :  qui  vero  perversa 
viiii  via  incedit,  hoc  ipso  significat,  se  Deum 
despicere.  Vita  enim  exterior  testatur  inter- 
num  Dei  timorem  vel  contemptum  ,  juxta  il- 
lud  S.  Gregorii  :  Probatio  ditectionis  \xhibitio  est 
operis. 

Poslerior  est,  q.  d.  Qui  recta  legis  divinae 
norma  ambulat ,  hic  timet,  id  est  reveretur  et 
religiose  colit  Deum;  qui  autem  a  norma  hac 
exorbitat,  hic  paulatim  Deum ,  Deique  reve- 
rentiam  et  cultum  despicit.  Sicut  enim  virtus 
parit  timorem  cultumque  Dei,  sic  vitium  et  vi- 
tiosa  vita  parit  Dei ,  religionis  et  pietatis  con- 
temptum,  juxta  illud  psal.  13.  1  :  Dixit  insipiens 
incordesuo:  Non  est  Deus.  Et  illud  Prov.  18  : 
Impius ,  cum  in  profundum  venerit  ,  contem- 
nit. 

Verum  Noster  ,  Aben  Ezra  ,  Baynus  et  alii  ts 
eum  referunt  ad  ambulantem  recto  ilinere,  q.  d. 


COMMENTAMA  IN  PROVB 

Tmpins  ct  perversua  deapicil  pium,  qui  recta 
mciiikIihii  legem  ambuiat ,  Beumque  limet  et 
veneralor.  Bfedem  laroen  tandem  redii  lensni 
hiq  <|iio  priorea:  nam  qui  deapicit  timentem 
Deuui ,  Ipsum  Deum  Indirecio  deipicit;  licut 
(iui  deapicit  lecvum,  deipicit  quoqnc  bernm 
aervi,  ao  lanilciii  creacente  deipectu  directe 
deipicit  ipsum  herum  .  i>iiia  Deum.  Hoc  eat 
(|uod  ait  Chriituit  loan.  L6  i  Si  <l<  mundo  fuissr- 
tis  ,  mttudus  utiqMt  quod  suum  crat  diligcret  ; 
quia  vcro  dc  muudo  uou  cslis  ,  s<  d  <  iro  ttegt  vos 
dc  uiuudo  ,  i>roi>(crcu  odil  vos  mundiis.  Et  Jol), 
c.   12.    U  :  Dcrtdclur  jttsti  simplicitas.    I  lii  vide 

S.  Gr.ee;.  Tanta  cnim  est  impiorum  hominum 
perveraitaa ,  ut ,  niai  omnea  lalea  efflciont  qua- 
lea  ipsi  sunt,  non  conquieaeant ;  unde  pioaet 

probos  rident,  vocantquc  Collalortos,  liypocri- 
tas,  Jesuitas,  elc.  Causa  est  moruin  dissimili- 
tudo  :  vidcnl  eniui  suam  vitam  et  vitia  contra- 
riis  piorum  viriutibus  moribuaqne  reipsa  cul- 
pari  et  redargui;  quare  perpetuoslios  viuu  suae 
censores  ,  velut  sudes  in  oculis  non  ferentea  , 
eosrident,  vexant,  persequunlur,  ulsibisimi- 
lcs  cilicianl.  Hanc  causam  dat  S.  Prosper  in 
Senlent.  ct  cpigramm.  cap.  32.  de  odiis  mundi 
in  Christianos  :  Omnes  ,  ait,  qui  in  Cltristo  vo- 
lunt  pie  vivere ,  necesse  est  ut  ab  impiis  et  dissi- 
viilibus  patiantur  opprobria ,  el  despicianlur  lan- 
(fuam  slulti  el  insani,  qui  prcesentia  bona  pcrdant, 
et  invisibitia,  sibi  ac  fulura  promittant.  Sed  hcec 
despeclio  et  ha?c  irrisio  in  ipsos  retorquebitur , 
cum  et  abundanlia  eoruvi  inegeslalem,  clsuper- 
bia  transierit  in  confusionem. 

Impiar  pars  mundi  parti  est  infestapiorum  , 

Ncc  tolcrare  potest  dissimilcs  animos. 
Ridcns  nolentcs  opibus  prtesenlibus  uli , 

Sperantesque  sibi  credita  posse  dari. 
Sed  spernenda  liatcsunt  populis  opprobria  sanctis, 

Quae  stulle  jaciunl  corda  alienaDeo. 
Nam  spes  noslra  ex  hoc  visu  fit  cerlior  omni , 

Quod  spondens ,  quidquid  crcdimus,  lioc  Deus  est. 

Et  Salvianus,  lib.  8.  de  Gubernatione  Dei :  Maxi- 
via  causa  discordiurum ,  ait,  est  diversitas  volun- 
tatum  ;  quia  fieri  aut  ovinino  non  potest ,  aut  vix 
potest  ,  ut  eam  rem  in  alio  quisquam  diligat,  a 
qua  ipse  dissentit ;  itaque  eos  non  sine  causa  ode- 
runt ,  in  quibus  omnia  sibi  cevuda  atque  inimica 
decernunt.  Quin  et  Plinius  in  Panegyr.  Trajani 
C.  53  :  Hoc,  ait,  primuvi  erga  optimum  impera- 
torem  piorum  civium  officium  est ,  insequi  dissimi- 
les  ;  neque  enim  satis  amarintbonos  principes,  qui 
malos  satis  non  oderint.  Et  Comicus  : 

Semperbonos  odit  malorum  faclio. 

Porro  Septuag.  rj  inro  bozehu ,  id  est,  despi- 
cit  eum,  accipiunt  reciproce  pro  despicit  seip- 
sum.  ldem  enim  Hebraeis  est  pronomen  reci- 
procum   quod   absolutum.   Cnde  veriunt  :  oos 

sxoAia^wv  t««j  o3oi$  aurou  aTt^aSvjffETai ,   id  est,  qui  lor- 

tuose  incedit  vits  suis  ,  inhonorabitur ,  vel  igno- 
rninia  afflcietur.  Sicut  enim  virtus  parit  laudcm, 
sic  vitium  parit  probrum  et  ignominiam  ,  ob 
quam  vitiosusabomnibus  despicitur  etcontem- 
nilur.  Ipse  ergo  suo  vilio  despectum  sibi  conci- 
liat,  ejusque  sibi  ipsi  faber  est  el  causa. 

3.  IN  ORE  STULTI  VTRGA  SXJPERBI^E  :  LABU  AUTEM 

sapientium  custodiunt  eos.  ]  Septuag.  Ex  ore 
imprudentium  baculi  contumelix  (Theodot.  vir- 
gula  injurios)  ;  labia  autem  sapientum  custodiunt 
(Scholiastes  sanant ,  sciliccl  animi  dolores  el 

CORM.L.     A    I.AIMDK.    TOM.    III. 


ItniA  SALOMONIS.  Cap.  XIV.  3/«S 

vulini  a  ,  <|iio>  \il  i|isi>  \rl  aliis  lingua  inpri  l».i 
ei  conlumeiioia   inilixii)  ipwsfGhnM.  In  ort 

.slullt  virga  <t  trihultttio  ,-Synis  ,  slimulus  cl  cnu 
titmtliti.  Superbia  enim  porit  injuriam  ct  con 
lunicliam ;  aunerbl  cniin,  ui  le  prav  Cltterifl 
altollanl  ,  cos  dcspn  iimi  ,  eiiqUO  injurii  siinl  ct 
contumelioii.  Noiter  Solazar  per  virgam  accipit 
s<  i  |)ii  ii  ni,  si\<-  \  irgam ,  quas  litimperil  <t  po- 
leatotii  inaigne,  ul  aemui  lit:  /»  ort  atnitivlrga 
supcrhice ,  id  est  stultus  ac  vecors  peccator  pit 
fastu  ct  auperbia  ,  perinde  ac  si  vjrgam  et  scep  - 
Irum  impcrii  ore  IUO  ncrerel,  putat  Bibl  iu  om- 
niuni  laniani  licerc.  atque  adco  omnes  probria 
appetit,  coQViciii  onerat,  dctractionilms  deni- 
grat.  Verum  bebr.  non  cst  tsiu;  scebet ,  id  est 
sceplrum  ,  ied  ITW  chotrr,  id  esl  virga,  seu 
Imculus  ad  fericndum ,  pula  ad  iulligcnduin 
probra  ,  injurias  et  conlumelias,  uti  vertunt 
Scpluag.  Theodot.  Chald.  Syrus,  Nosler  et  He- 
biiei.  Inde  Vatahl.  liaculus ,  inquit,  sive  virga 
superbice  est  lingua,  qua  cadivxus  homines ,  ut 
virgucquos. 

Seosua  ergo  solidus  nt  clarus  esl,  q.  d.  Slul- 
tus ,  quia  superbua  ,  ore-auo  et  lingua  quasi 
virga  superba  llagellat  ca^leros  ,  hunc  ridendo  , 
illum  despiciendo, iatum  conviciando,  etc,  sed 
llagcllando  alios  Ilagellat  (juoque  seipsum  :  quia 
quos  llagellat,  ab  eis  vicissim  lege  talionis  lla- 
gcllatur.  Superba,  ergo  ejus  verba  quae  orepro- 
lert,  crunt  ci  virga  ,  id  est  causa  et  instrumen- 
lum  etferula,  qua  vapulel,  confundalur  et 
plectatur.  Labia  aulevi  sapienlium  custodiunt 
eos :  tum  quia  cavent  ne  instar  stulli  suis  ma- 
ledictis  llagcllcnl  alios,  eorumque  llagella  tum 
verborum,  tum  verberum  vicissim  sibi  accer- 
sant  :  tum  quia  si  a  stulto  flagellis  maledicen- 
tise  appetantur ,  conira  ea  se  tuentur  sculo  pru- 
dentias,  modestias  et  mansuetudinis.  Ila  enim 
prudenter ,  modeste  el  mansuele  agunt  et  res- 
pondent,  ut  suam  innocentiam  probent,  et 
stultum  maledicentem  confundant,  cogantquc 
silere.juxla  illudS.  August.  serm.  15.  deresur- 
rect.  Matediclum  palienlia  repercussum  in  suum 
redil  auctorem,  illaso  eo  qui  petebatur.  Et  Beda 
sic  exponit :  In  ore  stulli,  ait,  virga  superbix  et 
lubia  sapientium  custodiunt  eos ;  quia  stulti  per 
vaniloquium  humiles  ,  quosdespiciunl,  affligunt  ; 
sed  iidem  humites  spiritu  per  doctrinam  se  sapien- 
tia,  ne  decipiantur ,  muniunt.  Unde  S:  Ambr.  I.  3. 
de  Oflic.  c.  Z«,  docens  alienis  incommodis  non 
esse  noslra  lucra  quaerenda,  ostendit  quam 
grave  sit  peccatum  delraclionis  el  conlumelia1. 
Quce  enim  pcena  gravior,  ait ,  quarn  inlerioris 
vulnus  conscientia  ?  quod  severius  judicium  qudm 
domeslicum ,  quo  unusquisque  sibi  est  reus,  seque 
ipse  arguit  quod  injuriam  fratri  indigne  fecerit  ? 
Quod  non  mediocriter  Scriptura  condemnat ,  di- 
cens  :  Ex  ore  sluttorum  baculuscontumelia?.  Stul- 
titia  ergo  condemnalur  ,  qui  contumeliam  facit. 
Nonne  hoc  magis  fugiendum  quam  mors,  qudm 
dispendium,  qudm  inopia,  quiim  exilium ,  qudm 
debilitatis  dolor?  quis  enim  vitium  corporis,  aut 
patrimonii  damnum  non  levius  ducat  vilio  animi , 
et  exislimalionis  dispendio? 

Symbolice,  S.  Gregor.  24.  Moral.  c.  9.  hanc 
gnomen  adaptat  superbis  praelatis  et  praedica- 
toribus  :  Sedhcec ,  ait,  esse  propria  arrogantium 
prasdicalorum  sotent  ,  ut  etiam  afflictos  audilores 
suos  magis  districte  corripere  appetant ,  quiim 
blande  refovere :  ptus  enim  sludent ,  ut  mala  ob- 
jurgundo  increpent ,  quiim  bona  laudando  confir- 

Uk 


f>'-l 


.'16 


COMMENTARIA  IN  rROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIV. 


vient.  Supcriores  quippevidcri  dcsiderant ,  alque 
adeo  magis  guudent,  cum  eorum  animos  ira  ete- 
vat ,  quiim  cum  charilas  excequal;  semper  inve- 
nire  appetunt  qu«  increpando  rigide  feriant ; 
unde  scriptum  est :  Inore  stulti  virga  Superbice  ; 
quia  percutere  rigide  scU  ,  sed  compati  humililer 
nescit. 

S.  Gregorium  de  more  sequitur  S.  Isidor.  1. 
Origin.  cap.  41 :  Superbi  doctores,  ail,  vulnerare 
potius  quam  emendare  norunt ,  SalOmone  attes- 
tante  :  In  ore  stulti  virga  superbice;  quia  incre- 
pando  rigide  faciunt,  et  compati  humililer  nes- 
ciunt.  Quia,  utait  Polychron.  in  CatenaGraecor. 
quos  reprehendunt ,  non  tam  emendare,  quam 
confundere  sludent.  Sic  et  S.  Chrysostom.  ibi-* 
dem.  Sic  el  Ilugo  :  In  ore  stulti  virga  superbim , 
id  est ,  inquit,  impcriosa  correctio  est  in  ore 
stulli,  el  e  converso  in  ore  justi  virga  mansue- 
tudinis  etdulcedinis.  Propterea  in  arca  manna 
simul  cum  virga  fuit.  Et  de  virga  Aaron  legitur, 
quod  fronduit  et  amygdala  protulit :  quce  sunt 
cihus  infirmorum. 

Denique  S.  Hieron.  initio  Apologiae  3.  contra 
Ruffinum,  ejus  iu  se  inveciivam  in  ipsummet 
rctorqucns  :  Inteliexi ,  ait,  itlud  Satomonis  in  le 
esse  complclum  :  In  ore  stulti  baculus  contume- 
tix. 

U.  Ubi  non  sunt  boves,  pb^sepe  vacuum  ( hcbr. 
mundum)  est  :  ubi  autem  pluium^e  segetes,  ibi 
manifesta  est  fortitudo  bovis.  ]  Perperam 
Theodot.  \n0yn2been,  id  est  ubi  non  ,  legens 
"pN3.  beon  ,  id  est  in  iabore  vel  robore,  verlit : 
es  iw^,  id  est,  in  forlitudine  boum  in  prmsepe  co~ 
getur  genimen  t  et  muititudo  geniminum  in  po- 
lentiatauri.  Sic  enim  nulla  esl  antithesis,  sed 
lautologia  inanis ,  legendum  ergo  been  ,  id  est 
ubi  non  sunt  boves.  Est  liplote  et  metonymia  : 
ubi  enim  desunt  boves,  qui  arando  fruges  pro- 
ducant,  non  solum  praescpe  vacuum  est,  sed 
ethorrcum:  nam  ubi  palea  non  est,  nec  fru- 
menium  esse  potest,  q.  d.  Ubi  bos  deesi,  ibi 
agercoli  nonpotesl;  agro  autem  incullo  et  in- 
arato,  nulli  ex  eo  proventus  sperandi  sunt.  Unde 
Hebr.  D13N  ebus  ,  id  esl  prcesepe ,  Marinus  et  alii 
vertunt,  apoiheca ,  liorreum,  granarium,  ilem 
av<?ainqua  segetes  excutiuntur  et  triturantur. 
Igitur  ex  praesepi  per  metonymiam  el  metalep- 
sin  intellige  tum  apothecas  et  cellaria ,  lum 
mensas  (  prsesepe  enim  est  quasi  mensa  boum 
et  jumentorumj,  lum  cibum  et  annonam  ;  hanc 
enim  continet  praesepe,et  jumentis  come- 
dendam  offert.  Exjumentis  autem  intellige  lio- 
mines;  nam  ubi  deest  annona  jumentis,  ibi 
consequcnter  deest  et  hominibus.  Unde  ex  He- 
hraeo  sic  verlas  :  UUi  non  sunt  boves ,  apolheca 
mundee ,  id  estvacuce  sunt ;  et  copia  proventuum 
est  d  fortitudine  boum,  hoc  est ,  aitVatabl.  Qui 
laborat,  habet  quod  manducet ;  qui  autem  otium 
sectatur  ,  egeslatem  habet  indomo.  Aut :  Ubiest 
labor  etiaborantes,  ibi  est  copice  rerum  ;  ubi  vero 
otium  et  otiantes,  ibi  egeslas.  Eodem  redit  ver- 
sio  Symmachi,  eo  quod  non  sint  boves  genimen 
prasepis ,  id  est  fenum  quod  in  praesepi  ju- 
mentis  apponitur,  supple,  succrescit  loco  tri- 
tici  :  et  muilitudo  geniminum  in  potenlia  tauri; 
Chald.  muililudo  frugum  in  forliludine  bovis  ;  el 
Aquila  :  Ubi  non  sunt  boves  ,  fit  fcnum  ;  genimen 
ciectum,  et  muttiludo  fructuum  in  fortiludine  ju- 
venci,  q.  d.  Ubi  non  sunt  boves  arantes  terram, 
ibi  torra  non  fruges,  sed  slerile  fenum  sponle 
ebullit  el  gcnerat:  al  ubi  boves  forlilcr  arant, 


ibi  copia  non  feni,  sed  frugum  producitur.  Pa- 
roemia  ergo  haec  grammatice  et  physice  docet , 
ait  Jansen. ,  agricolis  dandam  esse  operam  ut 
sibi  de  bobus  iisque  validis  prospiciant,  per 
quos  terram  rectc  excolere  possint ,  si  ex  ea 
Copiosum  fructum  referre  velint.  Deindeethice 
sub  hoc  exemplo  significalur  omnibus  laboran- 
dumesse,  qui  manducare  et  ditescere  velini, 
otiumque  sectantibus  egestatem  obventuram. 
Politice  vero  reipubl.  prospiciendum  esse  de 
strenuis  prudentibusque  moderatoribus  ,  qui  si 
desint,  resp.  omnibus  sit  modis  destituenda  :  si 
adsint,  omnium  bonorum  copiam  indefesso  suo 
labore  et  prudentia  illi  sint  allaturi.  Meminit 
boum  potius  quam  equorum :  tum  quia  in  Pa- 
laestina  et  ^Egypto,  acque  ac  in  llaha,  aliisque 
locis ,  bobus  arant  potius  quam  equis ;  lum  quia 
boves  lente  quidem,  sed  magis  profunde  et  ner- 
vose  arando  sulcant  proscinduntque  lerrau  gle- 
bas ;  quo  fit  ut  sementis  majores  agat  radices  , 
et  copiosius  germinet,  pluresque  det  fruges  : 
tum  denique  quia  boves  parci  sunt,  ac  herba 
ct  feno  vivunt,  equi  vero  avena,  hordeo,  fru- 
mento  :  uude  magnam  partem  frugum  quam 
producunt,  ipsimet  absumunt,  cum  boves  pa- 
lea  et  feno  contenti  frumentum  omne  hero  re<- 
linquant,  itaque  eum  ditent.  Hinc  bos  priscis 
arationis ,  indeque  messis  et  fertilitatis  erat 
symbolum ,  ut  patet  in  hobus  forlibus ,  quos 
vidit  Pharao  ,  Genes.  41.  2.  Videdicla  Isaias  82. 
v.  ultimo. 

Myslice  ettropol.  S.  Hieron.  inHabacuc.c.  3: 
Boves,  inquit,  non  erunt  in  prcesepibus  ;  quia  ubi 
plena  sunt  prctsepia  ,  manifesta  est  forlitudo  bo- 
vis.  Bos  operarius  est;  bos  Domini  sustenlans  ju- 
gum,  bos,  in  cujus  vestigium  qui  severit ,  beatus 
est.  Et  S.  Gregor.  1.  3.  Regislri  ep.  30.  ad  Eulo- 
gium  :  Quod  ,  inquit ,  crescit  Ecclesice  popu- 
tus  ,  quod  ad  costeste  horreum  spiritales  segeles 
multiplicantur,  hoc  de  omnipolentis  Dei  gralia , 
quo3  in  bealissimis  vobis  large  influit  nunquam 
habuimus  incertum.  Gralias  itaque  omnipolenti 
Deo  solvimus  ,  quia  hnpletum  videmus  in  vobis 
esse  quod  scriptum  est  :  Ubi  plurimce  segetes  ,  ibi 
manifesta  est  fortitudo  boum.  Si  enim  bos  fortis 
aratrum  lingua?  in  terra  cordis  audienlium  non 
transflxisset  ,  tanta  fidelium  seges  minime  sur- 
rexisset. 

Particulatim  vero  Beda  singula  singulis  sic 
adaplat  :  Boves  ,  inquit  ,  doctores  calhoticos  , 
prcesepe  ccetuin  auditorum  ,  segetes  dicit  fructus 
operum  bonorum.  Incassum  ergo  lumet  superbus 
et  indocta  eloquentiaverberat  aures  ac  corda  sub- 
jectorum  ;  quia  Ubi  non  sunt  docli  pr&dicalores , 
fruslra  ad  audiendum  confluit  turba  plebium;  ubi 
autem  pturimm  operaliones  apparent  virtulum  , 
ibi  apertissime  ctaret;  quia  non  luvrelicus  in  va- 
num  garrivit ,  sed  pro  verbi  fruge  laboravit  ille , 
qui  et  ipsum  verbum  casto  ore  ruminare  ,  ct 
viam  veritatis  recto  discretionis  pede  noscet  ince- 
dere.  ISec  mirandum  cur  in  pro?sepi  auditores 
signtficari  dixerimus;  cum  bos  alatur  de  prcesepi, 
doctor  autem  verbo  audientes  soleat  nutrire;  sed 
intuendum,  quia  et  de  labore  bovis  prcescpe  im- 
pletur ,  el  ipse  bos  suo  fructu  de  prcesepi  refi- 
citur.  Quia  nimirum  prcedicator  fidelis  et  audien- 
tes  verbo  reficit ,  et  eadem  refectione  apud  Deum 
ipse  proficit  ;  quod  in  opere  figuratur  Elire  , 
qui  Sareptanam  viduam  pascit ,  a  qua  et  ipse 
pascitur. 

Porro  bovis  dotes  appositc  congruunt  doc- 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS. 

lori  et  praedicatori  Kvaufrcliro,  adto  ut  si  illas 
inspieiat  el  aemulclur,  abundc  oinncs  >ni  inu- 
neris  nuinerossil  explcturus.  Nain  priino,  bOI 
est  laboriosissiinus  adcoquc  syinboluin  laboris. 
I  nde  vclcrcs,  tcslc  Picrio  in  Hicro^l.  volculcs 
laborem  pingere  ,  pingcbnnt  capul  bovis  ;  si- 
ruili  modo  doctor  ll  pr;edicalor  ul  fructum  fa- 
ciat  ,  valde  in  praedicando  et  doccndo  laborct 
oportct  ;  qno  de  re  plura  dixi  Kzechiel.  10.  \U. 
Secundo,  bos  est  animal  innoccns  ,  simplex  , 
slnccrum.  Talis  quoque  sit  pradicalor,  ut  omni- 
Ihis  bcnc,  nulli  malefaciat.  UndeOvidius  15.  Me« 
tamorpb. 

Quid  mcruere  boves  ,  animal  sinefraude  doloquc, 
lnuocmun  ,  simplex  ,  natum  tolcrare  labores  ? 

Tertlo  ,  bos  aliis  laborat,  non  sibi ,  juxta  il- 
lud  :  Sic  vos  non  vobis  fertis  uraira  boves.  lli- 
dem  pra?dicator  Evangelicus  non  sibi ,  sed 
aliis  laborat  et  praedicat,  adeoque  instar  sancti 
Pauli  totum  se  aliorum  saluti  impendit  et  su- 
perimpendit.  lliuc  bos  symbolum  est  benefi- 
centiae. 

Quarto  ,  sunt  validi  et  fortes  :  forlis  sit  et 
praedicator,  ut  neminem  verealur.  Ua  9anctus 
Dionysius  de  Ccelesti  bierarch.  cap.  15  :  Bovis 


imago ,  ail  ,  fortitudinis  ac  roboris  pnpfert  spe- 
ciem ,  et  qua  spirituales  sulcos  suscipiendos  cceles- 
tibus  fecundisque  imbribus  scindunt.  Hinc  bo- 
ves  cum  celerilate  fortiter  figunt  pedem  in 
cursu  ;  hiuc  et  coroibus  armantur  ,  iisque 
hostes  impetunt ,  fugantque  vel  prosternunt. 
Quinlo,  bos  frngalis  est  sibi ,  taniumque  pa- 
leas  ,  herbas  et  fenum  comedil :  Taurus  ,  in- 
quit  Horus  Apollo  in  Hierogl.  cap.  UU  ,  inte- 
gris  viribus  ,  fortis  ac  temperans.  lta  sobrius  et 
frugaHs  cibi  sit  praedicator.  Cerle  sanclus  Pe- 
trus  ,  teste  S.  Nazianzeno,  lupinis  duntaxat  ves- 
cebatur.  Sicut  tamen  par  est  bovem  ali  ex  messe 
in  qua  laboravit ;  sic  et  praedicatorem  ali  a  fi- 
delibus  quibus  praedicat  convenit,  juxta  id  quod 
sanxit  Deus  per  Mosen  et  per  Paulum  :  Non  al~ 
tigabis  os  bovi  trituranti ,  Dcuter.  25.  h,  et  1. 
Cor.  9.  9. 

Sexto,  bos  erat  victima  quae  Deo  mactabatur. 
Lnde  religionis  erat  symbolum  ,  aeque  ac  mor- 
tificationis  et  martyrii,  ac  repraesentat  Marty- 
res :  quales  fuere  Aposloli  et  praedicaiores  Apos- 
tolici. 

Septimo  ,  in  quatuor  mysticis  Ezechielis  cap. 
1.10.  animalibus,  quae  currum  gloriae  Dei  et 
Evangelii  quaquaversum  per  orbem  agebant , 
erat  plania  pedis  vituli ,  adeoque  tertium  ani- 
mal  erat  bos.  Quod  explicans  S.  Gregor.  hom.5. 
in  Ezechiel.  Quia,  inquit,  prxdicatores  sancti 
bouvi  nomine  designanlur,  docet  Paulus  Aposlo- 
lus  legis  testimonium  exponens  :  Non  obturabis 
os  bovi  trituranti.  Jn  sanctis  ergo  pradicatoribus 
planta  pedis  est  vituli,  scilicet  mature  incedens  , 
et  fortis,  et  divisa  ;  quia  unusquisque  pradicator 
et  venerationem  habet  in  maturitate,  etfortitudi-. 
nem  in  opere,  et  divisionem  ungula?  in  discretione. 
JSon  enim  facile  pradicatio  ejus  accipitur,  si  levis 
m  moribus  esse  videatur.  Etnulla  erit  maturitatis 
ostensio,  siconlra  adversa  omnia  non  adfuerit  ope- 
ris  fortitudo. 

Octavo,  bos  in  incessu  et  aratione  lentus  est , 
sed  ejcactus  et  perfectus ;  ita  doclor  lentus  sit, 
nt  pOpulo  rudi  tardoque  se  accommodet ,  nec 
cum  ta?deat  idem  crebro  et  minutim  explicare 
et  inculcare. 


Cap.  UV. 

Nono  ,   tcrra  qn;c  a  bobus  aralro  nou  lubi 
tur,  gcrminat  fcnuui,  spinas  ct  |tribulos  ;  qi 
mio  ab  iis  labigitur  ,  producit  hctain  Crumeuli 
BttMMtD    :    llc    UOiHUI  ,    <|oa;  a  prttdiCdtOribUH 
aratro  vcrbi  Uci  non  cvcolunlur,   s>lvc.-cuni  . 
ncc    nisi    lolium   et  tribnlos  vitiorum    profi 
runtj   at  quse  lodcin    sulcantur,   sarriuntur  , 
seminantur ,  beiam   virtutum  frugcm  proge- 
nerant. 

Decimo,  tipposite  Cajct.  ct  ex  co  Salazar  pr.» 
sentem  boiun  parabolam  sic  explicant  :  Sicut 
qui  carcl  bobus  habel  prasepe ,  id  e>t  ila- 
bulum  mundum  ;  qui  aulem  boves  habct ,  elsi 
stabulum  immundius  illi  sit  ,  gaudet  tann  n 
multitudine  proventuum  atque  fructuum  ;  sic 
ctiam  qui  curas  animarum  non  suscipit ,  nec 
in  agro  Domini  excolendo  laborat ,  sed  sibi- 
metipsi  totus  vacat ,  majori  fortasse  mundi- 
tia  et  puritate  conscienliae  fruitur ;  qui  auteui 
boves  jungit  suos,  id  est  operas  suas  proxiruis 
navat  ,  et  activara  vitam  contcmplationi  ad- 
nectit  ,  hic  sane  mentis  ac  conscienti;e  suae 
praesepe  aut  stabulum  immundius  habet  :  nain 
ex  hominum  consuetudine  et  negotiosa  vita 
semper  aliquid  sordium  saltem  levium  ac- 
cedit,  tamen  uberiores,  ac  copiosiores  fructus 
metit. 

Hujus   sententiae  veritatem  cernimus  felici 
hoc  nostri  aevi  seculo,  quando  viros  Religiosos 
zeloDei  ardentes,  boum  instar  strenue  in  agro 
Domini  laborantes  ,  in  Gallia  et  Germania  multa 
hacreticorum  millia  ad  orthodoxam  fidem  con- 
verlisse  ,    atque   Imperatorem  iEtbiopiae  cum 
toto  ejus  imperio  homanae  Ecclesiie  subjecissc 
videmus  ,   gratulamur  et  miramur  ;   quando 
B.  Franciscum  Xaverium  ejusque   asseclas  In- 
dos,  Japones,  Sinas  ad  Christum  Vraducere  con- 
spicimus,  Deoque  gratias  agimus.  Sane  in  una 
Japoniae  insula  ad  septingenta  Christianorum 
millia  numerantur,  e  quibus  mulli  pro  Christo 
sanguinem  vitamque  libentes  alacresque  pro- 
fundunt.  Equidem  ,  ut  alia  laceam,  unico  anno 
Domini  1624,  centum  sexaginta  quinque  Chris- 
tiani  in  Japoneconstanter  mortem  pro  fide  op- 
petiverunt.  Ex  iis  quinquaginta  et  plures  lento 
igne  cremati  assatique,  alii  gelu  enecti ,  alii  in 
mare  mersi,  alii  crucifixi,  alii  gladiopercussi. 
Duces  eorum  fuere  trese  Societate  Jesu  Patres. 
Hos  quasipastores  suos  secuti  nobiles,  plebeii, 
virgineSj  conjuges,  quin  et  senes  clecrepili ,  ac 
pueri  infantesque  perplures,  qui  ludibundi  ad 
mortem  quasi  adepulas  processere.  Non  defuere, 
sive  causam  ,  sive  aetatem,  sive  sexum  ,  sive 
gradum  ,  sive  genus  mortis  spectes  ,  novi  Lau- 
rentii,  novae  Agnetes,  novae  SymphorQsae,  novi 
MachabaeietMachabaeae,  noviAdriani,  novi  Ge- 
tulii,  novae  Nataliae,  novi  Pancratii,  novi  Viti, 
novilnnocenles ;  quia  non  defuil novus  Herodes; 
quibus  proinde  pariter  accinas  illud  quod  pris- 
cis  occink  Ecclesia: 

Salvetc,  flores  Marljrum  , 
Cceloque  nascentes  rosae , 
Aram  ante  ipsam  simplices 
Palma  et  coronis  luditis. 

Horum  sanguine  Japoniae  rigata  longe  felicius 
succrescet  Ecclesia  ;  nimirum  ut  canit  Pruden- 
tiustspt  cTcfavwv,  id  est,  decoronis: 

Martyrum  semper  numerus  subxmni 
Grandiue  crevit. 


3/i8  COMMENTARIA  1N  PROVEfi 

fiecenlibus  jatn  e  Macao  litteris.afferlur  novis- 
sime  quingcntos  e  Chrislianis  in  Japone ,  pro 
lide  Chrisli  variis  tormenlorum  generihus  truci- 
dafos  forliieroccuhuisse,  adeo  ut  jani  plura  cae- 
sorum  proChrislo  millia  in  Japone  numerentur. 

Ile  jam  fortes,  ubi  celsa  magni 

Ducit  exempli  via.  Cur  inertes 

Terga  vertatis  ?  superata  tellus 

Sidcra  douat. 

5.  TESTIS  FIDELIS  NON  MENTITUR  ;  PROFERT  AU- 
TEM    MENDACIUM    DOLOSUS    TESTIS.  ]    HeDr.     Testis 

veritalum  ,  aut  ,  fidelitatum  ,  non  mentietur  ; 
efflabit  autem  mendacia  testis  falsitalis  ;  Seplua- 
giuta  :  Accendet  aulem  falsa  (  Complut.  et  Re- 
gia  ,  menlienlem)  teslis  injustus;  Aquila,  Sym- 
machus  et  Theodotion  :  Enuntiat  fulsa  lestis 
mendax;  Chaldaeus :  Qui  loquilur  mendacium,  tes- 
tis  detractor  est ;  Vatahlus  :  Testis  verax  non  men- 
tilur;falsuslestisevomil  mendacia.  Sensus  videtur 
planus,  sed  lamen  plura  continet,  quaj  varii  sic 
varie  efferunt. 

Primo,R.  Levi ,  R.  Salomon  ,  Jansenius  et 
Baynus,  q.  d.  Teslis  qui  non  solet  in  familiari- 
hus  colloquiis  mentiri ,  ac  mendacia  aversatur, 
hic  pariter  fidelis  veraxque  teslis  erit,  cum 
vocabitur  ad  judicium  ,  ut  aliquid  juridice  tes- 
tetur  ;  qui  vero  mendacia  inter  suos  effutire 
solet  et  assidue  menliri,  hic  si  rogelur  a  judice, 
facile  mendax  erit,  falsumque  de  more  promet 
testimonium.  Consuetudo  enim  verlilur  in  habi- 
tum,  habilus  in  naluram  ,  eslque  quasi  altera 
natura  ;  quare  qui  assuevit  semper  verum  di- 
cere,  difficile  fleclet  se,  ut  casu  aliquo  falsum 
proferat ;  et  vice  versa  ,  qui  solet  mentiri ,  diffi- 
cile  se  a  mendacio  cohibel,  pracserlim  cum  ad 
id  spes  lucri ,  vel  alterius  commodi  eum  alliciet 
et  invitabit. 

Secundo,  R.  David  ,  q.  d.  Qui  vult  haberi  les- 
tis  fidelis,  abstinet  a  mendacio;  si  enim  vel  se- 
mel  in  mendacio  deprehendatur,  perdet  fidem, 
eliam  cum  verum  tlicet  nemoque  ei  credet  ; 
(]ui  ergo  vel  semel  profert  mendacium,  hic  dein- 
ceps  perdet  fldem  ,  atque  passim  habebitur  les- 
tis  dolosus  et  mendax  ,  aut  cerie  de  mendacio 
suspectus. 

Terlio ,  Ilugo,  q.  d.  Testis  fidclis  eslo  sub- 
inde  fallaiur,  et  ex  errore  falsum  dicat,  tamen 
nunquam  ex  proposilo  mentitur,  id  est  contra 
mentem  loquelur ,  ut  quod  scit  esse  verum  , 
dicat  esse  falsum,  vel  e  contra  ;  teslis  aulem 
dolosus  ex  proposito  meniiiur,  asseritque  esse 
vera ,  quoe  scit  esse  falsa  ;  et  contra. 

Quarto,  nervosius  Lyranus  et  ex  co  Salazar  : 
Tesiis  fidelis  nonmentitur,  id  est  nulla  prece  vel 
j)relio,  nullis  minis  vel  poenis,  adduci  potest 
ut  menliatur;  at  teslis  mendax  sine  prelio  et 
nlinis  sponle  sua  profert  et  efflat  mendacia  , 
sicut  caminus  efflat  et  cxhalat  favillas  et  scin- 
lillas.  Hebr.  enim  rPS1  iaphiach  ,  id  est  efflat , 
significat  primo  facilitalem  et  pronitatem  ad 
meniiendum;  secundo,  copiam  mcndaciorum, 
(jtianta  est  favillarum  in  igne  ;  unde  Vatablus 
vertit :  Evomil  mendacia.  Terlio  ,  cor  ejus  ple- 
num  esse  fraude  et  falsilale  ,  idcoque  eam- 
dem  ore  exhalare,  sicut  fumus  igne  plenus  ig- 
nis  scinlillas  jugiter  per  caminuiii  exhalal. 
Quarto,  vim  et  impetum,  q.  d.  Mendax  magna 
vi  et  impctu  efflatsua  meridacia,  utea  auditori- 
iuis  persuadeal ,  sicut  rogus  magna  vi  et  im- 
petu  suas  ejaculatur  scinlillas.  Quinio,  vanita- 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  XlV. 

lem  ,  nimirum  mendacia  esse  evanida  ;  verila- 
lem  autem  esse  firmam  et  stabilem.  Mendacia 
enim  sunl  sicut  bullae  ,  quae  a  pueris  per  fistu- 
lam  e  smigmate  facile  efflanlur,  sed  eadem  facit 
litale  difllanlur;  cum  enim  in  aerem  ascendi- 
bulla  tenuis  el  fragilis ,  minimo  aeris  motu  rum- 
pilur  ,  et  lenues  subito  evanescit  in  auras  ;  si- 
mili  enim  modo  mendaciumcitofingitur  elcon- 
flatur,  idemque  cito  dissipatur  et  difflatur.  Rur- 
sum  Hebr.  3,13  cazab ,  id  cst  mendacium,  sicut 
lilteris  sicet  significato  alluditad  =]*27D  casaph  , 
id  esl  proesligium,  fascinum  ,  maleficium;  tale 
enim  est  mendacium;  unde  mendax  est  quasi 
preesligialor  el  maleficus  ,  qui  mendacio  quasi 
fascino  anrcs  audienlium  praeslringit,  fascinat, 
obnubilat  et  seducit.  Ilinc  rursum  mendacium 
vocatur  ©ns  cachas ,  id  estlenuitas,  macies  , 
macilentia;  quia  nil  habet  veritalis  et  substan- 
tiae  ,  ut,  si  mendacium  pingere  velis  ,  pingas 
mulierem  strigosam  etmacie  confectam.  Porro 
cackas  alludit  ad  712117  sacach,  id  est  oblilus  est; 
et  ad  "1*273  chasach  ,  id  esl  obtenebratus  est ,  per 
metalhesin.  ln  mendacio  enim  mera  vanitas,  me- 
moriaeconfusioetmenlisobscuritasconcurrunt. 
Denique/Me/<s nonmentietur,  quia  quam  cara 
esl  ei  fides,  lam  cara  est  ei  veritas,  tamque 
exosum  mendacium  ;  quare  sicul  fides  ,  sic  et 
veritas  ei  sancta  est,  et  inslar  juramenti.  Quo- 
circa  Chrislus  fidelibus  vetuit  jurare  ,  Matth.  5. 
2>k:  Ego  aulem  dico  vobis  nonjurare  omnino,e\.c. 
Sit  autem  sermo  vesler  :  est ,  est ;  non  ,  non  ; 
quod  aulemhis  abundanlius  est,  a  malo  est ,  pula 
avitio  incredulitatisetdiffidenliacinnalo  homini 
cx  peccato  originali ;  quo  fit  ut  sacpe  simplici- 
ter  asserenti  non  credaturjuranti  credatur.  Ju- 
rare  ergo  non  licet  ,  nisi  cogal  hoc  malum , 
puta  incredula  hominis  diffidentia.  Unde  in 
paradiso,  ubi  hoc  malum  non  erat,  jurare 
non  licebat ,  sicut  nec  licet  Beatis  in  coelo  : 
Beali  enim  ita  veraces  sunt  ,  itaque  reve- 
rentes  nominis  divini  ,  ut  jurare  non  au- 
deant.  Quin  et  Isocrates  ad  Deemonicum ,  li- 
cet  Gentilis  :  Boni  viri ,  inquit,  fidetiores  se  ex- 
hibent  juramento.  Et  Plutarch.  in  Problem.  Ju- 
ramentum,  inquit,  homini  libero  pro  lormenlo 
esl.  Romani  enim  a  servis  verilatem  exlorque- 
bant  per  lormenta  ,  a  cive  juramento ,  a  sa- 
cerdote  solo  verbo.  Ita  Chromalius  Aquileinsis 
Episcopns  ,  quem  S.  Hieron.  sui  ;evi  vocat 
doctissimum  et  sanctissimum  ,  scribens  in  ci- 
tata  Chrisli  apudMatth.  verba,  ait  Christum  ve- 
tuisse  fidelibus  juramenlum  ,  quia  ipsorum 
verba  ita  semper  debent  esse  vera  ,  ita  fidelis- 
sima ,  ut  pro  juramenlo  habeantur.  Ac  sub- 
dit  :  Juramenli  causa  est  ,  quia  omnis  qui  jurat, 
ad  hocjurat ,  ut  quod  verum  est  loquatur.  Et  idco 
Dotninus  inler  juramenlum  et  loquelam  noslram 
nullam  voluit  esse  dislantiam  ;  quia  sicut  injura- 
mento  nullam  convenit  esse  perfidiam,  ita  quoque 
in  verbis  nostris  nullum  debet  esse  mendacium ; 
quia  ulrumque  et  perjurium  et  mendacium  divini 
officii ;  alii  verius  legunt :  [judicii)  pcena  dam- 
natur,  dicente  Scriplura  :  Os  quod  mentilur  pcci- 
dit  animam.  Quisquis  ergo  vcrum  loquitur,  jurat, 
quia  scriplum  est  :  Teslis  fidelis  non  menlielur. 
Jurat  nou  cxpresse  et  formaliler,  sed  tacile  et 
fiualiter;  quia  scilicet  verum  loquitur,  ob  quod 
omnis  juramenli  usus  inlroduelus  est  ;  jura- 
menti  enim  finis  est  veritas  el  veritatis  cogniiio, 
quam  fidelis  sine  juramenlo  simpliciter,  rem 
uti  se  habet  cnunlians,  assequitur  ;  interpre- 


COMIBNTABIA  1N  PUOVKMllA  SAI.OMONIS.  Cnp.  XIV.  S'iO 

iil  csl  lacil  cl  asscquhur  id      icvts;  Syinniachus  :  Ottasivit  prslilcns  uipicntium, 


laiive  orgo  jural , 

siuiplici  assci  lionc  ,  quod  alius  qui  jui.il  ,  as- 
seqiiilur  suo  jui 'aiiiculo.  Il;ce  Cbromalii  (malc 

iii  priseia  codicibua  Jm  i>  Canonici  legilur  cbry- 
sostoiui)  verba  iranaluta  suui  iu  jus  Canoni- 

Ciim  ,  cl  babcnlur  12.  q.  5.  cap.  19  :  Juramcnli , 
ulu  rcclc  (ilossa  uolal,  to  Dominus  intrr  juru- 
inriiinin  rl  loi/u/  lum  noslrum  nullum  voluit  cssc 
distunlium  ,  limilnndum  cssc  ad  gcneralilatcm 
praccpli,  quod  ,  sicut  Dcus  vrluil  omnc  |»crju- 
riuni,  sic  cl  vcluit  omnc  mcndacimn,  nc  quia 
pularet  exuru  pcrjuriuin  licitum  csso  mcniiri  , 
uii  explicat  Chromalius ,  alioqui  in  gravilale 
sceleria  magoaesldislanlia;  longeenim  graviua 
peccat  perjur.ua  pejerando  quam  mendax  mcn- 
licuilo.  Concludil  Cbromalius  :  Sic  u  Dcoqui  vc- 
riur  cst  ei  incntiri  nrscil,  quidquiddicitur  pro  ju- 
rumenlo  prokibclur  ;  quia  vcrum  cst  omnc  quod 
loquittu:  Tatii  sanclacstDco  vcrilas,  quam  lidc- 
lcs  imitari  dcccl. 

Mystice,  auctorCatenaeGrsecor.  Tesiis,  inquit, 
injustus  ct  infidelis  est  diabolus;  hic  cnim  cum 
lcmporarke  vohi|»talis  usum  insipienlibus  pro- 
lnillal,  aliud  nihil  quam  sempiterni  ignis  sup- 
plicium  prsestat.  Tcstis  aulem  (idelis  est  Domi- 
mis  ;  quippc  qui  in  omnibus  diclis  el  promissis 
suis  sit  lidclisshnus  ,  neque  unquam  mcnliatur 
aul  fallat.  lncendit  porro  testis  injuslus  men- 
dacium  ,  quia  quod  exslinclum  jacebat ,  vel 
nova  accusatione  ,  vcl  falsa  leslilicalione  de- 
nuo  e.vsuscitat.  HafO auctor  Calen.  juxta Septuag. 

Buraum  lestis  lidclis  esl  Martyr  ,  qui  fidei 
vcritatcm  suamque  in  Deum  fidelilalem  morte 
sua  teslatur,  el  sanguine  suo  obsignat.  Rursum 
qui  recte  et  sancte  vivil  ac  in  sanclilale  fideli- 
ter  perseverat  resistendo  quibusvis  difficultati- 
bus  et  lentalionibus.  Unde  B.  Theodor.  Studita 
inler  homilias  Catecbeiicas,  quas  edidilJoannes 
Livineius  Canonicus  Anlverpiensis  ,  dechme 
lmnc  tilulum  praefixit  :  Marlyres  esse  non  soluni 
qui  sanguinem  profundant ,  sed  etiam  qui  vitani 
obeant  divinam ;  idque  probal  tum  auctorilale 
S.  Pauli ,  lum  ratione.  Ail  enim  Aposlolus  ,  in- 
(jiiil  ,  Hebr.  11  :  Circuierunt  in  melolis  ,  in  pel- 
libus  caprinis  ,  egcntes,  angusliati ,  a/flicti ,  qui- 
bus  dignus  non  erat  mundus  ,  in  solitudinibus 
crranlcs  ,  in  montibus,  et  speluncis ,  el  in  caver- 
nis  terrce.  Et  paulo  posl:  Tantam  kabentes  nubem 
Martyrum  ,  deponcnlcs  omne  pondus  ,  et  circum- 
ttans  nos  peccalum  ,  per  patientiam  curramus  ad 
irroposilum  nobis  ccrlamen  ,  aspicicnles  in  auclo- 
rcm  jidei  et  consummalorem  Jesum.  Viden  '  ut 
universc  Martyres  vocavitomnes  pietatis  aman- 
tcs  aflliclamque  vilam  toleranlia  trabentes  ? 
Quare  et  nos,  fratres  ,  numerati  in  boc  marty- 
rio  sumus  :  nam  qui  tolerantes  vitaj  aerumnas 
crucigeraa  amplcctamur  ,  qui  virginale  votum 
lueamur,  nec  niorigeralione  detreclanda,  in  qua 
inest  quiddam  inslar  ccrlamhvis,  Jesum  testa- 
mur  et  Cbrislum  cssc  el  Dci  Filium,  testamur 
judicium  ac  remuucrationem  fuluram,  tesla- 
mur  vitaeexactse  ratiouem  reddituros  ad  terri- 
bileCbristt  tribunal,  obsistentes  diabolo  Cbristi 
inimico  torquenti,  et  assidua  cogilationum  ac 
lelbalium  voluplatum  ol)jcctatione  ,  velut  Ila- 
gris  urgenli  negare  nos  esse  Deum.  Haclenus 
Studita. 

G.   QU/ERIT  DEUISOR  SAPIENTIAM,    ET    NON    INVE- 

mt  ;  DOCraiNA  pbudentiam  facilis.  J  Hebraeus  : 
Qtiterit  irrisor  sapientiam ,  et  non  ,  supple  ,  in- 
uemt ;  vel  ut  Cajet.  Adest  s  ct  scientia  inleUigenli 


ot  nonest,  Pro  furilis,  Chaldscua  verlil  :  Et  scien- 

tta  pritdinti  vttcscit  ,  id  cst  par\octvili  prclio 
conipai  alur.  T4  docti  inu pi  itdcntinm  facilts  dupli- 
ciicr  aecipi  polcst  :  piimo,  passuc,  t\.  d.  DOC- 
Irina  priiilcnlium  facilis  csi  ,  nl  iliscalur  ab  i|)sis 
priidculibus ,  sivc  prudcntcs  fucile  capiunl  et 
addiscunl  docli  inaui.  (Jndc  llcbr.ca  liabcnt  : 
ScKiiliu  intclligcnti ,  vt:l  iiitclligciilia ,  lcvis  vcl 
facitis  ;  sicipic  clara  61  dirccta  csl  anlilbesis 
iuicr  dci -isorcni  et  iniclligciKcui,  sivc  prudcn- 
tcm  iu  disccnda  sapicnlia,  quod  dcrisori  dilli- 
cilis  ,  imo  impossibilis  ,  sil  sapicutia  ;  quia 
omni  suo  labore  quo  cain  qu.eril,  non  invenil; 
inlclligcnli  vero  ,  sivc  prudcnti  ,  cadeni  sit  fa- 
cilis,  (|uia  scil.  derisor  suis  voluptalibus  addic- 
tus  non  quaeril  cam  scrio,  scd  quasi  pet  jocuin 
el  risiim  ,  imo  cam  ridel  et  deridel :  lalcs  suiit 
hypocriUc,  haBrelici  et  Jmhei  ;  prudens  vero 
cordate ,  serio  el  resolute  cam  vesligal,  ideo- 
que  facile  eam  invenil ;  quia  laliler  quaerenii 
occurril,  cl  ullro  se  offert  sapienlia  ,  pula  bo- 
uestas  el  virlus.  Unde  Vatablus  verlil :  Qui  aulcm 
judicio  pollel ,  kuic  obvia  cst  sapicntia.  Ita  Beda  et 
Janseniusjnam,  ut  ait  sanclus  Cyrillus  iu  Joan- 
nem ,  lib.  1.  cap.  12  :  Canes  venalicos  imitatur 
sapicns  kuc  illuc  feras  qucerentes.  Ipse  cnim  non 
inteUeclamrem  swpe  ac  mullumvesligans  ,  inter- 
rogansque  tandem  assequitur. 

Secundo ,  aclive,  q.  d.  Doctrina  prudcnlium 
cst  facilis ,  non  lantum  ul  ab  eis  discatur  , 
sed  et  ul  ab  eis  docealur;  quia  prudenles  fa- 
cile  docenl  doctrinam  sive  prudenliam  ,  ut- 
pole  quam  ipsi  longo  sludio  usuque  didice- 
runt  et  apprime  callent  ;  ac  proinde  rudes 
ci  ipperiti  facile  ab  eis  eamdem  discent,  si 
eorum  doclriiue  se  subjiciant.  Unde  Septuaginta 
veriunl :  Quceres  sapientiam  apud  malos  ,  et  non 
invenies  ;  sensus  autem  apud  prudentes  facilis 
est ;  vel,  ul  auclor  Calenoj  Gr.Tcorum  vcrlit  : 
/lpud  prudentes  sensus  et  intetUgentia  invcnlu 
sunl  facilia.  Quia  licet  mali  subinde  speculalive 
bona  virtutum  denl  monita  etprceccpla,  lamen, 
quia  opere  conlrarium  faciunt,  hinc  auditoribus 
qui  magis  operibus  credunl  quam  sermonibus, 
eamdem  non  persuadent;  at  prudentcset  probi, 
quia  quae  docent  verbo  ,  eadem  monstrant 
exemplo ,  hinc  facile  eadem  aliis  ingerunt  ct 
imprimunt. 

Huc  reducuntur  variae  variorum  probabiles 
et  congruae  hujus  versus  expositiones.  Ivani 
primo,  h.  Salomon  exponit,  q.  d.  Derisor  quando 
sapientia  opus  habet,  eamque  quaerit ,  animum 
suum  ea  spoliatum  experitur.  Id  maxime  fiet 
in  die  judicii  juxta  parabolam  virginum  fatua- 
rum  ,  quibus  veniente  sponso  defecit  oleum  , 
Matlb.  25. 

Secundo  ,  Baynus  per  dcrisores  accipil  pue- 
ros  ,  qui  jocis  et  ludis  addicti  non  capiunt 
praecepla  sapienlia^,  sed  ad  ea  quasi  stupent  et 
ridenl  ;  moxque  ea  fastidientes  ad  suas  nugas 
et  ludicra  revolvuntur,  q.  d.  Joculatorcs,  jocis- 
que  et  ludis  addicti ,  non  capiunt  sapienliam  , 
sed  prudenles ,  cordali  et  severi  ;  hisce  enim 
virtus,  quoa  in  maturitate  et  severa  passionum 
casligatione  consislit,  est  faciiis. 

Tertio ,  nervose  et  particulatim  Janscnius  , 
q.  d.  Derisor,  id  est  qui  longo  tempore  non 
tantum  per  infirmitatem  non  acquievit  sapien- 
lum  saluiaribus  monitis ,  sed  eliam  invelerala 
liialitia  obstilit  verilati  et  sapieuliae  ,  eamque 


250  COMMENTARIA  IN  TROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIV. 


deseruit ;  justo  Dei  judicio  incidens  in  tribula- 
liones  et  angustias,  atque  ob  id  quaerens  sapiens 
consilium ,  quo  evadat  urgentia  mala,  frequen- 
ter  non  invenit  sapienliam  sibi  assistenlem  et 
bene  consulentem »  sed  suis  consiliis  siniiur 
semper  in  pejora  prolabi.  Rursum,  qui  verita- 
tis  doctrinam  irrident ,  ut  faciunt  haeretici  et 
Judaei,  quantumvis  summis  studiis  sapientiam 
veram  quaerant ,  non  tamen  inveniunt :  tum 
quia  male  quaerunt  ,  et  exlra  Ecclesiam  ubi 
uon  est;  tumquia  traditi  in  reprobum  sensum, 
stulti  facti  sunt ,  et  quasi  caesi  palpantes  in 
meridie.  Item  quia  juventutese  totos  nugis  va- 
nisque  rebus  addixerunt ,  sapientiae  recusan- 
tes  morem  gerere,  fere  cum  ad  adultam  pro- 
vecli  aetatem  sese  sapientiae  tradere  voiunt , 
eamque  percipere  desiderant ,  deprehenduntur 
difficulter  eam  percipere  posse  ,  et  aegre  in  ea 
proficere.  Conlra,  doctrina  prudentium  facilis  , 
pro  quo  hebraice  est ,  scientia  prudenti  (inlelli- 
genti)  est  facilis ,  hoc  est,  homo  prudens  ,  qui 
prudentiam  semper  dilexit ,  et  intelligentiae  se 
a  juventute  semper  aCcommodavit,  is  facile 
percipiet  scientias  quasque  ;  et  quidquid  sa- 
pienler  dicilur.  Huic  expositioni  favet  Syrus  , 
dum  verlit :  Quarit  improbus  sapientiam ,  et  non 
invenitur. 

Quarto ,  Lyranus  et  ex  eo  noster  Salazar  ex- 
plicant,  q.  d.  Derisor,  id  est  superbus ,  qui  prae 
fastu  et  tumore  aliorum  ,  licet  doctorum  et  sa- 
pientum,  doctrinam  aspernatur,  ac  sapientiam 
suoingenio,  cui  praefidit,  vestigare,  judicare 
et.metiri  praesumit ;  hic  ulique  eam  non  asse- 
quelur ;  quia  sapientia  non  a  proprio  ,  rudi 
et  superbo  ingenio ,  sed  a  sapientibus  et  modes- 
tis  discenda  est :  sicut  enim  ventus  ferarum 
vesligia  difflat,  easque  indagandi  vim  et  odo- 
ratum  in  canibus  hebetat ;  sic  etiam  fastus  et 
superbia  ,  qua  suo  quis  ingenio  plurimum  tri- 
buit ,  aliosque  spernit  et  deridet ,  sapientiae 
indagandae  vim  adimit.  At  doctrina  prudentium 
facilis ,  id  est  ,  quicumque  alios  humiliter 
auscultant ,  et  ab  ipsis  edoceri  volunt,  hi  fa- 
cile  brevique  tempore  magnam  sapientiam  sibi 
parant. 

7.    VADE   CONTRA.   VIRUM    STULTUM  ,   ET  NESCIT 

labia  prudenti^e.]  Pro  nescit  Jansenius  et  alii 
nonnullilegunt  nescito.  Sic  enim  habentHebraea 
huncque  dant  sensum ,  q.  d.  Si  iveris  contra 
virum  stultum,  hoc  est,  sieidem  te  disputando 
opposueris,  nescies,  hoc  est,  non  deprehendes 
in  illo  labia  prudentiae,  nec  ab  illo  disces  docte 
prudenterque  loqui.  Imperativi  enim  hic  non 
praeceptum  significant,  sed  permissionem,  aut 
potius  sequelam  unius  ex  alio  ,  sive  quid  uno 
posito  secuturum  sit.  Simile  fuit  cap.  12  :  Verte 
impios,  et  non  erunt,  q.  d.  Si  impios  vertas,  inde 
consequetur  ut  amplius  non  sint.  Alii  pro  pru- 
clentia  contrarie  legunt :  Nescito  labia  impruden- 
tics,  q.  d.  Cave  ne  ex  consortiostultorum  discas 
stulte  et  imprudenter  loqui. 

Verum  codicesRomani,  Beda  et  alii  legunt : 
Nescit  labia  prudentice.  Unde  Beda  primo  sic 
exponit,  q.  d.  Si  aperte  contra  stultitiam  stulti 
disputando  incedas  ,  ille  nescit  intelligere  quae 
prudcnter  dicis.  Sic  et  Lyranus  ac  Dionysius  , 
q.  d.  Si  in  stultum  incurras  illum  arguendo  , 
vel  cum  illo  disputando,  is  quidem  te  audiet; 
at  nesciet,  idest,  non  capiet  tuos  sermones  , 
quantumvis  scite  et  prudenter  prolatos. 

Secundo  et  germanjus,  pro  contra  hebr.  est 


"M3D  minneged,  id  est  e  regione,  a  coram,  hoc 
esteminus,  longe,  procul.  ya  min  enim  remo- 
tionem  et  elongationem  significat.  Minneged 
ergo  idem  est  quod  longe,  pi-ocul;  opponiiurque 
leneged,  id  est  coram.  Sensus  ergo  est,  q.  d.  Vade 
contra,  id  est  e  conlrario  viri  stuhi,  ut,  si  ille 
eat  ad  Orientem,  tu  ab  eo  recedens  vadas  in 
Occidentem;  hoc  est,  fuge,  secede,  elongi»  te  a 
stulto?  et ,  id  est  quia,  nescit  labia  prudentiae , 
hoc  est,  quia  nescit  prudentiam  audire  aut  k>- 
qui,  sed  quaecumque  in  buccam  veniunt,  te- 
mere  et  imprudenter  efluiii.  lta  Aben  Ezra.  Cum. 
inquit,  haec  dictio  *?JJ  neged  adjunctum  habel 

Sffl  min,  significat  longe  recedere :  quod  si  ei- 
em  adscribatur  lamed,  significat  rei  propin- 
quitatem ,  seu  ad  rem  accessum,  q.d.  Abscedc 
a  stulti  conspectu,  ac  procul  estoaslolido  atque 
scientiae  experte,  nam  labia  prudenliae  scien- 
tiam  significant.  Sic  et  R.  Levi :  Longe,  inquit , 
remove  te  a  vecorde,  ne  cum  illo  societatem 
contrahas.  Sicet  Chald.  Pagninus,  Tigurinus  et 
alii. 

Dices  :  Qua  fide  Noster  verlit,  et  nescit  in  ter- 
tia  persona,  cum  in  Hebraeosit.ef  nescivisti  in  se- 
cunda,  hocest,  nescilo,  velnescies?Resp.  Noster 
videtur  censuisse  esse  hic  commutationem  per- 
sonae,  quae  crebra  est  in  Scriptura,  ut  scilicet 
Salomon  a  sapiente  se  convertens  ad  stultum 
dicat  :Tu,  6  sapiens,  vade  conlra  virum  stul- 
tum,  id  est  contraria  via  te  a  stulto  elonga  ;  at 
tu,  6  slulle,  nescilo  verba  prudeniiae,  id  est ,  tibi 
soli  serva  tuam  nescientiam  et  ignorantiam 
prudentiae,  noli  eam  sapienti  pandere,  nec  sim- 
plicibus  inhalare:  quod  Noster  clare  vertit,  mu- 
tans  secundam  personam  in  terliam  ,  et ,  id  est 
quia,  stultus  nescit  labia  prudentue  ;  Hebrasis 
enim  usitata  est,  sed  Latinis  inusitata  et  inso- 
lens  haec  subita  personae  commutatio.  Similes 
tacitaeetrepentinae  personarum  commutationes 
crebrae  sunt  in  Prophetis  et  Canticis ;  Prophetae 
enim  subito  a  Cyro,  Davide,  Salomone,  etc. , 
avolant  ad  Christum  ,  ut  patet  Isaiae  45.  8.  et  c. 
16.  1.  Aut  certe  si  ad  eamdem  sapientis  perso- 
nam  baec  referas,  dicendum  est  esse  antiphra- 
sin.utTo  prudentice  ponalur  pro  imprudentia, 
uti  legunt  nonnulli  codices  Lalini  et  Pagninus 
quivertit :  Vadea  longe  cumviro  stulto ,  et  nes- 
cies  labia  mendacia.  Stullus  enim  videtur  sibi 
sapiens  ac  prudentissime  loqui ;  sed  haec  ejus 
sapientia  et  prudentia  apud  sapientes  vera  est 
imprudentia  et  stultitia. 

Porro  alii  varie  haec  ex  Hebraeo  vertunt  et 
exponunt.  Primo,R.  Salomon  :  Vade,  inquit, 
coram  viro  stulto,  et  nescies  labia  prudentice,  boc 
est,  si  cum  stullo  converseris ,  non  disces  ab  eo 
prudentiam. 

Secundo,  Tigurina  \Vade afacie hominis stulti, 
in  quo  non  animadvertis  labia  scieniue. 

Tertio,  Vatablus  :  Vade  a  facie  insipientis,  cum 
non  noveris sermones  scientice ,  hoc  est,nihil  sit 
tibi  commercii  cum  stulto ,  si  inexpertus  fueris 
et  ignorans  ;  quia  a  stulto  non  disces  scientiam, 
sed  stultitiam. 

Quarto,  Cbaldaeus  :  Vade  per  viam  atiam  d 
viro  stulto;  quiain  labiis  ejusnon  est  scienlia; 
et  huc  Vulgatam  versionem  revocat  Cajetanus 
etBaynus,  subaudiendo  pronomen  eum.  Vade  , 
inquiunt,  contravirum  stultum,eteum  qui  nescit 
labia  scientia,  id  est,  procul  discede  a  stulio. 
et  abeo  qui  imperite  et  imprudenler  loqnitur. 

O/uinto,  Jansenius,  quasi  dicat  :  Vade  contru 


COMMRKTARIA  IN  PnOVEltMA  SAI.OMOHIS.  Cap.  XIV. 


I 


virum  stuttum  ,  id  osl  ttonga  te  a  slulio,  ct  nc- 
scilo  labia  s< tcntur ,  id  csl  lai  e  ,  iii)0,  si  opus  sil, 
.»iuiula  te  niliil  scire,  BCI  loquendi  impcriluu)  rt 

prudeotke  experftH  eite,  poUui  quam  ui  cun 
►mlto  lermocitwrii  vci  dlfpbtet, 

ScxtO,  Scpluag.  ptOTHH  alio  abcunt  :  Ornnia, 

iuquiuHi,  eomtrarim  viro  imprudcnti;  arma  au- 
tcm  scnstts  (graece  «ioSkmoh,  id  cst  scnsus.jndicii, 
BCltDtitB,  docli hl»,  id  cst  prudculis  cl  scnsali 
auiuii,  attBr,->ii  cuiiu  est  vo»;st«)  labia  s<tf>icn(ia,\\v\, 
ut  vcrlit  auctor  Catcna*  Ciacoruni  :  Viro  stulto 
omnia  cadunt  a<tv<rsa;  labia  aultvi  sa/>icntis  or- 
gana  sttnt  judtcii  ct  WWybooeet,  inquit,  sa- 
(Hcnlum  tabia  sttnt  itlonca  judicii  ct  scnsus  orga- 
tnt  ,  ul  qutt  insifiitntium  urerlunt ,  tl  maltltttm 
data  opcra  inscclantur ;  malitiu  cnim  cttm  vtra 
tapicntia  niltil  communc  lutbcrc  potcst.  Sicut  cniin 
In  organis  cxacto  aurium  judicio,  fislulae  mino- 
rcs  gradatim  cum  majoribus  magna  sonoruni 
p  roporlionc  liaimonicccoa|)tanturct  contcmpc- 
rantur,  indcquc  suavcm  cdunt  mclodiam  ct 
conccntum  :  sic  paiitcr  sapicns  scrmoncs  suos 
magno  prudcnliae  scnsu  disponit  ct  contcmpc- 
rat,  indcquemirum  audicntinm  lani  illis  quam 
sibi  couciliatdccorem  cl  graliam,  adco  ut,  cum 
eum  loqucnlem  audiunt,  organorum  conccntum 
sc  audire  cxistimcni.  Cracum  cnim  0*;«  non 
tantum  arma,  sed  et  organa  ct  inslrumenta  quae- 
libct  significat.  Sin  arma  lioc  loco  vcrias  cum 
Complut.  et  noman.  scnsus  cril,  q.  d.  Viro  im- 
prudenli  ol>  imprudcniia  cjus  vcrba,  quibus 
sibi  omnium  odia  acceisit  ,  omnia  acciduni 
contraria  et  adversa  ;  omncs  cnim  in  eum  in- 
surgunt,  etimque  laccssunt  :  armaaulem  senstts 
lubia  sapientia,  id  csl  aima  bominis  scnsali, 
quibus  se  conlra  adversa  omnia  communit, 
imo  inimicos  quoque  sibi  amicat,  sunt  vcrba 
prudenter  et  gratiosc  labiis  cjus  prolata.  Aut, 
ut  nosler  Salazar,  q.  d.  Omncs  ct  omnia  impru- 
dcnti  crudelc  movcnl  bcllum  ;  scd  lamcn  nulla 
adversus  cum  arma  saviora  sunt,  quam  labia 
sapicnlia  bominis  scnsati.  His  cnim  crudclius 
quam  sagiltis  cl  jaculis  configitur,  his  sa*vius 
quam  gladiis  bastisque  confodimr  ejus  sloliditas 
ct  stultitia.  Porro  slullus  hic,  ct  in  caeteris  pro- 
vcrbiis,  idcm  est  quod  imprudens ,  viliosus, 
pravus,  improbus;  sapicns  vcro  est  prudens, 
virtutc  praditus  ,  rectus,  probus;  ha?c  est  cnim 
sjpicntia  vcra  ct  practica,  uii  sa?pius  monui. 
J/.i  S.  Ambros.  1.  Z.  epist.  19.  posl  initium  :  Elo- 
quia  tua,  inquit,p/ewa  intcllectus  sint.  Unde  et 
Salomon  ait :  Arma  intellectus  labia  sapientia.  Et 
alibi  (Proverb.  15:)  Labia  tua  altigata  sint  sensa, 
ict  est  fulgeal  sermonum  tuorum  manifestalio ,  in- 
tellectus  coruscet,  et  eloquium  luum  alque  tracla- 
tus  aliena  non  indigeat  asserlione,  sed  sermo  luas 
velut  armis  suis  sese  ipse  tucalur. 

Denique  Theodorus  Abbas  apud  Cassianum 
collat.  6.  cap.  9.  sic  Scpiung.  cxplicat  :  Ut,  in- 
(juit,  de  perfectis  ac  sapicntibtts  dicitur  :  Diligen- 
libus  Deum  omnia  cooperanlur  ad  bonum  ,  ila  de 
infirmis  pronuntiatur  ac  stutlis  :  Omnia  adversa 
viro  insipienti ;  nec  prosperis  enim  rebus  proficit , 
nec  emendatur  advcrsis.  Ejusdem  namque  virlulis 
est  trislia  forlilcr  tolerare  ,  cttjus  etiam  secttnda 
moderari,  et  ettm  qui  in  uno  torum  supcralur , 
neutrum  sufferre  ccrtissimum  est.  Facilius  tamen 
qnis  elidi  potest  prosperis ,  quitm  adversis.  Ha?c 
'■nim  interdum  etiam  invitos  retincnt  atque  humi- 
tiant ,  et  compunctione  satttberrima  vetminuspec- 
care  faciunt  8  vct  cmendunt;  itla  vero  mollibus 


vunte  ac  ptmicioiis  citolkntia  hlandimtnlis . 
cmoi  ffttctlalii  sua  pronntu  rutnaviujon  pro- 
stonunl. 

H.SAIir^TIACALLlDI  KSTIMTKI.MOKIIK  VJAilsCAM  : 
K.T  IMIMUDKMIA  STl  1.1  OIIUM  KltlU.NS.  ]  Clntld.Tlls  : 
SafHcnlia  cullidi  csl  inltlitgailiu  vitr  siuf;  stittlitia 
vtcordmm  fi  atttluli  nta ;  S\  i  us  :  Solcrs  tn  sapitntia 
stta  inlcttigit  viam  siiam  ;  at  via  slttlli  in  crron. 
Cullidus  ,  bcbr.  ETy  arum ,  in  biscc  l'io\<  ib.is 
in  bonam  parlcm  sumilur  procaulo  ci  prudniii. 
Scnsus  csl,  (|.  d.  \\v  ( 'aulus  cl  piudens  inlclJi- 
pil  siias  vias,  id  cslaclioncs,  (juia  antc(pian)  eafl 
olicat,  pravidct  <t  prospicit  modum,  quo  |>ru- 
dcntcr,  recie  et  honcsie  juxta  Dei  tegem  et  vo- 
lunlalcm  cas  opcrctur,  ut  pcr  cas  ad  vitam  ho- 
ncslam  ,  ac  landcm  bcatain  rccia  coniendat  ac 
])crvenial.  Et  in  lioc  sila  cst  vcra  ipsius  sa- 
1'ieniia.  Al  vcro  imprudcntia  ct  insipieniia 
siuliorum  in  eo  consislit ,  quOd  ipsi  non  in- 
telligant,  non  prospiciant,  ut  viae  eorum  sint 
rccise;  sedii  rcctiludinc  abcrranl  in  avios  et  dc- 
vios  voluplalum  crrores ,  ad  quos  eos  abripk 
sensus  el  concupisccnlia  ;  undc  ab  una  volup- 
tatc  aberrantct  vapaniurin  aliam  ct  aliam,  do- 
ncc  assidue  abenando  magis  cl  magis  ,  tandcm 
in  ruinam  ct  gcliennam  corruant,  qui  summus 
et  iircvocabilis  cst  crror. 

Tro  crras  hcbr.  cst  rWtfi  mirma,  id  est  dolus, 
fraus,  dcccplio,  ul  vcrtunt  Aquila,  Symmachus, 
Tbcodol.  ac  Scptuag.  Dementia,  inquiunl,  im- 
prudcntium  ««*««?, il  est  in  dcccplione  vcl  in  er- 
rore;  quia  scilicet  crror  eorum  decipit  e.os, 
duciiquc  in  cxitium  et  tartarum.  El  sic  in  reidem 
esl  dolus  et  dcccpiio,  quod  error,  vi  vcrtit 
Noster.  lia  aucior  Caienaj  Crvccorum '.  Sapicntia 
frttdcntium  vias  itlorttm  (nteltigit  ;  stuttorum  au- 
ttm  amcntia  in  crrorcvi  inducil :  Qttia  prudenles , 
inquit,  cmnes  actiones  suas  prudenter  inslituunt; 
amcnles  auttm  ne  tttm  quidtm,  dtmi  errant,  crro- 
rim  suum  agnoscunt ,  sed  in  obscttris  ignorationi.s 
et  inscilia?  tcnebris  nunquamnon  vcrsantur.  Potest 
sccundo  dolus  hic  fTroprie  accipi.  IJnde  Vata- 
ldus,  rcpctcns  -b  intetligere,  sic  vcrlit :  Sapienlia 
cauli  est  intelligere  viam$ttam;  stullitia  attlcm 
stttltorum  esl  inlelligerc  dotum ,  hoc  cst,  slulli 
nihil  aliud  cogilant  quam  quomodoaliis  impo- 
nere  possint.  Sicque  pulchra  est  antithcsis . 
q.  d.  Sapicntia  vcre  prudentis  et  catili  est  non 
cognoscere  fraudes  cl  dolos,  quibus  opes  vcl 
lionorcs  comparei,  aul  proximum  suumcallidc 
opprimat,  sed  cognoseere  viam  suam  ,  quid 
scilicet  sibi  agendum  sit  etquii  cundum,  ut  ad 
ccelum  viiamque  beatam  perveniat.  Ex  adverso 
sapicntia  sluliorumeslmachinari  dolos  et  frau- 
dcs,  quibus  se  ditent  ct  magnificent;  putant 
enim  se  sapienles  et  callidos,  cum  eo  per  dolos 
pcrtingcre  valent  :  at  ha:c  eorum  sapienlia 
summa  est  insipientia  et  imprudenlia  ;  quia 
negligunl  scrutari  ct  cognoscere  vias  suas,  qui- 
bus  scilicet  ad  felicilalem  tendant,  ac  toii  sunt 
01  scrulentur  vias  alicnas  ,  kl  est  aciiones  pro- 
ximorum ,  ut  easper  dolos et  fraudes  evcrlant ; 
qua  ratione  non  tam  proximos  quam  se  ipsos 
cverlunt,  ac  in  ruinam  ei  gchcnnam  pra^cipi- 
lant.  Quo  quid  slullius  ?  nam  ,  ut  ait  Psalles, 
psalm.  7.  Slultus  el  impius  lacum  aperuit,  et 
tffodil  eum ,  et  incidit  in  foveam  quamferit;  doli 
cnim  in  caput  dolosi,  fraudes  in  caput  fraudu- 
ienti  recidunt  ct  evolvnniur- 

AUudil  ad   prudentiam  scrpcntis,  qui  hebr 
vocattfr  C2TW  arum,  id  estcallidus,  Gcncs.  3. 


352 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIV. 


v.  1.  de  quoChristus  :  Estote  prudentes  sicut  ser- 
pentes,  et  simplices  sicut  cotumbx.  Iuter  caetera 
nutem  prudentiaeserpenlis  argumenta  unumest, 
ait  Salazar,  quod,  cum  pedibus  careat ,  ideo- 
que  reptare  debeat,  fugit  pr.-erupla,  et  fere  per 
plana  et  aequabilia  vias  suas  dirigit,  teste  Plinio, 
lib.  6.  cap.  15;  in  planis  vero  tam  velociter  fer- 
tur,  ut  levissimorum  equorum  cursum  ad;e- 
quet,  q.  d.  Salomou  :  Imitare,  6  homo,  calli- 
ditatem  serpentis;  sicut  enim  hic  diligit  vias 
planas  et  sibi  convenienles,  sic  et  tu  dilige  vias, 
id  est  acliones,  studia  et  occupationes  naturae 
et  ingenio  tuo  commodas  ;  hae  euim  homini 
planae,  imo  proclives  suut,  reliquae  difficiles 
et  acclives.  Unde 

Terlio,  el  magis  proprie  :  Sapientia  callidi  est 

intelligere  viam  suam ,  id  est  sibi  convenienlem 

et  congruam,  q.  d.  Sapiens  inlelligit  qiue  via  , 

id  estquisstatus,  quis  gradus,  quod  oflicium  , 

quse  occupatio,  quodstudium,  quae  ars,  quse 

actio  sit  sua ,  id  est  sibi  conveniens ,  quae  scili- 

cet  suae  complexioni,  indoli,  propensioni,  viri- 

hus ,  talentis  congruat.  Et  in  eo  consistit  ejus  sa- 

pientia./4(  imprudentiastultorum  est  deceptio,  dolus 

et  error;  quia  non  cogitant  quid  sibi  suseque  in- 

doli,  aeque  ac  saluli  conveniat;  sed  id  amplec- 

tunturquoeos  rapit  ambitio,  levitas,  avaritia  aut 

libido;  quo  fit  ut  in  graves  difficultates  praesen- 

tes  et  seternas  incidant,  ex  quibus  se  expedire 

nequeunt :  quae  magna  est  imprudenlia.  Sic  quo- 

tidie  videmus  plerosque  errare  in  statu  vitoe  de- 

ligendo,  in  officiis  amplectendis  ,  ex  eo  quod 

non  considerent  an  is  status  vel  officium  sit  sibi 

congruum  et  salutiferum ;  sed  an  sit  opulentum, 

splendidum,  honorificum,  v.  g.  offertur  pasto- 

ratus,   abbalia,  episcopatus  pinguis  et  splen- 

didus,  illico  arripitur,  nec  prius  discutitur  an 

i#  arripientis,  naturae,  graliae,  viribus,  hume- 

ris  sit  commensus;  quo  fit  ut  multi  oneri  sint 

impares  ,  nec  tantum  se,  sed  et  subdilos,  quo- 

rumcuram  acceptant,  in  perditionem  praecipi- 

tent.  An  non  haec  est  imprudentia,  eaque  sum«- 

ma,   utpote  in  re  gravissima?  talis  enim  est 

salus  aelerna,  quae  est  ultimus  finis,  summum- 

que  hominis  bonum.  Quid  enim  magis  praepos- 

terum,   quam  media  fini ,  puta  episcopatum 

saluti,  anteponere ,  ac  deinde  finem  acl  media 

a  se  praeelecla,  puta  salutem  ad  episcopatum, 

accommodare,  imo  cogere  velle ?  O  curas  lio- 

minum!  6  quantum  est  in  rebus  inane,  imo  insi- 

piens,  slultum  et  perniciosum  1  Alius  amplec- 

titur  matrimonium ,  quia  offertur  sponsa  dives, 

pulchra,  nobilis;  nec  considerat  an  ejus  mores 

moribus  suis  congruant ,  quo  fit  ut  postea  mo- 

res  ejus  moribus  suis  dissimiles,  imo  adversos 

deprehendens,  in  perpetua  vivat  afflictione,  li- 

tigiis,  moeroribus.  Alius  se  applicat  sludio,  ut 

praebendam  vel  dignitalem  consequatur ,  cum 

sithebeli  ingenio,  et  natus  ad  mecbanica  :  hic 

perdit  tempus,  perdit  indolem ,  perdit  talenium 

sibi  a  Deo  datum ,  et  aliud  sibi  non  datum  vi  in- 

vadere  salagit,  et  ila  de  caeleris.  Hinc  anim;e 

perditio,  et  salulis  naufragium.  Quam  multi  in 

seculo  damnantur,  qui  in  slatu  ecclesiastico, 

vel  Religioso  salvarentur,  et  vice  versa.  Igittir 

docet  Salomon  in  eo  veram  sapientiam  consi- 

stere,  ut  quisque  sapienter  secundum  Deum  e* 

rectae  ralionis  judieio,  seposilis  privaiis  affocli- 

hus,   ac  mundi  carnisque   illecebris  dijudicet 

quae  Via,  idest  quae  occupalio,  quis  stalus,  quod 

officium,  qu.e  aclio,  sibi,  id  est  siue  indoli  et 


inclinaiioni,  ac  suis  tam  naturae  quam  grati.-e 
viribus  proportionata  sit  ,  commensurata  et 
congrua,  ut  recle  et  honeste  vivat,  itaque  ad 
aeiernam  felicilalem,  ad  quam  a  Deo  creatus 
est,  et  ad  qtiam  haec  vila  non  nisi  via,  peregri- 
natio  et  cursus  est,  perveniat,  qui  secus  faxit 
hunc  imprudentem  esse,  nec  tam  alios  quani 
seipsum  ludere  et  decipere. 

Radix  hujus  disparitatis  est,  quod  sapiens  ex 
dictamine  sapienliae  omnia  examinet,  et  libret 
secundum  raliones  divinas  et  aeiernas;  insipiens 
verosecundum  rationes  humanas  ,  temporales 
et  caducas,  quas  divinis  et  aeternis  anteponit  , 
quae  summa  est  insipientia.  Notat  hoc  noster  B. 
Aloysius  Gonzaga  ;  qui  proinde  pingitur  cum 
bilance,  in  cujus  una  lance  appendit  raliones 
temporales,  in  altera  aeternas,  quae  longe  prio- 
ribus  praeponderantes  ipsum  incilant,  ut  omnia 
sua  agat  et  mensuret  juxta  dictamen  rationum 
divinarum  et  aeternarum,  non  vero  humana- 
rum  ctcaducarum.  Hoc  est  quod  ait  sapiens  : 
Quidquid  agas,  prudenter  agas,  et  respice  finem. 

Et  S.  Bernard.  serm.  20.  inter  parvos  :  Attende, 
homo,  unde  venis ,  et  erubesce  ubi  es ,  el  ingemisce 
quo  vadis  ,  et  contremisce.  Et  Psaltes  :  Cogitavi 
dies  antiquos ,  inquit,  et  annos  aternos  in  menle 
habui.  Si  sapis  ergo,  in  singulis  aclionibus  hoe 
elige,  hoc  age,  quod  in  hora  morlis  ,  quod  in 
die  judicii,  quod  peromnem  aelernitatem  voles 
te  elegisse,  te  egisse  :  Semet  dictum ,  cogitatum 
factum,  ceternum  est  :  Vive ,  stude  ,  laboru  ater- 
nitati.  Haec  est  sapientia  Sanctorum. 

9.  Stultus  illudet  peccatum  ;  ET  inter  justos 
morabitur  gratia.  ]  Pro  stultus  Compl.  et  codeX 
Montis  Amiati  ac  Longobardus  legunt  stultis  in 
dativo  plurali,  et  sic  verti  potest  ex  Hebraeo. 
Pro  ittudet,  Hebr.  est  yni  ialits,  quod  varii  varie 
vertunt :  primo ,.  illudere  ;  secundo  ,  cavillari , 
hocest,  factqm  vel  dictum  alicujus  in  malam 
partem  interpretari;  teitio  ,  palliare  sive  excu- 
sare  ;  quarto,  loqui  praeserlim  sophislice;  quin- 
to,  intercedere.  Unde  primo  Chaldaeus  vertil  : 
Stutti  comparationes  ponunt  in  peccato  ;  et  inter 
rectos  est  beneplacitum,  q.  d.  Slulli  scelera  sua 
imminuunt  comparando  ea  cum  sceleraliori- 
bus,  ac  sibi  blandiuntur,  quod  prae  illis  boni  ei 
honesti  videanlur  ;  secundo  ,  Pagnin.  Stuttus  lo- 
quitur  verba  delicli;  et  inter  rectos  erunt  verba 
clilectionis ,  id  est,  ut  Vatabl.  Si  Stullus  quid  ma- 
lefecerit,  id  palam  eloquitur;  et  inter  rectos 
semper  fit  mentio  charitatis  ;  lertio,  Tigurina  : 
Stulti  excusant  delictum,  sed  inter  reclos  est  be- 
neplacitum  vel  benevotentia  ;  quarlo,  R.  Emma- 
nuel  :  Quilibet  ex  stultis  pattiabit  deticlum  ,  et 
inter  rectos  votuntas  bona  ,  aut ,  stultus  interpres 
vel  medialor  delicti  erit ,  et  inter  rectos  benevo- 
lentia;  quinto,  Baynus  :  Slultus  toquitur  detictitm, 
et  inter  reclos  gralia,  id  est,  inquit,  stultus  lo- 
quitur  turpia  quae  nec  nominari  debent;  at  jus- 
torum  sermonesgratiaetvenustateconditisunt; 
sexto,  R.  Salomon  verlit :  Prostultis  mulcta  in- 
tercedit.  Cumenim,  inquit,  in  Deum  ethomine."" 
peccarint,  necesse  est  ut  utrisque  pro  offensa 
per  mulctam  satisfaciant ,  sicut  Philisthaei  pru 
deliclo  in  arcam  Deicommisso  solverunt  quin- 
que  anos  aureos,  1.  Reg.  6.  5  ;  seplimo ,  R.  Levi 
vertit :  Peccalum  loqui  faciet  stultos.   Cum  enim, 
inquit,  per  peccatum  se  finem  quem  optabani, 
non  consecutos,  imo  poenas  et  aerumnas  incur- 
risse  viderinl,   loquentur  et  conquerentur  de 


(.OMMI.NTAIUA  1N  ITlOYElUUA  SALOMONIS.  Cnp.  XIV.  35.1 


inisera  el  inlVlici  sna  sorlc  ;  mia\<>,  Abrn  E/.ra  : 
y^UdUts,  iii(|uii,  esl  Inlurpretari  menlem  alio- 
ruiii,  eique  le  accommodare  ;  y^Stj  nuliu  eolm 
cst  interprea,  (|.  d.  Stullus,  id  eal  impiua,  lo- 
quitur  ad  menlem  eorum  ,  quibuscum  pecca- 
tuiii  perpetrare  tatagit,  juxta  iliud  isaiaj,.'L  9: 
Peccutum  suum  quosi  Sodoma  pradicawunt,  ncc 
absconderunt. 


<-.  'i,  pro  pocc  ati  expiatione  praacriplam  ,  nolet 
ill.im  praitare,  led  llludel,  id  eal  eiudel  velderl 
debit  monenlcm,  At  interjtutoswiorabiturgra- 

lia,  qua  ie  a  pccraloillibalON  ronscncul  ,ul  lios- 

lia  pro  peccato  aonegeant ;  quare  ii  quam  offo- 
i  unt,  non  pro  peccatOi  led  ad  graUam,  iil  est  lan- 
quam  gratiosain  et  sponlaneam  Ueo  ilslunt.  Buc 
facilversio  SepL  Domus  Iniquorum  dcbcbunt  mun- 


Verum  Noster  optime  el  maxime  proprie  yb^     dationem  ,  domus  autem  justorum  acccpiabitcs , 


itUits  verlil,  Uludet,  et  Symmach.  irridet,  quod 
imilia  complectitur ;  primo,  q.  d>  Slullui  cum 
risu  et  joco  quasi  Luderis  perpetrat  peccatum, 
periode  ac  li  cum  peccato  luderet,  illique  illu- 
deret,  juxta  id  quod  dixit  cap.  10  :  Quasi  per 
risum  stultus  operatur  scelus.  Et  c.  2  :  Uetantur 
cum  malc  fecerint,  el  exultant  in  rebus  pessimis. 
Ubi  plura  liac  de  re  dixi.  Ruraum  cum  de  pec- 
cato  arguilur  slultus,  id  esl  impius,  illudit/id  est, 
tcrgiversando,  excusando,  ridendo  eludit  ar- 
gueolem,  ejusque  correptiooem ;  at  viciasim 


q.  (1.  Iniqui  noleot  solvere  bostiam  pro  peccato 
debilam  ,  scd  iu  lioc  debito  permanebunt  quaal 
illudentes,  et  irridentes  lam  peccatum  quam 
hosliam  i>ro  peccalo;at  vero  justi  sunt  accep- 
labiles,  id  est ,  Deo  grati  ac  accepti ,  unde  non 
indigent  hostia  pro  peccalo;  led  si  quam  offe- 
rant ,  non  propeccato,  ied  ipontaneam  ad  Uci 
gratiam  magii  sibi  conciliandam  oiTcrunt.  Ita 
Salazar.  Dnde  Syrus  more  suo  ajseclans  Scpi. 
vcrtit  :  Domus  iniquorum  qtuerunt  recle  mundi- 
ticm,  el  domus  juslorttm  cam  recipiunt.  Ilic  sen- 


stultus  illudelur  a  peccato,  unde  Compl.  et  co-  sus  obscurior  etprofundior  est,  secundus  vero 

dicesjam  cilali  ac  Dion.  Carilius.  legunt :  Stultis  clarior  et  planior. 

illudet  peccatum,  sicutesca  in  hamodecipit  pis-  10.  ConQuouNoviTAMARiTuniNEM  amm.e  su.e,in 

ces,  ait  Dionys.  El  Aquila  :  Stullis  illudet  pecca-  gaudio  ejus  non  miscekitur  extuaneus.]  Syrus  : 

tum  ,  inlcr  justos  autemerit  gratia,  q.  d.  Volup-  Cor  cognoscens ,  vel  inlelligens ,  mccstitia  est  ani- 

tati  et  culpae  impiorum  illudet  pocna  ,  quam  m®  sua;  Arabicus  :  Cor  viri  sensitivum  (  quod 

culpa  ex  improviso  cis  induccl;  sed  apud  justos  facile  langitur,  et  sentit),  anima  ejus  tristis  est ; 

eril  Dei  gratia,  quse  eos  prosperabit,  ettandem  ct  in  gaudio  ejus  non  miscebitur  magni/icentia  ; 

beabit.  Stultus  ergo  qui  effraenis  ruit  in  scelera  ,  primo,  Jansenius  et  Baynus  sic  exponunt,  q.  d. 

videlur  iiludere  peccato;  at  magis  illudit  ipsi  Cor,  quod  angitur  et  conscium  est  sibi  secreti 

peccatum  ,  peccatique  prases  diabolus  ;  nam  mceroris ,  non  capietur  facile  solatiis,  quae  ex- 

ob  peccatum  cruciabit  eum  acerrime  tum  in  trinsecus  adbibcntur.  Verus  enim  dolor,  quicor 

bac  vita,  lum  in  gelienna  ,  ubi  illum  deridebit,  penetrat  el  pervadit,  non  facile  tollitur  blan- 

illudet  et  subsannabit,  quod  tam  demens  fue-  dimenlis  exlernis.  Atque  boc  est,  quod  dicilur  : 

rit.ut  sibi  bosti  suo  jurato  ad  peccatum  ten-  Extraneus,  vel  exlrancum  quid,  non  miscebitur 

tanti  cesserit,  imo  crediderit,  quod  tam  insen-  in  gaudio  ejus;  quia  scilicet  non  atlfert  ei  gau- 

satus  fuerit,  ut  non  cogitarit  incendia  gebennae;  dium,  nec  lemperabit  gaudiocordis  mcerorem; 

scd  pro  modica  voluptatc  iis  animam  suam  tra-  nullus  enim  externus  dilectionis  affecius  pote- 

diderit.   At  inter  justos  morabitur  gratia ;  quia  rit  ei  esse  in  gaudio,  id  est,  ad  gaudium  ,  ut 

bonesla  agendo  gratiam  Dci  et  hominum  sibi  scilicet  gaudio  se  det,  eoque  vclut  solalio  tris- 

conciliabunt.  Unde  Syrus  verlit  :  Stultis  faciunt  litiam  temperet.  Id  experiuntur  peccali  gravio- 

peccatum  et  recti  beneplacila.  ris  sibi  conscii.   Unde  Symmacb.  verlit  :  Et  in 

Secundo,  stultus  illudit  peccatum,  non  suum,  gaudio  ejut  non  miscebitur  extraneis ,  scilicet  de- 

sed  alicnum,  id  est,  deridet  pcccantes,  eorum-  liciis  et  gaudiis.  Nam  ut  ait  S.  Augustin.  contra 

que  peccata  per  risum  et  jocum  commemorat,  litteras  Petiliani ,  lib.  Z  :  Si  conscientiam  mordet 

aliisquc  ridcnda  proponit  ;   sub  peccato  enim  verilas  criminis  ,  quid  mihi  prodest ,  si  me  conti- 

metonymice  ipsos  peccantesintelligit.  Huic  sen-  nuis  laudibus  mundus  extollat?  hoc  enimmere 

sui  valde  congruit  sequens  antitbesis  :  Et  inter  externum  esl,  illud  inlimum.  QuocircaS.  Epbrem 

justos  morabitur  gratia.  Hebr.    "p]n  ratson ,  id  tract.  de  Oratione  :  Omnis,  inquit,  mundana  et 

est  beneplacitum  vel  benevolentia  ,  q.  d.  Slul-  profana  voluptas  in   amaram  conscientiam  con- 

lus,  cum  videl  quem  peccantem,  ejus  pecca-  jecla  ,  qttasi  parva  mellis  slilla  est  in  absinthii 

tum  propalat,  ridet,  subsannat ,  eumque  om-  dolium  refusa. 

nium  risibus  objicit,  quo  fit  ut  ejus  aliorumque  Secundo,  Cajet.  q.  d.  Vir  cordalus  dolores  ot 


Iram  el  odia  in  se  concitet ;  at  justus,  si  quem 
peccantem  vidct,  ejus  peccatum  benevole  tegit, 
excusat,  et  secrelo  benigne  corripit  ut  emendet ; 
quocirca  inter  juslos  moraturgralia.idestbene- 
volentia.pax,  concordia,  amicitia.ltaJansenius. 
Teriio,  peccatum  saepe  metonymice  sumitur 


angores  animae  suac  celat  etcorde  premitjuxta 
illud  : 

Spem  vultu  simulat,  premit  altum  corde  dolorem. 

Idem  pariter,  cum  laetalur  et  gaudel,  celat  lani- 
tiam',  solusque  gaudii  sui  conscius  est  :  Impru- 


pro  hoslia  quae  offerlur  pro  expiatione  peccati ,     dentium  vero  ut  gaudia,  sicdolores  exundare  so- 
ut  Levit.  6.  17,  et  cap.  5.  6.  Sic  Christus  dicilur     lent ,  ait  Seneca  epist.  100. 


pro  nobis  factus  maledictum  et  peccalum ,  id 
est  hoslia  pro  peccato  et  maledicto  ,  2.  Corinlh. 
5.  v.  21.  Rursum  pjn  ratson,  id  est  gratia,  bene- 
placitum,  subinde  sumitur  pro  victima  gra- 
liosa  voluntarie  oblata  „  ut  Isaiae  60.  7  :  O/fe- 


Terlio,  noster  Salazar  duas  affert  expositio- 
nes  :  prior  est  addendo  rbsolum  hac  ratione  : 
Cor  quod  novit  solum,  inquit,  amaritudinem  ani- 
ma  sua? ,  id  est  cor  quod  in  adversa  fortuna  so- 
lum  novit  sentitque  suos  angores ,  nec  ullum 


rentur  super  placabili  altari  meo ,  Hebr.  super  habet  sui  doloris  conscium  vel  consortem,  boc 

altare  ad  graliam  ,  id  est  tanquam  gratiosa  et  ipsum  cum  secunda  deinde  utetur  fortuna  ,  ne- 

voluntaria  victima.  minem  in  suae  laetitiae  et  gaudii  consortium  ac- 

Sensus  ergo  est,   q.  d.  Impius  admisso  pec-  cerset,  sed  secum  silens  solum  pariter  gaudiis 

calo  ,  si  moneatur  offerre  hostiam  lege  Levilici,  suis  potietur  et  fruelur. 


CORMEL.    A    I.AIMUK.      TOM.    111. 


Uo 


•354 

Posterior  ,  quam  ipse 
novit  sumalur  pro  amat , 
amaritudinem  anima:  sua  , 


COMMENTARiA  LN  PROYERBIA  SALOMONIS 

priori  praefert ,  ut  to 
q.  d.  Cor  quod  novit 
id  esl,  cor  nimirum, 


Cap.  XIV. 


quod  eo  doloris  et  angoris  pervemt ,  ul  suam 
ipsius  amariludinem  et  acerbitatem  adamet, 
et  trislilia  illi  voluplali  sit  :  In  gaudio  ejus  non 
miscebilur  exlraneus ,  q.  d.  Papae  ,  aut  apage  : 
Profecto  in  parlem  el  societalem  lalis  gaudii 
et  voluptatis  nemo  vocari  volet.  llaque  prover- 
bium  illos  incusat ,  qui  tristiliae  habenas  laxan- 
tes  eo  deveniunt,  ut  buic  jam  libenier  incum- 
bant,  uique  suos  moerores  et  dolores  adament , 
el  deosculenlur.  His  succensel  Seneca  in  lib.  de 
Consolatione  ad  Martiam  :  Quemadmodum  omnia 
vilia  penitus  insident ,  nisi  dum  surgunt,  oppres- 
sasint  ;ita  etiam  hxc  tristia,  et  misera,  et  in  se 
sasvienlia ,  ipsa  novissima  acerbitale  pascuntur  ; 
et  fit  infelicis  animi  prava  voluptas ,  dolor. 

Verum  hce  expositiones  ingeniosse  quidem 
sunt ,  at  planam  Salomonis  sententiam  obscu- 
rant  vel  intricant.  Igilur  Hebreea  habcnt  :  Cor 
cognoscit  amariludinem  anima?  suai ,  et  in  gaudio 
ejus  non  miscebilur  alienus ,  id  est,  ait  Vatabl. 
Mens  ipsa  cognoscit  amariludinem  et  laetiliam 
eonscientiac  suae ,  et  non  alius;  nullus  enim  sa- 
tis  explicare  potest  alteri  latentem  in  animo 
moerorem  ,  vel  gaudium  ;  neque  quantumvis 
explicet,  alterea  percipere  poiest,  uti  ipse  ea 
in  animo  sentit.  Aliud  enim  est  ea  audire,  vel 
videre  ,  aliud  ea  scnlire.  Tigurina  vertit  in  ge- 
nere  neulro  :  Et  in  gaudio  ejus  nihit  atienum  se 
immiscet ,  q.  d.  Merum  acpurum  putum  est  ejus 
gaudium  ,  nec  ullo  dolore  aliave  passione  mix- 
tum. 

Interpres  nosler  nervosius  hanc  sententiam 
stringil,  subaudiendo,  more  Hcbrseornm,  rela- 
livum  quod;  unde  sensus  ejus  est ,  q.  d.  Cor , 
id  est  mens  et  conscientia  ,  quae  sola  perfecte 
conscia  est  suae  amaritudinis  et  trisliliae  ,  haec 
pariter  sola  perfecte  gaudii  sui  erit  conscia  et 
compos,  cum  e  tristitia  emerget  in  gaudium  : 
sicut  qui  e  periculo  et  angore  naufragii  evasit 
et  enalavit  ad  littus ,  hic  solus  uti  suos  angores 
in  naufragio  si-nsit;  ita  solus  evasionis  et  libe- 
rationis  suae  gaudium  gaudiique  pondus  senlit, 
oeslimat  et  gustat.  Sic  Jacob  lugens  Joseph  quasi 
mortuum,  cum  audiiteum  superesse  ac  vivere, 
revixit  spiritus  ejus ,  et  ait  :  Sufficit  milii ,  si  ad- 
huc  Josepli  fdius  meus  vivit ;  vadam  ,  et  videbo  il- 
lum  antequam  moriar ,  Genes.  hb.  28.  Sic  non- 
nullae  matrcs  pulantes  filios  in  bello  occubuisse, 
ideoque  lugenles,  cum  illi  exinsperato  appare- 
rent,  vivosque  se  malribus  sislerent,  pree  su- 
bito  nimioque  gaudio  resolutis  spirilibus  vitali- 
bus  animam  exhalarunt.  Sic  Hebraei  afflicti  a 
Pharaone  in  jEgypto  amare  lugebant ;  at  liberati 
a  Mose  mire  gavisi  sunt,  nec  eorum  gaudiis  se 
miscuit  vEgyptus  ,  aut  quis  exterus. 

Porro  haec  sentenlia  cuilibet  cordis  trislilise 
et  laelitiee  aplari  potest;  maxime  tamen  vera  est 
in  trislilia  et  laetilia  supernaturali ,  prseserlim 
in  compunctione  animi,  qua  poenilens  amare 
dolet  de  peccalis  suis  vel  alienis  ,  caeterisque 
spiritus  periculis  vel  aerumnis;  huic  enim  com- 
punclioni  miscetur  gaudium  inenarrabile,  quod 
nec  peenitens  explicare,  nec  alius  compunctio- 
nc  carens  capere  potcst ;  adeoque  compunctio 
in  se  suoque  dolore  mirum  et  cneleste  conlinet 
gaudium,  idque  primo,  quia  compunctio  sancta 
est,  animamque  Deo  conciliat,  quae  materia  et 
causa  eslingentis  gaudii.  Unde  S.  Ephrcm,  mag- 


nus  compunclionis  amatoret  praeco ,  scrm.  3. 
de  compunct.  exclamat :  O  lacrymarum  vislquo- 
usque  perlingis ,  qua?  multa  cum  fiducia,  nullis 
impedita  retinaculis,  ipsum ccelum penelras?  O  vis 
lacrymarum  ,  quce  si  velis  ante  sanctum  alqueex- 
celsum  immaculati  Domini  thronum  cum  gaudio 
adsislere  polesl  O  vis  lacrymarum,  in  cujus  prx- 
sentia  atque  confidentia  Angelorum  ordines  cceles- 
lesque  omnes  virtutes  semper  exullant  !  O  lacry- 
marum  potentia!  quomodo  in  ictu  oculi  quasi  prx- 
petibus  sublala  pennis  in  ccclum  revehis  alque  as- 
cendis,  et  postulala  a  Deo  sancto  obtines;  occur- 
ritque  tibi  hitariler  indulgentiam  ac  remissionem 
peccatorum  deferens?  Largire  igitur  mihi  indigno 
famulotuo,  Domine,  lacrymas,  illuminationem  cor- 
dis  atque  forlitudinem  ,    ut  fonles  lacrymarum 
jugiter  cum  dulcedine  fundens ,  cor  meum  itlus- 
tretur  in  oratione  munda  ;  ut  magnum  illud  de- 
liclorum  meorum  chirographum  modicis  laciymis 
deleatur,ignisqueardensibiexiguofleluexstingua- 
tur.  Et  ser.  U.  loquens  de  Davide  :  Una,  ait,  nocte 
peccavit ,  et  per  singulas  noctes  flevit  ac  vigilavit, 
lectum  rigavit ,  et  vulnus  eluit ,  tacrymarumque 
virtute  effectus  esl  bcalus.  Et  mox  :  O  lacryma- 
rum  virtutem,  quce  ab  inferis  ad  ccclos  usque  re- 
ducis  desideranles  te  !  O  virtulem  lacrymarum, 
qua  medicinalis  officina  es  peccatorum  !  per  te 
peccalores  efficiuntur  beali;  unde  et  Dominus  nos- 
ler  beatos  lales  pra3dical ,  dicens  :  Beati  qui  nunc 
fletis;  quoniam  ridebitis  ,  in  futurum  scilicet.  Non 
quidem  dixit  beatos  illos  ,  qui  deflent  mortuum  , 
aut  damnum  domus  ,  aut  necessitatem ,  aut  quid 
aliud  secuti  hujus : Sed  beali,  inquit .  illi  qui  lugenl 
de  peccatis  suis.  Nunc  enim  ad  modicum  tempus 
plorant ;  illic  autem  in  sempiterna  consolabuntur 
secula.O  quantum  gaudium  esl  in  ca;lis,  simul  ac 
peccator  in  lerra  lacrymas  profuderit ! 

Secundo,  quia  coinpunctio  procedit  ex  amorc 
Dei  :  ideo  enim  poenitens  dolel  se  offendisse 
Deum,  quia  videt  quantum  bonum  sil  Deus 
quem  offendit,  quamque  sibi  et  omnibus  sit 
amabilis  :  amor  autem  causat  gaudium.  Unde 
S.  Basil.  hom.  k.  degratiarum  aclione  objiciens 
sibi :  Si  gaudium  perenne  prrccipis,  6  Paule  , 
Philip.  l\.  h,  cur  lacrymas  interponis  ?  Ad  hac , 
inquit ,  dicere  possumus  Sanctorum  lamenla 
lacrymasque  provenire  a  fervore  charitatis  :  ocu- 
lis  enim  cordis  in  eum  conjectis  quem  diligunt,  la- 
litiam  sibi  illinc  accumutant.  Et  Paulo  posl :  Apos- 
tolus,  inquit,  ut  cum  flentibus  fleamus  permitlil ; 
quod  hujusmodi  lacryma:  sint  seminium  quoddam 
ac  foenus  ,  quibus  xternum  illud  gaudium  incres- 
cit  quotidie  etcumulatur.  Itaque  lacrymae  spiri- 
lualem  laetiliam  non  impediunt ,  sed  accumu- 
lant,  et  tanquam  oleum  ignem  nutriunt  et  ac- 
cendunt. 

Tertio,  quia  poenitens  cupit  et  gaudel  com- 
pungi,  ipsaquecompunctione  etlacrymis  quasi 
epulis  delicatissimis  pascitur.  Unde  ?b  cor  quod 
novit;  exponas ,  cor  quod  amat  amaritudinem , 
id  est  compunctionem  ,  anima  sua?.  Sic  dicit 
Christus  reprobis  :  Nunquam  novi  vos ,  id  est , 
non  amo  vos  ,  odi  vos,  Matlh.  7.  23.  Quocirca 
B.  Antiochus  hom.  107.  de  compnnclione  : 
Rorutento3 ,  inquit,  aspergines  lacrymarum,  ut 
dulcor  metlis  sunt  cordi ,  aut  suave  fragrans  thy- 
miama  apud  Deum.  Recte  D.  Petrus  Cellensis 
lib.  de  Panibus,  c.  l1:Vanis,  inquit,  lugentium 
abundantia  esl  tacrymarum.  Sicul  enim  panis  esu- 
rientem,sic  lacryma  reficit  animam  doletitem: 
deficit  esuriens  sine  pane ,  tacerata  languet  anima 


COMMENTARIA  IN  PROVERWA  SALOliONlS.  CaDj  XIV. 


suic  lacrymarum  effmione,  panis  mitigat  famem, 

ttitniiiti   ttiul   doloitm.    I  llciiu.s    IVTOgrCASUt  Di 

Eplncin,  linn.  1.  01  al.  ilci 'Mirmn  jnd i<  m  d  COm- 

punciiODe:  Certe,  in<|iiit,  scitote,  fratret  ,  ncn 

forc  in  tti  ra  1)111(1  ttttlctus  gratio.  Ittt'}  nitiritm ,  si 
qttis  ctstrtim  c.iptrltts  laiiymttrttm  ttttlct  tltiitin 
iiittttantc  oratumc  tlt  sttlt  i  act  i  it  tlntiri  t  Itrrts  : 
tottis   liic   cxlra  corptts  in  caittm   /crtttr.  Et  qtiitl 

dicoextra  corpus?  imoexlra  seculum  ttniccrsum 
toltts  tst.  utc  amplitts  conct  rsalio  tjtts  invtiiitur 

in  ttrns.  11(11'  compunctiouis  gaudium  guttahat 
Psaltes  dicens  j  Cibabis  nos  pane  tacrytnarusn,  s 

ct  potutn  dabis  nobis    in    tacrymis   in    mt  tisura  , 

isal.  7!>.  <>.  Sic  s.  Magdalena  pascebatur  suis 
laciymis ,  quibus  rigabat  pedes  Christi ,  magis 
(juam  Simon  suis epulis.  Uode  Becessit  in  Bal- 
mam  ,  ibique  Iriginia  annos  sola  soli  (.hristo 
vacavit  iu  compunciione  et  lacrymis  suavissi- 
mis:  quare  quolidie  in  cavlum  subvccta  ,  me- 
ruit  Angelorum  concentum  audire,  coquc  vcJut 
cibo  tam  corpore  quatn  mcnle  pasci. 

Quarlo  ,  quia  compunclio  cerlam  aflert  spem 
bealiltulinis  ,  coeleslisque   gaudii  est  quasi  ar- 
cha   et  pncguslus.  Unde  bene  senior  Macarius 
bomil.  15:  llabcnt,  inquit,  Christiani  consotatio- 
nem  spiritus   tactymas  ,   luctum    el   ptanclum  ; 
suntque  iltis  et  tacrymce  deliciarum  toco.  Imo  D. 
f.brysosl.  hom.  2£i.  in  epist.  ad  Ephes.  :  Nutla , 
inquit,  res  est  wqucjucunda  atque  luctus  quiesl 
cx  Deo.   Hanc  lacrymarum  suavitalem  exper- 
lus  S.  Aug.  in  Psal.  127  :  Si  5pes,inquil,  tam 
dulcis  est ,  quanto  res  dulcior  erit  ?  Et  nonnullis 
inteijeclis  :   Dulciores  sunt   lacrymai   orantium 
qudm  gaudia  theatrorum.  Hoccslquod  Cbrislus 
promiltit  Mallb.  5.  b:Bealiquilttgcnt,quoniamipsi 
consolabuntur.    Cbi  D.  Cbrysost.  bom.  15 :  Ubi 
vero  ,   inquit ,  dic  milii ,  consotabuntur  ?  et  luc 
profecto ,  el  quodest  amptius ,  in  fuluro.  Itaquesi 
vis   consolari ,   iuge.  ISeque  pules  amigma  esse 
quoddixi.  Quando  enimconsolatur  Deus ,  etiamsi 
mittia  marorumirruant ,  cunctis  superior  cxistis. 
Quinlo,  quia  compunclio  recreat  Deum,  An- 
gelos  et  Sanclos  universos  ;  quidni  ergo  gaudcat 
poeniiens  ,  quod  per  eam  Deum  et  Angelos  ob- 
lectel  ?  Audi  ChrisUim  :  Gaudiumerit  inccctosu- 
per  uno  peccalore  pamilenliam  agenle ,  qudm  su- 
per  nonaginla  novem  justis ,  Lucae  15.  7.   Quo 
alludens  D.  Bernardus  serm.  68.  in  Cant.   Gau- 
dent  ,  inquil,  Angeli  ad  poetiitenliam  peccatoris. 
Quod  si  delicix  Angelorum  lacrymm  meo2,  quid 
ipsa;  delicia  ?  Ergo  lacrymae  peccatorum  vinum 
sunt  Angelorum.  EtPsaltes  ps.  55.  9:  Posuisti, 
inquit,    taaymas  meas    in   conspeclu  tuo;  ubi 
Symmachus  vertit:  Posuisti  lacrymas  measinira 
te.  Lacrymae  ergo  sunl  gemmse  plusquam  crys- 
«allinae  ,  quas  Deus  ila  caras  habet,   ut  eas  in 
sinu  suo  recondat.  Quocirca   Deus  eos  qui  se 
dant  compunclioni  miris  consolalionibus  mul- 
cetj  juxla  illud  :  Secundttm  muttitudinem  dolo- 
rum  meorum  in  corde  meo,  consolaliones  luai  lu3- 
tiftcaverunt  animam  meam,  Psal.  93.  19. 

Porrocompunctionis  materia  et  causa  sunt 
primo,  peccata  propria ;  secundo,  aliena  :  qui 
enim  zelat  honorem  Dei  et  salutem  animarum, 
mire  compungitur  et  cruciatur,  quoiies  videt 
vel  audit  aliorum  peccata ,  quibus  divina  boni- 
tas  etmajestas  offendiiur.  Ita  Psaltes  :  Vidi } 
inquit,  prcevaricantes ,  et  labescebam,  quia  elo- 
quia  tua  non  custodierunt,  Ps.  118.  158.  El  : 
Dpprobria  exprobranlium  libi  ceciderunt  su- 
per  mc. 


i 
Tcrtio ,  BBrumuae ,  lentationcs  ct  perjculu  plu- 

rim.i  SC  ni.i.\iina  Imjus  \  it.c,  c  (|iiihus  vil    j  ini 
iiis  uripicl  nlios  eripere  cupil ;  uode  compunc- 
itis  ingemiscll  cum  S.  Paulo  i  Jn/olia  egoiuimo, 
t/ttis  mc  liberabit  de  corport  mortii  Itujus? 

Quarlo,desidcrium  coelcslispalriie.exquosus 
pirans  dicit:  Cupio  dissoloi,  et  esse  < mn  Christo. 
Qttam  dtlcrta  talx  inaciila  Itta,  Dontni    iii/itlam! 
concttpiscit  ct  deficit  ttiiiiita  uu  atn  alria  Domiiii. 

Quinto,  desidcriiim  Deij  aniin.i  enim  saocta 
insatiahilitcr  desiderat  sititque  Deum  ,  putu 
ardenter  desiderat  intenlissime  illum  ama« 
re ,  illjque  placere  ,  rursum  ilhun  videre  , 
eoque  frui  ;  quocirca  dmn  videt  se  hoc  cor- 
pore  degravari  ,  nec  luntum  Deum  suum 
amare ,  semperque  illum  iu  tneotem  praisen- 

lcinhahcrc,  siculi  vellel  ,  COmpuDgilur  el  in- 
gemiscit.  Ila  Psaltes  ps.  /il.  /i  :  Fucrunl,  inquit, 
milii  luctyma3.  mccc  pancs  dic  ac  nocle,  dam  dicitur 
milii  quolidic  :  Ubiesl  Dcus  tuus  ?  Ilctc  recordalus 
sum  ,  ct  cffudi  in  mc  anitnum  mcam  :  quoniam 
transibo  in  locum  tabernacuti  admirabilis  ,  usqua 
ad  Uotnum  Dci.  Et  sponsa  sponsi  desiderio  com- 
p uncla  :  Quctsivi ,  inquil,  quem  diligil  anima 
mca  ;  qucKsivi  iilutn,  et  non  inveni.  Surgam  ,  ct 
circuibo  civitatem  per  vicos  el  plateas  ,  quceram 
quem  diligil  anima  mea. 

Ita,    ut  habetur    in  Vitis  Palrum  ,   1.   5.    li- 
bello  3.  de   Compunclione  ,  S.   Arsenius   toto 
lempore  viloe  suae  lacrymahalur,  ideoque  su- 
darium  gestahat    in  sinu  ,   ut   conlinuas    has 
iacrymas  ahstergeret.  Abhas  Paslor:  Monachus, 
inquit,  debct  scmpcr  habere  luctum  in  semetipso. 
S.   Synclelica  :  Labor,  inquit,   est  et  magnum 
certatnen  impiorum  ,  qui  convcrtunlur  ad  Deum  , 
et  postea  inenarrabile  gaudium.  Etenim  scriplum 
est  quia   Deus  nosler  ignis  consumens   est  :  ita 
oportel  et  nos  divinum  hunc  igncm  cum  lacrymis 
et  laboribus  in  nobis  accendere.    Ahbas  Hyperi- 
chius  :  ISocle  el  die ,  ait,  laborat  monachus  vigi- 
lans ,  in  orationibus  permanens ;  pungcns  aulem 
cor  suum  producit  lactytnas  ,  el  celerius  provocat 
Dei misericordiam.  Alius  ihidem  :  Si  improperium, 
ait,  matris  mece  suslinere  non  potui ,  quomodo 
Christi  el  sanctorum  Angclorum   ejus  adversum 
me  confusionem  polero  indie  judicii  sustinere? 
Alius  videns  quemdam  ridenlem  :  Coram  costi 
et  terra  Domino,  ail  ,rationem  totius  vitce  nos- 
trce  reddiluri  sumus,  et  lu  rides  ?  Mius  :  Sicut 
umbram    corporumnoslrorum    ubique  nobiscum 
circumferimus  ,  sic  debemus  ftetutn  et  compunctio- 
nem  habcre  nobiscum,  ubicumque  simus.  Alius : 
Ftere  debemus  semper  ac  dicere  :   Vce  milti ,   v& 
mihi !  Alius  :  Lacrynue  sunl  sicut  terra  repromis- 
sionis ,  ad  quas  si  perveneris ,  jam  non  timebis 
bellum.  Ita  enim  vutt  Deus  affligi  animam,  ut  sem- 
per  desideret  ingredi  in  terram  illatn.  Plura  ea- 
que  mira  vide  apudClimacbum,  gradu  5.  de  ac- 
curatapoenitenlia,  et  S.  Chrysost.  libris  duobus 
quos  scripsit  de  Compunctiono  cordis.  Vide  et 
Thomamnostrum  Theodidactum  delmit.  Cbris- 
ti,  1.  1.  c.  16.  et  seq.  ubi  hocaxioma  sancit:  Da 
te  adcordis  computiclionem,  et  invenies  devolio- 
nem.  Devotionis   enim  devotique  gaudii  mater 
estcompunclio.  Quocirca  adeam  acriler  adhor- 
tatur  omnes  S.   Chrysost.  bom.  65.   ad  Popul. 
causamque  addit,  quod  ipsa   pariat  sinceram 
cordis   laetitiam  ,  cum   mundi   gaudia  pariant 
tristitiam,  in  eamque  desinant. 

Anagog.   Beda ,  Lyran.    Dionys.  et    alii  Ii.tc 
accipiunt  de  gaudio  ccclesli,  q.   d.  Pocnilentes 


356 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIV. 


et  palientes,  qui  in  bac  vita  dura  patiunlur  et 
amare  lugent  ,  hi  per  luctum  pervenient  ad 
gaudia  coelestia,  quibus  non  se  miscebit  ex- 
traneus,  puta  impoenitens  ,  impatiens  ideoque 
reprobus.  Hauserunt  hoc  ex  S.  Greg.  qui  1.  6. 
Moral.  c.  10 :  Cor,  ait,  quod  novit  amaritudinem 
anima?  sua ,  etc.  Humana  enim  mens  anima?  sua? 
amaril udinem  scit ,  cum  telernm  palrix  desideriis 
accensa  pcregrinalionis  suo3  pcenam  flendo  cog- 
noscit.  Sed  in  ejus  gaudio  extraneus  non  misce- 
bitur ,  quia  qui  nunc  d  mcerore  cordis  alienus  est , 
lunc  parliceps  ad  lanitiam  consoialionis  non  esl, 
quae  verba  alibi  eliam  repelit.  Hoc  est  quod 
Aposlolis  ait  Cbrislus  :  Amen,  amen  dico  vobis  , 
quia  plorabitis  etflebitis  vos  ,  mundus  autem  gau- 
debil;vos  vero  contristabimini,  sedtristitia  vestra 
vertetur  in  gaudium.  Causam  et  magnitudinem 
hujus  gaudii  explicat ,  /lum  subjicit :  Iterum  vi- 
debo  vos ,  et  gaudebit  cor  vestrum,  et  gaudium 
vestrum  nemo  tollet  d  vobis. 

Imo  sic  explicant  et  Rabbini,  qui  uti  et  auc- 
tores  jam  cilati  hunc  sensum  afferunt  quasi  lit- 
teralem.  R.  Salomon:  Justus,  ait,  laboris  et  dolo- 
ris  sui  consciusest ,  quem  ob  legis  studium  exant- 
lavit.  Quamobrem  quando  in  futuro  &vo  pramia 
reporlabit ,  gaudio  ej us  non  miscebitur  extraneus. 
Aben  Ezra  :  Consentaneum  est ,  ait ,  ut  mens  cor- 
pus  suum  moerore  ac  molestia  afficere ,  jejuniis 
castigare ,  et  ab  liujus  seculi  deticiis  relrahere 
studeat  ;  gaudio  autem  quo  perfundelur ,  non 
misctbitur  extraneus ,  hoc  esl,  imbecillitas  et  la- 
bor  voluptati  ejus  non  miscebilur,  voiuptas  autem 
hasc  perlinet  ad  futurum  seculum,  quamnullus  do- 
lor  perturbabit :  vel  intelligitur  salutis  voluplas, 
juxta  illud  :  Lceiatus  sum  in  salutari  tuo.  Haec 
ille. 

Porro  Septuag.  verlunt  :  Cor  viri  sensitivum , 
tristis  esl  anima  ejus;  quando  autem  latabitur , 
non  miscelur  contumelix  ;  et  ex  iis  Syrus  :  Cor 
intelligens  omni  tempore  moestumsibimet  moestum 
est ;  quod  noster  Salazar  sic  explicat  :  Cor  viri 
sensitivum,  id  est,  quod  imbecille  est  ad  scn- 
tiendum  ,  et  facile  moerore  tangitur  ,  atque  le- 
vioribus  de  causis  dolel :  trislis  est  anima  ejus; 
nimirum  semper  tristis  esl,  quia  leves  dolendi 
causae  et  raliones  semper  hinc  inde  suppetunt. 
Quando  autem  lastabitur ,  non  miscebitur  contu- 
meliaj ,  id  est ,  si  quando  hctiliam  conceperit , 
non  dissolute  id  faciet,  non  miscebitur  his  qui 
difQuunt  gaudio,  effunduntur  in  risus,  solvuntur 
in  cachinnos  :  id  enim  probrosum  et  contume- 
liosum  est.  Vel  aliler  et  potius  ,  nomine  contu- 
metia?  intelligit  irrisionem  et  ludibrium ,  q.  d. 
Non  erit  dissoluta  ejus  laetitia ,  non  scurri- 
lis ;  non  enim  miscebilur  irrisioni  aut  ludi- 
brio  ,  elc. 

Sublimius  et  pienlius  auctor  Catenae  Grnecor. 
sic  Septuag.  vertit  et  explical :  Cor  viri  peccati 
vim  senlientis  mcestam  illius  reddit  animam; 
cum  autem  latitia  perfundilur ,  cum superbianon 
miscetur.  Mens  peccati,  sensum  capiens,  con- 
tristat  animum ;  qui  enim  boni  viri  nomen  ob- 
tinere,  ejusdemque  rationem  lueri  desiderat , 
peccata  quse  admisit  recolens  ,  non  potest  non 
intra  se  commoveri ,  admissaque  ex  corde  de- 
lestari.  Ad  loetitiam  porro  quod  altinet,  de  ea 
hoc  loco  sermo  est,  quae  secundum  virlutem 
suscepla  est.  Pari  modo  non  de  quavis  injuria 
vel  insolentia  hic  agitur,  sed  de  ea  quae  cum 
malitia  conjuncta  est;  nec  enim  contraria  simul 
in  unum  coire  possunt.  Haec  auclor.  Cat.  Grsec 


Atque  si  hoc  modo  legas  et  cxplices  Sepluag. 
consenliunt  cum  Vulgata  ,  eritque  scnsus  idem 
cum  eo  quem  paulo  ante  assignavi. 

11.  DOMUS    IMPIORUM  DELEBITUR  I  TABERNACULA 

vero  justorum  germinabunt.  ]  Hebr.  tenlorium 
rectorum  florebil;  Tigurina,  florere  faciet ;  Sep- 
tuag.  tabernacula  rectorum  slabunl ,  vel  immota 
consistent.  Sensuslitteralis  clarus  est ,  q.  d.  Do- 
mus  ,  id  est  habitacula  el  palatia  ,  quce  divites 
impii  magnifice  aedificant ,  ut  in  omne  aevum 
perennenl,  aeque  ac  familia  etpropago  eorum, 
cito  Deo  vindice  delebuntur  ;  at  vero  domus, 
familia  et  soboles  justorum  efflorescet,  ac  sta- 
bilis  et  firma  per  multa  lempora  consistet.  lta 
videmus  Romae  magnifica  illa  palalia  ,  colum- 
nas,  staluas,  trophaea  Julii  Caesaris,  Pompeii , 
Augusti,  Neronis  ,  Decii,  elc,  funditus  inle- 
riisse,  adeo  ut  nec  ruinre  supersint,  imo  vix 
sciatur  locus  in  quo  erecta  fuerunt.  At  vero 
Basilicae  Lateranensis  ,  S.  Petri  ,  S.  Pauli, 
S.  Laurentii,  erectae  a  Constantino  Magno,  ac 
S.  Mariae  Majoris  erecta  a  Joanne  Patritio,  caete- 
raeque  similes  usque  liodie  perdurant,  frequen- 
tantur,  celebrantur.  Quin  et  Thermae  Diocle- 
liani,  quia  a  Christianis  Marlyribus  aedificatae, 
usque  hodie  perdurant,  versieque  sunt  in  lem- 
plum  S.  Mariae  Angelorum,  ne  labor  Marlyrum 
periret ,  sed  B.  Virgini  serviret :  hujus  enim  ope 
lauream  martyrii  adepti  sunt.  Fuere  hi  S.  Cy- 
riacus,  S.  Largus,  S.  Smaragdus,  S.  Zeno ,  cum 
decem  millibus  miliium,  quos,  ulpote  Christia- 
nos  ,  metuens  Dioclelianus  damnavit  ad  fabri- 
cam  thermarum  ;qua  finitajussit  ad  unumom- 
nes  trucidari  ad  aquas  Salvias  ,  ubi  a  Nerone 
capite  plexus  fueratS.  Paulus.  Eorum  natalem 
diem  anniversariamemoria  recolit  Ecclesia,  die 
9.  Julii. 

Anagog.  impii  aedificant  domos ,  quasi  in  iis 
semper  habitaturi ,  ideoque  illae  cito  a  Deo  de- 
lentur.  At  jusli  scienles  se  hic  hospites  et  perc- 
grinos,  non  domos  aedificant,  sed  tabernacula, 
quse  eis  germinant  arbores  virtutum ,  ex  quibus 
construant  sibi  domos  aeternas  ,  e  quibus  acdifi- 
celur  Jerusalem  coeleslis.  Ita  Beda  :  Domus  qui- 
dem  in  mansione ,  inquit ,  tabernaculum  haberi 
solet  in  ilinere.  Domus  ergo  impiorum  delebilur ; 
quia  habitaculum  vitaz  prasentis ,  in  quo  manere 
desiderabant,  perdent  in  morte  improbi.  Taber- 
nacula  autemjustorum  germinabunt ,  quia  ex  ta- 
bernaculis  vitce  prtesentis ,  in  quibus  modo  pere- 
grini  sunt  et  hospites  in  patriam  ccelestem  trans- 
ferantur.  Sicet  Auctor  Catenae  Graec  qui  el  Tro- 
pologiam  addit  :  Tabernaculum,  inquit,  minus 
quidam  est  qudm  domus ;  domus  enim  fixemanen- 
lium  sedes  est  ;  tabernaculum  vero  transeuntium, 
velin  moluexislenlium.  Quamobrem  per  hoc  co- 
gitatus  adhuc  vagus  et  instabilis  designalur  :  per 
illamautem  habitus  firmatus,  si  ergo  impiorum 
domus  destruuntur,  multo  magis  eorumdem  ta- 
bernacula  evertenlur.  Apud  justos  autem  conlra- 
rium  est  receplum.  Aut  certe  per  iniquorum  do- 
mos  significantur  prava  usque  firmata  illorum 
actiones  :  per  tabernacula  aulem  rectorum,  libera 
eorumdem  electiones.  Igitur  labernaculajuslorum 
germinabunt,  id  cst ,  ilorebunt  semper  et  ver- 
nabunt  meritis  et  gloria,  donec  germiuent  ct 
producant  ipsos  fructus  gloriae  coeleslis. 

12.  EST  VIA  QU^E  VIDETUR  IIOMINI  JUSTA  .*  NOVIS- 
SIMA    AUTEM  EJUS  DEDUCUNT   AD    MORTEM.  ]    Hebr. 

novissimum  autem  ejus  ilinera  mortis;  Chald.  Est 
via  quam  putant  filii  hominis  esserectam ,  et  finis 


COMMF.NTAMA  1N  PnOVEMUA  SAI.OMONIS.  Cap.  XIV. 


r>o7 


cjus  cst  via  mortis ;  S\rus,  vnr  tjus  mortis  sr- 
uiila;  Aqnila  ,  S\niinncli.  cl   Thcodol.  vtttltint  iu 

viam  mortis}  Septuag.  Est  vta  tutt  apud  kotnine» 

rccla  vitlrtttr,  iutcrhn  novissinia  rjtts  ad  aiftro- 
rtun  fttndtan  dtdttctint.  \  i;i  Ii.tc  csl  rupiditas,  af- 

feclua  Inordinatua,  voluptaa,  ambttlo  ,  qoas, 
licei  prava,  lamen  cupido,  voluptuarlo,  ambl- 
lioao  aua  cupiditate ,  voluptate  et  ambitione  ex- 
caacato  videtur  honeata,  aaqua  et  recla  ;  at  vla 
liaec  revera  devia  eal  a  recto,  aalote,  cmlo  et 
Deo  :  quare  quo  magia  eam  aequuntur,  co  ma- 
sia  ;i  recto  ei  cmlo  aberrant,  ac  tandem  recta 
in  mortem  lum  culpae,  excscalionis  etobsii- 
nalionia,  lum  gebenns  deacendunl,  idqne  non 
una,  aed  multiaviia  ei  itineribua :  quoi  enim 
sunt  ejua  cupiditatea  et  scelera  ,  tot  sunt  viae  ad 
mortem  et  gehennam.  Ita  auctorCatenae  Craec. 
Via  ,  Inquit ,  hoc  loco  est  mens  aut  voluntas  hu- 
unina  libidinc  occa'cala,  quwbonis  veris  apparen- 
tia,  stabilibus  jluxa,  temporaliasempitemis  et  im- 
mortalibus  antcponit.Nnm  Ut  aitS.  August.  scrm. 
12.  de  Tempore  :  Volunlatis  propensio  auctori- 
tatem  viliis  quaril ;  ct  quod  matutn  est  ,  bonum 
aul  bono  proximttm  csse  suadet. 

Nola  to  novissima.  Cupiditas  enim  non  statim 
ducit  homines  ad  peccatum  mortale  et  gehen- 
nam  ,  sed  iniiio  venialis  est :  at  sensim  a  mi- 
norihus  ad  majora  progrediens ,  tandcm  in 
peccalum  mortale  prolahitur,  cui  continuo 
assuescens  in  eo  ohduralur  et  morilur,  ilaque 
descendit  ad  tarlara.  Quocirca  monet  hic  Sa- 
piens  initiis  cupidilalis  esse  obsistendum  ; 
parvus  enim  error  in  principio  magnus  iit  in 
fine.  Unde  illud  : 

Principiis  obsta  ,  sero  mcdicina  paratur  ; 
Cum  mala  per  longas  invaluere  moras. 

Quare  haecscntentia  competitcuilibet  vitio,  cui 
si  indulgeas,  cx  uno  in  aliud  et  aliud,  ac  tan- 
dem  in  exitium  prolaberis.  Igitur  via  virtutis 
arcta  ct  aspera  est,  sed  ducit  ad  ccelum  :  via 
voluptalis  lata  est  et  amoena  ,  sed  ducit  ad  tar- 
tarum,Matih.7. 13.Elige,sedrespicefinem.  Huic 
sensui  congruit  paroemia  sequens  :  Risus  do- 
lore  miscebilur  ,  et  exlrema  gaudii  luctus  oc- 
cupat. 

Secundo,  Baynus  et  Salazar  per  viam  hanc 
accipiunt  felicitatem  terrenam,  cui  quia  omnia 
prospera  et  ex  voto  cadunt,multi  applaudunt, 
putantque  esse  viam  rectam  ad  plenam  beati- 
ludinem  ,  sed  errant  :nam  finis  ejus  desinitin 
ruinam  et  interitum,  idque  per  varias  vias  , 
modos  et  rationes.  Unde  Eusebius  Emissenus 
homil.  de  S.  Epiphoro  et  Alexandro  :  An  lu  hunc, 
ait  ,  felicem  vocas,  qui  in  mortem  suam  fortis 
est?  cui  provenluum  fallax  umbra  pra>sentium  , 
aternorutn  congregat  causas  malorum? quis pro- 
babiliter  laudet  velocem  ad  ardua  proccipitia  fes- 
tinanlem?  quis  ejus  miretur  ascensutn,  quem  de 
summo  prospicitesse  casurum? 

Tertio ,  via  haec  accipi  potest  error,  vel  in 
fide ,  vel  in  moribus.  Error  in  fide  est  atheis- 
mus,  paganismus  ,  saracenismus  ,  haeresis. 
Atheo  enim  atheismus ,  Pagano  paganismus  , 
Saraceno  saracenismus  ,  haerelico  haeresis  vi- 
deturrecia  fides,  rcctaque  via  ad  salutem  :  at 
novissima  ejus  ducuntad  mortemet  gehennam. 
Error  in  moribus  est ,  quo  quis  licitum  putat  et 
honestum  legique  Dei  conforme  ,  quod  difforme 
est,  inhonestunTet  illiciium.  Id  autem  crebro 
accidit ,  cum  quis  nimis  indulget  et  creditjudi- 


do  vcl  suo  ,  vel  iuipci  itoruni  aut  pravoruui 
conalliariorum  ,  magiatrorum  ,  confeaaarlo- 
i  iini ,  cic.  Quare  lacite  monetbte  Balomon  ne 
qula  confldai  auojudlcio,  vel  allorum,  olal  no- 
vcrit  eos  peiitoa  cssc  ct  probos.  Imprudena 
enim  et  infciix  cst ,  qui  aequena  ductum  malo- 
rum  consiliarioruni  \cl  confcssai -iorinn  ,  roga- 
tus  :  Qud  vadis  f  rcspondet :  (Ju<>  isli  mcducunt : 
isti  enim  se  suosque  asscclas  ducunt  ad  mor- 
tcin.  Huc  facit  apologus  vulpia  apud  /Eaopum, 
Cum  enim  animalia  omnia  a  leone  ad  antrum 
suiiin  invitala  ccrtalim  illud  ingrcdcicniur,  sola 
vulpes  reslitit.  Rogala  causam  dixil:  Quia  cer- 
no  vesligia  animalium  aversa  omnia  ,  nullum 
reversum  ;  nimirum  omnia  ingredi  vidco  ,  nttlla 
rcgredi;  scilicel  omnia  a  leone  in  anlro  discer- 
pcbantur :  hic  erat  finis,  hic  tcrminus  ingre- 
dienlium  ,  quem  spectans  vulpes  sapientcr  vi- 
labat  ingressum.  Vulpem  imilelur  vir  prudens, 
qui  a  carne  vel  daemone  invitalurad  volupiaies 
illicitas  ,  ducentes  in  gehennam. 

13.  niSUS  DOLOWE  MISCEBITCR,  ET  EXTREMA  CAU- 

dii  LiiCTiis  occupat.  ]  Hcbr.  In  ridendo  dolebit 
cor ;  Symmach.  laborabit  cor ;  Chald.  Etiam 
in  risu  dolet  cor  ,  et  finis  la>lilic(>  mceror.  Sic  ct 
Syrus. 

Haec  scnlenlia  proprie  perlinet  ad  risum  et 
gaudium  impiorum,  sicque  cohaeret  cum  versu 
praeeed.  eumque  confirmat  et  explicat,  q.  d. 
Impiis  suae  illecebrae  et  voluptates  perplacent , 
reclaeque  etjuslae  videnlur  :  aterrant,  tum  quia 
eorum  risus  et  voluptas  magnis  doloribus  per- 
mixta  csl,  tum  quia  gaudium  eorum  novissime 
desinet  in  luctum.  Causa  esl,  tum  quia  comes 
ipsorum  est  mala  conscienlia,  qu«*e  sempcr  eos 
tcrretetcruciat,  ut  nunquam  puram  solidam- 
que  habeant  Iaetiliam  ;  lum  quia  voluptalibus 
immodice  utuntur,  in  easque  se  effundunt  : 
omne  autem  quod  immodicum  est,  noxium  est 
et  affligit :  tum  quia  saepeeorum  voluptates  sunt 
in  gula,  crapula  ,  libidine,  quae  nauseas ,  vomi- 
lus,febres,  sordes  et  morbos  creant;  lum  de- 
nique,  quia  Deus  hanc  impiis  impietatis  poe- 
nam  doloris  sialuit.  Sic  mel  a  stomachis  biliosis 
in  fel  et  bilem  vertitur,  leste  Galeno  lib.  de 
Euchymia  et  cacochymia  :  sic  omnes  aquae  flu- 
viorum  dulces  desinunt  in  mare,  ibique  ama- 
rescunt. 

nursum  noster  Alvarez  de  Paz  lib.  5.  de  Do- 
cumentis  ad  assequendam  perfectionem,  p.  3. 
cap.  61,  apte  hanc  sententiam  refert  ad  levila- 
tem  menlis,  quae  in  risum  et  cachinnos  se  ef- 
fundit,  el  majoribus  viliis  aditum  aperit.  Levi- 
tas  enim  menlisel  risus  effrenis  scurrililates  , 
detractionesetsubsannationes  generat :  iras  in 
his  delusi  sunt ,  atque  indignationes  exsuscitat, 
et  in  apertas  contumelias  ultro  citroque  jactatas 
non  semel  prorumpit.  Haec  inimica  est  com- 
punctionishosiis  devotionis;  maler  autem  inep- 
tae  laetitiac,  quae  solet  srepe  in  trisliliam  ac  do- 
lorem  desinere  ;  quia  scriptum  esl  :  Risus  do- 
lore  miscebitur  ,  etextremagaudii  luctus  occupat. 
Inanis  profecto  risus  dolore  miscelur,  dum 
verbo,  quo  ridens  fratrem  punxisli ,  arnarus 
sermo  resistit :  et  extremum  gaudii  luctus  oc- 
cupat,  cum  ignominioso  vocabulo,  quoillum 
contrislasti,  manifeslain  te  prolata  contumelia 
respondit.  IhecAlvarez. 

Hujus  mixturae  gaudii  cum  moerore  apud  im- 
pios  symbolum  est  asilus  piscis,  araneac  mag- 
niludihe,  quicacleros  pisces  vexat,  prseserlim 


S5S 


COMMENTARIA  IN  PROVEBBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIV. 


ihynnos.  Sicutergo  thynnus  asilos  in  tranquillo, 
sic  omnis  voluptas  et  felicitas  humana  suas  ex- 
perilur  spinas.  Splendet  scepe ,  at  eadem  nimbis 
inlerdum  nigret ,  ait  Accius  in  Bacchis. 

Rursum  bujus  risus  symholum  sunt  phalan- 
gia  animalia  leihifera,  quee  cum  risu  necant , 
leste  Strabone  libr.  11  ;  sic  enim  mundi  risus 
seepe  in  tragoeclias  et  gemitus  solvilur,  in  quo 
Laponum  choreas  imitari  videtur.  Lapones 
enim  sub  rigido  Septentrione  algentes,  ut  se 
recreent,  convivia  instruunt  acciliscitharoedis, 
10  quibus  in  sallus  et  choreas  effundunlur:  scd 
mox  in  gemiluset  alla  suspiria  revoluti,  in  ter- 
i  am  ruu.nt.  Hajcmala  mentisgaudia.  VideOlaum 
lib.  4.  cap.  8.  Item  Fenellaepomumgemmeum, 
quod  quicumque  teligisset,  sLatim  multis  jacu- 
lis  confodiebatur,  ul  iis  confossus  fuil  Kemethus 
rexScotorum,  lesle  Cardano  lib.  12.  cap.  56. 
Sic  voluptas  jaculis  dolorum  suos  asseclas  con- 
figit.  Insuper  ursi  Russire,  qui  melli  apum  in- 
hiantes,  caput,,  quod  debilissimum  habent,  in 
clavam  ferreis  cuspidibusarmatam,  quammelli 
venalores  apponunt,  impingentes  illud  obte- 
runt  seseque  enecant,  teste  Olao  lib.  18.  c.  14, 
nimirum  nocet  empla  dotore  voluptas. 

Potest  tamen  secundo  haec  senienlia  gene- 
ralim  accipi  de  quovis  risu  et  gaudio  ob  hujus 
vitae  commoda  ,  etiam  honesta  vel  indifferentia. 
Omne  enim  hoc  gaudium  dolore  miscetur,  et 
saepe  in  luctum  desinit. 

Causa  est  quod  hnec  sit  natura  voluplalis  et 
bonorum  temporalium  ,  ut  mullis  malis  sint 
permixla,  qiue  dolores  creant :  sicul  enim  om- 
nia  mixta  conslant  quatuor  elementis  sibi  invi- 
cem  conlrariis,  sic  omnes  res  constant  mixtura 
contrariarum  rerum  et  qualitalum ,  quae  tris- 
titiamct  laelitiam  pariunt,  idque  fecit  Deus  ut 
ab  iis  nos  avocarcl  ad  solida  bona  et  gaudia 
virlulum  et  gloriae  coeleslis  ;  unde  voluil  ul  in 
ccelo  mera  et  pura  essent  gaudia  ,  in  inferno 
meri  et  puri  dolores  et  angores  :  in  terra  vero, 
quae  inter  coelum  et  infernum  media  est,  gau- 
diis  permiscuit  dolores,  ut  adpura  coeli  gaudia 
homo  aspiraret,  et  merosinferni  dolores  devi- 
laret.  Sicut  ergo  pomo  innasciiur  vermis,  et 
vino  immixtae  suntfaeces  :  sic  voluptati  innatus 
et  immixtus  est  dolor;  unde  in  eum  volup- 
tas  despumat ,  in  eumque  velut  in  faeces  desi- 
nit.  Omniaigitur  mundanagaudia  brevia  sunt  el 
felle  mixta  ,  juxla  illud  vulgo  trilum  :  Ubi  uber , 
ibi  tuber  ;  ubi  mel ,  ibifel.  Unde  Philosophi  dixe- 
re  Deum  duplex  habere  dolium,  unum  mellis, 
et  allerum  fellis,  et  ex  ulroque  cuique  suum 
craterem  propinare.  Et  Psaltes  :  Calix  in  manu 
Domini  vini  meri  pienus  mixto  ;  et  inclinavit  ex 
hoc  in  lioc ,  psal.  74-  9.  Et  Comicus  :  Ila  diis  pla- 
citum  est ;  ab  eodem  culmine  voluplas ,  et  ei  mce- 
ror  comes  sequitur.  Apuleius  1.  2.  Floridorum  : 
Verbum  verum  est  profeclo  quod  aiunt  :  Nthit 
quidquam  homini  tam  Uelumdivinitus  dalum  est, 
quin  ei  admixtum  sit  aliquid  difficuitatis  ;  ut  etiam 
in  amplissima  quaque  tcetitia  subsit ,  qucepiam  vel 
parva  querimonia,  eonjugatione  quadam  metlis 
et  fetlis,  ul,  si  quid  itlud  solvit ,  Iwc  adstringat. 
Audi  apologum  Platonis  in  Phaedo  :  Voluptas  et 
dolor  apud  Jovem  se  vicissim  accusabant,  con- 
viciisque  lacessebant.  Ille  cum  pacem  et  ami- 
citiam  inter  eos  conciliare  vehementer  nitere- 
tur,  nihil  efflciebat.  Tandem  adamantina  catena 
eoscolligavit ,  ut  quantumcumque  odiis  dissidi- 
rent,  semper  tamen  simulessent,  seseque  mu- 


tuo  sequerentur.  Quid  sub  hoc  iigmento  crede- 
mus  mysterii  ?  In  turbidis  adversisque  rebus  de 
fortuua  secundiore  non  est  desperandum  om- 
nino.  Rursum  in  secundis  et  optatis  non  est  va- 
candum  prorsusa  metu  :  nam  in  vita  humana 
perpetuo  laela  tristibus,  el  trislitia  laelis  succe- 
dunt;  et  voluplas  dolore,  dolor  voluptate  tem- 
peralur.  Hoc  est  ergo  volupiatis  y}u*u:nxpov,  id 
est  dulciler  amarum,  vel ,  suavamarum.  Athe- 
naeus  I.  11.  pag.  43.  et  Herodotus  lib.  4.  scri- 
bunt  Hypanim  fluvium  e  foutibus  quinque  die- 
rum  via  exilem  prolluere  ac  dulcem  ;  deinde 
post  aliorum  quatuor  dierum  iter  perquam 
amarum  :  ita  voluplas  initio  mellea  ad  cxtre- 
mum  acescit,  et  fit  fellea.  Nam,  ut  ait  Cicero 
orat.  pro  Coelio  et  1.  2.  de  Orat.  :  Amores  et  de- 
ticix  ceieriter  deflorescunt ,  et  in  omnibus  rebus 
voluptatibus  maximis  fastidium  finilimum  esl. 

Praeclarius  noster  Romanus  Consul ,  Philoso- 
phuset  Martyr  Severinus  Boetius,  lib.  3.  metro 
7.  ita  canit : 

Habet  omnis  hoc  voluptas  : 
Stimulis  agit  fruentes  j 
Apiumque  par  volanlum  , 
Ubi  grata  mella  fudit , 
Fugit  et  nimis  tenaci 
Ferit  ictacorda  morsu. 

Quocirca  Epicletus  art.  20  -.Dignus  est,  inquit, 
deorum  conviva  ,  quirebus  crealis  moderate  uti- 
tur  ;  qui  vero  licilas  etiam  voluptates  contemnit  , 
non  jam  conviva  Deiest ,  sed  consors. 

AUudit  Salomon  ad  risum  effusum  et  nimium, 
qui  spirilus  vitales  cordis  dissolvit,  ilaque  cor 
cruciat,  atque  in  tristitiam  desinit.  ld  videre 
est  in  melancholicis,  qui  aliquando  laeiissimi 
sunt,  etin  risum  sese  effundunt,  sed  mox  fiunt 
tristissimi  et  mcestissimi.  Unde  signum  melan- 
choliae  est  effusio  animi  in  risum  et  lactitiam  : 
hanc  enim  excitat  natura,  utconlra  melancho- 
liam  sese  obarmet ;  sed  ea  mox  subeunle  vin- 
cilur  eique  succumbit,  q.  d.  Salomon:I«  riden- 
do  doiebit  cor ,  et  finis  taititix  tristilia. 

Exemplum  illustre  et  primipilum  dat  Chris- 
tum  Dominum  S.  Bern.  serm.  1.  in  Dominica 
Palmarum  :  in  illa  enim  Christus  cum  trium- 
pho  induclus  fuit  a  populo  in  Jerusalem  quasi 
rex  et  Messias;  at  quinto  deinde  die  ab  eodem 
vociferante  :  Crucifige,  crucifige,  poslulatus 
fuit  ad  crucem.  Videat ,  inquit,  secuiarisanima, 
videat ,  et  intelligat  quoniamextrema  gaudii  tuc- 
tus  occupat ,  elc.  Unde  et  processionis  gtoria  vo- 
luit  subtimari ,  qui  paulo  posl  sibi  noverat  immi- 
nere  diem  ignominiosissima  passionis.  Quis  ergo 
sperare  jam  debeat  in  incerlo  glorice  temporaiis , 
cum  videat  in  ipso  quoque,  quipeccatum  nonfecit, 
creatore  lemporum,  et  condilore  universilatis  post 
exaltationem  tantam,  tantam\nihitominushumilia- 
tionem  sequi  ?  In  eadem  enim  civitate,  ii  plebe 
eadem,  et  eodem  tempore  nunc  quidem  processio- 
nis  gtoria,  et  divinis  est  iaudibus  honoratus  :  post 
modum  vero  interrogatus  contumeliis  et  tormenlo, 
et  cum  sceteratis  repulatus.  Hic  est  transitoria 
finis  lalilia  ,  hic  fruclus  gloriai  temporalis.  Prop- 
lerea  prudenter  orat  Proplieta:  Ut  cantet  Domino 
gtaria  ejus,  et  non  compungatur,  id  est  proces- 
sionem  habeat  ,  quam  passionon  sequatur. 

Omnia  ergo  mundi  gaudia  antecedit  dolor  , 
comitatur  dolor  ,  terminat  dolor.  Sane  Caro- 
lus  V  ,   pr,'cpotens  cl  felix   Imperator  ,    cum 


COMMENTAMA  IN  PKOVKRMA  SALOMOMS.  Cap.  XIV. 


Rruxeltrcfiuas  ditiones  et  regna  in  Philippum  n , 
liliuni  siinni  tranaferrel  ,  coram  toto  Senotu  cum 
lacrymis  profesaus  eit  se  toto  regni  lempore 
iht.  .id  iimini  quidem  horce  quadraotem  putam 
habulsse  meramque  laetitiam  ;  sed  omnem  il- 
l.ini  multia  curia .  angorlbua  ,  doloribus  per- 
nii\i;iin  ,  e(  velul  feile  copioso  Inspersam  faisse. 
Suni  ergo  In  muaica  aonl  graves  acutia  miacen- 
inr  et  lemperanlUr  ,  itaque  moderatum  el  sua- 
vem  filinii  concentum  ;  slc  Deus  prospera  ad- 
verais,  laata  trlstibus  miscet  et  temperal  ,  dt 
lioino  suavcin  tcmperanlhe  ,  patienlioe,  spei  et 
oralionis  cdal  conccnltiin.  Untlc  S.  Ainhr.  lib.  1. 
de  Cainel  A  Ix* I  cap.  4  :  Deus ,  ait ,  deliclls  ctgau- 
itiisnostris ponii  modttm  ,  he  supra  alveum  ejfusa* 
raltonem  ooruani.  Haec  prlma  est  causa.  Sccun- 
(iaui  dalS.  Augusl.  scnn.  29  ,  in  Matlh.  :  Idco , 
ait  ,  Dctts  fclicitatibtts  (crrenis  amaritttdines  mis- 
cct ,  ut  itla  qaatratur  fclicitas ,  cujus  dulccdo  non 
cst  fallax,  s.  Chrysost.  verohom.  in  Psalm.  123: 
Idco ,  ail ,  Dctts  ncc  liomines  scmpcr  dimitlit  in 
tristitiis  ,  ne  deficiant  ;  nec  in  quiete  ct  prospcri- 
tatc  sinit  ,  nc  ftant  socordiores ;  sed  mutationibtts 
ac  vicissitudinibus  eorum  salutem  evarial.  Deni- 
que  sicut  mel  senescens  instar  fellis  amarescit, 
sic  el  voluptas  :  Mel  omne  vetustum  rcdditur  coc- 
tionc  amarum  ;  neqtte  id  mirum  ,  cum  vel  citra 
cocluram  tcmpore  amarius  ex  dttlciori  rcddatur  , 
nit  Galenus  de  Antidotis  post  initium, 

Conclusio  ergo  sil :  Vita  humana  est  continua 
tragoedia  ,  cnjus  cataslrophe  et  finis  in  luctnm 
desinit,  praesertim  in  morte.Porro  sicuttragoediae 
triplex  est  argumentum  ,  scilicet  terribile,  mi* 
rahile  ,  et  miserahile  ,  idqne  ob  triplicem  finem 
et  affecium,  quem  in  audilore  excilare  satagit, 
nimirum  per  terrlhile  lerrorem  ,  per  mirahile 
admiralionem  et  venerationem  ,  per  miserahile 
compassionem  ,  uti  docet  Arislot.  in  Poetica  ; 
sic  pariter  triplex  lioc  ohjectum  spectat  tragoe- 
dia  vit;e  humanae  ,  ad  eumdem  triplicem  finem 
et  affeclum  a  Deo  ordinata  ,  uti  patet  inluenti ; 
tragici  enim  aliorum^  imo  nostri,casus  primo  , 
nos  deterrent  a  voluptale  ,  quac  eorum  est  pa- 
rens  ;  secundo  ,  venerationem  Numinis  inji- 
ciunt  ac  judiciorum  ejus  admiralionem  ;  terlio, 
compassionem  ,  ut  morlalium  tragicae  vilae 
compaliamur  consolando  et  medendo  quoad 
possumus.  Hujus  ergo  Salomonis  sentenline 
cxempla  et  viva  specula  sunl  tragici  eventus  , 
et  neces  potentum  et  felicium  hujus  seculi ,  ut 
Cyri ,  Alexandri ,  Darii ,  Pompeii  ,  Julii  Caesa- 
ris ,  Neronis,  Vitellii  ,  Galhae,  Juliani ,  Valen- 
tis  ,  etc,  ac  divitis  Epulonis  ,  Lucae  16.  22. 

Porro  Septuag.  verlunt :  In  lattitiis  non  admis- 
cebitur  tristitia,  novissime  aulem  in  luctum  vadit; 
Scholiastes  ,  et  cxlrema  ejtts  lalilia  mala.  Quae 
lectio  directe  adversatur  Hebraeo  ,  Chaldaeo, 
Vulgatae  Lalinae ,  caeterisque  omnibus  ;  quare 
videtur  in  ea  irrepsisse  negatio  non  :  illa  enim 
suhlata  eumdem  reddit  sensum,  quem  Hehraea 
et  Vulgata  ;  si  tamen  eam  cum  ™  non  tueri  ve- 
Iis,  ulcaeteris  congruat ,  sicexplica,  q.  d.  Licet 
suhinde,  quantumvis  raro,  laetilia  sit  pura,  ut 
ci  non  misceatur  trislitia  ,  tamen  illi  non  prae- 
fidendum,  nec  incumhendum  quasi  semper  dura* 
turae  ;  quia  mox  ei  succedet  tristitia.  Aulul  auc- 
tor  Calenae  Graec.  qui  sic  legit  :  Plence  la;liticc 
nullus  admiscetur  mceror  ,  extrema  autem  gaudii 
luctus  excipit  ;  sicque  explical  :  Sapiens  ,  ait , 
Hgit  de  ea  laelititia  quae  in  fuluro  seculo  justis 
obtingit ;  illaenim  plena  est,  et  omnis  tristitiae 


exora.  Gaudil  autcm  exlrema  pnesentia  vitre 
jiiciiiidiiatcni  appellat ,  q.  d.  In  crnlo  dnntaxat 
cst  plena  meraque  Irelltia  ,  in  lerra  autem  omnu 
gnudlum  desinlt  In  luctum  ,  Ideoqae  ln  ccelia 

rsi  lclicilas  |»cr  oinoi.i  frlix  ;  in  lcrra  aulcm 
fclicilas  infclix  ac.  iniscra  ,  ac.  fellx  miseria  ,  ct 
infellcilas, 

14.  Vns  sns  niri.i  iiirru  stui.tus  (  lli-hr.  / 
sascorde;  Vaiabl.  Peroersum  cor;  alli,  retroces- 
sio  cordis)  ,  kt  SUPEH  BOM  i.nir  vin  iioms  ,  j  q.  d. 
Slulius  ,  id  csl  iinpius ,  ad  lcinpus  paacitur  ->« 1 1  s 
opihus  ct  volnplalihiis  ;  at  cuin  supci  al  \  ir  bo- 
nus,  quia  pascilur  honis  soliilis  01  fcternia  ,  quae 
certa  fide  et  spe  apprebenditi  Dnde  CbaTd.  ver- 
lil  :  Viis  suis  saturabilur  tful  cst  evanidus  corde 
suo ,  ct  vir  bonits  satiabltur  timorc  suo.  Tiinor 
cniin  annexam  habet  fldem  et  apem  quibua  pas- 
c.ilur  et  saliatur  justtis.  Sepluag.  Viis  suis  satia- 
Intttr  audax  corde  (  S.  Hier.  contra  RuffiiHiin 
Icgit ,  lemeraritts  ) ,  it  cogitationibtts  autem  vir  bo- 
nus.  Jnsius  eoim  gaudet  sua  fide  et  spe  ex  eaquc 
cxspcciat  saiicni  aeternam  :  stultus  vero  suis  vo- 
lnptalihiis  sc  opplcl  ct  inehriat  ;  at  iis  non  pnro 
nec  solide  saturatur  ,  prtesertim  quia  mox  post 
eas  exspeclat  famem  aeternam.  Nosler  Salazar 
per  sttttttim  ,  vel  ,  ut  Chald.  cvanidum  cordc  , 
accipit  supcrhum  ;  per  virum  bonum  vcro  htimi- 
lcm  ,  q.  (|.  Supcrhus  sua  superhia  replehitur, 
idest,  plena  superhice  sti32  poenas  dahit ;  at  hu- 
milis  humilitatis  suae  praemium  feret ,  ac  prae- 
feretur  superbo  ,  illumque  sihi  suhjiciet. 

Porro  Cajet.  sic  vertit  :  Viis  suis  saturabitur 
csresstts  a  corde  et  de  foliis  stiis  vir  bonus  {  Hehr. 
iyj  ale  et  folia ,  et  supcr  ,  ut  vertit  Noster  ,  sig- 
nifieai)  sicque  explical  :Qi\\  extra  se  ad  externas 
delicias  egreditur,  saliahitur  suo  egressu  ,  id 
est ,  ejus  poenas  luel ,  quia  deliciis  saliirahitur 
usque  atl  nauseam  ;  mox  enim  illaa  ipsi  verlen- 
tur  in  taedium  ,  ut  pulchre  docet  S.  Gregor. 
hom.  36,  in  Evangel.  Et  de  foliis  suis  vir  bonus  , 
rcpele  ,  saturabilttr  ,  id  est ,  ait  Cajetanus  :  Vir 
bontts  liabitans  se  ipsum  non  solum  fructibtts  , 
sed  etiam  frondibus  saturatttr  ,  quiajuslis  otnnia 
cooperanlur  in  bonttm  juxta  illud  ,  Psalm.  1  :  Et 
foliam  ejus  non  defluet.  Uhi  Theodor.  Folia  et 
flores  ,  ait ,  sunt  spes  bealitudinis  ,  fructus  est  ipsa 
bealiludo  ;  quia  sicut  folia  et  tlores  praenuntii 
suntfructuum  ,  imoeos  pariunt  et  causant;  sic 
pariter  spes  praenunlia  est  healiludinis  ,  eamque 
efficitetcausat.  Rursum  folia  significant  modes- 
liam  et  decorem  conversationis  externae  ,  ait 
Origen.  in  Psalm.  1  ;  hic  enim  instar  foliorum 
legit ,  ornat ,  servat  et  auget  decorem  fruc- 
tuum  ,  id  est,  virtutum  menti  inlernarum.  Jam 
sicuti  vermes  omnes  ,  qui  foliis  vescuntur  , 
nendo  fila  conficiunt,  ut  erucae  ,  bombyces,  etc. 
teste  Plinio  et  Aristolel.  imo  bombyces  ex  foliis 
mori  fila  serici  nent ,  quibus  tandem  'sese  in- 
volventes  emoriuntur,  ac  caloreveris  revivis- 
centes  fiunt  papiliones  ,  evolantque  in  coelum  ; 
sic  pariterex  modestia  ,  decore  conversationis  , 
ac  gratia  sermonis  et  aedificationis  juslus  sihi 
net  fila  spei  coelestis  gloriae ,  quihus  immoriens 
ac  in  resurrectione  reviviscens  evolahit  in  coe- 
lum.  Unde  S.  Basil.  homil.  8.  Hexamer.  docet 
transformationem  homhycis  expressum  esse  ty- 
pum  resurreclionis  nostrae.  Porro  spes  recte 
comparalur  filo  ,  et  ab  Hebr.  vocatur  rrpn  ti- 
cua,  id  est  exlensio,  sive  filum  exlensum  ;  quia 
sicut  fila  et  funiculos  inde  contorlos  extcndi- 
mus  longissime  ,    nosque  rebus  remoiissimis 


360 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  C;ip.  XIV. 


alligamus  et  astringimus  :  sic  pariler  per  spem  , 
quam  ad  Deum  et  ad  coelum  extendimus  ,  Deo 
etcoelonos  alligamuset  astringimus.  Spes  ergo 
est  ticua ,  id  est  filum  ,  et  linea  longae  exspec- 
tationis  ,  qua  se  animus  speranlis  ad  rem  spe- 
ratam  extendit  etprolongat  ,  dum  ad  eam  spe- 
rando  anhelat,  itaque  quasi  cam  sibi  copulat , 
uti  dixi  Osee  2.  15. 

15.  INNOCENS  CREDIT  OMNI  VERBO  :  ASTUTUS  CON- 

siderat  cressus  suos.  ]  S.  Ambr.  lib.  3.  de  Offi- 
ciis  cap.  10  ,  cujus  verba  translala  sunt  in  Jus 
Canonicum  ,  et  babentur  22.  q.  U.  cap.  finali  , 
per  innocenlem  accipit  justum  ,  simplicem  et 
candidum  ,  qui  ex  candore  suo  alios  meliens  , 
facile  cuivis  fidem  adhibet ,  nec  mali  est  sus- 
picax  ,  qualis  fuit  Josue  ,  qui  Gabaonitis  men- 
tientibus  se  longe  dissitos  esse  ,  credidit  ,  cum 
eisque  foedus  praeter  Dei  voluntatem  iniit ,  Jo- 
sue  9  :  Et  quia ,  ait ,  aclkuc  erat  ignarus  locorum  , 
atque  incolarum  inscius ,  non  cognovit  fraudes 
eorum  ,  neque  Deum  interrogavit ,  sed  cito  credi- 
dit.  Adeo  sancta  erat  illis  temporibus  ftdes  ,  ut 
fallere  aliquis  posse  non  crederetur.  Quis  hoc  re- 
prehendat  in  Sanctis  ,  qui  cateros  de  suo  affectu 
cestimant  ?  Et  quia  ipsis  amica  est  veritas  ,  men- 
tiri  neminem  putant ,  fallere  quid  sit  ignorant  ; 
libenter  credunt  quod  ipsi  sunt  ,  nec  possunt  sus- 
pectum  habere  quod  non  sunt.  Hinc  Salomon  ait  : 
Innocens  credit  omni  verbo.  Non  vituperanda  fa- 
cilitas ,  sed  laudanda  bonitas.  lloc  est  innocenlem 
esse ,  ignorare  quod  noceat ;  et  si  circumscribitur 
ab  aliquo  ,  de  omnibus  tamen  bene  judicat  ,  qui 
fideni  esse  in  omnibus  arbilralur. 

Subdit  S.  Ambr.  Josue,  deprehensaGabaoni- 
tarum  fraude ,  pacem  quam  eis  dederat  non  re- 
vocasse  :  ISe  ,  dum  alienam  perfidiam  arguit  , 
suam  fidem  solveret. 

Verum  pro  innocens  Hebr.  est  ins  peli ,  id  est 
parvulus,  inexpertus  ,  imperitus  ,  insipiens  , 
cui  quidvisfacile  persuadetur,  cujus  hic  nimia 
facilitas  et  levitas  ad  credendum  quidlibet  taxa- 
tur.  Unde  Aquila  vertit  :  SeAyo^cvo; ,  id  est  deli- 
nitus  ,  palpatus  credit  omni  verbo  ,  astutus  inlel- 
ligentia  utitur  ;  Symmach.  parvulus  ,  aut  puer  ; 
Chald.  et  Tigur.  insipiens.  Unde  Beda  :  Hanc  in- 
nocentiam  vetuit ,  ait ,  et  hanc  habere  docuil  as- 
tutiam  Joannes  epist.  1.  cap.  U  :  Cum  ait :  Caris- 
simi ,  nolite  omni  spiritui  credere  ,  sed  probate 
spirilus  si  ex  Deo  sunl. 

Sensus  ergo  clarus  et  planus  est,  q.  d.  Rudis , 
inexpertus  et  insipiens  facile  credit  omni  vcrbo, 
ac  proindecredit  cuilibet  suggestioni ,  impulsui 
et  consilio  ,  quod  ei  datur  a  quolibet  ,  etiam 
fraudulento  et  inimico  ,  quo  fi*t  ut  sinat  se  duci 
in  suam  perniciem  et  ruinam  ;  at  vero  astulus  , 
id  est ,  cautus  et  prudens  ,  non  credit  omni 
verbo  et  consilio  ,  sed  considerat  gressus  suos  , 
ubi  scilicet  prudenter  et  secure  aciionis  suae  pe- 
dem  figat  ,  necubi  in  scrobem  aut  fossam  le- 
meritalis  et  perditionis  corruat  ;  quare  caute 
bonum  consilium  a  malo  dijudicat  et  secernit. 
Unde  Syrusf  vertit  :  Astutus  discernit  bonum  a 
malo  ;  Chald.  Attendit  ad  bonum  suum.  Hebr. 
enim  THUN  ascur ,  id  estgressus  ,  alludit ,  imo 
quoad  thema,  id  est  cum  ~\WX  oscer ,  id  est  bea- 
titudo  ,  felicitas ,  successus  rectus ,  bonum  ho- 
minis.  Hoc  videntur  voluisse  Septuag.  dum 
vertunt  :  Simplex  credit  omni  verbo  ;  astutus 
autem  vadit  in  pamitentiam  ,  q.  d.  Astutus  prse- 
videt  poenilenda  ,  id  est,  mala  ex  verbo  et  con- 
silio,  quod  ei  perperam  suggeritur ,  secutura  , 


quorum  eum  ,  si  id  sequeretur  ,  pceniteret  ; 
quare  eorum  praescius  dicit :  Ego  tanti  poenitere 
non  eniOj  non  credo,  non  sequor  illud  consilium  ; 
quia  ducet  me  ad  seram  pcenileniiam  ;  damno 
nimiam  credulitalem  ,  quia  ejus  comes  est  poe- 
nitentia.  Hoc  significat  Hebr.  vii  iabin  ,  id  est , 
considerat,  intelligit ,  prfevidet ,  quid  scilicet 
■pi  ben ,  id  est  inler  bonumet  malumconsilium 
vel  iler  intersit.  Opponit  ergo  ^ns  peti  >  id  est  , 
mollem  et  tlexilem  adcredendum  nvmaram, 
id  est  cauto  et  cordato  ,  qui  nil  credil  nisi  bene 
examinatum  ;  nam  ut  ait  Adagiographus  :  Cu- 
presso  non  innascunlur  vermes  propler  amarilu- 
dinem,  nec  buxo  propter  duritiem  ;  ila  peslis 
adulationis  fugit  severa  et  tristia  ,  ingenia  moliia 
captat  et  faciiia.  Et  Seneca  :  Et  omnibus  ,  ait, 
el  nulli  credere  vitium  est  ;  alterum  honestius 
dixerimvitium ,  alterum  tuiius.  Tam  enim  nimia 
tarditas  ad  credendum  ,  quam  nimia  levitas  in 
vilio  est.  Illa  est  haereticorum  ,  qui  nihil  cre- 
dunt,  nisi  quod  vel  oculis  vident,  vel  menle 
comprehendunt,  de  quibus  exstat  liber  de  Arle 
nihil  credendi ;  haec  puerorum  est  et  levicu- 
lorum. 

Paulo  aliter  Septuag.  vertit  et  explicat  auclor 
Caten.  Graec.  :  Simplex  ,  ait,  credit  omni  verbo  ; 
quin  astutus  quoque  qui  citius  credidit  quam  opor- 
tuit ,  pcenitudine  ducilur ;  sicque  explicat :  Ergo 
omni  verbo  credere  amentia  est  ?  est  omnino. 
Qui,  ait,  consilio  el  ratione  omnia  agit ,  is  de- 
trimenta  illa  ,  quae  incautis  et  praecipitilms  ac- 
cidere  solenl  ,  facile  evadit.  At  vir  simplex 
(  cujusmodi  est ,  qui  post  primam  imaginatio- 
nem  statim  concludit,  aut  quae  superlicie  tan- 
tutn  tenus  audivit  ,  e  vesligio  credit  )  levis  et 
imprudens  est.  Imo  vero  prudens  quoque  ,  si 
primae  impressioni  fidem  mox  habuerit,  non 
raro  decipitur  ,  adeoque  poenitentia  ducilur. 

Denique  haec  sentenlia  generaiis  est  ,  unde 
variis  applicari  potest  :  primo  ,  iis  qui  credunt 
adulatoribus  ,  ideoque  pluris  sese  aeslimant 
quam  revera  sint  ;  secundo  ,  iis  qui  credunt 
suggercntibusmala  consilia;  terlio,  iis  quicre- 
dunt  detracloribus  ;  quarto  ,  iis  qui  credunl  le- 
merariis  suis  imaginationibus  etsuspicionibus, 
uli  faciunt  melancholici ,  cum  iis  resistere  de- 
berent ,  sibique  dicere  :  Hoc  suggerit  melan- 
cholia  ,  non  veritas  ;  ergo  triste  et  falsum  est  , 
non  laetum  et  verum.  Ita  suadet  Seneca  lib.  2. 
de  Ira  :  Nihil ,  inquit ,  nisi  quod  in  oculos  incur- 
ret  manifestumque  erit ,  credamus  (  de  alienis 
vitiis  )  ,  et  quoties  suspicio  nostra  vana  apparue- 
rit  objurgemus  credulitalem. 
suetudinem  efficit  non  facite  credendi. 

Salomonem  sequitur  Siracides  Eccl.  19.  U  : 
Qui  cilo  credit  ,  levis  cst  corde  ,  et  minorabitur  ; 
vide  ibi  dicta.  Porro  quam  adulatores  sinl  men- 
daces  el  fallaces  ,  ut  eis  credere  non  liceat,  do- 
cet  Alanus  lib.  de  Complanctu  naturae  :  ///,  ait, 
sunt  principum  laterales  ,  paiatini  canes  ,  adula- 
tionis  artifices  ,  fabri  laudis  ,  figuli  falsilalis  ; 
hi  sunt  qui  magniloqua  commendationis  tuba  in 
divitum  auribus  insonant ,  qui  ut  emungant  mu- 
nera  ,  caput  divitis  oleo  adulalionis  inungunt. 

Hanc  gnomen  pulchro  bovis  et  porci  apologo 
illustrat  Cyrill.  lib.  1.  Apolog.  moral.  cap.  11  , 
cujus  titulus  :  Diligentiore  ruminalione  omnia 
digeras  priusquam  agas.  Apologus  sic  habet  : 
Post  aliquantutam  sumpti  cibi  digestionem ,  denuo 
bos  ipsum  ad  fauces  revocans  ,  cum  recumbens  ru- 
minaret ,  porcus  hoc  aspiciens  ad  eum  accessit ,  el 


Hac  casligatio  con- 


COMMBNTARIA  IN  PROVE 

iii.vit  :  Quld  esl  hoc  quod  agls,  cornute?  cui  itlc : 
Humino  ,  ait,  Tunc  porcus  :  Paulo  ante  tam  <>nc- 
rosumjugum  deposuisti ,  <nr  modo  non  qutescis '.' 
\onni  semel  satis  esi  musticasse  '.'  .ui  hoc  bos  ita 
fertut  dixisse:  Ulique,  mifrater,siruminares,  n<- 
quaquamilasentires,  Vbi,  quaso,  situsesi  alimenti 
senstis?  nonne  infauclbus?  Propterea  quanto  <iili- 
genlius  edulium  masticamus  ,  tanto  amplius  ejus- 
dem  saporem  percipimus  ,  et  perjudicialem  gus- 
tttm  i  rin  mektius  <l<  lectamur,  Certe  molares  <i<  ni<  s 
duplices  natttra  provida  fabricavit ,  «t  masticalio 
major  adsit  ;  ct  gustandi  sensus  providenter  esl 
coilocatus  in  ore  ,  «t  d< iectatione  cibum  diutius 
stib  fauce  teneamus,  QuiA  <t  quando  rumino  ,  me- 
itus  digero  ,  et  alhnentum  magis  depuratum  as- 
sumo,  Tmic  porcus  l<is  auditis  adjunxit :  Quis  ru- 
minare  te  docuit  ?  Cui  illc  :  Nimirum  ars  illa  me 
hoc  agerc  erudiuit  in  corpore ,  qutv  sapientem  cdo- 
cuit  ruminare  in  vientc.  Prudens  enivi  subtilime- 
ditatione  ruminat  quacumque  dicit  ,  aut  facit, 
Quapropter  digesla  quidem  loquitur ,  et  probata 
similiter  operatur.  Ad  quid  enim  communicatwrn 
cst  homini  ctarum  ralionis  consitittm  ;  el  caris- 
simum  illi  concessum  est  meditationis  bonum  '.' 
nonne  ut  Ids  saiubrilcr  in  rcbus  agendis  utatur  ? 
Unde  prtemeditationis  maslicatio  scmper  prcepo- 
nenda  cst  in  cunctis  actibus  humanis.  Qui  sciticet 
sapicntia  gubernantur  ,  ut  pturimum  magis  di- 
gesta  ,  et  pariora  studia  seclantur.  Addit  deinde 
saepius  idemesse  expendendum,  idque  probat  ex 
quatuor  cibi  digeslionibus  :  Nec  semel  satis  est , 
ait  ,  rem  agendam  videre  ,  sednecesse  est  sublili- 
tcr  eam  pluries  ruminare  ;  sicut  quatuor  diges- 
tionibus  cibus  prcecoquitur  ,  at  inde  membris  pu- 
rior tribuatur.  Omnisenim  cibus,  antequamanimce 
unialur  ,  quatuor  digestionibas  prcepargatur. 
Primum  vadit  ad  slomachum ,  et  ibi  digerilur , 
et  purum  ab  impuro  sequestratitr  ,  et  quod  impu- 
rum  est  ,  per  secessum  cmittilur.  Deinde  purum 
derelictum  ad  hepar  transmittitur,  ubi  digeritur  , 
et  fit  sanguis  ;  et  purum  iterum  ab  impuro  seques- 
tralur  ,  atque  impurum  per  urinam  emiltitur. 
Deinde  purum  dereliclum  d  renibus  allrahilur  , 
ubi  tertio  digeritur  ,  et  iterum  sequestratur  pu- 
rum  ab  impuro  ,  impurumque  per  stidorem  et  spu- 
tum  emittiltir.  Deinde  ptirttm  dereliclum  per  viem- 
bra  spargitur  ,  et  in  membris  quarto  digeritur  ; 
et  rursum  purum  ab  impuro  sequestratur ,  et 
iltud  impurttm,  quod  quasi  purum  est  ,  in  vasis 
spermaticis  assei^vatur  ,  et  ingeneratione  emitti- 
tur  ;  purissimum  autem  derelictum  in  membrorum 
substantiam  conversum  ,  demum  animce  copula- 
tur  ,  factum  vivum  et  substantia  vilce.  Unde  ntilta 
cibi  impuritas  ad  animam  acccdit ,  nisi  cum  qualer 
cibus  ab  omnibus  impuritatibus  sit  expurgatus.  Tu 
ergo  ,  carissime ,  quia  non  raviinas  ,  impurius 
suscipis  atimentum  ,  et  propter  hoc  divina  lege 
animatjudicaris  immundum.  Quibus  auditis  ,  eru- 
bescens  porcus  discessit. 

FlMO  DOLOSO  NIBIL  ERIT  BOM  :  SERVO  AUTEM 
SAPIENTI  PROSPERI  ERUNT  ACTUS,  ETDIRICETUR  VIA 

ejus.]  Haec  gnome  non  est  in  Hebraeo,  ideoquc 
in  versibusnumerum  non  babet,  sed  copulatur 
numero  versus  prtecedentis.  Transcripsit  eam 
Noster  exSeptuag.  qui  eam  collocarunt  in  capite 
prcecedenti,  ubi  eum  explicui. 

16.  Sapiens  timet,  et  declinat  a  malo  :  stul- 
ti:s  transiut,  et  confidit.  ]  Pro  transilit  hebr. 
esf^yn^Z  mitabber,  quod  tam  irasci  quam  trans- 
ire  et  transilire  significal;  unde  Tigur.  vertil : 
Slttlius,  cum  esl  transgressus,  confidens est ;  Vatab. 

CORNEL.    A    LAIMDE.      TOM.    III. 


i;i;i\  SALOMONIS.  Cap.  xiv.  i 

\ini  :  Stultus  iiosiitiii  <<  in.ijiiiii ,  <\.  (I.  aij  . 
Siuliui  •tQmachalur  coulra  legem  Dei,  el  i  onfi- 
dit  quondo  perperam  ;i-rii  ;  ul  Chaid.  Stultus 
fervet  in  siultUia,  etconfUUt  m  ea  ;  Sepiung.  au 
lem  iu  siio  codice  pro  layno  >>iii<<i>i><  >■  per  mela 
tiicsin  hajjuerunl  2^>*n%2  mitareb ;  unde  \ crluni : 
(itywni  tcv»/Mi,  id  egt,  miscebitur  iniquo  :  Sapiens, 
inquiunt,  tiinoiu  declinabU  <<  maloj  imprudens 
ottiiiii  sibi  ft<t<»s  miscebitur  i<tt<itto;  el  Syrus : 
commiscetur  ineoconfidenter;  AuclorCatenasGras- 
corum  :  Qiti  sii>i  confldit  iniquitate  polluitur.  Ac- 
cedit  S.  Hieronymus  contra  Rufllnum  :  s<tpi< ns , 
ait,  timendo declinat  in  maium  ;  stultus  confldens 
misceturei;  ei  Lucifer  Calaritanus  in  Apol.  pro 
S.  Atlianasio  :  Slttlius  limcndo  dectinahit  in  malo; 
insipicns  aitiem  miscelur  conftdens  iniquo.  Veruin 
pro  in  malu  Irgenduin  vidclur  d  malo ,  ul  iia- 
hent  esetcri  codices  Grjaeci  ei  Lalioi.  EOdem  redjt 
lerna  basc  versio,  q.  d.  Sapiens  limet  pcenas  et 
supplicia,  ideoque  declinata  malo,  et  cahuni- 
laU  se  subLrahit  ;  at  stultus  ira  excandescens 
transilil  lcges  et  jura,miscelque  sein  iniquis  bo- 
minibiis  et  aclibus  temerariis ',  COuQdens  niliil 
inde  sihi  mali  eveuturuin,  imo  se  dominaturum 
lam  legibus  quiim  liominibus,  quocirca  in  gra- 
ves  litium  tricas,  aliasque  calamilates  et  poenas 
seipsum  conjicit.  Unde  R.  Salomon  hebr.rraia 
boteach ,  id  esl  confulit ,  vertit  :  Labilur  el  in 
tcrram  decidit ;  sed  pcrperam,  utpatct  hebraice 
perilis.  SicRemus,  fraterhomuli,  primos  Romse 
muros  temcre  transiliil;  sed  lemeritatem  hanc 
luit  morle,  a  fratrc  Romulo  capitc  plexus.  Unde 
\h\go  :  Slultus ,  ait ,  est  velut  equtts  effrenis  et 
exoculalus ,  qui  nihit  limet,  quia  nihit  vidct ;  unde 
vulgo  dicitttrnihil  esse  audacius  equo  caco.  Timor 
enim  est  frenum  animi  exuttanlis,  ait  S.  Basi!. 
quia  oculalus  prospicil  futuras  calamilales  sibi 
ex  malo  obventuras  ;  quocirca  eas  limens  ,  a 
malo  abstinet.  Sicut  videmus  eos  qui  natura 
sunt  frigidi,  ideoquc  timidi,  cavere  sibi  a  peri- 
culis,  in  quae  improvide  se  conjiciunt  praefer- 
vidi,  audaceset  pr.ccipites.  Multo  magis  id  facit 
tiinor  Dei.qui  longe  majora  gehennee  damna 
sibi  ex  peccato  obvcnlura  praavidens  ,  omni  stu- 
dio  peccatum  fugit,  ne  in  tanta  incendia  ultro 
sc  conjiciat.  Sic  el  Beda  :  Sicut  stulti,  ait,  est 
de  sua  atacritate  confidere  lorrenlem  rapidum  vel 
voraginem  latiorem  satta  velle  transire ;  sapientis 
autem  ad  planum ,  vcl  pontem  diverlere  :  ita  qtti 
peccatum,  quantum  valet ,  declinat,  timens  ne  in- 
volvatur  malis ,  sapiens  est ;  stultus  autem  ille, 
qtti  contemptim  peccat ,  btandiens  sibi ;  quia  aut 
posteriori  lempore  pccnilcnliam  aget  commisso- 
rum,  aut  sirepenle  moriatar,  fortitcr  pocnas  in- 
feri  sufferel.  Denique  Glossa  interlinealis  sic  ex- 
plicat :  Sapiens  poenas  timet,  stullus  de  impunitate 
confutit. 

17.  hlPATIENS   OPERABtTUR   STULTITIAM  :   ET    VIR 

versutus  odiosus  est.]  Hebr.  Brevis ,  vel  arctus 
naribus  faciel  stulttttam  :  et  vir  cogitationum 
odietur.  Drevis  naribas  est  o?u&j//o;,  id  est  velov 
ad  iram ;  sicut  longus,  vel  latus  naribus  vocatur 
/iaxsoSu/xo,-,  id  est  longanimis  et  tardus  ad  iram; 
hoc  enim  signum  esl  lenilatis,  illud  cholerae, 
imo  et  causa;  quia  in  eo  qui  latas  habet  nares, 
facilius  spirilus  et  cholera  expirat ;  cum  in  eo 
qui  arelas  habet  nares,  stringatur  et  comprima- 
tur  ,  itaque  eum  faciat  cholericum  ,  uli  dixi 
Exodi  2>U.  6. 

\>r(\vir  versutus  hebr.   est  mOfCSP**  is  mezim- 
mot ,  id  est  vir  cogitaiionum,  molilionum,  nu- 

46 


362 


COMMENTARIA  IN   PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIV. 


rhinalionum  ,  id  cst  vir  cogitabundus,  multa 
machinans  ct  moliens.  Sed  quia  id  varie  fieri 
potest,  liinc  varie  hic  vertitur.  Primo,  Chald. 
accipit  lentuni  et  tardum  :  Qui  praceps,  ait ,  est 
in  spirilu  suo ,  repulatur  siullus ,  el  odio  prosequi- 
lur  differentem  consilium  suum,  scilicel  lenlum 
et  morosum,  praeserlim  qui  dilata  ira  furorem 
compescit ;  iracundi  enim  oderunt  frigidos  ,  tar- 
dos  et  moderalos,  quasi  sui  dissimiles,  suaeque 
irae  el  praecipitationi  ohsislenles.  Rursum,  vir 
cogitationum ,  ait  Vatablus,  est  vir  qui  sem- 
per  cogilat  et  nihil  agilat,  puta  oliosus,  quem 
quasi  pigrum  ,  inertem,  etinulile  lerrae  pondus, 
omnes  oderunt. 

Secuudo  ,  Septuag.  per  virum  cogilalionum, 
sive  cogilabundum,  accipiunt  virum  pruden- 
lem  ;  unde  vertunt :  lmpatiens  agit  cum  temeri- 
late ;  vir  autem  prudens  mulla  suffert ;  Auctor 
Calenae  Gracorum  :  Multa  dissimuiat  et  sustinet. 
Videntur  ipsi  in  suo  codicc  legisse  hvji  iissa,  id 
est  suffert,  tolerabit,  pro  quo  Noster  et  caeteri, 
inserta  littera  nun,  legunt  N2W  Ussane,  id  est  au- 
dietur.  Tigurinaaccipiens  n  pro  fl  (has  enim  lit- 
teras  inter  se  commutant  Hebraei)  el  pro  VJ  sin 
legendo  VJ  schin,  pula  pro  XlVJi  iissane  legendo 
nj\y  iiscane,  vel  iisne ,  id  est  mutabitur ,  verlit : 
Iracundus  designat  stultitiam;  qui  autem  circum- 
spectus  est,  aliier  agit.  Porro  Sepluag.  sicexpli- 
cat  ,  sicque  eis  Vulgatam  Latinam  adaplat 
nosler  Salazar  :  Differeniiam  ,  inquit,  inter  im- 
prudentem  virum,  et  eum  qui  prudentia  pollet, 
describitSalomon.  llle  enim  ex  ira  multa  com- 
mitlil  temeraria  et  absurda,  hic  vero  multa  pa- 
litur;ille  infert  damna,  hic  sustinet;  ille  ictus  et 
plagas  aliis  infiigit,  hic  excipit;  ille  irrogat  in- 
jurias,  hicab  aliis  illatas  non  detrectat.  Ad  hunc 
sensum  revocanda  esttranslatio  vulgata  :  Impa- 
tiens  operatur  stuttitiam,  id  eststullissimeiras- 
citur  ac  saevit:  et  vir  versulus  odiosus  est ;  is  ni- 
mirum  quiex  versutia  et  calliditate  laudabiliter 
iram  cohibet,  et  illatas  sibi  injurias  et  contume- 
iias  aequo  animo  perferl,  invisus  est  eidem  siul- 
to ,  etc.  Verum  hic  sensus  videlur  coactior. 
Ergo 

Tertio,  plane  et  genuine  Noster  per  virum 
cogitationum  accipit  versutum ,  qui  scilicel 
menlC  versat  arles  et  fraudes,  ac  per  dolos  ma- 
chinatur  aliis  mala  ,  ut  odium,  vel  malitiam 
suam  in  eos  data  occasione  expromal ;  versulus 
enim  vocatur,  quimentem  ad  malitiam  conver- 
tit,  vel  quiinconstanti  quodam  animimotuhuc 
atque  illuc  varie  et  simulale  fertur.  Unde  Feslus  : 
Versuti,  ait,  dicuntur ,  quorum  mentes  crebro  ad 
vialitiam  vertuntur.  Et  Cicero ,  1.  3.  de  Natura 
Deorum  :  Versutos  eos  appetlo ,  quorum  celeriter 
mens  versatur.  Versuto  affinis  est  versipellis, 
qui  scilicet  facile  verlit  pellem,  hoc  est  vultum, 
ct  quomodolibet  facicm  mulat,  puta  callidus, 
simulator ,  veterator.  Opponit  enim  Salomon 
iraeundum,  qui  stalim  iram  suam  prodit  per 
signa  et  verba  impatienliae,  versuto,  qui  iram 
callide  premit,  et  ad  tempus  dissimulal,  qiue- 
ritque  nocendi  et  ulciscendi  se  opportunitatem 
el  modum.  Impatiens  enim  illicobilem  evomit, 
tantumque  in  eo  peccat,  quod  iram  slulte  pro- 
mit  et  prodit  per  clamores  gestusque  incondi- 
los;  unde  ab  eo  parum,  vel  nihil,  ubi  jam  ira 
deferbuit,  tibi  meluendum  est  :  tantum  furenti 
ad  momcntum  cede  et  sile.  Iracundos  enim, 
aitS.  Gregor.  3.  parte  Pastor.  admonit.  17 :  Me- 
lius  corrigimus ,  si  in  ipsa  irai  sux  commolione 


declinamus  ;  perlurbaii  quippe  quid  audianl  igno- 
rant ,  sed  ad  se  reducli  lanlo  libenlius  exhorlalio- 
nis  verba  recipiunt ,  quanlo  se  tranquillius  tolera- 
tos  erubescuut.  At  versulus  dissimulat  iram  , 
simulat  amicitiam  ,  coquit  versaique  animo 
dolos,  quibus  te  incautum,  cum  minime  puta- 
bis  ,  opprimet:  hic  ergo  libi  metuendus  est.  Ira 
enim  et  excandescentia  inipaiientis  similis  est 
flammae,  quae  accensa  ardore  suo  illico  se- 
ipsam  consumit :  odium  vero  versuli  simileest 
carbonibus  ignitis,  sed  cinere  obtectis,  quos 
cum  iniprudens  tctigeris,  ab  igne  latente  ad- 
ureris. 

Rursum,  impatiens  similis  est  cani  latranti , 
sed  non  mordenli;  verstKus  vero  similis  estser- 
penli  non  latranli,  sed  secreto  mordenli.  Pro- 
verbium  ergo  hoc  monet  nihil  agendum  per 
iram,  multo  minus  per  odium  et  dolum.  Ira 
enim  esl  momenlanea  insania ,  ait  S.  Basil.  hom. 
de  Ira.  Et  S.  Chrysost.  hom.  de  Mansueludine  : 
Ecquis,  inquit,  videns  hominem  ira  furere ,  dubi- 
taret  vel  daimonio  agitari  miserum,  vel  volunta- 
rie  in  lanlam  insaniam  prosilire?  lra  volunlarius 
datmon,  oplata  insania  mentis  esl  defeclio.  Dolus 
vero  et  otlium  obstinala  est  insania ,  obslinatus 
damon.  Non  ergo ,  ait  auclor  serm.  ad  Fratres 
in  eremo  apud  S.  Auguslinum,  tomo  10.  serm. 
'28  :  Habeamus  cor  intinctum  oclio ,  ne  filii  Judtt 
prodiloris  simus ,  ne  cum  eo  suspendamur ,  et 
a  diabolo  pariler  cum  eo  trahamur  ad  lartara. 
Qui  odium  in  corde  porlat,  secundus  diabolus  est ; 
et  qui  pacem  impedit ,  Anlichrislus  est ;  el  qui 
pacem  ordinat  inter  fralres,  revera  fdius  Dei  est. 

18.  POSSIDEBUNT  PARVULI  STUI.TITIAM,  ET  EX- 
SPECTABUNT    ASTUTI    SCIE.NTIAM.  ]    PrO    pOSSidebllllt 

hebr.  esl  ibnn  nachatu,  id  est  hareditabunt ,  ut 
vertunt  Aquila,  Symmachus,  Theodot.  etSyrus. 
Quae  vox  significat  primo  parvulos,  id  est  in- 
sipientes,  quasi  innatam  habere  stultiliam,  ait 
Valablus,  ut  eis  propria  quasi  dos  ,  hacreditas 
et  peculium  esse  videatur;  secundo,  cos  non 
sinerese  avelli  a  stultitia,  sicut  haeres  non  pa- 
titur  se  divelli  a  sua  haereditale ;  tertio,  illos 
slultiiiagaudere,  pascietfrui,  velut  opimo  suo 
praedio;  quarto,  illos  stultitiam  suam  aliis  com- 
municare,  sicut  dives  bona  agri  aliis  commu- 
nicat.  Unde  Septuag.  vertunt  :  Divident  impru- 
denles  malum  ;  astuli  autem  tenebunt  sensum. 
Slultiiia  enim  hic  praclica  accipitur,  puta  ma- 
lum  et  malitia  ,  sicul  ex  adverso  scientia  vel 
sapientia  accipitur  pro  bono,  ipsaque  bonilate 
et  virtute.  Porro  -b  divident  auctor  Calenae  Grne- 
corum  tripliciler  explical  :  Opponit,  inquit,  ma- 
titia  sensum;  malitia  autem  opponitur  virtuti  : 
sensus  itaque  hoc  loco  significat  virlulem.  Mati- 
tiam,  inquit ,  quasi  quoddam  deticatum  obsonium 
inter  sedividunt  slutti ;  nec  non  in  partes  et  sorles 
discindunt,  vel  dividunt  inter  se  nequitiam  stulti. 
ISamqui  temerarius  vel  plus  justo  audax  est ,  is 
formidotosus  non  est;  nequequi  palpo  vel  adulalor 
est ,  is  quoque  superbus  est.  Alius  ibidem  sic  ex- 
plicat  :  Idcm  staluatur  de  cateris  similibus  oppo- 
sitis  vitiis.  Insipienles  dividunt  inter  se  malitiam 
quasi  communem  tkesaurum;  quandoquidem  et  sese 
mutuo  odio  habent ,  et  se  invicem  mordent ,  et  in- 
juria  afficiunt,  et  sibimutuo  invident;  et  ila  mn- 
litia  ex  aquo  quodam  modo  inter  se  parlila  contra 
se  invicem  insurgunt.Justi  autem  sensum  obtinent, 
quia  omnibus  sensibus  imperant ,  eosdcnique  in 
ofjicio  accurate  continent ,  ne  videlicet  per  visum  , 
vet  auditum,  aut  olfactum,  aut  gustum,  aut  lac- 


1 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA 
tum,  aut  per  otrl  a,  ant  facta,  aut  togitata  eUquid 
conimiitant  quod  Dtttm  o/fendoi,  adtoqut  coelesti 
rtgno  indignos  sese  nsddant, 

Myslice,  Hugo  :  Sapientest  ;iii,  hujus  mundl 
itiio  parvuU  appeUantura  Sanctis  :  quiaquasipar- 
rttli  i>iK  n  abtcedarU  seu  eU  tnentariis  in  libro  uni- 

Si  pnlclnittidiiK ni  crcaltti  artiiii  ,  qUOS  Sttnt  lit- 

terte  hujus  Ubri,  admirantar  tt  stttpenl ;  sensutn 

autiin  i  dittin  ,  sctlicd  Dci  poh itliain  ,  sapii  nliain, 

bonititti  ni  1 1  aliti  attributa  omnino  non  capiunt. 
Porro  exspoctabunt  astuti  scientiam ahoceitt 
prudentes  studebunl  icienlise  el  virtuti,  patien- 
ler  i  \>|m clanles  siudii  ct  laboris  suifructum, 
ut  scilicii  scienlise  et  virlutis  perfectionem  ;is- 
seqnantur,  possideant  et  trneanl  ,  m  vertunt 
Septuag.  adeo  ut  eam  in  alios  effundani.  Unde 
Syrua  verlit :  Prudentes dividenl  scientiani,  sicut 
divites  pauperibus,  et  parentes  liliis  dividuot 
panem  et  escam. 

Pro    exspectabunt,  Ilcbr.  csi  l"prci   iachtiru; 
quod  proprie    sigoiflcat  cingere  ct  coronare. 
Dnde  Cbald.  vertit  :  Corona  astutorum  est  scien- 
tia;  II.  Saloinon  :  Astuti  capiti  suo  scicnlia*  coro- 
nain  mctcnt ;  Ahcn  Ezra  :  Sapienles  scientia  dia- 
dnna  acquirt  ni ,  ct  ad  lionores  evelientur ;  Vaiahl. 
Soiertes  coronabunt  se  scientia;  Pagninus  :  Coro- 
nabttnittr  scinilia;  alii  :  Coronabunt  scientiam  ; 
alii  :  Coronabunt   atios    scicntia.   Ternas  hascc 
versiones  apposite  et  sapide  explicat  Baynus, 
Valabius,  Jansenius,  Cajclanus ,  et  ex  iis  nos- 
ler  Salazar.  Prinia  cst,  ail  :  Asluti bnponent  sibi 
coronamscicntiam,  ideslsola  virtuliset  honesla- 
tis  cognilione  gloriahuntur  et  eflcrcntur,  etquasi 
corona  redimili  regis  aliis  imperahunt.  Vel  ali- 
ter  :  Eam  cognitionem  veluii  coronam  quamdam 
exeipicnt  qaa  sui  ipsorum  reges  el  imperalores 
consiiiuciHiir  ad  modcrandas  animi  vires.  Se- 
cuncla   esl  :    istuti  coronabunt  scienliam ,  q.   d. 
Plurimos  quidem  ad  verresapientise  studium  ad- 
ducenl,  utjam  non  destituta  ,  sed  plurimorum 
discipulorum  turha  cincta  et  coronata  videatur. 
Vel,  coronabunt  scientiam,  hoe  est  nohililahunt 
illam,  gioria  et  splendore  donahunt.  Nam,  cum 
sapientcs  oh  s;i|>icnti.T  suce  vim  coronam,  hono- 
res  aique  rmperium  forte  adepii  sunt,  non  tam 
ipsi  quam  eorum   sapienlia  redimitur  el  coro- 
natur.  Sic  enim  vulgo  lillerarum  el  sapienliae 
praemia  et  ornamenta  dicimus  ea  quce  lilteratis 
et  sapientihus  conferunlur.  Terlia  est:£^  astuli 
coronabunl    alios  scienlia ,    id    csl,    non  modo 
sibi  ipsis  sapient,  sed  etiamaliis,  quos  simili 
sapienlia  condecorahuntet  honestahunt. 

19.  Jacehunt  mali  anti<;  jsonos  :  et  impii  ante 
POnTAs  justorum.  ]  Pro  jacebunt  ,  Hehraice  est 
irKD  scachu,  id  csl  incurvabuntur ;  Septuag. 
labentur;  Syrus,  cadcnt ;  Chaldseus  :  Corruunt 
mali  coram  bonis ,  ct  itnpii  obstupescunt  in  portis 
justorum.  Id  ita  fore  in  fuluroacvo  censentR.  Sa- 
lomon,  Bcda  et  Hugo;  tunc  enim  dives  Epulo  , 
ante  cujus  mensam  jacuil  pauper  Lazarus,  ja- 
cehit  ante  pedes  Lazari ;  Nero  confusus  jacehit 
ante  pedes  S.  Petri  et  Pauli  ;  Trajanus  infelix 
procumbet  ante  pedes  S.  Ignatii ;  Decius  ante 
pedes  S.  Laurentii ;  Dacianus  ante  pedes  S.  Vin- 
centii ,  etc.  Verum  esto  univcrsim  et  maxime 
id  futurum  sit  in  venturo  seculo  ,  lamen  in  hoc 
quoque  non  raro  fit  ut  Deus  pios  exaltet,  im- 
pios  humiliel,  cogatque  eos  supplicesfleri  piis, 
eorumque  opem  implorare.  Sic  de  impiis  et  de 
idololalris  Genlihus  Ecclesiae  suhjiciendis  vati- 


BALOMON18.  Cap.  XIV. 


ct  regince  nutrices  tuas ;  vuttu  in 


tcci  ,i)ii  d  m 
adorabunt  te%  <t  pulverem  pedutn  tuorum  lingent, 
Sic  Diocletianui  el  Maiimtanui  lacueruni  ante 
pedea  Conslanlini  Magnlj  Eugenlus,  Maximus, 

c.ctcriqtic  lyr.inni  anlc  pedei   llicodosii  ;  S.imi 

ncs  ci  Saroceni  ante  pedea  Caroli  Magni,  Sic  lio- 
dic  Call  inisl.c  cl  h.ci  ciici  (;crinani;e  jaccnt  antc 
pedes  Ferdinandi  II  Clcmentisaimi  et  pii>^iiin  , 
Ideoque  a  Deo  benedicU  ,  et  felicissimi  Impi 

raloris. 

1'orro  malos  suhjici  honis  ingens  honuiu  esl 

non    lantiiui   honorum  ,  sed  el  inaloruin.    Boni 

cniin  malos  sihi  suhdilos  cogunl  ad  liilcin ,  pie  - 

lalcm  cl  salulcm  ,  qui  alio(|ui  oh  siiain  iinpici.i 

tcm  ilnri  cranl  iu  gclicnnain.  Ilic  ergo  allcclus 

cst  amoris,  bcnevolcnthe  et   pracdeslinationis 

Dci ;  sicul  ex  adverso  signum  el  eflectus  odii  , 

malediclionis  et  reprohationis  divinac  est,  cum 

sinit  malos   dominari  honis.  Unde  Septuaginta 

vertunl  :  Impii  observabunt  vel  colenl  portas  jus- 

torum;  quia  poenilenlia  tandem  ducti  juslorum 

doclrinae  se  suhjiciunl,  ait  auctor  Calenae  Grcec. 

Sic  liom.x  viilcmiis  Gentesolim  idololatras,  imo 

pcccatores  quoslihet ,  qui  pcenitentia;  causa  ad 

urhem  ventilanl,   magna  demissione  el  devo- 

tione  procumhere  ad  limina  Apostolorum  ,  illa- 

que  venerari,  deosculari ,  et  profusis  Lrrigare 

lacrymis  ;  ut  a  S.  Pelro  Clirisli  coelique  clavi- 

gero  noxarum  veniam,  Deique  gratiam  ,  qua 

eis  coclum  pandalur  ,  cmereantur.  Ideoque  et 

Summo  Pontiflci,  quasi  Christi  Vicario,  et  S.  Pe- 

tri  successori ,  cervices  inclinant,  ct  acl  cjus 

pedes  se  prosternunt ,  ut  absolutionem  et  hc- 

nedictionem  impclrent. 

20.  Etiam  proximo  (  Hebraeus  et  Chaldasus  , 
socio  )  suo  pauper  odiosus  erit;  amici  autem 
divitum  UULTI.  ]  Scptuaginla  :  Amici  odio  ha- 
bcbunt  amicos  mcndicos.  Loquitur  de  amicis 
non  veris  ;  hi  enim,  licet  pauperes ,  amant  oh 
honestalem  amiciliae  ;  sed  ollaribus  ,  qui  ami- 
citiam  utilitate  meliuntur  more  vulgi  ,  juxta 
illud  : 

Vulgus  amicilias  ulilitate  probat. 


cinatur  lsaias,c.  Ud.  23  :  Erunl  reges  nutritiitui, 


Hi  cnim  cum  amicitiam  non  nisi  oh  commoda, 
qiue  ex  ea  sperant ,  colanl,  amicos  pauperes  , 
utpote  sihi  incommodos  ,  imo  onerosos  asper- 
nantur;  divites  vero  ambiunt.  Odium  hic  non 
posiiivum  ,  sed  negativum  accipe ,  ut  sil  idem 
quod  minor  amor,  despeclus  ,  fastidium  ;  nec 
enim  proprie  et  positive  dives  odit  cognalos 
pauperes.  Odiosus  ergo  ,  id  esl  minus  dilcctus  , 
neglectus  ,  conlemptus.  Sic  dicilur  Gen.  29.  31. 
Lia  odio  hahita  ,  id  est  minus  dilecta  et  ne- 
glecla  pree  Rachele  a  Jacoh  etMalach.  1.3:  Esau 
odio  liabui,  id  est  negiexi ;  et  Joau.  12.  25.  juhe- 
mur  odio  hahere,  idestminus  diligereanimam, 
camque  posiponerelegi  divinaeet  amori  Christi. 
Sic  Joh  et  Tohias,  ad  paupertalem  redacli, 
odiosi  fuere  suis ,  etiam  uxoribus.  Tritum  est 
illud  : 

Si  fueris  felix  ,  multos  numerabis  amicos; 
Tempora  si  fuerint  nubila  ,  solus  eris. 

Et  Maximus ,  serm.  11.  ex  Socione  :  Detpkini , 
ait  ,  quousque  unda  subest ,  navigia  comitantur 
natantcs;in  tittus  vero  nunquam  egrediuntur,  Sic 
adutatores  in  secunda  fortuna  manent ,  in  adversa 
deserunt.  Hos  Cicero,  1.  U.  ad  Herenn.,  compa- 
rat  hirundinibus  quac  oestale  advolant  ,  hieme 
avolanl  :    Ul   liirundines  ,  ait  ,    xslivo  tcmpore 


m 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONlS.  Cap.  XIV. 


prcesto  sunt  ,  fiigore  pulsa;  recedant ;  ita  falsi 
amici  sereno  vitai  tempore  prceslo  sanl ;  simul  at- 
que  forlunce  liiemem  viderint,evolanl  omnes.  Unde 
Epicletus  in  Altercalione  cum  Adriano  Imper. 
Quid ,  ait ,  est  homo  pauper?  quem  ut  puleum  de- 
sertum  omnes  aspiciunt  ,  et  suo  loco  illum  relin- 
quunt.  El  Marlialis  :  , 

Semper  eris  pauper,  si  pauper  es,  /Emiliane; 
Dantur  opes  nullis  nunc  nisi  divilibus. 

Hoc  est  quod  fri  fidelibus  laxatS.  Jacobus,  cap. 
2.  2  :  Si  introierit ,  ail,  in  conventumveslrum  vir 
aureum  annuium  habens  in  veste  candida ;  in- 
troierit  autem  et  pauper  in  sordido  habitu ,  el  in- 
tendatis  in  eum  qui  indutus'est  veste  prcsclara, 
et  dixerilis  ei  :  Tu  sede  hic  bene  ;  pauperi  aulem 
dicalis  :  Tu  sta  iilic  ,  aut  sede  sub  scabello  pedum 
meorum ,  nonnejudicatis  apud  vosmetipsos,  et  facti 
eslis  judices  cogilaiionum  iniquarum  ?  Vide  ibi 
dicla. 

Myslice,  R.  Levi  et  auclor  Calenae  Graec.  divi- 
tem  et  pauperem  accipiunt  non  tanlum  opibus  , 
sed  et  scienlia  ac  eloquenlia.  Docti  enim  et 
eloquentes  multos  liabent  asseclas,  ut  ab  eis 
scientiam  et  eloquentiam  addiscant;  rudes  vero 
et  indiserti  ab  omnibus  negliguntur  et  vilipen- 
duntur. 

21.  Qui  DESPICIT  PRCTXIMUM  SUUM  ,  PECCAT  ;  QUI 
AUTEM    MISERETUR  PAUPERIS  ,   BEATUS    ERIT.]   NOS- 

ter  Interpres  in  Hebrseo  pro  pauperis  legit , 
Q"J!T  aniim ,  id  est  pauperum  ,  jam  legunt, 
niliy  anavim ,  id  est  mansuelorum.  Hebrsea 
ergo  et  Cbald.  sic  habent :  Spernit  socium  suum 
peccalor ;  miserescens  autem  mansuetorum ,  vel 
affticlorum  t  beatitudines  illi  ,  id  est  ,  terque 
quaterque  beatus  est.  Sepluag.  Qui  inhonorat 
pauperes  peccat ;  qui  autem  miserelur  mendico- 
rum ;  beatissimus ,  juxta  illud  Davidis  :  Beatus 
qui  intelligit  super  egenum  el  pauperem,  Ps.  /i0. 1. 
Sensus  est  clarus  ,  q.  d.  Qui  spcinit  proximum 
suum  egentem  ,  peccat  primo  ,  superbia  ,  quia 
superbe  eum  despicit ;  secundo,  immisericor- 
dia  et  iubumanitate  ,  quia  indigentem  deserit , 
nec  ei  in  necessitate  succurrit;  et  quia  peccat , 
hinc  miser  est,  et  miserias  tum  praesentes,  tum 
aeternas  sibi  accersit.  Exadverso,  qui  misere- 
lurpauperis,  opus  eleemosynae  praeclarum,  et 
quasi  divinum  facit,  ideoquein  spe  nunc  bea- 
tus  est,  reipsa  post  mortem  futurus  bealus  in 
ccelo.  Unde  pro  peccat  Hebr.  est  W,TDin  chote  ,i<\ 
est  aberrat,  deviat,  defleclit  a  via,  scopo,  lege, 
puta  a  virtute  misericordiae ,  a  Deo,  a  ccelo  et 
beatitudine,  ad  quam  recta  misericordiae  via 
tendit  misericors  ,  alioqui  peccare  laline  dicitur 
quasi  pellicare,  id  est  cum  pellice  congredi , 
vel  adulterium  commiltere  ,  ait  Sipontinus  : 
inde  tamen  peccare  extenditur  ad  quodvis  cri- 
men,  et  significat  legem  quamlibet  transgredi ; 
uli  hic  notat  eum,  qui  violat  jura  charitatis  et 
eleemosynae.  Hic  tamen  myslice  quoque  pelli- 
catum  vel  adulterium  commiltit;  quia  opes  suas 
quasi  pellices  ita  amat,  ut  malit  legem  Dei  trans- 
gredi,  quam  eas  pauperibus  ,  ut  lex  charilatis 
jubel,  eiogare. 

Quaeres  :  Curqui  miseretur  paupms  est  bea- 
tissimus?  Resp.  primo,  quia  pauperes  sunt  beati , 
juxla  illud  Christi  paradoxum  :  Beati  pauperes 
spiritu  ,  quoniam  ipsorum  est  regnum  ccctorum  ; 
hoc  regnum  ergo  utpote  suum  pauperes  dabunt 
iis  quos  in  hac  vita  expertisunlbeneficos.  Beati 
enim  beneficis  suis  suam  beatiludinem  commu- 


nicabunt  ,  eosque  pariter  boabunl.  Quocirca 
Christus,Lucae  16.  9  :  Facite  ,  ait ,  vobis  amicos 
de  mammona  iniquitatis  ,  ut,  cum  defeceritis,  re- 
cipiant  vos  in  aterna  tabernacula.  Unde  S.  Au- 
gustinus  ,  homilia  39.  inter  50  :  In  tati  causa  , 
ait,  operarias  fclix  vivit ,  et  securus  jam  mori- 
tur,  cum  quo  ambulat  patrimonium  in  immortate 
horreum ,  in  quo  debilorem  fccit  Dominum ,  dum 
alterum  pavit  dando.  Nullam  poterit  incurrere 
perniciem,  qui  comparaverit  eteemosynis  pielatem, 
cui  Prophela  lateexhibet  testimonium :  Salvaeum, 
et  vivifica  eum,  Domine.  O  duplex  Prophelce  bene* 
ficium  !  Saloat  pariler,  et  commendat  pariter  ut 
satvetur,  quia  et  ipse  salvavit  ut  vivificaretur,  et 
ipse  vilam  poscenti  donavit  in  terra.  Et  S.  Chrys. 
hom.  36.  ad  Populum  :  Tanta ,  ait,  vis  est  elee- 
mosynx ,  cum  mutta  (iducia  suos  introducit  atum- 
nos  ;  est  enim  cceli  nota  janiloribus;  sponsatis  tha- 
lami  fores  observantibus  ,  quin  et  venerabilis  ,  et 
quos  sui  cuttores  agnoverit ,  cum  multa  introda- 
cet  tiberlale  ;  et  conlradicet  nemo  ,  sed  omnes 
cedent. 

Secundo ,  quia  beatius  est  magis  dare  quam  ac- 
cipere,  ut  ex  Christi  disciplina  ail  S.  Paulus  Acl. 
20.  35,  ubi  multa  dehac  re  dixi. 

Tertio,  quia  Cbrisli  promissio  est:  Beati  mise- 
ricordes  ,  quoniam  ipsi  misericordiam  consequen- 
tur.  Unde  S.  August.  homilia  29.  inter  50  :  Ante 
fores  gehenna! ,  ait ,  stat  misericordia  ,  et  nemi- 
nem  permitlit  in  carcerem  milti.  Et  S.  Chrysost. 
hom.  33.  ad  Populum  :  Melius  est ,  ait ,  hanc 
artem  dandi  eleemosynam  scire,  quam  esse  regem, 
et  diademate  coronari ,  etc.  H®c  namque  le  docet 
quomodo  possis  Deo  similis  fieri ,  quod  est  omnium 
summa  bonorum.  El  homil.  36:  Ait  Script.  Magna 
res  homo,  et  preliosa  vir  misericors.  Haic  major  est 
gratia  quam  morluos  resuscitare.  Mullo  namque 
majus  est ,  quam  in  nomine  Jesamortuos  resusci- 
tare,  esurientem pascere  Chrislum :  nam  hicquidem 
tu  de  Christo  bene  mereris ,  illic  autem  ipse  de  le. 
Ac  merces  est  in  bene  gerendo ,  non  in  bene  pa- 
tiendo.  Hic  enhn  in  signis,  inquam  ,  ipse  Deo  de- 
bes  ,  in  eleemosyna  vero  Deum  habes  debitorem. 
El  hom.  9.  de  pcenilcntia  :  Eteemosyna  regina 
ilta  virlutum  homines  in  ipsorum  ccelorum  arces 
celerrime  adducet-,  advocati  optimi  loco  fungens. 
Magna  res  esl  eleemosyna ,  prmcidil  aerem,  transit 
lunam,  solis  raclios  cosdit,  ad  ipsum  venit  ccelorum 
culmen  ,  ipsos  pertransiens  aelos  ,  et  Angctorum 
populos  decurrens ,  Archangelorumque  choros  ,  et 
omnes  superiores  potestales ,  ipsi  assislit  regati 
throno.  S.  Hieronymus  ,  ep.  150  ad  Hedibiam  : 
Visesse  perfecta,  et  in  primo  stare  fastigio  digni- 
tatis ,  fac  quod  fecerunt  Apostoii  ;  vende  omnia 
qucehabes,  el  da  pauperibus,et  sequere Salvatorem. 
Non  vis  esse  perfecta,  sed  secandam  vis  lenere  gra- 
dum  virlulis?  dimitle  omnia  quacumque  habes,  da 
filiis,  da  propinquis. 

Quarto,  eleemosyna  nos  facit  homines  divi- 
nos  ,  et  quasi  deos  quosdam  terreslres  ;  ergo 
beat  faciique  beatos.  Ila  S.  Gregor.  Nyssen.  1.  de 
Bealiludinibus  :  Si  misericordis  ,  ait ,  appellalio 
Deum  decet ,  ad  quid  atiud  te  sermo  Christi  hor- 
tatur,  nisi  ut  Deus  fias  ,  tanquam  insignitus  pro- 
pria  nota  deitatis.  S.  Gregor.  Nazianz.  in  orat. 
de  pauperum  amore  :  Niliil  tam  divinum  homo 
habet ,  quam  de  atiis  bene  mereri ,  lamelsi  ille 
majora,  hic  minora  beneficia  conferat  ,  uterque 
nimirum  pro  suis  viribus.  Fac  calamiloso  sis  Deus, 
Dei  misericordiam  imilando.  Vide  dicta  Deuler. 
cap.  15.  10,'etcap.  26.  12.  ubi  viginti  et  unum 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIV. 


frucius  et  quaal  beatiludinea  eleemoaynai  re- 
cenaui.  vide  ei  J 11 1 i  11 111  Fulcum,  I.  (ic  Budo  elee- 
mosynse. 

Ql  I  ClilDI  I   1>  DOMINOi   MISKIUC.OKDIAM  IMI.IGIT.] 

Hic  veraua  deeal  io  Hebraia  et  Seplnag.  ;  exalal 
tamen  in  nibiiis  Romaa  correclia  ,  ideoque  rell- 

nciiilus  csl  ,  noii  abolendus,  ul  voluiil  Cajcl.  et 

Janaen.  Jam 

Primo,  Lyr.  et  Dionys.  sicexponunt,  q.d.Qui 
credii  in  Domino  (Idecbaritale  formala  ,  bic  mi- 
ttricordiam  diiigit;  qui  cnini  per  cbaritatem  di- 
li^ii  Dciini,  eademdiligilel  proximum  ,  in  eum- 
qtie  miaericordiam  exercet.  Cbarilate  enim 
diligimua  Deum  propter  sc,  et  proximum  prop- 

lor  Dcuiii. 

Secundo  ,  llugo  ,  q.  d.  Qui  credit  oraculis 
Dci,  (|iiibus  iu  sacra  Scriptura  ampla  niiscricor- 
dibus  promiait  prrcmia,hic  utique  diiigit  niisc- 
ricordiam  ,  ut  per  eam  praemia  jam  dicia  con- 
sequalur.  lnter  quae  nonnulli  ,  ac  inter  eos 
nosler  Salazar,  constiluunt  illud  ,  Deiim  linnis- 
sinio  apud  ae  decreto  siaiuisse,  uinullus  in  elce- 
mosynia  crogandis  liberalior  in  peccalo  mortali 
impceuitena  decedat.  Cujus  reiplura  suppeiunt 
exempla. 

Terlio  ,  planius  el  nervosius,  q.  d.  Qui  cre- 
dit  in  Domino,  vel,  qui  conlidit  in  Dei  bonitate, 
qui  lidiiciam  suam  in  Deo  collocavit,  qui  spes 
suas  in  Deum  transtulit,  certo  sperans  Deum 
in  se  llberalem  fore,  si  ipse  se  in  pauperes  li- 
bcralem  praestct,  ac  proinde  nibil  sibi  ad  vilam 
necessarium  defuturum  ,  quin  potius  rebus 
oinnibus  abundalurum  ,  hic  utique  misericor- 
diam  diligil,  el  diligendo  exercet ,  confidens  , 
imo  sciens  per  eam  opes  ingenles  se  acquisi- 
turum.  Tota  enim  causa,  cur  limidi  el  avari 
sua  non  erogent  in  pauperes,  esttimor  inopiae, 
et  difiidentia  iu  Deum:banc  ergo  amolilur  hic 
Salomon.  Hoc  est  quod  ait  Apostolus  adbortans 
Corinlbios  ad  eleemosynam  ,  ep.  2.  cap.  9.  10  : 
Qui  autem  adminislrat  semen  seminanti ,  et  pa- 
nem  ad  manducandum  prastabit ,  el  multiplicabit 
semen  vestrum,  et  augebit  incrementa  frugumj us- 
titia?  vestra.  Ubi  docui  eleemosynam  similem 
esse  semini  ,  quod  jactum  in  terram  ,  pula 
in  sinum  pauperum  ,  centuplicatum  reger- 
minat ;  et  citali  verba  sancti  Basilii ,  quibus 
eleemosynam  comparat  puteo  ,  qui  quo  plus 
cxhauritur,  eo  plus  aquaj  purioris  scalurit  et 
ebullit. 
22.  Errant  qui  operantur  malum  ;  misericor- 

DIA  ET  VERITAS  PR.EPARANT  BONA.  ]  SjTUS   :    Mise- 

ricordes  el  jusli  faciunt  omnia  bona.  Pro  errant 
Hebr.  cst  lynn  hitu,  id  estdeviant,  aberrant, 
scilicet  a  via  virtutis  et  salulis  ,  instar  erro- 
num,  vel  ovium  errantium ,  juxta  illud  Isaiae 
53.  6  :  Omnes  nos  quasi  oves  erravimus ,  unus- 
quisque  in  viam  suam  declinavit.  Hinc  Cbrislus 
quasi  pastor  bonus  peccatores  velut  oves  er- 
rantes  in  bumeros  accepit,  et  in  viam  salutis 
reduxit.  Autinslar  ebriorum ,  qui  cerebro  fu- 
mis  oppleto  nesciunt  gressus  suos  regerc,  sed 
pedibus  vacillant,  el  a  semitis  deviando  in  avia 
aberrant,  juxta  illud  Isaiae  19.  \h  :  Dominus  mis- 
cuit  in  medio  ejus  spiritum  vertiginis  ,  et  errare 
fecerunt  JEgyptum  in  omni  opere  suo  ,  sicut  errat 
ebrius  et  vomens.  Peccator  enim  velutebrius  suis 
concupiscentiis  vacillat  et  errat,  ac  ubique  in 
scopulos  impingit.  Sepluag.  verlunt  Ttiuvonivoi , 
id  est  errantes,  vel  errones  ,  ac  quasi  planetae, 
scu  slelUe  erraticae,  quae  rccla  non  inc.edu.nt  uti 


atelue  lixas,  ?ed  laleralilcr  por  gyroa  oberrant  ; 
unde  s.  Judaa  In  aua  eplat.  \.  13,  hoeretic  ii  vo- 
cal  Sldera  errantla  ,  qulbus  procella  tenebrarum 
.v '  rtthi  <  s/  //i  attemum. 
pro  operantur  Bebr.  eat  Wip  choresce,  ld  eat, 

qili  aranl  ,  vcl  qul  iabi  ic.mi  m.il iini ,  quoil  (.;i - 
jclanus  cxponit,  (|.  d.  I.naiil  non  laiitum  III i 
qui  manibua  operantur  malum ,  aed  etiam  qui 
niciiic  illud  concipiunt,  et  macbinanlur.  Noaler 
pleniua  vertit  :  Qui  operantur ;  arare  enim  et 
(rabricare  eat  operari ,  adeoquo  praecipua  me- 
cbanicorum  opera  aunt  aratio  et  fabricatio  ,  ac 
macbinari  est  operarl ;  tam  enim  mena  macbi- 
nando  quam  manua  operando  operalur. 

Igitur  Bebraea  ad  verbum  sic  babent :  \um- 
quid  errant  fabricantes  ,  vel  arantcs  ,  malum  ? 
miscricordia  el  vcritas  fabricanl,  vel  arant ,  bo- 
num.  F.st  metaphora  ab  agricullura,  v<d  ab  arte 
fabrili.  Ab  agricultura,  q.  d.  Qui  opcrantur  ma- 
luin,  malearant,  et  aberranl  a  via  recla  rec- 
tisipieliris  el  sulcis  virlutis,  ac  delirant,  ut  ita 
dicain  ;  quocirca  non  respondebit  eorum  ara- 
tioui  et  semenli  messis,  boc  cst,  non  refcrent 
praemium,  aed  poenam  et  supplicium.  Ita  Aben 
Ezra  et  B.  Levi.  Ail  crgo  :  Numquid  erranl  qui 
lapidosum  vel  spinosum  aranles  agrum,  in  eo 
seminant  semina  noxia  et  venenala  ?  quid  enini 
exinde  melent  nisi  spinas  ,  lolium,  colocyntbi- 
das,  caeterasque  berbas  malas  el  venenatas  ? 
q.  d.  Ulique  erranl,  el  quidem  gravissime.  Pari 
modo  gravissime  errant ,  qui  in  agro  pravi  cor- 
dis  sui  seminant  pravas  cogitaliones,  et  desi- 
dcria  superbiae  ,  irae,  guloo,  libidinis  ,  etc;  inde 
enim  non  melent  nisi  fastum,  lites,  rixas,  cra- 
pulam,  fornicaliones  ,  adullcria  ,  etc. ,  quibus 
sibi  creabunt  malum,  puta  morlcm  et  perni- 
ciem  lam  praesenlcm  quam  aeternam.  Ex  ad- 
verso,  qui  in  pingui  agro  boni  cordis  seminant 
bonas  cogilalioncs ,  bi  ferent  fructum  bonorum 
opcrum  ,  et  per  ea  prsemium  bealitudinis  aeter- 
nac.  Ab  arte  fabrili ,  q.  d.  Sicut  erral  pcccalque 
faber  fabricans  arma  nova  el  noxia,  quia  iisdcm 
saepe  ipse  peril  et  occiditur  ;  sic  errant  qui  fa- 
bricant  peccatum  ,  quod  est  quasi  gladius  occi- 
dens  animam  peccantis.  Peccatorergo  sibi  ipsi 
mortis  et  gehennne  est  faber  ;  sicut  Cyclopes  sui 
inleritus  sibi  fuere  fabri ,  et  sicut  Perillus  in- 
ventor  et  faber  bovis  eenei  primus  a  Phalaride 
lyranno  eidem  inclusus  et  concremalus  cst ;  de 
quo  Ovidius  in  Arte  amandi: 

Et  Phalaris  tauro  violenti  membra  Perilli 
Torruit ;  infelix  imbuit  auctor  opus. 

Errant  igitur  impii  toto  ccelo,  quia  fabricando 
malum  culpae  fabricant  sibi  malum  pcen^  et 
gehennae  ;  ex  adverso  pii  fabricando  sibi  bonum 
virtutis  ,  fabricant  sibi  bonum  praemii  et  gloriae 
coelestis ;  hoc  autem  bonum  virlutis  est  vel  mi- 
sericordia  vel  veritas  ,  id  est  juslitia ;  omne 
enim  officium  virtutis  vcl  est  debitum  ,  el  vo- 
catur  justitia,  vel  indebilum  ,  liberale  et  gra- 
tuitum  ,  ac  vocatur  misericordia  ,  uti  jam  sae- 
pius  monui.  Hoc  vull  Noster,  dum  vertit :  Mise- 
ricordia  et  veritas  praparant  bonum  ,  scilicct 
mercedis  el  gloriae  lam  praesenlis  quam  aeler- 
nae;  quia  fabricant  domos,  imo  palatia  coelestia, 
juxla  illud  S.  Chrysost.  hom.  8.  de  pcenitenlia  : 
Mterna  sunt  labernacula  in  ccclis  ,  qux  non  lem- 
pore  cadunt  nec  possessorcs  mutant.  Hanc  in  struc- 
luram  pecuniam  impendamus  ,  non  architeclorum 
sane,  aut  operariorum  magna  nobis  fuerit  cura. 


SCG 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIV. 


Pauperum  manus  ejusmodi  domos  conslruunt  ; 
ctaudi  el  esurientes  illas  adificant ;  et  ipsa  etee- 
mosyna  artifex  est. 

Hinc  Septuag,  vertunl  :  Errant  qui  fabricant 
mala;  misericordiam  et  veritatem  fabricant  boni. 
Quod  explicant  dum  subdunt  :  ISon  sciunt  mise- 
ricordiam  cl  fidem  fabricalores  maiorum  ;  elee- 
mosyna  autem  et  fides  apud  fabricatores  bonos. 
Sic  elSyrus,  quasi  dicant  :  Erranl  qui  fabricant 
roala  ;  quia  dum  non  sciunt ,  id  est,  non  cogi- 
tant,  non  acstimant ,  non  ponderant  quantum 
sit  bonum  misericordiae  et  fidei,  id  est ,  justi- 
licc ,  eo  neglecto  fabricant  opera  inimisericor- 
diae,  vel  avaritiae  et  injustitiae  ,  quibus  sibi  fa- 
bricant  eculeum  in  gehenna;  al  vero  probi,  quia 
.nestimantet  ponderant  quantum  sit  bonum  mi- 
sericordia^  et  justitiae ,  hinc  illud  exercent ,  ct 
fabricant,  cavenlque  ab  omni  immisericordia 
et  injustitia;  atquehoc  ipso  fabricant  sibi  domos 
et  coronas  aeternas  in  coelis. 

Porro,  quia  Hebraei  carent  casibus,  idcoque 
nomina  eorum  quovis  casu  reddi  possunl,  binc 
pro  fabricant,  vel  praiparant ,  alii  vertunt,  fabri- 
canlibus  ,  vel  pr&parantibus.  Ita  Chald.  Perversi, 
ait,  errant,  qui  cogilanl  maium  ;  misericordia  et 
verilashis  qui  cogitant  bonum,  q.  d.  Dei  miseri- 
cordia  et  veritas,  id  est  fideliias,  misericorditer 
et  fideliler  reddet  prsemium  bonis  quod  promi- 
sit,  ut,  sicut  ipsi  sc  misericordes  et  fideles  Deo 
exbibuerunt ,  sic  vicissim  Deum  in  se  miseri- 
cordem  et  fidelem  senliant.  Misericordia  enim 
nostra  in  proximos  allicit  et  provocal  Deimise- 
ricordiam  in  nos,  ac  fidelilas  fidelitatem.  lla 
Jansen.  Baynus  et  Tigur.  quae  verlit :  An  non  er- 
rant  (V atabl.  frustrabuntar)  qui  malum  machi- 
nantur?  at  benigne  et  fideliter  agetur  cum  his 
qui  bonum  moliuntur ;  et  Pagnin.  Misericordia  et 
verilas  erit  operantibus  bonum.  Hic  sensus  eslo 
grammaticeet  vocaliterdiversus,  quoad  sensum 
tamen  eodem  tandem  reditquo  prior  jam  assig- 
natus,  ut  intuenti  patet. 

Posset  quoque  per  veritalem  accipi  lumen  , 
quo  Deus  intellectum  bene  operanlis  illustrat, 
ut  magis  cognoscat  dignitatem  virtulis  ,  bona- 
que  ei  a  Deo  promissa,  ut  ardentius  eamdem 
exerceat  ,  juxta  illud  Psalm.  118  :  Deciaratio 
sermonum  tuorum  iliuminat ,  et  inteiiectum  dat 
parvulis. 

Nota  :  Error  bic,  quo  errant  qui  operantur 
malum,  non  est  speculativus  ,  sed  praclicus, 
puta  est  erronea  et  perversa  electio ,  et  operatio 
mali  culpae ,  quod  secum  defert  malum  poenae. 
Quare  hic  error  proprie  est  imprudenlia,  el  im- 
prudens  electio  ,  qua  malum  praefertur  bono. 
Electio  autem  est  aclus  voluntalis  et  liberi  ar- 
bitrii ;  quare  in  eo  proprie  est  hic  error.  Hic  ta- 
men  error  voluntatis  ordinarie  conhlem,  imo 
antecessorem,  habet  errorem  in  intellectu  pec- 
cantis.  Subinde  enim  inlellectus  errat  specula- 
tivc  putans  esse  licitum  ,  quod  est  vetitum  et 
illicilum ,  ut  patel  in  iis  qui  peccant  ex  ignoran- 
lia:  saepetamen  non  esl  speculativus,  sed  prac- 
ticus,  puta  esl  dictamen  et  judicium  praclica? 
ralionis  dictantis ,  v.  g.  furi  :  Hic  et  nunc  tibi 
furandum  est,  ut  viUe  et  voluptati  tuae  consulas; 
vel  certe  est  inconsideratio  plurium  ralionum 
et  motivorum  ,  quae  possent  voluntatem  conli- 
nere  el  cohibere  a  peccato.  Saepe  enim  peccalor 
nonhabetjudicium  expliciium,  v.  g.  Hic  et  nunc 
oportet  le  hoc  furti  peccatum  committere,  sed 
tantum  defectum  considerationis,  quo  ita  con- 


siderat  pulchritudinem  et  commoda  pecuni.T  , 
quam  furari  intendil ,  ut  parum  vel  nihil  cousi- 
deret  lurpiludinem  eldamna  peccati,  quae  huic 
furlo  annexa  sunt.  Unde  fit  ut  pulcbritudine  et 
commodis  pecunise  ab  intelleclueaconsidefante 
propositis,  volunlas  abrepla  eligat  furari,  non 
aestimans  damna  inde  sibi  obvenlura.  Hic  ta- 
men  defectus  considerationis  ordinarie  affert 
secum  judicium  parlim  explicilum,  parlim  im- 
plicitum  peccandi.  Fur  enim,  v.g.  anlecpiam  de- 
cernat  furari ,  habet  boc  judicium  explicilum  ; 
hlc  et  nunc  bonum  est  tibi  accipere  hanc  pecu- 
niam;  in  quo  interpretative  continetur  hoc  ju- 
dicium  imphcilum  :  Bonum  est  libi  hic  et  nunc 
peccare  et  furari ;  quia  hic  et  nunc  accipere  pe^ 
cuniam  alienam  non  est  aliud  quam  furari  et 
peccare.Hoc  igitur  judicium  practicum  deagen- 
dis  vel  appetendis  absolule  ab  inlellectu  et  ra- 
tione  prolatum  cum  tali  inconsideralione,  est 
actus  imprudens,  etdifformis  tam  judicio,  quam 
appetitui  recto;  quare  practice  est  erroneum  , 
quod  proinde  sequens  et  amplectens  voluntalis 
electio  pariter  errat,  fitque  erronea.  Ita  D.  Tho- 
mas  et  Scholastici  1.  2.  q.  78.  art.  1.  ad.  1.  Sic 
peccavit  Adam ,  Lucifer  et  Angeli ,  in  quibus 
nullus  eral  error ,  sed  clarissima  rerum  legis- 
que  Dei  cognilio,  per  merum  defeclum  consi- 
derationis  ;  ita  enim  considerarunt  suam  pul- 
chritudinem  ,  non  considerando  eam  se  habere 
aDeo,  ut  sibi  plus  aequo  placuerint,  superbi- 
verint ,  ac  tandem  Deo  rebellarint.  Simili  modo 
peccant,  qui  peccanl  ex  cerla  scientia  elmali- 
tia.  Vere  S.  August.  in  Conf.  Jussisti,  Domine,  et 
ita  est ,  ut  pccna  sibi  sit  omnis  inordinatus  ani- 
mus,  etc.  Spargis  pccnales  cacitates  super  illicitas 
cupiditates. 

23.  In  omni  opf.re  erit  abundantia  ;  ubi  autem 
vkrba  sunt  plurima  , .  ibi  frequenteu  egestas.  ] 
Pro  opere  llebr.  est  nyy  etseb ,  id  est ,  labor  ,  do- 
lor,  cura  ,  sollicitudo,  faligatio  ,  affliclio  ;  ra- 
dix  enim  ajrs  atsab  significat  laborare,  dolere, 
excruciari  animo.  Pro  abundantia  Hebraice  est 
iniQ  mothar,  id  est  argumentum  ,  abundanlia, 
superabundantia  ,  excelleniia  ,  dignitas,  praero- 
gativa.  Pro  egestas.Webr.  estllDna  machsor,  id 
est  defectus  ,  penuria  ,  egestas. 

Primo,  Pagnin.  ex  Hebraeo  sic  verlit  :  In  om- 
nibus  ,  quibus  homo  iaborat ,  est  dignitas  ;  sed  ver- 
bum  labiorum  superfluorum  vere  imputatur  ad 
defectum  ,  q.  d.  Labor  homini  est  dignilas,  lo- 
quacitas  vero  est  indignitas  et  egestas.  Homo 
enim  rtascitur  ad  laborem ,  et  avis  ad  volatum , 
Job.  5.7.  Hinc  Adam  parens  omnium  nobilium, 
regum  et  principum,  non  tanHim  post  lapsum, 
sed  et  anle  eum  iu  paradiso  positus  fuit,  ad  eum 
labore  suoexcolendum,  Genes.  2.  15. 

Secundo,  Baynus  ex  Hebrseo  sic  verlit ,  sic- 
que  explicat  :  ln  omni  dotore  et  trislitia ,  quam 
secum  retinet  homo ,  erit  abundantia ;  et  quotidie 
crescit  secreta  mcestitia ,  verum  per  verba  labio- 
rum  diminuitur  ;  hoc  est  detectus  dotor ,  et  in  si- 
num  fidelis  amici  transfusus  mitigatur.  Etjuxta 
hunc  sensum  potest  ad  confessionem  accommodari 
versicutus  ;  nam  revera  nihit  magis  mitigat  tris- 
titiam,  quam  quis  concipit  de  peccatis  suis,  quam 
sincera  et  tibera  confessio  facta  in  auricuta  pii  sa- 
cerdolis.  Illa  enim  verba  labiorum  confilentis  vide- 
licet  et  absotventis ,  luctum  de  peccatis  conceptum 
vehementer  mitigant  et  consolationem  adferunt. 

Tertio,  Cajet.  vertil :  In  omni  tabore  erit  abun- 
dantia  ;  et  verbum  labiorum  lantum  ad  defectum. 


COMMENTABIA  IN  PBOVEBBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIV 

ii  rst  sciisus  parabobs,  oii ,  quod  omnis  labor 
suaple  noiura  parit  aliquod  lucruiu,  praeler  la- 
borem  in  locuiione.  Quanlo  enim  magis  laborat 
ali(|uis  ,ui  moliiplicanda  verba  ,  eo  magis  lendit 
,i(l  defeclum.  u, i  quod  multiloquium  luaple  ua- 
lura  non  icinlii  m\  lucmm  ,  icd  duntaxal  ad  de- 
reclum,  ci  vere  sic  esl.  Quoniam  audilori  faa- 
lidium,  sermoni  peecalum,  ei  sibi  ipii  indig- 
uitatem  muliiloquio  parit.  Hucuaque  Cajetan. 

Quarto,  Nosler  optime  varlil  :  In  omni  opere 
erit  abundoptia,  elc. ,  q.  d.  Bxquoitbelopereet 
labore  pvovenii  emolumentum,  rerumque  abun» 
dantia  ;  ;ii  nullus  frucins  provenit  cx  inani  ser- 
inonc.  Quacumque  in  arte  quis  laboret,  insignis 
laboiis  fructus  constaliit ;  at  vero  verbositas  nil 
nisi  inaniiatem  ei  egeslalem  parit.  lia  B.  Salo- 
inon  ,  B.  I.cvi  el  Aben  Eara.  Significalur  ergo , 
aii  Jansenius,  labore  »e  diligenlia  opcs  parari , 
non  garrulitale  ,  quae  ;ul  egeatalem  et  defeclum 
frequenler  conducit,  quod  garruli  olio  fere  tcin- 
pus  transigi  siaant.  Dicit  autem  ;  in  omni  opere 
(tlabore,  hoecst,  per  quemvis  iaborem,  aut 
cujuscumque  generis  opus,  proveniet  homini 
abundantia  ;  quia  pcr  varia  operalionis  genera 
divilias  paraniur,  per  agrkulturam  ,  per  nego- 
liationem,  perartificia,  etc.  lionestus  ergo  la- 
bor  commendatur  ut  aliis  mullis  liujus  iibri  sen- 
lentiis,  ila  el  hoc  versiculo,  garrulitas  oliosa 
condcmnatur.  Porro  quod  ad  litteram  inlelligi- 
iur  de  laborihus  corporis  et  corporali  connno- 
ditate;  niysiice  de  operalione  virlulum  accipi 
debel.  Nam  qui  juxta  parabolam  Evangelii  ac- 
ceptis  quinque  talentis  opcraius  fuerit  in  eis , 
lucrabilur  et  alia  quinque,  omnique  babenti  da- 
bilur,  el  abiuulabit.  Qui  autem  verbis  tanluin 
delectantur,  et  de  virtute  tantum  loquuntur  non 
ex  animo,  sed  ore  lenus;  aul  Deum  lantum  in- 
vocant verborum  multitudine,  steriles  interim 
in  bonis  operibus ,  ad  frugem  non  pervenient, 
defeclum  virtutum  ct  gralkc  Dei  patientur,  et 
landem  egestatem  sempiiernam.  Vtom  enim,  in- 
quit  Dominus  ,  omnis  qui  dicit  viihi  :  Domine , 
Domine ,  inlvabit  in  regnum  ccclorum;  sed  qui 
facit  voluntulem  Patris  mei,  qui  in  ccelis  est  , 
Hatth.  7.  21. 

Huc  facit  versio  Chaldaei  :  In  omni ,  ait,  quod 
sollicitum  te  facit ,  erit  tibi  commodum;  et  labia 
superftua  in  egestale  erunt.  Solliciludo  enirn  acuit 
industriam  qua-rcndi  modos  omnes ,  et  vesti- 
gandi  raliones  quaslibet,  ut  res,  quae  nos  an- 
gil  el  sollicitos  tenet,  dextre  et  feliciler  confi- 
ciatur.  El  Syrus  ;  In  quacumque  re  sollicitus  fue- 
ris ,  eril  gaudium  voluptatis  ;  qui  autem  in  domo 
sua  egenus  est ,  quietus  erit  et  jucundus.  Omnem 
dolorem  sajiat  Dominus.  Scrmo  labiorum  iniqui 
eis  egeslatan  parit.  Dignum  enim  esl  ul  verbis 
suis  pascantur,  non  panibus,  qui  non  nisi  verba 
fundere  ,  nec  laborare  noverunl.  Et  Sepluag.  Id 
omni  soliicito  erit  abundantia;  dulcis  autem  et 
carens  dolore  inegestate  erit.  Nosler  Salazar  per 
dulcem  carentem  dolere  accipit  parasituui  et 
adulatorem  ;  bicenim  prascceteris  verbosus  est, 
et  adulando  mensam  sibi  qiweril;  sicul  canis 
capite  caudaque  blandiendo  ab  beris  mendicat 
escam  ,  q.  d.  Ubi  est  labor ,  ibi  est  rerum  copia; 
ubi  adulatio,  nugse,  scurrililas,  ibi  egestas;  qui 
enim  turpi  verborum  lenocinio  divitias  aucu- 
pantur,  semper  egent  etinopes  sunl.Auctorvero 
Caten.  Groecor.  sic  Septuag.  verlit  et  explicat  : 
Omni  sedulo  atque  sollicito  adest  abundantia ;  qui 
uutcm  suaviler,  curivque  et  dolovis  expersvivit , 


loujiti  iuhiiav  citm  egattate.  Qulvirtutum  $tutUa 

Scvto  iitttiiiil'1/ ,  ii  iuiit  iit  tithoin  ,  Imn  nt  eognif 
honr  ijtKitjiti  i.trillol  itrcissitlll  isl.  i'ttvt  ritini  it.t 
I  o/ eti  ttl  illi  QUi  rivin  roiittn  n  vitin  ronstdrva- 
lioitt  m  ,  qiur  sith  ot  /toio  ut  t  i  iiittn/ ,  \u  v\n  Itto  orctt- 
/Hihtv,  in  ttlvot\ttt  uon  iilittitili  i.  I  i  vttm  t\ui  divcrso 
inoilo   offtCtUi   <sl,    rivhths    lahoi  t:s  tt  molcslias 

averti  i m  ontnino  ctnst  ntant  um  <  st, 

luiiur  tu  otit iti  operet  ril  abundantia ,  etc. ,  q.  d. 
Noii  in  loquendo,  sed  in  agendovirtua  sita  ett] 
ncc  jiistus  csl  (]iii  bona  dicil ,  sed  qui  bona  slrc- 
nua  aelionc  coinplct. 

Porro,  AbbasAbiahani  apml  Cassian.  collat.2ii. 
cap.  ull.  sic  Sepluag.  cxphcat :  Qui  suavis  cl  sine 
dolovc.  cst  ,  in  egatale  erit.  Hcgnum  enim  ccclo- 
rum  non  desidcs  ,  non  remissi ,  non  dclicuti  ,  noix 
lcttrri  ,  sed  violenti  divipiunl.  Qtti  cvgo  lii  violcnti 
siinl  '.'  Nempe  illi  aui  non  aliis  ,  sed  voluntatibus 
sttis  praelaram  infcrunt  violcntiam ,  qtti  direptione 
loutlabiti  omni  se  pnescnlittm  rcrttm  votuptate 
fvuttdantes  ,  voce  Dominica  egvcgii  direplores  pro- 
nitntittntttr  ,  cl  per  Itttjuscemodi  rapinam  regnum 
caiorttm  viotenter  invadttnt.  liegnum  enim  coclo- 
rttm  sccttndum  senlcntiam  Domini  vim  palitur ,  et 
violcnti  dtvipiunl  illud.  Isli  profectosunt  laudabiles 
viotenli ,  qui  vim  faciunl  pcvditioni  sua?. 

Denique  huic  parocmiae  similis  est  illa  v.  U  : 
Ubi  non  sunt  bovcs  ,  pr&sepe  vacuum  cst  ;  ubi  au- 
tcm  plttvimcv  segctes  ,  ibi  manifesta  est  forlitudo 
bovis.  Consule  quae  ibidem  annotavi. 

2Zj.    CORONA  SAPIENTIUM    ,     DIVITIJE    EORUM  !  FA- 

tuitas  stultouum  ,  iMPKUDENTi a.  ]  Primo  ,  pla- 
nus  sensus  est ,  q.  d.  Divithe  sapienli  sunt  or- 
namento  ,  eumque  instar  coronae  quasi  regio 
diademate  cingunt  et  decorant.  At  fatuitas  stul- 
torum  imprudentia  ;  hebr.  Slultitia  stultorumest 
stultitia,\t\  est,  omne  decus  slultorum  est  stultitia, 
stulti  non  habent  coronam  ullam  ,  qua  se  ornent, 
nisi  stulliliam  ;  quia  esto  sint  divites  ,  tamen 
diviiiae  ,  utpote  quibus  recte  uli  nesciunt ,  eis 
non  sunt  honori  et  utilitati ,  sed  damno  et  dede- 
cori.  Unde  Chald.  verlit  :  Et  decus  stultorum 
stultitia  eorum  ,  q.  d.  Stulli  nil  habent  in  bonis 
nisi  stullitiam  ,  omnis  res  ,  omnis  spes  illorum 
esl  mera  stullilia  ;  lolum  praedium  eorum  est 
sUihitia  ;  omnes  opes  eorum  ,  omniaque  bona 
abeuntin  stullitiam,  juxta  illud  ;  Simia  manet  si- 
mia,etiamsiaurea  gestet  (nstgwa.Significat  Salo- 
mon  divitias  sapientiajaddereauxesin  quamdam 
et  dignilalem,  siculi  Salomoni  addiderunt.Unde 
ipse  ait  :  Venerunt  milii  omnia  bona  pariter  cum 
ilta  ,  etc. ,  quoniam  Ixorum  omnium  maler  est  , 
Sapient.  7.  11.  Et :  Utitior  est  sapientia  cum  di- 
vitiis  ,  et  magis  prodcsl  videntibus  solem,  Eccl.  7. 
12.  Sic  Lysander  Cyro  gratulatus  est :  Recte  te 
bealum  ferunt ,  ait ,  quoniam  sapieyitice  ttm  for- 
tunajunctaest ,  teste  Cicerone  lib.  deSenectute. 
Igitur  diviliae  instar  coronae  ornant  sapientem, 
eique  splendorem  addunl ;  primo,  quia  sapien- 
tia  meretur  iis  coronari  ,  iisque  splendescit ; 
non  stultilia  ,  puta  virtule  praediii  opibus  deco- 
rantur  ,  non  viliosi ;  secundo,  quia  divili.e  in 
manu  sapientis  sunt  bene  coUocalae  ,  el  quasi 
beatae ;  quiaper  sapientemfinein  suum  ad  quem 
a  Deo  conditae  sunt ,  assequuntur,  quiest.ut 
rile  expendaniur  in  eleemosynas  caeteraque  vir- 
lutis  opera.  Divilias  enim  sapienti  magnorum 
operum  sunt  inslrumenta.  Unde  Bion  dicebat 
opcs  esse  nervos  aclionum ,  quod  sine  his  uihi/ 
agatur  ,  teste  Laertio  lib.  h.  cap.  7.  Alius  dixit 
opes  esse  bclli  nervos.  Pylhagoras  asseruit  ne- 


368  COMMENTARIA  IN 

queequum  sine  freno  ,  neque  divitias  sine  pruden* 
tia  quemquam  gubcrnare  posse.  Democritus  pe- 
cuniarum  usum  cum  prudentia  utilem  esse 
dicebat  ad  exercendam  liberalitatem  ,  et  ad  ju- 
vandum  alios  ;  cum  stulljtia  vero  communem 
largitionemesse,  teste  Slobaeoserm.  92.  Quare, 
si  divitiae  sensu,  ratione,  voce  et  aliis  praeditae 
forent,  a  stultis  ,  impiis  ct  avaris  avolarenl  ad 
sapientes  ,  pios  et  liberales  ,  clamarentque  : 
Nolumus  babitare  cum  impiis ,  sed  cum  sanctis ; 
nolumus  recondi  in  arca  avarorum  ,  sed  in  ven- 
tre  pauperum  ;  fit  nobis  injuria  ,  vis  infertur  , 
cum  ineptis  el  indignis  donamur  ,  (jorumque 
avaritiae  ,  superbiae  ,  venlri  et  veneri  servire 
cogimur  duram  servilutem  ;  venile,  sancti ,  ve- 
nile,  misericordes  ,  vindicale  nos  ab  hac  dura 
servilute,  rapite  nos  ut  vobiscum  sanclifice- 
mur  ,  et  misericordiam  exerceamus  ;  hic  enim 
est  finis  ,  haec  heatitudo  nostra  ,  ad  quam  a  Deo 
conditae  sumus  ;  tertio  ,  quia  sapientes  disper- 
tiunt  opes  in  eleemosyna  ;  eleemosyna  autem 
est  regina  virtulum  ,  ait  S.  Chrysost.  hom.  7.  de 
pcenitentia  ,  ac  proinde  coronam  suam  regiam 
capili  sapientum  imponit.  Kthom.  9 :  Eleemosyna 
regina  illavirtutum  liomines  clarissime  in  ipsorum 
cozlorum  axes  deducet  ,  advocatce  oplimai  loco 
fungens.  El  hom.  8.  sic  addit  :  Huic  multa  cum 
facultaie  aperiuntur  ccelorum  porta  ,  ac  velul 
eorum  regina  ingredienle ,  nultus  custodum  in 
ipsis  portis  posilorum  audet  interrogarequa?  sit, 
aut  unde  iler  agat ;  magis  vero  suscipiunt  omnes. 
Eleemosyna  enim  regina  omnino  est  ;  quarto  , 
quia  sapiens  utitur  divitiis  quasi  dominus  et  rex 
earum  ,  stultus  vero  et  avarus  iis  mancipatur 
quasi  servus  ;  ille  possidel  aurum  ,  hic  posside- 
turab  auro  :  ita  S.  Chrysost.  hom.  16.  in  Maltli. 
Aurumergo  sapienli  quasi  regi  servit  utcorona 
regia  ,  stultum  ligat  et  vincit  ut  compedes  et 
vincula  ;  quinto  ,  sapientes  ,  quia  norunt  recle 
uli  divitiis  ,  iis  decorantur ,  fiuntque  sapien- 
tiores  et  sanctiores,  ac  magis  misericordes  ; 
at  stulti  divitias  nacli  iis  magis  infatuantur  , 
fiunlque  stultiores  ,  et  quasi  amenles  et  insani, 
ut  ait  S.  Chrysost.  hom.  7.  in  epist.  ad  Coloss. 
Denique  divitiae  sapienti  sunt  corona  ,  quia  ab 
illo  in  opera  pietatis  expensae ,  illi  pariuntco- 
ronas  immarcescibiles  in  ccelis ,  quas  solis  elee- 
mosynariis  decernet  et  adjudicabit  Christus  in 
die  judicii ,  Mailh.  25. 

Secundo,  Lyran.  Corona  sapientum  ,  inquit, 
esl  sapienlia  ,  qu;e  eos  ornat  et  ditat  veluii  in- 
genles  divitise  ,  q.  d.  Sapientem  coronat  deco- 
ratque  sapientia  magis  quam  ullre  divites  ,  au- 
reae  et  gemmatae  coronae;  quia  dilissima  est 
corona  sapientiae.  Cnde  Aristot.  lib.  12.  Rhet.  : 
Et  quia  ,  inquit ,  regnare  res  suavissima  est  , 
etiam  sapientem  videri  suave  ;  prxdilum  enim  esse 
sapientia  regium  est.  Calanus  Gymnosophisla 
ad  Alexandrum  Magnum  :  Rex  ,  inquit  ,  eris  , 
si  terexeris  ;  Rex  eris  ,  si  teratio  rexerit.  Et  Bias 
capta  civitatefugiens  ,  cum  moneretur  ut  more 
caHerorum  opes  suas  secum  efferret ,  respon- 
dit :  Omnia  meamecum  porto.  Ita  quoque  explicat 
auctor  Cat.  Graec.  Opes ,  ait ,  vel  gloria  sapien- 
tum  est  prudenlia.  De  hac  corona  sapienliee  et 
virtutum  plura  dixi  cap.  4.  versu  9,  et  Eccl.  1. 
v.  11  et  12. 

Terlio ,  Septuag.  in  suo  codice  pro  cntyy 
osram  ,  id  est  divitiae  eorum  ,  expuncta  liitera 
V3  legentes  my  arum,  idest  astutus ,  vertunt: 
Corona  sapientum  astutus  ;    conversatio  autem 


PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIV. 

imprudentium  mala.  sic  et  Syrus  suo  more 
assectans  Septuag.  Sensus  est ,  q,  d.  Vir  unus 
astutia,  id  est,  solerlia  et  sapientia  ,  eminens, 
instar  corome  decorat  et  ornat  caeteros  sapien- 
tes  ,  totumque  eorum  collegium  et  ccetum  ;  at 
vero  unus  imprudens  et  stultus  sua  stullitia 
dedecorat  totum  ccetum  tam  sapientum  quam 
insipientum  ;  quia  eis  suae  stultitiae  et  vitiorum 
virus  ,  vel  cerle  dedecus  et  iufamiam  aspiral  et 
afflat.  Sic  corona  Ecclesiae  Alexandrinae  fuit 
S.  Albanasius  ,  Africanae  S.  Auguslinus  ,  Grae- 
canicae  S.  Basilius  ,  Romanae  S.  Gregorius  . 
qui ,  utait  S.  Ildefonsus  lib.  cle  Viris  illustribus: 
Vicil  sanctitate  Antonium,  eloquenlia  Cyprianum, 
sapientia  Augustinum.  Sic  corona  Cisterciensium 
fuit  S.  Bernardus  ,  Camaldulensium  B.  Petrus 
Damiani ,  Dominicanorum  S.  Thornas  Aquinas  , 
Franciscanorum  S.  Bonavenlura  ,  etc. 

Mystice  Beda  :  Stultorum  ,  ait ,  fatuitas  maxi- 
via  hoec  esl  ,  quod  improvidi  cctemorum  de  prcB- 
sentibus  tantum  commodis  gaudent.  Imprudentia 
enim  dicitur  quasi  improvidenlia. 

25.    LlBERAT  ANIMAS  TESTIS  FIDELIS  :  ET  PROFERT 

mendacia  vebsipellis.  ]   Hebr.  Eruit  animas  tes- 
tis  veritatis  ,  el  efflat  mendacia  dolus  ,   id  est  do- 
losus  ,  vel  repetendo  rb  testis  ;  et  efflat  mendacia 
testis  doli ,  id  est  dolosus  ;   Septuag.   Liberabit 
de  matis  animam  testis  fidelis   (  S.  Cypr.  lib.  3. 
Testim.  legit :  Martyr  fidelis  ) ;   accendit  autem 
mendacia   (  Roman.    et    Complul.    mendacem  ; 
utrumque   significat    Graecum  ^e-iS»?)  dotosus  ; 
Chald.  Qui  loquilur  mendaciadotosus  est.  Menda- 
cia  accipe  plena  et  perfecla  ,  puta  non  otiosa 
et  jocosa  duntaxat,  sed  damnosa  et  perniciosa  ; 
haec  enim  in  Script.   antonomaslice   vocantur 
mendacia,    quae  mendax  quasi  ignes  pesliferos 
oreefflatet  ejaculalur  in  insontes,  sicque  con- 
stat  antithesis  ,  q.  d.  Qui  vel  publice  ,  vel  pri- 
valim  ,   ait  Jansen.  de  factis  dictisque  alicujus 
testalur ,  et  rem  ut  se  habet  indicat ,  frequenter 
liberat  animas  ,    hoc  est  homines  qui  injuste 
opprimuntur.    Liberat    autem    ab    imminente 
morte,  ab  intentata  calumnia  et  injuria,  ab  in- 
famia  et  quavis  injusta  oppressione  ,   ii  quibus 
dum  unum  aliquem  liberat,  non  unam  lantum 
animam  liberat,  sedmultorum,  ut  toiius  fami- 
liae  ejus  ,  et  amicorum  ,  qui  cum  illo  ignominia 
aspergerentur ,  ut  bene  dictum  sit:  hiberat  ani- 
mas  testis  fidelis.  Contra  ,    qui  falsum  perhibet 
de  re  teslimonium  ,  animas  opprimil ,  quas  vel 
hoereditate  et  facullatibus,  vel  vila,  vel  honesta 
denique  fama  privat. 

Secundo  ,  profundius  noster  Salazar  censet 
hic  dari  indicium,  quo  verax  teslis  dignoscatur 
a  falso.  Verax  quippe,  inquit  ,  sonlibus  libe- 
randis  maxime  sludel ,  excusans  ,  et  quoad  fieri 
potest,  elevans  delicta  ;  ex  adverso  autem  fallax 
damnare,  et  opprimere  mendaciis  suis  adniti- 
lur,  parva  delicta  exaggerans  ,  et  culpas  levio- 
res  amplificans.  Quocirca  inler  alia  Bartoli  Ju- 
risconsulti  documenta ,  quibus  judices  ad  testes 
dignoscendos  informat ,  illud  falsi  nobile  indi- 
cium  esse  docet  :  Si  delicta  exaggerat  ,  reique 
condemnationes  plurimum  se  optare  verbis  innuit. 
Nam  veritas  ,  inquit  ,  benevola  est  ;  mendacium 
vero  crudele  et  savum. 

Denique  hic  versus  coincidit  cum  v.  5.   et 

cum  v.  17.  cap.  12;  quare  hic  plura  non  addam. 

Mystice  testis  verax  est  Christus  ,   ait  Hugo  , 

et  quivis  praedicalor  doctorque  doctrinae  verce 

et  salutifera ;  hic  enim  liberat  aniraas  a  pec- 


COMMKNTARIA  1N  PflOVEHBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIV. 


rato,  diabolo,  morte  etgehenna.  Teatis  taUui 
ett  bsreticusj  impostor  el  hypocriia ,  qul  adu- 
lamlo ,  et  voluptaium  lllecebras  carulsquaii- 
bertatem  proponendo ,  anlmai  in  luercsiin  , 
luxuriam  el  fastum  kmpelllt ,  ttaque  perdit ,  ct 
iu  gebeooam  prsecipttat. 

2(>.     I.N    TIMOIW.    DOMINI    ITDUCIA    FORTITUIMNTS  , 

ET  iti.iis  BJOa  BBIT  spks.  J  Timor  Doinini  hic  ma- 

ximc  Qllalls  InteUJgllur  ,  qui  non  cst  aliud  quam 
reverenlia  ,  cullus  et  amor  Dei.  Flducia  fortitu- 
dinis  eat  Bducia  ibiiis  et  pobusta.  Uode  Syrus  : 

Timor  Domiiu  cst  spes  vaitda  ct  fortis  ;  aut  per 
hypaliagen  fortituda  ftdutialis  ,  ojuce  scilicct  n- 
denter  ,  libere  et  intreplde  omnia  agit  ct  susti- 
nct ,  inio  ardua  quasque  aggreditur  ct  superat 
Igitur  signiQcat  limorem  Domini  parere  tam 
fortiludinem  quam  Qduciam  ;  dicit  tamen  con- 
junctim  [tdticia  fortitudtnis  ,  ul  inntiat  iiduciam 
cssc  causam  forlitudinis.  klco  enim  timcntes 
Deum,  sunt  forteset  robusti;  qudaomnem  suam 
Qduciamcollocaruntin  Dcoomnipotente;  quare 
ciini  sc  Deo  sciant  esse  curae  ct  cordi ,  nihil  tre- 
pidant,  sed  omnes  lentationes «  per seculiooes , 
tribulaiioncs ,  hostcs  generose  superant ;  timor 
enim  Dci  superat  limores  rerum  omnium  ,  quoe 
Deo  infcrioros  sunt  ;  sicut  lux  Solis  superat  ct 
offuscat  lucem  quamlibet.  Dicunt  ergo  cum 
S.  Paulo  :  Si  Deus  pro  nobis  ,  (/uis  contra  nos  ? 
Et  cum  Davide  ,  Psalm.  26.  1  :  Dominus  illumi- 
natio  mea  ,  et  salus  mea  ,  quem  limebo?  Si  con~ 
sistant  advcrsum  me  castra  ,  non  timebit  cor 
rneum.  Si  exsurgat  adversum  me  prcelium  ,  in  hoc 
ego  sperabo ;  q.  d.  Qui  me  vincerc  volet,  Deum 
prius  vincat  oportet  ;  Dcus  enim  est  meus  pro- 
teclor  et  hyperaspistes.  Ita  S.  Greg.  5.  Moral. 
cap.  12  :  Invia  Dei ,  ail ,  d  timore  incipitur  ,  ut 
ad  fortitudincm  veniatur.  Nam  sicut  in  via  seculi 
audacia  fortitudinem  ,  itainvia  Dei  audacia  de- 
biUtatem  parit.  Et  sicut  in  via  seculi  limor  debi- 
Ittatem  ,  ita  et  in  via  Dei  timor  fortitudinem 
gignit ,  Salomone  attestante  :  In  timore  Domini 
fiducia  forlitttdinis  dicitur  ,  quia  nimirum  mens 
nostra  lantovalentius  terroresrerum  temporalium 
despicit  ,  quanto  se  auctori  earumdem  veracius 
per  formidinem  subdit  ,  qua  in  timore  Domini 
conslituta  non  invenit  extra ,  quod  metuat ,  quia 
dum  reclo  metu  conditori  omnium  conjungitur  , 
potestate  quadam  supra  omnia  sublevatur. 

Hoc  est  quodSalomonem  de  more  secutus  Si- 
racides  crcbro  inculcat ,  ut  Eccl.  25.  14:  Timor 
Domini  super  omnia  se  superposuit.  Et  cap.  34. 
19  :  Oculi  Domini  super  timentes,  eum  protcctor 
potentioz  ,  firmamentumvirtulis ,  tegimen  ardo- 
ris  ,  et  umbraculum  meridiani  ,  deprecalio  offen- 
sionis  ,  et  adjutorium  casus  ,  exaltans  animam  , 
et  illuminans  oculos  ,  dans  sanitatem  ,  et  vitam  , 
et  benediclionem.  Vide  ibi  dicta.  Hoc  Dei  timore 
armatus  S.  Laurentius  superavit  craticulam  , 
S.  Sebastianus  intrepide  suscepit  omnium  sa- 
giltas  ,  S.  Vincentius  risit  eculeos  Daciani  , 
S.  Agnes ,  S.  Ctecilia  ,  S.  Agatha,  S.  Lucia,  etc. , 
vicerunt  ignes ,  catastas ,  leones  ,  omniaque 
lyrannorum  tormenta.  Hoc  limore  loricatus 
S.  Athanasius  contempsit  omnes  Arianorum 
persecutiones  ,  S.  Antonius  omnes  cL-emonum 
illusiones  quasi  telas  aranearum  discussit  , 
S.  Hilarion ,  S.  Macarius  ,  caeterique  Ascetae  tran- 
scenderuntomniacarnisblandimenta,omniaque 
mundi  lentamenta.  S.  Ignatius  nostrae  Societatis 
fundator  ,  cum  res  arduas  crebro  supra  vires 
naturae  aggrederctur  ,    mirantibus  respondere 

COllNEI..    A    LAPIDE.      TOM.    1II# 


solebal    :  NeseltU  quantas  oires  habeat  spes  m 
Deutn,  Scivit  ipst: ,  quia  Bttidue  uas  expeNeba 
tur.  Fiducla  eroo  In  Deum  eai  Qducia  fortitudi- 
nis  ;  Qducia  in  reges  el  principea  eM  Qducla 

fragililalis.  Undc  Psaltcs  :  Notile  t  ait ,  confulorc 
in  prinripthus  ,  in  flliis  Itoniinum  ,  in  quibus  non 
est  salus.  Psalin.  IkZ.  -. 

Er  ['ii.iis  r.jus  i:iur  BPBfl. !  Pro  tpes  ln-hraicc  <-i 

riDn^  maciisc,  id  est  ut  Cbald.  protectio,  tu- 
tela,  perfugium,  indeque  spea  :  nam,  ul  ait 
R,  Ecvi,  spcs  instar  clypci  tuclur  ct  protegll 
speranlcm  ;  Scpluag.  jtrmamcnlum  ;  \\.  S;ilo- 
mon ,  confugium  :  conlidcnl  cnim  ,  inquit ,  <t 
sub  umbra  incritorum  parentls  lilii  luli  late- 
bunt. 

Baynus  pronoinen  ejus  rcfcrt  ad  Dominum 
<|iii  |)rteccssit,  q.  d.  Piliis  Domini  D<.'i  <:rit  spes  ; 
ul  sensus  sit:  In  liinorc  Domini  cst  Qducia  for- 
tiludinis,  quia  limor  Domini  f.icit  limcntcs  filios 
Dei :  iiliis  autcm  Dei  snmma  est  spcs ;  rjuid  enim 
non  spercnt  lilii  Dci  a  Dco  patrc  suo? 

Melius  Beda,  Auctor  Cateme  GraBC  ct  alii  pro- 
nomen  ejus  referunt  acl  timorcm  Domini,  q.  d. 
Filiis  timoris  Domini,  idest,  iis  qui  summe  ti- 
ment  Dcum,  adco  ut  c.v  limorc  Domini  veluti  e 
matrice  sati ,  conccpti  et  gcniii  videantur  ,  crit 
spes,  tutela  et  prolectio.  Sic  enim  valde  sapien- 
les  vocanlur  filii  sapientiae  ,  valde  obedientes 
vocantur  filii  obedicntiae,  valdc  diligcntes  vo- 
cantur  filii  dilectionis,  ut  ex  dilectione  velut  e 
matris  utero  prognati  videantur.  Sic  homani  di- 
tebant  Catonem  adco  csse  contijjeniem,  ut  ex 
continentite  utero  genitus  apparerct.  Simili 
ergo  modo  filii  limoris  Dei  vocantur,  qui  valde 
Deum  timenl  et  reverentur,  ideoque  sollicite 
ambulant  in  conspectu  ejus  ;  satagendo  ut  par 
omnia  ipsi  placeant,  nec  eum  vel  in  minimo 
oflendant. 

Rursum  Ta  ejus  referas  ad  timorem  Domini 
non  in  abstracto,  sed  in  concreto  ;  ejus  ergo, 
hoc  est  timentis  Dominum  :  concretum  enim 
timens  latet,  et  includilur  in  abstracto  timor.  Et 
hsec  phrasis  ac  relatio  ad  concretum  in  ab- 
stracto  conclusum  frequens  est  Hebraeis.  Pla- 
nus  ergo  sensus  est,  q.  d.  Timor  Domini  parit 
fiduciam  fortitudinis,  non  solum  ipsi  timenti, 
sed  et  filiis  ejus;  hoc  enim  Deus  fortificat,  ro- 
borat ,  omnique  sua  benedictione  cumulat  ob 
timorem  et  merita  patris.  Hujus  filii  ergo  spes 
ingentes  alunt,  indeque  auimos  excelsos  ge- 
runt;  sicut  lilii  regum  et  principum,  quia  spes 
sublimes  alunt ;  hinc  sublimes  pariter  fovent 
spiritus. 

Denique  quanta  sit  hrec  spes,  quantaque  ejus 
fortitudo,  nervose  describit  S.  Leo  serm.  2.  de 
Ascens.  Hanc  fidem  (et  spem  :  fides  enim  est  sub- 
stantia  rerum  sperandarum ,  Hebr.  11.  1.)  ascen- 
sione  Domini  auclam  et  Spiritus  Sancti  munere 
roboratam ,  non  vincula ,  non  carceres ,  non  exi- 
lia,  non  fames,  non  ignis ,  non  laniatus  ferarum, 
nec  exquisita  persequentium  crudelitalibus  suppli- 
cia  terruerunt.  Pro  hac  fide  per  universum  mun- 
dum  non  solum  viri ,  sed  etiam  feminas  :  nec  tan- 
tum  impubes  pueri ,  sed  etiam  tenerai  virgines 
usque  ad  effusionem  sui  sanguinis  decertarunt. 
Rxc  fides  damonia  ejecit,  agritudines  deputit , 
mortuos  suscitavit.  Unde  et  ipsi  beati  Apostoli , 
qui  tot  miraculis  conflrmati,  tot  sermonibus  eru- 
diti ,  atrocitatem  tamen  Dominicaj  passionis  expa- 
verant ,  et  veritatem  resurreclionis  ejus  non  sine 
hxsitatione  susceperant ;    tantum  de  ascensione 

47 


dentes  ,  illico  avolent :  ne  in  eorum 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XiV. 
tU  quiclquid  illis  prius  intu-     regem  :  qualis  enim  icx,  talis  populus  est ;  et 

Regis  ad  exemplum  totus  componitur  orbis  : 

ttim  divitiis ;  populus  enim  divcs  suis  tributis  et 
donis  dital  regem  :  tum  sapientia  et  robore;  po- 
puli  enim  sapientia,  industria  et  politia  manat 
a  sapientia  principis,  juxta  illud  cap.  11.  14  : 
Ubi  non  est  gubernator ,  populus  corruel ;  salui 
autem,  ubi  multa  consilia,  Rursum  populus  ro- 
buslus  robuslum  facil  principem  :  quia  in  bellis 
eum  tuetur  et  propugnat  etiam  cum  vilae  peri- 
culo.  Quare  vere  Symmacbus  epist.  ZL\.  1.  10: 
Amari ,  ail,  coli ,  diUgi  majus  imperio  est.  El 
Poeta : 

Non  cives  tantum  princeps,  sed  nutrit  ethosles  : 
Allerius  fcetum  ceu  lupa  cana  ferae. 

Ex  adverso  cum  deficit  populus  tum  numero » 
tum  virtute,  tum  sensu,  tum  sapientia  et  robo- 
re,  deficiliisdem  pariter  et  princeps  :  opesenim 
et  bona  principis  sila  sunl  in  opibus  et  bonis 
populi.  Quare  signum  est  principem  vel  esse 
imprudentem ,  vel  avarum  ,  vel  improbum , 
cum  populus  deficit.  Princeps  enim  bonus  sua 
sapientia,  clementia,  politia,  industria  allicit 
ad  se  suumque  regnum  advenas  et  exleros  un- 
dequaque  :  malus  autem  et  lyrannus,  suos  tri- 
butiset  oneribus  gravans,eos  dispergitelfugat, 
ut  alias  quaerant  terras,  ubi  meliorem  nacti 
principem  melius  traclentur.  Princeps  enim 
bonus  non  suum,  sed  populi  commodum  quae- 
rit:imo  populi  commodum  suum  aeslimat,  uti 
revera  est ;  tyrannus  autem  suum,  non  populi 
commodum  spectat,  undc  populum  expilat, 
aggravat,  opprimit;  qui  proindeoclit  lyrannum, 
et  vel  eum  declinat,  vel  fraudat  et  suffuratur 
qnidquid  potest;  vel  eliam  rebellat,  eique  per- 
niciem  machinatur.  Unde  Septuag.  veriunt  :  In 
defeclu  populi  conlrilio ,  vel  eversio  principis. 
Nam  ut  recle  ait  B.  Petrus  Chrysol.  serm.  173 : 
Sicut  honor  capitis  ad  membra  pertendit ,  ita  mem- 
brorum  poena  ad  dolorem  capilis ,  ad  capilis  per- 
tendit  injuriam. 

Hinc  Deus ,  ulpote  Rex  regum  et  Dominu9 
dominanlium ,  suam  magnificeniiam  oslendit 
in  multiiudine  innumerabili  SS.  Angelorum , 
Beatorum,  stellarum  et  creaturarum  omnium 
sibi  servienlium.  TJnde  Daniel  eam  conspicatus 
c.  7  :  Miilia,  ait,  millium  ministrabant  ei,  et  de- 
cies  millies  centena  millia  assislebant  ei.  Et  Christi 
regnum  magnificum  ita  describit  Psalles  Ps.  2 : 
Postula  d  me,  et  dabo  tibi  Gentes  hcereditatem 
tuam,  et  possessionem  tuam  terminos  terra.  Et 
Ps.  71.  8  :  Dominabilur  a  mari  usque  ad  mare,  et 
a  flumine  usque  ad  terminos  orbis  terrarum. 

Hinc  Salomon  typus  Chrisli  mire  fuit  magni- 
ficus  in  numero,  opibus  et  fortitudine  militum 
et  famulorum ,  adeo  ut  ex  solo  eorum  visu  ob- 
stupueril  regina  Saba,  3.  Reg.  10.  Sic  de  Cyro 
scribit  Xenophon,  1.  8.  Cyripaediae  c.  49 :  Erat  ea 
hominum  erga  ipsum  affeclio  ,   ut  nalio  quavis 


370 

Domini  profccerunt 

leral  melum,  verleretur  in  gaudium 

Pluribus  exemplis  idipsum  confirmat  S.  Pau- 
lus  toto  c.  11.  ad  Hebr.  ubi  oslendit  quanta 
prisci  patres  passi  sint,  quamque  heroica  vir- 
tutum  opera  peregerint  per  fidcm  et  spem  exi- 
miam  qua  pollebant,  ac  tandem  concludens 
v.  33.  ait  :  Sancli  per  fidem  (et  spem)  vicerunt 
regna ,  operali  sicnt  justiliam  ,  adepti  sunl  repro- 
missiones ,  obturaverunl  ora  leonum  ,  exstinxerunt 
impetum  ignis,  convaluerunt  de  infirmilale,  fortes 
facti  sunt  in  bello,  etc.  Lapidati  sunt,  secli  sunt , 
in  occasione  gladii  mortui  sunt  :  circuierunt  in 
melotis,  in  pellibus  caprinis,  egentes,  angusiiati, 
afflicti,  quibus  dignus  non  erat  mundus. 

27.    TlMOR    DOMINI    FONS    VITiE  ,    UT    DECLINENT 

(Syrus,  iis  qui  declinanl)  a  ruina  mortis.]  Sept. 
Vraiceptum  Domini  fons  vilce  :  facit  autem  decli- 
nare  de  laqueo  mortis  ;  Symmach.  el  Theodot.  a 
scandalis  mortis.  Timor  Domini  enim  consistit  in 
observalione  praeceptorum  divinorum ,  quae  est 
via  ad  viiam,  juxta  illud  Christi  :  Si  vis  ad  vilam 
ingredi,  serva  mandata,  Matth.  19.  17.  Sensus 
planus  et  clarus  est,  q.  d.  Timor  Domini  est 
quasi  fons  perennis  scaturiens  vitam  graliae  et 
virtutum  in  hoc  seculo,  ac  immortalitatis  et  glo- 
riae  in  futuro  :  quo  fil  ut  declinet  a  laqueis  mor- 
tis,  pula  laqueis  diaboli,  ut  verlit  Valabl.  quibus 
ille  captos  mulctat  morle  peccali ,  ac  deinde 
morte  secunda  et  aetcrna  in  gehenna.  Vidc 
S.  Aug.  in  Psal.  18.  et  serm.  214.  de  Tempore. 
Hic  versus  coincidit  cum  versu  15.  c.  13.  et  v.  11. 
c.  10;  quare  hic  plura  non  addam. 

Secundo,  noster  Salazar  acute  et  apposite  sic 
oxponit :  Timor  Domini  fons  vilce ,  id  est  timor 
Domini  adinstar  foniisjugis  esse  debet,  ut  nullo 
tempore  intermittatur  aut  deficiat,  sed  semper 
instinctus  suos  immittat  et  influat  in  animam 
viri  fidelis  ad  declinandum  d  laqueis ,  vel  d  scan- 
dalis  mortis  :  quia  si  quando  fluxus  hic  limoris 
intermillilur,  illico  diabolus  et  caro  suggerent 
ipsi  tentationes,  quibus  inducetur  ad  peccaium 
mortale,  nisi  lorica  timoris  Dei  obarmalus  iis 
resislat.  Unde  orat  Psaltes  Ps.  118 :  Confige  timore 
tuo  carnes  meas  ;  djudiciis  enim  tuis  limui.  Adclit 
idem  ex  S.  Greg.  5.  Moral.  c.  12.  fideles  imitari 
columbas,  quae  juxta  aquas  et  fontes  degere  so- 
lent,  ut  in  iis  umbram  accipitris  vel  milvii  vi- 


et 


necem  incurrant.  Simili  enim  modo  fideles  in 
limore  et  lege  Dei  velut  in  fonte  intuentes  non 
modo  peccata ,  gehennam  et  diabolum ,  sed 
etiam  eorum  umbras,  illicoaufugiunt,aciimori 
Dei,  ipsique  Deo  se  arclius  astringunt. 

28.   IN   MULTITUDINE  POPULl   DIGNITAS   REGIS  :  ET 
IN  PAUCITATE   PLEBIS   IGNOMINIA  PRINCIPIS.]   Hebr. 

In  consumptione  populi  contritio  principis  ;  Valab. 
attrilio  imperii ;  Sept.  In  defectu  (Symmach.  m 
raritate)  populi  contritio  principis ;  Tigurin.  ln 
multitudine  populi  magnificentia  regis  est  :  ubi 
vero  nullus  est  populus ,  formidat  princeps.  Hebr. 
cnim  rmn  hadrat  est  dignitas,  decor,  orna- 
tus,  magnificentia. 

Sensus  ergo  clarus  est,  q.  d.  In  muililudine 
populi,  vel ,  ut  ex  Hebraeo  vertas :  In  multiplicari 
populum,  hoc  est,  cum  populus  multiplicatur 
lum  numero,  tum  probitate,  virlute,  obsequio, 
tum  opibus  et  censu  ,  tum  sapientia,  industria, 
robore  et  fortitudine,  multiplicalur  pariier,  au- 
gescit  et  crescit  rex ,  tum  numero  subditorum , 
tum  opinione  virtutis ;  ex  populo  enim  asstimant 


detrimentum  se  accipere  duceret ,  si  non  Cyro 
milteret  quidquid  ipsis  egregium  in  regione  sua 
vei  nasceretur ,  vei  aleretur,  vel  arle  perficeretur. 
Itidem  quavis  urbs ,  quivis  homo  privatus  opulen- 
tum  se  arbitrabatur ,  si  rem  Cyro  gratam  pmsti- 
lisset.  Nam  et  accipiebal  d  singulis  Cyrus  ea  , 
quorum  copiam  ilii  qui  dabant  haberent ;  et  vicis- 
sim  eis  largiebatur ,  quibus  eos  deslitui  animad- 
verteret. 
Ex  adverso  tyranni  cfflciunt,  imo  affectant 


COMMI.NTAniA  IN  rnOVEMHA  SAI.OMOMS.  Cnp. 

subdiiorum  Inoplam,  Impotentfom,  pitx  :ltatem, 
ne  contn  m  exiurgere « t  rebellire  ludeinl  i  ntl 

h-gimus  de  Dionysio  ctcteriique  sicilia:  lyrinnli. 
Idem  vldere  eit  hodle  in  Turci,  <l<-  qao  boc 
vulgo  triium  est  Quocumque  pedem  infert 
Turci,  eddem  mox  tequltur  deiolnio  el  vasti- 
tas  lerrirum  et  Incolirum.  Gautam  dat  Aristo- 
tel.  lib.  5.  Polit.  c.  10  -.Cuslodiu ,  ail,  rcgi  a  civi- 


btis  suis  est  ;  tyranno  atttnn  a  peregrini»  :  populo 
suo  in  nullu  parle  conftdit.  Iluquc  arnia  civibus 
suis  udimere,  ac  muttittidincm  populi  concttlcare , 
ac  cx  ttrbe  pcllcre ,  ct  vacuani  Itabitatoribtts  civi- 
tatem  reddcre ,  proprium  tyrannidis  est  :  vcxare 
item  nobililalem ,  clam  evcrlere  el  palam,  et  in 
cxilium  mitlere ,  tanquam  adversarios  et  maclii- 
natorcs  contra  potentiam  suam.  iinde  Periuntlri 
consilium  Tlirasybulo  datum  supcreminentes  spicas 
decerpere ,  tanquam  opportunum  fuerit  cminen- 
tiores  civittm  de  medio  tollere.  Hac  omnia  princi- 
pia  sunt  mutationum.  Vide  eumdcm,  c.  11.  ubi 
docet  tyrannum,  ut  lyrannidcm  suam  confir- 
unct,  primo,  subditis  adimere  animum;  secun- 
do,  cives  inter  se  discordes  efficere;  tertio,  oni- 
nem  potentiam,  opes,  vires  eis  accidere. 

Symbolum  bujus  rei  est  pbyseler  pisciculus 
qui  balsenam  praeit ,  ducit  et  regit  :  praetentat 
enim  vada  et  pericula.  Sicut  enim  pbyseteris 
decus  est  magnitudo  balaenae ,  sic  regis  decus 
est  magniiudo  populi,  de  quo  Poela  : 

IIoc  balaena  suo  tula  est  ductore  per  undas, 
Priucipe  et  est  felix  plebs  vigilante  suo. 

Nam ,  ut  ait  Comicus : 

Civium  labore  fit  res  gloriosa  principum  : 
Dedecus  pasloris  est ,  si  non  babet  pecus  bene  : 
Mombro  principe  aegrotante,  corpus  omne  habet  male: 
Nemo  amicus ,  nemo  fidus  esl  ingralo  principi : 
Pauper  est  sibi ,  divesque  publico  princeps  bonus  : 
Omnium  securitati  providens  spernil  suam. 

Denique  Deus  pios  humilesque  reges  donat 
multitudine  populi,  impios  et  superbos  mulctat 
paucitale  ejusdem,  ut  palel  in  Davide.  Unde  in 
jure  Canonico  1  q.  U.  c.  11.  Ecclesia,  ex  S.  Gre- 
gorio,  vel,  ut  prisci  codices  babent,  S.  Augus- 
tino  dicilur  :  Atiquando  pro  meritis  Proslatorum 
depravatur  et  damnatur  vita  subdilorum  ut  Prce- 
Latis  suis  subditi  faventes  ad  malum  cum  eis  simul 
corruant,  sicut  jilii  Israel  diu  portantes  (toleran- 
tes)  peccata  sacerdotum,  tandem  cttm  eis  cecide- 
runt  in  manus  hostium.  Uem  David  populum  nu- 
meravit,  2.  Reg.  ult.  quo  peccato  gtadius  Domini 
desaviit  in  populum.  Sed  in  lata  (ampla  ,  multa) 
gente  gloria  regis  est ,  in  diminutione  ptebis  con- 
tritio  principis.  Qui  ergo  de  numerositate  sua 
gentis  superbivit,jure  in  ejus  diminutione  punitus 
est. 

Inlellige  baec  de  multitudine  riie  instructa, 
composita  et  ordinata  ;  baec  enim  decus  et  ro- 
bur  affert  regi  :  si  enim  incomposila  sit  et  inor- 
dinata,  potius  regem  dedecorabit  el  infirmabit', 
adeo  ut  a  paucis  strenuis  in  acie  recte  dispositis 
sternatur  et  profiigalur.  Exemplum  sil  Xerxes, 
qui  mare  classibus  sternens ,  terram  copiiSj 
imo  Hellesponto  juncto,  Athoque  monte  per- 
fosso,  maria  pedibus  peragrans,  et  classibus 
montes  ,  ait  Cicero  1.  2.  de  Finibus,  ducensque 
m  aciem  vicies  mille  Persas,  ad  Tbermopylas 
a  treceutis  Lacedoemoniis  duce  Leonida  fusus 
eaesusque  est,  idque  futurum  Demaratus  ipsi 
praedixerat,  quem  sic  ad  Xerxem  sapienter  lo- 


XIV.  371 

quentem  inducit  Seneca  l.  <>•  (!<•  Beneflc.  «•.    i 

l)i  inaratiis  SOltU  dixil  ifsain  illain  ,  qita  silii  /ila- 
Ciri/,  viiillitiiilinnn  uuli^islain  1 1  i;iaiim,  m,  - 
(iinnlaiii  rssr  iluti  nli  f  iicn  i  niui  i  tns  ,  std  pondtts 
IiuIxtc,  immodica  nuiKjuam  rrgi  possr ,  nrc  dtu 
dnrarr  qitidquiil  ftgi  non  pali  s/.  I n  primn  ,  iriqutl , 
statiin  montc  Lacones  ObjeCtl  italnutt  libi  sui  r.i- 
pcriiin  nltnn.  Tot  isla  geutiutn  millia  trecenti  inii- 
rabiintur,  Ua'r<bunt  in  rrsti^io  /tti ,  rt  roiiunissas 

sibi  anrtutlas  tuebuntur  et  corporibus  obruenL 

Tota  illos  Asia  non  movcbil  loco.  Tanlas  minas 
bclli  ct  pcne  totius  ^rinris  Ituntani  rucntis  impe- 
tum  paucissimi  sustincbunt.  Kt  infcrius  :  V< rum 
est  quod  dicitur,  majorcm  belli  apparatum  essc , 
iftttim  qui  recipi  ab  Itis  rcgionilms  possit ,  <ju<is 
vppugnarc  constiluis  ;  scd  luec  rcs  conlra  nos  est. 
Ob  hoc  ipsum  te  Gracia  vincet ,  quia  non  capit. 
Uti  toto  te  non  potcs.  Prcetcrea  qtta  una  rcbus  sa- 
lus  est,  occurrere  ad  primos  rerum  impetus,  et 
inciinatis  opem  fcrre  non  poteris ,  ncc  fulcire  ac 
ftrmare  tabentia.  Multo  ante  vinccris,  quamvic- 
tum  esse  te  sentias.  Ccetcrum  non  cst ,  quod  cxer- 
citum  tuum  ob  lioc  sustincri  putcs  non  fiosse ,  quia 
numerus  ejus  dttci  quoquc  ignotus  est.  Niltil  tam 
magnum  est  quod  perire  non  possit ,  cui  nascitur 
in  perniciem,  ut  alia  quiescant ,  ex  ipsa  magnitu- 
dine  sua,  causa.  Acciderunt  quai  Demaratus  prx- 
dixerat ,  divina  atque  humana  impcllcntem,  et 
mutantem  quidquid  obstiterat ,  trecenti  stare  jus- 
serunt  :  stratusque  per  totam  Graciam  passim 
Xerxes ,  intellexit  quantum  ab  exercitu  turba 
distaret. 

29.  qui  patiens  est  ,  multa  gujbeunatur  pru- 
dentia;  qui  autem  impatiens  est,  exaltatstul- 
titiam  suam,  ]  id  est  stultitiam  prodit  et  exerit 
altis  vocibus,  clamoribus,  jaclalione  manuum 
et  brachiorum.    Hebr.   Longus   naribus  (id  est 
longanimiset  lardus  ad  iram  ,  utsuperius  dixi) 
multus  intetligentia  ;    al  brevis  spiritu  exaltans 
stultitiam  suam;  Chaldaeus  :  Qui  tonganimis  est , 
multa  prudentice  est;  etqui  prxceps  est  in  spiritu 
suo ,  muttiplicat  stutlitiam  ;  Septuag.  //«zpoSu^os , 
id  est,  tonganimis  vir,  muttus  in  prudentia;  oiiyo- 
^xos,  id  est  impatiens,  vel  pusiltanimis ,  valde 
imprudens ;  CompluL  At  impatiens  fortis  (legunt 
enim  "»xui=o«,  id  est  forlis,  pro  ^yyp^,  id  est  for- 
titer,  valide,  valde)  stultus ;  Syrus  :  Tristis  au- 
tem  valde  est  stultus ;  quia  sua  pusillanimitale 
et  tristitia  malum  suum  non  lenit,  secl  auget, 
duplical  el  triplicat.  B.  Antiochus,  homilia  24  , 
legit :  Longanimis  vir  mullaz  est  prudentite  ;  pu- 
siltanimis  autem  forlis  est  stullilia  ;  S.  Hierony- 
mus,  in  cap.  5.  ad  Galat.  Pusitlanimis  vehemenler 
insipiens  ;qui  vero  paliens  est  et  universa  suslen- 
tat  ,  vir  sapiens.  Longanimes  enim  sunt  magna- 
nimi ,  ideoque  prudentes,  patientes  et  tardi  ad 
iram  ;  pusillanimes  autem  sunl  parvi  animi , 
ideoque  imprudentes ,  impatientes  et  celeres  ad 
choleram ,  ut  patet  in  pueris  et  feminis.  Hinc 
Hebr.  vocantur  breves  spiritu,  id  est  animo  exili, 
arctoelangusto,  qui  nihilferrepotest,  sedstatim 
exilit  prosilitque  in  iram.  Qua  de  re  pulchre 
Aristot.  1.  7.  Ethic.  cap.  6  :  Ira ,  ait ,  atiqua  ex 
parle ,  sed  non  perfecte  rationem  audire  videtur, 
perinde  ac  veloces  ministri  ,   qui  quidem  antea 
quam  totumidaudierint  quod  dicilur,  excurruntj 
proinde  in  agendo  oberrant.   Canes  etiam  ante- 
quam  considerent  si  sit  amicus ,  si  lantum  pulsa- 
verit  ostium,  tatrant ;  sic  el  ira  propter  calidita- 
tem  celerilatemqtte  natura?  ,  audita  quidem  ra- 
tione ,  non   prcecepto  autcm  audito ,   ad  ipsam 


372 

properat  ullionem. 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIV. 

Quocirca    B.  Hugo  Lincol-     trum  Chrysost.  serm.  38  :  Nonnequoties  miserum 

hominem   choterce  inflammaverit 


niensis  Episcop.  In  omnibus ,  ait  ,  exhibeamus 
nos  sicut  Dei  minislros ,  uli  monel  S.  Paulus  , 
2.  Corinth.  6.  k.  Muita  vero  patienlia  in  eo  Lucet, 
si  multa  contraria  sive  adoersa,  in  mulla  lenitate 
perferat  longanimilas  multa.  Patientia  enim  sine 
longanimitate ,  non  muila,  sed  curta  erit ;  absque 
lenitate  vero  prorsus  nulla  erit.  Ita  habet  ejus 
Vita.  Vide  Cassianum  collat.  16.  cap.  27.  elcol- 
lat.  18.  c.  13. 

Audi  sanctum  Ephrem  ,  tract.  de  Vitiis  et 
virlutibus  :  Vir  longanimis  mutla  prudentia  gu- 
bernatur.  Quid  vero  eo  prcestantius  ?  Longanimis 
enim  semper  in  gaudio ,  alque  txtitiaet  exulta- 
lione  versatur,  spem  in  Domino  defixam  habet , 
et  ab  omni  iracundia  alienus.  Oinnia  enim  longa- 
nimis  suslinet ,  non  facile  ad  iram  concitatur ,  ne- 
que  ad  contumeiias  converlitur  ,  non  faciie  verbis 
movetur  inanibus.  Si  afficiatur  injuria ,  non  mo- 
leste  fert.  Sibi  adversanlibus  non  resisiit.  In  re 
quacumque  firmus  constansque  permanet.  Nutlis 
imposluris  faUilur.  Non  facile  ad  iracundiam  pro- 
vocatur.  In  adversis  gaudet.  Delectatur  omni  opere 
bono.  Invidos  cequo  ac  tubenti  animo  perfert.  Jus- 
sus  non  repugnat,  objurgatus  non  dolel.  In  tonga- 
nimitate  seipsum  ssmper  exercet. 

Porro  ,  prudentia  patientis  et  imprudenlia 
impatientis  primO  ostendunt  sese  in  eo  , 
quqd  patiens  ostendat  se  dominum  irae  ,  im- 
patiens  ejusdem  servum  ;  paliens  ergo  domi- 
natur  sibi  suisque  affeclibus,  ideoque  in  jugi 
pace  et  tranquillitate  consistit;  impaliens  vero 
passionibus  agitur  continuis  ,  ideoque  in  per- 
petuo  animi  tumultu  et  perturbatione  degit. 
Unde  Abbas  Benjamin  apud  Palladium  in  Lau- 
siaca  ,  hydrope  gravi  crucialus ,  condolenlibus 
sociis  placideait:  Orate  ne  interior  meus  homo 
sit  hydropicus.  Hoc  enim  corpus  neque,  cumbene 
se  habuit ,  mihi  profuit;neque,  cummale,  me  lce- 
sit.  PraeclareS.  Gregorius,  1.  5.  Moral.  cap.  30  : 
Si  ergo  ira  ,  ait  ,  quielem  mentis  subtrahit , 
suam  sancto  Spiritui  habilationem  ctaudit ,  cujus 
recessione  animus  vacuus  ad  aperlam  rnox  insa- 
niam  ducitur,  et  usque  ad  superficiem  ab  intimo 
cogilationum  fundamento  dissipatur.  Et  post  pau- 
ca  :  In  quo  itaque  isle  ab  arreptitiis  longe  est  , 
qui  actionis  suce  conscius  non  est  ?  Unde  plerum- 
que  fit  ut  usque  ad  manus  ira  prosiliat ;  et  quo 
ratio  longius  recedit ,  audacior  exsurgat ,  seque 
ipsum  animus  relinere  non  valeat ,  quia  factus  est 
potestalis  atience,  et  eo  furor  membra  foris  in  icti- 
bus  exercet,  quo  intus  Ipsam  membrorum  domi- 
nam  menlem  caplivam  tenet. 

Secundo,  patiens  tacendo  et  paliendo  domi- 
natur  non  tantum  irae  suae  ,  sed  et  alienae  ; 
impatiensutriqueservilelmancipatur.  SicS.Vin- 
cenlius  in  eculeo  Daciano  tyranno  insultans  : 
Insurge,  ait ,  in  me,  et  loto  matignitatis  spiritu 
debacchare  ;  videbis  me  Dei  virlute  plus  posse 
quam  possis  ipse  qui  torques.  Dixil  et  fecit ,  adeo 
nt  Dacianus  furensexclamarit :  Victi  sumus.  Sic 
et  S.  Laurentius  insukans  Valeriano :  Infelix,  ait, 
has  epulas  ego  semper  optavi;  ista  flamma  mihi 
refrigerium  prcestat. 

Tertio  ,  patiens  patiendo  ssepe  convertit  im- 
patienlem  ,  cumque  sua  patientia  facit  patien- 
tem  ;  impaliens  vero  sua  impatienlia  alias 
patienlem  facit  impatientem.  Impatiens  ergo 
<'.st  quasi  febricitans ,  patiens  est  quasi  medi- 
cus  qui  febrim  impalienliae  sanat,  et  impatien- 
tem  patientiae  menliquc  resiituit.   Audi  B.   Pe- 


incendium  ,  et 
dominante  febre  vesanum  reddiderit  cegrotantem, 
turbatur  sensus  ,  mens  deperit ,  feritas  accedit , 
recedit  humanitas ,  et  ne  mutlis,  moriente  homine, 
furor  vivit?  Hinc  est  quod  frendet  denlibus  ,  pa- 
rentes  taniat ,  scindit  proximos ,  ctedit  pugno  , 
morsu  agit  alque  afficit  obsequentes  ;  tunc  medicus 
advirtutis  taudem,  ad  arlis  gloriam,  ad  famce 
cumulum  armatur;  patientia  loleranliam  sumit , 
injurias  despicit ,  morsus  suslinet  ,  fert  tabores, 
et  non  leves  paznas  patitur  ,  ut  a  pcena  tiberel  ta- 
borantem  ;  fovet  oleo  ,  insistit  curis  ,  erogat  me- 
dicinam;  certus  quod  mercedem  honoris  obsequiis 
repenset  ccgrotus,  dum  receperit  sanitalem.  liogo 
quae  major  phrenesis,  quce  gravior  vis  furoris,  quce 
par  dementia  sancti  hominis  percutere  maxillam, 
mansueti  fralris  faciem  verbei'are  ,  placidi  vullus 
graliam  tristi  livore  perfundere  ?  nudare  homi- 
nem  soloquo  tegitur  vestimenlo?  et  ob  vilem  prce- 
dam  nit  Deo  ,  nil  homini ,  nit  naturce  relinquere, 
nil  pudori?  angariare  hominem  suis  actibus  oc- 
cupatum?  et  atienam  poenam  suum  solalium  com- 
pulare?  Ergo,  fralres,  si  taliaperpelrantes  gravis- 
sima  phrenesi  taborare  cognovimus  ,  obediamus 
Christo  ,  et  furentum  fralrum  morsus  ,  verbera  , 
onera  tota  pielatis  virlule  portemus ,  ut  el  fra- 
tres  nostros  liberemus  a  pcena  ,  et  nos  ceternum 
patientice  prcemium  consequamur.  Vide  quae  dc 
patiente  et  patientia  fuse  dixi  Exodi  1. 

Ita  sanctus  Gregorius  Magnus  Mauricio  Im- 
per.  ejusque  filiis  se  persequenlibus  dicebat  : 
Quoniam  ego  peccalor  sum  ,  vos  tanlo  magis 
(  ut  opinor  )  Deum  vobis  concitiatis  ,  quanto 
magis  me  ilti  ignaviter  servientem  affligitis.  Sic 
tandem  quem  armis  non  potcral  ,  palientia 
vicit ;  ita  habet  ejus  Vita  libro  U.  cap.  17.  Ni- 
mirum  : 

Nobile  vincendi  genus  est  patientia  :  vincit , 
Qui  patitur  ;  si  vis  vincere ,  disce  pali. 

Quarto ,  quia  patiens  patiendo  acquirit  per- 
fectam  patientiam.  Patientia  autem  opus  perfec- 
tum  habet ,  Jacob.  1.  h.  Vide  ibi  dicla.  Unde 
S.  Ignalius  ,  fundator  Societatis  Jesu,  rogalus 
qurenam  esset  compendiosa  ad  perfectionem 
via,  resp.  Simulta  Christi  nomine  patiare.  Quo- 
circa  nobilis  illa  matrona  Alexand.  apud  Cas- 
sianum  a  S-  Athanasio  petiit  aegrotam  permoles- 
lam,  ut  illi  serviendo,  et  probra  ab  ea  recipiendo, 
disceret  patientiam  :  Ut ,  ait ,  bonum  pro  malo  , 
pro  injuria  beneficium  reddere  assuescam.  lgitur 
agere  fortia  Romanum  esl,  pali  fortia  Chrislia- 
num  est ;  quia  regina  rerum  omnium  patientia  , 
quae  omnia  superal,  sicut  rupes  ferendo  vincit 
assuttus  maris. 

30.     VlTA   CARNIUM  ,     SANITAS  CORDIS  ;    PUTREDO 

ossium,  invidia.]  Hebr.  rtNJp  kina  ,  id  est  zelus  , 
acmulatio,  invidia  est,  q.  d.  Cor  sanum,  id  est  , 
animus  sanus  a  passionibus ,  praesertim  a  livore 
et  ira  (unde  Sepluaginta  vertunt  ,  cor  mansue- 
tum),  facit  etiam  corpus  et  carnem  vivida  et 
sana  ;  at  passiones  animae ,  et  maxime  invidia 
adeocorpusafficitelexedit,  uteliam  ossa  ,  quse 
durissima  et  solidissima  sunt,  conliciat  et  labe- 
faciat.  Exbonaenimellaetahabiludine  animi  per 
naluralem  sympathiam  consequilur  bona  habi- 
tudo  corporis  ,  et  contra  ,  ut  docent  Physici  ct 
experientia.  Animus  enim  suam  sanitatem  , 
quielem,  Isetitiam,  neque  ac  aegriludinem ,  tur- 
bationem ,  maestitiam  afQat  et  communicat  cor- 


COMMENTAMA  1N  PhOVT.nniA  SALOMOMS.  Cap.  XIV. 


373 


pori,  ulpotc  qui  intinic  uniliir.  ll;i  11.  Levi,  cl 
R.  Saiomon,  Abcn  Ezra,  Janseniui  ct alii.  Audl 
s.  Baiilium  ,  liom.  de  iavidia  :  Ipso  fattntur 
orc  hoc  vitium  invidi ;  tupectus  es l  illis  arldus, 
unni  subtristit  <t  eovfl ,  supercilium  demissum : 
inde  invidia  vocatur  livor,  id  est  dolor  cor- 
dis,  et  (piia  lividos ,  ld  est  subnigroi,  pallidoi 
ac  trislcs  facitoculos,  uasum,  os,  elc.  Invidi 
eoim  exedentei  le  dolore  lividum  coloresi  con- 
trabunl,  juxta  illud  virgilii  epigramm.  de  Li- 
vorc-: 

Livor  labificum  malis  venenum  , 
Intaclis  voral  ossibus  mcdullas  , 
El  lotum  bibil  arlubus  cruoroin. 

n»nc  esse  sensum  patet  ex  Sepluag,  Mansue- 
tus  vir  cordis  est  medicus ;  tinea  auterh  ossium  cor 
scnsitivum.  Auclor  Catciue  Graecorum  vertit; 
Cor  mceroris  sensu  saucium  ,  quod  scflicet  invi- 

dia  ,  atra  bilr  vel  iraoegrum  facile  adversa  sen- 
Ut,  et  passiOnibus  agilatur,  ac  vel  verbulo  uno 
minus  apposke  dicto  ,  velut  acu  taclnm  pungi- 
ttir  et  feriiur.  Graphicc  cor  sensitivum  depin- 
git  Scncca,  1.  3.  de  ira  ,  cop.  10  :  Nam  ,  ul  ul- 
ccra ,  ait ,  ad  lcvem  tactum  ,  dcinde  eliam  ad 
suspicioncm  lactus  condolescunt ;  ita  animus  affec- 
tus  minimis  ojfcnditur  ;  adeo  ut  quosdam  saluta- 
tio ,  cpislola,  oratioet  intcrrogalio  ad  Ulcm  cvo- 
cent  :  nam  sine  qucrcla  cegra  tanguntur.  Et 
cap.  29.  1.  3  ,  sic  ait :  Quod  accidere  vides  in  ani- 
malibus  tnutis ,  idemin  liominibus  siolidis  depre- 
hendes  ;  frivolis  turbamur  et  inanibus.  Taurum 
color  rubicundus  excital,  ad  umbram  aspis  exsur- 
git ,  ursos  leonesque  mappa  proritat ;  omnia  qua 
natura  fcra  et  rabida  sunt  ,  constcrnantur  ad 
minima.  Jdem  slolidis  ingeniis  evenit ,  rerum  sus- 
picionc  fcriuntur,  adeo  ut  injurias  vocent  modica 
beneficia. 

Hunc  sensum  innuit  quoque  Chaldajus  :  Qui 
dividil  iram  cordis  sui ,  medicina  est  carni  ejus  ; 
et  sicut  pulredo  in  ligno  forlis  ,  sic  et  in  ossibus 
invidia;  et  Syrus  :  Qui  sedat  iram  suam  est  sibi 
medicus ,  linca  ossium  invidia;  et  Valabl.  ac  Pag- 
ninus  :  Vila  corporis  est  animus  tenis;  el  pulredo 
ossium  cst  invidia,  q.  d.  Salubrilas  corporis  est 
abdicarc  s  esc  ab  ira  etlenem  esse;  invidia  vero 
corrumpii  corpus.  Ubi  noia :  Hebr.  nsio  marpe 
iilem  cst  quod  sanitas  el  lenilas  ;  medici  enim 
morbos  pharmacis  leniendo  sanant.  Corsanum 
<  rgo  cst  lenc  ,  cor  non  leve,  uli  perperam  ver- 
tunt  nonnulli. 

Igitur  sanilas  cordis,  primo,  est  ipsa  lenitas  et 
mansucludo  ;  haxenim  direcleopponitur  iraeet 
invidiae,  quae  summa  esl  cordis  aegriiudo,tabes 
et  mors  ;  et  hacc  carni  el  corpori  sanilaiem  et 
longaeviiatem  affert,  quam  imminuitet  incidit 
ira  et  invidia.  Unde  tritum  :  -x  ayo'^  //a^o6ta,  id 
est,  animalia  quae  carent  bile  etfelle  sunt  lon- 
gaeva,  ut  cervi. 

Secundo,  sanitas  cordis  est  amor  et  charitas. 
Unde  S.  Augustinus  ,  vel  quisquis  est  auctor, 
serm.  17.  de  diversis  :  Cognoscant ,  ait ,  omnes 
invidi ,  qui  de  aliorum  tribulalionibus  gaudent  , 
quia  mcmbra  sunl  pulrefacta  et  abscissa  et  mor- 
tua,  et  ideo  non  habent  sensum  ,  et  cum  discedunt 
ab  aliis  membris  ,  non  senliunt ,  quia  sine  sensu 
sunt.  Sensus  noster,  fratres  ,  una  fides  est ,  et  una 
charitas ,  una  sanilas  est  ;  teneamus  fidem  tan- 
quam  sensutn,  teneamus  charitatem  tanquam  sa- 
nitatem;  etquamvis  diversa  membra  diversa  mu- 


n< ■■)  ahaltcant ,  tamcn  unitatn  charitatis  tcncanttu  t 
ui  mereatitur  ira  post  caput, 

Tertio,  sanitas  cordit  ul  lanitas  ratlonii , 
nicniis  et  judicil  ;  haec  eniin  iram  et  invidiam 
sopit,  proponendo  rationei  irana  el  Invidiam 
lenientei  ,  v.  g.  quod  rei  hujui  mundl  sint 
vilei  et  levei,  elinaigns  ob  (|u.is  bomo  caslo 
natus  iraicalur,  vel  cuipiam  Invldeal ;  quod  ma- 
jus  sil  bonum  charilalis,  gralia:,  pacil  aniini  , 
(juam  omne  illud  ,  ob  quoa  <]nii  alterl  invidel  , 
quod  invidia  niagis  noceal  invido  qiiain  <i  cul 
Invldet;  lummum  enim  Lnvidi  tormentuin  est 
invidia ,  juxta  illud  ; 

Invidia  Siculi  non  invcncro  tyranni 
Tormcntum  majus. 

Quocirca  sanclus  Grcgorius,!.  5.  Aloral.  c.3/i: 
Qui ,  ait,  livoris  pestc  ptcne  carere  dcsiderat , 
illam  hairedilatcm  diligat ,  quam  colucrcdum  nu- 
mcrus  non  angustat ,  quai  ct  omnibus  ttna  cst  ct 
singutis  tola;  quce  lanto  largior  esse  oslendilur , 
qttanlo  ad  hanc  percipientium  multitudo  ditatalur. 
Imminulio  ergo  tivoris  est  affeclus  surgens  in- 
ternie  dulccdinis  ,  et  plena  mors  ejus  esl  pcrfcc- 
tus  amor  aternitalis.  Nam  cum  incns  ab  ejus 
rei  appetitu  retrahitur  ,  qaa:  accipienlium  nu- 
mero  partitur ,  tanto  magis  proximum  ditigit  , 
quanto  minus  ex  profectu  itlius  sua  damna  per- 
timescit. 

Quarlo,  n.  Salomon  ,  naynus  et  Tigurin.  pro 
sanitas  cordis  verlunt,cor  sanans  :  hoc  enim 
proprie  significat  Hebr.  N2112  marpe ;  unde 
sanilas  cordis  hlc  non  tantum  passiva,  quae  est 
in  ipso  corde  in  se  sano,  sed  et  aciiva ,  quae 
alios  aegros  affliclosque  sanat,  accipi  potest , 
q.  d.  Cor  mansuetum  ,  prudens  ,  ct  charitatc 
plenum  sanataliorum  doloresct  passiones,  eos 
prudentibus  dulcibusque  ralionibus  instruendo, 
consolando,  animando ,  itaque  vilam  quoquc 
ct  lacliliam  carni  et  corpori  eorum  rcstituit. 
Conlrarium  plane  facit  cor  livorc  tabidum  ; 
hoc  enim  tam  animos  quam  carnes  et  ossa  , 
tam  sua  quam  aliena,  inficit  etconsumit.  Undc 
Sepluag.  vertunt:  Mansuetus  vir  cordis  est  mc- 
dicus ;  quia  iram  et  invidiam,  quae  gravis  est 
morbus,  ab  animo  tam  suo  quam  aliorum  dis- 
cutit;  et  quia  livorem  et  tabem  carninm  et  os- 
sium,  ab  invidia  manantem,  dispellit.  Mansue- 
lus  ergo  est  marpe,  sive  naphacl,  id  est  medi- 
cus  Dei,  vel  medicans  ct  sanans  Deus  ;  quia 
sicut  naphacl  sanavit  et  liberavit  Tobiam  se- 
niorem  a  caecitale  ,  juniorem  ab  Asmodoeo  , 
Saram  a  viduitate  et  angorc;  sic  pariter  man- 
suetus  curat  omnes  animi  aegritudines. 

Alludit  ad  sanitatem  cordis  naturalem;  sicut 
cnim  haec  parit  vitam  et  sanitatem  carnium , 
caeterorumque  memhrorum;  cor  enim  est  ofli- 
cina  gencrans  spiritus  vilales,  quos  in  singula 
membra  immitlil;  unde,  si  sanum  sit  et  vege- 
tum,  vivos  etvegelos  creabit  spiritus,  quos  per 
membra  dispertiens,  ea  pariler  viva  et  vegeta 
cfficiet;  sin  aegrum  maleque  affectum  sit,  spiri- 
lus  vitiosos  gignet,  quos  per  membra  disper- 
gendo,  eis  suamaegriludinem  vitiumque  afflabit; 
adeo  ul  ossa  pulrescere  ac  tabescere  efficiat. 
Sic  pariter  sanitas  cordis,  id  est  mentis,  genc- 
ratspiritus,  id  eslcogitationes  et  affecliones  sa- 
nas,  id  est  vivas  et  vegetas,  quibus  omnes  sen- 
sus  tum  interiores,  lum  exteriores,  ipsaque 
caro  et  totum  corpus  vegetalur  et  efflorescit, 
imo  aliis  eamdem  vegetationem  ct  tlorem  as- 


374 


COMMENTARIA  IN  PnOVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIV. 


pirat;  sin  mens  ira ,  invidia  aliave  passione 
«egra  sit,  creabit  cogitationes  iracundas,  invi- 
das,  tristes,  etc. ,  quibus  eosdem  affectuset 
Kgritudines  sensibus  omnibus,  totique  corpori 
imprimet,  uti  docet  Isaias,  cap.  1.  v.  5  et  6. 
TJndeS.  Chrysost.  hom.  6.  in  Acta  :  Non  ita  sta- 
tim ,  inquit,  medicus  febricilantem  hominem  a 
febribus  Uberavit  sua  curatione ,  ut  longanimis 
vir  alium  iracundum ,  et  pra  ira  flagrantem  ,  ap~ 
pretiensum  refrigeravit  per  spiritum  propriorum 
sermonum.  Et  inferius  :  Mansueti  quidem,  inquit, 
invidiam  pessimam  omnium  affectionem  curant ; 
imo  potius  gravem  illum  morbumin  suam  animam 
nunquam  admiltit  vir  mansuetus  ;  sed  si  viderit 
fratres  honoratos ,  congaudet  el  gratulatur,  alio~ 
rum  gloriam  suam  putans ,  et  amicorum  omnia 
communia  censens ,  in  bonis  quidem  congaudet ; 
in  trisiibus  autem  condolet.  Hac  de  causa  tam 
instanter  monuitcap.  U.  23.  diceus  :  Omnicusto- 
dia  serva  cor  tuum ,  quia  ex  ipso  vita  procedit ; 
ideoque  assidue  cum  Psalte  psal.  50.  orandum: 
Cor  mundum  crea  in  me  ,  Dcus ,  et  spiritum  rec- 
tum  innova  in  visceribus  meis.  Deus  enim  est 
qui  ait :  Dabo  vobis  cor  novum,  et  spiritum  novum 
ponam  in  medio  vestrl,  Ezechielis  36.  26.  Ubi 
multa  de  hoc  corde  dixi. 

Mystice,  S.  Gregor.  lib.  5.  Moral.  cap.  ult.  et 
3.  p.  Pastor.  admonit.  6.  per  carnes  et  ossa  ac- 
cipit  virtutes  debiles  et  fortes  :  Vita  carnium , 
inquit ,  sanitas  cordis ;  quia ,  si  mentis  innocentia 
custoditur,  etiam  quce  foris  infirma  sunt ,  robo- 
rantur,  et  putredo  ossium  invidia;  quia  per  livo- 
ris  vitium  ante  Dei  oculos  pereunt  etiam  fortia 
factavirtutum.Ossaquippe per  invidiam  putretce- 
re,  est  quoedam  etiam  robusta  deperire. 

Moraliter  disce  hlc  quam  noxia  et  pestifera 
sit  invidia,  non  tantum  aliis,  quibus  invidetur, 
sed  ipsi  invido.  Unde  S.  Basil.  hom.  de  Invidia  : 
Sicut ,  inquit ,  viperam  dicunt  abrupto  ventre 
matris  nasci ,  sic  invidia  concipientem  se  animam 
corrodit  et  tabefacit.  S.  Basilii  frater  S.  Gregor. 
Nycen.  in  VitaMosis:  Invidia,  inquit,  malorum 
princeps  ,  mortis  maler  ,  prima  peccati  janua  , 
viliorum  radix ,  doloris  initium,  calamitatis  pa- 
rens,  inobedientice  causa,  ignominice  principium , 
mortifer  stimulus,  mucro  reconditus,  naturce  mor- 
bus,  bilis  venenosa,  tabes  sponte  adhibita ,  telum 
amarum,  figens  animam  clavus ,  flamma  cordis  t 
intestinorum  ignis.  Hanc  qui  habet,  non  suis  malis, 
sed  alienis  bonis  infelix  -est.  Mitviis  similis ,  quos 
cadaveribus  pasci  ,  et  pretioso  unguento  emori 
aiunt.  S.  Hieronymus  in  cap.  5.  ad  Galat.  Invidia 
alienafelicitate  torquetur ,  etin  dupiicem  scinditur 
passionem;  cum  aut  ipse  est  aiiquid  in  eo,  in  quo 
aiium  esse  non  vult ,  aut  atium  esse  videns  melio- 
rem ,  dolet  se  ei  non  esse  consimiiem.  Pulchre  qui- 
dam  de  invidia  lusit ,  dicens  : 

Justius  invidia  nihil  est  ,  quse  protinus  ipsum 
Auctorem  rodit,  discruciatque  animum. 

S.  Chrysost.  hom.  M).  ad  Populum  :  Invidi 
pejores  sunt  feris ,  dcemonibus  autem  pares,  et 
forte  deieriores ;  nam  ferce  escce  indigentes ,  vel 
d  nobis  irritald  adversus  nos  armantur;  invidi 
vero  ,  etiam  beneficiis  atlecti  ,  bene  meritos  ma- 
leficiis  prosecuti  sunt.  Damones  quoque ,  licet 
contra  nos  bellum  exerceant  impacatum,  consor- 
tibus  tamen  generis  non  insidiantur  ;  unde  Judais 
Christus  os  occiusit,  cum  eum  in  Beelzebub  ejicere 
damonia  calumniarentur.  Invidi  vero  neque  na- 
turcB  communionem  reveriti  sunt,  ncquesibi  peper- 


cerunt.  Et  paulo  post :  Omni  venia  caret  hoc  pec~ 
catum.  Nam  fornicator  quidem  concupiscentiam 
prmendere  potest,  fur  paupertatem,  homicidafu- 
rorem,  Tu  vero  quam  dices  causam  ?  rogo :  nuliam 
penitus  nisi  tantum  intensam  nequitiam,  etc.  Hoc 
vitium  et  fornicatione  pejus  est  el  adutlerio.  Hoc 
enim  in  operato  tantum  sistit ,  invidiw  vero  vis  to- 
tam  subvertit  Ecclesiam,  et  toti  nocet  terraruni 
orbi.  Hxc  homicidii  mater  est :  Ita  fratrem  Cain 
occidit ,  ita  Jacob  Esau,  ita  Joseph  fratres,  ita 
cunctos  homines  diabolus. 

Quocirca  invidi  symbolum  et  imago  est  basi- 
liscus.  Sicut  enim  basiliscus,  tesle  Solino,  jElia- 
no  et  aliis,  serpens  est  exitialis  ad  funera  ter- 
rarumnatus,  soloaspectu  auras  inficit,  plantas 
urit,  necat  animalia ,  saxa  ipsa  dissolvit ;  atque 
hic  idem  ,  si  se  intueatur  in  speculo,  repcr- 
cusso  in  se  halilu  propriis  telis  necalur  :  sic 
invidus  et  calumniator,  qui  maledicta  in  pu- 
ram  animamejaculatur,  suis  ipse  sagittis  confi- 
cilur,  el  proprio  se  jugulat  gladio. 

Symbolice  Hugo  :  Vita  carnium  sanctitas  cor- 
dis.  Cordis  nomine  ,  inquit,  Prcelatus  denotatur; 
quia  ab  ipso  spiritus  vita  in  alios  velut  in  cognata 
membra  effluit  tunc,  cumsanus  e"t  incotumis  est; 
sin  male  sanus  sit,  et  vitiis  laboret,  sua  vitia 
subditis  sibi  membris  instillabit,  adeo  ut  et  ossa, 
id  est  in  virtute  fortes  et  validi,  sensim  vitiis 
marcescant  et  tabescant,  ac  prsesertim  si  vilio 
invidiae  laboret,  doleatque  subditos  sibi  sapien- 
tia  et  gralia  sequari  vel  antecellere;  hsec  enim 
invidia  subditorum  aversionem,  iram,  invidiam 
vicissim  provocabit,  quae  ossa  ,  id  est  inlima  et 
validissima  Reipublicse,  collegii,  monasterii,  etc. 
erodet,  exedet  et  consumet. 

PraeclareSeneca,  lib.  de  Clementia  :  Principi- 
bus  quidem,  inquit,  invideri  et  invidere  cognata 
mata  sunl;  sed  invideremajus  malumest ;  invideri 
enim  virtutis  est,  invidere  infirmilatis  et  insania. 
Igilur  putredo  ossium  invidia ;  quia ,  sicnt  ossium 
medulla  a  capite  et  cerebro  per  spinam  dorsi 
fovetur  et  irrigatur;  ideoque  deficiente  et  va- 
cuato  cerebro  deficit  et  evacuatur;  sic  et  defi- 
ciente  principe,  qui  est  caput  per  invidiam, 
ossa  Reipublicae,  puta  proceres,  tabescunt;  inde 
enim  generantur  simultates,  suspiciones,  odia, 
bella,  sediliones,  quibus  tam  rex  quam  proce- 
res  conficiuntur. 

Huc  facit  quod  legimus  in  Vita  S.  Mechtildis , 
ipsi  graviler  capite  laboranti,  adeo  ut  nullam 
caperet  requicm,  apparuisse  Christum,  ac  os- 
lenso  cordis  sui  vulnere  dixisse  :  Huc  inlra,  ut 
quiescas ;  illico  illa  inlravit  cum  gaudio,  ac  vi- 
sum  est  illi  tot  cervicalibus  sericeis  caput  refo- 
cillari,  quot  dolorum  ictibus  tundebatur.  Unde 
Christum  dicentem  audivit  :  Bombyces  sericum 
gerunt ,  et  de  me  scriptum  est :  Ego  sum  vermis, 
et  non  homo.  Quocirca  illainomni  tribulationeet 
necessitate  ad  cor  Chrisli  confugiebat,  ex  eoque 
mirum  lenimen  etgaudium  sugebat. 

Denique  ex  hoc  Ioco  et  similibus  Chaeremon 
Abbas  apud  Cassianum,  collat.  12.  cap.  6,  docet 
mansuetudinem  et  patientiam  efficacissimum 
esse  remedium  contra  tentationem  carnis,  ca?- 
teraque  vitia  omnia,  eo  quod  patientia  pacem 
animae  membrisque  omnibus  imperetetafferaL 
Per  quod,  inquit,  evidenter  ostenditur ,  itaeffica- 
cissimam  medicinam  cordis  esse  patientiam ,  s*~ 
cundum  itlud  Salomonis  :  Mansuetus  vir  cordis 
est  medicus ,  ut  non  sotum  irce. ,  tristilioe,  acedice, 
cenodoxioe ,  superbioe ,  verum  etiam  tibidinis  om- 


COMMENTAMA  1N  PllOVEnillA  SAI.OMONIS.  Cap.  XIV. 


375 


niumque  pariter  txuirpet  fomitem  vitiorum  ;  m 
longanimilate  enlm  (ut  ait  StUtnmwn)  prosptritoi 
regis.  Piam ,  qui  mitis  temper  atqut  tranquiliut 

rst ,  ni  c  iiactnultic  i>r>  Ittrbalionc  succcndilur ,  ncc 
aceditt  alqtie  It  tsltlui  angurc  cunstnnitur ,  ncc  cc- 

nodoxlm  vanltate  distmditur,  necsuperbiattumore 

sustollitur.  Pax  cnim  mulla  diligtntibus  nonun 
Domini,  ct  nvn  rst  tllis  scundalum  ,  psal.  118. 

AnagOgice,  S.  Ilieionyinus  in  line  Comnient. 
In  Isaiain  ad  illa  :  Vcrmis  eurum  non  morietur. 
Ilic  vcrmis ,  in<|iiit,  d  plcrisque  con\cienlia  acci- 
pilur  peccalorum  ,  quai  torqucat  in  suppltciis  con- 
ilttutos  ,juxla  iltud  tjuod  diciiur  psal.  31  :  Versa- 
tus  sttm  in  misnia ,  dtnn  configitur  spina.  Et  in 
Vroverbiis,  c.  \U  :  Tinea  ossium  cor  intiiligcns 
(  grajce  «io9>it«x»!  ,  jd  cst  sensilivum).  El  itcrum 
Vroverb.  -biSicut  tinea  veslimcnlum,  ct  vermis 
lignam  ;  sic  maror  cxcruciut  cor  viri.  Danmali 
enim  in  inferno  inslar  cannni  summa  lorquen- 
tur  invidia  ,  ira,  trisiilia,  angore  el  rcmorsu 
conscicnliae  ,  quod  intelligant  et  senliant,  qnam 
gravia  ob  levcm  peccati  voluptatcm  cogantnr 
ferre  supplicia  ;  lue  enim  passiones  instar  lineaj 
eos  mordcl  et  rodunt;  sed  ita  ut  nunqnam  cx- 
edant  ct  consumant,  scd  in  aternum  mordcndo 
ct  rodcndo  perdurcnt.  Unde  ait  Isaias  :  Vermis 
corum  non  morictur. 

31.  Ql)I  CAl.l UIMATI  U  EGF.PiTEM,  EXPROBRAT  FAC- 
TORI     EJUS  :  HONORAT    AITEM    EIM    QCI    MlSERETUn 

pauperis.]  Pro cahtmnialur,  hebr.  tWV  oscec,  id 
esl  vim  facil,  defrandat,  opprimit.  Calumnialur 
ergo,  id  est  calumniam  et  probrum  jacit,  irri- 
dct,  subsannat.  Dnrsum,  culumniatur,  id  cst 
per  calumniam  ,  sycopbantiam  (Septuag.  cnim 
vertunt  ewo-^avru,  de  qua  voce  plura  dicam  cap. 
28.  v.16.),  fraudulenliam  defraudatvel  jure  suo, 
vel  eleemosyna  sibi  debila  ;  opponitur  enim  t« 
qui  miserelur.  Unde  lJagnin.  verlit :Qtu  aufert 
quid  a  paupere  ;  Tigurin.  Vim  faciens  lcnui;  alii  : 
Qui  defraudat  inopcm.  Pro  exprobrat ,  Septuag. 
vertunt  :n«fo?uvct ,  id  esl  irrigat,  vel  eaacerbat, 
Tbeodotion  ,  blasphcmal;  S.  llieronymus  advcr- 
sus  nuffinum  ,  lacessit; Chi\\d.  Qui  opprimit  pau~  , 
perem  ,  opprobrium  facil  anima  sua?  :  et  qui  mise- 
retur  injuriam  patientis ,  honorat  se;  quia  omnes 
fratres  sumus  ex  eodem  Deo  patre,  imo  ex  eo- 
dem  Adamo  ,  et  eadem  terra,  Evaque  prognati. 
Sicut  ergo  quio|>primit  veljuvat  fratrcm,  oppri- 
mil  vel  juvat  quasi  parlem  sui  el  se  ipsum  :  sic 
et  qui  opprimit  vel  sublevat  pauperem,  oppri- 
mil  vel  sublevat  fralrem  suum  el  seipsum  ; 
fraler  enim  eslquasi  alter  ego.  Syrus  :  Quimala 
pauperi  loquitur,  iramciel  Creatori;qui  honorat 
Dominum ,  miserelur  pauperis. 

Quseres  cur  PCausa  prima  est  gcneralis,  quom 
jnm  dedi,  quod  scilicet  paupcr  communi  jure 
creationis  sit  opus  et  creatura  Dei;qui  autem 
creaturam  laudat,  vel  vimperal,  tacite  Crcato- 
rem  quasi  opificem  ,  qui  illam  crcavit  et  fabri- 
cavit,  laudat  vel  vituperat.  Ita  S.  Paulinus  epist. 
32  :  Qui  spernit ,  ail,  pauperem  ,  exaccrbat  eum 
qui  fecit  illum,  id  est  communem  omnium  Creato- 
rem,  qui  sicut  refeclione  inopum  gaudet,  ita  de- 
fectione  tristatur. 

Secunda  et  propria,  quod  scilicet  paupertas 
aeque  ac  opulentia  creala  sit  a  Deo.  Voluit  enim 
Deus  majorem  pai  tem  bominum  esse  pauperem, 
tum  ad  meritum  patientiae  et  paupertalis;  tum 
ut  paupertalecogerenturlaliOiare,  agros  colere, 
omnesque  artesmechanicas  exercere,  sine  qui- 
bus  vita  humana  et  ordo  universi  non  conslarct, 


ihc  subsisierei.  Nam,  ul  ail  S.  Chrysnsionius » 
boinilia,  conlra  <os  qui  lanlttm  in  [tslt^  cvnit- 
nutnt  ,i\\\w.  esl  anti|ienulliina  tomi  V:  Paupertale 
sublala  viav  totius  constilutio  lotkrclur  ,cl  omnis 
vivcndi  >  ttltv  /»  rturban  lur ;  quiu  ncqttr  naulu  cril, 
ncque  gubcrnator ,  ncqur  a^nccla ,  >ton  li.vtor  , 
non  sulor ,  non  piclor  ,  ncc  atius  tilltts  upifcx ;  qtti- 
btts  si  nubis  carcndum  sit ,  umnia  pisstim  ibunt ; 
nunc  enim  quasi  magUlra  ifttadum  vplimu  ncces- 
silut  puupcr  lali ,  singttlus  ud  uprru  ttl  invitos  per- 
urget.  Quodsi  omncs  csscnt  divitcs,cm>us  clium  in 
olio  viverenl;  atqtte  ita  omnia  corruntpcrenlur,  et 
nihilnon  perrut.Mquevx  hac  re  S.Chrysostomus 
ibidem  ostendilesse  Numen,  ejusque  providen- 
liam  circa  res  humanas  demonsirat.  Iloc  est 
quod  ait  Ecclesiast.  cap.  11.  \lx  :  Vaupcrtas  et 
hvnestas  (id  est  diviliae.)»  Dcosunl.  Vide  ibi  dicla. 
Qui  ergo  pauperem  carpit  vel  ridet,  tacile  carpit 
1 1  ridel  Deum,  Deique  providentiain,  (pi«x>  pau- 
perum  ordinem  ct  seriem  constituil.  Multo  ma- 
gis  id  facit  qui  opprimit  paupenm.  Arbitratur 
enim  violentus  oppressor,  quod  Deus  paupe- 
rem  a  sua  potestate  et  vi  sublrahcre  nequcal, 
ait  D.  Levi  et  Aben  Ezra. 

Tertia  magis  propria  et  peculiaris  cst,  quod 
Deus  ineffabili  sna  providentia  et  dispositione 
res  omnes  ita  ordinarit,  ut  in  particulari  hic  ct 
illc  essent  pauperes;  iste  vero  et  alii  divites, 
juxta  illud  Provcrb.  22.  v.  2  :  Dives  et  pauper  ob- 
viaverttnt  sibi  ;  utriusquc  operator  esl  Dominus. 
Audi  S.  Clirysoslomum  in  Catena  Cnecorum: 
Duo  peccata  hoc  loco  assignat,  ntmpe  pauperum 
calumniam,  et  Dei  offcnsioncm.  Alquomodo  con- 
vicialor  pauperum  irritat  Deum,  qtti  feccrat  illum? 
qttia  Deus  non  modo  secunditm  animam  ct  corpus 
condidil  ittum;verum  etiam  condidit  lalem,  nempe 
paupcrcm  cl  miserum  ,  eoque  modo  comparatum, 
qui  lingua  maledica  facite  capi  carpiquc  posset. 
Dices  rursum :  Si  Deus  quosdam  creat  inopes  , 
inopemque  et  miseram  vitam  duccre  illos  pro  sua 
sapientta  ordinal,  quorsum  nos  eorum  misercmttr? 
etenim  audivi  non  paucos ,  qui  ila  diccrcnt  :  Quo 
jure  obligamur  nos  in  paupcres  liberales  et  mise- 
ricordes  esse?  siDeus  ittos  amasscl ,  pattpcres  non 
fecisset.  Quousque  conlra  salutem  nostram  ludi- 
mus  ?  quousque  de  his  ridcmus  ,  propler  quie  me- 
rilo  nos  trcmcre,  formidare  et  horrere  oporlebat? 
sordidumque  ac  viitte  malis  repletum  Utdibriu  ha- 
bcmtts  ?  ulrum  Deus  magis  amabal  Lazarum  men- 
dicum  el  ulcerosum ,  an  vero  divitcmEptttonem? 
Piimiram  hoc  nos  perdit,  quod  ciivina  quoque  elo- 
quia  in  facetias  el  dicleria  vertamus. 

Quarta,  quia  Dcus  pauperes  velut  a  mundo 
derelictos  ,  ct  sa?pe  oppressos  ,  sibi  arrogat,  ac 
peculiarem  corum  curam,  providentiam  et  pro- 
tectioncm  gerit,  sicut  mater  peculiarem  gerit 
curam  filiorum  parvulorum,  agrorum,  afflic- 
torum,  juxla  illud  :  Tibi  derelictas  est  pauper, 
crphano  tueris  adjutor ,  ps.  9.  3/i.  Pauperes  ergo 
ceconomum  et  procuratorem  sui  victus  et  vilae 
habent  Deum,  qui  Angelis  in  ccelo  praesidet,  et 
sub  quo  curvaniur  qui  porlant  orbem.  Hinc  et 
Chrislus  :  Quod  uni,  ait,  ex  minimis  meis  fecis- 
tis ,  mihi  fecistis ;  unde  et  in  die  judicii  liberales 
in  pauperes ,  quasi  in  semet  beneficos,  ccelo  ad- 
judicabit,  avaros  vero  in  pauperes,  quasi  in 
semet  maleficos,  tartaro  addicet,  Malth.  25. 

Quinta,  quia  Christus  in  mundum  veniens 
pauperlaiem  honoravit ,  consecravit  et  quasi 
deificavit;  quia  eam  sibi,  hoc  est  Deo  ,  hypos- 
tatice  cum  humanitate  univit  :  fsam  pattpcrem 


376 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIV. 


matrenx ,  pauperem  censum  ,  et  omnia  denique 
paupera  eiegit ,  ait  Concilium  Ephesinum.  Pau- 
per  ergo  est  viva  imago  pauperis  Christi,  ut 
aiebat  S.  Franciscus. 

Sexta  ,  quia  Christus  paupertatem  volunta- 
riam  velut  consilium  Evangelicum  sanxit,  ac 
inter  heatos  sui  regni  primo  loco  collocavit , 
dicens  :  Beati  pauperes  spiritu ,  quoniam  ipsorum 
est  regnum  ccelorum ,  Matth.  5.  3.  Haecenim  pau- 
pertas  divina  est :  Deique  perfectiones  imitatur 
et  refert.  Sicut  enim  Deus  sibi  sufficiens  eminet 
supra  omnes  res  creatas,  sic  et  pauper  spiritu 
contemnens  terrena,et  anhelans  adccelestia,in 
Deo  defixus  despicit  omne  quod  sub  Deo  est. 

Rursum  sicut  Deus  dominus  est  mundi  totius, 
sic  el  suo  modo  pauper  spiritu,  juxta  illud  S. 
Pauli  2.  Corinth.  6:Nihil  habentes  et  omnia  possi- 
dentes.  UndeClimachus,  gradu  17,  asseveratpau- 
perem  monachum  dominum  esse  mundi,  et  quia 
jactavit  in  Deum  curam  suam ,  possidere  per  fl- 
dem  omnes  gentes  in  servos.  Idem  addit  paupe- 
rem  Dei  famulum  nullam  rem  amare  vitiose; 
omnia  enim  quae  habet,  aut  habere  potest,  re- 
putat  quasi  non  sint;  el,  si  recedere  contingat, 
sestimat  ut  stercora.  Quo  eodem  sensu  egregie 
S.  Bernardus  serm.  21.  in  Cant.  quod  ab  Unige- 
nito ,  ut  ipse  loquitur ,  dictum  est :  Si  exattatus 
fuero  a  terra ,  omnia  traham  ad  me  ipsum  ;  idem 
quoque  omnibus  ejus  fratribus  ait  esse  com- 
inune  ,  quibus  omnia  non  solum  adjiciuntur , 
sed  etiam  subjiciuntur,  si  modo  terrenis  rebus 
spoliati,  ac  super  illas  altius  elati  fuerint.  Quod 
si  ita  est,  inquit,  Nonputent  divites  hujus  seculi, 
fralres  Christi  soia  possidere  catestia,  quia  au- 
cliunt  dicentem  :  Beati  pauperes  spiritu  ,  quoniam 
ipsorum  est  regnum  ccelorum.  Non  eos  ,  inquam, 
cestiment  sola  ccclestia  possidere ,  quia  ea  sola  au- 
diunt  in  promissione.  Possident  et  terrena,  et  qui- 
dem  tanquam  nihil  habentes ,  et  omnia  possiden- 
tes,  eo  pro  certo  magis  domini  quo  minus  cupidi. 
Denique  fideli homini  totus  mundus  dioitiarumest. 
Totus  plane,  quia  tam  adversa  quam  prospera  ip- 
sius  xque  omnia  serviunt  ei ,  et  cooperantur  in 
bonum.  Ergo  avarus  terrena  esurit  ut  mendicus , 
fidelis  contemnit  ut  dominus.  IUe  possidendo  men~ 
dicat ,  iste  contemnendo  servat. 

Insuper  sicut  Deus  dives  est  gratia  et  virtu- 
tibus],  sic  et  pauper  spiritu;  quem  ut  aitS.  Am- 
brosius  lib.  3.  episL  1  :  Solum  Deum  divitem  no- 
vit,  utpote  qui  sit  dives  aternitate,  quinon  opum, 
sed  virtutum  fructus  recondat.  Nonne  tibi  videtur 
dives  ,  qui  habet  pacem  animi,  tranquillitatem , 
quietem,  ut  nihil  concupiscat ,  nullis  exagitelur 
cupiditatum  procellis,  nec  vetera  fastidiat ,  nec 
novaquarat ,  et  semper  desiderando  fiat  in  sum- 
mis  divitiis  inops  ? 

Ad  hnec ,  sicut  Deus  supra  terrena  omnia  ele- 
vatus  degit  in  coelo,  sic  et  pauper  spiritu,  juxta 
illud  S.  Cypriani  tract.  de  orat.  Dominic.  Qui 
renuntiavit  jam  seculo ,  major  est  honoribus  ejus 
et  mundo;  et  ideo  qui  se  Deo  et  Christo  dedicat, 
non  terrena  ,  sed  ccelestia  regna  desiderat.  Et 
S.  Gregor.  lib.  1.  Registri  epist.  5,  describens 
statum  mentis  suae,  cunVesset  religiosus  :  Nihil, 
ait ,  in  hoc  mundo  expetens ,  nihit  perlimescens  , 
videbar  mihi  in  quodam  rerum  verttce  stare,  ita 
ut  in  me  pene  impletum  crederem ,  quod  pollicenle 
Domino  ex  Propheta  (Isaia  c.  58.)  didicissem :  Sus- 
tollam  te  super  altitudinem  terrx.  Super  enim  alli- 
tudinem  terroe  sustollitur ,  qui  et  ipsa  qua  alta  et 
gloriosa  prasentis  videntur  seculi,  per  mentis  des- 


pectum  calcat.  Pauper  ergo  spiritu  ,     ideoque 
mundi  contemptor  agit. 

Innocuos  sine  nube  dies ,  sinecrimine  noctes ; 
Occupat  in  terra  ccelum  ,  nec  sidera  desunt. 

Denique  pauper  spiritu  rcmulatur ,  quoad  fas 
est ,  Dei  et  Chrisli  puritalem  sanctitatem  ,  per- 
fectionem ,  satagilque  suam  in  divinam  plane 
transfundere  voluntatem  ,  ut  idem  per  omnia 
velit  quod  vult  Deus ,  ac  sic  unus  cum  eo  spi- 
ritus  efficiatur;  ideoque  Deistahilitatemet  neler- 
nitatem  ambit  et  imitatur.  Autli  S.  Bern.  serm. 
21.  in  Cant.  Eris  ,  ait,  inter  adversa  et  prosperu 
mutabilium  temporum  tenens  quamdam  xterni- 
tatis  imaginem ,  utique  hanc  inviolabitem  et  in~ 
concussam  constantis  animi  cequalitatem  ,  bene- 
dicens  Dominum  in  omni  tempore  ,  proindeque 
vindicans  tibi  eliam  in  hujus  nutabundi  seculi 
dubiis  eventibus  certisque  defectibus ,  perennis 
quodam  modo  incommutabilitatis  statum ,  dum  te 
cceperis  renovare  et  reformare  in  insigne  iltud  an- 
tiquum  similitudinis  oeterni  Dei ,  apud  quemnon 
est  transmutatio  ,  nec  vicissitudinis  obumbratio. 
Quippe  sicul  ipse  est,  itaet  tu  eris  in  hoc  mundo, 
nec  in  adversis  timidus ,  nec  in  prosperis  disso- 
lutus. 

Quocirca  Salvianus  Massiliens.  Epis.  qui  flo- 
ruit  anno  Domini  460  :  Dei  Uis ,  ait,  qui  expedit 
ab  omnibus ,  vel  pene  ab  omnibus  sarcinis ,  Sal- 
vatoris  viam  sequuntur,  et  DominumJesum  Chris- 
tum  non  sanctitate  solum  ,  sed  etiam  paupertate 
imitantur,  nihil  est  quod  dici  possit  ,  nisi  itlud 
tantum  quod  etiam  Propheta  dixit  :  Mihi  autem 
nimis  honorificati  sunt  amici  tui,  Deus  ;  hos  enim 
non  aliter  quam  imitatores  Christi  honoro ,  non 
aliter  quam  Dei  imagines  colo ,  non  aliter  quam 
membra  Christi  suspicio.  Idem,  1.  3.  Contra  avari- 
tiam  ,  pauperes  vocat  nummularios  Salvatoris, 
et  lih.  h.  nervose  :  Sunt ,  ait,  quibus  etsi  desint 
mutta,  non  desunt  omnia.  Christus  tantummodo 
solus  est,  cui  nihil  est  quod  in  omni  humano  genere 
non  desit.  Nuilus  servorum  suorum  exuiat ,  nul- 
lus  frigore  ac  nuditate  torquetur ,  cum  quo  ille 
non  algeat.  Solus  cum  esurientibus  estirit ;  solas 
cum  sitientibus  sitit.  Et  ideo  quantum  ad  pietalem 
iltius  pertinet,  plus  quam  cateri  eget.  Omnis  enim 
egestuosus  pro  se  tantum  in  se  eget;  solus  tan- 
tummodo  Christus  est ,  qui  in  omnium  pauperitm 
unioersitate  mendicet.  Et  cum  hac  ita  sinl ,  quid 
ais,  6  homo ,  qui  Christianum  te  esse  dicis  ,  cum 
Christum  egere  videas,  ut  facultates  tuas  in  qui- 
buscumque  non  indigentibus  deretinquas?  Christus 
pauper  est ,  et  tu  opes  divitum  cumulas.  Christus 
esurit ,  et  tu  deiicias  affluentibus  paras.  Christus 
etiam  aquam  sibi  deesse  queritur,  et  d  te  apo- 
IhecM  ebriosorum  vino  replentur  :  Christus  rerum 
omnium  egestate  conficitur ,  et  d  te  luxuriosis  co- 
pia?  congregantur.  Christus  tibi  pro  muneribus 
a  te  datis  praimia  sempiterna  promittit,  et  tu 
nil  prastiluris  cuncta  largiris. 

Huc  pertinet  historia  B.  Martini  Ambiani 
Christum  in  paupere  vestientis  ,  quando  Chris- 
lus  sequenti  nocte  eidem  Angelorum  choro  sti- 
patus  apparuit,  vestem  pauperi  ab  eo  datam 
ostentans,  dicensque  :  Martinus  adhuc  catechu- 
menus  hac  me  veste  contexit.  Ita  Severus  in  Vita 
S.  Martini. 

Pra3clare  S.  Chrysost.  paupertatem  ait  esse 
quamdampersonam  seu  larvam,  sub  qua  latit<*t 
et  occultetur  ipse   Deus  :  et  ,  dum   mendicus 


COMMF.NTAIUA  IN  PIlOVEnBlA  SAI.OMOXJS.  Cap.  XIV. 


o/ , 


ni.inum  cxtendit,  Deum  Ipaum  acclpert  elee- 
mns\nam. 

3'2.  1\  MAMTIA  siw  r.\i>r.i.i.i;TUn  ( ila  lloin.  alii 
legunt ,  repelletur)  impius  ;  iphrat  autkm  justus 
jjn  KOBTH  IUA.  J  VariiB  varionim  suul  lilc  ver- 
sionts ,  et  consequenler  exposiliones ;  primo, 
Baynua  pro  suq  vertens  ejus  slc  czponit  :  Im- 
piui  in  ipsa  macbinatione  oialitiaa  sua,  dum 
scilicet  eam  orditur  ci  molitnr,  saspe  et  vita  et 
molitiooe  sna  expellitur ;  hinc  justus  sperat  In 
inortr  cjns  quod  icilioet,  eo  morte  sublato,  li- 
hcrabitur  ab  ejus  vcxaliouc  ct  injuria. 

Sccuudo,  Septuag.  vertunt  :  in  maliiia  sua 
repeUitur  unpius ,  qui  autcm  fidit  sanctitatl  siue 
justus;  vel,  ut  legit  anctor  Catcnoe  Graec.  Im- 
pius  propter  malitiam  suam  expelletur  et  pro- 
scribetur;  qtti  aulern  justitiu  et  sanclitatc  sperat 
in  Dominum ,  justus  censebilur  ;  idque  sic  expo- 
uit  :  Impius  ,  inquit ,  ob  suam  malitiam  expelle- 
tur3  et  eradicabitttr  c  terra,  expulsusque  in  an- 
gustum  locum  demergetur ,  atque  ibidem  perpe- 
tuo  custodietur  et  observabitur.  Qui  autern  con- 
fidit  in  Dominum,  ctc.  Pulchrum  sane  et  luturn 
est  confidcre  in  Dominum  ;  si  quis  tarnen  bonis 
operibus  instructus  fuerit ,  si  quidem  talis  justi 
sanclique  viri  nornen  apud  illurn  promerebitur. 
Frtistranea  cnim  et  lcmeraria  est  spes,  qux  bonis 
operibus  prorsus  deslituitur. 

Quaeres  :  Cur  Septuag.  pro  morte  substituunt 
sanctltatem  ?  Bespondeo  ,  quia  vitam  sanctam 
justi  mors  sancta  conscquitur  :  mors  ergo  justi 
sancla  est,  imo  sanctitas;  quia  justum  in  sanc- 
litate  confirmat,  beat  et  [glorificat.  Atque  haec 
est  causa  cur  justus  sperct  in  morte  sua:  quia 
nimirum  mors  cjus  sancta  est  et  consummaiio 
sanctitalis.  Si  enim  mors  ejus  esset  impia  et 
scelerata  ,  utique  eam  non  speraret,  sed  hor- 
reret.  Forte  eiiam  Septuag.  Graecum  oiio-:oi,  id 
estsanctitas,  innovant,  novumque  ci  significa- 
tum  tribuunt  (  uti  aliis  nonnullis  vocibus  Grae- 
cis  fecere),  ut  significet  idem  quod  ozix  ,  id  est 
mortuorum  exequiae,  funerum  justa,  parenta- 
lia  ,  animarum  expialio.  Unde  o-jiow  est  expio , 
Justa  persolvo,  item  sanclifico,  consecro.  Sanc- 
litatem  ergo  non  tam  vitae  quam  funeris  hic 
intelligunt ,  qua  scilicot  defunctus  more  fide- 
lium  precibus  et  sacrificiis  vivorum  expiatus*, 
e  poenis  Purgatorii  liberetur,  et  transeat  in  re- 
quiem  aeternam.  Hanc  enim  moribundi  exop- 
tant,  suisque  commendant,  ac  in  ea  spes  suas 
post  mortem  reponunt. 

Tertio,  Chaldaeus  :  In  malitia  sua  repellitur 
(Syrus,  destruitur)  impius  ;  et  qui  confidit  se  mo- 
rilurum ,  justus  est;  Syrus  :  Qui  confidit  se  pec- 
catis  carere  ,  justus  esl.  Qui  enim  peccatis  caret, 
non  limet,  sed  exspectat  mortem  veluli  januam 
et  transitum  ad  vitam  meliorem.  Unde  Clima- 
chus  gradu  6  :  Probatus  ille  est,  ait,  qui  mortem 
singulis  diebus  exspeciat  ;  sed  ille  sane  sanctus , 
qui  kanc  horis  singulis  desiderat. 

Quarto  ,  Jansenius  :  Pro  repelletur  ,  ait  , 
dictio  Hebraica  magis  significat  ,  impelletur 
aut  propeUetur  ,  secundum  quam  significatio- 
nem  convenientissime  signiftcabitur  impium  per 
suam  malitiam  impeltendum  ,  ita  ut  nunquam 
sit  securus  aut  stabiiis  ,  sed  animo  semper  sit 
intranquiUo  ,  exagitante  iltum  conscientia  re- 
morsu;  ut  ad  quavis  vitia  rapiatur ,  impellente 
eum  passionurn  ipsius  ac  malarum  suggestiontvm 
flatu ;  ac  divina  justitia  dispositione  ex  uno  in- 
fortunio  irnpeUatur  in  aliud.  Hoc  enim  est  quod 

CORNEL.    A   LVPIDE.      TOM.   III. 


psalmus  primus  compaint  iinpiitin  pull  )  i  qu  m 
projicit  ventui  a  facie  terra,  Et  alio  loco  :  Fiant, 
iuquit,  sicut  puu)U  uiitc  faciem  oentt,  ei  angetus 
Domini  coarctanseos  ,  !•>•.  .">'i  ;  vel,  ut  habent  u>- 
bnta  :  ImpeUens  cos.  ideo  et  Isalas  impios  dicit 

esse  quasi  marr  fcrvi  ns,  <iuoil  quieSCCTe  non  /10I1  st, 

nec esse  impiis pacem ,  Isaiie  .>7.  Iluic  sensui  bene 
convehit  quod  opponitur;  sperat  autem  justus  in 

rrtorlc  sita,  lioc.  est,  ctim  iinpius  per  snain  maUtiam 
sernpcr  imprUalnr,  ul  nuiKjtiuin.  tuauam  sit  secu- 
rus  ;  contra  justus  ctiam  in  mortc  sua,  cwm  ma- 
ximc  metuere  soteant  homincs ,  bene  conftdit  ct 
securus  est. 

Quinto,  nervosius  Noster  Hebr.  nmi  iiddache 
verlit,  cxpcllctur,  q.  d.  tlt  malitia  ,  id  eSt  a  ma- 
litia,  per  malitiam,  proptcr  malitiain,  ac  saepe 
in  ipsa  malitia,  ipstxpic  Qagranli  deliclo,  im- 
nittS  expellilur  e  vila  ,  spe  ,  macbinalionc  ,  fe- 
licitale  ,  omnibusque  bonis  suis,  ac  truditur  in 
gchennam  mancipandus  aeternis  vinculis,  igni- 
bus  et  tormentis:  quare  invitc,  trepide,  anxie 
moritur,  imo  per  vim  expellitur  c  vita  ;  at  jiistus 
speral  in  morte  sua,  scilicct  sc  per  mortem 
transilurum  ad  vitam  bcalam,  a  tcrra  in  ccdIuui. 
ab  hominibus  ad  Angelos  et  Deum ,  a  temporc 
ad  felicem  aelernitatem;  quarc  libentcr,  laelus 
et  alacer  moritur.  Sperat  crgo  et  conOdit  in 
morte  sua,  id  estconfidcnter  moritur,  imo  mor- 
lein  optatet  desiderat  quasi  finem  laborum  ,  do- 
lorum  et  aeruinnarum  hujus  vit»,  et  principium 
gaudiorum  ac  felicitalis  aeternae.  Hinc  philoso- 
phus,  interrogatus  qua  re  pii  differrent  ab  im- 
piis  ,  respondit :  Bona  spe.  Pii  enim  sperant  sor- 
tem  et  vitam  meliorem,  impii  despcrant,  imo 
exspectant  sortem  et  vitam  miserrimam  in  in- 
ferno.  Igitur  impius  sperat  in  vita  opes  ,  volup- 
tales,  honores;  sed  iis  expulsus,  spe  sua  exci- 
dit ;  juslus  autem  nihil  sperat  in  hac  vita  ,  nihil 
in  eaexspectat  nisi  tribulationes;  sed  sperat  in 
morte  ,  quod  scilicel  pcr  illam  finientur  cjus 
anrictiones,et  incipient  deleclationes.  Dicitergo  : 
Mihivita  estintcedio,  mors  in  desiderio.  Ila  vio- 
lenter,  pavide  et  anxie  expulsi  sunt  e  vita  An- 
tiochus  ,  2.  Machab.  9  .  Herodes  infanticida  , 
Diocletianus  ,  Valerianus  ,  Maximianus  ,  Va- 
lens ,  etc. 

Ex  adverso  piorum  in  morte  confidenlium  hae 
fuere  voces  S.  Nicolai  :  In  manus  tuas,  Dornine, 
commendo  spiritum  meum;  S.  Martini  ;  Sinite  me 
ccclum  potius  quam  terram  aspicerc,  ut  suojam  iti- 
nere  iturusad  Dominum  spiritus  dirigatur;  S.  Am- 
brosii :  Non  itavixi  ut pudcat  me  vivere.  Nec  mor- 
tem  timeo,  quia  bonum  habemus  Dominum;  S.  Hie- 
ronymi :  Hei  mihi,  quia  incolatus  rneus  prolonga- 
tus  est !  Quemadmodum  desiderat  cervus  ad  fontes 
aquarurn,  ita  desiderat  animamca  ad  te,  Deus; 
S.  Mariae  jEgyptiacae  :  Nunc  dimittis  servarn  tuam, 
Domine,  sccundum  verbum  tuum  in  pace;  Ven.  Be- 
dae  :  Gloria  Patri ,  et  Filio ,  et  Spiritui  Sancto; 
S.  Gorgoniae  :  In  pace  in  idipsum  dormiam  et  re- 
quiescam;  S.  Francisci  :  Educ  de  custodia  aniiruun 
meam  ad  confitendum  nomini  tuo ,  me  exspectant 
justi  donec  retribuas  mihi;  B.  Petri  Alcantaras  : 
Latatus  sum  in  his  quce  dicta  sunt  mihi ,  in  do- 
mum  Domini  ibirnus ;  S.  Mariae  Oigniacensis  : 
Quam  ptdcher  es ,  rex  noster  Domine !  AUeluia; 
S.  Nicolai  Tolentinatis  :  Dominus  meus  Jesus 
Christus  sanetissimcematri  sua?  et  Augustino  Pa- 
tri  nostro  innixus ,  dicit  rnilti :  Euge,  serve  bone  et 
fidelis  ,  intra  in  gaudiurn  Dornini  tui.  Plura  vide 

et  Joannem  Scve. 

48 


apud  S.  Gregor.  lib.  k>  Dialoj. 


S78 


GOMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIV. 


ranum  ,  qui  anno  elapso  ingens  volumen  edidit 
de  pretiosa  morte  Sanclorum. 

Maxime  autem  sperant  in  morte  sua  Marty- 
res;quia  per  marlyrium  transeunt  ad  coronaset 
palmas  Marlyrum.  Unde  nosler  Edmundus  Cam- 
pianus,  nobilis  fidei  pugil  in  Anglia,  ad  crucem 
damnalus  praegaudio  cecinit:  Te  Deum  lauda- 
mus ;  quod  anle  eum  fecerat  Joannes  Fischerus 
Episcopus  Roffensis.  Rodolphus  vero  Sherwinus 
Campiani  in  morte  socius  :  Hcec  dies  ,  ait ,  quam 
fecit  Dominus  ,  exultemus  et  lcetemur  inea.  Cae- 
terorum  Martyrum  similes  fuere  voces,  similes 
exullationes  et  jubili :  mors  enim  eis  est  semen 
seternae  gloriae  summaeque  corona?.  Quocirca 
Psalles  iis  gratulans  occinit :  Pretiosa  in  conspec- 
tu  Domini  mors  Sanctorum  ejus  ,  Ps.  115  ;  quam 
scilicet  preliosam  facit  in  Confessoribus  vita , 
in  Marlyribus  causa  ,  quorum  anleacla  vitatin- 
gilur    morte    perpetua.  Hinc    Prudentius    mpt 

criyuvuv, 

Pulchra  res ,  ait,  ictum  sub  ense  persecutoris  pali, 
Nobilis  per  vuinus  amplum  porta  juslis  pandilur. 

Ita  S.  Genesius  Arelatensis ,  ait  Eucherius , 
Christo  immolatur ,  et  triumphanti  cruore  per- 
fundilur ,  undaque  pretiosi  sanguinis  baplismi 
Sacramenta  comptentur.  Ac  revera  pretiosa  sunt 
Marlyrumvulnera,  qux  brevem  vilam  sub  ceter- 
nitatis  commercio  Deo  fenerantur.  De  quibus 
merito  dicas : 

Ibat  purpureus  niveo  de  pectore  sanguis. 

Et  illud  Claudiani  in  Honorio  : 

Gaudensque  sacris  vulneribus  leo  , 
Admittit  hastam  morte  superbior. 

Quot  enim  inMartyre  sunt  vulnera,  tot  sunt  de- 
cora.  Hinc  Tertull.  1.  de  Anima  c.  ult.  aitdeip- 
sis  cicatricibus  corporis  gloriari  et  gaudere 
eos. 

Qui  vulnere  ferri  , 
Munere  martyrii ,  gemma  superba  ,  nitent. 

EtFortunalus  de  Machabaeis  : 

Pectora  belligero  poterant  quae  vincere  ferro  , 
Invitant  jugulis  vulnera  cara  suis. 

S.  Leo  serm.  de  S.  Laurentio  :  Omnia  tormen- 
ta,  ait,  ad  gloriam  Marlyrum  reperta,  quando 
in  honorem  triumphi  transierunt  instrumentasup- 
plicii.  S.  Cyprian.  1.  2.  ep.  6 :  Fluebat  sanguis  , 
ait ,  qui  incendium  perseculionis  exstingueret , 
quiflammas  et  ignes  gehennai  glorioso  cruore  su- 
peraret;  etin  Exhortalione  ad  Martyres  :Pretiosa 
mors  hcec  est  quce  emit  immortalitalem  pretio 
sui  sanguinis ,  quce  accepit  coronam  in  consum- 
mationevirtutis.  Sic  apud  Eucherium  :  FiliosMa- 
chabceos  maler,  gloriosis  luctibus  honorabilis ,  in 
gremium  divina  adoptionis  invidenda  morte  trans. 
fudit.  Et  Arnulphus  Lexov.  serm.  in  Concilio 
Turonen.  Felices ,  ait,  qui  impretiabilem  sangui- 
nem  Christo  suo  indigno  et  corruptibili  sanguine 
compensarunl! Pulchrttm  estnobis  (aitTertullian. 
c.  39.  Apologetici )  quod  provocamur  ad  tribuna- 
lia  ,  vincimus  cum  ccedimur;  hcec  palmala  vestis , 
hoc  curru  triumphamtis  :  sanguis  Martyrum  se- 
men  Christianorum  ;  nam  tale  damnum  lux  re- 
pendit  largiter,  hoc  genus  morlis  decorum  est.  Pru- 
dentius:  Triumphus  Domini  passio  estMartyrum, 
et  pro  Christi  nomine  cruoris  effusio  et  inter  tor- 
menta  ixtitia. 


33.  IN  CORDE   PRUDENTIS    REQUIESCIT    SAPIEXTIA, 

et  indoctos  quosque  erudiet.  ]  Hebr.  In  corde 
tntelligentis  quiescit  sapientia,  et  in  medio  stul- 
torum cognoscitur  ;  dum  scilicet  prudens  et  in- 
telligens  sapientiam  suam  promitinter  stultos, 
id  estimprobos,  ut  eorum  stukitiam  etimpie- 
tatem  compescat,  eosque  doceat  prudentiam  et 
probitatem,  q.  d.  Sapientia  in  corde  sapienti,  id 
eslprudenli  et  probo,  velut  in  thalamo  et  thro- 
no  suo  considens  conquiescit,  illumque  omni 
suo  splendore,  decore  et  gloria  ornat,  illustrat 
et  condecorat,  adeo  ul  et  stultos  et  impios  illu- 
minet  et  immutet ,  eosque  faciat  sapientes  et 
pios.  Tanta  est  vis  sapientise  et  virtutis.  Tantus 
vicissim  zelus  et  ardor  sapientis  et  sancti,  qui 
sciens  sapientiam  et  sanctitatem  sibidatamnon 
pro  se  duntaxat,  sed  veluli  bonum  universale, 
aliis  omnibus  praesertim  insipieniibus,  eamdem 
imperlit  et  communicat :  quare  adeo  de  sapien- 
tia  sua  nihil  deperdit ,  ut  eam  magnis  graduum 
incrementis  adaugeat:  perinde  ut  ignis  vicinis 
stipulis  se  insinuans,  ardorem  suum  non  mi- 
nuit.sed  amplificat,  et  sol  radios  suos  diffun- 
dens,  lucem  suam  non  evacuat,  sed  multipli- 
cat,  et  Deus  creans  Angelos ,  homines,  mundum, 
iisque  suas  dotes  communicans,  eas  non  im- 
minuit,  sed  longe  lateque  dilatat  :  divinitalis 
cnim  proprium  est  se  suaque  creaturis  com- 
municare  sine  ullo  sui  damno  ,  imo  cum  mag- 
no  gloriae  suaeincremento.  Deum  ergo  imitetur 
sapiens  et  sanctus  ,  ut  quasi  sol  inter  stultos 
incedat,  omnibusque  radios  suae  sapientiae  as- 
piret  : 

Yelutambulans  in  terraDeus  , 
Et  sanctus  in  carne  Angelus. 

Porro  Septuag.  Aquila  et  Theodot.  vertunt 
conlrarie :  In  corde  bono  viri  requiescit  sapien- 
tia;  in  corde  autem  imprudentium  non  dignosci- 
citur,  q.  d.  Sapientia  et  virtus  habitat  in  corde 
sapientiet  sancto  ;  in  corde  aulem  insipienti  et 
pravo  habilat ,  non  sapientia  ,  sed  insipieniia 
et  malitiajuxta  illudSapient.  1.  U:Inmalevolam 
animam  non  introibit  sapientia,  nec  habitabit  in 
corpore  subdito  peccatis. 

Videntur  ergo  olim  variasse  codices  Hebraei : 
nam  ii  quibus  usi  sunt  Septuag.  Aquila  et  Theo- 
dot.  habuerunt  negationemnorc;  ea  vero  carue- 
runt  codices  quibus  usus  est  Noster  et  Chald. 
uti  eadem  carent  hodie  omnes  passim  codices 
Hebraei  el  Latini  :  et  ulrique  lectioni  suus  verus 
congruusque  constat  sensus ,  uti  patet  ex  dic- 
tis. 

ZU-    JUSTITIA  ELEVAT    GENTEM  ;  MISEROS    AUTEM 

facit  populos  peccatum.  ]  Justitiam  hic  tum  ge- 
neralem  accipe  pro  qualibet  virtute ,  tum  spe-  « 
cialemquaeestvirtus  cuiquejus  suum  tribuens: 
haec  enim  maxime  exaltat  etelevat  reges,  regna 
et  rcsp.  sicut  ex  adverso  rapinae,  lyrannides, 
omnesque  reliquae  injustitiae  et  impielates,  re- 
gum  el  regnorum  sunt  ruinae  et  pernicies.  Pro 
miseros  facit  Hebraeis  est  duplex  lectio.  Aliqui 
enimcodices  leguntiDn  cheser,  id  est  defectus, 
imminutio,  egestas,  miseria.  lta  legeruntSep- 
tuag.  Unde  vertunt :  Peccata  autem  tribtts  et  fa- 
milias  diminuunt.  Sic  quoque  videtur  legisse 
Noster. 

Jam  pro  iDn  cheser  legunt  IDfi  chescd,  id  cst 
pietas;  affines  enimet  vicinae  sunt  lilteraei  cti; 
to  autem  chesed  varii  varie  vertunt  et  explicant. 
Primo  aliqui ,  q.  d.  At  pietas  populorum  est  pcc- 


calum ,  lioc  est,  reli 
peceatum  idololatriae 
cullus  idolorum  ,  iinn 

quid  Gentes  idololatrs 
caium.  Verum  hic  e#l 


COMMF.NT.MWA  1N  rilOVEllBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIV.  379 

io  ct   pieias  p-iitimn  ,    «'sl      impioriiiii  iiilVliciialrm  enarral  61  demOMlrat. 


ipsorum  rinm  religlo  est 
Dei  veri.  Alii,  <|.  d.  QUid- 
sine  Qde  faciunt,  est  pec- 

crror,    (|iii  pugOBt    cuill 


diclis  S.  1'auli  Koiii.  2.  l'i.  Mallli.  5.  kl.  Dauicl. 
c.  k.  24i  Viilc  dicia  lUiiiian.  l/i.  23.  adilla:  Qmne 
quod  »t>n  t$t  i  x  jiih ■ ,  peccatun  est. 

Secundo  ,  alii ,  q.  d.  Che&etl,  id  cst  pictas  seu 
miscricordia ,  populis  csl  pcccalum  ,  id  cst  sa- 
criliciuni  pro  pcccato,  quo  scilicct  populus 
peccata  sua  expiet ,  juxta  illud  Daoiel.  k:  /vr- 
cata  titii  eleemosynU  redime.  Peccatum  enim  iu 
Scriptura  non  raro  per  metonymiam  signiflcat 
hoatiam  P'o  peccatp.  Uude  Vatablus  verlii :  lh- 
neficentia  autem  populis  cst  cxpiatorium  sacrifi- 
cium. 

Tertio  et  magis  apposile,  clicscd  liic,  ut  et 
Levit.  20.  v.  17  et  25.  accipi  potesl  pro  probro  , 
q.  d.  Justitia  gentcm  gloriosam  facit  :  at  pccca- 
tum  eamdem  facit  probrosam  et  miseram  ,  ut 
vcrtit  Noster.  Unde  ct  Cbald.  Opprobrium  populi 
pcccalum  ;  Syrus  :  Vilcs  facit  pcccatum. 

Quarto  ,  apposite  cliain  noster  SaYdzar  chescd, 
id  est  misericordiam  ,  melonymice  sumit  pro 
miseria  ,  quae  esl  objectum  miscricordiae  ,  q.  d. 
Misericordia  populorum  cst  peccatum,  id  est  pec- 
calum  populos  miseralione  et  misericordia  dig- 
nos  reddit,  scilicet  propter  miseriam  eorum ; 
cum  vice  versa  justitia  populos  laude  et  gloria 
afTiciat,  ac  proinde  tos  non  miseratione,  sed 
iemulatione  usque  ad  invidiam  dignos  efii- 
ciat. 

Porro  justitia  exaltat  reges  et  populos,  tum 

opibus,  celebritate  ct  gloria,  tum  dilatando  eo- 

rum  regna,  iines  et  lerminos;  tum  per  omnia 

eos  secundando,  tum  dcnique  ornandoeos  om- 

ni  virtutc  et  gratia  in  bac  vila  ,  ac  gloria  in  fu- 

tura,  qui  est  finis  omnis  reipubl.  nimirum  ut 

jopulos  per  virtutes  dirigat  ad  felicilatem  et 

?loriam  cceleslcm.  Vice  versa  ,  miseria  quam 

iopulis  invehit  peccalum  est  multiplex ,  puta 

ames,  pestis  ,  bellum  ,  seditiones,  rapinae, 

doli ,  fraudes,  ignominia,  crimina,  acdenique 

gebenna.  Excmpla  sunlin  tribu  Benjamin,  quae 

ob  stuprumcommissumin  uxorcm  Levitoe  plane 

accisa  ,  et  pene  excisa  est,  Judic.  20.  47.  Ilemin 

familiis  Jeroboam,  Jebu  et  omnium  regum  Is- 

rael,   quae   vicissim  ii  successoribus  fundilus 

deletae  sunt ;  cum  ex  adverso  sub  Davide,  Sa- 

lomone,  Ezechia  et  Josia,quando  justitia  etpie- 

lasiloruit,  tam  eorum  familia,  quam  populus 

eis  subditus  fuerit  potens  ,  dives,  felix  et  glo- 

riosus.  Idem  bodie  videre  est  inregibus  et  reg- 

nis    justis  et  piis.    Sane  Ferdinandum  II  lm- 

peratorem  tot  victoriis  ,  terris  et  regnisexallat 

dilalque  Deus  ,  ut  a  mullis  centenis  annis  nullus 

Imperatorum  eo  fuerit  potentior,  felicior,  glo- 

riosior  ,  ipseque  vidcalur  esse  suorum  tempo- 

rum ,  imo  plurium  seculorum  justa  felicitas,  ac 

felix  juslilia  ;  justitia  enim  parit  exaltaiionem  , 

exaltatio  felicitatem.  Equidem  hisce  diebus  qui- 

bus  haec  scribo  ,  justitiam  et  pietatem  suam 

ostendit  insigni  et  regio  apophthegmate.  Cum 

enim  princeps  quidam  haereticus  posceret  ab  eo 

libertatem  religionis,  prudenter  aeque  acjuste, 

imo  religiose  respondit  libertatem  hanc  nonesse 

suijuris  et  fori ,  illamque  non  a  Casare ,  sed  d 

Pontifice  postulandam.  Vide  Thomam  Bozium  de 

Signis  Ecclesiae,  ubi  fidelium  et  piorum  in  om- 

ni  genere  rerum  felicitatem,  infidelium  vero  et 


3o.  ACCKPTIS  KST  HKOI  1IIMS1I.II  I  M  l.l.l  M.l  NS  ; 
in.\CI MIIAM  KJl  >  IMlllls  .sCsTI.-NKIUT.  ]  ItlUtUU 
hic  \ocalui'  iiisipicns  cl  impi  udciis,  IdfiOqUU 
dauinosiis  ct  noxius,  ulpote  regem  pudcfaciens. 
iiic.  cniin  oppoaitur  Intelligentl. 

////( Uigeru  ergo  regis  minister  est,  qui  in  con- 
siliis  esl  prudcns,  iu  invcnicndo  solcrs ,  iu 
convcrsando  versalilis,  in  tractando  dextcr,  iu 
exscquciulo  efiicax ,  in  maturando  ccler,  deni- 
quein  oinni  aclione  sapicns  el  fnrtis,  asque  ac 
lidusct  probus;  ilaque  ulilis  e&l  regi:  ad  omnia 
cjus  ncgolia  sapienler  et  feliciter  conficienda. 
Ilic  ergo  acceptus  (^st  regi,  imo  est  quasi  os , 
manus  elanima  regis.  Quocirca  Sixlus  nouPoii- 
lifex,  sed  Philosophus  in  Seiktentiis  num.  LSO  : 
Cole,  inquit,  virum  saplentem,  tanquam  imagi- 
ncm  Dci  vivcntis.  Et  num.  137 :  Sapicntcm  mcnlcm 
Dcus  inliabitat. 

Hebr.  Syinmach.  Aquila  ct  Tbcodot.  habent: 
Bcncplacitum  vel  gratia  rcgis  crga  servum  in- 
t/  lligcntcm,  ct  ira  vel  furor  ejus  erit  confundcns, 
id  est  pudore  afiiciens  ;  Cbald.  In  ira  \aloffcnsa 
cjus  crit  pudcfaciens  ;  Syrus  :  ln  sapienlia  sua 
aboletur  iniquus ;  Pagn.  Amorrcgis  cst  ad  servum 
intelligentcm ,  et  iracjus  erit  contra  cum  quipu- 
dorc  cum  afjicit;  Tigur.  At  ignominiosus  iram  ejus 
accendit.  fiegimen  reip.  el  populorum  res  est 
summe  diflicilis  et  ardua  :  unde  summam  pos- 
cit  prudentiam  et  sapientiam.  Quocirca  reges 
et  principes  seligunt  sibi  consiliarios  et  admi- 
nislros  sapientia  pollentes, eosque  valde  caros  , 
imo  quasi  magislros  et  gubernatores  habent, 
amanl  et  colunt;  ex  adverso  oderunt  impru- 
dentes  et  insipientes,  qui  vel  imprudentia  sug- 
gerunt  consilia,  vel  prudenler  a  se  constiluta 
imprudenlerexsequunlur,  quales  sunt  temera- 
rii ,  imperili ,  inexperti ,  praecipiles ,  indiscreti, 
iracundi,  etsimiles.  Hi  enim  tam  se  quam  re- 
gem  ,  cujus  sunt  adminislri ,  pudore  et  probro 
afllciunt ,  eique  dedecus  et  ignominiam  con- 
Hant.  Eorum  enim  imprudentia  et  fatuitas  regi, 
qui  eos  deslinavit,  adscribitur  etimpulatur  :  si- 
cut  vice  versa,  prudentiaet  sapientia  legati  vel 
ministri  regi  tribuitur  ;  talis  enim  aestimatur 
rex,  qualis  estejus  legalus,  consiliarius,  admi- 
nister.  Ille  ergo  decus,  vel  dedecus  sui  regis  , 
in  ore  et  manu  sua  porlat :  sic  sapiens  minisler 
Saulis  fuit  David ,  eique  in  deliciis  ,  donec  caeso 
ab  eo  Golialh,  audiens  Saulillum  sibi  anteferri 
a  populo  occinentec  Percussit  Saul  mille ,  et 
David  decem  millia ;  invidia  motus  eum  perse- 
cutus  est.  Sicsapiens  Arcadiiminister ,  imoma- 
gisterfuit  Arsenius,  postea  Anachoreta;  Justi- 
niano  Belisarius,  Theodorico  Cassiodorus,Hen- 
rico  VIII  Angliae  regi  Thomas  Morus,  non  ^w/joj, 
sed  sapiens  :  cuiquamdiu  se  credidit  Henricus, 
tamdiu  sapuit;  ast  ubi  libidine  abreplus  ejus 
sana  consilia  respuit,  desipuit,  ideoque  Tho- 
mam  occidit;  in  cujus  nece  non  tam  Thomae  , 
quam  sibi  ipsi,  totique  Angliaecaput  amputa- 
vit.  Insipientes  ministri  fuere  Eusebius  Con- 
stantino',  Valens  et  Ursatius  Ariani  Constan- 
tio,  Eulropius  Arcadio  ,  Maximus  Juliano,  Wol- 
saeus  Henrico  VIII  Anglise  regi,  qui  proinde 
iram  regum  incurrerunt,  misereque  perierunt. 
Memorabilis  est  sententia  Homulii  Senatoris  Ro- 
mani  dicenlis  optare  se  potius  malttmprincipem, 
qui  bonos  haberet  consiliarios  ac  amicos ,  qudm 
bonutn ,  quimalos  haberet ,  quibus  adrninistratio- 
nem  commiltcret.  Haec  enim  magis  ab  iis  quasi 


3S0 


COMMEiNTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIV. 


administris  pendct  quam  ab  ipso  principe  :  hi 
quoque,  si  boni  sunt,  principem  bonum  efficient. 
lta  Fulgos.  I.  7.  cap.  2.  Alfonsus  Aragonum  rex 
dictabat  Regum  consiUarios  ut  reges  esse ,  aut 
regum  animos  habereopwtere.  Idem  suadentibus 
Cathalanis,  ut  Alfonso  iilio  adolescentulo  sep- 
tem  daret  gubernatores  sapientes  ,  juslos  et  in- 
tegros  ,  respondit :  Sihorum  non  dico  septem,  sed 
unum  tantum  dederitis  ,  continuo  illi  et  regimen 
et  regnum  ipse  facile  conccsserim.  Ita  ^Eneas  Syl- 
viuset  Panormitan.  lib.  2.  deGeslisAlfonsi.  Pyr- 
rhus  Epiri  rex,  ait  Plutarch.  in  ejus  Xila,  profi- 
tebatur  urbes  piures  per  Cineam  oratione  ,  qucim 
armis  ase  subactas.  Habebat  eumin  honore,  ejus- 
que  utebatur  maximis  in  rebus  opera, ]\x\la  illud 
Euripidis  :  Omne  id  expugnare  verba  compta,  fer- 
rum  qttod  minax  possit.  Hic  est  ille  Cineas  qui, 
praemissus  a  Pyrrho,  sermone  suo  sapienti  et 
diserlo  populos  quoslibet  Pyrrho  devinciebat  et 
subjiciebat,  qui  tandem  Pyrrhi  dominandi  libi- 
dinem  sapienteret  modesle  redarguens  :  Quid  , 
ait,  faciemus,  6  Pyrrhe,  capta  Italia?  Siciliam 
invademus,  ait  Pyrrhus.  Quid,  post  captam  Sici- 
liam?  infert  Cineas  ;  Africam  et  Carthaginem 
tentabimus,  ait  Pyrrhus.  Quid,  post  Africam?  re- 
gerit  Cineas.  Ubi  rerum  potiti  erimus,  quid  tum? 
Subridens  Pyrrhus  :  In  otio,  inquit, vivemus,  bone 
vir,compotabimus  quotidie ,  et  mutuis  inter  nos 
sermonibus  oblectabimur.  Tum  opportune  Cineas : 
Et  nunc ,  inquit ,  quid  obstat  quominus  compote- 
mus ,  et  otium  inter  nos  traducamus ,  cum  jam 
teneamus  h&c,  et  citra  ncgotium  ad  manumsint, 
qiue  per  sanguinem ,  per  multos  sudores ,  per  dis- 
crimina  petituri  sumus ,  multasque  caiamitates 
aUaturiatiis  etaccepturi?  Annon  hoc  sapiens  con- 
silium  ?  felix  fuisset  Pyrrhus,  si  illi  obsecun- 
dasset;  sed  libido  regnandi  eum  transversum 
egit  et  perdidit,  utRomanis  praeda  factus  sit. 

Porro  Septuag.  explicant  quis  sit  intelligens 
minister ,  dum  addunt :  Acceptus  esl  regi  minis- 
ter  intelligens  ,  sua  autem  agititate  aufert  igno- 
miniam,  q.  d.  Intelligensministerideo  gratus  est 
regi ,  quia  sua  agilitate ,  id  est  sedulitate ,  soler- 
tia,gratia,  celeritateillicoexpedit,  quodei  arege 
demandatum  est.  Unde  auctor  Catenae  Graecor. 
legit  :  Sua  namque  versutia  et  agititate  e  medio 
tollit  ignominiam.  Graece  enim  est  t^po^ix  ,  id 
est  versulia ,  agilitas  ,   qua  se  quis  in  omnes 


partes  vertit  et  versat  ,  ut  rem  conliciat.  Unde 
tvspoyos  est  bene  relortus ,  tortilis  ,  volubilis  , 
agilis  ,  versalilis ,  itaque  errorem  illico  corri- 
gens ;  qualis  fuit  Ulysses  ,  qui  se  in  omnes  ho- 
minum  formas  et  mores  transformabat.  Unde 
ab  Homero  vocatur  Tzo^Tpo-noi ,  id  est  multi- 
formis ,  mullimodus  ,  muitivarius  ;  et  tales  de- 
bent  esse  legaii  et  ministri  principum  ,  ut  pro 
re  nata  sciant  se  vertere  in  omnes  formas  et 
rationes  ,  pro  loco ,  personis  et  tempore  oppor- 
tunas,  quibus  negotia  sibi  commissa  transigant, 
et  errores  commissos  corrigant. 

Porro  Auctor  Catenae  Graecor.  ey?poyta»  hanc 
mystice  refert  ad  poenitentiam  ,  qua  poenitens  et 
resipiscens  a  peccato  convertitur  ad  Deum,  ejus- 
que  exempla  dat  SS.  Petrum  et  Paulum  :  Talis 
epspoyjaj ,  inquit ,  hoc  est  facilis  felicisque  conver- 
sionis  ,  minister  erat  Paulus  ;  siquidem  zelum  quo 
flagrabat ,  sednon  secundum  scientiam ,  ccelesti 
Numine  tactus  repente  permutavit  in  eumqui  erat 
secundiim  scientiam.  Taiis  etiam  minister  erat 
Petrus  ;  nam  Dominum  ter  inficiatus ,  toto  animo 
rursum  ad  paenitentiam  conversus ,  d  fceda  ilta 
negationis  labe  non  modo  sese  expedivit  ,  verum 
etiam  illustrior ,  Deoque  q udm  antea  erat  carior 
evasit. 

Pro  posteriore  autem  versus  parte  sive  anti- 
thesi  Septuag.  vertunt  :  Ira  perdit  etiam  pru- 
dentes ;  quasi  ad  verbum  ex  Hebraeo  vertant  :  Ira 
est  pudefaciens ,  id  est  perdens  ,  sapientes  ;  nec 
enim  stulti  pudefiunt  ,  utpote  qui  probris  re- 
busque  pudendis  pleni ,  frontem  perfricuerunt 
ac  pudere  dedidicerunt,  imo  in  pudoris  sensu 
dedoluerunt. 

Tropol.  si  rex  quaerit  ministros  intelligentes, 
et  odit  insipientes  ,  quanto  magis  Deus  qui  est 
Rex  regum  ?  Unde  S.  Ambrosius  in  Psalm.  118. 
oclon.  6  :  Plurimarum  ,  inquit ,  operationum  so- 
lertes  ministros  habet.  Iidem  piscatores  ,  iidem 
etiam  venatores  sunt  atque  messores.  Hi  sunt 
ApostoliApostoliciquedoctoreset  praedicatores, 
qui  omnem  solertiam  adhibere  debent  in  cap- 
tandis  animis  ,  quam  piscatores  adhibent  in 
capiendis  piscibus  ,  venatores  in  capiendis  avi- 
bus  et  feris  ,  messores  in  messe  colligenda ,  uti 
pulchre  docet  S.  Basil.  homil.  in  illud  :  Attende 
tibi. 


i  Mnwq§ate»8®fe4M  "o*"  m 


COMMENTAIUA  IN  rnOVEUUIA  SALO.YIONIS.  Cap.  XV.  351 

CAPUT  DECIMUM  QUINTUM. 

SYNOPSIS   CAPITIS. 


Hesponsio  mollis  et  lingua  sapientis  grata,  victimje  impiorum  ingrat^:,  omnia  Deo 
nota,  cor  gaudens  floridum  ,  dies  pauperis  mali  ,  secura  mens  bona  ,  vocari  ad 
olera  cum  charitate,  vir  iracundus  rixosus,  laus  patientis  ,  iter  pigrorum  , 
domus  superborum  ,  fide  et  misericordia  purgantur  peccata  ,  de  abjiciente  disci- 
plinam,  laus  timoris  domini  et  humilitatis. 

^esponsio  mollis  frangit  iram  :  sermo  durus  suscitat  furorem.  2.  Lingua 

sapienlium  ornat  scientiam  :  os  fatuorum  ebullit  stullitiam.  3.  Inomniloco 

?ocu!i  Domini  contemplantur  bonos  et  malos.  4.  Lingua  placabilis ,  lignum 

3vita?  :  quaj  autem  immoderata  est,  conteret  spiritum.  5.  Stultus  irridet 

Idisciplinam  patris  sui  :  qui  autem  custodit  increpationes,  astutior  fiet.  In 

jjabundanti  justitia  virtus  maxima  est  :  cogitationes  autem  impiorum  eradi- 

Jcahuntur.  6.  Domus  justi  plurima  fortitudo  ,  et  in  fructibus  impii  conturba- 

tio.  7.  Labia  sapientium  disscminabunt  scientiam  :  cor  stultorum  dissimile  erit.  8.  Victimae 

impiorum  abominabiles  Domino ,  vota  justorum  placabilia.  9.   Abominatio  est  Domino  via 

impii  :  qui  sequitur  justitiam ,  diligitur  ab  eo.   10.  Doctrina  mala  deserenti  viam  vitse :  qui 

increpationes  odit ,  morietur.  1 1 .  Infernus  et  pcrditio  coram  Domino  :  quanto  magis  corda 

filiorum  hominum  ?  12.  Non  amat  pestilens  eum  qui  se  corripit,  nec  ad  sapientes  graditur. 

13.  Cor  gaudens  exhilarat  faciem  :  in  mcerore  animi  dejicitur  spiritus.  14.  Cor  sapientis  quaerit 

doctrinam  ,  et  os  stultorum  pascitur  imperitia.  15.  Omnes  dies  pauperis,  mali  :  secura  mens 

quasi  juge  convivium.  16.  Melius  est  parum  cum  timore  Domini ,  quam  thesauri  magni  et 

insatiabiles.  17.  Melius  est  vocari  ad  olera  cum  charitate  ,  quam  ad  vitulum  saginatum  cum 

odio.  18.  Vir  iracundus  provocat  rixas  :  qui  patiens  est,  mitigat  suscitatas.  19.  Iter  pigrorum 

quasi  sepes  spinarum  :  via  justorum  absque  offendiculo.  20.  Filius  sapicns  laetificat  patrem  ,  et 

stultus  homo  despicit  matrem  suam.  21 .  Stultitia  gaudium  stulto  ,  et  vir  prudens  dirigit  gressus 

suos.  22.  Dissipantur  cogitationes  ubi  non  est  consilium  :  ubi  vero  sunt  plures  consiliarii,  con- 

firmantur.  23.  Lsetatur  homo  in  sententia  Oris  sui ;  et  sermo  opportunus  est  optimus.  24.  Semita 

vitae  super  eruditum  ,  ut  declinet  de  inferno  novissimo.  25.  Domum  superborum  demolietur 

Dominus  ,  et  firmos  faciet  terminos  viduse.  26.  Abominatio  Domini  cogitationes  malae  ,  et  purus 

sermo  pulcherrimus  firmabitur  ab  eo.  27.  Conturbat  domum  suam  qui  sectatur  avaritiam  :  qui 

autem  odit  munera ,  vivet.  Per  misericordiam  ct  fidem  purgantur  peccata  :  per  timorem  autem 

Domini  declinat  omnis  a  malo.  28.  Mens  justi  meditatur  obedientiam  :  osimpiorum  redundat 

malis.  29.  Longe  est  Dominus  ab  impiis  ,  et  orationes  justorum  exaudiet.  30.  Lux  oculorum 

Iaetificat  animam  :  fama  bona  impinguat  ossa.  31 .  Auris,  quse  audit  increpationes  vitae,  in  medio 

sapientium  commorabitur.  32.  Qui  abjicit  disciplinam ,  despicit  animam  suam  :  qui  autem- 

acquiescit  increpationibus ,  possessor  est  cordis.  33.  Timor  Domini ,  disciplina  sapientiae  :  et 

gloriam  praecedit  humilitas. 

1.  Responsio  mollis  frangit  iram  :  sermo  i>u-  cendit ;  unde  Hebr.  *]tf  aph  faciem  et  nares  ac 

Riis  suscitit  furorem.]  Hebr.  Responsio  tenera  re-  iram ,  quae  in  naribus  et  facie  emicat ,  significat. 

verti facit {re&ucil, relrahil)iram : verbumdoloris  ]ta  Aben  Ezra,  Septuag.  Responsio submissa aver- 

( id  est  pungens  ,  dolore  afficiens  )  ascendere  tit  furorem  ,  sermo  autem  tristis  suscitat  iras. 

facit  furorem  ;  ira  enim  quasi  flamma  ex  corde  Pro  mollis  hebr.  esl  Tl  racli ,  id  est  tenera  ; 

el  fejle ,  per  inflammationem  spirituum  et  san-  Septuag.  submissa  ;  Theodot.  delicata  ;  Tigur. 

guinis  ascendit  in  caput  et  nares  ,  easque  ac-  mitis. 


382 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XV. 


Pro  sermo  durus  ,  Hebr.  est  verbum  doloris  ; 
Septuag.  sermo  tristis  ;  Aquila  ,  c«>i?pos  ,  id  est 
durus;  Symmach.  Spacus,  idest  audax ;  Theodot. 
■nonxos ,  id  tslmolestus  ;  Pagnin.  dolore  afftciens ; 
Tigur.  asper  ;  Vatabl.  atrox  ;  Syrus  :  Verbum 
molle  avertit  iram  ;  et  verbum  asperum  suscitat 
furorem  ;  Arabicus  :  Ira  perdit  sapientes  ,  et  res- 
ponsio  bene  morata  repellil  iram  ;  et  verbum  scin- 
dens  extoltit  ambiliones  irce. 

Sensus  est ,  ait  R.  Levi ,  q.  d.  Molli  responso 
sedabit  quis  indignationem  ,  qua  alter  in  eum 
effervescebat ;  e  conlrario  aspero  sermone  quis 
placido  bilem  movebit ,  ejusque  furorem  contra 
se  suscitabit,  et  accendet.  Simile  estin  natura. 
Sicut  enim  vis  tormenti ,  puta  glandis  plum- 
beae,  quampulvis  accensus  e  sclopo  ejaculatur, 
refringitur  ,  dum  molli  lana  cxcipitur  ;  ibi  enim 
suam  vim  ponit,  impelumque  sedat  per  molli- 
tiem  lanse.  Et  sicutfulmen  re  molli,  ut  stipula, 
exceptum  solvitur  et  evanescit ;  sin  incidat  in 
rem  duram  ,  ut  in  ossa  ,  ferrum  ,  ses  ,  acuitur 
eaque  diffringit :  sic  pariterira  alterius  infringitur 
responsione  leni  ;  dura  vero  exacerbatur  et 
saevit.  Insignis  senlentia  est ,  ait  Jansenius,  ar- 
tem  docens  qua  indomita  alioqui  fera  cicurelur 
et  mansuescat.  Si  quis  ,  inquit  ,  iralo  suaviter 
et  benigne  respondeat,  comiter  et  honorifice 
eum  compellans  ,  el  placidis  ulens  verbis  ,  hu- 
jusmodi  mollis  responsio  frangit  accensam  aut 
commotam  iram.  Exemplum  habemus  in  Abi- 
gail.  Contra  ,  sermo  durus,  hoc  est ,  acerbus  , 
etiam  jacentem  et  sopitam  iram  sic  suscilat ,  ut 
furor  fiat.  Mollis  enim  responsio  minuit  irae  ma- 
teriam  ,  e  conlra  sermo  durus  augel ;  cujus 
exemplum  habemus  in  Roboam.  Ira  enim  nas- 
citur  ex  superbia  alterius  ,  aut  injuria  vera  vel 
repulala. 

Superbia  irati  frangitur  humilitate  humilique 
responso ;  injuria  pariter  submissione  mitique 
responso  ,  qua  quis  se  irato  quasi  subjicit  et 
substernlt,  domaturet  vincitur.  Tuncenimira- 
lus  et  injuria  affectus  videtur  ultionem  peregisse, 
et  honorem  suum  recuperasse  ,  cum  reum 
vel  semulum  sibi  subjectumetquasi  supplicem 
aspicit.  Rursum  ira  habet  quid  magnanimi  et 
leonini ;  leones  autem,  cum  vident  quem  sup- 
plicem  ,  iras  ponunt  eique  parcunt  juxta  illud  : 

Corpora  magnanimo  satis  est  prostrasse  leoni , 
Et  faciles  animos  mens  generosa  capit. 

Insuper  ira  excandescens  est  quasi  ignis  effer- 
vescens  ,  quiexstinguiturinjecta  leni  aqua,  hoc 
est  mili  mollique  responso  ;  et  sicut  vermis  te- 
ner  sensim  erodit  lignum  ,  sic  et  mansuetudo 
iram. 

Convicii  ergo  vindicta  imo  victoria  sit ,  aut 
culpae  modesta  confessio  ;  aut  si  culpee  non  est 
sibi  conscius  ,  humilis  et  mansueta  responsio. 
Sic  Gedeon  fortissimus  appetitus  verbis  asperis 
a  viris  Ephraim  indignantibus ,  quOd  ab  eo  non 
fuissent  evocati  ad  praelium ,  post  victos  Madia- 
nitas ,  modesta  responsione  vicit  seipsum  ,  vicit 
et  viros  Ephraim  :  Melior  est ,  inquit ,  racemus 
Ephraim  vindemiis  Abiezar.  In  manus  vestras 
tradidit  Dominus  principes  Madian  ,  Oreb  et  Zeb. 
Quid  tale  facere  potui ,  qualevos  fecistis  ?  Unde 
effectum  subdens  Scriptura  subjungit  :  Quod 
cum  locutus  esset ,  requievit  spiritus  eorum  ,  quo 
tumebant  contra  eum ,  Judic.  8.  2. 

Praeclare  S.  Gregor.  Nazianz.  in  carmine  ad- 


versus  lram , 
ordilur  : 


eam  vocat  doemonem  ;  sic  enim 


Irascor  iraj  ,  daemoni  iutus  condito. 

Ac  versus  finem  irae  remedia  suggerit:  primum, 
orationem,-  secundum,  signum  crucis;  teriium, 
humililatem;  quartum,  prajsentia  nihili  ducere  ; 
quinlum  ,  probrum  ,  inquit ,  quod  iratus  in  te 
conjicit ,  vel  verum  est ,  vel  falsum  ;  si  verum, 
agnosce  ;  sifalsum,  nihili  aestuna.  Objectiones 
deinde  diluens  subdit: 

At  hesit  hic  me  ?  tu  cave  hunc  lsedas  item. 
At  reprimetur  ?  forsan  hinc  crescet  furor. 
At  ccepit  ille  ?  protinus  verbis  tuis 
Frangitur  ,  alque  moribus  blandissimis  , 
Solulus  iustar  fluctuum  ad  lerram  illico  ; 
Aut  ut  procella  ,  cum  nihil  renititur. 

q.  d.  Sicut  maris  insani  fluctus  ad  lilloris  arenas 
impacti  dissolvuntur  ,  et  sorbentur  ,  aut  rcsi- 
liunt ;  sic  irati  furor  etminae  in  milem  animum 
linguamque  incurrens  ,  ejus  mollitie  sorhelur, 
dissolvitur ,  infringitur.  Et  inferius  : 

An  non  furentes  pateris  hos  qui  daemone 
Agilantur  ,  ac  vi  percili  horrendum  latrant  ? 
Quid  ?  menie  captos  non  feres  ?  vel  ebrios  ? 
Quid?  rabidus  ad  te  forle  si  currat  canis  ? 
Quid  ?  si  camelus  quispiam  ferox  tonet , 
Slabisne  pugnax  ?  nonne  qui  sapit ,  fugit  ? 

Et  post  nonnulla : 

Ira  torridum  jocis  petas  : 

Adversus  iram  nam  joco  nil  forlius , 
Quid  rebus  cunctis  exslat  mitius  ?  Deas. 
Quis  fervet  ira  ?  carnifex  mortalium. 
0  ira,fervor,  daemonis  domus  horridi , 
Manifesta  vultus  macula  ,  turbo  menlium  , 
Crapula,  et  asile  tartari  ad  lacus  ferens, 
Horrenda  legio  multiplex  labes  mali. 

Simile  pulchrum  dat  S.  Chrysosl.  hom.  3.  de 
Davide  et  Saule  :  Sicut ,  ait ,  si  infles  in  scintil- 
lam  ignis,  excitas  incendium  ;  si  inspuis ,  exstin- 
guis;  idem  fit  ininimicitia  proximi;  si  inflatos  ac 
vecordes  ingeras  sermones ,  excitas  ignem ,  sin 
mites  acmoderalos  ,  iram  omnino  exslinxeris  ;  utt 
iisdem  exstinxit  iram  Heli  pontificis  Anna  mater 
Samuelis  ,  1.  Reg.  1.  17  ;  et  David  iram  Saulis, 
1.  Reg.  2/j.  9. 

Illuslre  exemplum  est  apud  Sophronium  ,  vel 
potius  Joannem  Moschum  in  Prato  spirit.  cap. 
penult.  de  Abbate  Sergio  ,  qui  agricolam  inju- 
rianlem  et  furentem  humili  lenique  responso  , 
quo  probra  in  se  conjecta  agnoscebat ,  eorum- 
que  se  reum  fatebatur  ,  non  tantum  pacavit  , 
sed  et  sibi  supplicem  ,  imo  monachum  effecit. 
Idem  fecisse  Abbatem  Poemenem  cum  Dia- 
cono  suo  a  dasmone  ira  percito  narrat  cap. 
ultim. 

Porro  iram  hoc  modo  vincere,  ejusque  damna 
praecidere  ingentis  est  tam  virtutis  quam  glo- 
riae.  Nam  ,  utait  Beda  in  Proverbiis  :  Gtoriosius 
est  injuriam  tacendo  lolerare ,  quam  respondendo 
vindicare.  Melius  est  bene  vinci ,  quam  male  vin- 
cere.  Hic  enim,  dum  tacet,  respondel  ;  ac  suo 
quieto  lenique  silentio  docet  mansuetudinem, 
ideoque  dum  vincitur,  vincit  ,  atque  iratum 
quieti  restiluit ,  eumque  sibi  devincit  et  sub- 
jugat. 

Myslice  hanc  gnomen  adaptes  Deo,  q.  d.  Res- 
ponsio  mollis,  idest,  confessio  humilis  redar- 


GOMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XV. 


guentl  reddila  frangit  Iram  Dei,  m  i>;i t«*t  in 
Davlde  ,  qui  Nalban  Prophetaa  redarguentl  rei* 
pondem  :  Peecavi  Dominotmox  audire  meruitj 
Dotnlnusqtuxfue  transtulit  peceattan  fuum,2.  Reg. 
T2.  13.  Contra  lermo  durui  eorum,  qul  ;u- 
guenli  reiiitunt,  majorem  iram  dialricli  judicii 
provocat,  ui  patel  In  Saule,  qul  Samueli  ae  cor- 
ripienti  duriter  reapondem  :  imo  audivi  vocem 
Dornint,  etc,  audlvil  s<-  abjectum  ;i  regno  lirael, 
1,  Reg.  15.  20;  it;i  Beda  \  Besponslo  mollis  frangit 
iram  ,  q.  d.  inquil !  (Jtd  verba  tncrepantis  humi- 
liter  reciplt,  jam  propinquat  vcniic  reattts  qucm 
gessitf  ut  qui  superbtts  arguenti  resultat  t  ma- 
jorcm  conlra  M  iram  districd  judicis  provocat. 
i  mle  Galatinua,  I.  8.  de  Arcania  Qdei ,  cap.  12  : 
Ti vcrbum  durum  suscitat  furorcm  ,  applicat  Ju- 

daala  ,  qui  Cbriatum  accuianlei  apud  Pilatnm 
dureque  conclamantea  :  crucifige,  crucifige  , 
provocarunt  in  sc  furorem  Dei,  <|tii  proindeper 
Titum  et  Vespasianum  Hierosolymam  cuni  toia 
fudaeorum  gente,  funditua  vastavit. 

2.     LlNGUA    SAPIENTIUM     ORNAT     SCIENTIAM   t    OS 
FATUORVM    F.RHLLIT  STULTITIAM.  ]  PrO  Omal  Hebr. 

csl  VQT\  tetib  ,  ideit  bonam  pulchramquc  facit  3 
id  est  ornal;  Pagninus ,  condecorat;  Septuag. 
vcro  ,  bona  novit ;  Tigur.  Bene  utilur  scientia  ; 
R.  Levi  :  Donam  facil  audicntium  menlem.  Pro 
ebullit  Hcbr.  est  W&  iabbia  ,  id  est ,  ut  Cbal- 
daeus,  eructat;  Aquila  el  Symmach.  «v«e/uet,  id 
esl  effundit ;  Sepluag.  wuyyAJa,  id  cst  pronun- 
tiat ,  nuntiat,  enuntiat;  Syrus  ,  evomit  ;  alii  , 


scaturit ,   redundal  ;  manat  quasi  fons. 


Igitur 


primo,  Imgua  sapicnlum  ornat  scicnliam  ;  quia 
ipsa  ostendit  se  sapientia  praeditam  ,  ac  per  eam 
sese  aapientia  nomen  et  decus  possiderc.  Uiule 
Septuag.  vertunl:  Lingua  sapientum  bona  novit; 
vel  ,  ut  verlit  auctor  Catcnae  Gra-cor.  Lingua 
sapientumcallet  honesta ;  os  autem  amentium  an- 
nuntiat  mala. 

Secundo  et  proprie  ,  quia  lingua  sapientis 
apte,  ordinate  et  s;ipienlcr  suo  tempore  et  loco 
sapientiam  eloquilur;  hoc  enim  magnum  cst 
sapientiae  decus  ,  dum  isto  discretionis  et  pru- 
dcntiae  ornamenlo  decoratur  ;  at  vero  os  fatuo- 
rum  sine  discrelione  lociel  temporis  ,  non  con- 
siderans  an  liiG  et  nunc  opportunum  sit  loqui  ta- 
lia  ,  vel  importunum  ,  instar  fonlis  aqua  pleni 
eructal  et  ebullit  sua  slulliloquia.  Unde  Syrus 
verlit  :  Evomit  malediclionem ;  Tigurina  :  Lin- 
pua  sapienlum  apte  el  commode  utitur  scientia; 
os  vcro  stultorum  ebuiiit  stuUitiam  ;  Aben  Ezra  : 
l.ingua  sapientum  opportune  utitur  scientia;  os 
vero  stullorum  est  quasi  torrens  scaturiens  et 
redundans  ,  quasi  dicas  :  Stultitia  ab  iltorum 
ore  nunquam  cessat ,  sed  perenniter  ab  eo  fluit. 

Tertio  ,  quia ,  ut  Vatabl.  vertit :  Sermo  sapien- 
tum  est  plenus  scientia  et  erudilione ;  nam ,  ul  ait 
Christus,  Matth.  12.  ZU:Ex  abundantia  cordis  os 
loquitur. 

Quarto  ,  quia  ,  ut  R.  Levi ,  sermo  sapienlum 
bonam  reclamque  facit  audientium  mentem  ; 
sermones  vero  slultorum  in  causa  sun  t  ut  demen- 
lia  judicetur,  ac  videatur  emanare.a  scaturigine 
cordium  eorum ,  ut  scilicet  stultitiam  suam  pro- 
mant  ,  eaque  alios  aspergant;  itaque  eos  sibi 
similes  ,  id  esl  stullos,  viliosos  et  impios  effi- 
ciant. 

Quinto,  lingua  sapientis  ornat  ,  id  est  com- 
mendat  et  honorat  scicnliam  ,  scilicet  practi- 
cam  ,  id  est  honestalem  et  virtutem  ;   oiniare 


383 

Gicero  <!<•  Aruiplc.  reiponi.  Testlmonils ,  aii , 
clarisstmorum  Imperatorum  ornatissimus  Dcio- 
tartts. 

St\io,  lingua  lapfentfo eit condita  gratla,  fa- 
^-inidi.i  el  eloquenlta  :  hoc  autem  ornal  iclen* 
tiam  ,  <|.  d.  Eloquentia  aapientli  ordat  «-jm^ 
aaplentiam.  si<-  rfdemui  uonnulloi  lapientei 
pollere  mira  gratia  dicendl  vel  icribendl ,  ut 

etiamsi  idem   dicanl  quod  alii  ,  tameu  illornin 

dicta  vel  icripla  longe  magii  upiant ,  placeant 

<t  influant  in  audiiorum  mentea, qnam  aliorum 

doctorum,  qui  bac  gratia  carent.  Igitur  lingua 

lapientii  Ortaat.  Hcbraeus ,  bonam  t  id  eat  orna- 

tam  ,  gratam,  jucundam  cfficit  leienliam  ,  q.  <l. 

Sapienlia  est  ornate,  eleganter,  concinne  toqui ; 

cl  parem  animi  scnsui  cl  scientiae  sermonem 

alTcrre:c  conlrarxoosfatuorumcbullitstultitiam, 

id  esl  stultorum  uti  scnsus  depravatus  csl,  sic 

ct  sermo  quoque  inornalus  et  indecorus.  Quo- 

circa  Tullius ,  1.  3.  dc  Oratore  :  Etoqucntia ,  ait , 

vihil  aliud  est  quam  copiose  toqucns  sapicntia.  Et 

inferius  :  llanc  cogitandi  pronuntiandique  ratio- 

nem ,  vimquc  dicendi  vcteres  Gra?ci  sapientiam 

nominabant.  Ilinc  illi   Lycurgi  ,   hinc  Pittaci  , 

hinc  Solones;  atque  ab  hac  simititudine  Coruncani 

nostri,  Fabricii ,  Catoncs,  Scipiones  fucrunl ,  etc. 

Absurdum  praeterea  existimat,  inulile  clreprc- 

hendendum  dissidium  linguae  atque  cordis  ,  ut 

alii  nos  sapere,  alii  diceredocerent.  Quippecum 

ipaum  benedicerc,  sapere  sil;  nulla  vero  sapicn- 

tia  perfecta  ,  quac  oratione  illustri  insignique 

vcrborum  lucc  destituatur.  Atque  ut  alibi  testa- 

lus  esl :  Eloqui  copiose  ,  modo  prudenter  vielius 

cst,  quam  vel  acutissime  sine  eloquentia  cogitare. 

Tandemquc  iuutilem  sapientia  thesaurum  ab- 

sconditum,  et  qui  videri  atque  lucere  in  oculis 

mortalium  non  possit,  neque  copiosa  oratione, 

aut  luculcnla  inscriptione  exornari ,  hic  verbis 

describere  visus  est ,  1.  Tuscul.  q.  paulo  ab  ini- 

tio   :   Mandare  quemquam    litteris    cogitationes 

suas  ,  qui  eas  neque  disponere ,  neque  illuslrare 

possit  ,  nec  delectatione  aliqua  allicere  lectorcm  , 

hominis  est  intemperanter  otio  abutentis  et  Utteris. 

Porro  hsec  eloquentioo  gralia  varia  est  et  multi- 

plex  ,  quam  proinde  in  varios  Deus  varie  par- 

titur.  Unde  Cicero  ,  1.  3.  de  Orat.  ejus  principes 

nominans,ostenditpariterinqua  ejus  dote  quis- 

que  excelluerit:nimirum  suavilas  fuit  Socralis, 

subtilitas  Lysiae,  acumen  Hyperidis,  sonitus  /Es- 

chinis,  vis  Demosthenis,  gravitas  Africani,  le- 

nitas  Laelii,  aspcritas  Galbae,  profluentiacanora 

Carbonis,  jucunditas  Catuli,  varietas  ac  lempe- 

ratio  Coesaris  ,  limata  Sulpilii  subtilitas  ,  animi 

impetus  et  summa  contentio  Cottae,  vehementia, 

commotio  ,  acrimonia  Antonii :  constans  deni- 

que  fuit  semperque  sui  similis  Ciceronis  dictio, 

ineaque  diligens  verborumetsententiarumeli- 

gendarum  cura. 

Mullo  magis  lingua  eteloquentia  varia  Docto- 
rum  Ecclesiae  tam  Graccorum ,  quam  Latinorum 
ornat  sapientiam  Christianorum.  Nam,  utsoler- 
ter  advertit  noster  Hieron.  Platus  ,  I.  3.  de  Bono 
status  Religionis  cap.  11 ,  S.  Basilii  slylus  doc- 
trinam  redolet,  ac  praeceplis  sanclilatis  mirifice 
abundat.  Profundior  ubique  Nazianzenus,  atquc 
in  allissima  mysteria  sese  ultro  inferens  cum 
magno  verborum  ac  rerum  pondere.  Alhaua- 
sius  lenior,  sed  lamen  plenus  ,  ac  sermone  tem- 
perato  sibi  scmper  similis  ,  multaque  eum  auc- 
toritatedocens.Epiphanius  contrahaereses  acer. 


enim  Latinis  ssepe  idem  cst  quod  laudare :  unde     Theodoretus  in  Scriptura  inlerpretanda  diligens 


S8a  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XV. 

etplanus.Damascenus  doctissimus,  atqueindif-  queex  vita  in  oralionem  ornattis,  magnitudo  et 

ficillimisfideidogmaiibusenodandisaptissimus.  majestas  redundat.  Subdit  vero  :  Si  autem  hoc 

Chrysostomus  vero,  ut  suo  nomine  prae  se  fert ,  quidem  potest,  ita  conversetur,  ut  non  solum  prce- 

disertus  ac  popularis  ,  et  in  audientium  animos  mium  comparet,  sed  etiam prcebeat  aliis  exemplum 

infiuens  ,  atque  eleganti  verborum  copia  quasi  et  sit  ejus  quasi  copia  dicendi  formavivendi;  quid 


pleno  eloquenliaeflumine  In  omnem  partemim 
pellens.  Inler  Lalinos  Cypriani  oratio  pura  et 
copiosa,  nihil  tamen  redundans,  plena  dignita- 
tis  et  ponderis  ;  denique  ,  ut  de  ipso  testatur 
S.  Hieronymus,  instar  fontis  purissimi  dulcis  et 
placide  incedens,  ul  merito  Augustinus  quoque 
eum  doctorem  suavissimum  appellet.  Ambro- 
sius  autem  suum  ipse  quoque  habet  dicendi  ge- 
nus  sentenliarum  ubertate  refertum  ,  verbis 
iluens  lectissimis,  ac  praeterea  numeris  suis  ap- 
tissime  astriclum ,  ut  plane  vel  Theologum  ora- 
torie,  vel  oratorem  theologice  dicentem  audire 
videaris  :  de  cujus  dulcedine  quid  majus  dici 
polest ,  quam  quod  ab  ipso  Deo  grandi  prodi- 
gio  praesignificata  sit  jam ,  tum  ut  accepimus  , 
cum  infanlis  in  ore  apum  examen  consedit  ? 
Hieronymi  quoque  sermo  doclus  et  antiquilalis 
exemplis  abundans  multoque  acumine,  deinde, 
quod  caput  est,  ad  omnia  exprimenda  apprimc 
1'actus,  sive  Scriptura  ad  verbum  interprelanda, 
sive  praecepta  omni  vitae  praescribenda,  sive 
quidpiam  laudandum  ,  aut  vituperandum  sit , 
sive  denique  aliquis  ad  virtutem  cohortandus, 
in  quibus  omnibus  ita  valet,  ut  plane  illa  C03- 
lestis  eloquentia  videatur.  Augustinus  autem 
\iberrimus,  copiosissimus,  lenissimus;  idem  ad 
arduas  quasvis  qusestiones  ,  idem  ad  populares 
conciones  aptissimus,  in  quibus  multa  cum  gra- 
tia  et  mentem  inslruit,  et  movet  volunlatem. 
Leone  vero  quis  gravior,  numerosior,  atque,  ut 
sic  loquar,  rotundior  ?  cujus  oratio  majestate 
plena,  et  quibusdam  quasi  verborum  fulminibus 
inslructa  ?  Gregorius  totus  ubique  moralis,  quo 
in  genere  mirifiee  excellit,  idemque  suavissima 
quadam  exemplorum  ac  similitudinum  copia 
lectorem  retinens  ,  eumque  tum  ad  virtulem 
doctrina  erudiens  ,  tum  etiam  slyli  lenitate  ac 
varietate  demulcens.  Quid  de  Bernardo  dica- 
mus  ,  quem  vere  appellare  possumus  plaue 
mellitum,  qui  spiritualibus  documeniis  scalens, 
iisque  optimis  ac  perfectissimis,  id  etiam  prae- 
cipuum  habet  ,  ut  ita  Scripluras  sacras  in 
suum  stylum  immisceat  et  conlexat ,  ut  vel 
ipse  Scripturae  verbis  loqui ,  vel  Scriptura 
ipsius  ore  sonare  videatur  ?  quae  res  una  cum 
lepore  gravitatem  quoque  ac  vim  habet  mira- 
bilem. 

Denique  lingua  sapientum  ,  id  est  piorum 
ornat  scienliam  ,  id  est  virlutem  et  probilatem; 
quia  scilicet  eorum  lingua  vitae  probae  comes 
est,  acproinde  eam  ornat,  et  vicissim  abea  or- 
natur  ;  quod  enim  dicunt  ore  ,  hoc  docent 
opere  ;  opus  ergo  ori,  et  facta  verbis  ornatum 
conciliant.  Audi  Nazianz.  orat.  de  plaga  grandi- 
nis  :  Ille  quidem  sapiens  est  vere  ,  qui  pauca 
quidem  de  virtute  verba  facit,  cceterum per  eaqiue 
agit ,  multa  demonstrat ,  ac  fidem  et  auctoritatem 
sermoni  suo  per  vitam  concitiat.  Venuslior  enim 
tneo  judicio  est  pulchritudo  ea  quee  oculis  cernitur. 
quam  quce  sermone  solum  pingitur,  et  divitice  quas 
manus  tenent,  quam  quas  somnia  effingunt ;  et 
sapienlia  quce  per  opera  demonstratur,quam  quce 
sermone  nitet  et  sptendescit.  Et  D.  August.  1.  h.  de 
Doctrina  Christiana  :  Talis  doctor  qui  non  con- 
temptibililer  vivil ,  non  solum  submisse  ac  tempe- 
rale ,  verum  eliam  ornate  et  granditer  dicit.  Ita- 


pulchrius  ? 

Nota  to  ebullit ,  vel  ut  Chaldaeus  ,  eructat  ; 
stulli  enim  os  velut  cacabus  ebullit  ,  et  velut 
stomacbus  plenus  slultitia  eam  eructat.  Nam,  ut 
ait  S.  Basil.  in  psal.  hh.  sub  initium  ad  illa :  Eruc- 
tavit  cor  meum  verbum  bonum  :  Ructus  est  occul- 
tus  quidam  flatus  ,  quiex  fervore  alimenti  erum- 
penlibus  butlis  exhatal.  EtulS.  Hieronymus :  Est 
digestio  cibi,  et  concoctarum  escarum  in  ventum 
efftatio.  Additque  :  Juxta  qualilatem  ciborum  e 
stomacho  ructus  erumpit ,  et  boni  vet  mali  odoris 
flatus  indicium  est ;  ita  interioris  hominis  cogita- 
tiones  verba  proferunt;  et  ex  abundantia  cordis  os 
toquitur.  Hinc  verba  ipsa  experimenia  hominum 
vocari  possunt,  dicente  Aposlolo  2.  Cor.13.  3:  An 
experimentum  quceritis  ejus  qui  in  me  loquitur 
Christus?  juxta  id  quod  scriptum  est,  Prov.  c.  15. 
2:Os  stuttorumebulliet  (eruclabitetscaturiet  tan- 
quam  ex  fonte)  stuttitiam.  Nam  prodit  quod  in- 
tus  iatet  :  Effigies  animi  ,inquit  Seneca  ,  sermo 
est.  Ita  Pineda  de  Rebus  Salomon.  1.  5.  c.  h.  et  1. 3. 
c.  12. 

Tales  sunt  haerelici ,  caeterique  infideles  ,  et 
impii  :  Ut  Porphyrius  etJulianus ,  qui  contra  Ec- 
ciesice  doctores  stuttiticesuce  ftuenla  fundebant,  ait 
Beda. 

3.  Ili  OMNI  hOCO  OCULI    DOMINI   CONTEMPLANTUR 

BONOSETMAi,os.]Pro  contemplantur ,  hebraice  est 
msi2;  tsophot,  id  est,  ut  Sepluaginta,  c/.rmtwn, 
id  est  specutantur  ;  inde  enim  rP22?  tsaphit  vo- 
catur  specula,  et  ~3iy  tsophe  speculator;  qualis 
est  Deus,qui  ex  alta  coeli,  imo  aeternitaiis  suae 
specula  speculalur  omnia  quae  fiunt  in  coelo  , 
lerra  et  abysso  ;  omnia  praeterila  ,  praesentia 
et  futura;  omnia  tam  patenlia  ,  quam  secreta 
et  cordis  arcana  ;  quem  proinde  ubique  oculis 
mentis  et  memoriae  vicissim  speculari  ,  reve- 
reri  et  colere  debemus  ,  juxla  illud  quod  canit 
Ecclesiain  hymno  ad  Laudes  Feria  V  ,  ex  Pru- 
dentio  : 

Nec  linguamendax,  nec  manus , 
Oculi  nec  peccent  lubrici , 
Nec  noxa  cornus  inquinet  : 
Speculator  astat  desuper, 
Qui  nos  diebus  omnibus, 
Actusque  nostros  prospicil 
A  luce  prima  in  vesperum. 

Porro  finem  et  fructum  hujus 
oculorum  Dei  assignat  Psaltes, 
33.  16  :  Ocuti  Domini  super  justos 
in  preces  eorum.  Vuttus  autem  Domini  super  fa- 
cienles  mata ,  ut  perdat  de  terra  memoriam  eo- 
rum. 

Idem  fuit  sensus  omnium  veterum,  etiam 
Poetarum  et  Philosophorum.  Unde  Victorinus 
lib.  h.  adversus  Arium  (exstat  tomo  5.  Biblioth. 
SS.  Patrum)  docet  Deum  olim  non  tantum  cre- 
ditum  mundi  oculum,  sed  etiam  in  mundi  ver- 
tice  constitutum,  ut  aspeclu  minime  versatili 
omnia  intueretur.  Deus  ergo  bonos  speculatur 
oculis  placidis  et  benevolis,  malos  oculis  iratis 
et  malevolis ;  bonos,  ut  salvet  et  beet;  malos, 
ut  perdat  et  damnet;  utrosque,  ut  judicet  sin- 
gulorum  cogitata,  dicta,  facta.  Vide  dicta  c.  3. 
v.  6.  Eccli.  23.  28. 


speculationis 
dicens,   psal. 
,  et  aures  ejus 


r.OMVF  \TAMA  IN  PnOV 

Mystice,  ocnli  Dei  siini  nrovidenila,  fa?or, 
gralia,  ac  vieissim  ira,  Indtgnatio,  vtndictai 
liorum  enim  indicea  ,  Ideoque  symbola  sunt 
oculi. 

POrro  In  Hebrieo,  nt  llquet  cx  accenlu  cthnach, 
Ii.tc  sentenlia,  eaque  ac  c»ierai,  »*l  bimembiia, 
sicque  sonal  i  in  omni  toeo  oeiHi  Domtnl  sunt  spc- 
cutantes  bonoi  it  matos.  Prius  bemistichiinn 
dat  ralionem  <•(  quasi  caustm  poslerioris,  q.  d. 
Ideo  oculi  Domini  ubique  speouiantur  boooi 
ci  malos;  quia  ubique  et  in  omni  loco  sunt  per 
essentiam  .  prawentiam  <'t  petentiam.  Ocuti 
<•  ii iin  hlc  non  corporis  intelllguntur,  sed  men- 
lis,  |)tii;i  ip s a  mens  etintuitui  Dei,  quaa  non  cst 
iiluul  quam  ipse  deitas.  Dcus  cnim  totuscstsensus, 
toltts  visits,  tolus  attditus,  totus  animce ,  totus 
animi,  tottts  stti ,  ;iit  IMinius,  llb.  2.  c.  7. 

Huncversumjure  sibi  attribuitS.  Franciscus; 
cum  enim  a  F.  Masseo  ad  explorandatn  cjns  lui- 
militatem  rogarctur  :  Unde  fitquod  totus  mundus 
abeat  post  te ,  cum  tu  non  sis  nobilis ,  non  dives , 
non  docttts ,  etc.  ?  llespondit  S.  Franciscus  :  Vis 
scire  unde  milti  qttod  lotusmundus  abcat  postme? 
Iioc  mihi  csl  ab  Hlis  octdis  allissimi  Dei  sanctissi- 
mis,  qui  in  omni  toco  conlemplantur  bonos  et  ma- 
los.  lli  cnim  octiti  nori  vident  intei*  malos  majorem 
peccatorcm ,  aut  vitiorem  vet  ineptiorem  quam  me. 
Et  qtiia  ad  efficiendttin  lioc  mirabile  opus  qttod 
intendil  facere  in  terra,  creaturam  minus  idoneam 
non  vidit,  proplcrea  me  etegit ;  quia  slultum  mundi 
clcgit  Detts ,  ut  confundat  sapientes ,  et  ignobilia 
ct  contemptibitia  et  infirma  mundi  elegit  Deus , 
ut  cdnfundat  fortia  (nobiles  et  magnales  et  fortes), 
ul  subliiiiilas  virtttlis  sit  ex  Deo,  et  non  ex  crea- 
tura,  tit  non  gtorietur  omnis  caro  in  conspectu 
ejus ;  sed  qui  gloriatur,  in  Domino  glorielur. 

Deniqne,  versum  bunc  Sanctus  Tbomas  in 
festo  S.  Micbaelis  pro  tbematc  concionis  propo- 
nit,  eumque  explicat  varias  intuitns  Dei  causas, 
modos ,  effectus  et  fruclus  recensendo. 

Tropol.  si  oculi  Dei  inomni  loco  conlemplan- 
lur  nos.parestutnos  vicissim  in  omni  locoeum 
contemplemur,  nunc  orando,  nunc  psallendo, 
nunc  laudando  ac  dicendocumPsalte,  psal.  102: 
ln  omni  loco  dominationis  ejus  benedic ,  anima 
mea,  Domino;  nunc  invocando  et  dona  poscendo ; 
quis  enim  pauper  ,  cura  a  divite  benigne  respici- 
tur,  oculos  ad  illum  non  efferat,  ut  subsidium 
suae  paupertatis  accipiat?  Si  semper  a  Domino 
oculis  misericordiae  aspiceris,  tu,  qui  pauper 
et  mendicus  es,  fac  ut  assidua  mentis  elevatione 
in  ipsum  accipias  semper  ea  quibus  a  miseriis 
eripiaris. 

l\.  LlNCVA  PLACABILIS,  LIG\UM  VITiE  :  Q.VJE  A.UTEM 
IMMODEnATA  EST  ,  COXTERET  SPIRITUM.  ]   Placabilis, 

id  est  placans  ,  placida,  leniens  iram  aut  dolo- 
rem,  ut  Hebr.  nsid  marpe  derivetur  a  n21 
rapha  per  n  id  est  lenire;  litterac  enim  x  et  n 
ssepeapud  Hebraeos  inter  se  commulantur.  Alio- 
quin  si  in  marpe  relineamus  ultimum  N,  verten- 
dum  est,  sanitas  vel  medicina  linguae,  id  est 
sanans  et  medicans  lingua ,  puta  iram  aul  dolo- 
rem,  est  lignum  vilae.id  est  suavis,  grata  et 
accepta  instar  ligni  vitalis  paradisi.Unde  ex  He- 
braeo  sic  ad  verbum  vertas  :  Medicina  tinguos 
lignum  vitx  est ;  perversitas  (id  est  perversa  iin- 
gua,  qualis  esl  immoderata  et  temeraria)  inea, 
confractio  spiritus.  Mirum  est  Septuag.  pro  per- 
vcrsitas  et  confractio  verlere  contrarie  :  Sanitas 
linguce,  inquiunt,  arbor  vita;  qui  autcm  conser- 
vat  eam  ,  imptcbitur  spiritu;  et  Syrus  '■  Sanitas 

COR.VEL.    A    LAPIDK.      TOM.    III. 


F.nWA  SAI.OMONIS.  Cap.  XV. 
Ungttailignumvitan  etqaidefructibuiejusx  •  st  iim-, 
satiabltur  ab  "/,•  ol  Chald.  Medit  ina  lingtu»  arboi 
i  iiiv ;  1 1  qiu  comedit  <  .<  ea,  de  fructibus  qjus  satia 
bitur  ;  h.  Salomon  vero  poslorlorem  pai*lem  nic 
rerlil :  Cum  quisnefarie  lingua  utitur,  est  ptrofii 
gatio  in  vento,  hoc  est,  i><r>iiiniit  accerset  gra~ 
vissimam,  qtiu-  vento  Orientali  comparatur ,  hie 
(iiim   constitutus  cst  inl  puniendos  sceleratos  , 
juxta  illud  .lerein.    18.   17  :  sicut   ventus  urent 
i  llebr.  Orlentalis)   dispcrgam  vos ,  psal.  hl.   8: 
in  spiriiu  irhriii/iiti  ( Hebr.  Orientali)  conteres 

mirrs  Tliursis.  Siinilr  esl  BXOdl  14.21".  BtR.  I  <vi: 

Quies  tingua ,  ait,  est  Ugnum  vlta,  koc  est ,  cum 
qiiis  sermonibus  parcit ,  siin  et  quiescit,  sibl  1 1~ 
iiint  pariet ;  cum  enim  quts  <i<l  damnum  ei  in~ 
ferendum  tnsurgit,  hujus  sermonibut  detbnietar; 
quiautem  in  lingua  stta  pravitatem  vastitatemqui 
collocat ,  sibimet  gravissima  inopinataqut  dlscri- 
iiiina  gignet;  sicut  arbor  qtue  vcnti  vehementia 
confringltur ;  iram  enim  advcrsarii  irrilabit.  Ve- 
rttm  melius  Noster,  Sepittag.  Cbald.  Syrus  et 
alii  per  rrn  ruach  accipiunt  spiritum }  non  ven- 
ttim.  UndeNosler  vertit :  Contcrcl  spirilttm;  Sep- 
luag.  vero  :  Satiabilur  spiritu;  quia  Ilehr.  T2NB 
scebcr  ct  contritionem  et  escam  qua  saliamur 
significat. 

Igitur  lingua  placabilis,  primo,  esl  lingua  |ila- 
cida,  ac  linguse  sanitas  est  lingua  in  se  sana  : 
quae  scilicel  nullis  irse,  invidise,  impatientiae 
morbis  laboral;  haec  proinde  instar  fruclus  ar- 
boris  vita?.  Primoipsummet  bominem  cujus  est, 
in  jugi  pace,  serenitate,  laeiitia  conservat.  Se- 
cundo,  vitam  ejus,  tum  corporis,  tum  animas 
conservat  et  prorogal;  mors  enim  animae ,  et 
saepecorpori,  irrogatur  perdelractiones,  calum- 
nias,lites,  rixas,  aliaqtie  linguas  intemperanlis 
crimina,  a  quibus  cavet  lingua  mitis  et  placida. 
Terlio,  omnes  animae  potenlias,  motus,  sensus, 
alTectus  ,  totumque  bominem  temperat  et  com- 
ponit,  sublatis  irae  et  concupiscentuc  cum  ra- 
lione  dissidiis  :  qua  in  re  sanitas  animac ,  et  con- 
sequenler  corporis,  consistit.  Vide  quoa  de  ligno 
vitae  dixi  capite  3.  18,  et  c.  11.  30,  et  Genesis 
2.  v.  9. 

Secundo,/tn£-«rt  placabilis  et  sanans  est  lingua 
milis  et  placida,  quae  sua  lenitate  et  gralia  do- 
lores  et  aegritudines  animi  in  aliis  cnrat  et  sanat; 
sicul  lignum  vitae  curabat  omnes  corporis  altc- 
rationes  ;  nimirum  iratossedat,  dissidentes  con- 
ciliat,  invidos  amicat,  superbos  facit  humiles  , 
pusillanimes  erigit,  etc.  Quaeaulem  immoderata, 
Hebr.  perversa  est,  puta  immilis  ,  iracunda  . 
aliove  vilio  infecta  et  depravata,  conteret  spiri- 
tum;qwa  menti  alterius  infigit  aculeos  irae,  do- 
loris  ,  vindictae  ,  pusillanimilatis  ,  moeroris  , 
angoris ,  aut  imprudentiae  et  stoliditalis,  qui- 
bus  animi  spirilusque  pax,  sanitas,  vigor  et  ro- 
bur  frangitur  et  conleritur.  Magna  bacc  linguae 
est  dos  et  gralia,  quam  S.  Bernardus  in  Praelatis 
requirit  ,  serm.  25.  in  Cant.  Explicans  enim 
illud  :  Nigra  sum,  sed  formosa,  fitice  Jerusatem , 
ait  haec  verba  esse  sponsae,  quae,  ut  aemulas 
stimulis  invidiae  contra  se  agilatas  leniret,  eas 
amice  vocat  filias  Jcrusatem.  Addilque  :  Omni- 
bus  quidem  optanda  est  ista  perfcctio  ;  propric 
autem  optimorum  forma  est  Pratatorum.  Sciunt 
quippe  boni  fidelesque  Prtvpositi,  languentium  sibi 
creditam  animarum  curam  ,  non  pompam.  Cttm- 
que  internum  murmur  cujuspiam  illarum  qur- 
ruttx  vocis  indicio  deprehendttnt ,  etsi  in  ipsos 
usque  in  convicia  et  contumetias  prorumpenlii , 

49 


386 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XV. 


medicos  se  cl  non  dominos  agnoscentes ,  parant 
confeslim  adversus  phrenesim  animce  non  vindic- 
lam ,  sed  medit  inani.  Ilttc  igilur  ralio  cur  sponsa 
filias  Jerusaltm  dicat  eas  ipsas,  quus  malevolas 
saslinet  alque  maledicas ,  vidtiicet  ut  in  blando 
sermone  dttiniat  murmuranles ,  commoiionem  se- 
det ,  sunet  livorem.  Scriptum  est  enim  :  Lingua 
pacifica  compescit  liles.  Sic  enim  legit,  imo  ex- 
plicat  S.  Bernardus  quod  nos  legimus  :  Lingua 
placabilis  Lignum  vittt. 

Hucfaciuliscrimen  iracundietpaticntis,  quod 
dat  B.  Anliochus  in  Pandectis  :  Rumus ,  inquit, 
cum  viret  ac  lenlus  est  difficiie,  frangitur,  quia 
cedit  manui;  qui  autem  aridus  esl  facile  confringi- 
tur ,  quia  non  cedit.  Sic  ilem  mitis  sane  vir  difficile 
convellilur ,  quia  cedit  et  leniter  flectitur ;  at  ira- 
cundus ,  flecli  nescius,  uno  tantummodo  verbo 
frangilur. 

Porro  Sepluag.  verlunt :  Sana  lingua  est  arbor 
vittt;  quisquis  cam  custodierit,  implebitur  spirilu, 
scilicet  lenilalis,  pacis,  charitatis,  sicut  furnus 
ealefactus,  si  clausus  custodiaiur,  impletur 
spiritu  caloris.  Auctor  vero  Calenuj  Gnccorum 
sic  Septuaginta  explical :  Est,  inquit,  duplex 
lingufe  sanitas  :  una  quae  sanat,  altera  qtiee  sa- 
nalur.  Ea  lingua  merito  vocalur  sana,  quae  verho 
non  peccat;  morhus  enim  linguae  est  peccalum 
per  illam  admissum.  Implelur  aulem  spiritu  , 
qui  lingua  non  peccat,  non  quovis,  sed  sancio. 
Exhortalur  infra  quoqueSapiens  ad  cautam  lin- 
guae  cuslodiam.  Ait  enim:  Favus  mcllis  sunt  boni 
sermones;  dulcedo  aulem  ittius  sanilasest  animtv. 
Doclrina  de  rehus  ulilihus  et  salularihus  germi- 
nat  scientiam;  haec  autem  est  lignum  vitae. 

Denique,  S.  Chrysoslomus  in  psalmum  lOti. 
v.  3.  ad  illa  :  Pone ,  Domine,  custodiam  ori  meo, 
docet  Adamum  et  Evam  pulsos  paradiso,  quia 
linguam  non  cuslodierunl,  sed  cum  serpente 
colloquia  miscuerunt  ;  iis  enim  persuasi  po- 
mum  vetilum  comederunt  :  quare  custodiam 
linguae  esse  necessariam ,  ut  felicilatem  para- 
disi,  quam  loquendo  perdidit  Adam,  quoad  licet 
recuperemus.  Hinc  per  Cherubim  gladio  igneo 
euslodientem  paradisum,  myslice  accipit  cus- 
todiam  linguae  ex  cogilatione  et  terrore  judicii 
divini.  Qucenam  autem,  inquit,  fuerit  htvc  custo- 
dia  nisi  ratio  et  cogitalio ,  qutv  urget  lerribiliter 
liabens  pras  manibus  ignem  eos  usturum,  qui  ore 
suo  temere  usi  fuerint  ? 

5.  SfULTUS  IRRIDET  DISCIPLINAM  PATRIS  SUI  :  QUI 
AUTEM  CUSTODIT  INCREPATIONES,    ASTUTIOR    FIET.  ] 

Syrus  :  Prudens  autem  cuslodit  incrcpationes  pa- 
tris  ;  Chaldaeus  :  Et  qui  sibi  cavet  ab  ejus  increpa- 
tiones  callidus  est.  Pro  irridet  Hebr.  est  yNJi 
iinats,  id  est  aspematur;  Chald.  reprobat;  Sep- 
luag.  subsannat.  Senlentia  clara  est,  q.  d.  Stullus, 
id  est  insipiens  et  impius  suo  judicio  suisque 
concupiscentiis  addiclus,  cum  de  iis  corripitur 
n  patre,  correctionem  aspernalur,  qua  in  re 
slullitiam  suam  ostendit;  quia  cum  correctio 
haec  proficiscalur  ex  amore  paterno,  quo  pater 
summe  cupit  bonum  filii,  ut  scilicet  otim  do- 
ceat  sapieniiam  el  virtutem,  ipsestullc  et  bo- 
num  hocce  suum  et  amorem  paternum  spernit, 
ullroque  in  viiia  ,  quae  eum  in  ruinam  el  gehen- 
nam  ducent,  ruit;  in  dies  enim  fit  slultior,  et 
in  slullitia,  id  est  viiiiset  iniquiiate,  obslinatior. 
At  vero  qui  cuslodit  increpationes ,  astulus; 
Sepluag.  astulior,  id  esl  prudentior  et  sapien- 
lior  fiel;  quia  pioficiet  in  omni  honestate  el  vir- 
lute,  quae  ei  decus  el  felicilalem  praescntcm  ct 


aeternam  conciliahit.  Hehr.  est  ony  iarim,  id 
est  aslutus,  callidus  fiet  instar  serpentis  ;  ser- 
pens  enim  oculos  catulorum  debiles  et  palpitan- 
tes  solet  acuere  succo  feniculi ;  atque  inde  tam 
acer  visus  in  serpente,  uli  tradit  Alhertus  Mag- 
nus,  quin  el  Plinius,  1.21.  c.  23  :  Feniculum, 
ait,  nobilitavere serpentes  g ustalu senectam  exuen- 
do,  oculorumque  aciem  succo  ejus  reficiendo.  Idem 
vero,  1.  8.  c.  27  :  Anguis ,  ait,  liyberna  latebra 
visuobscuratomaralhio  lierbte  sese  affricans,  ocu- 
los  inungit  ac  refovet;  sivero  squamte  obtorpueret 
spinis  juniperi  se  scabit.  Simili  modo  parentes 
correplione  sua  acuunt  prudentiam  et  virtulem 
filiorum.  Hacc  sententia  saepius  inculcatur  a  Sa- 
lomone,  quia  principium  est  et  causa  omnis 
boni  filiorum,  ul  cap.  3.  1.  cap.  U.  1.  c.  7.  1.  et 
nominaiim  cap.  12. 1.  cap.  13. 1.  Vide  ibi  dicta. 

lN  ABUNDANTI  JUSTITIA  VIRTUS  MAXHU  EST  :  CO  - 
GITATIONES   AUTEM  IMPIORUM  ERADICABUNTUR.]  HiC 

versus  non  est  in  Hehnuo,  sed  in  Scptuag.  e 
quihus  eum  Noster  transcripsil.  Pro  virlus  grccce 
«'X"?,  idestrobur,  forlitudo,  q.  d.  Jusius,  dum 
quotidie  in  jusiilia  prolicit,  quolidie  robur  ejus 
augendo,  corroborat  pariter  seipsum  in  bonis 
lam  corporis  quam  animi ;  quo  fit  ut  omnes  len- 
tationes,  persecutiones,  afflictiones  in  dies  for- 
lius  superet,  omniaque  hiijus  muncli  adversa 
seque  ac  prospera  generose  transcendat,  ncc 
ullis  promissis  aut  minis  a  justilia  et  virtute  se 
vel  latum  unguem  ahduci  sinat;  quia  in  Deo  ct 
coelo  cordefigens  omnia  terrena  despicit ;  atco- 
gitationes  et  desideria  impiorum,  quia  in  lerre- 
nis  opibus,  amicis,  honoribus  collocanltir;  hinc 
debiles  sunt,  caducae  et  evanithc;  ideoque  cilo 
radicitus  succidentur  et  inierihunl.  Vidcnlur 
Septuag.  hanc  senlenliam  addidisse  sequenti , 
quae  exstatin  Hehraeoexplicalionis  gratia;  illius 
enim  videtur  esse  paraphrasis  et  interprctatio, 
ul  palet  utramque  conferenii. 

Denique,  r\ox\n\x\\\  justitiam  hic  accipiunl  par- 
ticularem,  quae  est  virtusjus  stium  cuique  red- 
dens,  sicque  explicant,  q.  d.  Juslitia  esl  maxima 
virtutum  moralium ,  ut  docet  Aristot.  lib.  5. 
Ethicae  cap.  1.  et  S.  Thomas  1.  2.  q.  66.  art.  U. 
qui  etcausam  dat,  quod  justitia  sit  propinquior 
rationi,  quodque  ejus  suhjeclum  sit  voluntas, 
ohjeclum  vero  sint  operationes,  quihus  homo 
recte  el  jusle  ordinatur  ad  allerum;  cutii  forli- 
ttido  sit  ui  appelitu  irascihili,  temperantia  in 
concupiscibili ,  ejusque  ohjecttim  sint  cibus  , 
potus  et  res  venereae.  Verum  pro  virtus  gnatce 
non  est  aper/j  sediayys,  id  cst  rohur  ,  fortiludo  , 
uli  dixi. 

6.  DOMUS  JUSTI  PI/URIMA  FORTITUDO  :  ET  IN  FRUC- 

TiRiis  ( Hebr.  proventibus)  impii  conturbatio.  ] 
Scptuag.  Domibusjustorumfortitudo  muita;  fruc- 
lus  autem  impiorum  peribunt.  Pro  fortitudo  hehr. 
est  "IDTl  chosen,  id  est  robur,  fortitudo;  ilcm 
opes  et  thesaurus  recondilus  et  proteclus. 

Primo  ergo  R.  Levi  sic  explicat :  Domtis  jusli 
munita  est  et  firma  duplici  ratione ,  tum  pro- 
prio  rohore,  tum  peculiari  Dei  providentia,  qua 
juslum  compleclilur.  Verum  ,  cum  illam  impius 
subibit,  eadcm  conturbahilur,  ct  excidium  non 
evadet,  auferelurque  ah  illa  tum  munimen, 
lum  merilum.  Accedit  R.  Salomon  :  Donnis 
jusli,  inquit,  est  templum  a  Davide,  vel  polius 
a  Salomone  aedificatum  ,  quod  Israelitis  tutissi- 
niiim  ftiit  munimenlum  et  turris  fortiiudinis. 
Scd  cum  in  illud  Manasses  idoluminduxil,  tunc 
conttirbalum,  profanalum  et  dissipaiuin  ftiit. 


COMMKNTAMA   IN 

Secun-doj  Baynus,  q.  <i.  Non  opes,  sed  justi- 

li;i   d.il  virc.s  atl  lolcramlas   aihcrMlalo  :  <|tul)tis 

proinde  domus  juitl  resistlt ,  rton  impii. 

Tcrtk)  el  genulne,  fortltudo  hlc  non  tam  ro- 
hiii-,  quam  opei  <i  tfiesiitirutn  signlBcat  :  btc 

cniiii  tlircclc  opponilur  fractibus  ,  llcbr.  pron  n- 

tibus, \m[>i\ ;  <t  hunc  signiflcat  n<-l)r.  toin  tttasen; 

<pii;i  liii  lilntlo  (livilinn  snnt  cormn  ili\  iiiie,  JQXla 
illud  c;ip.  10.  15  :  Substanttd  divitis ,  ttrbs  ford- 
tadinis  ejus. 

Dnde  Pagnln.  Vatabl.  Cajetan.  Marinus,  Abon 
l'zra  ,  ei  alii  passiin  veiiunl:  Domus  (vcl  domui , 
.inl  in  <lomo)  JliSti  tltesaurus  mullus,  \i\vslmufi- 
nus ,  (|.  (I.  In  doinojnsti  nitilt.T  oongreganlur el 
t •oiiM-n  aiilur  opes,  c;c(pic  niancnt  ci  dttrant  : 
qula  stint  clioscn ,  id  esl  condiii  et  prolccli  a  sa- 
piontia  justiiiaque,  et  a  Deo  :  at  fruges  et  pro- 
\  cnliis  itnpii  eonliirbanlur ,  id  est  distnrhanliir 
(l  dissipantiir  vcl  grandine  et  procellis  ,  vcl  a 
pr.Ttlonihns  et  niililihns  eas  diripientibus,  vel  ah 
ipsis  domesticis,  qni  in  donio  impii  solcnt  pa- 
riter  csse  iniqoi  cl  rapaccs,  nl  qnisqne  sihi  ra- 
piat  quod  potest;  ilaqnc  proventns  domns  el 
hcri  dissipanlnr  et  pcrennt.  Cum  ex  atlverso 
provenlus  opcsqne  jusli  Dens  tntelur  u  proccllis, 
a  prsedonibus ,  ah  omni  adversitate  :  ac  domcs- 
tici  justi  pariter  sint  iideleset  jusli,  qui  proinde 
in  honum  et  opes  domus  et  heri  collaborant  ct 
conspirant.  Rorsum  jusius  conservalopes,  rite- 
quo  expemlit  in  suos  usus  et  in  eleemosynas , 
oh  quas  Deus  vicissim  ei  majores  proventus 
aiirihuit.  At  impius  hona  sua  in  symposia,  lu- 
dos ,  aleas  ,  merelrices  elTundit  et  dilapidal: 
quo  enim  major  ei  provenluset  annona  ohvenit, 
(•0  lihcrius  peccat ,  et  in  luxum  diffluil.  Unde 
Baynus :  Proverbium  hoc  docet ,  inquit,  opes 
jusiis  fore  materiam  virtutis,  impiis  vero  vilio- 
rum  fomenta.  Ahen  Ezra  vero  :  Justi  domus,  in- 
qnit,  eslinsiar  munitionis,  id  est  apothecae  justi 
uinona  plenaj  sunl,  q.  d.  ln  domo  justi  ampla 
horrea  frugihus  referta  sunt. 

Insuper  choscn ,  id  est  forlitudo  ,  forlisque 
thesaurus  ,  significat  opes  justi  juslo  lahore 
parlas  recondi,  cl  diu  servari  in  familia  jusli, 
<i  a  palre  ad  filios  et  nepoles  solere  transfunili ; 
cum  ex  advcrso  opes  impii ,  ulpote  per  rapinam, 
usuram  et  iniquos  contraclus  parWe  adeo  non 
durent,  ul  domum  conlurbent,  dum  dc  earum 
possessione  et  bareditale  liligant  bajredes,  vel 
inter  se,  vel  cum  iis,  a  quihus  injusle  ablaue 
sttnt.  Denique  videmus  in  domibus  piorum  vi- 
gere  pacem,  amorem.concordiam;  domos  vero 
iinpiorum  assiduis  odiis,  litihus ,  rixis  con- 
lurhari.  Inde  Tigur.  verlil  :  In  domo  justi  the- 
sauri  multi  sttnt ;  at  in  proventibus  impti  pertur- 
balio;  Vatabl.  :  Per  fructum  impii  labefactalur , 
scilicet  domus  ipsitis ,  pula  per  opera  prava  ;  luec 
i  nim  sttnt  fructus  impii. 

Myslice,  baBC  accipias  de  tbesauris  virlulum 
et  bonorum  opcrum,  pra^sertim  eleemosyna- 
i  um,  quae  cum  justo  perdurant,  imo  eum  per- 
ducunt  ad  regnum  coeleste,  juxla  illud  Cbristi : 
Thesaurizate  vobis  thesauros  incojlo,ubineqttearu- 
go,nequetineademolitur,Mall.  6.  Cum  exadverso 
operaimpiorum  non  perdurent,  vel  quia  prava  ; 
vel  sibona,  non  sunt  stabilia;  illico  enim  impius 
ad  impia  relabilur. 

Allegorice  ,  auctor  Catenae  Grascor.  :  Per  do- 
mos  justorum,  inquit,  accipe  Ecclesias,  in  quibus 
Dei  fortitudo  per  Spiritus  sancti  praisentiarn  exis- 
ttt ;  per  fructum  autem  impiorum"prava  illorum 


rnOYKMUA  SAI.OMOMS.  Cap.    XV.  i     J 

(ipn-ii,  propli  r  qtnr  ci-rttt  iiilrrilnri  sanl.  1.1  l'.''da  : 
Doinusjusti,  aii ,  est  Ecclesia  Obristi,  qua  pturi 
iiitini  httbi  /  foi  titiiiiiii'  iii ,  //</  ut  piiiim,  ventit  \\u- 
iiiiniititMptr  tt  iiititiniiiiia  jn tpu iiitiiia  netfKoquam 
pOSSit  dirui  ;  <t  in  opcritms  dittboli  COnturbatio 
/rrcit  ussidaa  ,  qutr  rumilem  Christi  tlomam  n  l 
pcr  falsos  fratres,  vel  pcr  aprrtos  udv<  i  sarios  tl<  - 

jtcrrr  tentat, 

7.     I.AIUA     SAPIENTIHM     I)ISSI'.\IIN AIUM     (  llchl. 

sp&rgtmt;  Tigur.  ,  scrunt;  Syinmaelins  ,  custo- 
tliuitt)  SCIBNTfAM  :  00«  STUI.TOHUVt  DMMMILE  l-.HIT.] 
Ilchr.  :  Cor  slullorum  uon  sic;  Syrus  el  Pagnin.  : 
I\on  cst  rcttam;  Tigur.  :  !\'on  esl  soliilum;  II.  Sa- 
lonion  :  !Stm  rst  vrram  ;  Chald.  :  Labi<i  tapientum 
notam  faciutit  (Syrus,  loqnunlur)  sruutium  ,  rt 
stultorum  non  ila ;  Scpluag.  :  l.abiti  sapientum 
alllgMa  sant  srnsu;  roritu  <utt<ni  imprinh  nrium 
imii  s<rar<i;  vcl  ut  auctor  Catenoe  Cr.ec.  :  Sapien- 
tttm  labia  judirio  et  sensu  alliguntur  ;  slttttorum. 
tiuii  ni  cvrtlti  sttnt  lubrica  et  instabilia.  Pro  dissi- 
mUemitn  llchr.  estpferfn  quod  est  advcrhium 
significans  sic ,  ita;  idem  estnomcn  significans 
rrctttm ,  vcrum  ;  ilem  ftrmttm,  solidum. 

Pro  disscminabunt  Hchr.  est  "nr  iezaru,  quod 
primo  siguilicat,  venlilalione  spargenl  ,  scmi- 
nahiint,  ul  vcrtit  Noster ,  Vatabl.  Pagnvn-  et  cac- 
lcri.  Secundo,  constringenl,  cingent,  complec- 
lentur,  alligiihunt  sihi  scientiam  ,  ut  vertunl 
Septuag.  vcrhtim  enim  ITYJ  zara  cst  contrariaj 
siguificationis  (qualia  plura  babent  Hebraei)  ut 
non  solum  spargere,  sed  et  constringere,  sive 
ea  qu.e  sparsa  el  soltita  erant,  complicare  el 
accingere  significct;'ut  lam  lilleris  (Hcet  trans- 
posilis  )  quam  significalione  alludat  ad  itN 
azar ,  id  cst  cinxit ,  accinxil.  Unde  R.  Salomon 
vertil  :  Supicntcs  scicntia  coronabuntur;  11  zer 
enim  coronam  significal.  Ulrumque  significa- 
tum  buic  loco  congruil,  eteOdem  redit. 

Sensus  ergo  planus  cst,  q.  d.  Sapienlcs  ila 
sapieniiam  et  viriutcm  (haec  enim  esl  scienlia 
Sanciorum)  cordi  suo,  el  vicissim  cor  sapientiac 
alligant,  ut  ea  plene  cor  imhuant  el  impleant, 
quo  fit  ut  cor  menlemque  baheant  fixam  ei  sla- 
hilem,  ulque  sapienlia  pleni ,  eamdcm  deinde 
eructent,  el  in  alios  disseminent  ;  al  vero  cor 
slultorum  dissimile  est  :  nam  alligatum  est  non 
sapienliae,  sed  stultiti.c ;  quo  fit  Ul  menlem  ba- 
beant  inslabilem  ,  vagam  ct  lubricam,  qua  ab 
una  concupiscenlia  in  aliavn  volvanlur  et  dila- 
bantttr,  ulque  stulliliam,  qua  pleni  sunt,  eruc- 
lent  el  in  alios  disseminent.  Unde  S.  Gregor.  3.  p. 
Paslor.  admonit.  19:  De  islis,  inquit.  scribilur: 
Cor  stullorum  dissimile  crit.  Cor  quippe  sapien- 
lum  sibimelipsis  semper  est  simile :  quia  dum  veris 
persuasionihus  acquiescit,  constanter  se  in  bono 
opere  dirigit ;  cor  vero  slullorum  dissimile  est ; 
qttia  dum  mutabilitate  se  varium  exhibet ,  nun- 
quam  idem  qttod  fuerat  manet.  Cmare,  ut  ait 
Sixlus  pbilos.  :  Sapiens  semper'  similis  est  sibi, 
insipiens  semper  dissimilis.  Id  videre  est  in 
luereticis  ,  qui  semper  alia  et  alia  ,  imo  prioribus 
contraria  docent.  Videalur  Lulberus  septiceps 
apud  Cocblaeum. 

Igitur  Hebr.  iezaru  significat  sapientes  in  do- 
cenda  sapientia  ,  idest  virtule,  id  facere  debcre, 
quod  faciunt  agricolae  in  seminando  semine, 
juxia  paraholam  seminantis  propositam  a  Chris- 
to,  Mallb.  13.  3  ;  nimirum  primo,  quod  ,  sicut 
agricolae  iezaru,  id  est  ventilanl  semcn  scmi- 
nandum  ,  ut  illud  sit  purum  ct  a  paleis  sccre- 
lum:sic  parilersapiens  scientiam  et  sapienliam 


3S8 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XV. 


quam  doccl,  evcnlilct  purgelque  ab  omni  errore, 
aeque  ac  mcniem  a  cupiditale.  Secundo,  quod 
sicut  agricoUx  iezaru,  id  est  sibi  alliganl  et 
astringunt  saccum  seminis  seminandi  :  sic  pa- 
riter  sapiens  aslringal  sibi  scientiam  docendam, 
nt  scilicel  cordi  suoeam  penitus  imprimat,  ut, 
dum  docet,  non  ex  ore  ,  sed  ex  intimo  cordis 
sensu ,  affeclu  et  spiritu  eam  promere  et  expiare 
videalur.  Hoc  est  quod  ail  Chrislus  :  Exilt  qui  se- 
minal  seminare  semen  suum;  qui  scilicet  semen  , 
id  est  verbum  Dei ,  jam  facit  suum  ,  id  est  suo 
cordi  intime  illud  indidil  et  impressit.  Peccant 
hac  in  re  muhi  doctores  et  concionalores  ,  qui 
conciones  a  se  conscriplas  ex  memoria  ad  ver» 
hum  recilant,  perinde  ac  si  recitarent  oralionem 
Ciceronis  quan)  didicerunt  :  quare  eorum  con- 
cio  est  arida  et  frigida  declamatio  ;  at  sapienles 
magis  ex  corde  quam  ex  memoria  dicla  sua 
promunt,  ideoque  illa  viva  sunt,  eflicacia  etar- 
dentia,  quihus  mentes  auditorum  accendunt  et 
impellunt  quocumque  volunt.  Terlio,  sicut  agri- 
eolae  iezaru  ,  id  est  seminant  semen  liheraliter 
spe  copiosae  messis ;  sic  et  sapiens  sapientiam 
suum  large  spargit  et  disseminat,  sciens  eam 
esse  semen,  el  ad  seminandum  eam  sibi  a  Deo 
esse  datam  ,  qui  hujus  seminationis  exaclam  ah 
eo  exiget  ralionem  in  die  judicii  ,  praesertim 
quia  pariter  scit  suae  seminationi  amplam  a  Deo 
promissam  esse  mercedem,  nimirum  lauream 
doctorum  in  coelis,  et  conversionem  audilorum 
in  terris.  Eslo  enim  audilores  illico  non  conver- 
tantur ,  suo  tamen  tempore  concionis  auditae 
memores;  frucium  vel  in  se  vel  in  aliis  non 
poeniiendum  producent.  UndeS.  Chrysost.  hom. 
Zil.  in  Gen.  :  Agricota  quidem,  inquit,  non  pari 
alacrilale  seminat  ,  cogitans  fructus  hactcnus 
fuisse  inutiles  ;  nos  autem  ab  hac  cura  tiberi  su- 
mus.  Nam  licet  jaclo  cequaii  semine  ob  audilorum 
ignaviam  fructum  non  capiamus  ,  perfecta  tamen 
nobis  futura  est  messis  ac  merces.  Hinc  monet 
Sapiens  Ecclesiastae  11.  v.  1 :  Milte  panem  tuum 
super  transeuntes  aquas;  quia  post  tempora  multa 
invenies  eum.  Et  v.  k  :  Qui  observal  ventum,  non 
seminat ;  et  qui  considerat  nubes ,  nunquam  metet. 
El  Isaias  c.  32.  20  :  Beati  qui  seminatissuper  omnes 
aquas ,  immittentes  pedem  bovis  et  asini.  lgitur 
sicut  agricola  totum  agrum  suum  serit,  nec 
partem  fertiliorem  a  minus  ferlili  secernil  :  sic 
et  praedicator  non  consideret  an  multi  sint 
auditores  vel  pauci,  an  nobiles  velignobiles,  an 
docli  vel  rudes;  sed  dicat  cum  Aposlolo  :  Sa- 
pienlibus  el  insipientibus  debitor  sum;  omnique 
dala  occasione  strenue  doceat  et  praedicet.  Sic 
S.  Franciscus,  teste  S.  Bonaventura ,  eadem 
mentis  alacritate,  eodem  spirilus  fervore  con- 
cionabalur  paucis  et  mullis  ,  divilibus  et  paupe- 
rihus,  civihus  et  ruslicis.  Tales  fuere  Aposloli , 
virique  Apostolici,  de  quihus  dicitur  psal.  125  : 
Euntes  ibant  et  flebant,  miltentes  semina  sua  ;  ve- 
nienles  autem  venient  cum  exullatione ,  portantes 
manipuios  suos. 

Quarto,  S.  Ambr.  in  Ps.  36  :  Labia  sapientum, 
ait,  alligata  sunt  sensu,  eo  quod  omnia  qua  lo- 
quuntur  vero  sensui  congr uere videanlur ,  et  sensus 
etiam  sui  prudentia  intetligant  quai  loqui  debeant 
vel  tacere ,  ut  quce  silenda  sint  cohibeant  claustro 
quodam  nexuque  labiorum;  in  his  aulem  qua 
oporteat  dici ,  labiorum  vincula  resotvant. 

Itlem  in  Ps.  38  :  Labia  sapientis  atligata  sunt 
intetleclu.  Quando  ergo  vides  itludeniibits  proler- 
vis  sapientem  tacere,  dic  :  Ligavit  iste  inleltectu 


labiasua;  hoc  esl ,  prudenler  lacet ,  ne  tabiorum 
suorum  vinculis  alligelur.  Posuit  orisuo  custo- 
diam ,  sepsit  aures  suas  spinis ,  vectem  adhibuit 
foribus  oris  sui;  servat  thesaurum  cordis  ,  el  ar- 
gentum  eloquii  sui ,  ut  examinalumet  purgatum, 
quando  oporlet,  proferat ,  ne  quisquam  prius 
fur  in  cor  ejus  aul  perturbator  irrumpat ,  et  ad 
eos  caplivum  trahal ,  quibus  ftagilia  sua  vendat. 
Item  1.  3.  epist.  ad  Constantium  :  Labia  tua  al- 
tigatasinl  sensu ,  id  est ,  ail,  fulgeat  sermonum 
luorum  manifestatio ,  intellectus  coruscet  et  allo- 
quium  tuum,  atque  tractatus  atiena  non  indigeat 
assertione ,  sed  sermo  tuusvetut  armis  suis  sese 
ipse  tueatur,  nec  utlum  verbum  luum  in  vanum 
exeat,  et  sine  sensu  prodeat.  Eslenim  attigalura, 
qua?  constringere  solel  animorum  vulnera ;  quam  si 
quis  rejicit,  desperatamsui prodit  satutem.  Etideo 
circaeos ,  qui  gravi  ulcere  vexanlur ,  utere  oleo 
sermonis ,  quo  foveas  mentis  duriliam.  Appone 
matagma  ,  adjunge  atligaturam  satularis  pra- 
cepti ,  ut  vagos  et  fluctuanles  circa  fidem  vel  dis- 
ciplina  observantiam,  nequaquam  sotuto  animo 
el  remisso  vigore patiaris  perire.  Plura  vide  apud 
S.  Chrys.  S.  Ambros.  Barradium,  Salmeronem  , 
et  alios  Interpretes  explicanles  parabolam  se- 
minantis,  Matlh.  13.  3. 

8.     VlCTIMvE    1MPIORUM    ABOMINABILES    DOMINO  : 

vota  justordm  placabilia  ,  ]  id  est  grata  et  ac- 
cepta  sunt  Deo,  aptaque  ad  Deum  conciliandum 
etplacandum.  Fofahicsignificanl  non  promissa 
Deo  facla,  sed  preces;  hebr.  enim  esl  nbsn  te- 
philla,  id  est  oratio,  preces,  supplicationes. 
Hebraea  ergo  sic  habent :  Sacrificium  impiorum 
abominalio  Domini;et  oralio  rectorum  benepla- 
citumejus  ;  Chald.  et  inoratione  juslorum  placa- 
bitur  ;  Syrus,  gratas  habet  justorum  preces ;  Sep- 
tuag.  in  Calena  Gracc.  Dominus  impiorum  victi- 
mas  execratur  ;  ast  illorum  preces  ,  qui  ralionem 
vit&  recte  instituunt ,  acceptcp.  sunt  apud  eum. 
Senlenlia  est  clara.  Ratio  est,  quod  olim  ante 
Christumomnia  sacrificia  Jud.eorum  et  Genli- 
lium  totam  suam  vim  merendi,  salisfaciendi  et 
impelrandi  habebant  ex  opere  operanlis  ,  boc 
est  ex  sanctitate  el  dignilate  offerenlis.  Al  in  lege 
nova  Chrislus  inslituit  sacrificium  Eucharistise, 
quod  valet  non  tantum  ex  opere  operanlis  ,  sed 
longe  magis  ex  opere  operato  ,  id  est  per  se  et 
vi  sua  ;  quia  tam  offerens  ,  quam  viclima  cjus , 
estipse  Cbrislus,  quiDeo  graiissimusestj  quare 
etiamsi  offerens,  pula  sacerdos ,  sit  impius, 
tamen  sacrificium  Eucharisiiae  ab  eo  oblalum 
vim  suam,  quam  habetex  opere  operato,  reti- 
net  et  conservat ,  uti  docent  omnes  Theologi. 
El  S.  Augusl.  lib.  2.  contra  Parmen.  cap.  6.  ipsi 
caeterisque  Donatislis  hunc  locum  Salomonis 
objicienlibus  ,  ex  eoque  contentlentibus  bap- 
lismum  ab  hsereticis  ,  ulpote  impiis  ,  collalum 
esse  Deoingralum,  ideoque  invalidum  el  rei- 
terandum  ,  respondet  negando  consequenliam. 
Objiciunl ,  inquit  :  Sacrificia  impiorum  ,  execra- 
lio  est  Domino.  Etenim,  inquiunl,  iniqueofferunt 
illa. 

Respondet  ad  hoc  S.  August.  Jam  supra  res- 
ponsum  est ,  quia  non  est  iniquus  Chrislus,  qui 
pronobis  seipsum  obtutil  ,et  nosler  in  calo  me- 
diator  est;  quosuam  Ecclesiam  gubernante  bonis 
mati  non  oberunt,qui  vet  ignorantur ,  vet  propace 
tolerantur ,donec  ipse  veniat,  ac  separet  praimis- 
sis  messoribus  a  messe  zizania  ,  et  ventilabro 
paleas  a  frumentis.  El  inferius  :  Sacrificia  ergo 
impiorum  eis  ipsis  oberunt ,  qui  offerunt  impie. 


COMMENTAIUA  IN   PBQVE 

.\<nn  tnutm  atque  idtm  sqcriflcium  propter  nptm  n 
Domiiu  quod  invocaturt  ei  simyer  sanctumest, 
1 t  tttlr  i  uique  /"  ,  qualt  t  orde  ad  at  cipit  ndum  ac- 
cesserit,  Quienim  manducut  it  bibit  indigne ,judi- 
citim  sibi  manducat.  ISon  ait,  aliis ,  std  sibi,  Ora- 
lioiics  liumn  ii  ol)Ialiout'8  Chrjsliuhoi  um,  seque 
ac  Judauoi  iiiii ,  \  iin  6uuui  babenl,  nop  •  \  opere 
operalo  ,  sed  opcrantjs  ;  quai  «•  si  operans  sit  in 
slalu  peccali  morlalis,,uWoque  Dco  ingralus  et 
exosus,  parvani  viincl  ponrfusapud  Deum  lia- 
bel  ejus  oralio,  uisi  eum  pcccali  pcsniteal,  vel 
pcenilere  Incipial.  Nam  ut  ;iii  s.  Augusl.  serm. 
19.  deVerbis  Domini:  ihus  cor  interrogat  t  non 
miiniim,  id  estcorda  appendit,  nop  oblationcs: 
sanctiiaUm  ccslimat,  non  munus;  Inienliones 
ponderal,  non  oraliones.  Buic  senlenliaa  paral- 
[elaest  illaEccli.  oU.  23:  Dohu  iniquorum  non 
probat  Altissimus  tncc  respicit  in  oblationes  ini- 
quorum  ,  nec  in  multitudine  sacriftciorum  eorum 
propitiabilur  peccalis.  Vide  ibi  dicla.  Ita  linnc 
iocum  cxplicat  S.  Gregor.  1.  7.  Registri  epist. 
127.  ad  bccarcdum  regrm  Visigothorum  ,  lau- 
dans  ciiin  ob  munera  S.  Peiro  transmissa.  Ejus 
verba  translala  sunl  in  Jus  Canonicum  ci  lm- 
benlur3.  q.  7.  c.5.  In  gravibtts,  ubi  sic  dicitur : 
Jn  gravibus  peccatis  quis  positus  dum  suis  prcnii- 
tur ,  aliena  nondiluit.  Cuncti  cnim  Uquido  novi- 
nuts ,  quia  cum  ts  displicett  qui  ad  intercedendum 
mittilur t  irati  animus  procul  dubioad  deteriora 
provocutur.  Scriptum  quippe  est:  Viclimce  impio~ 
rum  abominabiles  Deo  sunt,  votajustorum  placa- 
bilia.  Nequeenim  in  omnipotentisDeijifdicio.  qiiid, 
sed  dquo  dalur  ,  in&picitur.  Ilinc  csl  cnhn  quod 
scriplum  est :  Respcxit  Dominus  ad  Abcl ,  el  ad 
vutncra  ejtts;  ad  Cain  autem  ct  ad  munera  ejus 
non  respexit.  Diclurus  quippe  qttia  Dominus  res- 
pexit  ad  nutntra;  pramisit  sollicite  ,  quia  res- 
pexit  ad  Abcl.  Ex  qua  re  palcnlcr  osttnditurquia 
non  offcrcns  it  mttneribus,  sed  mttnera  ab  offercnle 
placuerunt.  Dona  quippe  iniquorum  non  probat 
Alltssimus ,  nec  respicit  in  oblationcs  eorttm,  nec 
in  mulliludine  sacrificiorum  eorum  propitiabitur 
peccalis.  Itcm  :  Longe  cst  Dominus  ab  impiis,  et 
orationes  justorum  exaudict.        • 

PorroCalviuisUc  ex  hisceSalomonis  sentcniiis 

inferunl  sinc  fulc  non  posse  fieri  ullum  opus 

bonum  ,  eiiam  morale  diiniaxai ,  ideogucpmnia 

opcra  infidclium  ctimpiorum  csse  pcccala.  Qui- 

bus  egregie  respbndet  Belraim.  lib.  5.  de  Grat. 

cl  liberoaibit.  cap.  10.  MuJliim  inlercsl,  inquit, 

inter  sacrificia  et  opera  mcralia  ;  nam  ut  fiat 

beneopus  morale  ,  non  requirilur  ut  fial  cum 

(lelestatione  pcccalorum  ,    vel  cum  conscien- 

tia  puia  ,     quod  tamcn  rcquirilur  ad  sacrifi- 

cium  rile  oltcrcndum.    Cujus  differentise  ralio 

cst  ;    quia  sacrificium  liabcl  pro  fine  placare 

et    reconciliare  Deum  ,    vcl   ab  illo  beneficia 

aliqua  impelrare  ,  aut  pro  acceplis  gratias  ape- 

rc  ;   qui  autem   Deum  sibi   reconciliare  niti- 

tur  ,  et  lamcn  peccata  non  deleslatur ,  nec  re- 

linquit ,    is  pugnal  cum  ipsa  sua  actione,    nec 

lam  Deum  placat  ,    quam  ad  iracundiam  pro- 

vocat.  Sic  ctiam  qui  vult  a  Dco  beneficia  im- 

petrare,  vel  ei  pro  acceptis  graiias  agere  ,  et 

tamcn  cum  eo  inimicitiam  gciit  ,  cumque  of- 

fendere  legem  ipsius  praevaricando  non  ccssat ; 

is  Deum  non  lam  honorat  qiiam  irridct.  Qiwre 

nibil  est  mirum  ,  si  sacrificium  ejus  Deo  non 

placeat,  quippequod  non  lile  offeitur.  Atopus 

morale,  ut.eieemosyna  in  pauperem,  non  habet 

pro  finenisi  egenli  opem  lerre,  ad  quem  fincm 


RBIA  SALOMONIS.  Cap.  XV.  380 

<  (HiM(|iu  ihIiuii  nibil  pertinel  puritaa  ,  vel  Im 
puritus,   \iiajci  conicieotiae  eju»  qul  eleemo- 

13  ll.llll  l.icil. 

9.  Abouinatio  bst  Domno  vi*  imfii  1  qbi  >i- 

i.uniii  .iisiniAM  ,   DILIOITVVI    AB  10.  J  Cluild.  .S't'- 

qut  ntcs  niiii  m  justitiam  diligit.  Senlentia  haec  eal 
(  I.ii.i  ,  datque  cauaam  prtrcedcniia  ,  q.  d.  Ideo 
Dcns  execratur  victimns  impiorum  ,  (|uia  exe 
cralur  eorum  vium ,  Id  esi  vivendi  agendique 

liilioncni ;  idco  vero  prcccs  jusloi  iun  BCCeptti, 
quia  coriim  \i;i,  id  cst  modiis  \i\cndi  ,  pulii 
jusla  coiiin)  opcrii  ipsl  placent.  Pro qui tequitur 
bcbr.  cst  -Vnu  meraddeph  ,  id  cst ,  qui  \><rse- 
quitur  iustitiam  ,  quosigniflcatur  juslitiam  ve- 
lni  ccelestem  virginein  fugerehomines  terrenia 
cupidilalibtis  plcnos  ,  juxla  illud  l'oela3  : 

Ullima  virlulum  lcrras  Astra?a  rclicjuit. 

Qtiare  virlulis  sludiosos  debere  cam  fugicn- 
l( m  inscqui ;  idqtie  ingcnti  coulcnlionc  ,  conalu 
( t  siudio,  ut  eam  velooiter  praecurrentem  vclo- 
ciori  cursu  asscqui  et  apprebendero  valcant. 
Igitur  quo  conatu  canis  venaticus  pcrscquilur 
lcporcm  ,  pTJe  illo  gressus  accelerando  et  mul- 
tiplicando,  donec  lcporcm  asscquaiur  el  com- 
piclicndat;  eodcm  nos  virlulem  pcrscqui  debe- 
mtis  ,  ncc  i\  cursu  conlinuo  cessare  ,  scd  cuni 
intcnderc,  donec  illam  consequamur. 

10.    DOCTRINA  MALA  DBSBBBNTl  VlAM  VlT/E  :  QVI 
I^CBEPATIOBES   ODIT   ,    MORIEIUR.  ]    Td   vila3    nOIl 

est  in  Ilcbr.TO  ,  sed  subinlclligilur  :  Via  enini 
vita  esl  lcx  Dci ,  quas  ducit  ad  vitam  longcevam 
bic  ,  et  dcinde  ad  aiernam  in  cailis.  Pro  doc- 
trina  hebr.  est  "idid  musar  ,  id  est  castigatio  , 
disciplina,  correclio.  Sensus  crgo  esi,  q.  d.  Disci- 
1  lina  elcorreclioimpioquisuascupcdiassequens 
deseritviam  vii.c  ,  id  csl  legcm  Dci ,  est  mala  ; 
tum  quia  ei  ingrata  est,  insuavis  et  molesta  ; 
sic  cnim  bonttm  sa?pe  sumitur  pro  jucundo  et 
l.cto,  malum  vero  pro  tristi  et  molesto  ,  ut  cum 
ait  Cbristus  Matlb.  6  :  Sttfficil  diei  malitia  sua  ; 
id  csl  sua  molestia  ,  sua  crux ,  sua  afflictio  :  tum 
quia  lcx  Dei  impiocomminalur  pcenas  pessimas 
tam  in  hoc  seculo  ,  quam  in  futuro  ,  illisque  , 
si  spernalur  ,  ipsnm  addicil.  Qui  atilem  non 
tantum  deseril  viam  vitae,  sed  etiam  increpa- 
tiones  odit ,  morietur ;  lum  morle  inlempesliva  , 
qua  saspe  Deus  improbos  punit  ;  tum  morto 
atcrna  in  gebenna  ;  unde  Sepluag.  vertunt : 
Qui  attttni  odcrunt  increpationes  ,  moriuntur  tur- 
piter  ;  tales  enim  sunt  incorrigibilcs  cl  quasi 
desperaii ,  similes  pbreneticis  et  lelhargicis  , 
qui  dormiie  volunt  in  suis  peccatis  ,  et  dor- 
miendo  mori.  Ita  S.  August.  serm.  50.  deVerbis 
Domini  :  Prorsus  ,  inquit,  tales  sunt  Itomines 
Uthargicis  simiies  ,  qui  in  litccm  octttos  intendere 
pigrescant ,  et  his  qui  eos  excitare  volttnt ,  mo- 
lestisunt.  Recedite  d  me  ,  ait  Lethargicus.  Qttare? 
Dormire  volo.  Scd  ille  :  Moricris.  Inde  ille  amore 
somni :  Mori  volo  ,  respondet.  Sed  charitas  desu- 
ptr:ISolo.  Videmcia  v.  5.  etlocis  ibidem  citatis. 
Hunc  esse  sensum  liquet  ex  Hebraeo  ,  qui  sic 
habet :  Correplio  mala  reUnquenti stmitam ;  et  ex 
Chaldaeo:  Disciplina  mali  hominis  ,  inquit,  errare 
facit  viam  sttam  ;  et  Tigur.  Desertorum  semitte 
gravis  castigatio  manet ;  el  Vatabl.  Disciplina  est 
gravis  c-t  ingrala  homini ,  qtti  viam  reclam  dese- 
ril;  et  Pagnin.  Flagellum  malttm  esl  relinquenti 
stmitam  Domini;vl  R.  Salomon:  Suppliciagravia, 
inquit,  pccnaqueconstituta  et paratce  sunt divinttni 
(ramitemtransiUtnii.  Sic  et  Aben  Ezra  ,  R.  Levi , 


590 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XV. 


Jansen.  Salazarct  alii.  PorroSeptuag.  contrarie 
verlunt :  Disciplina  innocentis  cognoscitur  a  prm- 
tereunlibus  ;  et  Syrus  :  Correptio  eorum  qui  mala 
nesciunt  manifesta  est.  Verumin  Sepluag.  pro 
a.y.v.y.o\> ,  id  est  innocenlis,  videlur  corrigendum 
y.zy.ov  ,  id  est ,  mali ,  nocenlis ;  sic  enim  habent 
Uebr.  Chald.  et  cseteri  jam  citali  ,  quin  et  Scho- 
liasles  Septuag.  :  Disciplina ,  inquit,  est  malum 
derelinquenti  viam ;  quod  plane  consenlit  cum 
caeteris  jam  cilalis. 

Aliter  explical  Baynus  ,  q.  d.  Patris  vel  doc- 
toris  ,  qui  deserit  viam  viiae  ,  id  est  legem  Dei, 
doctrina  mala  est  ;  quia  sicul  ipse  vitiosus  est, 
sic  eadem  vitia  verbis  et  factis  docel ,  imprimit- 
que  filiis  el  discipulis. 

Aliler  quoque  Hugo  ,  q.  d.  Male  docet  qui  sola 
verbi  doctrina  ,  id  est  solo  ore  ,  docel ,  cum 
opere  deserat  viam  vilae  ,  id  est  legem  Dei ; 
quia  ,  ut  ait  Beda  in  Proverb.  :  Male  vivere  et 
bene  docere  niltil  est  aliud  ,  quam  se  sua  voce 
damnare  ;  et ,  ul  ait  Cbrysost.  hom.  17.  in  Mallh. 
Doctrhm  ipsius  magnis  vocibus  ipsa  facta  recla- 
inant.  Vide  auclorem  Imperfecti  apud  S.  Chrys. 
homil.  9  et  10  ,  in  Matlb.  ubi  inter  alia  ait :  Talis 
non  alterum  instruit ,  sed  se  ipsum  castigat.  TSemo 
enim  potest  in  vatle  stare  ,  et  de  monte  loqui  ;  sed 
aut  ubi  stas ,  inde  loquere  ;  aut  unde  loqueris  , 
ibi  sla.  Si  in  lerra  est  animus  tuus  ,  ut  quid  de 
ccclo  loqueris  ?  Et  inferius  :  Melius  est  facere  et 
non  docere  ,  qulim  docere  et  non  facere  ;  quia  qui 
facit  ,  aliquos  corrigit  suo  exemplo  ;  qui  autem 
docet  et  non  facit ,  non  solum  neminem  corrigit , 
sed  insuper  multos  scandalizat.  Quis  enimnonmo- 
velur  ad  peccandum  ,  cum  viderit  ipsos  doctores 
justitia?  peccantes? 

11.     iNFERNUS    ET    PERDITIO    CORAM     DOMINO    : 
QUANTO  MAGIS  CORDA  FILIORUM  HOMINUM  ?  ]  Sept.  : 

lnfernus  et  perditio  manifesta  coram  Domino  , 
quomodonon  et  corda  hominum  ?  Hebr.  est  ^D  ^N 
apk  ki ,  quod  in  comparatione  ,  qualis  hic  est  , 
significat  quanto  magis ,  vel  multo  magis.  Ita 
Pagnin.  Vatabl.  Marinus,  Baynus  ,  Jansen.  el 
alii.  Quare  frigide  et  parum  apte  nonnulii  ver- 
lunt  :  lnfernus  et  psrditio  coram  Domino  ,  etiam 
et  cordafiliorum hominum.  Alluditadillud  Job.  26. 
6  :  Nudus  est  infernus  coram  illo  >  et  nullum  est 
operimentum  perdilioni. 

Infernus  et  perditio.  ]  Hoc  est,  infernus  om- 
nia  perdens  ,  ut  sit  hendiadys  ;  infernus  enim 
dicilur  perditio,  hebr.  "JTT3,N  a  baddon ,  id  estin- 
teritus  ,  consumplio,  locus  omnino  nobis  oc- 
cullus  etmulta  caligine  obvolutus  ,  barathrum 
el  praecipitium  ,  in  quod  cum  aliquid  descen- 
dit,  periisse  videiur  tenebris  el  oblivionis  cali- 
gineimmersumetobrulum  ,  juxta  illud  ps.  87.13: 
Numquid  cognoscentur  in  tenebris  mirabilia  tua  , 
et  iustilia  tua  in  terra  oblivionis  ?  Aut  simplicius , 
injcrnus  est  Iocus  imus  terrae  et  totius  muudi  , 
ac  carcer  damnatorum  ;  perditio  est  ipsa  mors  , 
gehenna  et  damnatio  aelerna  eorumdem.  Rur- 
sum  perditio  sunl  ipsi  perdili  *  puta  damnali 
lam  homines  quam  diemones  in  inferno.  Unde 
Apoc.  9. 11.  angelus  praeses  abyssi  vocatur  hebr. 
abaddon  ,  graece  anoUvoiv  ,  latine  exterminans  ; 
vel  perdens.  Quare  minus  probabiliter  per  in- 
fernum  Cajetan.  et  Jansenius  accipiunt  statum 
morluonun;  Mercerus  ,  sepulcrum  ;  alii ,  mor- 
lem  ,  q.  d.  Deus  novil  staium  morluorum  (  sci- 
licet  ubi  sint  morlui  ,  qiiid  patianiur  )  qui  bo- 
minibusin  bac  vitavidetur  abstrusissimus.  Ergo 
multo  magis  novit  corda  hominum  hic  viven- 


tium  ;  haec  enim  bominibus  non  ita  videnlur 
abslrusa  ;  lieel  a  parle  rei  magis  abstrusa  ,  se- 
creta  et  arcana  sint.  Verum  Hebr.  hMiXJ  scheot 
proprie  infernum  significat  ,  non  morlem,  nee 
sepulerum  ,  praeserlim  cum  ei  addilur  1TI2K 
abaddon,  id  esl  perdilio.  Unde  Ecclesia  dainnat 
Calvinum  ,  qui  negat  Chrislum  descendisse  ad 
inferos  ;  et  per  inferos  accepit  sepulcium  , 
quasi  idem  in  Symholo  sit :  Descendit  ad  inferos, 
quod  el  sepullus  est. 

Aben  Ezra  et  R.  Levi  hunc  versum  conneciunt 
cum  praecedenti  hoc  modo  ;  Dominus,  in  cujus 
conspectu  est  infernus  et  perditio  ,  hoc  est ,  cui 
nihil  est  absconditum  ,  prohat  cogitaliones  et 
corda  filiorum  hominum  ,  qui  relinquunt  viam 
disciplinae  ,  et  odio  habent  casligalionem  ,  ac 
dabit  illis  mercedem  ,  ut  moriantur  ante  diem 
suum  ,  atque  descendanl  ad  infernum  el  penli- 
tionem.  Timorem  |ergo  hic  Salomon  incutit  iis 
qui  deserunl  vias  reclas  ,  quasi  possint  latere 
et  fallere  oculos  Dei ,  qui  etiam  secretissima 
clare  perspiciunt.  Idem  facit  pater  Salomonis 
David  psalm.  138.  7  :  Qtto  ibo ,  ait ,  aspirilutuo , 
et  qub  a  facie  tua  fugiam  ?  si  ascendero  in  ccetum , 
tu  ittic  es  ;  si  descendero  in  infernttm  ,  ades  ,  elc. 

Est  argumenlum  a  minus  difficili  ad  magis 
difficile  ,  q.  d.  Deus  cognoscilinfernum  et  dam- 
nationem  ac  damnatos  ;  ergo  multo  magis  cog- 
noscit  corda  ,  id  est  cogilaliones  et  volitiones 
cordium  eorum  ,  qui  in  lerra  hac  vivunl  ;  illud 
cnim  difficilius  est ,  hoc  facilius. 

Difficultas  est  quomodo  haec  sententia  sit 
vera.  Ralio  dubitandi  est,  quod  infernus  et  dam- 
nalio  sint  res  physicae,  ideoque  deierminaue  ac 
cerlae  ,  qune  facile  sciri  possunt  ;  at  vero  cogi- 
tationes  et  inteniiones  hominum  sunt  res  liberse, 
ideoque  indeterminaiee  ,  secretae  et  arcanae  , 
ideoque  soli  Deo  cogniloe.  Unde  Angeli,  daemones 
etdamnati  cognoscunt  infernum  et  poenasdam- 
natorum  ;  non  vero  cognoscunt  secreta  cor- 
dium. 

Respondet  primo  Jansenius  et  Cajet.  Salomo- 
nem  loqui  de  difficultale  ,  quae  est  non  a  parle 
rei ,  sed  in  opinione  hominum  ;  homines  enim 
putant  difficilius  esse  ,  imo  vere  eis  difficilius 
est  cognoscere  secreta  inferni  quam  secreta 
cordium  ;  quia  illorum  nulla  hahent  indicia  ,, 
horum  vero  habent  per  verba  ,  vullum  ,  gestus  , 
facta  ,  etc. 

Haec  rcsponsio  esl  facilis  et  probabilis.  Scrip- 
lura  enim  subinde  loquitur  ex  mente  et  sensu 
homiuum,  ac  phrasibus  et  moribus  hominum 
sese  accommodat. 

Secundo,  R.  Levi  sicargumentum  concihnat ; 
infernus  est  locus  imus  ,  et  a  Deo  remoiissimus  ; 
cor  autem  sive  mens  hominis  est  Deo  vicina  , 
quia  ad  Dei  imaginem  creata.  Si  ergo  oculi  Dci 
penetrant  usque  ad  imum  inferni  a  se  remotis- 
simum  ,  multo  magis  penetrabunt  corda  homi- 
num  sibi  vicina. 

Terlio  ,  Hugo  corda  hominum  limitat  ad  ho- 
mines  bonos  ,  q.  d.  Si  Deus  respicit  infernum 
et  damnatos  in  eo ,  ut  illos  pro  mensura  malo- 
rum  ab  ipsis  commissorum  puniat  ;  quanto 
magis  respiciet  corda  bonorum  ,  ut  ea  pro  bonis 
mente  deslinalis  et  opere  perfectis  praemietur  ? 

Quarto,  magis  genuine  et  profunde  per  infer- 
num  et  perditionem  accipe  damnationem  et 
damnatos  ,  praesertim  daemones  ,  q.  d.  Deus 
cognoscit  secreta  inferni  et  damnalorum,  prae- 
serlim  daemonum  ;  ergo  multo  magis  cognoscit 


COMMENTARIA  1N  PnOVG 

aeoreta  hominum  viventiom.  Dtrroonea  enlm 
nii  naturas  aobtilitaie  ,  aic  H  menlia  profundi- 
late  ac  celandia  acoretis  Mipi-iaiii  hominea  ; 
imilc  nagia  vorauti  ,  fraudulenti  rl  doloal  sunt 
quam  hominea  ,  ut  patetex  eoram  lenlationi- 
hus  i  quibua  viroa  etlnoi  aanotoa  atcpe  impli- 
cain  ,  Bedticont  et  proaternunt.  Rorsum  Deua 
novil  omnea  actua  etiam  internoa  et  aecretol 
cordium,  taun  dsemonum  qoam  hoininuin  dam- 
nalorum  ,  quoa  babueruni  in  \ia;  ideoqueoui* 
(|uc  inOixil  eam  poenarum  in  gehenna  mensu- 
ram  ,  quam  quisque  suis  actibus  meritua  eat 
Insuper  Deaa  novii  oinncs  cogilalionea  et  voli- 
noncs  datmonum  ei  damnatorum  ,  ajuaa  muic 
lialicni ,  ct  quas  habituri  aunt  per  onmcni  aicr- 
niiatcin  ;  ergo  multo  magia  cognosck  rogita- 
lioncs  el  volitioncs  liominuni,  qui  in  trrra  mi- 
>crc  el  modice  vivuni. 

Donique  -*>  coram  Domino  non  tanlum  aigni- 
licat  Dco  noia  ease  corda  hominum  ,  seque  ac 
(Isemonuni  ei  damnalorum,  sedeliam  illa  csse  in 
manu  ,  polcslalc  cl  dominio  Dci ,  ttt  de  illis  fa- 
ciat  quod  lubel  ,  ul  cogitaiioncs  et  voliiioncs 
eis  iinniiiiai  quascnmque  voluerit ,  ut  pomas 
vel  prsmia  et  gaudiaeia  imlai,  prootei  placue- 
i  it.  Corda  cnini  oinnium  Angclorum  ,  daunonum 
et  damoatorum  ita  aoat  in  manu  Dei  ,  sicutlu- 
luui  est  iu  manu  liguli  ,  ul  ail  Jcrem.  cap.  18.6, 
cl  sicul  cera  est  in  nianu  cerarii.  Ergo  pari ,  imo 
potioii  lalione  codcm  modo  in  mann  Dei  sunt 
corda  hominum  ,  juxla  illud  S.  Pauli  :  Cujtts 
vult  miserciur  ,  el  qttem  vttlt  indural  ;  Rom.  9. 
18  el  20.  Hinc  Deus  a  S.  Augtist.  el  aliis  vocatur 
l\cx  mcntium  ;  quia  tolus  eas  penclrat,  possi- 
del,  occupal,  ui  eis  iniime  illabi ,  cogitaiiones- 
que  el  voliliones  (|uascumque  voluerit,  vitaliler 
indere  queal,  quod  neqtiit  tkemon  vel  angelus. 
Recle  ergo  argumenloa  magis  diflicili  adminus 
diflicile  argumentatur  Salomon.  Si  Deus  sua  sa- 
pienlia  pcnelrat,  et  sua  polcnlia  possidet  men- 
tes  doemonum  el  damiialornm  ifl  inferno,  adeo 
ut  eas  igne  cruciet  et  urat  ergo  mullo  magis 
penelrat  el  possidet  corda  hominum  adhuc  vi- 
vcntium  ,  qui  cum  dsemonibus  in  versutia  et 
robore  eomparari  nequeunt. 

Simili  pbrasi  ait  Abrabam  ad  Lot  Gencs.  13. 
'J  :  Ecce  ttnioersa  terra  coram  te  est ,  id  cst,  in  tua 
poiestate  ct  arbitrio  est  ut  eligas  in  ea  regio- 
nem ,  quse  tibi  magis  arridet.  Et  David  Deo 
psal.  37.  10  :  Domine ,  ante  te  omne  desidcrium 
mctim,  q.  d.  In  iua  manu  efst  ut  illud  expleas. 
lsaias  ZiO.  10  :  Opus  illius  coram  illo,  id  est  in 
illius  manu  et  arbitrio  est.  Cant.  8.  12  :  Vinea 
meacoram  me  cst;  mei  juris  cslet  potestalis. 

12.  Non  amat  pestilens  (Scpluag.  indisciplhvi- 
tus ,  qui  disciplinam  et  correpiionem  aversalur 
et  excutii)  eum  qui  se  corripit  :  nec  ad  sapien- 
tes  graditur.]  Vatqbl.  accedit  ;  Sepluag.  cum  sa- 
inentibus  non  conversabitur ;  Syrus,  non  ambulat; 
quia  enim  fuiuruni  putat  nt  ab  iis  argualur, 
idcirco  eos  fugit,  ait  Aben  Ezra.  Pro  pestilens 
Hebr.  est  yS  lcts ,  id  est  iirisor,  illusor,  qui 
omnia  monita  irridet  et  cacbinno  exsibilat, 
qualea  suo  contemplu,  sannis,  jocis  et  dicleriis 
pcslilentissimi  ct  summe  noxii  sunt  :  quia  om- 
nia  jura  tam  divina  quam  luimana  in  jocum 
vertunl,  et  risu  eludunt;  qui  proinde  ut  pestes 
lidelibus  vitandi,  et  ah  eorttm  coetu  velut  mem- 
bra  pulida  ejiciendi  et  resecandi  sunt :  quia  suo 
mantiae  coniagio  mulios  inficiunt,  animasque 
cuium  interimunt.  Tales  suni  hserelici,  de  qui- 


RDIA  SALOMONIS.  Clp.  XV.  ;;oi 

Inis  proindc  iia  sancit  ApoitOlui  ad  Titum  ?>.  10: 
iiui,  di  iim  iiomim  m  post  itiiiim  H  secandutn  <<>i- 
reptiom  m  dt  vita,  i<  it  m  qula  $ub\  <  r.sn^  i  st ,  <  i< . , 
rinii  sit  propriojudit  <<>  <  <<n<i'  rnnatus.  Nam  ut  idem 
ail  1  Tunotli.  2.  17  :  Smno  rorttm  ttt  Cancei 
II rpit. 

13,  Con  caidi  ns  iMiii.ARAT  (PagO.  diroral) 
rAClRU    :    IN   MOBROai    ammi    Di.nciiin   BPlRlTUIf] 

Septuag.  CordU  lati  facies  fiorel  [Complul.  viret; 
Origen.  hom.  k*  in  Cant.  ftorida  est);  in  tristitiU 
aitli  iii  posita  nuysla  rst  ;  Syrus  :  Cor  lularr  put- 
iiinuii  reddit  corpus  ,  cor  triste  sphritum  dolore 
afflcit ;  Tigur.  /»  moerare  cordis  languescit  spiri- 
tns  ;  Yalabl.  irmi^itttr,  obscuralury  aul  pcrit  et 
obsolrsrit  spiri/us. 

Prinio,  It.  Salomon  sicexponit,  q.  d.  Si  cordi 
Dei  gaiidium  aflcras,  ejus  scmilam  amplecten- 
do,  Deus  vicissim  erga  te  vulluni  benevolum  et 
bilareni  |)rce  se  feret,  volis  tuis  salisfaciens.  Sin 
vero  eidem  dolendi  ansam  pnebeas,  ille  vicis- 
sim  spiritu  perluibato  erga  te  se  monslrabit, 
sicut  lc^imus  lemporc  Noe  ob  scelcra  hominum 
Dcum  tacium  dolore  cordis  intrinsecus  dixisse  : 
])<  Irbo  liominem  qucm  creavi,  Genes.  6.  Hic  scn- 
sus  boc  loco  est  iinpci  linens  :  agilur  enim  hic  do 
gaudio  cordis  hiunani,  non  divini. 

Secundo,  R.  Levi  :  Cor  gaudens,  inquit,  ad 
conteiuplalionem  mirilice  conlert.  Hac  de  causa 
Kliscus  |)sallem  adduci  jussil,  ul  musica  exhila- 
ralus  ejus  animus  assurgerel  ad  divina,  spiri- 
lumque  propbelicum  acciperet,  h.  Rcg.  3.  15. 
Vice  versa,  tradunt  Rabbini  Jacobum  patriar- 
cbam  ob  amissum  Josepb  niiuni  suum  moeren- 
icm,  spoliatum  fuisse  Spiritu  sancto,  nimirum 
spiritu  Iselit iae  et  bilaritatis,  quo  gaudet  et  per 
quem  magna  operalur  Spirilus  sanclus.  Sic  ct 
lltigo  per  spiritum  luc  accipit  Spirilnm  sanctum, 
quein  affligil  et  ex  animo  tristi  pellit  tristilia. 
(hiin  el  B.  Antiocbus,  bom.  25.  de  Trislitia  : 
Jvcrte,  inquit,  a  te  tristiliam  Itanc ,  et  ne  con- 
tristes  Spiritum  sanctum  qui  in  te  liabitat ,  ne  forle 
iaterpellct  Deum,  et  recedat  a  te  ;  Spirilus  enim 
Dci,  qui  in  hanc  etiam  carnem  se  effudit,  tristi- 
tiam  non  fert ,  neque  animi  angustiam.  Et  ile- 
riun  :  Tristitia  Spiritum  sttnctum  moestiftcat ,  qui 
liomini  datus  est  hilaris.  Ut  enim  acetum  vino  si 
immisceatur ,  nihil  affert  jucttndi  gustus  ;  sic 
cliam  tristitia  Spiritui  sancto  immixta  paracle- 
sim  cjus  reddit  inamoznam.  Mulualus  e*>t  baec 
B.  Anliocbus  ex  lib.  Pasloris,  sivc  Hermae,  disci- 
puli  S.  Pauli,  qui  lib.  2.  mandalo  10.  sic  ait  : 
Tristitia  omnium  spirituum  nequissimus  esl ,  ct 
pessima  servis  Dei,  et  omnium  spirilus  exterminat , 
et  cruciat  Spiritum  sanctum.  Ac  paulo  post  sub- 
dil  :  Aufer  ergo  tristitiam  a  te ,  et  noli  offendere 
Spiritum  sanctum,  qui  in  te  habitat,  ne  roget  Do- 
minum,  et  recedat  a  te.  Spiritus  enim  Domini  qtti 
datus  est  in  carnem,  tristitiam  non  sustinet.  Et 
tandem  :  Cum  ergo  mixta  fuerit  oratlo  cum  tristi- 
tia ,  non  patietur  orationem  mundam  asccndere 
ad  altare  Dei.  Sicut  enim  vinum  aceto  mixtum 
eamdem  suavitalem  non  habet  :  sic  etiam  tristitia 
Spiritu  sancto  mixta  eamdem  orationem  mun- 
Uam  non  habet. 

Terlio  et  genuine,  q.  d.  Cor  gaudens  non  tan- 
lum  in  seipso  gaudet,  sed  et  suum  gaudium  per 
naturalem  sympatbiam  in  corpus,  ac  pncserlim 
in  faciem  Iraiislundil :  banc  enim  facit  bilarem, 
roseam.  decoram,  florentem,  ut  spiritum  hila- 
ritatis  efflare  videalur  :  vice  versa  cor,  sivc  ani- 
mus  trislis  ct  moeslus  trislem  moestumque  deji- 


392  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS 

cit  spirilum,  et  consequenter  faciem  et  vultum      adversis  frangi 


consternat,  eumque  nubilum,  luridum  et  alrum 
efficit  :  spiritus  enim  in  vultu  maxime  affectus 
suos  palefacere  solet.  Unde  auctor  Catenne  Grae- 
cor.  ex  Sepluag.  sic  vertit :  Quando  cor  gaudet, 
facies  virel ;  cum  autem  in  mozrore  jacet ,  spi- 
ritus  tristis  ac  tetricus  incedit  ;  spiritusenim  est 
qui  agilat  corpus,  et  in  illo  se  suosque  affectus 
laetitise  vel  tristilioe  exerit  per  spiritus  vitales  et 
animales,  quos  corpori  praesertim  faciei  sugge- 
rit  :  hinc  spiritus  laelus  spiritosum  et  laetum 
roseumque  facit  vultum,  collum  ereclum,  ge- 
nas  vividas,  oculos  alacres,  corpus  agile,  pedes 
veloces,  vocem  argenteam  :viceversa,  spiritus 
tristis  tetricum  luridumque  facit  vultum,  col- 
Jumdemissum,  genas  depressas,  oculoslividos, 
corpus  grave,  pedes  plumbeos,  vocem  tremu- 
lam.  Porro  vera  beiitiae  causa  est  justitia  et  vir- 
tutum  studium,  ait  auclor  Catenae  Graec  sicut 
vera  tristiliae  causa  est  mala  vita  et  conscientia. 
Tacite  ergo  monet  Salomon  sludendum  virtuti, 
ut  semper  gaudeamus,  accavendum  a  peccato, 
ut  evitemus  trisliliam.  Unde  S.  Chrysost.  hom. 
Ouod  non  datur  pariter  secundiirn  Deum  et  secun- 
dum  mundum  gaudere,  sic  ait  :  Justorum  Laitilia 
vera  est  animce  pariter  ac  corporis  recrealio ,  et 
sempiternce  fruitionis  prcesagium  et  flos.  Quocirca 
fideles  hortatur  Aposlol.  dicens  :  Gaudete  in  Do- 
minosemper;  iterumdico,  gaudete,  Philipp.  U.  k- 
Vide  ibi  dicta. 

Nota  :  Pro  dejicitur  Hebr.  est  nND3  nechea,  id 
est,  perturbalur ,  conlurbatur ,  obscuratur  spiri- 
tus,  utpotecui  luxgaudii  ademptaest;  Marinus, 
estmcestus,  Pagnin.  est  tristis  ;  Tigur.  languescit; 
Vatabl.  frangitur ,  perit ,  obsolescit.  Nam  ,  ut  ail 
S.  Augusl.  epist.  20.  ad  Honoratum  cap.  ih,  ex- 
plicans  illud  psalmi  21  :  Factum  est  cor  meum 
tanquam  cera  liquescens  in  medio  ventris  mei  : 
Tristitia  quasi  solvit  cor.  Unde  dicitur  etiam  grcece 
>u>j"j  quod  kinc  appellata  sit  Xun-o ,  id  est  trislitia  , 
eo  quod  Au/j,  id  est,  solvat  et  tabescere  faciat 
cor.  Et  B.  Antiochus  hom.  25:  Tristitia ,  ait ,  05 
leonis  est ,  quod  nullo  negotio  mcerore  confeclum 
absorbet.  Et  S.  Nilus  ,  orat.  5.  de  Trislitia,  pul- 
chris  et  appositis  similitudinibus  ignis  ,  fumi , 
aquarum  ,  febris  et  parturienlis  idipsum  decla- 
rat  :  Ignis  ,  ait ,  assiduus  ptumbum  imminuit  , 
et  mundi  tristitia  mentem  atterit.  Oculorum  aciem 
hebetat  fumus  ,  et  contemplatricem  animi  vim  ob- 
tundit  tristitia.  Aquce  profundilas  non  admitlit 
solis  splendorem  ,  etcor  triste  non  exkilarat  lucis 
contemplatio.  Ut  gustus  vim  adimit  febris  ,  sic 
animi  sensus  aufert  tristitia.  Et  ilerum  :  DoLori- 
bus  ,  inquit ,  afjicitur  mater,  dumfUium  parit  ; 
sed  posleaquam  peperit ,  non  dolet  amplius.  Tris- 
tilia  vero  et  in  ipso  partu  doLorem  affert  ;  et  pos- 
teaquamnata  est  ,vehementer  excruciat.  S.  Greg. 
Nazianz/Iambico  15.  paucis  ita  laetitiam  et  tris- 
titiam  definit : 

Laetitia  quidnam  ?  mentis  est  diffusio  ;] 
Tristitia  ?  cordjs  morsus  et  turbatio. 

S.  Chrysost.  epist.  3.  ad  Olympiad  :  Tristitia  , 
ail ,  tinea  est  non  ossium  tantum  ,  verum  etiam 
mentis  ,  et  perpetuus  carnifex  non  latus  fodiens  , 
sed  animi  vires labefactans.  Quocirca  S.  Basilius, 
hom.  de  Gratiarum  actione  ,  docet  fidelem  de- 
bere  generoso  animo  violentas  impressiones  et 
assullus  tristitiae  a  sese  depellere  :  Ingenerosce 
prorsus  ,  inquit,  nec  virilis  animce  ,  et  qux  parum 
constanti  spe  innitatur  Deo  ,   est  ad  eum  modum 


Cap.  XV. 

rebusque  parum  lcetis  succum- 
bere.  Ut  enim  vermes  pLurimum  innasci  solent  te- 
nerioribus  lignis ;  haud  secus  angor  isle  dejectioris 
animi  in  eos  Iwminum  se  insinuat ,  qui  molLiore 
sunt  nec  constanti  ingenio. 

Et  inferius  rernedium  Iristiliae  assignat  spem 
et  cogitationem  relributionis  aeternae  :  Affecit , 
jnquil ,  l e  aliquis  ignominia  ?  Quin  tu  ad  eam  sus- 
pice  gloriam  ,  quce  reposila  in  ccelis  est  tibi  pa- 
randa  merito  patientics ,  jacluram  rerum  tuarum 
adiisli?  Imo  oculos  imprime  fixius  Ulis  coclestibus 
divitiis  ,  et  thesauro  incomparabUi ,  quem  tibi  ipsi 
prelio  bonorum  operum  seposuisti.  Palrione  solo 
exclusus  es  ?  At  patriam  habes  ccelestem  UlamJe- 
rusalem.  Periit  tibi  fUias  ?  sed  Angelos  habes  qui- 
buscum  in  circuitu  divini  illius  ihroni  tripudies  , 
lcstitia  sempiterna  exhilarandus. 

ldem,  orat.  12.  de  Moerore  :  Nam  res  adverscr, 
inquit  ,  animum ,  sicuti  ignis  aurum  ,  probant  ; 
ac  sane  illis  qui  recte  sunt  instituti  ,  calamitates 
veluti  alimenla  qucedam  atldetica  atque  exercita- 
tiones  sunt ,  quce  Luctatorem  ad  paternam  gloriam 
deducunt.  Nimia  autem  tristitia  auctor  peccati 
esse  soLet ,  cum  mceror  mentem  submergat ,  con- 
siLii  inopia  vertiginem  afferat ,  penuria  cogitatio- 
nis  animum  ingratum  generet.  Turpe  enim  est 
benedicere  vos  ob  res  secundas  ,  silere  vero  ob  ad- 
versas ;  imo  tunc  vel  maxime  gratice  nobis  agendce 
essent  ,  cum  expioratum  habeamus  ,  quod ,  quem 
diligit  Dominus  castigat ;  fLageLLat  autem  omnem 
filium  ,  quem  recipit.  Eripit  quidem  ex  miseriis 
sanctos  suos  Deus  ,  non  tamen  absque  probatione  , 
sed  toLerantiam  ipsis  tribuit. 

Denique  Salomonem  secutus  Siracides  :  A 
tristitia,  inquit,  festinat  mors  ,  et  cooperit  vir- 
tulem ,  et  tristitia  cordis  flectit  cervicem ,  Eccl.  38. 
19.  Vide  ibi  dicia. 

Iti.    COR    SAPISNTIS    QU/ERIT  DOCTRINAM  (   Hebr. 

scienliam  )  ,  et  os  stultorum  pascitur  imperi- 
tia.]  Hebr.  stuLtitia  ;  Symmach.  pascit  iniquita- 
tem;  Septuag.  coi*rectum  qucerit  sensum  ;  os  au- 
tem  indiscipiinatorum  cognoscit  mala  ;  Chald. 
clare  :  Cor  intelLigens  qucerit  scientiam  ,  et  os 
stultorum  stultUiam.  Sapiens  hic  esl  prudens  el 
justus  ;  hic  qucerit  doctrinam  et  scienliam  ,  sci- 
licet  praciicam  ,  puta  prudentiam,  honestatem 
et  virtutem  ,  ut  quolidie  in  iis  crescat  et  profi- 
ciat;  stultus  autem  ,  id  est  peccator  ,  vitiis  ad- 
dictus,  pascilur  slullis  concupiscenliae  suaecu- 
pediis  ,  et  gulae  vitiorumque  illecebris  ,  quibus 
quotidie  magis  se  implicat  et  inebriat;  unde 
Syrus  verlit  :  Cor  justorum  qucerit  scientiam  ,  os 
stultorum  improba  eLoquitur  ;  et  R.  Levi  :  Ore  , 
inquil  ,  stultorum  fovetur  cordis  stullilia  ,  quod 
a  corde  ad  os  sermo  progreditur.  Melius  Janse- 
nius  ,  q.  d.  Sapiens  avet  audire  et  discere  pru- 
dentia  sapientum  dogmata ;  at  stultus  ore  hianle 
et  patulo  avide  excipit  insulsas  et  carnales  in- 
sipientium  fabulas  ,  nugas,  spurcitias,  perinde 
ac  si  iis  quasi  epulis  pasceretur.  Verum  hae 
epulae  non  sunthominum,  sed  pascua  bruto- 
rum.  Haec  enim  significat  Hebr.  nsTPaVe,-  idest 
pascitur ,  quod  de  brutis  dicitur.  Optime  utrum- 
que  jungas  ,  q.  d.  Cor  sapientis  quoerit  doctri- 
nam  audire  et  discere  ,  ac  ubi  didicerit  ,  eam- 
dem  alios  docere;  atos  stnlli  pascilur  imperilia, 
quia  avet  eam  audire  aeque  ac  proferre  ,  atqne 
de  ea  jugiter  colloqui  et  sermocinari ,  ut  eam 
alios  doceat  ,  eosque  insipientes ,  idest,  car- 
nales  et  viiiosos  ,  efficiat.  Unde  Septuag.  vcr- 
lunt  :  05  indisciplinatorum  cognoscit  maia  ,   id 


COMMENTARTA  IN  PROVERBIA  SALOMONI9.  Cop. 


XV. 


nnimo  suo , 
probando  , 

inquit  ,  pas- 
el  folsitale. 


«•si ,  mala  oudiet  ct  eloquclur;  et  Symmach. 

pascit  injttslitium  vcl  slitllitiam  ,  id  esl  ;ilil  ,    fo- 

vct  (i  nutrii  kmprobiiatem  ,  lum  in 
lum  in  mentibus   aliorun  ,  eam 
laudando  .  exlolleodo  ,  docendo. 
Sv  mboliee  ,  Hogo  :  O»  Uuitorttm  , 

eitur  uniH  rtiui  ,  id  est  ,  vanltate 
Quatuor  autera  sont  onimalia  ,  quse  totidem  ele- 
menlia  vicUlaot,  talamandra  Igne,  ebamas- 
leon  aere  .  balec  aqtia  ,  talpa  lerra  ;  sic  etlam 
quatuor  occurrunl  stultorum  genora  ,  tiui  cjus- 
nuxii  rebua  patcuntur  el  vivuni.  invidi  el  ira- 
cundi  igne  furoris  poacuntur  ;  superbl  et  ;un- 
bitiosi  aere  van;v  laudia ;  luxuriosi  aqua  votup- 
talia ,  cupidi  et  a\  ari  lerra  caducas  prosperitaiis; 
bsec  ille. 

15.  Ommsdies  paupems  ,  mali  :  secuiu  mens 
QVASI  JOGK  CONVIVIOM.]  llcbr.  Omnes  Uies  panperis 
niali ,  et  bonns  eorde  (  vcl  ttonitm  cor  )  juge  con- 
vivitim  ;  Cbald.  et  cttjtts  hilaris  csl  attimiis  ,  con- 
titutnm  esl  eonvivium  ;  Syrus  ,  ct  jttetiiiiii  otnni 
tempore  sunt  qttieti.  Nota  :  Bonnm  cor  Hebraeia 
idem  esl  primo  ,  quocl  booa  ,  pura  ci  sancia 
conscieniia  ;  sectmdo  ,  quotl  quieta  ,  laeta  ct 
jucunda  mena  ac  cooscientia  ;  haec  enim  duo 
sunt  connexa  :  puritas  eoim  conscieniiae  parit 
quielem  ,  quies  lcetitiam  conscicniise.  Ltrumque 
significovit  Noster  vertendo  .  secura  mens. 

Porro  varii  varie  liunc  vcrsum  vertunt ,  et 
explicant  ;  omnes  probabiliter  et  apposite. 

Primo  ,  Tigurina  vcrlit  :  Omnes  clies  afflicti  ho- 
minis  mali  sttnt ;  cor  autem  Iwlumjttge  convivinm 
est.  Hebr.  enim  *ay  ani  esi  pauper ,  miser  ,  af- 
fliclus.  El  sic  clara  est  antithcsis  ;  opponiLur 
cnini  afflictua  et  trislis  laelo  ,  quod  afllicli  dics 
inali ,  itl  est  miseri,  sint;  lacti  auiem  sint  fcli- 
eea  ,  perinde  ac  si  in  jugi  veraaretur  convivio. 
Sic  et  Abcn  Ezra  :  iyj  ani,  inquit,  id  est  pauper 
et  affliclus  ,  bicvocatur,  qui  moerore  se  vinci 
patitur  ;  bic  enim  opponitur  bono  cordc,  id  est 
laeto  et  jucundo. 

Secundo,  R.  Levi  et  ex  eo  Vatab.  per  panperem 
accipil  insipientcm  ;  bic  enim  pauper  et  inops 
est  non  census,  sed  sensus  ct  mentis  ,  q.  d. 
Tola  vita  insipicniium  ,  puta  impiorum  ,  qui 
malam  babent  conscientiam ,  misera  est  ;  at 
sapientum,  id  est  justorum,  vita  fesla  et  ju- 
cuntla  cst  instar  perennis  convivii.  Simili  modo 
conscientiam  puram  opiparo  convivio  compa- 
rat  S.  Cbrysost.  bom.  15.  in  Mallh.  Cum  nullis 
stimttiis ,  inquit,  conscientiie  animus  ptmgitur , 
magno  s  mper  fruitur  gaudio,  adeo  ut  nemo  id 
oralione  possit  exponere.  Qttid  enim  tibividetur  in 
prmsenti  vitajtu  ttndum  atqtte  suave?  mensane  de~ 
liciosa  ?  Sed  ha?c  illivoluptati,  qita?  virtutem  con- 
sequititr,  collala,  amara  el  tristitia?  plena  vide- 
tur.  Porro  Hugo  :  Convivte ,  ait ,  hujus  convivii 
sttnt  virtutes  ,  qtta  omnes  propriis  ferculis  refi- 
ciunlur. 

Tertio  ,  R.  Salomon  censet  hic  opponi  et  prse- 
poni  tlivitem  pauperi,  q.  d,  Pauper  dies  agitma- 
los ,  id  est  miseros  ;  at  dives  semper  babet  bo- 
num ,  id  est  iseturn  cor:  quia  in  perpetuis  agit 
conviviis  et  deliciis.  Verum  hic  sensus  crassus 
est  et  Judaicus. 

Quarlo,  alii  pauperem  proprie  accipiunt,  cjus- 
que  pauperiatis  bonum,  puta  securitatem,  cen- 
sent  bic  commendari ,  q.  d.  Vulgus  pauperes 
aestimat  malos,  id  est  miseros  ,  et  paupertatem 
esse  miseriarum  maximam;  atego  Salomon  ali- 
ter  sentio  ,  nimirum  sccuram  mcntem  ,  quam 

COUNEL.    A    LAriDE.      TOM.    lll. 


suggeril  paupertaa ,  esse  q  uaai  Juge  com  ivium. 
N;uu  ui  all  9.  Cbrysoat.  ho  mil.  ."'•>.  In  Mattb.  Pau 
pi  r  temper  securtu  e$i ,  rt  omni  mt  tn  vocoi ,  tttm- 

nut  aulitit  pohstas  situ     timnrr  pri  ii  nlt  ntOtquam 

esi.  idcm  ,  liom.  dc  recipiendo  Beverlano  i  fau 

prrlas  ,   ;iil  ,  est  tittitm   iisyIiiiii  ,  pcrpetua   tCCVTi 

ttts ,  porttts  tranauillus,  delicim  pericuiorum  ex- 

prrtrs  ,  voluplus   suin  ru,  Et  Seneca  f  cpisl.   2.   ad 

Lucilium :  Honeata  res  eet,  aii ,  laia  paupertas. 
Imojam  non  esi  paupertas,  sed  opulentia  cordis, 

si  tttiti  rst.  Deniaue  n<>n  qui  parttmhabet ,  ted  oui 
plus  rttpii.  pauper  est,  Quid  enbn  refert  auantum 

illi  in  arra ,  quantum  illi  in  liorrris  jaceat ,  •\tiutt- 
ttim  pasrat  aitl  fetirrrtnr  ,  si  immittrl  aiieno  ,  si 
jiuii  iirijuisita,  srtl  anttiirciitla  rumpnti  l  ?  ijnis  sit 
divitiarum  modus  i/wiris'/  pritnus ,  habere  qtus 
necesse  est ;  secundus,  quotl  satis  est,  Huc  accedit 
Butbcus  in  Annolalionibus  reliquis  ln  Pandcc- 
las,  p.  18.  Qni  to  mali  non  refcrl  ad  tc  dies  paup  ■ 
ris ,  sed  ad  secura  mcns ,  q.  d.  Omncs  tlies  pau- 
pcris  snnl  niens  secura  mali,  id  csl,  secura  a 
malo.  Siccnimait:  Absimili  Lalini  sermonis  ig- 
tturatione,  Jiisi  fallor,  corruplum  cst  pttlrhrrri- 
iiiinn  apophthcgma  Supientis t  c,  15.  Prov.  Omnes 
dics  paupcrismali ;  sccttra  mens  qttasi  jitgc  con- 
vivittm,  neqae  cnim  mali  epUhetumest  paupcris , 
itt  scholiastce  ct  glosstdarii  inteUcxeritnt ;  scd  est 
substantivum  notncn ,  hoc  scnsu  :  Omnis  vita  pau- 
peris ,  animi  est  conslitittio  securitate  mali  pra;- 
dita.  Sic  Lucanus  ait  in  5.  Pharsal. 

0  vitx  tuta  facultas 
Pauperisangustique  laris !  6  munera  nondum 
Inlellecta  deiim  !  quibus  lioc  contingere  lemplis  , 
Aut  potuit  muris  ,  nullo  '.repidare  tumultu 
Caesarea  pulsante  manu  ? 

Securus  enim  genitivo  jiingilur,  ttt  apud  Quinlilia- 
num  in  VIII  qtti  de  tatttologia  loquens  :  llivc 
enim  ,  inquit,  quanquam  non  magnopere  sumtnis 
auctoribus  vitata,  interim  vitiumvideri  potesl ;  in 
quodstvpe  incidit  Cicero,  securus  tam  parvx  obser- 
vationis.  Et  apud  Virgilium  :  Securus  amotutn.  Et 
Lucanus ,  lib.  Pharsal.  de  leone  : 

Per  ferrum  tanli  securus  vulneris  exit. 

Securus,  id  estnegligens  et  coniemptor.  Verum 
haec  expositio  non  convenit  textui  Hebraeo ,  in 
quo  liquet  Tdmali  referri  ad  dies  pauperis  ,  non 
ad  secura,  vel,  ut  Hebr.  est,  bona  mens. 

Quinto,  noster  Salazar  censet  bic  pauperes 
necessitatc  opponi  pauperibus  spiritu  ,  q.  d. 
Pauper,  qui  paupcrlatem  odit,  viiam  agit  mise- 
riis  obrulam  ;  at  secura  mens,  Hebr.  bonus  corde, 
qui  scilicet  aequo  animo  paupcrtatem  acceptat , 
suaque  sorte  tenui  conienlus  vivit,  hic  vivit  ju- 
cuncle  ,  agilque  quasiywgre  convivium.  Unde  Se- 
neca  ,  1.  1.  cle  Remediis  forlunae  :  Paupertas,  ait, 
mihi  gravis  est,  imo  tugravior  paupertati.  Non  in 
paupertate  vitium  est,  sed  in  paupere  illa  expedita 
cst,  hilaris,  tuta;  tu  illam  opinione gravemreddis. 
Etepist.  2  :  Cui  cum  paupertate  bene  convenit,  di- 
ves  est.  Non  est  in  paupcrtate  viliurn  ,  sed  in  ani- 
mo ;  illud  quod  pattpertatem  nobis  gravem  facit, 
divilias  quoque  graves  facere  potest.  Quemadmo- 
dum  enim  nihil  diffcrt  tttrum  agrum  in  lecto  lig- 
neo  an  in  aureo  coiloces;  quocumque  illum  trans- 
tuleris,  morbttm  suitm  secum  transfert ;  sic  nihit 
refert  titrutn  a^gri  animtts  in  divitiis  ,  an  in  pau- 
pertate  ponatur ;  malttm  enim  suiim  sequitur.  Hic 
sensus  apposilus  est,  sed  arctior  ;  arctat  cnim 

50 


m  COMMENTARIA  IN  PROVER 

securam  mentem  ,  quae  omnium  est  piorum  ct 
sanctbrum  ,  ad  pauperes  spiritu. 

Sextoergo,  ad;equale  etgenuine,  opponitSa- 
lomon  pauperiatis  malo,  quod  vulgus  surnmum 
aeslimat,  bonum  securae  menlis,  quod  revera 
summum  est  hujus  vilae,  q.  d.  Sicui  homines 
summnm  malum  aestimant  paupertatem  ,  ita 
ego  ex  adverso  summum  hujus  viiae  bonum  ju- 
dico  securam  meniem  et  conscienliam.  Quare 
hoc  remedium  pauperibus  suggero  ,  ut  malnm 
paupertatis  depellant,  q.  d.  Omnes  dies  paupe- 
ris  mali,  id  est,  laboriosi,  molesli  ,  miseri  sunt ; 
si  tarnen  curent  ut  in  paupertate  adsit  eis  se- 
cura  mens  ;  haec  omnes  paupertatis  miserias 
leniet ,  imo  absorbebit.  Secura  enim  mens  facit 
mentem  ltelam  et  hilarem,  perinde  ac  si  in  jugi 
versarelur  convivio.  Unde  Pagnin.  verlit  :  Om- 
nes  dies  pauperis  mali  sunt;  sedjucundus  corde  est 
ac  si  esset  injugi  convivio.  Nam  ut  ait  S.  Chrys. 
hom.  2.  in  epist.  ad  Romanos  :  Qui  conscientiam 
puram  kabet ,  licet  pannosus  sit ,  et  cum  fame  as- 
sidua  tuctetur ;  tamen  beatior  et  tranquittior  est 
Hlis  qui  inter  delicias  magnopere  degunt. 

Nota  :  Securamens  hebr.  vocatur  bonum  cor ; 
bonum  ,  tum  ethice  ,  id  est  purum  et  sanctum  ; 
tum  physice ,  id  esl  laelum  ,  hilare  ,  jucundum ; 
tale  enim  est  purum  et  sanctum ;  puritatis  enim 
individua  comes  est  laeliiia.  Hinc  securus  dicitur 
quasi  seorsim  a  curis  ,  pula  qui  vacat  perlurba- 
tionibus  animi ,  ait  Budaeus  loco  jam  citato  ;  se- 
ouritas  enim  opponilur  curee  et  anxietati ,  est- 
que  animi  recta  placidaque  constitutio,  malo- 
rum  impendentium  cura  vacans.  His  ergo  Sa- 
lomonis  verbis  beata  illa  securitas  significatur  , 
quam  Democr.  Euihym.  appellavit,  id  est  ani- 
mi  rectam  placidamque  conslitulionem  malo- 
rum  impendentium  cura  vacantem,  de  qua  ait 
Cicero,  lib.  5.  de  Finibus  :  Democriti  autem  se~ 
curitas ,  quce  esl  animi  lanquam  tranquiUitas , 
quam  appellant  Euthymiam  ,  eo  scparanda  fu.it 
ab  liac  disputatione ;  quia  istaanimi  tranquiUilas 
est  ipsabeatavita.  Id.  in  5.  Tusc.  Qui  autem  itlam 
maxime  optalam  securilatem  ( securitatem  autem 
nunc  appello  vacuilatem  cegritudinis ,  in  qua  vila 
beata  posita  est )  liabere  quisquam  possit ,  cuiaut 
adsit,  aut  adesse  possit  multiludo  malorum!  Enim- 
vero  securitatis  hujus  causa  est  Dei  gratia.  Quid 
enim  timeat  justus,  qui  scit  se  Deocuracesse  et 
cordi  PSecuraergoestmensjusli,  hocest  quieta, 
serena,  tranquilla  ,  confidens  ,  hilaris,  magna- 
nima,  quia  Deo  nixa. 

Sed  Septuag.  pro  "iW  ani,  id  est  pauperis  ,  le- 
gentes  ijiy  ene ,  id  est  oculi ,  sic  vertunt ,  ut  ha- 
bet  aucior  Catenae  Groec.  Oculi  improborum  omni 
tempore  hauriunt  mala;  boni  autem  semperver- 
santur  in  pace,  et  animi  tranquillitate.  Iderh  auc- 
tor  hunc  versum  conneclit  praecedenti ;  Cor  rec- 
lum  qu&rit  sensum  et  intetligentiam  ;  inerudito- 
rum  autem  os  experietur  mala;  ac  deinde  ulrum- 
que  sic  nectit  el  explicat :  Convenienter  ,  inquit, 
koc  loco  cor  cum  ore  et  oculis  conjungitur  ;  homi- 
nes  autem  mati  et  indocti  subeunl  mala,  nempe 
pcenam  factis  suis  dignam.  At  boni,  qui  a  vitiis  et 
peccatis  ferias  agunt ,  ab  adversis  liberi  sunt,  ideo- 
que  quod  secundiim  cordis  stti  sensum  bonum  vide- 
tur,  pacate  operantur. 

Moraliter,  disce  hic  quantum  bonum  sit  secu- 
ritas  bonae  conscienti;e,  nimirum  quod  sit  quasi 
juge  convivium,  praeserlim  in  lege  nova  ,  ubi 
quotidie  in  convivio  Eucharistiae  cum  Christo 
epulatur  ,  juxta  illud  Ecclesiae  ex  S.   Thoma. 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  XV. 

Aquiu.  in  Feslo  Ven.  Sacram.  O  sacrum  convi- 
vium  in  quo  Christus  sumitur,  recotitur  memoria 
passionis  ejus ,  mens  imptelur  gratia,  et  fulurce 
gtorix  nobis  pignus  daturl  Ut  jam  in  Chrislianis 
impleatur  illud  Isaiae,  cap.  66.  23  :  Et  erit  men- 
sis  ex  mense ,  sabbatwm  ex  sabbato ,  id  esl,  fes- 
tum  festo  conlinue  succedet,  agitabunt  Chris- 
liani  continua  festa  el  convivia  ;  mensis  enim 
hic  significai  festum  Neomeniac,  sive  novilunii. 
Adde  quod  Ghrisliani  ex  hoc  convivio  in  lerris 
exspectant  convivium  perenne  inccelis,  promis- 
sum  a  Christo  ,  Luc.  22.  29  :  Et  ego  dispono  vobis, 
sicut  disposuit  rnihi  Pater  mctts  regnum,  ut  edalis 
et  bibatis  super  mensam  meam  in  regno  meo.  Quo- 
circa  recte  S.  Ambros.  in  psalin.  k5:Quis,  in- 
quit,  puritale  et  simpticitate  pectoris  dulcior  fruc- 
tus?  quis  cibus  suavior  qttam  is  quem  animus  bene 
sibi  conscii  et  mens   innocentis  eputatur?  Hugo 
Victor.  lib.  3.  de  anima,  c.  11:  Conscientia  bona, 
inquit,  titulus  est  religionis,  lemptum  Satomonis, 
ager  benedictionis ,  hortus  deticiarum  ,  aureum 
rectinatorium ,  gaudium  Angeiorum  ,  arca  fozde- 
ris ,  thesaurus  regis ,  auta  Dei ,  habilaculum  Spi- 
rilus  sancti,  tiber  signatus  et'clausus  ,  et  in  die 
judicii  aperiendus.   S.  Bern.  lib.  de  Conscientia  : 
NihU,  ait,  estjucundius ,  nihit  tulius ,  niliit  dilius 
bonaconscienlia;  premat  corpus ,  trahat  mundtts, 
terreal  diabotus  ,  itta  erit  secura.  Bona  conscien- 
tia  secura  erit  cum  corpus  morietur  ;  secura,  cum 
anima  coram  Deo  praisentabitur ;  secura ;   cum 
tttrumque  in  die  judicii  ante  tribunat  terriftcum 
justi  judicis  statuetur.  Fulurx  benediclionis  non 
est  utilius  remedium ,  nec  cerlius  testimonium  bo- 
na  conscientia.  Cum  mttndus  omni  votubititate  cir- 
cumrotetur,  ploret,  rideat,  pereat ,  transeal,  nun- 
quam  marcescil  bonaconscientia.Subjiciatur  corpus 
in  pcena ,  in  injuriis  macerelur,  verberibus  tanie- 
lur,  ecuteo  distendatur,  gladio  trucidetur,  crucis 
palibulo  affigatur,  secttra  erit  conscienlia.  S.  Aug. 
breviler  sed  nervose  in  Sententiis,  n.  90:  Non 
potesl ,  ait  ,   quisquam  fraudari  delectalionibus 
suis  ,  cui  Christus  est  gaudium.  Mlerna  enim 
exttttalio  est,  qua  bono  tcelalur  aterno.  Clemens 
Alexand.  lib.  7.  Stromatum:  Universa,  ait,  vita 
justi  est  quidam  celebris  ac  sanclus  dies  festus.  Et 
S.  Ambr.  lib.  2.  Offic.  cap.  1  :  Vitam  bealam,  ait, 
efficiunt  tranquittitas  conscienlia:  et  securitas  in- 
nocenlice.  Quin  el  Plutarch.  in  Moral.  Vt  nepen- 
thes,  inquit,  herba  ab  Homero  prcedicata  3  addita 
poculis  omnem  convivii  tristitiam  disculil :  ita  bo- 
na  mens  indita  nobis  omneni  vita  solticitudinem 
abolet. 

Praeclare  S.  Cyprianus  de  Orat.  Dominica  : 
Quis ,  ait,  ei  de  scculo  melus  est ,  cui  in  seculo 
Detts  ttttor  est?  Idem  de  Exhort.  Marlyr.  asserit 
timendas  non  esse  injurias  et  pamas  perseculio- 
num ;  quia  major  est  Dominus  ad  protegendum 
qttam  diabolus  ad  impugnandum.  QuinetCicero 
ad  Torquat.  Conscienlia ,  ait ,  rectw  voluntalis  , 
maxima  rerum  incommodarum  esl  consolatio. 
Quocirca  sapienler  S.  Basil.  homil.  de  gralia- 
rum  actione  :  Nutla,  inquit,  quamlibet  sptendi- 
da  ac  tuculenta  humanarum  rerum  condilio  ani- 
mce  tux  ingerat  gaudium ,  quod  immoderatum 
sit ;  nttltai  )%es  afftictiva?  aut  tristes  illam  dejiciant 
de  gradti  sum  celsitudinis ,  et  maturce  gravitatis, 
m&rore  aut  catamilate  contractam.  Plura  vide 
apud  S.  Grcgor.  lib.  8.  epist.  hb.  et  lib.  9.  epist. 
Zi9.  et  apud  S.  Chrys.  homil.  ik.  15.  16.  17.  18. 
el  19.  in  epist.  ad  Roman.  Euge  ergo,  6  anima 
sancta  ct  in  sanctitate  dc  Deo  luo  sccura  :  Suffi- 


COMMENTARIA  l\  Pr.OM.HUn  SALOMONIS.  Cap. 


cis  in  Dro  tito  ,  sitfficiat  tihi  DeilS  tUUt  ;  iioii  e*t 
qood  praeler  eum  requiras,  el  requirendo  tlo- 
lcas,  perdasque  beala  mentis  lua  gaudia.  llii 
soli  conjungere,  illo  fruere,  cnm  llloepulare; 
ille  jugia  lihi  erii  convrva,  llle  el  juge  convi- 
\iuni.  Dicergo:  DUeettu  meus  miiu  ,  et  egolUi 
qui pascltur  tnter  litia  ,  donec  aspiret  dies ,  ct  t>>- 
tiincntiir  innbnr ,  C;inl.  2.  16. 

16.  Ml'1.11  S  KST  1'Alll'M  (TM  TIMORK  DOMIM  ,  QUAM 

tiiksairi  M&GNl  ir  insati  Aiin.is.  ]  llchr.  I'r,r  ikc- 
sauro  mitlto  rt  tiimtiltus  inro;  <  hald.  1/1111111  thc- 
sami  muttiplieationis  in  quibus  cst  turbatio;  Vatab. 
ronlrtlto,  ttl  ts/  in  quibus  sit  ufflictio  cl  tribnlatio 
qitadam  ;  Syrus  ,  quam  thesauri  iniquorum;  Sept. 
ijtmm  thesatrri magni sine  timorc;  Nosler  solerter 
vertil  :  insatittbilt s ;  idco  cniin  I hcsauri  siml  in- 
satiabilcs  ,  id  cst  non  satianl  appclitum  divitis 
et  avari ,  quia  rum  lurhant,  aflligunt ,  moles- 
tant  cura  et  anxieiate  snl,  tum  augendi,  tmn 
ronscrvandi :  quot  cnini  molestiis  ,  laboribus, 
angoribus,  curis  lancinalur  animus  divilis,  ut 
opcs  suas  tucatur  cl  adaugeat?  Dicunlur  crgo 
tliosauri  insatiabilcs  aclive,  id  est  insalialivi,  ait 
Dionysius,  quia  appetilum  non  saliunt  ,  scd 
irrilant. 

Igitur  hujus  scntcntiac  ratioest:  piima  ,  quod 
timor  Dei  majus  sit  bonum  quam  omnes  tbe- 
sauri ;  quare  qui  cum  babet ,  opulenlior  est  om- 
nihus  divitibus  qui  Ibcsauris  abundant.  Unde 
S.  Chrysost.  Iiomil.  26.  in  cpist.  ad  Hebr.  Adsil , 
inquil ,  timor  Dei ,  et  nihil  erit  molestttm ,  sive 
di.reris  paupertalem  ,  sive  morbum,  sive  caplivi- 
tatcm,  sive  servitutem,  sive  quidvis  alittd  moles- 
tnm  ;  sed  et  ipsanobis  opemafferent  adcontraria. 
Scitieei  pauperias  divitiis  lionestior ,  morbus  sani- 
tate  firmior,  captivitas  dcniqtte  et  servittts  tiber- 
tate  gloriosior  ac  potior  erit.  Undc  tanta  timoris 
Dei  vis  srd  commutandas  malorum  vices?  Paulo 
postaddit  :  Timor  Dei  concupiscentias  exstirpat. 
Sane  cupiditas  malorum  onmium  radix  est  ; 
banc  vero  radicem  limor  Dei  slirpitus  eruit  : 
qua  eruta  ,  mala  omnia  in  bonum  pcrmulantur; 
paupertas  transit  in  divilias,  morbi  in  valetudi- 
nem,  captivilas  in  libertatem. 

Secunda ,  quod  timor  Dei  faciatmentem  quie- 
tam  ,  etsua  sorte  a  Deo  sibi  admensa  ,  conten- 
lam  ,  laetam  et  hilarem  ,  juxta  id  quod  praeces- 
sit  :  Secura  mens  quasi  juge  convivium  ;  haec  au- 
tem  mentis  quies  et  laetitia  poiior  est  omnibus 
opibus. 

Tertia,  quod  timor  Dei  expleat  satietque  men- 
tem;  quia  eam  unitDeo;  qui  autemDeumhabel, 
quid  amplius  desideret?  Cui  Deus  non  sufficit , 
quid  sufficiet  ?  Thesauri  auiem  cupiditatem  non 
saliant,  sed.acuunl;  cupiditas  cnim  est  quasi 
hydrops,  quisemper  siiiens  quo  plus  bibit,  eo 
plus  bibere  gestit ,  juxta  iilud  : 

Quo  plus  sunt  potae,  plus  siliuntur  aquae. 

Quarta  ,  quod  thesauri  multas  afferant  tur- 
bationes  ,  puta  curas  ,  labores  ,  angores,  li- 
tes  ,  rixas  ,  tristitias  ,  etc. ,  quae  omue  opum 
commodum  et  gaudium  siccant  et  exsor- 
bent. 

Quinta  ,  quod  parva  substantia  justi  sit  se- 
cura  et  utilior  quam  magna  injusti.  Unde  S.  Gre- 
gor.  Nazianz.  orat.  26.  legit :  Melior  est  exigua 
pars  cum  securitate ,  quarn  magna  cttm  infirmi- 
tate  et  incertiludine.  Huc  facit  illud  Pindari  in 
Nemapis  ode  8  :  A  Deo  saUe  divitix  liominibtts  du- 
rabiliores. 


XV. 
Sc\la,  (|iio(l  mndir.T  OpPS  faciaiit  moduslO*  . 

luiiiiiics,  tobrloi  ;  immodicffi  faciaul  audacea. 

stipcilios  ,     dcliriosos   ;    undi:    Aurlor    C.ili u.c 

GraBCorum  vertii  i  \leiior  <  il  iwigua  poriio  ctan 

tiiiiorc  Doiiiitii  ,  ijtitun  iitisiitiii  magni  cum  p 
fracttt  atitiiicia;  «feCta  cniiii  lignificat  lecuriUi- 
trin,  Budaciam,  onimum  limoris  nescium,  ot, 
ut  Complul.  vrriiini,  intrt  piditatt  m  Idem  aucloi 

rilal  siinilrm  llcsiodi  sciilcnliain  :  lliiiiniiia  aint- 
cilitt  facit  snbimlc  ut  purcu  stutvius  sapiaut ,  ani- 
mttm<iuc  magis  ohlccirnt  ijtuun  magna,  prafst  rtim 
nuilc  pttrla.  ISaque  tntin  gloria  gcyiuinti,  tiul  vo 
lupttis,  in  mtigiio  ccnsii  atil  stunplii  conststit  ,  s<,l 
ttmlra   in   gcnuina  votuptatc   ti  gratia   magnus 
crnsiis  et sttmpttis  sese  ostcndit.  Denique  li.  Levi  : 
Longe  praRstanl,  in(|iiit  ,  lcniics  facullalcs  riini 
Dri  timore  el  jusle  ronipaiale  (lirsaiiiis  inaxi- 
mis,  congestis  strepilu  clclamore  ob  coruin  la- 
crymas  ,  qui  vi  fraudeque  circumvcnli   sunl  : 
nam  tcnucs  divitiaead  fclicilatcm  et  diulurnila- 
tcni  spectant;  ingcntes  vero  perniciem  damna- 
(jiic  cxtrcina  alfcrunt. 

Mystice  idem  auctor  Catenae  Graecor.  sic  ox- 
plirat,  q.  d.  Melior  est  cxigua  scientia  cumjusta 
opcratione,  quam  tola,  vel  cumulata  scicntia  cuiu 
iniqua  actione. 

17.  MiaiUS  ESTVOCARI  ADOLGRACUM  CHARITATi:, 

quam  ad  vfTCLUM  saginatum  cum  odio.]  llebraeus: 
Bona  est  esca  oleris  et  dilcctio  illic  ,  praz  bove 
prtxscpii  (id  est  in  prsesepio  saginalo),  et  odium 
itlic  ;  Cbaldaeus  :  Metitts  est  prandium  oleris  ubi 
est  charitas ,  quamboves  pingues  ttbi  est  odium  ; 
Septuag.  Metior  est  liospitatitas  cttm  oleribus  ad 
amicitiam  et  graliam ,  quavi  apposilio  vilulorum 
cum  inimicitia;  Tbeodolion  :  Super  bovem  sagi- 
natum. 

1'rimo  ,  nostcr  Salazar  charitalem  et  odium 
hic  accipit  Dei ,  non  liominum  ,  quasi  hic  causa 
detur  v.  praeced.  q.  d.  Melius  est  parum  cum 
timore  Dei  ,  quam  thesauri  magni  sine  li- 
more  Dei ;  quia  Deus  optimus  maximus  ple- 
rumque  ex  charitate  et  amore  amicis  suis  im- 
mitlit  paupertatem ,  nec  nisi  oleribus  eos  pascit; 
diviiias  vero  ex  odio  tribuit  suis  inimicis  ,  ut 
vilulis  saginentur ;  quia  divitiae  omnium  pecca- 
torum,  litiumetmalorum  sunt  occasio  ,  fomen- 
tum  et  causa. 

Secundo  ,  S.  Chrysost.  homil.  1.  in  epist.  ad 
Coloss.  odiosas  esse  docet  divitum  mensas  , 
licet  opiparas  ;  pauperum  vero  licet  tenues  , 
amabiles  et  optabiles,  uthas  amare  et  ambire  , 
illas  odisse  et  fugere  conveniat ;  eo  quod  mensae 
paupcrum  in  tribus,  scilicet  in  honore  ,  volup- 
tate  et  libertate  superent  mensas  diviium  ,  ac 
proindeamiceesint.benevolaeetcharitatisplenae; 
cum  divitum  saepe  sint  superbae,  superciliosae  , 
malevolae,  ideoque  magis  odio  quam  amore 
dignae:  ln  tribus,  inquil,  itlos  superamus,  scilicet 
votuptate,  Iwnore,  tibertate  et  gratia.  ISam  ego  ma- 
lim  quidem sotum panemsumere cum  gratia,  qttam 
innumerabiles  cibos  cum  servitute  ;  et  melius  reor 
esse  vocari  ad  olcra  cttmcltaritate,  quam  ad  vitu- 
lum  saginatum  cum  odio. 

Tertio,  plane  et  genuine  ,  R.  Salomon  :  Melius 
est,  inquit,  convivium  oleris  indigenti  exhibitum 
cum  benevotentia?  significatione ,  cttm  sciticet  hi- 
lari  benevotoqtte  vultti  excipitttr,  qttam  cttm  ei- 
dem  edendx  prcebentur  carnes  pingues  cum  jur- 
gio  et  ira.  Et  Aben  Ezra  :  Melius  est  ,  inqnit  , 
amicitio3  donumvitulo  saginato ;  prastat  esui  bo- 
vis  attilis  ttt  quis  ab  aitero  ametur,  quam  ut  sagi- 


396  COMMENTAKTA  IN  PROVEuBIA  SALOMONIS.  Cap.  XV. 

nato  bove  vescatur,  et  tamen  alter  alterum  odio  maxime  aesLimatiir  ex  animo  conferenlis.  Ter- 

prosequatur.  tio,  satius  est  parva  virtutum  officia  exercere 

Scnsusergo  genuinus  est,  q.  d.  Saliusesl  ma-  ex  magno  amore  Dei ,  quam  magna  sine  eo. 

jorisque  voluptalis  et  utilitaiis  excipi   olcribus  Unde  vidua  Evangelica  offerens  duo  minuta  in 

cum  cluirilaie,  amicilia  et  benevolenlia  ,  quam  gazophylacium,  plus  caeteris  omnibus  obiuiisse 


magno  apparalu  vitulorum  et  epularum  cum 
odio,  inimicilia  aut  malevolenlia  ;  quare  illa 
poiius  quam  haec  suni  adeunda,  praeserlim  cum 
quis  ad  illa  invilatur.  Rursum  Hugo,  q.  d.  Gra- 
tius  est  modicum  quod  datur  cum  hilarilate  ,  qua; 
est  signum  amoris  ,  quam  multum  quod  datur 
cum  trislilia ,  qux  est  signum  odii.  Unde  Eccle- 
siast.  c.  35.  In  omni  dato ,  ait,  hilarem  fac  vultam 
tuum,et  cum  exsultatione  sanctijica  decimastuas. 

Significaiur  ergo  hic  primo,  ei,  qui  quaerilhos- 
piiium  velprandium,  quaerendum  esse  polius 
hospitem,  qui  sil  hospilalis  ,  id  est  animo  hos- 
pitali  praeditus.  Commendalur  igitur  hic  virtus 
hospitalilalis  ,  quam  docet  Salomon  non  tam 
in  epulis  ,  quam  in  animo  henevolo  et  oflicioso 
consistere.  Sunt  enim  multi  qui  ob  avaritiain 
nolunt  esse  hospilales;hoscehic  docelSalomon, 
ut ,  si  magno  sumptu  nolint  aut  non  possint, 
saltem  animo  el  frugali  mensa  sint  hospitales. 
lta  S.  Ambrosius,  1.2.  Offic.  cap.  21 :  Inde ^inquit, 
se  immersit  avaritia,  velut  quaedam  bonorum  ari- 
ditas  officiorum  ,  ut  hominis  damnum  putent , 
quidquid  praiter  rnorem  impenditur.  Sed  etiam  in 
hoc  adversus  avaritiam ,  ne  quod  afferri  possit 
impedimentum  ,  prospexit  Script.  venerabilis  di- 
cens  :  Quia  metior  est  hospitalitas  cum  oleri- 
bus  ;  et  infra  :  Melior  panis  in  suavitate  cum  pace. 
Non  enim  prodigos  nos  docet  esse  Script.  sed  U- 
berales. 

Secundo,  docetur  is  qui  convivium  inslruit , 
ut  illud  magis  amore  quam  epulis  instruat  : 
nam  si  illud  livore  et  rancore  condiat,  non  tam 
convivium  facietquam  convicium,  ul  ait  Ausor 
nius  in  Ephemeride.  Finis  enim,  imo  forma  et 
anima  convivii  est  amor,  charitas,  benevolcu- 
tia,  ut  patelin  convivio  Eucharistiae  quod  Chris- 
tus  inslituil,  ut  fideles  omnes  tam  sibi  quam 
inter  se  per  charitatem  uniret.  Atque  hac  de 
causa  post  illud  olim  Christianiinstruebantcon 


jiulicalur  a  Christo  ,  Lucae  21.  3.  Hoc  auiem 
maxime  locum  habet  in  convivio  Eucharistiai  ; 
qui  enim  in  eooleribus  prenitentiaeetcompunc- 
tionis  vescilur  ex  charilate,  longe  pra?stat  illo 
quiineodem  vitulo  saginalo  superbae  sapientiae 
el  contemplationis  pascitur  sine  amore  ,  exis- 
lens  in  peccato  mortali.  Talis  enim  judicium 
sibi  manducat  et  bibit ,  non  dijudicans  corpus  Do- 
mini  ,  1.  Corinth.  11.  Aut  simpliciler,  ail  Hugo  : 
Melius  est  cum  charitale  comedere  olera  ,  quam 
cum  odio  accedere  ad  Eucharistiam ;  Christusenim 
in  Eucharistia  est  vitulus  saginatus,  de  cajus  ple- 
nitudine  omnes  accepimus ,  Joan.  1.  Quarto , 
Glossa  :  Multo  utilius  est  ,  inquit ,  simplicis  vitai 
innocentiam  cum  charitate  servare ,  quam  virtu- 
tum  exterius  fulgere  miraculis ,  et  interiora  men- 
tis  ab  odiorum  sordibus  non  purgare.  Quinto  , 
Hugo  per  olera  accipit  manclata,  pervitulum  sa- 
ginalum  consilia  Evangelica,  q.  d.  Melius  est  cum 
charitate  servare  mandata  quamcum  odio  impiere 
consilia. 
18.  Vir  iracundus  (Hebraeus,  vir  excandescen- 

tiaz)    PROVOCAT   RIXAS  ;  QUI  PATIENS   EST  ,    MITIGAT 

(Syrus  ,  exslinguit )  suscitatas.  ]  Sepluaginta  : 
Vir  animosus  parat  (male  aliqui  legunt ,  parii ) 
rixas ;  tonganimis  autem  et  eam  quai  fulura  erat 
mitigat.  lidem  replicando  subdunt  :  Longanimis 
vir  exstinguet  judicia  ( lites  ,  quae  in  judiciiset. 
tribunalibus  agilantur)  ;  impius  aulem  suscitat 
^nagts ;Vatab.  Vir  iracundus  excitat  contentionem; 
at  tonganimis  sedat  iitem. 

Pro  provocathebv.  est  mj  gera,  id  est  trahit, 
allrahit;unde  mjn  megra, vocatur serra,  quasi 
traha,  a  trahendo.  Sicut  ergo  serra  assidui  trac- 
lus  reciprocatione  secat  saxa  eliam  durissima  ; 
sic  qui  lingua  repelit  el  reciprocat  injurias  , 
secat  amores  etiam  maximos  ,  ac  inter  amicis- 


simos  concitat  rixas.  Rursus  gera ,  id  est  gut- 
ture  trahit,  gargarizat,  ruminat  ct  ruminando 
vivium  escarum  vulgarium,  adquod  invitabant  provocat.  Unde  n*U  garon  vocatur  guttur  ,  quo 
omnes  fideles  eliam  pauperes  in  symbolum  cibum  trahimus  et  ruminamus.  Significat  ergo 
charitatis  ,  ideoque  illud  vocabant  Agapen  ,  id     quod,  sicut  guitur  in  animalibus  attrahit  rumen, 


est  charitalem,  uti  dixi  1.  Corinth.  11.  Quare 
maligni  sunt,  qui  in  convivio  discordias  ,  lites, 
rixas  exercent,  imo  perfidi  et  prodilores  ,  qui 
hosles  ad  epulas  invitant  utoccidant ,  uti  inter 
eas  occisus  est  Simon  Machabaeus  cum  filiis  a 
Ptolemaeo,  1.  Machab.  16. 16;  ei  Amnon  invitatus 


id  est  cibum  e  slomacho  ,eumque  rursus  mas- 
ticat  et  ruminat  :  sic  quoqne  iracundus  ,  id  est 
propensus  in  iram  ,  alterius  dicla  vel  facta  in 
sui  contemptum  ,  assidue  in  memoriam  revo- 
cat,  indeque  lingua  ea  volvit ,  crebro  de  iis 
loquendo  eaque  exaggerando,  quo  fit  ut  iras  et 


ad  convivium  ab  Absalomo  ,  ah  eodem  in  eo     rixas  tamin  se  quamin  aliis  suscilct.  Sicut  ergo 


trucidatus  est ,  2  Regum  13.  28.  Et  Christus  in 
ullima  ccena  prodilus,  et  ad  necem  Judaeis  tra- 
dilus  fuitaJuda;  quod  proinde  ingenti  doloris 
stimulo  Christum  pupugit,  adeo  ut  psal-  bk.  13. 
graviter  de  eo  queratur  :  Quoniam ,  inquit ,  si 
inimicus  meus  matedixisset  mihi  ,  sustinuissem 
utique,  etc.  Tu  vero  homo  unanimis ,  dux  meus  et 
notus  meus  ,  qui  simut  mecum  dulces  capiebas 
cibos  ,  in  domo  Dei  ambulavimus  cum  consensu  , 
q.  d.  Tu  ,  6  Juda,  qui  eras  mihi  conviva  ,  fac- 
lus  es  mihi  prodilor;  hoc  me  pungit,  hoc  cruciat. 
Mystice  primo ,  Auctor  Catenae  Groscor.  sic 
explicatj  q.  d.  Satius  est  pauca  scirc  cum  cha- 
ritate,  quam  magnam  scientiam  vindicare  et 
cum  pace  pugnare.  Secundo,  satius  est  exigua 
beneficia  conferre  ex  magna  cbaritate,  quam 
magna  ex  parva  vel  aegra  ;  hcneficium  enim 


gargarizatione  provocantur  phlegmata  ;  sic  ru- 
minatione  injuriarum  provocantur  rixse.  Patiens 
autem  ,  quia  injurias  non  ruminal,  nec  iu  men- 
tem  aut  linguam  vocat,  sed  potius  eas  oblivionc 
sopit  el  sepelit,  aut  certe  extenuat ,  mitigat  et 
sedat  quoad  potest  ;  hinc  pariter  miligat  et 
sedat  rixas.  Patiens  igilur  validum  habet  mentis 
stomachum,  qui  omnia  dura  illico  concoquit  ; 
iracundus  vero  stomachum  mentis  habet  bile 
infectum,  quae  assidue  injurias  sibi  faclas  ru- 
minat  et  eructal,  itaque  lites  suscitat.  Ila  Cas- 
sianus,!.  8.  de  Instit.  renunt.cap.  1,  ubiexhoe 
et  aliis  Proverb.  locis  docet  iram  homini  eri- 
perc  tria  decora  :primum  ,  gravilatem;  secun- 
dum  ,  consilium  ;  tertium  ,  pacem  :  Quia ,  in- 
quit,  iravirijuslitiam  Deinon  operatur.  Ipsam 
quoque  honestatis  gravitatem,  quce   etiam  viris 


COMMENTARIA  IN  PIIOV 
ili  fmjus  solei  famlliaris  c.ristrrr  .  nullo  modo 

possitlrrr  p<>t<  rimtis,  licet    nolnlrs  rt  honrsli  nala- 

linm  prttrogativo.  putcmur;  quia  otr  iraeundut 

inlionrstns  <  st.  Consitii  rtiain  matiirit<itrm  nttlla- 
tenas  tatebimm  obtinere  ,  quamois  gravcs  et 
summa  scientia  praditi  videamur i  quia  vir  ira- 
ctmdus  aglt  sine  consiiio.  Sednec  quieti  esse  aper- 
turbationibus  no.viis,  nee  poterimus  carere  pecca- 
t  s,  tametsi  nequaquam  nobis  inquietudinesabatils 
inferantur ;  quta  vir  animosns  parat  rixas,  vir  au- 
tem  iraciindiis  r/foilif  pcccala. 

Sapieoter  Seneea  In  Prwerb.  Setnpcr  dissemsio 
ab  alio  incipiat ,  d  lc  rcconriliatio.  Et  Tlmcydi- 
dei  :  Dno  sunt  advcrsissima  tecttt  mcnti  ,  cclc- 
ritasct  ira.  llnir  Saloinonis  scnlcntiae  suballcrna 
esl  illa  ejasdem  vcis.  I  :  Besponsio  mollis  fran- 
git  iram  ;  sci  mo  diirus  suscilat  fnrorcm.  Prauclare 
S.  Gregor.  Nazianz.  orat.  \d:ISihil,  ait ,  persecu- 
torcm  ita  snprrat ,  ut  patiens  <ilacri(as.  Kl  sanclus 
Chrysosiomus  ,  hom.  6.  in  Acta  :  Neque  fcrrum 
ignitum  ,  inquit,  aqtta  intinctnm  illico  calorem 
amitlit  ;  sicnl  si  incidat  in  animam  tonganimcm 
vir  iracundas.  Idcni ,  hom.  19.  in  cpisl.  ad  Hehr. 
Arbores  ,  ait ,  qno  magis  ventiluntur  et  agitan- 
t.ur  d  vmtis ,  eo  fiun'  fortiores  et  densiores.  Etnos 
quoquc,  si  simiislcncs  et  patientes ,  erimus  ctiam 
fortcs  ac  talidi.  Ethomilia  22  :  Adeo  excelsus  est 
Irnis  ct  paticns,  itt  nc  plagam  quidem  a  plaga  ac- 
cipiat.  Sanclus  Valcrianns  ,  homilia  12  :  ln/inila 
virttts  est ,  inquit,  odia  vicissc  beneficiis ;  nam  ille 
inter  ccetcros  palmam  pcrfcclce  virtutis  obtinet , 
qui  ad  vicem  veneni  pocula  dulci  melle  componit. 
lluc  spcclat  vcrsus  Comici : 

Mulla  troplisa  vis  eripit  ,  plura  sed  patientia. 
Impeccabilis  essequaeris?sis  paliens,sis  coutinens. 
Nil  sic  cbnlumeliosos  unt  ut  p;Uientia. 
Quidquid  emondare  non  est,  lenias  patienlia. 
Adamanta  quisquis  verberat  ,  se  verberat. 
Rupes  ferendo  vincit  assultus  maris. 
Ilegina  rerum  omnium  patienlia. 

Dcnique  S.  Bernard.  epist.  87.  ad  Ogerium  : 
Uumiliatio,  inquit,  via  est  ad  humiUtatem  ,  sicut 
palicnlia  ad  paccm ,  sicut  lectio  ad  scientiam. 
Idem  in  Sentenliis  sub  initium  :  Patientes,  ait , 
possident  animamsuam,  quibus  dicitur  :  In  pa- 
tientia  vestra  possidebitis  animas  vestras.  Matth.  5: 
Pacifici  possidcnt  non  solum  suam,  sed  etiam  alio- 
rum  in  quibus  faciunt  pacem;  ttnde  merito  ftlii  Dei 
vocantur  ,  etc.  Sed  etiamvolentes  pacem  auferre 
diligunt ,  sicut  scriptum  esl  psal.  119  :  Cum  his 
quioderunt  pacem  eram  pacificus.  Ecce  isti  sunt , 
in  quibits  rcquiescit ,  et  mansionem  Deus  facit. 
Unde  idem  alihi  horlatur,  dicens  :  Et  tu  tan- 
quam  Angclus  pacis  sollicitus  eslo  auferre  scan- 
dala,  turbationes  sedare ,  dissidentes  et  litigantes 
paci/icarc.  Angeli  enim  affectu  benigni,  religione 
pii ,  castimonia  integri ,  unanimitate  sunt  indivi- 
dui,  pace  securi ,  d  Deo  condili ,  divinis  laudibus 
et  obsequiis  dediti ,  ait  idem ,  1.  5.  de  Considerat. 
cap.  lx. 

19.   ITEU  PIGRORUM  QUASI    SEPES    SPINARUM  ;  VIA 

Jt  storum  absqce  offendiculo.]  Hebraeus  :  Via 
pigri  velut  senlicctum  spinarum  ;  et  semita  recto- 
rum  strata  vel  complanata  ;  Chaldaeus  :  Via 
pigrorum  tribuli  et  spina?;  et  via  rectorum  munda 
et  pura  ;  Septuaginta:  Via?  otiosorum  slrativ  spi- 
nis  ,  fortium  vero  trita.  Alludit  ad  horlos  et  pa- 
radisos  scpihus  spinarum  obseptos  et  circum- 
datos  ;  sicut  enim  viator  ,  qui  vult  fructihus 
hortorum  gaudere,  necessc  est  ut  spes  illorum 


F.nniA  SALOMONIS.  Cap.  XV.  307 

spinosas  pcnciicl  ;  sic.   qui  vull  frurlibus  vir- 

iiiiiiui  iVui ,  oporlet  ut  lepei  tenlaiionum  ei 
(liiiiciiltatum  prsviai  perrumpaL  i  nde  pro  se- 
P  s  liebr.  cst  rfltffl  '"'  tcucha ,  id  eit    leutice- 

luin  ,  vcprct  iini  ,    diiincluin  ,   spinclinn.    Igilur 

sicut  in  ipineto  rel  dumeto,  primo  eii  ipioa- 
iuin  muliiiiido;  lecundo,  deniilai ;  lerlio,  bcu> 

lcns  ;  quaito  ,  ImplexiO  ;  UU8  cnim  allcrj  conli- 

niic  Innectiturei  Implectitur;  iic  et  difflculta- 
tea  ,  (pi.u  virintem  obiident  et  circumdaut  , 
primo,  suiii  mullm;  ICCUQdO ,  denilB  ;  lertio  , 
aculeaUe  et  pungentei  ]  quarto,  implexat,  ut  , 

si  unam  evellas  vcl  luperei,  moxin  aliain  ct 
aliam  incurraa,  quae  rei  facit  pigroi  et  puiil* 
lanimes  desperare  ;  sed  justi  fortea  et  itrenut 

sensim  et  palienler  unain  poit  aliam  carpunt 
el  supcranl,  itatpic  tandem  omnes  evclluntet 
vincunt ,  uti  suadebat  Abbas  illc  in  Vitis  l'a- 
trum. 

Jam  primo  ,  Tigur.  vcrlit:  Via  pigri  vetut  sen- 
tibus  obsita  squalel  ;  via  autem  reclorum  com- 
planata  est.  Unde  nosler  Salazar  sic  exponit  : 
Salomon,  ait,  illos  pungit  his  verbis,  qui  ex 
incuria  el  inertia  pracdia  sua  et  fundos  nec  vi- 
sunt,  nec  excolunt.  Iiaque  ait :  ltcr  pigrorum, 
quasi  spes  spinarmu;  id  estvia  eorum  tn  prasdia 
et  in  fundos  spinis  ac  tribuiis  horrel,  perifido 
ac  sepes  hirsutis  vcprihus  implicata  ,  nimirum 
quia  inerlia  domi  jacenles  illam  non  exicrunt  , 
non  calcant;  nam  quae  non  calcantur  viae  enalis 
veprihus  citius  silvescunt,  horrithe  alque  im- 
meahiles  sunl.  Via  justorum  absque  o/fendiculo ; 
Chald.  Viajustorum  (rita.  Nomine  justorum  im- 
pigroset  strenuos  intelligo ,  quia  pigris  oppo- 
nuniur.  Unde  Sepluag.  xcvlunl:  Via  fortium,  seu 
slrenuorum ,  trita? ;  viae  nimirum  acl  prcedia  el 
f  undos  eorum  sunl  trilissimae  :  quia  dnmad  illa 
invisenda  et  excolenda  eunt  redeuntque  ,  se- 
milam  proterunt  atque  calcant.  EtVulgaia:  Vice 
justorum  absqtte o/fendiculo,\A  esl,  semita  eorum 
expedila  esl  ac  purgata  :  quia  cum  saepius  per 
illam  pergant,  omnia  impedimenia  atque  ohi- 
ces  inde  pellunt.  Hac  aulem  paraphrasi  Salo- 
mon  significat  pigrorum  et  inertium  agros  ac 
proedia  inculla  silvescere  ,  at  sollicitorum  fun- 
dos  accuratissime  coli  et  tractari. 

Scc  undo  ,  Auctor  Catenae  Graec.  ex  Sept.  sic 
Vfrtit:  Ignavorum  hominum  viu3  quasi  spinis  ob- 
sitce  sunt  asperat  ;  forlium  vero  semitce  sunt  planai 
alque  protrita.  Quod  sic  explicat,  q.  d.  Ut  ignavi 
sihi  el  aliis  ohsunt,  ita  contra  studiosi  sibiel  aliis 
prosunt. 

Tertio,  alii  hunc  versum  neclentes  praece- 
denti  per  pigros  intelligunt  insipientes  ,  puta 
iracundos  ,  quos  v.  praeced.  Salomon  dixit  sus- 
cilare  rixas  ,  cujus  rei  causam  hic  assignat , 
quocl  sint  spinosi  et  aculeati :  aculeis  enim  et 
spinis  suae  dicacitalis  ita  pungunt  alios,  ui  rixas 
suscitent.  Huc  facil  R.  Agadae  adagium,  quocl 
cilat  hic  R.  Salomon  :  Via  Esau  esl  tanquam  spi- 
na  floccis  lance  implicita,  quamsi  inde  removeas, 
aliunde  emerget.  q.  d.  Improborum  manus  nemo 
evadit  nisi  pecuniarum  ope :  quia  si  hac  parte 
contraillorum  insultus  te  munias  ,  alia  te  pun- 
gent  et  affligent. 

Quarto  et  genuine ,  q.  d.  Iter  ad  honestas  vir- 
tulum  actiones  pigris  ,  ob  cupiditatem  et  pigri- 
tiam  torpentihus,  videlurdurum  nimis,  ardiuim, 
implexum  et  impervium  ,  perinde  ac  si  spinis 
obsitum  et  obseptum  foret :  via  autem  justorum 
qui  impigre  et  strenuc  progrediuntur  in  via 


398  COMMENTARIA  IN  PROVEBBIA  SALOMONIS 

justiliae  ,  justis  ipsis  ob  assueludinem  studium- 
que  et  desiderium  virtutis  videtur,  ut  revera 
est ,  absque  offendicuto ,  id  est  complanata  ,  fa- 
cilis  eltrita  :  eslo  enim  in  ea  tentationes  et  dif- 
ficultates  occurrant ,  lamen  justi  generose  eas 
superant  et  transcendunt,  cum  pigri  et  impii 
eis  terrili  animum  despondeant,  cedant  et  suc- 
cumbaut,  juxlaillud  c.  '22.  13.  Dicil  piger  :  Lech 
esl  fortis  ,  in  meclio  platearum  occidendus  sum. 
lta  Beda  ,  Ilugo,  R.  Salomon  ,  R.  Levi,  Cajet. 


Baynus,  Arboreus  etalii.  Unde  Vatablus  sic  ver- 
lit  et  explicat :  Via  pigri  est  quasi  sepes  spinosa; 
e.t  viareclorum  est  elevata  ;  hoc  est ,  insipiens , 
id  est  im.piu.Sf  cst  piger,  quasi  esset  septus  spinis : 
sapiensvero  est  diligens  ,  quasi  incederet  per  viam 
slratam  lapidibus.  Sic  et  Aben  Ezra  ac  Pagnin. 
Quin  et  S.  Creg.  1.  30.  Mor.  c.  13  :  Multos  ,  ait, 
soepe  videmus  vilam  quidemsanctcc  conversationis 
appetere,  sed  ne  hanc  assequi  valeanl  ;  modo  ir- 
ruentes  casus,  modo  futura  adversa  formidare : 
qui  incertamala,  dum  quasi  cauti  prospiciunt , 
in  peccalorum  suorum  vincutis  detinentur.  Mulla 
enim  ante  ocutos  ponunt ,  quce  si  eis  in  conver- 
satione  evenianJt ,  subsislere  se  non  posse  formi- 
dant ;  de  quibus  bene  Salomon  ait :  Iter  pigrorum 
quasi sepesspinarum.  Nam  cumviam  Dei  appetunt, 
eos  velut  spince  obstaniium  sepium,  sic  formidi- 
numsuarum  oppositce  suspiciones  pungunt ;  quod 
quia  eiectos  prcepedire  non  soiet ,  bene  iilic  secu- 
tus  adjungit  :  Via  justorum  absque  offendi- 
cuio. 

Et  Cassianus  Collal.  24.  c.  24:  Vice,  ait,  secun- 
diim senlentiam Salomonis  nihiioperantium  stratce 
sunt  spitiis,  fortium  vero  tritce  sunt ;  et  ita  ab  iti- 
nere  regio  deviantes  ad  iiiam  melropolim,  ubi 
noster  cursus  indeclinabiliter  semper  debet  esse  di- 
reclus ,  non  poterunl  pervenire.  Quod  etiam  Ec- 
clesiastes  satis significanter  expressit:  Labor ,  in- 
quiens ,  stuitorum  affiiget  eos  qui  non  noverunt 
ire  in  civilalem ;  iltam  scilicet  Jerusalem  cccles- 
tem  ,  quce  est  mater  omnium  nostrum. 

Vide  proprielates  et  discrimina  pigri  et  se- 
du\i  sive  fervtntis ,  quas  ex  S.  Bern.  serm.  6. 
de  Ascensione  Domini  recensui  Rom.  12.  11.  ad 
illud:  Spiritu  ferventes.  Idem  c.  Bern.  serm.de 
triplici  custodia  manus,  linguae  et  cordis  ,  pi- 
gris  acrem  datstimulum  ad  spinas  omnesin  via 
virlutis  occurrentes  animose  disjiciendas :  Ne- 
mo,  ait,  nostrum,  fralres,  parvi  ceslimet  tempus 
quod  inverbis  consumilur  otiosis.  Siquidem  tempus 
acceptabite  est ,  et  dies  salulis.  Voiat  verbumir- 
revocabiie,  voiat  tempus  irremeabiie,  nec  adverlit 
insipiens  quid  amiltat.  Libet  confabuiari,  aiunt , 
donec  hora  prcetereat.  O  donec  perlranseat  Iwra, 
6  donec  perlranseat  tempus !  Donec  hora  prcetereat 
quam  tibi  ad  agendam  pccnitentiam,  ad  obtinen- 
dam  veniam  ,  ad  acquirendam  gratiam ,  ad  glo- 
riam  promerendam  miseralio  Conditoris  indulget. 
Donec  transeat  tempus,  quo  divinam  libi  repropi- 
tiare  debueras  pietatem ,  properare  ad  angeticam 
societalem,  suspirare adamissam  hceredilatem,  as- 
pirare  ad  promissam  felicitatem  ,  excitare  remis- 
sam  voluntatem ,  flere  commissam  iniquilatem. 
Vide  sequentia.  ldem,sermonedemultiplici  uli- 
litate  verbi  Dei,  pigriliae  remedium  assignat 
audire  vel  legere  etruminare  verbum  Dei.  Ser- 
mo  enim  quem  ioquitur,  ait,  spiritus  et  vita  est.  Si 
cor  tuum  induralum  est,  memento  Scripturce  di- 
centis:  Emittet  verbum  suum,  et  liquefaciet  ea , 
Fs.  147;  et  ilem  :  Animamea  Uquefacta  est  ut  di- 
tectus  locutus  est.  Cant.  5.  Si  tepidus  es,  et  evomi 


Cap.  XV. 

jamformidas ,  non  discedas  ab  eloquio  Domini:  cl 
inflammabit  te  ,  quia  eloquium  ejus  ignitum  val- 
de.  Proprium  enim  acediie  elpigrili.e  remedium 
est  amor  Dei :  ubi  enim  est  amor ,  ibi  non  est  la- 
bor,  nec  tepor  aut  lorpor ;  sed  ardor  et  fervor , 
juxla  illud: 

Non  ila  disruplis  flammas  vomit  /Etna  carainis, 
^Esluat  ut  quis  amans  ictus  amoreDei. 

Mystice  Hugo:  Iterpigrorum,  inquit,  est  vita 
prcesentisvoluptalis  ,  quae  sui  amore  implicatos 
detinct,  pigrosque  facit  adomne  bonum.  Sepes 
spinarum  sunt  spinosa  et  pungentia  desideria 
pigrorum.  Unde  sicut  sepes  spinarum  non  trans- 
itur  absque  laesione  pedum ,  sic  nec  praesens 
voluplas  absquepunctioneanecluum.  Quod  au- 
tem  deliciee  praesenlis  silae  spinae  sint,  dicit 
Job  c.  30  :  Esse  sub  sensibus  delicias  compulant. 
Unde  rusticus  in  luna  fasce  spinarum  onustus 
quidaliud  est,  quam  bomoin  mutabilitateprae- 
senlis  vitaesub  onere  pnesemium  voluptatum? 
Unde  Nabum  1.  10.  dicitur  :  Sicut  spince  se  invi- 
cem  comptecluntur,  sic  convivium  eorum  pariter 
polanlium  ;  consumentur  quasi  stipula  ariditate' 
piena.  Via  justorum  absque  offendiculo ,  quia  rec- 
ta,  quia  plana,  quia  lucida,  quia  secura  :  nam 
quidquid  adversilatis  vel  difTicullatis  acciderit, 
aequo  ferunt  animo,  juxta  illud  c.  12  :  Non  con- 
tristabiljuslum  quidquidei  acciderit.  Ideo  semper 
procurrunt  jusli  in  via  sua,  quousque  perve- 
niant  ad  patriam,  juxta  illud  Isaiae  c.  40:  Qui 
sperant  in  Domino,  mutabunt  fortitudinem,  assu- 
ment  pennas  sicut  aquilce  ,  current  et  non  iabora- 
bunt,  ambutabunt  et  non  deficient.  E  converso  via 
impiorum  plena  est  spinis  avaritiae  ,  quoe  suffo- 
cant  semen,  Mattb.  13,  et  gladiis  detraclionis, 
juxta  illud  c.  22  :  Arma  et  giadii  in  via  superbi. 
Jlem  laqueis  adulationis,  juxla  illud  Eccl.  9  : 
Communionem  mortis  scito,  quoniam  in  medio  la- 
queorum  ingredieris ,  et  super  arma  dolentium 
ambulabis.  Item  lapiclibus  contentionis  elobjur- 
gationis  ,*juxta  illud  Eccl.  21  :  Via  peccantium 
complanata  tapidibus. 

Denique  S.  Epbrem  serm.  Ascet.  ad  imit. 
Prov.  Propria  proditio ,  ait,  est  negligenlia  ;  ne- 
giigentia  autem  gravis  ac  dira  eslcaptivilas  ;  al 
vigilantia  captivam  etiam  ducentes  captivitalem 
capit  et  apprehendit. 

20.  FlLIUS  SAPIENS  L/ETIFICAT  PATREM  :  ET  STUL,- 

tus  homo  despicit  matrem  suam.  ]  Hebr.  spernit ; 
Symmach.  vilipendit;  Sept.  subsannat ,  vel  deri- 
det  matrem  suam;  Syrus  vero,  confusio  est  ma- 
tris  suce;  ut  to  despicit  idem  sit  quod  despici  fa- 
cit ,  et  ul  R.  Salomon  explicat ,  incausa  cst  ut  a 
cceteris  illa  despiciatur.  Sub  patrematrem,  etsub 
matre  palrem  intellige.  Sed  laelitiam  tribuit  pa- 
tri  „  despectum  malri;  quiapatres,  utpote  ma- 
joris  animi  et  ingenii,  pluris  aeslimant  sapien- 
tiam ,  indeque  laHiiiam  majorem  de  liliis  sa- 
pientibus,  id  est  probis,  concipiunt :  matres 
vero,quia  minoris  animi,  et  sexu  ac  natura 
sunt  infirmiores,  facilius  a  filiis  protervis  des- 
piciunlur,  indeque  tristantur  etdolent;  quiate- 
nerius  diligunt  lilios  quam  patres,  eo  quod  plus 
tribuerinlfiliis  :  filius  enim  a  matrein  uteroto- 
tam  pene  materiam  et  substantiam  accipit , 
eamque  mater  format,  organizat,  etquasi  ani- 
mat;  ac  deindejam  natum  lactal,  fasciat.edu- 
cat,  instituit,  etc.  ,  quare  bac  parte  plus  debel 
filius  matri  quam  patri,  ac  consequenter  si  eam 
despiciat,  graviorem  ei  facit  injuriam.  Anlitbe- 


COMMENTAUIA  LN  PROVEnBlA  SALOMONIF.  Cap.  W. 


399 


sisexigebal  ul  dicerel :  ContrUtatmainmsuam. 
Sod  more  suo  Salomon  causani  contristandl  as 
signat ,  nimirum  despeclunii  Sicuti  ergo  Dlius 
sapiens  sua  obedientla  ,  probiiaie  el  \  Irlulu  lce 
liflcal  parenles  :  bIc  insipiens  sua  proierva  Im- 
probitale,  guia  ,  libidine  el  vitiis  conlrisiateos 
dcm ,  prseserlim  malrem;  (| na  In  re  llle  suam 
sapientiam  ,  hic  snam  insipientiam  oslendit : 
lum  quia  sicwt  sapientisesl  colere  virtutes.ila 
Insipientiai  esl  mancipare  se  \  itiisa  ui  <  orum  se 
facial  vile  mancipiom  :  lum  quia  sicut  sapien- 
tise  est  colere  el  exnilarare  parenles,sic  Insi- 
pientise  cst  eosdem  desptcere  et  contristare. 
Quid  enim  charius ,  quid  vicinius ,  quid  con- 
iunclius  fllio  quam  parenles?  quare  qui  eosco- 
iit  vci  despicit,  colit  vel  despicil  seipsum,  imo 
Deumipsum  ;  parenles  enini  sunl  vicarii  Dci , 
piusque  viva  qoasi  imago  et  simuiacrum.  Unde 
riaio  eos  quasi  deos  quosd&m  lerrestres,  ac 
deorum  simulacra  ii  filiis  colendos  esse  docct 
lih.  11.  de  Legibus :  Censcndum  cst ,  aii,  nullum 
apud  deos  ynagis  ventrandum  simulacfum  nos  ha- 
bere  d<  bere ,  qttam  pdtres  senio  confectos  matrcs- 
quesimul,  quibus  honorandis  Deus  gaudet.  Ilinc 
Deus  Rliis  bonoranlibus  parenles  promisilvitam 
longsevam  suamque  bcnedicliOnem ;  inboho- 
rantibus  vero  cOmminalur  mortem  et  maledic- 
lionem.  Vide  dicia  c.  10.  1.  cl  Eccl.  3.  1.  ct  scq. 
ubi  fuse  egi  de  lionore  parcnlum. 

Tropol.  Auclor  Calense  Graec  :  Filius  sapiens, 
inquit,  est  Itoneslum  cogitatum,  qttod  parentem 
suttm ,  nempe  menlem  ,  laliftcat ;  slulltts  autem 
qabd  proprio  senstt  recle  ttli  nesciat ,  et  seipsum 
et  alios  qttoque  confundit. 

21.  Stdltitia  gaudium  stulto;  et  virprudens 
dirigit  gressus  suos.  ]  llebr.  Stultitia  gaudium 
est  ei  qui  deftcit  corde  (  vecordi ,  excordi ),  et  vir 
intelligenlitv  rectttm  facit  seipsum  in  eundo ; 
Cbald.  et  vir  prttdens  recte  gradilur  ;  Sept.  De- 
mentis  scmita  indigentcs  menle;  vir  autem  prtt- 
dens  recta  lendens  vadit ,  vel  dirigens  ambulat ; 
Syrus  :  Demens  excorscst;  prudens  recla  ambtt- 
lat ;  Abcn  Ezra  :  Prttdens  rcctum  iler  qttccrit  3 
quod  ineat. 

Sensus  planus  et  clarns  est ,  q.  d.  Slullus 
gaudet  de  sua  slultitia  ,  id  esi  de  suis  stuliis  co- 
gitalionibus  ,  sermonibus,  operibus  :  at  vero 
prudens  gaudet  de  sua  prudenlia,  quod  scilicet 
prudenier  dirigat  et  rectos  faciat  gressus,  id 
est  actiones  suas.  Slullus  inslar  viinli  petulan- 
lis  gaudet  vitulari ,  iascivire,  huc  illud  incon- 
dite  et  insulse  saltare  :  at  prudens  reclo  et  com- 
posiio  gressu  incedit.  lla  R.  Salom.  lpsamet  ve- 
cordia,  ail,  apud  vecordes  gaudii  loco  ducitur  ; 
sic  et  R.  Levi.  Accedit  Auclor  Calcnae  Graec.  qui 
cx  Septuag.  sic  verlit :  Amentis  scmita  jadicio  et 
menle  carens  ;  vir  atttem  prudens  non  absque 
catttione  per  viam  incedit  ;  sicque  explicat  : 
Amentis  semita?  recle  vocanlttr  falaa?  ;nam  cum 
ejusmodihominesmentisjudiciosintdestilitli,nikil 
faciuntcumralione^sedtemereelinconsulteomnia. 

Polest  secundo  per  anaslropben  sic  cxponi : 
Gattdium  est  stultitia  stttlto,  q.  d.  Slultitia  stulti 
csl  suum  gaudium  ,  scilicel  quod  nescial  mo- 
derari  el  dirigere  sua  gaudia  :  slulli  enimeffun- 
duntseseinineplam  laetiiiam,risusetcacbinnos. 

Unde  ex  Hebraeo  sic  verlas  cum  Cajetano  et 
aliis':  Stullilia  gaudii  carenti  corde ;  quod  primo, 
Cajetanus  sic  explicat ,  q.  d.  Gaudium  nimium 
ci  eflusum  testalur  stuliiiiam  et  vecordiam  : 
siulius  enim  ncscit  temperare  sua  gaudia,  uti  , 


iii c  suos  mocrores.  s<  cundo,  Vatabl.  q.  d.  Gau- 
dul  siniius  rebus  secundis;  at  Justus  recte  om 
Imlai ,  quio  moderatus  estetconslans  in  adver- 
sis  ;i<|ur  .ir  secundis.  Tertio,  Salazar,  q.  d. 
Stultitia  gaudii  earenli  eorde;  nimirum  Isalilia 
< ■ilusioi •  ci  Ualemperans  bominem^quicor  mum 
moderari  Descitj  sdpleraque  stulta  ratuaque  fa- 
ciendacompellil:namvecorsanimuslaeiiiialaxa- 
ius  inordinalissimese  gerit.  Virautemprudt  nsdi- 
7  iftit  gressut  suos;  videiicel  in  latliliaet  gaudio 
non  desipit  et  immoderale  agit,  s«<l  actiones 
suas  prudenter  cauleque  disponit.  itaque  verba 
illa  Vuigatsa :  Stuitilia  gaudiumstuUo t  non  ita  ca- 
pienda  Bunt,  quasi  dicant  fatuum  ex  stuliitia 
gaudere,  sed  potius  stultum  cx  gaudJo  prorsus 
desipere  et  slullius  agere;  ut  sensus  sii :  Gau- 
dium  siuliitia  est slulto ,  non  vicissim  stullitia 
gaudium  vcl  gaudio  cst  slullo. 

22.  DlSSIPAKTURCOGlTATIORES  CBI  NON  EST  COX- 
SII.HM  ;  l IBI  VERO  SINT  IM.IRES  CONSILIARII,  CONFIR- 

mantur.  J  Pro  dissipantur  bebr.  est  isn  hapher  , 

id  cst  irrila,  frangc,  dissipa,  vel  irrilarc,  fran- 
gere,  dissipare,  boc  est,  irritat,  frangit,  dissi- 
pat  cogitaliones  defeclus  consilii:  llcbraei  enim 
infinitivo  uluntur  proindicativo  et  alio  quolibet 
modo ,  vcl  inliniiivus  suniilur  pro  nominc. 
q.  d.  Dissipaie  ,  id  est  dissipalio  cogilalionum 
est ,  ubi  non  esl  consilium.  Rursum  pro  consi- 
littm  bcbr.  esl  "PD  sod  ,  id  cst  secrelum  indeque 
consilium  :  iioc  cnim  solel  esse  ai  canum  el  se- 
crelum.  Igiiur 

Primo  Cbald.  sic\'er[\l:Frangunlur  vel  dissi- 
pantur ccgitationcs,  ttbinonest sccretum ;  cl inmtti 
titttdine  consiliariortim  consilium  confirmatar  , 
q.  d.  Ad  res  magnas  perficiendas  duobus  opus 
est,  scilicet  secreto  et  consilio.  Secreto,  ne,  si 
res  in  vulgus  emanct,  multi  se  ei  opponant , 
eamque  vel  clam  vel  palam  impediant.  Consilio, 
nc  imprudenler  quid  fiat;  consilium  antem  pe- 
tcndum  a  multis  consiliariis  :  jam.  si  multis 
secrelum  communices,  periculumesl  ne  sccre- 
tnm  non  maneat,  sedab  aliquo  eorum  propale- 
lur.  Quare  prudentis  esl  ba:c  duo  ila  associare, 
ul  ncc  secrelum  careat  consilio  ,  nec  consilium 
propalet  secretum.  Id  fiet,  6i  fidi  consiliarii  de- 
liganlnr,  iique  duntaxat  necessarii,  qui  con- 
silium  sibi  communicaium,  vel  a  se  datum, 
secretum  servent.  Quin  vero,  si  res  sit  mani- 
fcsla,  nec  consullatione  egeat ,  quisque  secre- 
tum  sibi  soli  servet,  nec  cum  consiliariis,  vcl 
certe  non  nisi  cum  paucis  communicet.  Saepe 
enim  totus  nervus  rei  consistit  in  secreto.  Me- 
mini,  cum  in  Belgio  agerem,  Alexandrum  Far- 
nesium  ducem  Parmenscm,  inclylum  Belgii 
gubcrnatorcm,  communicasse  duobus  consilia- 
riis  secrelum  ingens  de  recuperanda  urbe  ma- 
ximi  momenli,  cumque  illud  dcinde  prodiium 
rem  evertisset,  se  vocasse  utrumque  acdixisse: 
Autego,  aut  alteruler  vestrum  proditorest.  Ego 
scio  me  non  prodidisse  :  ergo  alteruter  vcstrum 
proditor  sil  oportet  ,  uterque  id  pernegavit  ; 
unde  uler  prodidisset  sciri  non  potuit. 

Secundo,  Septuag.  verlunt :  Differtint  cogita- 
tiones,  qtti  non  honorant  consessus  vel  consilia; 
in  cordibus  atttcm  consullantium  manet  consilittm. 
Vcl  clarius,  ut  veiiit  Auctor  Catenaj  Graecorum  : 
Qtti  prttdt '.ntittm  consensum  pro  nihilo  dttcunt ,  co- 
gitatus  sttos  de  die  in  diem  transferunt;  in  corde 
autem  deiibcranlium  salutare  exislit  consiiium , 
q.  d.  Principes  et  quivis  alii,  qui  suo  judicio 
prarfidentcs  nolunl  alios  consulere,  hi  cogita- 


AOO 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XV. 


liones  suas  de  die  in  diem  differunt,  dum  novas 
menli  suaediflicultates  objici  sentiunt,  quas  per 
.••c  expedire  et  resolvere  nequeunt:  quo  fit  utoc- 
casioues  opportunas  rei  conliciendae  e  manibus 
elabi  sinant,  ct  rem  vel  nunquam  vel  tempore 
importuno,  ideoque  fn  cassum  et  frustra  aggre- 
dianlur,  qui  aulem  alios  consulunt,  cum  iis- 
que  deliberant,  hi  illico  sanum  accipiunt  con- 
silium  :  quo  fit  ut  opportuno  tempore  rem 
oxsequantur,  ac  prudenter  et  sacpe  felicileream 
conficiant.  Idem  credo  voluisse  Syrum,  qui  se- 
qui  solet  Septuag. ;  quare  mendose  in  eo  legi : 
Irritas  reddant  cogitationes ,  qui  honorem  d"fe- 
runt  consessui;deeslen\m  negationcm,  quam  ha- 
bent  Sepluag.  Hebr.  Chald.  et  caeteri  omnes. 
Unde  sic  in  co  videlur  legendum :  Irritas  reddunt 
cogilationes ,  qui  konorem  consessui  nondeferunt, 
id  est  qui  consiliarios  non  consulunt,  uti  jain 
explicui. 

Tertio,  nonnulli  sic  verlunt  :  Dissipa  cogita- 
tiones,  quandonon  cst  consilium  ;  et  inmullitudine 
consiliariorum  confirmaberis ,  sicque  explicant, 
q.  d.  Dissipa,  id  est  sparge  in  vulgus,  id  quod 
agere  deslinas  ,  cum  consiliarios  suflicientes 
non  habes  quos  consulas ;  sic  enim  audies  mul- 
torum  etiam  sapientum  judicia  et  consilia  ,  quae 
le  docebunt  quid  faclo  sit  opus.  Nam,  vel  con- 
firmabuntid  quod  deslinas,  vel  certequid  melius 
suggerent.  Ita  facere  solent  principes  astuli  et 
solertes,  idque  faciendum  suadet  Arislot.  I.  3. 
Polil.  Nam,  si  res  facienda  spargatur ,  vulgus  vel 
probabitid  quod  princeps  deslinat,  et  tunc  se- 
cure  idipsum  exsequi  polerit ;  vel  si  non  probet, 
causam  cur  non  probet  indicabit ;  quam  cogni- 
lam  princeps  vel  sequi  debebit,  vel  certe  amo- 
liri.  Durum  enim  et  periculosum  est  principi , 
si  quid  contra  populi  sensum  teniare  vel  ag- 
gredi  velit;  hoc  enim  est  omnes  irritare,  om- 
nium  odia  in  se  concilare,  et  quasi  contra  , 
siimulum  calcitrare.  Verum  Hebr.  "isn  hapher, 
id  est  dissipa,  non  significat ,  sparge  in  vul- 
gus ,  sed  frange  ,  rumpe  ,  irrita  et  cassum 
redde. 

Quarto,  optimo  Nosler  vertit :  Dissipantur  co- 
gitationes  ubi  non  est  consilium;  ubi  vero  sunt 
plures  consiliarii ,  confirmantur;  Hebr.  et  in  mul- 
titudine  consiliariorum  stabit;  Aquila,  Symma- 
chus  et  Theodot.  confirmabitur,  scilicet  consi- 
lium;  Vatablus  :  Frustrantur  cogitationes ,  etc. 
Sensus  est,  q.  d.  Ubi  consultatio  non  intercedit, 
cogitata  oplalum  exitum  non  sortienlur;  cum 
aulem  mullos  mature  consulentes  ifi  consilium 
adhibemus,  qua  ralione  id  quod  optamus  perlici 
possit,  res  ipsa  respondet  cogilationi  de  re  efli- 
cienda  susceptae.  Multi  enim  multa  sana  con- 
gruaque  suggerunt  consilia,  quibus  res  rite  con- 
ficitur  ,  et  ad  optatum  finem  perducitur.  lla 
R.  Salomon,R.  Levi  et  AbenEzra.  Tunc  ergo  cogi- 
tata  confirmantur ,  id  est,  a  multorum  consiliis 
robur  et  firmitatem  accipiunt.  Rursum,  dissi- 
pantur  cogitationes  initae  sine  consilio;  quia  qui 
diu  eas  mente  versat,  in  eis  invenit  plures  difll- 
cultales  et  pericula,  ob  qu;e  eas  refutat,  alias- 
que  meliores  sese  offerentes  capessit ;  qiue 
vero  a  pluribus  consiliariis  diflicullales  omnes 
proponenlibus  et  disculientibus  mature  sugge- 
runtur,  hae  confirmantur ,  id  est  firmatae  sunt , 
solidae  et  securae. 

Docet  haec  sententia  neminem  suo  judicio 
prccsidere  debere,  pra3sertim  in  rebus  propriis, 
inquibusamor  proprius,  cupiditas  et  philautia 


quemlibetexcaBcant ,  sedalios  consulere  opor- 
tere,  eorumque  consiliis  acquiescere.  Quocirca 
intertria  documenta  quneS.  Bernardus  moriens 
suis  testamento  reliquit,  hoc  fuit  secundum  : 
In  primis,  ait,  nemini  in  vita  mea  scandalum  darc 
votui ,  et  si  aliquando  incidit  sedavi  ut  potui.  Sc- 
cundo ,  minus  semper  scnsui  meo  credidi  qudm 
allerius.  Tertio ,  lcvsui  nunquam  vindictam  expe- 
tivi.  Ecce  Iwminis  charitatem ,  humilitatem  et 
palienliam.  Ita  habet  Vita  ipsius. 

23.    L/ETA.TUR    HOMO  IN  SENTENTIA.    ORIS    SUI  !  ET 

sermo  opportunus  est  optimus.J  Hebr.  Lcttitia  est 
viro  in  responsione  orissui;  et  verbum  in  tempore 
suo  qucim  bonuml  Chald.  Gaudiumestviro  inverbo 
oris  sui;  et  verbum  in  tempore  suo  diclum  qudm 
bonum  !  Syrus  :  Oui  loquitur  in  lempore ,  bonum 
esl  ei.  Igitur  sermo  opporlunus  est  qui  proferlur 
tempore  opportuno,  id  est,  congruo,  commo- 
do,  utili  et  apposilo.  Opporiunus  enim  dicitur 
ab  ob  elportus  ;  quia  sicut  naviganlibus  portus 
maxime  utilisestetapposilus,  sic  resopportuua 
vel  sermo  opporlunus  audientibus  maxime  est 
utilis  et  commodus.  Sensus  ergo  est,  q.  d.  Lae- 
tatur  quisque  in  sua  sententia,  quam  rogalus 
ore  profert;  quisque  enim  gaudet  suo  judicio 
et  sensu  ,  eumque  aliorum  judicio  praferl ;  cui- 
que  tmim  suum  videtur  pulchrum,  cuique  suum 
perplacet  :  attamen  non  omnis  sententia,  sed 
opportuna  duntaxat ,  qme  scilicet  suo  tempore 
ct  loco  profertur,  est  optima,  id  est  gralissima, 
commodissima  et  ulilissima.  Docet  ergo  hoc 
proverbium  prudenliam  in  dicenda  sententia , 
sive  in  consilio,  sive  exlra  illud,  servandam, 
nimirum  ut  sententiam  accommodemus  tem- 
pori.  Saepe  enim  quod  in  se  est  bonum  et  utile, 
hoc  tempore  non  esl  bonum,  sed  malum  et  no- 
xium.  Quare  prudens  vilat  sententiam  impor- 
tunam,  caplatque  opporlunam,  id  est  tempori 
congruam.  Prudentia  enim  dicendi  et  agendi 
consislit  in  parliculari,  imo  in  individua  rernm 
peristasi  et  circumstantia  ;  prudens  enim  aclio 
vel  sermo  est,  qui  utilis  et  appositus  est  huic 
loco  et  tempori ,  et  hisce  personis  ;  imprudens  . 
qui,  esto  in  se  sit  prudens,  huic  lamen  loco 
vel  tempori,  aut  hisce  personis  est  incongruus 
et  inulilis,  vel  etiam  noxius.  Unde  illud  c.  25. 
v.  11  :  Mata  aarea  in  lectis  argenleis  ,  qui  loquitur 
verbum  in  tempore  suo. 

Aliter  paulo  noster  Salazar:  Sermo  opportu- 
nus,  ait,  nonest  sermo  opportune  et  lempestive 
dictus  ,  sed  qui  opportuna  et  accommodata 
enuntiat  et  consulit,  q.  d.  Non  est  fides  adhi- 
benda  cuivis  consulenti  et  consilio;  quia  quis- 
que  consulens  suam  sententiam  et  consilium 
aliis  praefert,  censelqueesse  optimam  ;  sed  fi- 
des  adliibenda  est  sermoni  et  consilio  oppor- 
tuno,  quod  scilicet  accommodatum  est  ad  rem 
de  qua  agitur  conficiendam.  Monet  ergo  Salo- 
mon  eum  qui  consilio  opus  habet,  q.  d.  Con- 
silia  non  quae  tibi  jucundissima  visa  fuerint, 
quia  tua;  sed  quae  optima  et  maxime  apposita 
ad  rem  conficiendam  ,  eliamsi  aliorum  sint , 
praeferlo  ac  sequitor,  juxta  illud  Solonis  :  Con- 
sulenon  quce  jucundcssima ,  sed  quce  sunt  optima. 
Autcerte,  aitSalazar,  sermo  opporlunus  est , 
qui  id  quod  animus  sentit,  accommodatis  el 
appositis  verbis  enuntiat,  juxta  illud  S.  August. 
lib.  2.  de  Doctrina  Christ.  Sentenliam  animi  verbis 
assequi  mire  delectat  oratorem  ;  at ,  cum  propt  ia 
verba  fugiunt  dicenlem ,  et  aliena  occununt ,  sic 


COMMF.NTARIA  IN  PROVF.RRIA  SALOMONIS.  Cnp.  XV. 


/»01 


rruciatttr ,  qitasi  lcgato  sapigntl  8l  trudito  malus 
i  r<  niat  Interpres. 

Myslicc,  (ialaliniis,  1. 8. de  Arcanis  lidcie.  39, 
per  scnnoncm  vcl  vcrhmu  oppoi  liinuin  accipil 

verbura  congruo  lempore  a  Deo  deilinato  locar- 

natum,  ul  hominihus  eruetarcl  Dci  arcana  ahs- 

condita  a  conititulione  mundi.  Dnde  aii  Apost. 

Galat.  /i.  h:At  ubivmit  plenitudo  teniporU,  mi- 
sit  Dctts  Vilittm  sitttin,  factum  ex  mulirn  ,  faclttm 

sub  tege,  ut  cos  t\ui  sub  lege  erant  redimerett  ul 
adoptionem  (Uioram  reciperemus, 

Denique,  Septuag.  haec  versui  praecedenti  nec- 
lentea  alio  abeunt.  Cumenim  verau  preecedenU 
dixissent :  ln  manibua  consuttantium  manet  con- 
sttium ,  hoc  versu  subjungunt,  uti  verlit  auctor 
CateniB  Grsecorum  :  Verum  maii  ita  comparati 
sunt ,  ttt  ncqttr  facilc  illi  obtcmpcrcnt ,  neque  ali- 
qttid  qttod  opporlunum,  attt  e  re  commttni  sit ,  in 
medium  a/fcrant.  Quo  signilicant,  ei  qui  caplat 
consilium,  cavendum  essc  a  maliset  improhis; 
hi  enim  bona  bonorum  consilia  refutant,  ac  pro 
cis  mala  ei  improha,  quae  eis  mens  improha 
suggerit,  suhsiituunt. 

2/|.  SEMITA   VIT.ESIPER  EB.UD1TUM  ,    UT  DECI.INET 

de  infeu.\o  novissimo.  ]  Hebr.  Via  vitx  super  in- 
teUigentemut  deciinet  ab  infemo  inftmo;  Chald. 
Via  vita?  sursttni  est  inteltigenti ,  ttt  declinet  ab  in- 
ferno  infrviori;  Syrus :  Via  vita  est  ascensus  intet 


nec  vldeamus  Deum  deorumio  Slon.  Hunc  son 

miiii  exigil  anlilhcsis,  qua  to  trmaalu,  id  eil 
super,  opponilur  infemo  noviuimoi  ilchr.  Qui  est 
infra  ve\  deorsum,  Id  eal,  tjui  est  Imua  vel  im  • 
pais  mundi. 

Uhi  notaexboc  locoei  limilibua  liquere  quod 
Judaeii  In  veterl  Teslamento  noa  lantum  fueriot 
|)ioinissa  hona  terrae ,  scd  proinissnm  fuerit  et 
coelum,  cjus(|iic  gloria  cl  lclicilas,  ac  vicissim 
coinininala  cis  fuciil  gehenna  infcrni,  si  Dci  lc- 

gei  violarent.  Hino  et  Septuag.  ut  babet  auctor 
Catense  Groscorum,  rertunt  :  Viri  prudenlU  co- 
gitata  sunt  via;  vitai;  pr&stant  namquo  ut  salvus 

rvadatah  infmo.  Prudcntcs  enim  non  aliud  co- 
gitant  (piam  qumnodo  fugiaot  infernum,  et  con- 
scendant  in  ccelum;  et  Abeo  Bzra  '.Semita  oitin , 
ait ,  nSyaS  temaala ,  id  esl,  superna  est  intelli- 
genti ,  q.  d.  Sapiens  laborat  ttt  conditoris  sui  vo- 
tuntati  obtcmpcret ,  quo  itcr  carpere  possil  vila; 
qtue  superna  est ,  hoc  est  animai ,  qtue  desidcrio 
[lagrat  redettndi  adDeum,  inferni  sedibus  devitatis 
in  ima  sede  constitutis ;  et  R.  Levi  :  Via  vitie , 
inquit ,  longe  superiorest  erudito,  Quamobrem  in 
suis  contemplalionibus  ad  sttblimiora  r.t  nobi- 
lioraprovehetur.  Ista  ergo  vocanlor  ii  Salomonc 
nSyaS  lemaala,  id  esl  suhlimiora,  quse  digni- 
talc  praestant.  Quanlo  enim  quidque  in  hac 
mundi  machina  est  suhlimius,  tanto  est  oohi- 


ligrnti.  Pro  s«/jer  hebr.  est  nSynS  lemaala,  idcst     lios  et  prrcstaotius.   Unde  coelum  pr;estanlius 
superna,  sursum,  superior,  supra. 

Signiflcat  ergo  primo  viam  virlutis,  qua3  du- 
cit  ad  vilam  healaoi  quam  erudilus,  id  est  pru- 
dens,  inil  et  capessit,  esse  ipso  longe  soperio- 
rem,  utpole  altam,  elevatam,  ccelestem,  ot 
seoiper  sursum  in  coelum  scandenduoi  sit;  ac 
proinde  secundo  viam  hanc  esse  arduam  et  dif- 
iicilem,  ac  vires  naturse  homiois  superaotem, 
quia  ex  diamelro  reccderedehet  ab  inferno,  imo 
io  ccelorum  sumoium  conscendere,  cum  im- 
piornm  via  volnpiatis  sit  prona  etfacilis,  sed 
quse  descendat  infernum.  Hoc  est  quod  canit 
Virgilius  6.  iEoeid. 


Facilis  descensus  Averni , 
Sed  revocare  gradum  ,  superasque  evadere  ad  auras, 
Hocopus  ,  liic  labor  est;  pauci  quos  aequus  amavit 
Jupiter,  aut  ardcns  evexil  ad  atkera  virtus , 
Dis  geniti  poluere. 

Sapiens  ergo  semper  sorsum  habet  cor,  os 
et  manus,  dicitque  cum  Aposlolo  :  Nostra  con~ 
versatio  in  ccelis  est ,  Philipp.  3.  20.  Et  illud  :  Quo3 
sursumsunt  qtuerile,  ttbi  Cliristus  est  in  dextera 
Dei  sedens.  Huc  spcctat  ingens  elevalio  et  distan- 
tia  cceli  a  terra,  quse  facit  ut  homo  contendens 
in  ccelum  magnis  passihus  sursum  assidue  len- 
deredebeat,  siin  coelum  pervenirevelit.  Mathe- 
malici  enim  docent  concavnm  firmamenli,  sive 
cceli  stellati,  octoginia  millionibus  milliarium 
dislare,  et  elevatum  esse  super  terram.  Quare, 
si  quis  hismille  annis  viveret,  etquotidie  directe 
in  alttim  ascenderet  ad  centum  milliaria,  idque 
continuo,  post  bis  mille  annos  necdum  perveni- 
ret  ad  concavum  firmamenli.Rursum,  post  alios 
bis  mille  annos  tantumdem  quotidie  ascendens, 
non  perveniret  a  concavo  ad  convexum  firma- 
menti ;  quando  ergo  a  convexo  firmamenti  ad 
ccelum  empyreum ,  quod  longe  magis  distat  et 
elevatum  est,  perveniret?  Vide  dicta  Genesis  1. 
v.  14.  Hinc  Deus  sanxit  ut  passibus  non  cor- 
pons,  sed  mentis  tanta  spatia  transmittamus; 
ut  nimirum  eamus  de  virtute  in  virtutem,  do- 

CORIVEL.    A    LAPIDE.      TOM.    III. 


esl  elemenlis  :  et  inter  elementa  quanto  quod- 
que  est  altius,  tanto  est  praestanlius  ;  unde  ig- 
nis  prsestal  aeri ,  aer  aquce,  aqua  terrse.  Cor 
igilur  justi  esl  praestanlissimum ;  quia  allissi- 
mum,  utpole  fixum  in  coelo  empyreo,  ipsoque 
Deo.  Conemur  itaque  semper  sursum  ascendere 
per  ccelestes  cogilaliones  ;  quia  quo  magis  as- 
cenderimus,  eo  magis  recedemus  ah  infcrno, 
el  accedemus  ad  Deum,  et  ad  securitatem  sa- 
lutis  acternae.  Sic  Simeon  Stylites  gradalim  co- 
lumnam  ascendit ,  altius  sensim  et  altias,  ut 
pedetentim  remotior  a  terra  vicinior  fieret  coelo. 
Primum  enhn ,  inquit  Theodorelus  in  Historia 
SS.  Pairum, yuss/Z  adiftcari  cotumnam  sex  citbi- 
torum,  deinde  duodecim,  postea  viginti  duorum; 
nunc  aulem  sex  et  triginta.  Cupit  enim  in  cozlum 
evolare ,  et  ab  liac  terrena  liberari  conversalione. 
Quocirca  idem  bis  quotidie  ad  populum,  tur- 
matim  ejus  visendi  causa  conlluenlem  concio- 
nabatur ,  jubens  in  ccelum  suspicere  et  evolarc ,  et 
a  lerra  discedere  ,  et  regnum  quod  exspectatur  vi- 
sione  appreltendere ,  et  gehennaj  pamas  timere  , 
el  terrena  contemnere ,  et  ftttura  exspectare.  Quin 
et  in  columna  stans  morluus  est;  corpus  autem 
ne  sic  quidem  cadere  sustinuit ,  sed  rectum  stetit. 
in  loco  certaminmn  (  coelum  suspiciens)  tanquam 
invictus  Christi  athleta,  nulla  parte  membrorum 
volens  terram  tangere.  Hucusque  Theodoretus. 
Sic  ct  S.  Franciscus  et  vita  et  voce  non  aliud 
prsedicahal  quam  :  Sursum  corda  ,  ad  cozlum,  ad 
ccclum.  Unde  hoc  ejus  erat  apophthegma  :Mili- 
taturis  Deonihil  viundanorum  esse  reservandum , 
sed  eos  sese  omnibus  debere  exuere  ,  et,  ot  ipse 
aiebat,  expropriare.  Plura  citabo  v.  26.  sub  fi- 
nem.  Age  ergo  ,  6  fidelis ,  6  Chrisliane,  0  Sacer- 
dos,  6  Religiose  ,  qui  a  Deo  ante  tempora  secu- 
laria  consciiptus  es  civis  domus  Dei ,  et  hseres 
coeli ,  cohseres  Christi ,  mundana  despice  ;  su- 
perna  respice ,  altiorem  terris  vitam  age  ,  ciim 
Angelis  conversare ,  eorum  vitam  aemulare  , 
hrevi  in  heaia  eetemilate  eorum  consors  futu- 
rus. 

51 


&05 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XV. 


Hinc  tcrlio  ,  Beda  :  Via  viiae ,  inquil ,  est  super 
eruditum ,  id  est ,  via  vitse  transcendit  vires  na- 
lurae  hominis  ;  quare  coelesti  eget  lumine  ct 
gratia  a  Dco  aspirata  ,  ut  ilcr  virtutis  ,  quod  ad 
coelum  ducit,  ineat.  Fidesenim,  spcs,  charitas, 
caeteraeque  virlules  Chrisliance  ,  sunt  superna- 
turalcs  ,  ac  proinde  coelitus  infusae  ,  quihus  ad 
gloriam  coelestem  ,  inferni  periculis  dcvitatis  , 
lendimus  et  pervenimus. 

Aliler  Dionys.  et  Arborcus  ,  q.  d.  Semita  vilae 
est  lex  Dei  ,  quae  esl  super  hominem  justum  ; 
illi  cnim  justus  se  suhdcre  et  ohcdire  dehet ,  si 
velit  declinare  ah  inferno  ,  et  viam  ad  vilam 
heatam  inire;  lex  ergo  superior  est  juslo  ,  illi 
mandansetimperans,  cuiproindejuslus  sponte 
se  suhjicit  et  obtemperat. 

Derrique  infernus  vocatur  novissimus  ;  quia 
ultima  est  ct  infima  mundi  pars  ,  ac  proinde 
coelo  ,  quod  primum  ct  summum  est,  opposita. 
Galatinus  ,  lih.  6.  de  Arcanis  fidci  cap.  9,  docct 
Hebraeos  priscos  credidisse  duo  post  mortem 
animarum  receptacula  ,  unum  honorum  ,  alte- 
rum  malorum  ,  utrumque  tamen  infcrnus  vo- 
catur  ;  sed  prius  vocalur  infernus  superior  , 
sive  limbus  Patrum  ,  alterum  infernus  infcrior, 
sive  gehcnna  damnatorum. 

25.    DOMUM    SUPERBORUM  DEMOLIETUR   DOMINUS  : 

et  firmos  faciet  (  Hebr.  statuet ,  vel  stahiliel ) 
terminos  vidu^.  ]  Pro  superborum  ,  Sepluag. 
vertunt  uSpi^av ,  id  est  injuriosorum  ,  conlume- 
liosorum ;  Syrus  ,  stultorum.  Pro  demolietur , 
hebr.  estnDi  iissacli,  id  est  everret ,  sicut  scopis 
everrimus  sordes  domus  ;  superbi  enim  sunt 
sordes  mundi  ,  idcirco  Deus  eos  everrit  ;  Sept. 
diruit ;  Syrus  ,  eradicabit  ;  alii ,  exslirpabit ,  id 
cst  stirpims  evellet  et  evertet  ;  R.  Levi ,  solo 
cequabit. 

Sensus  planus  est ,  q.  d.  Deus  superhorum 
hoslis  et  antagonista  eorum  domos  ,  id  cst  fa- 
milias,  oeque  ac  opes  et  praedia  ,  sternel  et 
evertet ;  criget  vcro  et  stabiliet  domos  ,  id  est , 
familias  etpraedia  humilium  etaflliclorum,  qua- 
les  imprimis  sunt  viduae.  Viduae  enim  quasi  de- 
solalae  ,  et  ab  omnibus  dcrelicl.c  ,  specialiter 
Deo  sunl  curae,  juxtaillud  Psalm.  \hh  :  Pupil- 
lum  et  viduam  suscipiet.  Celcbre  est  illud  jEsopi 
Mylhologi  ,  qui  rogatus  quid  Deus  faceret ,  rcs- 
pondit :  Superbos  humiliat ,  humiies  exaltat.  Ad- 
dit  S.  Ambros.  lib.  de  Viduis  ,  alias  duas  hujus 
curoe  divinae  causas.  Prior  est ,  ut  conjugatae 
sint  univirae  ,  ut  scilicet  contentae  uno  malri- 
monio  ,  mortuo  marito  alium  non  quocrant ; 
scientes  se  ,  si  viduae  maneant  ,  in  Dei  curam 
et  patrocinium  transire.  Unde  addit  :  In  divinis 
judiciisnullo  peccato  Judcei  Dominum  Iresisse  pro- 
duntur',  quam  quod  viduce  gratiam  minorumque 
jura  violarunt ;  hcec  proplicticis  causa  vocibuscon- 
clamatur  ;  hcec  sola  causa  delicli  invidiam  mili- 
gatura  memoratur  ,  si  honoretur  vidua  in  hono- 
ribus  ,  eique  justitia  deferatur.  Sic  enim  habes 
Isaioe  1  iJudicate  pupillo  ,  et  juslificate  viduam  , 
et  venite  disputemus  ,  dicit  Dominus.  Posterior 
est ,  quod  vidua  repraesenlct  Ecclesiam,  cujus 
sponsus  Christus  mortuus  abiit  in  coelum  ;  ipsa 
crgo  rcmanet  vidua.  Aitergo  S.  Ambros.  Dcum 
curare  viduas  ,  quia  ipsae  Ecclesice  referunt  vi- 
duitatem  quce  Christum  virumsuum  amisit  secun- 
dum  corporis  passionem ,  dequa  dictum  est  illud 
apud  Isaiam  :  Quoniam  multi  fitii  desertce  magis 
quam  ejus  qux  habet  virum. 

Undc  mystice  Beda  per  superbos  accipil  hcc- 


rclicos  ,  quos  quasi  sordes  Ecclesiae  ex  ca  ever- 
rere  solet  Deus  ;  per  viduam  vero  accipit  Ec- 
clesiam  ,  cujus  terminos  firmarc  et  propagare 
idem  solet.  Auctor  aulem  Catenae  Graecor.  per 
superbos  accipit  Synagogam  superhorum  Ju- 
daoorum  ,  qui  Christum  occiderunt ,  ideoque 
excisi  sunl;  per  viduam  vero  Ecclesiam  Gen- 
tium  ,  quam  Deus  Synagogae  praelulit  et  sta- 
hilivit. 

Terliam  causam  additidem  S.  Ambr.  Adhort. 
ad  virgines,  quod  viduae  exemplnm  castitatis 
illustre  praebeant  non  solum  conjugatis  ,  sed 
etiam  virginibus  ;  facilius  enim  est  virgini  non 
expertae  carnales  illecehras  servare  virginita- 
tem  ,  quam  viduae  eas  expertae,  servare  vidui- 
tatem  :  Exemplum  viduitatis  ,  inquit ,  et  virgini- 
tatis  magisterium  est.  Dum  enim  videt  virgo  vi- 
duam  intaclam  servare  viduitatem  ,  incitatur 
cl  ipsa  ut  illihalam  servet  virginilatem. 

26.  Abominatio  Domini  cogitationes  maLjE  : 
f.t  purus  sermo  pulcheruimus  firmabitur  ab  eo.  ] 
To  firmabitur  ab  eo  ,  non  est  in  Hebraeo  ,  Graeco 
etChald.  nec  in  Latinis  Complut.  sed  intelligitur 
ex  antithesi  ;  Hebraea  enim  ad  verbum  sic  ha- 
bent :  Cogitationes  mali ,  id  esl ,  rei  malae  (  Va- 
tabl.  mali ,  scilicet  viri  )  abominatio  sunt  Domi- 
ni ;  et  pura  eloquia  pulchritudinis  ,  id  est ,  pura 
cloquia  pulchrescunt  ,  repete  Domino  ,  q.  d. 
Sicut  Deus  ahominatur  cogitationes  malas  ,  sic 
puros  sermones  ,  gratos  pulchrosque  habel , 
iisque  quasi  decoralur  et  pulchrescil;  quare  eos 
suo  assensu  eleooperatione  firmat,  id  est,  affir- 
matet  confirmat  :  ita  Vatabl.  Sept.  Abominatio 
Domino  cogitatio  injusta  ;  castorum  autem  locu- 
tiones  oipvou ,  id  est  graves ,  purce  ,  honesta  ; 
Symmach.  «-/vai  ,  id  est  castce  ;  Theodot.  xrtzpat, 
id  est  mundas  ;  Chald.  et  puri  sermones  suaves 
sunt  ;  Vatabl.  jucundi  sunt ;  alii  ,  puri  sunt  ser- 
mones  decoris  vel  pulchritudinis  ;  Syrus  ,  pura 
verba  delectabilia  sunt  ;  Aben  Ezra  :  Puri  since- 
rique  sermones  reputantur  ut  argentum  ab  omni 
scoria  segregdtum  ,  quibus  delectatur  Deus.  Co* 
gitationibus  malis  opponit  purum  sermonem  , 
hoc  est  puram  cogitationem  ;  ex  hac  enim  se- 
quilur  purus  sermo  ;  ex  abundantia  enim  cor- 
dis  os  loquitur.  Et  metalepsis  crebra  Salomoni. 
Sensus  ergo  est  ,  q.  d.  Deus  abominatur  cogita- 
tiones  malas ,  indeque  prodeuntes  malos  ser- 
mones  ;  vice  versa ,  amat  puras  cogitaliones  , 
indeque  prodeuntes  puros  sermones  ,  qui  in 
oculis  Dei  aeque  ac  hominum  pulcherrimi  suut , 
ideoque  ei  perplaccnt ,  ab  eoque  diriguntur  ct 
confirmantur.  Unde  R.  Levi  ex  Hebraeo  sic  ver- 
tit  et  explicat  :  Detestalur  Deus  improbi  co- 
gitationes  ,  quod  semper  in  improbitate  volu- 
tentur  ;  quae  vero  animo  versant  puri  et  mundi, 
nihil  aliud  suntquam  sermones  qui  Deojucundi 
sunt. 

Tangit  hic  radicem  omnis  mali  et  boni ,  ni- 
mirum  cogitationes  malas  et  bonas.  Ex  mala 
cogitationc  enim  menlis  naluraliter  oritur  de- 
lectatio  in  voluntate  ;  ex  delectatione  appetitus  ; 
ex  appelitu  consensus  ,  ex  consensu  opus  ,  cx 
opere  consuetudo  ,  ex  consueludine  obstinatio  , 
cx  obstinatione  gehenna.  Vice  versa  ex  cogita- 
tione  hona  haec  eadem  ,  scd  bona  oriuntur  ,  ac 
tandem  coelestis  gloria  et  felicitas.  Vide  hic  pro- 
sapiam  cogitationis  bonae  et  malae  ,  ejusque  fi- 
lios,  nepotes  et  pronepotes.  Quare  summa  ho- 
mini  cura  adhibenda  est  circa  cogitationes ,  ut 
non  nisi  bonas  animo  versct,    et  malas  vtil  a 


<  OMMBNTAJUA  IN  PROVi 

daemone  ,  vcl  a  concupiacenlia  ,  \d  ab  hoinini- 
bua  immiaaaa  staiim  excludat ,  ei  »elul  uva  as- 

piduni    exlerinincl.    Qui   cniin    scinpcr    bnnas 

oogilationee  menle  versal,  non  nlei  uonum  ap- 

pcterc  potesl  ;  \olnnt;is  cnini  sc(|uilnr  inlcllcc- 

inni  ci  cogitaiionem.  Hoc  eai  quod  eit  Curielue 

Malll).  15.  19  :  /)(.'  cortU  i.niinl  COgUaltOHtt  uuiliv, 
liomicidia  ,  atltdhria  ,  fornictttioncs  ,  fttria ,  falsa 
lcslimonia  ,    blosphetniet  ;   lurr  sttnt  0,1103  COinotU- 

nant  hominnn.  Videul  Evangelium  legi  Chrialua 

vcrus  Salomon  priaco  Salomoni  asiipuldur.  lluc 
facit  illnd  Sixti  pliilosophi  :  Ilona  mnts  (  qu.e 
bona  cogilnl)  chortts csl  Dci;  mala  m>  ns  (qu;r  mala 
COgilal )  cltortts  csl  ditmonttm.  Tnnplum  sanrtam 
ist  Dco  mens  pii ,  ct  altare  optimum  csl  ci  cor 
mttndttm. 

lUirsnni  cogitaiioncs  bonas  ,  vel  malas  ,  am- 
pleclitur  ,  vcl  aboininalur  Dcus  ;  quia  ipsae 
sunl  indices  el  cffectus  amoris  boni  vel  mali  , 
(juem  Deus  amplcclilur  vel  abominalur,  juxla 
illncl  S.  August.  :  Amor  mcus  pondus  mettm  ;  co 
feror ,  qtiociimque  fcror.  Volunlas  enim  quasi 
domina  inovct  inlellectum  ,  utcogilcl  deresibi 
cara  ,  ejusque  pulcbritudinem  sibi  reprsesen- 
tet ,  ul  ea  se  obleclet.  Vis  scire  quid  ames  ?  vide 
quid  saepe  cogiles  ;  boc  cnim  amas.  lgilur  ex 
cogitatione  Deus  metilur  amorem  ,  in  quo  tola 
bominis  bonitas  vel  malilia  moralis  consistit. 
Dcnique  docet  bic  Salomon  cogitaliones  mo- 
rosas  ,  quibus  voluntas  plene  vel  semiplene 
eonscnlit  esse  peccala  ,  eliamsi  in  opus  non 
cxeanl  ,  juxta  illud  Chrisli  :  Qui  viderit  mttlie- 
rem  ad  concupiscendum  cam  ,  jam  mcechatus  est 
eamin  corde  suo.  Prohibilae  enim  sunt  nonoDe- 
calogi  praxepio  :  A'on  concupisces  ,  ul  ostendi 
Deuler.  5.  21  et  Roman.  7.  v.  7. 

Audi  S.  (iregor.  21.  Mor.  cap.  2  :  Per  Moysen  , 
ait,  luxuria  pcrpetrala;  per  aucloremvero  mun- 
dilia?  luxttria  cogitata  damnatttr.  Uinc  enini  est 
quod  disciptdis  primus  Eccksia?  pastor  dicit  : 
Propter  quod  succincti  lumbos  menlis  vestra;  , 
sobrii ,  perfecli ,  etc.  Lumbos  enim  carnis  sttccin- 
gere  ,  est  luxuriam  ab  effeclu  refrenare ;  lumbos 
vero  mentis  succingere ,  est  hanc  etiam  a  cogila- 
lione  restringcre.  Callidus  namque  adversaritts 
7ioster  esl  ,  et  dum  exlerius  ab  effectu  operis  ex- 
pellilur  ,  secreto  polluere  cogitationem  molilur. 
Unde  serpenli  d  Domino  dicitur  :  Pectore  et  ven- 
tre  repes.  Serpens  nimirtun  ventre  repit  ,  quando 
hostis  lubricus  per  humana  mcmbra  sibi  subacta 
usque  ad  explelionem  operis  pervenit ;  serpens  au- 
tem  repit  pectore  ,  quando  eos  quos  in  opere  luxu- 
ria  non  valet ,  poUuit  in  cogitalione.  Sed  quia  per 
cogilalionem  ad  explenda  opera  pervenitur ,  recle 
serpens  pritts  pectore  ,  et  deinde  serpere  venlre 
describitur. 

Porro  cogitationes  mala? ,  primo  ,  sunt  ma- 
chinationes  malae,  quibus  quis  alii  malum  mo- 
litur  ;  secundo,  simulationes,  doli  et  fraudes, 
de  quibus  hunc  locum  sic  explicat  nosler  Sa- 
lazar  :  Abominatio  Domini  cogitationes  maUe  ; 
id  est ,  Deus  vehementi  odio  prosequilur  dolos 
et  insidias  ,  quas  impii  ad  proximorum  perni- 
ciem  assumunt  :  Purus  autem  sermo  pulcher- 
rimus  firmalur  ab  eo  ;  sermo  videlicet  sincerus 
et  doli  expers  ab  ipso  pulcherrimus  asseritur, 
•%t  existimalur  ;  hic  scilicet  ipsi  probalur  et  ar- 
rklet.  Homines  enim  ea  verba  pulchra  magis  , 
lepidaet  salsa  esseexistimaut,  qiuetechnas  ali- 
quas  aut  dolos  aut  simulaliones  continent ;  Deo 
autem  nullus  vcl  pulchrior  vel  lepidus  magis  ac 


ItlllA  SM.OMOMS.  Ct»p.  W. 


&03 


s,-iI.mi>  videlur  termo,  qiuni  sinccrus  el  candi" 
dus ,  cni  niiul  doli  ani  decepliooia  suhest ,  uihi' 
Kalsiialia  aut  simutalionist 

Teiiio,  cogitaiionca  malac  aunt  ohacenae  ei 
luxurioase ;  bia  enim  dircctc  opponilur  cogilalio 
ct  siiiiio  /iunis  ;  Symmacb,  catttu  i  Tlieodot. 

mundtis.  lia)  caiciis  cnini  COgilalionibua  inala; 
suni ,  Deoque  displiceut  cogilaiionea  venereao  ; 
tum  quia  summe  conlrariantur  divinas  purilali 

ct  s.inctilali  ;  liun  (piia  illcccbiosa;  sunl  ,  faci- 

leque  voluntalem  illiciunt  trahunlque  ad  con- 
sensum ,  saltem  imperfecium  vel  lacitum  et 
implicilum  ,  idque  ob  concupiscentiam  nobie 
innaiam  ,  quae  in  rebua  \cncicis  csi  vehemen- 

tissima  ;  sicul  ergo  qui  langil  piccni  ,  iinpiina- 
tur  ab  ea  ,  ct  qui  luctatur  euin  aordibua  et  sler- 
corc  ,  ab  eo  sonlidatur,  juxla  illud  :  Vinco  vel 
vincor  ,  scmpcr  cgo  maculor  ,-  sic  parilcr  qui 
disputat  el  luctalur  cum  cogilalionibus  impudi- 
cis  ,  iisdcni  inquinatur.  Quare  caslerorum  vilio- 
i  iun  eogitaliones  rcsistcndo  ,  luxurias  vero  fu- 
giendo  vincuntur,  juxta  illud  Apostoli  :  Fugite 
fornicalionem.  Ha  Cassianus  ,  Climacbus  ,  Doro- 
llicus  ,  el  S.  Augusl.  jserm.  250.  de  Tempore  : 
lnlcr  omnia  ,  ail  ,  Chrislianorum  cerlamina  sola 
dttriora  sunt  prcelia  caslilalis  ,  ubi  quolidiana  cst 
pttgna ,  ct  rara  vicloria.  Gravem  caslilas  sorlita 
csl  inimicum  ,  qui  quolidievincilur  el  timelttr.  Et 
idco  nemo  se  falsa  sccurilate  dccipial ,  ncmo  de 
stiis  viribtts  periculose  prasumat  ,  sed  audiat 
Apostolum  dicentem  :  Fugite  fornicalioncm  , 
1.  Cor.  6.  Probal  id  exemplo  Joseph ,  qui  fu- 
giendo  hcram  se  tentanlem  vicit  ;  el  Davidis  , 
qui  non  fugiendo  tenlationi  succubuit ,  el  adul- 
lerium  commisit. 

Quarlo  ,  per  cogilaliones  malas  accipe  vilio- 
sas  quaslibel  ,  uti  superbiae,  irae  ,  invidiae  , 
gulae ,  acediae  ,  elc.  Omnes  enim  has  abominalur 
Dominus;  aique  anima,  ut  Deo  placeat ,  ab  om- 
nibus  sese  expurget  oporlet  ,  ut  in  conspeclu 
ejus  pura  et  nilida  sil  instar  lersi  speculi ,  imo 
angeli. 

Antislrophne  liuic  Salomonis  senlentiae  sunt 
apopbthegmata  priscorum  Patrum,  Hyperichii 
•  dicentis  :  Cogilatio  tua  stmpcr  sit  in  regno  calo- 
rum ,  et  cito  in  lia^redilalem  accipies  illud.  lla 
habelur  in  vilis  Palr.  1.  5.  libello  11.  n.  35  ;  ibi- 
deminmeditalionibusduodccimAnachoretarum 
ordine  quartus  :  Ego  sic  sum  ,  a\t,  ac  si  in  monte 
OUvarum  sedens  cum  Domino  et  discipuUs  ejus. 
Et  dixil  mihi  :  ISttllum  agnoscas  secundum  car- 
ncni;  sed  esto  semper  cceleslis  conversalionis  imi- 
talor ,  sicttl  bona  Maria  Magdalena  ad  pedes  Jesu 
sedens ,  et  verbaejus  audiens.  E/ftciamini  sancliet 
perfecti,  sicut  et  Patcr  vesler  qui  in  ccelis  est.  Et : 
Discile  ct  me  qttia  milis  sum  et  httmilis  corde; 
Ordine  vero  nonus  ait  :  Ego  quolidie  Ecclesiam 
inteUeclualium  virtulum  exspeclo ,  Dominumglo- 
ria?  in  medio  eorum  video  sttper  omnes  splenden- 
lem;  quando  aulem  abscedo  ab  eo,  ascendo  in  coe- 
lum,  exspectans  admirandas  pulchritudines  Ange- 
lorttm,  ttt  quos  emiltunl  hymnos  incessabiliter  Deo 
et  dtdces  eorttm  cantilenas  audiam ,  differorque 
sonis  el  vocibtts  et  suavilate ,  ut  libeat  reminisci 
quod  scriplum  est  :  Coeli  enarrant  gloriam  Dei, 
elc.  El  omnia  qttos  super  terratn  stml,  sicut  cine- 
rcm  et  stercora  opinor.  Ecce  hae  sunt  cogitalio- 
nes  bonae  et  sermones  puri,  qui  Deum  et  An- 
gelos  obleclant,  sicut  impuri  deleciant  Lucife- 
rum  et  daamones,  Quocirca  P>arlaam  ad  Josaphat 
apud  Damas.  in  Hist.  c.  19,  instanler  adhorialur 


404 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XV. 


runi  ad  cogilalionum  puritalem  et  curam  :  Non 
enini ,  ait,  acliones  dunlaxat ,  verum  eliam  cogi- 
lationes  nostrce  apud  Deum  in  numerato  sunt ,  co- 
ronasque  aut  supplicia  nobis  conciliant.  Siquidem 
Christum  simul  cum  Palre  ac  Spiritu  Sanclo  ,  in 
puris  cordibus  habilare  perspectum  habemus,  Ac 
rursum  illud  non  ignoramus  ,  quod  ,  qilemadmo- 
dum  fumus  apes,  eodem  modo  prava  cogilationes 
divini  Spiritus  gratiam  a  nobis  propellunt.  Quam- 
obrem  summo  studio  in  hoc  enitere,  ulomnivi- 
tiosa  cogitalione  ex  animo  tuo  exstincta  et  dele- 
ta ,  oplimas  quasque  cogilationes  in  eo  inseras , 
lemplumque  Spiritus  Sancti  teipsum  efficias.  Si- 
quidem  per  cogitationes  ad  acliones  ipsas  veni- 
mus ;  atque  omne  opus  a  cogilatione  animique 
agitalione  progrediens  parvum  primo  inilium  ar- 
ripit  ,  ac  deinde  lacilis  incremenlis  augescens  in- 
gens  ad  extremum  efficitur. 

Abbas  Joannes  in  Vitis  Patr.  lib.  3.  apud  Ruf- 
finum,  n.  208  el  209,  docet  cogitationes  pravas 
oralione  superandas  :  Quandocumque ,  ail,  cogi- 
talio  turpis  succensa  fuerit  ab  inimico,  tunc  aquam 
oralionis  effundat,  et  exslinguat  illam.  Syncletica 
ibidem,  lib.  5.  libello  h.  de  continentia,  n.  42: 
Sicut,  inquit,  venenosa  animalia  acriora  medica- 
menta  a  se  expellunt ;  ita  sordidam  cogitationem 
jejunium  cum  oratione  expellit  ab  anima.  Ibidem 
1.  6.  sub  finem  ,  n.  25  ,  senior  quidam  ait :  Qui  in 
a  nima  sua  memoriam  malilia  ligat  ,  similis  est 
ignem  inter  paleas  occullanti.  Ibid.  1.  5.  libelloll. 
n.53,  alius  senior  ait :  Timor  Deivelut  ignis  com- 
burit  arundinetum  cogitalionum.  El  libello  10. 
n.  88.  cuidam  roganti :  Quid  faciam  ,  quia  cogi- 
tationes  sollicitant  me ,  et  nescio  quomodo  repug- 
nemeis?  boc  remedium  suggerit  senior  :  Non 
repugnes  conlra  omnes ,  sed  contra  unam;  omnes 
enim  cogilaliones  monachorum  unum  habent  ca- 
put  ;  necessarium  ergo  est  considerare  quo3  et 
qualis  sit  (capitalis)  et  adversus  illam  renili ;  ita 
enim  et  residux  cogitationes  humilianlur.  Victa 
enim  cogitalione  radicali  et  capitali  reliqua?  om- 
nes,  qute  quasi  fibrae  ex  ea  pullulanl,  vincun- 
tur  et  succiduntur.  Radix  ergo  cogitationum 
cuique  solerter  examinanda  et  vestiganda,  qua 
cognila  securis  morlificationum  illi  adbibenda; 
illaenim  amputata  reliquae  exea  manantes  am- 
pulanlur ,  uti  docent  rerum  spirilualium  magis- 
tri.  Abbas  Macarius  ibid.  lib.  5.  libello  18.  o.  9. 
Tbeoclislo  tentato  :  Si  tibi,  ait,  ascenderit  cogi- 
tatio  maia ,  nunquam  deorsum  aspicias,  sed  sem- 
per  sursum  ,  et  stalim  te  Dominus  adjuvabit. 
Joannes  Moschus  in  Prato  spirit.  cap.  69.  refert 
illud  Palladii  Abbatis  apopbtbegma  :  Cogitatio- 
num  observatio  est  medicamenlum  salutis.  Ibidem 
Abbas  Paslor  cuidam  [variis  cogilationibus  ses- 
luanti  jussit  apprebendere  ventum;  cumque  ille 
diceret  se  id  facere  non  posse  ,  subinlulit :  Sic 
nec  potes  cogitationes  prohibere  ne  introeant ,  sed 
tuum  est  eis  resistere.  Denique  vetus  ille  in  Reli- 
gionibus  mos  est  ut  novitii  cogilaliones  et  ten- 
tationes  suas  pandant  Superiori;  quo  fit  ut  tum 
merito  humilitalis,  tum  Superioris  prudentia  et 
consilio  cilo  eis  liberentur. 

27.  CONTUUBAT  DOMUM   SUAM  QUI  SECTATUR  AVA- 
RITIAM;  QUI  AUTEM  ODIT  MUNERA ,    VIVET.  J  Cliald. 

Perdit  domum  suam,  qui  congregat  mammonam 
iniquitatis  ;  et  qui  odit  munus  gratis  ( datum),  vi- 
vet.  Avarus  coniurbat  domum  suam:  primo, 
quia  ut  avaritiae  suae  satisfaciat,  cogit  domesti- 
cos,  servos  e't  ancillas  plus  aHpiolaborareetiam 
diebus  festis  et  vetitis ,  ac  honesto  viclu  et  ves- 


tilu  eos  defraudat,  misereque,  dure  el  acerbe 
eos  tractat;  quo  fit  ut  illi  contra  eum  murmu- 
rent,  litigent,  et  inler  se  rixentur,  dum  quis- 
que  onus  et  laborem  a  seexcutere,  et  in  alium 
rejicere  satagit  ;  secundo,  avarus  per  fraudes  , 
usuras  et  injustos  contractus  solet  seditare,  ob 
quos  lites  vel  illi  vel  haeredibus  ejus  intentantur, 
quae  magna  ipsis  damna  afferunt,  et  subinde 
bonis  spoliant ;  terlio,  quia  Deus  avaros  solet 
punire  privatione  opum  avare  et  perperam  con- 
gestarum  ,tutin  quo  peccaverunt,  in  eo  et  pu- 
niantur.  Pro  cont urbat  Hebr.  est  isiy  ocher,  qua 
voce  alludit  ad  Achan,  qui  avare  suffurans  pal- 
lium  ex  spoliis  Jericho  contra  praeceptum  Dei , 
conturbavit  domum  suam  ,  imo  tolum  Israe- 
lem,  qui  propterea  caesus  fuit  a  Chananaeis. 
Unde  Achan  lapidatus  a  Josue  in  valle ,  quae  inde 
dicta  est  Achor,  id  estturbationis,  audivit:  Quia 
turbasti  nos ,  exlurbet  te  Dominus  in  die  hac,  Jo- 
sue  7.  25.  Sic  et  Giezi  avare  et  simoniace  acci- 
piens  munera  a  Naaman,  quem  Eliseus  herus 
ejus  curaveral  a  lepra,  eamdem  sibi  el  domui 
suae,  id  est  toti  suae  posterilali,  accersivit,  h. 
Reg.  5.  27. 

QUI  AUTEM   ODIT  MUNERA  ,     VIVET.  ]    AlltilhesiS 

eeque  exigebat  ul  diceret :  Qui  autem  odit  avari- 
tiam,  vivet.  Verum  Salomon  more  suo  ponit  spe- 
ciem  magis  usilatam  pro  toto  genere  avariliae, 
atque  ex  specie  loium  genus  per  synecdochen 
inielligit,  q.  d.  Judex,  consiliarius,  et  quivis  of- 
ficialis  qui  in  ferenda  sentenlia,  vel  dandocon- 
silio,  in  dislribuendis  beneficiis  ,  vel  officiis 
publicis,  elC.  ,  non  sinit  se  corrumpi  muneri- 
bus,  sed  ab  iis  abstinet,  ut  aequam  pro  juslilia 
ferat  sententiam,  ut  sanum  sincerumque  det 
consilium,  ut  officium  vel  beneficium  magis 
dignis  aplisque  conferat;  hic  ulique  Deo  dante 
vivet ,  id  esl  aget  vitam  quietam  ,  felicem  ,  lon- 
gaevam  in  hoc  seculo,  et  aeternam  in  futuro. 
Quod  autem  dico  de  odiente  munera,  idem  a 
pari  vel  simili  intelligo  de  odiente  usuram  ,  si- 
moniam  ,  et  quamlibel  avaritiam.  Nam  ex  una 
specie  acceptionis  numerum  totum  genus  ava- 
ritiae  intelligo. 

Hinc  etSept.  ut  priorem  partem  posleriori  per 
antithesin  adaequarent,  pro  genere  avariliae  spe- 
ciem  eamdem  ponenles,  sic  vertunt  :  Disperdet 
seipsum  acceptor  munerum;  qui  autem  odit  mu- 
nerum  accepliones,  salvatur.  Sic  et  Syrus. 

Noster  Salazar  per  odienlem  mutiera  accipit 
odientem  usuras  ;  usura  enim,  cum  non  sit  de- 
bita  ,  utique  est  donum  et  niunus  ,  quod  usura- 
rius  a  pelente  mutuum  injuste  deposcit  et  exi- 
git.  Verum  ut  hoc  sil  verum  ,  usura  est  species 
duntaxat  avaritiae;  unde  tolum  ejus  genus  non 
adc-equat ;  quare  non  a?qua ,  sed  manca  remanet 
antithesis. 

Porro  Jansenir.s  recle  adverlit  hanc  senten- 
tiam  maxime  competere  Ecclesiasticis ,  qui  ava- 
re  se  et  suos  ditare  satagunt;  hi  enim  primo 
peccant ,  animamque  suam  inquinant  avaritia, 
puta  pluralitale  beneficiorum  et  pensionum  (ta- 
ceo  de  simonia,  usuris,  etc.)  quae  in  eis  gravior 
est  quam  in  laicis  ;  ipsorum  enim  professio  est 
vacare  Deo  et  coelestibus,  ac  fastidire  lempora- 
lia.  Unde  dum  fiuntclerici,  dicunt  cum  Levitis  : 
Dominus  pars  ho2redilalis  mex ,  et  salicis  mei.  Si 
Dominus  eis  est  pars,  cur  partes  lerrae  ambiunt? 
secundo  ,  conturbant  domos  et  familias  suas 
multis  curis,  laboribus,  litibus ,  quas  secum 
vehit  cupiditas,  imo  domos  suas  el  suorum, 


COMMENTAIUA  IN  PnOVEIUHA  SALOMONIS.  Cap.  XV. 


405 


(juas  per  avaritlam  diiaro  voiunt,  hoc  Ipao  <ie- 
pauperanl  et  everlunt.  Experlenlla  enim  docet 
bona  Eccleaiaalica  ,  cum  ad  laicorum  domos 
tranaferunlur ,  eaa  earumque  opea  coosumere 
el  devorare,  perinde  ac  pennaa  aquilarum  nlia- 
runi  avium  pennia  Immistaeeaa  conaumere per- 
bibenlur ;  terlio ,  scandalizanl  Eccleaiam  Dei ; 
dicit  cnini  populua  Bdelia  :  si  clerici  illiberea 
Deoque  aacrati  inhiant  bonis  lerrenia,  mulio 
magia  ao8,  <|ui  liberoa  babcmus,  ea  accumulare 
debemua.  1  DdeexCIimacboDionya.  dvarus,  ait, 
est  Evangelii  subiannator ;  quoniam  terrenorum 
contcmpium  Christus  exemplo  tt  verbo  pracipue 
commendavit.  E  contrario  Pastorea  et  Ecclesias- 
tici,  qui  bona  tcrrena  conlemnunl,  eaque  lar- 
giter  in  pauperea  diapenaant,  vivcnt  per  glo- 
riam  in  ccelis  ac  per  inemoriam,  famam  el  glo- 
riam  in  lerris,  uli  vivit  S.  Gregoriua  Magnus, 
qui  sibi  pauper,  aliis  dives,  egenoa  omnes  non 
solum  l\omae,  sed  et  per  tolam  Italiam,  imo  et 
pcr  Hispaniam,  Gailiam,  Pakeatinam  tolumque 
orbem  aluil;  ac  noslro  seculo  S.  Carolus  Borro- 
maeua  ,  cujua  paupertatem  opumque  contemp- 
lum  ac  liberalitalem  ulinam  legant  et  imilenlur 
omnes  Proefali  et  Clerici !  Vide  dicla  Ezechiel. 
54.  o. 

Hanc  gnomen  apologo  simiae  et  vulpis  exor- 
nat  Cyril.  lib.  3.  Apolog.  moral.  cap.  12:  Simia, 
ail,  ab  bislrione  favum  mellis  pro  munere  ac- 
cipiens  ,  illi  se  in  famulain  ad  joculares  ludos 
populo  exbibendos  oblulil;  quareabeo,  ue  fu- 
geret,  catenuia  alligata,  ac  in  ludibrium  po- 
pulo  exposila,  sero  caplivilalis  ac  miseriae  ,  du- 
raeque  sorlis  poenilere  ccepit ;  unde  munus  ac- 
ceptum  damnans   exclamavit  :  O  subornatum 
deceptivcs  cupiditatis  hamum ,  lelhiferum  munus  , 
munerum  natttratium  adoptivum ,  gravissimum 
obligationis  pigntts ,  stulti  et  sapientis  commer- 
cium  minimum,  maximum  emptionis  pretittm, 
servitutisjttgum,  iniquilatis  fermentum ,  caplivi- 
talis  indicium  ,  fermentum  discordiarum ,  sub- 
versio  civilitalum,  omnium  seminarium  malorum, 
amatum  venenum  !  Proferl  deinde  exempla  pbi- 
losopborum  ,  qui  quocl  munera  regum  spreve- 
rint,  regibus  fuere  superiores  :  Quantis  enim 
glorice  titulis  effertur  itle  Diogenes  ,  quod  calcalis 
regiis  opibus  per  medias  Atexandri  Macedonis  ga- 
zas  ,  corporis  cuttu  pauper ,  sed  virtute  opulentus 
incessit  ?  Siquidem  hoc  tocupletior  majorque  splen- 
duit,  quo  plus  fuit  hoc  ipsum,  quod  accipere  no- 
luit ,  quam  id  quod  ille  dare  disposuit.  Quanlis 
laudationibus  morum  cultor  Socrates  altollitur  , 
cum  Archetai  regis  satis  magnis  petebaturmune- 
ribus  honorandus  ?  et  respondit  nolle  se  ad  eum 
venire ,  d  quo  acciperet  beneftcia ,  aum  reddere 
ilti  paria  non  posset.  Liber  quippe  esse  voluit , 
dum  ante   reddere  ,    quam  suscipere  cogitavit. 
Quanlis  simililer  prceconiis  exornatur  Fabricius 
virtute  ditissimus,  dum  munus  sibi  viro  pauperi 
ii  Pyrrho  oblatum  renuit  ,  magis  eligens  hones- 
tatecivis  liberi,  quam  muneribus  empti  regis  gto- 
riositate  poliri?  Qua  profecto  in  re  mutto  magis 
cmicuit ,  dum  rex  admiratus  spectabilem  virum 
super  sotem  erexit ,  dicens  :  Itle  est  Fabricius ,  qui 
difficitius  ab  honeslale  ,  quam  sol  d  rectitudine 
cursus  sui  averli  polest. 

Per  misericordiam  et  fidem  purgantur  pecca.- 
ta;  per  timorem  autem  Domini  declinat  omnis 
a  malo.  ]  Hic  versus  transcriplus  est  ex  Septuag. 
Nam  in  Hebraeo  non  exstat  lioc  loco,  sed  c.  seq. 
v.  G,  ubi  pro  fidem  Hebr.  esl  WQH  emeth  ,  id  est 


vniias.  Verltaa  auiem  cum  opponitur  miaeri- 
cordiaa,  Idem  eal  quod  Jualilia,  el  aigniQcat  opua 
debitum ,  aicut  miaericordla  aignificat  opua  in- 
debitum  gratuitum  el  liberale.  Senaua  ergo  eat, 
q.  d.  Per  opera  firtutia  eleemoaynas  gratuila, 
et  pcr  opera  virlulia  juatitlaa  quoquo  modo  de- 
bita  purgantur  peccala  ;  quia  per  haec  opera 

facta  iu  gralia  Dci  salislac.iinus  pro  pmna  pec- 
catis  dcbita;  quln  el  si  in  culpa  ac  pcccatosi- 

mua ,  illud  per  illa  abolemua ,  al  adaii  vera  meo- 

tis  contrilio;  si  uimirum  ex  corde  contritio  pro 

expialione  culpa:  illa  Dco  oflcranius.    Per  Imo- 

rcm  Domini  vero  quis  dcclinat  d  malo  ,  q.  d.  Blee* 

mosyna  expiatpeccalumjaincoiiiiiiissuni;tiinor 

Dei  vero  proescrvat  a  coinniiltendo.   Fac  ergo 

eleemosynam,  ut  expies  pr.elerita  ,  ac  indue 

limorem  Dei ,  ut  caveas  fulura  ;  sic  purum  te  ix 

peccalo  servabis  ,  luamque  salulem  in  securo 

conslitues.  Unde  S.  Cyprianus,  vei  quisquis  est 

auclor,  tract.  de  Opere  et  eleemosyna,  docet 

Deum  staluisse  duo  peccali  lavacra,  scil.  bap- 

tismum  ad  eluenda  crimina  ante  illum  perpe- 

trata  ,    et  eleemosynam  ad  expianda  peccala 

post  illuin  commissa  :  Coarctati ,  ait,  eramus , 

et  in  angustum  innocentice  praiscriptione  conclusi. 

ISec  haberes  quid  fragititalis  humanos  infirmitas 

atque  imbeciltitas  faceret ,  nisi  iterum  pielas  divi- 

na  subveniens  juslilice  el  misericordia?  operibus 

ostensis ,  viam  qttamdam  tuendce  satutis  aperiret , 

ttt  sordes  poslmodum  quascumque  conlrahimus  ete- 

emosynis  abluamus.  Loquilur  inScripturis  Spiritus 

sanctus  et  dicit  :  Eleemosynis  et  fide  deticla  pur- 

gantur;  non  utique  illa  delicta,  quce  fuerant  ante 

conlracta;  nam  illa  Christi  sanguine  et  sanctift- 

calione  purgantur.  Item  denuo  dicit  :  Sicut  aqua 

exstinguit  ignem,sic  eteemosyna  exstinguitpecca- 

.  tum.  Hi$  quoque  ostenditur  et  probatur,  quia  sicttt 

lavacroaqtue  salularis gehennx  ignis  exsiinguitur, 

ila  eleemosynis   atque  operibus  justis  delictorum 

flamma  sopitur.  Et  quia  semel  in  baptismo  re- 

viissio  peccatorum  datur  ,  assidua  etjugis  opera- 

tio,  baplismi  instar  imilata  Dei  rursus  indulgen- 

tiam   targilur.  Salomoni  adstipulalur  Chrislus 

Luc.  11.  Ui'-  Quodsuperesl,a\l,  dale  eteeniosynam; 

et  ecce  omnia  munda  sunt  vobis.  Eleemosyna  ergo 

remittit  peccata  venialia  et  peenam  mortalium; 

ad  hacc  disponit  ad  remissionem  culpae  morta- 

iis  ,  eamque  de  facto  abolet ,  si  fiat  ex  contri- 

tione.  Vide  Origen.  S.  Ambr.  Bedam,  Toleluni 

et  alios  in  Lucae  cap.  11.  14.  Vide  et  quae  dixi 

Daniel.  U.  1U.  ad  illa  :  Peccata  tua  eleemosynis 

redime. 

18.  Mens  justi  meditatur  obedientiam  ;  os  IM- 
piorum  redundat  malis.  ]  Glossa  et  alii  pro  0b£- 
dientiam  legunt  sapientiam.  Unde  discas  veram 
sapientiam  esse  obedientiam  ,  si  scilicet  quis 
obediat  Deo  et  Superioribus  quasi  vicariis  Dei , 
proeserlim  quia  obedienlia  debet  condiri  sapien- 
tia  ut  sapiat  Deo,  ail  S.  Bernard.  Hebr.  esimjyS 
taanoth;  quod  duo  significat:  primo,  respondere; 
secundo,  humitiari.  Addit  terlio  B.  Levi  et  n. 
David  significare  negotiari. 

Unde  primo  Pagnin.  Tigurin.  Clarius,  n.  Sa- 
lomon  et  alii  verlunt  :  Cor  justi  meditatttr  quod 
respondeat ;  os  vero  impiorttm  eruclat  vel  effulit 
mata,q.  d.  Justus  interrogatus  non  illico  respon- 
det,  ne  praecipiti  responso  quid  dicat  quod  im- 
pium  sit  in  Deum,  aut  injurium  proximo,  sed 
meditatur  quid  sapienter  respondeat,  juxta  iilud 
S.  Bernardi  :  Verba  bis  ad  limam,  antequam  se- 
mel  ad  linguam ;  at  vero  impius  sine  praemedi- 


/i06 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XV. 


tationemala  quae  corde  gerit,  ore  effutit,  et 
quidquid  in  buccam  venit  ,  eructat  insiar  fon- 
tis  omnem  aquam,  lam  puram  quam  sordidam 
a  se  receptam  ebullientis.  Unde  aliqui  vertunt, 
evom.it  mala.  Sicut  enim  vomilu  ejicitur  cra- 
pula,  phlegmalaet  sordes  slomachi  :  sicimpius 
maledicentiam  ,  calumniam  ,  petulanliam,  fas- 
tum  ,  iram  ;  etc.  quee  corde  geril,  ore  evomit. 
Aben  Ezra  haec  referl  ad  vers.  27,  quiin  Hebrseo 
immediale  praecedit,  q.  d.  Judex  incorruptus,  qui 
odil  munera,  vivet ;  ideoque  mens  ejus,  audiiis 
partibus  inler  se  litigantibus  meditatur  quid 
respondeat ,  ul  ad  justitiae  normam  jus  dicat. 
Verum  alii  ad  judicem  h;ec  non  arctanl ,  sed 
generalim  ul  sonant  accipiunt.  Huc  iacit  illud 
Demoslhenis  ,  cui ,  cum  objicerelur  qtiod  ela- 
borala  pronuntiaret ,  respondit  se  non  modo 
scripla  ,  sed  etiavi  sculpta  dicturum  esse  ,  si  pos- 
set.  Addidilque  :  Ego  civem  improbum  duco , 
qtti  sine  meditatione  audet  reipublicce  consitium 
dare. 

Secundo,  R.  Levi,  Vatabl.  et  R.  David  hebr. 
laanoth  censent  idem  esse  quod^yb  leinian,  id 
est  negotittm.  Unde  vertunl :  Cor  jusli  meditabi- 
tur  negotium  aut  negotiari,  q.  d.  Jusli  mens 
semper  intentaj  esl  cogitationi  rei  et  negotii  ex 
quo  emolumentum  capiat.  Aut,  q.  d,  Cor  jusli 
ineditatur  loqui  cum  negotioel  rerum  pondere, 
cum  decore  et  amcenitatererum,  accumfruclu: 
e  conlrarioos  impii  leviter,  indecore,  temereet 
sinc  fruclu  omnia  quae  cogitat,  eff  ulit.  Notatur 
ergo  loquacilas  insipientis  ,  el  com  mendalur 
gravitas  loquendi  sapientis. 

Tertio,  Noster  optime  vertil  :Mens  justi  medi- 
tatur  obedientiam,  puta  humilitat  em  ,  subjec- 
lionem,  mansuetudinem,  q.  d.  Cum  jusio  quid 
praecipitur,  quantumvis  durum  et  arduum  ,  a 
lege,  a  Deo  aut  Superiore,  imo  cum  ipse  ab  eo- 
dem,  vel  alio  sequali,  aut  inferiori,  de  viliis  et 
defectibus  suis  admonetur  ;  illico  mentem  hu- 
militer  et  mansuete  instar  agni  subjicit  prae- 
ccpto  etobedienliae  ,  vel  admonitioni  et  admo- 
nenti;  at  vero  impius  cum  quid  displicens  prac- 
cipitur,  autcum  de  viliis  arguilur;  recalcilrat, 
obmurmurat,  et  mille  impalientiae  verba  eruc- 
tat,  estque  instar  tluminis  exundantis,  quod 
omnia  vicina  aquarum  copia  opplet  ;  sic  enim 
et  ipseex  abundantia  cordis  maledicenliae  pro- 
fluvium  continue  ebullit,  eoque  omnes  onerat 
el  obruit. 

Hocvidentur  voluisse  Septuag.  dum  vertunt  : 
Cordajustorum  meditantur  fidem,  et  os  impiorum 
respondet  mata;  et  Chald.  Cor  jusd  medilatur  in 
fide,  etos  impiorum  eructat  mala.  Per  fidem  enim 
intelligunt  fideiitalem ,  ul  explicat  Syrus,  quam 
inferior  debet  suo  Superiori,  puta  obedienliam. 

Porro  justus  meditatur  obedientiam,  primo, 
meditando  obedientise  praestanliam,  utilitalem, 
fruclum  et  necessilatem  praesertim  prascepti  vel 
voti,  si  illam  voverit.  Nam,  ut  ait  Climachus 
Gradu  U  :  Obedientia  est  perfecta  abnegatio  pro- 
pria?  anima?  et  corporis,  mors  voluntaria,  vila  sine 
sotlicitudine  ,  navigatio  sine  damno,  sepul  tura 
voluntatis ;  esl  iter  facere  dormiendo  sub  onere 
aliis  imposilo,  et  super  aliorum  ulnas  ne  mergaris 
natare.  Secundo,  meditando  rationes,  quaeeum 
flectant  ad  obediendum,  ac  priecepti  rigorem 
temperent  mitigentque  ,  ut,  cum  Superior  vo- 
cat,  vel  quid  arduum  jubet,  illico  cum  Samuele 
dicat:  Ecce  egs;  etcuru  S.  Paulo  :  Donrinc,  quid 
me  vis  facere  ?  ac   pr;cserlim   mcdilando  obe- 


dienliam  Chrisli,  qui  faclus  est  pro  nobis  obe- 
diens  usque  ad  morlem  ,  mortem  autemcrucis, 
ut  nos  per  inobedientiam  Adae  perditos  su;e 
obedienliae  exemplo  reslauraret  ,  doceretque 
obedire,  q.  d.  Inspice,  et  fac,  obedique  secun- 
dum  exemplar,  quod  libi  in  monte  Calvariae 
oslendi.  Tertio,  meditandogradusobedientire,  ut 
eos  sensim  ascendat.  Hi  gradus  sunt  tres :  Pri- 
mus  et  infimus  est  facere  opus  praecepium  ; 
secundus  ,  velle  opus  pr.Tceptum  ,  illudque 
amare,  aclibenter,  promple  el  alacriter  capes- 
sere  ;  tertius,  non  lantum  velle  ,  sed  et judicare 
opus  preeccptum  melius  esse  quam  quodvis 
aliud,  ita  ut  non  tantum  voluntatem,  sed  et 
judicium  suum  Superiori  submiltat,  credatque 
melius  esse  id  quod  Superior  praecipil,  quam 
quodipsi  mens  propria  vel  quivis  alius  sugge- 
rit.  Quarto,  mediiandomodosdextereexsequen- 
di  id  quod  praeceptum  est.  Unde  S.  Bernard. 
serm.  de  virlule  obedienliae:  Fidelis  obediens  , 
inquit ,  nescit  moras,  fugil  crastinum ,  ignorut 
tardilatem  ,  pr&cipil  pracipientem,  paral  oculos 
visui,  aures  audilui,  linguam  voci,  manus  operi, 
itineri  pedes  ,  tolum  se  colligit  ut  imperanlis 
coliigat  voiuntalem.  Et  S.  Hieron.  epist.  ad 
Ruslicum  :  Credas  salutare  quidquid  monasterii 
Prcepositus  praceperit ,  nec  de  majorum  sentenlia 
judices,  cujus  ofjicii  est  obedire  et  impiere  quce 
jussa  sunt,  dicente  Moyse  :  Audi,  Israei ,  el  tace. 
Cassianus  lib.  Z|.  Inslitutionum  :  Mgyptii  mona- 
chi  universa  complere  qu&cumque  fuerinl  a  Prce- 
posito  suoprtecepta,  tanquam  si  a  Deo  coelilussint 
edita ,  sine  ttlla  discussione  festinant.  Et  S.  Gre- 
gor.  lib.  2.  in  1.  Regum  :  Nescit  judicare ,  quis- 
qttis  perfecte  didicit  obedire.  S.  Basil.  in  Conslit. 
Monast.  c.  23  :  Apostoli,  inquit,  submissa  mentis 
cervice  obedienlim  jugum  subierunt  ,  aiacrique 
animo  in  fora ,  in  contumeiias ,  in  lapidaliones  , 
in  ignominias  ,  in  crttces ,  in  variasneces  proces- 
sere.  Hanc  obedientiam  is  qui  secttndtim  Deum 
vere  est  monachtts,  Anlistiti  stto  praslet  oporlel. 
Rursum  S.  Bernard.  in  serm.  de  virtute  obc- 
dienliee  :  Tertius ,  ait,  gradus  obedientioe  est  hi- 
lariter  obedire.  Nonex  tristitia,  inquit  Apost.  attt 
ex  necessilale.  Serenilas  in  vuittt,  dulcedo  in  ser- 
monibus  multum  cotorant  obedienliam  obsequen- 
tis.  Unde  et  Genlilis  ille  Poeta  ait  sic  : 

Super  omnia  vultus 

Accessere  boni. 

Quisenim  locus  obedientix ,  ubi  tristitix  cerni- 
tttr  (egritudo  ?  Ostendunt  plerumque  voluntatem 
animi  signa  exteriora ,  et  difftcile  est  ut  vuilum 
non  mutent  qui  mutanl  voluntatem. 

Talis  fuitobedientia  Abrahae,  quiproinde  fuil 
paler  fidelium,  et  palriarcha  obedienlium  ,  de 
quo  Apost.  hebr.  11.8:  Fide  ,  inquit ,  qui  voca- 
lur  Abraham  obedivit  in  locum  exire ,  quem  ac- 
cepturus  erat  in  hwredilatem  ;  et  exiit  ,  nesciens 
quoiret.  Major  fuit  ejusdem  obedientia  inimmo- 
latione  filii  Isaac  ;  ex  quo  jam  ante  Deus  illi 
promiserat  posteritatem  plurimam  instar  stel- 
larum  cceli  :  quare  lunc  in  specontra  spem  credi- 
dit ,  elc,  plenissimesciens^  quia  quwcumque  pro- 
misit  Deus ,  potens  est  et  facere ;  nimirum  cre- 
didit  Abraham,  quOd  si  immolando  occideret 
filium,  Deus  illum  a  morte  suscitaret,  ut  pro- 
missamsibi  ex  eo  posteritatem  pracstaret.  Idem 
S.  Bernardus  tract.  de  Dispensat.  et  praeccpto  : 
Perfecta  obedienlia  ,  ait,  legem  nescit ,  terminis 
non  arctalttr,  ncque  conienla  angusliis  professio- 


COMMKKTAMA  1N  PHOVE 

nlS  largiori  fertUT  voltivlolc  in  laiiltidinnn  clm- 
ritutis  ,  i  I  tiil  oninc  tjtivtt  injungilur  spoiilanco  vi- 

gort  tiberali»  ataerisque  mmni,  modutn  vvn  ton- 

Stderans  in  inftntlatnn  t  .1 (t  ndiltir. 

POal  liuncvcisiiin  cl  scntentiain  banc  subjun- 
BUDl  Sepluag.  Aceeptabilt  sapudDomhmmsuni  via 

jiistorinn  {ptr  tosatilnncl  intmici  tnnici rt  tltliintnr, 
quae  non  exslat  in  llcbiao  ncc  in  l.alino:  pos- 
tcrior  t;inicn  pars  cxslat  in  iilioquc  eap.  sc(|. 
v.  7  ,   ulii    cani    CXplicabO.    Causain   dal  Auclor 

Gaienae  Graecorum  hie.  Cum  enim  ,  tnquit,  justi 

Dci  volnnlalcni  indcfessc  expleanl  ,  lit  ut  cxini- 

micis  qnoquc  amlcoa  lacere  queant.  Nam  cum 

DOO  scmcl  sc  dcdicavcrint  ct  consccravci  inl  , 
pro  lliltquoque  inlcrccdnnt.cosdcniquc,  si  ini- 
micierant,  Deo  conciHant,  amlcosque  reddunt. 
Siniili  modo  Septuaginta  iransponunt  versua 
proxiinc  aequenles,  eosque  alio  loco  et  ordinc 
coliocant,  quani  sinl  in  llebraeo  cl  l.alino. 

29.  LONGE  F.ST  DOMINIS  AIl  1MIMIS  :  KTOIUTlOM  S 

jostomjm  kxacdiet.  ]  Deus  ubique  el  in  omni- 
1)U8  cst  rcalitcr  ct  pcrsonalitcr  pcr  csscnliam  , 
praescntiam  ct  potciuiam,  longe  tamcn  abcst 
ah  impiis  pcr  favorcin  ct  opcm  :  quia  eos 
odit,  eosque  suain  opem  implorantes  nonexau- 
dit ;  sic  vcro  vicinus  cst  justis,  scilicel  pernmo- 
rem  ct  bcncficeniiam,  utpote  quos  protcgit,di- 
rigit ,  ct  sc  invocantes  exaudit.  Est  soiila  meta- 
lepsis  ct  metonymia  :  ex  elongatione  enim  Dei 
inlelligiliir  ejus  non  cxaudilio  ;  quia  apud  ho- 
mines  elongatio  ,  cl  magna  intercapedo  ac  dis- 
laotia  ,  causa  cst  cur  quis  clamanlcm  non  au- 
diat.  Ilanc  intercapcdincm  et  distantiam  mys- 
tice  et  spiritalitcr  inter  Deum  el  peccatorem 
facil  superbia,  iibido,  caeteraque  peccata.  Ab 
impiis  ergo  longe  abest  Deus  per  odium  :  odit 
enim  eos  et  dclestatur,  eoquod  ipsielongent  se 
a  Deo  pcr  scelcra  quaeDco  summe  cxosa  sunt  et 
advcrsantur.  Rursum  Deus  exaudit  justos  oran- 
tes  ;  quia  ipsiaudiunl  Deum  praecipientem,  ei- 
queobediunt :  quia  crgo  ipsi  faciunl  volunlalem 
Dei,  binc  vicissim  Deus  facit  vokmialcm  eorum, 
eisque  talionem  reddil.  Vice  versa,  impii  non 
faciunt  voluntatem  Dei,  sed  diaboli;  hincpariter 
Deus  non  facil  voiuntatem  eorum. 

Teriiam  causam  dat  Psaltes  ,  quod  impii  non 
invocent  Deum  in  veritate,  id  est  vero  et  sin- 
cero  corde  et  amore,  uti  faciunt  justi.  Sic  enim 
ailpsal.  \kk.  v.  18:  Prope  est  Dominus  omnibus 
invocantibus  cum,  omnibus  invocanlibus  eum  in 
veritate.  Voluntatem  timentium  se  faciet,  et  ora- 
liones  eorum  exaudiet ,  et  salvos  faciet  cos.  Vis 
ergo  ut  Dcus  te  exaudiat ,  tu  prior  exaudi  Deum 
pulsantem  et  vocantem.  Vis  ut  Deus  faciat  vo- 
luntatem  tuam  ,  tu  prior  fac  vokmtatem  Dei. 
Vis  ut  Deus  sincero  corde  amct  te,  bencvelitet 
benefaciat  libi,  luprior  sincerocordeama  Deum. 
Ita  Auctor  Catenae  Graecor.  INon  abest,  inquit, 
Deus  loco  ab  impiis,  sed  animo,  hoc  est  favore 
et  gralia ,  aut  more  certe  et  fitae  instituto  juxta 
illud  :  Quanlum  dislat  calum  a  terra,  tantum 
distantv-ia?  mea  d  viis  vestris ,  ait  Dominus.  Et 
Polychron.  ibidem:  Nonspaliiinlercapedineabest 
Deus ,  inquit,  sed  sententiu?  diversitate  ;  siquidem 
contraria  plurimum  a  se  invicem  dissidere  solent. 
Ut  autem  justi  Deo  sunt  vicini  (certum  est  autem 
id  ad  locum  non  refei-ri),  ita  faciliquoque  momen' 
to  ab  ilto  audiunlur. 

Hoc  est  quod  ait  Psaltes  psal.  36  :  Delectare  in 
Domino ,  et  dabit  tibi  petiliones  cordis  tui.  Quo- 
circa  S.  Chrysost.  homil.  Ul.  in  Genes.    docet 


nniA  SALOWONIS.  Can.  xv.  407 

b(  niincs  jusios  ct  lancioi  non  lanlum  libl ,  icd 

cl  laepe  lOll  civilali  ac  icipubl.  salulcm  precl- 
blll  Sllis  jiffcnc  Ctnn  igitUT  vidnts  ,  inquit ,  vi- 
1  um  i.itirno  titilnln  inutctinn  vili,  vtrltih  vtTO  in- 
(rutsrciis  vcsfitinn;  nolt  11I  qut  il  oppurt  I  th  spici  rr , 

scit  eontemptare  atiima  divitias  ,  intemamque 
giortem.  Talis  erat  /(.  Etias,  qui  melotem  tun- 

ttnn  htttictmt  :  al  pttrpttratits  slilmh  illitts  nu tote 
intUgtbat.  Vide  Achab  inopitnu,  Kluv  aittnn  divi- 
lias. 

80.     I.DX    OCDLOnDM    L/ETIIiCAT    ANIMAM    ( Hcbr. 

cor)  ;  kama  noisA  iMrnvcuAT  ossa.  ]  llcbr.  os ; 
Scpluag.  <)cu/tiscontnnplanspulchruUctiliratror: 
fmna  aulnn  bouaimpinguat OSta,  I'ro  fanui  llcbi  . 
cst  nyict  scnnua ,  id  cst  audilio,  nuntius  ,  m- 
mor,  fama. 

Unde  primo  Abcn  Ezra  haec  referens  ad  trc^ 
vcrsus  seqq.  per  sccmua ,  id  cst  auditionem, 
accipil  correplionem  (piam  quia  audit,  de  qua 
vcisus  aequent.  q. d.  Lux,  quaa  oculis  hauritur, 
cordi  voluplatem  aflcrl  :  cum  vero  objurgatio- 
nem  quis  auscultarit ,  in  quo  vila  sita  est ,  et 
inicr  sapicnlcs  conimoratus  fucrit,  tunc  incre- 
pationcs  majus  incremenlum  alfcrent,  qinim  si 
bonum  quOdpiam  nunlium  audiviaset.  Parimo- 
do  per  sccmua ,  accipias  audiliones  S.  Script.  Ie- 
gis  ,  doclrinae  sacrae,  librorum  piorum,  etc.  ; 
horum  enimlectio.vel  audilio,  mirc  impinguat 
ossa,  id  est  anima;  inlima,  caque  implet  me- 
dulla  sanctarum  cogitalionum  et  dcsidcriorum, 
quibus  totus  hominis  spirilus  in  Dei  amore  in- 
calescit  et  corroboralur. 

Secundo  ,  alii  per  scemua ,  id  est  auditionem, 
accipiunt  famam  virtutum,  operum  et  exem- 
plorum  sanctorum :  qua  quis  apud  alios  hene 
audit ,  q.  d.  Sicut  Iux  mire  recreat  oculos  ,  in- 
dcque  cor  et  animam  intuentis:  ita  fama  virtu- 
tum  et  excmplorum  recreat  auditum  ,  indeque 
mcntem  audienlis  ,  ejusque  ossa  et  robur  ad  si- 
niilia  audienda  corroborat :  ossa  enim  saepe  sig- 
nificant  vires  el  robur  animae,  ait  S.  Hier.  in 
cap.  58.  Isaiae,juxta  illud  Psalm.  2>h.  10:  Omnia 
ossa  mea  dicent :  Domine  ,  quis  similis  tibi?  Unde 
Cbristus  Malth.  5  :  Sic  ,  ait ,  luceat  lux  veslra 
coram  hominibus  ,  ut  vidcant  opera  veslra  bona, 
et  gtorificent  Patrem  vestrum  qui  in  cozlis  est.  Ubi 
S.  Chrysost.  ISihit,  inquit,  est  quod  hominem  sic 
cfficiat  insignem  ,  atque  conspicuum  ,  etiamsi 
magno  ambitu  optet  latere ,  ut  splendor  iste  vir- 
tutis  ;  sicut  enim  ipso  sole  circumdatus,  ila  utique 
homojustusclarius  refulget ;  ncc  in  terramsotum- 
modo  lucis  radios  emitlit,  sed  supra  ipsum  etiam 
ccclum  proprio  fulgore  radiat. 

Porro  fama  virtutum  impinguat  ossa  animae 
non  solum  audientium,  qui  incitantur  ut  eas 
eemulenlur,  ut  jam  dixi  ex  S.  Chrysost.  et  Ori- 
gene,  sed  etiam  ipsius  virlute  praediti,  de  quo 
est  fama.  Hicenim  advertens  hanc  honam  de  se 
opinionem  parere  admirationem  et  imitationem 
in  animis  audienlium  ,  exhilaratur,  incitatur 
et  corroboralur ,  ut  opera  virtutum  ,  quae  tanto 
aliis  sunt  splendori  et  exemplo,  multiplicet  et 
adaugeat.  Unde  sic  exponas,  q.  d.  Sicut  qui 
intuelur  lucem  vel  res  pulchras ,  ut  verluntSep- 
luag.  puta  imagines  elaboralas,  mire  hoc  in- 
tuitu  exhilaralur;  sic  pariter  qui  suae  virtulis 
imagines  ,  in  animis  audientium  per  famam  ct 
exislimationcm  ad  vivum  exsculptas  et  expic- 
las  conlcmplatur;  hic  utique  hac  contempla- 
tione  gaudelct  corroboratur  ,  ut  plura  suae  vir- 
tutis  edat  excmpla  ,  quaj  audicntes  pari  modo 


408 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XV. 


audiendo,  admirando  et  imitando  in  corde  suo 
depingant  et  exsculpant. 

Terlio  et  magis  genuine  ,  per  scemua  accipias 
famam  ,  rumorem  et  nuntium  bonum,  q.  d. 
Sicut  lux  solis  post  longas  noctis  vel  hiemis  te- 
nebras  ,  mane  vel  in  vere  exoriens  ,  orbique 
jrradians  mire  intuentium  oculos,  indeque  cor 
et  ajnimam  illuminat ,  laeiiflcat,  vegctat,  robo- 
rat  et  vivilical  ;  sic  pariter  nunlium  bonum  , 
cum  scilicet  quid  laeli  nunliatur,  non  tantum 
aures  mulcet,  sed  et  per  aures  penetrat  usque 
ad  cor  et  mentem  ejusque  ossa  ,  id  est  intimas 
ejus  medullas  pervadit,  exbilarat  ,  vivificat 
et corroborat ;  quin  el  ipsa  corporis  ossa  re- 
creat ,  irrigal  et  vegetat.  Comparat  enim  liic 
duos  primarios  sensus,  scilicet  visum  et  audi- 
tum  ,  quod  ,  sicut  res  visae  ,  praesertim  lux  , 
animum  oblectant ,  ila  pariler  res  auditee,  puta 
nuntii  rerum  laetarum  oblectent  animum  ,  et 
consequenlercorpusetossapernaturalem  sym- 
pathiam,  qua  affectus ,  v.  g.  laelitia  vel  tristilia 
animi  ,  derivatur  et  transit  in  corpus  animae 
cohaerens  ;  laeiitia  enim  vehemens  adeo  afficit 
animum  ,  ut  redundet  et  exuberet  in  corpus. 
Ossa  ergo  tum  metaphorice  pro  intimis  animae, 
lum  proprie  pro  ossibus  corporis  accipias  ;  si- 
cut  enim  nuntium  triste  contrahit,  dejicit  et 
timore  ac  moerore  consternat  animum  et  cor- 
pus;  sic  e  contrario  nuntium  laelum  praesertim 
valde  desideratum,  laeliliam,  vitam  et  vigorem 
instillat  et  inspirat  tum  animae,  lum  corpori 
audienlium ;  uti  jam  laeta  nunlia  de  flde  toto 
terrarum  orbe,  praesertimin  Germania,  Gallia, 
iEthiopia  ,  Tartaria  triumphante  mire  Catholi- 
cos  recreant ,  animant  ,  roborant.  Quocirca 
apud  veieres,  nuntii  bonorum  significati  fuere 
permilvos,  qui  veris  vernaeque  hilarilatis  sunt 
nunlii  ,  quos  proinde  prisci  adorabant ;  mos 
enim  fuit  apud  nonnullos  populos  milvos  ado- 
rare  ,  quod  illi  post  rigentis  hiemis  incle- 
mentiam  vernae  tempestatis  fideles  nuntii  ap- 
parerent.  Unde  adagium :  ProvoLvitur  acl  milvum. 

Talis  fuit  S.  Joannes  Baptista,  nuntius  Evan- 
gelii ,  paranymphus ,  imo  index  Gbrisli  ;  hic 
enim  luccm  et  coelestis  veris  clementiam  prae- 
nuntiavit ,  nimirum  adesse  jam  Salvatorem  et 
salutem.  Unde  vox  ejus  mirifica  laetitiae  jucun- 
ditate  aures  omnium  perfudit :  Appropinquavit , 
ait ,  regnum  coztorum.  Parate  viam  Domini.  Ita 
noster  Causinus,  1.  6.  Parabol.  hist.  cap.  75.  Ta- 
les  nuntii  lgeti  fuere  Apostoli  caeterique  proeco- 
nes  Evangelii.  Evangelium  enim  graece ,  idem 
est  quod  latine  bonum  hetumque  nuntium  , 
juxta  id  quod  Angelus  nunlians  pastoribus 
Christi  ortum,  dixit  :  Ecce  evangeiizovobis  gau- 
dium  magnum,  quod  erit  omni  populo  ;  quia  na- 
tus  est  vobis  hodie  Salvator  ,  qui  est  Christus 
Dominus  ,  Lucae  2.  10.  Tales  nuntii  fuere  Pro- 
phetae,  ac  praesertimlsaias,  quideChristo  ejus- 
que  passione  et  redemptione  non  tam  prophe- 
tiam  quam  historiam  lexuit ,  nec  tam  Prophela 
quam  Evangelista  fuit  ,  teste  sancto  Hiero- 
nymo.  Unde  de  Apostolis  ait ,  cap.  52.  vers.  7 : 
Quam  pulchri  super  montes  pedes  annuntiantis 
et  prxdicantis  pacem  ;  annunliantis  bonum  , 
pradicanlis  salutem  ,  dicentis  Sion  :  Regnabit 
Deus  tuus  l  Et  cap.  53.  1  :  Quis  credidit  audi- 
tui  (  hebr.  nyiDtt?  scemua  ,  eadem  vox  quae 
hlc)  nostro ,  et  brachium  Domini  cui  revelatum 
est  ?  etc. 

Denique  Basilius  in  Catena  Greecor.  partim 


mystice,  partim  litteraliter ,  hunc  versum  sic 
exponit :  Oculus  ,  ait,  tum  demum  contemplatur 
bona,  quando  earum  rerum ,  qua?  sub  aspectum 
veniunt  ,  contemplatione  et  comprehensione  non 
kedilur,  sed  perficitur.  Si  quidem  rerum  condita- 
rum  contemplatio  anima?  vires  corroborare  nata 
est.  Fama  autem  bona  aut  ea  est  ,  quam  quis  de 
atio  audit ;  aut  ea  certe  quam  aliquis  per  virtutem 
et  eruditionem  sibi  comparavit ;  aut  ocutum  bona 
contempLantem  omnem  omaino  justum,  qui  men- 
tem  in  mandutorum  Christi  observationem  semper 
intentam  habet,  appellat.  TaLis  enim  LatificatDeum. 
Fama  denique  etvox  ea  apprime  grata  oppidoque 
jucundaerit,  quamoLim  audituri  suntjusli ,  nempe 
HLa  Cliristi :  Venite,  benedicti  Patris  mei,  possidete 
paratum  vobis  regnum.  Hac  enim  justos,  quos  ob 
fidei  firmitalem  ossa  vocat  ,  mirifi.ce  recreabit  et 
impinguabit. 

Sane  qui  nuntium  accipit  suae  proedestina- 
tionis  ,  electionis  et  felicitalis  asternae  ,  est 
quod  gaudeat,  est  quod  totis  animae  ossium- 
que  medullis  exultet  ;  quia  nuntius  hic  affert 
ei  beatitudinis  omnisque  boni  securitalem. 
Quocirca  S.  Franciscus  ,  cum  in  ecstasi  de  sua 
praedestinatione  certior  factus  esset  ,  ul  sibi 
redditus  est ,  exclamavit  slatim  :  Laudetur  Do- 
minus  meus,  ipsi  gioria  et  honor  sine  fine  ;  quin 
etiam  proximos  oclo  dies  sic  transegit ,  ut  nec 
ulla  de  re  loqui  ,  ac  ne  Horas  quidem  canoni- 
cas  recitare  posset,  sed  hoc  solum  in  ore  ha- 
beret,  idque  semper  repeleret :  Laudetur  Domi- 
nus,  tania  ejus  animus  laetitia  atque  exultatione, 
et  quidem  jure  ac  merito  gestiebat.  S.  Maria 
Oigniacensis  ,  accepto  simili  praedestinationis 
suae  nuntio  ,  extra  se  quasi  rapta  ,  jubilando 
ingeminabat  :  Ibimus  in  Sancta  sanctorum.  Et 
quid  sunt  Sancta  sanctorum?  Ila  refert  Cardin. 
Jacob.  de  Vitriaco  in  ejus  Vita.  B.  Petrus  Alcan- 
tara,  nuper  data  certa  spe  salutis,  in  morle  cum 
Psalte  cecinit:  Lcetatus  sum  in  hisqua  dicta  sunt 
mihi ,  in  domim  Domini  ibimus. 

AURIS  QUJE  AUDIT  INCREPATIONES  VIT./E  ,  IN  MEDIO 

sapientium  COMMOIUBITUR.  ]  lncrepaliones  vitce  , 
ait  Jansenius  ,  Hebraica  phrasi  vocat  increpa- 
tiones  vitales,  hoc  est  salutares  et  vivificatri- 
ces ,  quae  et  doceant  hic  recte  vivere  ,  et  ad 
ceternam  vitam  perducant.  Hujusmodi  increpa- 
liones  qui  libenter  audit ,  dicitur  coaimoratu- 
rus  in  medio  sapientium,  hoc  est  inter  sapien- 
tes,  sive  quia  inter  illos  gaudebit  adesse,  quaa- 
rens  illorumconsorlium,aquibu>  possit  moneri 
etcorripi;  sive  quia  dignus  efficietur,  qui  et  ipse 
inter  sapientes  honoretur,  sapientisque  nomen 
el  locum  ohtineat.  Ita  Beda :  DiscipuLus ,  ait ,  qui 
increpationibus  doccntium  obedienter  annuit ,  ple- 
rumque  proficiendo  ad  cathedram  usque  doctoris 
ascendit.  DeniquePaulus,qui  increpationi  sui  con- 
ditoris  scse humiLiter  substravit,ad  sedem  poslmo- 
dum  Aposlolico3  dignitatis  subiimiter  pervenit.  Huc 
facit  illudClimachi:Omm  die  objurgationes  quasi 
aquam  vita  bibe. 

32.  QUI  ABJICIT  DISCIPLINAM  ,    DESPICIT   ANIMAM 
SUAM  ;    QUI    AUTEM  ACQUIESCIT     INCREPATIONIBUS  , 

possessor  est  cordis.  ]  Septuag.  Qui  expeLLit 
(  Chaldaeus ,  deserit )  discipLinam  ,  odit  seipsum  ; 
qui  autem  servat  correptionem  ,  diligit  animam 
suam.  Sententia  est  clara.  Ejus  ratio  est,  quod 
disciplina,  id  est  instilutio,  correctio  et  casti- 
gatio  vitiorum,  sit  summum  animae  bonum  ; 
illa  enim  illuminat,  purgat,  ornat,  omnique 
virtule  decorat  et  perficit.  Quare  qui  disciph- 


COMMRNTAIUA   IN  IMlOVI-nniA  SALOMONIS.   Cap.  XV. 


/,o-) 


nam  despicit  et  odit  ,  an i (tia m  auam  deiploll  et 

odii ,  perinde  ac  eger,  qul  odit  rnedlcinam  et 
medicum,  odil  lanitalem  luam  ;  nd  hanc  enlm 
medicina  dlrigitur.  Sic  <|ui  negligit  aralro  pro- 
sclndere  el  larculo  aarrire  agruui  iuum  ,  eum 
ejusque  bomim  deapiclt ;  qula  impedit  frugei 
quai  ager  producereti  quibusque  leipium  or- 
naret,  ac  herum  auum  ditaret.  Quod  enim  eit 
aratrum  agro,  aarcutus  horto,  llma  ferro,  lixi- 
vium  pamio  ,  fornax  ;uiro ,  pecten  capili,  car- 
minaiio  lino,  iritura  triiico,  frcnum  equo,  cau- 
lerlum  vulneri,  pbarmacum  febri,  virga  puero, 
boc  eat  diiciplina  liomini  carnali  et  vitiis  ad- 
dicto. 

QUI    AUTEM    ACQUIESCIT   INCREPATIONIIJUS  ,    POS- 

sessor  est  cordis.]  Ilebr.  ruiO  kone,  id  esl  ac- 
qnisiior,  emptor,  possessor  eit  cordis  ,  q.  d.  Qui 
acquiescil  correptioni ,  acquirit  dominium  cor- 
dis.ejusque  lit  possessor  ;  lum  quia  non  linit 
illud  pro  libilo  vagari,  et  sese  dedere  siue  liber- 
lati  et  concupiscentiae;  tumquia  ejus  superbiae, 
ir;e  ,   impatientiae  caeterisque  affeclibua  et  paa- 
sionibus  dominaiur,  easque  frenatctsub  jugum 
raiionis  eicorreplionis  miltit,  tum  denique  quia 
illud  ilectit  et  regit  ad  libitum.  Ex  adverso,  qui 
non  acquieacit  increpalionibus ,  non  possidet 
cor,  sed  possidelur  a  cordis  superbia,  ira,  im- 
patieniia,  inobedientia  ,  suarum  passionum  est 
servus  et  mancipium.  Igitur  qui  acquiescit  in- 
crepationibus,  possessorest  cordis,  el  sui  ip- 
sius  est  dominus.  Talis  ergo  primo  cor  possidet 
per  humilitatem  qua  illud  sibi ,  pula  rationi  ct 
disciplinae,  humiliat  et  subjugat.  Secundo,  per 
mansuetudinem ,    quia    mansuetudine  excipit 
nitrum  correptionis  ,  juxta  illud  Christi  :  Beati 
mites,  quonium  ipsi  possidebunt  terram,  Matth.  5. 
Teriio,  per  patieniiam  ,   qua  patienler  tolerat 
increpationes  aliorum,  sinitque  se  de  viliis  ad- 
nioneri  et  castigari,  juxla  illud  Chrisli:  In  pa- 
tientia  vestra  possidebitis  aniinasvestras.  Quarlo, 
per  obedientiam ,  qua  cor  obedire  facit  corri- 
pienli^  sive  is  Superior  sit ,  sive  quis  alius. 
Quimo,  per  sapientiam  et  prudentiam  ;  quia 
sapienler  et  prudenter  defeclus ,  de  quibus  ar- 
guitur,emendat,et  virtules  contrarias  capessit. 
Unde  Chald.eus  vertit :  Et  qui  audit  increpatio- 
nem  ,  possidet  (Syrus,  comparat)  sapientiam  , 
aut  mentem.  Talis  enim,  ait  Dionysius,  rite  ad- 
vertit  quod  increpatio  sit  opus  misericordioe ,  elee- 
mosyna  spirilualis  ,  medela  salubris  ,  charitatis 
indicium,dilectionis  internaacjustitia  sanctie  effec- 
tus.  Igilur  sicut  herus  emens  mancipium  ,  vel 
bovem,  illius  dominium  acquirit  ,  illumque 
qmni  jure  possidet,  ut  de  eo  quodlibet  agereei 
liceat ;  sic  pariter  qui  cor  subjicit  correciioni  et 
tiisciplinaa  ,  illud  sibi  mancipat  servumque  effi- 
cit  ,  ut  illud  quasi  mancipium   possideat ,  ac 
quocumque  voluerit  llectere  et  vertere  possit. 
Verum  haec  servitus  cordis  veram  ei  dat  liber- 
tatem  ;  quia  facit  ut  regatur  a  sapientia,  disci- 
plina  ,  lege  et  a  Deo  ipso;  servire  autem  Deo, 
regnareest.  Sicut  ergo  coeli ,  inquit  Philo.cum 
careant  meute  et  prudentia  ,  sinunt  se  regi  et 
moveri  ab  assistente  intelligentia,  hocque  eo- 
rum  et  totius  universi  bonum  est ;  sic  pariter 
juniores  caeterique  quibus  parum  est  experien- 
tiae  et  prudentiae ,  sisapiunt,  sinant  se  regi , 
doceri,  gubernari  a  viro  sapiente;  sic  enim 
sapientiam,  quamex  se  non  liabent,  ab  eo  dis- 
cent,  omniaque  sua  sapienter  peragent.  Hinc 
sexlo,  talis  cor  possidel  per  amorem;  quia  co- 

cornel.  a  lapide.    tom.  III. 


sii  illmi  amare  Deum,  ac  aftiore Del lubdnre  le 
legl  el  correcllonl.  I  n>\<-  Septuag.  verlunl:  Qnl 
aitfrin  seroat  eorrectiones,  diligll  animam  mdm  , 
(|.  (I.  Qul  odit  correptlonem  el  corrlpienletn  , 

non  lam  ipsiim  <|(iam  leipium  Buumque  b(v- 
niun  ftaleenlm  eal  vitiorum  correplio )  odlt  ; 
at  vero  qul  correptiones  et  corrlpientem  amat 
etobiervat,  non  tam  illum  quam  le  luumque 
bonum  amai  et  lervat ;  quia  per  lllaa  <i i -><•  i i  odlo 
proaequl  vitia,  amare  virtutei,  Deum  colere  el 
revereri. 

3,'i.  Timor   Domini,  DtlClPLIIfA   SAPIK.MI/E;  et 
GLORIAM  PHSCEDIT  HUMILITAS.  ]   llebr.   Anlc   ^lo- 
riam  vel  corum  gloria  lutmililas ;  Syrus  :  Timor 
Domini  fons  vitie  ,  el  laus  liumilis  gradilur  antc 
ipsum ,  q.  d.  Timor  Dei  per  diiciplinam  cas- 
tigando  viiiadocet  vtraiii  sapientiam  ,  id  eat  ho- 
nestatem  el  virtutem,  quaa  eit  siiinma  hoiniuis 
dignitai  et  gloria ;  quare  ut  quis  lianc  gloriam 
nanciscatur,  neceaie  est  ut  praseat  humilitaa , 
qua  ex  limore  Dei  humiliter  se  disciplinas  et 
correptioni  subjiciat.  Quocirca  hoc  eit  iter  ad 
gloriam  ,  nimirum  :  timor  Dci  ducit  ad  diicipli- 
nam,  disciplina  ad  sapientiam,  aapienlia  ad 
gloriam  ,  lum  praesenlem,  lum  aaternam.Unde 
Septuaginta  :  Principium  ,  vel  polius  principattls 
(  ulrumque  enim  est  apxn)  gloria?  respondebil  ei , 
q.  d.  Timor  Dei  el  disciplina  inilio  dura  ,  mo- 
lesla,  humilia  et  abjecta  videntur  ;  at  ne  ter- 
rearis,  6   fidelis  timens  Deum  :  quia  tandem 
pro  fruclu  ,  mercede   el  praemio  aircrent  tibi 
gloriae  principalum.  Ilinc  et  tales  ad  guberna- 
cula  ,  ad  dignitates  et  praelaturas,  tam  seculares 
quiim  Ecclesiasiicas  ,  seligi  et  promoveri  vide- 
mus.   Addunt  Complut.  Prascedit  autem  humiles 
gloria.  Quae  verba,  ut  notant  nomani  ,  videntur 
esse  altera  interpretatio  pr;edict;e   sententiae  ; 
unde  ipsi  cum  Procopio  ea  delent.  Porro  Auc- 
tor  Catenoe  Graecor.  sic  Sepluag.  verlil :  Timor 
Domini  parit  disciplinam  et  sapienliam  ;  utraque 
autem  principium  est  glorias  quam  humilitas  ante- 
gredilur,  q.  d.  Nulla  res  mentem  hominis,  qriae 
libera  eslet  sui  juris  ,  possel  legibus  disciplinaj 
quasi    vinculis  constringere ,    nisi  timor  Dei. 
Hic  ergo  parit  disciplinam  ,  et  per  eam  sapien- 
tiam  acgloriam,  quam  proinde  humilitas  disci- 
plinae  anlegreditur.  Hinc  et  Arab.  Septuag.  de 
more  seculus,  vertit :  Principium  nobililatis   est 
responsio  ejus  ,  et  gloria  deambulat ,  vel  decurrit 
ante  liumiles. 

Pro  humilitas  hebr.  est  mj^  anava ,  id  est 
humilitas,  mititas  ,  modestia  ;  ilem  humiliatio, 
oppressio ,  aflliclio.  Unde  primo  Symmachus 
et  Theodolion  verlunt :  Ante  gloriam  modestia, 
aut  mansuetudo  ;  el  Cajet.  In  face  honoris  (  vel 
coram  honore  el  gloria  )  mansuetudo ,  q.,  d. 
Per  mansueludinem  homines  elevanlur  ad  statum 
honorabiiem.  Amanlur  enim  mansueti ,  et  idonei 
censentur  ad  gubernandum,  tanquam  alieni  a  pas- 
sionibus  animi.  Aut  coram  honore  ,  id  est  coram 
viro  honoris  floret  mansuetudo ;  quoniam  talis  de- 
lectatur  in  mansuetudine  lamsua  qudm  aliorum. 
Hucusque  Cajetanus. 

Secundo,  alii  verlunt:  Timor  Domini  castiga- 
tio  sapienlice ,  et  antegloriam  a/flictio;  quod  S.  Pe- 
trus ,  cp.  1.  c.  1.  v.  11 ,  7ia(9/;u5CTa  reddit ,  id  est 
afilictiones,  passiones,  cum  ait:  Pramunlians  eas 
quae  in  Christosunt  passiones  etposteriores  gtorias. 
Vide  ibi  dicla. 

Terlio,  Vatablus  vertit  :  Ante  gloriam  est  de- 
jectio  ,  q.  d.  Deus,  anlequam  quem  glorificet  , 

52 


/»10 


COMMENTAP.IA  1N  PKOVERBIA  SALOMONIS.  Gap.  XV. 


prius  eum  dejicit,  sternil  et  humiliat  s  quod 
Noster  oplime  vertit  :  Gloriam  prcecedit  humi- 
litas  ,  juxta  sensum  initio  assignatum.  Nimi- 
rum  selerna  lege  sancilum  est  ul  per  humi- 
litatis  viam  tendalur  el  ascendatur  ad  gloriam. 
Jlaec  est  via  ,  et  non  est  alia.  Hoc  esl  quod  ait 
Christus  :  Omnis  qui  se  tiu.mi.liat ,  exaitabitur.  Et 
de  Chrislo  ait  Paulus  :  Humiliavit  semetipsum 
factus  obediens  usque  ad  mortem  ,  mortem  autem 
crucis.  Propter  quod  et  Deus  exaltavil  illum  ,  et 
donavit  illi  nomcn  ,  quod  est  super  omne  no- 
vien  ,  ut  in  nomine  Jesu  omne  genu  flectatur , 
ccclestium  ,  terrestrium  et  infernorum  ,  Phi- 
hpp.  2.  9.  Vice  versa  ,  de  superhia  ait  Salomon 
cap.  sequenti ,  vers.  18:  Conlritionem  prcecedii 
superbia. 

Quarto  ,  ex  eo  quod  ad  verhum  I-Iebr.  ha- 
hent :  Coram  gloria  luimilitas;  Sepluag.  Complut. 
eontrarie  vertunt  :  Prcecedit  aulem  humiles  glo- 
ria ;  quod  secutus  Syrus  verlit  :  Laus  kumilis 
gradilur  ante  eum;  Chald.  Qui  gloriosus  cst  sil 
humilis.  Ulrumque  ergo  verum  est  ,  et  quod 
gloriam  prsecedat  humilitas;  et  vice  versa  , 
quod  humihlalem  praecedal  gloria  :  nimirum 
humilitas  praecedit  gloriam,  quasi  gloriae  meri- 
tum  ;  vicissim  gloria  prsecedit  humililatem  , 
quasi  humilitatis  spes  corona  et  praemium  ; 
sicul  ergo  meritum  in  ratione  meriti  prsecedit 
praemium  in  genere  causae  meriloriae  ,  sic 
pariter  humilitas  praecedit  gloriam  ;  et  sicut 
praemium  in  ratione  praemii  praecedit  meri- 
tum  in  genere  causae  finalis  (unde  laboranti 
et  certanti  ante  laborem  et  Certamen  pro- 
poni  solet  praemium),  sic  pariter  gloria  praece- 
dit  humilitatem.  Haec  ergo  duo  sunl  eonnexa, 
et  unum  ex  altero  sequitur  :  nimirum  ex  eo 
quod  humihtas  praxedat  gloriam  in  ralione  me- 
riti;  necessario  sequitur  quod  gloria  piwcedal 
humilitatem  in  ratione  praemii.  Sic  Christus, 
aitApostolus  Hehr.  12.  2  ,  proposito  sibi  gaudio 
sustinuit  crucem  confusione  conlempta.  Undc  sanc- 
tus  Gregorius  Nazianzenus  ,  orat.  3  :  Gloriam 
prrecedit  humilitas ,  hoc  est,  ait,  sicut  calamilas 
insolcntiam ,  ita  sptendor  et  gloria  liumilitalem 
comilatur.  Dominus  enim  superbis  resistit;  humi- 
libus  aulemdat  gratiam:  atque  conlraria  conlra- 
riis  vicissim  inducit,  qui  omnia  jusle  admetUur. 

Huc  faciunt  axiomala  et  paradoxa  S.  August. 
de  Humilitate  ;  primum  :  Dcus ,  cum  omnium  sit 
cxcellentissimus ,  non  elatione,  sed  humilitate  con- 
tingitur;  ita  ipse,  homilia  ullima  inter  50;  se- 
cundum  :  Exccbus  est  Dominus,  et  humiiia  respi- 
cit ,  et  cxcelsa  a  ionge  cognoscit,  psal.  137: 
Excetsa  posuil  pro  superbis;  illa  crgo  respicit  ut 
attollat,  ista  cognoscit  utdeprimat  et  dcjiciat;  ibid. 
tertium  :  Scit  serpens  nos  non  posse  redire  (  ad 
Deum)  nisi  per  humilUatem,  qui  per  sttperbiam 
tapsi  sumus.  Dux  nobis  ipse  fuit  ad  superbiam , 
viodo  ad  humililatem  ducem  Chrislum  scquamur ; 
ibidem,  bom.  12,  quarlum  :  Humilitatis  passi- 
busadcceli  culmina  conscenditur  ;  quiaDeus  excei- 


sus  non  superbia,  sed  lutmilitcUe  atlingitur ,  dis  - 
camus  humililalem ,  per  quam  Deo  propinquare 
potcrimus;  ila  ipse  serm.  213.  deTemp.Quintum  : 
Per  superbiummirabitis  Angelorum  creatura  ccci- 
dil  de  ccclo  :  per  humililatan  Dei  fragilitas  huma- 
nx  nalurce  asccndit  in  coclum;  ihidem  sexlum  : 
Ouanlum  cor  humililate  inclinatur  ad  ima ,  tan- 
tum  proficit  in  excetso  :  qui  enim  humilis  erit , 
cxaltabitur  in  gloria ;  ibidem  septimum  :  Quanto 
qais  humilior  erildesdpso,  tantomajorerit  in  con- 
spectu  Dei.  Superbus  vero  quanlo  gloriosior  ap- 
purel  inter  homines ,  tanlo  dejeclior  erit  ante 
Deum  :  qui  enim  sine  humilitate  bona  opera  agit , 
in  venlum  putverem  portat ;  ibidem  oclavum  : 
Descende  ut  ascendas  ,  huiniliare  ut  exalteris ,  ne 
exallatus  humilieris ;  qui  enim  sibi  vilis  videlur 
esse ,  ante  Deum  pulcher  est  :  qui  sibi  dispticent, 
Deo  placent  :  esto  igitur  parvus  in  oculis  tuis  ,  ut 
sis  magnus  in  oculis  Dei ;  ibidem  nonum  :  In 
summo  honore  summa  tibi  sil  humilitas  :  Honoris 
taus  est ,  humititatis  virlus;  ibidetn  decimutn  : 
Superbia  ex  Angetis  dcemones  fecit ,  humititas  ho- 
viines  similes  Angelis  conslituit.  Ita  Auctor  serm. 
ad  Fratres  in  eremo  apud  S.  Auguslinum,  tomo 
10.  serm.  12. 

Hucquoque  spectanl  gnomae  S.  Cyril.  elS.  Am- 
brosii  ,  quas  cital  hic  Dionys.  Cliarthus.  Cyrijli  : 
Crecle  mihi ,  quia  maxime  se  vilifacit  qui  magnum 
sc  rcpulat.  Sicul  qui  sejudicat  sapienlcm  fit  amens. 
Lux  quidem  tuce  confttnditur,  el  altitudo allitudine 
incurvatur.  Ubiergo  profunda  humitilas,  ibi  excclsa 
est  dignitas,  et  ubi  ex  te  ipso  dejectio  viagna,  ibi  cx 
virtule  dignificatio  maxima  :  dumque  mundanis 
cardinibus  nos  judicamus  indignos ,  sempiternis 
atque  ccetestibus  mansionibus  reddil  humilitas  mox 
nos  dignos.  S.  Ambr.  Quisquis  cupit  divinitatis  te- 
ncre  fastigia ,  humilitalis  ima  sectctur;  quicum- 
que  vult  fratrcm  suum  prcevenire  regnando  in 
ccelis ,  prius  illum  prazvcniat  obsequendo  in  lerris, 
sicut  ait  Apostolus  :  Honore  invicem  prctvenientes 
vincat  eumofjiciis,  ut  possit  vincere  sanctilate. 

Gradus  ergo  ad  gloriam  est  humilitas  et  hu- 
miliatio.  Vice  versa,  gradus  ad  ruinam  est  super- 
hia  ac  superba  sni  exaltalio.  Quocirca  sapienler 
S.  Bernardus  sermone  3ft.  in  Canlica  :  Oportet , 
ait,  humititer  sentire  cle  se  nitenlem  ad  atliora , 
ne ,  dum  supra  se  attoltilur,  cadal  ii  se.  El  paulo 
post  :  Piisi  humilitalis  merilo  maxima  minime 
obtinenlur.  Et  S.  Augustinus  in  Senl.  n.  88  :  JSon 
accedilur ,  ait,  ad  ailitudincm  Dei ,  nisi per  humi- 
tilatem,  cui  propinquat  subdittts ,  longe  ab  eo  re- 
cedit  ctattts.  Porro  ,  ut  idem  ibidem  ait,  n.  83  : 
Vera  ftdelium  humititas  est ,  in  nullo  superbire ,  in 
nutlo  murmurare  ;  nec  ingratuvi  esse ,  nec  que- 
rulum;  sed  in  cmnibus  Dei  judiciis  gratias  Deo 
agere,  Deumque  laudare ,  cujus  omnia  opera,  aut 
justa  sttnt,  attt  benigna.  Saiomonem  more  suo 
secnlus  Eccl.  11.  1  :  Sapientia,  ait,  humilitaii 
exaltabit  capul  iltius ,  et  in  medio  magnatorum 
cdnsedere  illum  faciet.  Vide  ibi  dicta. 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  \\l. 


iii 


CAPUT  DECIMUM  SEXTUM. 


SYNOPSIS    CAPITIS. 


HOMO  ANIMAM  1MIT.PARAT,  DlSUS  LINGUAM  GUBERNAT,  ET  SPIRITUS  PONDKRAT  ,  \c  MAS 
JIOMINTM  DIRIGIT,  OMNIA  PROPTER  SE  IPSJJM  OPERANS ,  CLT  ABOMINATIO  EST  OMMS 
ARROGAN8  !  MISBRICORMA  liKDIMUNTL 'R  PECGATA  :  PONDUS  KT  STATKRA  DkI  JUDICIA  ! 
INDICNATIO  BT  CLEMENTJA  REGIS  :  LAUS  S,\  PII  NTI  T  ,  PKUDKNTLE  ,  ERTJDITI  ,  AC  DULCIS 
1\  \KRRO  ,  ET  PATIKNTIS  :  VITUPERATUR  INSIPIKNS  KT  PKRVKKSUS  :  "SORTKS  A  DoilINO 
TEMPKRANTUR. 


omints  est  animam  praeparare  ,  et  Domini  gubcrnarc  linguam.  2.  Omncs 

vire  hominis   patent  oculis  ejus   :   spirituum  ponderator  est  Dominus. 

[3.  Rcvela  Domino  opera  lua,  et  dirigentur  cogitationcs  luae.  4.  Universa 

>tcr  scmetipsum  operatus  est  Dominus   :    impium  quoquc  ad  diem 

etiam  si  manus  ad 


nuuum.  5.  Abominatio  Domini  est  omnis  arrogans 
ffmaiium  fuerit ,  non  est  innocens.  Initium  viae  bonse ,  facere  justitiam  ; 
accepta  est  autem  apud  Deum  magis  quam  immolare  hostias.  G.  Miseri- 
cordia  cl  veritate  rcdimilur  iniquitas  ,  et  in  limore  Domini  declinatur  a  malo.  7.  Cum  placue- 
rint  Domino  viae  hominis,  inimicos  quoque  cjus  convertet  ad  pacem.  8.  Melius  est  parum  cum 
justitia  ,  quam  mulli  fructus  cum  iniquitale.  9.  Cor  hominis  disponit  viam  suam  ,  sed  Domini 
est  dirigere  grcssus  ejus.  10.  Divinatio  in  labiis  regis,  in  judicio  non  crrabit  os  ejus.  1 1 .  Pon- 
dus  et  slatera  judicia  Domini  sunt  ,  et  opera  ejus  omnes  lapides  sacculi.  12.  Abominabiles  regi 
(jui  agunt  impie  :  quoniam  justitia  firmalur  solium.  13.  Voluntas  regum  labia  justa  :  qui  recta 
loquitur,  diligetur.  14.  Indignatio  regis ,  nuntii  morlis  :  ct  vir  sapiens  placabit  eam.  15.  In 
hilaritale  vultus  regis,  vila  :  et  clementia  ejus  quasi  imber  serolinus.  1G.  Posside  sapientiam  , 
quia  auro  melior  est  :  ct  acquire  prudcntiam  ,  quia  preliosior  est  argento.  17.  Scmita  justorum 
declinat  ma!a  :  custos  animee  suoe  servat  viam  suam.  18.  Contritionem  praecedit  superbia  ,  et 
ante  ruinam  exallatur  spiritus.  19.  Melius  est  humiliari  cum  mitibus  ,  quam  dividere 
spolia  cum  superbis.  20.  Eruditus  in  vcrbo  repcriel  bona  :  et  qui  sperat  iq  Domino , 
beatus  cst.  21.  Qui  sapiens  est  corde  ,  appellabilur  prudens  :  et  qui  dulcis  eloquio  , 
majora  percipiet.  22.  Fons  vitae  eruditio  possidentis  :  doctrina  stultorum ,  fatuitas.  23.  Cor 
sapienlis  erudiet  os  ejus  ,  et  labiis  ejus  addet  gratiam.  24.  Favus  mellis ,  composita  verba  : 
dulcedo  animee,  sanitas  ossium.  25.  Est  viaquee  videtur  homini  recta,  et  novissima  ejus  ducunt 
ad  mortem.  2G.  Anima  laborantis  laborat  sibi ,  quia  compulit  eum  os  suum.  27.  Vir  impius 
fodit  malum  ,  et  in  labiis  ejus  ignis  ardescit.  28.  Homo  perversus  suscilat  liles  ,  et  verbosus 
separat  principes.  29.  Vir  iniquus  lactat  amicum  suum  ,  et  ducit  eum  per  viam  non  bonam. 
30.  Qui  attonitis  oculis  cogitat  prava  ,  mordens  labia  sua  perficit  malum.  31 .  Corona  dignifatis 
senectus,  quffi  in  viis  justitiae  reperielur.  32.  Melior  est  patiens  viro  forti  :  et  qui  dominalur 
animo  suo ,  expugnatore  urbium.  33.  Sortes  mittuntur  in  sinum  ,  sed  a  Domino  tempe- 
rantur. 


1.  HOMINIS  EST  iNISIAM  PR^PARARE  ,  ET  DOMINI 
GCBERxare  LiXGUAM.J  Hebr.  Homini  dispositiones 
vel  ordinationes  cordis ,  et  «  Domino  responsio 
lingute.  Hic  versus  deest  in  Septuag.  Complut. 
et  Romau.  nonnulli  tamen  alii  codices  euai  sic 
efferunl  :  llomini  applicationes  cordis,  et  a  Do- 
mino  responsio  lingua.  Unde  et  Syrus  de  more 
sequeos  Septuag.  sic  verlit  :  Ab  homine  est  con- 


silium  cordis ,  a  Domino  sermo  Ungacc.  Sic  et 
Cbaldaeus. 

Jam  ex  Hebr;eo  sic  recte  exponit  Aben  Ezra 
q.  d.  Homo  in  animo  suo  recte  cogitationes  or- 
dinat  et  disponit,  sicut  tlux  disponit  et  ordinat 
in  acie  milites;  sic  enim  menie  ordinal  liomo 
ea  quae  diclurus  est,  sibique  dicil  :  Hoc  dicam 
primo  loco,  hoc  sccundo ,  hoc  lertio,  etc.  (hoc 


412 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.   Cap.  XVI. 

qaidest  prcuparare  cor  et  os  aperire,  nisi  volunta- 


enim  significat  Hebr.  "py  arach,  cui  per  meta- 
thesin  opponitur-oy  acliar ,  id  estturbare  ,  con- 
funderej ;  at  Dei  est  ordinare  et  disponere  ser- 
mones  ,  ut  quod  menle  concepisti  et  ordinasli , 
hocordinaie,  apposite  et  eflicaciter  ore  prolo- 
quaris.  Sicut  ergo  ducis  est  ordinare  milites  in 
acie,  sed  Dei  est  dare  eis  pugnandi  animos,  ro- 
bur  et  victoriam  :  sic  pariter  hominis  est  ordi- 
nare  ea  quae  dicturus  est ,  sed  Dei  est  dictionem 
dirigere,  ut  id  quod  intendit,  persuadeat  au- 
dienti.  Et  R.  Levi :  Licet  t  ait,  ad  virum  spectet  res 
et  verba  mente  disponere ,  indiget  nihilominu*  di- 
vino  auxilio,  utverbasuarite  pronuntiare  possit ; 
quol  enim  sunt  verba  quos  licet  scite  mente  concepla 
et  ordinala  essent ,  in  pronuntialione  tamen  con- 
fusasunt  et  perturbala.  Hucfacit  illud  S.  August. 
J.  2.  de  doctrina  Christ.  Senlenliam  animi  verbis 
assequi  mire  delectat  oratorem;  ac  cum  propria 
verba  fugiunt  dicenlem,  et  aliena  occurrunt ,  sic 
cruciatur ,  quasi  legato  sapienti  et  erudito  malus 
eveniat  interpres.  Et  Vatablus  :  Sensus,  ait,  est, 
q.  d.  Id  quod  vulgo  dicitur  :  llomo  proponit,  Deus 
disponit.  Istud  in  Balaam  factum  videmus,  cujus 
maledictionem  Deus  verlit  in  benedictionem. 
Cum  enim  ipse  animo  destinasset  maledicere 
Israeli,  Deus  ejus  linguam  ita  flexit ,  ut  eidem 
benediceret,  Num.  23. 

Minus  plene  Cajetanus  hanc  sententiam  ex 
Hebraeo  arctat  ad  responsa,  q.  d.  Cum  quis  in- 
terrogatur  ,  praemediletur  quid  respondeat;  sed 
tamen  praemeditationi  suae  nonconfulat,  sese- 
que  Deo  commendet;  quia  Dei  est  linguam  di- 
rigere,  ut  eo  modo  respondeat,  quo  menti  in- 
terrogantis  satisfaciat.  Verum  haec  arctior  est 
interprelatio;  nam  hebr.  respondere  vocant  lo- 
qui,  etiamsi  nullapraecesseritinterrogatio.  Unde 
Noster  generatim  verlit :  Domini  est  gubernare 
tinguam. 

Pelagiani  hoc  loco  abutebanlur  ad  suam  hae- 
resim,  ul  probarentinilium  salutisesse  a  libcro 
arbitrio;  hoc  enim  bene  operando  et  ornando 
pvaevenire  et  praeparare  se  ad  gratiam  Dei  ex- 
cipiendam.  Hominis  ergo  esse  prmparare  cor , 
id  estinchoare  bonum,  sed  Dei  esse  illud  com- 
plere  et  perficere.  Quem  sensum  redarguit  divus 
Augustinus,  1.  2.  contra  duas  epistolas  Pelagii 
c.  8.  exillo  Christi,  Joannis  15.  5  :  Sine  me  niltii 
potestis  facere ;  et  ex  illo  Pauli  2.  Cor.  3.  5  :  Non 
quod  sufficientes  simus  cogitare  aliquid  d  nobis 
quasi  ex  nobis ,  sed  sufficientia  nostra  ex  Deo  est. 
lgitur  S.  Augustinus  per  responsionem  linguae 
accipiens  rcsponsum  linguae  divinae,  non  hu- 
manae,  sic  explicat,  q.  d.  Hominis,  non  solius, 
sed  Dei  gralia  adjuti,  est  praeparare  cor  suum 
ad  excipiendam  Dei  loquelam  ,  ut  audiat  quid 
in  se  loquatur  Dominus;  sed  Dei  solius  est  huic 
hominis  praeparationi  respondere,  eique  ser- 
mones  suos  satusque  divinos  inserere.  Sed  audi 
S.  Augustinum  :  Ideoquippe  scriptum  est  :  Homi- 
nis  est  praparare  cor,  et  d  Domino  responsio  lin- 
gua ,  quia  homo  prceparat  cor ,  non  lamen  sine 
adjutorio  Dei,  quitangit  cor.  Homo  prceparat  cor; 
in  responsione  aulem  tingua? ,  id  est ,  in  eo  quod 
/traparalo  cordi  tingua  divina  respondet,  nihil 
operis  habet  homo ,  sed  totum  est  d  Domino  Deo. 
Nam  sicut  dictum  est  :  Hominis  est  prceparare 
cor ,  et  d  Domino  responsio  tingua? ;  ita  etiam 
dictum  est  :  Aperi  os,  et  implebo  illud,  psal.  80. 
Quamvis  cnim  nisi  adjuvante  ilto ,  sinequo  nihit 
possumusfacere,  os  non  possutnus  aperire  ,  tamen 
os  aperimus  illius  adjumenlo  ex  opere  noslro.  Nam 


tem  parare?  Et  tamen  in  eisdem  lilteris  legilur 
Prmparalur  votuntas  a  Domino.  Unde  aurea  hnec 
sent.  concludit  :  Quapropler  multa  facit  Deus  in 
homine  bona  qux  non  facit  homo;  nulla  vero  facit 
homo  quce  non  facit  Deus  ut  faciat  homo. 

Verum  haec  expositio  potius  mystica  videtur 
quam  litteralis.  Nam  ad  litteram  intelligitur  hic 
lingua  hominis ,  non  Dei.  Unde  Nosler  pro:^ 
Domino  est  responsio  linguae,  clare  vertil  :  Do- 
mini  est  gubernare  tinguam,  ulique  non  suam  , 
sed  hominis.  Quocirca  sensus  planus  et  sim- 
plex  est,  ait  Jansenius,  ut  Salomon  significare 
velit  hominem  quidem  apud  seposse  cogitare, 
et  frequenter  disponere  quid  sil  loculurus  ct 
responsurus;  at  cilra  Dei  auxilium  ,  quod  dis- 
posuit,  nonbeneeloculurum  ,  nec  quod  conce- 
pit  ad  effectum  perducere  posse,  non  quod  cor 
se  disponere,  et  parare  possit  ad  loquendum 
sine  gratia  Dei ;  sed  quod  eliam  id  quod  cum 
Dei  gratia  loqui  disposuit,  eloqui  bene  non  va- 
leat,  sine  nova  et  singulari  Dei  gratia,  quae  lin- 
guam  moderetur  et  gubernet,  ut  intelligamus 
doctam  utilemque  orationem  non  tribuendam 
soli  meditationi  praecedenti,  nec  sufficere  ad 
bene  salubrilerque  loquendum,  ut  quis  apud 
se  diligenter  cogitet  quid  loquendum  sit,  sed 
post  omnem  nostram  industriam  pendendum 
nobis  ab  adjutorio  Dei,  qui  non  tanlum  memo- 
riae  suggerere  debet  quod  pr.ecogitatum  est  , 
sed  etiam  dicentis  linguam  moderari,  utbene, 
uliliter  et  cum  gratia  auditorum  dicantur,  quae 
concepta  sunt.  Simile  est  in  scriptione;  idem 
enim  est  sive  ore,  sive  manu  et  calamo  loqua- 
ris.  Unde  Psalles  :  Lingua  mea,  ait,  caiamus 
scribcB  velociter  scribentis,  psal.  UU.  2. 

Ubi  nota  contra  Pelagianos  de  fideessecordis 
praeparationem  ad  bonum  pertinens  ad  salutem 
esse  a  gratia  Dei.  Sed  Sapiens  hic  generalim  lo- 
quitur,  etiam  de  cogitalione  et  locutione  rerum 
indifferentium,  quoe  ad  salutem  non  perlinent, 
ac  loquitur  juxta  hominum  morem  et  experien- 
tiam.  Videmus  enim  diflicilius  esse  sensa  ani- 
mi  apte  exprimere,  quam  eadem  cogitare  et  con- 
cipere.  Non  ergo  exctudit  graliam  praevenientem 
et  excitanlem  ad  cogitaliones  salutiferas  ,  sed 
majorem  cum  minore  comparat ,  q.  d.  In  rebus 
salutiferis  homo,  excilatus  communiDei  gralia, 
polest  corde-  concipere  bona  ;  et  majori  gratia 
eget,  ut  eadem  apposite  eloquatur  ;  prseserlim 
quia  inter  loquendum  surrepit  superbia,  ira , 
invidia,  item  defectus  memoriae,  pudor,  metus, 
aliaque  plura  impedimenta  recte  loquendi;  quae 
omnia  non  nisi  per  Dei  gratiam  amovere  et  su- 
perare  possumus.  Quare  tantum  significat  ma- 
gis  in  nostra  potestate  esse  cogitationem  et  vo- 
Iuntatem,  sive  propositum,  quam  exsecutionem 
operis,  q.  d.  Non  sufficit  in  naluralibus  cum 
concursu  Dei  generali ,  in  supernaturalibus 
etiam  cum  gratia  Dei  praemeditari  quod  dic- 
turus  es,  nisi  Deus  postea  in  ipsa  loculione  spe- 
ciali  gratia  dirigat  linguam ;  ila  D.  Thom.  1.  2. 
q.  112.  art.  2.  in  corp.  Quod  hic  dicit  Salomon 
de  verbis ;  idem  v.  9  et  c.  20.  24.  asserit  de  fac- 
tis  et  operibus :  facile  enim  est  cum  communi 
gralia  Dei  ea  menle  destinare  ,  sed  nova  et  spe- 
ciali  opus  est  ut  quae  deslinasti ,  opere  exse- 
quaris.  Inter  operandumenimmultaeoccurrunt 
difficultates ,  quae  sine  singulari  Dei  ope  vinci 
nequeunt. 

Atque  haecest  prima  ratio  a  priori,  cur  hominis 


«OMMI.NTAIUA  IN  PBOVE 

sii  disponcre  cor,  Dci  autem  gubernare  Un« 
guam;  et  ulruinque  sciliccl  lam  disponere  quam 
gubernare,  magia  sil  opiifl  D<i  quam  homlnis; 
sccunda  cst,  <| noil  In  eloculione  multae  occur« 
runl  circumstaulise  a  loquente  improvisae.  Cum 
ergo  eaa  non  praeviderii  bomo.,  ut  illis  lingua 
ejua  atiemperelur i  necesse  est  ui  gubernetur  a 
Deo,  Adde  multas  eaae  secretas  conditionea  in 
audiente  ,  ocque  ac  loquenle  ,  soli  Deo  cognitas, 
(luihus  m  sermo  loqucnlis-congrue  aptetur,  ue- 
cesse  eat  ul  dirigalur  a  Deo.  Terlia  el  prrccipua 
est,  quod  bominis  quidem  sit  exterius  loqui  ei 
formare  verba  ;  sea  Dei  solius  esl  eis  interius 
dare  vim  et  vigorem  ad  persuadendum  id  quod 
sonanlj  audienli ;  alioqui  loquens  est  lantum  ;es 
sonans  ei  cymbaluni  linniens,  tit  ait  Apost.  1. 
Cor.  13.  Sicut  cnim  agricola  serit  semen ,  sed 
Deus  solus  semenli  internam  indit  vim  germi- 
nandi,  seque  mulliplicandi ;  sic  prorsus  fil  in 
verbo  ,  quod  velul  semen  seril  loquens  ,  sed 
Deus  ei  indit  spirilum  et  efBcaciam  ad  conver- 
tenduni  audienlem.  Deus  enim  inspiral  menti 
audienlis  id  quod  proponit  loquens ,  eamque 
suae  graiiae  luee  et  impulsu  illuminat  et  inflam- 
mat,  ut  idipsum  intclligat,  amet  ct  prosequa- 
tur.  Hocest  quod  ail  Aposl.  Ego  planlavi ,  Apollo 
rigavit ,  scd  Deus  inerementum  dcclit,  1.  Cor.  3. 
6;  et  Cbristus  :  Omnis  qui  audivit  ii  Vatre  ,  et  di- 
dicit ,  vcnit  ad  me ,  Joan.  C.  Zi5;  et  v.  l\k  :  ISemo 
potest  venirc  ad  me ,  nisi  Pater,  qui  misit  me ,  tra- 
xeril  eum.  Idem  passim  contra  Pelagianos  docct 
S.  August.  praesertim  I.  de  Corrept.  et  gratia. 

Haec  gnome  ubique  locum  babet,  sed  maxime 
in  professione  fidei  el  Martyribus  tempore  per- 
seculionis  ,  de  quibus  proprie  eam  explicat  Be- 
da  ,  ul  idem  bic  dicat  Salomon   quod  Christus 
Matlh.  10.  19  ;  Cum  aulcm  tradent  vos ,  nolite  co- 
gitare  quomodo  aut  quid  loquamini;  dabilur  enim 
vobis  in  illa  liora  quid  loquamini  :  nonenim  vos 
estis  qui  loquimini,  sed  spiritus  Patris  vestri ,  qui 
loquitur  in  vobis.  Ila  Eslhcr  pro  salute  Judaeo- 
rum,  jam  per  Aman  damnatorum  ad  mortem, 
intercessura  apud  Assuerum  marilum  suum  , 
orat  Deum  :  Tribue  ,  ait,  sermonem  composilum 
in  ore  vieo  in  conspectu  leonis  ,  et  transfer  cor  il- 
lius  in  odium  hostis  nostri ,  Esther  \l\.  13.  Multae 
enim  causae  concurrere  debent,  ulloquens  per- 
suadeat  audienti  quod  inlendit,  ac  praesertim 
cor  audienlis  debet  mulceri  el   llecti ,  ut  iis  , 
quae  audit,  afficialur,  ac  contrarias  aflcctiones 
exuat;  hoc  autem  solus  potest  facere  Deus.  Quo- 
circa  concionatori ,  confessario,  et  cuivis  ani- 
mas  salvare  satagenti  orandus  est  Deus  ut  lin- 
guam  suam  ila  dirigat,  ul  feriat  mentem  au- 
dienlis.  eique   persuadcat  quod  dicitur.   Oret 
ergo  cum  Psalle  :  Domine,  labia  mea  aperies,  et 
os  meum  annuntiabit  laudem  tuam.  Ita  S.  August. 
apud  Possidon.  in  Vita  ejus  narrat  se.in  concione 
quadam  prorsus  alia  dixisse  quam  prius  mente 
conceperat ,  ac  poslea  advertisse  id  faclum  a 
Deo  ad  convertendum  quemdam  Manichaeum  , 
qui  concioni  intcrerat.  Causam  dat  S.  Jacobus, 
e.  3.  8  :  Linguam  autem  nullus  hominum  domare 
potest.  Ubi  multa  in  hanc  rem  dixi.  Ergo  necesse 
est  ut  eam  frenet  el  domel  Deus.  Unde  S.  Cbrys. 
hom.  50.  in  Mallh.  Rcgius,  ait,  equusest  lingua; 
si  ei  frenum  injicias  doctrina  tua,  gradarium  ef- 
feceris;  ascendet  in  eum  rex ,  et  quiescet  in  eo. 
Sicut  ergo  Bucephalum  nemo   regere  poterat , 
nisi  Alexander  Magnus  ;  nec  ille  ullum  aiium 
paliebatur  sessorem,  nisi  Alexandrum)  sic  pa- 


RBIA  SAI.OMOMS.  Cflp.  XVI.  h\5 

rller  llnguam  oemo  regere  potest,  nisl  Deua , 
nec  llla  alium  lesaorem  patitur  ,  oisl  Deum. 
Quare  Hngo  de  8.  Victore  I.  do  Anima  i  /  » 
ait,  tabllii  ett,  ei  teneri  non  potett,  scd  tabitur, 
ei  fallit,  habltur  ut  anguiUa ,  penetrat  ut  tagitta, 
Denique  cx  bac  guome  i  Domini  eit  gubernare 

lingnam,  solcrlcr  el   Caule  COlligil   1'i.iiic.   Sua- 

rcz,  tom.  1.  (\c  Gratia  proleg.  •">.  cap.  .').  n.  7, 

gratias  gratis  dalas  ,  qnas  recensel  S.  Paulufl  1. 
Cor.  12.  Inter  quaa  prima  eal  sermo  sapientise  , 
nondarl  perhabilua,  sed  peractualem  Spiritus 
sancti  motionem,qua  ipie  direcle excitat  men< 
tcm,  facitque  ul  illi  verba  apta  occurrant,  mo« 
dique  loquendl  congrul  ,  atque  aufert  impedi- 
menla  quae  mcntcm  distrabcrc  aut  perlurbare 
possunt.  Id  maximc  verum  csl  iu  conciouatore, 
ut  dixi,  confessario  et  similibus,  qui  animas 
COnverlunt.  lli  ergo  crebro  orent  ut  Deus  gu- 
bernct  eorum  linguam  ad  aliorum  salulem  , 
Bcilicetut faciat eos  ila  apposite  loqui,  ut  au- 
dientes  feriant  el  convertant. 

2.  OMNES  Vl.E   HOMIMS  PATENT  OCULIS  EJUS  ;  SPI- 

niTuuM  ponderator  est  Dominus.  ]  Pro  patent 
Ilcbr.  est  "JT  zach,  id  esl  mundus  fuit,  purus  ab 
omni  labe  et  vilio,  sincerus  ,  clarus,  irrepre- 
hensibilis.  Unde  nolDf  zccuchit,  vocatur  vilrum 
et  cryslallus,  propter  munditiem  el  transparen- 
liam.  Pro  ponderalor  Hebr.  est  "pin  tochen  , 
quod  tria  signilicat :  priino  ,  dirigens  ,  dispo- 
nens;  secundo,  mcnsurans;  tertio,  ponderans. 
Proprie  tochen  est  pensilans  ,  penitus  perpen- 
dens,  certo  meliens,  numerans  ,  dijudicans  spi- 
ritus,  an  suae  mensura?  et  regulae  ,  pula  Iegi 
divince ,  rationi  et  praescripto  virtutis  adaequen- 
lur,  et  ad  amussim  respondeant.  Nosler  vertit, 
ponderans ,  id  est  appendens  et  examinans  an 
verum  virlutis  habeant  pondus.  Unde  Chald. 
vertit  :  Omnes  vias  viri  mundai  in  oculis  ejus,  et 
Deus  dirigit  vias  ejus;  Syrus  :  Omnes  vice  Iwminis 
pura  stint  in  oculis  sui  ipsius ;  Septuag.  Omnia 
opera  humilis  manifesta  sunt  apud  eum  ;  impii  au- 
lem  in  die  mala  peribunt.  Notant  Romani  in  uno 
codice  Septuag.  sub  asterisco  baec  haberi  :  Uo- 
mini  appticationes  cordis ,  et  a  Domino  responsa 
linguas.  Quanto  major  es ,  humilia  teipsum ,  et 
corum  Domino  invenies  gratiam.  Omnia  operahu- 
milis  manifesta  apud  Deum;  et  firmans  ipsos  spi- 
ritusDominus.  Devolve  super  Dominumopera  tua, 
et  firmabuntur  cogitationes  tuce.  Omniaoperaope- 
ratus  est  Dominus  propter  seipsum,  impii  autem 
in  die  mala  pcribunt. 

•  Jam  primo,  Cajet.  Hebr.  zach,  quia  masculi- 
num  et  singularis  numeri,  sic  vertit :  Omnes  vi& 
virimundi  in  oculis  ejus  ,  hoc  est,  ait,  omnes  ac- 
tiones  externae  viri  justi  et  sinceri  patent  oculis 
ejus,  cum  ipse  eas  examinat  et  dijudicat;  at  ve- 
ro  spiritus  etinlernos  instinctus,  quibus  ad  has- 
ce  actiones  impulsus  fuit,  non  pervidet ;  hoscc 
enim  solus  Deus  ponderat,  id  est  appendit,  pe- 
netrat  et  mensurat.  Verum  omnes  to  zach,  ver- 
tunt,  mundcv  vel  patentes  el  clarce.  Apud  Hebraeos 
enim  crebra  esl  enallage  el  pcrmutaiio  generum 
et  personarum.  Rursum  rbzach  accipi  potest  ut 
abstractum,  q.  d.  Omnes  viae  hominis  in  oculis 
ejus  videntur  mundities,  id  est  omninomundae. 
Huc  accedunt  Septnag-  qui  haec  arctant  ad  hu- 
milein  :  Omnia  opera  humilis ,  inquiunt,  mani- 
festa  apud  Deum.  Quocirca  noster  Salazar  ver- 
sionem  Vulgatam  accommodans  ad  Sept.  hacc  de 
solo  humili  accipit,  sicque  explicat,  q.  d.  Omnia 
opera  humilis  in  conspectu  ejus  sunt  vitrea,  id 


hlh 


COMMENTARTA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVI. 


est  clara  el  perspicua;  quare  minimos  eliam 
naevos  et  defecius  stios  in  iis  notat  juxta  illud 
Isidori  Pelusiotse  ,  lib.  2.  epist.  24  :  Hypocrita 
vitruin  ponit  loco  verimargariti,  id  est,  sua  opera 
vana  etnullius  meriii  pro  magnis  venditat,  et 
quasi  pretiosa  ostentat :  Humiiisvero  margaritas 
aslimat  vilrum,  id  est,  sua  heroica  opera  parvi 
vel  nihili  facit,  eaque  aestimat  fragilia  instar 
vitri.  At  spirituum  ponderalor  est  Dominus  ;  spi- 
rituum,  id  est  superhorum  qui  allos  gesliunt  spi- 
ritus;  sic  enim  spiritus  saepe  superhiam  et  fas- 
tum  significat.  Jam  to  ponderat  tripliciter  expli- 
cat:  primo,  q.  d.  Deus  ponderat ,  id  est  ponde- 
rando  lihrat,  complanat  el  adaequal  superhorum 
spirilus,  dum  eosdejicit,  caHerisque  hominibus 
ahjectis  et  demissis  quasi  perpendiculoadaequat; 
secundo  ,  ponderat,  id  est  ponderihus  dcgravat, 
q.  d.  Deus  faslum  suhlimium  imposilo  aliquo 
onere  trihulaiionis  deponit  et  deprimit;  lertio  , 
prop rie  ponderat ,  id  est  in  stalera  justi  judicii 
sui  appendit,  et  superhorum  levitatem  ;  humi- 
lium  vcro  pondus  et  momentum  prohe  cogno- 
scit.  lhec  Salaz.  Auctor  vero  Cat.  Grsec.  Per  Iwc, 
ait,  cjuod  humiliumopera  Deo  asseruntur  mani- 
festa ,  insinualur  Deum  nolle  superborum  opera 
aspicere,  multo  vero  minus  approbare.  Vel  mani- 
festa  dicuntur,  quia  sunt  veiut  tux  qucedam. 

Verum  t6  humilis  non  estin  Hehr.  Chald.  Syro 
etLalino,  muliominus  t6  superborum  ,  quod  ne 
quidem  habent  ipsi  Sepluag.  Quarc  generatim 
lianc  senlenliam  ut  sonat ,  accipiendo  de  homi- 
ne  quolihet,  notandum  esleum  dicitur  :  Omnes 
vio3  hominis  palent  oculis  ejus ,  pronomen  ejus 
posse  vel  ad  Deum ,  qui  v.  1.  praecessit ,  vel  ad 
hominem  referri.  Ad  Deum  referunt  Beda , 
Lyran.  Ahen  Ezra  ,  Hugo  et  Dionys.  huncque 
dant  sensum  :  Vias,  id  esl  acliones ,  omnium , 
bonorum  videlicet  et  malorum  ,  Dominus  videt , 
ut  etiam  spirilus  singulorum,  quid  in  occullo  co- 
gilenl,  cerla  iance  discernat ,  aitBeda,  q.  d.  Deo 
omnes  acliones  hominis  sunt  vitrcee  et  cryslal- 
linae ,  id  est  clarae  et  perspicuae  instar  vilri  et 
cryslalli;  quia  Deus  earum  radicein  et  fundum, 
scilicet  cor  ,  mentem  et  spirilum  cujusque  in- 
time  pervidel,  illumque  appendit  elponderat, 
an  scilicet  aequum  justumque  honilatis  haheat 
pondus,an  vero  diminuium,  mancumetiniquum. 
Unde  infert  Boetius,  1.  5.  deConsol.  prosa  6.  sub 
finem  :  Aversamini  igitur  vitia ;  coiite  virtutem; 
magnavobis  indicta  est  necessitas  probitatis,  cum 
ante  oculos  agilisjudicis  cuncta  cernenlis. 

Secundo,  simplicius  Syrus  ,  Chald.  Valabl. 
Pagnin.  R.  Levi ,  Jansen.  et  alii  pronomen  ejus 
referunt  ad  hominem,  qui  immediate  praecessit, 
q.  d.  Homini  patent  suce  acliones  externce,  ip- 
seque  sa>pe  ex  philaulia  et  amore  proprio  eas 
prohat,  censetque  esse  puras  et  sanclas,  at  non 
raro  errat ;  quia  spirilum  internum  ex  quo  ma- 
nant,  non  pervidet ;  hujus  enim  ponderalor, 
id  est  liberator ,  examinator,  introspector  est 
Deus. 

Ubi  nota  per  spiritum  hic  primo  accipi  men- 
tis  cogitalionem  et  voluntatem,  quamDeus  solus 
ponderat,  an  sil  hona  an  mala,  q.  d.  Homo  videt 
aclionem  externam,  eamque  pn>'>atquasi  in  se 
bonam  et  honestam.  At  Deus  videt  volitionem 
internamquae  saepe  vitiosa  est,  ideoque  macu- 
lat  et  vitiat  totam  aclionem  externam  :  quare 
eslo  illa  homini  pura  videalur,  a  Deo  tamen  im- 
pura  judicatur.  Hunc  sensum  clarius  exprimit 
Salomon  ,  cap.  21.  2.  dicens  :  Omnis  via  viri  sibi 


recta  videtur;  appendit  autem  corda  Dominus  , 
q.  d.  Nolite  vobis  blandiri ,  quod  opera  vestra 
vohis  placeant,  prohaque  etjusta  esse  videan- 
tur;  quia  Deus  ea  divini  sui  judicii  trulinam 
vocabit,  in  qua  subtilissimi  spirilus  ,  et  ahditis- 
simae  cogitationes  expenduntur;  unde  in  ea  saepe 
ut  malum  reprohalur  et  damnatur,  quod  ab  ho- 
mineutbonum  probahatur  et  laudabalur. 

Secundo,  spiritus  significat  intentionem  etfun- 
dumcordis,  q.  d.  Homo  cernit  actiones  suas, 
at  intentionem  et  fundum  cordis  sui  non  pervi- 
det;  sed  eum  pervidet ,  imo  ponderat  et  librat 
Deus ;  ideoque  Scepe  condemnat  actionem,  quae 
hominibus  recta  et  justa  videtur.  Opus  enim  bo- 
num  factum  mala  intentione  malum  est,  et  non 
bonum;  verbi  gratia,  cum  quis  dar  eleemosy- 
nam  pauperi,  uteum  pertrahal  ad  luxuriam  vel 
haeresim.  Opus  vero  ex  se  indifferens  ,  id  est, 
nec  honum,  nec  malum,  bonum  fit,  si  (iat  bono 
fine  bonaque  intentione.  Opus  autem  in  sepra- 
Vum  nequit  fieri  bonum,  etsi  ex  optima  manet 
intentione.  Ecce  harum  intentionem  omnium 
ponderator  est  Dominus.  Nemo  ergo  sui  sit  cen- 
sor,  nemo  de  suojudicio  superbial,  sed  de  divino 
conlremiscal.  Huc  pertinelexplicatio  nostri  Vi- 
lalpando,  p.  2.  de  Temp.  lib.  3.  c.  9.  quae  lalis 
est  :  Omnes  via?  Iwminis  patent  oculis  ejus  ,  spiri- 
tuum  ponderator  est  Dominus ,  q.  d.  Opera  sunt 
via  ,  quae  cuique  recta  videtur  ac  plana;  sed  ejus 
asperitas  et  exitus  homini  sibi  ipsi  plurimum 
fidenti ,  et  ceeco ,  occulta  sunt  et  invisa  ;  Deo 
autem  palent.  Ipse  enim  spirilus  dijudicat,  et 
discernit  quo  quisque  in  qualibet  suarum  du- 
catur  aclione. 

Tertio,  per  spiritum  accipias  affectum,  amo- 
rem,  intentionem,  fervorem,  zelum  ,  vim  ,  effi- 
caciam,  q.  d.  Homo  videl  opus  externum,  illud- 
que  magni  a-slimat,  censetque  esse  valde  piuni 
et  sanctum  ;  at  Deus  ponderat  spiritum  ,  id  est 
quantitatem  affeclns,  intentionis,  amoris  etzeli, 
ex  quoopus  promanat,  juxta  illud  :  Deus  consi- 
derat  non  quantum,  sed  ex  quanlo.  Opus  enim 
magnum  factum  parvo  spiritu,  affectu  et  amo- 
re,  coram  Deo  juslo  virtutum  eestimaiore  parvi 
est  ponderis  et  meriti ;  opus  vero  parvum  fac- 
tum  ex  magno  spiritu  et  amore,  magni  apud 
Deum  est  ponderis  et  pretii.  Unde  S.  Thom.  1. 
p.  q.  91.  art.  h.  ad  3.  ait  lemerarium  esse  de- 
finire  uler  sanclior  fuerit  S.  Petrus,  an  S.  Joan- 
nes  :  nam  spirituum  ponderator  est  Dominus. 

Quarto  ,  per  spiritum  accipias  quantitatem 
graliae  et  charitatis,  quoe  pondus  dat  operi. 
Idem  enim  opus  bonum  facium  ab  homine  qui 
magnam  hahet  gratiam  et  charitatem  ,  ideoque 
eminenter  est  sanclus ,  Deique  amicus  longe 
majoris  est  ponderis  ,  pretii  et  merili  apud 
Deum,  quam  idem  opus  aeque  intense  faclum 
ab  alio  ,  qui  parvum  habet  gratiae  et  charitalis 
hahitum  ,  ideoque  parum  est  Deo  gratus  et 
amicus,  uli  docet  Franc.  Suar.  tracl.  de  Gra- 
tia  ,  parl.  3. 1.  12.  c.  22.  num.  2.  et  alii  passim. 
Hanc  autem  gratiae  et  charilatis  quantitatem 
solus  Deus  ponderat  et  mensurat.  Unde  dicehat 
S.  Franciscus:  Tantus  quisque  cst ,  quanlus  est 
apud  Deum,  et  non  amplius.  Dei  ergo  est  ponde- 
rare  opera,  an  gravia  sint  an  levia  ,  ex  spiritu 
gravi  vel  levi  qui  illa  producit.  Rursum  Deus  , 
ait  Lyran.  spiritus  appendit,  ad  relribuendum 
merita  et  demerita.  Unde  hehr.  tochen  Tigurina 
vertil,  disponens.  Dominus ,  ait,  disponit  spiritus, 
hoc  est,  ait  Vatablus,  opcralur  in  nobis  quK  boua 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Gap.  XVI. 


'.I. 


suvt;  \\.  Levi  \riii!  dirigens,  q.  d.  Deusdirigit, 
itiqnit,  actiooea  juslorum  m  6  curvia  recloB 
liaiit  ;  aul ,  ii  rectae  sunl .  recloa  perdurenl .  ac 
ipai  coniinue  pecto  virlutia  el  aaluiia  itinere  iu- 
nistant,  ilaqtie  ad  piamia  eeterna  perveniant; 
itnpiorum  vero  opera  prava  dirigit  ad  merita 
gehennae  aupplicia. 

Alluilit  atl  J<>1>  28.  25  '•  Qui  fecit  ventit  pomlus, 
d  aquas  appetutit  in  metuura;  ubi  pro  appendit 
licbr.  eal  lichen;  unde  techen,  quod  Noater  bic 
verlil  ,  ponderatsr,  Sicutenim  Deua  venlis,  licet 
levissimis ,  dai  auum  pondua,  hocest  mensu- 

raiu  ,  pula  a  ie  dinn  •iisani  et  ilclinilain  (|iian- 
lilatem  ,  \hn  ct  eflicaciam  ;  atque  aquas,  \.  g. 
niarc,  nppendil  in  mensura  ,  ut,  licel  intumes- 
cal .  lamen  limites  a  Deo  slatulos  ,  sibiqoe  coni- 
menaos ,  non  excedat  ;  aic  pariter  Dcua  dal 
apiriiibiia  jam  diciis  jualum  suum  pondus  ci 
mensuram,  atquejuxta  illain  siDgulps  coocquat 
ct  meoaurat. 

Porro  ponchis  spiritus  et  anitnae  est  amor 
juxta  iliud  s.  Aogust.  ro?i(l«s  mcitm,  amormeus; 
t  o  feroi\quocumque  feror.  Quantuaergoest  amor 
iu  aninia,  quanta  charitas,  taniuni  ejus  pondus; 
chariias  enim  dat  pondus ,  id  esl  digoitalem , 
valorem  et  prelium  operi  et  operanti.  Tiergo 
ponderalor  dupiiciler  capi  potcst:  primo,  q.  d. 
ponderis  dator ;  secundo,  q.  d.  ponderis  mensu- 
ratar,  Deus  cnini  omniuin  actionuni  lain  ma- 
larum  quani  bonarum  pondus  mensurat ;  bo- 
narum  vero  eliam  pondus  dat,  quod  scihcet 
ipse  ab  seterno  per  suam  praedestinatiouem 
aequavit et commensus  est  lum  bcno,  saluti  et 
gloriae  ipsius  operantis ;  tum  l)ono  publico,  puta 
slalui  et  officio  quod  operaoti  commisil ,  atlbo- 
num  Ecclesiae,  vel  reipubl.  Ilomo  igitur  est  cor- 
porum  ponderator,  sed  Deus  spiriluum  ,  adco- 
queAngelorum,CherubinorumetSeraphinorum 
omnium. 

Hic  sensus  apte  cohaeret  versui  praecedenti  et 
sequenti ,  q.  d.  Sicut  Deus  in  loquendo  est  gu- 
bcrnator  lingiuc,  sic  in  operando  est  ponderator 
spiritutim  et  intenlionum;  aique  in  volendo  est 
cogitationum  director,  utsequitur.  Ipseergoest 
auriga  cortiis,  oris  el  operis.  Unde  v.  scq.  pro 
dirigentur  hebr.  cst  1313'  iicconu ,  quod  allu- 
dit  ad  loclien.  Vere  ergo  Beda  in  Prov.  Sicut,  ait, 
jisiula  absque  inspiratione  nullum  reddit  sonum , 
sic  cor  hominis  absque  inspiratione  divinanullum 
recipit  bonum.  Hinc  S.  Michael ,  quasi  vicarius 
Dei  ,  pingitur  Libripens,  id  esi  in  iibra  appeu- 
dens  animas  morientium,  earumque  merita  et 
demerila  aestimana  et  ponderans.  Sic  Deus  pon- 
tleravit  spiritum  et  opera  Ballazar  regis  Ba- 
hyloniorum  ,  cum  in  pariele  scripsit  :  Maney 
tekel  (  quaj  vox  alludit  ad  loUcn  ,  quod  luc  est 
in  Hebrseo  )  pliares  ;  teket ,  appmsus  cs  in  sta- 
tera  ,  et  inventus  es  minus  hubens  ,  Daniele 
5.  27  ,  ubi  plura  tle  hac  Dei  slaieraetpondera- 
lione  dixi. 

Antistropha  Salomoni  est  illa  sancti  Pauli 
gnome  Hcbr.  h.  12  :  Vivus  est  sermo  Dei ,  et 
<  Ijicax  ,  ct  pcnetrabilior  omni  gladio  ancipili ; 
et  pcrtingcns  usque  ad  divisionem  anima? ,  ac 
spiritus  ,  compagum  quoque  ac  medullarum  ,  el 
discretor  cogitationum  et  intentionum cordis.  Vide 
quae  ibidem  annotavi.  Sic  vides  uhique  Salo- 
monem  antislrophe  rcspondere  Christoel  Apos- 
tolis.  Ilic  nimirum  cst  consensus  legis  et 
Kvangelii ,  hosc  harmonia  novi  et  veteris  Testa- 
mcnii. 


Moraliler  blc  diice  quanti  faciendua  sii  jpj. 

ritus,  pnia  nniis  ci  intciilio,  in  qualibel  acliono 
noatra.  lotentio  enim  bona  operi  etiam  indiflb- 
renii  dal  bonitalem  ;  ac  quo  illaest  oielior,  eo 

nniiiis ,  majoi  i.-quc  inci  iti  esl  opua.   Bona  eat 

intenlio ,  si  fugiaa  peccaiufn,  el  Paciaa  bonum 

ad  cavendum  poanaa  gehennas.  Uelior,  ai  Id  fa- 

ci.is  ape  oiercedis  ccele^lis.  Optima,  li  id  facias 

aqiore  virlutis,  v.  ^r.  »  \  obedienlia  ,  ut  impleas 

legem ;  ex  gratiludine ,  ui  Deo  gratias  agas;  ex 

pn  niicniia  ,  ut  pro  pcccalis  lalisfacias ;  c*x  jus- 

iuia,  ut  proximo  jus  suum  tribuas;  ex  religio- 

ne  ,  ut  Dcum  colas ;  el  maxiinc  cx  charilate ,  ut 

Dco  magis  placeas,  illique  rem  gralam  prae- 

stcs.  Charilas  enini  nobilissima  esl  virtutum , 

earumquo   priuceps  ct  regina  ;   quare   aclus 

quos  ipsa  clicit,  vel  per  inlenlionem  imperai , 

facit  divinos  et  nobiiissimos ,  summique  tpud 

Deum  mcriii.   Quocirca  Apost.  1.  Cor.  10.  31  : 

Sive  ,  ait ,  manducatis,  sive  bibilis,  sivc  alittd  quid 

fucilis ;  omnia  in gloriam  Dei  facitc.  Quod  cxpli- 

cans  S.  Basil.   in   Bcgul.  brcvior.  rcg.  196  :   Is 

nimirum  ,    ait ,  manducat  ct  bibit  ad  gloriam 

Dei,  quando  divinorum  btnejiciorum  erga  se  mc- 

morium  conserval ,  et  ejuscemodi  animi  affectio- 

nem  relinel ,  qtuv  cx  composilione  cliam  corporis 

deciarctur,  ut  non  tanquam  sccurus  omninoman- 

ditcct,  sed  ut  qui  inspectorem  Itabeat   Dcum  ,  ct 

quundo  in  sumcndo  cibo  illud  sibi  propositum  ha- 

bct ,  ut  non  lanquam  venlris  mancipium  propter 

voluptatem  manducet  ,  sed  tanquam  operarius 

Dei,  ut  in  opcribus  iis  ,  quce  sunt  ex  mandato 

Cltristi,  exsequendis  firmior esse  posset.  \Li  l).  Laur. 

Juslin.  1.  de  Uiscipl.  c.  10  :  Omnes  Chrisli  servi  , 

ail,  Dco  placere  cupicntcs,  primordia  diei  etac- 

lionum  conenlur  consecrare  Altissimo  ,  quatentis 

ctvlera  seculitra  opera,  lisuo  non  dectlnent  prin_ 

cipio ;  quapropter  mox  ut  somno  evigilant,  scmpcr 

cor  suum  erigere  contendant ,  prima  vox,  prima 

cogilatio,  primus  affectus  divinam  resonct  laudein 

ignitam  ad  Deum  dirigul  sappUcationeni  ,  et  Ul\ 

se  sincero  corde  permittat,  qui  valet  potenler  de 

imminenlibus  periculis  tibcrare.  S.  Dorolli.docl.13: 

Si  timore  gelienncv ,  ait,  bencfaciamus ,  inservili 

flalusumus  ;  si  ut  mercedem  recipiamus  ,  in  mcr- 

cenarii ;  si  bonum  ipsius  gralia  faciamus,  ad  filio- 

rttm  slalum  (ransimus. 

Memorabile  est  quod  Jonvillius  gallicc  scri- 
bit  in  Vita  S.  Ludovici  regis  Gallioe  ,  lvonem 
(ex  prxeclara  S.  Dominici  familia  ),  cum  ab  boc 
Ludovico  ad  magnum  Damasci  Sultanum  lega- 
lus  esset ,  mulieri  cuidam  aetalis  admodum 
provectae  fuisse  obvium  ,  quae  una  manu  iebe- 
lem  ardcntibus  carhonibus,  allera  amphoram 
aqua  plenam  geslabat.Hoc  spectaculoaltonUus, 
eam  rogat  quem  in  ftnem  duohaec  secum  de- 
ferret.  Ista  hunc  in  modum  respondit:  Paradi- 
sum  igne  hoc  exurere,  et  aqua  ac  inferni  flammas 
exstinguere  animo  meosedet.  Inopinato  lioc  res- 
ponso  amplius  quam  prius  stupefactus  ,  de- 
nuo  eam  rogal  cur  id  aggredi  lenlaret.  Illa  : 
A'e  in  posterum ,  ait ,  qaispiam  virtuli  el  bono- 
rum  operum  praxi  se  dedal  spe  mercedis ,  et  ne  d 
malo  se  temperet  gehenncc  timore ,  verum  purc  ob 
honorem  Dci,  et  qucmeidebemus  singularcm  amo- 
rem.  Ubi  hoc  intellexit,  lolus  admirabundus  liae- 
sit;lanlo  ingens  mulieris  hujus  pietas  et  per- 
feciio  ,  magnusque  crga  Dei  honorem  zelus  , 
animum  ejns  stupore  concusserat. 

S.  P.  Ignatius,  cupidus  excilandi  sua:  profes- 
sionis  alumnos  ad  hanc  perfcctionem  ,  loquilur 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVI. 


in  hunc  modum  :  Onines  rectam  liabere  intentio- 
nem  studeant ,  non  soiuni  circavitce  suce  statum, 
verum  etiam  circa  res  omnes  parliculares  ;  icl 
semper  in  eis  sincere  spectantes,  ut  serviant  et  pla- 
ceant  divinx  bonitati  propler  seipsam,  et  propter 
charitatem ,  et  eximia  beneficia,  quibus  praoenit 
nos,  potius  qucim  ob  timorem  pcenarum;  vel  spem 
pramiorum(quamvis  hinc  etiamjuvari  debeant)  et 
in  omnibus  quarant  Deum,  exuentes  se ,  quantum 
fleripotest,  amore  omnium  creaturarum  ,  ut  af- 
fectum  universumin  ipsarumcreatoremconferant, 
eum  in  omnibus  creaturis  amando  ,  et  omnes  in 
eo ,  juxta  sanctissimam  ac  divinam  ipsius  volun- 
tatem. 

Qualuor  illa  animalia ,  quae  Ezechieli  Prophetae 
c.  1.  oslensa  fuere,  extensas  suas  pennas,  etca- 
pita  sursum  erecta  habebant,  Deo  hac  visione 
significante  ,  virlule  praeditos  oportere  inten- 
tiones  suas  in  sublime  extollere,  eas  nimirum  ob 
Dei  honorem  exseqnendo.  Evidenter  rex  David 
pure  se  Dei  honorem  invesligare  prae  se  tulit, 
cum  dicebat:  Non  nobis,  Domine,  non  nobis  ,  sed 
nomini  luo  da  gloriam,  Psalm.  113.  Hocestquod 
vulgo  dicitur: 

Quidquid  aganthomines,  intentiojudicat  omnes; 
quia,  ut  ait  S.  Ambr.  I.  2.  Offic.  Affectus  tuusoperi 
luo  nomen  imponit.  Nam  uti  ramiet  fructus  suc- 
cum  ex  ima  radice  trahunl,  ita  bonas  actiones 
praecipuam  bonitatem,  et  meritum  a  bona  inten- 
tione  hauriunt.  S.  Gregor.  1.  28.  Moral.  c.  13. 
tanti  eam  aestimat,  ut  totius  spiritualis  aediQcii 
basimeam  appellet. 

3.  REVELA.  DOMINO   OPEIU  TIU  ,    ET    DIIUGENTUR 

cogitationes  tvje.  J  Pro  revela ,  Noster  legit  Sj 
gal,  a  radice  nSj  gala  ,  id  est  revelavit.  Jam 
alio  puncto  legunt  Sj  gol,  id  est  volve  ,  devolve, 
a  radice  SSj  galal ,  id  est  volvit.  Unde  gilgat 
vocatur  sphaera ,  rota  coelum  a  volubilitate  et 
roiundilate.  Igitur  sic  vertunt  Pagninus  ,  Vata- 
blus  ,  Cajetanus  et  alii  :  Volve  vel  devolve  ,  aut 
verte  ad  Dominum  opera  tua ,  et  dirigentur  ,  vel 
fwmabuntur  cogitationes  tuce  ,  idque  varie  expo- 
nunt.  Primo,  Cajet.  refert  ad  inteniionem  et  fi- 
nem  ,  q.  d.  Opera  quae  facere  deslinas ,  verte  et 
refer  in  Deum  quasi  ad  ultimum  tuum  finem  ; 
ila  fiet,  ut  ad  suum  Qnem  et  scopum  recta  diri- 
gantur  cogitationes  tuae.  Et  Vatablus  :  Perfce  , 
ait ,  quidquid  agis,  in  honorem  Dei ,  et  non  frus- 
traberis  cogitationibus  tuis  ;  et  R.  Levi  :  Uni- 
versa,  ait ,  quce  agis  ad  divinum  servitutem  re- 
ferlo ;  et  cogilata  iua  recle  succedent  ,  opem 
ferente  ,  ut  desideriorum  tuorum  metam  at- 
tingas. 

Secundo  ,  Baynus  et  Salazar  haec  referunt  ad 
graliarum  actionem ,  q.  d.  Omnia  quae  agis  , 
revolve  per  gratiarum  actionem  ad  Deum  illo- 
rum  auctorem  ;  quidquid  boni  feceris  id  totum 
in  Deum  reflecte,  illique  quasiomnis  boni  fonti 
acceptum  referto  ;  ita  dirigentur  cogitationes 
tuce  ,  nimirum  reclissime  ferentur  ,  nec  aber- 
rabunt.  Si  enim  ex  his ,  quae  bene  agis,  quid- 
quam  tibi,  ipsi  arroges  ,  aberras  prorsus  ;  uude 
Hebr.  gol  verti  potest ,  instar  pilae  reciproca  et 
restitue  Deo  opera  sancta  ,  quae  ipse  in  le  con- 
jecit.  Nam  ,  ut  ait  S.  Chrysost.  hom.  8.  tom.  5  : 
Operanostra  bona  in  Deum  referre  debemus,  quem 
admodum  in  spherie  ludo  jacit  unus ,  alter  vero 
refert  piiam,  tam  diuque  eleganter  ludus  produ- 
citur,  quam  diu  inter  utriusque  manus  jacta  et  re- 
ciprocata  sphceranon  excidit.  Ergo  quidquid  be- 
neficii,  Deo  quasijaciente,  acceperis,  neexcidat 


(  ait  Salomon),  sed  id  continuo  illius  manus  re- 
voca  ,  ut  inde  veluti  repercussum  iterum  ad  te 
redeat,  idque  non  tantum  in  prosperis,  sed  et 
in  adversis  ,  q.  d.  Quidquid  boni  feceris  ,  aul 
mali  toleraveris,id  quidem  Deo  acceptum  refer, 
et  per  gratiarum  actionem  revoca.  Tunc  autem 
peritior  eris  ,  cum  adversa  et  infausta  ab  illo 
in  le  jacta  ,  ne  dicam  excussa  prompte  atque 
expedile  remiseris.  Subdit :  Et  dirigentur  cogi- 
taliones  luce  ;  hebr.  ordinabuntur,  aut  slabilien- 
tur,q.  d.  Hoc  humili  judicio  praejacto,  cogitatio- 
nes,  id  est ,  consilia  tua  el  rationes  ,  minime 
nutabunt.  Pulchre  S.  Cbrys.  hom.  3.  de  Lazaro 
docet  quomodo  omnia  tam  adversa,  quam  pro- 
spera,  in  Deum  per  gratiarum  actionem  reilec- 
tere  debeamus. 

Tertio,  plenius  et  aptius  ad  Vulgatam  versio- 
nem  haec  referas  ,  tam  ad  spem  et  invocalio- 
nem,  quam  ad  laudem  et  gratiarum  actionem. 
Explicat  enim  id  quod  dixit  v.  praeced.  Spirituum 
ponderator  est  Dominus ;  et  v.  1  :  Hominis  est 
animam  prxparare ,  nimirum  revelando  et  ex- 
ponendoDeosua  negotia  ,  ac  postulando  ut  ipse 
ea  dirigat,  confirmet  et  prosperet.  Sensus  ergo 
est ,  q.  d.  Devolve  in  Deum  opera  tua,  id  est,  illi 
ea  revela,  annuntia,  offer,  commenda  ,  illique 
ea  plane  committe ,  certo  confidens  quod  ipse 
ea  optime  diriget  firmabitque  ad  suam  glo- 
riam,  tuamque  et  aliorum  salulem.  Volvimus 
enim  ,  ait  Jansen.  ad  Dominum  nostra  opera  , 
cum  Domino  acceptum  ferimus  ,  si  quida  nobis 
recte  Hat,  et  cum  ad  bonorem  ejus  omnia  noslra 
opera  referimus,  et  cum  ea  quae  nobis  incumbunt 
facienda  ,  illi  commendamus  et  commiltimus  , 
orantes  ut  ipse  ea  dirigat  ,  atque  ad  salutarem 
effectum  perducat. 

Tertium  horum  consulit  Sapiens,  dum  hic 
dicit :  Volve  ad  Dominum  opera  tua.  llli  enim 
convenit  quod  sequilur :  Et  dirigentur,  vel  ,  ut 
alii  verlunt :  Stabilientur  cogitationes  tux ;  hoc 
est ,  Deo  prosperante  ,  quae  cogitasti ,  feliciter 
procedent  et  adimplebuntur.  Idem  ergo  hic  mo- 
net  quod  Tob.  cap.  l\.  20,  dicens  :  Pele  ab  eo  ut 
vias  tuas  dirigal,  et  omnia  consilia  tua  in  ipso 
permaneanl.  Et  quod  David  Ps.  36.  5  :  Revela  Do- 
mino  viam  tuam ,  et  spera  in  eo ,  et  ipse  faciel. 
Monemur  ergo  Domino  revelare  opera  nostra  , 
non  ut  manifestemus  ei  ,  quasi  ea  ignoraret  ; 
sed  ut  in  precibus  nostris  ea  illi  proponamus  , 
auxilium  ejus  et  favorem  implorantes.  Und  e 
Beda  :  Domino  ,  ait ,  opera  nostra  revelamus  , 
quando  eum,  quem  nihil  lalerenovimus,  in  cunclis 
qua  agimus,  in  memoriam  reducimus ,  atque  iilius 
in  omnibus  flagitamus  auxilium.  Sic  et  Paulus 
Philip.  U  :  Niliil ,  ait,  solliciti  sitis;  sedinomni 
oratione  et  obsecratione  petitionis  vestrx  innotes- 
cant  apud  Deum. 

Igitur  sicut  infans  revelat  matri  suae  deside- 
ria,  illaque  in  ejus  sinum  et  curam  devolvit  et 
resignat ,  ibique  recumbil ,  indormit  et  quiescit; 
sic  pariter  fidelis  omnia  sua  revelct,  resignet  et 
committat  Deo,  in  ejusque  paterna  providentiae 
cuia  indormiat  et conquiescat,  juxta  illud  cap. 
3.  6  :  In  omnibus  viis  cogita  illum,  et  ipse  diriget 
gressus  luos,  ubi  plura  in  hanc  rem  dixi.  It 
R.  Salomon.  Sj  gol,  ait ,  idest  devolve  ,  proa 
jice,  q.  d.  In  Deum  devoloe  omnia  quibus  opu~ 
habes  ,  et  qux  cogitas  feliciter  succedent.  Ves 
etiam  :  Preces  ad  Deum  fundeob  universa  quibus^ 
indigebis.  Et  Aben  Ezra  :  Cum,  ait ,  Deus  omnia 
effecerit  propter  virum  labe  carentem  ,  votis  ejus- 


COMMENTAP.IA  IN 

tlnn  annttit ;  et  quando  aliqiud  post   utaverll ,  libc- 

raltlcr  itt  concctttt.  IJttotl  si  t  i  ttttt  consilta  ap'  rins, 

qucntxpt tit iis, tn itt voie fiririit bit. S\c  Lyran.Hugo, 
Dionyi.  et  ;ilii.  t*  volve  ilgnlflcal  lollicitudioem 
eiie  ingena  pondui  .  quod  inimam  lolliciti  i\c- 
gravel ;  ipie  ergo  illud  afa  mimi  ma  devolvat 
in  sinuin  Uci,  ila  libcr  erlt ,  et  lecurui  de  felici 
rci  lUCCeiSUi 

Deoique  S.  Chrysost.  hom.  41.  ad  Popul.  baec 
referl  ad  confeiiiooem,  q.  d.  ReveJa,  id  eitcon- 
fltere  Dco  lua  peccata  el  mala  opera,  sic  ipse  io 
dirigel  ad  eorum  veolam  auamque  gratianf, 
atque  ad  bumililatem  caateraique  virtutea.  Non 

tibi  dico ,  ail,  ostcnta  tcipsttm ,  ncc  apttd  alios  ac- 
cusa ,  scd  obcdi  ProphettB  dicenli :  licvcla  Domino 
viam  tttam,  ea  coram  Dco  confttere  ,  coram  jtt- 
dice  confttcrc  pcccata  ttta  deprccans ;  cl ,  si  non 
Ungtta ,  sallem  mcmoria  ,  el  ila  pete  tibi  intseri- 
cordium  exkiberi;  si  pcccatajttgiter  Itabes  in  mc- 
moria,  nunqttam  inproxtmttm  inr  nu moriam  s<  r- 
vabis  ;  nondico:  si  libi  pcrsuaseris  te  peccatorem 
esse.JSon  itapotcst  Itoc  animam  Itttmiliare ,  sicut 
ipsa  pcr  sc  peccata  et  per  species  ruminata.  ISon 
eris  mali  mcmor,  laxc  semperin  memoria  gerens; 
non  irasceris,  non  conviciaberis ,  non  altttm  sa- 
pies ,  non  rursum  in  cadem  cades  ,  eris  ad  bona 
fortior.  Vides  qttot  exspectatorum  memoria  nas- 
canlur  bona? 

Simili  raiione  puichre  noster  Alvarez  de  Paz 
lil).  L.  p.  L-  de  effectibus  humiliiatis,  c.  5,  haec 
adaptat  manifestalioni  conscientiae;  praeserlim 
illi  quam  religiosi  plerique  stalis  temporibus 
faciunt  suo  Supcriori,  quasi  vicario  et  inter- 
preti  Dei:  per  hanc  enim  oplime  a  Superiore, 
imo  a  Deo  diriguntur  ad  suam  aliorumque  sa- 
lutem. 

L.  U.NIVERSA  TROPTER  SEMETIPSCM  OPERATUS  EST 
DOMINUS,     1MPIUM  QUOQUE    AD  DIEM     MALUM.  ]  PrO 

propter  semetipsum  hebr.  estinyjab  lemaaneltu, 
quod  primo  verti  potest,  propter  ipsum,  scilicel 
opus,  ait  Pagninus :  Deus  enim  nulla  re  indige- 
bat,  aut  potius  propter  ipsttm,  scilicet  hominem, 
qui  prsecessit,  v.  2  et  1.  Unde  Chald.  vertit :  Om- 
niaoperasunt  Dei pro Itis quiobediunt iili,  etimpins 
servatttr  in  diem  malum  ;  sicque  clara  est  anti- 
thesis  inter  obedienteset  malos  sive  inobedien- 
tes ,  quod  Deus  omnia  opera  sua,  ac  priesertim 
coelum  praeparaverit  obedientibus  sibi ;  inobe- 
dientibus  vero  prseparavitmalum,  id  est  exilium 
el  gehennam. 

Secundo ,  R.  Salomon  iemaanelm  vertit  ,  ad 
sttam  lattdem;  ruy  ana  enim  significat  canereet 
laudare,juxta  illud  ps.  1A6.  7:  Prazcinite  (hebr. 
i:y  enu  ,  id  est  canite  )  Domino  in  confes- 
sione. 

Tertio,  idemR.  Salomontemflam?/u<exponitfl(i 
teslimonitcm  stti ,  hoc  est,  ut  de  ipso  Deo  omnia 
testimonium  perhiberent,  quod  opera  divina 
testentur  Dei  fortitudinem  et  majestatem. 

Quarto,  optimeNoster,  Pagnin.  Vatabl.  et  alii 
lemaanehu  vertunt ,  propter  semetipsum ,  quod 
R.  Jona  exponit ,  q.  d.  secundiim  voluntatem  et 
beneplacitum  suum.  Longe  melius  alii,  q.  d. 
propter  suam  gloriam ,  ut  sensus  sit  :  Deus 
mundum  etomnia,  quae  in  eosunt,  creavit  non 
coacte  aliorum  serviens  utilitati ,  sed  sponte 
suae  ipsius  obsequens  gloriae  propter  semetip* 
sum  ,  tanquam  propter  finem  ultimum  rerum 
omnium.  Ipse  enim  sicut  est  prima  causa  efli- 
ciensomnium,  sic  etomnium  est  finis  et  sco- 
pus;omnia  enim  tendunt  ad  Dei  laudem,  ut 

CORNEL.    A    LAPIDE.    TOM.    IIL 


PROVEIiBlA  SALOMONIS.  Cap.  xvr.  /(17 

Creatorli  iul  polcotlim,  miiericordiam ,  juiii 
ikiiii,  laplentlam  toto  orbe  promulgent  el  cele 
brenl.  Uinc  Doua  In  oouiibua  idem  eil,  aulque 

per  (iinnia  siinilis.  Ditts  ,  ,nl  S.  August.  tin  uia- 
joc  rst  in  mtixtiius,  ncc  minor  in  mlnimis» 

Ubi  nola  Dcuni  noo excupidilategloriMOpe- 
raliun  csse  omnia  propter  ie ,  led  <|ui;i  rciiiin 
nalura  et  ordo  id  poacit.  Creaturi  enlm  cx  lo- 
imia  toiaque  eiaenua  lua  refertur,  respicitque 
Crealorem,  quail  luum  Unem  lummumque  bo- 
nmn.  Vicissim  Crealoris  naliira  el  divinilas  tau- 
Ue  csl  dignitatis  et  majcstalis  ,  tit  |)oscal  oinnia 
ad  se  referri,  imo  dos  iuia  divinilalis  pro[)iia  et 
csscnlialis  cst,  quod  illa  sil  ultimus  rcruin  om- 
nium  linis.  Moncl  crgo  uxc  gnome  ul  oniiiia 
noslra  opera  ad  Deum  referainus,  eaque  prop- 
ler  illum  operemur,  sicut  ipse  omnia  operatui 
est,  ac  illa  ipsa  opera  operatur  nobiscuin  propter 
semctipsum.  Cum  ergo  Deus  omnia  proptcr 
lemelipium  operetur,  par  est  ut  nos  quoque 
illi  cooperanles  ineadem  cum  ipso  inleiiiionein 
conspiremus,  atque  omnia  nostra  operemur 
ad  ejus  laudem  et  gloriam,  discamusque  illud 
S.  Iguatii  fuodalorii  Societatii  Jesu:  Qmnja  ad 
majorem  Dei  gloriam. 

Ad  hoc  novum  stimulum  dat  versio  Chaldaei , 
quae  sic  habet:  Omnia  opera  Dei  sttnt  pro  hisqui 
obedittnt  ei ;  et  impius  fiervalur  in  diem  malum, 
q.  d.  Deus,  etsi  ullimate  omnia  creaveril  prop- 
ter  se,  proxime  lamen  el  mediate  omnia  creavit 
propler  justos  obedienles  sibi ,  eorumque  obse- 
quio  solem,  lunam,  ignem,  arbores,  fructus, 
omniaque  creata  addixil;  ulipsi  vicissimeadem 
suaque  omnia  Dei  servitio  mancipent.  Si  enim 
Deuspropter  hominem  omnia  facit ;  ergo  par 
est  ut  homo  vicissim  omnia  propler  Deum  fa- 
ciat.  Si  objicias  malos  quoquc  et  impios   uti 
rebus  a  Deo  creatis,  hasqueillis  servire  ;  resp. 
modicum  et  breve  esse  hoc  servitium.  Nam  im- 
pius  servatur  ad  diem  malum  damnalionis  et 
gehennae,  quo  coelum,  terra,  gehenna,  omnes- 
que  creaturaein  ejus  supplicium  et  tormentum 
conspirabunt  ,     et    quasi    conjurabunt.   Unde 
S.  Bern.  serm.  3.  de  Penlec.  Omnia ,  ait,  facit 
propter  semetipsum ,  gratttita  videlicet  bonilate; 
omnia  propler  eleclos  suos ;  pro  eorum  scilicet 
tttililate  ,  ut  illa  quidem  efficiens  cattsa  sit  ,  hazc 
ftnis.  Vide  S.  Th.  1.  p.  q.  LL.   art.  L,  ubi  docet 
Deum  esse  primam  causam  eflicientem ,  exem- 
plarem,  et  finalem  rerum  omnium  :  quia  Deus 
in  earum  productione  intendit  illis  communi- 
care  suam  bonitatem,  et  illae  intendunt  eam- 
dem  participare.  Finis  enim  est  id  quod  inten- 
ditur  ab  agenle.  Verum  Deus  eas  non  est  ope- 
ratus  propler  se  ut  finem  sui  ipsius  ( Deus  enim 
non  habet  finem  sui  ipsius,  sed  ipse  omnium 
est  finis),  sed  oblinem et  bonum  creaturarum.  In 
Deo  enim  sapientia,  bonitas  el  operatio  sunt 
unum  idemquecum  Deo  ,  ac  proinde  ipse  ea- 
rum  finis  esse  nequit;  Deus  ergo  omnia  opera- 
tus  est  propler  se ,  hoc  est,  operalus  est  omnia 
ad  hoc ,  ut  suam  bonitatem ,  sapientiam,  poten- 
tiam,  magnificentiam,   gloriam,  etc,  creatu- 
ris  ostenderet  et  communicaret  quod  est  bo- 
num  creaturarum,  non  Dei.  Deus  enim  ex  hac 


sui  communicatione  nihil  acquisivit ,  cum  nihil 
ei  addi  possit  (  unde  et  gloria  qua  eum  glorifi- 
canthomines  ,  Angeli  et  creaturae  omnes,  nihil 
ei  addit,  cum  ipse  in  se  habeat  gloriam  increa- 
tam  et  iufinitamjsed  crealurae  suam  essentiam, 
proprielates,  dotes,   omneque  bonum  hause- 

53 


ftl8  COMMENTAMA  IN  PROVERBI 

ruul  a  Deo.  VideS.  Thom.  et  Scholast.  q.  citata, 
el  qu.  65.  art.  2.  Hoc  est  quod  ait  S.  Dionys.  Di- 
vinus  Dei  amornon  reliquit  eum  sine  germineesse. 
Et  Christus  :  Ego  suma.  et  «,  principium  et  finis, 
Apoc.  1.  8.  Quin  el  Plato  in  Timaeo,  inquirens 
cur  Deus  fabricarit  mundum,  respondet:  Op- 
limus  erat;  ab  oplimo  porro  invidia  longerelegala 
cst.  Itaque  consequenter  suisimilia  cuncla  ,  prout 
cujusque  natura  capax  beatitudinis  esse  poierat , 
cfjficivoluit. 

Hanc  sententiam  luculenter  docta  ,  profunda 
et  sapida  contemplalione  explicat  noster  Alva- 
rez  de  Pazlib.  3.  parte  3.  decad.  9.  contemplat. 
80.  QubdDeus  est  uliimus finis.  Eam  hic  altexam, 
quia  profunde  gnomen  hanc  explicat ;  ac  pauci 
auctorem  hunc  habent  et  legunt.  Primum  punc- 
lum  ,  inquit,  O  Domine  Deus  sanctissime,  tu 
,  es  ultimus  finis  omnium  rerum  ,  et  universa 
creata  nihil  quaerunt,  ut  finem  ultimum,  prac- 
ter  te.  Nam  omnia  tua  potentia  creasli ,  non 
propter  aliquam  indigentiam  tuam,  sed  ut  ipsa 
luam  infinitam  perfectionem  pro  suo  modulo 
parliciparent.  Eorum  ergo  finis  est  ad  te  len- 
dere  ,  aliqua  ralione  tulsimilitudinem  induere, 
tibique  Creatori  appropinquare.  Et  quidem  crea- 
turae  rationis  expertes  ipsa  natura  impellenle 
ad  te  tanquam  ad  finem  tendunt,  quatenus 
suum  propriumbonum  quaerunt,  quod  parli- 
cipatio  est  luee  bonitatis.  Solus  miser  homonon 
semel  a  te  peccando  separatur,  et  ad  vilitatem 
creaturae  convertitur.  Sed  tu  qui  non  finis  ut- 
cumque ,  sed  quasi  magnes  cordis  nostries, 
nos  ad  te  trahe ,  et  viam  rectitudinis  intrare 
compelle. 

Secundum :  Res  universae  in  suo  fine  quies- 
cunt,  et  ab  illo  sejunctae  moveri  non  cessant , 
quousqueadillum  suo  modo  pertingant.  Tu,er- 
go,  Domine,  quies  nostra  es.  Tua  sola  majes- 
tas  cor  nostrum  potest  implere,  lua  bonitas  et 
dulcedo  saliare.  Hanc  capacilatem  nostram  nec 
dignitates ,  nec  divitiae ,  nec  voluptates ,  neque 
universa  bona  creata  replent;  sed  unum  tantum 
bonum  infinitum  et  increatum,  quod  lu  ipse 
es ,  replere  potest  et  felicem  efficere.  Tu,  Domi- 
ne,  escivitasinquamtendimus;  portus,  inquem 
navigamus  ;  lectus  ,  in  quo  quiescimus  ;  bacu- 
lus  ,  quo  sustentamur.  Hedera  arborem  ,  qua 
sustentatur ,  et  in  altum  erigitur,  mille  ramis 
quasi  brachiis  adstringit,  quia  suam  ab  illa  per- 
fectionem  et  erectionem  accipit.  Ego  igitur 
omni  amore,  quo  possum,  te  amplecti  volo, 
quoniam  sine  te  nec  ad  momentum  subsislo. 

Tertium :  Cum  igitur  te  meum  ullimum  finem 
possedero,  lunc  beatus  ero.  Repatriasse  erit 
hoc ,  exisse  de  exilio  corporum  in  regionem 
spirituum.  Ipsa  gratia  tues  Deus  noster,  maxi- 
mus  spiritus,  maxima  mansio  spirituum  beato- 
rum.  Ubi  tolum  veritas  est,  sapientia  esl ,  vir- 
tus  ,  aelernitas  ,  summum  bonum  est.  Dum  a 
te  absumus,  et  hic  sumus  ,  vallis  est  lacryma- 
rum  in  qua  sensualitas  regnat,  et  considera- 
tio  exulat.  In  qua  libere  quidem  se  exerit  sen- 
sus  corporeus,  secl  inlricatus  caligat  oculus 
spiritualis.  Enitamur  igilur,  6  Deus ,  ab  hoc 
exilio  egredi  saltem  desideriis  et  sanctis  affecli- 
bus,  inlesummobononostrocommorari.Amen. 

Ex  diclis  liquet  quod  ,  cum  dicitur  Deum 
creasse  et  operari  omnia  propter  se ,  hoc  est 
propter  gloriam  suam  ,  gloria  accipi  debeat 
non  creata,  quam  Deus  accipit  a  crealuris  ; 
sed    increala    et  infinita  ,    quam    Dcus    ab 


A  SALOMONIS.  Cap.  XVr. 

aeterno  habuit  habetque  a  seipso  et  in  serpso  , 
quae  estipse  Deus,  q.  d.  Deus  creavit  et  opera- 
tur  omnia  hoc  fine,  ut  immensam  suae  essen- 
tiae,  bonitatis,  potentiae  et  sapientiae  gloriam 
creaturis  suis  patefaceret,  eamque  illis  quoad 
fas  est  communicaret,  ut  illaeejus  parlicipes  fie- 
rent.  Ex  hac  tamen  increata  gloria  naluraliter 
et  necessario  resultat  gloria  creata,  qua  Crea- 
torem  suum  laudant  homines,  Angeli ,  omnes- 
que  creaturae  :  hrec  enim  gloria  ab  illis  Deo 
omnijure  debetur.  Estque  hajc  gloria  vel  pa- 
lens  et  clara  ,  uti  in  hominibus  et  Angelis  ,  vel 
tacita  et  muta,  uti  in  crealuris  irrationalibus  •> 
haec  enim  muta  voce  glorilicant  Deum ,  sicut 
opus  glorificat  suum  opificem,  v.  g.  domus  suum 
archiiectum  ,  piclura  suum  celebrat  picto- 
rem. 

Non  potuit  tamen  haec  gloria  creata  proprie 
esse  finis  Dei,  quem  scilicet  Deus  sibi  appelie- 
rit,  ut  propler  eam  assequendam  crearit  uni- 
versum,  et  operetur  omnia;  tum,  quia  baec  glo- 
ria  est  extra  Deum,  eslque  creatum  quid  et 
exile:  tum,  quia  haecnihil  additgloriae  increatae 
et  infinilae,  quam  Deus  in  se  habuit ,  habetquo 
abaeterno;  tum  quia  haecgloria,  siveglorifi- 
catio,  potius  esl  bonum  creaturarum,  quam 
Dei.  Creaturae  enim  felicitas  est,  quod  suum 
agnoscat,  amet,  colat  et  glorilicet  Creatorem, 
juxta  illud  :  Fecisii  nos,  Domine,  ad  le,  et  inquie- 
tum  est  cor  nostrum  donec  requiescat  in  te,  ut  ait 
S.  Augustin.  1.  Confession.  1. 

IMPIUM  QUOQUE  AD  DIEM  MALUM  ,  ]  SCiticet  OpC- 

ralusest  Deus,  ait  Calvinus  et  Beza  :  Quia  ,  in- 
quiunf,  ante  omnem  culpae  et  peccali  praevisio- 
nem,  Deus  tanquam'absolutus  omnium  dominus 
impios  praedestinat  et  creatadsupplicia,utin  iis 
gloriam  justitiae  suae ostendat ;  sicut  electos  ante 
omnem  merilorum  praevisionem  projdeslinatad 
praemia,  utin  iis  clemenliam  suam  demonstret. 
Verum  hic  est  error.  Sic  enim  pariter  Deus  prae- 
destinare  deberet  media  ad  haec  supplicia  ,  sci- 
licetpeccata  homini  immiltere,  etfacere  homi- 
nes  impios  (  poena  enim  essenlialiter  respicit 
culpam,  ejusqueest  correlativum  :  unde  nemo 
punitur  nisi  culpae  reus. )  Quae  est  horrenda 
blasphemia  :  tollit  enim  liberum  arbitrium  ,  ac 
proeoinducitfatum  peccati,  atque  in  Deum,  qui 
per  essentiam  est  ipsa  sanctitas,  et  bonitas, 
omnem  peccati  culpam  transcribit  ,  ut  jam 
non  peccator,  sed  Deus  ipse  culpandus  et  pu- 
niendus  veniat  Calvino.  Quae  sunt  blasphemiae 
portenta  seculis  omnibus  inaudita.  Vide  quae 
dixi  de  obduratione  Pharaonis,  Exodi7.  3.  Dico 
ergo:  Deusexse  nullius  supplicium,  sed  om- 
nium  salutem,  et  consequenter  beatitudinem 
vult,  cupitetpraecipit,  utpatetex  1.  Timot.  2.  k, 
etEzech.  33. 11,  et  excontinuisomnium  aliorum 
Prophelarum  adhortationibus  et  comminatio- 
nibus. 

Quare  pro  responsione  et  inlelligenlia  hujus 
loci  et  similium  nota  Hebraeos  saepe,  ac  prae- 
sertim  in  carmine  et  versu,  concise  loqui,  et 
multasubintelligere,  quae  lectori  supplenda  re- 
linquunt.  Igitur  cum  ait  Salomon  ,  impium  quo- 
que  (supple  iturum  ,  vel,  ul  Chald.  et  alii  ver- 
tnnl,  qui  servaturet  ordinatur  )  ad  diem  malum, 
repete  ex  praecedenti  hemislichio,  propter  se- 
melipsum  operatus  esl  Dominus.  Hanc  enim  re- 
petitionemexigitconjunciiog«o<jf«^q.  d.  Omnes 
res  creatae  ,  adeoque  ipsi  maliet  impii,qui  non 
videbanlur  facli  propter  Deum ,  ncc  gloriic  ejus 


COMMENTAMA  1N  PnOVEIlWA  SALOMONIS.  C.ip.  IVI. 


419 


lubeaieel  servircj  illi  looien  revera  itibsum  <i 
m  iviuni.  Nam  Deua  qni  produxii  omnia  ad  gto- 
ii. iin  suaiQ ,  ciinm  eoi  qooi  pra>Vidtt  fore  im- 

|)ios,  si  a  sc  crcarcnlur,  sibiquc  cl  glorisa  suae 

reluctaturoi ,  crcavii  tamen  <t  permiiit  male 
agere,  ut  reddita  eii  pro  cutpii  admiiiii  pmna 

quain  nicrcntur ,  in  cis  justiii.T  sii.t  gloriam  pa- 
tcfaciat.  IUkIc  Valabl.  aic  vcrtit  ct  explical  :  Bt 
etiam  Impitu  dccidttin  dietn  affiietkmis ,  td  rst , 

perdilionis ,  ut  scilicet  cognoscatur  ira  Dei.  lloc 
ett  quod  ait  Paulus  Kom.  9.  22  :  Dctts  votens  os- 
lcnthrr  iram,  et  notum  facere  potcnlium  suam , 
sustinuit  in  multa  palicnlia  vasa  inr  ,  apta  in 
intcritum  ,  ul  oslcndrrct  divitias  gloria:  stue  in 
vasa  miscricordim ,  qutc  prttparavil  in  gloriam. 
Tanlum  aulcm  abest,  ut  rccle  colligil  Bcllarm. 
I.  2.  de  Ainiss.  graliae  c.  12,  ut  Salomon  dixcril 
quod  vult  Calvin.  Dcuin  anlc  pcccnii  pr.-evisio- 
ncm  decrevisse  ali<iuos  damnarc,  ul  potlui  con- 
trarium  significasse  videatur,  cum  ait  Deum 
onmia  operari  propter  scmctipsum ,  id  eit,  ut 
gloiiam  misericordise  jusliliwve  suas  demons- 
trci.  Hanc  tlnninaiionem  decernere  ob  pracvisa 
peccala ,  jusiitiae  est  :  sine  praevisione  aulcin 
peccatorum  damnalionem  decernere,  injusti- 
tiae  esse  videlur.  Sic  enirn  loquitur  S.  Aug.  1.  3, 
in  Julian.  c.  18  :  Bonus  est  Deus  ,justus  est  Deus, 
polesl  aliquos  sine  bonis  vieritis  Uberare,  quia  bo- 
nus  est;  non  polest  quemquam  sine  malis  meritis 
damnare ,  quia  jttstus  est.  Et  in  epist.  106.  ad 
Paulinum  :  Quemquam  immcritum  et  nulli  pec- 
cato  obnoxium  ,  si  Deus  damnare  creditur  ,  alie- 
nus  ab  iniquilate  non  credilur.  Non  potuit  igitur 
Deus  ante  praevisionem  peccati  decerneredam- 
nationemalicujus,  justitiam  suam  ea  damnatio- 
ne  monstraret.  Justitia  enim  justae  vindicne 
et  poenae  praeexigit  et  praesupponit  reatum 
culpa1. 

5.    ABOMINATIO    DOMINI    EST    OMNIS   ARROGANS: 
ETIAM  Sl  MAMJS   AD  MANUM  FUERIT  ,  NON  EST  INNO- 

cens.  ]  Pro  an-ogans  liebr.  est  nb  mj  geba  leb , 
idest,  elatus  corde  ;Scpluag.  significanteru^,/o- 
-^ofo; ,  id  est,  sublimis  corde.  Secundam  par- 
tem  ita  explicant  Sept.  Manui  autem  manus 
infcrens  injuste ,  non  erit  innocens ;  et  Syrus  : 
Qui  exlendit  manum  suam  in  proximum  suum  , 
non  prohibetur  d  malo ;  Chaldams  ,  cimalo  non 
mundabitur  ;  Scholiast  .et  manus  manui  mis- 
cens  ,  etc. 

Sensus  est,  q.  d.  Deusabominatur  omnia  pec- 
cala  et  .peccatores  ,  sed  maxime  arrogantiam  el 
arrogantes;  quare  etiamsi  ipsi  multos  habeant 
socios,  quibus  se  lueantur,  e  tper  quos  junc- 
tim  manus  violentas  in  alios  injiciant,  ut  pec- 
cata  peccalis  assidue  altexant ,  non  tamenerunt 
innocentes,  id  estimpuniii ;  sed  cito  ira  Dei  in 
eos  desaeviet,  eorumque  fastum  slernet.  Causa 
est  quod  arrogans  sit  aemulus  et  antagonista 
Deij  ut  velut  aller  Lucifer  velit  se  Deo  aequare, 
et  cum  eo  de  honore  et  primatu  contendere; 
lllum  ergo  ut  sui  honoris  aemulum  Deusinsec- 
talur  ,  siderat  et  sternit,  uli  alibi  ostendi.  Unde 
S.  Gregor.  p.  3.  Pastor.  admon.  25.  hanc  gno- 
men  applicans  vanis  et  superbis  praedicatori- 
bus  :  Audiunt,  ait ,  quod  scriptum  est :  Abomina- 
tio  Domini  est  omnis  arrogans ;  quia  videlicet 
dum  in  verbo  Dei  gloriam  propriamqumrit ,  jus 
dantis  invadit,  eumque  laudi  sux  postponere  ne- 
quaquam  meluit ,  iiquo  hoc  ipsum  quod  taudalur, 
accepit. 

Aliter  Pagnin.  qui  vertit,  mox  non  erit  impu- 


nittts ;  el  Vatvbli  tnoat  non habebitur  pro  in  <-///> 
id  eil  Btatim  punietur^aoi/  «)  fnanus  admanum , 
idem  mi  quod  tito,  itlieo.  Altter  el  Cajelan.  q.  <i. 
Etiumii  arrogam  mann  rminum  frlcel  ,  lergnt , 
ci  abluat ;  nulln  tamen  aqua  ,  nuila  luitratione 

nbsterget  siiiini  nrrognnli.c  icelui  :  nec  eril  in 

noceni,  id  eit  impuniitied  acriter  a  i)<-o  puni<  - 

lur.  Aliler  el  fi.  Lcvi  :  Manta  ad  manttm  ,   iil  eil 

asaiduia  malii  implicabilurj  et  R.   Salomon: 

PaMia  ,  inquit,  illi  per  inaiius  infligelur.  Aben 
Ezra  vero  vertii,  manus  Domiixi  propU  r  menum 
impii,  q.  d.  Manus  Domini  lniiic  cxtcrininal ,  60 
quod  fraudulcnta  inanii  utatur.  Vide  qua:  <l<:  h.ic 
pariDinia  dixi  cap.  11.  21. 

INITIUM  VI/EUON^J,  FACEHE  JIISTITIAM  :    ACCKPTA 
EST  ALTEM    APUD  DEUM  MAGIS  QUAM  IMMOI.AIIi:  VIC- 

timas.  ]  Hic  versus  non  esl  iu  Ilebraeo  et  Chald. 
transcriptus  esl  ex  Sept.  <pii  sic  babe.nl:  Inl- 
lium  bona;  via  facere  jusla  ;  accepla  autcm  sunl 
apud  Deummagis quumimmolarc hostiam, Noster 
Salazar  per  justitlam  accipit  miaericordiam  , 
q.  d.  Inter  reliquas  hene  vivcndi  parles  princi- 
pem  locumoblinet  misericordia  erga  pauperes 
et  egenos,  atque  lianc  Deo  ipsi  graliorem  acci- 
dere  quam  hoslias  el  victimas  ingenles,  ha- 
bes  Osee  c.  6.  6  :  Miscricordiam  volo,  ct  non  sa- 
crificium.  AudiS.  Chrys.  hom.  5.  in  Matth.  Vis  , 
ait ,  corpus  Clirisli  honorare  ?  non  despirias  ipsum 
nudum;neque  hic  quidem  in  Ecclesia  sericis  pan- 
nis  induas  ;foris  aulem  frigore  ac  nuditale  confici 
negligas.  Qui  enim  dixit :  IIoc  est  corpus  mettm  , 
ct  rcm  simutcum  verbo  confecit ,  idem  dixit :  Esu- 
rientem  me  vidistis ,  et  non  cibaslis;  et  inquantum 
non  fecislis  uni  eorum  minimorum,  nec  mihi  fecis- 
tis.  Hoc  ccrte  corpus  Chrislinon  amictu,  sedani- 
ma  munda  indiget ;  illud  autem  multa  cura  et 
magna  diligentia  eget.  Utique  ad  hoc  non  estopus 
vasis,  sed  aniiiiis  aureis  :  hoc  dico ,  non  quia  vitarc 
velim  talium  vasorum  oblationem;  sed  quia  dig- 
num  putem  anle  omnia  misericordice  et  benignita- 
tis  essc  incumbcndum.  Ex  quibus  consiat  Deum 
tantum  pauperibus  deferre  ,  vel  potius  sibi  ipsi 
in  illis  ,  utj  quod  attinel  ad  externa,  honeslius, 
liheralius  et  decenlius  secum  in  his  agi  velit , 
quam  in  Eucharisti.T  Sacramento.  Et  quidem 
haec  una  ralio  antiquos  Ecclesiae  proceres  per- 
movit ,  ut  in  magnis  pauperum  angustiis  sa- 
cros  calices  comminuerint ,  et  pretia  eorutn 
pauperibus  impenderint.  Addit  autem  Salomon 
misericordiam  et  eleemosynam  non  solum  Deo 
graliora  esse  quam  sacrificia  et  victimas  ,  sed 
eliam  homini  utiliora;  nam  si  hosliae  ad  mun- 
danda  et  eluenda  peccala  poiissimum  instilutae 
sunt,  misericordia  quidem  et  veritate  redimitur 
iniquitas,  etc. 

Hic  sensus  appositus  est ,  sed  arctior.  Quare 
alii  passimy«5a7/amgeneratim  accipiunt,  prout 
sese  exlendit  ad  quamlibet  virlutem  ,  q.  d.  Ini- 
tium  ad  viam  bonam,  id  est  advirlutem  et  vitam 
honestam  ,  esl  facere  j ustitiam ,  id  est  exercere 
opera  virtutum,  q.  d.  Via  ad  virtutem  est ,  non 
speculatio,  sed  aclio  et  exercilium  virtulis:  sic 
enim  humitiatio estviaad humilitalem,  aitS.  Bern. 
sicut  leclio  ad  scienliam ,  passio  ad  patientiam. 
Dicit  autem  initium,  quia  potissima  difficultas 
virtutis  est  in  ejus  initio,  ut  quis  eam  inchoet, 
q.  d.  Inchoa  opera  virtulis,  incipe  operari  ho- 
nesta  etsancla,  ac  experieris  virlutem  non  adeo 
csse  arduam ,  uli  eminus  tihi,  insligante  diabolo 
etmundo,  apparebat;  imo  reipsa  disc.es  illam, 


420 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  C;.p.  XVI. 


rjusque  apicem  continuo  sui  exercilio  facilem 
esse  adepiu.  Hic  verum  estilludHoratii: 

Dimidium  facti,  qui  bene  coepit ,  habet. 

Et  illud  Ausonii  epig.  83  : 

Incipe,  dimidium  facti  est  coepisse  ;  supersit 
Dimidium,  rursum  hocincipe,  elefficies. 

Et  alius : 

Incipe  quidquid  agas ,  pro  toto  est  prima  operis  pars. 

Hinc  prudentes,  cum  quid  ardui  occurrit,  illico 
illud  aggrediuntur ;  et  clausis  quasi  oculis  men- 
tis  j,  ne  ejus  difficullale  aspecla  terreanlur,  ma- 
num  operi  admovenl,  itaque  primam  difficul- 
latis  apprehensionem  quae  vehementissima  est, 
superant;qua  superata  reliqua  deinde  facile 
evincunt,  sensimque  rem  omnem  confieiunt : 
perinde  ac  aegri  pillulas  aliasque  medicinas 
amaras  clausis  oculis  hauriunt,illicoqtie  traus- 
glutiunt,  itaque  sanilatem  sensim  recupcrant. 
Rursum,  pro  iniiium  groece  est  «?x*>  quod  tum 
principium,  tum  praecipuum  principatum  et 
summam  significat,  q.  d.  Praecipuumelsumma 
viae  honae,  id  cstvirlutis  vitaequc  lioncstae  con- 
sistitnon  in  speculando,  sed  in  faciendo  justi- 
tiam,  id  est  opera  justa  et  sancta.  Quare  idem 
docet  hic  Salomon  quod  Chrislus  Matlli.  19.  17  : 
Sivis  ad  vilam  ingredi,  serva  mandala,  inquil 
iiuclorCatenae  Gra3C.  imo  idem  quod  dixitSalo- 
mon  cap.  1.  7:  Timor  Domini  principium  sapien- 
ticB.  Timet  enim  Dominum  ,  qui  Dei  mandata 
servat.  Accepia  est  aulem  apud  Deum  ,  tum 
ipsa  justitia  ,  lum  ipsa  via ,  id  est  vita  hona 
quam  efflcit  juslitia  ,  magis  quam  immolare 
viclimas  ,  juxta  illud  :  Misericordiam  volo  et 
non  sacrificium  ,  Osee  6.  6.  Quod  enim  de 
misericordia  dixit  Deus,  idem  de  charilate, 
juslilia,  patientia,  aliave  virtute  dixeril  :  Cha- 
ritatem  ,  juslitiam,  patientiam  ,  etc.  volo  et 
non  sacrificium  ,  eo  sensu  quoexplicui  OsecG. 
Actus  enim  internus  charitatis ,  justiliae  ,  pa- 
tientiae,  etc.  magisplacet  Dco  quam  exlernum 
sacrificium  ,  sive  viclima  houm  et  ovium,  cum 
ille  animatus  sit  et  ralionalis ,  haec  hruta  et  ir- 
rationalis.  Unde  dignilas  externi  sacrificii  nas- 
cilur  et  mensuralur  dignilate  inlerni  aclus  reli- 
gionis  et  devotionis ,  ex  qua  manat  el  offerlur: 
quanlus  enim  est  actus  hic  internus,  lantus  est 
et  exlernus;quanlumqueille,  lantum  hicplacet 
Deo.  Loquor  desacrificiis  in  gcnere,  qualiaeranl 
velera  ,  quae  omnem  vim  et  digniialem  accipie- 
hant  ex  opere  interno,  pula  ex  devotione  ope- 
ranlis.  Secus  est  de  sacrificio  Eucharisliae, 
quod  vim  hahet  ex  opere  operalo  sive  ex  se 
ipso. 

6.    MlSERlCORDIA  ET  VERITATE  REDIMITUR  INIQUI- 
TAS:  ET  IN   TIMORE  DOMINI  DECLINATUR    A    MALO.  j 

Pro  redimitur  Hehr.  "1231  iecupar,  id  est  expia- 
ttir,  propiliatur;  Chald.  Benignitate  et  verilate 
expialur  peccalum,  et  timor  Dei  averlit  a  malo. 
Hic  versus  repelilur  :  posiiusenim  fuit  quoqtie 
cap.  -praeced.  vers.  27,  uhi  eum  Noster  trans- 
scripsit  cx  Septuag.  hic  vero  ex  Hebroeo.  Ihi- 
dem  eum  explicui :  quare  hic  plura  non  addam. 
Jam  si  misericordia  et  verilale  redimitur ,  el  ut 
Hehr.  haheni,expiaiur  iniquilas  :  ergo  perearum 
opera  satisfacimus  pro  poena  peccato  quoad 
culpam  remisso,  adhuc  reliqua  et  dehita  ,  ait 
Beliarm'.  I.  h.  de  Poenii.  c.  8.  Nam  non  mituisad 
juslitiam  perlinet  redempiio  quam  satisfactio. 


Et  si  absurdum  esset  dicere  nostris  operihus 
salisfieri  pro  peccatis  ,  multo  esset  absurdius 
dicere  noslris  operibus  redimi  peccata  :  sicut 
etiam  ipsi  haeretici  gravius  ferunt ,  si  dici  ve- 
limus  aliqua  ex  parte  redemptores  quam  satis- 
factores. 

7.  CUM  PLACUERINT  DOMINO  XVE  HOMINIS  ,  INIMI- 
COS  QUOQUE   EJUS  CONVERTET  AD  PACEM.  ]  Hehr.  In 

volendo  Dominum  vias  viri,  etiam  inimicos  ejus 
pacificabit  cum  illo ;  Valahl.  hosles  quoque  ejus 
conciliat  ei  ;Chald.  pacificosreddit  et;Syrus  vero  : 
Jn  voluntate  Domini  sunl  via  hominis  ;  etiam  ejus 
inimico  poenas  retribuel.  Hehr.  enim  abti?  scalam 
et  retribuere  et  pacificare  signilicat.  Septuag. 
(qui  hic  passim  multas  sententias  transponunt, 
imo  diversas  addunt)  c.  praeced.  v.  27.  sic  ha- 
bent:  Acceptx  apud  Dominum  via?  homlnumjus- 
torum ;  per  ipsos  autem  el  inimici  fiunt  amici. 

Primo,  Baynus  sicexponit:  Inimicilias  et  odia 
inter  sese  exercent  homines,  quod  Dei  non  quae- 
rant  amorem,  q.  d.  Fieri  non  potesl  ut  fidelcs 
inter  sese  sint  amici,  qui  Deum  ut  oporlet  non 
amant.  Sin  Deum  amamus,  inter  nos  amicilia 
facilecoibit.  Charitas  enim  qua  amamus  Deum 
exlenditseadproximum  :  facit  enim  ul  proplcr 
Deum  amemus  et  proximum  quasi  Dei  imagi- 
nem.  lgitur  si  in  utraque  dissidenlium  parte 
excileiur  charitas  et  amor  Dei  ,  idem  flectet 
utrosque,  ut  propter  Deum  ament  sese  invi- 
cem,  paccmque  ineant.  Sin  autem  una  pars 
ametDeum,  altera  obstinate  in  odio  perseve- 
ret,  prior  sallem  quaeret  pacem  ,  satagetque 
adversam  partem  pacificare  et  sibi  conciliare 
quoad  poterit,  ut  sit  hypallage,  q.  d.  Inhnicos 
quoque  ejus  convertet  ad  pacem ,  id  est,  justus 
amans  Deum  pacem  suam  et  amorem  convcr- 
tet  quoque  ad  inimicos,  hoc  est',  diliget  inimi- 
cos  propter  Deum,  satagetque  eos  sihi  pacifi- 
care,utpacem  cum  eis  ineat  et  colat.  Quo- 
circa  Demosthenes  homines  justos,  aequos  et 
placidos  vocabat  coagulum  civitalis;  quia  sicut 
coagulum  slringit  et  unit  lac  ex  se  liquidum 
ct  fluidum  :  sic  justus  omnium  lam  amicorum 
quam  inimicorum  animos  pace  el  concordia 
siringerc  alque  tam  sibi  quam  inler  se  unire 
studet. 

Secundo,  simplicius  el  germanius,  q.  d.  Cum 
quis  sludet  per  omnia  placere  Deo,  fil  saepc  ut 
Deus  vicissim  inimicos  ejus  placet,  ct  ad  pa- 
ccm  converlat,  ut  cupiant  ipsi  placere,  sicut 
ipse  placet  Deo  :  idque  triplici  de  causa.  Prima 
cst,  quod  inimici  videant  se  non  posse  praeva- 
lerecontraeos  qui  Deum  amanl,  el  quos  vicis- 
sim  Deus  amat,  protegitetpropugnat.  Secunda, 
quod  virlus  et  pietas  ubique  sint  amabiles,  om- 
nesque  etiam  hosles  rapiant  in  sui  amorem  et 
admirationem  :  quo  fil  ut,  cum  inimici  vident 
suum  adversarium  virlulepraedilum,  sincerum, 
sanctum,  cogantureum  amare,  pacemquecum 
co  redintegrare.  Unde  Beda  sic  explicat :  Tanta 
esl  sanclitas ,  inquil,  divince  religionis ,  ut  eani 
plerumque  eliam  qui  foris  sunt  vencralioni  ha~ 
beanl;  et  quos  perfecte  Deo  servire  perspexerint  , 
cum  his  pacem  habere  quantumvis  rcligione  dis- 
crepantes  incipiani.  Terlia  ,  quod  Deus  in  manu 
sua  haheat  corda  inimicorum  ,  ul  ea  ad  amo- 
remvelodium  ilectcre  possit  prout  vtilt.  Cuui 
ergo  juslisamicissuis  optime  velit.fleclilcorda 
ininiicorum,  ut  cum  amicis  suis  pacem  cu- 
piant  et  colant.  Denique  Deus  csl  ccntrum 
amoris    ct    amicitiae  :   quarc    sicul  in   corrtro 


COMMENTAIUA  1N  PHOVF.nBIA  SALOMONIS.  Cap.   XVI. 


m 


coeunt  et  uniunlur  oinnes  lincae  circulum  in 
duas  oequales  parlei  secantei  ,■  >ii'  In  Deo  uniun» 

lur  oninrs  amici  aeque  BC  inimic.i  :  sicut  rniin 
ccntruin  in  se  unit  oinius  lineas  ,  llcel  sibi  ad- 
vtisas  ,  sie  Dcus  ainicat  ct  COnglulinal  homincs 
quoslihct,  etiara  libl  invlcem  inlmlcos.  Dico 
ssspe  id  licri,  nonsemper;  nam  vidcmus  justos 

s;i  pc  ab  aemulis  conlinuas  perscculioncs   pali, 

uti  passisunl  lidelcscl  Marlyres  primis  trccenlis 

Ecclesiae  nnnii  a  Nerone  uique  adConstantinum. 

Exemplum  hujua  lententiaa  clarumeit  InSa- 

lomonc ,  cui  Dcus  omncs  vicinos  rcgefl  ct  po- 
|)ulos,  cliain  boslilcs,  vcl  subjccit ,  vcl  fuedere 
sociavit;  unde  ipaevocalui  e&lSalomon,  iclcsi 
pacilicus  :  quia  plcnam  cum  omnibus  tam  ini- 
micis  quam  amicii  pacem  habuit,  3.  Reg.  10. 
"23.  nursum  patcl  istud  iu  Davidc,  cui  Saul  ali- 
quotiea  reconcilialus  cst,  Dco  cor  illius  ob  me- 
rita  Davidis  coinmovcnle.  In  Tobia  ilcm  qui , 
quoniam  mcmor  fuil  Domini  in  loto  cordc  suo, 
dedil  illi  graiiam  Dcus  in  conspcctuSalmanasar 
rcgis,  ul  patet  Tobise  1.  Patct  idcm  in  Assuero, 
coram  quoEstherei  Mardoclueus,  el  pereospo- 
pulus  Judaicus,  invcnii  gratiam.  In  Josepli 
itcm,  Danielc,  et  in  tribus  pueris.  Item  in  Alexan- 
dro  Magno  ct  Jaddo  saccrdote,  cujus  bistoriam 
videre  cst  apud  Josepbum,  lib.  11.  deAntiq.  Ju- 
daic.  c.  ult.  Sed  omnium  maximc  in  populo 
Cbrisliano,  cujus  inimicos  regcs  ct  principcs 
post  mullas  perscculioncs  Dcus  tandcm  pacifi- 
cavii  cum  eo,  ila  ul  non  tantum  a  persccu- 
tione  cessaverint,  sed  cliam  jugo  fidei  sesc  sub- 
miserint. 

Docdergo,  bac  gnome,  primo  el  anlc  om- 
nia  fidcli  quaercndum  cssc  amorem  cl  cultum 
Dei,  ut  ci  per  omnia  placcat,  cliamsi  propterea 
bominibus  displiceat,  dicatquecum  Aposlolo  : 
Siadhuc  hominibus  placcrem  ,  Chrisli  scrvus  non 
essem;  tum  quia  placcre  Deo  longe  mclius 
est  quam  placere  bominibus  :  ac  displicerc 
Dco  longe  dclcrius  et  pcrniciosiusccsl  quam 
displicere  bominibus,  tum  quia  D'eus  facile 
potest,  et  saepc  solct  amicis  suis  inimicos  con- 
ycrtcre  ad  paccm,  uti  gentes  Cbristo  ct  Aposto- 
Jis  inimicas  convertit  ad  paccm  ,  fidcm  el  ohe- 
dientiam.  Ac  parcntes  qui  initio  obsisluni  filiis 
neligionem  ingredientibus  ,  sacpe  converlit  ut 
visa  deiiule  filiorum  pietate,  profcclu  el  fruclu, 
cosdem  prae  ccleris  liberis  ament. 

Docct  sccundo  efficax  ct  optimum  medium 
ad  conciliandos  bostes  esse,  si  prius  nobis  con- 
ciliemus  Deum  :  Deus  enim  in  manu  sua  babet 
corda  bostium  ;  quare  si  ejus  benevolentiam 
nobis  conciliemus,  facile  ipse  bosles  nobis  con- 
ciliabit,  praesertim  si  id  inslanler  ab  co  ilagite- 
mus  :  Deus  enim  facil  voluntatcm  limcntium  se, 
et  obedienlibus  sibi  quasi  obedil,  caeteraque 
omnia,  quin  elbostcs  ipsos,  facit  obedire.  Addc 
Deum  in  legc  veteri  peculiaritcr  promisisse  Ju- 
dajis,  si  lcgi  suae  obedirent,  victoriam  dc  inimi- 
cis  et  pacem  stabilcm.  Exod.  23.  27.  ct  Levil.  26. 
(i.  et  seq. 

Huc  spectal  axioma  n.  Simeon  in  Pircke  avoth, 
id  cst  in  Apopbth.  Patrum  c.  2  :  lla  voluntati  Dei 
morem  gere  sicut  lua,  imo  rclicla  voluntate  tua, 
itlius  arbitrio  le  submitte  ;  sic  enim  et  alios  proti- 
nus  tuis  facies  desideriis  ct  voluntalibus  inservire. 
Dcus  enim,  in  cujus  manu  suni  omnium  voluu- 
tales,  cas  ilectel,  tibique  faciet  obsequentes. 

Myslicc,  q.  d.  Si  pcr  obcdientiam  subjeceris  le 
plane  Dco.  cjusque  legi  cl  voluntati,  ut.g^per 


omnii  placeaa,  fiet  ut  lensui  quoque  lui  appe- 
liliis,  omneique  virei  Rnima  ctcorporii,  ac 
prtvierlim  cogitationea  ct  leDlallonei,  lubdant 
•o  nicnii  et  voluniati  iu.t,  ut  eai  facile  luppri- 
mas ,  compcscai,  eisque  domineris,  uii  domi- 
naius  esteii  Adam  in  paradiio,  quandiu  obedi- 
vit  Deo ;  at  ubl  Dco  rebellavil,  mox  rebellem 
sensil  carnom  et  concupiscentiam.  ihec  est  cnim 
justa  lex  lalionis,  ul  si  le  subdas  luo  superiori, 
subdanlur  tibi  pariter  Inferiorei  lui  i  lin  supe> 
riori  rebelles,  sentiai  pariter  rebeilei  lubditoi 
tuos.  Lnde  S.  Aug.  1.  1.  de  Nuptiis  el  concupis. 
c.  G  :  lnjustum  cnim  crat ,  ait,  ut  obtemperaretur 
a  scrvo  suo,  id  cst  a  corporc  suo,  ci  qui  non  ob- 
lcmpcravcrat  Domino  suo.  El  I.  2.  Conlra  duas 
ep.  Pelag.  c.  22  :  Faciebat  qulppe  hoc  ordojusti- 
tia ,  ul  quia  corum  anima  famulum  corpus  d  Do- 
mino  actcpcrat,  sicut  ipsa  cidem  Domino  suo ,  ila 
illi  corpus  cjus  obediret ,  atque  cxhibcret  vila?  illi 
congruum  sine  ulla  resislcntia  famulatum.  Et 
mox  :  Nondum  quippe  anima  rationalis  domina 
carnis,  inobedicns  exsliterat  Dominosuo,  ut  pana 
reciproca  inobcdicntcm  experiretur  carncm  famu- 
lam  suam  cum  sensu  qnodam  confusionis  ei  mo- 
lcstia?  sua?.  Et  I.  \h.  de  Civil.  c.  15  :  //*  illius  pccca- 
ti  pana,  quid  inobedientia;  ?iisi  inobcdientia  rclri- 
bula  cst?  Nam  quce  hominis  est  alia  miseria,  nisi 
advcrsus  cum  ipsum  obcdientiacjus  ipsius,  ut  quo- 
niam  voltiit  quod  potuit ,  quod  non  potest  vclit  : 
Imo  Deus  magnis  Sanclis  et  amicis  suis  subjicit 
summos  inimicos,  tam  suos  quiim  nostros,  pu- 
la  daemones,  juxta  illud  Chrisli  ad  Discipulos  : 
F.cce  dcdivobis  potestatem  calcandisupra  scrpentes 
ct  scorpiones,  et  supcr  omnem  virlutem  inimici ;  et 
niltil  vobis  noccbit.  Luc  10.  19.  Sic  S.  Antonius, 
S.  Ililar.  S.  Macarius,  S.  Franciscus  dominaban- 
lur  dajmonihus,  cosque  ab  cnergumenis  expel- 
lehant,  sibique  subdebant. 

8.  MELIUS  EST  I'ARUM  cum  justitia,  ouam  multi 
fiujctus  cum  imqijitate.]  Hebr.  Qudm  multi  pro- 
vcnlus  absquejudicio.  Svdjudicium  Hebraeis  saepe 
significal  oequilatem  :  unde  Nosler  seculus  Sept. 
recte  verlit  :  cum  iniquitate.  Sic  enim  babent 
Sept.  et  ex  iis  S.  Hier.  in  cap.  U.  Eccl.  legit  : 
Meliorest  acceptio  parva  cumjustitia,  quiim  mttl- 
ta  genimina  cum  iniquitate.  Pro  acceptio  gi\cce  est 
).r^ii,  id  estcaplura,  occupatio,  possessio. 

Primo,  Baynus  pcr  justitiam  accipil  elecmo- 
synam,  q.  d.  Melius  est  modicum  cum  justitia, 
id  est  cum  piis  opibus  ct  clecmosynis,  quam 
mullitudo  fructuum  absque  judicio ,  hoc  est  ini- 
que  ct  cx  rapina  colleclorum.  Non  enim  prode- 
runt  diviiiae  in  die  irae,  nisi  ex  illis  fiat  justilia, 
id  est  opera  misericordiae,  quibusiniquilas  re- 
dimilur,  uli  dixit  v^  6. 

Secundo,  simplicius  et  plenius,  justitiam  ge- 
neratim  accipias  pro  complexione  virlulunij 
q.  d.  Salius  cst  babere  parvos  fructus  et  opes 
cum  virtutc  et  sanctilale,  quam  multos  cum 
iniquitate;  quod  dupliciler  exponas :  primo,  q.  d. 
Satius  esl  parvas  opes  ex  labore  justo  colligere, 
quam  mullas  ex  injuslo,  v.  g.  perusuras,  frau- 
des  ct  illicilos  contraclus.  Unde  Vatabl.  verlit  : 
PasiUum  quod  cum  justilia  possidet ,  prastat  pro- 
venlibus  immensis  inique  parlis.  Secundo,  q.  d. 
Salius  est  modicum  cum  justa  vita,  quam  mul- 
lum  cum  injusla  el  iniqua.  Causa  est  prima  , 
quod  juslilia  cl  sanclilas  majus  sit  bonum  quam 
omnes  opes  mundi :  sanctitas  enim  csl  bonum 
ccelcste  el  divinum,  adeoque  ipsa  csl  summa 
participatio  Dci  cl  divinilalis.  Secunda ,  quo.I 


kll 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVI. 


qui  modicum  possidet  cum  justiiia ,  gaudet  ani- 
mi  pace ,  tranquillitale ,  laetitia ,  quae  omnibus 
muncli  bonis  antecellit,  juxta  illud  Eccl.  h-  6  : 
Melior  est  pugillus  cumrequie,  qudm  plena  utra- 
que  manus  cum  labore  et  affliclione  animi.  Ubi 
S.  Hier.  Eleganter ,  ait,  justitia  requiem  habet , 
iniquitas  iaborem.  Ex  adverso,  qui  multa  possidet 
injuste  et  inique,  pcrpetuis  agitur  conscientiee 
remorsibus  el  angoribus,  item  forensibus  lilibus 
et  molesliis  ,  quee  omnem  opum  voluptatem 
exhauriuntetabsorbent.  Tertia,  quod  Deus  effi- 
ciatutjusius  ex  modico  commodius,  felicius  et 
saepe  lautius  vivat  quam  iniquus  ex  mullo ,  juxla 
illud  c.  prseced.  v.  16  :  Melius  est  parum  cum  ti~ 
more  Domini,  quam  thesauri  magni  et  insatiabi- 
les.  Vide  ibi  dicta.  Et  illud  Ps.  36.  16  :  Melius  esj 
modicum  justo  super  divitias  peccatorum  multas , 
quo  alludit  hic  Salomon.  Melius  ergo  est  parum 
cum  justitia ;  melius ,  id  est  felicius,  quietius, 
laetius,  dilius,  copiosius,  uberius  est.  Hoc  est 
quod  ait  Christus  Matlh.  6.  33  :  Quarite  primiim 
regnum  Dei,  et  justitiam  ejus  ;  et  hac  omnia  adji- 
cientur  vobis.  Ubi  S.  Chrys.  notat  Deum  vetuisse 
nimiam  curam  temporalium,  ut  ceriius  eadem 
a  Deo  Deique  providentia  obtineamus  :  nimia 
enim  solliciludo  nos  iis  facit  indignos  ;  spes  vero 
in  Dei  providentia  reposita  efficit  dignos.  Jubeo, 
ait,  ista  non  quceri  et  non  curari,  non  quidem  ne 
accipias ,  sed  ut  abundantius  accipias.  Dlam  solli- 
citudine  afflictus ,  et  curarum  morsibus  sctpe  dis- 
cerptus,  hisce  bonis  le  facit  indignum. 

Myslice  Beda  :  Beati,  ait  Dominus ,  pauperes  ; 
quia  vestrum  est  regnum  ccclorum.  El  ilerum  :  V& 
vobis  divitibus !  quia  habetis  consotationem  veslram. 
Potest  et  sic  accipi :  Quia  melius  sit  in  simplici  con- 
versatione  Deo  devote  servire,  quam  multis  abun- 
dare  virtutibus,  verbi  gralia,  eleemosynis ,  oratio- 
nibus,  jejuniis ,  doctrina,  castilate ,  ac  proximo- 
rum  facta  despicere ,  et  de  sua  quasi  &ublimiiale 
gloriari. 

9.  COR  HOMINIS  DISPONIT  VIAM  SUAM  :  SED  DOMINI 

est  dirigere  gressus  ejus.]  Hebr.  Cor  hominis  co- 
gitabit  viam  suam,  et  Dominus  diriget  vel  firma- 
vit  gressumejus.  Pro  diriget  aliqui  verlunt,  Ubra- 
bit ,  sed  minus  recte  :  nil  enim  tale  significat. 
Hebr.  "PDi  iachin.  UndeSept.  Corviri  cogitat justa 
ut  d  Deo  dirigantur  gressus  ejus ;  S.  Cyprian. 
tracl.  de  Zelo  sub  finem,  et  d  Deo  dirigentur 
gressus  ejus.  Sed  quae  et  qualia  justa  cogitabit 
juslus,  ut  disponatviam  suam?  Audi  ea  traden- 
tem  S.  Cyprian.  ibid.  Habes,  ait,  multaquce  cogi- 
tes,  paradisum  cogita,  quo  Cain  non  redit ,  qui 
zelo  fratrem  peremit.  Cogita  cccleste  regnum ,  ad 
quod  non  nisi  concordes  atque  unanimes  Dominus 
admittit.  Cogila  quod  filii  Dei  hi  soli  possint  vo- 
cari ,  qui  sint  pacifici,  qui  nativitate  ccelesti  et 
legedivina  ad  simililudinem  Dei  patris  et  Christi 
respondeant  adunati.  Cogita  sub  oculis  nos  Dei 
stare,  spectante,  ac  judicante  ipso  conversationis 
ac  vitce  nostra?  curricula  decurrere  :  pervenire  nos 
tunc  demum  posse ,  ut  eum  videre  contingat,  si 
ipsum  nunc  videntem  deleclemus  actibus  nostris, 
si  nos  dignos  gratia  ejus  et  indulgenlia  prabea- 
mus ,  si  placituri  semper  in  regno ,  in  hoc  mundo 
ante  placeamus. 

Sensus  Vulgalae  lectionis  est,  q.  d.  Homo  cum 
generali  Dei  concursu  cogitat  et  disponit  opera 
naturalia,  cum  concursu  vero  ejusdem  super- 
naturali  cogital  et  disponit  opera  virtutum  su- 
pernaturalia  ,  quse  illi  agenda  incumbunt  ;  at 
vero  neuter  concursus  Dci  sufficit,  ut  id  quod 


cogitavit  homo  opere  exsequatur,  sed  ad  hor. 
opus  esl  nova  et  singulari  Dei  gratia,  quse  diffi- 
cultales  omnes  in  exsecutione  occurrentes  sub- 
moveat,  vel  complanet,  vel  superet.  Significa- 
tur  ergo  hie  quOd  concursus  et  gratia  subse- 
quens  major  sit,  magisque  necessaria  quam 
pranveniens  ,juxta  illud  Apostoli  :  Deus  est  qui 
operalur  in  vobis  velte  et  perftce.re  pro  bona  volun- 
tate.  Phil.  2. 

Secundo,  Tigurina  vertit  :  Cor  hominis  delibe- 
ratdeviasua;  Valabl.  Diligenter  excogitat  suam , 
q.  d.  Hominis  officium  est  diligenter,  prudenter 
et  sollicite  preemeditari ,  quicl  ei  agere  conve- 
niat,  illudque  Deo  commendare  :  quOd  si  id,  ut 
par  est,  fecerit  eo  modo,  quem  paulo  ante  ex- 
posui,  sane  Deus  diriget,  idest  rile  disponet ,  ac 
fortunabit  el  prosperabit  acliones  ejus  :  scilicet 
efficiet  primo  ut  illce  reclae  ,  prudentes  et 
sanctae  sint;  secundo,  ut  felicem  sorliantur 
effectum.  Simile  est  quod  de  lingua  dixit  v.  1  : 
Hominis  est  animam  prceparare ,  et  Domini  gu- 
bernare  linguam.  Hinc  aliqui  Theologi  sic  expo- 
nunt,  q.  d.  Constiiulus  in  gralia  Dei  potesl  per 
liberum  arbitrium  gratia  imbutum  proponere, 
Deum  nunquam  lelhaliter,  imo  nec  venialiter 
deliberate,  offendere,  castilatem  servare,  len- 
tationes  omnes  superare;  sed  Domini  est  diri- 
gere  gressus  ejus,  hoc  est,  sed  id  sine  novo  et 
quotidiano  Dei  auxilio  prseslare  non  polest.  Si- 
mile  est  in  lingua  :  juslus  enim  proponit  Deum 
nunquam  verbo  otioso  aut  noxio  offendere;  scd 
indiget  peculiari  Dei  auxilio,  ut  id  reipsa  pree- 
stet,  ut  scilicet  non  labalur  in  lingua,  Deumque 
illo  sermone  offendat.  Significat  ergo  Salomon 
gubernationem  linguae  el  gressuum  directionem 
post  propositum  cordis  esse  a  solo  Deo  :  quia 
solius  Dei  est  auferre  omnia  inlerna  et  externa 
impedimenla,  quoe  gubernalionem  lingua?  etdi- 
rectionem  gressuum  impedire  solent.  Haec  crgo 
optimo  jure  dicitur  gratia  subsequens  ,  qua 
homo  opere  ipso  confirmalur,  et  perficilur  in 
bono  proposito,  et  ablatis  impedimentis  in  eo 
usque  ad  opus  consummatum  perseverat.  lta  ex 
S.  Aug.  Gabriel  Vasquez  1.  2.  lom.  2.  dis.  185. 
n.  50.  Quocirca  ita  contra  Pelagianos  orare  fide- 
les  docet  Concil.  Arausic.  c.  2  :  Largire,  ait, 
suppticibus  tuis,  ut  cogitemus  te  inspirante  qace 
recta  sunt ,  et  te  gubernante  eadem  faciamus.  Et 
Ecclesia  in  Secrela  pro  iter  agenlibus  orat :  Et 
viam  illorum  prxcedente  gratia  tua  dirigas  et 
subsequente  comitarS  digneris.  Et  S.  Hier.  Dialog. 
3.  contra  Pelag.  Jam,  ait,  in  Domini  potestate 
est  ut  id  quocl  cupimus ,  quod  laboramus ,  quod 
nitimur ,  illius  ope  et  auxilio  implere  vateamus. 
Probat  idipsum  exemplo  regis  Assueri,  qui  va- 
riis  cogitationibus  dislractus  post  epulas,  quan- 
do  somnus  facilius  obrepere  solet,  dormire  ta- 
men  non  potuit,  ila  disponenle  Deo  propter 
redempiionem  populi  sui.  Ubi  novam  agnoscit 
graliam,  quolies  opere  exsequimur  id  quod  de- 
sideramus,  aut  periculis  imminenlibus  libera- 
mur. 

10.    DlVINATIO  IN   LABIIS  REGIS ,    IN  JUDICIO  NON 

errabit  os  ejus.]  Pro  errabit  Hebr.  est  byc 
iimal,  id  est,  ul  verlit  Aquila  el  Theodot.  non 
pravaricabitur  os  ejus ;  Chald.  non  mentielur; 
Symm.  non  faciet  injuriam.  Primo,  aliqui  haee 
exponunt  imperalive,  q.  d.  Labia  regis  sint  ve- 
racia,  ila  ut  in  judicio  non  errent,  nec  illud  in 
gratiam  cujuspiam  pervertant ;  sed  responsa 
sententire  ejus  ila  sint  vera  et  cerla ,  ut  videantur 


COMMKNTARIA  IN  PROVEMIIA  SAF.OMONIS.  Cap.  XVI. 


A23 


i  im  oracula ,  ac  rcx  ip>.«'  ita  alt  vcrax  el  Ddelta 
neminem  fallendo,  omnibuaque  fidcm  datam 
praMtando ,  ui  videatur  i i » s t ■  eaae  rattdicua  et 
fiita  decernena,  iuquit  Abcn  fzra,  laidorva  Cla- 
riufl,  el  alii.  i  ode  \aiabi.  sic  *eriil  ct  explicat : 
Veiut  divinatio  cst  tuper  ttttiiii  rtgit,  M  eti  divina 
atundam  ioqui dobtt,  El  Lyran.  Divinaiio,  inquit, 
id  eat  (livinaruin  rcrinn  lcciio,  ait  in  oculia  et 
labiis  regia.  Hoc  elymou  divinalionia  ridiculum 
ct  alienum  csi.  Rea  lamen  olim  fnit  vcia;  sic 
enim  de  rege  aeneit  Deua  Deut.  17. 18  :  Postquam 
uutiin  scdcril  in  solio  ngni  sui ,  dcscribct  sibi 
Dt  ult  ronomittm  lcgis  Itttjus  in  voltnnine ,  clc.  Le- 
gttqut  iltttd  omnibus  ditbus  vitce  succ ,  ul  discut 
ttmi rc  Dominum. 

Sccundo,  alii  priorem  partcm  accipiunt  as- 
lerlive,  poateriorem  imperalive.  Unde  Tigurina 
rerlit :  Oraculusunt  qtut  de  tabiis  regis  procedttnt 
dum  pronttntitit :  nc  trgo  prcvvaricelur  os  cjus. 

Tertio ,  Vatablus  rursuni  sic  cxponit ,  q.  d. 
Quundo  prophclia  cst  in  tabiisregis,  tunc  in  ju- 
dicio  non  solet  mentiri  os  ejus. 

Ouaiio,  niclins  alii  passim  ulramque  partcm 
aocipiunt  assertive  et  abaokite  :  hoc  cnim  exigit 
versio  Vulgata ,  Scptuag.  Hebr.  Cliald.  et  caeleri 
lntcrprclcs.  VeruiB,  qua  ralione  id  verum  est? 
Scimus  enim  Achab  ,  Jcroboam  ,  Manasscm  , 
aliosque  rcgrs  impios  crroncas  cl  impias  dic- 
tasse  sentcntias.  Respondco  :  Salomon  loqtiilur 
non  de  lyiannis,  ncc  de  rcgibus  infidclibus  et 
impiis,  quales  fuere  jam  reeensiti,  sed  tle  re- 
gibus  fidelibus,  piis,  probis  et  justis,  qui  aeque 
el  sapienter  regio  munere  funguntur,  el  regnum 
digne  administrant,  uti  veros  reges  decel,  qui 
probe  rcgis  oflicium  exerccnt,  omnesque  regiac 
obligationis  numeros  explcnt.  Hi  enim  sunt  vi- 
carii  Dei ,  el  veluli  dii  quidam  lcrrestres,  juxta 
illud  :  Ego  dixi  :  Dii  estis ,  et  fltii  Excelsi  omnes  , 
Psal.  81.  6.  Quibus  proinde  Deus  peculiari  ope 
assislil  et  cooperalur,  ut  subditos  jusle  et  sa- 
pienter  reganl  juslas  lcges  sanciendo  et  veris 
sentienliis  litcs  dirimendo.  Sensus  ergo  est,  q.  d. 
Edicta,  placita  et  senlenliae  justi  probique  regis 
accipicnda  suntut  oracula  Dci,  cujus  loco  prae- 
esl  populo,  quique  ei  in  Deum  el  justitiam  in- 
tenlo  el  defixo,  velut  vicario  suo  assistit,  ne  in 
mandando  vel  judicando  erret.  Si  enim  rex 
cdicta  et  senlentias  ferat  juxla  lcges  cl  jura,  ac 
si  sapicntes  consiliarios  in  consilium  adbibcal, 
corumque  judicium  sequatur,  utique  non  erra- 
bil ;  quia  semper  et  ubique  conformabit  se  dic- 
tamini  Iegum  et  sapientum  ;  boc  aulem  dicta- 
mcn  est  prudens,  et  practice  verum  certumque. 
Porro  haec  sententia  maxime  locum  babet  in 
rcbus  et  scntentiis  obscuris,  dubiis  el  perplexis, 
sive  eae  sint  facti,  sive  juris  :  quadam  enim  juris 
decreta  adeo  obscura  sunt,  ut  videantur  esse 
cxnigmala,  quae  quasi  divinando  resolvere  et 
interpretari  debet  rex  vel  imperalor.  In  iisergo 
si  rex  sapientum  consilio  utatur,  Deumque  in- 
vocet;  utique  is  eum  diriget,  ut  veram  justam- 
que  sentenliam  proferat  :  uli  aslitit  Salomoni  in 
judicio  merelricum,  qui  infanlem  vivum  verae 
matri  assignavit,  eo  quod  solerter  in  illa  viscera 
amoris  materni  pcrspiceret,  3.  Reg.  3.  26.  Tunc 
cnim  sentcnlia  regis  quamdam  divina£ionis  spe- 
ciem  habet.  Unde  et  prisci  Romani  judicium  rei 
obscurae  et  incerlaB ,  v.  g.  uter  accusalorum 
esset  deligcndus,  vocabant  divinationem.  Cau- 
sam  dal  Gellius,  1.  2.  c.  h  :  Divinatio,  inquil,,/a- 
dicium  appellatur;  quoniam  divinare  quodam  modo 


jttdicun  oportcat ,  quam  scntaitiam  tett  fetTtpaw 
.sit  ,  elC.|  quod  in  aliis  quldetn  causis  judu  m  ijiup. 
dieit ,  qiucqttc  argumenlU  1 1 1  tesllbut  dt  tnontlrata 
sunt ,  tequi  iot<  t :  in  luic  uiiti  nt  rf  cum  diligendut 
aecutator  ettt  parva  adtnodumetegelUattint,  qui- 
bus  iuoii  ri jtuti .r  pusstt ,  ct  propterea  tfuinam  mu~ 

gis  atl  acrusandum  idomns  sit,  quati  di\  uuniditm 
ot.  Ilinc  BCtiO  (iccronis  in  Vcitciii  VOCBlUr  divi- 

natio.  simili  modo  d<'  doctore  quis  dicere  poa- 
sct :  Divinolio  in  ore  doctoria  ;  in  doclrina  oon 

cn  abit  08  cjus.  El  de  confcssario  :  Diviuatio  in 
ore  confcssarii  ;  in  judicio  conscicnlia:  non 
errabil  os  cjus.  ldcm  dicas  de  consiliariis,  ju- 
i  i.M -onsultis  ,  mcdicis  ,  ac  quarumvis  artiuin 
profcssoribus.  Si  cnim  quisque  arlis  suae  prao- 
scriptaetdictaminaaequatur,  uli  debet,  inartls 
suae  cxercilio  non  errabil.  IIuc  ipeclat  illud  : 
Saccrdolcs  vivant  ut  numina,  loquantur  ut  ora- 
cula  ;  ct,  ul  ait  Malachias  c.  2.  7  :  Labia  saccr- 
dolis  cuslodient  scientiam ,  et  tegcm  rcquircnt  ex 
orecjus,  quia  angcltts  Domini  exerciluum  cst. 

Tacile  ergoSalomon  hac  sententia  monet  re- 
gcs  siue  dignilatis  et  oflicii ,  ul  memincrint  se 
Dci  cssc  quasi  intcrnunlios  ct  Prophctas  ,  ac 
proinde  summa  prudcntia  ,  diligcntia  ,  mode- 
raiioneclmaturitalein  judicandoetpraecipiendo 
utanlur  ,  ut  divinae  videantur  essc  corum  scn- 
tcniiae  ac  sancliones.  Vicissim  monct  subditos, 
ut  dccrelis  suorum  rcgum  et  principum  non 
secus  quam  oraculis  divinis  oblempcrcnt,  can- 
dide  ca  inlcrprctando  el  benigne  amplcxando  , 
ac  animose  ea  defcndcndo  et  propugnando. 
Veritas  hujus  senlenliae  liquet  cx  codice  Juris 
civilis,  in  quo  exsiant  leges  Theodosii  ,  Cons- 
lantini  ,  Valentiniani  ,  Jusliniani  ,  elc. ,  adeo 
just.T  ,  prudentes  el  verae ,  ut  quot  sunt  decreta , 
totidcm  vidcanlur  esse  oracula.  Similia  sunt 
dicta  Cyri  apud  Xenophontem  ,  et  Alfonsi  regis 
Aragonum  apud  yEneam  Sylvium  et  Panormi- 
lanum.  Denique  talia  sunt  apophthegmata  rc- 
gum  apud  Plutarchum. 

Regis  ergo  vox  et  sententia  \ocaluv  divinatio . 
primo  ,  quia  apudomnes  rala  et  firma  est,  tan- 
taeque  auctoriiaiis ,  ac  si  essct  quasi  oraculum, 
cui  refragari  esl  nefas  ;  secundo  ,  quia  os  regis 
est  quasi  os  Dei  ;  Deus  enim  per  regem  loqui- 
lur,  legesfert,  regitquepopulum.  Rursum  om- 
nis  lex  regum  derivatur  a  lege  aelerna  ,  quae  est 
in  mente  Dei.  Deus  ergo  est  primus  summus- 
que  legislator  ,  qui  per  rcges  et  principes  leges 
et  decrela  sancit  ;  hinc  vocantur  sanctiones 
quasi  sancitae  a  sancto  Deo  ;  terlio ,  quia  rex 
jubet  et  ordinat  de  rebus  futuris  ,  sicut  divini 
divinant  futura  ;  quarto  ,  quia  reges  in  ferendis 
lcgibus  et  sententiis  praevident  futura  commoda 
vel  incommoda  ,  et  juxta  ea  dicta  et  decrela  sua 
moderantur  ;  quinto,  quia  subinde  res  adeo 
obscuras  et  implexas  decidunt ,  ut  divinare  vi- 
deantur.  Undelib.  10.  Cod.  deLcgib.  aitlmperat. 
Qttis  legum  anigmata  solvere ,  et  omnibus  aperire 
idoneus  esse  videbilur ,  nisi  is  cui  soli  legislatorem 
esse  concessum  est  ?  sexto  ,  quia  rcges  et  prin- 
cipes  sancti  snbinde  fuerunt  viri  Prophetae  ,  uli 
fuit  Moses  ,  Josue  ,  Samuel,  David  ,  Salomon, 
quorum  proinde  oracula  exstant  in  Pentateucho, 
libro  Josue  ,  Judicum  ,  Regum  ;  septimo  ,  quia 
rcges  Judaeorum  ,  uii  paulo  ante  dixi ,  debe- 
bant  ex  lege  Dei  et  Deuteronomio  judicare  ct 
rcgere  populum.  Eorum  ergo  decrela  eranl  ora- 
cula  Dci  ,  uipote  pelita  ex  Deuteronomio.  De- 


U*k 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Gap.  XVI. 


nique  cor  regis  in  manu  Domini ,  quocumque  vo- 
luerit ,  inclinabit  illud  ,  Proverb.  21.  1. 

Sciant  ergo  reges  et  principes  se  ,  ut  bene 
regant,  Deo  nili ,  ab  eoque  regi  clebere,  juxta 
illucl  Proverb.  8.  15  :  Per  mereges  regnant  ,  et 
legum  conditores  justa  decernunt  ;  ac  proinde 
cumDeo  peroraliones  crebras  conversari,  illi- 
que  esse  familiares  assuescant ,  utejusin  re- 
gendo  regnodigna  sese  faciantorgana  et  inslru- 
menla.  Orent  ergo  cum  Salomone  Sapient.  9.  h  : 
Damikisedium  tuarum  assistricem  sapientiam,elc. 
ut  mecum  sit  ,  et  mecum  laboret  ,  ut  sciam  quid 
acceptum  sit  apud  te  ;  et  erunt  accepta  operamea, 
et  disponam  populum  tuum  juste ,  et  ero  dignus 
sedium  patris  mei.  Quocirca  Agapetus  Diaconus 
in  Admonitor.  Juslinianum  Imp.  ita  admonet 
num.  9  :  Sollicitam  Imperaloris  animam  speculi 
in  modum  abstergi  oportet ,  ut  divinis  splendori- 
bus  semper  coruscet  ,  rerumque  dislinctajudicia 
inde  condiscat.  ISiliil  enim  adeo  facit  quce  pera- 
genda  sunt  conspicere  ,  atque  custodire  eam  per- 
petuo  sinceram.  Hinc  Moyses  in  dubiis  omnibus 
consulebat  Deum  ,  eumque  ex  tabernaculo  sibi 
respondentem  audiebat.  Eumdem  consulebat  et 
audiebat  David  caeterique  reges  Isr^el  per  pon-- 
lificem  ,  Urim  et  Tummim  indutum  ,  1.  Reg.  1&. 
17.  cap.  23.  2.  et  cap.  28.  15.  Hinc  et  geniium 
legislatores  ,  ut  legibus  suis  pondu*  darent  , 
finxere  se  cum  diis  colloqui ,  ut  Lycurgus  Spar- 
tanorum  cum  Apolline,  Numa  Pompilius  Ro- 
manorum  cum  dea  Egeria  ,  Minos  Gretensium 
cumJove,  Zoroastres  cum  Numine,  Zamolxis 
cum  Vesta  ,  Menas  cum  Mercurio  ,  Mabomet 
cum  Angelo.  Quare  leges  et  edicta  sua  assere- 
bant  esse  divinationes  et  deorum  oracula. 

Allegorice  haec  sententia  verissima  est  in 
Christo  ,  qui  est  Rex  regum  ,  et  Dominus  do- 
minantium  ,  ac  prima  veritas,  ut  in  judicio  er- 
rare  nequeat ;  sed  omnia  ejus  dicta  sint  divina- 
tiones  et  oracula.  Ita  Beda  :  lllum ,  ait ,  significal 
regem,  de  quo  dictum  est  psalm.  71.  1.  Deus  ,ju- 
dicium  tuum  regida.  Quis  est  enimregum  tempo- 
ralium  ,  qui  nunquam  erret  in  judicio  ?  in  cujus 
labiis  est  divinatio  ;  quia  non  suorum  solummodo 
sermones  et  facta  dirigit ,  sed  et  Genlilium  vates , 
qui  vulgo  divini  appellantur ,  quid  sciscitantibus 
respondeant ,  illo  intus  indicante  disponitur.  Rur- 
sum  Christus  hanc  dotem  communicavit  Ponli- 
ficibus.  Nam  de  Poniifice  veteris  Testamenti  ita 
sanciium  est  Deut.  17.  8  :  Si  difficile  et  ambi- 
guum  apud  te  judicium  esse  perspexeris ,  etc.  , 
venies  ad  sacerdotes  Levitici  generis  ,  et  ad  judi- 
cem  qui  fuerit  illo  tempore  ,  quxresque  ab  eis  , 
qui  indicabunl  tibijudiciiveritatem  ,  etc.  Qui  au- 
tem  superbierit  ,  nolens  obedire  sacerdotis  impe- 
rio ,  etc.  ,  morietur  homo  ille.  Unde  Caiphas  li- 
cet  impius  ,  tamen  quia  pontifex  ,  oraculum 
protulit ,  quod  expedit  unum  hominem  mori 
pro  populo  ,  ut  non  tota  gens  pereat ,  Joan.  11. 
Multo  magis  assislit  Christus  Pontificibus  novi 
Testamenti ,  ut  in  decretis  fidei  et  morum  non 
errent ,  uti  docent  Ortbodoxi.  Vide  Bellarm. 
tract.  de  Pontifice. 

Mystice  auctor  libri  de  Essentia  divinitatis  , 
qui  exstattom.  k.  S.  Augu^t.  :  Labia  Domini ,  in- 
quit  ,  ulriusque  testamemi  consonantia  inlelli- 
guntur  ,  de  quibus  duobustestamentis  in  Prover- 
biis  scriptum  est :  Divinatio  in  labiis  ejus  ,  inju- 
dicio  non  errabit  os  ejus,  q.  d.  Judicium  de  rebus 
fidei  et  morum  petitur  ex  utroque  testamento  , 
novo  scilicet  el  veteri ,  qiue  sunt  quasi  ddo  labia 


Dei  ;  ideoque  illurt  ceriumest,  et  instar  divina- 
tionis  alque  oraculi.  Utrumque  enim  testamen- 
lum  est  Dei,  quiest  Rex  regum  ,  oraculum. 

11.    PONDUS   ET    STATERA    JUDICIA   DOMINI  SUNT  : 
ET  OPERA    EJUS    OMNES   LAPIDES    SACCUM.  ]  lta  le- 

genclum  cum  Roman.  et  Hebr.  non  seculi ,  uti 
perperam  legunl  Beda  et  alii.  Antiqui  enim,  ait 
Vatablus,  designabant  ponderalapillis  ,  ideo la- 
pides\[ico  pondere  accipiuntur  ;  solebant  autem 
asservari  in  sacculis.  Hebr.  Statera  et  bilances 
judicii  Domino  ;  et  opus  ejus  omnes  lapides  cru- 
menm.  Pro  Pondus  enim  Hebr.  est  dSs  peles  ,  id 
est,  aequilibralio  statera?  ,  lingula  ,  amussis  , 
regula  in  bilance  ,  vel  id  quod  libripens  manu 
tenet ,  dum  libra  rem  ponderat.  Radix  enim  dSs 
palas  significat  aequilibrare ,  truiinare,  rec- 
tificare,  regulare.  Unde  aliqui  vertunt :  liegula, 
vel  xquiiibrium  et  bilances  judicium  Domini.  Jam 
primo,  Tigurina  sicvertit  etexplicat  :  Statera  , 
bilanx  ,  judicium  Domini  sunt  ;  omnia  pondera 
opus  ejus  sunt ,  q.  d.  ait  Vatablus  :  Omnia  quae 
inventa  sunt  ad  servandam  justiiiam  inter  ho- 
mines  ,  qualia  sunt  statera,  bilanx  et  pondera 
justa  ,  non  tam  hominum  inventa  sunt  quam 
judicia  Domini ,  id  estjusto  Dei  judicio  consti- 
tuta  et  sancita  ,  ideoque  sancta  sancteque  cus- 
todienda  ,  ut  qui  ea  violat  non  tam  humana 
quam  divina  statuta  sacrilege  violasse  videatur. 
Deus  enim  justissimus  ,  ad  justitiam,  indeque 
societatem  et  pacem ,  conservandam  inler  ho- 
mines  ,  voluit  et  sanxit  ut  pondera  caeteraque 
justiliae  instrumenta  sint  asqua  et  justa.  Favet 
Chald.  qui  vertit :  Pondus  et  staterajusta  a  facie 
Domini  sunl  ;  et  opera  ejus  omnia  pondera  veri- 
tatis  ,  id  est  vera  et  cequa  ;  et  Aben  Ezra  : 
Statera  ,  inquit ,  et  bilances  judicii  Domino  sunt , 
id  est ,  propter  Dominum  sunt  ;  iile  enim  prcece- 
pit  ut  cequo  pondere  et  trutina  justum  unicuique 
tribuatur.  Rursum  Domino ,  vel  Domini ,  sunt  ; 
Iwc  est  Dominus  eorum  xquitate  et  rectitudine 
delectatur.  Sic  et  Cajet.  Jansen.  et  Baynus.  Hic 
sensus  ex  Hebreeo  valcle  appositus  et  genuinus 
videtur. 

Secundo  ,  Septuag.  vertunt :  Momenla  stateroe 
justitia  apud  Deum  ,  opera  autem  ejus  pondera 
justa.  Symmach.  Pondus  et  staierx  justce  apud 
Deum,  etc.  Tbeodot.  Opera  ejus  omnia  pondera 
marsupii.  Quod  Auctor  Catenae  Graec.  sic  expli- 
cat  :  Non  quovis  modo  justus  est  Deus  ,  sed  ita 
justus  et  a^quus  ,  ut  omnia  ejus  opera  ad  amussim , 
et  quasi  ad  libellam  sint  redacta.  Ut  illa  enim  , 
qua?  ad  bilancem  expenduntur  ,  ad  eam  redigun- 
tur  a?qualitatem,  ut  nullum  prorsus  excessum  aut 
defectum  admittant ;  ita  omnia  opera  Dei  ad  jus- 
tum  pondus  exactissime  sunt  facta. 

Tertio  ,  Syrus  vertit  :  Bilances  staterx  judi- 
cium  Domino  ,  omnia  opera  ejus  pondera  verita- 
tis  ;  et  Noster  :  Pondus  et  statera  judicia  Domini 
sunt.  Licet  enim  in  Hebraeo  sit  in  genilivo  :  Sta- 
tera  vel  bilances  judicia  Domini  sunt ;  tamen  in 
re  hoc  idem  est  quod,  pondus  et  staterajudicia 
Domini  sunt.  Nam  bilances  judicii  vocantur  judi- 
cia  Dei  in  statera  etbilancibus  justiliae  ad  amus- 
sim  librata  et  examinata  ,  hoc  est  juslissima  et 
aequissima.  Ergobilaiicesjudicii,  ii\  esljastos ,, 
ut  verlit  Symmach.  sunt  ipsajudicia  Deijuslis- 
sima  ;  aut  per  hypallagen  ,  siatera  et  bilances 
Judicii  vocaturjuclicium  staterae  ,  idest,  in  sta- 
tera  et  bilancibus  appensum  et  libratum  ;  tale 
enim  esl  omne  Dei  judicium  et  opus  ,  quod  un- 
dequaquc    justa    sua    habet  libramenta.    De- 


COMMKNTAMA  IN  PRQVEABI 

nique  ElubrsB.1  subindc  per  antipiosin  moiual 
regimen  geuitivi  pro  nominativo  ihsolulo  .  puta 
ttaiera  judicii  ,   pro  statera.judicit{m  Domim  e&t. 

Jaut   It.    Saloinon   gic    c\|ionil,   q,    (I.  Judicia 
Doniini  stiiil  poiitl us ,  i<l  csl  jiisinia  niorlaliuin, 

et  crimina  u  Dco  velut  poadere  el  siatera  ,  juata 
libranlur.  u.  Levl  vero  bcec  rererl  ad  v.  prreeed. 

Uiviiuttio  tii  0X4  r> tgii  ,  in  judicio  non  errabit  os 
i  ius.  Mcns  cniin  ,  iii(|tiil  ipse  ,  csl  instar  regifl 
in  lioniiuc.  Mcns  ergO  eril  \cltiti  divina  ct  di\i- 
nans  ,  ui  in  jiulicio  nou  erret ,  si  pondua  el 
slalera  cjus  sinl  judicia  Domini ,  id  cst ,  si  rcelo 
ralionis  pondcrc  ct  libralione  cxaniinoi  c(  judi- 
cet  < i (. i i 1 1  corani  Dco  jusluni  sit  ;  quid  seilicct 
bonum  sit  ,  quid  maluin  ;  quid  Dco  gratuin  , 
i|uid  ingralum,  quid  tcinporancum  et  vanum  , 
quid  aetcrnum  el  solidum  ,  ut  caduca  spcrnat  , 
el  aicrna  scctelur.  Verum  boc  symbolicum  esl 
1 1  niysticum. 

Igiturad  litteram  scnsusest.q.  d.  Dei  judicia  , 
sivc  propriedicta,  sive  quse  mctonymice  vocan- 
lurjudicia  ei  justificaliones  ;  quia  u^qua  et  justa  , 
puta  ipsa  Dei  mandala  ct  pr.xcepla  ,  sunt  pon- 
dus  61  stalera  ,  id  est,  exaclissima  et  justissi- 
ma  ,  perinde  ac  si  ad  amussim  ct  aequilibrium 
in  statera  appensa  forent ;  sic  enim  revera  ap- 
pensa  el  librata  sunt  in  statera  judicii  ,  mentis 
elcensune  divinae  :  Et  opcra  ejas  omnes  lapidcs 
sacculi;  id  est  ,  opera  Dei  paria  et  similia  sunt 
onmibus  lapidibus  sacculi ,  id  est ,  quibusvis 
ponderibus  etiam  ad  amussim  exaclis  et  justis  , 
quae  pondera  olim  eranl  lapides  qui  ad  ponde- 
randum  servabantur  in  sacculis  ;  quia  scilicct 
omnia  Dei  opera  ita  perfecta  etexacta  sunt ,  ut 
nibil  eis  addi  vel  delrabi  possit ;  ila  Beda  ,  Lyran. 
Hugo  ,  Dion.  et  alii  passim. 

Porro  judicia  Dei  proprie  dicta  sunt  varia  : 
Primo  ,  sunt  supplicia  ,  quae  jusle  Deus  pecca- 
toribus  ad  mensuram  scelerum  admetitur  et 
iniligit.  Unde  Mauricius  Imp.  ob  scelera  a  Pboca 
cum  filiis  occisus  ,  nnriens  poenitensque  excla- 
mabal :  Justus  es ,  Dominc  ,  et  rectumjudicium 
tuum. 

Secundo  ,  sunt  praemia  quse  juslis  lum  in 
hac  vita  ,  tum  in  fulura  pro  mensura  merito- 
rum  Deus  rependit. 

Tertio,  sunt  variae  conditiones ,  statusetsor- 
tes  bominum,  v.  g.  quod  bic  sft  pauper  ,  ille 
dives  ;  quod  bic  sit  a?ger  ,  ille  sanus  ;  quod  bic 
sit  felix,  ille  infelix  ;  quod  bic  sit  rex  ,  ille  ple- 
beius  ;  quod  bic  sit  doctor  ,  ille  idiola  ;  quod 
hic  ad  imum ,  ille  ad  medium ,  isle  ad  summum 
gratiae  gradum  provebalur  ,  fiatque  Aposlolus 
et  Marlyr ,  etc.  Haec  omnia  ,  si  homines  specles , 
videntur  fortuita,  sorteset  casus  ;  at,  si  Deum 
earum  auctorem  respicias,  sunt  judicia,  idest, 
juslo  judicio  librata  et  distributa.  Unde  rnystice 
Beda  legenssecH^',  pro  sacculi  :Lapides  secuti,  in- 
quhjustos  et  fidefortes  appellat  ;quales  esse  desi- 
derabatApostolus  Petrus  eos  ,  quibusadmonens  di- 
cit :  Et  vos  tanquam  lapides  vivi  supero3dificamini 
in  domos  spirituales.  ftullus  igitur  ab  initio  seculi 
sua  virtute  electus  ,  et  ccelesti  asdificio  aptus  est ; 
sed  ejus  potius  opere  ,  qui  omnia  in  pondere  et 
mensura  et  numero  constituens  ,  unicuique ,  sicut 
voluit ,  mensuram  fidei  et  gratiarum  distribuit. 

Quarto  ,  sunt  tentaliones  et  tribulationes  ; 
basenimjusto  judicioita  librat  Deus  ,  ut  viribus 
hominis  tum  naturae  ,  tum  gratiae  congruant  et 
coinmensie  sint ,  ut  ferendo  sint  ,   juxta  illud 

CORM/L.    k   LAPIDE.    TOM.    III. 


\  SM.OMOMS.   Cap.   XVI. 

1.  <;<>r.  lo.  l."> :  i't  ii  Us  Dnts  ,  qtti  non  patictta  i 

ti  nt.iri  snpra  id   qiunL  potestit    (    snl   fadst    CUm 

li  ntiitioiir  i>ioi  riiliiin.  liiirsiim  ,  sient  in  lilna  -i 
iu  una  hilam  c  pondui  tmpoiias  ,  allcra  prius 
dc|)i'cssa  allollilur  ;  sie  Dnis  nun-,  li  iliulal  iwnis 
COrpOTJ   cl  porlioni   aniin.c  infcriori    imponit  , 

tti  para  tuperior  ut  Bnenn  priua  in  lerrdoi  el  ler- 

rcna  dcprcssa  ,  scsc  clcvct  cl  altollal  ad  Deum 
ct  ainorcin  CQdleSlium.  Iiisiipcr  sienl  am  iiin  igne 
cveoelum   iu   libra  appcndUur  ;  si   cuiin   |n  <-,i 

asquale  dat  pondus  ,  ipiod  babuit  aote  ignia 
examen  ,  signum  cst  fuissa  purum  ,  nec  quid- 

qiiam  lialiuisse  seoriae  ;  luce  ciiiin  igne  eonsii- 
inilitr  ;  iiaipie  consuni|ila  auri  pondiis  iinini- 
nuit ,  sin  inaiptalc  <i  niinus  rcddit  pondns  , 
Blglium  esl  luissc  impiniiin  <i  seoria  mixtuin  ; 

ignia  enim  scoriam  exeoqueus  qunntnm  mjo- 
llaa  ,  tanliun  el  ponderis  auro  adcniii.  Sie  pa- 
riter  Deus  icntatione  et  tribulaiione  explorat 
juslorum  robur  et  constanliam  ;  si  cnim  nibil 
de  ca  in  tentatione  justus  di^perdat ,  signum  csi 
illam  fuissc  puram  el  solidam  ;  sin  aliquid  illi 
tcnlatio  dclrabat,  signum  est  illam  fuis.se  mix- 
tam  et  inlirniam  ;  quantum  enim  sui  roboris 
deperdidit,  tantum  inlirmilaliseimixlura!  amo- 
ris  carnalis  babuil.  Unde  Job  cap.  31.  0'  :  Ap- 
pcndat  me  ,  ait,  in  stalerajusta  ,  et  sciat  Deus 
simplicitulem  meam  ;  Ilebr.  et  videat  perfcctio- 
nem  vel  integritatem  meam. 

12.  Abominabiles  rkgi  qui  agunt  impif,  :  QUO- 
mam  jusTiiiA  FiiiMATUR  solium.  Hebr.  Abomina- 
tio  regum  facere  impielalem;  quia  in  justitia 
ftrmatur  (Cbald.  dirigitur)  soiium ;  Sepluag. 
Abominatio  regi  is  qui  facil  mala :  cum  justitia 
paratur  solium  principalus.  A  Deo  descendit  ad 
regem,  qui  est  viva  Dei  in  terris  imago,  q.  d. 
Rex ,  qui  veri  regis  munus  et  decus  implet, 
imitalur  Deum;  sicut  enim  Deus  in  suis  judiciis 
et  operibus  est  justissimus,  ita  vicissim  rex 
justus  et  probus  abominatur  omnem  injusti- 
tiam  etimpielatem  cum  iis  qui  eam  operantur  ; 
ac  proinde  in  eos  justam  exercet  vindiclam, 
bonisel  vita  eos  mulctaudo,  ut  probos  ab  eorum 
injuriis  et  scandalis  defendat  et  tueatur.  Ratio- 
nem  a  priori  subdit ,  dicens  :  Quoniam  justitia 
firmatur  solium;  justitia  ,  id  est  justa  vindicta 
impiorum  ,  et  juslis  praemiis  piorum  ,  quo  fit  ut 
omnis  injustitia  et  impictas  e  regno  exulet,  ac 
justilia  pielasque  dominetur  et  triumphet.  Sic 
enim  et  regna  et  reges  in  regnis  firmantur  et 
prosperanlur;  tum  quiajuslilia  esl  causa  pacis, 
concordias,  commerciorum  ,  opum  et  bonorum 
omnium  ;  tum  quia  Deus  reges  el  regna,  in  qui- 
bus  vigct  justitia,  roborat,  ditat  et  prosperat. 
Hinc  solium  Salomonis  gradalim  a  duodecim 
Iconibus  ex  auro  elaboratis  sustcntabalur,  3. 
Reg.  10.  Leones  enim  sunt  symbolum  fortitudi- 
nis.  ac  robust.T  justiliae  et  vindictae  in  impios. 
Significabant  ergo  Salomonem  fortiludine  justi- 
tiT,  perque  robustas  vindiclas  impiorum  quasi 
per  gradus  ascendisse  ad  regni  solium,  in  eo- 
que  confirmari  et  roborari.  Salomon  enim  ini- 
tio  regni  occidit  Joab,  Semei,  Adoniam  aliosque 
quorum  scelera  punire  nequiverat  David  ,  sed 
eorum  vindictam  moriens  commiserat  Salomo- 
ni,  3.  Reg.  2.  juxta  illud  Proverb.  20.  26  :  Dis- 
sipat  impios  rex  sapiens,  et  incurvat  super  eos 
fornicem.  De  quo  ibidem  plura.  Ex  adverso  re- 
ges,  qui  non  lam  regis  quam  tyranni  vitam 
agentes,  amant  fovenlque  impios,  et  sese  ct 
regna  evertunt,  ut  patet  in  omnibus   rcgibus 

54 


656 


COMMENTARIA  IN  PROVF.RBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVI. 


Israel  schismalicisaprimorege  Jeroboam  usque 
ad  ultinuim  Osee;  lege  librum  U.  Regtim. 

13.  VOI.UNTAS    REGUM    LABIA     JUSTA  :   QUI    RECTA 

loquitur,  diligetur.]  lla  legendum  cum  Roman. 

Hebr.  Graecis,  non  dirigetur ,  ul  legit  Beda  et 

alil,  q.  d.  Qui  recia  loquitur ,  reclis  passibus  diri- 

getur  in  vitam  (eternam ,  ait  Beda.  Hebr.  Benepla- 

cilum  (ita  Aquila  et  Theodot.J  vel  benevolentia 

regum  labia  juslitice,  et  loquens  recta  diligetur ; 

vel ,  ut  Vatablus  :  Piacent  regibus  labiajusta,  et 

recta  loquentem  amant ;  Sepluag.  Accepta  regi 

tabiajusta ,  et  sermones  rectos  ditiget ;  Chald.  Et 

verbumrectorumdiligitur;  Syrus  :  diligit.  A  faclis 

descendit  ad  verba ,  q.  d.  Sicut  rex  sapiens  et 

probus  odil  injusta  opera,  amat  jusla  :  ita  pari- 

ter  odit  injustos  sermones ,  justos  amat  et  recta 

loquentes  diligit,  colit  et  exaltat.  Descrihit  ideam 

veri  regis  ;  significat  enim  non  quales  reges  sint, 

sed  quales  esse  debeant.  Multi  enim  reges  ct 

principes  in  aulis  habent  adulalores,  parasitos 

et  Irypocritas,  qui,  cum  probi  sint,   simulant 

se  probos ,  ul  palpando  et  adulando  principibus, 

ab  eis  ad  opes  et  dignitates  evehantur.  Hi  non 

justa,  nec  recta,  sed  blanda,  et  ea  quae  princi- 

pum  concupiscentiae  et  ambitioni  jucunda  acci- 

dere  sciunt,  loquuntur:quareeossecumtrahunt 

in  scelus  et  ruinam.  Unde  Alfonsus  Aragonum 

rex,  tesle  Panorm.  1.  3.  deejus  geslis,  adulato- 

res  comparabat  lupis;  nam  sicul  lupi  tilillando 

et  scalpendo  asinos  vorare  solent,  sic  adulatores 

blanditiis  suis  ac  mendaciis  perniciem  princi- 

pibus  intendunt.  Constantinus  vero  Imperator 

assentatoresetparasitos  vocabattineas  et  sori- 

ces  palatii,  tesle  Nicephoro  ejusque  Scholiaste, 

lib.    8.    cap.    bh-  Audi  Senecam,  epistola   21  : 

Monslrabo  tibi  cujus  rei  inopia  laborant  magna 

fastigia,  et  quid  omnia  possidentibus  desit :  Unum 

scilicet  qui  verum  dicat ,  dum  nemo  ex  animi  sen- 

tentia  dicit  aut  suadel ,  sed  adulandi  certamen  est 

unum  amicorum  omnium  officium. 

Monet  ergoSalomon  hic  reges,  utadulatores 
qui  blanda,  sed  noxia  suggerunt,  quasi  pestes 
devilent;  accersant  vero  sibi  viros  juslos  ,  gra- 
ves ,  probos ,  qui  vera,  justa  ,  recta  consilia  sug- 
gerant,  etiamsi  principibus  subinde  injucunda, 
severa  et  molesta  accidant.  Vicissim  subjungens : 
Qui  recta  loquitur,  ditigetur ,  monet  consiliarios 
et  aulicos ,  ut  recta  et  sana ,  licet  austera ,  prin- 
cipibus  dent  consilia;  esto  enim  initio  eos  ex- 
perturi  sintminusbenevolos  etfaventes;  tamen 
comperta  tandem  eorum  sinceritate,  fide  et 
veritate  principum  amorem  sibi  conciliabunt, 
ac  prior  austeritas  in  benevolentiam ,  aversio 
in  gratiam,  horror  in  dilectionem  convertetur. 
Ex  adverso,  si  eis  adulando  blanda  pro  saluii- 
feris,  ficta  pro  veris  suggerant,  cum  haec  fictio, 
ulfit,  deprehendetur,  eorum  indignationem, 
indeque  mortem  incurrent.  Nam,  ut  sequitur: 
lndignatio  regis,  nuntii  mortis.  Unde  Auctor  Ca- 
tenae  Graecorum  sic  explicat :  Et  ChristoDomino, 
et  regi  cuicumque  fideli  et  probo  labiajusla  sunt 
accepta.  Namet  veritalem  fidei  habere ,  et  justitice 
incumbere ,  res  suntqute  ad  regis  regnique  promo- 
tionem  pturimum  faciunt.  Si  ergo  rex  es ,  regem 
Christum  imilare  ;  quod  si  ittum  imitari  non  co- 
naris,  utique  veri  regis  nomine  non  es  dignus, 
neque  justum  illius  judicium  evades.  Neque  enim 
privalorum  tantum  hominum  judex  est  Chrislus , 
verum  etiam  regum  et  principum. 

Mystice  Beda  :  Reges,  inquit,  dicit  sanctos  , 
qui  vitiis  principatilcr   imperare ,   et  virtutibus 


anima  quasi  obsequenlium  comitum  cuneis  slipari 
consueverunt ,  de  quibus  Dominus  :  Mutti ,  inquil, 
prophetx  et  reges  cupierunl  videre  quce  vos  vide- 
lis ,  et  non  viderunt ,  Lucae  10.  Alioquin  reges 
terreni  muttum  sape  labiajusta  detestantur ,  ut 
Herodes  Joannis  :  propter  quod  eum  et  capite  pu- 
nivit. 

lh.    INDIGNATIO    REGI9,    NUNTII   MORTIS  :  ET   VIR 

sapiens  placabit  eam.  ]  Hebr.  Ira  regis  legati 
morlis ,  et  vir  sapiens  expiabit  iltam;  Septuag. 
Furor  regis  nuntiu.smortis,  et  vir  sapiens  placabit 
eum;  Chald.  Indignatio  regis  angeli  morlis  sunt, 
et  vir  sapiens  exstinguet  eam ;  R.  Salomon  :  Regis 
indignatio  est  velut  nuntius  necem  nuntians;  vel 
est  velut  qui  ad  morlem  inferendam  d  rege  mitti- 
tur;  Aben  Ezra  :  Regis  ira  est  vetul  Angelorum 
mortis  indignalio,  qui  impios  internecioni  dedunt. 
R.  Levi  hanc  sentenliam  nectit  praecedenli,  q.  d. 
Rex,  cum  videt  se  ab  adulatore  vel  hypocrita 
blanda,  sed  injusta  et  noxia  suggerente  decep- 
tum,  eumquefalsapro  veris,  damnosa  proutili- 
bus  suasisse,  ob  ejusmodi  fallaciam  vehemen- 
ter  irascitur  et  indignatur,  adeo  ut  haec  ira  sit 
velut  destinatio  admortem,  imo  mortis  index  et 
nunlius.  Jam 

Primo,  nosterSalazar  morlem  regis  ipsius  in- 
dignantis  accipit,  quasi  Salomon  reges  abster- 
reat  abindignatione,  quod  illa  sibi  ipsi  mortem 
preesagiant  et  accersant,  q.  d.  Indignatio  regis 
nuntii  mortis ,  id  est  rex  ille,  qui  ob  leves  cau- 
sas  indignari  et  in  suos  ssevire  solet,  manifes- 
tissimam  suae  mortis  praesensionem  habet ;  nam 
subditi  saevitiam  et  difficiles  principis  mores 
aegre  ferentes  illum  saepius  aut  veneno ,  aut 
proditione,  aut  seditione  oborla  de  medio  tol- 
lunt. 

Et  vir  sapiens  placabit  eam,]  id  est,  cum  re- 
gem  tanto  discrimini  ira  objiciat,  utiqne  vir 
qui  ad  regnum  sapientiam  afferl,  iram  suam 
temperat,  atquemitcm  elfacilem  et  clementcm 
se  subdilis  praebere  studet ;  clemenlia  enim 
atque  facilitas  morum  ante  alia  principem  tuen- 
tur,  adeo  ut  nullum  vel  copiosus  vel  fortius 
satellitium  principibus  adesse  possit,  qnamhu- 
manitas  etclementia,  ut  docet  Plato,  I.  1.  dia- 
logo  de  Regno,  circa  medium.  Alii  passim  com- 
muni  consensu  mortem  non  regis  irali,  sed  ejus 
cui  rex  irascitur,  intelligunt.  Lnde 

Secundo,  Hugo  censet  moneri  hic  reges  ,  ne 
indignationem  suam  in  quempiam  conceptam 
exterius  ostendant,  eoquodhsec  ostensio  minis- 
tris  regis  illi  gratificari  volenlibus  sit  occasio 
et  stimulus,  ut  necem  ei ,  cui  rex  estiratus, 
denuntient,  imo  reipsa  inferant;  ut  deinde  eam 
regi  enuntient,  itaque  ejus  gratiam  sibi  conci- 
lient.  Exempla  dat  Hugo  :  Primo  quidem  illius 
qui  Davidi  Saulis  regis  mortem  denuntiavit;  et 
allerius  qui  necem  lsboseth  eidem  detulit ;  neu- 
ter  quidem  impune.  Eorum  tamen  animus  erat 
regis  indignalioni  obsequi ;  neque  enim  mitis- 
simos  illius  mores  noverat.  Accedit  eliam  faci- 
nusillud  a  ministris  Henrici  H.  Anglorum  regis 
in  D.  Thomam  Cantuariensem  admissum,  qui  ut 
regis  sui  furori  obsecundarent ,  sanctissimum 
Pontificem  crudelitcr  peremerunt. 

Terlio,  plane  et  simpliciier,  q.  d.  Indlgnatio 
regis  est  nuntii,  id  est  nuntius  fest  enallage  nu- 
meri)  morlis ,  ei  qui  regem  offendit,  eique  in- 
dignalionem  concivit  :  sicut  e  cOntrario  hilari- 
tas  regis  est  nuntius  et  index  vitae  laetae  et 
honoratee,  ut  dicilur  v.  seq.  Salomon  enim  sicut 


GOMMENTARIA  IN  PftOVER 

v.  prscedi  oslendil  quid  wgi  pfoceai  vel  dii- 
pliceat,  lic  hoc  venu  eongrufi  pubneclil  quanli 
aeatimanduB)  sit  regl  placere  >»i  displicere, 
puta  quanti  oeilimanda  lii  regi»  lodlgnatio  vel 
benevoleuiia ,  nimimm  quod  harc  viiae,  illa 
morlii  sit  causa  el  prcenuntifl  ,  ul  lubditi  diicant 
regem  limere,  colere  ei  obaervare ,  aii  Auctor 
Calenae  GrocOruBL  Regum  rniin  iia  gravis  ei 
acerba  esl ;  lum  quia  censent  majeslatem  re- 
giam  lumme  esse  coiendam  j  unde,  si  quiseom 
velin  miniino  la-dat ,  grayiter  indignontur ,  ct 
quasi  proculcaUv  maiestalis  tuas  acrem  vindic- 
tain  parant ;  mni  quia  irflfi  juncia  eat  poiestas; 
babet  enim  lummam  poiestatem  in  vitam  et 
necem  omnium  :  potestaa  ergo  acuii  Iram, 
Unde  Cliahl.  et  Septuag.  veriuni :  Ira  regis  est 
angelus  mortis.  Angclus  autem  mortis  in  Script. 
dcemonem  signilicat,  qui  solet  mortis  esse  nun- 
tius,  iinocarnifex,  q.d.  lraregis  angiius mprtis, 
id  est  ira  in  rege  daemon  quidam  esl  voluntarius, 
illum  ad  sievitiam  el  crudelitalem  impellens. 
Et  sane  nnilii  locum  illum,  1.  Reg.  19  :  Et  fac- 
lus  est  spiritus  Domini  malus  in  Saul ,  de  iracnn- 
dia  inteipreiantur  ,  quae  Saulem  tam  vehc- 
menter  concilabal  ut  similis  arreplio  cuipiam 
fureret. 

Rursum,  D.  Basilius  in  hom.  de  lra  i  Neque 
cnim  ,  inquit,  ensis  j  acies ,  neque  ignis ,  neque 
horrendum  aliquid  animum  ira  intumescenteni 
salis  compescere  valebit  ;  non  magis  qttdm  d  dai- 
monibus  delenti,  d  quibus  irati  nihil  nec  forma,  nec 
animi  affectu  differunt.  Et  rursus  iram  ,  volunta- 
riutn  dtvmoncm  appellat. 

Sensus  ergo,  q.  d.  Indignatiovelfuror  regis  est 
velulnuntii  morlis;  quia,  ulilli,  terrorem  mag- 
num  incutit,  instanlemque  mortem  aul  gravem 
aliquam  uhionem  portendit,  utEstherc.  7.  palet 
in  ira  Assueri  regis  adversus  Aman.  Sic  et  poslea 
hic  c.  19.  12.  comparalur  rugitui  leonis  :  Sicut 
frcmitas,  ait,  leonis,  ila  etregis  ira;  ubi  [etsub- 
ditur  per  antithesin,  quod  cum  sequenti  con- 
sentit  parabola  :  Et  sicut  ros  super  herbam ,  ita 
et  hilaritasejus.  Quamvis  aulem  gravis  sit  et  pe- 
riculosa  ira  regis,  sapientia  tamen  vinci  potest 
et  placari.  Unde  sequilur  :  Et  vir  sapiens  placabit 
eatn;  quia  scilicet  sapienli  suoeloquio,  aut  so- 
lerti  aliqua  adinventione  iram  regis  conlra  se, 
vel  alios  ,  conceptam  avertit  et  sedat,  ut  palet 
de  Joab,  2.  Reg.  U,  qui  per  solertiam  mulieris The- 
cuitae  sedavit  iram  David  contra  Absalom.  ha 
Jansenius.  Huc  facit  gnome  Beda)  in  Proverbiis: 
Tempestas  grandis  est  indignatio  regis.  Et  illa 
Senecae :  Ubi  ira  cum  potentia  habitat ,  fubnen 
est. 

Apologus  elegans  capreae  et  leonis  furentis 
in  hanc  rem  exstat  apud  Gabriam  : 

Leonem ,  inquit,  caprta  ut  vidit  furenlem  : 
0  fatum  ferarum  ,  ait,  miserrimum  ! 
Si  compos  mentis  intolerabilis  es  leo, 
Quomodo  nunc  furens  non  pleua  facies  lacrymarum? 

Affabulatio  :  quod  non  oporteat  eum,  qui  potes- 
tatem  liabet ,  excandescere ;  nec  prudentis  sit  eum 
ad  iram  provocare ,  sed  illam  omnino  decli- 
nare. 

Exemplumestin  DomitianoImperatore,quem 
ita  pingit  Plinius  in  Panegyr.  Trajani:  In  occursu 
visuque  terribilis ,  superbia  in  fronte ,  ira  inoculis, 
femineus  patlor  in  corpore ,  in  ore  impudentia 
multo  rubore  suffusa;non  aclire  quisquam,  non  al- 
loqui  audcbat ,  tenebras  scmper  secrelumque  cap- 


BIA  8ALOMONIS.  Cap.  XVI.  hil 

tauti  m  ,  ntc  unquam  t  xspliludlnt  sim  prodk  untt  m, 
nisi  iit  toliiudinem  facert  t ;  quibui  de  Couiis  om- 

liilnis  in\i>us,  a  luil  l.iiidein  domeitlcil  iili 
niiniam   ciiidelilalein   iutei  fectus   eiL  QuQCirca 

Pliniui,  Pomiliano  opponem  Trajanum,  ita  ejus 

biuiiaiiilatcin  et  bcncvolciiliani    dilauilal  S  Cui , 

inquit,  ex  convictu  civium  multa  voluptast  pro- 
vocando  reddendoque sermonei ;  <t  cujus  m>n  so- 

Itttn  dittttr  ritlrrc  CUbiculum  ,  Sfd  ipsttm  /u  incipt  m 
cerntrv  in  pttblico.  Quibus  olliciis  ita  populum 
sibi  dcvinxil  ut  Opliini  liiuhnn  ao  eo  adeptui 
sii,  ac  novo  Imperatori  deincepa  quasi  faustl 
oniinis  gratulatione  ab  oninibus  acclamarelur  : 
JugUStO  flicior ,  Trajano  mclior. 

IWystice  ,  Bcda  per  rcgeni  accipit  Cbristum, 
cujus  in  dic  judicii  ira.in  reprobos  eril  tanta, 
ut  ipsi  dicluri  sint  monlibus  et  pelris  :  Cadilc  su- 
per  nos  ,  ct  abscondite  nos  d  facie  sedentis  super 
ihronttm,  et  ab  ira  Agni ,  quoniam  vcnit  dies  mag- 
nas  iraz  ipsorum ,  et  quis  poterit  slare?  Apoc.  6. 
16.  Haec  ergo  ira  Chrisli  erit  reprobis  nunliiis 
mortis,  cum  in  eos  delonabit  senientiam  et  10- 
niiruum  aeternaa  damnalionis,  dicens  :  Disce- 
dite  a  me ,  matedicti ,  in  igncm  ceternum ,  qui 
paratus  cst  diaboto  et  angelis  ejus,  Matlb.  25.  t\\, 
Sed  vir  sapiens,  qui  scilicet  sapienter  praevenil 
iram  el  judicium  Christi,  satagitque  ul  in  hac 
vita  crimina  caveal,  vel,  si  quac  commisit,  ea 
per  pocnitentiam  deleat,  ac  studet  per  omnia 
placere  Cbristo,  bic  ulique  placabit  ejus  iram  , 
eumquc  placidum  et  hilarem  experielur  in  tre- 
mendo  illo  judicii  die ,  ac  audiet  optatam  illam 
vil.e  sententiam  :  Venite,  benedicti  Patris  mei , 
possidete  paratum  vobis  regnum  d  conslilutione 
mundi,  Matlh.  25.  7>k. 

15.  IN  niLARlTATE  VULTUS  REGIS  VITA.  :  F.T  CLE- 
MENTIA   EJUS   QUASI    IMBER    SEROTINUS.]    Hebr.    In 

luce  facierum  regisvila,  et  benevolenlia  ejus  ttt 
nubes  serotina  pluvia;  Chaldaeus  :  In  luce  vultus 
regis  vita,  et  voluntas  ejus  quasi  nubes  in  sere- 
nitate;  Syrus  :  ut  nubes  serolina;  Pagninus  clare  : 
Cttm  iiluxere  facies  regis  est  vita,  et  benevoientia 
ejus  erit  velut  nubes  serotinx  pluvice;  Vatablus  : 
Serenus  vultus  regis  ita  est ,  et  gralia  ilUus  velut 
nubes  imbrisserotini.  Septuag.  alio  abeunt,  uti  in- 
feriusoslendam.  Luxfaciei  est  serenilas,  hetiiia, 
hilaritas  faciei  ;  horum  enim  index  et  symbo- 
lum  est  lux.  Pro  imber  serotinus,  Hebr.  est 
WlDSa  ly  ab  malcos ,  id  est  nubes  (in  pluviam 
resolvenda  vel  resolula)  serotina. 

Ubi  nota  in  Pal«eslina  duplicem  essepluviam  , 
unam  in  oclobri,  cum  jaciunlur  semina,  ut  illa 
humore  pluviac  resolvantur ,  el  germinare  inci- 
piant ;  ac  proinde  Ikcc  pluvia  vocatur  tempora- 
nea  velmatutina  :  alleram  in  vere ,  cum  matu- 
rescunt  frugcs,  utgranahumorepluvioe  alantur, 
grandescant  et  crassescant,  qiue  proinde  sero- 
tina  dicitur,  estque  gratissima,  jucundissima 
et  utilissima,  qualis  est  clementia  regis.  De  du- 
plici  hac  pluvia  siepe  dixi  in  Prophetis  minori- 
bus ,  etJacobi  5.  7.  Denique,  sicut  versu  prae- 
cedenti  mors,  sic  et  hoc  \ila  vel  regis  ipsius  , 
vel  aliorum,  cui  rex  hilarem  vullum  ostendit, 
accipi  potest. 

I  nde  primo  ,  aliqui  uti  mortem  ,  sic  et  vitam 
regis  accipientes  sic  exponunt,  q.  d.  Sicut  rex 
iralum  et  truculenlum  vultum  subdilis  osten- 
dens  ,  eorum  vicissim  iras  in  se  provocat,  ut  ei 
necemmachinentur  :  sic  vicissim,  si  ipse  placi- 
dum,  laetumetbenevolum  vultum  suis  exiiibeat, 
omnes  sibi  conciliat ,  omnium  amorem  acl  se 


fi28 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.   XVI. 


rapit,  ut  eju9*vilam  servare,  protegere  et  pro- 
pugnare  etiam  cum  viue  propriae  periculo  sa- 
tagant.  Quare  regis  benevoli  vita  est  iri  securo; 
irali  vero  et  seevi  vita  magno  objicitur  discri- 
mini.  Secundo,  et  magis  genuine,  vitam  subdi- 
torum  accipias  ;  hoc  enim  exigit  altera  pars  he- 
misticliii :  Et  ctementiaejus  quasi  imber  serotinus, 
subditos  irrigans  et  exbilarans. 

Sensus  ergoesl,  q.  d.  Lucidus ,  id  est  sere- 
nus,  leetus,  hilarisque  vultus  regis  subditos  al- 
licit,  recreat ,  exbilarat,  adeo  ut  eis  vitam, 
id  esl  ilorem  laetiliamque  vitalem  afflare  videa- 
tur  :  sicul  vice  versa  vultus  iralus  vel  moestus 
regis  subditorum  animos  consternat,  pavidos 
moeslosque  efficit ,  ac  velut  moitem  quamdam 
moestitiae  et  moeroris  eis  aspirat.  Ratio  est ; 
tum  quia  rex  est  in  populo  id  quod  caput  in 
homine  :  sicutergosanitas  et  hilarilas,  seque  ac 
infirmitas  et  molestia  capitis  redundat  in  mem- 
bra  sibi  subjecla ,  eisque  suam  qualilatem  im- 
priniit;  sic  pariter  hilaritas  vel  ira  et  austeritas 
regi  subditos  afficit,  similemque  eis  affeclum 
imprimit.  Quocirca  docet  Plutarchus  in  Politi- 
cis  principi  regendos  esse  animi  affectus,  prae- 
sertim,  iras,  melus  elmoerores,  ne  subditis 
eosdem  imprimat.  Ita  fecit  iEneas  iu  naufragii 
periculo,  de  quo  Virgil.  1.  iEneid. 

Spem  vultu  simulat ,  premil  altum  corde  dolorem. 

Secunda ,  quod  a  regis  amore,  vel  ira ,  vel  odio 
pendeat  subdilorum  vita  vel  mors  ;  reges  enim 
sua  potestate  possunt  et  sua  volunlale  cupiunt 
iiis  quos  amant  vitam  prorogare  ;  iis  vero  quos 
oderunt  mortem  inferre.  Baynus  censet  esse 
metaphoram  a  luce  aurorae,  q.  d.  Sicut  aurorae 
jamjam  appelentis  lux  noctis  tenebras  discutil; 
sicetiam  jucunda  regum  facies  moerorein  acme- 
tum  ex  animis  pellit,  et  simile  puro  atque  se- 
reno  coelo  imperium  efficit.  Audi  Senecam,  lib. 
de  Clemenlia  :  Utrum,  inquit,  mundi  status  gra- 
tior  oculis,  pulchriorque  sit  sereno et  puro  die ;  an, 
cum  fragoribus  crebris  omnia  quatiuntur,  et  ig- 
nes  hinc  atque  itlinc  micant?  Alqui  non  alia  facies 
est  clementis  ac  moderati  imperii ,  quam  sereni 
cccti  atque  nitentis.  Crudele  regnum,  turbidum, 
tenebrisque  obscurum  estinter  trementes  et  ad  re- 
pentinum  sonilum  expavescentes ,  nec  eo  quidem 
qui  omnia  conturbat  inconcusso.  Hinc  de  Christo 
Rege  regum  dicitur  psal.  109:  Tecum  principium 
(Hebr.  nedaboth,  grsece  xpxi  ,  id  est  principatus) 
in  die  virlutis  tuce  :  ex  utero  ante  laciferam  genui 
te ;  Hebr.  Ex  utero  ab  aurora  tibi  est  ros  adotes- 
centia  tuce;  Aquila  :  A  vutva ,  ab  aurora  oriente 
sive  apparente  tibi  ros  pueritia  tuoy;  ubi  ros, 
aequeac  aurora,  menlis  vullusque  Christi  sua- 
vitatem,  hilaritatem  et  dulcedinerh  significat, 
ait  R.  Salomon. 

NosterSalazar  censetpotius  metaphoram  peti 
a  luce  solis ;  nam  ut  sol  esl  oculorum,  sic  cordis 
lumen  est  sapienlia.  Rnrsum,  rexin  terra  est  id 
quod  sol  in  coelo  et  mundo.  Rex  enimest  sol  be- 
neficentiee,  hilaritaiis  et  vil;e  loti  regno,  q.  d. 
In  luce  vultus  regis  vita ,  id  est  regis  facies  serena 
et  benevola  solem  imilatur,  cum  candidissime 
lucet.  Sicutenim  sol  radiis  suis  cuncta  fovet,  et 
rebus  omnibus  vitam,  risum  et  heliliam  inspi- 
rat  :  sic  eliam  benevolentia  el  graiia  principis 
subditos  erigit,  et  jucundam  quamdam  amoeni- 
latem,  amoenamque  laetitiam  illis  affert,  quos 
benevole  intuetur  ;  conlra  severus  regis  vullus 
est  veluti  sol  deficiens,  qui  hominibus  rebusque 


omnibus,  moerorem  ,  languorem,  morbos  ip- 
samque  mortein  afferl.  Audi  Agapelum  Diaco- 
num  ad  Justinianum  imperatorem  de  Officio 
principis  :Sotis  profeclo  parles  sunt  itlustrare  ra- 
diis  orbem;  principis  vero  virtus  esl  egenorum 
misereri.  Porro  sole  ipso  clarior  est  Imperator 
qui  pius  est :  iite  namque  cedit  succedcnti  nocti; 
liic  autemrapacilali  pravorum  non  concedit  indul- 
gere  quidquam  ;  sed  lumine  veritalis  iniquitatis 
occutta  coarguit.  Et  Plutarcb.  in  Moral.  Vt  Deus 
in  ccelo  putcherrimum  ac  j ucundissimum  sui  simu- 
lacrum  constiluit  solem;  sic  in  Republica  princi- 
pem,  qui  prudentia,  justitia  ,  benignitate  se  erga 
omnes  repraseniet.  Hi-nc  Cyrus  totius  Pepsidis  fuit 
sol  :  Cyrus  enim  persice  solem  significat.  Vide 
mullas  analogias  regis  et  solis,  quas  recensui 
Isaiae  kh.  1. 

Et  clementia.  ejus  quasi  imber  serotinus.  ] 
Comparavit  regis  hilaritatem  aurorae ,  et  soli 
omnia  illuminanti  et  vivificanti  :  nunc  clemen- 
tiam  ejus,  et  ,  ut  Hebr.  est,  benevolentiam 
comparat  pluviae  vernae,  quae  lerram  et  fruges 
hiemis  rigore  squallenles,  moerentes  et  pene 
emortuas  resuscitat,  exhilarat,  vivificat,  facit- 
que  ut  terra  in  germina,  frondes  et  flores  erum- 
pat ;  ac  fructus  omnis  generis  suavissimos  et 
plurimos  producat.  Simili  enim  modo  regis  cle- 
mentia,  benevolenlia  et  beneficentia  ,  omnes, 
tam  diviles  quam  pauperes,  refovet,  recreat, 
promovet,  ac  bonis  omnibus  locupletat,  uti  fe- 
cisse  Trajanum  ,  Antonium  ,  Constantinum  , 
Theodosium  ,  etc. ,  legimus  in  eorum  Panegy- 
ricis  el  vila.  Vide  Senecam  lib.  de  Clementia  ubi 
lib.  1.  cap.  8.  celebrat  Augusti  Caesaris  clemen- 
tiam,  qui  L.  Cinnam  vitae  suae  insidiantem  in 
gratiam  recepit:  Vitam  tibi ,  inquit,  Cinna,  ite- 
rum  do,  prius  hosti ,  nunc  insidiatori  ac  parrici- 
d&.  Ex  hodierno  die  inter  nos  amicitia  incipiat. 
Contendamus  utrum  ego  meliore  fide  vitam  tibi 
dederim,  an  tu  debeas?  Post  hacdetuiil  uttro  con- 
sulalum,  questus  quodnon  auderet  pelere.  Ami- 
cissimum  fidetissimumque  habuit ,  hxres  solus  fuit 
ilti.  Nullis  amptius  insidiis  ab  itlo  petitus  est.  Porro 
Septuag.  pro  13S  pene ,  id  est  vultus  ,  in  suo  co- 
dice  legentes  132  bene,  id  est  filii,  sic  vertunt  ; 
In  tumine  vila  regis  filius;  qui  autem  valde  ac- 
c.epli  sunt  ei ,  q uasi  nubilum  serotinum;  sic  enim 
legunt  Complut.  etRomani,  quod  Auctor  Ca- 
tenae  Graecorum  sic  clarius  reddit,  sicque  tro- 
pologice  exponit :  Fitius  regis  versatur  in  luce 
vito3;  quos  autem  itle  recipit,  sunt  instar  nubis 
serolince.  Qui  in  veritatis  scientia  secundiim  Chris- 
tum  pecfecte  edoctus  est ,  regis  aut  Dei  verius  fi- 
tius  appeltari  polest.  Qui  aulem  po$t  Christi  ad- 
ventum  ad  fidem  accesserunt ,  sunt  veluti  nkbes 
serothw ,  utpote  circa  secuti  consummalionem  ad 
Deum  tandem  adjuncti.  Alius  :  Filius  regis  est  dis- 
cipulus  Jesu;  assimitatur  hic  autemnubi  serotincft, 
quia  multis  bonis  operibus  cumulalus  est. 

Potius  mystice  accipias  haec  de  Christo  ,  q.  d. 
ChristusFilius  regis  aeterni,  puta  Dei  Palris  ,  ab 
eo  accepit  lucem  vitae:  primo,  divinae ,  cum  ab 
eo  genitus  est  ab  eeterno;  secundo,  humanre  , 
cum  Verbum  caro  factum  est ;  lcrtio ,  omnis 
gratiae  in  eadem  incarnationc ;  quarto,  omnis 
gloriae  in  resurrectione.  Hanc  vero  utramque 
vitam  suis  communicat;  nam  eis  qui  valde  ac- 
cepti  sunt  ei ,  ipse  est  quasi  nubilum  serotinum , 
id  est  quasi  nubes  vema,  quae  copiosum  gratiae  , 
ac  deinde  gloriae  imbrem  suis  fidelibuset  electis 
irrorat  el  impluit. 


COMMENTARTA  IN  PROVKJIRIA  SALOMONIS.  Cap,  XVI. 


',    I 


Vcrum  vcra  el  gcnuina  lectio  Septuag.  vide 
lur  eaae  ea  quaoj  babet  Scholiaalea,,   qui  aic 
lc^it :  ln  luct  fiui  ngit  i ';/(i ,  ete.  Haac  enim  lectio 
ruapondei  Hebraia  ct  balinia  mutalo  lantum  no- 

miiic  i><  nc  ,  id  csl  vulliis  ,  in  nomcn  P4M  ,    nl  eat 

ftiius.  Sic  aenaua  cbdeni  redibii  qub  Hcbr.  el  Vul» 
gata,  si  per  filium  regis  accipias  Ipsum  regem, 
(  \  phrasl  Scriplurnc,  quae  fiUos  Hominttm  vocot 
bomines,  filio*regam  rigtai  Sln  autem  proprie 
liliuni  regia  accipiaa  pro  regis  nalo  el  fuiuro 
hatrede,  sensus  crit  qucm  dat  noaterSaJazar : 
ln  (iicc  fllii  rcgis  vita ,  Id  eat  bona  relixque  gen- 
tis  fortuna  c\  bona  indole  ct  moribus,  quibus 
lilius  ol  haerea  regia  lulgct,  oninino  poodel  : 
qnapropter  una  omncs  illius  ingenium  el  inores 
ohscnant.  Et  <pti  aci  cpti  sttnt  ci  quasi  imber  sero- 
tinus ,  icl  est  fortnna  quidein  el  fclicitas  eorum 
qui  »pud  ipsum  graliam  nacli  sunt,  similis  est 
iinhri  serolino,  qui,  licct  lardius  dccidal ,  lamcn 
uberina  terram  fcrundai.  iNam  posi  nioras  leni- 
poris,  ct  diuturnam  exspeelalionein ,  cum  tan- 
dein  aliquando  baerea  regno  potitur,  auiicos 
et  familiares  suos  ingcnlibus  fortunis  et  honori- 
Ims  amplilirat.  Sicut  enim  vere  primo  vehemen- 
tiorcs  el  ioogiores  imhrcs  defluere  solent,  ut 
ohserval  IMiilosophus  prohlem.  sccl.  2l,  sic  cliam 
regis  bencficcntia  in  primo  regni  adilu  uherior 
ct  copiosior  esse  solet.  Aul,  si  sic  dispungas  :  In 
lucc  fitii  regis  vita,  seiisus  eril,  q.  d.  Sicut  ex 
faee  lax,  cx  luccrna  una  alia  accendilur,  sic  fi- 
lii  vila  est  quasi  lucerna  accensa  a  palre  ;  unde 
Salomon  vocatur  lucerna  Uavidis  3.  Reg.  15.  U. 
Sicut  ergo  cursores  olini,  decurso  sladii  dc- 
menso  sihi  assignato,  successorilradehanl  lam- 
pada  :  sic  et  parentes,  emenso  vitaj  curriculo, 
lilio  quasi  successori  dant  lampada  suae  viUe, 
virlutis,  opum  et  gloriae,  ulin  eo  quasi  vivere 
pergant  el  perennent,  juxla  illud  Lucretii : 

Et  quasi  cursorcs  vitai  ( vita )  lampada  tradunt. 

ln  luce ergo  fdiiregis  vita,  id  est  rex  suam  vilam 
sapientiam,  mores  cl  viriuies  in  filium  trans- 
ferrc  debei.  ut,  sicut  una  lucerna  accendilur 
ex  alia  ;  ita  filii  vita,  indoles  ct  morcs  accendan- 
tur  ex  instilutione  et  cxemplo  patris,  ac  paler 
moriens  vival  nihilominus  et  resplendeat  in 
lilio,  quem  hseredem  sibi  similcm  et  quasi  alte- 
rum  se  relinquat,  quasi  lucem  ex  luce,  vel 
quasi  lucernam  ex  cursu  tradilam  :  qui  aulem 
valde  accepli  sunt  ci ,  quasi  nubitum  serotinum, 
q.  d.  Qui  gratiam  inibunt  filii  regis ,  his  ipse 
crilquasi  nubes  verna,  quse  sero  quidcm  post 
longam  regni  exspeclationem  ,  sed  copiose  in 
cos  opes,  dignitates,  bonaqueomnia  impluelet 
communicabit. 

Allegorice,  idipsum  oplime  compelit  Verbo 
incarnato,  puta  Christo;  Christus  enim  qui» 
Verbum  est  vila  Patris  ,  aeque  ac  Spiritus  sanc- 
tus  consequenteret  creaturarum  omnium,  prae- 
sertim  planlarum,  animalium,  hominum  et 
Angelorum  ;  per  Verbum  enim  omnes  sunt  crea- 
tac ,  ac  per  Verbum  Deus  omnibus  rebus  dat 
vigere,  tlurare,  crescere  el  propagare  se  ;  qua 
homo,  est  vita  Angelorum  et  hominnm  ;  hi  enim 
omnes  vilam  gratiae  et  gloriae  Chrisli  quasi  capi- 
lis  sibi  hauriunt  et  participant.  Unde  huc  allu- 
dens  S.  Joan.  cap.  1.  h  :  /»  ipso  ,  inquit,  vila  erat, 
>t  vila  erat  tux  hominum.  El  v.  9  :  Erat  lux  vera 
qttoy  illuminat  omnem  Jwminem  venienlcm  in  liunc 
mundum.  Et  v.  16  :  Et  de  pleniludine  ejusnos  om- 
ne$  accepimus ,  et  gratiam  pro  gratia;  quia  lcx 


pcr  Hoysen  tlata  <st ,  gratia  <  t  verltas  p<r  Istum 
Christum  faeta  <st.  In  Chriatoergo  velui  In  fonte 

eal  (Uiiiiis  (iinniiiui  v  i I .i.  (  DdC  s-   ^UgUBt.  ihidcm 

aic  explical,  q.  d.  Ipaa  Verbi  aobatantia  eai  vita  ; 
lurc  enim  eal  omnium  creaturarum  Idflaj  Idea 

aulcin  csl  ipsa  csscnlia  Pt  vila  Dci.  S.  ChryfOSt. 
\cio,   Cyrill.  Theoph.  el   Aininon.  \b\t\,  Itt  ipstt , 

inquiunt,  erat  vita,  id  eal  \  Igor  rerum  omnium, 
duratio  et  conaervatioj  erat  autem  non  forma- 

iiler,  sed  causalilcr,  cpiia  a  Vcrhoet  perVerbum 
causatur  et  producilur.  Unde  s.  Joannea  naepe 
(.lnistuin  vocal  luceni .,  ct  vilani  IBlernam.  Vidc 
dicta  epiat.  1.  Joannis  c.  1.  v.  2.  el  aeq; 

16.  PoaaiDB  saimkmi  \SI,  oilV  AUHO  HBCtOR  BBT  : 
BTACQUIBE  PRUDKvn AM  ,  QOIA  PflBTIOStOA  EST  Afl- 
GBNTO.  ]  PrO  posside  Ilebr.  esl  njp  ketVO  ,  id  cst 
acquire,  eme,  compara,  possido  in  impcrativo; 
vel  acquirere ,  dmere,  posaiderein  iniinitivo; 
uinlc  Pagninus  rerlil:  Jcquirere sapientiam  multo 
mdius  est ,  quum  acquircrc  attrttm  prelio.sum;  cl 
acquirere  intelligenliam  multo  metius  est ,  qttum 
actjtiircrc  argcntum  clcctttm  {.  Chald.  Qui  possidel 
sapicntiam ,  meltor  est  ei  attro  conflalo;  et  qui 
possidct  prudcntiam  ,  nvliur  cst  argcnto  ctcclo. 
Ila  c  senlcnlia  habelur  similibus  vcrbis  expressa 
c.  8.  10.  el  c.  U.  5.  uhi  eam  explictii. 

Porro  Septuag.  pro  n:p  keno ,  aliis  punctis  Ie- 
gcntes  p  ken,  et  per  n  paragogicum  kinne ,  id 
cst  nidus  ,  aut  cerle  litteram  n  per  diaslolen  re- 
fcrenles  ad  vocem  sequenlem  nasn  chacltma  , 
quasi  sit  n  articuJus,  sive  fl  demonsirativum 
chochma  ,  id  est  sapientice ,  aut  brevius  et  vcrius 
pro  njp  legentes  njp  kinnot  (nenim  et  n  sunt 
charactere  aflines)  id  est  nidi ,  vertunt:  Nidi  sa- 
pienlice  magis  etigendi  attro,  et  nidi  prudentiai 
magis  eligendi  sunt  sttper  argentum.  Quorl  primo, 
S.  Chrysoslomus  in  Caiena  Graecorum  sic  ex- 
ponit,  q.  d.  Divina?  sapientice  sensaet  tfteoremata 
inultis  parlibas  mundanam  sapienliam  excedunt. 
Quemadmodum  atttem  aurum  pra?stantius  est  ar- 
genlo ,  ita  sapientia  qttoque  nobilior  est  prudentia. 
Ilasc  enim  in  rerum  cognilionc pr&cipue  occupalur; 
ilta  vero  incognilartim  ditucidalione  et  inlerpre- 
tatione.  Alius  ibidem  :Nidus  duo  signiftcat,ncmpc 
locum  ubi  avium  putti  conservantur ,  et  ipsos  rur- 
sttm  puttos ,  qui  in  nido  continentur.  Per  nidttm 
ilaqtie  sapiens  divina  tkeoremata  designat ;  in  his 
enim  sapientia  Itabitat ;  qua?  eliam  prceslantiora 
dicil  mttndana  falsioe  nominis  sapientia.  Quod  si 
prudenliam  sapientia  affinem  alibi  doctterit ,  di- 
cendum  est  sermonis  sapientiam  mundi  sapientiai 
prmlulisse.  ISam,  ut  aurum  prajstantius  est  argen- 
to;  ita  ho3C  illiquoque  prmtat.  Aul  sapientia  nidos 
appellat  Chrisli  Ecctesias,  aut  Sanctorttm  mansio- 
nes;  sapientiam  autem  Christum  ipsttm. 

Secundo,  S.  Ambrosius,  I.  5.  Hexam.  cap.  17, 
magis  ad  litteram  per  nidttm  sapientire  accipit 
nidum  a  sapiente  fabricatum  ,  qualem  hirundo 
pro  ovis  et  pullis  construit,  q.  d.  Sapientia  do- 
cct  hirundines  caeterasque  aves  nidos  construe- 
re,  in  iisque  pullos  procreare  el  educare,  ut 
per  illas  typum  et  exemplar  det  omnihus  sa- 
picnler  procreandi  el  educandi  filios  ,  ac  disci- 
pulos  in  omni  virtutcet  disciplina.  Nam  v.  prae- 
ced.  dixerant  Sepluag.  in  lilio  quasi  vivere 
patrem  etiam  post  mortem  ,  nunc  apte  suhjun- 
gunt,  ut  gloriose  paler  vival  in  filio,  non  pro- 
brose,  debere  filium  educare  in  nidis  sapien- 
li.e  ,  ut  in  iis  sapiens  et  generosus  ,  quasiquc 
aquilinus  pullus,  nimirum  clignus  palreiilius,  ac 
patrisapienti  similis,imo  sapienlior  evadatjho* 


fcoO 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVI. 


cnim  niclos  sapientiae  prsestat  filio  congerere 
quam  tbesauros  auri  et  argenti  ;  hisce  enim 
longe  pretiosior  est  sapientia. 

Sed  aucli  sanctum  Ambrosium  de  sapientia 
nitli  hirundinis  physice  philosophantem  :  Habe- 
mus  aviaria;  sobolis  erga  cultus  patrios  pietatis 
exempLum  ;  accipiamus  nunc  malernoi  seduiitatis 
in  filios  grancle  documentum.  Hirundo  minuscula 
corpore,  sed  egregie  pio  sublimis  affeclu  quce  in~ 
diga  rerum  omnium  ,  preliosiores  auro  nidos 
struit ,  quia  sapienler  nidificat,  JSidus  enim  sa- 
pientia?  pretiosior  est  auro.  Quid  enim  sapientius, 
quam  ut  et  volandi  vaga  Libertate  poliatur,  et  ho- 
minum  domiciliis  parvulos  suos  et  tecta  commen- 
det ,  ubi  sobolem  nullus  incursel  ?  JSam  et  illud  est 
puLchrum  utdprimo  orlupulLos  suos  humanas  usui 
conversationis  assuescal  et  pr&stet  ab  inimicarum 
avium  insidiis  tutiores.  Tum  HLud  prceclarum,  qua 
gratia  domos  sibi  sine  ulio  adjutore  lanquam  artis 
perita  componat.  Legit  enim  festucas  ore  easque 
lulo  iLlinit ,  ut  conglutinare  possit.  Sed  quia  lulum 
pedibus  non  potest  deferre ,  summilalem  penna- 
rum  aqua  infundit ,  utfacilehis  puLvis  adhareat , 
et  fiat  limus ,  quo  paulalim  festucas  vei  minulos 
surculos  sibi  colLigat,  atque  adhwere  faciat ;  eo 
genere  nidi  totius  fabricam  slruit ,  ut  quasi  pa- 
vimenti  soLo  puLLi  ejus  intra  azdes  suas  sine  offen- 
sione  versentur ,  nec  pedem  aLiquis  interserat  per 
rimuias  texturarum  ,  aut  teneris  frigus  irrepat. 
Sed  hoc  induslricc  officium  prope  commune  multis 
avibus ;  Hlud  vero  singuLare  in  quo  est  pr&cLara 
cura  pietatis  el  prudentis  inteLLeclus  et  cognitio- 
nis  insigne ,  tum  quttdam  medica?  artis  perilia  ; 
quodsi  quapuLli  ejusfuerint  ccecitate  suffusi  ocu- 
lis  ,  sive  compuncli,  habel  quoddammedendi  ge- 
nas ,  quo  possit  eorum  lumina  inlercepto  usui  re- 
formare,  nimirum:  hirundo,si  excaicaverii pulios, 
novit  illos  oculare  rursus  de  sua  chelidonia  ,  ait 
Terlull.  1.  de  Poenit.  sub  finem.  Eadem  habet 
S.  Basil.  hom.  8.  Hexam.  ex  quo  illa  transcrip- 
sitS.  Ambr.  sedeleganli  pariter  Latini  sermonis 
slylo  donavit. 

Igitur  nidi  sapientise  filio  sunt  honesta  domi 
educatio  ;  deinde  scholae ,  academioe,  semina- 
ria  ,  collegia  ,  monasteria,  in  quibus  juventus 
jnstruitur  et  educatur  in  sapienlia  aeque  acvir- 
tule  ,  ut  ibidem  eflbrmala  ,  instar  pullorum 
fortiter  et  sapienler  avolet  ad  prrcdam ,  possit 
et  alios  sapienlia  et  virtute  quam  didicit  imbue- 
re ,  imo  et  nidos  sapientise  suis  similes  alibi 
conslruere  et  erigere.  In  animis  enim  erigun- 
lur  nidi  sapienliae,  cum  animi  scientia  etdisci- 
plina  ita  componunlur  et  eflbrmanlur,  ut  se  ip- 
sos,  quin  etalios  per  omnia  sapienter  dirigere 
ac  contra  cuncla  vitiorum  scandala  tutari  sciant 
et  valeant. 

17.  Semita  justorum  (Hebr.  rectorum)  decli- 
NAT  MALA;CUSTOS  ANIMjE  SU/E  servat  viam  suam.  ] 
Chaldaeus  :  Semilajusiorum  est  declinare  d  malo; 
qui  cavet  animx  sua?  servat  viam  suam;  Tigur. 
Et  qui  cusiodit  viam  suam  (  mandatorum  Dei  , 
ait  Vatablus),  custodit  animam  suam  ;  Septuag. 
vero  :  Semita  vitce  deciinant  dmalis;  longitudo 
autem  vitx  vix  justitix  ,  nimirum  censuere 
Septuag.  quod  custos  animce  idem  sit  quod  pro- 
longans  vitam ,  q.  d.  Justilia  sui  asseclas  facit 
longaevos  hic ,  et  in  futuro  aelernos  ;  qui  ergo 
servat  vias  juslitiae,  huic  oblinget  fausta  longi- 
tudo  viue  prEeasentis,  et  beaia  aeternilas  futurae; 
Vox  semita  significat  viam  et  vitam  jusiorum 
esse   reclam  ,  occultam  el  arctam  ,  ut  declinat 


curva  et  prava  lataque  vitiorum  diverticula  , 
quae  undique  eam  circumslant  et  ambiunt,  per 
quae  impii  quasi  per  vias  curules  ,  amplas  et  li- 
beras  spaliantur.  Dicitur  enim  semila  latine 
quasi  semi  iter,  sive  via  dimidia  et  arcta.  Uncle 
Virgil.  9.  ^Eneid. 

Rara  per  occullos  ducebat  semita  calles. 

Pro  semita  Hebraice  est  r^DIDmesilla,  id  est 
via  trila  ,  ager,  semita  strata  et  elevata  lapi- 
dibus  ,  ne  viatores  per  lutum  incedere  co- 
gantur  ;  unde  dSd  sullam  vocatur  scala.  Via 
ergo  et  vita  justorum  est  mesiLla ,  tum  qui a  ele- 
vata  et  terris  allior  ,  utpote  cceleslis  et  divina  : 
nam  per  virtutes  quasi  per  scalas  contenduntet 
ascendunt  in  coelum;  lum  quia  conlinuo  longo- 
que  bonorum  operum  virtutumque  exercitio 
calcata  est ,  complanala  et  trita,  idcoque  facilis 
et  secura. 

Porro  Septuag.  sentenliam  hanc  duabus  aliis 
explicant  et  illustrant,  quae  non  habentur  in 
Hebraso,  nec  in  Latino.  Sunt  autem  hae  :  Qui  re- 
cepit  disciplinam  ,  bonis  omnibus  affluet ;  sic  qui 
observat  increpaliones ,  in  sapienlia  progressus  fa- 
ciet.  Qui  custodit  vias  suas  ,  custodit  animam 
suam;  qui  autem  vilam  suam  diiigit,  ori  suo  parcat 
oportet. 

18.  CONTRITIONEM  PR.ECEDIT  SUPERBIA  ;  ET    ANTE 

ruinam  EXALTATURSPiRiTUs.]Hebr.  Ante  confrac- 
tionem  superbia;  et  ante  impactionem  (qua  quis 
in  lapidcmvel  scandalum  impingit)  eLatio  spiri- 
tus;  Syrus  :  Ante  morbum  exaltatio  spiritus  ; 
Aqui la  :  Adfaciem  contritionis  superbia;  Tigur. 
Prasit  comminutionem  fastus  ,  et  anteit  ruinam 
superbia  animi ,  hoc  est ,  caLamitas  est  comes 
superbia,  ait  Vatablus;  Chaldaeus:  Ante  inleritum 
venit  superbia ,  et  anteruinam  elevatur  spirilus  ; 
ScpLuag.  Ante  contritionem  pracedit  vp?i$ ,  id  est 
contumelia,  vel  injuria  (Syrus,  opprobrium)  ,  et 
ante  ruinam  y.x/ofoowo,  id  est  mala  cogitatio  ; 
Complut.  et  Roman.  immodestia ;alii,  temerilas, 
stultitia;  xxxofpm  enim  est  insanus  ,  impaliens  , 
mala  cogitans,  quasixaxx  /m  oo/.ous  ypovotv.  Sensu» 
ergo  est,  q.  d.  Antequam  quis  grave  maluin 
subeat ,  quo  conteratur,  confringalur  et  everta- 
tur,  solet  praeire  illius  superbia  ,  qua  superbe 
sese  extollat ,  ul  aliis  dominari  velit ;  hanc  enim 
Deus  sternere  et  confringere  solet.  Simililer  an- 
tequam  quis  in  levius  quodpiam  malumimpin- 
gat  et  rual,  solet  praeire  in  ep  elalio  spiritus  , 
sive  fastus  aliquis  et  lumor  animi ,  qui  hoc  ma- 
lum  mereatur.  Porro  malum  accipe  tum  poena:, 
uli  sunt  morbi  ,  paupertas  ,  ignominia  ,  perse- 
cuiiones ,  exilia  ,  ipsaque  mors  ;  tum  culpae  : 
Deus  enim  culpam  minorem  et  occultam  alia 
majore  et  aperla  castigat.  Sic  Deus  occultam 
superbiam  Adae  ,  qua  intumuit  audiens  ab  Eva 
promissum  serpentis  :  Eritis  sicut  dii ,  punivit 
permittendo  lapsum  ipsius  inapettametclarani 
inobedientiam,  qua  pomum  vetitum  comedens 
se  tolumque  genus  humanum  perdidit ;  uli 
pulchre  ex  hoc  loco  docet  S.  August.  I.  \U.  de 
Civit.  cap.  13  :  Illud  ,  inquit,  malum  (superbiae) 
pracesserat  in  abdito  ,  at  sequerelur  hoc  malum , 
quod  perpetratum  est  in  aperto.  Verum  est  enim 
quod  scriptum  est  :  Ante  ruinam  exaLtatur  cor, 
et  ante  gloriam  humiliatur.  ULa  prorsus  ruina  , 
qua?  fit  in  occuLlo ,  pracedit  ruinam  qua:  fit  in 
manifesto  ,  dum  HLa  ruina  esse  non  putatur.  Quis 
enim  exallationem  ruinam  putat ,  cum  jam  sit 
ibi  defectus  ,  quo  est  relictus  excclsus?  Quis  au- 


fOMMINTARlA  1N 


h  m  ruinam  cssc  non  videai ,  quando  fit  mandatl 
( vidcns   atque  indubitata  tramgressio  '.'  Propter 

hoc  Dttis  illud  proliibuit  ,  quod   cinu  tt&ei  (iilmis- 

sum  ,  nulla  defendi  posset  Imaglnatione  Justitia. 
at  Ideo  audeo  (ticcrc  superbls  esse  utile  cadert 
m  aliquod  opirtum  manifestttmque  peecatum  , 
undc  sibi  displiccant  quljam  sibi  placendo  ceclde- 

rant.  Saltibrius  cnim  Petrus  sibi  tlisplicitit ,  quando 
fhvit,  quum  sibi  plucuit  t  ijnundo  pi  a  sumpstl.  Ilor 
dicit  et  saccr  psul.  S"2  :  lmplr  facics  roritm  ignomi- 
nia,  et  qmvrtnt  noinen  tiium,  Domlne,  id  cst  ttt  tu 
eis  pluccas  qturrenlibtts  nomen  tuum  ,  qui  sibi  pla- 
cuerant  quarcndo  suum. 

Igilur  contriiioncm  prscedit  luperbia.  Quam 
eontritiooem?  omnem.  Nunquam  enim  In  pecca- 
tnni  cadimus,  nisi  per  luperbiam  saltem taci- 
tain  ,  vcl  Interpretativam  adversosDeum  criga- 
innr.  Superbia  Dco  ipsi  adversaiur;  proximis 
intolerabilis,  etipsi  superbo supra niodnni  no- 
civa  rcpcritnr  ;  qnia  nisi  homo  rcvcrenliam  et 
subjeclioncm  Dco  dcbilam  descreret,  cl  crccto 
collo  adversuseumejusquemandata  superbiretj 
nunquam  in  gralicedissipalionemet  peccatorum 
ruinam  incideret. 

Vcrsio  Sepluag.  habel :  Ante  contritioncm  prcc- 
cedit  injuria,  ct  anlc  ruinum  mala  cogitatio.  Nota 
hic  quam  emphaticc  iuperbia  per  antonoma- 
siam  dicatur  injuria,  scilicet  Dco  inilicta.  Tam 
grave  malum  est  supcrbia  ,  ut  Dcum  ipsum 
quasi  conviciis  et  irrisionibus  illudat,  colaphos 
in  faciem  Dei  impingat,  cam  spulis  illinat,  ct 
vclut  nolentem  ac  renucntcm  in  certamen  pro- 
vocet  Deum.  Quam  etiam  invenies  inillo  Apos- 
toli  Jacobi  k:  Deus  supcrbis  resistit.  Non  ail :  ob- 
sistit ,  il  obviam  ,  quictos  impugnat ;  sed  resis- 
tit,  quasi  impugnantibus  et  lacessenlibusDeum 
superbis,  ipse,  ut  suo  consulal  honori  pro  lari- 
bus  etfocis  repugnat,  propulsans  asepotiusin- 
juriam,  quam  subinferens;  defendens  sepoiius 
quam  alios  offendens.  Quod  aliquando  S.  August. 
cxperlus  sic  dolebal:  Scdego,  Domine,conabar  ad 
te ,  et  repetlebar  abs  te ,  ut  saperem  mortem  ;  re- 
sistebas  ventosos  cervici  mem,  elc. ,  U.  Confess.  15. 
En  ventosum  caput  superbi:  tamen  stulius  sibi 
de  vento  blanditur  suo. 

At  cur  superbia ,  sive  magna,  sive  modica  , 
praeit  el  causat  pene  omnes  omnium  ,  etiam 
Sanctorum,  casus,  ruinas  et  conlriliones  ;  pri- 
mam  causam  dat  Cassianus  collat.  6.  cap.  17. 
quod  ex  minoribus  soleal  iieri  gradus  ad  ma- 
jora.  Lapsus  vero  quispiam ,  inquit,  nequaquam 
subitanea  ruina  corruisse  credendus  est  ;  sed  aut 
prava  inslilutionis  deceptus  exordio  ,  aut  per 
longam  mentis  incuriam  paulatim  virlute  animi 
decidente  ,  et  per  hoc  sensim  vitiis  increscenlibus 
casu  miserabile concidisse.  Antc conlrilionemenim 
\rra?cedit  injuria,  el  anleruinam  viala  cogitatio ; 
quemadmodum  domus  nunquam  subitaneo  adrui- 
nam  procumbit  impulsu ,  nisi  aut  anliquo  vilio 
fundamenti ,  aut  longa  inhabitanlium  desidia , 
stillicidiis  primum  paucissimis  penetrantibus  cor- 
rupta  sensim  fuerint  munimenta  tectorum,  quibus 
per  vetustam  negtigentiam  in  majorem  modum 
patefactis  alque  collapsis  ,  rivatim  post  hxc  in- 
fluit  pluviarum  imbriumque  tempestas. 

Secundam  causam  tlat  S.  Chrys.  1.  5.  de  In- 
compreh.  Dei  natura,  nimirum  superbioe  gravi- 
taiem  et  pondus ,  qiue  tanta  est ,  ut  superbum 
in  imadeprimat. 

Tertia  et  potissima  cnusa  est  Dei  vindicta. 
Dcus  enim  exlremoodio  prosequitur  superbiam 


mOVI-RDIA  SALOMOMS.  Cap.  XVI.  ',M 

et  superboi ,  IdeoqiM  eoi  rulminal  ct  iternit  ui- 
que  id  lartara.  Unde  AUoptH  rogatui  1  Chilone 
quid  Jupiler  faceret,  <'i  in  quo  occuparetur , 
reipondil:  Vtexeeita  deprimat,  extollat  humUia. 
lta  Laertiui ,  I.  1.  In  Cbilone.  1 1  Septoag.  int»:r- 
pretei,  Interrogatl  a  Ptolem«o  Philadelpbo  ojuo 
pacto  vHare quli ponel  supiibiani,  reipoode- 
i  unt  :  .s<  cogitet  quod  Deus  euperbos  d< primit  , 
mitet  uiitrm  (t  humlln  exedteu,  Uoceitquod  su- 
pei  liis  niiiialur  Detll  i><r  Abdiain  v.  h  :  Si  exal- 
tutus  fmris  ut  (iqiiilu,  et  si  intir  sidcra  posueris 
nidum  ,  inde  delrultum  te.  Et  de  Nabucbodono- 
mhc  BaltMari  cjus  lilio  ait  Dan.  c.  5.  'JO:  Quando 


eh  ralum  est  cor  ejus  ,  etc  ,  deposilus  esl  dc  solio 
regni  sui ,  et  d  filiis  hominum  cjectus  est  ,  sed  et 
cor  ejus  cum  bestiis  positum  est.  Bft  enim  hic 
magnus  slimulus  ad  humililatcm  ,  si  cogites 
pcr  cam  le  exaltandum  ;  sin  superbias  ,  certo 
ceriiui  te  dcprimcndum  ,  et  forte  usque  ad  tar- 
lara  cum  superbo  Lucifero.  Sicut  enim  signum 
pi-cdestinalionis  esl  humilitas  ,  sic  signum  re- 
probalionis  est  superbia.  Cum  ergo  senseris  in 
mentc  clationem  quampiam  ,  tumorem  et  fas- 
tum  ,  scito  hoc  csse  signum  instare  tibi  casuni 
et  ruiuam;  sicutenim  fumussignumest  proximi 
incendii,  sic  elatio  signum  est  proxim;e  ruinaa. 
Ouaresicut,  dum  vides  attolli  funium,  illico 
accurris,  nt  aqua  injecla  illum  ,  et  sub  eo  la- 
tentem  ignem  suffocesetopprimas;  ita  prorsus 
dum  sentisin  animo  tumorem,  illicoeum  con- 
lundeelconfringe,  itaquclapsum  tibi  imminen- 
tem  discutc  et  avertc.  Lapsus  enim  et  ruina  est 
individuus  comes  superbiae ;  neminem  enim 
Deus  punit  ante  peccatum  ,  neque  peccat  ali  - 
quis  nisi  ex  superbia  quadam  ,  nempe  quod 
coram  Deo  humiliari  nolit.  Nunquam  enim  con- 
icmptim  et  mortaliter  transgredimur  Dei  prae- 
ccpta,  nisi  pluris  facienles  noslram  vel  volunta- 
tem  vel  voluptalcm  quam  Dei  imperium.  Unde 
benedicitur  Eccl.  10.  15  :  Initium  omnis  peccati 
est  superbia. 

Nota.  Humiles  ctsancli  subinde  nutu  Dei  affli- 
guniur  et  deprimunlur,  at  non  ul  ruant  et  con- 
terantur,  sed  potius  ut  cxaltentur,  uli  patet  in 
Joseph,  Job,  Davide,  elc.  Eeedem  ergo  calamita- 
tes  justis  sunt  merila  el  corome:  superbis  vero 
sunt  demerita  et  supplicia  ,  quia  illis  ad  vir- 
lutis  et  glorise  augmenlum  ,  his  ad  tormen- 
tum  a  Deo  irrogantur.  Denique  quanta  est 
superbia,  tanta  eam  sequilur  ruina  et  contrilio; 
mensura  enim  poenae  respondet  mensurae  cul- 
pae.  Sicut  ergo  qui  ex  alto  ruit ,  profunde  cadit  , 
planeque  conteritur  :  sic  quo  major  est  ela- 
tio  ,  eo  majus  esl  praecipitium ,  juxta  illud  Clau- 
diani : 

Tolluntur  in  altum  , 
Ut  lapsu  giaviore  ruant. 

Sic  Deus  contrivit  superbiam  Pharaonis  per 
Moysem  ,  Goliae  per  Davidem  ,  Pharisaei  per 
Publicanum  ,  Absalomi  per  Joab  ,  Adoniae 
pcr  Salomonem  ,  gigantum  per  diluvium  ; 
quin  et  prcesumptionem  Petri  asserentis  se  mo- 
riturum  cum  Christo  ,  per  ancitlam  ,  quae 
eum  perculit  et  impulit  adnegandum  Christum. 
Recentius  exemplum  valde  appositum  reccn- 
set  B.  Petr.  Damian.  epist.  \l\.  cap.  6.  de  cle- 
rico  superbo 
illud  Chrisli  : 

qui  se  humitiat  ,  exattabitur  ,  Lucac  llx.  11 ,  ii'- 
risit ,  fasluque  plenus  et  nimia  bellicae  faculta- 


qui,  dum   in   Missa    legeretur 
Qui  se  exattat ,  humiliabitur ,  et 


632 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVT. 


tis  fulucia  in  praelium  ,  quasi  victor  futurus 
prosiliens  ,  in  ipso  conflictu  misere  caesus  oc- 
cubuil.  SimileeslquodnarratS.  Antoninus  2.  p. 
tit.  3.  cap.  2,  de  quodam  lyranno  ,  qui  radi  do 
libris  imperavit  ex  Deiparae  Cantico  :  Dispersit 
superbos  menle  cordis  sui  ;  deposuit  polentes  de 
sede ,  et  exaltavit  kumiles ;  quod  se  de  sua  sede 
deponi  negaret  posse.  Cum  semel  posl  balneum 
veslesillius  Angelus,  ipsum  referens,induisset, 
et  ad  domum  cum  aulicis  venisset ;  ille  vero 
Jaceras  vilesque  sumerecoactus,  illuc  reversus 
in  aulicos  diras  et  minas  jactaret ,  pro  slolido 
habilus  ad  Angelum  deductus  est ,  qui  verus 
princeps  habebatur,  a  quo,  poslquam  cum  au- 
licieffuserisisscnt,  in  penelraleadmissus,  deque 
modestia  monitus ,  proprias  vestes  induit ,  de- 
inceps  in  honore  lanquam  legitimus  herus  ha- 
bitus  est. 

19.  MELIUS  EST  IIUMILIARI  CUM  MITIBUS,  QUAM  DI- 

videre  spolia  cum  superbis.  ]  Chald.  :  Melior  est 
luimilis  spiritu  et  mansuetus  ;  Syrus  :  Melior  est 
humilis  spiritu  et  ocutis  dimissis ,  quam  qui  dividit 
prcedam  cum  fortibus ;  Septuag.  :  Melior  man- 
suetus  cum  humiliatione ,  quam  qui  dividit  spolia 
cum  contumeliosis  vel  injuriantibus  ;  quia  haec 
spolia  sunt  injusla  :  quare  qui  spoliorum  par- 
tem  accipit,  injuriae  consentit  et  cooperaiur,  ac 
proinde  idem  cum  injuriantibus  exitium  sub- 
ibit,  ait  Aben  Ezra.  Superbienim  solentexfaslu 
essealiis  injurii,  eosquebonis  suis  spoliare,  so- 
ciosque  et  amicos  in  partem  rixae  vel  belli  ac 
spoliorum  vocare;  sed  ulrosque  eadem  manet 
Dei  vindicla  ,  idem  interilus.  Haec  gnome  quasi 
conclusio  educitur  ex  praecedenti :  si  enim  su- 
perbia  paritcontritionem  et  exallalio  ruinam  , 
uti  jam  dixit ;  ergo  melius  esl  humiliari  spiritu, 
ut  habent  Hebr.  hoc  est  demittere  sese  cum 
humilibus  et  milibus  (qui  enim  humiles  sunt, 
sunt  et  miles  )  quam  cum  superbis  se  supra 
alios  altollere  ,  eosque  spoliare  ac  spoliis  eo- 
rum  se  ditare.  Alludit  Salomon  ad  illud  Davidis 
patris  sui :  Elegi  abjectus  esse  in  domo  Dei  mei , 
magis  quam  habitare  in  tabernaculis  peccatorum, 
Psal.  83.  11. 

Unde  secundo  sicexponi  potest,  q.  d.  Melius 
est  humiliari,  id  est  affligi  spirilu  ,  puta  animo 
et  mente  ,  cum  mitibus  ,  ac  patienler  ferre  in- 
jurias  et  spoliationem  superborum,  quam  cutn 
eis  injuriam  aliis  facere  ,  eorumque  spolia  in- 
juste  dividere.  Unde  Cajetanus  etBaynus  sic  ex- 
ponunt,  q.  d.  Superbi  homines  humilibus  non- 
nunquam  inferunt  injuriam  ,  bona  diripiunt, 
spolia  dividunt;  tamen  virtus  animi  est  melior 
quam  hona  externa,  quamlibel  hene  comparata. 
Si  cum  humilibus  et  mansuetis  ambulaveris,si 
fueris  etiam  ipsehumilis,  coelestem  quamdam 
vitam  in  terris  agis ,  in  pace  et  tranquillitate 
animae.  Intersuperbos  verosemper  suntjurgia: 
noli  igitur  vulgi  judicio,sedsapientum  res  aesti- 
mare  ;  virtutem  vitio  ,  animae  quietem  externis 
bonis  praepone. 

Tertio  ,  sic  exponas  :  Melius  est  humiliari,  id 
est  depauperari  cummitibus,  quam  dividere 
spolia,  id  esl  ditari  cum  superbis  ,  praesertim  si 
quis  fiatpauper  spiritujuxta  illudGhristi  ;Beati 
pauperes  spirilu,  quoniam  ipsorum  estregnam  ccc- 
lorum,  Mallh.  5.  Ita  Vatablus  et  Auctor  Catenae 
Greecorum. 

Quarto,  pleniusetprofundius,  pcr  catachresin 
ex  tcj  mitibus ,  intelligas  pacem  et  tranquillam 
vitam  quam  palit  conversatio  cum  milibus :  ex 


™  vero  dividere  spolia  intelligas  odia  et  rixas 
quas  parit  superbia.  Nam  ut  ail  S.  Chrysost. 
homil.  8.  in  Mattb.  :  Nutrix  ditectionis  (et  con- 
sequenler  pacis  ac  concordiae )  humititas  est ; 
mater  autem  omnis  mali  superbia.  Sensus  ergo 
est,  ait  noster  Salazar  :  Metius  est  humiiiari  cum 
mitibus ,  hoc  est,  prdestat  quidem  ex  animo  de- 
jici  et  humilem  esse :  sic  eniin  inter  humiles 
lieebit  agere,  qui  milissimi  plerumque  sunt,et 
nulla  eos  distrahii  indignatio  aut  dissidium  ;  sed 
muiuapotius  benevolentia  cohaerentes  tranquil- 
lam  valde  vilam  degunt.  Pnestat,  inquam,  cum 
his  agere  ,  quam  superbia  intumescentem  cum 
superbis  versari  ,  qui  assidue  inter  se  confli- 
gentes  spolia  partiuntur  :  idest,  qui  in  semel- 
ipsos  invicemincurrunt,  ac  se  inuiuo  honoribus 
atque  fortunis  spolianl ;  qui  vilam  denique  in- 
numeris  (luctibus  et  lumultibus  plenam  transi- 
gunt.  Itaque  sapiens  humilitatem  superbwe  ideo 
praefert  in  hoc  loco  ;  quia  humilescum  humili- 
bus  valde  tranquille  et  benevole  conversanlnr  : 
superbiautem  interse  confligunt,  ac  sc  invicem 
direptis  fortunis  spolianl. 

Mystice,  Auclor  Catennc  Graec.  q.  d.  Melior  est 
exigua  cognitio  cum  humilitale,  quam  magna 
scientia  cum  superbia. 

20.  Eruditus  i.n  verbo  reperiet  bon.i  :  ET  QUI 
sperat  in  Domino,  beatus  est.  ]  Hebr.  :  Intel- 
ligens  super  verbo  inveniet  bonum  ,  et  qui  confidit 
in  Domino  ,  bealitudines  ilti ,  scilicet  sunt,  vel 
erunt.  Chald.  :  Qui  conlemplalur  in  verbo ;  Sy- 
rus:  Intelligens  verbum  ;  Septuag.  clare  :  lntet- 
ligens  in  negotiis  inventor  bonorum ,  et  qui  fidit 
in  Deo ,  beatissimus.  Verbum  enim  melonymice 
signilicat  rem  verbo  significatam  ,  puta  nego- 
tium. 

Primo,  Aben  Ezra  hanc  gnomen  refert  ad  prae- 
cedentem  ,  q.  d.  Qui  humilitatis  sludio  cum 
milibus  erudilur,  ut  alta  de  se  non  senliat ;  bona 
reperiel:  a  Deoenim  beneficiis  cumulabitur ;  et 
qui  spem  in  Deo  collocat ,  nequaquam  volupta- 
tem  capiel  spoliis  cum  superbo  partiendis,  sed 
a  Deo  locupletatus  bonis  omnibus  circumfluens 
beatus  erit. 

Secundo,  alii  sic,  q.  d.  Eruditus  in  verbo ,  id 
est  polens  in  sermone,  injudicio  quidem  rem 
litemque  suam  peraget,  ac  obtinebit  bona  quaj 
preetendit;  sed  tamen  beatior  est ,  qui  fugit  li- 
tes,  ettacens  res  suas  Deocommendat. 

Terlio  ,  magis  genuine  R.  Levi  exponit,  q.  d. 
Intelligens  supra  rem,  id  est  qui  alicui  negolio 
intelligenter  incumbit,  diligenierque  attendit 
quomodo  in  unaquaque  resegereredebeal,  nec 
feslinanler  aut  temere  sua  agit ;  hic  cogitando 
bona  consilia  inveniet,  quibus  feliciler  negotium 
conficiat,  acbona  destinata  quaeoptat,  assequa- 
tur.  Qui  autem  hisce  industria  sua  peraclis,  sibi 
tamen,  suoconsilio  ac  causis  et  rationibus  so- 
lertia  sua  apte  comparatis  non  fidil ,  sed  spem 
omnem  rei  conficiendae  in  Deo  collocat,  hic  bea- 
tus  erit ;  quia  Deus  spem  ejus  non  fallet,  sed 
voti  compotem  faciet,  «c  rem  ad  optatam  me- 
tam  deducet ,  etiamsi  in  adminiculorum  appa- 
ratu  forte  erraverit.  Haec  enim  est  prudentia 
Christiana  ,  quam  suis  verbo  el  exemplo  com- 
mendabat  S.  Ignatius  fundalor  Societatis  Jesu  , 
nimirum  ut  qui  rem  arduam  ad  Dei  gloriam 
mollitur,  omnia  humana  consilia  et  media  ad 
rem  conflciendam  opportuna  prudenter  et  di- 
ligenter  adhibeat,  perinde  ac  si  illis  ipsis  tota 
res  conficienda  foret.  Deinde  spem  omnem  col- 


COMMr.NTAMA  1N  FMlOM.IUHA  S.U.OMOMS 


locet  in  Deo,  qiuisi  ab  |p»o  m>Io  rei  perogendo 
forel,  ut  sibi  diflulens,  Qdensque  Deo,  illuiu 
loio  corde  invocet,  Ulique  medio  rei  conlicien- 
dna  a  le  invenla  oilcrai ,  nl  eu  prpbei  vel  impro- 
l)i*t  ,  et  meliora  sugge/at  ,  eaquc  dirigat  ac 
prospcret,  atque  ab  illouno  fclicem  rei  iraa»- 
aciiouem  exspectet.  1  ode  Baynus  sic  oxplicat, 
(|.  (1.  Prostol  in  Domino  collocarc  Qduciam  quaro 
in  propria  prudenlia.Aut  :  Beatusesl  qui,  praler 
lioc  quod  cum  roulia  prudentia  res  singuias 
admimstrat,  uibilominus  omnem  fiduciam  rel 
neragendas  in  Domino  collocat  ,  juxta  illud 
Psal.  145.fi  :  Beatus  cujus  DeusJacobaujutorejus^ 
spes  ejus  in  Domino  Dco  ipsius  ,  qui  fecit  c<vltun  et 
terram,  Docet  ergo  nos  hacc  gnome  iia  pru- 
ilcnier,  insianter  81  sollicite  res  noslras  agere, 
quasi  illap  a  Deo  Delque  speciali  cura  non  pen- 
derent :  ac  vice  versa  tla  spem  omnem  in  Denin 
rcponere  ,  ac  si  noslra  omnis  prudcntia  el  sol- 
licitudo  inanis  forct,  enervis  et  irrita.  Ita  Caje- 
tanns  ,  Janscnius  ,  Salazarct  alii. 

21.  Qui  SAPIENS  6ST  CORDE,  APPELLARITUR  PIU!- 
DSNS:   BT  yUI  DULCIS  ELOQUIO,   MAJORA  PF.nCIPIET.J 

Hebr.  et  dulcedo  labiorum  uddct  acceptioncm, 
quod  Noster  vertit,  majora  percipict;  alii  per 
npS  lecach  ,  id  cst  acceplionem,  accipiunt  doc- 
trinam;  banc  enim  discipulus  a  magistrohau- 
rit  et  accepit.  Unde  Chald.  et  qui  dulcis  cst  labiis 
stiU  ,  addct  disciplinam;  Syrus  :  addet  scicntiam; 
Sepluag. :  Sapientes  et  intclligentes  vocant  malos ; 
dulces  autemin  semwne  plura  audicnt. 

Primo  ,  Beda  sic  exponit :  Qui  sapientiam  Ca- 
tholica  fidei,  quam  didicit ,  illibatam  in  corde  suo 
custodit ,  merilo  prudentis  nomen  accipit.  At  qui 
<  amdemctiam  docte pradicareet  contra  harelicos 
defendere  novit,  majora  laboris  amplioris  prcemia 
percipiet.  Addit  Ilugo:  majus  etiam  nomen,  puta 
doctoris,  accipiet. 

Secuncloel  melius,  q.  d.  Quiincorde  suo  sibi 
sapit,  hic  appellabitur ,  id  est  revera  erit,  ut 
jure  vereque  appellari  possil,  prudens ,  et,  ut 
Hebr.  est ,  inlelligcns  :  atqui  non  sibi  soli  sapit, 
sed  et  aliis  ac  sapientiam  ex  corde  in  os  ad  alio- 
rum  salutem  derivat,  ut  quae  menlc  sapienler 
concepit,  sapienti  et  suavi  eloquio  proximis  in- 
stillet  ;  hic  uliquemajora  percipiet ;  quia  majo- 
rem  earum  ,  quas  alios  docet ,  cognitionem  ac- 
cipiel  :  docendo  enim  iUuminatur  et  dilatatur 
intellectus  docentis  ,  ut  clarius  videat  ea  quae 
docet ,  quam  anle  ca  cognoverit,  imo  novos 
conceplus,  novas  rationes,  novas  veritales  , 
novassubtilitatesmensdocendoexciiata  docenti 
suggcrit,  quie  alias  nunquam  ipsi  in  animum 
venissent 

Qui  ergo  docet  alios ,  docet  se  ipsum  :  unde 
experientia  ostenditeos  qui  profitenturPoesim, 
Rhetoricam,  Philosophiam,  Theologiam,  Ethi- 
cam  docendo  ,  insignes  et  perfectos  evadere 
Poetas,  Rhetores  ,  Pbilosophos ,  Theologos  , 
Elhicos. 

Terlio,  genuine  et  plene  ,  bac  gnome  docet 
Salomon  verae  prudentiae  et  sapientiae ,  ac  sa- 
pientis  duo  esse  munia  ,  duo  officia  :  prius,  ut 
corde  sapienliam  contineat<  posterius,  uteam- 
dem  sapicnter  et  suaviter  depromat  et  eloqua- 
tur.  Itaquesapientiamposcereeloquentiam,  ut 
qua3  sibi  sapit,  eadem  aliis  cum  gratia  elfruciu 
proferat.  ldeoque  sapientiam  non  esse  perfec- 
tam,  nisiea  quaeintelligit,  sciat  alii»  communi- 
care  et  persuadere,  juxta  illud  Eccl.  /jl.  17: 
Scientia  abscondita  et  thesaurus  invisus,quce  uti- 

COP.NEL.    A    I.APIDE.      TOM.    III. 


Cap.  XVI.  UH 

litas  i»  utrisque?  lii  s.  Aug.  lib,  h-  de  Doclriua 
Cbristi :  Omnis,  Inquit,  res  quce  dantfo  ium  deflcit, 
iiinii  habetur  et  ""»  tlatttr,  non  habetur  quomodo 
habenda  est,  linnc  cssu  tcnsum  liqucl  cx  duobqs 
versibus  seq.  ac  praeserlim  <x  \.  2$t  ubi  banc 
gnomen  olia  clariori  explicans  all  :  Cor  sa- 
pientis  erudiei  os  ejus,  etlabiis  ejut  addet  gra~ 
tiam. 
Scnsus    crgo  cst ,   ait  Janscnius  ,    q.    d.    Qui 

sapiens  est  corde  ,  isquohiaro  per  sapientiam  in 
animo  recQiiditam ,  erudile  et  prudenler  lo- 
quitur  ore  suo  ( cor  enini  sapienlis  erudiet  os 

ejus),  ideo  appcllabilur  prudcns  ;  idcinqur.  dul- 
cis.  exislens  per  sapienliam  in  eloquio  ,  addelct 
in  aliis  el  in  se  ipsp  doctrinani ;  doctior  quotidie 
et  eloquentior  evadei ,  aliisque  seroper  magis  ac 

inagis  sapieniiam  ingcrei.  Kaquc.  unicam  clau- 
sulam  continct  versus  ,  docens  sapicnlcm  pru- 
dentis  noroen  obtinere,  quoniaro  etoquentia  stia 
scienliam  auget  docendo. 

Idem  videntur  voluisse  Sepluag.  dum  vertunt: 
Sapicntes  et  intetllgcntes  vocant  malos ,  dulccs  au- 
tem  in  sennone  plura  audimt ;  id  est ,  plura  dis- 
cent  audicndo  :  audilus  cniin  cst  sensus  disci- 
plince,  ail  Arislot. ;  unde  audilorcs  vocantur 
discipuli.  Porro  sapientes  vocantur  mali »  grtece 
yaci/oi,  id  esl  primo,  viles  ,  inuliles,  ignavi  ; 
quia  sciliccl  sibi  soli  sapiunl  ,  et  delrcclant  la- 
borcm  docendialios;  secundo',  pravi ,  invidiosi, 
maligni ;  quia  invident  aliis  sapientiam  ,  atque 
ul  ea  alios  omnes  superent ,  avarc  eam  celant , 
necaliiseam  communicare  volunt;  terlio  ,  Auc- 
tor  Catenae  Gr.ec.  sic  Icgit  :  Viros  sapientes  et 
prudentes  pravi  appellant  pravos  et  sceleratos  ; 
qui  autem  blanda  utunlur  oratione  ,  pluradiscunt 
et  hauriunt.  Sicque  explicat ,  q.  d.  :  Adulatores 
duicesque  eorumdem  sermones  vulgo  majori  in 
pretio  habentur  ,  quiim  viri  prudentes  vereque 
sapientes. 

Porro,  ut  dulcis  sit  senno  sapientis ,  multa 
requiruntur  :  primo  ,  ut  sermo  sit  refertus  sa- 
pientia  et  prudentia  ;  sapientes  enim  majorem 
delectalionem  in  sensu  quam  in  sono  sermonis 
percipiunt,  ait  Dionys.  ;  secundo  ,  ut  sermo  sil 
ordinatus  ,  concinnus  ,  perspicuus  ,  facilis  in- 
tellectu  :  sunt  enimnonnulli  viri  alias  eruditi  , 
qui  suos  conceptus  altos  et  profnndos  concinne 
et  clare  eloqui  nequeunt  ,  eo  quod  in  ipsa  elo- 
cutione  sint  inordinati  et  confusi ,  vel  barbari  , 
vel  obscurict  involuti.  His  manca  est  sapientia  : 
deest  enim  eis  os  ,  pula  eloquentia  ;  tertio  ,  ut 
sermo  sit  gratiosus,  comis  ,  suavis  ,  hilaris  , 
habens  suos  sales  et  lepores  ,  juxla  illud  Apos- 
toli  :  Sermo  vester  semper  in  gralia  sale  sit  con- 
ditus ,  Coloss.  U.  6.  Sunt  enim  nonnulli  viri  alias 
docli,  sed  iu  loquendo  agrestes  ,  rustici  ,  duri  , 
tetrici ,  ut  non  verba  ,  sed  spinas  et  saxa  loqui 
videantur  ,  qui  proinde  ad  docendum  ,  monen- 
dum  el  exhortandum  parum  sunt  idonei ;  quarto 
et  maxime  ,  ut  sermo  procedat  ex  corde  man- 
sueto  ,  benevolo  et  amore  pleno.  Hoc  enim  ver- 
bis  suum  amorem  et  dulcorem  inspirat ,  ut  quid- 
quid  dicat ,  amorosum  et  dulce  sit ,  et  ut  tale  ab 
omnibus  avide  arripialur,  etiamsi  in  se  terri- 
bile  vel  asperum  sitet  mordax.  Unde  S.  August. 
in  epist.  ad  Galat.  cap.  6.  v.  1.  hanc  dotem  re- 
quirit  in  eo  qui  corripit  proximum  :  Dilige ,  in- 
quit ,  et  dic  quod  voles ;  qui  enim  amat ,  csto 
acria  correptionis  verba  jaciat ,  haec  a  correpto 
non  ut  tela  ,  sed  ut  pharmaca  libenter  excipiun- 
lur;  vice  versa,  si  blanda  quis  proloquatur,  sed 

55 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONTS. 


im 

corde  non  blando  ,  haec  ut  amara  respuunlur. 
Anima  enim  quse  amat  amorem  suum  ,  imo  se 
ipsam  ,  intluil  in  sua  eloquia ,  ac  per  ea  in  corda 
audientium  ;  quoc  proinde  ferit ,  mollit,  ignit 
ac  llectit  quocumque  vult.  Exempla  sunt  in  Con- 
fessionibus  S.  Auguslini ,  ac  in  S.  Bernardo  , 
qui  ubique  melleus  et  igneus  melleam  et  igneam 
lectori  aspirat  sapienliam. 

22.   FONS   VITiE   ERUDITIOPOSSIDKNTIS  :  DOCTRINA 

stultorum  fatuitas.  ]  Hebr.  Venavitarum  in- 
lelligentia  habenti  illam  (  vel  hero  et  domino 
ejus),  et  erudilio  slultorum  stullitia  ;  Septuag. 
Fonsvita  cogitatio  possidentibus ;  disciplina  aulem 
imprudenlium  maia.  Ita  Complut.  et  Romani. 
Pro  cogitatio  greece  est  ewot*  ,  id  est  intelligen- 
tia,  notilia,  nolio,  sensus,  sententia,  prudentia, 
cognilio.Unde  Aquilavertit,  eTrt^/j/x-j,  idesl  scien- 
tia;  Symmach.  ^owjui,-,  id  est  prudentia. 

Explicat  quod  dixil  :  Dulcis  eloquio  majora 
percipiet ;  quia  nimirum  ipse  est  quasi  fons  sa- 
pientise  ;  quare  sicut  fons  quo  plus  dulcis  aquas 
effluit  et  effundit ,  eo  plus  illi  continuo  succedit 
et  affluit ;  sic  pariter  sapiens  quo  plus  sapienlioe 
suaviter  eloquitur  ,  eo  plus  ei  a  Deo  suggerilur, 
perinde  ac  ubera  quo  magis  mulgenlur ,  eo  plus 
laclis  recipiunt. 

Janseniusconlendit  legendum  :  Fonsvitce  eru- 
ditio  possidentibus  ,  uli  habent  Septuag.  Sic  enim 
sensusclarus est,  q.  d.  Sapientia  sapientibus  illam 
possidentibus  esl  velul  fons  vilae  ,  qui  quo  plus 
vitalis  sapicntiae  emanat  ,  eo  plus  a  Deohaurit 
et  recipit.  Verum  Romani  et  caeteri  codices  le- 
gunt  possidentis  ;  idque  significantius  est  :  sig- 
nificat  enim  primo  ,   quod.  sapientia  in  corde 
sapienlis  medilando  ,  sludendoet  orando  quasi 
fons  oriatur  et  ebulliat  velut  in  propria  posses- 
sione  et  fundo  ,  ac  proinde  continue  et  jugiter 
scaluriat  copiosas  sapientiae  aquas  quibus  non 
lanlum  domeslicos  ,  sed  et  vicinos  circumqua- 
que  irriget ,  vivificet  et  fecundet ,  ul  bonorum 
operum  sint  feraces  et  ferliles  ;  secundo  ,  ™  pos- 
sidentis  ,   vel ,   ut  ex  Hebraeo  vertas  ,   heri  aut 
domini ,  significal  neminem  debere  docere  sa- 
pientiam,  antequam  eam  plenedidicerit,  uteam 
quasi  herus  possideat  :  Doctor  ergo  sit  concha , 
non  canalis  ,  ait  S.  Bernardus  ,  sit  possessor  sa- 
pienliae;  ita  fiel  possessor  pulpiti,  ex  quo  uleam 
doceat.  Teriio  ,  to  possidentis  significal  sapien- 
tiam  esse  fontem  vitae  proprium  possidentis  , 
id  est ,  illius  qui  eam  exercet,  eaque  utilur  do- 
cendoet  informando  alios.  Plenaenim  firmaque 
rei  possessio  praeler  dominium  cxigit  rei  pos- 
sessae  usum  et  exercitium  ,  ut  scilicet  facile  et 
expedile,  re  possessa  ulatur  ,  eamque  exerceat. 
Significat  ergo  sapientem  prius  debere  cor  suum 
planeimbuere  sapientia  ,  ut  eam  firmiter  soli- 
deque  possideat  ,    ac  deinde  eam  exerceat  et 
eructet    docendo  tum   verbo  ,    lum   opere  et 
exemplo.  Qui  enim  sapientiam  in  se  hahet ,  sed 
eam  non  exercet  ,    nec  alios  docet ;    huic  sa- 
pientia  non  esl  fons  vilae  ,  sed  quasi  lacus  vel 
aqua  stagnans,  ideoque  putrescens  et  mortua, 
juxta  illud  Cbrisli   :  Omni  habenti  dabitur  ;  ei 
autem  qui  non  habet  (  id  est ,  non  ulilur  ta- 
lenlo  quod  habet ) ,   et  quod  habet  auferetur  ab 
eo,  Matth.  25.  29. 

Sensus  ergo  ,  ait  Janscnius  ,  est ,  q.  d.  Erudi- 
Ho,  id  est,  sapienlia  et  intelligentia  ,  est  illis  qui 
habent  eam  ,  fons  vitae  ,  quia  velut  scalurigo 
semper  prolluens  ,  nec  unquam  deficiens  ,  sub- 
minislrat  eis  assidue  ;  unde  et  ipsi  in  anima  vi- 


Cap.  XVI. 

vant  ,  et  alii  per  eorum  doclrinam.  Al  conlra 
doctrina  stultorum  ,  qua  et  se  ipsos  et  alios  de 
agendis  rebus  autcredendis  docent ,  nihil  aliud 
esl  quam  fatuilas  ,  hocest  stulla  sunt  quaecum- 
que  quatenus  stulli  et  ex  suo  corde  docent :  Ex 
abundantia  enim  cordis  os  ioquitur. 

Destultorumergovenlreexeuntflumina  aquae 
mortuae  ;  de  ventre  vero  sapienlum  secundum 
Deum  exeunt  flumina  aquae  vivae  ,  ait  auclor 
lmperfect.  homil.  20.  in  Mallh. 

Huc  quoque  faciunt  septem  gryphi  sive  Eenig- 
mata  Ven.  Bedae  in  Collectaneis  :  Tres  infelices 
in  lege  ieguntur  ,  qui  scit  et  non  docet ;  qui  docet 
et  non  facit ,  qui  nescit  et  non  interrogat. 

Qui  sunt  qui  sani  asgrotant  ?  qui  aliena  negotia  curant. 

Qua  ralione  homo  lassus  non  fil  ?  lucrum  faciendo. 

Quid  est  longissimum  ?  spes  vel  cogitatio. 

Quid  est  regi  et  misero  commune  ?  nasci  et  mori. 

Quid  est  optimum  et  pessimum  ?  verbum. 

Quid  est  quod  alii  placet ,  alii  displicet  ?  vila. 

23.  Cor  SAPIENTIS  erudiet  os  ejus  ,  ET  LABIIS 
ejus  addet  gratiam.  ]  Hebr.  addct  acceptionem  , 
id  est  doctrinam ,  ut  vertit  Chald.  et  Syrus ,  puta 
graliam  docendi ,  quod  Noslerv.  21.  verlit,  ma- 
jora  percipiet ,  puta  majorem  doclrinam  et  do- 
cendi  gratiam  nanciscetur.  Pro  erudiet ,  Hebr. 
esl  bott?!  iaskii  ,  id  est  ,  ut  Pagnin.  intelligit , 
inlelligens  etprudens  faciet ,  prudenter  diriget, 
instruet ,  erudiet. 

Cor  trium  rerum  est  symbolum  triaque  sig- 
nifical ;  unde  triplex  hic  emergil  sensus :  primo, 
cor  vocatur  mens  et  inlellectus  ;  sicut  enim  a 
corde  vita  et  spiritus  vitales  lotius  corporis  pro- 
cedunt ;  sic  a  mente  procedit  vita  et  spiritus  to- 
tius  animse  ,  omniumque  ejus  potenliarum.  Sen- 
susergoest,  q.  d.  Mens  sapienlis  est,  quae  dirigit 
os  ejus  ,  illudque  docet  nil  temere  effutire  ,  sed 
praemedilala  loqui ,  ac  labiis  ejus  indit  adtlitque 
gratiam  docendi ,  ut  gratum  suavemque  pro- 
mant  sermonem  ,  qui^in  animos  audientium 
leniler  influatet  sapienliam  instillet.  Mens  enim 
sapientis  prius  cogitat  et  meditalur  ,  quid  et 
quomodo  debeal  loqui ,  ut  audiloribus  prosit  et 
persuadeat  sapientiam  ;  mens  vero  stulii  nil 
praemeditalur  ,  sed  quidquid  in  buccam  venit  , 
illico  eloquitur.  Unde  Ecclesiast.  cap.  21.  29:  In 
ore  fatuorum  ,  inquil,  cor  illorum  ;  et  in  corde 
sapientium ,  os  illorum.  Vide  ibi  dicta.  Unde  et 
Septuag.  vertunt :  Cor  sapientis  cogitabit  quce  ab 
ore  proprio  ,  et  in  labiis  stiis  portabit  doclrinam  ; 
Syrus  :  Cor  sapientis  cognoscit  scrmonem  oris 
sui ,  elc. ;  R.  Salomon  :  Sapientis  os  a  mente  ha- 
bet ,  ut  recte  et  eloquenter  loquatur  ;  Vatabl.  Pec- 
tus  sapientis  os  illius  prudenter  moderalur  ,  et 
labiis  cjus  addit  doctrinam. 

Secundo,  cor  sapientis  est  ipsa  sapienlia  ,  si- 
cut  cor  animalis  est  ipsa  anima  ;  unde  cordatu» 
vocatur  prudens  et  sapiens  ;  ct  Osee  7.  11.  di- 
cilur  :  Faclus  esl  Ephraim  quasi  cotumba  seducta 
non  habens  cor  ,  id  est ,  insipiens  et  iniprudens. 
Sensus  ergo  cst  ,  q.  d.  Sapienlia  dirigil  os  sa- 
pientis  ,  ul  sapienler  loquatur  :  Labiis  ejus  addet 
gratiam  ,  ut  cum  gralia  sapienliam  depromat 
el  proferat;os  enim  ex  se  est  insipiens  ,  ac  non 
inlelligit  quid  dicat  ;  quare  necesse  est  ut  sa- 
pientiam  hauriat  a  sapienlia  cordis.  Cor  ergo 
sit  doctor  oris  ,  ac  doceat  os  sapientiam  ,  pula 
modum  sapienter  et  prudenter  loquendi.  Nam 
verbum  menlis  sapiens  fundil  sibi  similcver- 
bum  oris  sapiens.  Ita  Abeu  Ezra  :  Sapiens  ,  in- 


COMMr.NTAP.IA  IN  PllOV 

quil ,  scrmouc  stio  sapicnltam  ,  qua  iwcttltus  est , 
/irodci ,  oi<iiic  ui  doctrinam  cttteris  patefaciat  , 
majoicm  Qadct  nuntis  solertiam.  Sopicnlia  enim 
soWts  esl ,  multosque  modos  sapiciilcr  loquendj 
excogital,  ac  mullas  ratiooes  adiovenit,  qui- 
bus  id  quod  iotendil ,  gratiose  eloqualur  el  au- 
ditori  persuadeal  i  "tl<'  explicaoa  subdii  :  Favus 
mciiis  composita  verba  ,  eic  "V  •  * l « -  dicla  v.  21; 
IDeeoira  vcrsus  cumhoc  uli  vcrbis.sie,  elseusu 
conseotlt 

Tertio  ,  cor  signiiicat  alTectum  ,  benevolen- 
tiain  ,  amorem  ,  q.  d.  Cor,  id  estamor,  crudit 
d  docel  OJ  sapieniis ,  ut  oinnia  laedia  ,  lastidia  , 
inolcstias  ,  qu»  in  docendo  rudes  vcl  inorosos 
et  difficiles  occurrunt ,  generose  superel ,  utl- 
que  modos  dicendiet  agendi  adinveniat,  quibus 
sapientiam  ,  fidem  et  virtutem  auditoribus  per- 
suadcat,  uti  facichat  Aposlolus  Galatis  dicens, 
cap.  U.  19  :  Filioli  mei  quos  iterum  parturio  , 
donec  formctar  Cltristus  in  vobis.  Vcllcm  aulcm 
csse  aptid  vos  modo ,  et  mutare  vocem  mcam. 
Unde  S.  August.  lib.  de  Catechizandis  rudibus 
cap.  10.  docet  catecliistam  deberc  imitari  ma- 
irem  ,  quae  ex  amore  materno  rudcm  infantcm 
sensim  docel  balbutire  et  loqui,  imo  eidem 
cibum  pramandit.  Amor  enim  omnem  rudita- 
tem  ,  oinne  taedium  el  faslidium  superat :  Num, 
inquit  ,  dcleclat ,  nisi  amor  invitel  ,  decurtata 
et  mulila  verba  immurmurare  ?  Et  tamen  optunt 
homines  infantes  ,  quibus  id  exhibeant.  Et  inferius: 
Suavius  est  malri  minula  mansa  inspuere  parvulo 
fUio ,  qudm  ipsam  mandere  et  devorare  grandiora. 
Additdeinde  novam  gallime  similitudinem:  Non 
recedat  de  pcctore  etiam  cogilatio  gallina?  illius  , 
quce  languidulis  plumis  teneros  fcctus  operit  s  et 
susurranles  pullos  confracla  voce  advocat  ,  cttjus 
blandas  voces  refugientes  superbi  ,  prada  stalim 
alitibus  fittnt.  Sicul  ergo  calor  omnes  fructus, 
omnesque  cibos  concoquendo  sapidos  dul- 
cesque  eflicit  ;  sic  ei  amor  omnes  sermones 
suaves  gratosque  reddit  tam  dicenti  quam  au- 
dienti.  Cum  ergo  quid  dicturus  es  ,  vel  aliquem 
docturus  aut  correplurus  ,  dicta  lua  praeeat  et 
promal  amor  ;  ita  modum  recte  loquendi  et  per- 
suadendi  docebit  te  amor.  Amor  enim  e  corde 
ebulliens  in  os,  sermonem  sibi  similem  eruc.ta- 
bit  et  pariet ,  juxta  illud  Psalm.  Uk.  1  :  Eructavit 
cor  meum  verbum  bonum.  Vide  S.  Bernardum 
serm.  67.  in  Cant. 

2ft.  Favus  mellis  composita  verba  :  dvlcedo 
anim^  samtas  ossium.  ]  Hebr.  Favus  meliis  elo- 
quia  pulcliritudinis  vel  elegantia? ,  dulcis  animai 
et  medela  ossi ;  Pagnin."  ct  sanitas  corpori;  Sept. 
Favi  mellis  sermones  boni  ;  dulcedo  autem  eorum 
sanitas  anima? ;  Chald.  Favtts  mellis  verbum  suave; 
Syrus  ,  verbum  sapiends  ;  Vatablus  :  Favtts  mellis 
est  amoenus  sermo ,  animi  dulcor  et  ossium  medela. 
ISam  mel ,  inquit  ipse  ,  sanat  languores  corpo- 
ris.  Pro  verba  composita ,  Hebr.  est  oyj  •nCN 
imre  noam  ,  id  est  verba  pulchriludinis  ,  de- 
coris  ,  amoenitatis  ,  elegantiae.  Unde  Noemi  , 
socrus  Ruth  ,  ita  dicla  est  a  specie  et  decore  , 
Ruth.  1.  20.  Sicul  enim  species  vultus  rapit  ocu- 
los  inluentium  ,  sic  species  et  decor  sermonis 
rapit  aures  audientium.  Hiec  sententia  cohaeret 
praecedenti  ;  multis  enim  exaggerat  Salomon 
commoda  sermonis  prudenlis  et  suavis.  Sensus 
clarus  est  ,  q.  d.  Sicut  favus  mellis  delectat 
palatum  ,  simulque  reficit  ,  nutrit  et  roborat 
corpus  ;  sic  pariler  verba  prudenter  et  suavi- 
ter  composita  et  concinnata  delectant  aures , 


KliniA  SAI.OMOMS.  Cap.  X\l. 

dulcoi  ant  onimam  ,  el  tonapt  osia<  Pcr  o*sa 
accipe  melaphorice  cum  Septuog.  InUma  oni 
iii. c ,  aut  proprie  os»u  corporUj    q.  d.  Duicis 

scinio  non  solinn  aniiniiin  DOSCil  ,    scd  el  COr 

pus  ,  ejusque  osso  ,  lu  quibus  silum  est  ejus 
robur,  rclicit,  recreol  et  firmoL 

Apic  pulcher  dulcisque  sermo  comparalur 
ravomellis:  primo,  quiasicui  favus  slillatmellis 
dulcedinem  ;  sic  oralor  stillat  sermonls  racuu 
diam.  Unde  de  Nestorc  ail  lloinerus  ;  Cujiti  ah 
orc  mcllc  dulcior  fluebat  oratio ;  secundo,  incl 
est  opus  et  nectar  apum  ,  quae  prudenllae  el  cas- 
litatis  suiit  exemplar  et  symholum.  Simili  modo 
dulcedo  scrnionis  inanat  a  nienie  prudente  et 
casta.  Unde  in  ore  S.  Anibrosii  adhuc  pueri  lusil 
cxainen  apum  ,  porlendens  cjus  caslitalcin  cl 
sermonis  suavilalem.  Idem  accidil  S.  Isidoro 
Archiepiscopo  Hispalensi  ;  S.  Dominico  funda- 
tori  Ordinis  Pnedicatorum  ;  ac  ex  Gentilihus 
1'latoni  el  Pindaro.  Tertio  ,  apes  legunt  mel  ex 
floribus  et  lierbis  odoralis  :  sic  sapicnlcs  legunt 
mel  scrmonis  ex  llorilegio  S.  Script.  ;  quarlo  , 
oratoris  tria  sunt  oflicia  ,  docere  ,  delectare  et 
movere  ,  quae  repnesentanlur  per  mel  :  mel 
enim  reficit,  dulcoral  et  sanal;  refectio  reprae- 
sentat  doctrinam  ,  dulcedo  deleclalionem  ,  sa- 
lubiitas  motum  ct  persuasionem.  Unde  S.  Aug. 
lib.  U.  de  Doctrina  Christ.  :  Dixil  ,  inquit  ,  qtti- 
dam  cloquens  et  vcrttm  dixit  ,  ila  dicere  debere 
eloqucntem  ,  ut  doceat ,  ut  deleclel ,  ut  fleclat. 
Docere  necessitatis  est ,  delectare  suavitatis  ,  flec- 
tere  victoria;.  Quinto,  l\.  Levi  :  Mel  ,  inquit , 
medicina  esl  leniendis  memhrorumcruciatibus, 
cum  conlusa  fuerint ,  si  iis  imponatur  ,  atque 
etiain  aliis  morbis  maxime  prodest  :  sicet  sua- 
vis  sermo  confert  ad  aptam  coiporis  constitu- 
tionem  conservandam  ,  et  ad  improborum  mo- 
rum  tegriludines  depellendas  ;  prceserlim  vero 
lenit  el  discutil  animi  moerores ,  angores ,  iras  , 
amariludines  ,  invidias  ,  quaeillam  discruciant, 
exedunt  et  consumunt.  Unde  Clem.  Alexand. 
lib.  1.  Paedag.  cap.  2  :  Medicina  ,  ait  ,  medetttr 
morbis  corporis  ,  sapientia  animi  perturbationi- 
bus.  Sexlo,  melet  sanilasest  medulla  ossium  ; 
mel  enim  optimam  medullam  ossibus  suggerit, 
itaque  ea  languenlia  sanat  et  vegelat.  Rursum 
medulla  est  quasi  mel  ossium  ea  nulriens  ,  sa- 
nans ,  obleclans  et  roborans ;  simili  modo  sermo 
sapiens  et  suavis  nutrit ,  sanat  et  firmat  ossa  , 
id  est ,  robur  animae  et  corporis  ad  agendum  et 
tolerandum  fortia.  Sic  S.  Marcus  et  Marcellia- 
nus  a  suis  graviter  tentali  ad  abnegandam  in 
persecutione  Christi  fidem  ,  cum  nutarent,  ser- 
mone  prudenti  et  suavi  S.  Sebastiani  in  eadem 
confirmati  fuere ,  ac  pro  illa  gloriosum  obiere 
marlyrium.IdemfecitUrsicinusmedicus  ,  qui  in 
morte  cespitans  ,  confirmalus  oratione  S.  Vita- 
lis,  alacer  cervices  carnifici  pro  Christo  prae- 
buit.  Idem  fecit  legio  Thebaeorum  ,  roborata 
concione  S.  Mauritii  elS.  Kxuperii  ,  ac  septem 
fratres  Machabaei  sub  Antiocho  corroborali  a 
malre  vera  viragine  ;  ac  septem  filii  S.  Felici- 
latis  ,  et  totidem  S.  Symphorosaj  a  matribus 
accensi  ad  mariyrium.  Sic  adhortalione  egregia 
Judae  Machabaei  milites  convaluerunt  animis , 
non  solum  liomincs  ,  sed  et  bestias  ferocissimas  , 
et  muros  ferreos  parali  penetrare ,  1.  Machab.  11. 
9.  Seplimo  ,  sicut  favi  mellis  mira  arle  et  con- 
cinnilale  construuntur  ab  apibus,  sic  vir  sa- 
piens  magna  prudentia  ,  ordine  ,  methodo  , 
eleganlia  componil  et  disponit  serrnones  suos  , 


636 


COMMENTARIA  1N  PRCVERBI 


iadeque  eis  lam  eflicax  suaviias  et  lam  sua 
vis  eflicacia.  Exempla  Platonis  ,  Ennii  ,  Vir- 
giiii  ,  Varronis  et  Ciccronis  recenset  Plinius 
lib.  7.  30.  Ilincapes  mella  favis  condunt  et  cera 
incruslant,  ne  tliflluant ;  favospoiru  tanla  arle 
siruunt  ,  ut  domus  et  palalia  affabrefacla  vi- 
deanlur.  Slruunt  ,  ait  Plinius  lib.  11.  cap.  10  , 
orsa  ea  concameratione  alvei ,  texlumque  vel  us- 
que  ad  summa  tecta  deducunt  ,  limitibus  binis 
circa  singulos  arcus,  ut  aliis  intrent ,  aliis  exeant. 
Favi,  superiore  parte  afftxi ,  el  paululum  eliam 
laleribus  simut  hcerent  el  pendent  und.  Alveum 
non  conlingunl  ,  nunc  obliqui ,  nunc  rolundi  , 
qualiler  poposcit  alveus  ;  et  cap.  11  :  Sexangutce 
omnes  celUe ,  a  singulorum  ece  pedum  opere.  Simi- 
liler  sermones  suos  conslruit  et  componil  sa- 
piens.  Unde  Esther  orat  Deum  cap.  lh.  13.  do- 
cens  :  Tribue  sermonem  composilum  in  ore  meo 
in  conspecta  leonis  ,  et  transfer  cor  illius  in  odium 
hoslis  nostri. 

Denique  audi  S.  Ambros.  lib.  de  Bono  morlis 
cap.  5  :  Morlua,  inquit,  peccala  sunt ,  quce  vitce 
saavilalem  habere  non  possunt.  Perfunduntur  au- 
tem  divini  sermonis  unguenlis  ,  et  forliore  cibo 
verbis  velut  pane ,  el  suaviori  sermone  velul  melle 
curanlur  qucedam  vuinera  deliclorum.  Sermones 
autem  cibos  esse  docet  el  aiibi  Salomon  ,  dicens  : 
Favi  mellis  sermones  boni.  In  iilo  ergo  horlo  ser- 
mones  boni  sunt ,  alius  qui  culpam  coerceat ,  alius 
cfui  iniquitalem  corripiat ,  aiius  qui  mori  faciat 
insotentiam  ,  et  vetut  sepetiat  eam  ,  quando  cor- 
replus  aliquis  erroribus  suis  renunliat.  Deinde 
plures  utilium  sermonumspeciesrecenset ,  di- 
cens  :  Esl  eliam  sermo  fortior  ,  qui  confirmat 
cor  hominis  validioribus  Scriplurce  ccelestis  ali- 
mentis.  Est  eliam  sermo  suasorius  dulcis  ut 
mel ,  et  tamen  peccatoris  conscientiam  in  ipsa 
suavitale  compungens.  Est  eliam  ferventioris  spi- 
rilus  sermo  ,  qui  inebriat  sicut  vinum  ,  et  cor 
hominis  lcetificat.  Est  eliam  lacleus  sermo  purus 
et  candidus.  Hos  cibos  dulcium  utiliumque  sermo- 
num  epulandos  sponsus proximis  suis  dicit  :  Edite, 
proximi  mei ,  et  bibite  ,  et  inebriamini ,  fralres 
mei.  Plura  de  melle  el  apibus  dixicap.  6.  6.  et 
Eccl.  11.  3. 

25.  EST  VIA  QU7E  VIDETUB  nOYlINI  RECTA  ,  ET 
NOVISSIMA    EJUS    Dl>Cl'NT    AD   MORTEM.    ]     Hebr.     et 

novissimum  ej  usvice  mor  tis  ;  Cbalcl.  etfinis  ejussunt 
vice  morlis  ;  Septuag.  atlamen  novissima  eorum 
spectant  in  fundum  inferni ;  Syrus  ,  vice  ejus  mor- 
lis  semitce.  Repetil  et  inculcat  hanc  gnomen  Sa- 
lomon  ;  quia  major  hominum  pars,  ait  Jansen. 
Jaboral  philaulia,  nimisque  sibi  in  suis  judiciis 
et  sensibus  placet;  quare  ab  ea  avocal  omnes 
Salomon  ,  dicendo  quod  multis  plus  aequo  pla- 
ceantsua  sensa  etconsilia,  ac  licet  revera  prava 
torlaque  sint,  tamen  eis  amore  sui  exccecalis 
videantur  csse  recla,  ideoque  caeci  et  dormien- 
tes  tendant  ad  mortem  et  gehennam.  Jam  enim 
hanc  gnomen  audivimus  cap.  \k.  12.  ubi  eam 
explicui. 

26.  Anima  LABOBANTIS  labobat  SIBI  ,  QUIA  COM- 
pluit  eum  os  suum,  ]  id  est,  oris  sui  fames  et  ne- 
cessilas.  Hebr.  Anima  laborans  laborabit  sibi  , 
quia  incurvavit  se  super  eumos  ejus  ,  q.  d.  Homo 
laborat,  quia  os  et  fames  oris  ipsius  inniiiiur 
labori  el  laboranli ,  illique  incumbit ,  et  ab  eo 
panem  quo  vescatur  ,  quasi  curvus  et  supplex 
postulat.  Alludit  ad  Gen.  3.  v.  19  :  Insudore  vut- 
tus  tui  vesccris  pane  luo.  Imo  Beda  e6  arelal  hanc 
gnomcn,  exponitque  de  Adamo,  q.  d.  Adam  pec- 


\  SALOMONIS.  Cap.  XVI. 

cans  damnalus  fuit  ad  laborandum,  ut  labore 
manuum  sibi  victum  compararet ;  inrle  ad  la- 
borem  compulit  eum  os  suum  ,  quando  scilicet 
cum  serpenle  locutus  est,  et  ore  suo  vetitum 
pomuin  comedit;  quia  enim  homo  contra  prae- 
cepium  Dei  inlemperanler  comedit  pomum  ve- 
tilum,  hincjusle  bac  poena  mulctalus  est,  ut 
deinceps  non  comedat  cibum ,  nisi  quem  magno 
labore  et  sudore  comparavit,  ait  S.  Aug.  Verum 
alii  passim  hanc  gnomen  ample  pronunliatam 
ample  sumunt  ,  el  omnibus  hominibus  adap- 
tant. 

Sensusergoplanusetgenuinusest,  q.  d.  Homo 
laboral  sibi ,  id  est  ad  suum  commodum  ,  ut 
scilicet  vitam  sustentet,  quia  ad  laborem  com- 
pellit  eum  os  suum,  ut  scilicet  laborando  qiuerat 
victum ,  quo  os  fame  hians  et  lalrans  satiet.  Per 
animam  enim  synecdochice  inlelligit  totuin  ho- 
minem  ;  dicit  tamen  potius  anima  quam  homo; 
quia  in  laborando  magis  laborat  anima  quam 
corpus.  Anima  enim  est  quae  in  labore  corpus 
movet,  agitat,  impellit,  omnemque  laborandi 
vim  et  robur  corpori  suggerit.  Hinc  in  labore 
magis  patitur  etfatigatur  anima  quam  corpus  , 
pra3sertim  quia  animae  est  per  omnia  prudenter 
dirigere  labores,  ut  sint  utiles  et  frucluosi.  Rur- 
sum  anima  est  quae  sentit  mille  angores,  curas, 
solliciludines  in  laborando,  uli  videmus  mer- 
catores,  opifices  ,  agricolas,  caHerosque  labo- 
rantes  mille  curis  ,  quas  parit  labor,  distendi  et 
cruciari. 

Significat  ergo  haec  gnome,  hominis  post  pec- 
calum  sorlem  el  statumesse,  ut  laboret,  ac  la- 
bore  sibi  victum  paret :  Homo  enim  nascitar  ad 
laborem,  et  avis  ad  volatum ,  Job.  5.  7.  Provida 
enim  Dei  sapienlia  hominem  ob  peccatum  ad 
laborem  continuum  damnavil  ;  tum  in  poenam 
peccati,  ut  illius  poena  et  poenitentia  sillabor; 
tum  in  concupiscentiae  remedium  ;neenim  otio 
diflluens  concupiscentiis  suis  ageretur,  Deus 
eum  labori  addixit ,  ut  illi  inlentus  de  concu- 
piscenliis  suiscogilare  non  posset,  aut,  si  pos- 
set,  ei  non  liberet,  utpotelaboribus  fatigato  et 
fracto.  Rursum  significat  Deum  ad  laborem  ho- 
mini  stimulum  dedisse,  egestatem  et  famem  ; 
haec  enim  cogit  eum  laborare,  ut  labore  sibi 
'alimenta  comparet.  Si  enim  non  esset  haec  ne- 
cessitas  et  fames  ,  nemo  vellet  laborare.  Quo- 
circa  lex  naturae  et  Dei  sanxit  ul  qui  recusat 
laborare  ,  cibo  privelur,  juxla  illud  S.  Pauli  :  Si 
quis  non  vutt  operari ,  nec  manducet ;  2.  Thess. 
3.  10.  Anle  triginta  annos  cum  in  Bidgio  Lova- 
nii  degerem,  dux  Arscholanus  Hevriae  juxta  ar- 
cem  suam  curabat  vaslos  circa  illani  montcs 
exaggerari  et  transferri.  Rogantibus  curinrem 
parum  utilem  tantas  opes  expenderet ,  respon- 
dit:  LU  centenos  et  amplius  pauperes  hoc  opcre 
diatineam  alamque,  ne  otientur  et  furentur,  sed 
ut  labore  victum  parent ;  qua  ratione  eleerno- 
synam  et  spiritualem  animae,  et  temporalem 
corpori  eorum  confero.  Denique  significat  mo- 
derandos  esse  labores,  ut  non  nimios  capcssa- 
mus,  qui  corpus  el  animam  dejiciant ,  ad  con- 
gerendas  opes  ;  sed  moderatos  taiitos  scilicet  , 
quanli  ad  viclum  lucrandum  sufliciant ,  juxta 
illud  Apostoli:  Est  autem  magnus  qucestus  pietas 
cum  sufficientia.  Nihit  etiim  intutimus  in  hunc 
mundum  ,  haud  dubium  quod  nec  auferre  quid 
possumus.  Ilabentes  autem  alimenla  ,  et  qui- 
bus  legamur ,  his  conlenti  sumus  ,  1.  Timolh.  6.  5, 

Salomon  sibi  succinit  iri  Ecclesiastc  dicens  : 


COMMLNTAIUA  IN  PnoVEIUHA  SALOMONIS.  Cap.  XVI. 


/.37 


Omnii  lubor  hominU  Inoreejus  ,  cap.  6;  undc 
n.  i.evi  hanc  Salomonia  gnomen  lic  explicat, 
(j.  (I.  Ctan  qtus  cusidue  desudal  oi>  alimenta  com- 
pmranda,  sibi  tanlutn  desudat ,  cmn  ul>  orisut 

lantum   ud   id   incurcatus   >t    abjCCtUS  fit/rit.  Kst 

ergo  hivc  quadam  tnstitutio,  ul  tnortalisa  supen* 
vucuncn  ctborum  copia  abttineat,  partemqtu  (un- 
titm  sibt  necessariam  desamat, 

Scouodo,  Hthr.  Sd&  umui ,  el  Latlnum  tui>o- 
rurc  ,  aubinde  iilcni  eat  ouod  affligi  {  ac  labor 
vocaior  oiolcatla  d  afflictio.  Sic  scnsoaeril ,  o.d. 
ilomo  afflictaa  ,  sibi ,  Id  esl  soa  cutpa  ,  affligi- 
tur  :  (|uia  os  stuim  ad  lalem  afflictiooem  eom 
comp tilit ,  cl  causa  illi  fuil  miscriaruin.  Multi 
cnim  BUOt  inlcnipcraiilis  linguce  ,  ac  nmlta  cf- 
futiunt,  qusB  alios  laedunt,  offendunt,  eruciant: 
quave  ab  eiadem  viclasim  bedunlur.et  crucian- 
tur.  Talcs  suiit  qui  alios  ritlcnt,  vcxant,  suhsan- 
naut,  caliiiniiianlur,  delrabuol ,  rrantlant,  tlcci- 
|)itml,  cxpilaut,  etC.  lltiic  scnstii  lavcl  Gliakl. 
(|ui  sic  vctiil  :  Anima  tuboruntis  luborem  sustine- 
bit ;  quia  ex  ore  suo  venict  ci  htimiliulio  vel  incur- 
vatio.  Tcrlio,  Ahcn  Kzra  Ilchr.  rpN  achuph  ,  id 
cst  curvavil,  compulit  ,  vcrlit ,  in  caitsa  fuit , 
q.  d.  quodquis  perpetuussU  in  tuboribus,  cjjicitur 
ab  ejusore,eo  qttod  scrmonum  saavitalcm  non  di- 
dicerit ,  ttt  e  contru  supitntia  excullis  eadem  vi- 
tum  a/fert ;  qtti  cnim  os  ct  uurcs  claudunt  sapien- 
litc ,  viantbus  luborcnt  oportet  ,  ut  victttm  sibi 
purcnt.  QuartO,  Sepluag.  veiitmt  :  Vir  in  labo- 
ribus  laborat  sibi ,  et  vim  facit  in  intcrilum  suttm. 
llallomani  (;r;cceExec<:UTa(  autou  tm  xnwXttzv,  quod 
primo  Complul.  veiiuiH  :  Vim  facil  succ  pcrdi- 
tionis ;  et  Auctor  Cateuca  Graecorum  sicvertit : 
Vir  honesto  labori  insistcns  sibi  insistit ,  sttamque 
perditioncm  vi  propcUit ;  sicquc  explicat,  q.  d. 
Qui  virlutis  viam  serio  aggreditur,  sihi  ,  non 
alteri  ,  lahorat;  profligat  autem  interitum  ,  scr- 
vaique  scipsum  pcr  pomilentiam.  Unde  per  an- 
tilhcsin  siil)(limlSepluag.  Al  perversus  in  ore suo 
ferl  pcrditioncm. 

Egregie  hanc  leclionem  esplioat  Cassian.  col- 
Iat.2Zj.cap.  ult.  Iicgnum  cvclorum  ,  ait ,  secun- 
dum  sentenlium  Domini  vim  putilur,  et  violenti 
diripiunt  illud,  Malll).  11.  Isti  profecto  sunt  lau- 
dabiles  violcnti,  qui  vim  faciunt  pcrdilioni  stnv. 
llomo  cnim ,  ut  scriplum  est,  in  laboribus  laborat 
sibi ,  el  vim  facit  pcrditioni  sua>.  Pcrdilio  noslra 
est  oblectatio  vita  pra-senlis,  et  [ut  expressius 
dicarn)  exccutio  dcsideriorum  volttntalumque  nos- 
trarum;  qnas  siquis  ab  anima  sua  subtraxerit 
ac  mortilicuvcrit ,  gloriosam  profecto  et  utilem 
perditioni  suo!  vim  facit ,  abnegans  duntaxat  ei 
jucundissimus  voluntales  ,  quas  per  Prophetam 
sermo  divinus  so3pe  incttsat  ,  dicens  :  Qttia  in 
diebus  jejunii  veslri  invenilur  voluntas  vestra. 
Isaise  58. 

Secundo.alii  ro  cxe(a?jTatcontrarievertunt:F(w 
facit  in  interitttm.  Ita  Kom.  Unde  Theodot.  ver- 
lit:  Qui  in  laboribus  laborat  hnmodice  ,  atirahit 
martem  sibi ,  q.  d.  Avari  qui  lahorihus  nimiis  se 
vexant,  utopes  coacervent,  lii  saepe  iisdem  se 
conficiunl  el  enccant.  El  Syrus  :  Anima  dolori- 
bus  vexata  sibi  excrttciatur  ,  et  ab  ore  ejusdem 
perditio  eidem  adducitur. 

Sic  et  Betla  haec  accipit  de  impiis  ,  praesertim 
hajreticis  ,  de  quihus  dicitur  Jercm.  9  :  Ut 
inique  agcrent  luboraverunt  ,  ut  scilicet  de- 
pravarent  S.  Scripluras  ,  iisque  suas  haereses 
stahilirent. 
atyslice,  S.  Creg.  hanc  gnomen  applicat  doc- 


toribus,  <pii  coguntut  faccre  quod  doccnt ,  ne 

piulcliaiil.  Slc  4-ii i iii  ail  I.  '1.  hoiu.  Is.  l./«  i  |j. 
Sitlcttm  lionoritm  auilitoriim  tiiuin  COnsULeratU  , 

eawtque  profecisse  sttis  etchortutionibus  pensant  t 

crulitscitnt  tulis  non  eSU%  (ftUtleS  OUCtOTS  Do  p-r 

$e  conspiciunl  aiiosfaetos  esse ;  et  fanto  se  in  ment» 

stubilitint  ,qitiinto p  nr  in  rul/Htm  tuln  Imntitr.  ^<nu 

citm  ipsa  sitit  doctoribut  vetfba  ad  tnemoriaat  rc- 

dritnt ,   trutirsrunt  non  SeTVOreqUOddiCUnt.   t  ndc 

prr  Stilomonrm  qUOqite  ilintur:  liiiniu  luhornu- 
li.s  ttiliontl  silii ,  qttia  roinpnltt  rum  os  simm.  <)s 
riiim  nostrmn  nos  compctlit  ud  luborrm  ,  (jiutntlo 
per  hoc  quod  dicimus  d  vitii*  rrfrriiunutr  ,•  quiii 
litrpr  iumis  <sl  ibi  nos  nrgligcndo  cudcrc. ,  uiutc 
prudirundo  conali  sttmus  attos  trvarr. 

Uursus  n.  Levi  sic  explical  :  Anima  labo- 
ruitlis  sibi  taborabit,  quia  luborcs  subit,  cum  os 
incitrvurit  ct  dcmiscrit  ,  id  csl  ,  cttm  ub  cdmdi 
citpidiltiic  ,  polusqtie  jncunditate  os  cocrcucril  , 
ita  ttl  d  sapientite  sludio  ,  laboribusque  ob  eum- 
dcm  ferendis  ab  cjusmodi  cupiditalibus  non  avo- 
cctitr. 

Deuique  Dionys.  Caiihns.  moralilcr  sic  expli- 
cat :  Aitima  laborantis  laboralsibi ,  id  est ,  anima 
exercenlis  opcra  corporatiaattt  spiritualiu  bona  , 
farit  ea  ud  stittin  profcctum  aut  commodum,  et  pro 
necessnriis  corpori  uttt  unimce.  Ideo  monct  Apos- 
tottts :  Labora  sicut  bontts  milcs  Christi.  Et  rursus  : 
Lubor  vesler  non  eril  inunis  in  Domino.  llemque  : 
Unusquisque  accipiet  secundum  suum  laborcm  , 
quia  comptilit  eam  ad  laborandum  os  sutim  ,  Ul 
cst  sermo  quo  se  astrinxit  ad  bene  agendum  in 
fontc  baptismi ,  in  susceptione  Ordinis  sacri ,  aut 
in  professione  monasticu ,  vet  in  foro  confessionis , 
sive  in  actu  pranlicationis  ,  quia  quod  alios  docet 
fucere  obligalur. 

27.  VlR  IMPIUS  FODIT  MALUM  ,    ET  IN    I.ARItS    IL- 

lius  iGisis  audescit.  ]  Hehr.  est  :  Vir  Betial  ( id 
est ,  ut  Aquila  ,  vir  apostasia?  et  rebettionis  ,  hoc 
est  apostata  el  rehellis  ;  Symmach.  vir  intolcra- 
bilis.  De  Dcliat  ftise  dixi  cap.  6.  12. )  fodil  malum, 
et  saper  labiis  suis  velut  ignis  urdens ;  Sepluag. 
Vir  imprudcns  fodit  sibimala,  et  in  tabiis  suis  ig- 
nem  condit  ;  S.  Cyprianus  :  Ignem  thcsaurizat 
(  groece  enim  esl,  SvjTXJii^.iJjf  heodolion  :  Tan- 
quam  ignis  ardescens  ;  Syrus  :  Vir  impius  ma- 
chinatur  matum ,  et  ab  ore  ejus  accendilur  ignis  ; 
Chald.  Vir  calumniator  fodit  matuin ,  el  in  tabiis 
ejus  ignis  dat  scinlillas ;  R.  Salomon:  Labia  les- 
tis  falsi  el  perjuri  sunt  vclut  ignis  comburens  ,  et 
consumens  proximum.  Generalius  et  plenius 
n.  Levi  sic  exponil:  Vir  Beliul  animo  suo  nefunda 
molitur;  quod  autem  ab  animo  ad  lubiu  derivatur, 
argumenlum  est,  quo  malum  corde  latens  cognos- 
citur,  quod  qttidem  tanquam  ignis  exurens  per- 
niciem  affert ;  aique  id  perinde  est ,  ac  si  dixis- 
set  graviora  damna  illius  ore  inferri  ,  qttam 
unimo  deslinasset ;  scrmones  enim  suos  ila  diserte 
promil  ,  ut  ex  iltis  acerbissima  duinna  conse- 
quanlur. 

Vox  fodit  dupliciler  accipi  potest :  Primo,  fo- 
dit  mente,  id  est  animo  vestigat  malum  ,  et 
scrutatur  modos  et  raliones  ,  quihus  noceat 
proximo.  Sicul  enim  fossor  fodiendo  scrutaliir 
mineralia  suh  lerra  lalenlia,  ut  sulphur,  car- 
bonos,  melalla ;  sic  impius  scrutalur,  versat  el 
excogitat  calumuias,  fraudes  arlesque  nocendi. 
SocUndo,  /bd*7 lingua  el  manu  foveam  ,  io  quani 
alii  cadant,  id  esl  malum  ,  quod  mente  fodit  et 
excogitavit,  hoc  reipsa  cffodit,  el  infcii  lingtia 
calumuiaudo,  detrahendo,  susurrando  ,  deci- 


ii38 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVI. 


piendo  ,  elc.  Rursum  direcie  fod.il  malum  aliis, 
sed  indirecie  sibi  ipsi,  ut  vertunt  Septuag.  quia 
malum  in  suum  redit  reciditque  auctorem  , 
juxta  illud  Eccl.  27.  29  :  Qui  foveam  fodit ,  inci- 
det  in  eam  ;  et  qui  statuit  lapidem  proximo ,  of- 
fendet  in  eo  ;  et  qui  laqueum  alii  ponit ,  peribit  in 
itlo.  Teriio ,  Rabbini  nonnulli  in  Glossa  magna 
vertunt:  V ir  belial per  maliliam suam  egraminans , 
id  est  gramina  effodiens  ;  terra  enim  gramine 
veslita  diflicilius  effoditur:  quia  graminum  stir- 
pibus  et  radicibus  implicatur,  constringitur,  et 
quasi  compingitur,  ut  in  unam  glebam  conti- 
nuam  coalescat  ;  sic  susurro  qui  amicilias  , 
quasi  gramina  quaedam  implexa,  inter  se  con- 
nexas  et  longo  tempore  coalitas  effodere,  scin- 
dere  et  dissociare  saiagit,  sane  valde  laboret 
oportet,  muliasque  prisci  temporis  injurias 
oblivione  sepullas  effodiatnecesseest.  Quarlo  , 
nonnulli  censent  alludi  ad  milites  ,  qui  cas- 
trum  vel  urbem  suffodiunt,  ac  subvecto  pul- 
vere  tormentario  accensoque  disrumpunt  ,  in 
allum  dejiciunt  et  everlunt ;  ad  eumdem  enim 
modum  calumniator  et  susurro  mente  quidem 
fodit  malum,  id  est  cuniculos  et  fossam  et  pro- 
fundam  agit  simulatione  etsecreto,  ubi  vero 
amicorum  foedera  alle  suffodit,  lingua  quidem 
sua  ignem  supponit  ;  nimirum  ea  dicit,  qui- 
bus  amicos  inflammandos  et  concilandos  esse 
novit  ;  atque  hoc  dolo  firmissimas  paces  et 
amicitias  disturbat,  domos  et  urbes  nonnun- 
quam  etiam  regna  et  imperia  funditus  everlit. 
Ergo  Salomon  apposite  ait  :  Vir  impius  fodit 
malum. 

Et  in  labiis  illius  ignis  ardescit.]  Nam  ,  ut 
ait  S.  Jacob.  cap.  3.  6 :  Lingua  ignis  est ,  univer- 
sitas  iniquitalis,  etc.  ,  qum  inflammat  rotam 
nativilatis  nostra?  inflammata  d  gehenna.  Ubi 
mulla  de  hoc  linguae  incendio  dixi.  Quocirca 
S.  Greg.  Nazianz.  orat.3.  conlra  Julianum  Apost. 
linguam  maledicam,  qualis  fuilJuliani,compa- 
rat  vEtn.e,  quae  primo  ignes  tegit  et  colligit,  ac 
deinde  collectos  conglobalosque  velut  infernus 
evomit  et  ejaculalur  ,  quibus  agros  ,  oppida 
et  provincias  eliam  longe  dissitas  exedit  et 
vastat. 

28.   HOMO  PERVERSUS  SUSCITAT  LITES  ,    ET   VER- 

bosus  separat  principes.  ]  Hebroeus  :  Vir  ver- 
sionum,  vel  inversionum ,  vel  perversitalum  ( id 
est,  versuluset  perversus,  quiomnia  vertit,  in- 
verlit,  pervertit),  mittit  contentionem,  et  susur- 
ralor  dividet  principem  ;  Symmachus  :  Et  qui 
calumniatur,  di/famat  ducem;  Chaldaeus:  Et  su- 
surro  divellit  d  se  amicum  suum ;  Syrus  :  Vanus 
insectatur  amicos  suos ;  Septuaginla  :  Vir  per- 
versus  transmittit  mata  ,  et  facem  doii  accen- 
dit  malis ,  et  disjungit  amicos  ;  Vatablus  :  Vir 
perversus  occasiones  conlentionis  injicit ,  et  de- 
lalor  sape  inter  magnates  dissidia  concitat. 

Sententia  clara  est ,  q.  d.  Homo  perversus , 
qui  scilicet  omnia  pervertit,  atque  in  malam 
partem  rapit,  aliterque  rem  atque  verba  refert, 
quam  se  habent ;  item  qui  alterius  rebus  bene- 
laclis  vel  cerle  indifferentibus  malam  intentio- 
nemaffingit.eaquequasisubdoloethostilianimo 
in  contemptum  alterius  facta  depravat ;  hic 
suscitat  lites  et  rixas,  et  verbosus ,  id  est ,  ut 
Hebr.  detator ,  circulator  et  susurro  ,  seminat 
discordias  ,  separatque  non  tantum  privalos  , 
sed  et  principes  ,  atque  inter  eos  facem  doli, 
ut  verlunt  Scptuaginta ,  ac  belli  succendit.  Fa- 
ces  doli  6unt  suspiciones  ,   diffidentiae  ,    am- 


bitiones,  invidiae  ,  quas  inler  principes  susci- 
tant  susurrones  cum  magno  subditorum  dis- 
pendio  et  clade,  uti  faciunt  polilici  et  haerelici  , 
qui  proinde  sunt  sedilionum ,  folles,  ac  tiliones 
gehennae,  ul  ail  S.  Jacobus  c.  3. 6,  imo  quasi  dae- 
mones  incarnati. 

29.  VlR  INIQUU9  LACTAT  AMICUM  SUUM  ,   ET  DUClT 

eum  per  viam  NON  bonam.  ]  Hebr.  vir  viotenlia  ; 
Chald.  vir  raplor ;  Vatabl.  Vir  viotentus  seducit 
amicum  vel  proximum  suum  ,  et  facit  eum  am- 
bulare  in  via  non  bona.  Pro  taclat  Hebr.  esl  nnS^ 
iephalte ,  id  est,  itticit,  taclat,  seducit  ;  Aquihi 
et  Symmach.  decipit ;  Sepluag.  *™TznpuLxxi  t  id 
est ,  ut  Complut.  tentat;  Roman.  patpat.  Hoec 
sententia  clara  est,  acprimo  aptari  potest  prne- 
donibus  et  latronibus,  qui  viatores  et  quoslibet 
alios  adoriuntur  quasi  amici  blandis  sermoni- 
bus,  acsensim  deducunteos  in  avias  silvas  vel 
speluncas,  ubi  eos  spolianlet  subinde  occidunt; 
secundo,  fraudatoribus  qui  speciosis  promissis 
proximos  inducunt  in  contractus,  foedera,  obli- 
gationes  ,  etc.  quae  sibi  commoda,  proximis 
noxia  fore  sciunt ;  tertio,  lenonibus  et  scorla- 
toribus  ,  qui  pueros  et  puellas  simplices  donis 
inescantet  seducunt,  ut  suae  vel  aliorum  libi- 
dini  serviant;  quarto,  luerelicis  et  prava  dog- 
mata  seminantibus ,  qui ,  ut  ait  Apost.  Rom.  12 , 
per  dutces  sermones  el  benedicliones  seducunl  cor- 
da  innocentium ,  itaquc  eos  perlrahunt  in  haere- 
sim ,  errorem  etexitium. 

30.  QUI  ATTONITIS  OCULIS  COGITAT  PRAVA,  MOR- 
DENS  LABIA  SUA  PFRFICIT  MALUM.  ]  Ita  FVoman.  Sed 

Jansen.  et  alii  legunt,  perftciet  mala.  Legendo 
perficit ,  ait  Jansen.  sensus  est ,  q.  d.  Non  is 
lantum  perficil  malum  coram  Deo,  qui  opera 
perpetrat,  sed  et  qui  allonilis  oculis  ,  hoc  est , 
fixo  animo  cogitat  prava  :  ilem  qui  ex  indigna- 
tione  mordet  labia.  Si  auiem  legalur  perficiet , 
tum  significatur  malum  aliquod  meluendum  ab 
eo  qui  cogitat  inlento  animo  prava  ;  item  ab  eo 
qui  mordet  labia  sua  pra3  ira  et  vindiclae  cupi- 
ditate.  lndicat  enim  haec  parabola  conditiones 
quasdam  et  signa  exteriora  hominis  ,  qui  alleri 
machinatur  malum,  ut  ex  his  illum  observan- 
tes,  nobis  ab  illo  caveamus. 

SedeOdem  redit  sensus,  sive  legas  perficit  , 
sive  perficiet ;  saepe  enim  praesens  ponitur  pro 
fuluro,  praesertim  ubi  signilicalur  rei  mos  sive 
consuetudo  :  perficit  ergo,  id  est  perficiet ,  hoc 
est ,  perficere  solet. 

Pro  qui  attonitis  oculis ,  Hebr.  est  njfj?  otse  , 
quod  Septuag.  verlunt,  qui  obfirmat  oculos ; 
alii ,  qui  obstinatos  habet  oculos  ;  Noster ,  atloni- 
tos.  Altoniti  enim  dicuntur,  qui  quasi  stupe- 
facti  ita  saepe  rem  aliquam  inluenlur  vel  cogi- 
tant,  ut  praesentes  et  pivcsenlia  non  advertant, 
juxla  illudJob  15.12:  Quid  te  etevat  cor  tuum,  et 
quasi  magna  cogitans,  altonitos  habes  oculos  ?  At- 
tonitus  enim  derivatur  a  verbo  prisco  atlono : 
attonare  autem  est  tonando  slupcfacere  ;  inde 
attonilus  est  quasi  ad  tonitru  perculsus  et  stu- 
pefactus.  Unde  Ovidius  epist.  lx : 

Aut  quas  semideae  Dryades  ,  Faunique  bicorne* 
Numine  contactas  attonuere  suo. 

Et  Celsus ,  lib.  3.  c.  26  :  Atlonilos  quoque  raro  vi- 
demus  ,  quorum  et  corpus  et  mens  stupet.  Fit  in- 
terdum  ictu  fulminis  ,  interdum  morbo  :  unon).r)- 
\iwj  hunc  Groeci  appeltant.  Denique  Virgil.  3. 
iEheid. 

Talibus  allonitjs  visis  ,  ac  voce  deo:  um. 


COMMKNTAMA  IN  PROVERMA  SALOMONIS 

I  l)i  Servius  :  HOC  cst  talibtis  drorum  vttltihus  ; 
nnde  sequitur  :  oc  vocr  decntm,  Nam  rt  vocr  $$ 
tlicit  attonittim  ct  visis.  Iitonitus  vcro  cst  stupr- 
fucttis  :  nam  proprir  uttonittts  dicittir  ,  cni  castts 
ricini  ftttminis,  ct  sonitns  (onitrniim  dant  slttpo- 
mn.  Vcruin  ,  (|iiia  qnis  allonilis  ocnlis  potesi 
cogitarc  ci  coiilcuiplari  sancia  ct  co-lcslia  ;  liinc 
Nostcr  allonilos  OCUlOS  ucclit  ciun  COgllaOone 
prava.  Lndc  Chald.  vcrlil:  Qtti  annuitoculis  suis, 
et  eogitat  pervtrmt  annuens  labiis  suis  perflcit 


matttm  •  clSyrus:  lnntiit  ocutis  suis  ,  et  prava 
cogitat ,  ct  tahiis  sttis  marliinatttr  rt  perftrit  ma- 
ttnn.  Abcn  l/ia  vcrtil  :  Qui  clatidit  oculos ,  ut 
ncfaria  machinrtttr ;  obtttrat  cnim  octttos  nemcns 
l>ost  oculos  distralialur ,  qtto  libcre  sccltra  mcdi- 
tari  ct  machinari  tptcat.  Sic  ot  R.  Levi,  Pagnin. 
Vatablus  et  Bayn.  Qtti  ctaudit  ocutos ,  ait,  ad  co- 
gitandttm  pnvcrsitates ;  Marinus  in  Lexico : 
Agitans  oculos  cogitando  perversa.  Danlur  ergo 
hlcduo  signa  pcrvcrsitalis  pcrfectaeque  malilire. 
Prius  est,  si  attonilis  ,  firmis  vcl  clausis  oculis 
quis  cogitel  prava.  IIoc  cnim  cst  signum  illum 
ita  inlcntum  essc  cogitationi  pravnc,  ut  in  ea 
mcnlcm  et  voluntaicin  ahsorberi  sinat ,  ncc  de 
re  alia  bona  cogitare  possil  :  imoab  ea  animum 
avocare  et  distrabcrc  nequcat.  Quarc  talis  si- 
milis  est  diabolo  ,  ait  Aucior  Calcnae  Graec.  qui 
saepe  considcrat  quo  quisque  vitio  laborct,  ut 
per  illud  cum  pr.-ecipitct.  Sccundum  ,  si  post 
cogitationcni  pravam  ct  attonitos  oculos  ,  mor- 
deat  labia.  Hcbr.  yip  corets,  quod  Noster  ver- 
tit  mordens  ;  Vatablus  agitans 


Tigur. 


contra- 


hcns  ;  R.  Levi  ,  patcfaciens  ;  melius  Marinus  et 
alii  in  Lexico  ,  incidcns  vel  niclans.  Incidere 
cnim  oculis,  est  oculis  nictare  :  incidere  vero 
labiis,  est  labiis  nictare,  vcl  potius  mordere , 
qui  gcstus  est  malum  alteri  macbinantis,  quasi 
eodemmodoeum  incidcre  et  discerpere  velil, 
sicut  incidit  el  mordet  sua  labra.  Unde  Horat. 
I.  1.  Carm. 

Impressil  memorcm  dcnle  labris  notam. 

Ex  imaginatione  enim  perficiendi  malum  quod 
cogitat,  aut  ex  indignalione  movenlur  dentes 
ad  bujusmodi  morsum  Iabiorum,  quasi  geslien- 
tes  nocere  ei  cui  male  volunt.  Maxime  autem 
baec  spectant  ad  iratos  :  bi  enimmordent  labia, 
quasi  minilantcs  aliis  similem  morsum.  Unde 
Aristopbanes  in  Vespis  :  Comedens  labra ,  ait, 
[rra?  iracundia.  El  Homer.  lliad.  « : 

Ast  hi  labrasuispresserunt   denlibus  oinnes. 

Sic  pulli  equini  indomiti  fcrocientes  mordent 
frenum.  Sic  Ilali  mordendo  pollicem  dexlrae 
malum  minilantur.  Sic  Georgius  Castrioius 
Turcarum  terror  el  fulmen,  adco  \\l  ab  eis 
nuncupatus  sit  Scanderbeg ,  id  est  Alexander 
Magnus,  ubi  labia  momorderat,  imomordendo 
quasi  diffiderat ,  pra*ceps  in  praelium  ruebat. 
Estque  bic  gestus  naturae  consonus;  fere  enim 
animalia  omnia  ,  ac  pra?scrlim  serpentes  , 
morsu  pugnant  el  nccant.  Unde  Lucan.  Pbar- 
sal.  9. 

Morsu  virus  liabent ,  ct  fntum  in  denleminantur. 

Denique  Septuag.  Iuculenter  sic  uno  spiritu  to- 
tam  sententiam  efierunt :  Qui  obfirmat  ocutos 
sttos  ,  cogitat  perversa,  et  slatuil  vel  definit ,  et 
decidit  omnia  mala  labiis  suis ,  liic  fornax  est 
malitice ;  qni  enim  baec  omnia  ,  quae  signa  sunt 
ingentis  maliliao,  junclim  babct,  instar  fornacis 


Cap.  XVI.  /,."59 

ira  ct  malilia  oc.stuaniis  malcdictorum ,  rixa- 
rum  ,  pugnai  iun  ,  cic,  globoi « t  Incendia  osai- 
diic  cjaculaiur ,  ncc  ullis  biondioienlis ,  pro 
niissis  \cl  niinis  mtingui  polcst,  ied  liis  onini- 
bus  potioi  Magil  acccndiliir  cl  cxaesln.it.  Naiu 
ul  ail  S.  Ghiysosi.  hom.  1G.  in  Mallh.  Sicitt  tn- 
cmditim  aqua  injrcta  magts  sncrinditnr  ,  ita  ac- 
cidrrr  sotrl  inmagna  ira  :  quidqnid  aliquis  dixc- 
ril  ,  continuo  palndum  liujits  < fjicitur  inci  ndti. 

31.  ConONA  D1GMTATIS  IBMBCTVI  ,  on.K  m  VIIS 
jrsTITl.E  RKPF.niF.TrR.  J  llchr.  Coronagloria  cani- 
tics  ,  in  via  justilue  invenielur.  Quod  priino 
Jansenius  sicexj)onit,  q.  d.  I'cr  juslitiam  per- 
venilur  ad  extremam  senectuicin  ,  ciun  impii 
fcre  ante  diem  suum  moriantur  ,  juxla  illud 
Pl.  bh:  Virisanguinum  el  dolosinon  diniidialjunt 
dics  suos.  ita  R.  Salomon  ;  secundo,  q.  d.  m  via 
justitiae  conslilula  cst  seneclus,  juxta  illnd  Sap. 
l\:Cuni sunl  scnsus  ,  et  alas  seneclulis  vitaimma- 
culala;  lerlio,  q.  d.  EslO  juvcnes  aliquando 
lihcre  et  impure  vivanl ;  tamen  cum  ad  senec- 
tutcni  vcniunt,  llFpe  sapiunl  el  peenilcnl.  Ve- 
rum  Noster  optime  vertil  subaudicndo  more 
llcbr;copronomen<7«#.  Undecl  Septuag.  Corona 
glorialionis  (Compl.  exultationis ;  Cbald.  pul- 
chritudinis)  senectus,  inviis  autem  Justilice  repe- 
ritur ;  Syrus  :  Diadema  laudalionis  scnectus ,  et 
inviajustitiai laudatur ;  Valablus  :Senectus,  sieam 
in  viamjuslitia3  reperias ,  corona  ornalissimaest. 
Pro  dtgnitalis  enim  Hebr.  est  mNSn  tipheret , 
id  esl,  decoris  pulcbriludinis ,  gloriae  ,  magnifi- 
cenliae. 

Sententia  est  clara,  q.  d.  Senectus  seni  est 
quasi  corona  speciosa  et  magnifica,  si  lamen 
juste  et  inculpate  vivat ,  ac  justitiae  ,  id  est  vir- 
tuUim  quarumlibet,  aclibus  ornelur  :  quocirca 
talis  senectus  omnibus  esl  vcnerabilis  ct  lauda- 
bilis.  Porro  mulliplex  est  corona  scnum  el  se- 
nectutis  :  prima  est  corona  canitiei ;  cana 
enim  coma  instar  albcnlis  coronae  ornat  caput 
sennm.  Unde  Pbocylides  :  Venerare,  ait,  canis 
redimita,  seu  coronala  tempora  liabenles  ,  ce- 
dendo  senibus  in  sedendo  et  in  officiis  omnibus.  Et 
Philo  Legat.  ad  Caium  :  Mlas  ipsa  senum  quasi 
defunclum  laboribus  ,  et  tmeritttm  militem  canis 
coronat.  Quict  enim  atiud  canities  ,  nisi  populeum 
aut  ftoridum  serlum?  Sic  Plinius,  in  Panegyr. 
Trajani,  capillumTrajani  albescentemvocatnon 
quidem  coronatum  ,  sed  ,  quod  lantidem  est, 
ornalum. 

Secundaestcoronaactatiset  aniiquitalis.  Unde 
Aben  Ezra  sic  explicat,  q.  d.  Seneclus  est  quasi 
gloriosum  diadema  viricapili  impositum.  Senes 
enim  mullis  annis,  v.  g.  70.  80.  90,  quibus  vixe- 
re,  quasi  totidem  floribus  coronanlur.  Unde 
Pbilo  apud  Antonium  in  Melissa  part.  1.  serm. 
17  :  Juveniti  vita  ,  ail,  succedit  senilis  atas  pra- 
stantissima  et  sacralissima ,  cui  quasi  summo  gu- 
bernatori  Detts  gubernacula  in  mantts  tradidit 
tanquam  idoneo,  qui  possit  rerum  terrenarum 
gubernacula  lenere.  Audi  Carolum  Paschalium 
lib.  1.  de  Coronis  cap.  5  :  Apud  Anacreonlem, 
inquit,  cani  coronant  caput,  id  esl  bonestant : 
quin  et  proprie  senes  et  canos  olim  coronis  de- 
corabant,  ut  patet  ex  illo  Euripidis  :  Canam  co- 
ronis  caput  canumcoronalum.  Quomodo  lex,  in- 
quit  Plutarch.  loco  mox  cilando,  diadema  et  co- 
ronam,  sic  canitiem  nalura  bonoratum  praeci- 
puae  dignitaiis  symbolum  imponit. 

Tertia  esl  corona  propaginis  el  filiorum.  Co- 
rona  enim  senum  sunt  nepoles ,  id  esl  filii  filio- 


rum,  juxta  illud 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVI. 


Filii  tai  sicut  nooelUe  olivarum 
in  circuitu  mensce  luce,  Psalm.127.  3.  Item  corona 
senum  sunt  juvenes  :  lii  enim  instar  corome 
senem  sapienlem  cingunt,  auscultant,  hono- 
rant,  venerantur.  Hoc  est  quod  dicitur  Pro- 
verb.  17.  6 :  Corona  senum  filii  filiorum ,  et  glo» 
ria  fdiorumpalres  eorum.  Sic  fidelessunt  corona 
Christi,  et  vicissim  Christus  est  corona  et  glo- 
ria  totius  Ecclesiae. 

Quarta  est  coronasapientiae,  puta  experienti;e 
et  prudentue;  in  senibus  enim  viget  mens,  ra- 
tio,consilium,  judidum,  prudentia.  Ita  S.  Greg. 
JNazianz.  orat.  de  plaga  grandinis,  citans  hsec 
Salomonis  verba,  per  coronam  accipit  sapien- 
tise  pnestantiam,  quae  senibus  ad  docendum  et 
consulendumdignitatemconciliat.  SicetR.  Levi, 
et  S.  Ambros.  1.  1.  Hexam.  c.  8  :  Senectus  ipsa  , 
«ut,  in  bonis  moribus  dulcior  ,  in  consiliis  ulitior , 
ad  constanliam  subeundce  mortis  paratior  ,  ad  re- 
primendas  tibidines  firmior ;  infirmitas  quoque 
corporis ,  sobrietas  mentis  est.  Unde  Aposloius  : 
Cum  inflrmor,  tunc  polens  sum,2.  Corinlh.  12. 

Quinta  est  corona  gradus  et  status.  Seniores 
enim  solent  reip.  praefici ,  eamque  gubernare. 
Hinc  a  senio  dictus  est  senalus,  quasi  conci- 
lium  senum,  ait  Feslus.  Audi  Plutarch.  tract. : 
An  seni  sit  gerenda  resp.  JSam  ad  parendum,  ait, 
juvenilis,  ad  imperandum  senitis  cBtas  accommo- 
dala  est :  ac  maxime  satva  est  civitas ,  ubi  con- 
silium  senum  et  juvenum  arma  obtinent  ;  lauda- 
turque  majorem  in  modum  islud  Iliad. 

Primum  aetate  graves  ,  et  forti  pectore  claros  , 
Nectoream  ad  navim  conductos  dicere  jussit , 
Consiliumque  dare, 

atque  ideo  optimatum  magistratum  Spartance  ci- 
vitalis  regibus  adjunctum  Apoiio  presbygenas ,  id 
est  magno  nalu  prceditos  :  Lycurgus  diserle  Ge- 
rontes ,  id  est  senes  ,  nominavit.  Et  Romanorum 
senatus  in  hunc  usque  diem  a  senio  nomen  gerit. 
Atque  uttex  coronam  ac  diadema,  ita  canos  na- 
tura  venerabile  dignitalis  et  principatus  signum 
fecit.  El  '/'-?<*■$,  quod  eximium  ,  Iwnorem ,  et  yi- 
pxipivi,  quocl  venerari  significat ,  a  senectute  ejus- 
que  prcestantia  Grcecis  retinentur.  Quare  sub 
linem  addit :  Lycurgus  assuefecit  adotescenles  ut 
cuivis  seni  tanquam  legislatori  constanler  obtem- 
perarent.  Unde  Spartce  senes  non  remp.  modo  in- 
spectant ,  sed  singula  eliam  singutorum  adoles- 
cenlum  facta ,  idque  non  obiler  ,  sed  ita  ut  etpec- 
cantibus  sint  terrori ,  et  probi  eos  revereantur  ac 
desiderent  :  eo  quod  senes  doceant  juvenes, 
corumque  indolem  exacuant.  Sic  ubivis  terra- 
rum  seniores  filii  ,  pula  primogeniti  patri 
principi  vel  regi  in  principatu  vel  regno  succe- 
dunt.  Hinc  senior  idem  est  quod  dominus :  sicut 
nunc  Hispani  dicunt  senor ,  Itali  signore ,  Galii 
seigneur;  licet  Joachimus  Perionius,  tract.  de 
Linguae  Gallicee  cum  Graeca  cognafione  ,  malit 
dici  a  xupioi.  Unde  Sire  et  Sieur,  vel  potius  Cyre 
ct  Cyeur ,  ac  non  ita  vetere  proferendi  ralione 
Cyour,  denique  per  nonnullam  mulalionem 
Seigneur  :  Nec  enim,  ait ,  nisi  ridicule  Deum 
appettantes  Seigneur ,  eum  nos  profteremur  ut 
senem  venerari.  Verumtamen  et  anliquum  die- 
rum  Daniel  vencratus  esl  Deum  ,  et  essent  ri- 
dendiLalini,  quos  certum  est  mullis  retro  se- 
culis  usurpasse  seniorem  proprincipe  domino- 
que.  Porro  Chilon  diccbal  honorem  ajunioribus 
habendum  senectuti;  utipsi  facti  senes  ab  aliis 
habeantur  in  prelio.  Ea  res  geminam  habebat 


utilitalem.  Siquidem  ut  senum  aucloritas  ac  re- 
verentia  lemperabat  ;eiatem  lascivama  peccan- 
do  ;  ila  senes  cavebanl  no  quid  committerent  , 
quo  juvenibus  vel  ob  inepliam  hulibrio  possent 
esse ,  vel  ob  turpittidinem  perniciosi:  sed  luter 
omnes  juvenes  omnesque  senes  ea  esset  reve- 
renlia,  quoe  inter  parenles  acliberos.  Ita  Laert. 
lib.  1.  c.  4. 

Sexta  est  corona  vitae  quasi  militiae  jam  eme- 
riiae,  quod  scilicet  senex  omnes  hnjus  vil;e 
casus  et  labores  superaverit  ,  et  ad  ullimam 
vitae  metam  supersles,  quasi  victor  pervenerit. 
Unde  Elias  Creten.  in  orat.  19.  Nazianz.  Sicut , 
ait ,  in  certaminibus,  qui  coronam  accepit  ,jam  in 
tuto  esl ;  sic  etiam  senex  luto  gloriatur,  ut  qui 
mutalionem  jam  non  perlimescat.  El  S.  Ambros. 
1.  2.  de  Jacobo,  cap.  8:  Bealus  quidem  estjuvenis, 
ait ,  qui  bene  vivit ;  sed  magis  bealus  est  senex 
qui  bene  vixil.  Quod  enim  juvenis  sperat ,  adep- 
lus  est  senior  ;  quod  senex  fuit ,  oplat  hoc  esse  qui 
juvenis  est.  Certe  liic  inquieti  maris  tongiore  sibi 
adkuc  cursu  manente,  jactalur  fluclibus;  senex 
vero  sicut  in  porlu ,  ila  in  siatione  est  seneclulis. 
Et  c.  10  :  Senectus  portus  debet  esse  ,  non  vita  su- 
perioris  naufragium. 

Septima  et  pnestantissima  corona  ,  qua  senes 
htc  donat  Salomon  ,  est  juslitiae  et  virtutis.  Si 
enim  Hercules  devictis  domilisque  monstris  , 
scilicetLeone,  Caco,  Lernea  Hydra,  Cerbero  el 
Gerione  tricorpore,  populeam  sibi  imposuit  co- 
ronam,  multomagis  eamdem  merebitur  senex, 
qui  velut  alhleta  juslitiae  cupiditalum  suarum 
nionstra  perdomuit,  scilicetLeonemirae,  Gacuoi 
avariliae,  Lernam  luxuria?,  Cerberum  gulae,  Ge- 
rionem  superbiae.  Unde  S.  August.  in  Psalm.  112  : 
Sit ,  ait ,  senectus  veslra  pueritis  ,  et  sit  pueritia 
senilis  ,  hoc  esl ,  ut  nec  sapientia  vestra  sit  cum 
superbia,  nec  humitilas  sine  sapientia  ,  ut  taude- 
tis  Dominum  ex  hoc  et  usque  in  seculum.  Hoc  est 
quod  ail  Sapiens  ,  cap.  k.  8:  Senectus  venerabilis 
est  non  diuturna,  neque  annorum  numero  com- 
putala;  cani  aulem  sunt  sensus  hominis,  etatas 
senectutis  vita  immaculata.  Ita  viginti  quatuor  se- 
niores  fqui  fuere  justi  primarii  tam  novi  quarn 
veteris  Testatnenli)  coronatos,  coronasque  suas 
Agno  offerentes  vidit  S.  Joan.  Apoc.  b..  10.  ubi 
mulla  de  iisdem  dixi. 

Ita  nuper  hic  Romae  Gregorius  XV  Pontifex  , 
cum  inviseret  Card.  Bellarminum  pene  octoge- 
narium  ,  ultima  infirmitate  decumbentem  ,  et 
ab  eo  multos  annos  ,  imo  omnes  suos,  sibi  ap- 
precari  audiret,  sapienter  respondit :  Ego,  ait, 
oplo  luis  non  annis,  sed  annorum  meritis  cumu- 
lari  et  coronari.  Nam,  ut  ail  S.  Ambros.  I.  1.  de 
Cain  et  Abel ,  cap.  3  :  Senectus  venerabitis  est , 
non  annis  cana ,  sed  moribus.  El  1.  3.  epist.  21. 
ad  Anisium  :  Vere ,  ait,  seneclus  itlavenerabiiis, 
qua  non  canis  ,  sed  merilis  atbescil.  Ea  est  enim 
reverenda  canilies  ,  quue  est  canities  animce  ,  in 
sanctis  cogitationibus  el  operibus  effulgens.  Quce 
est  enim  vere  oetas  senectulis  ,  nisi  vita  immacu- 
lata,  qux  non  diebus  aut  mensibus ,  sed  seculis 
propagatur  ,  cujus  sine  flne  esl  diuturnilas  ,  sine 
debititate  longcevitas?  Quo  enim  diulurnior  ,  eo 
fortior ;  et  quo  diutius  eam  vitam  vixerit  ,  eo 
forlius  in  virum  perfectum  excrescit.  Denique 
Synesius,  traci.  de  Laude  calvilii ,  caputcal- 
vum  vocat  prudentice  domiciUum ,  divinitatis 
temptum. 

Myslice  S.  Hieron.  in  cap.  16.  Ezech.  Corona 
gtoricB    senectus.   Eorum  videlicet  ,  ail ,  qui  de- 


COMMENTAMA  IN  PROVEIIRIA  SAI.OMONIS.  Cap.  XVI. 

Bl  Phtlosophua  :   Rem   erl»  , 


struxcrunt  ea  qtiw  parvulorum  sttnt  ,  et  pott 
<vtatcm  perfecti  vtrl  vrnrrunt  ud  smrctutrm  rt  ad 
patrum  nomina,  quibits  srrihit  Joan.  rpist.  1.  r.  2. 
v.  13.  post  ptirros  el  juvmt  s ,  qtti  possunt  dicere  : 
(Juundo  t ■ram  parvultts ,  loqtirtmr  ttt  parvulus  ,  sa- 
piebam  ulpurvulus,cogilubum  ulparvult»; attando 
fartus  sum  vir ,  dcslruxi  ca  tftUB  purvuli  sunt , 
1.  Corinlh.  13. 

32.  Mklioh  f.st  patikivs  vmo  i-ohti  ;  f.t  QtJl  DO- 

INNATVI  ANIMO  SUO  ,  KXPl  (iNATOUK  IIUUUM.]  Hel)l\ 

Uonus  longut  naribus  prm  forli ,  et  dominans  in 
spiritum  sttttm  pnc  capicntc  urhem ;  Cbald.  Me- 
lior  cst  lcnttts  ira  unimi  qttiim  fortis,  rt  qtti  domi- 
natur  sihi  ipsi  magtt  qttum  itle  qui  capit  provin- 
cium  ;  Septuag.  Melior  csl  vir  tonganimis  forti ; 
et  qui  contincl  iracundiam ,  melior  qudm  qui  ur- 
bem  capit.  Complul.  acldunt :  Kt  vtr prudmtiam 
habens  agi'0  ,  vel  agricola ,  vel  potius  agricola- 
{ioh<?  (hancenim  signilicat  Graecum  yiu?yioj)'mag- 
na.  Sed  haec  verba  cum  non  exstent  in  Hcbruo  , 
Chaldtuo,  Syro  et  Lalino  ,  transcripta  videntur 
ex  cap.  2h.  ul  notant  Romani.  S.  Cyprianus,  1.  3. 
Teslim.  num.  8.  legit :  Metior  cst  palicns  forti  ; 
qui  enim  iracundiam  continet ,  melior  esl  qudm 
qui  urbcm  capil ,  quasi  postcrius  hcmislichiuui 
causam  det  prioris.  Huc  facit  problema  qua- 
druplex  II.  Rarzoma  in  Pirke  avoth  ,  id  esl  in 
Sententiis  Palrum,c.  U:  Quis  potens?  itle  qui 
fortiter  tentationi  rcsistit.  Ait  enimScrip.  Melior 
est  patiens  viro  forti;  et  qui  dominatur  animo  suo, 
expugnutore  urbium.  Quis  sapiens  ?  ille  qui  se 
semper  et  ab  omnibus  doceri  desiderat.  Quis  dives? 
qui  suis  contentus  cst  ,  nec  aliena  appetit.  Quis 
honoratus  et  in  pretio?  qui  alios  honorat,  obser- 
vat ,  et  colit  debita  reverenlia  juxta  regulam  in 
Script.  fixam  :  Quicumque  glorificaverit  me,  glo- 
rificabo  eum  ;  qui  aulem  contemnunt  me  erunt 
ignobiles,  1.  Reg.  2.  30.  Syrus:  Meiior  est  patiens 
gigante;et  qui  concutcat  (subjicil)  animamsuam, 
itlo  qui  tenel  civitatem. 

Quserilur  hic  quo  sensu  vera  sit  haec  sen- 
tentia.  Nam  D.  Thom.  2.  2.  q.  136.  art.  2. 
in  corpore  ,  videtur  contrarium  docere.  Di- 
cit  enim  foriitudinem  majorem  esse  virtutem 
quiim  sit  patientia  :  Quia  ptus ,  ait ,  retra- 
hunt  d  bono  pericula  mortis  ,  circa  qua?  est 
fortitudo  ,  quam  quxvis  adversa  ,  circa  quae  est 
patientia. 

Resp.  primo  non  agi  hic  de  fortitudine ,  quae 
est  virtus  animi ,  sed  de  fortitudine  quae  est 
robur  corporis  ;  Hcbr.  enim  TQJ  gibbor  signi- 
ficat  robuslum,  fortem,  validum  viribus,  qui 
suis  copiiset  robore  urbesexpugnat,  ut  sequi- 
tur,  q.  d.  Ex  omnibus  virtulibus  corporis  forti- 
tudo  maximam  habet  laudem  apud  homines. 
Nulfi  enim  magis  celebrantur  quam  in  bello 
praeclari  duces,  qui  bostes  vicerunt,  urbes  et 
provincias  subjugarunt;  et  tamen  praestantior 
est  qui  unicam  ex  concupiscenliis  suis,  nempe 
iram,vincit,  et  impetum  spiritus  sui  ratione 
moderatur,  quam  qui  urbes  aut  provincias  su- 
perat.  Praestantior,  inquam ,  non  solum  quia  ma- 
gis  laudandus,  sed  etiam  quia  revera  fortiorillo, 
juxtaillud  Poetae  t 

Furtior  est  qui  se,  quim  qui  fortissima  viucit 
Oppida,  nec  virtus  altius  ire  potest. 

Et  idem  : 

Ardua  res,  vicisse  alios  ;  victoria  major 
Est  animi  lluctuscomposuisse  sui. 

CORNEL.     \    LAPIDE.      TOM.    III. 


aii  ,    si    li    i  i 
que  a/frrtits  rexerls.  IV'X  nis  ,  si  te  ratio  regai , 
non  passio. 

Reipond.  lecundo  :  S.  Thomai  loco  cllaio 
ilrlcte  suniii  pfttienUam ,  ull  eal  virtoa  quaa  mo- 
dcratur  uiatttiai  manantei  »-x  adverala  oommu- 
nibui  ,  ipi.e  quotidie  occurrunlj  hasc  luferlor 
<•>!  virtute  foriiiiidinis.  Nain  pallentia  genora- 
tim  acoepla ,  qn.e  Brmat  animum  adreraui  ti- 
morei  et  dorOrea  mortla  ef  malorum  mortem 
iofcreniium  ,  qualii  enitnit  maxime  In  Martyrl- 
bns,  eal  pars  forlitudinis  inlcgralis,  eaque  prae- 
cipua,  velestipsa  virius  fortitudinis  inadaequate 
concepta.  Dubb  enlm  lunt  partea  foniiudinis  , 
una  in  aggrediendo  forlia,  allora  in  siistinondo, 
nuflB  eit  patientia;  eaque  priorl  praevalct ,  quia 
dillicilius  est  dura  suslincre  patiendo ,  quain 
eadem  aggrediendo  aliis  inferre  ,  uii  docet 
S.  Ambros.  1.  1.  Oflic.  cap.  61.  et  S.  Cbrysosi. 
homilia  85.  in  Matth.  ubi  inter  caelera  ait  :  In 
bctlis  oslensio  belli  est ,  si  milcs  occiderit ;  ilta  ful- 
gcntissima  victoria  est ,  qua  inferentem  injurias 
patiendo  superasti,  etc.  Deus  eas  tibivires  conces- 
sit ,  7ion  ttl  consertione  mantium ,  sed  ut  palientia 
vincas.  Sic  B.  Joseph ,  qui  magno  animo  injurias 
tutit ,  ubique  victor  pradicatur.  Natn  el  fratres  et 
AZgypliam  illammuliercm  insidiantes  cequo  animo 
fcrendo  superavit.  Sic  el  S.  Thomas  ,  q.  citata 
art.  l\.  qui  et  cilat  S.  Gregorium  et  Ciceroncm 
idem  asserentes.  Igilur  sic  exponas  :  Melior  est 
patiens  viro  forti ,  hoc  est,  forlior  est  patiens  , 
qui  fortiter  palitur  adversa  ,  quam  fortis  qui 
fortiier  aggreditur  ardua  ,  v.  g.  qui  oppugnat  et 
cxpugnat  urbes.  Sic  Job  patienlia  sua  superans 
omnes  daemones  ,  lsmaelitarum ,  uxoris ,  ami- 
corum,  moiborum  ,  pauperlatis,  aerumnarum 
insullus,  forlior  fuit  Samsone  Philistaeos  cxpug- 
nante.  Sic  Josepb  forliter  sustinens  fratrum  odia, 
exsilium,  calumniam  ,  carcerem ,  forlior  fuit  se 
ipso,  cum  Pharaonem  sua  sapientia  animique 
vigore  sibi  subjugavil,  lolique  dominatus  est 
jEgypio.  Sic  David  sua  mansueludine  vincens 
invidiam  Saulis  forlior  fuit  se  ipso,  dum  duellum 
cum  Goliath  iniit ,  eumque  obtruncavit ,  uti 
communis  habet  sapientumetrecle  judicantium 
sensus. 

Resp.  tertio  :  Pro  patiens  hebr.  esl  DiSN  "y\X 
erechappaim,  id  est  longus  naribus,  id  est  tar- 
dus  ad  iram,  placidus,  ira3  potens ;  hic  autem 
melior,  id  est  praestantior ,  illustrior,  fortior  , 
potentior,  laudabilior,  cst  viro  forti,  qui  expug- 
nat  urbes.  Ratioest,  quodira  in  homine  sit  pas- 
sio  vehementissima  quae  omnia  miscet  et  tur- 
bat.  Eam  ergo  domare  per  mentis  placiditatem, 
mansueludinem  et  palientiam  ,  eximiae  est  vir- 
tutis  et  fortitudinis.  Quare  cxplicans  subdit  : 
Et  qui  dominatur  animo  suo ,  id  est  animosilati 
suae,  unde  Septuag.  vertunt  :  Et  qui  dominatur 
ira  ,  melior  (id  est  potior  etfortior  est)  expug- 
natore  urbium.  Omnium  enim  passionum  ira  est 
vehementissima  et  superatu  diRicillima  ,  a  qua 
forlissimi  quique  secundum  corpus  frequenter 
aliis  cilius  superantur.  Civitales  plurimas,  totam 
pene  Asiam  et  Africam  vicit  Alexander  ille  Mag- 
nus ;  et  tamen  irae  et  furoris  belluam  in  se  suffo- 
care  non  potuit ;  sed  iracundia  victus  charissi- 
mos  amicos  ,  Parmenionem,  Philoiam,  Clitum 
et  Callislhenem  trucidavit,  ut  alii  taceantur  ur- 
bium  domitores  ,  qui  suos  non  potuerunt  do- 
mare  affectus. 

Porro  pro  animo  hebr.  est  mi  ruach,  id  est 

56 


u\- 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVI. 


spiritus  ,  q.  d.  Qui  tlominatur  spiritui  suo  ,  hoc 
est  suis  affcctibus  et  passionibus  ,  uti  timori  , 
irislitiae  ,  pusillanimilati,  audaciae,  superbiae , 
ac  praeserlim  irae  :  liic  melior;  id  est  major,  po- 
tenlior  et  laudabilior  ,  ait  R.  Levi,  est  principe 
qui  armis  urbes  expugnat.  Quomodo  enim  ra- 
tione  alleri  imperabit,  qui  in  animum  suum 
imperium  exercere  non  potest?  Significat  ergo 
eum,  qui  dominatur  irae  et  passionibus,  fortio- 
rem  esse  et  magis  dominari  ,  majusque  habere 
dominiuin  etimperium  ,  quam  habeat  rtx  ,  qui 
armis  urbes  etregnasibi  subjugat;  quia  scilicet 
dominalur  omnibus  animi  affeclibus,  cogitatio- 
nibus,  sensibus  ,  potentiiset  viribus  ,  ilem  toti 
vitiorum  et  peccatorum  regno,  cui  utiqueam- 
plus  est  dominatus,  ac  imperium  quovis  regno 
majus  et  praestantius.  QuocircaHoratius ,  1.  2. 
ode  2.  sic  canit: 

Lalius  regnes,  avidum  domando 
Spiritum  ,  quam  si  Lybiam  remolis 
Gadibus  jungas,  et  ulerque  Pcenus 
Serviat  uni. 

Et  Boetius,  1.  3.  de  Consol.  melro  5. 

Qui  se  volet  esse  potentem  , 
Animos  domet  ille  feroces. 

El  Claudian.  in  Paneg.  Theodosii : 

Tu  licet  extremos  late  dominere  per  Indos , 
Te  Medus,  te  mollis  Arabs,  te  Seres  adorent , 
Si  meluis ,  si  prava  cupis,  si  duceris  ira, 
Servitii  patiere  jugum  ,  tolerabis  iniquas 
Interius  ieges-  tuncomniajure  tenebis, 
Cum  poteris  rex  esse  tui. 

Ita  hunc  locum  explical  S.  Gregor.  p.  3.  Pastor. 
admon.  10:  Audiant,  inquit,  impalienies  quod 
scriptum  est :  Melior  est  patiens  viroforli  ,  et  qui 
dominalur  animo  suo  expugnalore  urbium.  Minor 
enim  est  victoria  urbium  ,  quia  exlra  sunt  qua 
subiguntur;  valde  aatem  majus  est  quod  per  pa- 
lientiam  vincitur  ;  quia  ipse  d  se  animus  sa- 
peratur,  et  semetipsum  sibimetipsi  subjicit ,  quando 
eum  patientia  intrase  frenari  compeO.it.  Audiant 
impalienles  quod  electissuis  Verilas  dicit:  In  pa- 
tienlia  vestra  possidebitis  animas  veslras,  Luc  21. 
Sic  enim  condili  mirabiLiter  sumus  ,  ut  ralio  ani- 
mam  ,  et  anima  possideat  corpus.  Jus  vero  anima? 
d  corporis  possessione  repellilur  ,  si  non  prius 
anima  d  ratione  possidetur. 

Et  S.  Ambros.  ad  illa  verba  psal.  118  :  Anima 
mea  in  manibus  meis  semper,  sic  ait :  Quicumque 
proprium  corpus  subegerit ,  nec  ab  ira  et  aliis  pas- 
sionibus  turbari  animam  suam  reclor  sui  con- 
grua  vi  permiserit ,  is  bene  regia  quadam  potes- 
late  se  cohibens  ,rex  dicitur  ,quodregere  senoverit, 
et  arbiter  sui  juris  sit ,  nec  captivus  trahatur  in 
culpam. 

Majoris  enim  fortitudinis  opus  esse  dura  pati , 
quiun  forlia  agere,  triplici  rationea  prioridocet 
D.  Thom.  2.  2.  quaest.  123.  art.  6.  ad  1 :  Ad  pri- 
mum  ,  inquil ,  dicendum,  quodsuslinere  estdiffi- 
cilius  quam  aggredi ,  triplici  ratione :  Primo,  qui- 
dem  ,  quia  sustinere  videtur  aliquis  ab  atiquo 
forliori  invadente;  qui  autem  aggredilur,  invadit 
per  modum  forlioris.  Difficilius  autem  est  pugnare 
cum  forliori  quam  cum  debiliori.  Secundo ,  quia 
iUe  qui  suslinet ,  jam  sentit  pericula :  ille  autem 
qui  aggreditur,  kabet  ea  ut  futiwa.  Difficilius  au- 
tem  est  non  moveri  d  pr&senlibus  qudm  dfuluris. 
Tertio  ,   quia  suslinere  imporlat  diuturnitatem 


temporis  ;  sed  aggredi  potest  aliquis  ex  subito 
motu.  Difjicilius  autem  est  diumanere immobUem, 
quam  subilo  motu  ?noveri  ad  aliquod  arduum. 
Lnde  Pliilosopli.  dicit  in  3.  Etluc.  quod  quidam 
sunt  pr&volantes  ante  pericuta ,  in  ipsis  autem 
discedunt  ;  fortes  autem  e  contrario  se  kabent.  Et 
ibidem  cap.  9.  ait ,  quod  in  sustinendo  tristia 
maxime  quis  dicitur  forlis.  Rursum  D.  Tliom. 

2.  2.  q.  123.  art.  9  :  Fortitudo ,  ait ,  maxime  est 
circa  repenlina  ,   quia  secundum  PhUosophum  , 

3.  Ethic.  cap.  8  ,  in  repenlinis  periculis  maxime 
manifeslatur  habilus  fortiludinis.  Habilus  enhn 
agit  per  modum  naturai.  Unde  quod  aliquis  absque 
prxmeditatione  faciat  ea  qua  sunl  virtutis ,  cum 
necessitas  imminet  propter  repenlina  pericula;  hoc 
maxime  manifeslat ,  quod  sit  fortiludo  habituaiu 
in  anima  confirmala. 

Porro  Abbas  Chaeremon  apud  Cassianum  col- 
lat.  12.  cap.  6.  hunc  locum,  et  hoc  palieulis  per 
mansueludinem  non  tantum  irae,  sed  et  luxu- 
riae  caelerisque  viliis  omnibus  dominantis  impe- 
rium,  ila  particulalim  describit:  Per  quodevi- 
denler  ostenditur ,  ita  efficacissimam  medicinam 
cordis  esse  patienliam ,  secundum  Ulud  Salomonis : 
Mansuetus  vir  cordis  est  medicus  ;  ul  non  sclum 
ira,  tristitiai ,  acedia,  cenodoxim ,  superbia;  ;  ve- 
rum  etiam  libidinis  omniumque  paritcr  exslirpet 
fomitem  viliorum.  In  longanimitate  enim  (ut  ait 
Salomon)  prosperilas  regis.  ISam  quimitis  sem- 
per  atque  tranquillus  est ,  nec  iracundix  pertur- 
batione  succenditur,  acedix  atque  trislilix  ango- 
re  consumitur ,  nec  cenodoxia  vanitate  distendilur, 
nec  superbix  tumore  sustollitur  ;  pax  enimmulta 
diligentibus  nomen  Domini ,  et  non  est  illis  scanda- 
lum  ,  Psat.  118.  Et  ideo  non  immerito  pronuntia- 
tur  melujr  vir  patiens  forli,  et  qui  continet  iram  , 
capiente  urbem. 

Rursum  Abbas  Piamon,collat.  18.  c.  13.  dacet 
amplum  hoc  patientiae  dominium  per  humilita- 
tem  ,  quae  omnibus  se  substernens  ,  omnia  pla- 
cide  tolerat,  acquiri :  Non  enim/aH,  esset  lau- 
dabilis  ,  nec  admiranda  patientia ,  si  nullis  inimi- 
corumjacutis  impetitx  tranquillitalis  proposilum 
retentaret;  sed  in  eo  est  prxclara  atque  gloriosa, 
quod  irruentibus  in  se  tentationum  procellis  im- 
mobilis  perseverat.  ISam  in  quo  vexari.  frangique 
adversitatibus  creditur  ,  in  eo  polius  roboratur  , 
et  in  eo  magis  acuitur  ,  in  quo  putatur  obtundi. 
A  passionibus  enim  el  sustentatione  palienliarn 
dici  nullus  ignorat ;  ideoque  constat  patienlem 
pronunliari  neminem  posse  ,  nisi  eum  qui  anivcrsa 
qux  sibi  fuerint  irrogata  ,  absque  indignatione 
toleraveril.  Et  ideo  non  immerilo  i/a  d  Salomone 
laudatur  :  Melior  vir  patiens  forti ,  et  qui  con- 
linet  iram  ,  capiente  urbem. 

lnsuper  sicut  utbes,  licet  munilae,  facile  ex- 
pugnantur  consilio  et  celeritate  ( quibus  duobus 
proinde  omnia  sua  tam  feliciler  confecit  Julius 
Caesar),  si  videlicet  praeoccupentur  anlequam  se 
milite,  consilio,  commealu,  caeterisque  rebus 
ad  obsidionem  suslinentlam  necessariis  ,  in- 
slruere  possint;  sic  pariter  ira  maxime  vincitur 
consilio  el  celeritate  ,  si  nimirum  mox  ut  ori- 
tur  ,  imo  antequam  oriatur  ,  niens  praeoccu- 
petur  prudenti  cotisideratione  rerum  qtiae  iram 
averlere  vel  lenire  el  sopire  possinl.  Ita  Plular- 
cbus  in  Moral.  :  Sicut  ,  ait,  qui  urbcm  aliquam 
expugnare  parat ,  priusquam  cives  lioslis  adoen- 
tum  prcesenliant ,  securos  el  inopinantes  invadit , 
adeo  ut  capiendi  arma  copiam  non  faciat  ;  ad 
eumdem  modum  ira  praoccupanda  esl  ,   et  prius 


co\imi:\taiu\  i\  pnovnnniA  SALOMONis.  Cap.  xm. 


superanda  ,  quinn  arma  ceperlt.  liinc  s.  Hilar. 
Cap.  h.  il)  S.  Mallh.  ail,  qUOd  Clnislus  per  nian- 

suetudinem  hnbitei  in  menttbui  nostiii ;  ciu  is- 
tuf)  ouieni  cst  lux  regnm  ,  qui  omnea  Irae  mo- 
ius  prospicit  ct  praeoccupat ,  efflciique  m  mem 
in  mansuetudine  periliteni  ,  omnibua  passio- 
niini  Oallbns  Iftconcusse  rcsistat,  jugique  antml 
pacfl  ,  scicnitate  ,  celilludine  ei  gaudio  per* 
fruatur.  Kt  anonymus  in  Cfitena  Ciacor.  lianc 
Salomonis  gnoinen  sic  cxplicat :  Nthil  ivquc  forie 
cst  atqtte  patiinlia.  1'aticns  cttim  niliil  grave  , 
niitil  molcstum  <i  quotfuam  pati  potesi  ;  cst  cnim 
scctinilttm  (tnimam  impalibtlis.  Sant  tful  in  bellis 
ira  optts  esse  ptttant  ;  v<  rttm  si  usqttum  alibi  ,  Itic 
passionnm  comprcssione  vcl  maxime  opus  esl  ; 
quippe  cum  hcec  res  mullo  facilius  conficiatur  per 
prttdcntiam  et  sapicntiam  ,  qttdm  manibtts  aut 
corporis  viribus.  Sine  patienlia  autem  nutla  est 
prudcntia. 

Denfque  Laetantius  palientem  Hercuii  compo- 
nit  et  antcponit.  Sic  enim  ex  Cicerone  orat.  pro 
Marcello  scribit  lib.  1.  Divinar.  inslilut.  cap.  9: 
Nulta  cnim  cst  (  ut  ait  Orator  )  tanta  vis  ,  quai 
non  fcrro  ,  ac  viribus  debililari  frangique  possit  : 
at  animttm  vinccre  ,  iracundiam  cohibere  ,  for- 
tisshni  est ;  qu&  itle  nec  fecit  unquam  nec  potuit. 
tlccc  qui  faciat  ,  non  modo  ego  eum  cttm  summls 
viris  comparo ,  scd  similtimum  Deojudico.  Vel- 
tcm  ,  adjecisset  de  libidine  ,  luxuria ,  cupiditate , 
insolentia  ,  ut  virlulcm  ejus  impleret ,  quem  simi- 
lcm  Dco  judicabat.  Non  enim  fortior  judicandus 
cst  ,  qui  leonem  quinn  qui  violentam  in  seipso  in- 
clusam  feram  superat  iracundiam;  aut  qui  rapa- 
cissimas  volucres  dejieit  ,  qudm  qui  cupiditates 
avidissimas  coercet ;  aut  qui  Amazonem  bellatri- 
cem  ,  qudm  qui  tibidinem  vincil  pudoris  ac  fama? 
debettatriccm ;  attl  qui  ftmum  de  stabulo ,  qudm 
qttl  vitia  de  corde  suo  egerit ;  quai  magis  sunt  per- 
niciosa  ,  quia  domestica  ,  et  propria  mcda  sunt  , 
quam  ilta  quce  et  vitari  polerant  et  caveri.  Ex 
quo  fit  ttt  ille  solus  vir  fortis  debeat  judicari  , 
qui  tcmperans  est ,  et  moderatus  ,  et  justus. 

Porro  patientia  vincit  d<%>mones  ,  utpote  su- 
perbos  et  impatientes.  Patientia  enim  est  filia 
humilitatis  ;  per  hanc  enim  paliens  humiliter 
se  submitiit  perseculori  ,  calumnialori ,  infir- 
mitali ,  ca?terisque  aclversis.  Ita  legimus  apud 
Cassian.  collat.  18.  cap.  15.  adolescentem  ,  qui 
AbbatemPaphnuliumde  furtodiffamaveral,  sed 
fulso  ,  5  da>mone  possessum  ,  nec  ab  eo  liberari 
potuisse  ,  estovarios  Anachoretas,  qui  daemo- 
nes  expellendi  vi  et  gratia  pollebanl ,  ad  id  ad- 
hiberet;  sed  a  solo  Paphnulio  ,  qui  calumniam 
hanc  patienter  tulerat,  liberatum  fuisse.  Nimi- 
rum  Cbristus  hanc  gloriam  patienti  Paphnutio 
reservabat  ,  ut  adolescens  energumenus  illius 
tantum  ,  cui  insidialus  fuerat,  oralionibus  pur- 
garetur  ;  et  cujus  laudi  invidus  aliquid  decer- 
pere  se  posse  crediderat ,  ejus  nomen  procla- 
mans  delicti  sui  veniam  ,  et  finem  supplicii 
prajsentis  acciperet.  Sic  Isaac  ille  patientia  sua 
obsessum  a  daemone  liberavit ,  et  omnem  popu- 
lum  in  sui  venerationem  excitavit ,  uti  narrat 
S.  Gregor.  lib.  ?.  Dialog.  cap.  \h.  Sic  humilis 
monachus  ab  energumeno  alapa  percussus  , 
cum  ex  prsecepto  Chrisli  alleram  ei  maxillam 
praeberet ,  ab  eo  daemonem  expulit ,  dicentem 
et  clamantem  :  O  violentia  mandatorum  Chrisli 
ejcpellit  me.  Unde  Patres  eo  audito  dixerunt  : 
Consueludo  est  diabolica?  superbia?  ,  Itumilitate 
mandatorum  Dei  ruere.  lla  refertur  fn  Doclrin. 


■V.  -. 

1'alr.  lib.  dc  lltinulil.  iiiiui.  5.  IbUteOD  ihuii.  I\. 
siiinlc  <xciii|iliini  referlur  ,  cujus  hsc  esl  <  l;m- 
sula  :  Humilitat  toivil  omnem  virtutem  inimici , 
sicut  t  os  ego  audivi  loauetitei  (ttcrntio  :  Quando 
pcrturhamus  munachos  ,  couvcrtilur  unus  cx  <  is 
cl  agcns  ptvutlcutiam  ,  drstitttt  ounirm  virltiti  iu 
nostram  ,  <|ii;i  inlcr  COI  lUei  ct  jurgia  sciniiiai  <• 
<'onamur.  Sic  pu<-lla  falso  dilVanians  S.  Mai  inani 
(lc  stupro  sibi  illato  (  Marina  cniin  vcsiiiu  viri- 
l**m  induerat ,  ut  inlcr  viros  ct  monachos  habi- 
tans  \  iderelur  eese  vir  ct  monachus )  a  dsmone 
correpla  ct  diu  loria,  non  niii  Marina  defuncta , 
cum  cjus  scxus  eliimoccntiaoniiiibus  ad  ocnluni 
pateret,  ad  ejnsfnnus  occurrem  ,  tccalumnia 
Miiiam  posccns ,  a  dcemone  liberala  est.  Jla 
habet  Vita  S.  Marinae. 

33.    SOKTES    MITTUNTUR    IN    SINUM   ,     SED    A    1)0- 

UKfO  TEMrKiuNTun.  ]  Sorles  hic  vocantnr  calculi , 
quibns  fit  sors  ,  sivc  chartuhe,  quibus  soiics 
varire  inscribuntur  ,  similesvc  sortium  indi<<s 
ct  notae.  H«e  enim  olim  jaciebantur  in  sinum  vcl 
urnam  ,  ac  a  mililibus  in  galeavn  ,  cx  qua  dcindc 
quisquc  sortiiocalc.ulum  v<d  chartulam  ,  clc.  , 
cducebat,  et  quod  illa  conlinebalur ,  educcnii 
cedebat  in  sortem.  Sic  judices  calculis  dabant 
sentcnliarum  sortes  ,  cum  enim  reum  condem- 
nabant ,  in  urnam  millebant  calculum  atrum  ; 
cum  vero  absolvebant,  calculum  candidum.  Jam 

Primo ,  Abcn  Ezra  et  R.  Levi  hanc  gnomen 
connectunl  praeccdenti  :  Melior  est  paliens  viro 
forti.  Aben  Ezra  hocmodo,  q.  d.  Quando  sorles 
in  sinum  miltuntur  ,  qua  ralione  casurae  sint  , 
ad  divinum  spectat  judicium  ,  atque  eadem 
ralione  a  Deo  quis  habel ,  ut  animi  impetus 
temperare  possit.  Breviter  ,  q.  d.  Sicut  Dei  est 
moderari  sortes  ,  sic  ejusdem  est  moderari  me 
impetus  ;  hi  enim  sine  ralione,  quasi  sorle  et 
casu  nunc  huc  ,  nunc  illuc  erumpunt ,  nec  vi- 
ribus  natunc  ,  scd  gratiac  Dei  domandi  sunt. 
R.  Levi  vero  censet  hac  gnome  probari  praece- 
dentem  ,  qua  dixit  :  Melior  est  paliens  viro 
forti,  etc.  ,  q.  d.  Kxpugnalio  urbium  ,  quae  cst 
opus  viri  forlis  ,  saepe  sortis  est  et  foilunae.  Alii 
enimin  bellis  sunt  felices,  etomnia  cxpugnant; 
alii  infelices  qui  nihil  expugnant ,  sed  polius 
expugnantur.  Quod  autem  bi  sint  felices  ,  illt 
infelices  ,  sortes  sunt  cuique  a  Deo  admensae  : 
quod  vero  quis  sit  paliens,  etdominetur  animo 
suo  ,  non  est  sortis  ,  quae  incerta  est ,  varia  et 
instabilis  ,  sed  virtulis  quae  fil  ex  certa  elec- 
tione  ,  ideoque  constans  est  ct  stabilis.  Ergo 
meliorest  condilio  patienlis  quam  fortis;  illius 
enim  conditio  pendet  a  virtule  ,  hujus  a  sorte. 

Sccundo  Septuag.  Complut.  verlunt  :  In  sinus 
veniunt  omnia  justis  ;  a  Domino  autem  omnia 
justa  ,  q.  d.  Justo  Dei  judicio  fit  ut  omnia 
prospere  succedant  juslis  ,  et  quasi  in  sinum 
sponte  veniant  ,  ullroque  in  manus  incurrant. 
ld.enim  justilia  suamerenlur'jusli  ;  Domini  au- 
lem  ,  qui  judex  est  justissimus  ,  est  justos  justo 
prosperitalis  praemio  remunerari.  Prosperitas 
enim  temporalis  promissa  fuil  justis  in  Veteri 
testamento  ,  spirilualis  veroin  novo.  lta  auctor 
Catenae  Graec.  Verum  Septuag.  Romani  pro  justis 
habent  injustis  :  Injustis  ,  inquiunt  ,  omnia  ve- 
niunl  in  sinus  ;  a  Domino  autem  omnia  justa.  Et 
Syrus  :  In  sinum  impiicadit  sors  ,  et  d  Deo  egre- 
dilur  judicium  ejus  ;  et  Arabicus  :  Ad  oppresso- 
rum  sinus  veniunt  omnes  res  ,  et  d  Deo  omnes  res 
justa? ,  q.  d.  Injuslis  saepe  omnia  ex  animi  scn- 
tentia  cadunt  acciduntque  prospere  ;  juslis  vero 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVI. 


h'xh 

adverse  ;  quocirca  simplices  el  plebeii  subinde 
turbantur  ,  el  murmurant  incusando  Numinis 
providentiam  ,  quod  injustos  fortunet  ,  justos 
adversis  premat.  Verum  scianl  bi  a  Numine  jus- 
tissimo  nihil  nisi  aequum  et  justum  procedere. 
Deus  ergo  injustos  prosperat  ,  ut  pauca  bona 
quae  fecerunt,  prosperitate  temporali  remune- 
rando ,  injusla  corum  facta  et  scelera  plectat 
deinde  maledictione  et  supplicio  gehennae  aeter- 
jise.  Justos  vero  affligit ,  ut  mala  quae  perpetra- 
runt,  temporali  adversitate  castigando  ,  justa 
deinde  eorum facla  et merita  praemiel l)enedictio- 
jie  et  gloria  in  coelis  aeterna  ,  juxla  illud  Luc.  6  : 
Mensuram  bonain  dabunt  in  sinum  vestrum.  Aliter 
quoque  sic  exponas  ,  q.  d.  Injustis  omnia  eorum 
scelera  redeunt  in  sinum  ,  dum  ob  ea  puniun- 
tur  a  Deo  ;  tunc  enim  scelera  ,  id  est  scelerum 
pcenae  ,  in  caputnoxium  redeunt,  uti  poscil  jus- 
lilia  ,  cujus  arbiler  est  Deus  ;  a  Domino  enim 
omnia  justa.  Verum  quia  ita  variant  vel  contra- 
rianlur  sibi  invicem  codices  Graeci,  verisimile 
est  -rojustis  et  injuslis  in  versionem  Septuag.  ir- 
repsisse  ,  ut  notant  Romani ;  neutrum  enim  est 
in  Hcbraeo  ,  Chaldaeo  et  Lalino  ;  ac  utroque 
demplo  Sepluag.  plane  Hebraeo  et  Latino  con- 
sentiunt. 

Tertio  ergo  et  genuine  Noster  verlit :  Sortes 
mittuntur  in  sinum  ,  sed  a  Domino  temperantur  ; 
Hebr.  a  Domino  omnejudicium  ejus  ,  q.  d.  Sortes 
videnlur  sortito  et  casu  jaci ,  vel  educi  et  ca- 
dere  ;  altamen  Deus  occulla  sua  oequitate  eas 
disponit  et  temperat,  ac  cuique  suam  attribuit. 
Temperare  enim  a  tempore  deductum.  Primo  , 
significat  habere  ralionem  temporis ,  moderari? 
lempori  accommodare  ,  rem  suo  ordine  ac 
mensura  adminislrare.  Secundo  ,  lemperare 
significat  regere.  Sic  Cicero,  h.  Academ.  ait  Lu- 
eullum  summa  aequilate  lemperasse  ,  id  est 
rexisse,  civitates  Asiae.  EtHoralius,  lib.  1.  Carm. 
ode  12.  deJove  : 

Variisque  mundum 

Temperat  horis. 

Sic  Deus  temperat ,  id  est  regit  sortes.  Tertio , 
temperat  Deus  sortes  ,  cum  facit  ne  sinl  nimis 
felices  vel  infelices  ;  sed  felices  infelicibus  mis- 
cetet  temperat  ,  sicut  vinum  aqua  diluitur  et 
lempcratur.  Docethaecgnome,  nihilin  humanis 
rebus  geri  sine  nulu  el  dispensatione  divina  , 
ut  ne  sortes  quidem  quae  caecae  fortunae  tribui 
solent  ab  hominibus,  et  sine  ralione  putantur 
cadere  ,  aliler  eveniant  quam  pro  moderatione 
divina.  Unde  dicitur  Psalm.  30  :  Jn  manibus  tuis 
sorles  mece.  Apparet  autem  olim  morem  fuisse, 
ut  sortes  in  sinum  alicujus  colligerentur  ,  unde 
postea  cuique  sua  educerelur ,  sicut  apud  nos 
colliguntur  in  ollam  aut  vas  quodlibet.  Vel  certe 
sinus  vocatur  urna  ,  aut  vas  cavum  et  sinuatum 
jn  quod  sortes  jaciebantur.  Hoc  enim  significat 
Hebr.  pin  chec.  Unde  Chald.  vertit  :  In  sinum 
consilii  cadit  sors  ,  et  a  Deo  egreditur  judicium 
ejus.  Sensus  ergo  est ,  q.  d.  Omnia  ,  etiam  for- 
tuita,  a  Deo  reguntur ;  omnia  enim  suhjacent 
Dei  curae  et  providentia?.  Quare  ab  ea  quemque 
pendcre  convenit ,  utsi  in  sorlitione  pars  nobis 
opima  aut  secus  obvenerit,  id  non  casui  vel 
fortunae  cum  vulgo  ,  sed  Deo  acceplum  fera- 
mus.  Vulgus  cnim  pleraque  tribuit  forlunae  ; 
unde  eam  veteres  fecere  deam  ,  quae  fortuilos 
evenlus  felices  vel  infelices  cuique  tribuerct. 
Quocirca  quisque  ul  felices  a  fortuna  oblineret, 


multis  eam  precibus  ,   votis  ct  victimis  fatiga- 
bal,  ut  dixi  Isaiae  65.  11. 

Refellit  ergohoc  Salomon,  docetque  fortunam 
nihilesse,  nec  fortuilo  quidquam  accidere,  sed 
omnia  fieri  provido  Dei  judicio  et  consilio.  Esto 
enim  respeclu  causarum  secundarum  ,  quaa 
contingenles  sunl ,  liberae  et  incertae  multa  fiant 
casu  et  fortuilo  ;  tamen  respectu  causae  primaa, 
pula  divinaj  provklentiae  ,  nihil  est  fortuilum  ; 
quia  omnia  etiam  fortuita  ab  ea  sunl  praevisa  et 
decreta  ,  vel  permissa,  el  in  rectum  finem  or- 
dinata.  Unde  S.  August.  quaost.  91.  in  Genes.  : 
Fortuna  ,  ait  ,  intelligenda  est  pro  his  rebus 
qua  fortuito  videntur  accidere  ,  non  quia  numen 
aliquod  sit  ,  cum  hmc  ipsa  lamen  ,  qua  forluita 
videntur  ,  causis  occullis  divinitus  dentur.  Idcm 
lib.  1.  Retract.  laxat  pessimam  ,  ut  ipse  ait , 
hominum  consuetudinem,  qui  proeo  utdicant : 
Hoc  Deus  voluit ,  dicunt ,  Iwc  voluit  fortuna.  Nam 
ut  idem  ait  in  psalm.  31  :Si  casibus  reguntur  ho~ 
mines  ,  nulla  providentia  aliquid  gerilur ,  q.  d. 
Forlunam  et  casurn  lollit  providentia.  Si  ergo 
fortunam  astruis  ,  tollis  providentiam.  Idem 
lib.  5.  de  Civit.  cap.  9  :  Nos  eas  causas  quce  di- 
cuntur  forluit(E  ,  unde  eliam  fortuna  nomen  ac- 
cepit ,  non  esse  dicimus  nultas ,  sed  Latentes  ,  easque 
tribuimusvel  Dei  veri ,  vel  quorumlibel  spiriluum 
voluntali.  Deus  ergoest  moderator  sortium,  ar- 
biter  casuum  ,  auriga  fortunae  ,  imo  fortunans 
fortunam.  Nam  fortuna  Gentium  dea  saepe  in- 
venla  est  adversam  habuisse  fortunam.,  ut  lo- 
quiturS.  August.  lib.  5.  deCivit.  cap.  3.  Hoc  est 
quod  ail  Boetius  :  In  regno  providentia  nihillicet 
casui ,  nihil  temeritati. 

Ulterius  significat  hic  Salomon  sortes  prae 
reliquis  rebus  naturalibus  certis  et  definitis  sub- 
jacere  peculiari  curae  Dei ,  Deumque  sorles  pc- 
culiari  providentia  regere  et  disponere  ,  intra 
lcrminos  tamen  providentiae  ordinariae.  Ralio 
est,  quia  causa  prima  debel  supplerc  defectum 
secundarum.  Cumergocausaesecundaenequeant 
certo  dirigere  evenlus  conlingentes  et  fortuilos , 
necesse  est  ut  defectum  hunc  suppleat  Deus , 
ac  fortuitos  certo  dirigat,  ne  quid  temere  fiat 
in  mundo  ,  fiatque  magna  rerum  confusio  et 
perturbatio.  Sic  reges  et  praelati  peculiari  cura 
advigilant  in  rebus  lubricis  ,  dubiis  ,  periculo- 
sis ,  ne  regimen  vel  disciplina  laxetur  ;  pari 
modo  maxime  advigilat  Dei  providentia  in  for- 
tuitis ,  ac  in  iis  maxime  elucet  et  resplcndet. 
Quis  enim  tot  tantosque  hominum  rerumque 
omniumeventus  dubios,  ct  ancipiles  sortes  tam 
fixo  statoque  ordine  regit ,  nisi  summe  provida 
Numiuis  summi  mens  et  pervigil  oculus?  For- 
tuiti  ergo  successus  et  sortium  casus  peculiari- 
ter  Deo  ,  ejusque  providentiae  ascribenda  sunt 
Id  maxime  videre  est  in  contingenlibus  liberis. 
Deus  enim  actus  liberos  sanctosque  justorum 
sua  gratia  peculiari  praevenit ,  et  dirigit  ad  jus- 
titiam ,  perfectionem  ,  indeque  ad  praemia  glo- 
riae  coelestis ;  actus  vero  liberos  ,  sed  pravos  , 
impiorum  peculiari  cura  dirigit ,  ne  nimis  exor- 
bitent ,  el  in  mullorum  damna  grassentur  ,  sed 
limilibus  a  Deo  definilis  constringantur ;  dirigit 
deinde  eos  vel  ad  poenitentiam  ,  vel  ad  justam 
vindictam  ,  sive  in  hac  vita  ,  sive  in  gehenna. 
Unde  S.  August.  lib.  5.  de  Civit.  cap.  9  :  In  ejus 
(  Dei  )  voiunlate  summa  potestas  est  ,  ait  ,  qui 
creatorum  spirituum  voluntates  bonas  adjuvat , 
malas  j udicat ,  omnes  ordinat.  Sic  Deus  peculia- 
rem  habet  curam ,  teste  Scriplura  ,  pauperum  , 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SAI.OMONIS.  Cap.  XVI. 


khi 


pupillorum  ,  viduaruni ,  orpbanorum  ,  puero- 
■  i) iii  ,  >i u 1 1 1 1 1 'iiin  ,  caecorum  ,  affliclorum  ;  quia 
cum  Ipai  ieae  regere  nequeaot  ,  at  horaioum 
ope  consilioque  lappe  deitituantur,  neceua  eit 
ut  Deui  illorum  curam  sibl  grroget,JinUa  iltud: 

Tibi  dcrcticlus ett  paupcr,  orphano  ttt  i  ris  adjulor. 

Quare  Bigniflcat  hic  Salomon  in  rebui  forlui- 
lii  recurrendum  eiie  ad  Deum,  illiueque  opem 
aaaldue  Implorandam ,  ut  Ipae  eai  regat  et  diri- 
gal  ad  suiiin  grorlam  noetrumque  bonum.  Mulue 
enimrei  luntquasnon  niiiiorte  iramigi  queunt, 
uti  iunt  divisioucs  harcdUalum ,  praemiorum, 
oniciorum  ,  beneflciorum  ,  cuni  eque  digni  illa 
ambiunt.  Sic  S.  August.  cpill.  180.  ait  sorlc  cli- 
gendum  lacerdoiem  qui  tempore  pcstis  vcl  pcr- 
sccutionis  in  urbc  nianoal,  cl  fidclibus  res  sa- 
cras  ct  Sacramenla  conferat.  Idem,  lib.  8.  Con- 
fcssionum,  cap.  12.  Dei  inslinctu  sortc  aperiens 
librum,  cum  in  eo  primooccurrissctillud  Apost. 
Non  in  coinessationibus  et  ebrietatibus  ,  non  in 
cubilibus  et  impudicitiis,  sed  induile  Dominum  Je- 
sum  Christum ;  boc  ipsum  quasi  regulam  vilac 
suae  acccpit.  Denique,  summe  specialcm  et  sin- 
gularissimam  babclDeus  providentiam  sortium, 
quae  ab  ipso  imperantur  vel  consuluniur.  Subinde 
cnim  Deus  volunlatem  suam  patefacit  pcr  sor- 
les,  luncquc  cas  sigillatim  dirigit,  ut  cadant  in 
eum  quem  Deus  vult  et  eligit.  Sic  sorte  Mallhiam 
elegit  el  designavit  Apostolum,  Actor.  1.  1.  26. 
Sic  Josuc,  c.  7.  sorte  a  Deopra?cepta  deprehendit 
furtum  Achan.  Idem  terram  Cbanaan  duodecim 
tribubus  sorle  distribuit.  Sic  Saul  sorte  divina 
electus  fuitin  regem,  l.Reg.  10.  20.  Idem  sorte 
deprehendit  violatum  jejunium  a  Jonathan  filio, 
1.  Reg.  \U. 

Mystice  Beda  :  Sicut  sorles,  ait,  palam  in  si- 
num  mittuntur,  at  clausa?  in  sinu  continentur ;  di- 
vini  aulem  est  judicii,  cujus  sors  elala  palmam 
teneat  :  sic  hominum  facta,  in  prxsenti  quidem 
vita  Latent;  sedcujus  sintmerilipalescet  in  futuro, 
prolalo  videlicet  lunc  et  manifesto  judicio  singuto- 
rum  ,  quasi  de  sinu  examinis  divini.  Sic  et  Hugo 
ac  Dionysius,  q.  d.  Sicut  sorlcs  quandiu  in  sinu 


rel  urna  lunt ,  inccri.c  sunt  ct  mcipitei  quoad 

(ixtrabiintiir  ct  r lcclioncm  perflciunt  ;  ila  eliam 

cujuacumque  hominii  iori  el  ejeciio  ad  fulicita- 
tcin  ssternam  inbac  vlla  obicura  eit,  ambigua 
etancepi,  donccmori  tortei  educll,  et  prai' 
deilinatorum  elecllonei  aperit.  Plura  de  lorti* 

bns  di.\i  Jonae  1.  7.  el  Acioruni  1.  26.  Hoc  eit 
quod  ail  1'saltcs  psal.  30.  1G  :  In  meailbtu  tttis  sor- 
tcs  mcte ,  q.  d.  CaiUI,  evenlus ,  italui  rerum 
mearum,  ul  divlllaa  (^t  paupertaa,  lerritui  el 
principatui,  paxetbellum,  ait  Theodor,  non 
a  foiluna,  sed  a  ccrla  Dei  providcntia  et  guber- 
nalione  regilur.  Sic  Aposlolu*  ail  quod  Dcus 
vocavit  el  dignos  nos  fccit  in  partcm  sortis  sunc- 
torum ,  Coloss.  1.  12.  Quia  eleclio  ad  bunc  gra- 
tiae  ordinem ,  ad  quein  praaridebat  Deue  ventu- 
iiun  S.  Petrum,  non  veniiiium  Judam,  non  est 
ex  merito  S.  Peiri,  sed  est  sors  ,  id  eit  Petro  ei 
fortuita  et  gralnila;at  Deo  est  propositum  et 
dcstinalum  comilium.  A'o/i  video ,  ait  s.  August. 
ullum  mcrilum,  quo  de  universa  impielale  generis 
humani  me  potissimum  clcgisli  ad  salutem  :  ad 
tunicam  Domini  sorte  pcrveni.  Idem  in  psal.  30. 
1G :  In  manibus  luis  sortes  mea.  Sors ,  ait,  non 
cst  aliquid  mali,  sed  res  est  in  dubitalione  humana 
divinam  indicans  volunlatem.  Et  mox  :  Quid  (gitur 
cst  :  Inmanibus  tuis  sorles  meai?  Sortes  dixit , 
quanlumego  existimo,  gratiam  qua  salvati  sumus. 
Quare  sortis  nomine  appellat  gratiam  Dei? Quia 
in  sorte  non  est  electio,  sed  voluntas  Dei.  Nam 
ubi  dicitur  ,  iste  facit,  iste  non  facit ,  merita  con- 
siderantur  :  el  ubi  merita  consideranlur ,  electio 
est ,  non  sors.  Quando  autem  Deus  nulla  merita 
nostra  invenit,  sortevolunlatis  sua  nos  salvos  fecit, 
quiavoluit,  non  quia  digni  fuimus.  Hac  est  sors. 
Merito  tunica  illa  Domini  desuper  lexla ,  qua 
significabat  charitatis  aternitalem,  cum  dividi  a 
persecutoribus  non  posset,  sors  super  cam  missa 
cst;  ad  quos  pervenit,  cos  signiflcavit ,  qui  viden- 
tur  ad  sortem  pervenire  sanctorum.  Gralia  saloi 
facli  eslis  per  fidem,  ail  Apostolus,  et  hoc  non  ex 
vobis,  Ephes.  2.  vide  sorlem;  et  hoc  non  ex  vobis, 
sed  Dei  donum  est. 


»o»^>o&fli:::  wi  ■■ 


hhQ 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVII. 


CAPUT  DECIMUM  SEPTIMUM. 


SYNOPSIS  CAPITIS. 


BUCCELLA  SICCA  CUM  GAUDIO  MELIOR  VICTIMIS  CU3I  JURGIO  :  SERVUS  SAPIENS  REGET  FILIOS 
,  STULTOS.  DoMINUS  CORDA  PROBAT  :  DESPICIENS  PAUPERE31  DESPICIT  DeUM  :  CORONA 
SENUM  NEPOTES  ;  CELANS  DELICTUM  COMPARAT  AMICOS  :  FATUUS  IN  STULTITIA  CONFIDIT  : 
STULTO  1NUTILES  DIVITIjE,  :  ALTAM  FACIENS  DOMUM  QUjERIT  RUINAM  :  OMNI  TEMPORE 
DILIGIT  AMICUS  :  AMICUS  GAUDENS  FLORIDUM  FACIT  CORPUS,  TRISTIS  EXSICCAT  :  IN  FACIE 
SAPIENTIS  LUCET  SAPIENTIA  :  STULTUS  TACENS  REPUTABITUR  SAPIENS. 


jelior  est  buccella  sicca  cum  gaudio  ,  quam  domus  plena  victimis  cum 
jurgio.  2.  Servus  sapiens  dominabitur  filiis  stultis,  et  inter  fratres  haere- 
Iditatem  dividet.  3.  Sicut  igne  probatur  argentum,  et  aurum  camino  :  ita 
jcorda  probat  Dominus.  4.  Malus  obedit  linguse  iniquse,  et  fallax  obtem- 
Ixperat  labiis  mendacibus.  5.  Qui  despicitpauperem ,  exprobrat  factori  ejus  : 
/et  qui  ruina  laetatur  alterius,  non  erit  impunitus.  6.  Corona  senum  ,  filii 
'filiorum  :  et  gloria  filiorum,  patres  eorum.  7.  INon  decent  stultum  verba 
composita  :  nec  principem  labium  mentiens.  8.  Gemma  gratissima,  exspectatio  praestolantis  : 
quocumque  se  vcrtit ,  prudenter  intelligit.  9.  Qui  celat  delictum  ,  queerit  amicitias  :  qui  altero 
sermone  repetit,  separat  fcederatos.  10.  PIus  proficit  correptio  apud  pmdentem  ,  quam  cen- 
tum  plagse  apud  stultum.  11.  Semper  jurgia  quserit  malus  :  angelus  autem  crudelis  mittetur 
contra  eum.  12.  Expedit  magis  ursae  occurrere  raptis  fcetibus  ,  quam  fatuo  conGdenti  in  stul- 
lilia  sua.  13.  Qui  reddit  mala  pro  bonis ,  non  reccdet  malum  de  domo  ejus.  14.  Qui  dimittit 
aquam,  caput  est  jurgiorum  :  et  antequam  patiatur  contumeliam ,  judicium  deserit.  15.  Qui 
justificat  impium  ,  et  qui  condemnat  justum  ,  abominabilis  est  uterque  apud  Deum.  16.  Quid 
prodest  stuito  habere  divitias,  cum  sapientiam  emere  non  possit?  Qui  altam  facit  domum  suam, 
qiuerit  ruinam  :  etquievitat  discere,incidetinmala.17.0mni  tempore  diligitquiamicus  esl  :  et 
frater  in  angustiis  comprobatur.  18.  Stultus  homo  plaudet  manibus ,  cum  spoponderit  pro 
amico  suo.  19.  Qui  meditatur  discordias ,  diligit  rixas  :  et  qui  exaltat  oslium  ,  queerit  ruinam. 

20.  Qui  perversi  cordis  est,  non  inveniet  bonum  :  et  qui  vertit  linguam  ,  incidet  in  malum. 

21 .  Natus  est  stultus  in  ignominiam  suam  :  sed  nec  pater  in  fatuo  laelabitur.  22.  Animus  gau- 
dens  aetatem  floridam  facit;  spiritus  trislis  exsiccalossa.  23.  Muneradesinu  impius  accipit ,  ut 
pervertat  semitas  judicii.  24.  In  facie  prudentis  lucet  sapientia  :  oculi  stultorum  in  finibus 
terrae.  25.  Ira  patris ,  filius  stultus  :  et  dolor  matris  quae  genuit  eum.  26.  Non  est  bonum  , 
damnum  inferrejusto  :  nec  percutere  principem ,  qui  recta  judicat.  27.  Qui  moderatur  sermo- 
nes  suos,  doctus  et  prudens  est :  et  pretiosi  spiritus  vir  eruditus.  28.  Stultus  quoque  si  tacuerit, 
sapiens  reputabitur  :  etsi  compresserit  labia  sua  ,  intelligens. 


1.  Melior  est  buccella  sicca  (Theodot.  buc- 
cella  per  se,  scilicet  sola  sine  obsonio)  gum  gau- 
DIO,  QUAM  domus  plena  victimis  cum  JURGIO.  ] 
Hehr.  Melior  est  buccella  sicca  et  pax  in  ea  ,  quam 
domus  plena  viclimis  jurgii;  Sepluag.  Melior  est 
buccelia  cumvoluptate  in  pace ,  quam  domus  mul- 
torum  bonorum,  et  injustarum  victimarum  cum 
jurgio;  Syrus  :  Metior  est  panis  siccus  cum  tran- 
quiilitate ,  quam  domus  plena  victimis  judicii,  id 
est  viclimis  lite  per  judicem  in  judicio  extortis  ; 
S.  Amhros.  lib.  2.  Offic.  cap.  21 :  Melior  est  panis 
insuaviiaiecumpace.  Pro gaudio  hebr.  esl  mbt? 


salva,  idestpax,  tranquillitas,  salus,  felicitas, 
prosperitas  (unde  Latinum  salve,  quo  salulando 
apprecamur  aliis  salutem  ,  prosperitatem  et 
pacem)  indeque  gaudium  ;  nusquam  enim  est 
gaudium,  nisi  in  tranquillitate  el  salute  :  sicut 
ex  adverso  nusquam  est  tristilia,  nisi  ubi  est 
adversitas,  dissidium  et  jurgimn  hominis  ,  vel 
cum  proximo,  vel  cum  Deo,  vel  secum  in  mente. 
Unde  clare  Vatablus  :  Melius  est  fruslum  siccum 
panis  cum  tranquillitate ,  quam  dornus  plena  mac- 
tatis  pecoribus  cum  contentione. 
Primo,  n.  Salomon  sic  exponit,  q.  d.  Melius 


COMUENTAIUA  1N  PIIOXERMA  SALOMONIS.  Cap.  XVII. 


147 


pgii  D(mis,  cum  domum  suam,  id  e&l  Jerusalem 
!  i  U:mplum  ,  dele\  it  per  Chuldeos » i  Romanos, 
ac  Judivos  redegil  ad  iuopiam,  ut  sicco  paue 
uiiii.in  s.iiitin  ,  quam  cum  permisil,  m  in 
urbe  ci  loroplo  Judfei  victjmai  iiirgiU  plenai 
sihi  offerrenl  :  nam,  excisa  Jerusalem  ei  lemplo, 
Hnem  scelerfbus  Juaecorum  impoeuil»  Verum  hoc 
non  lantum  mysticum  ,  sed  el  alienum  ac  vio- 
lenlum  c»l.  Excisa  enim  urbe  Judseis  non  fuit 
satt  <i,  iil  cst  pax.salus  cl  prospcrilas,  sed  siunma 
tiiluilaiio  »L  advcrsitas. 

Secuudq,  Abcn  Ezra  hunc  versum  conneclU 
duohus  prcccedeutibus  :  Ueiior  est  patiens  viro 
forti ,  elc,  <i-  d.  Melior  est  ci,  qui  animum  suum 
ab  ira  pcr  palicnliam  cocrcct,  huccclla  arida 
cnm  nicnlis  tranquillilale  ,  quam  domns  plcna 
jurgii  et  tlissidii ,  quibus  assidue  ad  jram  conei- 
tetur  flalque  impatiens.  Bursus,  solenl  forles 
urbiuni  expugnatores  spoliis  et  dcliciis  affluere: 
quarc  bcaliorcs  videnlur  paupcnbus  ninlla  pa- 
iientibtis.  Verum  refutat  id  Salomon,  dicens  : 
Melius  est  frusluro  cum  pace  quam  mcnsa  opi- 
para  cum  lile.  Sic  cl  R.  Eevi  :  1'crscquitur ,  in- 
quit,  pacis  laudes,  dissidiaquc  ct  rixas  impro- 
)>ut,  cuni  iiupiil  satius  cssc  ut  quis  sicco  pane 
vescalur  absque  ullo  obsonio ,  tranqnilliiate 
gaudens  ,  quam  si  jurgiis  litibusque  obvolutus, 
victimas  carncsque  ad  saiiciatcm  coniederet. 

Terlio  alii  passim  hanc  gnomcn  ut  indepcn- 
dentem  a  pr.xcedenlibus ,  absolute  vi  generatim 
accipiunt,  q.  d.  Satius  csi  pane  arido  vesci  el  frui 
nace,  quam  opipare  convivari  cum  iitc  cl  jur- 
gio.  ViclinKe  cnim  lauliores  et  opiparas  dapes  et 
carnes  significant;  talcs  cnim  solebanl  Deo  pro 
viclima  offerri,  ac  post  oblationem  et  immolaiio- 
nem  ab  offerentibus  comedi.  Sacrificium  enim 
concludebant  epulo  sacro  el  laulo,  ut  dixi  Levit. 
8.  Ratio  ii  priori  est,  quia  pax  et  laeliLia  majus 
sunt  bonum  et  prajstantius  omnibus  deliciis  : 
sicul  ex  adverso  discordia  et  jurgia  majus  ma- 
lutn  sunl,  el  pejora  pauperlaie,  et  quavis  cibi 
vililate. 

Audi  S.  Epbrem,  traclalu  de  Palientia  et  con- 
summalione  seculi  :  Metior  csl  buccelta  panis  in 
sale  cum quiete el  iranquitlitate ,quam mensa  sump- 
tuosis  instructa  dapibus  cum  dislractionibus  et  cu- 
ris.Audi  dicenlem  Dominum  :  Venile  atl  me,  omncs 
qui  laboralis ,  el  onerati  estis,  et  ego  vos  reficiam. 
llcficere  te  cupit  Dominus  a  curis ,  ab  ira,  d  tribu- 
lalionibus  atque  distractionibus  liujus  seculi.  Vutt 
te  tiberum  esse  a  gravi  opere  atque  labore  laterum 
Mgypli.  Vult  te  in  soliludinem  adducere ,  hoc  est 
adsanclam  quietem,  utvias  tuas  illuminet  cotumna 
nubis,  ut  cibet  temanna,  pane  scilicet  tranquittila- 
tis  atque  quietis ;  ut  liareditate  percipias  terram 
bonam,  supernam  nempe  Jerusatem.  Et  paulo 
ante  viuequietaecommoda  admirans,  exclamat: 
O  quies,  monachorum  profeclus  !  O  quies ,  scala 
ccclestis !  O  quies,  via  regni  ccclorum  !  O  quies  , 
compunclionis  mater  !  O  quies,  pccnilentice  con- 
riliatrix !  O  quies,  peccalorum  specutum  ,  qum 
homini  sua  scetera  atque  dclicla  ostcndis !  O  quies, 
quce  lacrymas  nequaquam  impedis  !  O  quies  , 
mansuetudinis  procrealrix  !  O  quies  ,  humilitalis 
contubernalis  ac  socia  !  O  quies  ,  qua  ad  pacifi- 
cum  statum  hominem  perducis  !  Et  nonnullis  in- 
terjeclis  :  O  quics  ,  anima?  securilas  !  O  quies  , 
jugum  suave ,  el  onus  teve ,  reficiens  ,  portansque 
porlantem  te  !  O  quies ,  anima;  ac  cordis  t&tilia  ! 
O  quies  ,  oculorttm  et  auritim,  tinguaque  frenum! 
O  quies,  procacitatis  inleremplrix ,  et  impuden- 


liir  inimica  '.  <)  qutcs  ,  pirtntis  ,ic  rcligionii  mnl<  r  ! 

oquiis,  pasiionum  carcer  10  quiest  omnls  vir- 
tutis  coopt  ralrix  !  o  guicstVQluntari(B  paupertatis 

liospita  ct  timira  !  o  qttiei  ,  Clirisli  agcr ,  fruc- 
tns  optimot  proftrensfO  qutess  dt\  mo  tlmori  con- 
juncta,  ■miirus  ac  propugnaculum  decertare  cu- 
ptniiinm  propter  regnum  coelorum  '. 

Porro,  quia  triphw  esl  pax  <t  liiplcx  lis,  \\\\ 
jain  insinuavi,  scilicet  cuin  Deo,  eiim  hoinini- 
l)iis  et  sceuin  ,  sive  eiun  aiiimo  suo  :  hinc.  tripli- 

ciicr  luee  gnome  exponi  potesl ;  primo  de  pace 
et  lilc  ciiin  hominihiis,  (piain  proprie  el  f,r,'|"iin<' 

liic  judiceiur  intendere  Salomou,  q.  d.  Melior 

esl  niciisa  fruga)Is  cum  pace  ,  quain  opipara 
cum  jurgio ,  uhi  scilicet  conviv.i'  sint  oemull  vcl 
rixosi,  qui  tecum  el  cum  aliis  jurgenliir  ct 
rixeniur.  sic  gnome  h«TC  quasi  parallefa  respon- 

del  illi  c.  15  :  Metior  cst  vocari  adolera  cum  cha- 
ritate ,  qudm  ad  vititlum  saginatum  cum  odio; 
paxenim  superat  omnes  delicias,  quarum  sen- 
sum  sopit  exstinguilque  lis  et  contcntio;  se- 
Cundo,  de  pace  el  gaudio,  quam  secum  babet 
mens  sibi  bene  conscia,  cui  opponitur  mens 
qu;e  seeum  ob  remorsum  assidue  jurgatur  et 
contendil;  el  sic  cril  lisec  senlcnlia  similis  ei, 
qu;e  praeil  j)ra3diclo  loco  :  Melius  cst  parum  cum 
limorc  Domini ,  qudm  Ihcsauri  magni  ct  insatia- 
biles.  Melius  est  enim  cum  iaiitia  mentis  sihi 
bene  consciae  pane  sicco  vesci,  quam  habere 
domum  refeiiam  delicatissimis  cibis;  sed  ob 
quos  male  partosmens  inquiela  est,  et  rixatur 
intra  se.  Veritatem  hujus  sentenliaBexperiunlur 
scrupulosi  et  anxii,  quibus  ob  scrupulos  ila  mens 
laceratur  el  crucialur,  ut  nullusei  cibus  sapiat. 
Ita  Hugo.  Melior  est ,  inquit,  buccella  sicca,  id 
est  modica  substantia  cum  pace  menlis,  quam 
multaj  divitiae  cum  cura  et  sollicitudine ,  quae 
est  jurgium  mentis;  tertio,  Polychron.  in  Ca- 
tena  Graecorum  exponit  de  pace  et  lite,  quaro 
mens  per  graliam  vel  peccalum  habct  cum  Deo, 
q.  d.  Pra-slat  paupcrem  vilam  agere  in  Dei  gra- 
tia,  quam  laulam  in  peccalo  Deique  offensa ; 
juxta  illud  Tohiae  ad  filium,  cap.  h.  23  :  Paupc- 
rem  quidcm  vitam  gerimus ,  sed  mutta  bona  ha- 
bcbimus,  si  timucrimus  Deum.  Aut,  ul  Polychron. 
Praestabilior  est  exigua  coelestis  sapientiac  quae 
pacem  cum  Deo  affert,  portio ,  quam  universa 
illorum  sapientia ,  qui  Deo  adversantur.  Porro 
Ii.tc  sententia  ,  cnm  sil  generalis,  variis  par- 
ticularibus  casibus  aptari  potest,  ut  litihus  fo- 
rensibus,  domesticis,  privalis  et  publicis. 

Mystice  Beda  :  q.  d.  Metius  est  parva  bonacum 
charilate  facere  sine  scienlia  pradicandi  (hoc  est 
enim  siccam  esse  buccetlam)  qudm  magis  effutgere 
virtutibus  cum  admistione  discordio3. 

Secundo,  Baynus  :  Secretior  erit  sensus ,  ait, 
si  ad  animce  dotesreferatur ,  ttt  per  bucceltam  sic- 
cam  intelligamus  Dei  sapientiam  in  sacris  titteris 
reconditam ,  de  qua  Paulus  :  toquimur  sapientiam 
inler  perfectos.  Et  quamvis  sapientia  hujus  mttndi 
secidari  eloqtientia  suffarcinata,  ptenior  et  delica- 
tior  appareat  hominibus ;  tamen ,  qui  varietate 
scientiarum  sttnt  inflati,  sttperbire  et  litigare  so- 
lent.  Nam  inter superbos  semper  sttntjurgia.  Mctior 
csl  igitur  buccella  5acm  pagina  cttm  tranquilti- 
tate  animi. 

Allegor.  R.  Samuel  Marochianus  ,  libr.  de 
Adventu  Messiac,  el  S.  Tbomas ,  opusc.  de  Sa- 
cramento  alfarishanc  gnomen  expoountde  Ku- 
charistia  ,  q.  d.  Melior  est  buccella  sicca,  id  est 
buccellaEucharisliaesola,quamomneslegisvcle- 


m 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVII. 


ris  viclimae  :  vcl  buccella  sicca ,  id  est  in- 
cruenta  iiostia  Eucharistiae  ,  quae  cum  mentis 
gaudio  sumilur  ,  melior  ,  id  est  sapidior  et 
praestantior,  est,  quam  omnes  regum  epulae. 
Uncle  aliqui  vertunt :  Melior  est  buccella  desic- 
cans.  Eucharistia  enim  desiccat  omnes  libidinis 
et  concupiscentias  humores,  motus  et  sestus. 
Hugo  vero:  Meliorest,  ait,  buccella  Eucharistiae 
sicca  sine  poiu  lacrymarum  ,  sine  pulmento 
devotionis,  sine  condimento  contritionis ,  cum 
gaudio  spei  et  mundae  conscienliae  ,  quam  do- 
mus  plena  victimis,  idest  quam  opera  pruden- 
tiae  et  mortificalionis,  quibus  multa  vitiorum 
animalia  Deo  mactantur  cum  jurgio,  id  est  cum 
inimicilia  Dei,  vel  cum  jurgio,  id  est  cum  car- 
nis  rebellione ;  licet  enim  hoc  bonum  sit,  prius 
tamen  est  melius. 

Tropol.  idem  Hugo  :  Melior  est  buccella  sicca 
cum  gaudio ,  id  est,  inquit,  melior  est  eleemo- 
syna  modica  cum  hilaritate,  quam  multa  et 
magna  cum  objurgatione  et  tristitia;  secundo, 
q.  d.  Melior  est  modica  pceniienlia  cum  mentis 
hilaritate,  quam  magna  corporis  afflictio  cum 
murmuralione.  Unde  S.  Hieronymus  :  Melitis 
est,  inquit,  paucos  psalmos  cum  hilaritate  animi 
canere,  quam  totum  Psalterium  cum  tristitia 
transcurrere.  Haec  Hugo. 

2.  Servus  sapiens  dominadituu  ( Arabicus  : 
dominatum  tenet ,  obtinet)  filiis  stultis,  et  in- 
ter  fratres  h^reditatem  ( Arabicus  '.  partes) 
dividet.  ]  Septuag.  Servus  intelligens  dominabitur 
dominorum  stuttorum  (RomanietS.  Ambrosius 
loco  mox  citando  :reget  dominos  stultos),  infra- 
tribusautemdividet  partes  ;  Syrus  :  dividet  lucrum. 
Pro  fitiis  stuitis  Hebr.  est  W2T2  mebis,  id  est  filio 
pudefacienti,  scilicet  patrem ;  Vatablus  :  filio 
dedecoroso ;  Syrus  :  filio  confusione  efficienti ; 
Chaldaius  :  filio  impudenti ,  aut  potius  probrum 
concilianti;  Symmachus  et  Theodotus  :  filio  con- 
fundenti,  q.  d.  Servus  sapiens  ob  sapientiam 
reget  filios  stulios  sui  heri,  et  ab  eo  institutus 
moderator  etcurator  filiorum,  veletiam  ut  h;e- 
res  ab  eodem  cum  filiis  allectus,  intereos  divi- 
det  haereditatem ,  quo  colligendum  relinquit, 
quod  sapientia,  id  est  prudentia  et  probitas, 
nobilior  et  prastantior  sit  libertate,  utpole  quae 
adferat  dominium ,  haereditatem  et  libertatem. 
Salomonem  seculus  Siracides  :  Servo  sensato  , 
ait,  liberi  servient ,  Ecclj.  c.  10.  28.  ubi  hunc 
versum  explicui  :  quare  hic  iota  non  addam. 

Vide  S.  Ambrosium  in  psalm.  104.  ubi  fuse 
docet  solum  sapientem  esse  liberum,  ac  pro- 
inde  omnem  insipientem  esse  servum;  quia 
servit  suaj  insipientiae  acconcupiscentiae,  ac  pro- 
inde  par  esse  ut  insipiens  serviat  sapienti  et  ab 
eo  regatur,  sicut  Joseph,  cum  esset  servus,  ob 
sapienliam  a  Pharaone  praeposilus  fuit  toti  JE- 
gyto,  Genesis  l\\  :  Contracius ,  ait,  non  mutat 
genus,  nec  sapientice  libertatem  adimit.  Denique 
famulo  sapienti  multi  (ut  scriptum  est)  serviunt 
liberi :  et  est  servus  intelligens  qui  regat  dominos 
stnltos.  Quem  ergo  magis  liberum  censes  ?  sola  est 
sapientia  libera,  quce  divitibus  pauperes  prceficit , 
et  quce  servos  propriis  fenerare  dominis  facit,  fene- 
rare ,  non  pecuniam ,  sed  intellectum,  fenerare 
talentum  itlius  Dominici  (Elernique  thesauri  qui 
nunquam  corrumpilur.  Et  inferius  :  Sapiens  enim 
semper  tiber  est,  semper  honoralus,  semper  is  qui 
prcesit  legibus.  Sapiens  ergo  liber :  quoniam  qui  ea 
facit  quce  vult ,  liber  est.  Sed  non  omnis  bonve  vo- 
lantutis ,  sed  tantum  sapientis  est  omnia  qux  bona 


sunt,  velle.  Et  mox  :  Sapiens  nihll  insipienter  facit, 
sed  sapienter  omnia  ;  qui  autem  sapienter  facil, 
nihil  habet  quodmetuat.  Metus  enim  in  peccato  est ; 
ubi  autem  nulla  formido,  ibi  libertas;  ubi  Uberlas, 
ibi  potestas  faciendi  quodvult.  Solus  ergo  sapiens 
liber  est.  Et  post  nonnulla  :  Est  ergo  sapienti  et 
servire  tibertas.  Unde  colligitur ;  quia  stullo  et 
imperare  servilus  est  :  et  (quod  pejus  est)  cum 
paucioribus  prftsit ,  pluribus  dominis  et  graviori- 
bus  servit.  Servit  enim  propriis  passionibus ,  sermt 
cupidilatibus  suis ,  quarum  dominatum  nec  nocle 
potest  fugere ,  nec  die,  quia  inlra  se  dominos  habet, 
inlra  se  servitium  patitur  intolerabUe.  Et  rursum  : 
Servit  igitur  peccalor  formidini ,  seroit  eliam  cu- 
piditati ,  servit  avarilix,  servit  libidini ,  servit 
maiitke,  servit  iracundia ,  et  videtur  sibi  Uber ; 
sed  magis  servit,  qudm  si  sub  tyrannis  positus. 
IUi  autem  Uberi  sunt ,  qui  legibus  vivunt ,  imo  ipsi 
sibitex  sunt.  Cilat  deinde  laudatque  epist.  Calani 
GymnosophistaeadAlexandrumMagnum  '.Amici, 
ait,  persuadent  tibi  manus  et  necessitalem  inferre 
Indorum  philosophis ,  nec  insomnis  quidem  viden- 
tes  noslra  opera.  Corpora  transferes  de  loco  ad 
tocum,  animos  non  magis  coges  facere  quod  no- 
lunt ,  qudm  saxaet  ligna  vocem  emiltere.  Maxi- 
mum  ignis  vivenlibus  corporibus  dolorem  gignit 
et  corruptionem ,  super  hunc  nos  sumus ;  vivi  enim 
exurimur.  Non  estrex,  neque  princeps,  quiextor- 
queat  d  nobis  facere  quod  non  proposuimus  :  nec 
simites  sumus  Grxcite  philosophorum ,  qui  verba 
pro  rebus  meditati  sunt  ad  opinionis  celebritatem. 
Nobis  res  socice  verbis,  el  verba  rebus;res  ceteres, 
et  sermones  breves  ,  in  virlute  nobis  tibertas  beata 
est.  Deinde  et  Calano  et  philosophis  proeferens 
sapientes  fideles,  virgines  el  Martyres,  subdit : 
Apud  nos  autem  et  puellce  de  mortis  appetentia 
sublimes  usque  ad  cozlum  erexere  virtutum  gradus. 
Quid  Theclam,  quid  Agnetem,  quid  Pelagiam 
toquar,  quce  tanquam  nobiliavitutamina  puttulan~ 
tes,  ad  mortem  quasi  ad  immortatitatem  festina- 
verunt?  Inter  leonesvirgo  exsutlavit,  et  rudentes 
bestias  exspeclavit  intrepida.  Et ,  ut  nostra  cum 
Indorum  Gymnosophistis  conferamus,  quod  ille  ver- 
bis  gtorialus  est ,  S.  Laurenlius  factis  probavit  , 
ut  vivus  exureretur ,  et  flammis  superstes  diceret : 
Versa ,  manduca.  Haud  degener  Abrahamidarum 
et  Machabceorum  concerlatus  puerorum ,  quo- 
rum  atii  super  flammas  canebant;  atii ,  cum  exu- 
rerenlur ,  non  rogabanl  ut  parceretur  ;  sed  invehe- 
bantur  ,  ut  amplius  persecutor  inflammaretur. 
Liber  igitur  sapiens.  Qutd  autem  sublimius  sancta 
Pelagia,  quce  vattata  perseculoribus  ,  priusquam 
tamen  in  eoruin  conspeclum  veniret,  aiebat :  Vo- 
lens  morior ,  nemo  continget  manu,  nemo  oculo 
protervo  viotabit  virginem.  Mecumferam  pudorem, 
et  mecum  incolumem  verecundiam,  nuttum  prce~ 
dones  lucrum  suce  capient  insolentice.  Petagia  Chris- 
tuin  sequetur ,  tibertatem  nemo  auferet  ,  nemo 
captivam  videbit  liberam  fidem ,  insignemque  pu- 
diciliam,  et  prosapiam  prudentice.  Dixit,  et  fecit. 
Nam  ,  ut  lenonum  manus  effugeret,  cum  malre 
et  sororibus  in  fluvium  praecipitem  se  dedit, 
virginitatis  aeque  ac  martyrii  victima,  uti  nar- 
rat  idem  S.  Ambrosius,  lib.  3.  de  Virgin.  ubi 
asserit  eam  quindecim  duntaxat  fuisse  anno- 
rum.  Si  sapiens  dominatur  ignibus  ,  leonibus , 
eculeis,  gladiis  ,  aquis  ipsique  morti ,  quidni 
dorainetur  insipientibus,  eosque  sapienter  re- 
gat  et  dirigat? 

Mystice  ,  S.  Chrysostomus  et  Polychron.  in 
Catena  Groecorum  :  Servus,  inquiunt,  est  po- 


COMMENTARIA  IN  PROVERIHA  SALOMONIS.  Cap.  X\II 
P ii l ii s  Genlium,  qui  pcr  Christi  Qdeoa  lapipni 

effcctUS  ,  doniiiialus  esl  Juduus  ,  M  haerc  ditalcm 
BcclesiOB  ciim  cis  ail  Cln •isdiiii  convcrsis  divisil, 

imo  cis  divinorum  toysieriorum  el  charism*- 


/iVJ 


iuiii  dispensator  evasit;  Beda  vcro  iServit,  ait, 
quilibel  prccator  j  drltrtis  suis  subditus  olim ,  qui 
posl  convcrsionem  vilw  sua  sapicns  c/fcctus ,  atquc 
llagranltssimo  umorc  ct  dibctione  Dei  fervens, 
filiis  stultis  ,  hoc  est  qutbiisdain  fidrUlms,  d  cliari- 
late  l)ci />ost  acccptam  fidcm  lepescenlibus ,  artu 
vel  pradtcalionc  sua  eis  prwtatus  dominutur ;  at- 
que  mtcr  fralrcs  pcrfrclos  scilicet  sanclos ,  super- 
mv  palriieluvreditalcm  dicidet. 

3.  SlCUT  1GNE  1'KOIIATUR  AllGENTUM,  ET  AIMU'M 
CAMINO  :  1TA  COIUIA  PROBAT  Dominus.  ]  Hebr.  Con- 
flans  (aurifex)  vel  conflatorium  argenlo,  et  for- 
tiax  auro ,  ct  probal  corda  Dominus  ;  vel  clarius, 
ut  Pagiiinus  \Sicut  conjluiorium  (prohat)  atgm- 
tum,  et  caminus  aurum ,  sic  corda  probat  Domi- 
nus;  et  Tigur.  Ul  cxcoctor  argentum,  cl  fornux 
aurum,  ita  explorat  corda  Dominus;  Septttag. 
Sicut  probatur  in  camino  argentum  et  aurum, 
sic  etecfa  corda  apud  Dominum  ;  Cassianus  , 
collalione  7.  capite  25  :  lla  elegit  cordamDomi- 
nus ;  Syrus  :  Sicut  conflatorio  probatur  argen- 
tum  ,  sic  corda  scrulatur  Dominus.  Ratio  est: 
quia  ha>c  cordium  scrulalio  pertinel  ad  plenani 
Dei  scientiam  et  providentiam  ,  qui  exinde  vr>- 
catur  Caidiognostes.  Salomon  comparat  Deum 
aurifici;  sicut  enim  aurifex  solus  arte  sua  in 
camino,  sivefoculo  conllalorio,  perignem  pro- 
bat  aurum  et  argentum,  sic  Deus  solus  probat 
corda  bominum.  Sed  quo  foculo,  qua  fornace, 
quo  camino  conllalorio  ? 

Nota  :  Probare  permetalepsin  multa  significat, 
scilicet  primo,  scrutari ;  secundo,  perspicere  ; 
lertio,  discernere  ;  quarlo,  purgare,  et  separare 
purum  ab  impuro;  quinlo,  judicare;  sexlo  ,  eli- 
gere  et  praemiare,  vel  reprobare  el  punire.  Sicut 
enim  aurifex  auri  puritatem,  vel  impuritatem 
et  mistionem,  igne  camini  sui  distillatorii  scru- 
tatur,  perspicit  et  discernit,  separando  et  pur- 
gando  aurum  ii  scoria,  ac  aurum  eligendo, 
scoriam  reprobando  et  rejiciendo  :  sic  prorsus 
corda  hominum  probat  Deus. 

Igilur  primoetgenuine,  caminus  etignis  quo 
Deus  probat  corda  omnium  bominum  lam  bo- 
norum  quam  malorum  ,  est  acre  examen  men- 
tis  et  intellectus  divini  ,  quo  quasi  igni  eflica- 
cissimo  probat ,  id  esl  scrutatur  ,  examinat  , 
perspicit  intimas  cordium  ,  id  est  menlium 
cogilationes  ,  volitiones ,  intelleciiones,  atque 
discernit  cujuslibet  qualitatem ,  pondus  et  pre- 
lium;  quam  scilicet  quaelibet  sit  pura  vel  im- 
pura ,  quam  magni  vel  parvi  valoris  et  merili. 
Sicut  enim  aurum  magni  est  pretii  apud  aurifi-. 
cem  ,  sic  corda  hominum  magni  seslimantur 
apud  Deum  ,  ulpote  qui  ea  pras  caeteris  rebus 
creatis  curet ,  probet-,  appendat,  discernat  , 
purget ,  judicet  ,  praemiet  vel  puniat.  Sic  acre 
mentis  divinae  examen  igni  et  camino  aurificis 
comparat  Malach.  cap.  3.  2  :  Jpse  enim  quasi  ignis 
conflans  ,  et  quasi  herba  fullonum;  et  sedebit 
conflans ,  et  emundans  argentum.  Hnec  gnome 
ergo  parallela  est  illi  cap.  16.  2  :  Omnes  via?  ho- 
minis  palent  oculis  ejus  ;  spirituum  ponderator 
est  Dominus.  Hoc  enim  idem  est,  q.  d.  Spirituum 
probator  est  Dominus ;  sed  to  pondei-ator  mela- 
phoram  petit  a  libra  :  to  vero  probator  vel  con- 
flator  afornaceaurifieis.  SicDavid  rectefactorum 
sibi  conscius  petit  probari  a  Deo  ,   utostendalur 

COUNEL.    A   LAPIDE.      TOM.    III. 


cjus  (  oiiscicnlia  :  1'roba  ,  ait,  me ,  Domua  ,  ,  i 
tcnla  mr  ,  urr  {  llcbr.  eonfia  ,  inslar  ar^cnlai  ii  ) 
renes  meos  et  cor  mcum  ,  psalin.  15.  2;cl  Job 
Cap.  23.  10  :  Ipse  ,  ail  ,  kU  viam  mcam  ,  ct  pro- 
bavil  mc  quasi  atwum  ,    quod  per  i^ncm  transit. 

Secnndo  ,  Deus  probat  corda  lioiiiiniiin  per 
suarn  lcgem  cl  praeccpla  ,  pcr(|iic,  suos  doetores 
ct  pncdicalorcs  (piasi  per  caniiiiuin  iguis.  Cord.i 
enim  corum,  qui  biscc  ponitcndo  cl  bciie  vi- 
vcndo  obcdiunt ,  sunl  inslar  auri  purgali  ;  (|iii 
vcro  non  obediunt ,  sed  in  suis  maiirni  viiioruui 
faecibus  ,  instar  scoriae  a  Deo  abjiciuiiiiir  el  re- 
probaiiltir.  Hoc  esl  quod  ail  Dcus  Jcrcinioe,  c.  G. 
27  :  Probalorem  dedi  le  in  populo  meo  robuslum  ; 
et  scies  ,  et  probabis  viam  eorum  ,  etc.  Defecil 
sufltatorium  ,  in  igne  consumplum  est  plumbum  , 
fruslra  confluvit  conflator  ;  malitice  eorum  non 
sunt  consumpla.  Argmlum  reprobum  vocate  eos  , 
quia  Dominus  projecit  illos.  Sic  Deus  prohavitcor 
el  obedieiltiam  Adae  ,  jubens  ut  non  comcderet 
poinuin  scicntiae  boni  et  mali  ;el  Abrahami ,  ju- 
bcns  ut  imniolarct  sihi  filium  Isaac  ,  Cen.  22. 
Sicut  enim  vi  phimhi  igne  liquati  secernilur 
auriim  a  ficce  el  scoria  ,  sic  vi  praccepti  secer- 
nilur  ohedicns  ab  inohediente. 

Terlio  ,  caminus  quo  Deus  probat  corda  bo- 
minum  ,  esllribulatio  ;  hac  enim  boni  per  pa- 
ticnliam  purgantur  et  accepti  fiunt  Deo  ;  mali 
vero  per  impatienliam  sordescunt  et  displicent 
Dco.  Hoc  esl  quod  dicitur  Sap.  3.  6  :  Tanquam 
aurum  in  fornace  probavit  illos.  El  Eccles.  2.  5  : 
In  igne  probatur  aurum  et  argentum  ,  homines 
vero  receptibiles  (  accepli  ,  grali  Deo  )  in  camino 
humiliatioyiis.  Ubi  multa  de  hoc  camino  dixi. 
Et  Malach.  3.  3  :  Purgabit  fdios  Levi  ,  et  colabit 
eos  quasi  aurum  ,  et  quasi  argentum  ,  et  erunt 
Domino  offerentes  sacrificia  in  justitia.  Unde 
Sepluag.  boc  loco  vertunt :  Sic  electa  corda  apud 
Dominum  ,  vel  ,  ut  clare  legit  Auclor  Catenae 
Graec.  :  Sicut  argentum  et  aurum  probatur  in  for- 
nace  ,  ita  Dominus  electorum  corda  explorat  tri- 
bulationis  igne.  q.  d.  Sicut  aurifex  in  camino 
seligit  aurum  ,  et  rejicit  scoriam  vi  ignis  liqua- 
tam  et  separatam  ab  auro ;  sic  Deus  eligit  corda 
Sanctorum  ,  quae  in  igne  tribulationis  solida  et 
constanlia  perstiterunt  ;  impiorum  vero  ,  qui 
in  ea  instar  scoriae  liquati  defecerunt ,  respuit. 
lla  de  tribulatione  pulchre  hanc  gnome  expli- 
cat  Cassian.  collat.  7.  cap.  25  :  Cieterum  ,  ait  , 
corporaliter  traditos  Satanm ,  vel  infirmitatibus 
magnis  etiam  viros  sanctos  novimus  pro  lcvissimis 
quibusque  delictis  ,  cum  in  illis  ne  tenuissimum 
quidem  na;vutn  aut  maculam  ,  in  illo  judicii  die 
patiatur  invenire  divina  clementia  ,  omnem  cor- 
dis  eorum  scoriam  ,  secundum  Prophelce  ,  imo 
Dei ,  sententiam  excoquens  in  prasenti  ,  ut  eos 
tanquam  aurum  vel  argenlum  ignitum  ,  ad  illam 
perpetuitatem  nulla  intligentes  pcenali  purgatione 
transmittat  :  Et  excoquam  ,  inquit  ,  ad  purum 
scoriam  tuam  ,  et  auferam  omne  stannum  tuum  ; 
post  ha?c  vocaberis  civitas  justi  ,  urbs  fidelis  , 
Isaiae  1.  Et  iterum:  Sicut  probatur  argentum  et 
aurum  in  camino  ,  ita  eligit  corda  Dominus. 

Quarto,  caminus  quo  Deus  probat  corda  est 
tentatio  ,  juxta  illud  psalm.  16  :  Probasti  cor 
meum  ;  igne  me  examinasti ,  et  non  est  inventa  in 
me  iniquitas.  Sic  per  haereses  et  haereticos  pro- 
bat  fidem  orthodoxorum  ,  juxta  illud  Deut.  13. 
v.  1  :  Si  surrexerit  in  medio  tui  Prophetes  ,  etc.  , 
et  dixerit  tibi  :  Ea^nus  et  sequamur  deos  alienos  ; 
non  auciies  verba  Prophetcc  illius  :  quia  tentat  vo$ 

57 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVII. 

ut  palam  fiat  utrum  diliga-     iniquus  non  Qat ,  aures  cuslodiat  ,    nc  audial 


650 

Dominus  Deus  vester  t 

lis  Deum  ,  an  non ,  in  tolo  cordp ,  elc 

Quinto  ,  caminus  ,  quo  Deus  omnium  corda 
probat,  id  est  examinat ,  dijudicat ,  eligit,  et 
praemiat,  vel  reprobat  et  punit  ,  eslacrejudi- 
ciurn  ,  tum  particulare  ,  tum  universale,  quo 
Christus  judex  scrutabilur  omnium  conscien- 
lias  ,  ac  sanctas  adjudicabit  coelo  ,  sceleratas 
gehennae.  Sic  Daniel,  c.  7.  v.  9,  describens  judi- 
cium  Dei  :  Thronus  ejus  ,  ail ,  flammce  ignis  ; 
rotce  ejus  ignis  accensus.  Fluvius  igneus  rapidus- 
que  egrediebatur  a  facie  ejus.  Hinc  multi  vete- 
vum  ,  ut  Origen.  S.  Basil.  Lactanl.  S.  Ambros. 
et  Rupert.  opinati  sunt  ignem  verum  a  Deo  po- 
situm  esse  ante  coelum  ,  ut  per  illum  omnes 
animae  sanctae  in  coelum  iturae  transire  cogan- 
tur,  eoque  probentur,  et,  si  impurae  sint,  pur- 
genlur ,  ut  dixi  1.  Corinth.  3.  v.  12. 

U.  MALUS  OBF.DIT  LINGU^E  INlQUyE  ,  ET  FALLAX 
OBTEMPERAT  LABIIS  MENDACIBUS.  ]   Hebr.  aUSCllltat 

(ul  linguam  pravitatis.  Nam  V112  mezin  ponilur 
pro  "jVTNn  maazin,  ait  Aben  Ezra.  Septuag.  Malus 
morem  gerit  Linguce  iniquce ,  injustus  itidem  tabiis 
mendacibus  attendit.  Ita  Auctor  Calenae  Graec. 
Sed  Romani  el  S.  Cyprian.  lib.  1.  epist.  3.  con- 
trarie  legunt  posleriorem  partem  hoc  modo  : 
Justus  autem  non  intendit  tabiis  mendacibus  ;  Sy- 
rus  :  Justus  non  audit  Linguam  scetestorum.  Sed 
prior  lectio  consonat  Hebraeo  ,  qui  pro  faltax 
habet^DUJ  sceker ,  id  est  mendacium  ,  fallacia  ; 
unde  Chald.  vertit :  Fatsitas  et  accusatio  in  lin- 
gua  perversa.  Verum  Noster  ,  Pagninus  et  alii 
■iccipiunt  abstractum  pro  concreto :  Mendacium, 
idest,  mendax  et  fallax,  qui  scilicet  assidue 
Jallit  et  mentilur  ,  qui  mendaciis  et  fraudibus 
pasciiur  ,  iisque  se  oblectat  et  opplet.  Unde 
Vatablus  vertit  :  Mendax  obsequitur  perniciosce 
linguce.  Sentenlia  est  clara  ,  q.  d.  Malus  obedit 
lingure  mala  et  iniqua  proferenli ,  vel  consu- 
lenti  ;  quia  hoec  suo  genio  et  ingenio,  pula  suae 
maliti.T,  conveniunt.  Similiter  mendaxeifallax 
auscullat  et  oblemperat  mendacia  et  fraudes 
suggerenti ;  quia  mendax  est,  etmendaciis  pas- 
cilur.  Significat  linguam  superbam  et  fallacem 
captare  animos  sibi  similes  perversos  et  falla- 
ces  ;  illis  enim  facile  sua  persuadet ;  cum  cx 
adverso  fideles  et  veraces,  qui  sludenl  veritali, 
mendaces  et  fallaces  cum  suis  mendaciis  et 
fraudibus  abominentur.  Ka  S.  Cyprian.  lib.  U- 
episl.  9.  ad  Florent.  :  Incidisti ,  ait ,  sedtaacru- 
clelitate  irretigiosa ;  incidisti  ,  sed  tua  mente  et 
voluntate  sacritega  ,  dum  incesta  ,  dum  impia  , 
dum  nefanda  contrafralrem  ,  contra  sacerdotem 
facile  audis  ,  libenler  credis. ,  et  aiiena  mendacia 
quasi  propria  et  privala  defendis  ;  nec  recorderis 
scriptum  esse  :  Matus  obaudit  tinguce  iniquorum  , 
justus  autem  non  intendit  tabiis  mendacibus. 

Ad  hanc  sententiam  perlinet  id  quod  dicit 
S.  Gregor.  Nazianz.  orat.  lh.  t\e  \)ace  :  Comcedia , 
ait ,  est  hostibus  mea  tragcedia  ,  q.  d.  Adversos 
meos  casus  ita  grate  et  jucunde  accipiunt  hos- 
icsmei,  quasi  inimicam  ,  amoenam  et  jucun- 
dam  histrionis  comoediam  spectenl.  Sic  B.  An- 
tiochus  homil.  26.  verba  detractorum  comparat 
cum  manna  ,  quod  sicut  manna  cuiquc  sapie- 
hat  id  quod  appetebat ,  sic  et  delractio  audien- 


ea  ,  quorum  auditione  ad  obedienliam  iuiquita- 
tis  se  praeparat.  Merito  igitur  S.  Bern.  ut  ad 
aurium  custodiam  nos  incitet  ait :  Facite  lingua 
labitur  ,  nec  minus  facite  iltabitur  cordi ,  ita  ut 
mullis  inler  loquendum  minus  profuerit  ,  quod 
propriam  coliibuerint ,  dum  non  caverint  alienam. 
Ulilis  est  frater ,  qui  tibi  Loquitur ,  sapiens  est 
Retigiosus  ,  ac  timens  Deum  ;  plus  dico  :  angelus 
est ,  et  angelus  Lucis  ;  eliam  sic  cave  libi  ,  ne  au- 
dias  unde  lcedaris.  ]Sec  personam  libi  velim  sus' 
pectam  esse  ,  sed  Linguam  ,  prcesertim  in  sermO' 
cinatione  communi.  Haec  S.  Bernard.  serm.  de 
triplici  custod.  manus,  linguae  et  cordis. 

Secundo  ,  noster  Salazar  hanc  gnomen  expli- 
cat  quasi  inientantem  poenam  iniquis  et  fallaci- 
bus  ;  oslendil  Salomon  ,  ait ,  qua  ralione  Deus 
in  malos  atque  fallaces  animadvertere  soleat. 
Nam  quo  par  pari  referat  sic  statuit  ,  ut  ma- 
lus ,  qui  in  alios  injurius  est ,  malac  linguae  sub- 
datur  ,  et  fallax  ilem  qui  aliis  imposturam 
facit ,  fallaci  adjudicetur  linguae  ,  ut  ab  illa  deci- 
piatur.  Id  sibi  volunt  illa  verba,  obedit ,  obtempe- 
rat ,  id  est  subditur  ,  vel  subjicitur ;  et  eadem 
ratio  est  de  verbis  audit  et  auscullat.  Unde 
S.  Basil.  hom.  de  ira  ,  verba  contumeliosa  et 
fallacia  comparat  cum  echo ,  qiuc  sonum  ac- 
ceptum  reperculit  et  reverberat  in  auclorem  : 
Non  enim  ,  ait ,  sic  eclw  in  ipsos  clamantes  intem- 
pestive  infringitur  ,  sicut  in  hominem  injuslum  et 
conlumetiosum  contumetia  revertitur. 

Huic  sententiae  Septuag.  nliam  subneclunt  , 
qunenonestin  Hebraeo,  Chald.  Syro  el  Lalino  ; 
estque  haec  :  Ejus  qui  fidelis  est ,  totus  mundus 
diviliarum  esl  ;  iltius  autemqui  infuletis  est  neque 
obotus  ,  repete  et  supple  ,  est  tolus  viundus  , 
q.  d.  Infideli  totus  mundus  non  valet  obolum  ; 
infidelis  pauper  est  ,  nec  habet  obolum  ,  esto 
totum  mundum  possideret.  Pro  mundus  graece 
est  xocy/o;,  quod  Compl.  vertunt,  ornatus.  Unde 
Auctor  Catenaa  Graec.  sic  vertit  :  Ilomo  fidelis 
quidquid  in  pecuniis  ornamenti  est ,  id  tolum  pos- 
sidet  ;  perfido  autem  ne  oboLus  quidem  suppelit. 
Hanc  gnomen  explicalCassian.  collat.  Ilx.  c.  26. 
de  centuplo,  omnia  propter  Deum  relinquenti- 
bus  promisso  :  Pro  Lcetitia  quoque  illa  ,  quam  in 
unius  agri  ac  domus  possessione  quis  liabuit ,  cen- 
tuplo  majore  diviliarum  gaudio  perfruetur  ,  qui 
in  adoplionem  transiens  fitiorum  Dei  universa  qtue 
ccterni  sunt  Patris  ,  ut  propria  ,  possidebit  ,  et 
affectu  atquevirlute  ad  imitationem  veri  illius  filii 
proctamabit :  Omnia  quce  habet  Pater  ,  mea  sunt , 
Joan.  16  :  Hcec  jam  cum  illa  pcenali  distentionis 
ac  solliciludinis  cura  ,  secl  securus  ac  lcetus  velut 
in  propriis  ubique  succedet ;  audiens  quotidie  sibi- 
met  ab  ApostoLo  prceciicari  :  Omnia  enim  veslra 
sunt ,  sive  mundus  ,  sive  prcesentia  ,  sive  futura  , 
1.  Cor.  3.  Et  d  Satomone  :  Fidelisviri  lotus  mim- 
dus  diviiiarum.  Sic  ct  Didymus  in  Calena  Graec. 
S.  August.  vero  epist.  bU.  ad  Maccdonium  sub 
finem  ,  hanc  gnomen  cilans ,  posteriorem  ejus 
parlem  applicat  usurariis.  Addilque  :  Pecunia  ci 
malis  male  habetur  ,  et  a  bonis  tanto  vielius  ka- 
bettir  ,  quanto  minus  amalttr.  Locus  hicS.  Aug. 
translalus  cst  in  Jus  Canon.  et  habolur  \h.  (]■  h. 
cap.  :  Quid  dicam  ,  quod  est  penuliimum.  Idem 


tibus  sapiat  pro  cujusque  affectu,  bene  scilicet,  -  S.  August.  I.  5.  Confess.  cap.  h-  Deum  alloqucus: 

si  male  sit  affeclus  ei  cui  delrahitur  ;  male  au-  Infelix  homo  ,  ait ,  qui  scit  iila  omnia  ,  te  atttem 

tem  ,  si  eidcm  sit  additus  el  benevolus.  nescit ;  beatus  atttem  qtti  te  seit  ,    etiamsi  illa 

Docet  Ii.tc  scnlenlia;  valde  custodiendasesse  nesciat ,  etc.  Sic  ftdelis  homo ,  cujus  totns  mttndus 

aures.  Quare  justus  ,  -tit  justiliam  servet  ,  el  dioitiarum  est ,   et  quasi  nihit  habens  omnia  pos~ 


f.OMMI.NTAMA  IN  PBOVEBBIA  SALOMONIS.  Ctp.  XWI. 


sitlct ,  in  Ittrmitlo  tlbl  ctti  st rvittnt  omniu  ,  quum- 
vis  nrc  sultini  Si  ptt  ntrioniim  gyro>  noctrtt  ;  tlti- 
biturc  sttilttim  cst  ijttin  uttqti<:  mctior  stt  tjtutm 
vunsor  cuit  1 l  nttmi  rutor  siih  rtim  ,  tt  /iDtsor  ele~ 
mtntorttm  ,  ct  ncgltgtns  tti>  ,  qui  omniu  tn  m< n- 
ittru  ct  niimt  ro  tt  ptmtlcrc  tlispoutisti. 

s.  Hieron.  autcm  cpisi.  li>."<.  w\  Paulinum  , 
exhortans  cum  9.4  eonteuiptum  opum  et  nmndi, 
sul)  Bnem  sic  ail  :  Antiqtuim  tlictitm  cst  :  /tvuru 
tum  dccst  quoil  Itubet  ,  qttum  tjttoil  non  Ituhct.  Crr- 
tLciiti  totus  mtintltts  dit  itiurum  cst ;  inftthiis  ctium 
obolo  mdiget.  Sic  viriimus  tunquam  nihii  haben* 
trs  ,  (t  omnia  posshlcnlcs.  Viclus  tt  vcstilus  divi- 
tiiv  Christiunorum  sttnt.  Si  liubts  in  potcstutc  n  m 
tttum  ,  rcnde  ;  si  non  Itabes  ,  projice.  Tolttm  Deo 
dcdit  ,  t/tii  sci/tsttm  obtuiit  ;  fuc.ilc  contemnit  om~ 
nia  ,  qiti  s<  inpcr  cogital  scesse  inoritttriim.  Porro 
ercdens  live  Hdelii  est,  qui  omnem  siuun  iidem 
el  ipem  collocavii  m  l)eo  ,  creneni  et  sperans 
quod  Deus  omnibus  suis  neecssitatihus  abunde 
providchit.  Rursum  fidclis  cst,  qui  fidcliter  Dco 
servit  ,  cjusi|iie  jussis  ohedit,  ac  pwsertim  (pii 
lideliler  opes  sihi  a  Deo  datas  in  paupcrcs  cro- 
gat,  ju.xla  lcgein  ct  voluntatem  Dei.  Denique 
S.  Ambr.  iib.  5.  epist.  25.  ad  Ecclesiam  Vercel- 
lensem  longiuscule  ante  iinem  :  llle  ,  ait ,  est 
dives  in  Ecclcsia  ,  qtti  pauperi ,  non  sibi ,  dives 
est.  Jn  Ecclesia  quidem  fidelis  dives  est.  Fideli 
mirn  totus  mitndtts  divitiarum  est.  Quidmirumsi 
mttndum  jidetis  possidct ,  qui  possidet  Cltrisli  hee~ 
redilalcm  ,  qua'  pretiosior  est  mundo?  Et  infe- 
rius  :  llle  ergo  dives  est  ,  qui  fucrit  hozres  Dei  , 
Cltristi  colttrres  ,  etc.  Vullis  diviles  esse  ?  Estote 
pauperes.  Tunc  eritis  per  omnia  divites  ,  si  fue- 
ritis  pauperes  spirilu.  JSoncensus  divitem,  sedani- 
mus  facit.  Puupcr  enim  spiritu  dicit  :  Portio  mea 
Dominus  ,  etc.  ,  psalm.  118.  Exemplum  dat 
S.  Malachiam  S.  Bern.  in  ejus  Vila ,  utpote  qui 
re  pauper  ,  sed  spe  in  Deum  dives  ampla  aedi- 
ficabat  monasteria.  Audi  S.  Bern.  :  Invenit  Dei 
famulus  in  Dei  marsupio  ,  quod  dcfuit  suo.  Merito 
quidem.  Quid  enim  juslius  ,  quum  ut  qui  pro  Deo 
non  erat  proprium  ,  cum  Deo  iniret  consortium  , 
ct  marsupium  unttmesset  amborum?  fuleii  denique 
Itomini  totus  mttndus  diviliarum  esl.  Et  quid  est 
ille  ,  nisiquoddummarsupium  Dci?  Denique  ait: 
Meus  cst  orbis  (erros  ,  et  pUnitudoejus.  Inde  est 
quod  Maluchias  repertos  argenteos  multos  non  rc- 
posuit ,  sed  exposuit.  Piam  totum  munus  Dei  in 
Dei  optts  jubet  expendi.  l\on  suas  ,  non  suorum 
considerat  necessitates  ,  sedjactat  cogitatum  suum 
in  Domino  ;  ad  quem  v.tique  recurrendum  non 
dubitat  ,  quoties  necessitas  postularit.  Interprcs 
S.  Ephrcm.  tract.  de  Timore  Dei  clare  vertit  ! 
Fidetisviri  (  sunt )  omnes  mundidivilice  ;  at  infi- 
detis  virine  obolus  quidem. 

Igitur  fideli  totus  mundns  divitiarum  est.  Pri- 
mo,  quia  totus  munduscreatusesta  Deoadusum 
fidelium,  non  infidelium  ;  fideli  ergoomnia  de- 
bentur,  infideli  nihil.Secundo,  quia  lidelisutitur 
toto  mundonon  ad  luxuriam  ,  sedad  necessita- 
tem  ,  et  ad  Dei  obsequium.  Fideli  ergo  omnia 
fideliter  serviunt,  iniideli  nihil :  sol  enim  fideli 
ininistrat  et  servit ;  dum  ei  iacem  praefert  ad  Deo 
serviendum  :  ignis,  dum  eum  calefacit  :  aqua, 
dum  eum  refrigerat:  aer,  dum  pcreum  respi- 
rat :  terra,  dum  eum  sustenlat :  cihus,  dum  eum 
pascit :  vestis,  dum  eum  tegil;  et  itade  caeleris. 
Denique  ficlelis,  sua  sorte  licet  tenui  contentus , 
iia  tranquillus  .  leetus  ct  alacer  vivit  acsi  totum 
niundum  possideretceconira  infideliset  avarus 


,    l 

qttO  |ilus  hnbd  ,  co  plns  dcsidcral.  Tcrtio  ,  lu 
(lyiiiiis  in  (ialcna  di.ir.  Omuia  possidi  t,  iuipnl  , 
qui  prOpterGliriitum  omnia  uspernatur  ;  l»duii« 
cniin  cclsior  csl  iiiiiihIo  ,  ac  iiniilc  in  eflDlo  lixus 
oinnia  lcncna  vclul  mb  pedibttl  posila  picuiil 
ci  cali  at.  \idc  S.  Chry.sosi.  hom.  VI.  in  cp.  '2.  ad 
CoHntlli  (Juarto,  (piia  lidclis  in  fiogulil  ichus 
cicalis  a^noscit,  ani.il,  ^ralias  af<il  cl  laudat 
Crcaloicm  a  (pio  cl  ad  ciijns  honorcin  eOOdJCffi 
siiul.  llac  auteni  Dci  rognilio  ,  amor  ,  cullus  , 
cl  laus  sunl  vcras  Opei  iniindi.  Ita  Didymiis  in 
(>alcna  (ir;i'C.  Quinlo ,  (piia  lidclis  toto  mundo 
rcctc  Mocteque  utitur  ad  suam  lolutetn  et  Dei 
gtoriam  ;  infidelis  vcrocl  impiuseo  ahulitur  ad 
suas  concupiscenlias.  Divcsaulem  est ,  (juiopi- 
Ijiis  uti  scil  ;  paupcr,  qui  nescit.  Sexlo ,  quia 
lidclis  possjdci  Dcum  ,  cujus  est  totus  imindus; 
possidcndo  crgo  Deum  possidet  omnia  quaj  Dei 
smil ,  puta  omnia  quoe  sunt  in  mundo.  Scplimo, 
(piia  lideli  a  Dco  paratur  bcatitudo  ,  el  gloria 
cclcstis;  haec  aulcm  inlcr  alias  dotcs  conlinet 
dominium  mundi.  Bealus  enim  quilibel  est  do- 
minus  et  rex  mundi ,  imo  Adam  in  paradiso  fuit 
vclut  rcx  mundi.  Iloc  esl  quod  ail  Sapicns  c.  3  . 
v.  7:  Fulgcbuntjusti  cl  tunquamscintitUe  in  arttn- 
dineto  discurrent.  Judicubunt  naliones ,  el  domi- 
nubitntur  poputi. 

Quocirca  S.  Atnbros.  1.  2.  de  Abrabam  c.  7. 
cxcmpum  hujus  senlcntiaj  slatuit  Abraham,  cui 
Deus  promiHl  dominium  lotius  Chananaese.  Cbi 
inlcr  csetera  docet  Platonem  el  Stoicos  ex  hac 
gnome  Salomonis  accepisse  suum  illud  axioma  : 
Supicntis  sunt  omnia.  Quunlo,  ait,  prior  Salomon 
qudm  Zeno  Sloicorum  magister ,  atque  auctor 
sectai  ipsitts?  quanlo  prior  qudm  ipse  phitosophiai 
pater  Plato?  quis  autem  sapiens  nisi  fuielis  ?  sed 
forte  dicas  :  Quomodo  sapientis  totus  mundus  est 
divitiarum  ?  Respondco  :  Quoniam  ipsa  natttra 
dat  itti  sortem  omnium  ,  etiamsi  ipse  nihil  possi- 
deat.  Addit  vero  sorlem  istam  ,  quaeomnia  di- 
tione  sua  compleclilur,  ipsissimam  esse  sa- 
pientiam  ;  sic  enim  ait  :  Domina  est  et  possessor 
omnium  sapientia,  qucs  sua  putat  naturce  mune- 
ra ,  quoniam  in  usum  hominttm  data  sunt,  nec 
ttllis  indiget ,  etiamsi  desint  ei  ad  viclum  omnia. 
ISam  si  musicus  organa ,  et  medicus  medicamenta 
necessaria,  et  nauclerus  qua;  ad  navis  inslrumen- 
tum  necessaria  sunt,  atiquando  non  habeat ,  habet 
tamen  eo  ipso,  quo  possit  his  uti,  etiamsi  ad  tem- 
pusususeorum  nonsuppetal;  quanto  magis  sapiens 
suumjudicat  quidquid  nalurce  est,  qui  vivit  secun- 
diun  naturam?  Igilur  docet  hic  S.  Ambrosius 
sapientes,  id  est  Sanclos,  esto  usum  rerum 
opumque  mundi  saepe  non  habeant,  habere  ta- 
men  dominium  eorum  quoddam  quasi  proprium 
el  naturale  ex  institutione  Dei,  cum  impii  qui 
eorum  usum  habent,  habeant  dominium  tan- 
lum  civile,  et,  utila  dicam,  improprium  ,  quia 
praeler  naturam  et  institutionem  Dei  id  sibi  vin- 
dicant.  Et  paulo  ante  :  flinc  tanquam  ex  fonte 
hauserunt  Stoici  philosoplti  itlius  dogmatis  sen- 
lcntiam  ,  omnia  sapientis  esse.  Oriens  enim  et  Oc- 
cidens ,  Septenlrio  et  Meridies  portiones  sunt  uni- 
versitatis  ;  his  enim  totus  mundus  inctuditur  :  hcec, 
cum  promisit  Detts  se  duturum  Abraham,  quicl 
aliud  dectarat  nisi  sapientiac  (ideli  prcesto  omnia 
deesse  nihit  ?  Unde  ct  Salomon  in  Proverbiis  ait  : 
Ejus,  qui  ftdelis  est ,  totus  mttndtts.  Et  post  non- 
nulla  subnectit  :  Denique  Abraham,  quando  ad- 
hierebat  ei  Lot  {hoc  est  dcflexio  morum) ,  sortem 
tantam  et  tam  amptam  non  acccperat.  Ubi  vero 


452  COMMENTARIA  Ifl  PROVERBtA  SALOMONIS.  Cap.  XVII. 


deflexionis  ambiguo  atque  anfraclu  absoluto  rec- 
tas  virtutum  semitas  animce  suce  gressibus  ccepit 
carpere }  in  omnem  terram  possessor  mittitur.  At 
rursus  :  Ergo  qui  sapientiam  meruerit ,  et  non 
fueril  ancillx  fUius,  non  peccati  servus ,  sed  Sarce 
iltius  minime  servientis ,  sed  principantis ,  (ilius 
bonce  stirpis,  bonce  indolis ,  perfectce  titulo  virtu- 
lis,  hcereditatem  acquiret  lotius  universitatis,  elc. 

5.  Qui  DESPICIT  PAUPEREM,  EXPROBRAT  FACTORI 
EJU9  :  ET  QUI   BUINA  I^TATUB   ALTERIUS,  NON  ERIT 

impunitus.  ]  Hebr.  Qui  subsannat  pauperem  (Vata- 
J)lus  :  qui  illudit  pauperi),  probro  afficit  factorem 
cjus;  qui  lcelatur  in  contritione,  non  erit  innocens, 
id  est  impunitus;  Chaldaeus  :  Qui  spernil  pau- 
perem,  provocat  iram  Creatoris;  et  qui  gaudet  in 
interitu  alterius,  non  erit  innocens;  Syrus  :  Qui 
ridet  pauperem,  iram  ciet  ejus  Conditori;  qui  in 
ruina  alterius  gaudet,  non  reporlabit  miscricor- 
diam;  Sepluaginta  :  Qui  irridet  inopem,  irritat 
(Aquila,  Symmachus  et  Theodot.  ex/rrobrat) 
eum  quifecit  illunx ;  quiautem  lcetatur  pereunte, 
non  erit  innocens;  ille  autem  cujus  viscera  com- 
movetur,  misericordiam  consequitur.  Quam  ulli- 
mam  pariem  Septuaginia  addunt de suo ;  quia 
per  antithesin  lacite  continetur  in  hemisiichio 
praecedenle.  Auctor  Catenae  Graecorum  legit  : 
Qui  deridet  pauperem,  irritat  Deum,  qui  fecit  il- 
lum  ;  at  qui  afflicto  lcelus  insuttat ,  non  erit  im- 
punitus.  Causamque  subdit  :  Quia  deridet  sa- 
pienlem  Dei  gubernationem,  quae  fecit  hunc 
pauperem  el  afllictum,  uttu  illi  condoleres,  in 
illumque  misericordiam  exerceres.  Quis  ergo 
ita  imrnanis,  omnisque  humanitatis  ita  oblitus 
fuerit,  "ut  eum  ludibrio  habeat  cui  compati 
omni  jure  debebat?  haec  Auclor  ille. 

Prior  pars  hujus  sententiae  exposita  est  c.  lh. 
v.  31.  Posterior  clara  est,  ejusque  ratio  est  lex 
lalionis ;  qui  enim  in  ruina  alterius  laelatur,  me- 
retur  parem ,  ut  in  eamdem  vel  similem  incidat, 
ut  pariter  alii  de  ejus  clade  lactentur  eique  in- 
sullent,  sicut  ipse  in  aliorum  ruina  lselalus  est, 
eisque  insultavit.  Exemplum  esl  in  Semei,  qui 
Davidi  Absalomum  fugienti  etprofugo  exprobra- 
vit  et  maledixit,  ideoque  a  Salomone  probrose 
occisus  est,  3.  Reg.  2.  hh.  Unde  B.  Aniiochus, 
hom.  58.  \egens:  Et  qui  insultat  patienti,  non  erit 
innocens ,  sic  ait :  Ne  igitur,  dileclissimi,  cononil- 
tamus  ul  aliquando  insultemus proximorum  malis, 
ne  nos  in  easdem  sinat  Dei  providentia  semel  et 
iterum  devolvi  calamitates.  Acdeindealia  ralione 
idipsum  confirmat  :Etenim  sipes,  ait,  forte  iili- 
sit,  aul  tabatur ,  num  insultabit  manus?  sane  res 
hcec  in  diversum  abit;  nam  olei  infusione  aut  em- 
plastro  pedi  medetur.  Siquidem  unum  corpus  su- 
mus ,  nihil  minus  consentaneum  ralioni  sil ,  quam 
unum  aliquod  corporis  membrum ,  quod  nonnihil 
afjlictelur  habere  derisui,  ac  proinde  eidem  insul- 
tare.  Potius  enim  conveniebat  misereri  afflicto ,  et 
pio  compassionis  affectu  condotescere  el  congemis- 
cere. 

6.    CORONA    SENUM,    FILII   FILIORUM  :  ET  CLORIA 

tiliorum,  patres  EORUM.  ]  Sepluag.  pro  gtoria 
verlunt  y.xvxw*,  id  esl  gloriatio ,  q.  d.  Gloriantur 
lilii  quod  sapicntes  et  probos  habuerint  palres, 
sicutvicissimgloiianlur  palres,  quod  filios  post 
se  probos  et  viriulis  suae  haeredes  relinquant. 
Unde  Tigur.  vertit  :  Decus  liberorum  sunt  palres 
ipsorum;  Valablus  :  Nepotessunt  ornamento  seni- 
bus,  Pro  corona  Syrus  vertit  :  laus;  Chaldaeus  : 
pulchritudo ;  R.  Salomon  et  Aben  Ezra  exponunt , 
q.  d.  Avorum  el  senum  diadema  sunt  nepotes  , 


quos  reclo  virtutis  tramili  insislentes  aspiciuul : 
parentes  probi  vicissim  probis  liliis  gloriam 
conciliant.  AddilR.  Levi  potius  avos  coronari 
nepolibus  quam  palres  liliis;  quia  avi  brevi  mo- 
rituri  magis  amanl  suam  similitudinem ,  quae 
in  nepotibus  perdurat;  patrum  vero  amor  non 
ila  redundat  in  avos,  sed  gloria  filiorum  snnt 
ipsimet  parentes.  Monet  ergo  haec  gnome  paren- 
tes  ut  studiose  curent  educari  filios  et  nepotes  ; 
ac  vicissim  hos  monet  ul  parentes  et  avos  de- 
bito  prosequantur  honore.  In  laudem  enim  se- 
num  insignem  cedit,  quod  filios  et  nepotes  ila 
educarint,  ut  ab  iis  conslipentur  et  honeslentur. 
Unde  S.  Ambros.  in  cap.  1.  S.  Lucae  :  Divinum, 
ait ,  munus  fecunditas  est  parenlis.  Aganl  itaque 
palres  gratias,  quia  generaverunt;  filii,  quia  ge- 
nerati  sunt ;  matres,  quia  conjugii  pnemiis  hono- 
rantur  ;  slipendia  enim  militice  sux  filii  sunt. 
Porro  corona  datur  parenti^  filiis  vero  gloria  ; 
quia  parentes  sunt  quasi  principes  filiorum  ,  et 
quasi  reges  familiarum  suarum.  Unde  Arislot. 
8.  Ethic.  c.  10  :  Socielas,  ait,  patris  ad  fdios  regni 
pra  se  fert  effigiem  ;  nati  namque  palri  sunt  curce. 
Hinc  et  Homerus  Jovem  patrem  appeltat.  Et  c.  11. 
docet  jus  paternum  in  iilios  esse  regium.  Senum 
ergo  corona  ,  hoc  est  ornamenium  ,  est,  quod 
non  tantum  filios ,  sed  el  filios  filiorum  habeant, 
per  quos  securiores  fiunt  de  posleritate ,  pcr 
quam  immorlales  quodam  modo  sunt  futuri,qui 
jam  mortem  vicinam  agnoscunt,  de  qua  im- 
morlalilate  posleritaiis  nonnihil  dubilant  senes, 
cum  filios  absque  liberis  vident.  Unde  Judaeo- 
rum  benedictio  erat  videre  filios  filiorum,  juxta 
illud  psal.  127:  Videas  fitios  filiorum  tuorum,  pa- 
cem  super  Israel.  Vicissim  patres  sunt  gloria  et 
decus  filiorum ,  quia  eorum  virlus  et  nobilitas 
ornat  filios,  ethonorem  concilial.  Accedil  quod 
mores  et  aciiones  filiorum  tribuuntur  parenli- 
bus,  utpote  eorum  generatoribus,  educalori- 
bus  etmagistris.  Quare,  sicul  pravi  mores  filio- 
rum  redundanl  in  dedecus  parenlum,  ita  vice 
versa,  eorum  virtutes  ad  parenles,  quasi  pri- 
mos  ipsorum  auctores  referunlur. 

Secundo,  hac  gnome  significat  Salomon  prae- 
mium,  et  quasi  coronam  bene  acUe  sanctaeque 
vitne  parentum  ,  esse  senium  ,  si  videlicet  ad 
tanlam  aelalem  perveniant,  ut  videant  filios  fi- 
liorum,  id  est  nepotes,  in  terliam  et  quartam 
generationem  se  instar  coron.e  circumdante«; 
unde  vicissim  praemium  filiorum  et  nepolum 
bonorum  esse,  si  patres  et  avos  diu  habeant 
superstites.  Gloria  ergo  filiorum  patres  eorum  , 
hoc  est,  hoc  praemium  ,  hanc  gloriam  solet 
Dcus  relribuere  filiis  probis  et  morig(  ris  ,  quod 
videant  palres  diu  superslites  ,  quod  summe 
fortunatum  censet  Plato,  1.  3.  de  legibus.  Hoc 
enim  signumest  palres  a  filiis  benigne  el  com- 
mode  haberi;  reverenlia  enim  filiorum ,  qua 
parentes  fovent,  colunt,  alunt,  parenlibus  lae- 
litiam  indeque  longaevitalem  conciliat.  Vice 
versa  duriiies  et  impietas  filiorum,  qui  patres 
spernunt,  deserunt,  durequetractant,  eis  moesti- 
tiam  citamque  mortem  affert.  Hoc  autem  in- 
gens  est  filiorum  dedecus  et  probrum  ,  sictit 
prius  ingens  est  eorum  decus  et  gloria.  Quare 
lacite  hic  monet  patres  Salomon  ut  filios  bene 
educent;  ac  vicissim  filios,  ul  ipsi  bcneeducati 
lalionem  reddant  parenlibus,  eosque  scn-scen- 
tes  colant  etalant;  sic  enim  utrisque  accedet 
dignilas,   honor  et  gloria  instar  coronae. 

Tertio ,  Salomon  dat  slimulum    parenlibus , 


COMMENTAMA  IN  PnOVEIHMA  SAF.OMOMS.  Cap.  XVII. 


/i53 


aeque  ac  filiis  ad  omncin  probitatem,  eo  quod 
probitatis  decua  el  uonoi  ulrorumquu  non  sistat 
iii  ipsis,  sed  ad  allerulroa  prouiaoet.  Probuf 

urgoealo,  0  patcr,  non  tibi  soli ,  sed  el  liliis; 
griia  probitalis  liiai  decui  non  in  le  sislil ,  nec 
lu  tunioni,  scd  et  lilios  tuos  bonoratos  cHicict. 
Vicissiin  probi  cslotc,  o  lilii,  quia  probilalis  vcs- 
lr;r  fama  non  ail  vos  solos,  scd  ct  ad  parcnlcs 
pcrlincl  :  <pios  si  scctis  fcccrilis,  insigni  infainia 
alllabitis.  1'ama  cniin  cl  infamia  parcnlmn  est 
faina  vcl  infainia  liliorum ,  ct  vicc,  vcrsa  ;  pater 
cnim  el  lilius  chiliter  nnuin  (piid  ccnscnlur, 
ct  qnasi  nna  pcrsona  ceconomica. 

Allegoricc  Beila  :  Scncs ,  ait,  dicit  Patriarchas 
ct  Prophclas,qui  d  fUUs  filiorum,  hoccst ,  (i  succcs- 
soribus  Apostolorum  digna  laudc  ccUbranlur  ; 
et  gloria  est  pntdicatorum  novi  Tcstamcnti ,  quod 
fdii  vctcrmn  patrum  esse  meruerunt, 

Tropol.  pcr  parmtes  accipe  Pradatos,  Pastores, 
Doctores  Praedicatores  ;  per  filios  ,  plcbeios,  dis- 
cipulos,  etc.  Ita  Auctor  Catenae  Gnccorum  :  Se- 
num,  ait,  hocest  doctorum  sapienlumquevirorum, 
corona  el  ornamenlum  sunt  audilores  diclo  obse- 
quentcs,  othodoxasque  Ecclesia:  alumni.  Sic  sanc- 
tus  Paulus  Pbilippeiucs  i\  se  conversos,  c.  U.  1;  et 
Tbessalonicenscs,  cpisl.  1.  c.  2.  v.  19,  vocat 
suum  gaudium,  suam  coronam,  suam  gloriam. 
Vide  ibi  dicla. 

7.  NON  DECENT  STULTUM  VEnBA  COMTOSITA  ,  NEC 
PBIMCIPIU  L4BIUM  MENTIENS.  ]    PrO  Slultum  Ilebr. 

est  S2:  nttbal,  quo  nomine  appellalus  fuil  mari- 
tus  Abigail,  slullus  simul  el  avarus.  Unde  Hcbr.ei 
nonnulli  apud  Baynum  vertunl  :Avaronon  con- 
venit  labium  excessivum,  nec  liberalilabium  men- 
ticns,  q.  d.  Avarus,  quia  sordidus,  in  dando 
non  cxcedil,  sed  pauca  promitlit  el  donat;  at 
liberalis,  uti  liberalis  esl  in  promittendo,  sicel 
non  mentilur,  sed  Ddeliler  el  liberaliler  praa- 
statea  quoc  proniisit.  Pro  composita  Hebr.  est  in^ 
icther ,  quod  signilicat  excellentiam,  dignilalem, 
residuum,  stiperlluuin  ,  superabnndanliam,  ex- 
pansioncm,  ^xlcnsioncm  ,  qualis  esl  in  cborda 
ct  fune.  Unde  iether  cbordam  quoque  et  funem 
significal.  Hinc  Noster  verlil ;  composita ,  scilicet 
apte  complicala  et  conlorta  inslar  funis  vel 
cbordac,  quoein  citbara  aple  com|>osiia  compo- 
situm  elmodulatum  edil  concenlum.  Unde  pri- 
ino  R.  Salomon  vertit :  ISondeccnt  slullum  verba 
gloriosa  et  supcrba,  qaantomiuus  principem  labia 
mendacii;  secundo,  Cbaldaeus :  Ao/t  decel  insipien- 
tem  tabium  excessivum,  neque  principem  iubium 
mendacii;  lertio,  Pagninus  :  Non  est  decora  stullo 
Hngua  cxcellenliw;  Tigurin.  Magnificus  sermo; 
alii  :  Sermo  dignitatis  vel  auctoritatis ;  quarto, 
Cajetanus  :  ISon  decet  stidtum  labium  superfluita- 
tis  ;  quinlo,  Scptuag.  iSon  congruunt  stuito  labia 
fidelia ,  neque  justo  iabia  mendacia.  Sic  el  Syrus. 
Jam 

Primo  nosler  Salazar  sic  cxplicat,  q.  d.  Stul- 
tum,  id  esl  bominem  vilem  et  abjeclum,  non 
decent  verba  composita  ,  id  esl  ficta  et  fallacia, 
imo  liaec  illi  probro  ct  coniumcliaj  verti  solent, 
«juanto  magis  eadem  non  uecent  principem, 
q.  d.  Si  probro  vei  lilur  bomini  vili  menliri  et  fal- 
lere ,  quanto  magis  itlipsum  piobrosum  erit 
principi  ?  Componere  enim  subinde  idem  esl 
quod  Fingere,  ul  Daniel.  2  :  Quod  interprelatio- 
nem  fallacemet  deceptione  plcnam  composueritis  ; 
inde  composilaverba  vocanlur  ficla  et  fraudulen- 
ia.  Verum  Hebr.  iethcr  non  significat  ficta  vel 
fallacia. 


Secundo  II.  Salomon,  Cajclanus  rl  alii  cxpli- 
canl,  q.  d.  Nou  tlcccnt  sltilttiin  vcib.i  exd  llen- 
tiae  ,  siipcillnitatis  vcl  .stqiciabtiiHlanli.i' ,  bo<   eit 

jacianii;c,  quod  icHicel  silti  plos  arraget  quam 
par  csl,  ac  vidcalur  libi  pia:  aliis  lapere,  vclil- 
qtie  pras  nnmibus  audiri,  probarl  et  laudari. 
Vlce  vcrsa,  non  dccenl  priucipoui  v<  rlia  incml.i- 
cii ;  (|tiia  li.tc  illo  iodigna  sunt ,  ciiimjuc  vilcia 
ac  scurris  similcin  eflb  iuni.  Igitur,  sicul  non 
dccet  (|iiod  vilis  el  stullus  s«!  jactct  et  exallel 
pcr  vcrba  ttunida  cl  supciba  :  sic  vicc  veraa  , 
non  decet  principem,  (|ui  summus  cst,  m  per 
verba  vilia  et  vana,  pi;esciiim  mendacia,  se 
in  vulgus,  imo  infra  vulgus,  deprimalel  abjici  it. 

Terlio,  oplimc  Noslcr  vcrtil  verba  composita: 
baec  eniin  sunl  verba  tlignitalis  el  excellenli.c , 
(|.  d.  Sicul  stultuin  non  dcccnt  sermoncs  graves, 
composili,  magnilici,  cmn  animtim  babeal  le- 
vcin,  incompositum ,  abjectum  et  faluum  :  ita 
vicissim  principcm  non  decenl  verba  incompo- 
sita ,  praeserlim  mendacia.  Sicul  enim  cor  prin- 
cipis  debet  esse  verax,  fidele,  grave,  modera- 
tiun,  prudens,  composilum  :  sic  pariter  decct 
Ul  verba  cjus  sint  veracia,  lidelia,  gravia,  mo- 
derala  ,  prudenlia  et  concinna.  Verba  enim  com- 
posita  sunl,  qu;e  babenl  dignilalem,  auclorita- 
lein  ct  pondus,  quae  proinde  non  a  stulto,  sed  a 
sapienle  vel  doclore  vcl  principe  proferri  par 
cst.  Unde  cap.  26.  7.  dicilur  :  Quomodo  pulchras 
habet  fruslra  claudus  tibias  ;  sic  indecens  est  in 
ore  stullorum  parabola.  El  c.  25.  11  :  Mata  aurea 
in  lectis  argenleis ,  qui  ioquitur  verbum  in  tem- 
pore  suo.  Hinc  Lyran.  per  verba  composila  inlclli- 
gil  legalionem,  ul  sil  metalepsis,  q.  d.  Non  est 
decens  ut  stullo  imponalur  aliqtia  legalio  ad 
viros  graves  vel  principcs,  in  qua  oportet  ba- 
berc  vcrba  composila.  Iluic  exposilioni  affinis 
esl  versio  Septuag.  et  Syri :  Non  congruunt  stulto 
labia  fidelia,  neque  justo  labiamendacia.  Nam,  ut 
ait  Polycbron.  in  Calena  Graec.  Ulerque  cogila- 
lionibussuis  dissentanca  loquilur.  Ubi  claraeslan- 
tilbesis,  q.  d.  Sicul  slulli,  idestimpii,  solcntin 
vcrbis  esse  infidi,  mullaque  mcnliri  el  fallerc  : 
sic  vicissim  jusli  abominanlur  mendacia,  stu- 
dcntque  in  verbis  esse  veraces  et  fidcles  :  illi 
eniin  cum  improbilate  perdiderunl  conscien- 
tiam  et  famam,  bi  cum  probilate  ulramque  fir- 
miler  luenlur  el  servant. 

Porro  mendacium  probrosum  esl  omni  bomi- 
ni,  sed  maxime  principi.  Primo,  quia  majesia- 
tem  principis  decet  vcritas,  fidelilas  et  veraci- 
las;  majeslatem  ergo  suam  ac  seipsum  laedit, 
si  mcntialur.  Nam  ut  sapienier  ait  S.  Cyprian. 
lib.  1.  ep.  3  :  Hajc  est  vera  demenlia  non  cogita- 
re,  nec  scire  quod  mendacia  non  diu  fallunt  ; 
noctem  tandiu  esse ,  quandiu  illncescat  dies ;  cla- 
rificalo  autem  die,  et  sole  oborto ,  luci  tenebras  et 
caliginem  cedere,  el  quce  grassabantur  per  noc- 
tem  tatrocinia,  cessare. 

Secundo,  quia  populus  et  resp.  nititur  el  re- 
gilur  verbo  principis  :  quod  si  illud  mendax  ct 
fallax  deprebendat,  omnem  ei  fidem  et  fidu- 
ciam,  aeque  ac  auclorilalem  el  obedienliam  de- 
rogabit. 

Terlio ,  quia  princcps  quod  semel  dixit , 
sanxit,  promisil,  dedit,  boc  bonesle  el  juste 
relractare  nequil :  imo,  si  meniialur  ct  fallat, 
saepe  injuriam  et  damnum  grave  subditis  irro- 
gabil.  Hinc  Grascorum  Imperatores  in  inaugu- 
rationc  solemniter  jurabant  se,  remota  fallacia, 
dicturos  verilalem,  uli  testalur  Curopalata  de 


hbU 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMOMS.  Cap.  XVII. 

rit ,  prosperabitur.  Hebr.    enim  bzVJ  sachal  sig- 
nificat  primo,  intetligere;  secundo,  prosperari; 


Officio  palat.  Debet  enim  princeps  veritatis  non 
tantum  esse  assecla,  secl  et  tutor  ac  patronus. 
Recte  Aspar  Leonem  Imp.  quod  promissis  non 
stelisset,  veste  prebensum  objurgavil,  dicens 
quod  nefas  esset  purpura  amictum  menliri.  Ita 
Zonaras  lomo  3. 

Quarto,  quia  mendacium  vitium  est  servorum, 
ait  Aristot.  Ergo  dedecet  ingenuos ,  prseserlim 
principes,  qui  sunt  vicarii  Dei,  ac  Deum  ,  qui 
est  prima  veritas  ipsaque  fidelitas,  in  terra  re- 
preesentant.  Quocirca  s.  Tbomas  ,  opusc.  de 
Principum  eruditione,  multis  probat  principi 
amandam  esse  veritatem,  itemque  abominan- 
dum  mendacium  ut  venenum.  ldem  censuere 
Pbilosopbi.  Thucydides  1.  A  :  Iis,  ait,  qui  in 
clignitate  sunt  turpius  fraude  Iwnesta  circumvenire 
aut  Uedere,  quam  vi  aperta.  Et  Silius  1.  \h  : 


Oplimus  ille 
postremum  esl  primumque  tueri 
Inter  bella  Ddem. 


Mililise,  cu 


Idem,  lib.  2: 

Nec  rumpite  fcedera  pacis , 
Nec  regnis  postferte  fidem. 

Hinc  Agesilaus  rex  Spartae  adeo  horrebat  men- 
dacium,  ut  rogatus  audire  quemdam  qui  philo- 
melae  melodiam  mentiebatur,  noluerit,  nemen- 
daci  etiam  cantioni  assentiri  videretur. 

Impia  ergo  est  illa  politicorum  vox  apud  Eu- 
ripidem  :  Jus,  regnandi  gratia,  violandum  est , 
aliis  rebus  pietatem  colas.  Sicut  enim  fides  stabi- 
lit  rempubl.  ita  perfidia  evertit.  Rursum  si  tollis 
fidem  inler  homines,  tolles  et  fidem  ac  religio- 
nem  in  Deum,  faciesque  atheos. 

Aristoteles  Rhetor.  ad  Alexandr.  cap.  18.  mo- 
net  principes  non  pejerare,  timentes  et  divinam 
filtionem  et  humanam  infamiam.  Cicero  1.  3.  Offic. 
ISec  ulla  res,  ail,  vehementius  rempublicam  conti- 
net  quiimfides.  Idem,  orat.  pro  Roscio  Com.  Per- 
fidiosum  et  nefarium  est  fidem  frangere ,  quce  con- 
tinetvitam.  NamutaitAristot.Rhet.  adTheodect. 
lib.  1.  c.  15  :  Infirmatis  violatisque  pactis  ioUitur 
inter  liomines  commerciorum  usus.  Quocirca  Ro- 
mani  in  Capitolio  vicinam  Jovi  aram  Fidei  po- 
suere,  ait  Cato  Censorius.  Fides  enim,  iuquit 
Seneca  ep.  89  :  Sanctissimum  humani  pectoris  bo- 
num  est.  Divinius  vero  Silius  ad  fidem ,  eam  hisce 
elogiis  celebrat : 

Ante  Jovem  generata,  decus  divumque  hominumque, 
Qua  sine  non  tellus  pacem,  non  esquora  norunt : 
Juslitiae  consors,  tacitumque  in  pectore  numen. 

Denique  Alfonsus  Aragon.  rex,  tesie  Panormit. 
lib.  1.  deGestisejus,  probabatillum  principem, 
cujus  simplex  verbum  tantum  ad  fulem  vaieret , 
quanlum  privatorum  hominumj usj urandum.  Idem 
dictitabat  lanto  privatis  hominibus  reges  melio- 
res  esse  debere,  quanto  honoribus  et  dignitate  an- 
teceUerent. 

8.  Gemmagratissima,  EXSPECTATIO PRjESTOLAN- 
TIS  :  QUOCUMQUE   SE   VERTIT,    PRUDENTER   INTELLI- 

r.tT.]  Pro  exspeclatio  prcestolanlis  Hebr.  est  7r\W 
sclwchad,  id  est  munus  sive  donum.  Ergo  Hebr. 
sic  habent :  Lapis  gralice  munus  in  oculis  heri  ejus 
(habentis  illud)  ad  omne  quod  respexerit  pruden- 
ter  aget  ;  Cbald.  Lapis  muneris  gratia  est  in  ocu- 
lis  ejus  ;  qui  toUil  eum  ad  omnem  locum  quo  se 
vertit,  prudenter  agit ;  Symmach.  Pondus  gratia- 
rum  ;  Septuag.  Merces  gratiarum ,  inquiunt, 
disciplina  his  qui  utuntur ;  quocumque  se  verle- 


tertio,  aceipiendo  VJ  pro  D  (quia  h;e  du;e  litlerEe 
ejusdem  soni  sunt  et  potestalis)  infatuari.  Unde 
aliqui  vertunt  :  Lapis  gratice  munus  in  oculis  ha- 
bentis  (accipienlis)  illud  ;  quocumque  severterit, 
infatuabitur.  Munera  enim  excaecant  et  infatuant 
accipientes,  juxlaillud  :  Munera  exccecant  oculos 
sapientum,  et  mutant  verba  justorum,  Deut.  16. 
19.  Vatabl.  Grata  gemma  est  munus  in  oculis  eo- 
rum  qui  ipsum  possident ;  quoquo  se  verterit ,  pro- 
sperabitur ,  id  est,  in  quamcumque  volet  partem, 
corda  judicum  vertet  et  inclinabit  munus  illud. 
Sic  et  Pagnin.  Baynus  et  alii. 

Igitur  ex  Hebneo  clarus  est  sensus,  q.  d.  Mu- 
nus  vel  donum  est  instar  gemma3  graliosae,  quac 
rapit  ad  se  oculos  et  corda  accipientium,  eoque 
flectit,  quo  dator  muneris  vult,  ut  litem  vel 
causam  eliam  parum  aequam  obtineat ,  juxL' 
illud : 

Munera ,  crede  mihi ,  placant  hominesque  deosque. 

Unde  R.  Levi  :  Munera,  ait,  velut  gemmce  gratis- 
simce  accepta  sunt  iis  quibus  donantur,  perinde  ac 
si  essent  lapilli  pretiosi  ei,  qui  illis  exornatus  est, 
gratiam  conciliantes.  Quare  cuicumque  rei  se  Ube- 
ralis  adjungat,  felicissime  illisuccedit.  Aben  Ezra 
vero  per  herum  vel  dominum  accipiens  non 
accipientem,  sed  dantem  munera  :  Sicut  lapis 
pretiosus,  ait,  eorum  animos  rapit,  a  quibus  con- 
spectus  fuerit,  itamunera  dominis  suis ,  a  quibus 
nimirum  missa  fuerint,  gratiam  conciliant  :  cum 
enim  munus  excipere  nefas  sit ,  qui  illud  accipit , 
muneris  dominus  dici  nequit.  Pressius  Cajetan. 
Munus,  inquit,  judici  vel  principi  donatumejus- 
dem  gratiam  conciliat,  atque  idipsum  intelligere 
et  sentire  eum  cogit,  quod  intelligit  et  sentit  is 
qui  donavit,  sive  justum  illud  sit,  siveinjustum. 
Atque  sic  explicari  potesl  versio  Vulgata,  ut  ex- 
spectatio  prceslolantis  vocetur  munus,  quod  ac- 
cepturusexspeclatet  praeslolatur.  Unde  Baynus  : 
Pendet,  ait,  hcec  gnome  ex  prcecedenli :  non  decet 
principem  tabium  mendax ;  sed  miram  gratiam 
conciliat,  prcvstare  beneficia  quce  pollicetur ,  imo 
munera  omnibus  favorem  et  gratiam  pariunt.  Nam 
gemma  vel  lapis  pretiosus  est  gratus  omnibus 
spectantibus ,  sic  est  munus  in  oculis  prcestolantis, 
sive  (ut  est  in  Hebrceo)  domini  sui ,  hoc  est  illius  qui 
recipit  iltud.  Et  quocumque  se  verteril ,  sive  ad 
quemcumque  locum  respexerit  ille  quimunera  lar- 
gitur ,prospere  aget ,  et  quodmolitur ,  assequetur. 

Noster  Salazar  ingeniose  per  gemmam  gratis- 
simam  accipit  gemmas  pellucidas,  per  quas  in- 
tuens  omnia  occurrenlia  jucunde  speciat.  Sic 
D.  Isidor.  lib.  16.  Etymol.  c.  7.  tradit  Neronem 
gladialorum  pugnas,  interposito  virenti  sma- 
ragdo,  spectare  solitum :  ex  quo  fiebat  ut  cuncta 
eodem  colore  imbuta  ejus  oculis  sese  offerrent, 
et  jucundius  spectaculum  redderetur.  Ait  ergo 
Salomon  :  Lapis  gratice  munus  oculis  domini  ejus. 
q.  d.  Donum  judici  aut  principi  coliatum  ,  ad- 
instar  est  lapidis  pretiosi,  pulchri,  et  perlucen- 
tis  oculis  objecti ;  quia  sicut  hic  suo  colore 
cuncta  inficit,  el  jucunda  reddit,  sic  etiam  do- 
num  ob  oculos  positum,  suo  ilem  colore  cau- 
sam  donantis  imbuit,efficilque  utjustior  etcum 
aequitaie  conformior  inspicienli  appareat. 

Idcm  per  gemmam  gratissimam  accipit  gem- 
mam ,  qure  gratiam  et  amorem  conciliat,  qua- 
lem  esse  sapbirum  asserit  S.  Epipban.  1.  de 
Gemmis,  et  jaspidem  S.  Isidorus.  Talem  quoque 


COMUI.Yi  \MA  1N  mOVEMHA  SAI.OMONIS.  Cap.  XVII. 


Ubb 


r-sse  hyacinilunn  veterei  o|»in;iii  suni.  Unde  de 
quinta  hyiicinlhorum  sprcie  qnee  ail  rryilallum 
acoedit,  lic  lohbil  iMinius  I.  87.  c.  t)  i  Taitt  oli- 
ijiii  malttnt  />tt  dirotus  iiocari,  alit  ontcrotas ,  viatli 
Vencrts  gcmmam  ,  qtiod  miuivic  ndttiir  d>  a  rr  <  l 
tpcac  ct  colorc  crlrtrmo  gcmmtt.  Aildil  MflgOI  «!•■ 
rtere  prodcssc  rcgcs  Mittiriii  Sio adanms  pcrhi- 
hetnr  iram  cninpriincrc,  <i  coiuuguoa  imorem 
fovere  ,  ideoque  reeonciliationia  K'i"»i>;>  WOCI- 
lur,  ;iil  Ansclmus  lioclius  lib.  B.  ilc  (.cinnm  c.  /i. 
Idcm,  c.  177,  asscril  unibilicuin  Vcneris  (nomcii 
est  gemmce  insiar  concbylii)  i\  Venere  nomen 

hahcrc,  (|iiod  graliam  ct  ainotcm  cunciliare 
crcdatur.  Dico  crcdaiur,  (piia  nuill;c  gcnnna- 
ruin  vircs  Milgo  crcdiUc  ,  suni  fabulosoe  ct 
falsrr. 

Scnsus  ergo  esl,  q.  d.  Lapis  gratia  (scu  bene- 
rolcnliiv)  mtintis  in  octilis  domint ,  id  cst,  pcrindc 
nuinus  principi  oblatiun  gratiaui  illius  allicit, 
sicul  gcnnna  ftliiqui  prctiosa  cx  his  quae  cxci- 
landi  aniorcm  et  bcnevolentiam  secreiam  con- 
ciliandi  vini  bahcnt,  q.  d.  Princeps  donum  ali- 
cujus  inanu  accipicns,  quasi  annulum  nianui 
suae  inserit,  inclusa  gcninia  aliqua  cx  bis  quie 
benevolenliam  ct  amorem  cordi  inspirant. 

Ad  bajc  lai>is  gralitt  appcllari  polcst  magnes 
lapis,  qui,  ob  vim  quain  habct  fcrruni  ad  sc 
trabcndi,  aniori  atquc  graliae  tribui  solcl;  unde 
apud  vclcrcs  id  noincn  sorliius  csl,  ut  vocclur 
Uipis  amoris,  atque  Cr.Teos  magnetem  ep &jtsc  , 
id  esl  ainorcm ,  appcllarc  solitos,  auctor  cst 
Pollux,  q.  d.  Munus,  uliquc  principi  collalum, 
non  aliler  cjus  graliam  ct  bcnevolcnliam  irahit, 
quam  magncs  fcrrum.  Mira  sane ,  arcana  et 
pene  inscrulabilis  esl  vis  magnclis  in  tralicndo 
ferro,  adeo  ut  magnes  nonnullis  dici  vidcalur 
quasi  magiuts;  licet  Plin.  lib.  36.  17.  ab  invcn- 
lore  ila  dictum  censcal,  Lucretius  vero  a  loco, 
pula  a  Magnesia  in  qua  orilur.  Sic  cnim  canil : 

Qucm  magneta  vocanl  palrio  de  nomine  Graii , 
Magnclum  quoniam  patriis  in  finibus  ortus. 

Similis  vis  trabcndi  et  conciliandi  animos  esl  in 
donis  et  muncribus,  ut  vidcaniur  ipsa  esse  viva 
el  animata,  perinde  ac  Tliales,  cumque  seculus 
Cardanus  ,  censuit  magnctem  esse  vivum  et  ani- 
malum  :  vis  enim  movcndi  sc,  inquit,  animam 
oslenderc  vidctur,  licet  boc  rccle  confutet  Sca- 
liger,  et  nosler  Nicolaus  Cabeus  lil).  2.  dc  Mag- 
ncle,  c.  2.  Rursum  sicut  vis  magnelis  augctur 
inole  :  quo  cnim  major  est  magnes,  eo  majora 
trabit ;  sic  el  dona  quo  majora  sunl,  co  magis 
animos  vinciunt.  Insuper  sicul  vis  magnelis 
lrangitur,  ct  quasi  marcescit  frigore,  glacie, 
inibre,  ac  praesertim  si  diu  cxistat  sub  aquis, 
vel  in  loco  bunienti,  uli  docet  Cabeus  1.  U.  c.  25. 
ac  ralionem  assignat;  negat  vcro  banc  vim  in- 
fringendi  magnetem  allio,  cui  mulli  eamdem  at- 
tribuerunt,  scd  falso  :  ila  donorum  vis  infringi- 
tur,  si  ab  animo  frigido,  lcpido,  elquasi  aqueo 
promancni  :  donuin  enim  ab  animo  donantis 
icsiimalioncm  ,  vim  cl  pondus  accipil;  animus 
ergo  amore  ct  benevolentia  donum  acqucl,  imo 
supcret,  idquc  vuliti  el  verbis  bilaribus  signifi- 
cclur  :  Jtaec  cnini  animi  sunt  indices.  Deniquc 
Symmacb.  pro  gcmiua,  vel,  ttt  Hebr.  est  lapis , 
vertil,  pondus  (olim  enim  lapidibus  ulcbantur 
pro  pondcribus)  gratia?  manus ,  q.  d.  Sicul  pon- 
dus  librae  lancem  cui  imponiiur  degraval,  facil- 
que  eam  lanccm  opposiiae  pncponderare,  sic 
lnuiins  daluin    judici  lanccm  voluuiatis  ejus, 


indeque  jusiiiiae,  dcgravat,  et  ad  selrabit,  f.i- 
oiique  ui  paiii  advcrsnptypondcrct  ,  eaqwi  vi- 

de.ilnr  ;e(|tnor  cl  juslinr. 

Dctiique  11.  Salnmoii  per  mnntis  accipit  oratio- 
nes,  (|ti;c  qtia.si  niinins  Dco  ollci  iinliir ,  (j.  <|. 
Quando  homo  Deo  offert  nuinus  precum ,  id 
Deo  vclut  gcmnia  pretfofi  graiiun  cM  :  quan- 
oninitini  quoe  poslulanl  fehccai  iuccenum  ci 
COlicedct.  Vcitiin  lioc  lnysliciini  esl  niiinu^. 

Vcrsio  \ero  Vulgala,  qn;e  pio  DlUnUi  \ertit, 
cxspcclulio  prtrslolaiilis  ,  csto  codcin  niodo  c.\- 
poni  possil,  uli  jain  dixi,  propric  laincn  signi- 
lical  rcni  quce  exs|icclalur ,  q.  d.  Cum  rcs  (v.  g. 
dontini,  bencficium,  dignilas,  vicloria,  prospcr 
suceessus,  etc.)  quam  quis  avidc  cxspeciavil, 
diii(|ue  praestolalus  csi,  iinplclur  el  advcnil,  ila 
rccrcat  el  salial  cjus  aniintun,  ac  si  gcinuiani 
gialissiniam  el  preliosissiinaiii  adcplns  csscl  : 
quare  antequam  illam  adipiscatur,  (lum  adluic 
illam  exspcclal,  (piocunupic  sc  vertat,  pruden- 
tcr  inlclligil,  id  csl  prudcntcr  el  intelligcnlcr  se 
gcrit,  ut  ill.un  quain  tam  avide  exspectat,  asse- 
qiiaiur.  Aut,  ut  Janscn.  (|.  d.  Res  cxspcclala  a 
pracslolante  magni  lil  ab  illo,  estque  in  oculis 
cjus  velui  gennna  gratissima  :  ilaquc  quocum- 
que  se  talis  exspcclans  vertil,  el  quidquid  aggrc- 
dilur,  aut  quocumque  diverlit,  prudcntcr  se 
gcrere  sttidel,  ul  re  desideralissima  non  frau- 
detur,  sed  cam  aliquando  asscqualur,  juxla 
illudc.  13.  12  :  Spes ,  qtax  differtur ,  affligit  ani- 
mam  ;  lignum  vila?  desideriuvi  vcnims.  Hinc  patct 
radix,  et  quasi  ratio  a  priori,  hujus  sententiie, 
niniirum  quod  desidcrium  sit  in  anima  id  quod 
fanics  cst  in  stomacbo.  Sicul  ergo  fanielico  gra- 
lissimus  est  cibus,  quo  famcm  cxsaliat ;  sic  desi- 
dcranli  gralissimuni  est  poiiri  re  dcsiderata  : 
(jtiia  illa  desiderium  ct  famem  animce  cxplct. 
Addit  Janscn.  videri  noslrum  interprclcm  pro 
"\XV\X3  scochad,  id  est  munus,  lcgisse  inv^  sco- 
cliar,  id  est,  rcs  mane  qu.Tsila  :  baec  cniiu  est 
cxspectalio  prastolantis ;  quod  enim  quis  pr.TSlo- 
lalur,  boc  summo  mane  qurerit  et  procural : 
nam  radix  irMtt  scachar  significat  manicarc  , 
mane  surgere,  mane  queerere.  Verum  non  est 
nccesse  buc  confugere,  prsesertim  quia  scochar 
Hebr.  non  est  in  usu.  Igitur  llebr.  ad  vcrbum 
babcnt :  Lapis  gratia  muntts  in  oculis  dominortan 
cjus,  boc  est,  munus  quod  domini  scmpcr  in 
oculis  et  amore  babcnt,  quod  piaeslolantur  et 
cxspeclanl  avide.  Nam  quod  quis  amat  ct  dcsi- 
derat,  boc  jugiter  oculis  inluclur  ;  boc  ergo  cst 
exspcclalio  pr&stolantis. 

Nota  Itehr.  h^Wr\  haskcl ,  id  est  inlelligere, 
sa?pe  in  Scriptura  significarc  prudenter  agcre, 
uti  boc  loco  vertit  Chaldams  studiose  opcrari  , 
scdulo  et  vigilanler  alicui  rei  imcumbcrc  ;  ut 
psal.  40. 1 :  Beatus  vir  qui  inteltigit  supcr  egcnum 
ei  pauperem;  id  csl ,  bealus  cst ,  quicogiiat ,  ut 
verlil  Cbald.  seduloque  inlcndit  ut  regrolo  et 
jiauperi  prospiciat.  Ps.  13.  2:  Ut  videat  si  est  in- 
tclligens  ( intelligenter  et  sapienter  agcns) ,  aut 
rcquircns  Deum.  Ps.  35  :  ISoluit  intelligcrc  ul  bene 
ageret,  id  est  noluil  serio  intcndcre  etincum- 
bcre  bonis  actionibus ;  et  alibi  saepe.  Denique 
~\ViW  scochad  ,  id  est  munus  ,  in  Scriptura 
snbinde  significat  mcrccdcm  ,  uli  bic  vcritint 
Septuag.  Merccs  enim  est  quasi  munus  cl  prae- 
mium  labori  congruum  el  dcbilum  ,  ut  scnsus 
sit,  q.  d.  Mcrccs  in  oculis  laborantis  csi  ,  quasi 
spcciosissima  gemma  quae  cum  ad  strenne  la- 
borandum  incitat;  quarc  quocumqtic  sc  vcrtil , 


456 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVII. 


id  est ,  quidquid  ex  pacto  et  conventione  labo- 
rando  agit  prudenler  et  exacte  obit ,  ut  merce- 
dem  adeo  optatam  consequatur;  quam  proinde 
illi  conductor  illico  peracto  labore  praestet  opor- 
tet,  si  ejus  merilo,  voto  et  exspectationi  satisfa- 
cere  velit. 

Hinc  anagog.  Beda  per  gemmam  gratissimam 
accipit  prsemia  coelestia;  sic  enim  ait:  Qidprce- 
mia  futura  fideliter  exspectat  ,  quasi  gemmm 
splendidissimm  possessione  tmtatur.  ISam  el  in 
Evangelio  negotiator  sapiens  pro  acquisitione 
pretiosm  margaritm  ,  id  est ,  desiderio  ccelesti , 
omnia  qux  habuil  vendidit  ;  tatisque  exactor  sive 
adversa,  sive  prospera  ,  contigerint ,  asuainten- 
tione  non  fleclitur ,  prudenter  intelligens ,  quo- 
niam  diligenlibus  Deum  ornnia  cooperantur  in 
bonum. 

Porro  Septuag.  pro  gemma  vertunt ,  disciplina; 
quia  hoec  est  gemma  coelestis  etpraeslantissima, 
imo  margarita  Evangelica  de  qua  Christus 
Matlh.  13.  46  ;  nisi  quis  dicat  Septuag.  pro  pN 
eben,  id  est  lapis  ,  gemma,  legisse  ^an  haben , 
id  est  inlelligere,  et  intelligentia,  sive  doctrina 
et  disciplina.  Sic  ergo  Septuag.  veriunt:  Merces 
gratiarum  disciptina  his  qui  utuntur;  quocumque 
se  verterit ,  prosperabitur ;  vel,  ut  clarius  Auctor 
Calenae  Graecorum  :  Gratiarum  virtutumquemer- 
ces ,  iis  prmsertim  qui  recte  ea  utuntur,  est  morum 
doctrina.  Quocumque  aulem  ejusmodi  doctrina 
instruclus  sese  verterit ,  prospere  semper  incedel. 
Quod  Polych.  ibidem  sic  exponit  :  Disciplina 
vioralis  est  virtutum  merces ,  quas  gratiarum  no- 
mine  hic  appeltat.  Qui  igitur  virlutum  curriculum 
confecerit ,  ille  moratem  sapientiam  quasi  labo- 
rum  insumptorummercedem  consequetur.  Alii  vero 
sic  explicant :  Disciptina  est  merces  gratiarum  , 
id  est,  disciplina  mercedem  gratissimam  ,  vel 
amplam  gratiarum  virtutumque  mercedem  , 
affert  iis  qui  ea  utuntur,  eamque  opere  exer- 
cent.  Denique  nosler  Alvarez  de  Paz  tract.  de 
Perfectione,  per  gemmam  gratissimam  accipit 
perfectionem  virtutum  ,  quam  fideles  et  Sancti 
avidissime  praestolantur,  et  ad  eam  toiis  animi 
viribus  contendunt,  ideoque  in  omnibus  co- 
gitatis  ,  dictis  et  faclis  prudenter  se  gerunt , 
cavensque  nevel.in  minimo  a  via  virtutis  deflec- 
tant. 

9.  QUI  CELAT  DELICTUM  ,  QU^ERIT  AMICITIAS  ; 
QUI  ALTERO  SERMONE  REPETIT  ,  SEPARAT  F0EDERA- 

tos.  ]  Hebr.  Qui  legit  prcevaricationem ,  qucerit 
amorem;  et  qui  iterat ,  vel  mutat,  velvariat  ver- 
bum ,  separat  ducem.  lta  Theodot.  Pro  federatos 
hebraice  est  ^YiSn  alluph,  idestducem,  per 
quem  R.  Salomon  accipil  Deum,  q.  d.  Qui  al- 
teri  vilia  objeclat ,  separat  a  se  Deum ,  qui  dixit 
et  sanxit:  Non  qumras  uttionem,  necmemor  eris 
injurim  civium  tuorum,  Levit.  19.  18.  Melius  alii 
passim  per  ducem  accipiunt  duces  per  enalla- 
gen  numeri.  Nosler  vertit ,  fcederatos ,  quia  du- 
ces  et  principes  solent  foederari  ,  ac  inter  se 
foedera  sancire.  Potest  etiam  atluph  significare 
foederatum  allusione  ad  «pN  etep/i,idestmille, 
et  ad  alluph,  id  est  bos ;  boves  enim  gregatim 
quasi  fcederali  incedunt  et  pascuntur.  Unde 
Chaldaeus  verlit  :  Qui  repetit  sermonem ,  dividit 
animum;  Septuag.  Qui  cetat  injuste  facta  ,  qum- 
rit  amicitiam  ;  qui  autem  odit  ( legerunt  NJU7 
sone,  id  est  odit ,  pro  HJ\1?  scone,  id^est  repelit) 
celare  ,  dividit  amicos  et  domesticos.  Ita  Romani 
et  ca;teri.  Perperam  ergo  in  Complut.  pro  divi- 
dit  legilur  conlrarie  <?v]" »  id  est  statuit,erigit ; 


Syrus  :  Qui  negat  occuttare  ,  amicos  et  domesli- 
cos  separat ;  Symmachus  :  Qui  iterat  et  repetit 
sermonem,  separat  consuetudinem,  id  est  con- 
suetam  amicorum  familiaritatem  ;  Vatabl.  Qui 
celat  peccatum ,  qucerit  amicitiam ;  qui  aulem 
revelat  rem ,  dissidere  facit  principem  a  principe, 
id  est  qui  peccalum  non  improperat  atteri ,  de- 
clarat  charitatem  ;  qui  autem  improperat,  etiam 
principes  amicos  a  se  avertit.  Hoc  est  quod 
dixit  Salomon  ,  cap.  10.  versu  12  :  Odium  sus- 
cilat  rixas  ,  et  universa  delicta  operit  charitat. 
Jam 

Primo ,  S.  Chrysost.  in  Catena  Graecor.  per 
delictum  accipiens  proprium  ,  non  alienum  , 
sic  exponit ,  quasi  dicat :  Qui  per  virlutes  vi- 
lia  sua  abscondit ,  Dei  amicus  ejjicilur.  Igitur 
per  justiliam  cetumus  et  abolemus  injustitiam  ; 
per  temperantiam  et  castitatem  ,  lasciviam  et  in- 
temperantiam ,  per  dilectionem  et  charilatem  , 
odium  et  simuttatem.  Verum  alii  passim  delic- 
tum  hoc  loco  alienum ,  non  proprium  accipiunt. 
Unde 

Secundo  ,  B.  Antiochus ,  serm.  64  de  Arcano 
tegendo  sicexponit:  Quicelatallerius  delictum 
secreto  sibi  commissum,  illudque  in  mente  se- 
pelit,  hic  sludet  amicitiae  ;  qui  vero  illud  re- 
velat ,  domesticos  a  se  dividit  ,  omnesque 
conlra  se  concitat.  Sic  et  S.  Chrysostomus  in 
Catena  Graecor.  qui  hunc  quoque  sensum  priori 
anneciit. 

Tertio ,  Tigurinus  verlit  :  Qui  variat  verba  , 
magnates  dissociat ,  q.  d.  Qui  delictum  celat , 
id  estexcusat,  imminuit,  et,  quantum  potest, 
obtegit;  hic  inter  dissidentes  facile  pacem  el 
amicitiam  conciliat:  at  vero  qui  variat  verba , 
id  est  ,  qui  delictum  per  injuriam  alterius 
exaggerat,  amplificat,  aliterque  narrat  quam 
gestum  sit,  hic  etiam  foederatos  magnates  disso- 
ciatj  ac  inter  eos  suspiciones  ,  odia  ,  lites  et 
bella  suscitat. 

Quarto,  plene  et  genuine,  q.  d.  Qui  delictum 
alterius  vel  contra  se,  vel  contra  alios  admissum 
non  divulgat,  nec  objectat ;  sed  celat,  et  obli- 
vione  sepelit,  nec  iratum  prae  se  fert ;  hic  mirum 
sibi  amorem  conciliat  illius  a  quo  l(esus  vel 
offensus  fuit ;  rursum  hic  alios  inter  se  conso- 
ciat  et  amicitia  jungit.  Qui  vero  delictum  alte- 
rius  jam  sopitum  vel  sepultum  identidem  repe- 
lit  et  refricat ;  hic  separal  tum  a  semetipso, 
tum  a  sese  invicem  foederalos  et  amicos.  Sicut 
enim  vulnus  quod  crustam  obduxit ,  vel  malag- 
mate  tectum  est,  si  rursum  aperiatur  et  frice- 
tur,  recrudescit;  sic  offensae  et  odia  oblivione 
sepulta,  si  novis  sermonibus  refricenlur,  recru- 
descunt,  acuunlur,  et  subinde  insanabiles  eva- 
dunt,  uti  quotidiana  docet  experientia.  Docet 
ergoSalomon  modum  quo  offensae  sedantur,  et 
modum  quorenovantur,  utillum  amplectamur, 
hunc  refutemus. 

Sic  faciebat  S.  Monica  mater  S.  Aug.  de  qua  ipse 
in  heec  verba  scribit ,  1.  9.  Confess.  cap.  9  :  Hoc 
quoque  illi  bono  mancipio  tuo  ,  in  cujus  utero  me 
creasti ,  Deus  meus ,  misericordia  mea  ,  munus 
grande  donaveras  ,'quod  inter  dissidentes  atqua 
discordes  quasiibet  animas  ,  ubi  poterat  ,  tam  se 
prabebat  pacificam,  ut ,  cum  ab  utraque  mulla 
de  invicem  audiret  amarissima,  qualiasolet  erue- 
tare  turgens  atque  indigesta  discordia,  quando 
prxsenti  amicm  de  absente  inimica  per  acida  eotto- 
quia  crudelitas  (  vel ,  ut  alii  legunt,  cruditas) 
exhalatur  odiorum ;  nihil  tamen  altcri  de  altera 


COMM i:\l\niA  IN  PBOVERBIA  SALOMONIS.  Cop.  X\il. 


'i..T 


prtnlt  rct  ,  ntsi  (jnod  tttt  cas  ncoiu  iltaii.lus  val<  n  I. 
Purvtim  lioc  bonttm  mdii  vaintitr,  iust  tttrtms 
iiiiiiinit  itihttt  s  tiustis  c.vpvrtnr,  ngscio  qUQ  lior- 
11  nda  jnslili  iiliti  pn culorum  latisstmc  pt  1  1  agCM- 

tc ,  non  soluw  ivaiorum  inimicorum  irutls  inimi- 

ris  dtrtii  prodrn   ,   scd  1  lium  ijatv  non  dtcta  sunt 
attttt  rr  ;  1 11111  tonlra  animo   lutiiitino   parttin  cssc 
dcbcat    iiumiritias  lioiniiittin  ncc  exagitare  ,  ncc 
augere  mai»  laquendo  ,   nisi  eas  etiam  c.vstin- 
guere  i>mc  loqiundo  studutrit;  qualis  ilia  erat 
docentt  te  magistro  imimo  in  schola  pectoris,  l)c- 
niijitc  1  tiam  virttiu  sittvm  jam  in  c.vtn  ma  vita  l<  111  - 
porati  rjtts  Iturata  csl  tibi ,   ncc   in  co  jum  fideli 
pUtn.vit  ,  quod  in  nondtvm  fuU  li   toii  ruveral.   Ex 
dictis    liquet   radicem  ,   et  quasi  ralionem  u 
priori,   bujus  sententiaa  esso  charitatem.  Ideo 
enun  pelans  delictum  delinqucnirm  sibi  suis- 
que  amicat ,  quia  inaignem  illi  cbarilatem  os- 
tendil ,  qua  cclando  ejus  delictum  celat  ejus  in- 
famiam  ,  ejusque  honorem  et  famam  integram 
illibatamqueservaLCordatienimfamammaximi 
faciunt;  quare  illum  qui  eam  luetur,  mire  dili- 
gunt;  magnes  enim,  et  illexamoris  est  amor. 
E  contrario  qni  delictum  rcfricai  cl  propalat.hic 
famam  delinquenlis  Uedit  et  vulnerat,  ideoque 
eum  sibi  suisque  infensum  reddil,  uliquc  ex  de- 
fectu  cbaritatis  et  prudentiae. 

10.  Pl.US  PUOFICIT  CORREPTIO  APUD  PRUDENTEM  , 
QUAM   CENTUM    PLAG.fi  APUD  STULTUM.  ]  HcbrseilS  ! 

Frangit  incrcpatio  intelligentem  magis  quiim 
percutere  stullum  centies  ;  Scptuag.  Conterunt 
ininx  cor  prudentis,  stuttus  autemflagellatusnon 
scntit;  Tlieodot. :  Veniet  correptio  in  intelligen- 
lem,  plus  quitm  percussio  in  imprudentem ;  Cbal- 
daeus  :  Penetrat  increpalio  intctligcntem  magis 
quitm  pcvcutere  stultum  centies  virgis  ;  Syrus  : 
Mince  cov  sapientis  oppvimunt ;  et  pvo  incvepa- 
tione  lovquetuv  stultus  ,  et  non  sentit.  Pro  pvoficit 
hebr.  estnnn  /ec/ta//i,quod  aliquiderivanta  ra- 
dice  nn:  nacha,  id  est  deduxit.  Unde  Vatabl.  et 
Cajet.  verlunt :  Descendit  incovdatum  increpatio; 
11.  Levi,  decidit;  Tbeodot.  venit.  Sed  longe  verius 
alii  tecluttk  derivant  a  nnn  c/uz/a/.idest  frcgit, 
contrivit. 

Sensus  ergo  clarus  est,  q.  d.  Prudens  ,  sicubi 
labatur  vel  erret,  magis  movetur,  si  corripiatur 
yerbo,  ad  corrigendum  erratum  ,  quam  stultus, 
idestimprudensetimprobus.movealurvcibere 
etiam  cenluplicato.  Correptionem  intcllige  sive 
eam  quae  fit  ab  bomine  ,  sive  qute  fit  a  Deo,  de 
qua  Auctor  Catcnae  Graecorum  sic.  exponit  , 
quasi  dicat :  Viv  prudens  ,  ait ,  ob  divinas  com- 
minationes  covde  contevilur  et  vesipiscit ;  stullus 
autem  ne  fame  quidcm,  aut  alia  clade  aut  lenla- 
tione  pttlsatus ,  sentil ,  aut  ad  fvugem  se  convev- 
ni ,  sed  in  malitia  obstinate  pevsistit ,  adeoque 
divevsis  maiis ,  vindictveque  incommodis  ultvo  sese 
involvit. 

Ralio  hujus  sententiae  est  prima  ,  quod  pru- 
dens  sequalur  ductum  reciae  ralionis.  Itaque  si 
vera  ralione  ostendas  eum  errasse,  veritati  et 
ralioni  cedet,  erratum  agnoscet ,  delictum  cor- 
riget.  Stultus  vero  non  sequitur  ductum  ratio- 
nis  ,  sed  phanlasiae  et  concupiscentiae  ;  cui  quia 
mordicus  adbaeret,  hinc  ab  ea  non  nisi  multis 
verbenbus  avelli  potest.  Igitur  slultus  est  quasi 
animal  brulum,  v.  g.  canis,  eqnus,  asinus.  Sicut 
cnim  canis  os  rodens,  ab  eo  non  nisi  multis 
plagis  avclli  se  sinit,  imo  subinde  sinit  se  la- 
nian  etenecari  potius  quam  os  dimittat;  sic  et 
stultus  a  suis  cupediis  non  nisi  mullis  llagellis 

COKNEL.    A    LAPIDE.      TOM.   III. 


abslrabl  sc  patitur.   Ua  S.  Hieron.  qucm  citai 

i)H)[i\s.  bic  :  fiihit  necesse  e&t ,  ait  ,  bis  pun 

11011  rmili  tlrunti  m  ,  cttisna  rutin  OSt  magislva  . 
ctti   propria    tonscinitiu    t st    virga.    At   recalcl 

tranlcm  stultum  et  Impium  multoties  pungere 
c.si  opus,  iii  perviam  rectam  incedal  ;  quia  ejus 
magislra  esl  pbantasia,  nutrix  concupiscentia. 

Secunda  esl ,  quod  prudens  cx  ignorantia  vel 

inlirniiiatc,  quaa  verbo  correplionia  tollitur,  }a- 

balur  ci  erretj  stultus  vero  ex  malitia  ei  obsti- 

nalione,  (piae  non  nisi  longa  duraque  verberum 

inallcalionc  conlundi  et  iiunpi  polcsl.  Bursum 

prudens  est  generosus,  honeslus  el  \  erecuudus, 

cui  verbum  suflicit  ad  corrigendum  crratum  ; 

stultus  vero  est  ignavus,  protervuset  impudens, 

qui  nmltis   plagis  cogendus  (^st  ad  oflicium 

juxta  illud  Q.  Gurlii :  Nobilis  equus  umbra  virgce 

vegituv,   ignavus    ne  calcuri  tptidcm   polcst.    Et 

illud  :  Sapienlcm  ntiltt ,  insipientcm  fuste  regaset 

flcctas.  Unde  sanctus  Gn^gorius  ,  3.  p.  Pastor. 

cap.  8  :  Aliler,  ait,  admoncndi  sttnt  impudentes , 

atque  alitcv  vevccundi.  IUos  namqtte  ab  impttden- 

tia>  vilio  non  nisi  incvcpalio  dura  compescit ;  islos 

autem  ptevumque  ad  mclius  cxhovtalio  modesta 

componil.  Illi  se  dcliiiqueve  nesciunt  ,  nisi  etiam 

it  pluvibus  incvcpcntuv  ;  islis  plevumque  ad  con- 

vevsionem  sttfficit  ,  quod  eis  doctov  mala  sua  sal- 

tcm   tcvitev  ad  memoviam  veducit.   IUos  mclius 

covrigit  qui  invehendo  vepvehendit ;  islis  autem 

majov  pvofcclus  adducituv,  si  hoc  quod  in  ets  ve- 

prehenditur,  qttasi  ex  lateve  tangatur.  Impuden- 

tem  quippe  Juda?ovum  plebem  Dominus  apcvte  in- 

cvepans  ait :  Fvons  mulievis  mevctvicis  facla  est 

tibi,  noluisti  evubesceve ,  Jerem.  3.  Et  ruvstim  ve- 

recundantem  refovet ,  dicens  :  Confusionis  adoles- 

centice  lua?oblivisccvis,el  oppvobviis  viduilatis  ttue 

non  vecovdabevis,  q ttia dominabiluv  ttti  quifecit  tc, 

Isaiee  c.  blx. 

Tertia  est,  quod  prudens  prudenter  verhis 
credit  et  cedit ,  ne  verberibus  cogatur  ;  stullus 
autem  stulte  vcrbis  non  movetur  ,  sed  verbera 
cxspectat,  quibus  crebro  ictus  tandem  callum 
obducit,  filque  insensibilis,  uli  videmus  protcr- 
vos  juvenes  virgis  non  moveri,  sed  polius  ob- 
durari ,  ac  mancipia  flagellis  herorum  jam  as- 
suctaillanihili  facere.  Undeestillud  apudComi- 
cum  admonenlis  ne  servum  ,  qui  jam  ad  plagas 
obduruerat  occallueratque,  pulsct,  ulpote  ma- 
nui  suae  potius  quam  illi  nocilurus  :  Noti ,  ait, 
amabo ,  vevbevave  lapidem  ,  ne  Itxdas  manum , 
q.  d.  Lapidem  verberat  qui  verberat  incastiga- 
bilem  ,  aut  docet  indocilem.  Talis  est  vinosus 
etebrius  ,  qui  dicit  Prov.  23.  35  :  Vevbevavevunt 
me,  el  non  dolui ;  tvaxevunt  me,  et  ego  non  sensi ; 
quando  evigilabo  ,  et  vttvsus  vina  vepeviam?  Et 
impii  de  quibus  querilur  Jerem.  cap.  5.  3  : 
Pevcttssisti  eos  ,  et  non  doluerunt  ;  atlvivisti 
eos  ,  et  venuevunt  accipeve  disciplinam  ;  induva- 
vevunt  facies  suas  supva  pelvam  ,  et  noluevunl 
vevevii.  Ab  assuelis  enim  non  fitpassio  ,  et  as- 
snetudo  sensum  mali  adimit,  et  in  plagis  qui 
semel  dedoluere,  induunt  indolentiam  ,  nec  ver- 
hera  senliunt ,  perinde  ac  si  saxeum  haberent 
dorsum. 

11.  Semper  jurgia  qu.erit  malus  :  angelus  au- 
tem  domim  crudelis  mittetur  contra  eum.  ] 
Hebr.  Sane  rebellionem  quxrit  malus,  el  nuntius 
crudetis  mittetuv  in  ettm;  Septuag.  Contvadictio- 
nes  (  Symmach.  contenliones  ;  Theodot.  exacev- 
balionem)  sttscitat  omnis  malus  :  Dominus  attlem 
angelum  immisevicovdem  (Symmachus,  uanlsiy- 

58 


&58  COMMENTARIA  IN  PROVERDIA  SALOMONIS 

yvv»\  id  esl, sine  visceribus,xn\evisceratum)  immit- 
tet  ei ;  vel ,  ut  Aiiclor  Calence  Graec.  Improbi  et 
nequam  adunumomnes  suscitanl  conlroversias  et 
contradicliones  ;  Dominus  autem  crudelem  ange- 
tum  adversus  ejusmodi  emitlet ;  Chakl.  verumvir 
amarus  qucerit  malum,  etc. ;  R.  Salomon  :  Cujus 
verba  virulenla  sunt  et  procacia  ,  semper  malum 
quaerit.  Jam 

Prinio,  Cajetanus :  Prima,  inquit,  parlicula  an- 
ceps  est ;  nam  verti  potesl :  Tanlum  rebellis  quce- 
rit  maium  ,  vel  tantum  rebellionem  quceret  ma- 
lus.  Priorem  versionem  sequiiur  Vatablus  qui 
habet  :  Rebellis  duntaxat  malum  quarit.  Quod 
dupliciler  exponi  potesl.  Primo,  q.  d.  Alii  faci- 
norosi  admitlunt  mala  ,  dum  dalur  occasio  lu- 
cri  ,  bonoris  vel  alterius  rei  illecebrosae;  at  re- 
bellis  sludio  quaerilmala,  utrebellionemfoveat; 
secundo  ,  q.  d.  Rebellis  nibil  boni ,  sed  malum 
duntaxat  quasrit :  quia  mala  duntaxat  ei  ulilia 
suntad  sustinendam  rebellionem.Id  in  publicis 
rebellionibus  experientia  manilestum  est  :  in 
privalis  idem  fieri  non  raro  videmus.  Sic  boc 
tempore  mullis  in  Iocis  a  rebellibus  inducta  est 
ha>resis,  et  scelera  eamconsequenlia  :  quia  haec 
serviebat  rebellioni ,  nec  enim  Catbolicorum 
fides  el  conscientia  rebellionem  molirisuslinet. 
Posterioris  versionis  sensus  est  ,  q.  d.  Solus 
malus,  id  est  pravus  et  perversus,  quaerit  re- 
bellionem  ;  et  quia  rebellio  ingens  est  scelus  , 
binc  a  Deo  vindicc  angelus  crudelis  mitletur 
contra  eum.  Per  angelum  bunc  ,  id  cst  nun- 
lium,  inlellige  veldaemonem,  vel  carnificem, 
qui  rebelles  plectit ,  vel  similem  a  Deo  deslina- 
tum  ad  rebellium  casligationem. 

Secundo,  Pagnin.  vertit:  Profeclo  vir  rebellis 
quaret  maltim  suum,  etnuntius  crudelis  mittetur 
conlra  eum.  q.  d.  Rebellis  rebellando  suo  prin- 
cipivel  Superiori,  non  tam  ipsi  quam  sibi  ma- 
lum  accersit  et  creat,  perinde  ac  qui  contra 
slimulum  calcitrat :  quia  a  principe,  qui  po- 
tenliorest,  opprimetur  et  evertetur.  Princeps 
enim  nuntiumcrudelem,  puta  lictorem  vel  mi- 
lites,  qui  eum  capiant  et  perdant,  in  eum  im- 
mitlet.  Exemplum  clarum  est  in  Pbaraone,  qui 
rebellans  Deo  etMosi ,  cum  iisque  disceplans  et 
litigans ,  gravissimas  Dei  plagas  per  Angelos 
malos,  ut  dicil  psal.  77.  49. )  immissasexcepit, 
adeoque  landem  cum  toto  exercitu  mersus  est 
in  mari  rubro,  Exodi  Iti.  Pbarao  ergoestexem- 
plum  ,  imo  exemplar,  vindictae  rebellium.  Sic 
Core,  Dalhan  et  Abiron  rebellantes  Mosi,  vivi 
absorpti  sunt  a  terra ,  ac  a  daemonibus  abrepti 
in  tartara.  Num.  16. 

Tertio ,  nonnulli  haec  explicant  de  subdito, 
qui  obstrepit  et  rebellat  Superiori  bumaniter 
eum  corripienti:  hic  enim  incidetin  manusSu- 
perioris  severi,  qui  instar  angeli  crudelis  ejus 
pervicaciam  duris  verberibus  conlundet  et 
franget.  Imo  idem  Superior  qui  prius  benigne 
cum  eo  egerat  ut  ovis ,  visa  ejus  pervicacia,  in- 
duet  personam  leonis,  el  ineum  desaeviet  ul  leo. 
Sic  S.  Greg.  Nazianz.  orat.  1.  Apolog.  de  fuga 
docet  Superiorem  imitari  debere  Proteum,  ac 
varias  formas  induere,  ut  nuncin  formam  agni 
cum  morigeris,  nunc  in  formam  Ieonis  cum 
rebellibus  se  transformet. 

Haec  explicatio  vera  est,  sed  arctior.  Gnome 
enim  generalis  est  ;  quare  angetus  crudelis , 
non  tantum  Superior  severus,  sedquivisaliusin 
rebellem  jussu  Dei  desaeviens,  accipiendus  est. 
Soletenim  Deus  justo  judicio  efiicere  ut  qui  in 


Cap.  XVIT. 

fortiludine  sua  pr;cfidentes  rebellant  Superio- 
ribus,  incidant  in  alium  quempiam  fortiorem 
se  aDeo  destinatum ,  qui  cum  eis  quasi  duellum 
ineat,  eosque  debellet ,  sternal,  contundat  et 
proterat.  Hic  ergo  crudelis  adeo;  utnulla  mise- 
ricordiamoveatur,  mittelur  contra  eum,  uteum 
morti  dedat,  ait  Aben  Ezra,  et  eum  gravissima 
clade  afficiat,  ait  R.  Levi ,  nec  ulla  pietate  mo- 
veatur,  propterea  quodrebellis  a  Deo  defecerit. 
Rursus  idem  R.  Levi  sic  explicat ,  q.  d.  Rebelli 
non  satis  est  ex  objurgatione  nihil  prorsus  pro- 
fecisse ,  nisi  eliam  defectioni  assidue  inhiet ;  et 
licel  saevus  angelusin  eum  immittatur ,  a  quo 
horrenda  flagella  sustineat,  criminibus  tamen 
suis  coronidem  impielatisaddit. 

12.  EXPEDIT   MAGIS  UKS/E  OCCURRERE  RAPTIS  FQE- 
TIBUS,  QUAM  FATUO  CONFIDENTI IN  STULTITIA  SUA.  ] 

Hebr.  Occurrere  ursum  orbatum  in  virum,  et  non 
stuttum  in  stultitia  sua.  Supple ,  expedit,  q.  d. 
Satius  est  incurrere  in  ursum  quam  in  stultum , 
quia  stullus  perniciosior  est  urso,  ait  Aben  Ez- 
ra:  ursus  enim  corpus  ;  stultus,  id  est  impius  , 
et  corpuset  animam  perdit.  Rursusursi,  utpote 
bruli,  furorem  ralione  et  consilio  declines  ;  at 
stultum  qui  ratione  utitur  et  abutitur,  imo  ea 
armatur,  qua  arte  declines  ?  Denique  saevior 
esl  slullus  urso,  cum  eum  a  suis  catulis ,  id  est 
concupiscentiis,  abducis,  corripis  et  castigas. 
Symmacb.  Occurrere  ursce  orbatce  virum ,  et  non 
stultoin  stultitia  sua ;  supple,  melius  est.  Chakl. 
vero  :  Occurrit,  ait,  ursus  et  terror  viro sapienti ,  et 
non  commovetur  ;  et  stultus  in  stultitia  sua  cadit; 
Septuag.  Incidet  solticitudo  viro  inlelligenli,  im- 
prudentes  autem  excogitabunt  mata  ;  Syrus  :  In- 
cidit  cogitatio  el  timor  viro sapienti,  et  stultostul- 
titia  sua. 

Haec  sententia  pendet  a  praecedenlibus;  per 
stultum  ergo  non  quemvis  bominem  vitiosum, 
sed  plane  pravum,  impium  et  rebellem  ,  qui  in 
monitores  saevit,  accipe  ,  de  quo  dixit  v.  pr;e- 
ced.  Semperj urgiaqucerit  malus.  Huncergocom- 
ponit  et  anteponit  in  ferocia  ursae,  potius  quam 
urso,  q.  d.  Satius  est  occurrere  ursae  quam  fa- 
tuo,  qui  praeursa  furibundus  te  invadit,  ul  tibi 
famam  opes,  vel  eliamvitam,imoconscienliam 
el  animam  adimat.  Ursa  enim  saevior  est  urso. 
Audi  Arislot.  1.  9.  Hislor.  animal.  cap.  1 :  Urso- 
rum  in  genere  prceter  morem  aliorum  animan- 
tium  femina  animosior  est  ac  ferocior  ,  praeser- 
tim  si  quis  ei  calnlos  abripiat  et  suffuretur  : 
tunc  enim  mire  sacvit  et  furit.  Ursa  enim  prne 
caeteris  animalibus  amat  suos  catulos  ;  quia  eos 
paril  informes  ,  ac  deinde  lambendo  format , 
perinde  ac  stultus,  sive  impius  ,  perversas  suas 
molitiones  cogitando,  quasi  mente  lambendo 
format,  uteas  in  aliorumperniciem  dextreexse- 
qualur.  Ursa,  ait  Aristot.  1.  6.  Hislor.  animal. 
c.  2>0,parit  cumpturimum  quinque  ;  minorem  cato, 
majorem  mure parere soiet :  nudum itemet  ccecum, 
etcruribus  propemodum  membrisque  atiis  plurimis 
indiscretum  et  rudem,  ideoque  inarticulatum,  ut 
idem  ait.  1.  4.  de  Gener.  animal.  c.  6.  Sic  et 
./Elianus,  lib.  2.  de  Animal.  c.  19.  Audi  Plinium, 
I.  8.  cap.  36  :  Hi  (catuli  ursaef  sunt  candida  in- 
formisque  caro,  paulo  muribus  majorcs  ,  sine  ocu- 
lis  ,  sine  pilo  ;  ungues  tantum  prominent :  hanc 
lambendo  paulatim  figuranl.  Et  S.  Ambr.  1.6. 
Hexam.  c.  U,  ubi  ursam  exemplum  sludiose  edu- 
cationis  liberorum  staluit  :  Ursa  quidem,  ait, 
fertur  informes  utero  partus  edere ,  sed  nalos  lin- 
guafingere,  atque  inspeciem  sui  similitudinemqtie 


COMMKNTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  C«p.  Wll 


formarr.  iSon  miruris  in  fera  Itim  pti  orii  oflitia, 
cujus  iiattirtiiii  pietasexprimit?  i  rsa  igitur  par- 
lus  stios  ad  stti  ijjin^it  siiiiititiiiltnrm,  tu  ftlios 
tuos  institm  rr  sinulc*  ftti  iioii  l>olcs  f 

Addit  Pliniui  ainoris  uria  in  calulos   argu- 
mi-iu tmi  :  luvtus  rigentes  appritnwdo pectorl  fo- 

vtiit  ,    noii  alio  incubitu  qttam  OVO    rolitrrts.    Et 

lliox  :  Ocitli  rorum  lirbrtuiitur  crrbro.  Invalidissi- 

mtim  urso  capat,  quod  Ironi  forlissimum  :   itio 

ttrgentevlprtKipitaturiseex  aliqua  rupet  mani- 

bus  10  opcrto  jaciunlur;  ac   sirpc  in  arcna  cola- 

pho    infraclo  cvanimantur.    Ccrebro   veneficium 

incssc  llispuni  crcdunt ,  occisorttmquc  in   specla- 

culis  capitti  crcmant ,  tcstato  quoniam  potam  in 

arsinam   rabicm   agat.    ttec  alteri  animalium  in 

maleftcio  stultitia  (  lcgcnduin   videlur  astutia) 

solertior.     Qtue    oninia     opprime    compelunt 

stulto  :    luiic  enim    oculi  mcnlis  hebelanlur  : 

caput    est    inlirmissinnim  ,    omnique    consi- 

lio  ,    ralione   el    sapicntia   destitutum  :   cere- 

brum  malitia  ,  dolis ,  fraudibus  et  insania  re- 

ferlum  ,   quod  illos  aliosque  in    ursinam  ra- 

biem  et  impietalem  agit.  Ilinc  ursus  doli  aeque 

ac  ferocioe  est  symbolum.  Ha  S.  Basil.  hom.  10. 

Hexam.    Dolus,  ait ,  quoties  in  anima  doti  frau- 

disqtte  concinnalrice  sibi  dclegit  domiciliutn,  urso 

quovis  in  suo  spelao  collalebrante  implacabilior 

est.  Lnde  malitia  Anticbrisli  dolis  armataet  ro- 

borata  comparalur  pedibusursi,  Apocal.  13.  2. 

Lrsa  aulem  dolosiorest  urso.  Nam  in  omni  ge- 

nere   animalium  ,  ut  ait  Aristot.   1.   9.  Histor. 

animal.  malitiosiores,  astuliorcs  ,  insidiosiores  fe- 

matas  sunt ,  et  in  enutrienda  prole  sollicitiores  ; 

mares  contra  simpliciores  minusque  insidiosi.  In- 

super  ursus,  dum  furil,  lapides  a  lergo  jacit  in 

quemlibetquioccurrit,velsequitur,  sinedelectu: 

sic  stullus  si  arguatur,  probra  et  maledicla  jacit 

in  arguentem ,  imo  in  quoslibet  astantes  sine 

discrelione.  Adbaec  ursus  injuriae  est  memor : 

nam  post  plures  menses  ,  imo  annos  eum,   a 

quo  laesusest,  in  magna  venatorum  turba  ag- 

noscit,  invadil  et  perimit ;  sic  et  stullus  iras  per 

inenses  el  annos  alit.  Praeterea  ursus  nulla  mi- 

sericordia  lleclilur,  sed  ad  necem  usque  bos- 

tem  prosequilur.  Unde  Ovidius  1.   3.  Tristium 

elegia  5: 

Quo  quisque  est  major  ,  magis  est  placabilis  irae. 

El  faciles  motus  mens  generosa  capit. 
Corpora  magnanimo  satis  est  prostrasse  leoni , 

Pugna  suum  finem,  cum  jacet  Iioslis,  liabet. 
At  lupus  ,  et  tristes  instant  morientibus  ursi, 

Et  quaecnmque  minor  nobilitate  fera  est. 

Sic  Sapiens  elmagnanimus  parcit  hosti  se  hu- 
milianti :  at  stullus  inslar  ursi  inflexibilis  et  im- 
misericors  bostem  prosequi  non  cessat,  donec 
eum  proterat  et  disperdat. 

Jam  saeviorem  esse  stultum  furentem  ursa 
raptis  catulis  saeviente  liquet.exeo  quodursa 
specie  virginis  et  infantis  mansuescat  :  quod 
non  facit  slultus.  Refert  vElianus  lib.  13.  Variae 
histor.  c.  1.  Atalantam  virginem  celebratissi- 
mam  ,  recens  natam  a  palre  Jasone  expositam, 
nutritam  fuisse  ab  ursa  ,  quac  catulis  a  venalo- 
ribus  spoliata  ,  uberibus  lacte  turgcntibus  vir- 
ginem  aluit,  itaque  et  suum  dolorem  ob  catu- 
los  raptos  mitigavit,  et  virgini  vitam  contulit. 
Adde  ursum  multum  habere  phlegmatis  ,  quo 
iram  et  saevitiam  suam  diluat.  Phlegmatis  indi- 
cium  certum  est,  quod  ursus  in  hieme,  quando 
generat,  per  &0   dies  lateat  quasi  sopitus  et  se- 


'i    > 
midoi  inicns  ,  liimqiK-  miic  cibo  vivat  ,  ct  tamen 

pingueicai ,  ic.sic  Aiisioi.  i.  s.  nist.  anloi.  c.  17, 
et  1'linio  I.  s.  c.  ;'iii,  qul  .si("  (\>-  up«li  icribil : 
Mtirrs  quadragenu  diebut  latent ,  femincB  tjua- 

trrnis  mnisibtts.  1'riinis  dicbus  bis  scplcnis  tam 
gravi  soinuo prrmuntur,  ut  ne  vulnerlbut  qutdem 
excitarl  queant.  Tune  mirum  in  modum  vetcrno 
pingucscunt.  Ab  iis  dicbus  rcsidcnl  ,  uc  priorum 
pcdum  suctu  vivunt.  SlultUI  aiilcm,  duin  luril, 
lolus  iu  hilcm  abit,  onincque  pblegma  in  <  lio 
lerain  cl  fuiorcin  vcrlil. 

Ralioergo  ;i  priori  liujui  senientia5  eit,  quod 
feritale  quaa  urso  esl  naturalis,  pejor  sit  siulii- 
tia  ,  id  est  improbilas  ,  libcra  volunlalc  cl  des- 
linala  malitia  assumpla  a  slullo,  id  cst  inipro- 
bo  ;  et  sicui  pcjor,  sic  ct  aculior  <'t  iogenioiior 
esl  ad  nocendum.  Exemplum  bujus  scnlcnliae 
cxslal  in  Simcon  cl  Levi  liliis  Jacob,(|iii  sluprum 
Dinae  sororis  ulturi,  saeviores  ursis  furibundi 
irrucrunt  in  Sicbimilas,  omncsque  ad  unum 
perfidelrucidarunt,  Genes.  2>U.  25.  Similia  vide- 
mua  crebro  in  iis  qui  furore  vindiclae  agunlur 
in  perniciem  mullorum. 

Porro  Septuag.  Cbald.  et  Syrus  pro  ttrso 
vertunt  solliciludo,  limor  et  lerror:  quia  ur- 
sus  de  calulis  sollicitus ,  ac  terrorem  obviis 
incutiens,  sollicitudinis  el  tcrroris  est  symbo- 
lum.  Unde  Auclor  Calenae  Graecor.  exSeptuag. 
sic  vertit:  Virum  intelligenlem  varia  exercent 
curai ,  et  sollicitttdines  ;  at  stulli  eommentunlur 
et  excogitanl  mala;  Cbald.  vero:  Occurritursus 
et  terror  viro  sapienli ,  non  commovelur ;  et  slut- 
lus  in  suastultitiacadit ,  q.  d.  Terrores  non  raro 
occurrunt  sapienti  el  stulto ;  sed  sapiens  iis  non 
commovelur,  quiaconsilio  et  generositate  sua 
iis  resistit,  eosquediscutit :  at  stultusslulte  iisce- 
dit  et  succumbit.  Ursus  enim  lerrificus  terroris 
estsimulacrum.Nam  ut  aillloratius  Epod.  16  : 

Et  vesperlinus  circumgemit  ursus  ovile. 

Et  Oppianus  graphice  ursum  ejusque  feritatem 
et  terrorem  ila  pingil :  t 

Immanes  ursi,  crudelis  gens ,  fera  membra, 
Viles  hirsuto  densoque  teguntur  amictu  , 
Deformes  specie,  facies  inhonesta  y  cruenta , 
Tetrica  ,  serrali  dentes,  et  magnus  hiatus, 
Atraque  ferventes  exhalant  ora  vapores. 

Sic  sa?pe  daemon  terrificas  imaginationes,  spec- 
tra,  timores  immitlithomini,  ut  eum  percellat, 
el  in  pusillanimitalem  ,  desperationem ,  aliudve 
scelus  pr.necipitet.  Sed  sapiens  non  movetur,  imo 
ridetha^c  ut  inania  speclra.  Sic  S.  Antonio  ap- 
paruit  specie  ursorum  ,  leonum,  luporum  ,  gi- 
gantum  ,  ut  eum  turbaret ;  sed  Aotonius  exper- 
tus  ejus  fraudes  ea  ridebal,  ac  signo  crucis  et 
oralione  omnes  has  larvas  dissipabat,  ut  illico 
in  fumum  abirent.  Vere  Seneca  :  Rerum  imagi- 
nes  et  phantasmala  nos  terrent ,  non  res  ipsa. 
Quocirca  opus  est  vincere  suam  phantasiam, 
ac  eam  increpare  ,  sibique  dicere :  Noli  ei  cre- 
dere  et  cedere  ;  pbantasma  est  vanum  quod  le 
terret ,  sperne  illud,  et  lenues  vanescet  in  au- 
ras.  Qui  laborant  capitis  vertigine  ,  putant  om- 
nia  gyrari  et  verti ,  limentque  se  in  abyssum 
ruituros.  At  sani  illos  roborant,  dicuntque  : 
Nihil  est  quod  metuas,  solide  consislis  :non  res 
gyrantur  ;  sed  tuum  cerebrum  gyris  agitur.  Ita 
dicit  sapiens,  dum  limores  occurrunt  :  Nibil 
mihi  Deo  nixo  terrorem  incutere  poterit ;  ima- 
ginationes  istae   sunt  cerebro  immissae  :  phan- 


/.60 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVII. 


lasmaia  terrifica  sunt  ,  non  vero  res  ipsae 
terribiles.  Quare  iis  non  moveor,  securns  con- 
sisto  in  sinu  providentiae  divinae,  canloque  cum 
Psalte  :  Qui  habitat  in  adjutorio  Ailissimi,  in  pro- 
leclione  Dei  cazii  commorabilur,  elc.  Scuto  eir- 
cumdabit  te  verilas  ejus ,  non  limebis  a  timore 
noclurno. 

13.   QUI    REDDIT   MALA    PRO  BONIS,   NON   RECEDET 

(Syrus  ,  non  morietur)  mamjm  de  domo  ejus. 
Sepluag.  TSonmovebunlur  mala  a  domoejus.  Sen- 
tenliaest  clara,  q.  d.  ait  Auclor  Caienae  Graeco- 
rum  :  lniquus  et  ingratus  et  perfidus,  qui  bene- 
ficium  acceptum  maleficio  compensat ,  a  Deo  vin- 
dice  continuis  involvctur  malis.  Et  merito ;  nam 
si  is  pcenammerelur ,  qui  maium  pro  maloreddit, 
quanlo  magis  ille  pctna;  malum  experietur ,  qui 
malum  pro  bono  reddit?  Est  enim  haec  insignis 
non  solumingratitudo,  sed  et  perfidia,  quse  ipsa 
naturae  jura  violat,  quam  proinde  Deus  nalurae 
et  scelerum  vindex  gravibus  suppliciis,  sive 
infamiae,  sive  paupertatis,  sive  morborum , 
sive  perseculionum,  sive  exilio  etcarcere,  sive 
ipsa  morte,  quiu  el  post  mortem  in  filiis  et  fa- 
rnilia  punire  et  plectere  solet.  Hoc  est  quod 
magno  doloris  sensu  de  Judaeis  queritnr  Cliris- 
tus  per  Davidem  :  Retribuebant  mihi  mala  pro 
bonis ,  sterititatem  animce  mea?,  psal.  2>k.  12.  Et  : 
Qui  relribuunl  mala  pro  bonis ,  detrahebant  mihi, 
quoniam  sequebar  bonitalem,  psal.  37.  21.  Quo- 
circa  Deus  Judaeos  in  Christum  tam  ingratos , 
dum  ipsi  pro  doctrina,  laboribus,  miraculis 
probra,  maledicla  et  crucem  reddiderunt,  to- 
tius  gentis  excidio  et  exitio  mulctavit,  et  mulc- 
tat  in  hodiernum  diem.  Quod  enim  ipsi  Chris- 
tum  crucifigendo  acclamarunt  Pilato  volenti 
eum  liberare  :  Sanguis  ejus  super  nos  et  super 
ftlios  noslros,  usque  hodie  videmus  compleri, 
dum  sanguinis  Chrisli  ultio  Judoeos  tolo  orbe 
prolugos  ubique  terrarum  persequitur.  Ita  Ly- 
ranus ,  Dionysius,  Jansenius,  Baynus,  Arbor. 
et  alii. 

Mystice,  Hugo  hanc  gnomen  adaplat  iis  qui 
indignantur  suis  persecutoribus  aliisque  se  ve- 
xanlibus ;  persecutio  enim  ingens  esl  bonum, 
cui  proinde  bonum  ,  non  malum  respondere 
oportet.  Omnis,  ait,  qui  maiefacienti  sibi  irasci- 
tur  ,  reddil  maium  pro  bono;  nam  omnis  moteslia 
et  tribulatio  bonaet  salularis  est  homini ,  vel  ad 
satisfactionem ,  vel  ad  approbationem  et  incre- 
mentam  virtutis:  qui  igitur  tribulanli se irascitur, 
quasi  puer  scabiosus  est ,  qui  malri  iavanli  caput 
ejus  irascitur  et  conviciatur.  Item  ejusmodi  tribu- 
lalio  aqua  est  ad  exslinguendum  ignem  concupis- 
centiaz :  qui  igitur  tribulanli  irascilur ,  simiiis  est 
iiii  cujus  domus  ardet ,  et  afferenti  sibi  aquam  ad 
exslinguendum  conviciatur.  Item  tribulatio  panis 
est  animi ,  Thren.  3;  saturabilur  opprobriis  :  qui 
igittir  tribulanti  irascilur ,  similis  est  cani ,  qui 
manum  porrigenti  sibi  panemmordet.  Et  paulo 
post  objeclioni  occurrit  :  Sed  dicet  quispiam  : 
Et  si  bona  faciant  tribulanles ,  non  tamen  bene- 
faciunt ,  quianonhoc  inlendunt ,  et  ideo  non  sunt 
suslinendi.  Amice ,  spinai  quce  vineamluam  clau- 
dunt  et  custodiunt ,  hocnon  intendunt  faccre;  sed 
si  ideo  rejicis,  stultus  es.  Porro  hujus  sententiae 
radix  et  ralio  a  priori  est  lex  lalionis,  quoo  ju- 
bctutmahim  rnalo  reddalur,  ut,  quod  injusle 
quis  fecit  alieri ,  idem  juste  subeat  ct  patialur. 
Qui  ergo  reddit  mala  pro  bonis,  meretur  ut 
pro  malo  hoc  enormi  niala  paria  recipiat. 

lh.  Quidimittit  aquam,  caput  est  juugiorum  . 


ET    ANTEQUAM  patiatuu   CONTUMEMAM  ,    JCDICIUM 

deserit.  ]  Salonius  per  aquam  accipit  linguam, 
quae  levis  estetfiuxa  instar  aquae ,  sed  hoc  mys- 
ticum  est;  Hebr.  Aperiens  aquas  principium  con- 
tenlionis;  el  anlequam  commisceatur  tis,  dimitte; 
Chaldocus  :  Qui  effundit  sanguinem  sicut  aquam, 
suscitat  jurgia;  et  antequam  exardescat  tis ,  di- 
miitenda  est,  q.  d.  Sicut  accensa  fornax  vel  pyra, 
injecta  modica  aqua,  non  restinguitur,  sed  per 
antiperistasin  magis  accendiiur  et  exardescil ; 
sicetiam,  si  in  rixa  effundatur  sanguis,  eo  non 
restinguiiur  rixa  ,  sed  magis  exardescit,  utma- 
jores  pugnae  caedesque  commiltanlur;  Syrus  : 
Qui  effundit  sanguinem  ,  judicium  excitat  ante 
principem  ;  Septuag.  alio  abeunt  .-  Polestatem  , 
inquiunt,  dat  sermonibus  principium  juslilice  ; 
pr&cedit  autem  egeslatem  contentio  et  jurgium ; 
alii  :  Principium  jurgiorum  est  sicul  aqua  erum- 
pens  ,  etc. 

In  nostra  Latina  versione ,  aeque  ac  in  Hebraeo, 
more  Hebraico  subintelligenda  est  nota  compa- 
rationis  sicut ,  q.  d.  Sicut  qui  aquis  in  vase  vel 
alveo  conclusus  rimam  vel  foramen  aperit ,  fa- 
cit  ut  primo  quidem  parum,  sensim  vero  cres- 
cente  foraminc  ac  fluxu,  multum  aquae  inde 
defluat,  quod  agros  inlegros  obruit  et  vastat  : 
facile  enim  aperitur  foramen  ,  et  scmel  aper- 
tum  difficile  claudiiur  :  ita  pariler  qui  initium 
dat  litibus  etjurgiis,  dat  occasionem  et  viam 
apeiit  magnis  jurgiis  ,  rixis  ,  seditionibus  et 
bellis,  quae  deinde  diflicillimum  estsopire,  quo 
fit  ut  aliquando  totae  civilates  ,  provinciae  et 
regna  in  schismata  abeant,  el  in  bella  diuturna 
concitentur.  Lis  enim  lilem  serit ,  non  unam, 
sedmultas,  sicut  ab  uno  frago  serunlur  plu- 
rima. 

Et  antequam  patiatur  contumemam  ,  judicium 
deseiut.]  Est  anlithesis  hemistichiipraecedeniis, 
quales  hic  passim  occurrunt,  q.  d.  E  conlrario, 
qui  jurgia  vitat,  ille  statim  lilem  et  judicium 
forense,  antequam  paliatur  contumeliam,  dc- 
serit.  Aut  potius  est  illatioet  conclusio  ex  priori 
hemislichio  educta ,  q.  d.  Qui  dat  inilium  liti, 
aperitjanuam  magnis  jurgiis;  ergo  qui  sapit, 
initio  litem  et  judicium  forense  deserit,  anle- 
quam  patiatur  contumeiiam,  et  antequam  lili 
per  secula  duraturae  sese  implicet.  Hunc  esse 
sensum  patet  ex  Hebraeo,  qui  habet  :  Antequam 
tis  commisceatur,  dimitte.  Ita  R.  Salomon,  Abeu 
Ezra,  Jansenius  et  alii;  unde  Tigur.  verlit:  Ui 
qui  aquisaperit  (exitum  et  fluxum) ,  sic  qui  pri- 
mum  occasionem  Utigandi  dat;  anlequamtis  com- 
misceatur,  abjicienda  est ;  et  Vatablus  :  Veiut  is 
qui  aperit  ripam  fluvii,  etc. ,  nam  a  principio  aqucr, 
exittts  parvus  est ,  sed  postea  fit  magnus;  ita  et  in 
lite.  Docet  ergo  Salomon  prudenti  fugiendas 
esse  liles,  ideoque  prima  ejus  initia  succidenda  ; 
quia,  dato  iniiio,  lites  sensim  sine  sensu  in- 
crescunt,  fiuntque  inextricabiles  et  insupera- 
biles  ,  ut  homini  quietem,  opes,  famam,  vilam 
et  subinde  conscientiam  adimant.  Unde  Baynus 
sic  breviter  et  clare  explicat,  q.  d.  Sicut  ille  qui 
aperit  aquas,  el  fossam  scindit,  magnae  inun- 
dationis  causam  praestat,  quam  postea  non  po- 
test  cohibere,  neque  revocare  :  sic  contentioni 
et  jurgio  facile  esldare  principium;  litem  vero 
componere  diflicillimum.  Vel  sensus  est,  q.  (1. 
Qui  principium  dat  conlentioni,  totius  litis  est 
habendus  auctor;  sicut  ille  qui  aperit  et  dimit- 
lit  aquas  inundare  super  terram,  quae  prius  suo 
alveo  defluebant,  inundalionis   est   auctor.   Et 


COMMENTAMA  IN  PllOVGn 

proinde,  ui  in  ctBteria  affectibua  moderandia, 
prlncipiia  obslandumeatj  Ua  quoque  io  lilibua  et 
contentiooibua :  uam,  ut  nqua  rupta  foaao  non 
potesl  revocari.ita  oec  Ira:  et  cooleollo,  ubi  se- 
mel  ccaperit ,  virea  acqufrit. 

Proverbium  btcreaiarchaa  et  aectarum  ma- 
gistroa  maxime  condemnat,  iuxta  aenium  al- 
legoricum.  Antiatrophum  hulc  aententios  eat 
illud  Arabum  adagium,  centur.  1.  n.  19  :  Ssto 
onager  eui  iuptrveniunt  venatores  t  kl  eal  celer- 
rime  fugo,  cum  ex  inopinato  iil>i  auperveniunt 
rixas ;  onagri  enim  in  fuga  el  cursu  aunt  celer- 
rimi.  r.t  ilTud  paradoxum  Plalonia,  qnod  cilat 
Giceroin  Tuacul.  Dimidium  plustoto.  Saepe  enim 
avari  in  lile  cupiunt  totum,  et  parli  adversae 
diniidiinn  offurenli  non  aoquieacunl ;  aed  lite 
lotum  repetunt :  quo  lit  utsaepe  causa  cadant, 
el  qui  totnin  avareambiebant,  totum  perdant ; 
illia  ergo  dimidium  cst  plus  toto.  Sic  S.  Gregorius 
Nazionzenus  ultro  cessit  Archiepiscopatu  Gons- 
lanlinopolitano  ut  lites  Episcoporom  sedaret, 
usurpaos  illud  Jonse  :Si propter  me  ortacst  tcm- 
pcstas  ,  projicite  me  in  mare,  ut  vos  jactari  desi- 
natis,  qui  proinde  in  distichis  iambicis  ita  n.  53. 
cousulil  : 

I.iles  pavorem  queis  movent ,  iras  fugnnt. 
Lites  furorem  nam  saepe  gignunl  gravein. 

Idem  consilium  fledit  Ghristus.,  Mattli.  5.  25  : 
Esto  consentiens  adocrsario  tuo  cito ,  dum  es  in 
via  cuin  eo ;  ne  forte  tradat  le  adversarius  judici , 
etjudex  tradat  teministro,  et  in  carccrem  mitta- 
ris.  Amcn  dico  tibi:  i\on  exies  inde ,  donec  reddas 
novissimum  quadranlcm.  El  v.  UO  :  El  qui.vutt  te- 
cum  judicio  contendere ,  et  tunicam  tuam  tollere , 
dimittc  ei  ct  pallium.  Gt  S.  Angnslinns  in  Rcgnla 
C  37.  ita  sancit  :  Lites  aut  nullas  habeatis ,  aut 
qudm  celerrimc  finiatis,  ne  ira  crescat  in  odium , 
el  trabcm  faciat  de  festuca  ,  et  animam  faciat  ho- 
micidam.  Sic  enim  legilis  :Quiodit  fratrcm  suum 
homicida  est ,  1.  Joan.  3.  Qnia  ,  nl  idem  ait, 
episl.  87 :  Sicut  acctum  corrumpit  vas  ,  si  diu- 
tius  ibi  ftterit ;  sic  ira  corrumpit  cor,  si  in  alium 
dicm  duraverit.  Huc  accedit  S.  Gregorius  qni 
alltus  litium  exordium  arcescens,  illud  tribuit 
ruplurse  silentii.  Sicenim  scribit  part.  3.  Pastor. 
admonit.  15  :  tlinc  (ex  mulliloquio)  seminantur 
stimuli ,  oriuntur  rixtt ,  accenduntur  faces  odio- 
ram,  pax  exstinguitur  cordium.  Unde  bene  pcrSa- 
lomonem  dicitur  :  Qui  dimiltit  aquam,  caput  est 
jurgiorum.  Aqttamquippe  dimitlere,  est  linguam 
in  (luxum  cloquii  relaxare.  Qtto  conlra  in  bona 
cliam  partc  ilerum  dicilur  :  Aqua  profunda,  verba 
ex  ore  viri.  Qui  ergo  dimiltit  aqttam,  caput  est 
jurgiorttm ;  quia,  qui  linguam  non  refrenal ,  con- 
cordiam  dissipat.  Eadem  habet  1.  7.  Moral.  c.  17. 
S.  Gregor.  de  more  secutus  Beda  sic  brevi- 
ter  explicat :  Qui  dimittit  aquam ,  caput  est  jur- 
giorum;  quia ,  qui  linguam  non  refrenat ,  concor- 
diam  dissipal.  Unde  e  diverso  scriptum  est,  Prov. 
26  :Qui  imponit  stulto  silentium,  iras  dissipat.  Sic 
etSalonius,  qui  per  aquam  metnphorice  accipil 
Iinguam,  quse  inslar  aqiue  mobilis  est  et  iluxa. 
Figurate ,  ait,  hoc  dictum  est ;  nam  per  aquam 
designalur  lingua  Lcvis  et  fluxa  ;  et  qui  immodice 
linguam suamrelaxat ,  capul estjurgiorum;  quia, 
qui  linguam  suam  non  refrenat  ,.jurgia  et  lites 
concitat ,  et  concordiam  dissipat.  Maxime  id  ve- 
rum  est  in  eo  qui  revelal  secretum  amici,  sive 
yitiuui,  sive  consilium,  sive  propositum ;  bic 
enim  causa  est  inimiciliae,  odiorum,  rixarum 


BIA  SALOMONIS.  Gap.  XVII.  h>A 

el  liiiiun.  Minus  recte  Ljranui  pe?  aquam  accl 
pii  riitmit ,  quod ,  ui  llle  aiebat ,  eal  aaua  i  itit . 
livein  vite  per  aolem  decocta,  q.  d.  Qut  dimiuit 
aquam,  bibena  vinum  nimia  rorte,  capui  eat 
Jurgiorum  (pue  oriunlur  cx  ebrielate,  et  ant\ 
<iuani  patiatur  contumeliam  ,  Judicium  (diacrelio- 
nis )  deserit ,  lapdendo   proximum  aine  cauaa. 

Secundo,  appoaile  lic  exponaa  ,  q.  d.  Qul  <U- 
miuit,  vcl  ut  Hebr.  eat,  aptrit  aquam  Qumloia, 
vel  fontis  aul  ilagni ,  ut  acilicel  eam  quaajuiia 
cst  commpnia  In  auoa  uaua  derivel  ,  aibique 
quasi  appropriet ;  hic  eit  origo  d  causa  jurgio- 
rum.Sic  videmua  molitorea,  dum  aquam  publi- 
cam  atl  siiiiin  molendinum  derivant,  incidere 
in  lites  cuni  nautis ,  qui  queruntur  aquam  flu- 
minis  ab  illis  imminui,  ul  per  illudjam  navi- 
garc  nequeant;  et  cum  agricolia  ,  qul  queruntur 
agris  suis  aubductam  et  suffuratam  Qnminia  Ir- 
rtgationem  ;  etcum  quibuavii  aliis ,  qui  ejuidem 
adaquationem  sihi  ademplam  lenliunt,  eamque 
jurc  repelunt.  Paroemia  ergo  lisec  aignificat  cau- 
sam  litium  frctpientem  esse,  cnm  tptis  bona 
commimia,  qualis  est  atpia  ,  sibi  facil  propria  : 
tunc  cnim  cseleri ,  tpiibus  commune  erat  bo- 
num,  iu  illum  insurguni,  illique  lilem  intentant. 
Quare,  qui  sapil,  antequam  patiatur  contume- 
liam,  judicium  dcserii ,  nialens  cetlere  re  quam 
in  snos  usus  converlerat,  illamque  publico  i)ono 
resliluere,  quam  in  lites  incidere  qtiibus  sibi 
ignominiam  el  mulclam  accersat,  tlum  quasi 
I)oni  publici  depeculator  condemnatur,  infa- 
matur  el  mulctalur.  Hinc  illa  sapienluin  vox  : 
Qui  in  communi  singularia  ambit ,  auclor  csl  li- 
tium.  Et  illutl  Isocralis  ad  Demonicum :  Ex  com- 
munibus  procurationibus  discede  non  dilior ,  sed 
gloriosior;  mullis  enhnpecuniis  melior  est  profecta 
a  muliiiudinc  latts.  Sic  vitlemus  in  monasieriis 
eos,  qui  in  singularia  qiuerunt,  omnium  in  se 
odia  concitare.  Singularis  enim  adomnia  sua  slre- 
nuusi  ad  communia  est  piger ,  ail  S.  Bernardus 
tiacl.  de  Gradibus  superbuc  gradu  5. 

Redeo  atl  dimilleniem  aquas.  Sane  cernimus- 
Romse  crebras  oriri  lites  de  aquis  foniiuni  , 
v.g.  de  aqua  Virgine,  ex  qua  plerique  bibunt, 
de  canalibus  fonlium  ,  quos  Sixtus  V  et  Paulus 
V  Ponlif.  in  Urbem  induxerunt.  Cum  enim  iise 
aquae  per  uncias  et  semuncias  in  minores  lubos 
el  canales  derivalae  variis  sint  divcndilee,  ac 
ssepe  fontes  tanium  aquee  non  snggerant ,  quan- 
tum  cuilibet  divenditum  est,  aut,  si  suggerant, 
id  alio  divertatur,  quod  facile  faclu  est,  si  quis 
ttibum  majorem  aut  tlemissiorem  tubis  aliorum 
communi  concbse,  in  quam  fons  iniluit,  inse- 
rat;  hic  enim  majorem  et  puriorem  aquam  bau- 
riet  cum  cseterorum  tlamno;  tunc  sane  dam- 
num  passi  litem  illi  vcl  berisqui  aquam  diven- 
ditlerunt,  movent ,  coguntque  tubos  omnes  atl 
seqnilibrium  communi  conclue  inseri ,  et  ad 
quantilatem  uncise  vel  semunciae  ,  qua  aquam 
emerunt  praecise  redigi ,  ne ,  si  majores  ma- 
neant,  plus  aquse  sugant  quam  parest,  quod 
proinde  sortem  aliis  debitam  iinminuat. 

Tertio,  aliqui  sic  exponunt,  q.  d.  Qui  dimifit 
aquam,  id  est  qui  dimitlit  memoriam  bencft- 
ciorum  (quam  Plutarch.  1.  de  Amiciiia  vocat 
gratiarum  dolittm)  ab  amico  accepiorum  ,  co- 
rumque  obliviscilur ,  bic  caput  est  jurgiortun  ; 
quia  beneficia  vinculum  sunt  amiciliae,  quse  ,  si 
per  ingratitudinem  obliviosam  aboleantur,  mox 
vetcres  injurise  refricantur  ,  Ct  novae  succedunl, 
qu;e  jurgiorum  sunt  semina.  Vcrum  buic  exposi- 


462  COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVII. 


tioni  non  cohneret  allera  pars  hemistichii  :  Et 
antequam  patiatur  conlumeliam,  judicium  deserit. 

Quarto,  aliicensent  allucli  adaquam,  quaeagit 
rotam  molendini ;  haec  enim  per  aquam  inlluen- 
tem  circumacla,  si  nou  habet  frumentum  quod 
molat ,  lapides  ipsos  molares  rotatu  suo  ita  al- 
lidit,  ut  ex  iis  velut  e  silice  ignem  eliciat,  qui 
conlinua  lapidum  collisione  increscens  ,  ingens 
excitat  incendium,  quo  totum  molendinum  ex- 
uritur;  simili  enim  modo  lingua  in  familiari- 
hus  colloquiis,  cum  non  subest  aliqua  utilis  mate- 
ria,  quam,  ut  ita  dicam,  molat,  subjectum  sibi 
lapidem  atleril,  id  est  ad  proximorum  detrac- 
tiones,  probra  et  conlumelias  se  vertit,  quibus 
rixarum  ignetn  suscitat,  adeo  ut  illius  scinlil- 
lis  non  una  tantum  domus,  sed  urbes  magnse 
non  raro  deflagrent.  Rota  ergo  molaris  discor- 
diarum  incendium  excitans  est  lingua  effrenis, 
tle  qua  S.  Jacobus  c.  3.  6  :  Lingua,  inquit,  con- 
stituitur  inmembris,  qace  maculat  totum  corpus  , 
et  inflammat  rotam  nativitatis  inflammata  a  ge- 
lienna.  Ubi  Vatablus  :  Lingua  esl ,  inquit,  qua 
adducit  in  discrimen  totum  hominem,  cum  in- 
consuite  movetur ,  ut  more  molendinorum  totum 
molendinum  incendant ,  ubi  nimio  motu  ignem 
conceperint.  Et  antequam  patiatur  contumeliam , 
deserit  judicium,  scilicet  vir  sapiens  contentio- 
nem  dimittit,  priusquam  adversarius  convicia 
in  illum  jaciat ,  et  dedecus  aliqnod  ipsi  afflet. 
Hicsensus  profundus  est  etapposilus,  sed  multa 
supplet,  ipsique  scnlenliae  adjir.it. 

Quinlo,  Septuag.  Hebr.  mn  madon  ,  quod 
Nosler  verlit  jurgiorum  ,  vertunt  justitiam  : 
vxadon  enim  significat  litem  ,  rixam  ,  conlen- 
tionem  et  judicium  ;  lites  enim  in  judicio  apud 
judicem  peraguntur  ,  ut  judex  eas  ex  justitia 
decidat  et  definiat.  Rursum  pro  dimittit ,  vel , 
ut  Hebr.  est  aperit  aquam  ,  Septuag.  vertunt  : 
Potestatem  vel  licentiam  dat  sermonibus.  Videntur 
enim  alludere  ad  clepsydram  ,  quas  oliin  fie- 
hat  ex  aquae  (  uti  nunc  fit  ex  arenae  )  lluxu  ; 
olim  enim  actores  etaccusatoresin  judicio  per- 
orabant  ad  clepsydram  ,  ut  ,  cum  illa  effluxis- 
set,  cessarent  ct  darent  locum  reis  ad  se  de- 
fendendum.  Unde  Apuleius  de  Asino  aureo  : 
Rursum ,  ait,  prxconis  amplo  boatucitatus  accu- 
sator  quidam  senior  exsurgit  ,  et  ad  dicendi  spa- 
tium  vasculo  quodam  in  vicem  colli  gracilitate 
fistulato ,  ac  per  hoc  gultatim  defluat  infusa  aqua, 
ad  populum  sic  orat.  Hinc  ab  aqua  graece  dicta  est 
clepsydra,  quasi  y.ivfousx  uSwp ,  idest,  suffurans 
aquam.  Et  Philoslralus  in  Adriano  Sopbista  , 
appellat  sophistas  clepsydrae  ,  qui  ad  fluxum 
aquae  exercebantur.  Et  Cicero  lib.  3.  de  Oratore 
de  Pericle  loquens  :  At  hunc  ,  ait ,  non  clamator 
atiquis  ad  ctepsydram  latrare  docuerat.  Quare 
dimittere  aquam  in  clepsydra  ,  est  dare  licen- 
liam  et  initium  perorandi.  Igitur  Septuag.  sic 
vertunt  :Potestatem  datsermonibus  principiumjus- 
tilix  ;  prcecedit  autemegestatem  contentio  et  jur- 
gium;  vel,  utclarius  vertit  Auclor  Catenae  Gncc. 
Principatus  (Graecum  enim  «pxi  et  principatum 
et  principium  significat  )  justus  orationi  liber- 
tatemet  potestatem  impertit ;  dissidium  autem  et 
pugna  ad  egestatem  viam  sternit ,  q.  d.  Judex  vel 
princeps  justus  dat  litigantibus  ,  puta  tam  ac- 
tori  accusandi,  quam  reose  defendendi  justum 
ad  perorandum  spatium  ;  qui  vero  cautus  et 
prudens  esl ,  liles  et  liligia  fugit  ;  quia  hae  liti- 
ganles  depauperant ,  et  ad  egestatem  redigunt. 
Plurimae  enim  ut  continuae  liiiganlium  suntex- 


pensse  in  advocatos,  procuralores  ,  testes  ,  ju- 
dicem,  etc.  ,  qui  litiganlium  opes  emungunt. 
Sic  ergo  explicata  versio  Septuag.  eodem  redit 
quo  Vulgala  Latina. 

Symbolice  noster  Alvarez  de  Paz  tractat.  de 
Mortificat.  inter.  per  aquas  accipit  cogitationes 
menti*  ,  quas  omnes  Sancli  in  Deo  coeloque  col- 
ligunl  et  defigunt  ;  ideoque  sanctam  ,  quielam 
et  laetam  agunt  vilam.  Quod  si  per  incuriam  eas 
dimittant,  etdeorsum  lluere  sinant,  ut  scilicet 
cogitent  de  pompis  et  vanilatibus  mundi ,  illico 
oritur  in  eis  mentis  distraclio  ,  inquietudo  ,  lis 
et  jurgium;  durn  concupiscenlia  trahit  mentem 
deorsum ,  charilas  vero  sursum.  Quod  animae 
jurgium  fuse  describit  Apostolus  Roman.  7. 
Quocirca  Christus  Marthae  circa  mulla  sollicitae 
ait :  Martha,  Martha,  sollicila  es,  et  turbaris  erga 
plurima.  Porro  unum  est  necessarium.  Maria  op- 
timam  partem  elegit  ,  quce  non  auferetur  ab  ea  ; 
Lucae  10.  ki.  Et  S.  Gregor.  Nazianz.  in  Carm.  de 
Bealitudine  : 

Felix,  ait ,  a  mundo  abstractus  ,  qui  vivit  eremo 
In  rigida ,  et  mentem  tollit  ad  astra  suam. 

Felix  qui  ,  multis  junctus  ,  non  plurima  versans 
Distrahitur  ,  pectus  sed  dedit  omne  Deo. 

Felix  ,  qui  Ghristum  fortunis  omnibus  emit ,  etc. 
Non  homo  jam  ,  sed  quis  de  grege  coelicolum. 

15.  Qui  justificat  ( id  est ,  justum  pronun- 

lial)  IMPIUM  ,  ET  QUI  CONDEMVAT  JUSTUM  ,  ABOMI- 
NABILIS  EST-UTERQUE   APUD    DOMINUM.  ]  Hebr.    BSt 

elegans  paronomasia  :  pny  JPUnm  Wl  pn  1*2 
matsdic rasca  amarsciatsaddic,  id  est,  utPagnin. 
Justificans  impium  ,  et  impium  faciens  justum  , 
abominatio  Domini  sunt  etiam  ambo  ;  Septuag. 
Qui  justum  judicat  eum  qui  injustus  ,  injustum 
aulem  eum  quijustus  ,  immundus  et  abominabitis 
apud  Deum;  Vatablus  :  Ex  xquo  (quasi  parem  in- 
justitiam  et  parem  iniquitalem  )  abominatur 
Dominus  tam  eum  qui  scelestum  absotvit  ,  qudm 
qui  insontem  damnat :  par  enim  Deo  fit  injuria  , 
et  par  est  perversio  justitiae  ,  sive  eam  justo  , 
cujus  est  ,  deroges  ;  sive  eam  injusto  ,  a  quo 
abhorret,  arroges.  Ratio  quasi  a  priori  est,  quod 
Deus  per  essentiam  sit  ipsa  justilia  increata  , 
immensa  et  fontalis  ;  ab  ea  ergo  velut  a  fonte 
manat  omnis  justitia  creata  Angelorum  et  ho- 
minum  ,  quam  proinde  ut  suam  amat  ,  ac  vice 
versa  odit  et  abominatur  omnem  injustiliam  , 
quasi  sibi  essentialiter  conlrariam ,  et  ii  daemone 
profectam. 

Tripliciter  id  fieri  solet ,  pertres  impietatiset 
impii  judicii  gradus  ,  gradatim  increscenles. 
Primoenim  Auctor  Cateuae  Grasc.  exponit  hasc 
de  judicio  privato.  Judicare,  inquit,  hocloco  non 
refertur  ad  forum  civile  ,  sed  ad  judicium  et 
sensum  animae.  Idem  est  hic  enim  judicare  , 
quod  reputare  vel  xstimare.  Colligitur  hoc  ex  eo 
quod  apud  Deum  immundum  et  execrabilem 
illum  esse  praedicat,  qui  juslum  injustum  judi- 
cat ,  et  conlra  injuslum  justum.  Monet  autem 
perhocSapiens  nequidunquam  justoaut  vero 
anteponamus.  Qui  enim  juslutn  condemnat ,  et 
absolvit  injustum  ,  gravem  facit  injuriam  ju6to, 
utpote  insonii  et  innocenti ,  ac  ipsi  justitiae  et 
virtuti.  Denique  occasio  et  causa  est  ut  alii 
mores  injusti  imilenlur,  justi  vero  aspernentur. 
Id  saepe  faciunt  homines  ex  privato  amore  vel 
odio  ;  quem  enim  amant  ,  ejus  actus  licet  vi- 
tiosos  excusant  et  laudant ;  quem  vero  oderunt, 
ejus  actus  licel  honeslos  culpant  et  sinistre  in- 


commkntama  in  PnovrnniA  SALOMONIS.  Cap.  XVII.  668 


terprctantuis  Hoc  cst   quod   querltur   Psaltes 

Psalm.  9  :  l.atidatttr  prccator  in  tlrsidi  riis  anitntt 
siuv  ,  1 1  iniqutu  benedicitttr.  Sic  niulii  laudant 
aetua  omnes,  etiam  vltioaos,  divitum ,  nobl- 
I  m  in,  potentum  ,  adulando  ,  quia  ab  iia  ofllcium 
vel  beneflcium  ipertot.  Ita  expHcsl  S.  Hieron. 
in  eplat.  ad  Phllemon.  cuitra  verba  tramalata  sunt 
in  Jui  Canonicum  ,  el  nabentur  1 1.  q.  8.  can.  5a  . 
Si  quis  di.trrit  ,  tt  can.  55  :  Si  quis  kominem.  Sl 
quis  ,  Bit ,  Itominrm  ,  qui  sanclus  non  r.st ,  sanrtam 
rssr  rrrdidrrit  ,  rl  Dci  rnm  jitn.rrnt  sorirtati  , 
Cltristttm  violat  ,  ctijus  corporis  omncs  vtrmhra 
sumus.  Qui  ilicit ,  ait ,  iustum  tnjustum  ,  ct  injtts- 
tttm  jasttim ,  abominaliilis  ittcrqitc  aptttt  Dcitmest. 
Similitrr  qui  sanrltim  dirit  cssc  non  sancttim  ,  et 
rttrstim  non  sanctttm  asserit  sanctum  ,  abomina- 
bilis  apud  Dcam  cst. 

Secundo  ,  Baynus,  Vatablus  ,  Janscnius  el  alii 
haec  exponunt  de  judicio  forensi  ,  quo  judex 
vel  amore,  vcl  odio ,  vcl  metu  ,  vol  monere 
corruptus,  condeinnat  innocentem  el  absolvit 
nocenlem,  juxla  illud  IsaiaeS.  i&  :  Quijustifica- 
tis  impium  pro  mttncribus  ,  et  jastitiam  jitsti  au~ 
fcrtis  ab  eo.  HSBC  est  insignis  injustilia  proprie 
dicta  ,  cvcricns  jusliiiam  coninuilalivani  ,  ac 
proinde  obiigans  ad  resiiiuiionem.  Judex  cnim 
a  Deoconsiilulusest  ,  ulquasi  vicarius  nomine 
Dei  justitiam  administret  ,  et  jus  suum  cuiquc 
tribuat ;  quod  si  non  facit  ,  Dco  et  justitiac  et  in- 
nocenti  gravem  injuriam  irrogat,  atque  ad  res- 
litulioncm  damni  tenclur. 

Tertio  ,  hasc  senlenlia  accipi  potcst  de  ipsa 
jusliiia  et  injustitia  ,  q.  d.  :  Qui  justificat  im~ 
pium  ,  id  est,  impielatem  impii ,  et  qui  condcm- 
nat  justum  ,  id  est  ,  jusliliam  justi  ,  abomina- 
bilis  est  Deo.  Id  faciunl  homines  perversi  ,  qui 
vitia  virtulum  nomine  palliant ,  et  virtules  vi- 
liorum  specie  delionestant  ;  verbi  gratia  ,  qui 
pielatem  vocant  hypocrisim  ,  parcimoniam  vo- 
cant  avaritiam  ,  prodigalilatem  vocant  libera- 
lilatem  ,  obscenitatem  vocant  urhanitatem. 
Hursum  superbum  vocant  magnanimum  ,  hu- 
milem  vero  pusillanimem  ;  temerarium  vocant 
audacem  ,  modestum  simplicem  ;  gulosumvo- 
cant  jovialem ,  ahslemiumautem  scrupulosum, 
et  ila  de  caeteris. 

Hiclertius  et  summus  est  impii  judicii  et  im- 
pielatis  gradus.  Hi  enim  totam  virtutum  etvilio- 
rum  formam  naturamque  inveriuntet  perver- 
tunt,  perinde  ac  si  quis  humanilatem  homini 
adimeret  ,  eamque  hestiae  cuipiam  transcrihe- 
rel ,  ac  ferilatem  aheslia  in  hominem  transfer- 
ret  ;  ilaque  faciunt  ut  homines  vitium  pro  vir- 
tute  capessant  ,  virtulem  vero  quasi  vilium 
ahominentur.  Quocirca  ahominahiles  sunt  Deo  , 
qui  proinde  eis  vae  aelernaB  malediclionis  inten- 
lat  ,  dicens  Isaiae  5.  20  :  Vce  qtd  dicitis  malum 
bonum,  ct  bonum  malum  !  Ubi  illuslres  hac  de  re 
sententias  S.  Gregorii  ct  S.  Maximi  recitavi. 
Huic  Salomonis  sentenliae  parallela  est  illa  Ara- 
hum,  cent.  1.  num.  11  :  Esto  unicuique  Ubra  ,  id 
est ,  esto  unicuique  aequus  et  justus. 

16.     QUID    PRODEST    STULTO    HABERE    DIVITIAS  , 
CUM    SAPIENTIAM    EMERE    NO.N    POSSIT  ?   ]  Hchr.    Ut 

quid  pj'etium  in  manu  sltttti ,  ut  emat  sapienliam  , 
et  cor  non  est  ei?  ila  Pagninus  et  Ahen  Ezra  :  Vt 
quid,  ait ,  opes  slullo  ,  cum  corde  careat ;  id  est  , 
cum  nulla  sapientiae  cupidilaie  lenealur,  ideo- 
que  indocilis  sil  et  sapieniioe  incapax  ?  Sensus 
crgo  est  ,  q.  d.  Frustra  siultus  ,  id  est  vitiosus  , 
hahel  divitias,  cum  iis  sapientia  per  se  emi 


ncqucal  ,  ncc  ipsc  btfoeat  enr  ,  id  ol  ,  ;iiiimuui 

ci  prudentiam  ,  ad  eam  comparandam  ,  trt  acl- 
licel  snis  opibus  comparel  sibl  libroael  rlros 
saplentea ,  qul  eum  ivpientlam  doccani  ;   imo 

ciiui  i|)sc  sil  vccois  cl  eXCOTS  ;    hinc  di\iliis  ad 
sua  vitia  ,  pula  gulani  ,    liliiilincin  tH   f.isliiui 
ahulilur.  Divitiae  ergO   in   iiiaiiu  slulii    suril  id 
quod  ghidius  iu  niauii  fiirciiiis  ,    qnj  sdlicel  6X 
furore  co  nti  nescit ,    scd  ad  siiain  et   aliorum 

Isaslonem  abutitnr.  Bsl  mioals  ;  perum  entm 
dicilur,  sed  plos  sigwiflcalur  ;  dieitnr  efffm  opes 

non  prodcsse ,  scd  lignlQcatuf  cas  obesie ,  et 
nocerc  pluriinuin  slullo  ,  utpote  qucin  Faciunt 
superbum  ,  gulosum  ,  luxuriosum  ,  etc.  Signi- 

ficat  Salomon  divilias  sinesapicntia  cssc  iiiuiilcs 
et  vanas ,  imo  noxias ,  co  quod  a  sapiente  per 
sapicntiam  in  opera  utilia  pietatil  et  niiscricor- 
diae  sapienter  cxpcndi  dchcanl.  Cnde  Septuag. 
cx  iis  S.  Amhros.  lih.  1.  Ollic.  cap.  27.  vcrlunt  : 
VI  quid  abundanl  pccunicc  imprudenti?  acquircre 
cnim  sapicntiam  excors  non  poteril.  Unde  infert 
S.  Ambros.  :  Primus  igitur  o/}icii  fons  prudcnlia 
cst. 

Secundo,  Chald.  vertit :  Adqttid  prodest  ne- 
goliatio  vel  mercatura  slullo ,  qui  non  liabet  cor , 
neque  scienliam?  q.  d.  Mercatorqui  lotus  inten- 
dil  mercalune  el  lucro,  ut  augeat  opes  ,  nec 
hahet  cor ,  id  est ,  animum  et  prudentiam  ad 
comparandam  sapienliam  ,  id  est  virtutem  qua 
honeste  vivat ,  et  ad  felicitalcm  opesque  coeles- 
tes  perveniat,  hic  ulique  slultus  cst ,  ac  frustra 
mcrces  opesque  conquirit.  Unde  Aristot.  lih.  2. 
hhetor.  cap.  16  :  Divilia?  ,  ail  ,  niiiil  fere  atiud 
sunl  quam  felix  amentia.  ElS.  Chrysosl.  homil.7. 
in  epist.  ad  Collossenses  ail  cupiditatem  dites- 
ccndi  esse  helluamet  monslrum  monslrosius 
Scylla  ,  Chimera  el  llippocenlauro,  ac  proinde 
cupidum  habere  omnes  simul  beltuas.  Idem  sanc- 
tus  Chrys.  hic  in  Calena  Grcec.  :Sensus,  ait, 
mysticus  est  :  Qttorsum  paganis  aat  liareticis  da- 
tur  sapientia  ;  cum  ad  damnationem  suam  ilta 
abulanlur  ?  Quorsum  dilescere  fcslinas ;  cum  ante 
omnia  illttd  parare  te  oporteat  ,  quod  omnibtts 
pecuniis  prastanlius  ,  et  ad  salutem  animarum 
magis  necessarium  est ,  nempe  sapientiam  ? . 

Ex  dictis  patet  ratlicem  et  quasi  ralionem  ii 
priori  hujus  senlenliae  esse  praestaniiam  sa- 
pientiae  et  vilitatem  opum  ,  cx  qua  lit  ut  opcs 
sapienliae  velut  inslrumenta  suhservire  ,  ab  ea- 
que  rcgi  reclequeet  sapienter  expendi  deheant, 
ut  suum  finem  ,  ad  quem  a  natura  cl  a  Deo 
crcataj  sunt  ,  assequanlur  ;  quo  filut.stulto 
quisapienlia  caret  opes  sintinutiles  etnoxiae. 

Symholice  ,  Beda  ,  Dionys.  Cajetan.  Jansen. 
el  alii  :  Diviliae  spiriluales  ,  inquiunt  ,  sunt 
S.  Scriptura  ,  ingenium  ,  scienlia  ,  eloquentia, 
quin  et  fides  ;  sed  haec  non  prosunt  homini , 
ctiam  Christiano,  sistullus,  id  est  viliosus  sit; 
quia  per  haec  veram  sapientiam  ,  id  est  gratiam 
et  gloriam  ,  comparare  nequit,  eo  quod  vitiis 
suis  addiclus  sit :  Quid  prodest,  ait  Beda ,  Judceo 
vel  hceretico  liabere  dioilias  Script.  cum  in  his 
Cltristum  intettigere  non  possit  ?  Quid  vialo  Ca- 
tliolico  expedit  divitias  liabere  verce  fulei,  cttm  sa- 
pientiam  pice  actionis  habere  neglexeril  ?  Unde 
Cyrill.  in  suis  Proverhiis  (  uti  citat  hicDionys. ) : 
Avaritia  ,  ait  ,  habet  ocutttm  ,  sed  non  visttm  ; 
nam  bonum  ditigit ,  sed  summum  bonttm  (  prop- 
ter  quod  caetera  appelenda  sunt  )  non  agnoscil. 
Hinc  Ahhas  Nesleros  apud  Cassian.  Collal.  \h. 
cap.  16.  ex  hac  Salomonis  scntentia  docet  ma- 


m 


COMMENTARIA  IN  PROVEflBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVII. 


los  vcram  scientiam  habere  non  posse.  Eslo 
enim  mali  subinde  sint  philosophi  ,  et  calleant 
omnes  hnmanas  disciplinas  ;  tamen  veram 
scientiam  ,  quae  in  Dei  cognilione  ,  amore  et 
cullu  consistit,  obtinere  neqneunt. 

QUI  ALTAM  FACIT  DOMUM  SUAM  ,  QU^ERIT  RUI- 
NAM  ;  ET  QUI  EVITAT  DISCERE  ,    INCIDET  IN  MALA.  ] 

Hic  versus  deest  in  Hebraeo  ,  nisi  quod  in  eo 
v.  19.  habeatur  :  Et  qui  exatlat  ostium,  quarit 
ruinam  ;  unde  hanc  sentenliam  manassecenset 
Jansenius  ,  sed  Noster  eam  transcripsit  ex  Sep- 
tuag.  qui  sichabent :  Qui  excetsam  facit  domum 
suam  ,  qucerit  contritionem  ;  qui  autem  tortuose 
accedit  ad  discendum  ,  incidet  inmala.  Grasceest 
Qti ay.oXix^uv tou //a&£tv,  quod  Complut.  vertunt:Ue- 
nuens  discere  incidet  in  mala  ;  Auctor  vero  Ca- 
tenae  Graec.  :  Qui  ea  qux  scire  debet  discere  de~ 
trectat ,  incidet  in  mala  ;  Romani  autem  :  Qui 
tortuose  accedit  ;  axo).iov  enim  graece  vocatur 
obliquum,  tortuosum  ,  flexuosum  ,  incurvum, 
distortum,  confragosum  ,  malignum  ,  pravum; 
inde  ay.ohx^oi  idem  est  quod  obliquo,  inlorqueo , 
incurvo. 

Grammatice,sive  per  corticem  lilterae,  signi- 
licat  eos  ,  qui  aliam  aedificant  domum,  ruinam 
sibi  accersere;  nam 

Summa  pelunt  validi  slernuntque  cacumina  venti. 

Rursum  allae  domus  sua  mole  et  pondere  dehis- 
cunletruunt,  nisi  magnis  fnndamentis  crassis- 
que  parietibus  sint  subnixae  ;  hosce  autem  s.cpe 
negligunt  avari ,  sed  superbi  ,  qui  alta  spec- 
tant  domorum  fastigia,  nec  attendunt  ad  funda- 
mentorum  et  parielum  soliditatem.  Qui  ergo 
allam  facit  domum,  quaerit  ruinam  et  con- 
tritionem  ,  ut  scilicet  ruens  repenle  nimis  alta 
domus  conleralaedificatoremcumhabitaloribus 
suis. 

Jam  sub  hoc  cortice  litterae  et  sensu  quasi 
grammalicoparabolice.etquasi  medullilus  sig- 
nificatur  primo,  eosqui  suas  fortunas  elfamilias 
impendio  ditare  et  exaltare  volunt ,  accersere 
sibi  ruinam;  tum  quia  ciio  maleque  parta  cilo 
dilabuntur,  juxta  illud  c.  13.  v.  11  :  SubstaHtia 
festinata  minuelur ;  tum  quia  res  omnes  hujus 
mundi  caducae  sunt ,  cumque  ad  summum  et 
ad  culmen  pervenerunt,  deficere  et  prolabi  in- 
cipiunt. 

Secundo,  significat  eos  qui  modum  excedunt, 
et  nimis  magna  moliuntur  ,  prolahi  et  sua  se 
ruina  involvere.  Ita  sanctus  Chrysostomus  in 
Catena  Graecor.  Qui  medicum  excedit ,  inquit , 
in  penuriam  landem  dilapsus  deterior  evadit  ;  ut 
domus ,  dum  in  altitudinem  justo  celsiorem  erigi- 
tur,  ruina  pericuto  exponitur  (  fundamenta  nam- 
que  impositam  motem  sustinere  non  valent) ;  ita  in 
amentia  quoque  res  habet.  Cum  enim  rationis  nos- 
trx  basi  onus  imponimus,  quod  ferre  nequit,  deor- 
sum  ruit. 

Terlio  ,  significat  eos  qui  superbe  magnos 
ambiunt  honores  ,  dignitates  et  praelaturas,  at- 
que  officia  capessunt  sublimia  ,  quae  suas  vires 
et  dotes  superant ,  inde  cum  dedecore  dejici , 
cum  eorum  ineptitudo  vel  ambilio  ,  vel  aliud 
scelus  patefit.  Hinc  disce  insipientes  esse,  qui 
cum  gaudio  officium  regendi  alios  suscipiunt , 
pro  quibus  exactam  Deo  reddiluri  sunt  rationem. 
Quare  verum  est  illud  vulgo  Iritum  :  Vita  pri- 
vata,  vita  beata. 

Quarto  ,  significat  eos  qui  jactant  suam 
doclrinam  plus  aequo  ,  quique  docere  volunt 


quod  non  didicerunt ,  ut  habeantur  doclores  , 
trahantque  post  se  greges  discipulorum  ,  cum 
probro  deseri  vel  deponi ,  dum  eorum  ignoran- 
tia  et  vanitas  palescit.  Ita  parcemiam  hanc  in- 
terpretalur  ipse  Salomon,  dum  eam  explicans 
subdit  :  Et  qui  evitat  discere  ,  incidet  in  mala  , 
puta  in  probrum  ,  infamiam  ,  privalionem  ca- 
thedrae,  elc.  Ralio  a  priori  est,  quod  mala  evi- 
tari  nequeant,  nisi  illa  per  pruclentiam  praevi- 
deanlur,  et  praevisa  amoveantur;  prudentiam 
aulem  discere  negligit  stultus,  quo  fit  per  im- 
prudentiam  in  mala  corruat.  Pro  eviiat  graece 
esl  (7xo).ta?wv ,  id  est  obliquans  ,  delorquens  fabri- 
cam  disciplinae  et  doclrinoe  ;  qui  enim  erigere 
molilur  sine  magistro  ,  qui  est  inslar  periti  ar- 
chitecli ,  hic  eamobliquat  et  detorquet,  ac  pro- 
inde  ruinne  obnoxiam  efficit.  Sensus  ergo  est , 
q.  d.  Sicut  is  qui  oedes  altius  attollit  sine  per- 
pendiculi  ac  regulae  examine  aediftcium  statim 
ruiturum  exstruit ;  sic  pariter  sapienlia  qua: 
sine  praeceptore  ac  doctore  consttuitur ,  velut 
indirectus  etincurvus  paries,  ubi  altius  erecta 
est,  mullis  erroribus  depressa  labascit.  Nam 
praeceptoris  institutio  similis  est  perpendiculi 
ac  regulse,  quo  sapientiae  structura  regilnr,  ne 
ullis  erroribus  incurvata  hiscat  vel  fatiscat.  Ac- 
cedit  Auctor  Catenae  Graecor.  qui  sic  explicat  , 
q.  d.  Qui  cognitionem  qua  pollet ,  nimium  effert , 
itle  ab  ea  tandem  deorsum  deturbabitur.  Et  Hugo 
Victorin.  1.  1.  Didascal.  Principium  disciptince  , 
inquit,  liumilit-as  est ,  et  nihit  addiscil  inflala 
superbia,  qua  quis  vult  sine  alterius  hominis  adju- 
torio  ad  virtutis  fastigium  evotare.  Qui  altam  fa- 
cit  domum  suam  ,  qucerit  ruinam;  ct  qui  evital 
discere  ,  incidet  in  mala.  Non  omnes  qui  altas 
adificant  domos  ,  ruinam  qumrunl  ,  sed  itli  qui 
sine  firmo  fundamento,  et  sine  debita  conjunctione 
lapidum  ,  magnam  motem  conanlur  exstruere. 
Sic  qui  sine  humilitate ,  qua  se  magistro  spiri- 
tuali  docenti  subjiciant ,  votunl  aitissimam  per- 
feclionem  adipisci ,  solent  non  minimos  casus  ex~ 
periri. 

Tropolog.  monet  hlc  Salomon  fugere  excelsa , 
utpote  ruinae  vicina,  humilia  sectari,  ulpote  sta- 
bilia  et  secura ,  nimirum  : 


Et 


Et 


Alta  petit  livor,  perflant  allissima  venti. 


Procul  a  Jove  ,  procul  a  fulmine. 


Vive  tibi,et  longe  nomina  magna  fuge. 


Rursum,  mundus,  quia  supcrbus  ,  spectat 
excelsa  dunlaxat ,  hinc  imprudenter  negligit 
fundamenta ,  utpote  ima  :  quo  fit  ut  excelsa 
debilibus  subnixa  fundamentis  ruant.  Sic  statua 
illa  aurea  Nabuchodonosoris,  quae  mundi  men- 
tem  et  vanitalem  reprnesentabal,  crat  alta  sexa- 
ginta  cubilos  ;  sed  quia  justam  non  babuit  lati- 
tudinem,  hinccorruit;  lata  enim  erat  duntaxat 
sex  cubitos,  cum  debuisset  in  latitudine  esse  de- 
cem  cubitorum  ;  latiludo  enim  hominis  est 
sexta  pars  altitudinis  ejusdem.  Statua  ergo  ho- 
minis  altasexaginta  cubitos  requiritdecem  cu- 
bitos  latitudinis,  ut  docet  Vitruvius,  Cardanus  et 
alii. 

Denique  monet  hlc  Salomon  altiludinis  et 
celsitudinis  fundamentum  et  firmamentum  esse 
humililatem;  qtio  ergo  altius  vis  scandere  ,  vcl 
in  terra  ,  vcl  in  coelo  ,  eo  profundius  te  humi- 


COMMENTAMA  1N  PftOVEftBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVII. 


/.r,3 


lia.  Triia  sunl  vciba  Augusi.  in  srrinnnc  10.  dc 
Vci  bis  Domini  :  Magnus  csse  vis  ?  u  minimo  in- 
cipe ;  cogitas  magnam  fabricam  cun.Urturc  ccl- 
siludinis  ?  de  fundamcnlo  prius  cogila  humili- 
tulis. 

17.  OMNI  TEMKWE  DII.ir.1T  Qll  AMICUS  ( Cllillll. 
SOCius)  tST;  KT  KHATEIl  1N  ANUUSTIIS  COMIMIOHA Tl  11. J 

llebraeos  :  Kt  fruter  ad  angustiam  ( \el  in  angus- 
lia)  nascelur;  Syrus  :  Fraler  ad  IribttlulioiK  ni 
nuscilur ;  Chaldaeus  :  Fratcr  ud  lempus  unguslue 
nutus  cst.  Fralcr  hic  duplicitcr  accipi  polcst  : 
priino  ,  pro  fratrc  proprie  diclo  ;  secundo,  pro 
ainico.  Priorc  acccptionc  scnsus  crit,  q.  d.  Anii- 
cus  cl  fralcr  similcs  sunt ,  parisquc  sorlis  et 
condilionis.Siculcniui  auiicus  vcrus,  non  adul- 
tcrinus  ,  omni  lcmporetam  adverso  quain  pro- 
spcro  aniico  fidus  cst ;  sic  paritcr  fratcr  inaxiine 
iu  advcrsilale  se  lidum  el  verefralrcm  ostcndit. 
Ad  hoc  cnim  Dcus  et  nalura  producil  fralrcs  , 
ut  fralri  in  angusliis  adsinl  el  opilulenlur.  Sic  Jo- 
scphfraircs  in  angustiis  famis aluit,  ac Judas  Ma- 
chabajus  lratreselcognatos,  totumque  Israelem 
in  angusliis  perscculionis  ab  Antiocbo  protexit 
el  vindicavit.  Frater  enim  dicilur  quasi  fere  al- 
ter ;  alque  ,  ut  ait  Pctrarcha  :  Decet  eos  quos 
ejusdem  alvi  angustiie  continuerunt  nunquam 
sibi  in  quibuslibet  calamitalum  et  cerumnarum 
angustiis  deesse.  Id  volunt  Sepiuag.  dum  verlunl : 
In  omne  tcmpus  amicus  sit  libi;  fratres  autem  in 
necessitatibus  uliles  sint ;  hujus  enim  rei  gralia 
nascuntur ,  q.  d.  Fac  ut  amicitiam  colas  cum 
amico  el  fratre  quovis  lempore  ,  etiam  ad- 
verso ,  ut  semper  ille  sit  tibi  amicus,  et  te  ami- 
cum  scntial ;  ac  vicissim  quaere  amicum  ,  qui 
omni  tempore  libi  sit  amicus.  Ita  auclor  Calenae 
Graec.  Sensus  est }  inquil,  neque  in  laitis,  neque  in 
tristibus  amicum  deseras ;  aut  si  quos  tibi  amicos 
parare  volueris ,  tales  paralo  ,  qui  quovis  tempore 
libi  adsinl. 

Posieriori  acceptione,  quae  hoc  loco  congruen- 
tior  est ,  sensus  est ,  q.  d.  Amicus  omni  tempore 
diligit,  adcoque  in  angustiis  se  vere  amicum, 
id  est  fratrem,  ostendit.  Amicus  enim  amici  est 
quasi  frater ,  imo  saepe  plusquam  frater  ,  juxta 
illud  c.  18.  2U  :  Vir  amabilis  ad  societatem  magis 
amicus  erit,  quam  frater.  Conlra  hoc  praeceptum 
peccant  amici  delicati ,  qui  ab  amico  levi  verbo 
icli,  aut  exili  injuria  affecti,  amicitiae  tesseram 


ad  asvlutn  uUiinuuiqiic  refugium  coufugiat. 
Boc  ilgniricat  ™ct  frater  ad anguttiam  nanitur, 
ul  babcnt  llcbr.  q,  d.  SiCUt  fralcr  fralri  a:lnas- 
cilur ,  ut  cuiii  in  angusiia  udjuvct  ;  sic  pariicr 
amtcui  amico  comparalur,  ei  civilller  quail  ad- 
iiasciliir  hoclineelusu  ,  ul  ciim  iu  angusiia  ad 
juvct.  llic  cnim  esl  scopus  amicitix  ;  qucin  si 
lollis,  tollis  amiciliam  ,  cjusipic  iisuin.  I.m  siun: 
Fiulcr  in  anguslia  nuscitur,  ul  vcrlunl  aliqui  ; 
quia  sicul  inalcr  magno  dolorc  ct  aogustU)  i -x 
ulcio  fcelum  fratremque  cnililur;  sic  vera  so- 
lidaque  aniicilia  ,  vcrus(|ue  v.l  solidus  aniicus. 
paiilnr  cl  nascitur  in  adversilalc,  si  in  ca  IC 
aniico  fidum  conitanlemque  prajstct ;  perinde 
ac  palieulia  nascitur  constauli  paniooe  ad- 
vcrsilalum  ,  ac  martyriuin  nascilur  cm- 
stanti  toleralione  tormentorum  el  moitis  pro 
Chrislo. 

Quocirca  virtus  amicitiae  quasi  concipitur 
in  prosperis,  pula  in  suavi  bcnevolaqiie  con- 
vcrsalione  cum  amico  ;  eadem  vcro  cjusque 
soliditas  et  decus  proprie  gcncralur  in  adver- 
sis.  Fidelitas  enim  in  adversis  paril  amieiLiam 
solidam  et  stabilem.  Undc  Nazianzen.  in  lam- 
bic.  Ub: 

Fidis  ,  ait ,  amicis  nil  puta  prastantius. 
Quos  casus  asper  parturit ,  non  pocula, 
Qui  pro  futura  consulant ,  non  quae  placent. 

Fralcr  ergo  non  tam  necessiludinis  jure  os- 
lendilur,  quam  necessitalis  occasione.  Igitur 
sicut  anguslia  uteri  enilitur  foetum  et  fratrem  , 
sic  anguslia  tribulationis  quasi  uterus  enililur 
paritque  veram  solidamque  amicitiam  ct  ami- 
cum. 
Porro  R.  Levi  sic  explicat  t&  nascitur ,  q.  d. 


Frater  a  fratre  ,    dum  prospere 


agit 


sacpc 


negligitur;  at  si  in  calamitalem  incidat,  illico 
ad  ei  succurrendum  excitalur,  natura  ad  id  im- 
pellente  ,  cum  eadem  compagine  corporis  os- 
siumque  constet. 

Amicilia  vero  supernaturalis  est  amor  et  cha- 
ritas ,  quac  Deo  nitilur,  unilur  et  concilialur  ; 
propter  Deum  enim  quem  diligis,  diligis  et  ami- 
cum.  Quare  sicut  amorem  Dei  praeponis  amori 
cujuslibet  rei  terrenae,  sic  et  amorem  amici ;  et 
sicut  in  angustiis  non  deseris  Deum  ,  sic  nec 
amicum.  Idem  enim  est  amor  quo  amas  Deum, 


rumpunt.  An  juslum  est  unius  injuriolae  pra;-     et  amicum  propler  Deum.  Unde  Beda,  per  ami 
textu  aboleri  tot  tantorumque  beneficiorutn  ju»     cum  accipiens  Deum  ,  sic  explicat :  Qui  Domi- 


et  memoriam  ?  0  quam  verum  est  illud  Plauti 
inPoenulo!  Si  quid  benefacias ,  levior  pluma  est 
gratia  ;  si  quid  peccatum  sit ,  plumbeas  gerunt 
iras. 

Fundamentum  hujus  sententiae  ct  quasi  ratio 
a  priori  est  quod  ainicitia  naturalis,  qualis  fuit 
Philosophorum  et  Elhnicorum,  ut  sit  virtus  , 
non  utilitatis,  sed  honestatis  causa  ineatur.  Bo- 
num  autem  honestum  praestat  utili,  eoque  cst 
altioris  ordinis.  Quare  ut  hoc  bonum  honestum, 
sive  honestatem  amicitiae  tuearis,  necesse  est 


num  vere  amat ,  omni  tempore  ejus  cuslodit  amo- 
rem;  neque  in  angustia  passionis  deserit ,  quem 
in  pacis  tranquiUitate  confessus  est  ,  uti  fecit 
S.  Siephanus ,  S.  Laurenlius ,  S.  Vincentius,  cae- 
terique  Marlyres.  Ita  S.  August.  (velquisquis 
est  auctor)  1.  de  amicilia,  cap.  10 :  Fundamentum 
amicitia ,  ait ,  Dei  amor  est ,  ad  quem  omnia 
qux  vel  amor  suggerit ,  vel  affeclus;  omnia  qucp. 
vel  occulte  aliquis  spiritus,  vel  palam  quislibet 
suadet  amicus ,  referenda  sunt ,  diligenter  inspi- 
cienda;  ut  quidquid  astruitur,fundamento  conve- 


ejus  causa  bona  utilia  postponas,  iisque  cedas     niat;  et  quidquid  illud  excedere  deprehenditur ,  ad 


et  si  opus  sit,  prodigas  et  perdas  in  gratiam 
amici  et  amiciliae ,  utque  illi  adsis  in  angusliis, 
cum  periculum  estne  opes,  libertatem  etdignita. 
tem  amittas.  Hisce  enim  omnibus  majus  bonum 
estamicitia.  Adde  quod  amicitia  hoc  nomine  et 
fine  maxime  ineatur,  ut  homo  in  hujus  vitae  ad 


ejus  formam  revocandum ,  et  secundum  ejus  qua- 
Utaiem  omnimodam  convertendum  non  dubites. 
Idem,  capite  15,  citans  hanc  gnomen  Salomo- 
nis:  Dissuendce,  ait,  sunt  amicilix ,  non  rum- 
pendx  omnino.  Amicitia  aterna  est  ;  unde  omni 
lempore  diligit ,  qui  amicus  est.  Si  te  laserit  ille 


versis  et  angusliis  habeat  amicum ,  qui  eas  le-  quem  diligis,  tu  tamen  dilige.  Si  tali6  fuerit ,   ut 

vet,  soletur,  amoveat  et  dispellat  consilio,  auxi-  amicitia  relrahatur,  nunquam  lamen  subtrahatur 

lio  et  societate  sua,  ut  scilicet  ad  amicum  quasi  dilectio.  Consule  ,quantum  poles,  saluti;  prospice 

CORNEL.    A    LAPIDE.      TOM.    III.  59 


465  COMMENTARLA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS 

famce,  nec  unquam  amicitice  ejus  prodas  secreta, 
quamvis  ipse  tua  \rrodiderit.  El  cap.  19  :  Nil ,  in- 
cjuit ,  in  amicilia  (ide  prastanlius  ,  qua  ipsius  nu- 
trix  videturet  custos.  Ipsa  se  in  omnibus  adversis 
etprosperis,  latis  et  tristibus,  jucundis  et  amaris, 
prcebet  cequalem;  eodem  intuens  oculo  humilem  et 
sublimem ,  pauperem  et  divitem,  forlem  et  debi- 
lem.  Ipsa  lamen  fides  in  prosperis  latet ,  eminet  in 
adversis.  Omni  enim  tempore  diligit  qui  amicus 
esl.  Et  cap.  20:  Forma  amicitice ,  ait,  est  quam 
sermo  divinus  prcescripsil :  Diliges,  inquit,  proxi- 
mum  tuum  sicut  teipsum.  Tunc  erit  ipse  quem 
diligis  ,  alter  tu,  si  tuam  in  ipsum  iransfuderis 
charilatem.  Non  enim ,  ul  ait  Ambrosius ,  vectiga- 
iis  est  amicilia,  sed  plena  decoris ;  gralice  virtus 
est ,  non  qucestus ;  quia  pecunia  non  potitur  ,  sed 
gratia  ;  nec  licitatione  pretiorum  ,  sed  concerta- 
tione  benevolentia?.  JSon  debet  esse  mercenaria  , 
sedgratuita.Certioressunt  amicilice  inopum,  q  uam 
divitum,  cum  spem  lucri  sic  tollit  paupertas  ,  ut 
augeat  charitalem. 

Denique  Salomonem  more  suo  secutus  Sira- 
cides  Eccl.  6.  7  :  Si  possides  amicum,  inquit,  in 
tentatione  posside  eum  ,  et  ne  facile  credas  ei. 
Est  enim  amicus  secundum  tempus  suum,  et  non 
permanebit  in  die  tribulationis.  Similia  habet 
cap.  37.  versu  k.  ubi  veterum  hac  de  re  gno- 
mas  recitavi.  Huc  facit  illud  Senecae  :  Amicos 
secundcB  res  oplime  parant ,  adverso3  certissime 
probant.  Plura  de  amicitia  dixi  Ecclesiasl.  6. 17. 

Myslice  R.  Halcusi  apud  Galatin.  lib.  3.  de  Ar- 
canis  fidei  cap.  28  :  In  omni  tempore  est  amans 
amicus,  et  frater  ad  angustiam  vel  ad  tribulatio- 
nem  nascitur.  Hic  ,  ait*  est  Deus  sanctus  et  bene- 
dictus ,  qui  dixit  :  Fraler  ego  ero  Israeli  in  hora 
tribulationis ,  vel  angustix  ejus.  Sicut  dictum  est 
psal.  121  :  Propter  fratres  meos  et  amicos  vel  pro- 
pinquos,  vel  socios  meos,  loquar  nunc  pacem  in  te. 
Subdit  Galalinus  :  Ilaclenus  traditio.  Ex  qua  clare 
habetur  Deum  amicum  et  fratrem  Israelis  dici, 
eo  qubd  fuerat  secundum  humanilalem  ad  angus- 
tiam  nasciturus.  Christus  enim  in  incarnaiione 
maxime  se  amicum  ct  fratrem  nobis  exhibuit, 
nos  liberans  ab  angustiis  peccati,  morlis  et  ge- 
hennaj,  imo  hac  una  de  causa  incarnari  et  nasci 
voluit. 

18.  Stultus  iiomo  plaudet  manibus  suis,  cum 
spopondemt  PRO  amico  suo.]  Hebr.  Homo  deficiens 
corde  percutit  manum,  spondens  sponsionem  coram 
amico  suo.  lla  Pagninus;  Septuaginta  vero  :  Vir 
imprudens  plaudit  et  congaudet  sibi ,  cum  etiam 
spondens  spoponderit  suos  ipsius  amicos.  Aliqui 
codices  habent,  suum  ipsius  amicum ;  addunt- 
que  :  Et  in  suis  labiis  condit  ignem;  sed  haec  de- 
sunt  in  Roman.  Complut.  et  Reg.  Chaldaeus  :  Fi- 
lius  hominis  indigens  intellectu  pangil  manttm 
suam ,  et  spondet  fidejussionem  pro  amico  suo ; 
Syrus,  prabet  manus  suas;  Vatablus  :  Mente  cap- 
tus  deftgit  manum,  spondetque  sponsionem  in  con- 
speclu  proximi.  Additque  :  Dejigere  manum  est 
ftdejubere;  qui  enim  pro  aliis  fidejtibent ,  solent 
dare  dexleram ;  Tigurina  :  Qui  stipalata  manu 
pro  proximo  fidejussor  spondet ,  imprudens  est. 
AuctorCatena.'  Grcecorum  ex  Septuag.  sic  verlit, 
sicque  explical :  Vir  stultus  manibus  plaudit ,  sto- 
lideque  sibi  blanditur ,  sicut  et  ille  qttoque,  qui 
certa  sponsione  pro  amico  suo  fidem  suam  obliga- 
vit ,  cum  tamen  ardentem  ignem  suis  sibi  lubiis 
acciverit.  Qui  atteri  injuste  gralificatur ,  inquit, 
judicem  conlra  se  incendit ,  sibique  certttm  detri- 
mentum  asciscit.  Alius  :  Qui  propter  adulalionem , 


Cap.  XVII. 

aut  exiguum  aliquod  munusculum ,  pro  amico 
spondet ,  neque  excitat  illum  ut  debitum  solval , 
ignem  consumentem  adversus  seipsum  thesaurizat , 
damnumque  propier  sponsionem  minime  vulgare 
sibi  accersit.  Adverte ,  non  simpticiter  animum  di- 
cere ,  sed  animum  suum.  Cur  non  etiam  inimico 
beneficium  hoc  prceslandum  admonet?  quia  doc- 
trince  illius ,  quce  inimicos  quoque  diligendos  tra- 
dit,  necdum  idonei  auditores  erant.  Ergo  ne  oratio 
pravaricalionem  conciliarel ,  inlra  amicitia  limi- 
tes  rem  desinit.  Hxc  anonymus  in  Catena  Graec. 

Nota.  Pro  plaudit  Hebr.  est  ypm  tokea ,  quod 
significat  figit,  deflgit,  percutit  manum,  stipu- 
laiur.  Item  clangil,  plaudit :  unde  ypn  teka  vo- 
catur  clangor,  et  snpn  takoa  buccina,  lituus, 
tuba.  Noster  Septuag.  et  Theodot.  vertunl,  plau- 
dit  manibus.  plaudere  enim  est  manuum,  plau- 
dere  pedum.  Plaudere  enim  est  manibus  pulsa- 
re,  et  strepitum  facere  in  signum  laetitiee,  quasi 
congratulando  et  exullando  pro  re  bene  gesla , 
v.  g.  quod  sua  sponsione  amicum  e  creditoris 
manibus  et  carcere  liberarit.  Sic  pennis  plaudet 
perdix,  et  ciconia  sibi  plaudit  crepitante  rostro, 
ailOvid.  6.  Metamorph.  Sic,  finita  comoedia,  aie- 
bant :  Plaudiie,  q.  d.  Applaudile  comoediae  belle 
peraclne. 

Ratio  a  priori  hujus  scntentioe  est,  quod  snon- 
dens  pro  alio  ingens  onus  in  se  suscipit,  nimi- 
rum  obligalionem  ad  solvendum  alterius  debi- 
tum  :  quare  sapiens  id  considerans  meluit,  et 
tarde  ad  sponsionem  accedil.  Slultus  vero  quia 
onus  hoc  non  considerat,  sed  tantum  praesen- 
tem  amici  liberalionem,  hinc  lemere  plaudit  et 
exullat.  Quocirca  saepe  meritas  stullitiae  suae 
stullaeque  sponsionis  poenas  luit,  dum  aes  alie- 
num  pro  quo  spopondit,  si  debilor  solvendo 
non  sit,  vel  solvere  nolit,  ipse  dependere  cogi- 
lur.  Haec  sententia  assignata  et  explicata  fuit 
cap.  6.  1 ;  quare  hic  verbum  non  addam. 

Myslice  Beda  :  Stultus  est,  inquit,  qui,  cum  ani- 
mam  fratris  suscipit  regendam,  de  suis  glorialur 
actibus ,  et  non  potius  ei  humili  compassione  quid- 
qttid  potest  auxilii  salutaris  impendit.  Sic  hodie 
laetaniur  multi  cum  opimos  pasloratus ,  vel 
episcopatus,  aut  abbatias  oblinent,  cum  potius 
gemere  deberent  sub  tanto  onere,  quod  lot  ani- 
marum  curam  in  se  suscipiant,  pro  iisquc  ani- 
mam  suam  et  aeternam  salutem  Deo  oppigno- 
rent.  Quocirca  episcopatus  est  onus  angelicis  hu- 
meris  formidabile ,  ait  Concil.  Trident. 

19.    QUI  MEDITATUR   DISCORDIAS,   DILIGIT  RIXAS  : 

et  qui  exaltat  ostium  (perperam  aliqui  legunt 
05)  suum,  QUjERiT  ruinam.]  Hebr.  Diiigens  praya- 
ricalionem,  ditigens  litem  :  et  qui  exlottit  ostcum 
suum,  quterit  fracturam  vel  rupturam  vel  contri- 
tionem.  Prius  hemislichium  duobus  modis  efife- 
ras.  Priori,  q,  d.  Qui  diligit  praevaricalionem , 
hic  diligit  litem.  Ita  Noster.  Prcsvaricatio  enim 
Hebraeis  saepe  idem  est  quod  discordia,  rebellio, 
scliisma,  apostasia.  Sic  Moab  dicilur  prxvarica- 
lus  fccdus,  id  est  rebellasse  regi  Israel,  U.  Reg.  3. 
6.  Posteriori,  q.  d.  Diligit  praevaricalionem  is 
qui  diligit  litem.  Ita  Pagnin.  Baynus  et  alii.  Lites 
enim  multa  jurgia,  convicia,  blasphemias,  alia- 
que  peccala  generant.  Unde  Septuag.  Amans 
peccatum  gaudet  rixis ,  et  durus  corde  non  occur- 
rit  bonis;  Chaldfleus  :  Quidiligit  peccatum,diligit 
rixam;  Syrus  :  Qui  diligit  iniquitatem ,  diligit  ini- 
quitatem  et  opjjressionem  :  qui  extollit  portam , 
sibi  ruinam  qucerit.  S.  Thom.  2.  2.  quaest.  M. 
art.  2.  ad  5.  discordias  ctrixas  alienas  inielligil, 


COMMKNTARIA  1N   PIIOVKRRIA  SAI.OMOMS.  Cap.   X\II. 


ftG7 


q.  (1.  Qiiimrditatur  disronlias ,  diligil  ri.ras  ;  hor 
rst ,  inc|llil  :  Qui  intriulit  srintii,irr  uiltr  aliijitos 
discordias  /  rocural  quod  ud  tnrir/m  ri.it.nLur. 
Alii  di.scordias  proprias  accipiuul.  Jam 

Primo,  R.  Salomon  Ho  cxponit  :  Qui  in  ami- 
nmi  ntacliinalur  m -faria  (llcbr.  JHWB  i»sr,i ,  id 
cst  scclns),  liic  diligil  rixas  :  conlcntioncs  cnint 
cl  jurgia  scclalnr.  Qui  rxultut  ostiuni,  id  csl, 
qui  supcrbe  cl  arroganter  loqnilnr,  quttril  rui- 
nunt.  Os  ergO  ct  oslinm  snnl  idem,  jnxla  illnd 
Michcae  7.  b  :  Cttstodi  ostia  (Noslcr  vcrlit,  clau- 
stra)  oris  titi.  Sicnt  enim  ostinm  clandil,  vel 
apcril  domnm;  ila  os  silenno  clandit,  loquendo 
pandil  sccrcta  menlis.  Sic  et  Ahen  K/.ra  :  Qui, 
inqnil,  vocem  exlollit,  qn;c  cst  ostium  sermo- 
nis,  hic  sihi  extremam  pcrniciem  inferri  cnrat: 
os  cnim  est  ostinm  ad  mentem.  Accedil  Lyran. 
Qui  exaltat  oslium,  hocest,  inqnit,  qni  os  snnm 
clevat  scmelipsnm  jactando,  et  alios  prae  se 
contemnendo,  qna-rit  rninam  ;  qnia  mnllos 
contra  se  concitat,  qni  cnm  aganlin .  ruinam. 

Secundo,  R.  Levi,  q.  d.  Qui  meditatur  discor- 
dias  ;  Hebr.  Prsca  ,  id  est  malum,  hoc  cst :  Qui 
optat  vitium  dcprchendere  in  iis  qui  dicunlur  vel 
fiunt ,  caque  nimis  anxie  et  acute  pcrpcndit ,  dissi- 
dia  litrsijiir  amat ,  cum  indc  rixce  gignantur.  Qui 
altollit  ostium  suum,  ut  in  rebus  eam  prospiciat 
rationem  qua  se  in  sublimioris  dignitatis  scde 
cotlocet ,  ex  quo  fiat  ut  in  rebus  crimen  reperiat , 
sripsttm  magntf  a^stimationis  dignitalisque  virum 
summisquchonoribus  dignum  reputans;  hicjnquam, 
suam  qucerit  pcrniciem;  nam  ita  gravissima  mala 
in  sc  acccrsit.  Quod  quidcm  eleganler  hac  mcta- 
phora  ostium  attollentis  adumbratum  est  :  contin- 
gere  enim  potest  ut  qui  in  sublimi  ostium  suum 
wdificat ,  inde  coi~ruat ,  et  confringatur.  Minus 
recle  R.  David  Kimchi  sic  explicat,  q.  d.  Omnis 
qui  vacat  sedificiis  ,  puta  fabricandis  domibus 
excelsis,  depauperabitur. 

Tertio,  Cajet.  vertit  \Amans  rebellionem  amat 
contentionan  ;  elevans  ostium  suum  qttajrit  frac- 
tionem ,  sicque  explicat  :  Qui  elevat  ostium 
suum  non  lam  corporea  elatione  quam  usurpala 
auctorilate,  volens  servari  impunes  ingredien- 
tes  ostium  domus  suae  :  multi  enim  nobiles  et 
principes  sic  exaltant  ostium  domus  suae,  arro- 
gantes  sihi  jus  impunitatis  et  asyli;  sed  hi  quae- 
runt  fraclioncm  :  quia  a  rege  vel  magistratu, 
cujus  estcapere  sontes,  osliumejus  effringitur, 
ipseque  subinde  velut  rebellis  ab  eodem  male 
mulcialur. 

Quarto,  Baynus,  haec  nectens  versui  praeced. 
de  stulti  lidejussione,  sic  explicat,  q.  d.  Non  est 
satis  tutum  fidejubere  pro  amico  :  nam  sunt 
quos  juvat  lites  sectari ;  quod  inde  constat,  quia 
amant  ruinam,  sive  (ut  esl  in  Hebraeo)  praevari- 
cationem,  hoc  est,  amant  non  stare  promissis. 
Kt  sicut  qui  aedificando  elevat  porlam  suam ,  hoc 
csl  aedes  suas  (lotum  a  parte)  confraclionem  et 
rupturam  oedium  quaerit,  dum  altitudini  robur 
oedificii  non  respondet  (quamvis  hoc  non  ani- 
madvertatille);sicquiexaltatetelevatostiumoris 
sui,  majora  pollicendo  quam  praestare  poterit,  et 
pro  suis  promissis,  amicum  vult  fidejubere  ;  hic 
contritionem  et  ruinam  quaerit  amici,  quo  cum 
litigare  amat,  posteaquam  praevaricatus  est, 
promissa  non  praestans.  Juxta  sensum  mysti- 
cum,  proverbium  est  contra  eos  qui  manum 
mittuni  ad  aratrum  ,  et  retro  respiciunt  :  qui 
cum  plura  pollicentur  quam  proestant,  exal- 


lalione   oris    proprlaa)    iuinani    qu.Tiiinl.    Ueec 
Daynus. 
Qiiinio,  noiter  Salaznr  licoxpooil  ■  Q"1  exal- 

lat  osliinn  suinn,  id  c>t,  uui  iliCDciJei  ;hI  se  adi- 
iiis  facit ,  lenljet  odia  ,  lildequc  iuin.un.  Qui 
cuini  cxallat  limcn  oslii  sni,  facil  ul  dillicilis  |il 
|>er  oslium  ad  SC  ingiessus. 

Sexto,  ct  gcniiinc,  q.  d.  Qui  cupit  Inlroducere 
discordias ,  hic  quaeiil  litcs  :  cx  liiibus  cniin 
oriuniur  ct  crescunl  disconli.c.  Aul  q.  d.  Oui 
per  supcrhiain  ct  fasluin,  sic  csl  auiino  allcctus, 

ut  semper  ab  aliis  scusn  dlicordet,  el  contrar 

rium  senliat,  ac  dcfcndcie  vclit  coiiiiaiiinn  scn- 
lentioe  aliorum  :  liic  reipsa  oslendii  ie  amarc 
rixas,  quae  ex  hoc  disscnsu  et  discoidia  oriri 
nat;e  snnl,  ac  cominuncm  paccm  turhant.  l.iidc 
causam  discordiarum  suhdit  diccns  :  Qui  cjcat- 
tut  ostium,  quxeril  ruinam,  q.  d.  Qui  cxallalos- 
lium,  et  consequenler  domum  suam,  hic  cst 
causa  discordiarum.  Causa  enim  est  cur  vicini 
non  fercntes  ejus  domum  pr.-e  sua  atlolli  et  emi- 
oere,  illique  iinmincre,  ut  ejus  luminibus,  aeri 
ct  perspirationi  ofliciat,  ulque  in  eam,  ejusque 
hortos  ct  aulas  prospeclum  haheal,  illisque 
quasi  dominctur,  indignantes  illi  litem  nio- 
veant,  cogantquc  ut  eam  dejiciat,  et  cajteris 
adaequel,  quae  sane  ingens  est  ejus  infamia  ct 
ruina.  Hinc  in  urhihus ,  ubi  vigcl  polilia  ,  ma- 
gislralus  non  sinunt  ut  quis  domum  alliorem 
coeteris  acdificet,  sed  ad  altitudinem  vicinarum 
fahricet,  uli  Anlvcrpiae  omncs  ad  a^quam  altitu- 
dinem  fabricalas  vidi.  Facitenim  haec  domorum 
ajquali'  celsiludo  ad  urhis  cleganliam,  et  ad  vi- 
cinorum  commoditatem  et  pacem.  Hic  sensus 
est  paroemiee  quoad  corticem  lilterae,  sub  quo 
paroemiastice,  sive  proverbialiter ,  significaiur 
causam  discordiarum  esse  eum  qui  domum 
suam  pra2ca3teris  altollit,  idest,  qui  ca:terisinre 
qualibeteminere  et  antecellcre  satagit,  ut  caete- 
ros  prae  se  despiciat,  eisque  imperare  et  domi- 
nari  vetit.  Quocirca  contra  hunc  omnes  insur- 
gere,  ilHque  lites  movere,  donec  ejus  fastum  et 
fasligium  sternant,  eumque  sihi  aequalem,  imo 
subinde  inferiorem  efficiant,  ac  pedibus  calcent. 
Quare  qui  ostium  suum  prce  vicinis  attollit,  id 
est  qui  ceeteros  superare,  eisque  antecellere  ni- 
titur,  hic  sihi  accersit  ruinam.  Vide  dicta  v.  16. 
iEternae  enim  veritatis  certa  lex  est,  et  ordo  con- 
gruus,  ulomnis  qui  seexaltat,  humilielur.  Om- 
nibus  enim  exosa  estsuperbia,  et  superba  sui 
prae  caeteris  exaltatio,  cum  in  communitaie  ora- 
nia  debeant  esse  communia  et  aequalia.  Radix 
ergo  dlscordiarum  et  lilium  estcupidoexcellen- 
tiae.  lta  docet  D.  Thomas  2.  2.  q.  38,  art.  2,  ubi 
quaerens  an  discordia  sit  fdia  inanis  gloricv , 
respondet  :  Dicendum  quod  discordia  habet  affini- 
tatein  cum  invidia,  quantum  ad  recessum  ejus,  d 
quo  aliquis  discordat ,  vel  ex  quo  contendit  ;  sed 
quantum  ad  id ,  in  quo  sistit  ille  qui  conlendit , 
habet  convenientiam  cum  superbia  et  inani  gloria, 
in  quanlum  scilicet  in  proprio  sensu  statur. 

Kl  paulo  ante  :  Discordia  est  fitia  inanis  glorix, 
eo  qubd  discordantium  uterque  in  proprio  sensu 
stat ,  et  unus  alteri  non  acquiescil.  Proprium  au- 
tem  est  superbia  et  inanis  glorios,  propridm  ex- 
ceitentiam  qua?rere.  Condemnal  ergo  haec  senten- 
lia  vitium  ambitionis  et  prajcellentiae,  nt  quod 
sit  discordiarum,  litium,  ruinae  el  contritionis 
causa.  Sicut  enim  in  domum  altiorem  caeleris 
insurgunt  flabra  ventorum,  sic  in  ambiliosum 
insurgunt  flabra  verborum,  imoflabra  verbe- 


6GS 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.   XVII. 


rum.  Icl  videre  est  in  civitalibus,  collegiis,  mo- 
nasteriis ,  ubi  eos  qui  cacleris  se  praeferunt ,  aut 
a  communi  obedientia,  onere,  lege  se  subtra- 
liunt,  caeteris  invisos  et  exosos  fieri  cernimus. 
Sane  Romae  medicus  insignis  mibi  asseruit  se 
per  28  annos  variis  in  monasteriis  medicum 
egisse,  ac  continua  experientia  deprehendisse 
ih  illis  miserrimos  esse,  ac  tum  corporc,  tum 
animo  assidue  afiligi  illos,  qui  valetudinis  aliove 
praUexlu  a  communi  vila  se  subducunt,  ac  in 
victu,  vcstitu,  aliisque  rebus  singularia  appe- 
tunt.  Unde  concludebat :  Optima  morboram  om- 
niurn,  tumcorporis,  tumanimi,  tum privatorum, 
lum  communium  medicina  est  humilitas ,  qua  se 
homo  nemini  praeponit,  sed  caeteris  adacquat 
et  componit ,  imo  omnibus  subjicit  et  post- 
ponit. 

Nota  hic  slylum  et  profundilatem  Proverbio- 
rum  Salomonis  :  stylum,  quo  annexa,  pula  an- 
tecedentia  et  consequenlia  eorum  quae  dixit 
priori  hemistichio,  posteriori  allexit;  profundi- 
tatem,  qua  eodem  dictorum  causas  et  cffeclus 
assignat.  Priori  enim  dixit  discordias  parere 
rixas;  posteriori,  eorum  antecedentia  etconse- 
quentia,  puta  causas  eteffectus,  indicat,  q.  d. 
Discordiae  pariunt  rixas.  At  vis  nosse  discordia- 
rum  originem  et  radicem  ?  en  illam  digito  ad 
fonlem  intento  tibi  indico,  dicoque  radiccm  esse 
appelitum  praecellenliae.  Vis  pariter  nosse  effec- 
tum  et  finem,  in  quem  illae  desinunt?  en  tibi 
assigno  ruinam  et  exitium.  Igilur  vide  calenam 
hujus  vitii  :  appetitus  excellentiae  parit  discor- 
dias,  discordiae  pariunt  rixas ,  rixae  rixantes 
agunt  in  mutuas  caedes,  in  ruinam  et  perniciem. 
Ita  alta  desinunt  in  ima,  superbia  in  dejeclio- 
nem,  celsitudo  in  ruinam. 

20.  Qui  PERVERSI  CORDIS  EST ,  NON  INVENIET  BO- 
NUM  :  ET  QUI  VERTIT  LINGUAM,   INCIDET  IN  MALUM.] 

Pro  qui  vertit  linguam,  Hebr.  est  versus,  conver- 
sus  vel  perversus  in  tingua  sua;  Hebraei  enim  ca- 
rent  verbis  composilis,  unde  simplici  utuniur 
pro  quolibet  composito.  Hinc  Chald.  verlit :  Et 
qui  perversus  est  in  Ungua  sua ,  incidel  in  malum. 
Sicque  poslerior  pars  priori  quasi  effectus  cau- 
sae  respondet.  Perversum  enim  cor  gignit  per- 
versam  linguam,  q.  d.  Qui  perversum  habetcor 
ct  mentem ,  hic  non  inveniet  bonum  :  at  qui  adeo 
perversus  est  mente,  ut  et  perversa  in  aliorum 
perniciem  lingua  effutiat,  hic  utique  in  mala 
cladesque  graves  incidet.  Ha  Vatabl.  qui  verlit: 
Qui  perversus  est  corde ,  non  inveniet  bonum  ;  per- 
versus  autem  lingua  sua  cadet  in  malum. 

Jam  perversus  lingua  :  Primo  esl  mendax  ;  hic 
enim  veritatem  in  mendacium  vertit  et  perver- 
tit.  Quare  Plato  in  Sophista  mendaces  comparat 
figuhs,  qui  lutum  vertunt  et  subigunt,  ut  vasa 
figlinaeffingant.  Figuli,  inquit,  sunt  mendaces  : 
hi  enim  fabulas ,  illi  vasa  fingunt.  Secundo,  sunt 
detractores  :  hi  enim  famam  proximi  in  infa- 
miam ,  ac  non  raro  verilatem  in  mendacium 
vertunt  et  perverlunl ;  lertio  et  valde  apposite 
sunt,  qui  dolosisetfraudulentis  verbis  alioscir- 
cumveniunt ,  et  in  damna  vel  fortunarum  ,  vel 
carceris,vel  infamiae,  vel  peccali,  vel  fidei, 
pula  in  haeresim,  inducunt. 

Sensus  ergo  est,  q.  d.  Qui  perverso  corde  aliis 
machinatur  malum,  hicindignus  est  bona  sortc 
et  fortuna  ,  ac  proinde  illa  sa*pe  a  Deo  priva- 
tur.  At  qui  dolos  et  malum,  quod  aliis  machina- 
tur  ,  reipsa  exsequitur  et  lingua  fraudulenta 
loquendo  slruit:  hic,  utique  agente  vel  judice  , 


vel  Deo  vindice,  incidet  in  malum,  ac  sncpc  in 
illud  ipsum  quod  aliis  struxit,  ait  Aben  Ezra  , 
juxta  illud  :  Malum  consitium  consullori  pessi- 
mum;  uti  contigit  Aman  qui  Mardochaeo,  Sauli 
et  Achitopheli  qui  Davidi,  consiliariis  Darii  qui 
Danieli  cap.  6.  struxere  insidias.  Huic  sensui 
favet ,  quotl  ei  qui  vertit  linguam  componitur  , 
et  quasi  ex  aequo  opponilur,  is  qui  perversi  cor- 
dis  est.  Pro  quo  hebr.  est  Ttfpy  ickes,  id  est  per- 
versus  ,  versutus,  fallax,  falsus,  qui  simulat  et 
dissimulat,  ac  specie  recti  et  veritatis  fallit ;  si- 
cut  pro  qui  vertit  linguam  hebr.  est  ISna  ne- 
pach ,  id  est,  inversus  lingua,  hoc  est ,  qui 
verlit ,  invertit,  subvertit,  obvertit,  perverlit 
linguam.  Unde  Exod.  7.  tribuitur  virg<e  quae  a 
Mose  versa  fuit  in  serpentem,  uti  perversi  lin- 
guas  suas,  quae  sunt  humanae,  vertunt  in  ser- 
penlinas  :  inde  n:>2nn  tapuchot  vocantur  per- 
v«rsa  et  perversitates  :  acyfc  puch  vocatur  fu- 
cus,  quofucatur  facies,  ejusque  color  mutatur 
et  vertitur. 

Secundo,  Pagnin.  vertit :  Perversus  corde  non 
inveniet  bonum  ,  et  qui  verterit  se  in  lingua  sua  , 
cadet  in  malum ;  quod  Septuag.  sic  clarc  expo- 
nunt  :  Durus  corde  non  occurrit  bonis  ;  vir  facite 
mutabilis  in  lingua  incidet  in  mala.  Quod  Ru- 
dolphus  primo  atlribuit  infidis,  qui  fidem  da- 
lam  non  praestant,  sed  fallunt:  hi  enim  ob  per- 
fidiam  in  lites  et  poenas  graves  incurrunt ;  se- 
cundo,  Ilugo  et  alii  attribuunt  adulaloribus  : 
hi  enim  instar  rotoe  mutant  et  convertunt  vul- 
tusct  verba  sua  ad  nutum  principis  vel  amici, 
cui  adulanlur.  Unde  S.  Basilius  eos  comparat 
polypo ,  qui  omnem  saxi ,  cui  se  conjungit ,  co- 
lorem  in  se  suscipit.  Alii  comparant  eos  lunae 
et  planetis,  quae  lumen  ad  Solis  intuitum ,  et mo- 
tum  ad  coelorum  superiorum  ductum  commu- 
tant. 

Nuper  Catholicus  vir  gravis  in  Anglia  ,  roga- 
tus  a  primario  reginae  Elisabethae  consiliario, 
qui  secreto  catholicus  haberi  volebat,  quid  de 
se  sentirent  Catholici  transmarini  ,  argute 
respondit  :  Censent  te  esse  planetam ,  ac  mo- 
veri  gyrarique  motu  primimobilis.  Qualem  ergo 
planetae  motus,  talem  sensus  et  sermonis  ver- 
tiginem  subeunt  adulatores  ,  ut  principum 
gratiam  ineant;  ideoque  saepe  corruunt  instar 
eorum  qui  vertigine  circumacti  ruunt  in  ter- 
ram,  uti  videre  est  in  monachis  Turcicis  ,  qui 
Deumcolunt  saltando  in  orbem,  et  sese  in  gy- 
rumidentidemrQtando,  quo  fitutexverliginein 
terram  corruant,  quam  ipsi  vocant  Choream 
Angelorum  :  idque  faciunt  exemplo  sui  pseudo- 
prophetae  Mahometis  ,  qui,  cum  laboraretcapi- 
tis  vertigine  et  epilepsia  ,  ex  eaque  in  terram 
spumans  corrueret,  fingebat  se  enthusiasmo 
agi ,  et  cum  Angelis  colloqui ;  uli  Romae  mihi 
narrarunt  Graeci  viri  graves  oculali  testes.  Si- 
mili  modocorruunt  adulatores,dum  eorum  as- 
sentalio  el  veriigo,  id  est  fraudes  et  imposturae, 
deteguntur  :  tuncenim  principes  eos  odio  pro- 
sequuntur ,  et  pro  merilis  mulctant  et  plec- 
lunt. 

21.  Natus  est  stultus  in  ignominiam  suam 
(  Hebr.  est  ad  laborem  vel  dolorem :  ita  R.  Levi) ; 
sed  nec  fater  in  fatuo  l^jtabitur.  ]  Legit  Nos- 
ter  passive  iSi  iutlad,  idest  natus  est :  jam  aliis 
punctis  legunt  aclive  1iV  ioled  ;  unde  verlunt 
cum  Pagnino  :  Generans  stultum  ad  tristitiam 
suam  generabit  illum;  Valablus,  mccrorem  sibi 
generat ;   Chald.  Qui  generat  stultum  ,  moestilia 


'COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SAI.OMOMS.  Cap.  XVH. 


ftW 


er/l  ci;Syrus  :  Qui  gignit  slttlttim  ad  confttsioncm 
suam  ,  non  Itctahiltir  ptttcr  insipicntis  ;  Scplua^. 
pro  "pSv  hWui"  ,  legontoi  2"?i  veteb,  id  011  01  n»-, 
veriunt :  Cor  autem  imprvdohtlt  ,  dolor  possi- 
tlcnti  illtttl;  non  Itfttilutttr  pat'. r  sttprr  ftlto  indts- 
ctpltnato  (Aqnila,  dtjjhtrntc;  Syminach.  faluo  ; 
Thcodot.  inscnsato  ;  hehr.  est  Saa  nahal ,  id  est 
nebtiloitt  );  ftlttts  aatan  prudens  tieiiftcat  matretn 
suavi,  quae  verha  supplentSepluag.  Ul  cxpleanl 
antitlicsin  intcr  filium  sapientein  et  slulliiin, 
quaeque  Iiabentur  iu  Hebraeo,  c.  10.  1.  ubi  ea 
explicui. 

Sensus  ergo  est,  q.  d.  Qui  generat  stultum  , 
Id  est  imprudenlem  el  vitiosum,  hic  creal  sibi 
laborem  in  eo  corrigcndo  et  recle  instituendo, 
ac  dolorem  et  moerorem  ,  dum  enm  cxpe- 
ritur  incorrigihilem,  et  disciplinae  incapacem, 
ideoque  eum  tam  parentibus  quain  sihi  ipsi  esse 
ignominiae  et  probro.  Ratio  a  priori  est  quod 
prudentia ,  fama,  honestas  et  virlus  sint  bona 
praeslantioraquamsitipsa  viia:quare  parentes, 
cum  semper  vivere  nequeant  ,  generant  lilios, 
ut  in  illis  quasi  perdurel  et  perennet  eorum 
sapientia  ,  honor  et  virtus  :  ergo  mire  gaudent, 
cum  se  vident  voti  compotes  factos,  cum  sci- 
licetfilii  parentum  probitatem  imitantes  eorum 
decus  et  famam  prorogant  et  in  nepotes  propa- 
gant :  vice  versa  valde  dolent,  cum  se  volo  frus- 
trari  vident,  cumscilicet  tilios  vident  improbos, 
qui  sibiprobrum  concilient,  et  dedecus  inurant. 
Satius  enim  esset  illiberes  et  sine  filiis  esse  de- 
functos,  ac  virtutem  cum  eis  emortuam,  quam 
liberos  relinquere ,  qui  eos  infament  et  deho- 
nestcnt,  ac  remp.  scandalizent. 

Nota  :  to  cn  dolorem  et  ignominiam  non  signi- 
ficat  intentionem,  sive  finem  a  patre  intentum: 
nullus  enim  pater  inlendit  suam  ignominiam , 
puta  generare  stultum  ,  qui  ei  sil  ignominiae  et 
moerori;sedsignilicatconseculionem  siveeven- 
tum  ,  qui  praeter  inicntionem  patris  ipsinolenli 
et  invilo  accidit,  q.  d.  Si  paler  generet  filium, 
qui  deinde  fial  insipiens,  id  est  improbus,  hic 
uliqnecedil  et  vergit  in  patris  ignominiam  ,  ac 
patri  probrum  et  mo3rorem,  indeque  subinde 
mortem  conciliat.  Sic  Jacob  ait  filiis  suis  Ge- 
nes.  b,Z.  6  :  In  meam  hoc  fecistis  miseriam,  ut 
indicaretis  ei  et  alium  vos  habcre  fralrem,  Ben- 
jamin  scilicet,  quem  unice  amabat  Jacob,  ideo- 
que  nolebat  eum  a  se  abduci ,  ac  proinde  cul- 
pat  filios  quod  Josepho  indicarinl  se  Benjami- 
num  domi  reliquisse  :indeenim  Joseph  accepit 
ansam  eum  accersendi,  quod  Jacobo  palri  pe- 
perit  miseriam  et  moestitiam. 

22.  Animus  gaudens  /Etatem  floridam  facit: 
spmiTU5  tristis  exsiccatossa.  ]  Hebr.  Corlatum 
bonam  facit  nnj  geha,  quod  Noster  vertit,  ata- 
tem;  Syrus,  corpus  ;  alii,  sanitatem  vel  valetudi- 
nem;  alii ,  medicinam  ;  alii ,  splendorem  vultus 
vel  aspectus ,  quasi  nnj  geha  derivelur  a  nja 
naga',  id  esl  luxit,  splenduil;  alii,  elevationem 
vel  relevamen  quasi  nnj  geha  conveniat  uli  litte- 
ris,  ita  et  significatione  cumnNJ  gaa,  id  est  ele- 
vavit,  exallavit. 

Primo  ergo  Pagninus,  Cajetanus  et  Aben  Ezra 
subaudiendo  more  Hebroeo  caph  similitudinis, 
id  esl  sicut  verlunl :  Cor  lcelum  benefaciet  ut  me- 
dicina,  q.  d.  Cor  laelum  secum  affert  bonam  af- 
fectionem,  habitudinem  et  valetudinem  instar 
medicinae.  Optima  morborum  omnium  medi- 
cina  cst  Uetitia.  Unde  Galenus  docet  multos  per 
solam  laetitiam  morbos  evasisse,  et  Aviccnna 


lib.  1.  docet  l.iiiii.uu  aegroli»  valde  prodeste. 
Causam  dat  Scncca  i  QutdotUA  cnim  tintmttm 
crr.rit ,  rtiam  prottrst  corpori ;  Haynus  vcro  m  i- 
tit:  Cor  Itftum  bonam  fnrtt  m>dtrtn<im,  bOC  Btt  , 
laelitia  eordis  coinmcudat,  et  cllicaecni  facit 
incdiciiuim,  q.  d.  Medicina  11011  prodorit,  Diti 
animo  sil  lanto  qui  cam  rccipit ;  iiim  qule,  ut 
docet  Cornetini  Gelaua  lii>.  oj,  ipaa  loliicitudo  et 
tristitia  quaedam  aegritudo  est,  quae,  al  ld  prio- 
rrm  qua  laborat  atger  accedat ,  cam  asperabif 
et  augehit:  liim  quia  tristilia  frigus  adduc.it , 
quod  eoncoclionem  el  operationem  medicime 
impedit.  Idcm  fil  in  spiritu  :  animus  enim 
trislis  nullum  admonitionis  vel  correplionis 
pharmacum  concoquere  potest;  quoclrca  ejus 
aegritudo  spiritualis,  pula  vitium  quo  laborat, 
esl  pene  incurabilis. 

Secundo,  R.  Salomon  :  Animus  hilaris  vultum 
nitentcm  florentemque  efficil;  Baynus  :  Cor  latum 
bonam  facil  aciem  oculorum,  qtue  in  senibus  de- 
ficere  solet  maxime ;  et  spirilus  tristis  exsiccat 
ossa ,  in  quibtis  vires  corporis  maxime  consis- 
tunt ;  Marinus  in  lexico  :  Cor  latum  bonum  facit 
splendorem  vultus  ,  sive  prodest  aspectui.  Cor  lae- 
tum  enim  suam  l.xHitiam  diffundit  in  vultum  , 
eumque  roseum,  floridum  ,  vivacem,  ridentem 
et  splendenlem  eflicit.  Unde  S.  Anlonius  inler 
mulia  millia  monachorum  a  peregrinis  agnos- 
cehatur  ex  solo  splendore  vullus,  quem  illi 
suggerebat  laelitia  mentis.  Nam  ut  ait  Pacatus  in 
Panegyrico  Theodosii  Imp.  Intimos  mentis  affec- 
tus  proditor  vultus  enuntiat ,  ul  in  spectdo  fron- 
tium  imago  exstet  animorum.  Tristilia  ergo  he- 
belal  oculos  uti  menlisilaet  corporis,  ulrosque 
exacuil  laetitia.  Ita  Basilius  Seleuciae  Episcopus 
orat.  2.  deLazaro  :  Annon,  inquit,  tristitia  in- 
tenta  mortem  generat ,  an  non  animi  perspicuita- 
tem  et  acicm  obscural ,  ila  ut  nihil  eorum  fera 
quce  convenitmt,  innolescere  vateat  ?  Ergo  tandem 
aliquando  mentis  oculum  ad  ccelum  sublevemus  , 
et  missa  tristitia  quod  spirituale  est  animo  ver- 
semus. 

Tertio  ,  Syrus  vertit :  Animus  hilaris  pulchrum 
facit  corpus.  Nam  ul  explicat  R.  Levi :  Ex  animi 
hilarilale  corporis  jucunda  forma  redditur ;  cum 
sanguis  calorque  a  nalura  ingenitus  late  perillius 
partes  e/fundatur :  animus  vero  dejectus,  mtxro- 
reque  involutus ,  secus  quam  lcetilia  prxstal , 
membra  exsiccat  et  arefacil  ,  recipiente  se  san- 
guine  et  calore  ad  intimas  corporis  sedes.  Ex  quo 
aperte  intelligimus  hilaritalem  laudabilem ,  econ- 
tra  vero  ma:roremvilio  non  carere. 

Quarto,  Septuag.  vertunt  :  Cor  tatum  facit 
bene  habere ,  viri  autem  trislis  (Aquila,  spiritus 
percussus;  Symmach.  humiliatus;  Theodot.  Com- 
punctus  arefacit  ossa  ,  siccantur  ossa. 

Quinto,  Nosler  apposite  verlit:  Animus  gau- 
dens  floridam  facit  atatem ;  Vatablus  :  Vegetius 
facit  corpus ;  t>lii,juventam  facit  vernare.  Hebr. 
enim  Ivqi  ietib  ,  id  est  bonam  facit,  idem  est 
quod  laetam  ,  jucundam,  floridam,  vernantem 
eflicit ;  Tignr.  Cor  tcetum  bonam  facit  valetudi- 
nem  ;  mens  autem  tristis  exhaurit  ossa;  B.  Antio- 
chus  hom.  25  :  Cor  gaudens  et  hilare  bonam 
parit  valetudinem;  tristis  autem  viri  exsiccantur 
ossa. 

Ratio  a  priori  est  quod  laetitia  sit  flos  ,  decor, 
exsultatio ,  .etquasi  vila  animae  :  anima  autem 
est  vila  corporis;  quare  cum  lnetilia  florem  vitae 
det  animae,  eamdem  per  animam  transfundit 
in    corpus.    Accedit   quod   J.elitia  caeteraeque 


670 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVII. 


passiones  non  tanlum  sint  inanimo,  sed  eLin 
corpore;  oriuntur  enim  ex  corde,  uli  docet 
Aristot.  lil).  3.  de  Partibus  animal.  cap.  U  :  Cor 
enim,  inquit,  omnium  parlium  primum  consis- 
tens ,  sanguinolenlum  est ;  motus  etiam  txtitix 
ac  trisliliai ,  denique  omnium  sensuum  hinc  oriri, 
eodcmque  desinere  videntur.  Animae  ergo  laelilia 
per  sympaihiam  similem  affeclumefficilin  cor- 
pore  :  laetilia  enim  facit  ut  spirilus  vilales 
acuantnr  el  incalescant ,  ac  sese  diffundant  per 
corpus,  praesertim  per  faciem.  Hi  aulem  spiri- 
tus  faciunt  vultum  corpusque  vividum ,  flori- 
dum,  sanum  ,  vegetum  ,  latum  et  laelum  : 
contrarium  facil  tristitia;  per  hanc  enim  cor 
contrahitur,  spiritus  deprimuntur,  frigus  in- 
ducitur  :  quae  tria  corpus  faciunt  languidum, 
debile  et  quasi  emortuum.  Quocirca  Galenu9 
I.  S.  de  Causis  pulsuum  :  Laiitia,  ait,  magnus  , 
rarus  et  lardus  est  pulsus ;  latis  enim  diffunditur 
per  universum  corpus  calor  ,  ac  plus  foras  motus 
ejus  effertur,  ut  trislibus  inlro.  Unde  major  fit 
merito  pulsus  eorum ,  non  tamen  vehemcntior. 
Tristitia  parvus,  languidus ,  tardus  et  rarus  est ; 
nam  cum  tristilia  ipsa  refrigeret  ,  caloremque 
inlro  concitet ,  merilo  contrarios  superioribus  ef- 
ficit ,  qui  tatitiam  sequunlur.  Idem  Galen.  lib. 
de  Dignoscendiscurandisqueanimimorbiscap. 
8.  ait  se  a  patre  suo  haec  tria  documenta  acce- 
pisse  ,  eaque  observando  ad  sanam  longaevita« 
tem  pervenisse.  Primum  :  Imperterritus ,  ail,  et 
immotus  ad  ea  omniaqux quolidie in  vita accidunt 
maneo ,  sicul  patrem  manere  tunc  intuebar  ;  ita 
neque  jactura,  neque  interilus  rei  cujuspiam  per- 
turbatione  me  utla  afficit.  Secundum  :  Assuefecit 
me paler  gloriam  et  honorem  contemnere ,  ut  unam 
nudamque  verilalem  haberem  in  pretio.  Video 
enim  quosdam,  cum  se  abaliquo  sperni  arbilran- 
tur ,  aul  cumpecunias  atiquas  amiserunt ,  magno 
dolore  confici.  Tertium  :  Dlon  esurire,  non  algere, 
non  sitimpati.  Avicenna  lib.  2  :La?titia  frequenti, 
ait,  fortior  fit  virtus  naturalis  et  rarefiunt  spiri- 
tus.  Franc.  Vales.  de  Sacra  philosophia  c.  72  : 
Per  gaudium,  inquit  ,  affatim  effunditur  catidum. 
Idem  docet  Hippocrates  ,  Cornelius  Celsus,  Fer- 
nel.  Cardanus  lib.  de  Sanilale  tuenda,  et  pas- 
sim  caeteri  Medici.  UndeSeneca  lib.  de  Vita  beala 
c.  5  :  Mgriludo ,  ait,  in  sapientem  virum  non  ca- 
dit ;  serenaenim  ejus  mens  est ,  nec  incidere  po- 
lest  quod  illam  obducat.  JSihil  aque  hominem 
quam  magnus  animus  decet  ;  non  potest  autem 
magnus  esse  idem,  si  melus  et  mceror  obducit  et 
contrahit. 

Et  spiritus  tristis  exsiccat  ossa.  ]  Ratio 
est,  quia  trislilia  medullas  ossium  exedit :  nam 
conlrahit  et  retrahit  spiritus  vitales,  ideoque fri- 
gusinducit;  quofilul  humor  vitalis,  quiossaper 
medullas  caeteraque  membra  irrigat  et  vegetat , 
deflciat  et  siccetur.  Humor  enim  hic  est  cali- 
dus  :  in  calore  enim  consistit  hominis  vila.  Ita 
Galenus  lib.  de  Sanitale  tuenda  c.  16  :  Ex  tristi- 
tia,  ait,  homines  magis  gracilcs  ,  et  magis  aridi , 
acminus  diclo  audientes  plune  cernuntur.  EtHip- 
pocrates,  1.  2.  de  Morbis  :  Cura  in  visceribus  vclut 
spinaessevidelur ,  atque  illapungere.  UndeTheo- 
dot.  vertit :  Spiritus  compunctus  ( id  est  trislis  , 
qui  instar  spinie  punjrit)  exsiccat  ossa. 

QuO  spectat  illud  Davidis  ,  psal.  31.  U  :  Con- 
versus  sum  in  arumna  mea ,  dum  configitur  spina 
in  me,  ut  addunt  Gracca ,  hoc  est  conversus  sum 
ad  Deum  ,  dum  sentio  ab  eo  me  configi  spina 
tribulationis  et  li  istitiae.  Nam  ,  ut  ait  ibidem 


Theodor.  Peccati  dulcedo  longam  posl  se  amari- 
tudinis  spinam  infigit.  EtS.  Hieronymus  :  Spina, 
ait,  est  slimulus  et  conscientia  peccati ,  quae 
semper  menlem  pungit.  Et  S.  Gregor.  Omne  pec- 
catum ,  ail,  dum  confert  delectationem ,  quasi 
pungendo  lancinat  mentem.  Addit  Hyppocrates  : 
Ubi  hac  anxielas  animum  corripit,  tucem  atque 
homines  fugit,  et  lenebras  amat ,  et  limor  invadit, 
aridus  est ,  el  ad  contaclum  dolet ,  et  cxpavescit , 
el  terriculamentaet  somnia  horrenda  videt.  Idem, 
lib.  3,  docet  trislitiam  eos  qui  hydrope  laborant 
occidere.  Idem  :  Cura,  inquit,  gravis  est  morbus. 
Et  Lucretius  : 

Et  dolor  el  morbus ,  lethi  fabricator  uterque. 

ldem  docet  Franc.  Vales.  Sacrae  philosophiae 
c.  72.  cujus  verba  recilavi  Eccl.  30.  25.  Idem 
doceot  Palres  aeque  ac  philosophi  et  poelae. 
S.  Gregor.  Nazianz.  Carm.  5.  de  calamit.  suis  : 
Cura,  ait,  homini  crux  ,  ac  tethale  venenum  est. 
S.  Chrysost.  hom.  10.  in  epist.  ad  Philipp.  Mcc- 
rores ,  ait,  et  solticitudines ,  cum  prmter  modum 
animam  distrahunl ,  suo  robore  itlam  privant. 
B.  Anliochus  hom.  25  :  Neutiquam,  ait,  admit- 
tenda  est  trislitia,  nec  ejusmodi  accipienda  im- 
portuna  wgriludo  animi.  Et  infra  :  Monachus  ma;- 
rore  intabescens  assimilis  est  ei  qui  astuanti  febre 
taborat;  nullo  hic  pacto  mentem  ad  contemptatio- 
nis  surriget  sludium,  neque  ad  orationem  since- 
ram,  non  adhortalionem,  non  consitium  excipiet. 
Sic  et  D.  Thomas,  1.  2.  q.  37.  a.  h.  et  q.  33.  a.  1. 
ubi  docet  delectationem,  sive  gaudium,  delec- 
tare.  cor  et  mentem  hominis  :  Qua  ,  ait,  assenlit 
rei  delectabili,  et  in  ea  quiescit ;  quodam  modo  se 
prcebens  ei,  el  ad  eam  interius  capiendam ;  et  sic 
dilatatur  affectus  hominis  per  deleclalionem,  quasi 
se  tradens  ad  continendum  interius  rem  detectan- 
tem.  Quocirca  Comicus  sapientia  haec  de  laetitia 
el  trislilia  dat  partim  dogmata,  partim  monita  : 

Arclissimum  mcestitia  cordis  vinculum  est. 

Melus  futuri  gaudiumomne  strangulat. 

Nihil  sic  perinde  animam  ut  cura  exedit. 

Permitte  falo  curas  ingenio  impares. 

Ut  mcerorecontrahimur,  sic  etgestimus  gaudio. 

Sapien9  tacito  sinu  coercet  gaudia. 

Summi  doloris  causa  summum  gaudium  est. 

Vita  mors  est  viva  ,  cuncto  deslituta  gaudio. 

Animi  aegritudo,  morbus  potentissimus. 

Animi  dolor  corporis  languorem  parit. 

Animo  generoso  corpus  segrum  non  nocet. 

Denique  S.  Gregorius  Nazianzenus  in  Distichis: 
Mozrores ,  inquit,  pracocem  mortalibus  senectu- 
tem  pariunt.  Mens  sotticita  tinex  instar  ossa  cor- 
rodit ;  corpus  autem,  curas  omnes  valere  jubens , 
eximie  floret. 

Summa  omnium  est,  cf.  d.  Una  laetitia  omni- 
bus  animi  el  corporis  morbis  medicinam  facit, 
corpusque  vegetum  et  floridum  efficit;  trislitia 
vero  vilalem  succum  et  sanguinem  exhaurit  et 
absumit,  adeoque  consumit  medullas  ossium; 
itaque  ea  desiccat :  quo  fit  ut  homo  contabescat, 
ettabe  sensim  intereat.  Vide  dicta  c.  15.  13.  et 
plura  Eccl.  30.  22.  etseq.  ubi  fuseagitur  de  bonis 
laetiliae  ac  malis  trislitiae.  Denique  Cajet.  hic  : 
Tristilia ,  ait,  valde  inimica  est  sanitati  corporis 
et  vita ;  quoniam  consistit  in  motu  contrario  mo- 
tui  vitali.  Vivificatio  enim  corporisacorde  proficis- 
citur  per  modum  pulsus.  Tristitia  autem  inretrac- 
tione  spirituum  consistit. 

Myslice  Beda  :  Qui,  ait,  interna  Spiritus  sancti 


COMMENTAKIA  IN  PIVOVEIVBIA  SAI.OMONIS.  Cap.  XVII. 


671 


vonsotutionv  tulatttr,  cliam  boiuv  actionis  flora 
dccoratttr  ,  ct  fvtuttts  /»/  a iniovtiin  pnt stolatur 
vtvtestttim.  (Jtti  cvro  Iristitia  svvttli ,  qtuv  inovltin 
operalur,  ungilur  ,  pin^tu  tttiu  in  dt<  tiuv  t  lutrittitis 
in  robore  virtutuin  quas  v.c<  rcvrv  cidvtttr,  habvre 
nuttaltntts  caltt  ;sctltitutsi  ccsiccalis  ossibus  mar- 
cescil  ;  quta  tn  Oonis  itvttluis  qttw  fitv.it ,  gvuttam 
dttvvtionis  amisit.  Sic  ex  bona  conscienlia  sercni 
scuipcr  cl  Uell  SS.  Anachoreta:  diu  vixcre,  ul 
S.  Paulus  priinus  Krcuiila  vixilannos  ccnluin  cl 
trcdcciin,  S.  Anlonius  ccnlnin  cl  quinque,  sanc- 
Ins  Hoinualdus  ccnUnn  viginli,  Klias  ccnUnn  ct 
dcccm ,  Joanncs  dfi  Tainpcs  ((jncin  por  errorein 
de  tvmporibus  vocitanl)  Uceenlis  sexaginla,  U- 
cel  vci  ins  sil  ciun  cenluin  ct  sexaginla  tanluin 
vixissc;  vidc  Tlicaliuu)  vitae  liuniauae  in  lon- 
g.cvis.  Sc|)lcni  Sancti  donuientcs  a  tcinporibus 
Decii  us(|uc  ad  Theodosiuin  pcr  loOannos  vixisse 
ct  dormivissc  fcruniur.  Quin  ctiain  nunc  in  i))0- 
naslcriis  permullae  virgiues,  Dco  dicaUc,  curis 
Hbera  et  sbbrise  ,  sereiKc  ct  hilares  ad  nonage- 
siiniiiii  ct  cenlesinuuu  annuin  pcrdurant,  uti 
nolal  Caidanus  1.  1.  dcSanilalc  tuenda  c.  18.  ct 
expcrienlia  constat.  Sic  cadeiu  dc  causa  Kssenos 
olim  pcrpiurcs  adcculun)  annos  pertigisse  nar- 
ral  Joscphus,  lib.  2.  belli  c.  7.  Hoc  cst  quod  ait 
Kccles.  c.  30.  23  :  JucuntUlas  cordis  hac  esl  vila 
liominis,  et  thesuurus  sine  defectione  sanctitatis  ; 
et  exultatio  viri  esl  tongavitas. 

23.  MUXERA.  DE  SIISU  1MPIIS  ACCIPIT,  UT  PERVER- 

TAT  semitas  judicii;  ]  Chald.  ul  declinet  d  via  ju- 
dicii;  Syrus:  Qui  munera  accipit  iniquus  est ,  de~ 
clinat   enim  viam  judicii;  Sepluag.  Accipientis 
munerainjuste  in  flnibtis ,  non  prosperantur  vio3; 
impius  autem  declinat  vias  justitice.  Quare,  per- 
peram  IV.  Salomon  sic  verlil  et  explical  :  Mune- 
ra  verborum  et  precum  dc  sinu  impii  accipit  Detts 
clancutum  inter  se  et  iltum,  ut  judicium  cui  im~ 
pius  obnoxius  erat    d  malo  ad  bonum  traducat. 
Clarum  enim  est  hic  agi  non  deDeo,  sed  de 
impio  :  qui  accipit  munera,  ut  in  gratiam  ea 
danlisproferatsententiam,  ac  adversam  partem 
quaejustam  fovct  causam,  injuste  condemnet. 
To  desinu,  vel,  ut  Septuag.  desinibus,  significat 
niunus  occulte  et  clanculum  datum.  Solent  enim 
qui  causas  iniquas  fovenl  clam  dare  munera 
judici;  lum  quia  pudet  eos  auroemerc  iniquam 
senlenliam  ;  lum  quia  verentur  ne ,  si  res  pate- 
fiat ,  ad  allius  principis  tribunal  in  jus  vocen- 
tur,  ibique  acceplorum   munerum  et  violalae 
justiliie  poenas  luant.  Ita  Aben  Ezra  et  R.  Levi. 
Porro  haecgnome  accipi  potesl  tam  dc  dante, 
quam  de  accipiente  munera.  De  dante,  q.  d. 
Impius   de  sinu  suo  accipit,   id  est  depromit 
munera,  utea  clamjudici  in  manus  det,  iisque 
eum  in  sui  amorem  inflectat,  ut  sibi  causam 
inique  contra,  vel  praeter  reges  jusliliae  adju- 
diceL  Dicit  hoc  Salomon,  ut  judices  et  magis- 
tralus  hanc  quasi  notam  injustiliae  accipiant, 
sciantque  injustam  vel  minus  aequam  causam 
fovere  eos  qui  quod  jure  non  possunt  mune- 
ribtis  oblinere  et  expugnare  satagunt.  De  acci- 
piente  accipiuni  passim  inlerpretes,  q.  d.  Con- 
siliarius  vel  judex  ,   qui  de  sinu  dantis  clam 
accipitmunera^  hic  impius  est;  quia  ea  accipit 
cumpacto,  vel  certe  cum  periculo  pervertendi 
semitas  judicii,  id  esl  leges,  juxla  quas  judi- 
candum  est.  ^tius  jurisconsultus  apud  Alcialum 
leges  vias  appeUairegias et imperatorias;  ac  illico 
subjicit  :  Ab  his  quidem  judices  vi  aut  pretio  de- 
clinuntes  alias  vias,  vel  potius  diverticula  extri- 


rrriint.  Il.c  siinl,  inquit  AlcialUS  ,  corrupln:  ci 
ailulicrataj  legUflO  iulcrprcialioncs  ,  quei  (limi 
alii  ,  at(|uc  alii  dcinccps  ledlVl  sunl,  pro  viis 
trilis,  ilOO  csl  pro  lc^iluis,  habcri  eoiperuul. 
Sic  vidcinus  hoiiic  avarns,  scd  .snhlilcs  Advncn- 
los  lol  suhtililatihiis  jura  dividcrc  ,  ac  Ifg9a  iu- 
tcrprctari  ,  imo  dislonpicn;  et  cvci  lci  <• ,  ut  ui- 
hil  pcnc  sit  tain  iniqiiuni  et  cnnlra  lege»,  quod 
non  aBquuni  ct  legibus  confornio  in  spcciem 
clliciant. 

Docct  hic  Salomon  magnam  csse  vim  inunc- 
ruin  ,  scd  occuliaiu  quae  fallal  cliain  bomioet 
a<pioset  recli  aliiis  lenac.es;  lacitc  cniin  alTcc- 
lum  illa  accipienlis  eliciunt,  euoaque  danli  dc- 
vinciunt.  Quis  cnim  ainantem  sc,  imo  munera 
danlcm,  non  redamet''  Quis  vero  lam  durae 
fronlis  ,  ul  danli  se  advcrsariuni  ostcndat,  imo 
cuu)  condemnet?  Quod  os  sustincal  allalrarc 
pasccnlem  se.  Quocirca  ,  ul  ait  B.  Gregorius 
Nazianzenus  in  Dislichis  :  Auro  loquente,  incrs 
est  omnis  oratio ;  persuadet  eniin  illud,  etiamsi 
nullam  vocem  edat.  Auro  capiuntur  Uomines  ut 
laqucis  aves.  Aurum  permovet  mentes,  mutumque 
ad  loquendum  excitat.  Idem,  orat.  1h  :  Aurum, 
ait,  est  occultus  tyrannus  (quia  auri  cupidis 
vim  afferl,  eosquo  quasi  tyrannide  opprimit, 
ail  ibidein  Elias  Crelensis)  per  quem  nunc  multa 
sursum  deorsumque  velul  in  talorum  ludo  jactan- 
tur.  Idcm  ,  in  Carm.  de  vita  sua,  cilans  dispu- 
tationcm  Zorobabelis  et  sociorum  de  forlissimo  : 
Forte  vinum ,  fortis  rex ,  forles  mulieres  ,  sed  for- 
tissimaveritas,  3.  Esdrae  3,  hisce  omnibus  forlius 
ait  esse  aurum.  Sic  enim  canit : 

Vinum  asserebat  quispiam  omnia  vincere  ; 
Al  feminam  alter  :  terlius  palmam  dabat  vero  ; 
Dedissem  ast  ego  robur  quam  maximum 
Auro,  arbitratu  cuncta  quod  vertilsuo. 

Praeclare  B.  Petrus  Damiani,  1.  2.  epist.  2.  quae 
ordine  est  23  :  Fitii,  ait ,  Samuelis  nutium  aliud 
crimen  habuisse  leguntur,  nisi  quia  munera  ditexe- 
runt ;  et  quia  paternce  munditite  non  sequebantuv 
exempium ,  irrecuperabititer  amiserunt  plebis  Is- 
raeiiticaz  principatum.  Et  notandum ,  quia  cttm 
de  itlis  Scriplura  dicit :  Declinaverunt  post  avari- 
tiam  ,  acceperunt  munera,  protinus  intulit  :  Per- 
verterunt  judicium.  Vicinum  quippe  est ,  atque 
contiguum,  ut  post  munus  acceplum  pervertatur 
etiam  corrupto  censore  judicium.  Et  nonnullis  in- 
lerieclis :  Acceplis ,  inquit,  muneribus ,  si  contra 
dalorem  quid  agere  volumus;  mox  in  ore  noslro 
verba  mollescunt ,  locutionis  acumen  obtunditur  , 
Ungua  quadam  pudoris  erubescentia  prxpeditur. 
Mens  quippe  percepti  muneris  conscia  debilitat  ju- 
dicialis  censura  vigorem,  reprimit  eloquentia  li- 
berlatem.  Nam,  etsi  judicii  et  rectitudo  funditus 
non  adimitur,  judicandi  lamen  auctoritas  ener- 
valur. 

Quocirca  Romani ,  lege  12  tabularum,  judi- 
cem  suscipientem  munera  morle  mulctabant. 
Hebraeis  veroMoses,  imo  Deus  per  Mosen  severe 
munerum  acceptionem  interdixit,  Exod.  23.  8  : 
Nec  accipies  ,  ait,  munera,  quce  etiam  excxcant 
prudentes,  et  subvertunt  verba  juslorum ,  Deut. 
27.  25;  ultima,  ideoque  gravissima  maledictio 
liaec  exstat  :  Malediclus  qui  accipit  munera ,  ut 
percutiat  animum  sanguinis  innocentis.  Et  dixit 
onmis  populus  :  Amen.  Quocirca  Isaias  graviter 
Judasos  incusans  c.  1.  23  :  Principes  tui,  inquit, 
infidcles ,  socii  furum;  omnes  diligunt  munera, 
sequuntur  retributiones.  Ex  advcrso  mire  exlollit 


un 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVII. 


refutantem  munera,  c.  33. 15  :  Qui  ambulat ,  ait, 
in  injustitiis,  et  loquilur  veritatem ,  qui  projicit 
avaritiam  ex  calumnia  ,  et  excutit  manus  suas  ab 
omni  munere ,  elc. ,  iste  in  excelsis  habitabit  ;  mu~ 
nimenta  saxorum  sublimitas  ejus.  Et  Psaltes, 
psalm.  1&. 1 ,  quaerens  :  Domine ,  quis  habilabit 
in  tabernaculo  luo?  respondet  inler  alia  :  Qui 
jurat  proximo  suo,  et  non  decipit;  qui  pecuniam 
suam  non  ctedit  ad  usuram,  et  munera  super  in- 
nocentemnon  accepit.  Quocirca  gloriatur  Samuel 
se  omnia  munera  refutasse,  1.  Reg.  12.  3;  et 
Paulus  Actor.  20.  33. 

Quin  et  Cicero,  1.  1.  episl.  ad  Q.  Fratrem  qui 
magistratum  in  Asia  gerebat ,  ei  hoc  insigne  dat 
monitum  :  Hac  opinio  sit ,  non  modo  iis  qui  ali- 
quid  acceperint ,  sedeliam  iis  qui  dederint ,  le  ini- 
micum,si  id  cognoveris ,futurum;neque  vero  quis- 
quam  dabit ;  cum  eril  hoc  perspectum  ,  nihil  per 
eos ,  qui  simulant  se  apud  te  mullum  posse ,  abs 
te  solere  impelrari.  Porro  addunt  Sepluag.  dicen- 
tes  :  Accipienlis  munera  injuste  in  sinibus,  non 
prosperanlur  vias;  quia,  ut  ait  Job  c.  15.  Zlx  :  Ignis 
devorabit  tabernacula  eorum  qui  munera  libenter 
accipiunt  ;ignis  scilicet  irae  et  vindiclae  Dei,  qui 
non  raro  igne  corporali  consumit  opes  ex  mu- 
neribus,  aliisque  modis  inique  partas. 

24.  lN  FACIE  PRUDENTIS  LVCET    SAPIENTU  :  OCULI 

stultorum  in  finibus  TERR,E.  ]  Primo ,  sensus 
planus  etgenuinus  esthic,  q.  d.  In  faciepruden- 
tis  ac  praeserlim  in  ejus  oculis  gravibus,  modes- 
tis,  claris,  et  ad  omnem  honestatem  virtulem- 
que  compositis  ,  elucet  interior  mentis  ejus 
sapientia  et  virtus,  vice  vera  ,  in  facie  et  oculis 
stultorum  emicat  cordis  eorum  slultitia  et  ve- 
cordia;  quia  illorum  oculi  sunt  leves,  vagi , 
mobiles ,  instabiles ,  ut  instar  rotae  gyrent  usque 
ad  fines  terrae  circumspiciendum.  Unde  Vata- 
blus  vertil :  Ipse  vullus  prudenlis  pr&  se  fert  sa- 
pienliam;  oculi  autem  slultorumfines  terrce  per- 
vagantur. 

Ratio  est,  quia  prudcntum  cor  et  mens  est 
gravis,  slabilis  et  composita,  quae  proinde  vul- 
lum  et  oculos  ad  honestatem  el  gravitatem  com- 
ponit;  mens  vero  slultorum  est  levis  et  vaga, 
ac  proinde  leves  et  vagos  efficit  oculos,  juxta 
illud  :  Vrxcordia  falui  quasi  rota  carri;  et  quasi 
axis  versatilis  cogitatus  illius  ,  Eccl.  33.  5.  Mens 
enim  per  corpus  et  faciem  pellucet,  sicut  fax 
per  lalernam  ,  et  sol  per  vitrum  emicatet  tra- 
lucet,  juxta  illud  Pacati  citalum  v.  22:  In  speculo 
frontium  imago  exstat  animorum.  Et  illud  sancti 
Bernardi  de  Modo  bene  vivendi ,  c.  65  :  Facies 
hominis  speculum  est  cordis.  Et  Cicero ,  1.  3.  de 
Orat.  Omnis  motus  animi,  ait,  suum  quemdam 
a  natura  habet  vultum ,  et  sonian ,  et  gestum; 
animi  imago  vuttus  est.  Et  S.  Augustinus  :  Vul- 
lus  severus  custos  est  disciplince  atque  probitatis  , 
hic  ,si  absit,  veluti  fax  levitalis  vento  exposila, 
restinguilur.  Animae  enim  officina  est  corpus, 
ac  praesertim  vultus.  Igitur  sicut  arlifex  in  offi- 
cina,  v.  g.  figulus  in  sua  figlina  et  luto,  pingit 
el  efformat  suae  menlis  conceptus  el  formas  : 
sic  et  mens  suam  sapientiam  vel  insipientiam, 
virlulem  vel  vilium  pingit  et  efformat  in  cor- 
pore,  ac  prceserlim  in  vullu  ejusque  geslibus  et 
motibus.  Adde  ingenii  acumen  et  judicii  matu- 
rilatem  sacpe  ex  pliysiognomia  vullus  et  oculo- 
rum  agnosci.  Unde  Sepluag.  vertunt :  Vullus 
intelligens  viri  sapienlis;  oculi  autem  imprudentis 
ad  exlrema  terrce.  Hinc  Aristot.  in  Pbysiogno- 
micis  c  6  :  Ingeniosi  signa  sunt ,  ait,  caro  hu- 


midior  et  mollior  ,  non  boni  habitus  ;  neque  valde 
pinguis  ;  qua>  circa  humeros  et  collum  macniora , 
et  qucp,  circa  faciem  ,  etc. ,  corpus  album  mixto 
rubore,  et  purum;  culis  tenuis,  pili  non  valde  duri, 
nec  valdc  nigri;  oculus  charopus ,  humidus  :  cha- 
ropus,  id  esl  caeruleus,  qualis  est  color  maris 
et  cceli,  aut  fulvus,  qualis  est  aquilarum  el 
leonum  :  Latini  ravum  vocant.  Vide  dicta  Eccl. 
19.  27.  IlaBeda,  Lyranus,  Cajetanus,  Baynus, 
Jansenius  et  alii  passim.  Audi  Lyranum  causam 
danlem  :  In  facie  prudentis  lucet  sapienlia ,  ait , 
per  maturitatem  el  honeslatem;  quia  dispositio 
cordis  magis  apparet  in  facie,  in  qua  sunt  omnes 
sensus ,  quam  in  parlibus  aliis.  Unde  Beda  exem- 
plum  ,  imo  exemplar  omnium  dans  Christum  : 
In  facie ,  ait,  Domini  salvatoris  lucebat  sapientia 
divinitalis  quam  in  carne  apparens  ,  virtutum  et 
doctrincps  lestimoniis  demonslrabat.  Verum  oculi 
Judaorum  non  credentium,  terrenis  potius  desi- 
deriis  perficiendis  ,  quam  salutaribus  ejus  monitis 
intendebant. 

Secundo,  Chald.  vertit:  Vultus  prudentis  hila- 
ris  in  sapientia;  et  oculis  slullorum  in  profundis 
terrce.  q.  d.  Facies  et  oculi  prudentum,  Juslo- 
rum  et  Sanctorum  sunt  sereni,  Iseii  et  hilares, 
ut  ccelum  serenum,  ad  quod  contendunt,  imi- 
tari  el  intueri  videaniur  :  quia  laetitia  interior, 
quam  affert  sanctitas  mentis ,  tralucet ,  et  effun- 
dil  sese  in  faciem  et  oculos  ;  at  vero  facies  et 
oculi  stultorum ,  id  est  imprudentium  el  im- 
piorum,  ex  pavore  malae  conscientiae  abjecti 
sunt,  tristes  et  depressi  in  terram,  ut  ipsa  pro- 
funda  imaque  terrae  penetrare  el  perspicere 
velle  videantur  ,  ac  quasi  aspicere  locum  in 
profundo  gehennce  sibi  paralum.  Effigies  ergo 
vullus  sapienlis  est,  ut  prae  se  ferat  comitalem 
cum  gravitate,  et  hilaritatem  cum  severitate 
mixtam  ,  ut  scilicet  sit  severe  hilaris  ,  et  hilaii- 
ter  severus.  Talis  fuit  vullus  Essenorum,  Asce- 
tarum,  S.  Anlonii,  S.  Alhanasii,  S.  Basilii,  cu- 
jus  insuper  hsec  fuii  imago,  aeque  ac  vox  :  Pal- 
lor  et  macies  decent  monachum.  Vere  Plutarch. 
in  Moral. :  Sicut  fonti ,  ait,  non  deest  humorsem- 
per  ex  eo  scatens ;  sic  probo  viro  semper  adest 
gaudium,  etiamsi  res  externa?  mutentur. 

Terlio,  Hebraea  habent :  Cumfacie,  vel  coram 
facie,  inteUigentis  sapientia,  q.  d.  Sapiens  sem- 
per  prae  oculis  habet  sapientiam,  illam  jugiter 
inluelur,  juxla  illius  diclamen  elnutum  omnia 
agit  et  operatur;  undeSyrus  vertil :  Facies  prti- 
dentis  intuetur  sapientiam  ;  at  vero  oculistulti  in 
exlremo  terra,  q.  d.  Sapiens  et  sanclus  spectat 
bona  et  praemia  coeleslia  ,  quae  sapienlia  illi 
proponit;  al  vero  stultus  etimpius  spectalbona 
terrena,  pula  opes ,  honores  ,  delicias,  quse 
slultilia  concupiscentiae  illi  suggerit  et  reprae- 
sentat.  Spectat  ergo  fines  tcrree,  scilicet  limites 
agrorum  et  fundorum  suorum,  uteos  propaget 
et  dilatet,  imo  subinde  totius  terrce  fines  totius- 
queorbis  dominium  spectat  et  ambit,  utifecere 
Alexander,  Cyrus,  Pompeius  ,  Julius  Caesar, 
aliique  Romani. 

Quarlo,  R.Salomon,  Clarius  et  alii,  q.  d.  Sa- 
piens  amicus  ,  vicinus  et  familiaris  est  sapien- 
tiae  :  at  vero  stullus  tam  longe  abest  a  sapien- 
tia ,  ac  si  oculos  haberet  in  finibus  lerrae  ,  lon- 
gissime  scilicet  positos  et  dissitos  a  sapienlia. 
Huc  accedit  Aben  Ezra  :  Sapientia  ,  ait,  coram 
prudente  est ;  stultus  oculis  discurrit,  ut  sapien- 
tiam  in  exlremis  orbis  finibus  investiget,  cum  alios 
regionttmsuarum  dcmentes  sibi  similes  arbitretttr; 


GOMMBNTARIA  IN  PliOU-ilUHA  SALOMONIS.  Cap. 


XVII 


tnt 


idt  oqne  maror<  m  matrl  infi  rt ,  cum  tn  longinquas 
regiones  transferre  se  veilt.  l'.i  \\.  Levl  :  Prudertl , 
;iit,  faette  sibi  i>i>r<is  sapientia  raliones  reperlt  , 
iinn  ex  universis  qua  extstunt,  excitetur  ad  sa- 
pientiam  admirabilem  eomparandam;  cum  etiam 
ob  eam  </»</  poitel  taptentiam  ,  superiora  intetli- 
gat.  B  contra  demens  cdm  sapientia  studio  vaca- 

hit  ,  oeulos  iii  liiiilms  lrrt\r  intentOS  tiabebil ,  rattis 
iilam  ibidem  sotum  reperiri ;  quctmobrem  totum 
v  ni.  rturdrilit.  l'.i  Valabl.  :  Prudenti,  ail .  semper 
prtesto  rst  sapientia;  ut  stiittus  eam  toto  torde 
<}u<vrtt ,ii' r  inr<  nit.  Huic  affints  esi  gnome  Eccle- 
siustna  2.  \h  :  Sapientis  ocuti  in  capite  ejus,  stul- 
tas  in  irnrhris  ambuUit ,  q.  d.  Sripiens  ocnlis  in 

capite  rnMiis  omnia  prudenter  circiimspicit  et 
clare  lustrat,  inde  in  luce  anrbnlat  :  at  stullus 
impnxicns  caeco  errore  rnpitur,  qnb  eum  pe- 
des ,  i<l  est,  affectus  et  concupiscentise,  ducunt. 
Quare  oculos  non  in  capiie,  sed  in  talis  habere 
\  idetur.  Unde 

Mysticc  S.  Greg.  17.  Moral.  c.  5.  docet  juslum 
considerare  \i;is,  id  <>>t ,  legesDei,  quasin  suo 
capitc,  puta  Christo,  inluciur  ;  impium  vero 
speetare  viaa  suas,  Id  est  ductus  suae  conc.u- 
plscentiae  :  Via  namqae  elati,  ait,  sttperbia;  via 
raptoris ,  avarilia  ;  via  est  lubrici,  concupiscentia 
carnatis.  ln  viis  rrgo  sais  iniquus  quisque  oculos 
deprimit  ;  qula  solis  vitiis ,  ut  per  hrcc  animosa- 
tisfacial .  intendit.  Unde  per  Salomonem  dicitur  : 
Oculi  stattorum  in  /inibtts  terrx ;  quiahoc  solum 
tota  cordis  intcntione  conspiciunt  per  quod  ad 
fincm  terreni  desiderii  perducanlur.  Nequaquam 
vero  stue  considerationis  obttttum  in  terram  pecca- 
tor  (igcret ,  si  ad  sancta  sui  Redemptoris  itinera 
mentis  oculos  levaret.  Vnde  per  Salomonem  rur- 
sum  dicitur  :  Oculi  sapientis  in  capite  ejus;  quia 
vidclicet  sapiens  quisqttc  illum  tota  intenlione 
considcrat  ,  cujus  se  membrum  esse  per  fidem 
pcnsat. 

Rursnm  mystica  facics  sapientis  cst,  mira 
menlis  ejus  specics  cl  tlecor,  in  qua  resplencbt 
sapientiae  et  virtulis  fulgor  ac  majestas,  ut  si 
eam  liceret  inlueri,  radios  quosdam  divinitalis 
in  ea  cernercmus  ,  adeo  ut  Seneca  qui  sapien- 
tiam  ct  virtuiem  naturalem  duniaxat,  non  su- 
pernaturalcm  gratiae  agnovit  ,  scribat  epist. 
115  :  Si  nobisijoni  viri  anhnum  licerel  inspicere, 
6  quam  pttlchram  faciem,  quam  sanctam  ,  qttam 
ex  magniftco  placidoque  fulgentcm  vidcremus ! 
hinc  justitia,  illinc  fortitttdine ,  liinc  lemperanlia 
prudentiaque  lucentibus.  Prajtcr  has  frugalitas, 
et  continentia ,  et  lolerantia,  et  Ubcrlas  comitas- 
quc  et  (quis  credat?)  in  homine  rarum  humanita- 
tis  bonum,  splendorem  illi  suum  affundercnt ,  tum 
providentia ,  tum  elegantia ,  et  ex  istis  magnani- 
milas  eminenlissima,  quantum  dii  boni ,  decoris 
illi ,  quantum  ponderis  gravitatisque  adderent? 
quanta  esset  cum  gralia  auctoritas !  Nemo  iUam 
amabilem,  quinon  simul  venerabilem  diceret.  Si 
quis  viderit  hanc  faciem  altiorem  fulgentioremqtte 
quam  cerni  inter  humana  conmevit ,  nonne  velut 
numinis  occursu  obstupefactus  resislat ,  el  ut  fas 
sit  vidisse ,  tacitus  precetur?  Atque  mox  ista  su.b- 
jicit  :  Tum  avocante  ipsum  vuttus  benignitate , 
l>roductus,  adoret  ac  supplicel ,  et  diu  contempla- 
tus  muttum  exstantem ,  supraque  mensuram  soli- 
torum  inter  nos  aspici ,  elatam ,  oculis  miti  qui- 
dem ,  sed  nihilominus  vivido  igni  flagrantibus. 
Tunc  demum  itlam  Virgilii  nostri  vocem  vercns 
atque  attonitus  emittat : 

0  tjuam  le  memorem  virgn!  namque  liau<I  libi  vullus 
CORNKL.    A    I.AriDE.    TOM.    111. 


Murlolii ,  rtoc  vo*  hominom  ronol. 

Siifelix',  hostrumque  levi    qojecumquolaborcm. 
Aderit  levabitque,  $1  eam  colere  votaerimus.  Coli- 
tur  aulem  >n>>>  taurorum  ophnis  corpor\bus  con 

trur<<i<ilts  ,  itrr  tittio  OTgentOque  SUSp   >>">,  >'"    itt 

th,  sttnro^  stipeinfusa,  sed  />i<<  <>t  rectavotunlale. 
\<>no,  inquam,  non  amoroejus  arderet,  $i  nuUts 
ilhtin  videre  conlingert  t. 
Denique  huic  gnome  ufflnii  <-si  llla  Eccleaiat- 

l.c  cap.  8.  1  :  Sapicntia  lioiiiuus  lnr<  t  tu  ,  tillu  rjus, 
rt  potentissimus  faciem  illius  commutabit,  i  l>i 
rursua  hac  d«  re  dicam. 

■!:■>.  Iha  p&TRifl  fii.ius  8TULTV8  ( Septuag.  «fpA»  , 
id  esi  imprudens),  et  doi.oh  hatms  qvjb  obiiuit 

EUM.]  llcbr.    et  amarititdo  gcnitrici  sttw ;  Thco- 
dolion,  TNxpza/tot,  icl  esl,  exaccrbatio;  Aquila  <  t 
Symmach.  mxpeuvuv ,  idest,  exacerbans  matrem 
suam  ;   Chald.  :  Filius  StultUS  cxasperat  patrevi 
stttun,  ct  exaccrbal  inaln in  stiam.  Scnsusesl,  q- 
d.  Filiua  insipiens ,  dissolutus,  inobcdicns ,  per- 
versus  provocat  pairem  ad  iram  ,  malrem  ad 
amariludinem  ct  dolorem,  lum  quia  illorum 
moiiita  ct  inslilutioncm  respuit  :  tuui  (|uia  eis 
sua  prava  et  infami  vita  dedecua  et  probrura 
conciliat  ;   lum  quia  corum   laliorcs  et  opes  co- 
messando  et  luxuriando  abligurit  :  lum  qnia 
rebellis  cis  minas  vcrborum,  et  subinde  vcr- 
berum,  adcoque  necis,  intentat  el  molilur.  An 
non  ergoirascatur  illi,ineumque  non  ut  filium, 
sed  ul  hostem  suviat  paier,  indoleatct  ingemis- 
cal  imo  cx  corde  matcr?  Patres  enim,  quia  vi- 
riles,   ob  noxam  filiorum  magis  corripit  ira 
quam  mceror  :  matres  vcro,   quia  feminas  , 
molles  et  tenere  amantes  filios,  magis  corri- 
pil  moeror,  quam  ira.  Qui  enim  irascanlnr  (ilio 
uleri  sui ,  qucm  tanlis  doloiibus  pcpererunl , 
tot  molestiis  aluerunt,  lot  laboribus  in  aetatem 
pubesceniem  evexerunt?  Dicit  hoc  Salomon  , 
tum  ut  filios  absterrcat  a  pravitate,  ne  patri 
iram,  matri  dolorem inferant;  tum  utparenles 
adhortetur  ad  severam  filiorum  a  leneris  insti- 
tutionem  et  castigationcm;  ne,  si  indulgentius 
eis  frena  laxent,  postea  pravos  etrebeltes  cum 
suo  damno,  ira  et  dolore  sentiant.  Quocirca 
solel  Deus  hanc  parentum  indulgentiam  filio- 
rum  rebellione  casligare,  et  castigando  pnrga- 
re,  ut  in  quo  peccaverunt,  in  eodem  punian- 
tur  juxta  legem  talionis.  Vide  dicta  c.  10.  v.  1. 
ubi  eadcm  gnome  inculcalur.  SicCham,  nudans 
virilia  Noe  palris  sui ,  ejus  iram  et  maledictio- 
nem  sibi  accivit :  Matediclus,  ait,  Chanaan  (filius 
Cham),  servus  servorumerit  fratribus  suis,  Gen. 
9.  25.  SicEsau,  ducondo  uxores  alienigenas  . 
offcndit  Isaac  et  Rebeccam  parentes  suos^  Ge~ 
nes.  26.  35.  Sic  SimeonelLevi,  occidenclo  Sichi- 
mitas  in  ullionem  slupri  Dinte  sorori  suac  illati , 
audierunt  a  patrejacob  :  Maledictus  fttrpr  eorum, 
dividam  eos  in  Jacob,  et  dispergam  eos  in  Israet. 
Sic .  Absalom,  occidendo  Amnon  fratrem  suum  , 
incurrit  indignalionem  Davidis  patris  sui ,  fac- 
lusque  est  exul  et  profugus.  Sic  S.  Aug.  sua  hae- 
resi  et  concubinatu  fuit  moeror  Monic;e  matris 
suae,  sicut  ipse  narrat  1.  5.  Confess. 

Symbolice  R.  Salomon  :  Filius  stultus,  ait,  fuit 
Jeroboam  qui,  Deo  infensus  ,  cjus  iram  in  se 
toiumque  Israelem  excivit  :  idem  matri  sua- , 
puta  Synagogae  ,  doloris  acerbilatem  intulii, 
quam  in  idololatriam  vitulorum  aureorum  , 
indcque  in  omnia  mala  protraxil. 

26.    NON     EST    BONVM    DAMNUM    INFERRE    JUSTO  ; 

nec  percutere  principem  (Symmacbus,  magni- 

G0 


/174 


CO.UMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.   XVII. 


ficam)  qui  recta  judicat.]  Hebr.  :  Nec  percutere 
principes  ob  rectiludinem  vel  ojquilatem;  Sepl.  : 
Seque  sanclum  insidiari  principibus  juslis ;  Chald. 
etSyrus  :  Muictare  juslum  non  est  bonum,  neque 
pcrcutere  justos  qui  dicunt  recia;  Aquila,  super , 
id  esl  propler,  rectitudinem. 

Primo,  Cajet.  sic  exponit,  q.  d.  Quamvis  non 
sit  bonum  damnum  inferre  justo  et  innocenli; 
tamen  pejus  est  percutere  lingua  vel  manu,  id 
est  carpere  vel  verberare  principem  vel  judi- 
cem ,  qui  justum  et  innocenlem  m  se,  sed  per 
allegala  et  testes  probatum  noceniem  et  reum, 
condemnavit;  ut  significet  privatis  non  esse  fas 
judicumsentenlias  judicareelcalumniari,  juxla 
illud  Maximi  serm.  5.  ex  Epicleto  :  Ut  justa 
bilanx  nec  a  vera  bilance  corrigitur,  nec  a  falsa 
examinatur  ;  sic  etiam  judex  justus  nec  ajustis 
examinari ,  nec  ab  injustis  argui  debet. 

Secundo  ,  Baynus  hebr.  aj  gam,  id  est 
etiam,  referens  ad  accipientem  munera  v.  53. 
sic  exponit :  Munus  accipere  a  sinu,  ad  judicium 
pervertendum,  malum  est;  eliam  justum  con- 
demnare  sine  munere  malum  est  ,  q.  d.  Bis 
peccant  judices,  qui  munera  accipiunl :  primo, 
quod  munera  accipiunt  ;  secundo,  quod  flmo- 
centem  condemnant. 

Tertio,  gravius  et  concinnius  Jansen.  Signi- 
ficat,  inquit,  hcec  sententia  duo  mala  plerosque 
contra  juslitiam  admiltere,  dum  et  primum 
justo  injuste  nocent,  damnum  ei  in  bonis  aut 
corporeinferentes,  etdeinde  principibus  et  ju- 
dicibus.qui  contra  eos  in  defensionem  justi  sen- 
tentiam  protulerunt;  molesli  sunt,  lingua  eos 
aut  etiam  manu  insectantes  et  percutientes. 
Dicit  hoc  Salomon,  ait  R.  Levi ;  quia  impiis 
omnisjustus,  qui  recleagit,  improbus  videlur: 
impii  enim  se  solos  sibique  similes  probos  acsti- 
mant,  dissimiles  vero  sibi  censent  improbos; 
quareeos  utimprobossibiqueadversos  affligunt 
et  persequunlur. 

Quarto,  profundius  noster  Salazar  pcrjuslum 
accipiens  judicem  sic  exponit,  q.  d.  Qui  judi- 
cem  acquissimum  a  principe  nuncupalum  ac 
praefecium  violat,  perinde  facil,  ac  si  principem 
ipsum,  cujus  ille  personamsustinet,  laederet  ac 
violaret  :  sic  enim  fert  communis  bominum 
consensus,  injurias  inferioribus  magistratibus 
illatas  ad  principem  quodam  modo  spectare. 
Qua  de  causa  magistratus  occidere  aut  percu- 
tere  per  legem  1.  ad  legem  Juliam  in  ff.  crimen 


justum  non  est  bonum,  percutere  principem  prop- 
ter  rectitudinem  non  est  bonum. 

Porro  si  quis  to  non  est  boniim  rcpetere  nolit , 
sed  simplic.iler  ex  Hebraeo  accipiat  sentcniiani 
ut  unam,  siculi  sonat;  dicat  quod  prior  pars 
vcl  subservit  posteriori,  vel  per  eam  explicalur, 
utjustus  anlonomaslice  vocelur  princeps  ,  qui 
esl  pr*ses,  lutor,cuslos  et  vindex  juslitice,  q.  d. 
Non  est  bonum,  id  est  res  mala,  imo  pessima 
(est  enim  miosis ;  quia  parum  dicitur,  et  plus 
significatur),  ideoque  gravem  Dei  iram  ultio- 
nemque  provocans,  est  aflligere  juslum  anlo- 
nomastice,  boc  est  percutere  principem  vel 
magislralum,  qni  juslitiae  est  lutor  et  vindex  , 
ac  persona  sua  illam  in  republica  repraesenlat ; 
unde  et  a  vulgo  vocatur  justilia.  Aut  certe  per 
justum  accipial  regem  vel  summum  magistra- 
tuin,  qui  summiis  est  justili.e  praeses;  per prin- 
cipes  accipiat  judices  et  rectores  regi  subjectos 
et  subordinatos,  q.  d.  Qui  affligit  regem,  vel  ejus 
principes  percutit ,  bic  pessime  facit ;  quia 
affligit  et  percutit  tolam  rempublicam  :  baec 
enim  a  rege  et  principibus  ,  veluti  a  suis  basi- 
bus  et  columnis,  pendet  et  sustenlatur.  Hisce 
enim  justitiae  proesidibus  sublatis,  aufertur  jus- 
titiaex  republica,  ac  subintral  vis,  rapina,  se- 
dilio,  crcdes,  omnisque  injuslitia,  quibus  lota 
respublica  confunditur,  pessumdatur,  ever- 
litur. 

Quocirca  haec  senlentia  oplime  congruit  Cbris- 
to  et  Apostolis  ,  q.  d.  Pessime  facil  ,  qui  Cbris- 
tum  juslum  et  Sancium  sanclorum  affligit  ; 
Cbristum  autem  aflligit  ,  qui  ejus  principes  , 
puta  Aposlolos  el  rectores  Ecclesia^  ,  qui  pro 
vera  fide  et  justilia  propaganda  laborant ,  aflli- 
git,  percutit,  occidit ,  uti,  fecere  Judiei  et  Gen- 
liles.  Ita  Beda  :  Ihec  gnome ,  inquit  ,  et  de  ipso 
principe  ac  judice  seculorum  ,  qui  pro  noslra  sa- 
lute  percuti  voluit ,  accipi  potest  ;  et  de  omnibus 
generaliter  Ecclesix  recloribus  ,  qui  vel  facullati- 
bus  nudati  ab  impiis  ,  vel  ipsa  osterna  sunl  morle 
consumpti. 

Accedit  anonymus  in  Calena  Graecorum  :  Qui 
aquum  et  juslumjusto  adimit ,  inquit,  acjusli 
discipulos  ,  cum  recte  alioqui  incederent ,  a  plana 
et  recta  virtutum  semita  abducit,  opus  facit  minime 
bonum.  Nam  cumjustus  illos  veluti  peculium  obti- 
ncret ,  jacturam  eorum  facere  compellitur  ;  qui 
autem  principibus ,  tametsijustis  ,  insidias  struit, 
rem  tentat  minime  tutam,  imo  vero  magnis  peri~ 
culis  expositam.   Principes  autem  eos  hic  vocat  , 


est  majeslalis  leesae;  atque  pari  poena  illud  quod     quiin  Christo  et  per  Christum  regnant 
in  personam  principis  admittitur,  punienclum 
censuerunt  Caesares. 

Quinlo,  hebr.  est  una  senlentia,  quae  sic  ad 
verbum  sonat  :  Non  est  bonum  muiclare  vel 
affligere  justum,  ad  affligendum  principes  super 
reclitudine.  Lbi  to  etiam  nectit  hanc  senlenliam 
praecedenli,  uti  docel  Aben  Ezra,  q.  d.  Sicut  non 
est  bonum  offendere  parentes,  sic  etiam  non  est 
bonum,  sed  perversum  offendere  virosjuslos: 
lii  enim  sunt  inslar  parentum;  quia  verbo  et 
exemplo  justiliam  propagant,  et  multos  justos 
sibi  similes  in  spiritu  progenerant,  nec  princi- 
pes  :  hi  enim  sunt  parenles  reipubl.  et  patres 
patriap ,  ac  ut  tales  a  civibus  honorandi  sunt. 
Quocirca  Deus  injurias  justorum  et  principum 
ceque  vindicat  ac  parentum.  ln  hac  exposilione 


Omnes  hi  sensus  probabiles  et  apposili  sunt, 
tertius  est  caeteris  simplicior  ,  quarlus  profun- 
dior  ,  quinlus  Hebrceo  conformior. 

11.    QUI  MODERATUR  SERMONES  SUOS  ,  DOCTUS  , 

et  (  et  hic  significat,  id  est ,  ut  patet  ex  Hebraeo) 

PRUDENS  EST  :  ET  1'RETIOSI  SPIRITUS  VIR  ERUDITUS.j 

Hebr.  Prohibet  vel  conlinet  eioquia  sua  ,  qui  scit 
scientiam  ;  pretiosus  spiritu  vir  intelligentia.  Pro 
pretiosus  hebr.  est  ipi  iekar  ,  pro  quo  Vatablus 
etalii  leguntipi  vekar,  idest,  el  frigidus  spiritu 
vir  inteltigentiai ;  frigidus  spiritu  est ,  qui  non 
calel  ira  vel  fervore  loquendi  ,  sed  moderatus 
ct  lacilus  novit  cohibere  suos  affectus  el  pruri- 
lum  loquendi ,  atque  ,  ut  ait  R.  Salomon,  par- 
cus  esl  sermonis.  Unde  Cbald.  verlit :  Etqui  hu- 
milis  est  spirilu  {  humilis  enim  parce  spirat  ,  et 


repelendum  est  in  posteriore  hemistichio  ex  parva  sperat ,  cum  superbus  lumide  spiret  ct  ad 
priore  rb  non  est  bonum,  ut  sit  bimembris  sen-  magna  aspiret )  vir  intelligensest ;  Septuag.  Qui 
tealia.  Unde  Pagninus  verlil :  Etiam  condemnare     parcit  verbum  promere  durum  ,  eniympm  ,  id  cst , 


COMMENTARIA  IN  PnOVCRDlA  SALOMOMS 

periiusxe\  prttdensesl  (AqoHa,*eJ*n«)  •  -  &3j,uo,-, 
id  est  longaminis,  sive  patiens  auti  m  w'r  />»■////< ■».<,- 
Syrus : OiH  prohibet  verba  sua  noscil  scientiam; 
tonganimis  et  patit  ns  sapiens  est.  Doclui  ,  iciem  , 
erudilus  I  Snlomone  vocatur  sapiens  <•(  /»/•/<- 
dens }  ;><•  docnina  ,  icieniln ,  erudiUo  vocalor 
ipsa  prudentia  el  oirtus  :  hiec  cnim  esl  pracitca 
scientia  Sanctorum  ,  nli  jam  laeptua  monui. 

Idcntidem  Salomon  commenilat  moderalio- 
nem  lingure  el  parcitntem  aermonum  ;  liaec 
cniin  diilifilis  cst  ,  ncc  nisi  a  magna  prudentia 
<  t  viiinic  efflcitur.  Sapiens  ergo  est  ,  qul  novit 
moderarl  sermones  suos,  it;i  ol  nec  plus;  nec 
minus  loqualnr  qoam  deceai ,  nec  quovis  lem- 
pore  aul  loco  id ,  qiiod  scit  vrl  cogitat ,  effutiat ; 
sed  nt  habent  Rebro?a  ,  contineat  apud  se  elo- 
qtiia  sna  ,  taccitda  rclincns,  el  lempore  oppor- 
tuno  qtue  dicenda  snni  servans  ,  caque  debito 
cuin  moderamine  proferens. 

Qtieritur  quis  h tc  vocetur  pretiosi  spiritus  , 
vel ,  nl  llebr.  esi  ,  pretiositas  spiritus  ,  id  est 
pretiosus spiritu  ,•  Tigurina,  nobiti  spiritu? 

Primo  ,  Aben  Ezra  per  spiritum  accipil  doclri- 
nam  ,  per pretiosum  rarinn,  q.  d.  Taciturni  doc- 
trina  prctiosa  cst  et  rara,  ul  econlra  vecors  uni- 
vcrsa  quffi  scit ,  ciTnndit. 

Secundo,  R.  Levi  per  spirittm  accipit  sermo- 
nem  ,  q.  d.  Prudens  suos  sermones  preiiosos  , 
iil  cst  raros  ,  esse  vult ,  non  ex  faslu  ,  sed  ex 
prudeiMia.  Scrmo  eniin  spirilu  isto  formatur  , 
quem  crebro  respirando  duciinus. 

Tertio  ,  Haynus  :  Pretiosus  spiritu ,  inquit ,  hoc 
cst ,  pr;cditus  rara  quadam  menlis  intelligentia, 
ronteniplatione  et  medilalione  solitaria  magis 
gaudet ,  quam  cum  aliis  conserere. 

Quarto  ,  alii  per  spiritttm  accipiunt  impetum 
loquendi  ,  juxta  illud  Eliu  tumcnlis  ad  loquen- 
dum  :  Coarctat  me  spiritus  uterimei.  En  venter 
meus  quasi  mustum  absque  spiracuto  ,  qttod  la- 
gunculas  novas  disrumptt ,  Job  32.18.  Pretiostts 
spiritu  ergoest,  qui  impelum  loquendi  cohibet, 
qui  verba  sua  rara  etcara  babet;  qu.e  enim  rara 
sunt  haec  «t  prcliosa  sunt.  Porro  lisec  raritas  ct 
parcitas  sermonum  requirit  primo,  ut  non  nisi 
necessilate  vel  magna  utilitale  adactus  loqua- 
tur  ;  secundo  ,  ul,  dum  loquitur ,  paucis  Verbis 
rem  totain  enuntiet  et  comprehendat  ;  terlio  , 
ut  ea  prius  menle  exacle  libret ,  proeinedilelur 
et  pondcret. 

Quinto  ,  Lyran.  Vir  ,  inquit ,  pretiosi  spiriius, 
id  esl  animae  ,  qui  scilicet  animam  suam  in  pre- 
tio  habet,  est  eruditus  in  scienlia  et  moribus  ; 
quia  in  his  pretiosilas  animae  consislit.  Rursum 
spiritus  sacpe  amorem  ,  fervorem  ,  zelum  signi- 
ficatj  uii  dixi  cap.  16.  2;  sic pretiosi spiritus  est, 
qui  insigni  pollel  charitate  et  zelo. 

Sexlo  ,  alii  per  spiritum  accipiunt  sccretum  , 
sive  intenlionem  et  fundum  cordis  ;  spiritus 
cnim  esl  inlimum  animae  penelrale  et  secre- 
lum  ,  q.  tl.  Qui  pretiosus  ,  id  est ,  rarus  et  par- 
cus  est  ,  ut  secreta  et  fundum  cordis  pandat , 
hic  est  prudens. 

Seplimo  ,  Cajetanus  sic  ex  Hebraeo  explicat  to- 
lum  bunc  versum  :  Quanto  quis  majori  pr;e  re- 
liquis  viget  scientia  ,  tauto  magis  ponderat  elo- 
qnia  sua  ,  et  mulla  considerando  retinet  apud  se 
dicta  sua  ,  aspirans  ad  meliora  :  Et  prctiostts 
spiritu  vir  intetligentice ;  hoc  est ,  vir  quoque  vi- 
gens  intellectus  acumine  in  magno  habelur 
prelio,  non  pccunite  ,  sed  spiritus  ;  prelio,  in- 


Cap.  XTII.  67fi 

'i ,  cui  Incomparabiles  iiiiiI  di 


qunm  ,  spirfluo 
\  ilitc  oiiiiic-. 

Octavo  ,  physice  ei  plaoe  duplei  in  hominc 
eai  spiritua  ;  ulerque  necessariui  id  loquen  • 
diiiii ,  iino  opifex  \oris  ci  termonis.  Prtw  ipi- 
ritualia,  quieat  ipse  animuiejuiqueconceptus, 
sensa  el  dosideiia  ,  quna  ipmm  exsllmulanil  ,  ui 
ea  vocc  proloquatur«  q.  d«  Qitla  animl  sui  ienin 
ci  deiideria  ln  pretio  liabet,  utea  non  teosere 
loquendo  effundat  ,  led  libi  lecrela  quail  pre- 

tiosa  ,   id  cst  ,  rara  cl  cara   servct  ,    liic,  csi  \ir 

eruditui ,  id  est ,  prudens  et  lapiens.  Posterior 
Bpiritui  cst  corporalis  ,  puia  ipse  bolilui  livc 
anliclitus  quo  respiramus  ;  hlc  enim  allisui  ad 
dcnics ,  palaium  ,  Knguam  et  guttur ,  ellicit  vo- 
cem  et  sei  nioncin  ,  q,  d.   Oui  prelloium  habel 

spiiiium  et  [balitum  ,  quo  suas  eSbrmai  voces 

et  scrnioncs  ,  ul  illi  dominari  ,  illum  regere  , 
illum  velulrein  pretiosain  sibi  servare,  el  raro 
|)cr  sermonem  foiaseinitiere  queat ;  hic  eatvir 
eraditus  ,  id  est  sapiena  ;  quo  significat  voccni 
ct  icrmonem  nobis  lanto  pretio  ,  et  tantoe  curce 
csse  debere  ,  quanti  cst  ipse  anheiilus  ,  quo 
efformatur  ,  et  ex  quo  pendet  vita  hominis. 
Respiratio  enim  vitam  causal  ;  Sic  et  vila  et 
vwrs  in  mantt  lingtta; ,  cap.  18.  21. 

Huncesse  sensum  patet  ex  hemisticliio  prae- 
cedenli.  INam  rb  qui  moderaiur  sermones  sttos  , 
doclus  et  prttdens  est ,  explical  id  quod  parabo- 
lice  et  eleganter  subneclitur  :  Et  pretiosispiritus 
vir  cruditus.  Igilur  pretiosi  spiritus  esl  is  ,  qui 
modcraltir  sermones  suos.  Secundo  ,  quia  simili 
phrasi  et  sensu  dicitur  cap.  29.  11  :  Totttm  spi- 
rilttinsuttm  proferl  stutttts  ,  sapiens  differt  etser- 
vat  in  posterum.  Et  cap.  1.  23  :  En  proferam  vobis 
spirilttm  meum  ,  et  ostendam  vobis  verba  mea. 
lgilur  pretiosi  spiritus  est  ,  qui  novit  spiritum 
cohibere  ,  ut  inilio  versus  dixi ,  ne  in  ve.rba  le- 
merarius  erumpat  ,  quibus  se  et  sua  sensa  os- 
tendat,  ac  quidquid  in  animo  habet ,  depromat 
cvulgetque ,  sed  ori  et  verbis  pretium  el  pondus 
ponit  ,  puta  cujus  preliosi  ,  id  est  rari  el  ma- 
luri  ,  sunt  sermones  ,  quique  verborum  est 
parcus. 

Hujus  ergo  spiritus  vocatur  pretiosus,  primo, 
quia  magni  esl  valoris  ei  pretii;  secundo,  quia 
nobilis  ,  ut  verlit  Vatablus;  lerlio,  quia  rarus  ; 
quarto,  quia  carus  ;  quinto  ,  quia  acstimalio- 
nem  et  pondus  dat  verbis  el  aclibus.  Sic  Prov.  25. 
17.  pro  eo  quod  Nosler  verlit  :  Sublrahe  pcdem 
tuum  de  domo  proximi  ,  ne  qttando  saliatus  ode- 
rit  le;  Hebr.  e&V.Pretiosum  fac  pedem  liium  a  domo 
proximi  ttti ;  hoc  est ,  rarius  adeas  proximum  , 
ne  ei  vilescas  et  desinas  esse  in  prelio.  Et 
Isaice  13.  12  :  Pretiosior  ,  id  est  rarior ,  erit  vir 
auro  ;  quia  pene  oinnes  occidentur.  Preliosus 
ergo  ssepe  in  Scriplura  idem  est  quod  rarus  ; 
omne  scilicet  rarum  carum  et  pretiosum  est. 
Hinc  1.  Reg.  3.  v.  1.  dicilur  :  Sermo  Domini  eral 
prctiosus  in  diebus  itlis  ,  id  est ,  nulla  ant  cerle 
rara  Deus  tunc  oracula  edebat.  Psalm.  115.  v.  5: 
Pretiosa  in  conspectu  Domini  mors  Sanctorttm 
cjus ,  id  est  ,  difiicillime  ac  perraro  evenit  lit 
servos  suos  Deus  hostium  immanilate  necari 
penniUat,  juxta  illud  psalm.  71.  v.  lk  :  Uono- 
rabile  nomen  eorum  coram  illo.  Cbi  S.  Hieron. 
verlit  ex  Hebr.eo  :  Pretiosus  sanguis  illorum  co- 
ram  oculis  ejus  ,  icl  est ,  non  facile  illorum  san- 
guinem  profundi  palietur. 

Vir  igitur  erudilus  ,    id  est  sapiens  ,  est  pre- 
tiosus  ,  id  est  patcissimus  ,  in  verbis.   Conira 


A76 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVIT. 


vero  dicilur  de  slullo  Prov.  25.  v.  28  :  Sicuturbs 
patens  ,  el  absque  murorum  ambltu  ,  ita  vir  qui 
non  potest  in  toquendo  cohibere  spiritum  suum. 
Mora  itaque  et  tarclitate  verba  pensanda  sunt, 
exculienda  ,  alque  ad  ralionis  obrussam  exa- 
minanda  ,  clave  scilicet  rationis  duntaxal  ape- 
riendutn  est  os.  Sapienter  enirn  ail  S.  Chrysost. 
in  psalm.  50  :  Os  nostrum  perpetuo  custodiamus  , 
rationem  ei  tanquam  claoem  adhibentes.  Vide 
dicta  Jacobi  1.  19. 

Huc  facil  diclum  Anacbarsis  qui ,  interrogatus 
quid  in  bomine  esset  oplimum  ,  el  quid  pessi- 
inum  ,  respondit  :  Lingua  ;  sentiens  linguam 
summi  esse  momenti  etpretii  ;  si  enim  recte 
guberiietur,  summae  est  utilitalis  :  si  secus , 
est  peslilentissima.  Ha  Laertius  lib.  1.  cap.  9. 
Hinc  el  Bias  Amasidi  jEgyptiorum  regi  jubenti 
nt  sibi  quod  in  viclima  ,  quam  ad  illum  mise- 
rat ,  erat  optimum  et  pessimum  remilteret ;  lin- 
guam  reseclam  remisit ,  innuens  linguam  esse 
rem  uli  optimam  et  preliosissimam,  si  illa  mo- 
derate  ularis ;  sic  pessimam  ,  si  illa  abularis. 
Ila  Plutarch.  tract.  de  Loquacitale. 

Porro  eumdem  sensum  habet,  quod  alii  legen- 
les  in  Hebr.  ipl  vekar  vertunt :  Et  frigidus  spi- 
ritu  est  vir  prudenlia?.  Frigidus  enim  spiritu  est , 
qui  non  prurit  ad  loquendum  ;  sed  ad  hoc  re- 
missus  ,  lentus  el  moderalus  est ,  quales  aplis- 
simi  sunt  ad  gubernandum  :  qui  enim  fervent 
et  pruriunt  ad  loquendum  ,  onmiaque  quae  prae- 
ter  leges  fiunt  culpare  ,  carpere  et  ad  vivum  re- 
secare  volunt  ;  hi  multos  offendunl  et  parum 
proficiunt  ;  qui  vero  prudenler  mulla  dissimu- 
lant ,  ac  frigidi  sunt  in  mandando  ,  reprehen- 
dendo  ,  monendo  ;  hi  sua  modeslia  et  inodera- 
lione  subdiiorum  animos  sibi  conciliant ,  ac  ab 
eis  impetrant  quod  volunt  ;  sed  bi  preliosi  sunts 
id  est  pauci  et  rari.  Scilum  est  illud  :  Princeps 
omnia  videat ,  mulla  dissimulet  ,  pauca  casliget. 
Frigidus  spiritu  erat  Philippus  II,  Hispaniarum 
rex  ,  qui  proinde  prudenlis  in  regendo  principis 
nomen  oblinuit.  Ad  hoc  ut  qtiis  pervenial  , 
oportet  ul  morlificet  passiones  ,  domet  iram  , 
frenet  superbiam  ,  affectibus  omnibus  domine- 
tur  ,  iiaque  aniini  moderalionem  ,  lenitatem  et 
patientiam  induat  ,  ul  videalur  phlegmalieus  , 
non  cholericus.  Hinc  Chald.  frigidum  spiritu 
inlerpretatur  humilem  et  modestum  spirilu  ; 
humiles  enim  modesle  in  loquendo  spirant , 
verbaque  submissa  expirant ;  superbi  verobuc- 
cas  inttant,  verbaque  inllala  tumido  ore  efllant. 
Unde  S.  Chrysost.  hom.  lft.  in  Gen.  humiles 
comparat  urinaloribus  ,  qui  conlinentes  anhe- 
lilum  in  profundum  maris  se  demiitunt ,  ut  ibi 
margaritas  et  thesauros  colligant.  Simili  enim 
modo  humilis,  continens  suum  spiritum,  in  pro- 
funda  Dei  se  demergit ,  ibique  pretiosos  gratia- 
rum  ihesauros  colligit. 

Denique  nosler  Salazar  Hebr.  ~ipt  ielcar  ver- 
tit  :  Conlignalus  spiriiu;  derivatur  enim  a  mp 
kora  ,  id  est  tignum  ,  et  mp  kara  ,  id  esl  con- 
lignare;  unde  mp  Keret  estcivitas  ,  quae  muliis 
domorum  contignationibus  constat  et  coalescit. 
Verlit  ergo  :  Contignati  autem  spirilus  vir  pru- 
dens  ,  id  est ,  ut  Septuag.  paliens  et  tonganimis  , 
qui  scilicet  ad  probra  ,  dicteria,  calumnias  et 
injurias  lacel ,  nec  dure  ,  sed  leniter  respon- 
det  :  Est  vir  prudens.  Is  enim  vere  longanimis 
atque  palieniis  nomen  usurpare  poterit  ,  cujus 
spirilus  animusque  contiguaius  ,  el  quasi  im- 
missis  trabibuscompaclusesl.  HincS.  Chrysost. 


homilia  de  patienlia  :  Patientiam  vatidissimam 
totius  adificii  trabem  appetlat ,  cui  retiqua  tecti 
moles  incumbit.  Ad  baec  spirilus  conlignati  virum 
appellare  licebit  eum  qui  spiriium  suum  per 
lnorlifiealionem  internam  ligno  crucis  affixit  , 
et  concupiscentias  suas  clavis  trabalibus  traje- 
cit.  Hic  sensus  ingeniosus  et  pius  est  ;  utinam 
aeque  genuinus  el  solidus  !  Nam  Hebr.  iekar  nus- 
quam  conlignatum  significal ;  unde  nec  ullus 
Interpretum  sic  vcrlit. 

28.  Stultus  quoque  ,  si  tacuerit,  sapiens  re- 
putabitur  :  et  si  compresserit  (  Hebr.  obturans ; 
Aqtiila  et  Theodol.  obstruens;   Vatabl.  imperans) 

LABIA    SUA   ,    INTELLIGENS.  ]    To    quoque  ,     iliquit  , 

Aben  Ezra  r  perlinet  ad  majorem  ainplificalio- 
nem  landum  illius  qui  sermone  sit  parcus  , 
adeo  ul  eliam  stullus  ,  qui  silentio  dat  operam , 
sapiens  habeatur.  Arabicus  :  Et  qui  non  habet 
intetlectum  ,  cum  postulabilur  de  sapientia ,  id  re- 
pulabitur  illi  sapientia.  Qui  efficil  seipsum  silen- 
tem  ,  reputabitur  ingeniosus.  Dat  hic  Sapiens 
consilium  insipienti  ,  nimirum  ut  sileat  ;  sic 
enim  non  insipiens  ,  sed  sapiens  repulabitur. 
Ratio  a  priori  esl ,  tum  quia  sileniio  tegit  suam. 
insipienliam  ;  tum  quia  silcnlium  index  est 
animi  sapienlis.  Unde  Solon  cuidam  dicenti  il- 
lum  ideo  non  loqui ,  quia  insanus  esset:  JSulius, 
inquit  l  slultus  tacere  polest ;  tum  quia,  ut  ait 
R.  Levi  ,  silenlium  decet  sapientiam  ;  relrahit 
enim  animum  ab  ore  ad  cor,  ut  cogilet  quid 
prudenter  agere  et  loqui  debeat.  Stultus  ergo 
silens  videlur  quasi  slalua  sapionliae  vel  nu- 
minis  alicujus,  quae  non  loquilur;  sed  tamen 
ab  omnibus  honoratur  ,  quia  sapieniiam  vel 
nuinen  repraesental.  Sic  enim  stultus  sua  taci- 
turna  gravilate  repraesenlat  sapientem. 

Septuag.  in  Catena  Graecor.  verlunt:  Amens 
sapienliam  (  vel  sapientem  )  interrogans  sapiens 
reputabitur;  mutum  autem  quis  sefaciens  videbilur 
prudens  esse.  Minus  recte  Compl.  omillunt  to  sa- 
picntiam.  Nam  Sepluag.  Romae  correcti  habenl : 
Insipienti  inlerroganti  sapientiam  ,  sapienlia  re- 
pulabilur.  Et  sic  legit  S.  Juslinus  epist.  ad  Zenam 
el  Serenum  ,  ac  Cassianus  collat.  h.  cap.  9  : 
Discernere divisiones ,  inquit,  el  lineas  qumstionum 
porlio  inlellectus  est  ,  ct  maxima  pars  intelli- 
gentia?  scire  quid  nescias.  Propter  quod  dicilur  : 
Insipienli  interroganti  sapientiam  ,  sapienlia  rc- 
putabilur ;  quia  licet  is  ,  qui  interrogal ,  vim  pro- 
positoz  quxstionis  ignoret ;  tamen  quia  prudentcr 


inquirit  ,    et 


intelligit 


quod  non  inleltigat ,    hoc 


ipsum  illi  repulatur  ad  sapientiam  ,  eo  quod  quid 
nescirel  ,  prudenter  agnoverit.  Quare  perperam 
apud  S.  Hilarium  in  psalm.  118.  littera  H.  legi- 
lur  :  In  Proverbiis  ,  inquit  ,  Salomonis  scriptum 
invenimus :  Ignorando  sapientiam  ,  sapientcr  in- 
terrogantibus  sapienlia  deputalur  ;  cum  in  per- 
anliquo  libro  eruditissimi  Cardinalis  Sirleii 
appareat  scriptum  fuisse  :  IninteUigenli  sapien- 
liam  interroganli  ,  sapientia  deputalur.  Nam 
idipsum  explicans  statim  subdit  S.  Hilarius  : 
Quo  sensu  id  oslendi  videtur  ,  quod  qui  non  inlel- 
tigat  ,  et  sapienter  interroget  ,  sapere  credatur  ; 
quia  interrogatio  haec  signum  est  quod  velit 
erudiri  et  discere  sapienliam. 

Septuag.  prius  hemislichium  de  suo  addunt , 
ut  signilicent  duobus  modis  insipientem  sibi 
suaeque  famae  consulere  posse,  ul  habeaiur  sa- 
piens  :  primo,  si  sapienler  inlerroget;  secundo, 
si  laceat;  sapiens  enim  inlerrogatio  indicium 
eslanimi  sapienlis,  ac  simul  asapiente  sapieni 


COMMENTARIA  IN  PROVK 

rlicit  rcsponsum,  quodiscil  quld  Ipselll  siinili 
quaMlione  lapienter  reipondere  el  loqul  debeah 
lloc  niaxiinc  dccci  juvcno.  \  lioruin  cniin  etl 
Inlerrogare  lenet,  ui  al>  eii  hauriant  tapien* 

tiain.  Sic  (.lirisius  (liKxlcnnis  iu  tcniplo  a  inalrc 
iuvciiius  csi  in  nicdio  (locioruin ,  interrogana 
ct  auilicns  illos  ,  F.UC0  2.  /i(>.  Salomon  lianc 
gnoinen  bauail  i  Jobcap.  13.  5  :  utiihtm  tacere- 
tis ,  nt  i>iitnri  inini  rssr  sapientes !  A  Salomone 
ciiindcin  hauiere  Philoaophi ,  Hebnei ,  Grasciet 
Laiini.  llcbr.Toriiin  adagium  eal  :  Lagena  piena 
nttmmis  nen  sonabit ;  unietu  et  alter  si  m  <  u  num- 
rniis  fuerit  ,  sonttm  cdcl  rl  linnirt.  Sic  s;mc  quo 
(|iiis  doctior,  80  cst  niodcslior  ac  liiciturnior  : 
quo  indoctior  ,  ee  audacior  el  loquacior  ,  ui 
suain  sapicnli.ini  (  rcvcra  insi|)icnti;un  el  arro- 
gantiamj  ostcnict.  Sencca  In  Proverbira:  Tacere 
<jui  ncsrit ,  inquil ,  [nescit  taqai ;  lacendo  enim 
prcemedilarour  quid  oporleat  loqui.  Et  :  Taci- 
turnitas  stulto  hominipro  sapicntia  cst ;  quia  ro- 


IIHIA  SALOMONIS.  Gap.  XVIII.  hll 

primit  cuin  nc  proferal  slolida  ,  supcrllua  , 
impcrlinentia,  pervci  ta  quai  mente  gertt.  Tbeo 

plirasins  ;id  (|Uini(lain  qui  in  convivio  jugiter  si- 

lcliat  :  Siindocttu  <t  imprudent  es,  Inqull,  prth 
denter  facUj  sm  <l<><ius,  imprudenter.  lia  referi 
Laerliui ,  l.  .r).  cap.  2.  Sed  Pluiarchai  hnoo  In 
inodiiin  dixine  icribil  :  Si  stultus  et ,  r<>n  facis 
sapientem  ;  sin  sdplens ,  stultam.  En  cnim  non 
minima  lapieniia  pan  legere  liientio  siuiii- 
liam.  S.  Cyrilli  dogma  eat,  quod  cilai  btc  Dio- 

n\s.  Avarus  sis  verbi  ,  rl  undi  libcnlrr.  Dcnique 
S.  Jacobi ,  imo  Spirilus  sancli  lcx  csl  :  Sit  uu- 
t< m  omnis  Iwmo  vclox  ad  audiendum  ,  tardus  <m- 
t<  iii  ud  loquendum  ,  Jacob,  1.  verau  I!).  Iloc 
imipientei  el  garruli  non  observant.  Nam  ,  nt 
ait  lanetui  Gregoriui  :  Pravi  sicut  in  sensu 
sunt  leves ,  ita  et  in  loculione  prtBcipites  ;  quia 
quod  lcvis  mcns  concipit ,  tcvior  ttngua  protinus 
prodit. 


CAPUT  DECIMUM  OCTAVUM. 

SYJNOPSIS  CAPITIS. 

OCCASIONHS  QUiERIT  RLCESSURUS  AB  AMICO  ;  IMPIUS  EST  INCORRIGIBILIS  |  NON  DEVIANDUM 
A  VERITATE  :  OS  STULTI  SE  CONTERIT  ;  JUSTUS  SE  ACCUSAT  ;  FRATER  JUVANS  FRATRKM 
QUASI  URBS  FIRMA  :  FRUCTLS  ORIS  REPLET  VENTREM  ;  MULIER  B0NA  INGENS  EST  BONUM  , 
MALA  INGENS  MALUM  :  PAUPER  LOQUITUR  DEMISSE  ,  DIVES  RIGIDE  ;  VIR  AMICABILIS 
AMICIOR    EST    FRATRE. 


Iccasiones  qtu-erit  qui  vult  rccedere  ab  amico  :  omni  tempore  crit  expro- 
jbrabilis.  2.  Non  recipit  stultus  verba  prudentiae  ,  nisi  ea  dixeris  qtise  ver- 
Jtsantur  in  corde  ejus.  3.  Impius ,  cum  in  proftmdtim  venerit  peccatorum  , 
[^contemnit  :  sed  sequitur  eum  ignominia  ctopprobrium./t.  Aquaprofunda 
sWerba  ex  ore  viri  ,  et  lorrens  rcdundans  fons  sapfentias.  5.  Accipere  perso- 
^^||nam  impii  non  est  bonum  ,  ul  declines  a  veritafe  judicii.  G.  Labia  stulti 
miscent  se  rixis  ,  et  os  ejus  jurgia  provocat.  7.  Os  stulti  conlritio  ejus  :  et 
labia  ipsius,  ruina  animse  ejtis.  8.  Verba  bilinguis,  quasi  simplicia  :  et  ipsa  perveniunt  usque 
ad  interiora  ventris.  Pigrum  dejicit  timor  :  animce  autcm  effeminatorum  esurient.  9.  Qui  mollis 
et  dissolutus  est  in  opere  suo,  frater  est  sua  opera  dissipantis.  10.  Turris  forlissima,  nomen 
Domini  :  ad  ipsum  currit  justus ,  et  exaltabitur.  11.  Substanlia  divitis  urbs  roboris  ejus  ,  et 
quasi  miirus  validus  circumdans  eum.  12.  Anlequam  conteratur ,  exallatur  cor  hominis  ;  et 
antequam  glorificetur ,  humiliatur.  13.  Qui  prius  respondet  quam  audiat,  stultum  se  esse  de- 
monstrat ,  et  confusione  dignum.  14.  Spirilus  viri  sustenlat  imbecillitatem  suam  :  spiritum  vero 
ad  irascendum  facilem  quis  poterit  suslinere  ?  15.  Cor  prudens  possidebit  scientiam  ,  et  auris 
sapientium  quserit  doctrinam.  16.  Donum  hominis  dilatat  viam  ejus,  et  ante  principes  spatium 
ei  facit.  17.  Jtistus  prior  est  accusator  sui :  venit  amicus  ejus ,  et  investigabit  eum.  18.  Con- 
Iradiclioncs  comprimit  sors  ,  et  intcr  potentes  quoqtie  dijudicat.  19.  Fratcr,  qui  adjuvatur  a 
fratrc ,  quasi  civitas  firma,  et  judicia  quasi  vecles  urbium.  20.  De  fructu  oris  viri  replebitur 
venler  ejus  ,  et  genimina  labiorum  ipsius  saturabunt  eum.  21 .  Mors  et  vita  in  manu  linguae: 
quidiligunt  eam,  comcdent  fructus  ejus.  22.  Qui  invenit  mulierem  bonam  ,  invenit  bonum  :  et 
hauriet  jucundilatemaDomino.  Quiexpellit  mulierem  bonam,  cxpellit  bonum  :  qui  autem  tenet 
adullcram  ,  slullus  est  elimpius.  23.  Cum  obsecrationibus  loquelur  pauper ,  et  dives  effabitur 
rigide.  24.  Vir  ,  amabilis  ad  societatem,  magis  amicus  erit  quam  frater. 


478 


COMMENTARIA  IN  PROVERRIA  SALOMONIS.  Cnp.  XVIII. 


1.    OCCASIONES   QU/EIUT   QUI   VULT    BECEDEKE    AB 
AMICO;  OMNI  TEWPOBfl  BHIT  EXPROBIUIMLIS.]  Hebl". 

hic  a  Vulgaia  dissenlire  videniur,  sicque  ad 
verlnim  liabent  :  Qui  ad  desiderium  (  iia 
Aqtiila  et  Symmach. )  quceril  separalus ,  in  omni 
existentia  vel  sapienlia  miscebit  se  ;  quod  primo 
Chald.  sic  verlil  et  explieat :  Desiderium  qucerit 
separalus  ,  et  omne  consilium  derid°t ;  Syrus  cla- 
rius  :  Qui  in  silentio  suo  cogitat  desiderabilia  , 
bonam  doclrinam  deridrt ,  q.  d.  Qui  sequitur 
concupiscenliam,  deridet  sapientiam.  R.  Salo- 
mon  :  Qui,  inquit ,  a  Deo  divulsus  est ,  illius 
praeceptis  non  obtemperans,  cupidilalibus  pra- 
visque  animi  molibus  obsequilur  ;  atque  ila 
landem  omni  tempore  erit  exprobrabilis  ,  icl 
est,  inler  sapienles  probrnm  suum  prodet.  Rab- 
bini  vero  antiquiores  deLoiidexposuerunt  ,  qui 
a  cupiditate  sua  abreplus  se  ab  Abrabamo  se- 
junxil,juxta  illud  :  Etcgilque  sibi  Lot  regionem 
circa  Jordanem  ,  et  recessit  ab  Oriente  ,  divisique 
sunt  allerutrum  ,  Genes.  13.  11.  Hic  vero  vcrsi- 
culus  spectat  ad  declarandum  ejus  incestuo- 
sum  crimcn  ,  quod  landem  in  universis  cce- 
tibus  Israelilicis  et  scbolis  evulgalum  sil  ; 
Ammonitas  eniili  et  Moabilas ,  qui  ex  nefario 
illo  congressu  orlum  babuerant ,  inter  Israeli- 
tas  admitli  nefarium  erat,  juxla  illud  :  Non  in~ 
trabunt  Ammoniles  et  Moabiles  Ecclesiam  Domini, 
Deuler.23.  3. 

Secundo  ,  Aben  Ezra  et  Pagninus  sic  ver- 
lunt  el  explicanl  :  Qui  propter  desiderium 
(sapienliee)  a  domo  vel  patriasua  divellilur,  ut 
sapientiam  consecletur  ,  propler  vebemeniem 
cupidilatem  qua  llagral  ejus  oblinendaj ;  liic  in 
omni  sapienlia  miscebit  se ,  id  est ,  cum  omni- 
bus  viris  doctis  miscebit  se  ,  et  consueludinem 
babebil.  Et  Valablus  :  Proe  amore  sapienliaj  ejus 
studiosus,  inquit,  qiucrit  sejunclus  esse  ab  bo- 
minibus ,  idest,  omnibus  rebus  comlemplis 
quaeril  uni  vacare  sapienlia?,  et  in  doclrina  sana 
admiscere  se  solet. 

Tertio,  Raynus  haec  accipit  de  iis  qui  fucalam 
quaerunt  sapienliam  ,  ut  eam  ostentent;  unde 
verlit  :  Secundum  desiderium  quoddam  magis 
quam  ex  animo  et  bono  judicio  qiuerit ,  scilicet 
sapientiam,  cum  sil  separatus  a  sapimtia ;  vel  , 
qui  qucerit  verbuin  aliquod  separatum  ,  vel  scien- 
tiam  separatam  a  vera  sapienlia ,  kic  in  omni  sa- 
pientiamiscebit  sc;  boc  esl,  inler  omnes  sapien- 
tes  cum  ostentatione  quadam  sese  ingeret  , 
deslitutus  videlicet  a  virlule  veri  sapienlis  , 
qua  verba  sua  cobibeat ,  bumililer  de  seipso 
sentiens.  Sic  enim  dislinguuntur  vera  sapienlia 
et  falsa  ,  juxta  sanctum  Jacobum  cap.  3.  v.  17  ; 
Qua>  autem  ,  inquil,  de  sursum  est  sapientia  , 
primum  quidem  pudica  est ,  deinde  pacifica  ,  mo- 
desta,  suadibilis,  bonis  consenliens  ;  secl  lerrena , 
animaiis ,diabolica,  ubi esl zelus  etcontentio;  quod 
Salomon  vocal  scse  miscere  cum  bis  qui  sapien- 
tes  sunt. 

Idem  aliam  subnectit  exposilionem,  quasi  di- 
eal  :  Qui  per  desiderium  quoddam  vanum  aut 
juvenile  invesligat  de  rebus  separatis ,  et  qiuc 
ab  bominibus  inlelligi  non  possunt,  ab  omni 
vera  sapienlia  se  ipsum  separat;  ut  contra  va- 
nitalem  eorum,  qui  totiin  nugis  versantur,  di- 
catur  proverbium.  Prior  expositio  est  melior,  et 
magis  quadral  cum  sequenli  versiculo.  .Hajc 
Raynus. 

Quario,  Cajet.  sic  vertil  el  explicat  :  Pro  appe- 
tilu  qucerit  sapientiam;  in  omni  staluto  miscebil 


se.  Cerne,  inquit,  quam  dispar  est  Vulgala  edi- 
lio  ab  Hebraica  veritate.  Vir  separalus  animo  a 
conversaiione  communi  quaeret  ,  boc  est  , 
perseverat  quaerendo  pro  appetilu  ,  boc  est 
vivendi  modum  juxla  appetitum  proprium.  Is 
enim  cui  non  placet  communis  conversalio  , 
quajrit  jugiler  alicjuem  vivendi  modum  confor- 
mem  appelilui  suo,  et  quaerendo  miscet  se  in 
omni  staluto  ,  revolvit  codices  statutorum  di- 
versorum  circa  diversos  vivendi  modos  ,  si 
forle  inveniat,  vel  bauriat  vivendi  modum  ali- 
quem  secundiim  desiderium  suum  :  baec  Cajet. 

Vides  hic,  lector,  quam  in  diversa  abeant  qu: 
a  Vulgata  recedunt  ,  cui  lamen  ad  amussini 
aslipulanlur  Septuag.  uti  anliquissimi  ,  sic  et 
doclissimi  Interpreles  ;  qui  proinde  cum  Vul- 
gala  in  Hebrajo  pro  m.STI  laaua ,  id  est  concu- 
piscenlia,  desiderium,  magis  clare  et  apposile 
ideoque  verius  legerunt  HJNn  laana  ,  id  est 
occasio.  Rursum  nilinn  tuscia ,  quod  Recen- 
tiores  vertunt,  sapientia ,  ipsi  melius  verterunl, 
existentia;  jam  omni  existenlia  idem  est  qnod 
omni  tempore,  utvertunt  Septuag.  el  Noster.  ln- 
super  iidem  vertunt  exprobrabitis,  quia  in  Hebr. 
legerunt  byjni  iilgaai  ,  id  est  reprobabilur  , 
vel  probro  crit  ;  jam  per  metalhesin  legunt 
nSjni  iitgalta,  id  esl ,  miscebit  se  litibus  , 
probra  jaciet,  exprobrabit.  Unde  sic  quoque  le- 
gendo  recte  Noster  et  Septuag.  verlunt  expro- 
brabilis  ,  non  passive  ,  sed  aclive  ,  hoc  est  , 
qui  exprobrat  et  probra  jacit.  Sic  incredibitis 
sumitur  saepe  in  Scriplura  aclive  pro  incredulo, 
persuasibilis  pro  persuasorio  ,  1.  Corinlh.  2.  k. 
dcsperabitis  pro  desperatoet  desperare  faciente, 
Jerem.  15.  18.  Denique  eliamsi  per  omnia  legas 
in  Hebraeo,  utijam  legitur,  recte  leclionem  illam 
Vulgatas  et  Septuag.  accommodes,  hoc  modo  : 
Qui  pro  desiderio,  id  esl  pro  libito  ,  quaerit 
separatus  ,  scilicet  esse  ,  id  est  discedere  ab 
ainico;  bic  in  omni  essentia,  id  est  in  omni  re 
el  tempore  exprobrabit,  hoc  est  lites  et  probra 
jacietin  amicum.  Vulgat.e  et  Septuag.  accedit 
Arabicus,  quiverlil:  Vir  dives,  qui  dividere  vult 
amicos  suos  ,  accipit  occasiones ,  et  omni  tempore 
erit  exprobrans. 

Sensus  ergo  esl,  q.  d.  Qui  pertaesus  amici  et 
amicitiaj  eam  vult  solvere  et  dissociare,  velob 
animi  inconstanliam  ,  vel  quia  se  laesum  pulat 
ab  amico,  velut  mogis  utiles  aliorum  amicitias 
captet ;  hic  ne  lemere  et  sine  .ralione  ,  ideoque 
infideliter  vel  maliliose  ,  videatur  amiciliae  re~ 
nuntiare,  quaerit  occasiones,  praeiextus  el  cau- 
sas,  ob  quas  id  juste  facere  videalur,  nunc 
amici  vitia,  nunc  suas  occupaliones,  nunc  alia 
causando;  hinc  omni  lempore  erit  exprobrabilis 
passive,  id  esl  ignominiosus  et  viluperandus 
tum  ipsi  amico,  tum  caeteris,  qui  ejus  infideli- 
tatem  lacessent  probrisque  proscindent ;  quia 
cum  ipse  ne  quidcm  laesus  debuisset  ab  amici- 
tia  recedere,  causas  tamen  sine  ulla  occasione 
irascendi ,  el  amicum  deserendi  praelexit.  Vel 
polius  erit  exprobrabilis  aclive  .  id  est  lites  et 
probra  jaciet  assidue  in  amicum  ,  ut  eum  a  se 
suaque  amicitia  depellal ;  hoc  enim  signilicanl 
Hebraea,  sive  legas  iilgaal  cum  Nostro  ,  sive  , 
ul  Recenliores,  per  metalhesin  iitgalta.  Et  sic 
quoqucexponas  Graecum  l-o-jziSisos  quod  habent 
Sepluag.  active,  ul  idem  sit  quod  probrosus  , 
contumeliosus,  probra  jaciens.  Posterius  enim 
hemislicbium  videlnr  explicare  prius,  nimirum 
docere  occasiones  dissolvendae  amiciliae  .  quas 


COMMKNTAIWA  1N  PROVERB 

qn.rril  amicus  iiilidus,  csso  lilesol  probra.  qoM 
iii  iiiiiicmii  assidue  jacil.  Verum  enioi  e»l  »8« 

lus  prov  ci  biiini  :  Injhi  iii  soivit  t.morcs  ;  quod  Ito 
uicii  iiiiiiins  cl  (Iciik  ns  aniaior  lalsiim  csse 
contcndit ,  diiiii  in  Epigram.  ila  canil: 

F;tl)uln,  qinul  jnctant,  injurla  «olvit  arnorei ; 
Notnque  redordescil  bic  mn|  i-  iste  ruror. 

Loquitiir,  ul  dixi ,  Saloinon  tW  amico  iofido  et 
ioiquo.  Siiinlis  liinicn  r.iiio  cst  amici  tequi  el 
lidi ;  liic  ciiitn  eum  amicum,  quia  vitiosum  , 
sibi(|iic  noxiinn  ,  ii  sc  ablcgarc  cupil  ,  que&rit 
occasiones  quibus  opporiuoe  el  commode  id 
praeslti  ,  nc  amicum  vel  alios  iuvisos  sihi  la- 
ciat,  ct  conlra  sc  concilcl ;  oinnia  cniin  siibila 
suot  violcnta ,  ideoquc  cxosa ,  piicscitini  si  im- 
porlunc  li.uil.  Undc  vclus  dititun  cst  :  Amicitia: 
non  rumpendee  ,  sed  dissuendte  $unt.  Sic  Sanison 
instiuciii  Dei  quaereos  uxorcm  Philislinam  (|uoe- 
sivil  occasioncin  rninpcndi  paccin  cuin  Pliilis- 
tinis,  eorumque  jugum  cxcuticndi ,  .Uulic.  Mi.k. 
Sic  rcx  lsracl,  vidcns  rcgeni  S\  i  i;e  ad  sc  niisissc 
Naaman  leprosum  ul  curarelur  a  lepia,  dixit: 
Animadverlite  el  videte  qnod  occasioncs  {  rum- 
pendi  foederiset  iufcrcmlibclli)  quceratadversum 
mc,  !\.  Reg.  .).  7. 

Ratio  ii  priori  cst,  quod  occasio  sit  tcmpus  ac- 
lionis  oppoi  iuiMiin  :  uudc  in  aggredieodo  con- 
Rciendoque  ncgotio  praecipuum  iiabel  momcn- 
luni  ,  ul  alil)i  ostcndi.  llinc  Festus  occasioncm 
iia  definit  :  Est  opportuuitas  tcvtporiscasu  prove- 
niois.  Cicero  vero  1. 1.  de  Invcnt.  Occasio,  inquit, 
csl  pars  temporis  ,  habcns  in  sc  aliciijus  rei  ido- 
ncam  faciindi  aal  non  faciendi  opportunilalem. 
Quocirca  prudentes  in  re  qualibct,  ac  praser- 
lim  in  coociliaoda  vcl  dissucnda  amicitia  com- 
modam  qiiarunioccasioiicm  ct  opportunitalcm; 
ab  opportuniiatc  cnim  pendet  rei  cx  voto  suc- 
ccssus,  ac  prospcr  aclionis  cflcctus  ,  fclixqup. 
cvcntus.  Veritas  bujus  scnlcnlice  manifcsia  cst 
in  quotidiana  cxpcricntia  ,  et  polissimum  in 
baerelicis  ,  qui  quandoquidem  fiistidio  vctusta- 
tis,  aut  sua  malilia ,  quserunt  disccssioncm  ab 
Ecclesia,  quidvis  causantur,  niinutissima  quae- 
que  exaggcranlcs  el  calumnianlcs  ,  omniaque 
inscclantcs  ct  traducenies  apud  popultun,  nibil 
aliud  fcre  inculcantcs  inomnibus  suis  concioni- 
bus  quiim  Ecclcsiasticorum  vilia,  in  quae  assidue 
debaccbanlur. 

Uuc  facil  apologus  vulpis  el  galli  apud  mytbo- 
logos  :  Vulpes  enim  nacla  occasioncm  capiendi 
gallum  criminabalur  cum  ,  quod  in  aurora  vo- 
cifcrando  somnum  suum  ti  aliorum  animaliuni 
interlurbaret.  Excusavil  se  gallus.  Imo  vero  r 
ait,  vocc  mea  le  et  omnes  cxcilo  ut  cvigilctis, 
et  cibum  prsedamquc  quaeraiis.  Cui  vulpes.  LU 
ulest,  inquit,  prandendum  mibi  cst,  impransus 
i»  le  non  discedam  ;  quare  gallum  suffocavit  et 
devoravit.  Similis  cst  delcone  qui  eervum  cri- 
minatus,  quod  ingrcdiens  lacum  ad  bibcndum, 
pedibus  aquam  lurbidam  efliceret ,  euminvasit 
el  comcdit. 

Myslice  Auclor  Catenae  Grsecorum  :  Occasio- 
nem  ,  inqn.it,  vel  prcetexlum  Iwc  loco  appeltat 
peccata;  amicos  aulem  sanclos,  quibus  per  virtu- 
lum  culturam  conjungebatur.  Tenebilur  porro 
perpetuo  probro  obslrictus  ,  qai  Iwrum  amicilia 
et  stabitilate  vivil  destitulus.  Sic  lioc  seculo  Hen- 
licus  VHI,  Anglioe  rex  ,  ut  S.  'Jbomse  Cantua- 
liensis,  cui  ipse  paulo  aulecum  tota  Anglia  de- 
votiofiis    cl    bcncficiorum    vinculo    obstrictus 


l\  SAI.OMOMS.   C.ip.   XVIII.  /i79 

Vlvebol  scpulci  iiiii  ^ciiinns  (I  iitiro  tllVCS  e\pi- 
larel  ,  cinn  iidii  l.iiiliiin  aiiiieoriiin,  ied  Ct  SaOC- 

i < ) i liiii  iiii.o,  innudito  >•  iccitlii  iscrilegio,  <\ 

pnnxil.  Al(|iic  ii l  llUC  .jiu '<■  v  iilinliii  fiiccrc,  ciiin 
veluli  llenrieo  n  rebcllem  perduellionii  reum 
percgit,  ct  lala  itt  Iribunali  seilleulia  dainn.ivil, 
uti  lnsc  iiiin  al  Sauderus,  I.  "J.  de  scliism.  Anglic. 
(|uo  i.icio  ;i  ici iiiiin  Dci,  Angelorum  liominum- 
(|uc  odiiuii  et  probrum  sibi  cooicivit  similt 
uiodo  peccalor  ob  amicas  vencres ,  opei  el  cu- 
pidinei  amicilifl  Dei  ei  Sanelorum  renunliat  ; 
QC  (  ii ii i  diiibolo  ct  tiiiiiiilii  socicliitcm  copul.it  , 
ciijus  proindc  pesna  (i  probrinn  pcrcniiiibil  in 
gcbciiiiii.  Tales  lacilccl  rcipsa  dicunl  illud  im- 
piorum  apud  Isaiam  cap.  28>  15:  Perctusitntu 
/utttis  cum  moitc ,  ct  cuin  inferne  fecimus  pac- 
ittui.  Flagellum  inundans ,  cutn  transierii  ,  uun 
vmiet  saper  nos;  qttia  posuitBUS  mcnttacium  spem 
uostram  ,  cl  mendacio  protccli  stuntis.  Quibus 
proillde  Deus  fiagelltim  intcnlans  :  Dclebilur,  in- 
(|tiit ,  fadtts  veslrum  cum  morte,  ct  pactum  ves- 
Irttm  cttm  infcrno  non  slabit ;  flagellum  inundans, 
(i:m  transicrit ,  critis  ci  in  conctttcationan.  Porro 

occiisioucs  quas  impius ,  ut  Dci  et  Sanetorum 
aoiicilias  rcnimticl,  praetcxil,  rccensel  Cbrislus 
in  parabola  invilatorum  ad  ntiplias,  l.ticic  1'i.LS: 
El  ctrpcriint,  ail ,  simtil  omnes  cxcusarc.  Prinuu 
dixil :  Villant  tmi ,  el  necesse  liabco  exire  et  videre 
illam;  rogo  le,  Itabe  mc  cxcusatttm.  El  atler  dixil : 
Jttga  bottm  tmi  qttinqite  ,  et  eo  probare  illtt.  Et 
alitts  dixil :  Vxorem  dttxi  ,  et  idco  non  possuiu 
venire.  I  bi  vide  S.  Ambr.  S.  Cbrysosl.  caelerosque 
Inicrprties.  liosce  mcrilo  incrcpal  S.  Jacobus  , 
cap*  k '.  Adulteri ,  inquit,  ncscilis  qttia  amicitia 
Itttjits  vtiindi  inimica  est  Dei?  Quicuviquc  ergovo- 
tuerilesse  amictts  secuti  Itttjtts ,  inimicus  Dei  con- 
stitttitttr.  Vidc  quse  ibidcm  annolavi. 

2.   NON  BECIPIT  STUI.TUS  VKIICA  PHUDF.NTI.E,  NiSI 
EA   DIXEIUS  QU/E  VEKSAISTfR  IN  COUDE  EJCS.]  Ilebr. 

babenl :  r\on  volel  stulttts  vcrba  inleUigentia,  nisi 
in  revelando  cor  ejtts,  id  csl ,  nisi  revelcs  ea  qtias 
ipse  corde  volvit.  Aquila  :  ISonvolet  demens  iu 
prudentia,\(\  est  prudcnliam,  supple,  audireti 
tlisccrc.  Esl  bcbraismus  ;  Uebnci  cnim  verba 
contracla,  quale  est  atidire  ,  conslruuiil  cuni 
ablalivo,  medianle  prappositione  in.  Sepluag. 
JSon  habet  optts  sapienlia  ,  vcl  polius  non  habet 
itsinn  [ hunc  eoim  significal xpsta, s  el  buic  res- 
pontlet  Hcbr.  yisni  nS  io  iachpots,  idest,noK 
volel)  sapienlia:  menlis  inops ;  magis  enim  stttlli- 
lia  dicitttr  qtiam  sapienlia;  Cbaldaeus  vero  :  I\on 
vttlt  stttttus  inlelligentiam,  sed  instuttilia  immo- 
ralur  ejtts  animus  ;  Syrus  iSltUius  non  amat  sa- 
pientiam  ,  qttia  cor  ejtts  stttttiliam  cogitat  ; 
Valablus  :  Stttlttts  non  delectalur  intelligentia  , 
sed  his  duntaxat  qtta?  corde  stto  vottttat. 

Ex  bis  ergo  versionibus  primo  planum  hunc 
scnsum  elicias,  q.  d.  Stultus  non  amat,  nec  re- 
cipit  verba  sensala  et  prudentia  ,  qttia  sibi  desi- 
pittnt  ob  habilum  contrarium  ,  aitLyranus  ,  sed 
tanluni  vana  ,  levia  ,  carnalia  et  stulla  ,  qualia 
ipse  amal  versalque  menle  sua  ;  qtiia  bis  ple- 
num  cstcor  ejusjuxta  illud  :  Anhnalis  homo  non 
pcrcipit  ea  qua3  sttnl  spirittts  Dei ,  1.  Corinlb. 
2.  \k.  FUirsum  ,  q.  d.  Siullus  non  rccipit  sapien- 
les  tloctorum  sentcnlias  ,  setl  suis  qtias  corde 
concepit  opinionibus  mordicus  adbseret ;  quare 
nisi  eadcm  dicas  quoe  ipse  sentit ,  non  le  au- 
diti  ,  sed  explodet.  Agitur  enim  ti  occaecalur 
siultilia,  id  eststulla  concupiscentia  etcuriosi- 
talc  ;  quare  verba  prudenliee  et  viiiutis  non  ad- 


480 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVIII. 


mitlit.  Ila  Auctor  Catenae  Graecorum  ,  Lyranus, 
Ilugo,  Arboreus  ,  Dionysius  ,  Jansenius  et  alii. 
Juxta  hunc  sensum  tonisi  accipitur  non  ut  ex- 
ceplivum,  sed  ut  adversalivum  siguificans  sed, 
tanlum. 

Secundo,  pressius  et  profundius,  q.  d.  Non  re- 
cipil  slullus  prudentiam,   nisi  eam  dixeris  et 
docueris  per  ea  quae    ipse    corde  suo  versal , 
nisi  sciiicet  le  ejus  ruditati  et  sloliditati  accom- 
modeSjUtcum  ineplo  quasi  ineplias  ,  et  cum 
stulto   stultescas.  Docel  ergo  magistrum   cum 
stultis  quasi  desipere,  ac  slultum  agere  debere. 
Juxta  hunc  sensum  rbnisi  proprie  accipitur  ut 
nola  exceplionis.  Ab  eo  enim  qnocl  dixit ,    slul- 
lum  non  capereverba  prudenliae,  excipilcasum 
imum ,   scilicet  si   slulto  te  accommodes  ;  sic 
enim  per  stulliliam  a  stultilia  eum  deduces  ad 
sapientiam.  Igitur  baecgnome  significat  primo 
stultum  ila  depressum  et  affixum  esse  suae  stul- 
titiae  ut  ad  sapienliam  assurgere  nequeat.   Se- 
cundo,  magistrum,  ut  stultum  doceat  sapien- 
tiam,  debere  se  ineptis  et  stultis  ejus  concepli- 
bus  ,   quoad  licet ,   conformare,  ut  ex  eis  quoe 
ipse  capil  et  amat,  sensim  elevetur  et  deduca- 
tur  ad  sapientiam.  SicChristus  vestivit  se  carne 
nostra  ,  ut  carnales  et  insipientes  homines  ad 
Deum  etdivinadeducerel;  accommodabat  enim 
se  carnalibus  eorum  sensibus  ;  unde  docebat 
per   parabolas   ntiptiarum  ,  seminis  ,   messis  , 
zizaniorum,  elc,  qiue  plebeiis  et  rudibus  notae 
et  familiares  erant ,  ac  per  illas  adumbrabat  , 
et  quasi   describebat  crasso   et   rudi   quodam 
modo  res  ccelestes  et  divinas  quas  alioqui  non 
inlellexissent  homines,  si  nude  in  se  ,  uli  sunl , 
fuissenl  a  Cbristo  propositae.  Chrislum  imilalus 
S.    Paulus  1.  Corinib.  1.  18.  et  seqq.  celebrat  et 
praedical  slultitiam  crucis  Chrisli :  Quia  ,  inquit, 
quodslulluin  est  Dei,  sapientius  est  Iwminibus.  Et 
Galat.  U.  20  ;  Vellem ,  inquit,  esse  apud  vos  modo, 
et  mutare  vocem  meam,  ut  cum  vobis  quasi  par- 
vulis  el  balbutientibus  balbulirem. 

Sic  S.  Ignalius,  fundalor  Societatis  noslras  , 
nos  docuit  praxim  convertendi  mundanos  et 
carnales  ,  dicens  :  Ad  tales  converlendos  ingre- 
diamur  cum  eo  quod  ipsorum  esl,  sed  egrediarnur 
cum  nostro,  q.  d.  Iniiio  misceamus  sermones  de 
rebtis  mundi ,  quas  mundaui  capiunt;  sed  inde 
commode  traducamus  sermonem  ad  ea  quas 
ad  salutem  aninue  spectant,  qui  noster  est  finis 
el  scopus.  Et  S.  Franciscus  Xaverius  cum  Indis 
et  Barbaris  agebat  quasi  Indus  et  Barbarus  , 
cum  pueris  quasi  repuerascebat ,  cum  milili- 
bus  agebal  de  mililia,  cum  agricolis  de  agricul- 
tura  ,  cum  mercatoribus  de  mercibus  ;  itaque 
omnibusomnia  factus, omnes  lucrabatur  Chris- 
to.  Ila  quisque  sua  inescandus  esl  esca  ,  ac  suo 
capiendus  hamo. 

Porro  alii  alilcr  hanc  gnomen  explicant  : 
primo ,  R.  Levi,  q.  d.  Vecors  prudentiam  non 
amat ,  nisi  quando  ejusdem  inscitia  animusque  pa- 
tefit  ;  tunc  enim  tantummodo  magnam  vim  esse 
prudentioe  arbitratur;  sed  deinde  ad  sapientiam 
acquirendam ,  animoque  consignandam  non  exci- 
lalur.  Sic  et  Vatablus. 

Secundo,  Cajetanus  verlit  :  Non  volet  stultus 
intelligentiam;  quod  si,  ad  detegendum  corsuum. 
Et  est  sensus,  quod  stultus  non  studet  ad  iniel- 
ligendum  :  quod  si  sludeat  ad  inlelligendum , 
sludet  ad  hoc  ut  delegat  cor  proprium,  hoc  est , 
admanifestandum  aliis  quod  ipse  inlelligil.Vana 
gloria  itaquedescribiturfiuis  imprudentis.sislu- 


det  ad  penetrandum  aliqua  intellectu.  Ahsoluic 
autem  non  placet  illi  inlelligentia  rerum  ,  aut 
scriplorum.  Haec  Cajetanus. 

Tales  sunt  qui  novas  comminiscunlur  bpi- 
niones ,  ac  veterum  trilas  sanasque  sentenlias 
rident  et  explodunt;  quod  superbise,  aeque  ac 
insipientiae  ,  est  argumentum.  Accedit  Baynus  : 
Asserit,  inquit ,  stultum  non  quaerere  sapien- 
liam  ob  amorem  sapientiae  ,  sed  duntaxat  ad 
ostentalionem ,  ut  cor  suum  manifesiet  ,  et  ut 
doctus  habeatur;  alia  de  causa  non  volet  sapien- 
tiam.  Sic  enim  in  Hebraeo  legitur  :  Nisi  ob  reve- 
lationem  cordis  sui. 

Tertio,  Cassianus  collat.  \U.  cap.  17.  ex  Sep- 
tuag.  sic  legit :  Non  opus  est  sapientia,  ubi  deesl 
sensus ;  magis  enim  ducilur  insipientia ,  sicque 
explicat,  q.  d.  Via  virtulis  el  perfectionis  non 
est  docenda  apud  impios  et  immundos ;  hi  enim 
ejus  sunt  incapaces ,  eamque  ridentet  subsan- 
nant,  juxta  illud  Cbristi  :  Notite  dare  sanctum 
canibus  ,neque  mittalis  margaritas  ante  porcos  , 
ne  forte  conculcent  eas  pedibus  suis,  et  conversi  di- 
rumpantvos,  Malth.7.  6.  Hi  sensus  non  sunt  im- 
probabiles,  nec  huic  loco  incongrui. 

3.  iMPIUS,  CUM  IX  PROFUNDUM  VENEIUT  PECCATO- 
RUM,  CONTEMNIT;  SED  SEQUITUR  EU\1  IGNOMINIA   ET 

oppuobrium.  ]  Hebneus  :  Cum  venit  impius,  venit 
etiam  contemptus ,  et  cum  ignominia  (  Pagninus  , 
cumviro  ignominioso)  venil  opprobrium ;  Aquila  , 
Symmachus  et  Theodot.  :  In  veniendo  impium 
venitcontemptus;  Cbaldaeus:  Quando  venit  impius 
in  slultitia,  venit  et  in  ignominia  et  in  opprobrio  ; 
Syrus :  Venit  super  eum  stullitia  et  opprobrium 
et  calumnia;  Septuag.  consonant  cum  Vulgata  ; 
habent  enim  :  Quando  venerit  impius  in  profun- 
dum  malorum ,  conlemnit;  supervenit  autem  ei 
inlionoratio  et  opprobrium.  Igilur  to  in  profundum 
peccatorum  non  est  in  Hebraeo  ,  sed  illud  sub- 
audierunt  el  suppleverunt  Septuag.  et  Noster. 
Tacite  enim  conlinetur  in  voce  impius.  Impius 
enim  hic  sumitur  in  actu  perfecto  ,  sive  com- 
pleto.  Igitur  impius  vocatur,  qui  non  semel  vel 
iterum  ex  infirmitate  vel  ignoranlia  in  pecca- 
tum  lapsus  est ,  sed  qui  assidue  ex  malilia  et 
impielate  peceat  ,  ut  jam  peccati  callum  ob- 
duxerit ,  qui  sane  in  peccatorum  profundum 
devenit. 

Jam  varii  varie  explicant :  primo  ,  ex  Hebraeo 
Aben  Ezra  :  Cum  impius  ,  inquit,  in  lucem  edi- 
tur,  simulcumeo  accedetcontemptus,quo  alio 
ludibrio  habet:  atque  illis  despiciendis  oppro- 
brium  ,  quo  illos  appetet ,  simul  aderit.  Sensus 
autem  est  ex  conlemptu  opprobrium  oriri  , 
quemadmodum  flagitium  est  ansa  flagilii.  Et 
R.  Levi  :  Adveniente  sceiesto  ,  inquit,  simul 
etiam  contemptus  adest;  solemneenim  illi  est, 
ut  altos  floccifaciat.  Praeler  conlemptum  vero 
et  ignominiam,  qua  is  notatur  ob  foedas  ignomi- 
niosasqueactiones,c;eteris  eadem  contumeliosa 
affinget ;  maculas  enim  et  probra  ,  quibus  ipse 
laborat,  caeteris  etiam  inuri  curat. 

Sicquoque  explicant  Jansen.  Cajetanus  ,  Bay- 
nus  ,  q.  d.  Impius  viros  probos  contemnit,  eos- 
que  ignominia  et  probro  afficit ,  objiciens  et 
affingens  eis  crimina,  quibus  ipse  obnoxius  te- 
netur,  ut  scelerum  et  infamioe  habeat  socios  , 
quibus  se  tegat  et  tuealur.  Unde  Nazianz.  in  Iam- 
bic.  de  spectac.  ad  Seleucum  ait  impios  sata- 
gere  suam  peccati  scabiem  aliis  affricare  :  Vt 
criminum  plurimos  socios  habentes  labes  obtegant 
suas,  El  in  Orat.  28:  Omnes  impfi ,  inquit,  facils 


COMMENTAIUA  IN  PDOVEABIA  SALOMONlS.  Cap.  WIH.  &81 

hiturt  ci  ticut  itu  <>i  lutt  uolulabro itnmergitur  , 


adducttntur,  ut  vitia  suadc  aliis  partim  suspicen- 
tur,  pertim  loquantnr, 
Verum  nostra  rerstooifl  Vulgala  et  Septuag. 

elarus  planusquc  esl  sciimis,  q.  d.  Impiiis  OUO- 

Udie  cresceua  ia  impielate,  ouamque  alterl  ac 
majorem  mioorl  issidue  accumulanfl  ,  lanrfem 
in  profundum  impietalia  baratbrum  dilabiiur, 
quo  cum  dilapiua  c*i  ,  jam  contewnlt  omnia 

monila  et  monitorcs  ,  oinnia  scelera  et  probia  , 
omoem  logenuitalem  et  pudorem  (  unde  sanc- 
uis  Atbanasius ,  serm.  u.  eontra  Arian.  rocon- 

tnnnit  cxplicat  pttdomn  e.vuil)  ,  oninia  dainna 
et  pericula,  omniajura  divina  el  iuiniana,  oin- 
nia  sacra  et  profana ,  adeoque  omnes  caslitei  et 
Angeloa  ipsumque  Deum  ,  cujns  tandem  provi- 
dentiain  ,  iino  essenliam  et  exislenliam  negat, 
juxla  illud  psalm.  13.  1  :  Dixit  insipicns  in  covde 
suo:  Non  est  Dcus.  Unde  Ilugo  explicat :  Contem- 
nit ,  inquit,  conscienliam  ;  Lyranus  :  Contetnnit 
supplicia  ,  rnrsus  ,  contemnit  omnem  corrcptio- 
netn,  veniam ,  omnemquc  medicinam.  Sed  scqui- 
tur  cum  ignominia  et  opprobrium,  quo  ob  assi- 
dua  scelera  Qt  infamis,  imo  dedecus  ac  pro- 
brum  coeli  et  terrae  ,  bominnm  et  Angelorum  , 
ac  tandein  lit  pabulnm  gehennac,  aeternumque 
dtemonum  ludibrium.  Porro  impiusomnia  jam 
dicta  conlemnil,  lum  quia  peccatis  excaecalus 
non  videt,  nec  sestimat  damna  sil)i  ex  peccalo 
imminenlia;  tum  quia  peccali  dulcedine  illectus 
totus  in  illud  rapitur.  Itaqueut  liberius  et  sua- 
viua  peccet,  metum  cujuslibet  mali ,  qui  eum  ii 
peccato  revocare  posset,  abjicil,  repellit  et  con- 
temnit.  Profnndum  ergo  pecealorum  ,  in  quod 
se  praecipitat,  causa  est  contemptus. 

Quajres  :  Quodnam  est  boc  profundum  pecca- 
torum,  quod  impium  adigit  in  conlemplum  , 
indeque  in  opprobrium  et  exiliuin?  Varii  varie 
assiguant:  ex  omnibus  variorum  expositionibus 
ordine  disposilis,  gradus  hujus  profundi  et 
baralhri  conslruam  ex  verbis  et  mente  Pa- 
trum. 

Primo  ergo,  S.  Cbrys.  per  profandum  accipit 
peccandi  consuetudinem  :  baec  enim  consue- 
tudo  necessitalem  quamdam  peccandi  affert, 
qua  fit  ut  homo  quasi  impos  sui  rapialur  in 
suas  concupiscentias  ,  quibus  ullro  se  totum 
mancipavit :  quo  fit  ut  omnia  ,  quae  eum  a  pec- 
catq  avocare  possent,  spernat  et  contemnat : 
perinde  ac  porci  luto  se  obruentes  et  oppientes 
contemnunt  omnem  nitorem  etpuritatem,  iino 
luto  el  sordibus  se  oblectant  et  pascunt.  Audi 
S.  Chrys.  ep.  acl  Theodor.  qua  eum  lapsum  in 
spem  veniae  erigit,  si  caveat  relapsum  :  Tantum, 
ait ,  ne  relabaris  ,  ne  excindas  spes  amptas ,  ne  in 
te  admittas,  qua  impiis  accidunt.  Nunquam  enim 
peccatorum  quamUbet  exuberans  copia  in  despe- 
rationem  conjicere  solita  fttit ,  sed  cum  illis  im- 
piam  habere  animam.  Propterea  Salomon  non 
dixit  simpliciler :  Quisquis  venit  in  profundum 
malorum,  contemnit  ;  sed  nominatim  ,  inqttit , 
impitts:  Qttia  iUorum  tantum  est  iUemorbtts,post- 
qaam  in profundummalorum  descenderunt.  Ethoc 
est  quod  non  permillil  eos  respicere ,  neque  eb  re- 
verti  unde  exciderant.  Nam  flagitiosa  desperatio 
perinde  atque  collarium  incumbit  in  animx  cer- 
vicem .,  et  compeltens  oculos  in  lerram  demiltere 
prohibet ,  ne  ad  Dominumsuum  sttspiciat.  Audi 
eumdem,  hom.  22.  in  Gen.  :  Impius,  cum  inpro- 
fundum  ceciderit  matorum  ,  contemnit ;  grave 
eninugraveest,  dilecti,  capi  laqueis  diaboli :  ani- 
mu  eium  postea  qttasi  in  relibus  comprehensa  tra- 

OORltEL.     \    LAPIDE.      TOM.    III. 


vr  et  ista  ii  iiniiii  consuetudine  ohruta   ne  sentit 

(fiiidiin  pt  i  culoriiin  suoriini  /tvtomn.  GOOSUelUdO 

(ii  i  iii  est  quasl  leclufl  ln  quo  auarller  peccator 
recumbll  et  Indormit *  di  nibll  aliud  guitare, 
vci  sentire  vtdeatur :  Imo  e.si  quasi  centrom  , 

in  quo  plane  conquieseil  el  BfflxUfl  est.  Dnde 
pro  profunduin  grSBCC  OSl  fuAn»  ld  6flt,  iina  pro- 
lundii.is,  qust  in  circulo,  pula  in  glolio  terrae , 
est    ipsiiui  eeiilriiin.    Piimo    eigo   sieul    oinnia 

gravia  naluratiter  feruniur  lo  centram,  sie. 
peccator  peccalo  asiuelui  et  imbutui  quasl  na- 
iurali  Impetu  rapitur  ad  peccatum;  secundo, 
sie.ul  lapis  in  cenlro  suo  conqiiiescit ,  sic  et 
peccator  conquieicit  in  peccati  iilecebra  ;  ter- 
lio,  sicul  ceiilruin  delinet  res  sibi  allixas  ,  sic 
consuetiido  peecati  detinet  peccatorem  ,  ut  in 
eo  perseveret  usqoead  morien  et  gebeooam; 
quarlo,  sicut  res  incenlro  uullum  sentiuntino- 
tum  vel  impulsum  :  sic  peccator  peccato  assue- 
tus  nulluni  sentil  conscientiae  remorsum ,  vel 
graliaeexcitaatis  impolsum.Gonsuetudo  ergoest 
priinus  gradus  peccatorum  ,  quibufl  gradatini 
ad  imum  profundi  baralhrique  descenclitur.  Se- 
quitur  secundus. 

Secundo,  S.  Aihanas.  serm.  k.  contra  Arian. 
per  profunduin  accidit  ca^cilatem  menlis,  quaj 
ex  consuetudine  peccandi  sequitur.  Peccaluni 
enini  iteralum  conlinue  magis  magisque  excae- 
cat  meniem  ,  ut  non  videat  quod  agit,  necma- 
lum  a  bono  discernal,  imo  malum  quod  agil 
aeslimet  esse  bonuin.  Quare  omne  bonum  illi 
conlrarium  contemnit,  juxla  illudEpbes.  U:  Lt 
jam  non  ambulelis ,  sicttt  el  Gentes  ambulant  in 
vanitate  sensus  sui,  tenebris  obscuratum  habcn- 
tes  intelleclum  ,  alienati  d  vitaDei ,  per  ignoran- 
tiam  qum  est  in  illis  propter  cctcilatemcordis  ipso- 
rum  ,  qui  desperantes  semetipsos  tradiderttnt  im- 
pudicilia; ,  in  operutionem  immundituc  omnis ,  in 
avaritiam ,  etc. 

Terlio  ,  alii  per  profundum  accipiunt  obdura- 
tionem  ,  puta  impudentiam,  impoenitenliani  , 
contumaciam  el  perlinaciam  peccandi.  Pecca- 
tor  enim  consuetudine  peccati  excaecalus  in 
peccando  obduratur  ,  fitque  impudens  ,  conlu- 
max  et  pertinax;  unde  omnia  alia  ridet  et  con- 
temnit.  Ita  S.  Isidorus  lib.  1.  Sent.  c.  14 :  Per- 
petrare  flagitium  aiiqttod,  inquit ,  mors  animai 
est  ;  contemnere  pamilentiam  ,  et  permanere  in 
cttlpa ,  descendere  in  infernum  post  mortem  est. 
Ergo  peccare  ad  morlem  pertinet ,  desperare  vero 
in  infernum  descendere.  Unde  et  Script.  ait :  Im- 
pius,dtim  in profundummalorum  venerit,conlem- 
nit.  Et  Gratianus  de  Poenit.  dist.  1.  can.  60.  ex 
S.  Greg.  Voltiissent  iniqui,  si  potuissent,  sinc 
ftne  vivere ,  ut  potuissent  sine  flne  peccare.  Oslen- 
dunl  enim  quia  in  peccato  semper  vivere  cupiunt, 
qui  nunqttam  desinunl  peccare  ,  dum  vivunt.  Ad 
magnam  ergo  justiliam  judicantis  pertinet,  ut 
nunquam  careant  suppiicio ,  quiinhac  vita  nttn- 
quam  voluerunt  carere  peccalo.  Subdit  deinde 
Gratianus  :  Ilinc  Christus  ex  persona  membrorum 
ait :  Non  absorbeal  me  profttndum,  neque  ttrgeat 
sttper  me  puteus  os  suttm.  QuodS.  August.  expo- 
nil  dicens  :  Puteus  est  humaiue  iniquilatis  profun- 
ditas,  in  quem  si  cecideris ,  non  claudet  super  te 
os  suum,  si  tunon  clauseris  os  tuum ;  confttcre 
ergo,  et  dic :  De  profundis  clamavi  ad  te,  Domine; 
et  evades.  Claudet  sttper  iUttm  Dominus ,  qtti  in 
profundo  contemnit ,  d  quo  morttto,  velut  ab  ec 
qttinonsit,  perit  confessio.  llinc  idem  Prophctu 

61 


4S2  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVIII. 


ail :  Inlroile  porlasejus  in  confessione  ;  ostendens 
ad  portas  misericordice non  nisi  per  confessionem 
peccati  aliquem  posse  pertingere.  Hinc  <:t  S.  Hie- 
loii.  in  Ezech.  1.  per  profundum  peccatorum  ac- 
cipit  amissionem  conscienlise  et  synderesis  : 
Conscienliam,  ait  ,  cernimus  prcecipitari  apud 
quosdam,  et  suum  locum  amittere  ,juxla  id  quod 
scriptum  est :  Impius,  cum  in  profundum  peccato- 
rum  venerit  ,  conlemnit  ;  conlumacia  ergoest 
terliuspeceatorumgradus.Sequitur  quartus. 

Quarto,  S.  Bern.  de  Gradibus  humil.  per  pro- 
fundum  accipit  Dei  contemplum  ,  quem  parit 
obduralio  et  contumacia.  Cor  enim  durum  nec 
homines  limet,  nec  Deum  reverelur.  Sic  enim 
ait  gradu  11  :  Post  decimum  ilaque  gradum  ,qui 
rebellio  diclus  est,  expulsus  vel  egressus  de  monas- 
terio  statim  excipitur  ab  undecimo.  Et  nunc  in- 
gredilur  vias  quce  videnlur  liominibus  bonce , 
ijuarum  finis  (nisi  forte  Deus  cas  illi  sepierit)de- 
merget  eum  in  profundum  inferni  ,  id  est  in  con- 
lemplum  Dei.  Impius  siquidem  ,  cum  venerit  in 
profundummalorum,contemnil.  Sic  etHugo  mulla 
conglomerans  :  Profundum  peccatorum ,  ait,  dici 
potest  contumacia,  perlinacia,  defensio  ,  jaclan- 
lia,  desperatio  ,  prcesumptio,  excoecatio  intellec- 
tus ,  corruptio  ajfectus.  Ubi  nola  qualuor  hujus 
profundi  dimensiones.  Altitudo  enini  est  jactan- 
tia  ,  cum  quis  de  malefaclis  suis  quasi  benefac- 
lis  gloriabundus  exultat;  huic  opposita  pro- 
fundilas  est  desperalio  veniae  et  salutis  ;  longi- 
ludo  estconsuetuclo  peccandi ,  lalitudo  est  prae- 
sumplio  de  Dei  misericordia. 

Quinlo  ,  Beda  et  S.  Cajsarius  Arelat.  hom. 
13.  de  poenit.  per  profundum  accipiunt  dcspera- 
tionem,  quam  parit  obduratio  Deique  contemp- 
tus.  Audi  Bedam  :  Qui  longis  peccalorum  lene- 
bris  involulus  semel  de  luce  desperat  ,  jam  ex  des- 
peratione  contemnit,  id  est,  passim  sibi  peccandi 
frena  relaxat;  sed  talis  opprobrium  futura;  dam- 
nationis  nulla  ratione  evadit ,  quem  ab  usu  suce 
iniquitalis  nulla  divini  timoris  memoria  cohibuit. 
Audi  S.  Ceesarium  :  De  muttitudine ,  ait,  pecca- 
torum  desperalio  nascitur,  et  ex  desperatione  abs- 
que  ulla  revercntia  peccatorum  frena  laxantur  , 
et  implelur  illud  quod  scriptum  est :  Impius  ,  cum 
venerit  in  profundum  peccalorum  ,  contemnit. 
Audi  et  auctorem  Imperfecli  hom.  hO.  in  Maltb. 
Ilomo ,  quigrave  facit  peccatum ,  dum  non  habet 
amplius  quod  jam  speret  in  Deum,  pejora  com- 
miltit ,  dicente  Salomone  :  Cum  venerit  impius  in 
profundummalorum,  contemnit.  Sicutenim  infir- 
mus ,  donec  mediocriter  habet  aliquam  passionem, 
et  sperat  se  posse  curari,  servatse  d  nocivis  escis  ; 
si  aulem  inteliexerit  insanabilem  se  esse,jam  non 
sibi  parcit :  sic  et  homo  donec  mediocriter  peccat , 
et  sperat  salutem,  quantumcumque  polest,  obser- 
vat  seamalo;  si  autem  graviter  peccando  ccepe- 
rit  desperare ,  jam  nihil  dubitat  facere,  quasi  qui 
jam  peccalis  suis  vincit  judicium  Dei :  nescicns 
miser,  quia  sicut  inbono  gradus  sunt  gloriurum, 
et  unusquisque  secundiim  mensuram  boni  sui  ac- 
cipit  gloriam  :  sic  et  in  mato  gradtts  sunt  pozna- 
rum  ,  et  unusquisque  secundum  mensttram  mali 
sui  accipiet  pcenam.  Sicut  enini  infiniltts  est  Deus 
retributione  bonorum,  sic  infinitus  est  in  retribu- 
tione  malorum. 

Sextuin  ct  imum  profundi  peccatorum  est 
ipse  infernus  vitaque  infernalis  quam  parit 
desperatio.  Desperati  enim  agunt  vitam  infer- 
nalem  ,  vivunlquc  quasi  dsemones  ct  damnali  : 
imo  subinde  vident  dsemoncs,   ac  locum  sibi 


cum  eis  in  gehenna  deslinalum,  uti  vidil  Theo- 
dorus,  Chrysaorius  ,  et  Iconiensis  iile  apud 
S.  Greg.  h.  Dialog.  38.  Hi  landem  quasi  perditi 
contemnunt  omnia  ,  pejerant ,  blasphemant  el 
abominanda  perpelranl.. 

Colligejam  boscc  gradus  peccatorum  ,  et  ex 
iis  scalam,  qua  recla  descenditur  in  tartara, 
conslrue,  nimirum  peccalor  ex  peccalo  descen- 
dit  in  primum  profundi  gradum  ,  qui  est 
consuetudo  peccandi  :  ex  eo  descendit  in  se- 
cundum,  qui  esl  caecilas  nunilis  :  ex  eo  in  ter- 
lium,  qui  est  conlumacia  ;  ex  eo  in  quartum, 
qui  est  Dei  conlemptus  ;  ex  eo  in  quinlum,  qui 
est  desperatio  ;  ex  eo  in  sextum,  qui  estgeben- 
na  et  vila  gebennalis.  Similibus,  sed  contrariis 
virlutum  gradibus  scandunt  jusli  in  altum  , 
pula  in  suinmum  coelorum  :  ex  una  enim  vir- 
lule  ascenditur  ad  aliam  ;  inde  in  earum  con- 
suetudinem  :  inde  in  animi  obfirmationem  :  in- 
dein  certam  salulis  fiduciam  :  indc  in  constan- 
tem  Dei  amorem:  indc  in  perseveranliam  ju- 
gemque  unionem  cum  Deo  :  inde  ad  Deuin  Dei- 
que  fruitionem  in  ccelum  ,  juxta  illud  :  Ibunt  de 
virtute  in  virlutem,videbitur  Deus  deoruminSion, 
ps.  83.  8. 

k,  Aqua  profunda  verba.  ex  ore  vi ri  :  et  tor- 

RKNS  lUiDUNDANS    FONS  SAPIENTI.E.  ]  Pl'0    tOrrens  , 

hebr.  est  SriJ  nachal,  quod  tam  fluvium  quam 
torrentem  significat:  male  aliqui  stagnum  ver- 
tunt.  Aquila  verlil ,  ^Aaf  ,  id  est  vena.  Pro  redun- 
dans  hebr.  esl  172*0  nobca ,  quod  Septuag.  ver- 
tunt  avaTiv^SuEi ,  id  est  scaturit.  In  multis  codi- 
cibus  est  avaTt/joov,  id  est  prositiens ;  Theodolion 
Kvopfauv,  id  est  reclundans;  Aquila  et  Symmach. 
«va/3;.u?cov,  id  est  erumpens.  Unde  Chald.  vertit: 
Aqua  profunda  os  viri,  torrens  redundans  fons  sa- 
pienlice ;  Septuag.  Romani  et  Complut.  Aquapro- 
funda  sermo  in  corde  viri;  flumen  autem  scatu- 
riens  et  fonsvilce.  Verum  pro  vitai  cum  Ilebraeis, 
Vulgata  ,  Cbaldaeo,  Aquila  ,  Symmacho,  Theo- 
dot.  el  CiTleris  omnibus  legendum  videtur  sa- 
pientice.  Unde  Auctor  Catenae  Greecorum  sic  ex 
Sepluag.  clare  legit  et  explicat:  Doctrina,  quce 
in  jusliviri  corde  conlinetttr ,  esl  velttti  aqua  pro- 
ftuida ;  eadem  est  qttasi  (luvius  scaturiens  ac 
fons  vilce.  Cognilio,  qualis  mente  comprehendi  non 
potest,  lalet  in  psctore  viri  secundiim  Deum  am- 
bulanlis ,  cpue  hoc  loco  fons  vitce ,  alibi  ftuvius 
pacis  appellalur.  Aut  quce  dicit ,  huc  tendunt. 
Quando  quispiam  sapicntice  verbum  in  cordis  fundo 
usque  cttstodit ,  neque  cum  aliqtio  illud  communi- 
cat;  efjicilur  in  eo  fiuvius  scaturiens ,  hoc  est , 
magnus  et  profundus.  Polest  aulem  fons  vitce  de 
unononnunquam  verbo  ftuvium  prodttccre.  Aliler : 
Fluvius  scalttriens  cjusmodiest,  quiterram  subjec- 
tam  irrigat,  largeque  inebriat,  et  ad  fertililatem 
et  ttberlatcm  prceparat. 

Hincliquet  per  virum  hic  accipi  pnulentem 
et  sapienlem  ;  nam  ut  ait  R,  Salomon  bebr. 
ffiiNtsc/i,  id  est  vir  ,  in  Script.  fortem  slrenuum- 
que  signilicat,  atque  ob  prudentiam  et  fortitu- 
dinemmagnum  et  excellentem. 

Nonnulli  ex  versione  Scpt.  Rom.  et  Compl. 
censeiit  hic  verba  sapientium  comparari  aquis 
triplicibus,  scilicet  primo  aquis  prolundis  fJu- 
minis;  secundo  ,  torrenli  redundanti  ;  lertio, 
fonti  scaturienti ,  q.  d.  Sapientum  alius  oraiio- 
nem  uberem  ellaffluenlem  fhiininis  instar  ingen- 
liseffundit,  sicutolim  S.  Hier.  S.  Hilarium,  clo- 
qttenticc  Christiance  Rltodanum  appellavil  ;  alins 
tanquam  rivus  sermonem  volvil;  alter  demum 


COMMRNTAMA  IN  PltOVEtlBlA  SALOMONtS.  Cnrt 

vrlul  fons  vcrba  rmiltii.  Sic  Phltarclltli  in  IV- 
riclc  Dcmosllicni  oraliouis  lluinrii  li  ilmil,  Iso- 
rrali  ri\  iun  arcoinmodal  ,  Kscliini  lonlcni  ;i(l- 
scribil.  Sic  inlcr  (lirisiianos  S.  Clir\  ROSlOmul 
qunsi  llniiicn  ubrrrin  cl  OOpiOSBtn  01  •aliniiein 
volvil,  Na/iau/cni  clo(|iicnlia  rmun    iinilalnr, 

iC   dciniiin  Basllll   icrino   fbntem   perenniter 

llucnlcin  rt  pr;rsrnial. 

Hiirsinn  iiiiiis  idcinque  sapicns  pro  variclalc 
lOCl  ,  lcinpoi  is  cl  pcrsonarinn  nniic  le  effiiu- 
dal  copinsc  ci  gra\  ilcr  ul  lliiincn  ,  iiiuic  lcinpo- 
rate  ui  lorrcns  .  nunc  submissc  ui  fons.  De  quo 


s.  Aug.  I.  /i.  dc  Doctrina  Chrlst.  c.  1!>:  Bttamen  , 
Dit  ,  ruin  doctor  ftebeat  rrrum  dirlor  dssfniagna- 
riim  ,  uon  siinpcr  <l<i><  t  cus  grandlter  dirrrc,  sed. 
sttbmissi  riim  aliijiiid  doccliir ,  (cinpcratc  ,  riiin 
aliquid  vilupi  ratur  sive  laudalur ;  ciini  rcro  ali- 
quid  agendum  est ,  ei  tamen  ad  eos  lo  \uimur,  qui 
Iwr  uixcrc  <h  bcnl ,  ucr  tamcn  voliiul  ;  lunc  cu  qitct 
rriagna  sant  dicenda  sant  gtandlter  ,  et  ad  /i ■■<■•- 
tcndos  anhnos  eongruenier.  si  secus  liat,  diCcre 
liccbilquod  dc  \na\iincnc  pcrorantcdixiL  Tlico- 
clilns,  leste  Stob.ro  serm.  oh  :  Incipit  vcrborum 
flumeii ,  mentis  ^utta. 

Vcrnin  quia  llcbr.  Chahl.  Aquila,  Symmach. 
Tbcodot.  csblerique  omnes,  qnin  et  Srptuag.  in 
Catcna  Graecor.  bitncinbrcm  faciunt  banc  sen- 
tcnliam  ,    nli   panlo  anlc  oslcndi  ,    cl  pro  fons 
vit<v  Uahcni  fons  sapieMlee,  ac  tolluntrde/,  qnod 
r  rptttag.    llom.    cl   Complut.    inlerjiciunt  inlcr 
flumcn  ,  sive  torrens  et  fons ;  hinc  genuinus 
sensus  est,  ut  posterius  hemisiichium  expiicet 
prius  ,  cjtisque  causam  ct  originem   assig-net  , 
q.  d.  Verba   mananlia  ex  orc  sapicntis  sunt  si- 
cui  aqua  profunda  fluminis  vel  torrcntis  :  quia 
eor  sapienlis  est  sicut  vcna  ,  vel  fons  sapienlice 
piofundus,  qui  jugiter  manal  sapientiam,  sicut 
fonsjugiter  effundil  aquam,  qiue  sensim  col- 
lecta  ciiicit  torrentum  velfluvium.  Causa  eriim 
cur  verba  sapicntis  sint  copiosa  et  profunda  es- , 
quia  manant  ex  corde  profimdo  ac  sapienliae 
pleno,  q.  d.  Mens  profunda  sapieniis  profundam 
eruclal  sapienliam  instar  fonlis  profundi  ,  co- 
piosi  et  pcrennis.   Sicul  enim  in  Alpibus  vidc- 
inus  fonlcs   scalurire  aquaslargas,   cx  iisquc 
colleclis  oriri    Rbenum,  OEnum,    Rbodanum, 
aliosque   iluvios  ;  ac  simili  modo  ex  Parnasso 
montc  oriri  Bactrum  ,  Cboaspem  .  Araxem,  Ta- 
naim  et  Indum,  ait  Arislot.  lib.   1.  Meleor.  cap. 
i.  Sane  in  Alpibus  vidi  ex  aliissimis  monlibus 
collectas  aquas  ,  in  subjectas  valles  magna  co- 
pia  et  fragore  ruere  ,  illicoque  efficere  lorrentes 
et  lluvios    ingcnlcs  ,   qui   homincs,    equos   et 
curriis  sorbeant,  pncsertim  in  hieme.  Sic  pa- 
riter  mens  sapicniis  cst  vena  et  fons  pcrennis 
jugiler  ebulliens  sermonessapientes,  «fui  proin- 
de  copiosi  sunt  et  profundi  ,  ut  jam  torrcntes 
<'l  flumina  sapientiac  esse  vidcanlur.   Ita  Salo- 
monem  explicat  Siracides  Eccli.   21.  IG-.Scien- 
tia   sapientis    tanquam  inundalio  abundabit,  et 
consilium  itlius  sicut  fons  vilie  permanrt. 

Igitur  verba  sapienlis  etsapientise  comparan- 
lur  aquis  profundislluvii  vel  lorrentis  :cor  vero, 
sive  mens,  comparatur  venae  sive  fonli ,  exquo 
hae  aquae  scaluriunt. 

Primo,  quia  sicul  Huvius  manat  ex  fonle,  sic 
vcrba  oris  ex  corde.  Hinc  fons  dicilur  a  funden- 
do  ,  ait  Festus ,  quod  fundat  aquas.  Dicilur  el 
vena.  Sicnt  enim  vena  est  sanguinis  concepta- 
ciilum  ,  diciturque  a  vcniendo  ,  quod  ex  ea 
veniat,  et  per  eam  permcet  sanguis  in  totum 


XVIlt. 

corpiis  :  sic  .1  r\  fOnte  \clul  \ciia  \cnil  Bquti  . 
cl  in  lcir.is  i  imposipic  pcrincal.  (Ir.cir  \cn,i 
dicilur  .         i  .  mI  cs|  rcdiindari-,  ipiod  s.hi 

"iinic  VOl  aqtiis  plciia  lll  cl  i  cduililcl.  Ound  CPgO 

vena  slve  lons  csi  fluvio  ,  lioc  cor  esi  ori  ei  fer 
bis ,   Bctlicui  eornm  orlgn  ei   icoturigd',  q.  d. 

\iih,i    sapicnlis  iioii  in    orc  ,    scd  in  cniilc  nas 
CUIllOr,  quia  ex  iino  cordis  inanaiit  ,  adcoquc  c\ 
;i IxiimI.miI  i.i  cl   profiindilalc  cordis  prolliiuii!  iiis 
lar  llumiiiis  c\  Ibnlc  scaliiricniis  ci  ju-iicr  pro 
llicnlis  ;  sccundo.  sicul  fons  nunqiiain  arcsrif  , 
sctl   pcrcnncs    liuidil   aqu  is  ;  sic   cor  sapicniis 
pcrcniics  liiinlil    sapicnli.e  doctrinas.    Iia    Aben 
Ezra  :  r<rhu  sapientis,  Inquit ,  suni  velut  atftue 
profuniliv ,  qute  p<lliiri<l<r  sunt ;  <jua  ralionc  c.nim 
lornns  assiduc  aquas  cbullit  ,  ila  sraturif^o  sa- 
picn(i<t>  in  viro  sapicntc  c.rliauriri    neqtdt,  Tcr- 
lio  .  sicul  aquce  lluvii,   vel    lorrenlis  ,  e\   Jugi 
fonlc  inananles  sunl  copiosae  ,  iddoque  profuri- 
d.e  ;  sicel  dogmala  sapierilis  mananlia  cx  corde 
sapicnli  sunt  copiosa  c!  profunda.  UOck)  TigUr. 
\irlil  :  Vcrbaoris  viri  velut  aqiuf  profniulir  suni  , 
ct  fons  sapicntia;  vclut  uberfimum  /lumen ;  hl  esi , 
inquil  Valabl.   Ut  atflite  profundtc  exjiauriri  non 
possunt ,  sic  nec  viri  sapicntis  verba  unquam  de- 
ficiunt.  Imo,  ut  ait  R.  Levi ,  coriun  vim  linem- 
que  non  facile  est  asscqui,  nec  eoriun  arcana 
pencirare  ;  quarlo,  sicul  cx  fonle  quanium  aquae 
eflluit,  lantumdem  aliunde  affluit ;  sic  et  cor  sa- 
pientis  qno  plura  cructat,  ro  plura   percipit : 
quocnim  plura  e.x  illo  prolluiinl,  eo  plura  su- 
persunt  qu;e  c.x  illoefflnere  possint,  ait  l\.  LtfVi. 
Quiniojons  suam  concham  primo  implct,  flein- 
de  r<'dundanteni  aquam  diffundit,  aliisquecom- 
municat;  sic  et  sapiens  primo  mentem  suam, 
deindc   aliorum    sapientia  imbuit,   juxla    illud 
S.  Bern.  Doclor  sit  concha,  non  canalis  ,  qui  nihil 
<iqn;e  retinet  ,  sed  lolum  quod  recipit  elTundit. 
Sexlo,  sicul  lluvius  supcrne  patulas  habet  aquas, 
quasomnibus  communicat,  inferneveroprofun- 
das,  quasnulli  nisi  urinatores  penetrant;  sic  et 
sapiens  vulgaria  onmibus  communicat,  arcana 
verosapientiaepaucisrevelatjUteumS.Paulopar- 
vulis  detlac  ad  polandum,  etsapieniibus  sapien- 
tiamloquaturin  myslerio:  ila  Beda.  Septimo,  si- 
culaqu.ecx  venisetfontibusmananiesperoccul- 
los  viarum  llexus,  meatus  el  macandros  perco- 
laulur  ,  ut  suam  amariticm  ,  saisedinem,  cras- 
siiicm,  aliudve  vitium  deponant ;  sic  et  verha 
sapientis  per  varias  mentis  et  ralionis  nicdita- 
liones,  considerationes  etexamina  percolanlur, 
tii,  anlequam  ad  os  veniant,  omncm  amaritu- 
dinem,  turbaiionem,  iram,  inconcinnitatem  de- 
ponant,  sintque  suavia  ,  grata,  prudenlia,  elc. 
Insupcr,  sicut  aquae  foniium,  dum  per  venas 
auri  ,  argenti ,  ferri ,  vilrioli ,  stilpburis  ,  etc. , 
transeunt,  horum  mineralium  vim  imbibunl  , 
quo  lit  ut  calculo  ,   hydropi,  inllammalionibus  , 
(Hc. ,  medeanlur,  uli  faciunt  fontes  Puteolani  , 
Spadani,  Aquenses  ;  sic  pariler  verba  sapienlum 
pcr  venas  meditalionum  do  bumilitate,  patien- 
lia,  mansuetudine,  charitate,  fervore  transeun- 
tia,  harum  virlulnm  vim  sugunt,  fiuntque  hu- 
milia,  patientia  ,  mansueta,  benevola,  fervida. 
Oclavo,  sicul  fons  ex  orificio  exiguo  leniter  mo- 
dicam  fundit  aquam,  quae  continua  effusione 
augescens  crescit  in  ilumcn  ;  sic  pariler  sapien- 
li;e  doctor  leniler  pcr  modica  praecepla  docet 
sapientiam,  ne  eorum  multiludine  et  pondere 
rudcm  discipulum  ohruat,  sed  sensim  plura  et 
plura  illi  inslillans  ,  tandem  omni  sapicntia  ins- 


IM 


COMMENTARJA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVII!. 


tarfluminis  eum  imbuit  et  replet.  Idipsum  ele- 
ganli  similitudine  pluviae  vehementis,  siveim- 
l)ris  aclenis,  sivestillicidii  repraesenlat  S.  Greg. 
Nazianz.  Orat.  15.  de  plaga  grandinis  :  vehemens 
enim  nimbus  segetes  slernit ,  et  illico  deficit ; 
lenis  vero  segetes  fovet  et  perdural;  idem  facit 
doctrina  niinia  et  modica  ,  sive  placida  et  lenis. 

5.  ACCIPERE  PERSONAM  IMPIl  NON  EST  BONUM   (  id 

est,  est  pessimum  et  nefarium  ,  ait  R.  Levi  ;est 
miosis ),  ut  declines  a  veritate  judicii.  ]  Hebr. 
Ad  dej iclendum  justum  in  judicio  ;  Chald.  Neque 
declinare  ajudicio  conlrajustum  ;  Syrus  :  Neque 
etiam  perverlere  judicium  in  justum  ;  Septuag. 
Admirari  personam  impii  non  bonum,  neque  sanc- 
tum  declinarejustum  injudicio.  Pro  accipere  Heb. 
est  HNUJ  seit ,  quod  Cajet.  verlit,  elevare  perso- 
nam  ;  Sepluag.  mirari  vel  suspicere;  Aquila , 
Symmach.  Theodot.  sumere ;  Noster,  accipere  ; 
alii ,  ferre  vel  portare.  Omnia  eodem  redeunt. 
Qui  enim  personam  impii,  quia  potens,  vel  di- 
ves,  vel  amicus,  vel  magnificus  est,  reveretur, 
suspicit,eleval  et  admiralur,  hic  illius  lilem  et 
causam  accipit  etelevat  quasi  eequiorem  et  me- 
liorem  ,  ac  vice  versa  causam  justi  contra  im- 
pium  jusle  litigantis  in  judicio  deprimit  et  con- 
demnat.  Unde  R.  Levi:  Nefarium  est ,  inquit,  ut 
criminosi  ratio  habealur  injudicio,  quo  insons  ju- 
dicio  perlurbato  causa  cadat  ;  si  enim  judex  sce- 
leslum  in  judicio  honore  proseqttatur  ,  justo  os 
obstrui  contingit ,  ne  opportuna  respondeat ,  cum 
sibi  persuadeat ,  judicis  animum  parti  secum  in 
judicio  adversanti  favere. 

Grave  est  hoc  scelus ;  primo  ,  quia  juslitiam , 
quaebasisest  reipublicae,  everiit.  UndeS.  Ambr. 
super  Malachiam  :  Inler  omnia,  ait,  peccata  sa- 
cerdolum  illud  est  maximum  ,  quod  non  causas , 
sed  personas  considerant ,  et  despecto  juslo  pau- 
pere  injustos  divites  honorant.  Et  S.  Bernard.  lib. 
2.  de  Consider.  ad  Eugenium  Ponlif.  Non  parvi , 
inquit ,  le  reum  peccati  existimes ,  si  facies  pec- 
catorum  sumis  ,  et  non  potius  causas  judicas  me- 
ritorum ;  est  enim  vitium,  cajus  si  le  immunem 
sentis  ,  inter  omnes  quos  novi  ex  liisqui  calhedras 
ascenderttnt ,  sedebis,  mejudice,  sotilarius ,  qttia 
veraciler  singulariterque  ievasti  te  supra  te.  Hitjus 
callidissima?  vulpeculce  magnorum  neminem  com- 
peri  satis  cavisse  versutias. 

Secundo,  quia  Dei  et  Christi ,  cujus  judex  vi- 
carius  est  et  officium  gerii,  judicium  pervertit : 
Deus  enim  et  Chrislus  omnibus  tam  pauperibus 
quam  divilibus  aequum  et  aequalem  se  exhibet : 
Et  ccelestem  gratiam  ,  ail  S.  Cyprian.  1.  1.  ep.  1 , 
mquatiter  omnibus  dividil  sine  sexus  varielalc,  sine 
annorum  discrimine  ,  sine  acceptione  personce. 
Quare,  ut  ait  S.  Hieron.  super  Amos  :  Quicttm- 
que  consanguinitate  vel  amicilia ,  vel  e  converso 
hoslili  odio  vel  inimicitiis  in  judicando  ducitttr , 
pervertil  judicium  Chrisli.  Ule  enim  summus  est 
judex,  ac  proinde  ad  eum  perlinel  omne  judi- 
cium  ;  quare  caeteri  judices,  cum  vice  Christi 
judicent,  sijustiliam  perverlant,  Christi  judi- 
cium  perveriunt. 

Tertio  ,  quia  grave  dant  scandalum  toli  rei- 
Dublicae,  faciuntque  ut  homines  avaritiae  el  in- 
jusiiliae  studeant,  quam  vident  ah  eis  houorari 
et  praeponi ,  potius  quam  modcsthe  eljustitiue, 
quam  vident  ab  eis  postponi  et  deprimi.  Vide 
dicla  Jacobi  2.  v.  1. 

6.  Labia  stulti  miscent  se  uixis  ,  et  os  ejus 
.iurgia  provocat.  ]  Hebr.  Labia  ttttlti  veniunt  in 
litem  (  vel  cum  lite),  et  os  ejus  ad  percussionesvo- 


cabil  ;  Aquila  :  Ducunt  eum  in  litem;  Symmach. 
in  rixam ;  Sept.  Labia  stulti  ducunl  eum  in  ma- 
lum ,  et  os  ejus  audax  mortem  invocat.  Hebraeum 
"2i"l  rib  significat  primo,  litem;  secundo,  rixam; 
terlio,  judicium.  Unde  Chald.  verlit :  Labia  stulli 
adducunt  eum  injudicium,  et  os  ejus  perducit  eum 
ad  rixam;  et  Syrus  :  Labia  stulli  ingrediunturju- 
dicium,  et  os  ejus  adducit  eum  ad  morlem,  q.  d. 
Stullus  suo  imprudenii ,  procaci ,  maledico  ser- 
mone,  suis  probris,  calumniis  et  sannis  efficil 
ul  ab  eo  quem  laesiL  vocetur  in  jus,  ibique  a  ju- 
dice  comdemnetur  ad  mulclam  ,  et  subinde  ad 
mortem. 

Nostrae  Vulgatoe  versionis,  quae  optime  vim 
Hebraicae  phrasis  expressit,  sensus  est,  q.  d. 
Stultus,  sicubi  rixam  et  rixantes  audiat,  illico  ac- 
currit  ex  levilate,  curiosilate  et  slultitia  ,  iisque 
se  immiscet  specie  quidem,  ut  pacem  inter  eos 
conciliet,  revera  autem  ul  rixas  adaugeat,  eas- 
que  in  se  concitei.  Cum  enim  imprudenssil,  fa- 
cile  aliquid  effutit,  quod  rixantes  pungat,  et 
rixam  acuat.  Rursum  cum  affeclibus  ducalur, 
facile  in  alleram  partem  inclinat ,  ejusque  cau- 
sam  fovet;  quare  adversam  conlra  se  provocat. 
Insuper  cum  ipse  petulans  sit,  contentiosus  el 
rixosus,  rixis  gaudet,  easque  vel  suscitat,  Yel  sus- 
cilatas  promovet,  ut  landem  vix  sopiri  queant. 
Magnae  enim  sapientiae  et  dexteritalis  est,  lites 
et  rixas  sedare.  Ad  hoc  enim  opus  estul  uiram- 
que  parlem  tam  offendenlem  quamoffensam, 
iequa  el  congrua  ralione  mitiget  et  componat; 
quod  difficile  est.  Nam  si  offensee  jus  tueaiur,  et 
offendenteminjuriaeargual,  eam  magis  irritabit. 
Rursumdifflcile  estita  inlerduos  medium  inter- 
cedere,  ut  in  alteruiram  partem  non  inclines  , 
sed  utrique  le  indifferentem  et  aequabilem  oslen- 
das  :  quare  idipsum  praestare  non  stulti,  sed  viri 
prudentis  est.  Sic  videmus  homines  temerarios, 
audaces  et  pugnaces  ad  rixas  convolare  ,  sirut 
l-uscae  convolanl  ad  mel ,  ilaqueeas  accendere 
cum  sua  oeque  ac  aliorum  slrage  :  Slultus  ,  in- 
quil  Lyranus,  rixantes  ad  majora  jurgia  incital , 
sicut  ille  qui  canes  incitat  ad  mordendian  se  invi- 
cem.  Pro  jurgia  enim  hebr.  est  mnbna  ma- 
chalumot,  id  est  plagas  ,  percussuras,  pulsatio- 
nes,  siculfaber  cudendomalleo  pulsai  incudem. 
Unde  Vatablus  vertit :  05  ejtis  ad  pugnas  provo- 
cat ;  R.  Salomon  verlil,  verbera  :  Sa<^«5,inquit, 
opifex  esl  sibi  ul  verberetur ;  Aben  Ezra  :  Stullus, 
inquit,  ad  lilem  adducitur  propler  percussiones  et 
verbera  ,  hoc  est  quod  conclamaril  ad  socium  per- 
cutiendum  plagisqtte  afficiendum.  Ouare  os  ejus 
erit  contritio,  id  est  sibiipsi  exitium  accerset.  Et 
R.  Levi:  Stutti  os  liles  dissidiaque  seril ,  cum  non 
7iisi  catumnias  conlumeliasque  effuliat ,  idemque 
plagas  graoiaque  verbera  in  se  concital  ,  qui- 
bus  vir  perdatur  ,  quaeque  caedes  et  morlem  , 
ut  verlunl  Septuaginta  lam  sibi  quam  aliis  affe- 
rant. 

7.  Os  stulti,  contritio  ejus;  et  labia  ipsius  , 
ruina  ANiM/E  ejus.]  Pro  contritio  hebr.  esl  nr\nQ 
mechilta  ;  quod  tam  lerrorem  quam  contriiio- 
nem  et  confraciionem  significat.  Unde  Aquila  , 
Symmachus  et  Theodotion  verlunt  ,  n>nW,  id 
est  pavor;  Chaldaeus  ,  formido  ;  Tigur.  05  sltilti 
sibiterroriest,  id  est  terribiles  angores,  pericula 
et  poenas  sibi  creal.  Pro  ruina  hebr.  est  Epin 
mokes,  id  esl  laqueus,  ut  verlunt  Sepluag.  Cliai- 
daeus,  Pagninus,  Vatahlus  el  alii;  Syrus :  IUa- 
queal  seipsum  labiis  suis ;  Aquila  ,  Syminachus 
el  Theodot.  vertunt  oxw/ov,  id  est  offendiculum, 


COMM  i:\T.\m.\  IN  PROVBR 

qualc  cst  leandalum  io  oauscipula  ,  quod  dum 
iinis  evertit  Incaule,  seipsum  in  muscipula  eol- 
lidit  et  suffocat.  Similiter  focii  stultus  loquax. 
Cohaeret  hic  versus  cum  praecedcnti ,  eumque 
cxplicat,  q.  d.  Osstulli  jurgia  el,  ut  Hebr.  eal, 
verbera  lam  sihi  quam  aliiaprovocotsquoAtut 
ipae  ore  iuo,  id  esi  ob  rerba  itulta  et  rixoaa  oria 
sui  vapulet  el  conteralur,  ac  ofa  ea  quae  temere 
ci  inconsulle  labiii  suiseffutiit,  ruinam  anitna, 
id  eat  vine;  vel  anim*,  id  eat  sibi  ipsi.pa- 
rot  ac  laqueum  ,  quo  oapiatur  et  straoguleiur 
ium  ln  oorpore  ,   lum   in   anima  ,  juxia  il- 

hul  :  ()s  quod  mcntitur  ,  occiclit  animam.  lia 
l.yranus. 

Aliler  Cajetanus  :  Os  slulti,  inquit ,  esl  con- 
trilio,  iil  est  conlerit,  frangil  el  clidit  soipsum  ; 
dum,  ut  sua  falsa  et  stulliloquia  quas  effutiit  , 
tiiealur  ,  cogilur  conlradicloria  asserore ;  iis 
ergo  ipse  sese  illaqueat  el  iinplicat ,  quibus  sc 
expedire.  nequit.  llnic  gnome  siinilis  est  illa, 
psalm.  13.  3  :  Contritio  cl  infelicitas  in  viis  eorum. 
Acliva  scilicet,  q.  d.  Impii  toti  sunl,  ui  alios 
sccum  conterant ,  ct  infelicitate  sive  calamitate 
allicianl ;  quia  viam  pacis  non  cognoverunl;  quia 
scilicet  odcrunl  viam  pacilicam  ,  quietam  et 
pacatam.  EtiUa  liie  cap.  l/i.  3 :  In  orestulti  virga 
superbiie.  El  illa  cap.  17.  11:  Semper  jurgiaqua- 
rit  malus  ;  angelus  autcin  crudclis  mitictur  con- 
ira  eum. 

8.  Verha  bilinguis  quasi  simplicia;  et  ipsa 
pf.uveniunt  usque  ad  intemoba  ventris.  ]  pro 
bilinguis  bebr.  esl  i;p3  nirgan ,  id  est  susur- 
ronis  ,  adulatoris  ,  niurmuraloris  ,  qui  palam 
laudat ,  occulte  delrahit  seminalque  discordias, 
ilelatoris  et  infainaloris  ,  qui  infamiam  ab  uno 
ad  alium  deferl.  Vvosimplicia  hebr.  esl  D^onbnn 
mitlahamim  ,  quod  nomen  non  reperitur  nisi 
bic  et  cap.  26.  22.  ubi  Septuag.  verlunl :  Sermo- 
nes  assenlatorum  (  Grsece  /ip/.u^w ,  id  esl  cauda- 
torum  ,  cauda  blandienlium)  molles ;  hi  vero 
perculiunl  intrriora  viscerum  ;  Aquila  :  Verba 
susurronis  decipientia  ;  Symmachus  :  Verba 
murmuratoris  obiter  dicta ;  Theodol.  :  Verba 
asluti  quasi  siinplicia  ;  R.  Emmanuel  ,  quasi 
bianda. 

Recentiores  D^nrnnn  mitlahamim  censent 
per  metathesin  positum  pro  DiQ^nnia  mitlial- 
tamim.  Unde  Cajetanus,  Pagninus  et  alii  vertunl: 
Verba  susurronis  tarnquam  percussiones ,  vel  tan- 
quam  vulnera  (  aSn  halam  enim  significat  per- 
culere  ,  conquassare  ,  conlundere  ) ;  R.  Salo- 
mon  :  Sunt  quasi  contusiones  et  verbera;  Vatabl. 
Sunt  tanquam  vulneratorum ,  id  esl,  eorum  qui 
simulant  se  percussos  et  vulneratos  ,  Iwc  est  sunt 
lcnia  ut  decipiant ;  Pagninus  ex  Arabica  lingua 
vcrtit:  Verba  bilinguis  quasi  absorpta  vel  occulta. 
Sic  et  Aben  Ezra  :  Sunt ,  inqnit,  veluli  verba  ab- 
scondila  et  involuta,  verba,  inquam,  fraudanlis  ; 
Cbaldseus  :  Verba  susurronis  dolore  afficiunt 
illum ,  et  deducunt  illum  in  profundum  inferni ; 
Syrns  :  Verba  malefici  dejiciunt  illum  in  matum  ; 
eadem  illum  deducunt  ad  mansiones  inferorum. 
Jam 

Primo ,  R.  Levi  nirgan  ,  id  est  bilinguem  , 
vertens  delatorem  ,  sic  explicat:  Delaloris  ser- 
mo,  qui  gratis  conqueritur,  nec  injuriam  pas- 
sus  lamentalur,  compaclus  estad  normam  eo- 
rum  qui  se  vulneratos  etmancos  prae  seferunt, 
quo  facilius  aliorum  pielatem  in  se  excitent. 
Haec  ergo  verba  ita  gravia  sunt  eis,  in  quos  pro- 
inuiliantur,  ul  animi  recomlita  penctrent,  mens- 


RIA    SALOMOMS.  Cnp.  XMII.  A85 

quc  ob  illa  vehemcnicr  angaiur  :  gravissimiun 
eiiim    esl  ,    si    luipe   aliquid  divisse    fecissequfl 

inifmuletur,  cujua  prorsui  Inculpatds  et  nei 

cius  sit. 

Secundo ,  Septuag.  pro  ntrgan,  Ideat  bitin- 
guls,  vertunt  M^mmw ,  id  esl  caudatorum,  hoc 

BSl  versulorum  ,  ((iiales  sunl  adulalores.  Aucloi 

Calenss  tiiraao.  potat  alladi  advulpes,  quaaper 

xi:*o»,  id  est  caudain,  tegunt  o,^,'h\  est  faciem  , 
Ut  linganl  se  dorinire  ,  eaque  ralioue  ad  se  sim- 
plices  allicianl  aves  ,  easque  capiaul  et  devo- 
renl  :  similia  eniin  lingiintversuli  el  adulaloies, 
ul  aliOS  comprehendant  el  peidanl.  Alii  pulant 
alludi  ad  canes,  qui  cauda  blandiiinliii'  heris  , 
ul  escam  enieiidicent  :  sic  eniin  blandiunlur 
divilibus  adulalores  ,  ul  opes  emungant.  Alii 
censent  alludi  adsimias  caudalas,  quaB  proinde 
cercopilheci  vocanlur,  juxla  illud  Marlialis  : 

Si  milii  cauda  forel  ,  ccrcopilliccus  cram. 

Sicut  enim  simiue  imitanlur  gestus  hominum, 
sic  adulalores  imilantur  gestus  et  mores  ami- 
corum,  lesle  Plularch.  lib.  de  Diflerentia  adula- 
toris  et  amici. 

Noltis  est  apologus  simiae  ^sopica?,  quae  cum 
ob  6uas  strophas  mimicosque  gestus  mulctara 
essel  cauda  ,  ul  siium  hoc  probrum  obtegerel , 
imo  suum  dedecus  in  publicum  decus  commu- 
laret,  versulc  conata  csl  persuaderc  caetoris 
animalibus,  ul  sibi  caudam  velut  inutile  el  in- 
decens  corporis  pondus  resecarent;  undc  cer- 
copizare  idem  estquod  adulari.  Ita  Caelius,  lib. 
11.  cap.  33.  Hinc  proverbium  :  Cercopum  cojtus , 
pro  conventu  versulorum  et  impostorum.  Nar- 
rant  enim  Cercopes  quosdam  in  Kpheso  fulsse 
notje  fraudulentiaB  viros ,  qui  suis  dolis  conali 
sunt  Jovi  imponere,  unde  et  Perperi  sunldicli, 
quos  proinde  deprehensos  Melampygus,  id  osl 
Hercules,  ultor  suspendit ,  capilibus  deorsum 
demissis. 

Verba  adulatoris  sunt  simplicia  ,  id  est,  vi- 
denlur  candida  ,  vera,  sincera,  blanda  et  lenia 
instar  olei ;  sed  vehunt  secum  venenum  ,  quod 
cito  penetrat  intima  corporis  etcordis.  Tradunt 
enim  medici  venenum  olco  inditum,  olei  leni- 
tale  et  lubricilate  viclum,  illico  in  intima  cor- 
poris  pervadere.  Vere  S.  Augusl.  in  psal.  59  : 
Falsa,  ait,  laus  adulatoris  et  slmidata  dilectio 
rigidas  mentes  a  rigore  veritatis  emollit. 

Rursum  verba  adulatoris  sunt  quasi  vulnera  , 
id  est ,  non  vere  vulnera  ,  sed  videnlur  quasi 
esse  vulnera  ;  quia  adulalor,  ut  se  fmgat  ami- 
ciim  ,  libertatem  induit,  libereque  subindecar- 
pil  vitia  amici  cui  adulatur,sed  bypocrilice,  ideo- 
que  molliter  et  enerviter  carpit.  lta  Plutarcb. 
loco  jam  cilalo  :  Nunquam,  inquit ,  magis  adu- 
lantur,  quam  cum  videntur  objurgare  ,  verberare 
et  libcre  loqui.  Et  rursum  :  Sicul  pulvinaria  mu- 
lierum,  quando  videntur  renili  et  obsistere  capili- 
bus  ,  cedunt  magis  et  accommodant  sese ;  sic  li- 
bertas  aduiatoris  tumel  quidem,  sed  in  se  recipit 
inclinantem. 

Tertio,  optime  per  nirgan  ,  id  osl  bilinguem, 
accipiasdetractoremetsusurronem  :hujusenim 
vorba  suntquasi  vorbera  el  vulncra;quia  inilio, 
dum  simpliciler  dicuntur,  videntur  eorum  dc- 
trariiones  leves  esse  livores,  imo  videnturesse 
verba  pcrcussorum  ,  quasi  haec  ainici  vila  cor  ip- 
sorum  perculiant,  el  compassione  vuluerenl: 
al  ubi  exaggeranlur  el  amplificantur  ,  menli  au- 
dienlium   aculeum  infigunl,  qui  deinde  ab  eis 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVIII. 


m 

ruminatus  cl  saepius  consideralus ,  iniima 
veniris,  id  esl  cordis  et  menlis ,  pervadit,  uL 
amicuin  parvi  facere  incipianl,  ac  landem  fas- 
tidiantet  odio  prosequantur,  q.  d.  Intimamejus 
animam  sauciaL,  lsediL  etpungit. 

Rursum  verba  susurronis  sunt  simpUcia ,  id 
esl  videntur  sincera  ,  nuda  ,  candida,  ex  can- 
dore  et  amore  profecla  ;  at  malignitatem  ortii , 
infamiaeet  noxae  derivantin  intima  cordis.  Dum 
enim  fnigunt  se  ex  pieiate  et  compassione  nar- 
rare  vitia  proximi ,  dictis  suis  fulem  conciliant, 
magisqueea  menti  audieniium  infigunt,  ut  is 
ea  credat,  et  eum  ,  cui  detrahit,  vilem  et  infa- 
inem  aestimet;  quareeorum  verha,  quae  viden- 
tur  simplicia,  revera  sunt  verbera  et  mallei 
qui  intima  cordis  verberanl  et  contundunt  : 
mfflSn  halmul  enim  esl  malleus  ;  unde  mithal- 
lamim  suni  malleaLiones  ,  sive  percussiones  et 
conlusiones  qiue  malleo  iiunt. 

Audi  S.  Bern.  serm.  2&.  irt  Cantic.  Alii,  iriquit, 
quodam  simulalce  verecundice  fuco  conceplam  ma- 
Litiam  ,  quam  retinere  non  possunt ,  adumbrare 
conantur.  Videas  prcemilti  alta  suspiria  ,  sicque 
quadam  cum  gravitate  et  tardilate,  vultu  mcesto, 
demissis  supcrciliis  ,  etvoce  plangenli  egredi  ma- 
ledictionem  ;  et  tanto  quidem  persuasibiliorem  , 
quanlo  credilur  ab  liis  qui  audiunt ,  cord'i  invito  , 
et  magis  condolentis  affectu  ,  quam  matitiose  pro- 
ferri.  Doleo,  inquit,  vekementer  pro  eo  quod  diligo 
eum  satis  ;  el  nunquam  potui  de  kac  re  corrigere 
eum.  Vide  seq. 

Salomoni  de  more  concinit  Siracides  Eccli. 
28.  15 :  Susurro ,  inquit ,  et  bilinguis  malediclus ; 
multos  enim  lurbavit  pacem  habentes ,  etc. ,  ubi 
muliis  hoc  viiium  insectatur.  Et  c.  2.  ll\:  Vce  du- 
plici  corde ,  et  labiis  scelestis!  bilingues  enim 
sunt  hicordes  instar  perdicum  Paphlagoniae , 
quae,  lesie  Plinio  lih.  11.  cap.  37,  duplex  habent 
cor:  simili  enim  modo  susnrrones  unum  cor 
habent  in  pectore,  allerum  inore;dum  aliud 
cogitant,  aliud  loquunlur  :  sic  vicissim  aliam 
Jiabent  linguam  in  praesentia  amici,  aliam  rn 
abseniia;  dum  praesentem  laudani ,  absentem 
vituperant.  Vide  utrobique  dicta  :  illa  enim  hic 
non   repeto,  ne  aclum  agam. 

PlGUUM  DEJICIT  TIMOR  I  ANIM.-E  AUTEM  EFFEMINA- 

torum  EsuniENT.  ]  Hicversus  non  est  in  Hebraeo, 
nec  in  Latinis  Complut.  aliisque  nonnullis  ;  ex- 
•slat  tamen  in  Romanis  :  transcriptus  est  ex 
Septuag.  qui  sequentem  versum  Hebraeum  an- 
cipitem ,  ut  dupliciter  verti  possit,  duplici 
sententia  expresserunt.  Hebr.  enim  nSinD 
mitrappe  ct  pigrum  et  eum  qui  medetur  (ut 
versu  seq.  vertunt  Septuag.  )  significat  :  alio- 
qui  hic  versus  in  re  et  sensu  couseniit  cum 
seq.  ejusquevidetur  paraphrasis.  Piger  enim  est 
mollis  et  dissolutus,  qui  proinde  opera  sua  dis- 
sipat ,  ideoquc  ad  egestatem  et  esuriem  redi- 
gitur. 

Sensus  ergo  est,  q.  d.  Timor  laboris  con- 
sternat  pigrum  ,  eumque  facit  effeminalum,  ut 
instar  feminae  fugiat  liorreatque  lahorem ,  ac 
secletur  :  otium  quare  ob  inertiam  conciiiat 
sibi  pauperiem  et  esuriem.  Unde  Auctor  Caten;e 
Graec.  Vir,  ait.  qui  votuntate  et  studio  mulier  est, 
virtulem  quce  animam  nutrial  nunquam  asse- 
quetur. 

Pro effeminatorum  groece  est  KvosoyjKojv,  q.  d.vi- 
rorum  feminarum  ,  sive  qui  ex  viris  in  femi- 
nas  degenerant:  androgyni  enim  sunt  herma- 
phrodili ,  qui  utrumque  liahent  sexum  femitue 


et  masculi,ut  idem  simul  vir  sitet  mulier,  ideo- 
que  semivir ,  effeminatus,  mollis  et  palhicus  ; 
quales  in  Africa  esse  ,  qui  dexlram  mammam 
habent  virilem,  siuislram  muliebrem  docet 
Plinius  lib.  7.  cap.  3;  unde  tales  monstra  na- 
lur32,  imo  monstra  fatalia  appellat  Cicero  lib. 
1.  de  Divinat.  Et  S.  Aug.  lib.  3.  de  Genes.  ad  lit. 
cap.  22.  refellens  eos  qui  Adamum  censent 
fuisse  androgynum  ,  ex  eo  quod  ait  Script. 
masculum  et  feminam  fecit  eos  ,  sic  ait :  Ne  quis- 
quam  arbitraretur  ita  factum  ut  in  liomine  sin- 
gulari  ulerque  sexus  exprimeretur ,  sicut  inter- 
dumnascuntur  quos  Anirogymos  vocant,  ostendit 
se  singularem  numerum  propter  conjunctionis 
unitatem  posuisse.  Piger  ergo  est  androgynus  ; 
quia  pigritia  elfeminat,  et  ex  viro  quasi  femi- 
nam  facit. 

Nota  liic  comites  et  indices  acediae ,  sive 
pigrilioe,  esse  limorem,  moHiliem ,  effemina- 
tionem.  Audi  Arislot.  lib.  de  Virlutibns  :  Comi- 
tatur  ignaoiam  molUties ,  effeminatio ,  torpor  , 
vitce  cupidilas.  Subest  etiam  qucedam  thniditas,  et 
contenlionis  delraclio.  UnJeer.  Jamblichusotium 
ita  pingit:  Vir  imbellis  in  habitu  et  vestemulie- 
bri  pulvinari  incumbens.  Idem  Arist.  in  Problem. 
sect.  3.  q.  5  et  25.  limoris  causam  dat  frigus  , 
quod  et  torporis  est  causa  :  unde  videmus  in 
hieme  frigidos  algere,  tremere  et  torpere  :  ex 
adverso  calor  calidique  spiritus  sunt  causa 
magnanimitatis  ,  agilitatis  et  fervoris.  Idem  in 
Physiognom.  cap.  G.  timoris  et  torporis  eadem 
dat  signa  :  Timidi  signa,  inquit,  pili  molles ; 
corpore  inclinalus ,  non  erectus  ;  surce  sursum 
contractce ;  circa  faciem  subpallidus ;  oculi  imbe- 
cilles ,  et  nimium  conniventes ;  et  extrema  cor- 
poris  imbecilla  ;  el  crura  parva ;  manus  Longmct 
graciles;  tumbi  autem  parvi  et  imbecilles ;  jigura 
conlensa  in  molibus  ;  non  temerarius,  sed  supinus 
et  stupefactibilis;  mos  qui  est  in  facie  mobilis  ; 
mazstus. 

Jam  audi  pigrilioe  et  otii  damna  per  exempla 
ct  similia.  Sicut  per  riinam  sentinre  aqua  laten- 
ter  intrat  el  excrescit ,  donec  navis  per  nauta- 
rum  incuriam  demergitur;  ita  ex  oli;)  atque 
ignavia  cogitalioncs  pravae  et  conctipiscentiac 
multiplicaniur,  donec  navis  cordis  eis  succum- 
bens  in  peccato  pcriclitetur,  ait  S.  Bern.  serm. 
de  S.  Antlrea.  Aves  ,  quae  'conviviis  apparan- 
lur ,  ut  immoue  facile  pinguescant,  in  obscuro 
continentur:  ita  sine  ulla  exerciittione  jacenti- 
bus ,  tumor  pigrum  corpus  invadit ,  et  in  super- 
bamumbram  iners  sagina  succrescit,  aitSene- 
caep.  121.  Sicut  aqua,  quae  caret  djcursu,  ac 
jacet  in  foveis,  putrescit,  ac  humano  usui  aliena 
efficilur  ,  repleturque  animalibus  venenalis  et 
noxiis;  ita  et  corpus  otii  tabe  confectum  can- 
cupiscentiarum  carnalium  parit  insaniam  ,  ait 
Laurentius  Justin.  Iib.  de  Perfectiouis  gradibus, 
cap.  9. 

Denique  pigritia  et  torpor  similis  est  torpedini 
pisciculo,  item  alteri  qui  echeneis  et  remora 
dictus  est;  de  priori  quidem  asserit  Plinius  lib. 
32.  cap.  1  :  Sivel  hasta  virgave  atlingatur,  quam- 
vis  prcevalidos  lacertos  torpescere ,  quamlibet  ad 
cursum  veloces  alligaripedes ,  quasiodore  tantum 
et  quadam  aura  sui  corporis  afficiat  membra.  Eclie- 
neidem  autem  ait  naves  validis  ventis  aclas  te- 
nere  cl  sistere.  Ruant  venti  Licet,  inquit,  et  sie- 
viant  proceilce ,  imperat  furori ,  viresque  tantas 
compescit ,  et  cogit  stare  navigia  ;  quod  non  vin- 
cula  ulia,non  anchorce  pondere  irrevocabilijactce. 


COMMKNTAIUA  IN  PnOYT.BBIA  SALOMOXIS.  Cap.  XVIII.  A.S7 


fnfrcnut  imptius t  ct  tlomul  muiult  ralncm  nullo 
nto  luhorc ,  non  retinendo ,  aut  alio  modo  quaoi 

udluvrcntlo.  Scd  urmuliv  classes  imponunl  siln  tttr- 
i  tttm  piopuginii ulu ,  ut  in  murt  quoque  pugfietUI 
rilut  r  iuuri.s.  ll<  u  runitus  litimnnu  !  rttm  rosiru 
illu  ivrr  firoqur  utl  itiits  urmutu  ,  srmiprdulis 
inliihrrr  possil  ,  ur  trnrrr  ihrtmtu  pisrirulus.   Si- 

mili  modo  pigrilia  lorpefacil  omnes  animi  \  ires, 
umnia  corporia  nicmbra  ac  Ingcntia  mentis  mo- 

liinina,  \clut  navcs  vcnto  actas  inbibcl  cl  sistil. 

!>.  Qui  uoi.us  imit  lHSSOUTUS  |N  OPHRfiSUQ, 
FftATKfl  (t.lialtl.  sortiis)  i:sr  sua  OP£AA  imssipan- 
ns.JPro  moltis  rt  tlissolutus  llcbr.  csl  HS^C 
mitruppc  ;  quod  Aquila  verlil,  vcoxsJieuo/xsvoj , 
iil  ot  ignqvus;  Symniaclnis,  v«y/e vo/wae ,  id 
csl  ccssuns  ;  Thcodolion,  «iMt/iuqtj  id  vsl  rcmis- 
sus;  fugurin.  Qui  frigei  in  oprrr,  frutcr  est  cjus 
ipti  dissipul  ;  Valabl.  Qui  dcrcliiiquit  optis  sttum  , 
frutcr  rst  tlomino  pi  rilrnli  ,  supplc  fucultates 
suus.  Fratrcin  pro  siuiili  ponil  ,  quod  solcant 
fralrcs  esse  siniilcs,  q.  d.  Qui  negligens  est 
pcrdil  oninia  quae  habcl.  Aul  frutrr  \  ocaiur  *\  m- 
bolice  :  quia  iilcrque  scilicel  tain  niollis  quain 
ilissipans  lilius  cst  iiicuri;e,  quoe  sibi  non  pros- 
picit,  sed  sua  dissipari  sinil. 

Pro dissipuntis  llcbr.  cst  JV!T27D  Sm  baalmas- 
chit,  k\  csl  \iri  deslrucloris  :  ila  Cajetan.  vcl  viri 
\aslantis,  cxcidcnlis  cl  pcrdcnlis,  (|.  d.  Qui  opus 
aliquod  remisse  ,  frigide  el  oscitanler  facit,  iioii 
tain  facit  opus  quain  destruit,  adcoque  similli- 
nius  cst  iili  qui  opus  lactuni  dissipal  ct  demo- 
lilnr.  Minus  proprie  Jansen.  et  aliqui  alii  ver- 
lunt  :  viri  decoctoris  vel  prodigi ;  Hebr.  enim 
mnsckil  proprie  significat  \  aslalorem  el  destruc- 
torem,  qualis  lamcn  in  suo  genere  est  decoctor 
et  prodigus,  q.  d.  Sicul  prodigus  sua  perdit  per 
profusionem,  ita  remissus  sua  perdit  per  dcsi- 
diam  et  ignaviam. 

Significat  ergo  Iitc  gnome  torporem  ,  segni- 
liem  ct  ignaviam  opus  incboatum  adeo  non  pro- 
inovcre,  ut  ciiam  quod  incboatum  est  dissipet 
el  deslrual;  lum  quia  segnis  id  quod  operatus 
et  lucralus  cst  non  servat ,  sed  sinit  illud  dilabi 
ct  dillluere;  lum  quia  opus  incboalum,  nisi  per- 
ficialur,  scnsum  faliscit,  corrumpitur  et  destrui- 
lur;  priucipium  enim  operis  pendet  a  medio  et 
fine  ,  ul ,  si  iis  dcslituatur,  ruere  incipiat.  Id  vi- 
dere  est  iq  fabricis.  Qui  enim  muroserexit, 
el  tabulalum  construxit  ;  si  tectum  imponere 
negligat,  sua  negligentia  facitut  pluvia,  in  mu- 
ros  el  tabulatum  impluens,  illa  corrumpat  et 
dcslruat.  Idem  videre  est  in  borlis  et  plantis  ; 
nisienim  quis  ea  assidue  riget,  sarriat,  putet, 
colat;  corrumpuntur,  et  pro  fructibus  lolium  , 
scnlcscl  spinas  proferunt:  oninis  enim  rcs,  ut 
conservetur ,  exigit  culturam.  Audi  Ovidium  , 
1.5.  deTrislibus  Eleg.  12,per exempla  naturalia 
iddemonstrautem: 

Adde  quod  ingeniurn  Ionga  rubigine  laesum 

Torpet,  et  est  multo  quam  fuit  antc  minus. 
Fertilis  assiduo  si  non  renoyetur  aratro  , 

Nil  ni*i  cum  spinis  gramen  habebit  ager. 
Teiupore  qui  longo  steterit  male  curret ,  et  inter 

Carceribus  missos  ultimus  ibit  equus. 
Verlitur  in  teneram  cariem  ,  rimisque  dehiscit ; 

Si  qua  diu  solilis  cymba  vacabit  aquis. 

Quocirca  Cato  in  Dislichisita  praecipit : 

Segniliem  fugito,  qua;  vitce  igmvia  fertur  : 

Sain,  cum  animus  languet,  coiiiuinil  inerlia  corpus. 


i u 1 1 iii-  tegnii  ci  torpena  in  opere  Ulud  diasipat; 
qutti  quod  uofl  maup  opcraiur,  uoc  sUera  quasi 

dc.slruil ;  (piod  cni-ii    laborc   mio   ;cdilical  ,    QOC 

Reguitie  ei   wrpqre  suo  perdit  et  diruit.  Quara 

lules  siinilcs  Minl  lcla-  qu  im   tc\ibat  Pcnrlope  , 

quasquod  perdiem  icxucrai ,  hoc.nocte  retexe 

bal  cl  dissolvcbal.  Moncl  ergO  bic  verstU  idcin 
lcrc  <piod  vulgiaris  ver.siculus  : 

Nnii  minor  est  vJrlus  ,  qnani  qua;riie,  parta  (tir-ri. 

Docetque  qood  non  lanlum  profusio,  scd  cliain 
uegligeniiu    patrisfauUiai   rcddit  rem  lamilia- 

rcin  dclci  iorrni.  Sic  et  masistraluiun  negUgea 
lia  non  ininiis  noccl  beipublica',  qiiain  nlli  bos- 
lcs.  El  Keelc.siaiii  EflilCOporuui  incuria  ct  insciiia 
non  ininiis  pcnc  alllixit,  (|iiaiu  savilia  tyranno- 
rum,  <pii  eain  annis  oppriincro  eonali  lUDt; 

Kxslat  insiiiiiis  baede  rcapologus  Ocni  (grtec.e 
eniin  wvet  pigruin  aigniftcal ).  Vctcrcs  cniin  pjn- 
xcrunt  Ocnum  apud  infcros  scdcntcni.  et  tor- 
(|iicnlcm  funcm;  adstanlem  atilem  illi  asinam, 
(pue  stalini  (bivorabal  quidquid  ab  illo  torliim 
fueral :  o/.)Qi  enini  cst  wo?>  boc  esl,  pigcrest  asi- 
iius.  Nimirum  quidquid  piger  pigre  facit,  idip- 
sum  mox  consumit  et  perdil  pigritia,  cujus 
symboltim  esl  asinus.  Unde  Propert.  libro  ^i. 
K*Ieg.  3  : 

Dignior  obliquo  funem  qui  torqucat  Ocno  , 
/Eternusque  tuam  pascat,  aselli' ,  f.imcm. 

Ilinc  proverbium  :  Torquct  pigcr  funicututn  ; 
Ocni  funemconlexil.  Pausanias,  I.  10.de  Piioci- 
cis  ,  Ocnutn  industrium  et  laboriosum  fuisse 
scribit,  sed  uxorem  babuisse  pigram  ,  cjtiee  viri 
liicrum  oinne  consumeret.  Vide  Pierium  Hiero- 
glypb.  lib.  12.  Similes  Ocno  sunl  bodie  opilices, 
qui,  quod  per  bcbdomadam  lucrantur,  die  Do- 
minico  ludcndo,  potando,  luxuriando  absumunt. 
Ila  quotl 1  longus  durusque  viri  labor  congregat, 
boc  illico  carnis  asella  vorat.  De  Ocno  \idc 
Pausaniam,  Plinium,  Varronem,  Plutarcbum. 

Porro  ba^c  sentenlia  vera  est  in  bonis  spirittia- 
libus  acque  ac  temporalibus.  Vide  S.  Gregor. 
3.  partePastor.  admon.35. 

AddnntRabbini  pigrum  esse  fratrem  dissipan- 
lis  non  lantum  opera  sua,  sed  et  toium  mun- 
dum.  To  enim  opera  sua  non  est  in  Ilebneo  , 
qni  absolule  babet  :  frater  est  dissipantis.  Qui 
euim  nulli  honesto  vacant  studio,  sed  oliantur, 
epulanliir  et  liguriunt,  quanlum  in  ipsis  esl, 
mundum  demoliri  et  destruere  conantur.  Ita 
Baynus. 

Mystice  I\.  Salomon  :  Qui,  ait,  negligens  est 
in  opere  et  sludio  legis,  ac  Gcntilium  pbiloso- 
phiae  totum  se  profane  tledit,  hic  est  frater 
masclut ,  id  est  vastanlis,  puta  Satanae. 

Denique  Septuag.  Complut.  et  Rom.  vcrlunt : 
Quinon  medetur  sibi  in  operibus  suis ,  frctter  est 
perdeniis  seipsum  ;  Hebr.  enim  ns^niDmitrappc , 
si  a  NS"1  rapha  per  aieph  (lillerae  eniin  lie  el  aleph 
saepe  commutaniur)  derivelur,  siguificat  cura- 
re,  mederi.  Mederi  operibus,  estea  ita  dirigere 
el  moderari,  ut  nullumin  eis  sit  vilium  (vitium 
enim  est  operi,  quod  morbus  corpori )  ,  nul- 
lus  excessus ,  nullus  defecttis ,  puta  ut  fianl 
non  pigre  et  torpide,  ncc  praecipitanter  ct  tc- 
merarie,  sed  prudenter  et  moderate.  Auctor  Ca- 
lenas  Grsecorum  ex  Septuag.  verlil:  Qui  suis  sesc 
oprribus  non  sutiat ,  similis  est  illi  qui  scipsum 
pcrdit  ac  dissipat.  Sicque  explicat.  Sensus  est  : 
Quivitam  in  mcditia  traducil,  nihit  ab  eo  discre- 


/488 


CQMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVIH. 


pat  qui  seipsum  perimit.  Vcrum  hic  sensus  mysti- 
cus  csf ;  nam  ad  litteram  saties  operationum  est 
earum  moderatio  jam  dicta.  Qui  enim  eas  ex 
rirtute  operatur,  hic  iis  satialur ;  qui  vero  ia- 
twmperans  est  et  immoderatus ,  hic  iis  non 
saliatur,  ut  videre  est  in  avaris  qui  operantur 
nocles  et  dies,  ac  immodicis  laboribus  vires 
corporis  et  animi  consumunt  ul  ditentur.  Hi 
enim  uti  Iucro,  ita  labore  non  sat^antur ,  sunt- 
que  inexplebiles. 

Parallela  huic  sentenlia^  est  illaxap.  10.  U. : 
Egestatem  operata  est  manus  remhsa ;  manus 
autem  fortium  dioitias  parat.  Et  c.  12.  11  :  Qai 
operatur  terram  suam  satiabitur  panibus  ;  qui  au- 
tem  sectatur  otium,  sluttissimus  est.  El  v.  1k  : 
Manus  fortium  dominabitur;  quo3  autem  remissa 
est  tributis  serviet.  Et  c.  23.  21 :  Vestielur  pan- 
nis  dormitatio..  Antistropha  est  Christi  parabola 
talentorum ,  in  qua  dominus  a  servo  otioso 
jubet  auferri  talentum,  dicens  :  Omni  habenti 
(id  est  ulenti,  operanli)  dabitur ,  et  abundabit ; 
ei  aulem  quinon  habet  (id  est  non  utitur ,  non 
operatur)  et  quodvidetur  habere,  auferetur  ab  eo , 
Matlh.  25.  29. 

Audi  Cyrillum  Hierosolymilanum,  catech.  2  : 
Si  negtecte  susceperis  concupiscenlia?  incilationem, 
per  ratiocinationes  radices  in  te  figet ,  et  mentem 
tuam  tigabit,  et  te  detrahet  in  foveam  malorum. 
Sedforte  dices  :  Fidelissum,  non  me  apprehendet 
concupiscentia,  eliamsi  atiquid  concupivero  obscu- 
rius.  An  ignoras  quod  etiam  in  pelra  radix  agitur, 
et  sape  manet?  Ac  si  diceret  cum  Fabiano  philo- 
sopho  apudSenecam,  1.  de  Brevitate  vitae,  c.  10: 
Contra  affectus  impetu,  non  subtilitate  pugnan- 
dum;  nec  minulis  vulneribus ,  sed  incursu  aver- 
tendam  aciem;  suggiltalionem  enim  retundi  de- 
bere ,  non  vellicari.  Quam  quidem  ad  rem  vide 
quam  accommodate  haec-scripserit  Dio.  Chry- 
sost.  in  Dog.  Si  quis  labores  contemptim  suscipiat, 
promptoque  animo  ad  eos  accedat;  haud  magnam 
adversus  eum  vim  habituri  sunt ;  at  si  pedem  re- 
ferat ,  ab  iisque  se  removeat,  majores  omnino  ac 
vehementiores  videbuntur.  Subjicit  aptam  simili- 
tudinem  :  Hoc  porro  eliam  in  igne  contingere 
videmus;  etenim  si  magno  cum  impetu  in  eum  as- 
cenderis ,  protinus  exstingues ;  si  aulem  limide 
alque  ignave ,  vehementer  teipsum  exures.  Haec 
Dio.  Nec  aliter  M.  Tullius  Tuscul.  2.  inquiens  : 
Ut  onera  contentis  corporibus  facilius  feruntur , 
remissis  opprimunt ;  similtime  animus  intensione 
sua  depettit  pressum  omnem  ponderum  ;  remis- 
sione  aulem  sic  urgetur,  ut  se  nequeat  extoiiere. 

10.    TURRIS     FOBTISSIMA  ,     NOMEN     DOMINI  :    AD 
IPSUM  CUKBIT  JUSTUS  ,  ET  EXALTABITUR.  ]  Ita  ROlll. 

et  caeteri.  Minus  recte  ergo  aliqui.legunt :  ad 
ipsam  ,  scilicet  turrim ;  licet  ex  Hebraeo  ita  verti 
possit ,  atque  eodem  redit  sensus.  Si  enim  no- 
men  Domini  esl  turris  :  ergo  qui  currit  ad  illud, 
currit  ad  turrim;  ac  solent  rustici  et  ci ves,  immi- 
nentehoste,  confugere  ad  turres.  Unde  Cliald. 
vertit :  In  ea  autem  curretjuslus,  et  exaltabitur 
in  ipsa;  Hebr.  est :  Turris  fortitudinis  (Aquila  et 
Theod.  turris  potentice)  nomen  Jehovrt;  inipsovei 
in  ipsum  curret  justus  et  exaltabitur;  Syrus  :  et 
forlis  erit  ;  Tigur.  extra  telorumjactumest.  Aben 
Ezra  Hebr.  V1T»  12  bo  iaruts  dupliciter  vertit 
et  explicat :  primo  ,  m  ipso  carret,  id  est  divini 
nominis  ope  curret;  secundo  :  In  ipso  conteret 
hpstes  suos ;  si  enim  iaruts  derives  a  yn  ruls, 
significat  curret;  sin  a  vn  ratsats,  signi  fical  con- 
teret.  Hae  autemdua3  radices  saepe  inter  se  com- 


mutantur,  ut  patet  Judic.  9.  53.  Eccl.  12.  6.  2. 
Reg.  23.  12.  etalibi.  Alludii  ad  morem  veterum  , 
qui  in  urbibus  et  pagis  erigebant  turres,  ad 
quas  quasi  arces,  ingruente  hoste,  confugiebant. 
Talis  fuit  Romae  in  Capitolio  ;  unde  urbe  ;i 
Gallis  capta,  Capitolium  Romam  et  Romanos 
servavit.  Hinc  viri  docti  censent  Burgum  dictum 
a  Graeco  nu?yo; ,  id  cst  turris,  quod  in  Burgis  tur- 
res  essent  instar  arcium.  Jam  a  Burgo  Germani 
cives  vocant  Burgers,  Galli  Bourgeois  ;  inde  dicti 
Burgundi ,  quod  in  Burgis,  id  est  locis  munilis, 
puta  turribus  fet  arcibus,  ob  frequentes  Wanda- 
lorum,  Gothorum  ,  Alanorum  irruptiones  habi- 
tarent.  Talis  fuit  turris  Babel,  Genes.  10,  quae 
urbi  Babyloni  nomen  dedit,  de  qua  S.  Hieron. 
in  Isaiam  13  et  \h :  Arx,  ait,  et  Cdpitolium  urbis 
est  turris  afdificata  post  diluvium. 

Dicit  ergo  Salomon  quod  ,  sicut  Romani  in 
omni  hostium  incursu  confugiebant  ad  Capito 
lium,  Babylonii  ad  turrim  Babel,  Burgundi  ad 
Burgum  :  ita  justi  currant  ad  Deum  eum  invo- 
cando,  quasiad  arcem  Tarpeiam  insuperabilem, 
et  asylum  inviolabile,  ex  quo  non  tantum  se- 
ipsos  defendant,  sed  et  hostes  jactis  desuper 
telis  offendant  etconterant,  ut  vertit  Aben  Ezra. 
Igitur,  sicut  confugiens  ad  turrim  in  ejus  cel- 
situdine  exaltatur ;  sic  et  confugiens  ad  Deum 
celsissimum  ,  in  illo  et  per  illum  exaltatur. 
Rursum  exaltabitur  ,  id  est,  stabit  tanquam 
miles  in  praesidio  et  statione  sua  ;  milites  enim 
pr.esidiarii  in  turribus  excubare  solent,  indeque 
depugnare  et  hostes  impelere.  Undeet  stationa- 
rii  vocantur.  Qui  enim  in  turri  est,  caeteris  qui 
in  terra  sunt,  cehior  et  superior  esl,  ac  ex 
alto  hosles  caeteraque  omnia  despicit;  quia  unus 
ipse  centum  hostes  angusto  calle  scandentes 
sistere  et  deturbare  valet.  Septuaginta  vertunt: 
Ex  magnificentia  fortitudinis  (alius  interpres  le- 
git :  ex  magnitudine  operum)  nomen  Domini ;  ad 
ipsum  autem  accurrentes  justi  exaltantur.  Quod 
clare  sic  reddit  Auctor  Catenae  Graecorum  : 
A  fortiludinis  magnitudine  et  excettentia  Dominus 
nominatur  (sive,  nomcn  Domini  est  magnificentia 
fortitudinis)  ;justiautem,qui  ad  illum  accurrunt, 
exaltantur.  Quod  deinde  idem  auctor  sic  expli- 
cat :  Deus  prmpotens  magnarumquevirtutum Domi- 
nus  appellatur ,  tatesque  efficit  eos  qui  sese  ad 
illum  adjungunt ;  per  nomen  autem  Domini ,  Dei 
cognitio  interdum  quoque  significatur.  Ad  itlam 
justi  accurrunt,  etc,  hocest  perrectam  incutpatam- 
quevitam  adDeum  accedunt ;  per  contemptatio- 
nem  autem  ab  illo  exattantur.  Aut  quod  dicitur , 
huc  spectat  :  Ex  rebus  crealis  ,  earumdemque 
magnitudine  et  pulchritudine ,  Dei  omnipotentia 
cognoscitur  et  magnificatur.  Haec  Auctor  Catenee 
mystice  potius  quam  ad  litteram. 

Quaeres  :  Quodnamest  nomen  Domini ,  ad  quod 
confugiens  justus  exaltatur?  Resp.  est  multiplex; 
primo,  Rabbini  grammatice  accipiunt  nomen 
lehova,  quod  est  in  Hebroeo.  Hoc  enim  erat  apud. 
Judaeos  quasi  proprium  Dei  nomen,  ut  patet 
Exod.  6.  3.  quod  invocantes  se  lutabatur  et  pro< 
tegebat.  Hoc  etiamest  tturagrammaton,  acqua* 
tuor  litteris  quasi  lateribus  turrim  quadratan 
repraesentat ;  hoc  deniquehominibus  Adonai  vel 
Elohim  ,  quae  ei  adjungi  solent,  quasi  vallo 
cingitur  et  obvallatur. 

Secundo,  plenius  et  profundius  per  nomen 
Dei,  accipias  Deum  ipsum  nomine  suo  reprae- 
sentalum;  saepe  enim  nomen  significat  rem  no- 
minatam   per  meltMiymiam,   ut   cum  quotidi» 


GOMMENTAIUA  1N  PROVERBIA  6ALOMON1S.  Cop.  XVIII 
oramus  :  Sanetiflcetur  noinen  tuum,  uoc  cst ,  fac     (Supluag.  urbi  munila) ;  \t 


6»'J 


iu  ipse,  0  Deus,  ;ib  onanibua  ni saocius  colaris  el 

cclcbreris  ,  nt  lna  niajcslas  Bl  sanclilas  al)  omni- 

itiis  agnoscalur  ct  adoretun  ita  s.  Augusl.  in  psoL 

GO.  U,  cxplicans  illud  de  l)eo  dicimn  :  Turris 
furtitutlinisti  fitcic  inimici  ,  sie  ail :  Cltristus  nobis 
factut  <  st  larris  <t  forir  inimiri  ;  cavc  nc  fcriuris 
a  diabotoj  fuge  a<l  turrim,  Ntaiquam.  tc  ad  illam 
lurrim  diabotica  jaculd  sccuta  sutit  ;  ibi  stabis 
munitUS  et  fixits.  Antc  le  cst  turris;  rccordarc 
Cliristum,  1 1  intrtt  ttirrim.  Quidquid pattris  cogi- 
ta  ,  </(/('((  prior  patSUS  csl  ;  el  cogtta  qttO  fine  passus 
est ,  ul  morcrttur  ct  resurgcrct.  Takmct  tu  ftm tn 
S(H  ra,  qualis  in  illo  pneccssit ;  cl  inlrasli  turrim. 

Tcrlio,  per  nomcn  accipias  robur  et  oinnipo- 
tentiam  Dei ;  Dei  enim  nomcn  cst  omnipotens, 
praepotcns,  forlissimus,  Deus  lsracl,  etc. ;  unde 
Scpluag.  verlnnl  :  Magiiificentia  forliludiiiis  csl 
nomcn  Domini ,  uli  paulo  anle  dixi.  Siniili  sensu 
signanles  nos  cruce  diciinus  :  Jn  nomine  (id  esl 
in  virlutc)  Palris  ct  Filiiei  Spiritus  sancti ,  sup- 
ple  ordior  vel  facio  Iioc  opus. 

Quarlo,  nomcn  Dei  est  Dei  auxilium  et  pro- 
teclio.  Sic  Cbrislus  ait,  Joannis  17.  11  :  Vater 
sancte,  scrva  cos  in  nomine  tuo,  id  est  conserva 
eos  sub  tua  protectione  et  tulela,  ailTbeopbyl. 
et  Eulbyin.  juxla  illud  psal.  90. 1  :  Qui  liabilat  in 
adjutorio  (qnasi  in  turre  et  arce  munitissiina) 
Allissimi ,  in  protcctione  Dei  cccli  commorabilur. 
Lbi  vide  S.  Bernarduin. 

Quinto  ,  nomcn  Dei  est  noininatio  et  invocatio 
Dei  per  suuin  nomen,  q.  d.  Oratio  et  invocalio 
Dei  esl  quasi  turris  celsissima,  ad  quam  in  qua- 
vis  trilnilatione  jusli  confugiunt  et  exaltantur  ; 
quia  mente  ad  Deum  elevata ,  in  eo  quasi  exal- 
tati  babitanl  liberi  ab  omni  boste,  securi  a  qua- 
vis  advcrsiiaie  ,  superiores  lerra  ,  cives  coeli , 
domeslici  Dei.  Audi  S.  Cbrysostomum,  1.  2.  de 
Orando  Deum  :  Sicut  civitas,  quce  turribus  ac  ma- 
ris  cincta  non  est,  facile  venit  in  poteslatem  Iws- 
tium  ;  sic  et  animam  non  manitam  precibus  dia- 
bolus  facile  in  suam  redigit  dilionem,  nec  multo 
negolio  omni  scelerum  genere  implet.  Ctxterum 
ad  animam  precibus  munitam  non  audet  propius 
accedere ,  metuens  robur  ac  fortitudinem  quam 
illi  oratio  subminislrat.  Alludit  ad  stalionem  mi- 
lilum  in  turribus ;  a  quibus  Ecclesia  sumpsit  no- 
men  slalionum.  Sic  enim  vocat  die»  slatos  ora- 
tioni  et  jejunio  dicatos,  quibus  quasi  in  statione 
excubant  lideles,  ac  conlra  diabolum  ceeteros- 
que  bostes  decertant.  Unde  Tertull.  1.  de  Ora- 
lione  in  Hne  ait  quod  statio  solvenda  sit  acceplo 
corpore  Domini :  Nonne  solemnior ,  ait,  erit  sta- 
tio  tua ,  si  et  aci  aram  Dei  stetcris  ?  Si  stalio  cle 
militari  exemplo  nomen  accepit  (nam  et  militia 
Dei  sumus  )  ,  utique  nulla  lcelitia  sive  tristitia 
obveniens  castris,  stationes  militum  rescindit ,  ut 
ob  nuntia  laeta  vel  tristia  a  statione  descendant, 
q.  d.  Sic  nec  Cbristiani  stalionem  orationis  et 
jejunii  deserere  debent,  qusecumquecausa  laHa 
vel  tristis  occurrat. 

Denique  nomen  Dei  est  nomen  Jesus;  hoc  enim 
est  nomen  proprium  Verbi  incarnati,  quod  sa- 
lutem  quam  significat,  omnibus  ad  se  velut  ad 
turrimconfugientibus  prsestat,  juxta  illud  :  Nec 
enim  aliud  nomen  est  sub  ccelo  datum  Iwminibus  , 
in  quo  oporteat  nos  salvos  fieri,  Act.  h.  12.  Vide 
S.  Bernardum  ,  sermone  15.  in  Cantica.  Vide  et 
ea  quae  de  boc  nomine  dixi  Philipp.  2. 10.  Num. 
13.  Habacuc  3.  18. 

11.    SUBSTANTIA    DIVITIS  ,     UMJS      ROBORIS     EJfUS 
COR.NEL.    A    LAPIDE.    TOM.    III. 


r  quasj  mi  at  i  \  \ i.iiu  » 
CinCUMDANS    ir\i.|    PriUI    licinisticliitini    atnlivi- 

liuik  cap.  10.  16.  tilii  illinl  cxplicni.  Poateriua 
llcl)i.'ca  nic  babcnl  :  <  t  mitru.s  pttcaltus  1P*^w"ZZ 

/x  maskiio  ;  quod  Pogninus  <'t  Bayuus  \  ortunt : '" 
itnaginaiione  tjus,  boc  «si,  ul  Vatablua  i  u  divcs 
(ingil  sibl  opei  sutu  urbii  fortissima,  ae  wturi 
altiisitni  loro  esss;  CajetantM  :  in  cstlaturit  cjus; 

l\.  David  ;in  pictutn  <j<ts;  alii  :  in  cubiculis  cjus; 
alii  ;  in  tonspcclti  ejus;  R,  Saloinon  :  in  ptnt.tra- 
libuscjus;  Cbabbeus  :  Quasi  murus  clevalum  tsi 
Itabitat  ulitm  <jus;  Syrus  :  llubitatio  cjus  iu  tnutis 
forlibus  ;  Sepluaginla  :  At  gtoria  cjus  valdc  obum- 
bral ;  de  quo  poslea. 

Hinc  1\.  Levi  et  Aben  Ezra  censent  buiic  ver- 
suinpriori  opponi,  q.  d.  Jnslo  lnriis  Ibrliludinis 
est  nomen  Dotnini ,  quod  eutn  lutatur  ,  ut  nullis 
adversis  possil  expngnari  :  al  diviti  urbs  el  lur- 
ris  forliludinis  sunl  opes  ejus  ;  sed  bac  differen- 
lia,  quod  justo  nomcn  Domini  revera  sit  lurris 
forlitudinis,  opes  autem  divili  non  revera,  sed 
laninin  in  opinioneelpersuasione  ejus  sinlurbs 
forlittidinis.  Pulat  enim  se  per  eas  ab  adversis 
fore  luluin  ,  ac  illarum  ope  exaltanduin  ,  sicut 
justus  nomine  divino.  Juslus  ergo  in  Deo  veruni 
babet  asylum  el  propugnaculum ,  dives  in  opi- 
bus  tanlum  iiclum,  pictum  etimaginalum.  Ipse 
enim  hoc  sibi  in  menle  fingii  et  pingit,  quod 
nusquam  exslat;  quare  minimo  adversitatis  in- 
cursu  difHalur  el  evanescit  inslar  telae  aranea- 
rum  ,  juxla  illud  Isaia3  59  :  Telas  aranex  texue- 
runl ;  telo3  eorum  non  erunt  in  veslimentum.  Hic 
igittir  primus  est  scnsus  ,  quo  bemaskilo  signi- 
fical  in  imaginatione  ejus. 

Secundus  est  quo  Cajet.  verlit  :  in  calaturis 
ejus;  R.  David  :  in  picturis  ejus,  q.  d.  Dives,  cum 
in  cubiculis  suis  affabre  caclalis  obambulat,  se- 
curum  et  felicem  se  aeslimat,  perinde  ac  si  mu- 
ris  praeallis  vallaretur.  Aut ,  ut  R.  Abrabam  :  Et 
tanquam  murum  elevatum  reputat  cxlatum  au- 
rum  et  argenlum ,  quibus  domus  iilius  plena  est. 
Addit  idem  verti  posse  :  et  sicut  murus  altus  in 
prospectuejus  ,  q.  d.  Dives  aurum  suum  assidue 
habetin  prospectu  ,  id  est  jugiter  illttd  respicit 
quasi  murum ,  in  quo  spes,  salus  et  munimen 
ejus  recumbit.  Alius  sic  exponit ,  q.  d.  Sicutqui 
alto  lococonsislit,  si  deorsum  prospiciat,  ver- 
tigine  capitis  agitur,  qua  circumactus  sponte 
deorsum  ruit  et  colliditur ;  sic  dives  propler 
opes  in  superbiam  actus ,  prae  capilis  sensus- 
que  sui  imbecillilale  in  praeceps  ruit,  et  in  exi- 
titim  rapilur. 

Tertio  ,  Noster  bemaskito  verlit:  in  tegamento 
ejus  a  rad.  -pD  sacacli,  id  est  texit,  operuit ; 
unde  verlit :  circumdans,  id  est  tegens  ,  val- 
lans,  muniens  eum,  q.  d.  Dives,  dum  opibus  se 
tectum  cinctumque  videt,  putat  se  muro  valido 
tegi  et  vallari. 

Denique  Septuag.  bemaskito  vertunt :  in  obum- 
bratione  ejus  ;  unde  vertunt  :  Gloria  aulem  ejus 
valde  obumbrat.  Quod  primo  sic  accipi  polest, 
ut  consenliat  cum  Vulgata  ,  q.  d.  Obumbrat ,  id 
est  obtegit,  circumdat  et  communit  divitem  glo- 
ria  el  pompa  quam  sibi  opibus  suis  parit.  Dum 
enim  splendidis  vestibus  indulus ,  stipalus  fa- 
mulis,  equo  vel  curru  veclus  ,  pompatice  ince- 
dit ,  videtur  iis  undique  cingi ,  et  communiri , 
imoaliosobumbrare,  tegere  et  protegere.  Undfr 
auctor  Catense  Graecorum  huncversum  ex  Sept. 
sic  reddit  :  Opes  viro  diviti  sunt  instar  propugna- 
cuti  mtmitasque  civilatis  ;  interim  gloria  et  ma- 

62 


A90 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVIIT. 


jestas  sunt ,  qua  eas  plurimum  propugnanl  atque 
exornanl. 

Secundo  ,  rbobumbrat  polesl  referri  ad  piclu- 
ram;  piclores  enim  parvaet  obscura  olmm.brant, 
ut  umbrae  opposilu  magna  et  clara  coloribus 
elariusrepra?senlenl;  adeoque  loia  arspingendi 
consisiit  in  umbris  et  coloribus  rile  miscendis 
el  apposite  disponendis,  quin  et  umbra  natura- 
Jis  est  corporis  imago  ;  unde  abumbris  pictores 
imagines  pingere  didicerunt  :  Umbra  hominis 
lineis  circumducta ,  quam  deinde  colorare  testa 
trita  primus  invenit  Cleophanlus  Corinlhius ,  ait 
Plinius  ,  1.  55.  c.  3. 

T6  ergo  obumbrat  significat  primo  opes  non 
esse  corpus  bonumque  solidum,  sed  nmbram 
dunlaxat  fugacem  et  evanidam.  Quid  inanius 
et  fugacius  umbra  ?  umbra  autem  sunt  opes  et 
pompae  mundi.  Secundo,  opes  sua  umbra  et 
specie  obumbrare  et  decipere  oculos  mentes- 
que  hominum.  Sicut  enim  umbrae  corporum 
mane  et  vesperc  suntmaximae  etcorpore  longe 
lnajores :  sic  species  opum  longe  major  est  re  ; 
ostenlant  enim  quid  magnum  et  bealum  ,  cum 
nil  lale  coniineant,  uti  patet  moribundis  in 
morle,  elBeatis  incoelo  :ibi  enim  quasi  in  plena 
Juce  et  meridie  felicitatis ,  fugantur  omnes  um- 
brae  opulenliae  et  felicitalis  umbratilis  et  terre- 
na3,  juxlaillud  Canl.  2.  17:  Donec  aspiret  dies  , 
ct  inclinenlur  umbra?.  Quin  et  Plinius,  1.  2.  c.  10 
asserit  aliud  non  esse  noclem  quam  terra  um- 
bram.  El  mox:  Ergo  confinium  illis  (  umbris)  est 
aeris  terminus ,  initiumquc  alheris.  Supra  lunam 
pura  omnia,  ac  diulurnce  lucis  plena.  Terlio,  pic- 
lores  ,  ait  nostcr  Salazar  ,  dum  quid  deprimere 
volunl ,  pingunt  umbram  ,  dum  vero  altollere  , 
colorant;  adumbralio  enim  magna  deprimit, 
color  parva  attollit ,  q.  d.  Dives  majora  bona  , 
id  est  spirilualia  el  aelerna ,  ignorationis  vcl 
passionum  umbris  tegit,  et  partes  alias,  nitni- 
rum  caduca  et  temporalia  ,  praeclaris  coloribus 
illuminat;  proplerea  baec  altiora,  et  illa  depres- 
siora  ipsi  videntur.  Secus  justus  ac  pius  homo 
liaec  spiritualia  bona,  quae  per  se  majora  suut 
et  digniora,  colorum  ac  pigmentorum  illumina- 
tionibus  elevat;  item  lemporalia  etcaduca,  quae 
per  se  minora  et  leviora  sunt,  addilis.umbris 
contegit  ac  deprimit. 

Mysiice  Beda :  Non  lerrena  subslantia,  ait,  sem- 
per  defendere  polest ;  itno  plerique  propler  divitias 
sunt  captiveloccisi.  Unde  et  Eccl.  c.  5.  ait :  Divi- 
tiie  conservatx  in  malum  domini  sui;  pereunt  enim 
in  affliclione  pessima.  Melius  ergo  inteiligilur 
substanliam  taudare  virtulum ,  quibus  quicumque 
abundat ,  quasi  muro  inexpugnabili  cunctas  hos- 
tiufn  arcet  insidias.  Accedil  noster  Alvarez  de 
Paz,  lib.  U.  de  Perfectione  p.  2.  cap.  21,  qui  per 
substantiam  accipit  perfeclionem  virtutum,  quae 
Jiominem  conlra  omnia  vilia,  daemones  et  mala 
universa  communit  et  lulalur,  causamque  as- 
signat  :  Praesentia ,  ait,  Domini  animam  inba- 
bitanlis,  et  eam  protegentis  ,  hujus  securilalis 
eslcausa.  Atin  quoconsislilisla  securitas?Certe 
in  hoc  quod  perfeclus  pro  suae  vitae  et  profectus 
ralione  graviapeccata  proslravit,  vilia  exslinxit, 
inordinalos  affectus  dejecit,  etjam  victos  ralioni 
et  divinae  voluniali  subjugavit.  Atque  in  quadam 
vitre  celsitudine  posilus  ,  non  est  curtimeat  ea 
quae  in  imo  consistenles  inquielant.  Hie  tbezau- 
rizavit  tbesauros  in  coelo,  id  est  in  celsissima 
puritafevitae,  qiuc  cceli  simililudinein  geril,  quO 
iur  non  appropiat,  neque  linea  corrumpil ,   et 


ideo  necfures,  scilicet  adversarios  externos,  ti- 
met;  nec  lineam,  internas  videlicel  rerum  ma- 
larum  concupiscentias  ,  metuit.  Quid  enim  ille 
trepidet  avariiiae  et  rerum  temporalium  possi- 
dendarum  bellum,  qui  pro  perfeclionis  deside*- 
rio  el  paupertatis  amore  omnia  conlempsit ,  et 
vix  ipsum  parcissimum  victum ,  et  vile  indu- 
mentumcorpusculonecessarium  admittil?Quid 
timeal  suae  carnis  venenatum  sibilum  ,  qui ,  ut 
eam  spiritusimperio  subjiceret,  omni  asperita- 
lum  etaffliclionum  genere  domat,  et  licila  frc- 
quenter  ei  negat,  ne  illicila  concupiscal?  Quid 
liorreat  propriae  volunlalis  occursum,  et  bono- 
rum  ac  dignilatum  appelitum  ,  qui  minimam 
quoque  honoris  significationem  fugit,  et  in  ali- 
quoeliam  modico  suam  volunlalem  sequi,  ut 
neslem  infeslissimam  perhorrescit. 

12.  ANTEQUAM  CONTERATUR,  EXAI.TATUR  COR  HO- 
MINIS  :   ET  ANTEQUAM  GI.OIUFICETUH,  HUMILIATUR.] 

Hebr.  :  Ante  fracturam  elevabilur  cor  viri,  et 
ante  gloriam  humilitas ;  Symmacli.  et  Theodot.  : 
Et  ante  gloriam  mans uet udo  ,-Vatabl. :  Anteit  glo~ 
riam  dejectio  ,  q.  d.  Superbi  humiliantur  ,  et  humi- 
les  exaltantur.  Auctor  Catenae  Groec.  exSept.  sic 
verlit  :  Cor  hominisnon  prius  exattatur  quamde- 
primalur  et  conteratur ,  nec  prius  rursum  gloria 
potitur  quam  humitietur.  S.  Hier.  cp.  32.  legil  : 
Ante  gloriam  humiliabitur  cor  viri ,  el  ante  rui- 
nam  exaltalur.  Hic  versus  reperitur  ex  cap.  16. 
v.  18.  ubi  eum  explicui,  quibus  adde  quem- 
dam  sic  moraliter  explicare,  q.  d.  Afflictus  et 
contritus  est  liomo,  quia  seipsum  per  super- 
biam  extulit  ;  unde  ut  a  malis  liberetur,  et  ad 
pristinam  prosperitatem  redeat,  necesse  est  ut 
seipsum  humiliet. 

Praeclare  S.  Bern.  serm.  3i.  in  Cant.  \Oportet, 
ait,  humiliter  senlire  de  se  nitentem  ad  altiora,  ne 
dum  supra  se  attollitur,  cadat  d  se.  El  paulo  posl : 
Nisi  humititatis  merito  maxima  minimc  oblinentur. 
Huc  facil  proverbium  Arabum,  Cent.  1.  n.  3  :  Si 
nescis  ascendere  per  scatam  ,  non  ambulabis  su- 
per  tcctum,  id  esl,  si  non  potes  te  humiliare  et 
subjiciduci,  neque  dux  eris.  Nam  non  solent 
ad  dommium  promoveri ,  qui  sub  aliorum  do- 
minio  continere  se  nequeunt ;  quia  nemo  recle 
dominum  agit,  qui  non  ante  ministrum  gessil, 
adeo  ut  servitus  via  sit  ad  imperium  ,  non  secus 
ac  scala  ad  lectum. 

13.  QUIPRIUS  RESPONDET  QUAMAUDIAT,  STUJLTUM 
SE  ESSEDEMONSTRAT  ET  CONFUSIONE  DIGNUM,]  quia 

procter  rem  de  qua  inlerrogatur,  imperlinenter 
de  alia  respondet,  aulpericulo  respondendi  se 
exponit ,  ut  rogalus  de  fabis  de  cepis  respon- 
deal,  ut  vulgo  dicilur.  Hebr.  :  Reddens  verbum 
antequam  audiat ,  stultitia  est  ei  et  ignominia; 
Septuag.  :  Impudenlia  est  eiet  probrum;  Cbald.: 
confusio;  Vatabl.  :  Pudore  et  confusione  afficilur. 
Salomonem  secutus  Siracides  ait,  Eccl.  11.  8  : 
Priusquam  audias ,  ne  respondeas  verbum  ,  et  in 
medio  scrmonum  ne  adjicias  loqui,  ubi  plene 
utriusque  gnomen  explicui ;  quare  hic  iota  non 
addam. 

\k.     SPiniTLS    VIRI    SUSTENTAT    IMBECILLITATEM 

(Chald.  infirmitatem;  Syrus  ,  affeclus  et  propen- 
siones  )  suam  :  spiritum  vero  ad  iiuscendum  fa- 

CII.EM    QUIS   POTERIT   SUSTINF.RE   ?   ]  <]•    d.  NullllS  , 

nisi  valde  patiens  et  mansuetus  ,  ait  Lyranu  Pro 
ad  irascendum  facitem  ,  llebr.  est  HN23  ncchea  ; 
quod  primo  Theodot.  derivans  a  ri33  nacha , 
id  est  percussit ,  vertit  percussum  :  El  spirilum, 
inquit,  percussum  quis  portabit  eum?  secundo  , 


COMMENTAMA  IN  PIIOVKUBIA  SALOMOMS.  Cap 

alii  dcrivantes  a  HN3  l>aa  ,  iil  csl  dolcrc  ,  tris- 
tari  ,  inlirmari  ,  vcrlnnl  dott  ntcm  ,  Irislcin  , 
inlirinuin  ;  Syrus  ,  dolore  concussum.  Septuag. 
vcrlunl  ohyvfam  ,  id  esl  parvi  animi  ,  .si\c 
ptuillaninum ;  Chald.  abjecttm  ,•  quario  ,  Tigur. 
affectum  passionibus  ,  <|uod  Noater  rerlit  :  faci- 
h  in  ntl  irtisct  ndum  ;  quinto  ,  alii  :  perturbatuin  , 
conluibutuin  ,  obscuralum  ,  cui  lux  gaudii 
adciii|>(u  Ml  per  trislitiani  vcl  iram.  Jain 

Prinio,  Ahcn  lv/.ra  sic  cxplical,  q.  d.  Spirilus, 
id  cst  anima  ,  viri  a-gritudincm  lolcraliil ,  cor- 
pusque  irrigabit;  illa,  iuquam,  quas t aptontiaB 
posscssione  refcrta  dolorcs  palicnlcr  susliiii'1  ; 
liic  cniin  cst  vir  ,  qui  fortiludinc  praestans  ani- 
iniun  a  dolorc  subigi  non  palitur  ,  sed  quaecum- 
que  cvcniunl  liilari  aniino  prudcnlcr  excipit  ; 
at  spiriluin  nechca  ,  id  est ,  animum  dcjcctuin  , 
cl  dolori  iraeque  succumbenleni  ,  ob  hujus  se- 
culi  inania  ,  duin  ca  oblincre  nequit  ,  quis  sus- 
linebil  ?  LT  H.  Levi :  Si  animus  ipse  ,  inquit ,  ila 
vexelur  morbo,  ut  succumbat  et  languescat , 
quid  illum  recreabit  ?  nec  enim  aliquid  est  ,  a 
quo  illc  rcpurari  qucat.  Unde  el  Vatabl.  vcrlit: 
Spirittts  hominis  perfert  morbum  itlius  ,  spiritum 
vero  pei*cussum  quis  feret  ?  sicque  explicat,  q.  d. 
Spiritus  hominis  facile  per-fert  morbum  corporis  ; 
sed  morbuin  spiritus  ,  koc  est  suum  ,  non  potest  ; 
hoc  est ,  si  animus  male  habeat  ,  nemo  est  qui 
illum  sanarc  possit. 

Secundo,  Gajet.  sic  vertit  etcxplical :  Spiritus 
viri  feret  agritudinem  suam  ,  et  spiritum  conlri- 
tumquis  fcret  illum?  Sic  que  cxplical:  Disparilas 
intcr  mala  spiritus  (  mala  quasi  congenita  ,  seu 
ab  inlrinseco  nata  )  et  mala  ejusdem  ab  intrin- 
seco  proliciscentia  describilur  pcr  hoc  ;  quod 
illa  sunt  tolerubilia  ,  isla  vero  intolerabilia.  As- 
similans  itaque  mula  ab  exlrinseco  nata  in- 
trinsecis  ;egriludinibus,  dicit  quod  viri  spiritus 
sulTerel  aegritudines  proprias  (puta  pusillanimi- 
talem  ,  iracundiam  praecipitem,  et  alias  hujus- 
modi  unimi  aegritudines  );  spiritum  vero  contri- 
tum  ab  alio  (  hoc  est  non  solum  percussum  et 
fraclutn  ,  sed  eliam  quasi  contritum  ignominiis, 
despectionibus  ,  irrisionibus,  aliisque  injuriis) 
quis  suffcret?  ac  si  apcrtius  dixisset  :  Intolera- 
bilis  est,  non  quod  penitus  intolerabilis  sit,  sed 
quia  difficile  valde  tolerari  potest. 

Terlio  ,  aliqui  vertuntin  nominativo  :  Spiritus 
adirascendum  facilis,  quid poterit  sustinere?  q.  d. 
Spiritus  viri ,  id  esl  virilis  ,  facile  tolerat  suam 
infirmitalem  ;  at  spirilus  pusillanimis  ,  qui  ad 
leve  verber  vel  verbulum  stomachatur  et  excan- 
descit ,  nihil  vel  minimum  adversi  potest  tole- 
rare.  Verum  omnes  alii  vertunt  in  accusalivo  : 
Spiriium  ad  irascendum  quis  poterit  sustinere  ? 
Hebr.  enim  112  mi  significat  quis  ,  non  quid  ;  in- 
lerrogativum  enim  est  personae,  non  rei. 

Quarto,  Septuag.  ntr  spiritum  accipiunt  iram; 
irati  enim  naribus  spiritum  sive  halitum  copio- 
sumefilant.  Per  imbecillitatem  accipiunt  servum 
jnfirmum,  vilem  et  abjectum.  Unde  vertunt  : 
Iram  viri  mitigat  servus  prudens;  parvi  animi  au- 
tem  virum  quis sustinebit  ?  q.  d.  Iram  viri  cordali, 
prudentis  et  magnanimi  sedabit  servus  pru- 
denti  suo  consilio  et  eloquio  ;  quia  vir  ratione 
el  prudentia  duci  se  sinit;  at  pusiilanimem,  qui 
nihil  sufferre  valet,  sed  ad  quaelibet  excandes- 
cit ,  quis  ferel  ?  nec  enim  ratione,  sed  ira  etim- 
patientia  continue  agilur.  Unde  infert  Auctor 
Outenae  Graec.  His  aperte  ostendilur  ,  inquit  , 
ignaviam  animique  abjectionem  ira  deteriorem 


XVIII.  d'.)\ 

<■*»>  ;  siquidcin  iruciinduin  ,  vel  doincstieu» 
fuinulus  ,  cliuinsi  ntilluin  potcslulcin  ,  ncc  Diag« 
ii.uii    ipioiptc  diccutli   lilicilulcni   hulicat ,    leoi 

poiis  lupsu  piaoaverit ]  at  vcro  ignuvia  netu- 

que  luhoris  frucltuii  ucipi.iquuni. 

Quinlo  61  geOQUM  ,    spirilus  viri  csl  spiritus 
virilis,  geiiorosua  1  Qiagnaniaaus  ,  ideoque  ve 

gctus  ,  lietus  cl  alaccr  ;  hic  qtiumlihct  inlirini- 
l.tlciu  tam  suain  tpiuin  uli''iiuin  luc.ilc  sullcrt  ct 

portat ,  tpiusi  gigai  quUlaia  robtMtifiitnui  ;  at 

apiritUS  [lusillaninhs,  quisivel  acu  taug.ilur  , 
irascilur  et  excandt;scit ,  adeo  nihil  tolcrurc  et 
|)orlare  polcst  ,  ul  vl  ipsc  luin  silii  tpiuin  aliis  , 
etiam  gcncrosis  cl  rohuslis,  sit  iuiporlahilis  et 
hilolerabilis  :  Ouia  ,  ul  ail  Bcda  ,  qui  utl  irusccn~ 
dum  facilis  est ,  nec  seipsum  potest  suslinern  ,  ita 
ut  irutus  stcpe  dicat  ca  qiue  mo.v  cum  placidus  cst , 
quia  dixerit ,  ptvnilct ,  pierumqtte  eliamandixe- 
rit  ignorat. 

Nota  ro  spiritus  viri  suslental :  Hebr.  SdSd1»  iekal- 
kel  ,  id  est  fert  ,  portat,  bajulur.  Alludit  cnim 
ad  bujulos  ,  qui,  cum  valido  siiut  spirilu  et  ha- 
lilu  ,  valitla  ct  gravia  porlant  onera  ;  qtiiu  ,  ut 
ait  Arislot.  Iib.de  Respir.  forliludinis  cl  roboris 
ad  oncra  bajulauda,  sj)irilus  et  anheliius  men- 
sura  est  :  quo  eniin  quis  per  narcs  veliementius 
ac  productius  anhelat.eo  robustior  est  adone- 
ra  bujulanda  ;  tpio  vero  quisexilius  et  brevius 
spiritum  per  nares  ducil  el  reciprocat ,  eo  in- 
lirmior ,  el  oneribus  porlandis  debilior  est.  Apte 
ergo  dicil  Sdlomoa spirituni viri ,  id  esl  virilem, 
fortein  et  constanlem  ,  bajulandae  inlirmitati 
cuilibet  sat  virium  afferre.  Spiriius  enim  viri  est 
animus  virilis  et  magnanimus  ,  iino  est  ipsa 
virtus  ,  robur  et  magnanimitas.  Unde  S.  Ambr. 
lih.  1.  in  Lucam  ad  illud  de  S.  Joanne  Baptista  : 
Erit  enim  magnus  coram  Domino.  Est ,  ait,  co- 
ram  Domino  magnitudo  anima?  ,  magnitudo  vir- 
tutis.  Est  eliam  parvilas  anima  ,  et  pueritia  vir- 
tutis  ,  etc.  Erit  itaque  Joannes  magnus  non  vir- 
lute  corporis  ,  sed  animi  magnitudine  ;  parvus  in 
seculo  ,  magnas  in  spiritu.  Iluc  facit  illud  Senecae 


epist.  G6  :  M agnanimus  est  qui  omnia  rerum  di- 


versarum  onerd  rigida  cervice  sustollit ,  quisupra 
forlunam  exstai.  Non  mirum  est  in  tranquiltitale 
non  concuti ;  itiud  mirare  ,  ibi  extolli  aliquem  ubi 
omnes  deprimuntur  ;  ibi  slare  ubi  omnes  jacent. 
Et  rursum  :  Magnanimus  slat  reclus  sub  quolibet 
pondere  ,  nulla  iUum  res  minorem  facit  ;  niliil 
eorum  ,  qtm  ferendasunt ,  displicet ,  et  quidquid 
cadere  in  hominem  potest ,  in  se  cecidisse  non  que- 
ritur.  Et  Plinius  lib.  16.  43  :  Ut  palmx  arboris 
ramus ,  ait,  imposito  onere  non  deflectitur  in  ter- 
ram  arterarum  more ,  sed  renititur  ,  et  ultro 
adversus  sarcina?  pondus  erigit  sese  ;  ita  viri  for- 
tis  animus  quo  plus  negotiis  premitur  ,  quoqtte 
magis  savit  fortuna  ,  hoc  esl  erectior  ,  dicitque 
tibi  :  Tu  ne  cede  malis  ,  sed  contra  uudentior  ito. 
Unde  Lyranus  sic  exponit  ,  q.  d.  Spiritus  viri  , 
idest,  bonilas  cordis  sustentat  iinhecillilatem 
suain  ex  parle  corporis  ;  quia  plus  aliquando 
facit  ,  quam  habens  corpus  forte  et  cor  debile. 
Unde  S.  Gregor.  hom.  12  :  Vires ,  ait ,  qttas  im- 
peritia  denegat  ,  charitas  sttbminislral.  Conlra- 
rium  accidit  in  pusillanimibus  ;  hi  enim  festucae 
onus  non  ferunt ,  sed  illico  concidunt ,  trislan- 
tur,  queruntur  ,  irascuulur.  Unde  S.  Basil.  hom. 
degraliisagendis  :Sicut,  ait,  vermes inlignismol- 
lioribus  enascuntur  ;  ita  animi  impietates  in  mol- 
Uoribus  hominum  mentibus  oriunlur.  El  S.  Chrys. 
hom.  38.  iuepist.  1.  ad  Corinlh.  :  Quemadmodum 


492 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVIII. 


sana  corpora  ,  si  modo  pane  viclilent ,  pinguia  , 
vegela  sunt  tamen  ,  morbida  vero  ,  etiam  sump- 
luosa  variaque  mensa  ,  imbecilliora  redduntur  ; 
sic  evenire  in  animis  hominum  solet  ;  pusillani- 
mes,ne,si  diademale  quidem  ct  immensis  honoribus 
polianlur  ,  redire  ad  se  possunt  ;  philosophi  vero 
etiam  in  vinculis  ,  in  calena ,  voluptale  mera 
fruuntur.  Sic  Chrislus  infirmitatem  carnis  ,  in 
passione,  spiritus  robore  sustentavit  el  supe- 
ravit.  Unde  ait  :  Spirilus  quidem  promptus  est , 
caro  aulem  infu-ma  ,  ait  Beda  ,  qui  el  addil :  Po- 
test  et  de  quolibet  viro  sanclo  accipi ,  qui  carnis 
imbecillilatem  ,  ne  in  tenlationibus  cedat  ,  mentis 
forlitudine,  sustemat  ;  uti  fecere  omnes  sancti 
Marlyres  ,  Confessores  et  Virgines  :  Tormenta 
cnim  Marlyres  Dei  consecrant ,  el  in  ipsa  passio- 
nis  probalione  sanctificant ,  ail  S.  Cyprian.  lih.  h. 
episl.  1.  ad  Rogalianum.  Sic  S.  Paulus  ait  :  Cum 
infirmor  ,  tunc  polens  sum  ,  2.  Cor.  12.  10.  Sic 
spiritus  S.  Francisci  suslentabat  carnem  ,  ejus 
poenitenliis  et  laboribus  exhaustam  ,  ut  etiam 
in  via  onera  vialorum  ingeutia  ,  ipse  ex  cbari- 
lale  in  humeros  suos  susciperet  et  nlacriter 
porlaret ,  ait  S.  Bonavent.  Sic  S.  Paula  morbos 
corporis  valido  spirilu  sustentabat ,  tesle  sancto 
Hieronymo  in  ejus  Vita. 

Porro  bujus  virilis  spiritus  fons  et  auctor  est 
SpirilusSanclus  :lste  enim  est ,  ait  S.  Amhros.  in 
Symbolum  ,  qui  non  solum  trislilias  ,  et  mccrores, 
et  malas  lurpitudinum  cogilationes  expellit  ,  ve- 
rum  etiam  Dei  in  nobis  memoriam  tribuit  ,  ut 
merito  cum  David  dicere  possimus  :  Memor  fui 
Dei  ,  et  delectatus  sum.  Et  ilerum :  memor  ero 
mirabilium  tuorum  ;  Psalm.  76  :  lsteest ,  qui  no- 
bis  recle  credentibus  et  bene  operanlibus  adve- 
niens  ,  tenebras  et  angustias  ac  pusillanimitalem 
cordis  expellens  ,  et  sua  nos  luce  illuminans  , 
miscet  sensui  nostro  sensum  Christi ;  ut  vitam 
noslramqiuE  in  Cliristo  abscondila  est  cogilemus  , 
et  in  aternis  et  supervenluris  seculis ,  qui  noster 
slatus  sit  consideremus  ;  sequentes  Filium  Dei 
Jesum  ,  qui  penetravit  ccelos  ,  et  in  dextera  Dei 
sedens  ,  et  in  omni  consislens  loco  ,  tiihil  sua 
prcesentior.  vacuum  derelinquit. 

Atque  haec  esl  ralio  a  priori  bujus  sentenliae. 
Sicutenim  anhelilu  trahimus  spiritum  ,  qui  no- 
his  vires  elvigorem  addil  adonera  portauda;  sic 
pariter  anhelando  et  invocando  Spirilum  Sanc- 
tum  ,  haurimus  spiritum  ,  vigorem  et  robur 
animi  ad  infirmitaies  et  adversa  quoelibel  for- 
titer  sufferenda  ,  juxta  illud  Rom.  8.  26  :  Spiri- 
tus  adjuvat  infirmitalemnoslram.  Rursum  ,  sicut 
vis  est  qiice  porlat  pondus  ;  unde  quanta  est 
vis,  tantum  porlare  potest  pondus  :  si  parva 
parvum  ,  si  magna  magnum  ;  quodlibet  enim 
pondus  commensuralas  sibi  in  portante  exigit 
vires  ;  sic  pariter  vis  animi  est  ejus  spiritus  et 
rohur  ,  qui  porlat  infirmitales  tam  cot  porales 
quam  spirituales,  tam  suas  quam  alienas :  un.de 
quantus  est  spirilus  ,  tantum  ferre  potest  infir- 
milaiem  pondus  ;  si  magnus  magnum  ,  si  par- 
vus  parvum  ;  ul,  sicut  Atlas  fi-ngitur  a  poetis 
lanlis  esse  viribus  ,  ut  coelorum  machinam  hu- 
meris  suis  sustineat,  juxla  illud  Virgil.  jEneiil.  U: 

AUanlis  duri ,  coelum  qui  vertice  fulcit. 

Sic  ingens  spiritus  sit  quasi  Atlas  suslinensom- 
nia  dura  et  acerba  ,  qiue  vel  terra  illi  suggerit, 
vcl  Deus  e  coelo  in  illum  depluit  ,  ut  immotus 
plane  vento  pulsetur  et  imhre. 

Denique    videmus  ingenlia  onera  ct  naves 


mercibus  onustas ,  per  rotas  cl  trocbleas  le- 
vari  a  parvis  hominum  paucorum  viribus  ,  uti 
in  flumine  Antverpiensi  Bruxellam  versus  navi- 
gans  ,  per  eas  ingenles  pontes  a  puero  levari  et 
attolli  conspexi.  Sicet  pervectem  majora  attolU 
onera  ,  quam  sintvires  attollentium  quotidie  in- 
tuemur,et  modum  docet  Vitruviusl.  10.c.8.Cau- 
sam  dat  Aristot.  inQuaest.  mechanicisq.  3.  quod 
veclis  sit  quasi  libra  librans,  itaque  allevans  pon- 
dus  quodque;  facitenimmoventem  magisdislare 
a  cenlro  ponderis  ,  ilaque  illud  quasi  librat  et 
suspendit ,  ideoque  facilius  movet  ,  uti  clare 
ibidem  explicat  Nicolaus  Leonicus.  Vide  et  ple- 
nius  commentantem  in  Mecbanica  Aristot.  Ber- 
nardinum  Baldum  Urbinatem  ,  qui  et  recte 
advertit  dicta  Aristot.  limilandn  esse  ad  ha- 
bentcm  fulcrum  ,  sive  quando  inler  veclem  et 
pondus  vecte  levandum  medium  est  fulcrum  , 
cui  veclis  innititur;tuncenim  fulcrum  est  quasi 
cenlrum  ,  in  quo  libratur  et  suspenditur  tam 
vis  movens  quam  pondus  motum  ,  ac  proinde 
tunc  fulcrum  utriusque  facit  quasi  aequilibrium, 
alias  non.  Eadem  causa  est  ,  ait  idem  Aristot. 
ibidem  q.  U  ,  Cur  ii  qui  in  medio  navis  sunt ,  re- 
miges  ,  maxime  navim  movent ;  quia  remus  vec- 
tis  est,  Et  cur  per  parvum  gubernaculum  movean- 
tur  magnaJ  navium  moles  ;  quia  gubernaculum 
veciis  est.  Itidem  fil  in  spiritu  ,  nimirum  majora 
cernimus  per  eum  tolerari  et  portari  quam  sint 
ejus  vires  ,  si  rota  ,  trochlea  aut  vecte  pecu- 
liaris  graTuc  ,  «cque  ac  prudenliae  et  solerliae  , 
vehatur.  Prudentia  enim  solers  est  in  adinve- 
niendis  modis  ,  praxibus  ,  rationibus  ,  et  consi- 
deralionibus ,  quibus  tristiliae  vel  adversitatis 
pondus  allevietur.  Sic  videmus  ,  si  afflicto  vel 
melancholico  aliqua  bella  senientia  ,  vel  ratio 
indoli  ejus  congrua  ,  ejusque  palato  sapida  , 
proferalur,  illico  eum  affhctione  et  melancholia, 
si  non  liherari ,  certe  levari. 

Tropol.  Spirilus  viri ,  id  est ,  animi  firmitudo 
ac  stabilitas  est,  quae  hominem  adcapessendam 
virtulem  roborat ,  et  ad  vilia  contraria  supe- 
randa  conforlat  ;  quod  si  miniina  tentatione 
oborta  stalim  irascatur,  et  animum  proe  tristitia 
et  pusillanimilate  dcspondeat ,  quis  adversus 
illum  non  irritetur ,  qui  tam  levi  occasione  a 
bono  desistit  ? 

15.  Cor  prude.ns  (  Syrus  ,  cor  mundum  et  pu- 

rilin)  POSSIDEBIT  SCIENTIAM  :  ET  AURIS  SAPIENTIUM 

querit  doctrinam.  ]  Syrus,  auscultat ;  Septuag. 
Cor  prudentis  possidet  sensum  ;  aures  aatem  sa- 
pienlum  qucerunt  cogitationem.  Graece  zjvotxv , 
idesl,  excogitalamrationem ;  Aquila,  Symmach. 
et  Theodot.  scientiam  aul  doctrinam,  ul  Vulgala. 
In  Hebraeoenim  pro scientiameldoctrinam  eadeni 
cslvoxnyi daat;  Vatablus:  Cor prudens comparat 
scienliam ,  et  auris  sapientium  studel  cognitioni. 
Aben  Ezra  huncversum  nectit  praecedenti ,  q.  d. 
Spiritus  quassatus  et  ad  irascendum  facilis  sa- 
pientiam  non  adipiscitur  ;  prudentis  autem  ani- 
mus,  aegritudinem  suam  patienter  ferens  ,  pru- 
denliae  suae  ope  scientia  cumulabitur  :  Et  auris 
sapientium  ,  etc  ,  q.  d.  Sapiens  ,  qune  evencrint 
aequo  animo  ferens  ,  doctrinae  vacare  diligenter 
studebit.  Idem  ,  vel  quasi  idem  ,  sunt  hoc  lihro 
scientia,  doclrina  ,  prudentia  ,  intellectus,  sa- 
pientia,  sensus  ,  uti  jam  saepius  monui  :  scilicet 
per  haec  omnia  significatur  scientia  praclica  , 
siveprudentia  dirigensomnes  hominis  acliones 
ad  normam  honesti  et  virtutis.  Copula  et  est 
causalis  significans  quia;  posterius  enim  hcmis- 


COMMENTARIA  1N  PROVERBTA  SALOMONTS.  Cap.  WIIT. 


lichium  dat  causam  priorla  ,  q.  d.  Cor  pruderftta 
compsrat  «'i  comparando  poaaidel  sepientiam  , 
quia  turis  ejua  eamdem  quaertl  et  feiligat ;  au- 
ultenim  doctorea  el  sapientea,  a  quibua  eam 
andiena  menle  rnminat  el  recondtt.  Hiace  enim 
duobus  modla  paratur  et  poaatdetur  aapientia  , 
scilicet  aedulo  audiendo ,  et  atudioae  eam  inc- 
dilando  :  vide  dieta  cap<  1.  5.  ad  Hlud  :  Audltn» 
sapiena  saptetttior  srit.  Aurea  ergo  aimilea  aunt 
viverris ,  quaa  vestigani  leporem  vcl  cunicuhim 
in  caverna  aua  tatitantem  ,  eumque  intte  foraa 
prodire  cogunt  ;  mena  ve"ro  similis  eat  cani 
(|ni  leporem  prodeuntem  eapit ,  occupat  et  poa- 
aidet.  T*  possidebil  signiflcat  primo  sapienliam 
propriam  ease  posaeaaionem  et  peculium  men- 
tia  et  apiritua  Bapientia  ;  aecuodo  ,  eamdem  ipsi 
oase  cartasimam  et  in  summo  prelio;  tertio  , 
illam  ei  inviio  11011  posse  auferri  a  quopiam  ,  nii 
auferunlur  tib  hosle  bona  exlerna.  Ita  Lyranus. 

l(i.  l)OM  M  HOMINIS  DILATAT  VIAM  KJUS  :  KT  ANTK 
1'IUNCIPKS  SPATICM  Bl  FACIT.   ]  llehr.  Duilttm  liumi- 

nis  laluin  facit  ei ,  et  ante  magnos  ducet  cum  ; 
Chald.  Donam  fdii  hominis  dtlatat  ciim  ,  ct  ante 
principes  sttstcntat  cum  ;  Synis  ,  conslituitillum; 
Septuag.  Donum  filii  liominis  dilatal  eum  ,  el  antc 
principes  scdere  facit  ettm.  Pro  donum  grsece  est 
oo/jlv.,  quod  perperam  Regia  et  Complut.  ver- 
tunt  ,  domum  ;  co/*oj  enini  significat  domum  , 
2o,«a  vero  donum. 

Primo  ,  sensus  pianns  ci  germanus  est,  q.  d. 
Donum  daliim  vel  janitoribus  el  cubiculariis  , 
vet  potius  pr;cmissum  ad  ipsnm  regem  sive 
principem,  adilnm  ei,  qui  illnd  dedit ,  parat,  la- 
tamque  quasi  viam  slernit  ad  ipsnm  regcm  vel 
principcm,  ut  ante  euin  illnm  deducat,  spatium- 
que,  idest,  locumetcopiam  convenicndi  princi- 
pis  ,  illi  faeil ;  imo  anle  eum  spatium  illifacit,ut 
scilicet  in  ejus  aula  et  conspeclu  versetur  , 
quasi  rcgis  minister  et  oflicialis  ,  vel  aulicus 
ct  faniiliaris.  Ita  R.  Levi  :  Cum  vero  ,  ait  ,  ad 
magnalem  ob  sua  negotia  accedendum  erit  ,  si 
illum  anle  muncribus  devinxcrit ,  plana  apertaque 
erit  via,  qaa  adeumdem  adilus  pateat  ,  ut  prai- 
stet  quxcupiebat,  utque  ejus  favorem  etgratiam 
quaquaversum  oblineat. 

Noia  :  T6  donum  dilatal  significat  primo  :  la- 
tnm  praebet  aditum  ;  secundo  ,  lalam  illi  vi- 
vendi  agendique  libcrtatcm  cl  liccnliam  tribuit; 
terlio  ,  ab  angustia  vel  carcere  ad  latiorem  lo- 
cum  educit ,  ait  Aben  Ezra.  Sicul  ergo  antcam- 
bulones  ,  verbi  gralia  ,  Hclvetii  stipatores  ,  sub- 
mota  turba  laiam  parant  viam  venicnti  Pontifici 
aut  Regi  ad  incedendum  ;  sicdona,  submotis 
iinpcdimentis,  latamdonanti  faciunlviamad  eos 
quibus  dona  miltit.  Ratio  a  priori  est  quod 
amor  animum  amati  dilatel,  eumque  cogat  re- 
damare  amantem  ;  amor  autem  etbenevolentia 
maxime  cernitur  in  beneficentia  et  donis  ;  baec 
ergo  donatarii  animum  pelliciunt  ,  dilatant , 
coguntque  ut  donantem  redamet,  eique  se  be- 
nevolum  ,  imo  beneficum  ct  liberalem  vicissim 
exhibeat.  Sic  Jacob,  praemissismuneribus,  viam 
sibi  stravil  ad  Esau  fratrem  suum  ,  eumque  sibi 
infensum  reconciliavit,Genes.  33.  SicBarlaam, 
lingens  se  habere  gemmam  pretiosam  dandam 
Josaphat  filio  regis  ,  viam  undique  conclusam 
ad  eumdem  sibi  aperuit  ,  eumque  ad  fidem 
Chrisli  convertit ,  teste  Damasceno  in  Historia. 
Reges  enim  ,  quasi  terrestres  quidam  dii  et  nu- 
mina  ,  jure  suo  exigunt  munera  ,  quasi  honoris 
sibi  debiti  vecligalet  auctoiamentum.  Quocirca 


olim  apnd  Pcrsas  nulli  ad  rcgrm  acccssu<;  pale- 

bat ,  nlsl  munere  prsemisao,  \<l  allato.  Salo- 
monem  aeculua  Ptato  lih.  8.  Polittc.  i  Dona,  ait, 
jlcitunt  Deot  etreoerendos  Reges,  El  Ovid. 

Muoera  ,  orede  niilii ,  capiunl  hominctque  Dcosquc  , 
Placalur  donia  Juj.it.  i    ipae  suis. 

Objictt  sihi  anonyinus  in  Calcna  GratCOr.  :  Omd 

hic  ,  ait  ,  uudio  '.'  patdo  antc  aicbas  mulu  morte 
cam  intcrituruin  ,  qui  mitncra  douarct ,  wlaccep- 
tarcl  ;  ijiio  ergO  scnsu  jiibcs  liic  ca  impcrtiri  ?  flC 
respoodel  :  Quia  nihll  perieuli  cst ,  si  istc  fuerit 
liilaris  promptttsquc  ad  donandum  ,  ille  conlra 
tardtts  minimcquc  prontts  ad  recipicndum. 

;Planius  plenitisqtie  respomleas  muncra  illa 
vetita  cssc  ,  quihtis  quteritur  gratia  judicum 
aut  similium  adevertendamjusiitiain  similemve 
virtutem  ;  liic  vero  prohari  illa  quihus  via 
siernilur  ad  magnales  ,  ut  obiinealur  jus  sibi 
debilum  ,  vcl  gralia  indebila  ,  .scd  honesla  et 
ulilis  bono  puhlico  vel  privalo. 

Secundo  ,  anonymus  in  Cat.  Grnec.  hancgno- 
meii  ex  Sepluag.  sic  vertil  :Qui  liberaliler  donat , 
dilalabitur  ,  etinlerviros  principes  constitttetur  ; 
camque  referl  ad  eleemosynam  ,  q.  d.  :  Non 
consiringelur  ille ,  neque  in  angustam  redigetar , 
qui  largas  fuerit  in  egenos  el  pattperes  ;  quin  po- 
tius  ttna  liac  via  dilalabitttr  ,  virisque  principibus 
atquiparabitur.  EtR.Salomon  :  Allcgorice  ,  in- 
quit ,  pertinet  haec  gnome  ad  eos  qui  opes  in 
pauperes  conferunt ,  quibus  in  fuluro  aevo  pars 
eadem  amplificabilur  ;  quin  et  dum  corporis 
crgaslulis  cocrcentur  ;  anle  magnates  deducun- 
lur,  magnaeque  exislimationis  viri  existiman- 
lur.  Plcnius  vero  nosler  Salazar  :  Hoilatur,  in- 
quil,  Salomon  ad  beneficentiam  ,  q.  d.  Liberales 
ct  profusae  largitiones  mirum  inmodum  benefi- 
cium  dilatant,  id  est  amplilicant ,  nobilitant  , 
el  in  ampliludinem  adducunt,  ut  beneficcnlia 
videatur  esse  lalitudo  et ampliludo  cordis  ,  asquc 
ac  domus  et  familiae  ;  adeo  ul  inter  principes 
sedere  faciat  eum  ,  ul  verlunt  Septuag.  vcl  , 
ul  Noster  :  Et  anle  principes  spatium  facit  illi ;  icl 
esl ,  locum  illi  inler  principes  prrcstal.  Nam  li- 
beralitas  et  magnificenlia  ,  regia  scu  impcrato- 
ria  virtus  est ;  quaproptcr  eam  qui  colit  ,  plane 
in  regum  atque  principum  censum  referendus 
est ,  quia  principe  dignam  virlutem  exercet. 

Symhol.  Auctor.  Gatenre  Graec.  per  donttm  ac- 
cipit  sapientiam  sive  virlulem,  q.  d.  Sapicntia  u 
Deodonata  diffundit  dilatalque  animum,  suum- 
(|ue  herum  unum  e  sapientum  nuniero  consti- 
tuit. 

Tropol.  Beda  et  Salonius  per  donum  accipiunt 
charitaiem,  hoc  est  donum  donorum  omnium 
praestanlissimum  :  Qttod ,  ait ,  est  donum,  quod 
dilatat  viam  liominis ,  el  qttod  ante  principes  facit 
illi  spatiam  ?  donum  hoc  donum  est  cltaritatis  , 
sioe  aliarum  virtutum,  qttas  a  Domino  ftdeles  acci- 
piunt.  Hoc  videlicet  donum  dilatat  viam  ejtts,  id 
est  aclionem;  qttia  unusquisque  fldelis  quanloma 
gis  gratia  Spiritus  Sancli  intus  repletur ,  lanto 
magis  viam  suam  foris  dilalal ,  id  est  bonorum 
operum  gressttm  multipticat. 

Sic  S.  Joannes  Eleemosynarius  per  visum  vi- 
dit  cleemosynam  quasi  virginem  splendentcni 
sihi  assislere,  ac  dicere  :  Filia  sum  summi  regis, 
ilti  perfamiliaris ,  omnesque  mei  asseclas  ad  illum 
inlroduco ,  illique  gratos  et  familiares  efftcio  : 
magna  enim  mihi  apud  eum  esl  fulucia.  Qttare  si 
me  colas ,  cgo  ad  illum  te  inlroducam ,  teqtte  illi 


/.94 


COMMENTARIA  IN  PROVERBTA  SALOMONIS.  Cap.  XVIII. 


percharum  efficiam.  Ita  Leont.  iu  Vila  ejusdem. 
Quin  et  Tobias  c.  U.  11  :  Eleemosyna ,  ait ,  ab 
omni  peccato  et  d  morte  Uberat ,  et  non  patietur 
animam  ire  in  tenebras.  Fiducia  magna  erit  coram 
summo  Deo  eleemosyna ,  omnibus  facientibus 
cam.  Significat  ergo  haec  gnome  potentem  vim 
muneris  et  beneficentiae ,  quod  scilicet  omnes 
etiam  reges  et  principes  ,  quin  et  Deum  sibi 
conciliet,  ejusque  gratiam  emereatur. 

17.  JUSTUS  PIUOR  F.ST  ACCUSATOR  SUI  :  VENIT 
AMICUS  EJUS,  ET  INVESTIGABIT  EUM.]  Hebl*.  :  JllStUS 

est  primus  in  lite  sua  (Chald.  et  Symmachus  in 
judicio  suo);  venit  socius  vel  proximus  ejus,  et 
scrutatur  eum;  Chald.  et  vincit  eum;  Sept.  :  Jus- 
lus  sui  ipsius  est  accusator  in  principio  sermonis; 
cum  vero  adjecerit  adoersarius ,  arguitur  ;  Syrus: 
Justus  est  fUius  hominis  injudicio;  quando  venit 
socius  ejus,  probat  eum. 

Primo ,  Aben  Ezra  et  R.  Levi  hunc  versum 
nectuni  prrecedenti,  q.  d.  Justus,  deferens  mu- 
nus  magnati,  prior  estin  lite  sua  :  unde  a  mag- 
nate  declaratur  insons  et  justus.  Quare  licet 
deincle  accedal  aller,  qui  in  judicio  crimina  in 
ilium  investiget,  eum  tamen  reum  facere  ne- 
quibit.  Nam  majorem,  ail  R.  Levi,  fidem  adhi- 
bere  solemus  iis  qui  priores  suam  causain 
exposuerunt.  Aut  clarius ,  ut  Valabl.  q.  d.  Qui 
prior  est  in  lile  sua  deferens  munera  judici,  hic 
juslus,  idestin  lite  est  superior  et  victor :  quia 
jam  et  verbis  et  muneribus  inflexit  in  se  suain- 
que  causam  animum  judicis  :  quare  quamvis 
postea  veniat  socius,  qui  excutiat  causam  ejus 
qui  prior  fuit;  nihil  tamen  efficiet,  nisi  majora 
afferat  argumentaetmunera.  Alii  vice  versa  sic 
exponunt :  Justus  prior  est  in  liie  sua,  id  est, 
justus  fiJens  suse  jusliliae  et  causre  aequilali , 
sistit  se  judici;  venit  60cius  ejus,  qui  donum 
judici  dedit ,  et  scrutatur  accusatque  eum  , 
atque  accusando  vincit,  ut  habet  Chald.  q.  d. 
Scrutando  objiciet  aliquid  in  speciem  ,  quod 
judicemob  munerajamin  se  propensum  flectat, 
ut  pro  eo  senlentiam  ferat ,  ac  justum  con- 
demnet. 

Secundo,  Cajet.  Est,  ait,parabola  significans 
quod,  cum  adversus  justum  consurgit  lis  seu 
querimonia  ;  et  universaliter  cum  imponitur  ei 
crimen  aliquod,  justus  primus  esl  ad  loquen- 
dum ,  non  exspectat  accusatorem  aut  testes;  sed 
sciens  sejustum,  primus  loquitur,  confidens  in 
innocentia  sua.  Loquitur  autem  veritatem,  et 
non  exspectat  examinari,  sed  sponte  respondet 
ad  objecta.  Oportet  autem  ut  investigaior  ejus 
non  sit  inimicus  ,  et  propterea  subjungitur  : 
Et  venit  amicus  ejus,  qui  non  agitur  odio  aut 
passione  aliqua  adversus  justnm  ;  venit,  in- 
quam,  amicus  non  hominis,  sedjusti,  et  inves- 
tigabit  eum  disculiendo  causam  ejus.  Si  enim 
judex  non  esset  amicus  justitire,  facile  esset 
corrumpi  judicium. 

Tertio,  Jansen.  invertens  ordinem  verborum 
dupliciter  explicat :  Primum,  inquit,  ul  hic  sit 
ordo,  qui  primusestin  lite  sua,  hic  est  justus, 
hoc  est,  qui  primus  loquitur  in  lite  et  contro- 
versiaquamhabet  cum  alio.isjus  sibi  vindicat, 
etjustus  esse  videtur  :  sed  exspectandum  est , 
quousque  veniat  proximus  ejus,  qui  est  in  causa 
ipsius  adversarius ;  ex  cnjus  inquisitione  con- 
stabit  tandem  qualisillefuerit.  ltaque  docethaec 
sententia  non  temere  in  quopiam  judicandum, 
nisi  ulraque  parle  audita ,  juxta  illud  :  Audi  alte- 
ram  partem.  Secundo,  ul  hic  sit  ordo  :  Qui  juslus 


est,  hic  primus  est  in  causa  vel  lite  sua  ;  hoc 
est,  justus  statim  in  principio  litis  causam  suain 
simphciter  et  confulenler  judicibus  aperit,  os- 
lendens  suam  innocentiam  ,  nihilque  se  velle 
nisi  quod  justum  et  «-equum  est,  adeo  ut,  cum 
veneril  proximus  ejus  qui  cum  eo  litigat,  secure 
sustineat  se  ab  eo  scrutari. 

Denique  alii  explicant,  q.  d.  Justus  prior  est 
in  lite,  id  est  prrevenit  et  pneoccupat  judicem, 
eumque  de  veritate  et  requitate  causre  suee  sin- 
cereedocet,  ne  ab  aliis  praeoccupetur,  et  male 
informetur  in  veritatis  et  innocentise  suoe  prie- 
judicium. 

Verum  hre  omnes  versiones  et  explicationes 
dissentiunl  a  Vulgata ,  cui  tamen  consenliunt 
Sept.  quinet  Hebrsea.  Nam  quod  habent:  Justus 
primus  est  in  lile  sua,  idem  est ,  q.  d.  Justus 
prior  secum  litigat ,  se  redarguit  ,  se  accusat. 
Loquitur  Salomon  non  prcecise  de  confessione 
Sacramentali,  utpote,  quae  tunc  necdum  erat 
institula,  nec  in  usu,  sed  de  confessione  inge- 
nere.  Significatergojustum,  si  quid  per  infirmi- 
tatem  peccavit  (non  est  enim  justus  qui  non 
peccat),  non  defendere  suum  peccatum  ,  nec 
exspectarealteriusincrepationem:  sedantealios 
priorem  esse  in  accusando,  increpando  et  con- 
demnando  seipsum  ,  ideoque  etiam  patienter 
ferre  ut  amicus  ipsius  veniat  et  investiget  eum , 
ut,  si  quid  inveniat  correptione  dignum,  idip- 
sum  admoneat.  Justi  enim  vox  est :  Corripiet  me 
justus  in  miscricordia ,  el  increpabit  me ;  oleum 
autem  peccatoris  non  impinguet  caput  meum, 
Ps.  140.  Aut  estsensus  :  Juslus,  antequam  alios 
accusetet  increpet,  prius  seipsum  accusat.  Sic 
enim  Beda  intelligit :  Omnis,  ait,  qui  vere  justus 
est,  ubi  peccanlium  errata  conspicit,  primum 
ad  seipsum  oculum  considerationis  inflectil , 
dumque  suam  fragiliiatem  sollicitus  accusave- 
rit,  sic  demum  ad  corripiendos  alios  linguam 
benignus  exerit,  q.  d.  Ubi  se  justus  accusaverit, 
tunc  venientem  ad  se  amicum  scrutabitur,  et , 
si  quid  in  eo  correplione  dignum  inveniat,  cor- 
ripiet  et  redarguet.  Ita  S.  Ambros.  1.  1.  Offic. 
cap.  25  :  Justus,  ait,  seipsum  prius  quam  alios 
accusat.  IUe  enimjustus ,  qui  nec  sibi  parcit ,  et 
occutta  sua  latere  non  palitur,  elc.  Justus  in  exor- 
dio  sermonis  accusator  est  sui.  Qui  se  accusat , 
etsi  peccator  est ,  justus  esse  incipit ,  quia  nec  sibi 
parcit,  et  Deo  justitias  confitetur ,  quem  putat 
latere  nihil  posse.  Confessio  ergo  veritatem  ac 
Deum  honorat,  ideoque  ejus  iram  et  vindic- 
tam  avertii,  ut  docet  Pacianus  Panenesi  ad 
poenitent. 

Huc  perlinet  versio  Sept. :  Justus  accusalor  est 
sui  in  principio  sermonis  ;  cum  vero  adjecerit  ad- 
versarius ,  arguitur,  q.  d.  Justus  in  suis  conlro- 
versiis  initio  sermonis  ita  sincere,  integre  et 
fidenier  seipsum  accusat,  narrans  et  confitens 
omnia  quae  sibi  vere  objici  possunt,  ut,  cum 
venit  adversarius  adjiciens  et  objiciens  illi  alia 
crimina,  praeter  illa  qure  ipse  confessus  est, 
falsitalis  et  mendacii  argualur;  aut  facile  argui 
convincique  possit.  AdditS.  Cyrill.  1.  2.  in  Joan. 
cap.  147.  haec  a  Salomone  dici ,  ut  moneat  vilan- 
dam  esse  laudem  propriam  :  haec  enim  in  ore 
laudantis  seipsum  sordescit  et  vilescil;  ideoque 
justumet  prudentemordiri  a  sui  viluperio,  non 
a  laude.  Explicans  enim  illud  Christi  :  Si  ego 
testimonium  perhibeo  de  meipso ,  testimonium 
meumnon  est  verum;  illud  confirmat  hac  sen- 
tentia  Salomonis  :  Justus  sui  ipsius  in  scrmen* 


COMMKNTAIUA 

accttsator  cst.  l.l  luisiis,  c.  27  :  I.atultl  tc  ptoxi- 
mus  Ittits,  Sl  vai  0$  lut>m;  ulitnus,  tt  uoii  lubiu 
i uti.  MoUstum  t  nim  (ti  tc  auditoribus  est  / 1  opi  ia  , 
tuni  ttlicnu  vocc  suuittm  rtrum  jnti.iiinuit.iii  tttlc 
lcslimoniitm  /i/ >  Itilurt  ■;  nuli  tnim  vutttra  stimtts 
ttt  v.intts  ( is  crcduvttts  ,  qtii  /' iiciputim  sibi  dectis 
uttribttniit.  (Jiuur  justUS,  t ■  t  llQC  \  iliun»  |  hilauliac 
(lrcliiH-t ,  Bolel  siuis  laudes  lcgcrc,  «t  sua  viihi 
sordesque  dclegere,  dc  scipsiun  accusare  :  quod 
(Uini  facit ,  xnit  timicus  ojus , ct  scrutatur mni, 
ac  scrulandp  dcprcbendcni ,  nihil  a  <T  parum  iu 
co  reperiri  quod  culpari  possil,  lantum  rum 
cxlollit  el  laudal,  quanlum  ipsc  se  dcpressilct 

accusavit. 

Auctor  vero  Catenae  Grscc.  Graecuin  ^«•/x£Tc", 
quod  Complut.  ot  jilii  verliinl  passiye  redargui- 

tur,  vcitcus  activc  (csi  cuiin  locis  medhc)  re- 
durguit ,  carpil ,  co.nviciatur;  sic  cx  Scpl.  ctara 
anlitlicsi  vcrtil,  sicque  cxplicai  ;  Justus  ivitio 
scrvwnis  cst  accusator  sui  ;  advcrsarius  autcm  ct 
injustus  a  conviciis  et  incrcpatiouibus  oratiovcm 
atispicalttr.  Qtti  justc  optrari  crdilur,  ait  ,  anle 
ovinia  seipsum  accusat.  Alitcr,  q.  d.  ltnpio  et  injus- 
to  ftimiliarius  est  convicia  ingercre ,  culuvmias- 
que  lexcre ,  quam  se  uccusare  ,  aul  ad  frugem  se 
convertere. 

lluc  facitdogma  S.  Aug.inc.  6.  adthilat.  :Qui 
vult  corripere  proximum,  ct  aliquod  iUius  \i- 
tiuni  corrigere,  debet  Hhul  ipsum  primo  corri- 
pere  el  corrigere  in  scipso.  Quo  fjicit  illud  PIu- 
tarclii  lr.  de  Ulililale  c\  ininiicis  capicuda  : 
Quod  si ,  ait,  ud  malediccvdum  provcltcris ,  cura 
ul  quam  longissime  absis  ab  iis  quce  atlcri  objicis  ; 
cxcule  animum  tuuvi,  vide  ubi  sis  mcndosus 
tuum  tibi  vitium  occinul  itlud  tragadi: 


Aliis  niedcii  vis,  ipse  ulceribus  scalcns. 

Si  iltileralum  dicis ,  studium  disccndi  ttium  labo~ 
rcmque  intcnde ;  si  timidum ,  excila  forlitudhum 
tuam ;  si  lascivttm  ,  dele  cx  avivio,  si  quod  rcstal 
adlutc  delilcsccns  tibidinis  vtsligiuvt.  Riltit  cnim 
turpius  cst  aul  moteslius  mutcdiclo  in  auclcrtm 
recidenle.  Std  sicul  rcfraclum  lumtn  viagis  tadit 
imbecitles  ocutos ,  ita  el  malcdicla  gravius  offen- 
dunt ,  ab  ipsa  veritale  in  muttdiccntcm  retorta. 
Sicul  enim  Cttcias  nttbes  ,  ila  viliosa  vita  oppro- 
bria  ad  se  traliit.  rialo  sane  quolies  interfuisset 
liominibus  contra  decorum  agcntibtts ,  digressus 
seipsum  solcbat  ila  alloqui  :  ISumnam  ipse  quoque 
fortassis  tali  vitio  laboro  ? 

Hinc  notal  S.  Ambr.  in  Psal.  118  ,  Octonario 
lt.  ex  t6  in  principio,  liunc  esse  ordincm  loquen- 
di,  ul  confessio  debeal  esse  prima  tuni  apud 
Deum ,  tum  apud  bomines  :  unde  cum  oramus 
Deum,  oportel  ui  primo  el  ante  omnia  reos  nos 
faciamus  ,  el  confileamur  coram  eo  peccaia 
nostra,  eorumque  veuiam  pclamus,  ac  dcinde 
progrediamur  jidalia  a  Dco  bcncficia  postulan- 
dum  :  Juslus  est ,  ait,  qui  se  in  cxordio  strmonis 
accusat ;  injuslus  aulcm  ,  qui  quod  prius  vcgave- 
ral ,  confttetur,  Illc  vcrccuvdia  invcnil  graliam  , 
hic  nolam  incunil  impudcvtice.  Ita  ordinis  igno- 
rantia  conturbat  ncgoliorum  vaturam,  formam- 
qtte  mcrilorum.  hicni  jn  Psalm.  37.  sub  fiucm 
loquens  de  confcssione  Da\idis  :  Primo ,  ail, 
pclit  argui ;  postca  (quod  mujus  est)  corripi. 
Deinde  non  solum  covfitetttr  pcccctta  sua ,  sed 
cliam  numcrctt  et  accttsat.  Kon  vtttt  cnim  lattre 
sua  delicta.  A7i?n  ut  febres  in  atto  sila;  non  quettnt 
mitigari  ,  ctim  foras  titiynint,  spcm  afferunt 
dainendi ;  ita  pcccatorum  morttts,  dtm  tcgitur  , 


IN  PHOVEIluTA  SAI.OMONIS.  Cap.  XV III.  UOa 

inaidistil  ;  si  t  011/1  ssioiul 'us  /  ruditur  ,  cvaporat. 
IA  tdtojusliis  (iccusator  tst  stii  in  pi  int  ipio  $emtO 

nis,  priusqtiatn  tontagio  ulceris  snj  at  Intt  fnset  tu. 

Ciuiut  (invi  (Onteit  ntit  vt  1111  moriu  dt  Itctoiitvt  , 
nisi  vudicina  poscatur.  l.l  si  difft  rt  vudu  us ,  agt  1 
offerrete  debet,  ut  citius  seeetur;  sieul  offerebat 
S(  Davidin  \lag(llit  Dvviivi  dtcnts  :  BgO  in  jlagelta 
puratus  st  m.  1:1  attbt  :  Fiat  mantts  tttu  in  mc ,  lioc 

(st,  tei.de  miiii  dupiicia  peceata,  dummodo  tut 
vindices.  liuc  facit  ilhid  IsalflB  h'6,  juxta  Scpt.  i 
Dic  ttt  primttm  ptccata  ttia ,  ttt  justiftceris. 

1  ono  lisec  confessio  orii  debel  cx  ccrde  §In- 
cero  procedere.  Unde  Abb.  Serapion  apud  Cas- 
siiin.  collat.  18.  c.  11.  qucnidam  licte  se  accu- 
saniem,  ui  haberetur  bumilis ,  redargneiu :  An 

fortussis,  ail,  itlam,dttm  tt  iutmitiabas,txspecla- 
bas  ii  vostro  ore  scnlcntiani :  Jttstus  accustitor  sui 
( st  in  primordio  sttmonis/  Proivdc  vcra  csl  cordis 
liumitilas  retincnda ,  qitce  non  dc  affcclata  corpo- 
ris  tttqtie  vcrborum  ,  scd  dc  intima  mcvlis  humitia- 
tione  desccndit.  Qttte  tunc  dcmum  cvidcntissimis 
palitnlia'.  stuv  ftttgcbit  indiciis ,  cttm  qttis  non  ipse 
tlc  sc  crimina  ab  aliis  non  crcdcnda  jactaverit , 
scd  ab  aliis  sibimet  arroganltr  ingcsta  contcmp- 
scrit ,  cl  irrogatas  injurius  mansucta  cordis  aquu- 
nimitate  tolcrarlt. 

Insupcr  S.  Ambr.  saepius  cilans  bacc  verba 
Salomonis  ea  applicat  pccnitentias,  qua  ludaei 
anle  institulam  a  Cbristo  confessionem  Sacra- 
menlalcm  conirili  conlitebanlur  peccala  Deo, 
ab  coque  vcniam  postulabant  el  consequeban- 
lur.  Talis  enim  confessio  et  i  culpa  et  a  pcena 
liberal,  ac  damonem  nos  ad  tormenla  repos- 
cenlcm  facile  refellil  ac  repellil.  AddilS.  Ambr. 
I.  2.  de  Pcenilent.  c.  S  :  Novit,  ait,  omnia  Domi- 
nus,  sed  cxspcclat  vocem  tttam,  non  ut  puniat ,  std 


nc 


ul  ignoscat  ;  non  vttlt  ttt  insullet  tibi  diabolus ,  et 
celantcm  te  pcccala  ttta  arguat.  Praveni  accusa- 
tortm  litum;  si  (e  ipse  accttsaveris,  accusalorcm 
nttllttm  timcbis;  si  te  delultris  ipse,  el  si  mortuus 
ftteris,  rcvivisces.  IUirsum  S.  Ambr.  in  Ps.  35  : 
Jttslus,  ail,  novit  qucmadmodam  pctcatorum  stto- 
rttm  vincula  dissotvat;  nec  exspeclat  accusalorcm, 
scd  procvenit ,  ut,  confilendo  suum,  altevet  omne 
dclictum,  ncc  Itabeal  qttod  adversarius  crimine- 
tur.  Voccm  cnim  cripil  advcrsario,el  quasi  dentcs 
tjiiosdam  paratos  ad  pradam  criminationis  in- 
fcsto?,  peccatorttm  suorttm  covfessione constringit. 
Exemplum  dat  ibldem  S.  Ambr.  Evam  quae  pec- 
calum  confessa  csl  :  Serpcns,  ait,  decepit  me , 
et  comctli,  Genes.  3.  Undc  subdit  S.  Ambros. 
lib.  de  Paradisocap.  \U  :  Veniabilis  calpa,  quam 
scqttilur  profcssio  delictorum.  Idco  non  desperala 
muticr,  quoe  non  rcticuil  Dco ,  sedmagis  confessa 
peccatum  cst ,  q.  d.  Pcenam  quam  praevaricaiio 
induxit,  confessio  abcgit.  Etstalimdc  Caino  ad- 
dit  illum,  quia  culpam  negavit,  ul  lcmpora- 
riam  pcenam  evaderet,  remissum  diabolo,  ut 
simul  cum  co  pcena  torquerelur  aelerna.  Noluit 
Cain  se  accusare  ,  ne  pceiue,  quam  timebat, 
subjaccret  :  Et  itleo,  inquit,  accusatori  diabolo 
cjus  accusatio  reservala  tst ,  ttl  cum  Angelis  fltt- 
gtlletur,  qtti  cum  liominibus  noluit  ftagetlari.  ]la- 
que  qui  a  confessione  abstinel ,  damnaiioni  sub- 
jacel  :  qui  vero  sc  de  sua  culpa  accusal,  a  sua 
pcena  excusat.  Unde  D.  Amb.  1.  2.  de  Abel  el  Cain 
c.  9  :  Confessio ,  ail ,  panarttm  comptnilium  csl. 
Kam  ctiain  jtlcrnas  pcenas,  quas  proptcr  Irans- 
grcssioncm  mcrcmUr,  proptcr  confcssioncm 
evitamus. 

(Juin  el  Scncca,  Gcntilis  licet,  cp.  28:  Qtian- 


696 


COMMENTARIA  IN  PROVER 


tuni  poles  ,  ait,  telpsani  argae ,  inquire  in  te , 
accasatoris  primain  partibai  fangere  ,  deinde  ja- 
dicis. 

Insuper  multi  hanc  gnomen  aclaptant  confcs- 
sioni  Sacramentali.  Haec  enim  jam  ex  institu- 
tione  Christi  veniam  et  gratiam,  quin  etsatis- 
faclionem  ac  opcra  meritoria  vel  in  re,  vel  in 
voto  antecedat  oportet,  Hasce  enim  gnomas 
scripsit  Salomon  cuivis  seculo  ,  sed  pro  cujus- 
que  slatu  etconditione  accommodandas  ;  quare 
veriores  eae  sunt  in  lege  Christi,  per  eamque 
perfectius  adimplentur. 

Denique  S.  Chrysost.  orat.  5.  contra  Judaeos 
urgetrotn  principio  sermonis,  et,  ut  Isaias  ait 
c.  43  :  Dic  ta  iniquitates  prior  ut  jastificeris.  Re- 
darguens  enim  Cainum ,  qui  non  prior  ,  sed 
postquam  redargutus  et  convictus  est  a  Deo  , 
confessus  est  suum  fratricidium,  ideoque  pec- 
cati  veniam  non  accepit,  sedcondemnationem, 
sic  ait :  Non  enim  simpliciter  dixit :  Dic  tu  iniqui- 
tates  tuas;  sed  ait  :  Dic  tu  prior  iniquilates  tuas. 
Quod  qucerilur  ,  lioc  est ,  non  simpliciter  esse  di~ 
cendas  ,  non  exspectandam  redargutionem  accu- 
santis.  Hic  autem  non  dixit  prior,  sed  exspectavit 
donec  redargueretur  a  Deo  ,  quin  potius  illo  re- 
darguente  negavit.  Postquam  autem  semel  fac- 
tum  est  peccatum  palam  ,  tum  dixit  peccatum  , 
qua  quidem  non  est  confessio.  Proinde  ,  tu  quoque 
dilecte,  cum  peccaveris,  ne  exspectes  ut  ab  alio  ac- 
cuseris  ;  sed  prius  qucim  accuseris  ac  deferaris  , 
tu  condemna  quce  facta  sunt.  Nam  si  quis  alius 
deinde  te  redarguerit  ,  non  jam  confessionis  est 
officium,  sed  Ulius  qui  accusat  correptio.  Quaprop- 
ter  et  atius  quispiam  ait :  Justus  sui  ipsius  accusa- 
tor  est  in  principio  sermonis.  Itaqaenon  hoc  estquod 
quceritur,  utaccuses  teipsum,sed  ut  prior  teipsum 
accuses,  nec  exspecles  ab  aliis  redargutionem.  Pe- 
trus  itaqaeob  iliam  nefariam  abjuralionem  ,  quo- 
niam  ceteriter  suum  ipsius  peccatum  recordalus 
est ,  nulloque  accusante  dixit  peccatum  ,  flevitque 
amare,  adeo  abluit  illam  abnegationem ,  ut  etiam 
primus  Apostolorum  fuerit  factus  ,  ac  terrarum 
orbem  totum  subjecerit. 

Salomonem  de  more  secutus  Siracides  Eccl. 
U.  31 :  Non  confundaris,  ait,  confiteri  peccata  tua; 
ubi  tangit  radicem  mali,  puta  confusionem  et 
pudorem  malum,  qui  impedit  homines,  eisque 
os  et  fauces  claudit ,  ne  peccata  confiteantur, 
sed  ea  tegant  et  excusent.  Verum  hic  pudor 
praeposterus  est ;  peccata  enim  facere  puden- 
dumest,  at  ea  confiteri  laudabile  est.  Causam 
dat  S.  August.  tract.  12.  in  Joannem  :  Quia,  ait, 
qui  confitetur  et  accusat  peccata  sua  ,  jam  cum 
Deo  facit.  Accusat  Deus  peccala  iua,  et  si  tu  accu- 
ses,  conjungeris  Deo.  Quasi  duoe  res  sunt,  Iwmo  et 
peccator.  Quod  audis  homo,  Deus  facit ;  quod  audis 
peccator  ,  ipse  homo  fecit.  Dele  quod  fecisti ,  ut 
Deus  salvet  quod  fecit.  Oportet  ut  in  te  oderis 
opus  tuum,  ut  ames  in  te  opus  Dei.  Cum  autem 
cceperit  tibi  displicere  quod  fecisti ,  inde  incipiunt 
bona  opera  tua ,  quia  accusas  mata  opera  tua : 
initium  operum  bonorum  ,  confessio  est  operum 
malorum. 

Symbolice,  R.  Simeon  apud  Galatinum  ,  1.  7. 
de  Arcanis  fidei  cap.  A,  hunc  versum  exponit  de 
B.  Virgine,  quam  Hebraei  vocant  primum  jus- 
tum,  imo  primum  hominem  ,  et  omnium  ho- 
minum  matrein,  eo  quod  ipsa  in  menle  Dei 
concepta  et  praedestinata  fuerit  anteAdamum  et 
cseleros  homines ;  Adam  veroet  homines  c.Tteri 
per  ipsam  ejusque  filium  Chrislum:  Justus  ,  ait, 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  XVIII. 

primas  in  lite  sua  (vel  injudicio  suo);  vsnit  amicas 
ejus ,  et  investigavit  eum.  Sensus  est :  Qaando  ve- 
niet  Deus  sanctus  et  benedictus  ad  judicandum  or- 
bem  in  die  judicii,  totus  mandas  expavescet  ,  et 
timebit  diem  illum  terribilem,  dicentque  :  O  Da- 
vid,  rex  noster,  ora  Deum  pro  nobis ,  quoniam  «x 
te  processit  Messias.  Ipse  autem  respondebit  eis  : 
Propter  hoc  ipsum  quod  dicitis  ,  non  sufficio.  Nam 
ex  me  multi  reges  prodierunt ,  qui  in  multis  Deunt 
offenderuut.  Pralerea  mihi  offensus  est  Deus  prop- 
ter  peccatum  Bethsabem  et  Urice.  Subdit  deinde 
eos  simililer  accessuros  ordine  ad  Mosen ,  Ja- 
cob,  Isaac  et  Abraham,  singulosque  responsu- 
ros  se  peccati  reos  ,  ideoque  non  sufficere  <ut 
pro  aliis  in  die  judicii  intercedant ;  quare  tan- 
dem  accessuros  omnes  communi  conseusu  ad 
primum  hominem,  id  est  ad  matrem  Messiae  , 
ac  rogaturos  illam  ,  utipsa  velut  omnis  peccati 
expers  pro  omnibus  intercedat.  Justus  primus 
ergo  inlite  sua,  q.  d.  Hic  primus  homo,  qui  est 
Mater  Messia,  ob  quam  Messias  ipse ,  sive  Clwis- 
tus  ,  Filius  hominis  dicitur :  Justus  est  in  lile,  qua 
ipsa  in  peccato  originaii  concepta  fuisse  ,  ab  ad- 
versariis  accusata  est.  Et  venit  amicus  ejus  ,  hoc 
estDeus,et  hanc  litem  investigavit,  tulitque  sen- 
tentiam  dicens\ :  Tota  pulchra  es ,  amica  mea  ,  et 
macuta  nonestin  te.  Quam  quidem  auctoritatem 
prisci  Hebraorum  doctores  ,  ad  immacutala  Con- 
ceplionis  matris  Messice  confirmationem  adduxisse 
videntur.  Hucusque  R.  Simeon. 

18.  CONTRADICTIONES  COMPRIMIT  SORS,  ET  INTER 

potentes  quoque  dijudicat.]  Hebr.  Lites  cessare 
facit  sors,  et  inter  potentes  dividit ,  scilicet  litem, 
puta  rem  de  qua  litigatur  ;  Aquila  Sw/st^t  ; 
Symmachus  et  Theodotion  Si^iUi ,  id  est ,  di- 
videt,  dijudicabit;  Chaldaeus :  Contenliones  abro- 
gat  sors,  et  inter  sortes  dirimit ;  sic  et  Syrus  , 
Septuag.  vero:  Contradictiones  sedat  taciturnus  , 
et  in  potentatibus  (  ouva?sis"« ;  sed  melius  alii  le- 
gunt  ouvz$ai; ,  id  est  dynastas  ,  potentes  )  definit. 
Ita  Romani  et  Complut.  Verum  videtur  esse  men- 
dum,  ut  pro  xiv>?o$ ,  i&esl  sors,  scriptores  vi- 
tiosescripserint  styiaoj ,  id  est  tacit urnus.  Proba- 
tur  id  primo,  quia  Hebr.  SllJ  goral  significat 
sorlem  ,  non  taciturnum  ;  et  ita  vertunt  caeteri 
omnes.  Secundo ,  quia  multi  codices  Graeci  le- 
gunt  xAvjooj  ,  et  Origen.  homil.  23.  in  Josue  :  Con- 
tradictiones ,  ait ,  cohibet  sors  ,  et  inter  potentes 
definit.  Tertio,  quia  ita  legit  Auctor  Catenae  Grae- 
corum,  sicque  explicat :  Controversias,  ait ,  sedat 
sors  ,  litemque  inter  potentes  natam  dirimit.  Sors, 
quce  Matlhice  obtigit ,  obortam  de  Judce  Iscariotce 
successore  conlroversiam  sedavit ;  et  potentibus  , 
nempe  Apostotis,  quemetigere deberent ,  prcefinivit. 
Sunt  qui  loco  xl-npos  legunt  otynpos ,  ut  sit  sensus  : 
Lites  et  contentlones  undecumque  exortas  homi- 
nem  patientem  et  taciturnum  facile  sedare  ; 
cum  ex  adverso  titem  et  rixam  exacuant ,  qui 
litiganti  responsant  et  obloquuntur.  Haec  auctor 
ille. 

Scnsus  hujus  senlentiae  planus  et  apertus  est, 
q.d.  Cum  res,  de  qua  litigatur,  anceps  est  et  du- 
biacujus  sit ,  vel  quia  jus  utriusque  incertum 
est  etdubium,  vel  quia utraque  pars  potentes  pro 
se  rationes  profert,  vel  alia  simili  de  causa;  tunc 
nonaliuslites  sedandi  suppetit  modus  ,  nisi  ut 
eas  dirimat  et  definiat  sors.  Unde  R.  Salomon 
notat  pro  potentes  Hebr.  esse  C^myy  atsumim  , 
per  quos  ipse  accipit  potenter  litem  conseren- 
t<>s,  qui  scilicet  validisinter  se  rationibus  con- 
fligunl  ,   causam  utrimque  suam   pro    viribus 


f.OM\u;\TAr.i\  in  PROVERBTA  SALOMONIS.  Gap 

eonflrmantes.  li  sic  acctpitur  hac  vox  Lnoiea 41< 
-1.  C.hdi  ergO  illoruin  lilcssinl  aiilu.r,  rohusl.u 
ci  v;il ida' ;  hine  potcntcs  appoHanlur,  quoi  con« 

ciliare  ncnio  polest  ni>i  HOPS.    liur.sus  Oiy  Ot* 

iam  signiflcai  bbioraro,  rlaudere,  Isainc88.  15. 

Itsumim  crgo  vocantor  lites  obscurae ,  ideoque 

clausas,  quas  neno  aperjreci  rosolvoro  poiest 

nisi  sors.  DntlC  <\  llehr.  mtI.is.  qiU  srsr  robo- 
rant  in  routt  uiionr  ;  Yalahlus,  conttndentes  st /ti- 

itit.  Docet  ergo  medium  scdandi  liiesin^rebus 
implexis  Cl  dubiis  csse  sortem  ,  quin  ei  ubi 
perlcfe  conlendentcs  snni  durre  et  nerfractas , 
ni  nec  ralionem ,  necjudicem,  nec  arbitrtim 
admillere  trcllnt .  recurrendum  esse  ad  sortem, 
si  partqa  cam  admittant,  Ratio  a  priori  est 
(|iio(l  ,  sicul  In  rebiro  certis  el  manifestis  domi- 
natur  ratio ,  sic  in  incertis,  dubiis,  obscoris  et 
fortuilis  dominaluT  sors  ei  casus.  Quare  sicut 
illa  in  consiliis  per  raiionem  dccidenda  suni ,  ui 
illa  pars  pr«valeal,  qu«  poiiorihus  nitiiur  ra- 
lionihns ;  sic  Ixsec  por  sortem  snni  deflnienda  ; 
snnl  cnim  in  jurc  cl  (lominio  forluitorum  ,  quaa 
suhjaccnt  sorti,  quibusque  dominaiursors,quasi 
connn  rex  ci  recter.  Sic  .losnc.  cap.  15, lerram 
sanciam  di\  isit  duodecim  Tribubus,  singulisque 
earum  familiis  per  sortes ,  iiaque  omnes  He- 
brseorum  lites  sedavit. 
19.    Fr.vn.n  qui  adjuvatur  a  fratre  ,   quasi 

ClVlTAS  lll'.M\;  BT  JIIDICIA   QUASI  VECTES  UBOIDM.] 

Pro  qui  adjuvatur  bebr.  esi  SW533  nipsca  ,  id  est 
praeVaricans  ,  deflciens,  rehcllans.  Undc  Aquila 
vcrlit:  Fratcr  rebettans  prce  civitate  forli;  Chald. 
Frater  qui  drftrit  d  fralre,  quasi  civitaa  fortis ,  ct 
rlatisa  quasi  repagulo  forli;  Tigur.  Frater  si  prr- 
flde  deseritur,  ( ira  fit  vchementior)  quam  civitas 
fortissima,  ct  contentio  tit  repaguUim  arris;  Va- 
lablus  :  Fratcr  rcbellans  (conira  fralrem)  magis 
qutim  rivilas  fortis  ,  cl  litrs  (fratnnn  snnt)  velut 
vecles  palatii ,  q.    d.  Ticbcllio  fratris   dttrior  cst 
qudm  rivilatis  qua'  rcbellat  contra  prinripem ,  ct 
lites  fratrinn  sunl  ut  vecles  ,  quibus  clattdttnfur 
fores  palalii,  ac  si  dicat :  TSihil  gravius  simulluli- 
bus  el  dissidiis  fratrum.  R.  Salomon  :  Fralcr,  ait, 
a  fratrc  deliciens  eique  rchcllans,  cliam  civita- 
tem   munilistfmam  in  sua   dcfectione  perdit. 
Ahcn  Fzra  liunc  vcrsnm  conncclit  praecedenti , 
q.  d.  Sors  dividit  lites  etiam  gravissimas  ,  qua- 
les  sunt  fratrum  ,  cum  a  se  dissident :  hae  enim 
snni  durae  ei  fories  quasi  veclCs  urbium.R.  Da- 
vid  :  Frutcr  (a?sus  durior  cst  civilate  forli ,  ellites 
frutrttm   sunt  quasi   veclis  palalii.  Sic  et  caeteri 
hebraizanles.  Et  sanc  liic  sensus  valde  rcspon- 
det  Hebrxo.  Signiflcat  ergo  lites  fratrum  csse 
acerbas  ,  et  saepe  irroconciliahilcs.   Ratio  est 
qupd  vebemens  amor  kesus  convei  iattir  in  ve- 
hemens  odium  ;  sieut  forte  vinum,  si  corrum- 
paturet  acescai ,  converlitur  in  acre  acetum. 
Unde  Aristot  I.  7.  Polit.  cap.  7  :  In  proverbio  , 
ait.  dicitur  :  Fralrttm  conlenlioncs  et  ira?  sunt 
accrbissinup ,  cl  qui  nimium  amanl  se  nimium  ode- 
rttnt,  Fratrum  ergo  irae  sunl  validae  inslar  ci\i- 
tatis  fortis  :  lum  quia  sicut  civiias,muris  et  vec- 
lihus  firmissimc  rohorala,  est  quasi  lormentis 
irieXpugnabilis  :  sic  ct  validae  offensiones  fra- 
trum  nulla   fere  ralione  vinci ,  nullo  amore  , 
nullo  beneficio  expugnari  possunt  :  lum  qnia 
sicut  eivitas  est  inexpugnahilis  ,  ubi  cives  sunt 
rObusti ,  qui  eam  foriissime  defendunt :  sic  ubi 
fralres  inter  se  fortissime  cerlant ,  odium  et  ini- 
micitia  eorum  videlur  irreconciliahilis  el  inex- 
pugnabilis. 


cornel.  a  htide.     tom.  III. 


WIII. 
\c1111n   Nnsicr  liebraice   vipsca  ,  id  eai  1 
btUiins  ,  \criii  ,  (/'/1  adjuvatur,  M  qua  ralioue, 
(|ua  llde  ?  Gontruriu  enim  itinl  rcbellarc  el  ad 

jn\  arp  .' 

Primo,  aliqul  sic  lisec  concilLanl  ul  dicani  lci 
Irem  rebellanlem  hlc  dici  non  rospeclu  fralris  . 
scd  ruBpcciu  hosllum  fratris  qui  proinde  fralrid 
eal  adjulor,  «piasi  dloas  !    Fraler  qul   pro  IValic 
suo  conlra  aiios   diirus  el   pugoax    c-l  ,  hicli.i 
imiii  coniinunii  inslar  civilalii  munitv. 

Secundo  ,  alii  hasc  conciliant  subaudicndo  et 
supplendo  nonnulla  ,  hoc  modo:  Frati  r  dt  rtus 
( a  fralrc  scilicel  )  ab  tirbc  fortitudiuis  (sirpple 
deseritur)  cx  quo  wr\r  coosoquilur  quod  verlit 
Nosler:  Fraler  qui  adjavalur  a  fralrc,  quasi  cici- 
tas  forlissima. 

Terlio,  facilius  ct  planins  hasc  conciliabimus 
diceudo  Noslrum  legisse  non  yc£:  nip 
\>rischin;s\c  enim  idem  <>st  quod  rcbellans ;  sed 
*J'CZ:  nip.ui,\H'V  sin,  id  cst  incedens  ,  inanihn- 
lans,  q.  d.  Fraier  cum  fraire  fralcrne  inccdcns  el 
inamhulans  (ideoquc  ciun  adjuvans  el  prolc- 
gens )  esl  ei  loco  civilalis  firmae. 

Porro  non  lemcre  sic  lcgisse  cl  vorlisse  Nos- 
Iriun  paletexSyro,  cpii  |)ari  modo  legil  ct  \rv- 
lil  :  Frutrr,  qui  adjiivalur  a  fralre  suo,  csl  quasi 
tirbs  firma  ;  et  Septuaginta  :  Fraler  d  fratre 
adjutus,  quasi  urbs  munita  ct  cxcclsa;  el  sanc- 
tus  Cyprianus  ,  epislola  \h  :  Fraler  fratrcm 
adjuvans  exaltabltwr  sicut  civilas  magna.  Cau- 
sam  suhdil  :  Vidclicel  quod  munimrntum  aninue 
dimicauti  fralcrna  compassio  feral.  ,  variisque 
mrntis  afflicUe  puhibus  quasi  murus  obsistat. 

Porro  U.  Fevi  ,  licet  nipsca  per  schin  lcgal  , 
verialque  offensus,  Uesus;  lamcn  ad  sensum  jam 
(latum  sic  illud  accommodal ,  sicque  cxplical  : 
Licel  fraler  fratris  defeclione  petilus  cl  offensus 
sit ,  est  lamen  illi  atilior  qucini  urbs  mtinila ,  op- 
porluno  nccessitatis  tcmporcopnn  fercns,fralrcm- 
qtte  servans;  neque  vcro  lunc  illi  dcfeclionis  crinu  n 
ohjiciet  ,  cum  eadem  corporis  concrelionc  utcique 
constct. 

Est.  igitur  fraler  fralrem  adjuvans  illi  pro  urbe 
(Hehr.  pros  urbe,  id  csl  polior  el  validior  urhe), 
sive  loco  urhis  munitao :  lum  qtiia  sicul  urhs  mti- 
nita  incolas  luclur  ah  oinni  hostium  incursu,  sic 
el  fraterfratrem  ii  quibfisvis  adversis  defendil  ac 
protegilj  lum  ,  quia  sicut  cives  in  urhc  muniJa 
invicem  secommuniuni,  ac  communibus  viri- 
hus  urbem  propugnani,  ah  caque  hoslespropel- 
luni;  sic  pariler  fratres  sc  muluo  adjuvanles 
communihus  armis  et.  copiis  sc  invicem  lucn- 
tur,  el  a.dyersariOs  propulsant ,  uli  fecere  fra- 
trcs  Machahaei  Jtulas,  Jonalhas  el  Simon  ,  qui 
proinde  invicti  ingentcs  Anliochi  cxcrcilus  vi- 
certinl. 

Significat  ergo  liaec  gnomc  paucos  fratrcs 
unitos  esse  instar  civitalis  flrmae  ,  ac  aequiva- 
lere  muliis  civihusurhem  propugnanlibus;  (jiioii 
enim  in  urhe  facit  multiitido  civium  ,  boc  in 
familia  facil  unio  elamor  inlimus  fralrum  :  qt*o 
fit  ut  pauci  fratrcs  concordes  multis  ciyibus 
aequivaleant,  imo  ex  una  familia  fralrum  ro- 
husla  orialur  civilas,  adeoque  gens  et  regnum  , 
uti  paluit  in  duodecim  Patriarchis  filiis  Jacoh  , 
quiregnum  Israel  consliluerunl.  Vice  versa,  in- 
nuil  hasc  gnomc  civcs  in  civitalc  esse  id  quod 
sunt  fralres-in  familia  ;  ac  proinde  sicul  fratres 
unili  familiam  tuenlnr,  sic  cives  concdrdes  ur- 
hem  lulari ,  eamtpie  rcddcre  incxpugnahilen». 
DndC  Fyenigus,  fundator  Sparlae,  \  ice  nianitnn, 

G3 


498  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS 

cam  concordia  civium  communivit.  Quocirca 
Agesilaus,  rex  Sparlae,  rogatus  a  quodam  cur 
Sparla  moenibus  non  cingereiur,  ostendit  eis 
cives  armalos  el  unanimes  :  Hi ,  inquiens,  sunt 
Spartance  civilatis  moenia  ;  significans  urbes 
nullo  munimenio  luliores  esse ,  quam  virlule 
civium  consentientium.  Ila  Plutarchus  in  Apo- 
phlheg.  Laconicis.  Rursum  Lacedaemonii  cum 
periclitarenlur,  ac  de  civitale  moenihus  cingenda 
consullarent,  Iseeus  sophista  recitavit  illud  Ho- 
meri  : 


Sculum  haesit  scuto,  galeae  galea,  atque  \iro  vir. 

Addiditque  :  Sicmihi  slate,  Lacedcemonii ,  et  mu~ 
ris  cincli  sumus.  Ita  Philostratus  in  Sophistis. 

Huc  facit  proverhium  Arabum  :  Excute  mihi 
ignem ,  et  ego  tibi  collucebo ,  idest,  esto  mihi, 
ero  tibi :  adjuva  me,  ego  vicissim  ero  libi  ad- 
jutor. 

Gnomen  hanc  Salomonis  illustrat  exemplum 
Sciluri  apud  Plularch.  in  Apophth.  Regum  :  Sci- 
hirus,  inquit,  octoginla  liberos  masculos  ha- 
bens,  cum  esset  moriturus,  fasciculum  jaculo- 
rum  singulis  porrexit,  jussilque  rumpere.  ld 
cum  singuli  recusassent,  eo  quod  viderelur  im- 
possibile,  ipse  singula  jacula  exemit,  alque  ita 
facile  confregil  omnia,  (ilios  admonens  his  ver- 
bis  :  Si  concordes  eritis,  validi  invictique  manebi- 
tis  ;  conlra,  si  dissidiis  aut  seditione  distrakamini, 
imbecilles  eritis,  et  expugnalu  faciles.  Non  poluit 
Scytha  magis  scythice  rem  ob  oculos  ponere. 

Simile  de  Micipsa  rege  refert  Sallustius  in  Ju- 
gurlham  :Micipsa,  ait,  jamjam  morilurus  filios 
suos  paterno  monet  affeclu,  ut  concordes  sint, 
aureis  semper  litteris  scrihendam  sentenliam 
addens  :  Concordia  enim  parvce  res  crescunl ,  dis- 
cordia  autem  maximce  dilubuntur. 

Severus  Romanorum  Imp.  in  gravissimum 
morbum  incidens,  posteaquam  vitae  suae  finem 
instare  animadverlit,  ad  se  vocavit  Marcum  An- 
tonium  et  Getam  filios ,  a  quihus  quid  vellet 
percunctalus  :  Facite ,  ait,  ut  convenialis  inter 
vos ,  locupletate  milites  ;  cceteros  omnes  conlemni- 
te.  Sciebal  enim  filios  regni  cupidissimos  post 
mortem  de  successione  disceplaturos  ;  et  uisi 
mililum  animos  pecunia  fleclerent,  penitus  in- 
terituros  esse.  lta  Dion  Nicaeus,  et  Xiphilinus  in 
Vita  Severi. 

Denique  hujus  sententiae  veritas  liquet  in  Apo- 
slolis,  virisque  Apostolicis  primitivae  Ecclesiae, 
qui  orbi  fuere  inexpugnabiles,  imo  totum  orbem 
expugnarunl ,  Chrisloque  subjecerunt.  Ex  ad- 
verso  olim  Arius,  Nestorius,  Pelagius,  elc. ,  et 
ntinc  Lulherus  ,  Calvinus,  caeterique  haerelici 
fideles  fratreS  suos  impugnanles,  Ecclesiam  la- 
cerarunt,  ac  Turcis  adilum  ad  occupandam 
Hungariam  ,  aliasque  provincias  praebuerunt : 
Turcas  enim  semper  creverunt  et  crescunt  per 
dissidia  Christianorum,  quae  suscitant  haerelici. 
lta  Auctor  Calenae  Graec.  qui  sic  vertit  sicque 
eXplicat  :  Frater,  afratre  adjutus,  est  instar  mu- 
nitce  prcecelsceque  civilalis.  Idem  rursum,  veluti 
regnum  bene  fundatum ,  robustus  et  potens  est. 
Consentienles  inter  se  Chrisli  discipuli  et  fratres 
erartt,  et  tanquam  regnum  mille  propugnacutis 
prcesidiisque  munitumvalidi  fortesque  erant.  Pau- 
cis,  aller  ab  altero  bona  fide  adjulus,  inexpugna- 
bilis  evadit. 

Idipsum  experimur  in  religionibus  et  coeno- 
hiis  reformatis,  in  quihus  viget  disciplina,  hu- 
militas  el  charitas.  Hae  enim  omnibus  aemulis  et 


Cap.  XVIIT.  „ 

inimicis,  quin  et  daemonihus  sunl  fortiores  per 
Religiosorutn  concordiam  el  conspirationem. 
Unde  S.  Basilius,  praeferens  vilam  coenobilicam 
quasi  fralernam  vitujeremiticaeel  solilariae,  hanc 
dat  causam  Constit.  monast.  cap.  19  :  Si  quidem 
perfeclissimam  ego  illam  vitce  communionem  ap- 
pello,  a  qua  omnis  propria  et  privata  rei  cujusli- 
bet  possessio  exrlusa  est ,  et  a  qua  omnis  abest 
dissensio ,  omnis  perturbalio  et  rixa  ;  contra  vero 
ubi  omnia  communia ,  animi,  mentes ,  corpora, 
eaque  quibus  necessario  ad  cullum  et  victum  uti- 
mur  :  communis  Deus,  communis  pietatis  merca- 
tura  ,  communis  salus  ,  communia  certamina  , 
communes  labores ,  communia  prctmia,  et  cerla- 
minum  coronce ;  ubimulli  unus,  et  unusnonsotus, 
sed  in  pluribus.  Huic  vilce  inslilulo  quid  est  (<m- 
dnn  quod  jure  cequiparari  possit  ?  quid  beatius 
dici ,  quid  liac  conjunclione ,  unilate  et  necessilu- 
dine  aptius  excogitari?  quid  elegantius  fingi  mu- 
tua  inter  se  morum  animorumque  conlemperalio- 
ne?  Homines  ex  diversis  nationibus  ac  regionibus 
profectos  per  exactam  morum  ac  disciplince  simili- 
tudinem  adeo  velut  in  unum  coaluisse,  ut  in  plu- 
ribus  corporibus  unus  tanlum  animus  inessevidea- 
tur,  vicissimque  plura  corpora  unius  mentis  in- 
strttmenta  cernantur.  In  liis  qui  infirma  corporis 
valetudine  est ,  is  complurium  animos  infmnilatis 
suce  participes  habet  ;  qui  vero  animo  ceger  est ,  ei 
complures  prcesto  sunt ,  a  quibtts  curetur ,  el  a  qui- 
btts  assidue  erigatur.  Plura  vide  apud  noslrum 
Hier.  Platum,  1.  1.  de  Bouo  status  Relig.  c.  26 
et27. 

Huc  faciunt  Philosophorum  gnomae.  Aniislhe- 
nes  dicebat  fratres,  qui  essent  concordes,  omni 
pariete  esse  fortiores.  Quiniilianus,  declamat. 
321  :  Quid  esl ,  ait,  aliud  fraternitas  qttam  divisus 
spiritus?  P.  Nigidius  apudGellium,  I.  12.  c.  10  : 
Frater,  ait,  dicilur  quasi  fere  aller.  Plato,  I.  2. 
de  Republ.,  recitat  adagium  velus  :  Frater,  viro 
adesto ,  de  fido  auxilio  dici  solitum  ;  quoniam  in 
rebus  periculosis  vix  unquam  fraler  solet  deesse 
fratri. 

Et  judicia  quasi  vectes  urbium.  ]  Lyranus  , 
Baynus,  Jansen.  et  alii  ner  judicia  accipiunt  de- 
creta,  q.  d.  Fralrum  decrela,  comjiiuni  fralrum 
consensu  staluta,  sunt  valida  quasi  vectes  ur- 
hium,  ideoque  difficile  infringi  possunt:quia 
fratres  communihus  animis  annisque  ea  tuen- 
tur  et  propugnant.  Polest  cnim,  ait  Jansen. 
quod  dicitur  dejudiciis,  accipi  de  «equitale  ju- 
diciorum  et  senlenliarum,  quae  firmum  efficit 
stalum  reipubl.  Ut  tota  haec  sententia  significet 
civilatem  stahiliri  rehus  duabus,  scilicel  civium 
concordia  et  eequitale  judiciorum. 

Verum,  quia  Hebr.  D^HC  midianim  non  sig- 
nificat  sententias  et  decrela,  sed  liles  et  conlen- 
tiones  ;  hinc  easdem  a  Noslro  vocari  judicia 
verius  est.  Sic  enim  S.  Paulus  ait  1.  Corinth.  G. 
7  :  Jam  quidem  omnino  delictum  esl  in  vobis  ,  quod 
judiciahabetis  inter  vos ,  hoc  esl,  liles  el  conteo- 
tiones.  In  hisce  enim  solent  litiganles  ad  judi- 
cium  provocare,  et  coram  judice  contendere. 
Unde  nosler  Salazar  sic  cxponit,  q.  d.  Fralrum 
concordia  adinstar  est  urbis  munitissim.e  et 
fortissimae.  Judicia  vero,  hoc  est,  lites  et  dissi- 
dia  fratrum,  qtiasi  vectes  tirbium  :  vecles  qjjidem 
accipio  pro  foribus,  id  esl  quasi  urbes  reclusis 
forihus  adaperUc,  alque  hostihus  perviae,  q.  d. 
Uhi  fraler  fralri  hellum  movere,  et  ah  invicem 
dissidere  incipiunt,  vice  versa  similes  sunt  ur- 
bibus,  quse  reclusis  veclibus  hostihus  liberum 


COMMENTARIA  IN  PHOVERRIA  SALOMONIS,  Cap,  \\  III.  J  10 

[laque  veciea  leu  repagula  iu     a  roreniibui  contenttonibua,  quae  odia  acuere, 


adilum  praitanl 

boc  loco ,  qute  clfludendl  ot  nperiendi  Initru- 
menta  lunt,  non  Bd  clnudenduoi,  sed  »d  reae- 
randum  refereodi  poto.  Hasc  Salazir. 

Verum  vectes  urbittm  soient  notare  robur  ur- 
hitun  :  hoc  autem  robur  praeitant  urbibu*,  noo 
ciim  reaerantur,  ted  cuna  clauduntur  et  obae- 
rantur.  i  ode  Cbeld.  rertit :  ct  clatua  quasi  rrpa- 
fftiio  forti;  et  Septuoginta,  /w/MjfJtpyuvo»  (ita  Ro- 
niaui,  licet  Complut.  legant ,  u&tiuiut/tno» , 
Ideit  ftmdtitttm) ,  ideat  tanquam  clausutn  oecte 
regnttm}  Aquilu  :  et  liis  tanquam  vectis  patatiL 
sic  ei  caeieri.  Senaua  ergo  eat,  q,  d.  Frater  fra- 
trcin  adjuvans  ,  id  esl ,  concordia  fralruin  est 
fortis  et  invincibilis  iusiar  civiiaiis  validae  et 
inuuiia' ;  similiter  dlicordias,  litei  et  contenlio- 
nea  fratrum,  praBsertim  pubHcae  et  forensea, 
sunt  forics,  irreconeiiiabiles  et  inexpugnabilea 
instar  vcclium,  quibua  palaiia  et  nrbes  claudun- 
tur  :  sicut  cnim  vcctibus  urbes  obaerantur,  sic 
discordia  ,  lis  et  contcniio  quasi  vccics  obserant 
anhnos  fratruin,  ul  nulkun  rcconcilialioni  dent 
adiiiun,  ntilhun  allo(|tiio,  amori  et  benevoleu- 
ii;c  praibeant  acccssum. 

Ratio  csl  duplcx  :  Prior ,  quam  inilio  dedi , 
qutid  amor  sumnius  qualis  est  fratrum,  si  irritc- 
lur,  vcriaiur  in  odiuin  suminum  et  perlinax  ; 
sicut  opliunim  vinum  vcriilur  in  foilissimum 
acetum.  Poslerior,  quod  injuria  a  fratrc  illata 
videatur  esse  acerbior :  a  fratrc  cniin,  utpote 
conjunclissiino,  sununa  homines  exspcclanl,  et 
stimma  sihi  deberi  beneficia  censenl ;  quare  si 
pro  hcncliciis  maleficia  recipiant ,  gravem  et 
acerham  putant  sihi  infcrri  injuriam.  Sic  fratres 
Joscph,  vidcnlcs  eum  plus  caeteris  amari  a  palre 
Jacoho,  eum  summo  odio  usque  ad  necein  pro- 
seculi  sunt.  Sic  Esau  odium  in  Jacoh  ad  postcros 
propagavit.  Llnde  perpetui  summique  fuere  hos- 
les  Idumeei  ct  Jud.ei.  Vide  dicta  Amos  1.  v.  11. 

Denique  sicul  ncccnliores  tolam  hanc  gno- 
men  refcrunt  ad  discordiam  et  conteniiones  fra- 
trum  :  sic  ex  adverso  Chald.  et  Sept.  totam  eam 
referunt  ad  concordiam  fralrum,  ejusque  vim 
ct  rohur  declarani.  Nosler  vero  media  via  ince- 
dit,  ac  prius  hemistichium  ad  concordiae,  pos- 
lerius  ad  discordi;c  fratrum  rohur  refert.  Sepf. 
ergo  sic  hahent  :  Frater,  a  fratre  adjutus,  quasi 
urbs  munita  et  excelsa;  invalescit  autem  lanquam 
fundatum  regnum  ;  yel ,    ut   habet  S.    Ephrern 
tract.  deReprehens.  sui:  Nam  fundatiregni inslur 
est,  et  potens ,  q.   d.   Concordia  et  conspiralio 
fratrum  cst  valida  et  inexpugnahilis  instar  civi- 
tatis  inuniue  cl  excels;c,  qu;e  scilicet  validis  ex- 
celsisquc    muris   et   turrihus  circumvallatur  : 
hanc  enim  celsiludinem  fralrihus  pr;cslat  suhli- 
mitas  cognalionis  :  posl  parenles  enim  summus 
conjunclionis  ct  consanguinitatis  gradus  cslfra- 
lernitas,  sive  fratrum  nexus  et  copula,  quin- 
imo  concordia  haec  et  amor  fratrum  increscit  et 
invalcscit,  ut  non  tanlum  instar  civitatis  unius, 
sed  instar  regni  tolius  fundati  et  validi  potens  et 
ampla  evadat,  ut  non  solum  aliorum  vim  re- 
pellere,  sed  et  eos  invadere  ac  suhjugare  possit. 
Sic  Romulus  et  Remus  fralres  inter  se  conspi- 
rantes  multos  sihiconciliarunt,  alios  viet  armis 
suhegerunt,  ac  urbem  Romam  aedificarunt,  po- 
pulumque  Romanum  adunarunt,  atque  in  ea 
regnum  Italiaj,  imo  imperium  orbis  constitue- 
runt.  Significat  ergo  haec  gnome   concordiam 
inter  fraires  studiose  esse  conservandam,  el, 
si  qua  inter  eos  controversia  incidat,  cavendum 


iiint  Immortalia  redderu  solent,  ao  sorte  potiu*, 
iit  dixit  v.  prasced.  coulroveraiam  etae  dirimen- 
dam. 

Mornliter  btcdisce  quanlum  bonl  afferat  con- 
conlia ,  ci  quanlum  m.iii  diacordia.  Scyrua  lapia, 
(|ui  in  inaula  Scyro  naacitur,  mirum  Idhabet, 
ut  integer  enatet,  comminutua  morgalur,  ab 
Pliu.  lih.  ;;i».  c.  17.  Ita  conoori  el  conjuncli  itat 
societas,  quflB  diicori  et  diviia  dinipatur.  Nam 

Dcfcntlil  namertM,  junrlasque  unihon.'  phslangei. 
Coiniiiunc  |)ciiculoin  coucordia  propaUanduiH  , 

ait  Tacilus.  Auree  Lucan.  1.  U  : 

./Eterno  compleetllur  omnia  nexn  , 

Tot  rerum  mi\li(|ue  salus  concordia  munJi , 

El  sacer  orlns  amor. 

Allegor.  Beda  :  Cum  populus ,  ait,  uterque.  Ju- 
dtfiorum  scilicet  et  Gentium ,  fraterna  sibi  in 
Christa  charitate  consentit ,  unamjam  Catholicai 
Ecclesice  civitalem  conslruit ;  et  sicut  vectes  urbittm 
porlas  muniunt,  ita  dogmataulrittsijue  Teslamen- 
li,  Ecdesias  per  orbem ,  qtuc  tinam  Catlwlicam 
faciunt ,  ab  in/idelium  incursione  defendunt. 

Tropolog.  Bugo  :  Duo  fratres,  ait,  sunt  ralio 
et  appelilui,  sive  inlclleclus  et  volunlas  ;  hi,  si 
inler  se  congrue  conscnlianl,  ut  scilicel  minor 
majori,  pula  appelitus  ralioni,  et  voluntas  in- 
lelleclui  concordet,  scque  suhjiciat,  validi  sunt 
inslar  civifalis  munifae  :  sin  discordcnt,  et  vo- 
lunlas  inlclleclui  rchellet,  oritur  clissidium  et 
schisma  internecinum,  quod  utrumque  vaslat 
et  perdit. 

20.  DE  FRUCTU  ORIS  VIRI  REPLF.RITUR  VENTER 
EJUS,    ET    GENIMINA    I.ARIORUM    IPSIUS   SATURARUNT 

EUM.]  Hehr.  De  proventu  labiorum  suorum  satiabi- 

tur.   Genimina  ergo  sunt  provenlus  lahiorum, 

sive  fructus   oris  ,   qui   est   duplex  :  Primus  et 

proxitnus  oris  fruclus  sunt  verha  ct  sermones, 

tam  honi  quam  mali ;  secundus  et  remotus  ,  sunt 

commoda  ct  tlamna,   quae  alTerunt  sermones 

honi  el  mali  :  hisce  enim  quisque  pascitur  et 

saturalur  ;   honis  quidcm   et  commodis  quasi 

melle  ,  malis  vero  et  damnis  quasi  felle  et  absin- 

thio,  quod  ipse  sihi  seminavit.  Cajetan.  lucc  re- 

fert  ad  eos  qui  loqtiendo  viclum  parant,  iino 

quaesluin  faciunl ;  horum  enim  os  safiat  ven- 

trem,  qualcs  sunl  causidici,  rhetorcs,  doclores, 

concionalores.  Melius  R.  Levi  hncc  refert  ad  ver- 

ha  hlanda  et  dura ,  q.  d.  Qui  hlando  mollique 

scrmone  uiitur,  responsis   suis   allerius   iram 

delinit,  frucUtque  sermonis  non  caret,  cum  ma- 

lum  a  se  arceat :  qui  vcro  dura  et  acerha  ioqui- 

lur,  irarn  ciet,  ciloque  ingruenle  pernicie  plec- 

lilur. 

Optime  et  plenissime  luec  generatim  accipias 
de  quibuslihel  sermonihus,  sivebonis,  sivema- 
lis,  q.  d.  Sermones  causant  bomini  honum  vel 
malttm,  gaudium  vel  moerorem,  prsemiuin  vel 
supplicium.  Si  enim  qttis  hene,  henevole  elpru- 
denter  loquatur,  omnes  homines,  Angelos  et 
Deum  ipsum  sibi  conciliabit  :  sin  male,  impru- 
denter,  mordaciler,  omnes  irrilabit,  ii  quihus 
proinde  vapulabit.  Unde  explicans  subdit  :  Mors 
et  vita  in  manu  lingux.  Ventrem  metaphorice 
vocat  infima  hominis,  qualia  stint  mens  et  con- 
scientia.  H;ec  enim  de  bene  dictis  Iaudata  et 
praemio  affecla  gaudet,  de  male  diclis  culpatn  et 
afHicla  crucialur,  dolet  et  gemil.  Hic  versus  con- 
sonat  cum  v.  16.  c.  12  :  De  fructu  oris  sui  unus- 


5"0  COMMENTARIA  IN  PROVERBI 

quisqtte  rcpiebilur  bonis  ;  et  cum  v.  2.  c.  15  :  De 
fructu  oris  sui  Itomo  satiabitur  bonis.  Vitle  ibi 
ilicla. 

Myslice,  Auclor  Calenrc  Greec.  Scrmonibus, 
ait,  spiritualibus  animae  receptaciilum  impletur, 
quandoqtiidem  cum  externi  sensilesque  scrmo- 
ncs  animaj  vcntrcm  implere  non  queant,  super- 
est  ut  spiritualibus  alimentis  vasculuni  illtid  im- 
pleatur ;  implet  autem  venlrcm  suum  non  homo 
simpliciter,  sed  vir.  Hiic  ille. 

21.  MOUS  ET  VITA.  IN  MANU  LINGC.E  :  QUI  DIUGUNT 

(Sept.  qui  continenl)  eam,  cosiedent  fructus 
ejus.]  Aben  Ezra  baec  refert  ad  versum  praece- 
dentem  :  Defrucluoris  viri  replebilur  cenler  ejtts , 
q.  d.  Si  quis  male  loqualur,  mors  ei  conlinget; 
sin  autem  recle,  vitse  compos  fiel.  Mortem  et 
vitam  accipe  tam  nalurce,  quam  graliae  et  glo- 
riae,  tam  praescntcin,  quam  aelernam.  Haerelici 
enim  ,  ut  Arius,  Luthcrus  ,  Calvinus,  tam  se 
quam  multa  discipulorum  millia,  sua  prava  doc- 
trina  ad  mortem  aeterriain  in  gebennam  trans- 
miserunt;  vice  versa,  Apostoli  virique  Apostoli- 
ci,  et  sancti  doctores,  praedicatorcs,  confcssarii 
suis  igneis  linguis  tam  sibi ,  quam  suis  omnibus 
vilam  gralho  et  gloriae  conciliant. 

Alludit  ad  naturam  linguse;  heec  enim  in  em- 
bryone  uliima  animatur,  ct  moricnte  homine 
prima  vita  destituitur  et  emorilur,  tcslc  Aristo- 
icle  et  Plinio.  Simili  enim  motlo  evenit  in  elhica 
linguae,  nimirum  in  vila  spirituali  virtutum  lin- 
guae  perlcctioullimo  acquiritur,  tanquam  com- 
plementum  perfectionis,  juxla  illud  Jacobi  3  : 
Si  quis  verbo  non  offendit ,  hic  perfectus  est  vir  ; 
vice  versa,  mors  animae  communiter  a  vitio  lin- 
guae  exordium  capii.  AudiPlinium,  1.  11.  37: 
Os ,  ait,  primum  mori  tradunt ,  cor  novissime. 
Sicut  enim  cor  in  animali  est  primum  vivens, 
el  ultimum  moriens :  sic  vice  versa  lingua  est 
ultimum  vivens,  et  primum  moriens  ;  quare 
sicut  vita  a  cortle,  ila  mors  ab  ore  et  lingua 
incipi t :  Evenit  namqae  omnibus  ut ,  quod  ulti- 
mum  fit ,  lioc  primum  deftciat ;  et  quod  primtem , 
id  ultimum  ,  quasi  natura  decursionem  reducem 
agat ,  et  a  calicead  carceres  ttnde  proruit,redeat, 
ait  Aristot.  lib.  2.  de  Gencr.  animal.  cap.  k-  Sic 
etPlinius  lib.  11.  cap.  37.  Simili  modo  in  disso- 
lutione  domus,  tectum,  quotl  ullimo  faclum  est , 
primo  dissolvitur,  deinde  parietes  et  cietcra 
nsque  ad  fundamenta.  Hic  enim  naluralis  est 
ordo  resolulionis.  Simili  modo  fit  in  moralibus. 
Unde  S.  Chrysost.  in  psal.  1^0  :  Mortis ,  inquit, 
unicum  fere  ostium  lingua  est.  Hac  ergo  de  causa 
mors  el.  vita  dicunlur  esse  in  mantt  lingtue ; 
quia  linguae  est  viiamtueri,  vel  morti  ostitim 
palens  etamplum  aperire.  Nam  sicutin  genera- 
tione  hominis  cor  primo,  lingua  ullimo  perfi- 
cilur  :  sic  in  spirituali  regeneratione  cor  et 
voluntas  primo,  lingua  ultimoad  virtutem  for- 
matur  et  pcrficitur.Et  sicut  in  homine  cor  novis- 
sime,  lingua  primo  emorilur;ita  etiam  aniini 
mors  ab  ore  et  lingua  fere  incipit,  ac  in  volun- 
tate  desinit.  Jam 

Queeritur  primo  cujus  mors  et  vita  sit  in 
manu  lingua?,  an  loquentis  ,  an  audienlis,  an 
tertii  de  quo  loquitur. 

Primo ,  S.  Bernardus  omnes  hosce  tres  intelli- 
git,  cum  asserit  linguam  detractoris  tres  occi- 
dere  ictu  uno,  scilicet  loquenlem  ,  audienlem, 
et  terlium  cujus  fannc  detrahilur.  Audi  eum 
serm  de  triplici  cuslodia  manus,  lingua)  et  cor- 
dis  :  Numquid  non  viperea  est  lingua  ista  (detrac- 


A  SALOMONIS.  Cari.  XVTII. 

toris)  ?  Ferocissima  plane,  nimirum,  qua?  lant 
lelkaliter  tres  inficiat  flatu  uno.  Numquid  non  lan- 
cea  est  ista  lingua?  Profeclo  et  acutissima ,  quai 
tres  penetrat  ictu  uno.  Lingua,  inquit,  eorum 
gladius  aculus.  Gladius  equidem  anceps ,  imo  tri- 
ceps  est  lingua  detractoris.  Nec  vero  ejusmodi  lin- 
guam  ipso  etiam  mucrone  ,  quo  Dominicum  laltts 
confossum  est ,  crudeiiorem  dicere  verearis,  Fodtt 
enim  liac  quoque  Christi  corpus  et  membrttm  de 
membro,  riec  jam  examine  fodit,  sed  facit  examine 
fodiendo.  lpsis  qaoqae  nocentior  est  spinis ,  quus 
illi  tum  sublimi  capili  furor  mililaris  imposttit ; 
seueliamclavis  ferreis,  quos  sanctissimis  manibus 
illis  et  pedibus  consummatio  Judaica  iniquitatis 
inftxit.  Nisi  enim  hujus ,  quod  nunc  pungitur  et 
transfoditur ,  corporis  sui  vitam  iUius  vitis  corpo- 
ris  pratulisset ,  nttnquam  iilttd  pro  islo  mortis  in- 
jurue  ,  crucis  ignominicc  tradidisset.  Unde  adhor- 
lando  concludit  :  Sane  propterea  majorem  ei  di- 
ligentiam,  et  diligenliorem  custodiam  convenit 
exhiberi ,  quod  sit  jttxla  Scripturam  mors  et  vila 
in  manibus  linguo'.  Alioquin  si  soia  inesset  vita , 
nec  circumcisio  quidem  ei ,  sed  sola  mors  ,  edam 
abcissio  deberetur.  Nunc  vero  ponenda  nobis  ori 
rtostro  custodia,  et  oslium  circttmstantia?  labiis , 
ut  nec  vilalem  adiftcalionem  clattsttra  damnet 
aiterna,  nec  lethalis  pernicies  liberum  sortiatur 
egressum. 

Laertius,  lib.  5.  cap.  1,  narrat  Arislolelcm 
reprchendisse  Callislhenem,  coram  Alexantlro 
ninlta  indccenler  et  liberius  loquenlem ,  reci- 
tando  illud  Homeri : 

Talia  si  loquL»ris ,  non  multo  tempore  vives. 

Et  verus  fuit  vales  ;  nam  Callisthenes  ab  Alexan- 
dro  occisus  est.  Idem,  lib.  1.  cap.  9,  narratAna- 
charsin,  interrogatumquidin  homine  essetopli- 
nuun  et  quid  pessimum  ,  respondisse  linguam  ;: 
hac  enim  si  bene  utaris,  vitam  ;  si  male  ,  mor- 
tcm  libi  aliisque  accerses.  Huc  facit  proverbium 
Arabicum  :  Cave  ul  Ungua  feriat  collum  tuum ; 
multos  enim  perdit  intemperantia  linguae.  Deni- 
qtic  Bias  Amasi  regi  poscenti  e  victima  partem 
oplimam  et  pessimam,  protinus  misil  linguam, 
quodillaplurimum  affcrat  commodi  vcl  damni , 
tcste  Plutarcho  in  Convivio  septem  sapienlum. 

Secundo,  alii  accipiunt  mortem  el  vitam,  ac- 
tivam  loqucntis,  et  passiyam  audienlis.  Lingua 
enim  docloris,  consiliarii,  suasoris  conciliat 
vilam  praesentem  et  a^ternam  audienli,  si  bona 
et  salutaria  eum  doceat,  consulat  el  suadeat; 
mortem  vero,  si  prava.  Unde  Vatablus  explicat , 
q.  d.  Lingua  polestinterftcere  sermone  suo  ,  polest 
et  servare.  Huc  facit  expositio  Htigonis,  qui  sic 
partim  litteraliter  ,  partim  mystice  explicat , 
q.  d.  Lingua  delractoris,  calumniatoris,  falsi 
testis,  etc. ,  mortem  infertloquenti ;  vitam  vero 
ei  qui  patienler  ejtis  calumnias,  injurias  et  falsa 
testimouia  sustinet ;  augel  enim  ejus  patienliam 
et  merita ,  quin  et  subinde  viliuin  ejus  sanat. 
Afferl  Plularchus  in  Moral.  exemplum  cujusdam 
qui,  Promelheum  volens  trucidare,  ense  aperuit 
apostema  ejus  lethiferum,  itaque  ei  sanitalem 
et  vitam  pro  morte  prajter  intenlioncm  resliluit : 
Itas&pe,  inquit,  convicium  per  iracundiam  cou- 
jectum  ab  inhnico,  vitium  animivel  ignotum  nobis, 
vel  neglectum  sanat ;  et  ejtts  qui  mortem  inferre 
volebat ,  piaga  vilam  affert. 

Tertio  ,  alii  passim  accipiunt  mortem  ct  vitam 
loquentis,q.  d.  Loquens,  si  bene  et  prudenter 
loquatur,  sibi  vitam  ;  sin  male  et  iinprudcntcr , 


COMMENTABIA  IN  PnOVEBBl  \  SAI.OMOMS.   Cap.  3LVI1I. 


fiCl 


non  rnro  sihi  ipsi  morlem  concillat.  El  hoc  di- 
rncte    vldctur    Inlenderc    Solomon  ;    explicat 

.  :iim  cl   inCdlCUl    itl    <|i:oil    (li\il    \.    |u;m((I.    I> 

frttetu  oris  viri  replttbitur  venter  ejus,  <  t  g<  nimintt 
liihiorttm  ipsius  saturabunt  ttim.  Conscquenler 
lamen  et  0  pari,  \<i  siinili .  mortein  ct  viiom 
audienlium,  <t  eorum  de  qulbus  <  !8l  sermo,  in- 
lellige,  uti  <li\i  exS.  Bernardo.  Prwclate  sanc- 
uis  Cbrysost.  hom. u.  ad  bapiizandos,  lonio  5: 
w< <//</,  inquit  ,  ttttiusque  fiertis  linguaest,  tt, 
si  utriusque  est,  ftt  dontinttses.  Nam  <  t  gladius  in 
medio  iiositus ,  siquidcm  futrit  adversus  Itastes 
arreptus,  salutaris  accipienti  reperitur;  si  \>tvo 
ntis  visctribus  infttatur ,  mortttn  pnrparut 
////<  /v  nti ;  non  quia  talis  /'///  natttra,  sed  qttia 
tttentis  tale  consiliuw  esl :  ita  <i  lingtta  astimelur 
gladius  in  medio  pasitus.  Armetur  advfrsus  ,pec- 
ciiiu  itttt,  non  utt  fntiris  plagem  praparelur.  Kt 
iniiir  linguce  qualitattm  Dominus  exponens ,  ait : 
ll.v  vcrbis  tuis  justiltcuhtris;  tt  c.rvrrbis  titis  con- 
demnaberis,  Quia,  stfons  istc  sermomtm  puram 
aquani  sanctortm  verborum  scatur.ierit ,  ud  lo- 
quentis  justificaUoncm  confert ;  si  vtro  ex  illo 
uqua  f<  tidtt  pravorum  verborum  erttpt  rit ,  ad  cjits- 
tlcm  tUtiiuititioncm  condncct. 

Hinc  de  S.  ITancisco  iia  seribitBonavent.  c.  5. 
Vit;c  pjus  :  lu-ungt  licum  voltbai  it  fratribus  ob- 
servari  silentium,  nt  vidclicct  ab omni otioso verbo 
omni  tcmporc  ahstincrcnt  sollicile  ,  tanqttam  rcd- 
dilttri  in  dic  judicii  dc  hujttsmodi  rationtin.  Sed 
etsiquem  invenissel  fratrcmvcrbis  assuctum  ina- 
nibus ,  ucrittr  arguebat ,  tucitttrnilatem  rnodcs- 
tam,  ct  pttri  cordis  affirmans  cuslodiam,  ct  non 
modicam  esse  virttitem,  pro  co  tittod  mors  et  vila 
fere  dkuntttr  in  manibus  lingua  non  lum  ratione 
gustlts,  qititm  rulionc  loqttclte. 

Quasrcs  secundo  quas  sit  mantts  lingutv,  con- 
tinens  in  se  mortem  el  vilam. 

ITimo,  Salonius pee. manum  lingua;  ipsos  ser- 
mones  accipit ;  quoniam  iinusqubque,  inquit, 
<\  verbis  suis  condemnabilur ,  ani  ex  verbis 
suis  jnstifical)itur.  Cttr ,  inquit ,  dicilar  habere 
manas  tingtta ,  cam  munas  habere  nou  possit  ? 
Rcsp.  Metaphorice  dicltim  est ,  id  cst  per  trunsla- 
tionem  ,  qtiemudinodttm  venti  dicuntur  habere  pen- 
nas.  Mantts  enim  lingtia?  ipsa  vtrba  sunt ,  quibus 
aut  bene  loqttcndo  mcrctttr  vilam,  atit  mate  lo- 
quendo  meretur  mortcm.  Aliter ,  per  manus  scepe 
in  Scripltiris  sacris  opera  dcsignanlur,  ttt  illud  : 
Labores  munitum  luurumquia  mandttcabis.  lnma- 
nibus  lingiuv  dicit ,  id  est  in  operibus.  Opera  enim 
lingua?  sunt  coUoqida  bona  vcl  mula,  ex  quilas 
mors  nascilttr  attt  vila. 

Secundo,  alii  permanumaccipiuntpericuluiB, 
q.  d.  Mors  et  vila  est  in  manibus  lingua?  ,  id  est 
periclitatur  inlingua,  adeo  fragili ,  volubili  ct 
labili.  Siniili  enini  phrasi,  ait  Psaltes  psal.  118  : 
Anima  mea  inmanibus  meis semper ,  q.  d.  Anima, 
id  est  vila  mea,  in  summo  versalur  discrimine, 
perinde  ac  si  eam  manu  gestarem,  cuivis  obvio, 
etiam  hosti  eam  petenti  offerendam  ,  ut  eam  ad 
libilum  mihi  auferat  et  adimat.  Unde  Chahl. 
vcrtit :  Anima  mea  periclitatur ,  ac  si  in  sttperficie 
manttsmex  esset.  Et  Jephte  ait,  Judicum  12.  3  ; 
Posui  animam  meam  in  manibus  meis  ,  id  est  vi- 
tam  meam  certo  periculo  ,  ut  mihi  auferretur , 
exposui.  Sic  et  hic  vila  et  mors  dicuntur  esse  in 
manu  linguae,  ut,  quoties  illa  se  movet  et  volvi- 
lur  r  vita  et  mors  in  ea  volvi  et  periclitari  videan- 
tur. 

Tertio,   proprie  et  genuine    Auctor  Calenae 


Gropcorum,  Babbioi,  m  pagMDi  laiini  <  i  (  i.<  ei, 

per  manum   accjpiunl  jui .  I.  <  <  lleli  m  <  i  po.li  i 
lalem  ,  <|.  <l.  lu  |  <il<  slalr  i  l   BlbilliO  lil  :  <  OT  Vt>\  , 

sibi  aliisquc  \<i  \  ilam  \el  n  < ,  preul  il 

buei  it  ,  allerro":  quaie  lanla  «  -i  lingtiflB  dlclio 
ju>  <  i  polesias,  ut  pio  libilo  morlem  vel  viiam 
iki ii  laniuin  sihi ,  m  (l<i  aliis  irrogel.  I.ingua  crg  i 
biixi  quaal  viisa  necisque  in  omites  intperium. 
)ta  vid<  tiiiis  duas  leatium  linguoa  In  judicio  vel 
absoKcii'  \<i  <lainnai<'  icuin,  itaqiie  illi  vel  vi- 
laui    \<i    nioiiim    inl<ire.   HOC    601    lingUOB   i<i,r- 

iiuin,  amplum  utique  <i  vaslum.  Unde  \ucloi 
Catenae  (.lareoruni  verlil  :  Uori  el  <//</  in  mavu 
<t  polettate  tinguajsunt  sita  ;  qttotquoi  dominon- 

Inr  ttlttts  ,   frttttus   c/f/.s  <  oint  iliiit. 

Synibolice ,  Ilugo  pep  manum  lingute  accipil 
0|Ki  alioneni ,  el  opeia  linguae,  iil  est  veibis 
respondenlia  :  Mors  <t  oita  in  manu  linguct  :  /// 
seimonis;  inquit,  operatiotte  mors  damonum ,  et 
vi ta  littcUum  ;  num  si  prtiilica/orcs  munitm  ori  utl- 
jmtgcrcnt  ,  idest  fuctrenl  quoddoccrcnl ;  pcccuto- 
rcsjtim  emortui redivivi  exsurgevent ,  et  damoni 
c.v  tulvtrso  velut  emorlai  lahcscerenl. 

QUJ  DJLIGINT  EAM  ,  COMKDK>T  FHOCTV8  EJUSi  ] 
Primo,  Valablus  hoecde  lingua  tam  mala,  quani 
bona  accipii,  q.  d.  Linguaces  qui  amant  gau- 
(!<i)i([uc  garrire ,  ac  proclives  sunt  ad  loquen- 
(lum,  lii  ederc  solenl  fruclus  ex  sermone  vel 
bono,  vel  malomunanlcs,  uli  dixi  vcrsu  piicce- 
denli. 

Melius  alii  banc  partem  arctant  ad  linguam 
bonam  ,  q.  d.  Qui  diligunt  sc  suamque  linguam, 
ideoque  ejus  volubilitatem  frenant,  ac  sermones 
suos  prudenter  mocleranlur ;  hi  comcib-nl  fructus 
ejus,  id  esl  bonae  el  ptudenlis  suae  elocutiOnis 
copiosum  frucium  et  praimia  rclerent.  Unde 
Sepluag.  vertuni  :  xpetimivrec,  \Aes\,q.ui  contincnt , 
coerccnt ,  dominantur  lingtta?  suai,  fructibus  ejus 
vescentur.  Et  R.  Salomon  sic  explicat  :  Qui  tin- 
guam  suum  umut  divinisque  luitdibus  assuescit, 
illius  fiuctibtis  vescilttr ,  duni  adltttc  vilm  curccrc. 
cohibetur.  Quisquis  cnim  dc  Deo  loquilur,  sanc- 
titatem  et  vitam  ,  imo  divinilalem  aliis  inbalai, 
juxla  illud  S.  Dionysii  de  Ccelesli  liierarcl)ia,c.  2, 
ad  Timolbeum  :  Tu  aulem,  6  (ili,  divina  dicendo 
divinus  efficere  ,  et  alios  divinos  effice. 

22.  QUI  1NVEMT  MOUEREM  B0N4M,  INVENIT  BO- 
NXJM,  ET  IIACRIET  JUCUi\DITATEM  A  DOMIKO.  ]  Hebr. 

Eleduceta  Domino beneplacilumvvlbenevole^ntiam ; 
Aquila  ,  Syrus  et  Tbeodot.  eu<5oxe«v,  id  est  gra- 
tiam ,  bencptncitum  ;Sepluag.  Qui  invtnit  muiie- 
rem  bonam,  invcnit  x^iras,  id  esl  gratias;  et  ac~ 
cepil  a  Deo  hitarilatem ;  Chald.  Qui  invenit 
mttlieran ,  invenit  bonum,  et  suscipit  voluntatem 
suam  d  Deo.  T6  bonam  non  est  in  Hebraeo,  sed 
subinielligitur  ;  includilur  enim  in  voce  "fs 
isscha,  id  est  mulier,  sive  uxor  non  quaelibet, 
sed  virilis,  sive  virago:  ab  W>H  is  enim,  id  e.^t 
vir,  dicitur  TWH  isscha,  quasi  vira  seu  virago, 
Genes.  2.  23.  Unde  Scholiasi.  verlit :  qui  invenit 
uxorem  uiilem,  qualem  describit  Salomon  cap. 
31.  Bona  ergo  mulicr  hic  vocaiur  non  lanlnm 
casta  ,  fida,  mansuetaet  obediens,  sed  et  virilis  , 
id  est  sedula,  strenua,  induslria  in  alcnda  et 
regenda  familia. 

Verbum  invenit  significat  rem  raram  esse  mu- 
lierem  bonam,  pula  viraginem,  ac  proinde 
magno  sludio  el  cura  vesiigandam.  Multi  enim 
quaerunt  uxorem  pulchram,  alii  nobilem,  alii 
opulenlam,  pauci  bonam  et  virilem,  quod  ta- 
mcn  praecipue  qiuxrendum  est,  et  paucis  ob- 


502  COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XVIIT. 


lingit.  Mulier  enim,  fiatura  sua  fragilis,  est  cupi- 
da,  pigra,  dicax,  procax,  fallax.  maligna,  adeo  ut 
Ecclesiaslic.  cap.  25.  26.  dical :  Brevis  omnis  ma- 
lilia  super  maliiiam  mulieris.  Celebre  est  illud  So- 
craiis  dicentis  iria  se  mala  assecutum  :  Gramma- 
ticam ,  paupcrtatem  et  perniciosam  uxorem  : 
duo  priora  se  jam  effugisse ,  terlium  effugere 
non  posse.  Ita  Anlonius  in  Melissa  parte  2.  serm. 
?>(\.  El  illud  Menanclri  :  Vxorest  malum  necessa- 
rium;  secundo,  to  invenil  nolat  forluitum  quid 
esse  uxorem  bonam;  quae  enim  cerlo  consilio 
nanciscimiir,  dicimur  sumere  vel  accipere;  quae 
vero  forluilo  obveniunt ,  invenire  ;  praeserlim 
quia  mulieres  omnes  ,  anlequam  in  uxores  du- 
cantur ,  osiendunt  se  bonas  ,  generosas  et  ama- 
biles,  leguntque  suas  iras ,  cupiditales,  olia  et 
vilia  :  al,  postquam  duclae  sunt,  ea  exerunt. 
Quare  si  quis  in  bonam  incidat,  forlunam  bo- 
nam  naclus  esl;  terlio,  t6  invenit  innuil  bonam 
mulierem  esse  soilem  bonam,  quam  Deus  pro 
libilo  dat  cui  vult;  Deusenim  cuique  suam  sor- 
temel  foilunam  dispensal  et  admetitur.  Quare 
a  Deo  cuique  uxorem  ducere  volenli ,  sorlem 
hancbonam  assidue  postulandam  esse.  Nam,  ut 
ait  Ecclesiast.  c.  26.  3  :  Pars  bona  mulier  bona  ; 
in  parte  timentium  Deum,  dabitur  viro  pro  factis 
bonis. 

Nota  to  invenit  bonum,  scilicet  singulare,  ra- 
rum  et  eximium  ;  bona  enim  mulier  pacem  , 
amorem  et  fidem  colit  cum  marilo,  familiam 
provide  elfrugaliter  adminislral,  proles  boneste 
probeque  educat,  ;ideoque  ab  ipsa  pcndet  fami- 
liae  lotius  concordia  ,  prospeiitas  et  salus.  Unde 
Septuag.  verlunl  :  Invenit  charites ,  id  est,  gra- 
tias ,  boc  est  copiam  gratiarum.  Unde  Homerus, 
leste.Seneca,  lib.  1.  de  Benef.  cap.  3,  cbarilem 
unam  coujugiocopulavit,  quasi  conjugio  praesi- 
denlem,  eamque  vocavil  Pasilheam ,  id  est  om- 
nem  deam  ,  quod  omnium  deorum  et  dearum 
dona  confluanl  in  matrimonium,  ubi  vir  bonus 
el  uxorbona  in  unum  conspiranl.  Rursum  inve- 
nil  Ckarites ,  quas  Genliles  dixerunt  esse  tres  et 
Horarum  sorores  ,  quod  tres  lemporis  differen- 
lias  complectanlur ,  nimirum  bona  uxor  stabi- 
Jem  afferl  marilo  graliam  el  amorem  ,  qui  nullo 
tempore  vel  casu  languescit,  sed  lempore  durat 
et  fervet.  Porro  Auctor  Calenae  Graecorum  :  Gra- 
lias  hicvocut,  ail,  progressns  quos  facil ,  bonas- 
que  familia  quam  curut  actiones.  Gratiae  ergo 
quas  in  familiam  inducit  bona  uxor  sunt  incre- 
menia  opum,  annonae,  pacis,  concordiae,  pro- 
bilatis  et  virtulum  omnium,  adeoque  omnis 
Iseliliae  et  jucunditatis.  Unde  recle  dixit  Plular- 
cbus  graliam  esse  matrem  jucunditalis.  Exem- 
pla  mulierum  bonarum  suggerit  Plularcbus, 
iib.  de  Virlulibus  mulierum.  Huc  facit  quod 
uxor  bona  et  proba  saepe  bonum  et  probum  efli- 
ciat  virum,juxla  illud  S.  Pauli,l.  Coriniii.  7: 
Sanctificatus  cst  vir  infidelis  per  mulierem  fidelem. 
Causam  dalS.  Cbrysosloinus,  homiliaG.  in  Joan- 
\\em  :  Nilril,  ait,  potenlius  muliere  bona  ad  in- 
struendum  e.l  informandumvirum ,  quodcumquevo- 
luerit ;  neque  tam  leviter  amicos,  neque  magistros, 
ncque  principes  patietur  ut  conjugem  admonentem 
atque  consulentem.  llabel  enim  voiupl atem  quam- 
dam  admonitio  uxoria,  cum  plurimum  amet ,  cui 
consulit.  Multos  possum  afferre  viros  asperos  et 
immites  ,  per  uxorem  mites  redditos  et  mansue- 
tos  ;  ipsaenim  mensa,  lecto ,  fdiorum  communi- 
catione  ,  dicendis  ,  tacendis ,  ingressu,  auditu , 
cxitu  el  aliis  pluribus  cum  tnariio  communicans  , 


et ,  ut  corpus  capili  conjuncta,  si  prudens  erit  et 
diligens ,  omnes  vincet. 

Sic  S.  Ceecilia  convertit  Valerianum  sponsum  , 
Clotildis  Clodovaeum  ,  S.  Helena  Constantium 
patrem  Constantini  Magni ,  etc.  Huc  facit  illud 
Euripidis  apud  Stobaeum  serm.  65: 

Domiperdam  enim  virum  prohibet  uxor 
Bona  ,  ei  conjuncta  ,   et  servat  domum. 

Salomonem  secutus  Siracides  mnlta  in  hanc 
sententiamcongeritEccl.  26.  v.  1.  2.  3.  16.  18.  19. 
Myslice  ,  R.  Levi  per  uxorem  bonam  accipit 
sensum  obedientem  rationi  ,  id  est  marito  ; 
quod  summum  est  hominis  bonum  :  Cujus  , 
ait,  facultates  animiita  in  ordinem  redactasunt, 
ut  subjeclx  principibus  servianl  ,  easque  amore 
complectantur  ,  cum  nimirum  menli  omni  conalu 
suam  operam  prwslent  ,  kic  bonum  adeptus  est  ; 
ila  enim perfeclamviri  absolutionem  consequetur , 
et  qiuv  cupiebat ,  oblinebil  d  Deo  ,  singulari  pro- 
videnlia  liujusmodi  viri  rebus  consulente. 

ET   HAUniET  JUCILNDITATEM   A    DOMINO.   ]  NOSler 

legit  p2i"l  veiaphec  ,  id  est  et  hauriet  ,  jam  alio 
puncio  per  vau  conversivum  legunt  pS^l  vaia- 
phec  ,  id  est  et  hausit ;  utrumque  verum  ,  et 
eodem  redit,  q.  d.  Qui  invenit  uxorem  bonam 
per  eam  hausit ,  haurit,  etcontinue  jugiterque 
haurietomne  beneplacilum  ,  ut  habent  Hebraea  , 
idest,  omnebonum  desiderabile,  omnem  gra- 
tiam,  indeque  omnem  felicitalem  etjueundila- 
tem  a  Domino  ,  ut  sibi  videalur  esse  in  para- 
diso  ,  agereque  vitam  Adami  et  Evae  primorum 
conjugum  in  stalu  innocenti;e.  Addit  to  d  Domi- 
no  ,  ut  significel  primo  bouam  uxorem  esse 
singulare  Dei  donum  ;  secundo  ,  Deum  per  bo- 
nam  uxorem  quasi  per  inslrumenlum  et  cana- 
lem  ,  fonlem  bonorum  elgraliarum  in  maritum 
et  familiam  emanare. 

Myslice ,  haec  adaptes  B.  Virgini  ;  ipsa  enim 
omne  bonum  invexit  non  lanttim  in  familiam 
Josephi ,  sed  el  in  universam  Ecclesiam  totum- 
que  orbcm  ,  tum  per  se  ,  tum  per  filium  suum 
Christum.  Unde  de  ea  vere  cecinit  Poeta  : 

Nec  genitrice  tua  (  6  Chrisle  )  fecumiior  ulla  parentum  ; 
Tot  bona  partum  quae  dedil  una  suum. 

QUI  EXPELI.IT  MUMEREM   BONAM  ,    EXPELLIT  BO- 

NUM  (Sepluag.  bona  ,  scilicet  omnia  jam  dicla) ; 

QUI  AUTEM  TENET  ADULTERAM  ,   STULTUS  EST  ET 

impius.  ]  Hic  vcrsus  non  est  in  Hebraeo  ,  nec  in 
Lalinis  Coinplut.  ;  transcriplus  esl  ex  Septuag. 
qui  illum  e  priori  versu  per  necessariam  conse- 
quenliam  elicuerunt.  Si  enim  mulier  bona  est 
bonum  viri  et  familiae,  ergo  qui  ejicit  eam  , 
ejicit  a  se  et  a  familia  bonum  :  Qui  aulem  tenet 
adulteram  ,  stuttus  est  et  impius  ;  stultus ,  quia 
slolide  adullerium  uxoris  vel  non  adverlit ,  vel 
palitur  et  dissimulat  cum  gravi  nominis  sui  in- 
famia  ,  ac  prolium  injuria  et  damno.  Impius  , 
quia  adullerium  uxoris  eam  relinendo  probare 
el  fovere  videtur  ,  ilaque  matrimonii  sanctita- 
tem  sacrilege  violat.  Hoc  maxime  verum ,  cum 
maritus  adulteram  lenet  ,  dando  ci  facullalem 
impure  vivendi ,  vel  ul  ejus  inconlinenli;£  satis- 
faciat ,  vel  ul  ejus  proslilutione  quaestum  cap- 
let ,  quod  esl  lenocinium  ;  talis  enim  est  leno 
et  adulter  uxoris  suae.  Mulieri  bonaj  el  virili  op- 
ponit  adulteram  ,  quia  adulterium  mala  omnia 
secum  vehit.  Adultera  enim  est  impudens  ,  in- 
famis,  litigiosa  ,  superba  ,  prodiga  ,  opesque 
marili  cum  adtilleris  prodigit  et  consumit ;  de_ 


COMMKNTAMA  IN  PHOVKHDIA  SALOMONIS.  Cap.  XVIII. 


m 


nique  marilum  ,  prolei   cl  ie  ipiam  evertit. 

iijnc  palel  li.mc  Salomonli  lanclionem  de  di- 
mitumda  adultera  non  laolum  esse  cousilii  , 
scd  el  prascepli ;  marilui'  enim ,  lioc  iramgre- 
diens  ei  aduileram  relinem  ,  vocaturboc  ioco 
moii  lantiini  slullua  ,  scd  et  impius  ,  et  ,  ut 
s.  Chrysosl.  lcgll,  tnjustus.  Rationemdatianctui 
Chrysoil.  hom.  23.  c\  varili  in  Mallb.  locii  : 
/Von  ergo  ,  ail,  qul  dimittit  mttchatur  ,  ledqui 
alteram  ducit ;  imoautem  iicut  crudelu  est  ,  at- 
que  iniquus  </«<  castam  dimittit  :  sic  etiam  fatuus 
est  atque  injustus  ,  qui  relinet  meretricem  ;  >ui»i 
patronus  turpiludinu  est ,  qui  c> imen  celul  uxoru, 
Et  S.  Hicron.  in  illud  Mattii.  cap.  19  :  Quicumque 
dimisci  it  UXOrem  suam  ,  nisi  ul>  cattsam  fuaiica- 
tionis,ct  aliam  dttxcril ,  uuvi liatur.  Sola  fornica- 
tio ,  ait ,  est  quat  uxoris  vincat  a/fectum ,  imo  cum 
itla  nnam  carncm  in  aliam  diviscrit  ,  et  se  forni- 
cationc  separaverit  d  marUo  ,  nojn  debet  teneri , 
ne  virum  quoqtic  sttb  maledicto  faciat ,  diccnle 
Scriptura  :  Qui  tcnct  adttltcram  ,  staltus  alque 
impius  cst.  Quae  verba  Iranslata  suni  in  Jus 
Canon.  et  babenturSS.  qn.  1.  cap.  2  :  Dixit  Do- 
minus.  EtS.  lsiclor.  lih.  de  Oflicio  Eceles.  cap.  19. 
ait  :  Solum  ,  ul  ail  S.  Ilicron.  adulterium  csl  quod 
tt.roris  vincal  affcctum  ,  imo  cum  itla  tinam  car- 
nem  in  aliam  diviscril  ,  et  sc  fornicatione  separa- 
vcrit  d  marito  ,  non  dcbct  leneri ,  ete.  Acccdit 
qnod  maritus,  rctincns  adnllcram  ,  del  scanda- 
Inm  loli  <  iviiali  vel  reipnbl.  Qnocirca  niollis  et 
effeminata  fuit  vox  M.  Anionini  linp.  qna  lior- 
tanlibns  aniicis*  nl  Fanstinam  adnltcrani  rcpn- 
diaret,  si  nollet  occidcrc,  respondil  :  Si  uxo- 
rcm  dimittimus  ,  reddamus  et  dotem.  Dolis  no- 
mine  signans  imperium  ,  quod  i»  socero  , 
volenie  Adriano  Imp.  adopialus  acceperat :  ita 
.lulius  Capilolinus  in  Vila  ejus.  Inlellige  b;cc  de 
adultcra  impoenilente  ,  el  in  adullerio  persevc- 
ranle.  Nain  si  poenilenlem  Magdalenam  suscepit 
Cbrislus  ,  cur  et  suam  non  recipial  maritus  ? 
Eisi  enim  rigido  jure  cam  ream  mortis  pcragere 
qucat ,  lamen  clemenlius  el  Cbristianae  pictati 
conformius  facicl  ,  si  ei  noxam  condonet.  lta 
S.  August.  lib.  2.  ad  Pollenl.  de  Aduller.  conjtig. 
cap.  6. 

Mystice,  Auctor  Calena;  Grrec.  per  adulleram 
accipit  erroneam  doclrinam  ,  qualis  est  astro- 
logorum  judiciariorum  ,  magorum  ,  baeretico- 
rum,  item  maliiiamet  improbilalem.  Ilaecenim 
dimitlenda  procul(|ue  arcenda  sunl. 

2.3.    CUM  OBSECRATIONIBUS  LOQUITUH  PAUPER  ,  ET 

mvES  effabitur  rigide.  ]  Hcbr.  Obsecrationes  lo- 
quiturpauper  ,  et  dives  respondcbit  forlia  ,  id  est 
dtira ;  Cbald.  Deprecaliones  vel  preces  loquitur 
pauper  ;  Syrus  :  Mollia  loquitur  et  lenia  verba  ; 
R.  Salomon  :  Pauper  loquilur  supplex  ,  Ucet  dives 
dura  respondeat  ;  Abcn  Ezra  :  Cum  aliquid  d  di- 
vite  pauper  poslulare  vult  ,  shnplici  sermone  uti- 
tur ,  dives  respondet  sava  rigidaque  verba.  Primo 
igilur  et  proprie  ,  haec  gnome  spectat  ad  pau- 
peres,  qui  suppliciter  quid  poslulant  a  divitibus, 
qui  pra3  avaritia  vei  faslu  iis  luinida  et  dura 
respondent ,  ut  babent  Hebraca  ;  pauperlas  enim 
facithumilemet  supplicem  ;  divitiae  vero  faciunt 
superbum  et  rigidum.  Secundo,  generalius  eam 
exlendas  ad  pauperes  et  divites  non  inter  se  , 
sed  cum  aliis  quibuslibet  colloquenles.  Pauper 
enim  ,  ulpote  egens  et  inops  ,  ubique  timidus 
timide  et  suppliciter  loquilur  ;  dives  vero  opi- 
bus  abundans  et  praefidens  ,  ubique  tumidus 
spiral  faslum  :  quarc  imperiosc  agil  el  loquitur. 


N;un  ,    ul  ail  AugMSt.  :  POWIO  innasriliir  vrrniis  ; 
r<  rmis  divitiarum  est  superbia.  Porro  l\.  L*vl  cen 
sel  l)83C  dici  a(l  piiupirlalis  <l  biimilil.il  is  CODl- 

mendalionero  ,  quod  humili  »uo  icrmoue  om- 
ninni  graliam  pmereatur  ,  aique  ad  diviliarum 
el  superbiwdeleilationeui ,  quod  duiii  respomii 
omnei  a  le  ivertal  el  iniut. 

Denlque  H«'<la  hanc  gnomen  extendil  ad  pau- 
peics  et  divilei  ,  cum  Deuui  oranl  cl  allo(|iiun- 
tur  :  pauper  enim  supplcx  pclil  a  Deo  libl  fieri 
gratiam  ;  <ii\<s  vero  rigkie  poilolal  quati  jurc 

silii  dtbilum  ,  uli  Piililicaiius  paupir  iiuiitis 
orabatdicens  :  Dcus,  propilius  esAo  miki  peccatorif 

Pharisaeus  vero  viilulibus  se  divilein  asstHHaua  : 
Cratitts  ,  ail  ,  libi  a^o,  Doininc  ,  qitia  non  siim 
sicitt  avteri,  elc.  Eucoe  18  :  llumiles  spiritu  ,  ail 
Beda  ,  humililer  Deum  adorant  ,  ut  Boangetieus 
ilte  Publicanus  ;  supcrbi  mcrita  stta  jaclant  ,  ut 
Pharisseus. 

Salomonem  seculus  Siracides  Eccl.  13.  l\\  Di- 
r/ s  ,  ait,  injuslc  egit  ,  ct  frcmet  ;  paupcr  aittem 
lastis  laccbit.  Vide  ibi  dicla.  Senlcntia  eigo  haec 
taxat  divitum  duritiem  ;  pauperei  vero  solatur 
cl  monet ,  ut  eam  simili  scrmone  lenianl  ,  ila- 
que  abcis  impelrent  quod  poslulanl.  Nec  mircn- 
tur  pulentque  id  quasi  novum  vcl  rarum  sibi 
solis  licri  ,  cum  hic  sit  communis  mos  divilum 
dixiiiis  quasi  innalus  ,  cx  eisque  naturaliler 
quasi  resultans  ,  sicut  ex  lonitruo  resultant  ct 
dissiliunl  saeva  iulmina  :  Obsecrationes  ergo  lo- 
quilur  pauper ,  q.  d.  Quidquid  paupcr  loquitur, 
ila  modeste ,  exililer  ,  humiliter  loquiiur,  ut 
non  tam  verba  quam  obsecrationes  promere  , 
nec  lam  loqui  quam  obsecrare  videalur.  Igilur 
paupcr  loquitur  mellea  ;  at  dives  dura  et  saxea 
verba  respondet ,  ut  non  tam  verba  loqui  quam 
lapides  el  adamanti^s  ,  imo  tonitrua  et  fulmina 
vomere  el  jaculari  videatur. 

26.    VlR  AMABIUS  AD  SOCIETATEM,    MAfilS  AMICUS 

RRlT  quam  frater.  ]  Hebr.  Vir  amicorum  ad 
amandum  (  vel  polius*,  ail  Baynus,  ad  amican- 
dtun  scilicel  aplus  faclusque  est  ,  nimirum  pro- 
clivis  ut  amicitiam  exerceat  ,  seseqae  prozbeat 
amicum  (  et  est  amans  adha^rens  prm  fralre ,  vel 
magis  quctm  frater.  Unde  in  Vulgala  provir  ama- 
bilis  ,  Compl.  et  alii  multi  legunt ,  vir  amicabi- 
lis ;  idque  paulo  significaniius  est,  magisque 
respondet  Hebraeo  ,  et  Sepiuag.  qui  vcrtunt: 
Vir  amicorum  ad  amiciliam  ,  et  esl  adhcerens 
super  fratrem  ;  id  est  ,  ut  clare  vertit  Auclor 
Calen;e  Graec.  Vir  ad  amicitiam  propensus  con- 
stantitts  colet  amicitiam  qudm  frater.  Jam 

Primo  ,  Chald.  sic  vertit  et  exponit  :  Sunt  so- 
ciiqui  associantur  ,  et  est  amicu$  magis  adharens 
qudm  frater  ;  el  Syrus  :  Sunt  amici  qui  sunt  ami~ 
ci ,  et  est  amicus  qui  magis  adhcerel  qadm  frater, 
q.  d.  Mulli  sunt  socii  et  amici  ;  at  singularis 
amicus  et  socius  est  qui  magis  amat  et  juvat 
quam  frater. 

Secundo  ,  Tigurina  verlit  :  Vir  aptus  amici- 
tias  ,  el  cui  cordi  est  amicilicun  coiere  ,  plus  amat 
et  firmius  adhxret  qudm  fraler. 

Terlio  ,  Vatablus  :  Vir  amicorum  (  supple  par 
est  )  ut  prastet  se  amicum  ,  cum  sit  qui  diligil  , 
conjunclior  fralre ,  id  est  ,  vir  qui  mutlos  habet 
amicos  ,  debet  se  iliis  prastare  amicum  ,  ttt  eos 
in  amicitia  relincat  ;  nam  amici  superant  fratres 
amicilia. 

Quarto,  R.  Salomon  ,  q.  d.  Cum  quis  sibi 
amicos  assidue  conciliat  ,   forte  lempus  crit . 


504  COMMENTARIA  IN  PROVEIi 

quo  iis  Indigeat  ;    qui  quidem  praeslo  erunt , 
m.igisque  opitulabuulur  quatn  fralres. 

Quinto,  Atoen  Ezra,  q.  cl.  Vir  amicilie  amicos 
amore  complecleLtir  ,  ut  secum  amiciliam 
ineani  ei  associentur  ;  nam  amicornm  aliqui 
majori  necessitudine  obslringuntur  quam  frater. 

Haec  omnia  fere  eodem  redeunt.  Sensus  ergo 
est,  q.  d.  :  Vir  amabilis  vel  amicabilis ;  Hebr.  Vir 
amicorum ,  idest,  vir  am.ms  et  sLudiosus  ami- 
eitiae,  qui  vel  a  uatura  vel  a  virlute  natus  el 
iactus  videlur  esse  ad  socielalem  et  amicitiam  , 
qui  lotus  viJeiur  esse  amor  ,  benevolentia  et 
beneficenLia  ,  hic  uliq.ua  magis  amicus  erit ; 
Hebr.  magis  ainans  crit  ,  magis  diliget,  magis 
opilulabiLur  quam  frater.  To  ergo  amibilis  non 
lantum  passive  ,  sed  el  aclive  accipitur  ,  q.  d. 
qui  amalur,  qui  amal  ,  ac  suis  officiis  sibi  de- 
vincilet  amicat  omnes.  Raiio  a  priori  est,  quod 
sicut  caloris  proprium  est  calefacere  ,  sic  ami- 
eitiaj  el  amoris  proprium  sit  amare  ,  ac  bene- 
licentiai  benefacere.  Quare  amicus,  conflalus  ex 
amore  et  beneficenlia  ,  non  poleril  non  amare 
et  benefacere  ,  cum  s:cpe  consanguineorum  et 
fratrum  quoque  gratia  rara  sil  ,  ut  ait  Poeta.  Hi 
enim  saepe  se  suaque  magis  speclant  commoda 
quam  fralrum. 

Significatergo  hxc  gnome  vim  veroe  amicitiae 
non  cujuslibeL ,  sed  singularis  et  eminenlis  at- 
que  amici  qui  totus  benevolus  ct  officiosus  est 
(  ut  notarunt  Ghald.  Syrus  et  Aben  EzraJ ,  quod 
is  in  amore  et  officiis  seepe  aequet  vel  superet 
fratres  ,  ac  proinde  magnopere  talein  amicitiam 
qmercndam  esse  ,  ambiendam  ,  colendam  , 
omnibusque  modis  conservandam.  Potest  quo- 
que  vir  amicorum  accipi  vir,  qui  omnes  amicare 
multosque  sibi  amicos  facere  satagil. 

Talis  amicus  ,  imo  amicorum  rex  et  princeps 
nobis  est  Christus ,  qui  se  totum  amicis  ,  imo 
inimicis  ,  ut  eos  Deo  el  sibi  amicos  efficerel  , 
impendit  et  expendit  ,  de  quo  proinde  cairit 
Ecclesia  : 

Se  nascens  dedit  sociura  , 
Convescens  in  edulium  , 
Se  moriens  in  pretium  , 
Se  regnans  dai  in  praemium. 

Si  ergo  vcrum  amicum  quneris  ,  Cbristum  quae- 
re ,  qui  omnibus  deserentibus  le  non  deserel , 
nec  in  vita,  nec  in  morte,  uecin  lempore,  nec 
in  aeternitate  ;  sed  ubique  et  semper  tibi  aderit, 
leque  omni  bono  ,  omui  gratia  et  gloria  cumu- 
labit.  Quam  bene  sapiebat  anima  quae  dicebat: 
Mens  inea  in  Chrislo  fundata  est  et  solidatu! 
Chrislus  ergo  est  vir  amorum  ,  quia  vir  dolo- 
rum  ;  quia  sinedolore  non  vivilur  iii  amore  : 
In  pace  ergo  in  idipsum  dormiam  et  requiescam. 
Salomonen  secuti  sunt  Pbilosophi.  Gnomeest 
Menandri : Fratres,  putaveros  amicos.  Zeno,  in- 
terrogalus  quis  esset  amicus  ,  respondit  :  Alter 
ego,  quod  citans  Arislot.  lib.  Magnor.  Moral.  Est 
enim,  ait,  ut  dicere  solemus,  amicus  alter  ego. 
Idem  habel  Cicerodib.  de  Amicit.  Et  S.  Hier.  ad 
S.  Augusl.  ait  cumamico  quasicum  altero  se  esse 
loquendum.Made,  Pytbagoras,  tesle  Gicerone  loco 
jam  cilalo  de  Amicitia  ,  effici  volebal ,  ut  unus  flat 
cx  pluribus.  lgitur  affeclionem  fraternam  ,  qute 
post  parenles  maxima  est,  ajquat  aut  supeial 
amicitia  ;  est  enim  amicitia  velut  quasdam  fra- 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  XVIII. 

ternitas.  UndeValerius  Maviinus  ,  lib.  h.  cap.  7- 
initio  :  Contempleinur ,  ait,  nunc  amicilia;  vin- 
culum  polcns  el  pra>oalidum,  neque  idla  ex  parf 
sanguinis  viriirus  inferius ,  hoc  etiam  cerlius  et 
exploratius,  quia  iliai  nascendi  sors ,  forluituvi 
opui;  lioc  uniuscujusque  solido  judicio  incoacla  vo- 
luntas  contrakit.  llajw;  celerius  est  sine  repreken- 
sione  propinquum  accersere,  quam  amicum';  quia 
aitera  direptio  iniquUatis,  altera  utique  levilalis 
crimini  subjecta  est.  Cumenim  deserta  sit  futura 
vita  Iwminis ,  nutlius  amicitiai  cincla  prasidio  , 
lam  n?cessariam  subsidium  temere  assumi  non  de- 
bst  :  seni".l  autem  reclum  apprehensum  sperni  non 
convenit.  Acmox  exemplum  dat  Pyladem  el  Ores- 
lem,  quorum  alter  pro  altero  mori  voluit.  Unde 
illud  : 

Ut  praestem  Pyladem,  aliquis  mihi  prar.let  Oreslem. 
Hoc  noti  fit  verbis,  Marce  ,  ut  ameris ,  ama. 

Talia  plura  amicorum  paria  recenset  Plutar- 
chus  lib.  de  Amicorum  mullitudine,  utTheseum 
et  Pirilhoum,  Achillem  el  Palroclum  ,  Pylbiam 
et  Damonem,  Epaminondam  et  Pelopidam  ;  la- 
les  fuere  Nisus  et  Euryalus  apud  Virgil./Eneid.  9. 
Apud  Hebraeos  similes  fuere  David  et  Jouathas  ; 
apud  Graecos,  S.  Basilius  et  Nazianzenus. 

Qu.erit  S.  Tbomas  2.  2.  qu.  26.  art.  8.  utrum 
sanguine  conjuncti  juxta  ordinem  cbarilatis 
magis  amandi  sint  quam  caeteri  quavis  alia  ra- 
lione,  ut  amicitia  vel  militia  ,  devincti ;  ac  res- 
pondelaffirmalive,  eo  quodamicitiaconsaugui- 
neorumsit  naturalis  el  intima  :  nam  radicaliter 
fundaturinconjunclione  naturalis  originis,  cum 
amicitia  civium  fundetur.  tantum  incommunio- 
ne  civili,  el  amicilia  commilitantium  in  commu- 
nicatione  bellica.  OI>jicit  deinde  hanc  gnomc-n 
Salomonis  :  Vir  amicabilis  ad  socielatem  magis 
eril  amicus  quamfrater;  ac  respondet  iQuodquia 
amicitia  sociorum  propria  etectione  contrahitur  in 
liisquce  sub  nostra  eleclione  cadunt ,  pula  in  agen- 
dis  ,  pr&ponderal  hac  diiectio  dilectioni  consan- 
guineorum,  ul  scilicetmagis  cum  illis  consentiamus 
in  agendis.  Amicilia  tamen  consanguineoruvi 
est  stabilior  ,  utpote  naluratior  existens  ,  et  prce- 
vatet  in  his  qua?  ad  naturam speclant  ;  unde  magis 
eis  tenemur  iji  provisionenecessariorum.UbiFranc. 
Suarez,  seculus  Francisc.  de  Vicloria  ,  docel  pos- 
se  esse  lanla  amici  in  amicum  beneficia  ,  ut  li- 
ceat  eum  magis  amarequam  proprium  patrem  , 
a  quo  genitus  est,  vitamque  accepil.  Verumhic 
cavenda  invidia,  nefraler,  vel  paler  videns  sibj 
praeferri  amicum,  ei  invideat.  Unde  Hesiodus  : 

,/Equalem  fralri  caveat  fecissesodalem. 

Modum  quo  hac  in  re  invidia  caveri  queat  do- 
cel  Plutarchus  tract.  de  Fraterno  amore  sub  li- 
nem.  Salomonem  de  more  seculus  Siracides 
Eccli.  G.  11 :  Amicus ,  ait ,  si  pcrmanserit  fixus  , 
erit  tibi  quasi  cocequatis  ;  et  v.  15  :  Amico  fideti 
nulla  est  comparalio ,  etc.  Vide  ibi  dicta. 

Myslice  Beda  :  Vir  amahilis  ad  societatem,  jn- 
quit,  est  populus  Genlium,  qui  Cbristoet  Apo- 
slolis  credidil,  et  fidus  conslansque  usque  ad 
mortcm  et  martyria  adbaesit  prae  fratre  ,  id  est 
prae  populo  Judaeorum  ,  qui  fuit  cognatus  cl 
fratcr  Cbrisli  secundum  carnem;  sed  incredulus 
etrebellis,  Cbristum  cum  AposLoiis  perscculus 
esl  usque  ad  uecem. 


COMMLNTAftlA  IN  PflOVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  \IX. 


■ 


CAPUT  DEGIMUM  NONUM. 


SYNOPSIS  CAPITIS. 
Pauper  ambulans  in  simplicitate  prastat  diviti  insiimenti;  diviti^:  ADDUNT  AMIC08  ; 

NON  DKCENT  STULTUM  DELICI.X  ;  DOCTRINA  PER  PATIENTIAM  PROBATUR  ;  IRA  ET  HILARITAS 
RE6IS  ;  HULIBR  LITIGIOSA  J  UXOR  PRUDENS  DONUM  EST  DeI  ;  PIGRITIA  PARIT  SOPOUEM  11 
FAMKM  ;  CUSTODIKNS  LEGKM  CUSTODIT  ANIMAM  ;  FOENERATUR  DkO  QUI  MISERETUR  PAU- 
PERISJ  ERUDIENDI  SUNT  FILII  ;  AUDIENDA  CONSILIA  J  PAUPER  PRJESTAT  MENDACI  ;  TIM0R 
DOMINI  PARIT  VITAM  ;  PIGER  TORPET  ;  FLAGELLATIONE  IMPII  SAPIT  PIUS  ;  AFFLIGF.INS 
PATREM  ,  INFELIX  J  TESTIS  INIQUUS  RIDKT  JUSTITIAMJ  IRRISORIBUS  PARATA  SUP- 
PLICIA. 


f.lior  estpauper,  qui  ambulat  in  simplicilalc  sua,  quam  dives  torquens 
ilabia  sua  ,  et  insipiens.  2.  Ubi  non  est  scientia  animae,  non  esl  bonurn  : 
lel  qui  feslinus  est  pedibus,  olTendet.  3.  Slultiliabominissupplantat  gressus 
fejus  ,  et  contra  Dcum  fervet  animo  suo.  4.  Diviliae  addunt  amicos  pluri- 
imos  :  a  paupere  aulem  et  bi,  quos  babuit,  separantur.  5.  Testis  falsus 
/non  erit  impunitus  :  et  qui  mendacia  loquitur ,  non  eflugiet.  6.  Multi  co- 
'lunt  personam  potentis,  et  amici  sunt  dona  tribuentis.  7.  Fratres  bominis 
pauperis  oderunt  eum  :  insuper  et  amici  procul  reeesserunt  ab  eo.  8.  Qui  tantum  verba  secta- 
(ur,  nihil  habebit :  qui  autem  possessor  est  mentis ,  diligit  animam  suam,  et  custos  prudentiac 
inveniet  bona.  9.  Falsus  testis  non  erit  impunitus  ,  et  qui  loquitur  mendacia  pcribil.  10.  Non 
decent  stultum  deliciae  :  nec  servum  dominari  principibus.  1 1 .  Doctrina  viri  per  palientiam  nos- 
citur  ,  et  gloria  ejus  est  iniqua  prsetergredi.  12.  Sicut  fremilus  leonis  ,  ita  et  regis  ira  :  ct  sicut 
ios  super  herbam;  ita  et  hilaritas  ejus.  13.  Dolor  patris  ,  filius  stultus :  et  tecta  jugiter  perstil- 
lantia,  litigiosa  mulier.  14.  Domus  et  diviliae  dantur  aparentibus  :  a  Domino  aulem  proprie 
uxor  prudens.  15.  Pigredo  immittit  soporem ,  et  anima  dissoluta  esuriet.  16.  Qui  custodit 
mandalum  ,  fustodit  animam  suam  :  qui  autem  negligit  viam  suam ,  mortificabitur.  17.  Fcene- 
ratur  Domino,  qui  miseretur  pauperis;  et  vicissitudinem  suam  reddet  ei.  18.  Erudi  filium  luum, 
ne  desperes  :  ad  interfectionem  autem  ejus  ne  ponas  animam  tuam.  19.   Qui  impatiens  est  , 
sustinebit  damnum  :  etcum  rapuerit,  aliud  apponet.  20.  Audi  consilium,  et  suscipe  disciplinam, 
ut  sis  sapiens  in  novissimis  tuis.  21 .  Multae  cogitationes  in  corde  viri  :  voluntas  autem  Domini 
permanebit.  22.  Homo  indigens  misericors   est ,    et  melior  est  pauper  quam  vir  mendax. 

23.  Timor  Domini  ad   vitam  ,  et   in  plenitudine  commorabitur  absque  visitatione  pessima. 

24.  Abscondit  piger  manum  suam  sub  ascella ,  nec  ad  os  suum  applicat  eam.  25.  Pestilente 
llagellato  slultus  sapientior  erit;  si  autem  corripueris  sapientem,  intelliget  disciplinam.  26.  Qui 
alTIigit  patrem,elfugatmatrem,ignominiosusestetinfelix.  27.Noncesses,fili,  audire  doctrinam, 
ncc  ignores  sermones  scientiae.  28.  Testis  iniquus  deridet  judicium,  et  os  impiorum  devorat 
iniquitalem.  29.  Parala  sunt  derisoribus  judicia  ,  et  mallei  perculientes  slullorum  cor- 
poribus. 


1.  Meliorest  pacper,  qui  ambulat  in  simplici- 
tate  (Syrus,    in  innocentla)  sua  ,  quam  dives 

TORQUENS  LABIA  SUA,   ET  INSIPIENS.  ]  Melior,  tUHl 

clhice,id  estjustior,  innocenlior,  sanctior  ; 
Inni  physice  ,  id  est  praestantior,  quia  quietior 
<'t  sapientior.  Pro  in  simplicilate  suoj  hebr.  est 
'Dnti  betttmmo,  idest  integritate  vol  perfectione 

COBNEL.    A    I.APIDE.      TOM.    III. 


sua.  Sicsaepe  alibi  an tam,  id est  simplex,  voca- 
turvir  sincerus,  doli  malique  expers,  integer  ct 
perfectus,  ut  cum  Job  vocatur  vir  simplex  et 
rectus,  id  est  perfectus,  Job.  1.  1.  Pro  torquens, 
liebr.  est  "CDVickes,  idestperverlens.depra  vans. 
Unde  Sepluag.  vertunt  o-totZloi ,  id  est  tort  uosus, 
qualis  est  vafer  el  astulus.  Igitur  Septuag.  Com- 

64 


506  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIX. 

plul.  (nam  in  Romanis  hic  versus  cl  duo  se-     doloset  frautles  se  in  iunuensum    locuplclnnt. 
quenies   desideraniur )  sic  habent:  Melior  est     llli  enim  habeni  bonam  conscientiam,  ideoquc 


mendicus  ambulans  in  simplicilate  sua ,  qudm 
perversus  tabiis  suis,  et  ipsestullus;  Pagnin.  quam 
perversus  propler  labiasua,  quieststultus;  Valabl. 
qudm  qui  prava  tabia  habet ,  et  slultus  est ;  Sy- 
rus  ,  quiun  slultus ,  cujtis  vice  pravrs  sunt ;  Cbald. 
qudm  ille  qui  pervertil  vias  suas  ;  ipse  est  stultus. 
Vox  enim  dives  non  est  in  Hebraeo,  nec  in  Graeco 
Complul.  unde  nonnulli  codices,  ac  ex  iis  Jan- 
senius  eam  a  textu  Lalino  expungit,  sicquc 
explicat,  quasi  pauper  non  opponalur  divili , 
sed  lorquenli  labia  sua,  qui  est  stultus  ,  q.  d. 
MeHor  estpauperlas  quam  stultitia  ;  quia  pau- 
pertas  consislil  et  facile  associalur  cum  sa- 
pienlia  et  integritale  vitffl  :  contorsio  vero  ,  id 
est  depravalio  labiorum  ,  cum  ea  consistere  ne- 
quit,  sed  est  insipienlia  et  pravitas.  Nam  con- 
lorquens  labia  est  is  qui  non  sincere  agit,  sed 
verba  componil  fallacia,  quibus  decipial ,  cum 
aliud  corde  geral,  aliud  ore  promat.  Melior  est 
ergo  pauper,qui  simplicitcr  etinnocenter  vivit, 
quam  contorquens  labia  ,  qui  plenus  est  dolo  : 
iiicenim  hominem  dolosumct  pcrversum  efli- 
cit.  Verum  Auctor  Catenae  Graec.  Beda  el  Codi- 
ces  Romae  emendati  legunt  -b  dives  :  sic  enim 
clara  est  anlithesis  inler  divitem,  sed  simplicem 
et  sincerum,  ac  divilem,  sed  depravanlem  ser- 
mones ,  el  dolosum. 

Sensus  ergoest,  q.  d.  Melior  est  pauper  doli 
expers,  ac  candide,  innocenter  inlegreque  vi- 
vens,  quam  dives  versutus,  qui  suis  dolis,  ar- 
libus  et  fraudibus  magnas  sibi  paral  opes : 
hic  enim  est  insipiens,  id  est  impius  ;  pauper 
vero  est  sapiens,  id  est  probus  et  pius.  Nam 
70  et  insipiens  non  connexionem  ,  quasi  possit 
esse  contorquens  vel  depravans  labia  ,  qui  non 
sit  insipiens  (hoc  enim  falsum  est)  ;sedcausam 
significat,  q.  d.  Melior  est  pauper  simplex  di- 
vile  torquenle  labia  ,  quia  scilicel  labiacompo- 
nit  ettorquetad  decipiendum;  et,k\  eslquia,  bic 
est  insipiens,  id  esl impius.  Innuit  Salomon  pau- 
pertali  cognalamesse  sapienliam,  id  esl  simpli- 
cilatem,  innocenliam,sanclitalem;opibus  vero 
cognaiam  esse  insipienliam  ,  id  est  fraudes  , 
usuras,  injusliliam,  pravilatem,  juxta  illud  : 
Omnis  dives  aul  iniquus ,  aut  iniqui  lueres. 

Ralio  ergo  a  priori,  cur  pauper  simplex  prne- 
slet  divili  doloso,  est  quod  simplicilas  et  inno- 
ccnlia,  quam  afferl  paupertas  ,  praestet  dolo  et 
pravitale,  quam  affert  cupidiias  opum  :  illa 
enim  est  vcritas,  veraquc  ct  mera  sapientia  ; 
haec  vanitas  est,  vanaque  et  mera  insipientia  : 
illa  enim  ducit  ad  felicilalem  cneleslem ,  haec 
ad  ignes  gehennae.  Unde  Aben  Ezra  sic  exponil, 
q.  d.  Vir  integer  melior  est  perverso,  qui  ser- 
monessuos  pervertit.  SicetR.  Levi. 

Excmplum  hujus  rei  est  in  S.  Francisco,  qui 
pauper  fuil  non  lantum  censu,  sed  et  sensu  ac 
spirilu,  hocest  amator  mirus  paupertatis  Evan- 
gelicae,  ideoque  per  eam  ad  magnam  simplici- 
tatem  et  sanclitatem  pervenit.  Hic  enimsapien- 
tior ,  melior,  sanctior,  Deo  et  mundo  gratior 
et  honoratior  fuit ,  quam  omnes  diviles  dolosi 
et  versuli.  Idem  dicas  de  quibuslibcl  Religiosis 
paupertatem  professis  et  colenlibus.  Rursum 
exempla  hujus  senlentiac  sunt  in  pauperibus 
opificibus  et  mcrcaloribus,  qui  ,  quia  candide 
juslequejuxta  conscienliam  opcrantur  et  nego- 
Manlur ,  hinc  parum  lucrantur  :  hi  enim  in  sua 
innocenli  panperiepra3slant  divitibus,  qui  per 


jusliliam  ,  pacem  ,  gaudium  et  spem  vitae  aeler- 
nse:  hi  vero  malam  habent  conscienliam,  ideo- 
que  injusliliam  ,  lurbaliones,  moerores,  ac  de 
sua  salule  desperant.  Nam  ut  ait  Aposl.  1.  Ti- 
moth.  6.  9 :  Qui  volunt  divites  fieri ,  incidunt  in 
tentationem  et  in  laqueum  diaboli ,  el  desideria 
multa  inulilia  el  nociva,  quoj  mergunt  Iwmines 
in  inleritum  et  perdilionem.  Radix  enim  omnium 
malorum  est  cupidilas. 

Myslice  Beda  :  Melior ,  ait ,  esl  simplex  auditor 
verbi  Dei ,  si  ea  qure  inteltigere  in  Scripturis  po- 
luit ,  operando  perficil,  quiim  eruditus  quisque, 
si  in  illis ,  quai  acule  intellexit ,  ad  liceresim  prw- 
dicandam  labia  relorquet. 

2.  IJBl  NON  EST  SCIENTIA  ANIM^,  NON  EST  BO- 
NDM  :  ET  QUI   FESTINUS  EST    PEDIBUS  ,  OFFENDET.  J 

Cbald.  et  Syrus  :  Qui  festinus  est  pedibus  in  ma- 
lum ,  peccat ;  Aben  Ezra  :  Qui  ad  rapinam  fesli- 
nat,  piaculi  noxam  subit.  Est  miosis  :  Non  est  bo- 
num,  id  est ,  cst  malum,  imo  pessimnm,  ~'q  ani- 
mie  polesl  referri  vel  ad  rbscientia,  ul  comma 
ponalur  post  animce ,  uti  ponunt  Romani ,  vel 
ad  rbnon  est  bonum,  q.  d.  Ubi  non  est  scienlia  , 
ibi  animaj  nonestbene,  sed  male.  Unde  Auctor 
Catenas  Graec.  verlit :  Anima  sapienlia  destilula 
nonestbona,  idest,non  estpulcbra,  non  est 
bene  instituta.  Alius  verlii:iVe  vita  quidem  sine 
scienlia  suavis  est;  Tigur.  Neque  bene  habet  ani- 
mus  imperilus,  ut  qui  feslinat  et  pedibus  offendit, 
quasi  hic  versus  perlincat  ad  versum  praeced. 
ejusque  det  causam,  q.  d.  Idco  praestal  paupcr 
simplex  divili  perverso  et  insipiente,  quia  ubi 
non  cst  scienlia  sive  sapieniia,  ibi  animus  male 
habet :  quiacaretoculo  et  duce,  ac  proinde  ins- 
lar  (  aeci  fesline  ambulantis  insaxaet  scandala 
impingit  et  offendil.  Vatablus  vero  per  T2?E; 
nephes  ,  id  est  animam  ,  inlelligens  vim  anim-a- 
lem  et  concupiscibilem  sive  desiderium  ,  sic 
verlit  et  explicat  :  Etiam  absque  prudentia  desi- 
derium  res  pessimaest,  etvelox  pedibus  peccat  ;  ve- 
lox  sciticet  ad  implendum  desiderium  suum.  q.  d. 
Concupiscentia  quae  non  regilur  a  prudenlia,  res 
pessimaest  ;quia  velociLerhominem  trahit  adsui 
expletionem,  cumque  caeca  sil ,  facile  in  sco- 
pulos  impingit,  hominemque  in  ruinam  praeci- 
pitat. 

Signilicat  crgo  Salomon  proprium  animae 
boiiura  ,  el  quasi  peculium,  esse  scienliam  : 
caeiera  enim  bona,  ut  opes  ,  lionoies  ,  deliciae 
animoe  sunl  exlrinseca  ;  scienlia  veroeidem  est 
intrinseca  ;  quare  scienlia  est  vitale  bonum 
animae  (  utpote  vilalis  ejus  actio ,  cognilio  el  in- 
lellectio),  cum  caelera  bona  sint  exanima  et 
morlua.  Unde  R.  Levi  sic  explicat  ,  q.  d.  Cum 
quis  periiia  rerum  spolialus  est ,  contingit  ejus 
cupidilatem  cL  libidinem  in  id  ferri  ,  quod 
honestum  non  sit;  qui  vero  praeceps  cupidilati- 
bus  obsequilur  ,  crimine  se  obstringit.  Causam 
dat  S.  August.  tract.  de  Vila  beala  :  Major,  ait, 
ac  miserabilior  egestas  nonest,  qudm  egere  sa- 
pientia;  el  qui  non  eget  sapientid  ,  nulla  re  om- 
nino  egere  potest.  Est  ergo  animi  egestas  nihil 
atiudquiim  stutlitia.  Et  inferius  :Bealum  csse  nihil 
est  atiud  qudm  non  egere  ,  hoc  esl  esse  sapientem. 
Sapientia  enim  nihitest  atiud  qudm  modus  animi , 
hoc  est  quo  se  animus  liberat  ,  ut  neque  excurral 
in  nimium  ,  neque  infra  quiun  ptenum  est  coarcte- 
tur.  Additque  sapienlem,  qui  habet  sapientiam, 
babcreDcum  ,ideoque  esse  bcatum.  Verurp  Ro- 


COMMINI  AIUA  l\  PROVERBI 

mani  CBteitqueTianfoMPCombtnanl  cum  icton- 
ii;i ;  eslo  eodem  feresensus  redeat. 

Quaeriiur  ergo  quenam  sii  sciantia  anima. 
1'rimo,  Chald.  scientlam  anlmoj  accipil  cam  qua 
anima  scit  et  cognosclt  seipsam.  i  nde  verlit  : 
Qul  nescit  anhnam  ntatn  ,  non  <st  <  i  bonum,  Niim, 
ui  ait  Agapelus  Diaconua  Admonit.  ad  Justinia- 
ninn  Iroper.  numcr.  t  :  Diriintm  dorumcntum 
ct  potissimum  nos  homines ,  ut  cognoscat  sc  quis- 
que,  ttocemur.  Qui  enim  seipsum  cognovit,  cog- 
noscei  Deitm  :  i><  t>>»  vero  qui  cognovit ,  assimila- 
bitar  Deo ;  assimilabiiur  autem  i)<o,  tfui  dignus 
faclus  Deo est : dignus  dentque  [<t  Deo  ,  qulnihil 
indignum  patrat  Deo  ;  wd  qtti  ut  cogitai  qua  i\>- 
sius  sunt ,  ita  tam  toquitur  quo)  cogitat ,  quam 
facit  qtiic  toquitar.  Ilinc  illnd  tempio  ApoiHnis 
Delphici  inscriptum  velut  oraculum  :  yva»8i  »•- 
«jSov,  id  est,  noscc  teipsam. 

Secinulo  ,  alii  seientiam  anima?  accipiunl  pro 
scicntia  spirftus,  qine  opponitur  scientieeet  sa- 
pientias  carnis ,  q.  d.  Qui  sapii  ea  quae  sunt  ani- 
nue  ct  spiritns  ,  non  <jnce  carfils  ,  hic  ingens 
habcl  boniun  ;  qnia  qui  eo  carct ,  c;ecns  esl  et 
exocnlatns;  nnde  instar  caeci  feslinantis  in  saxa 
impinget.  Nam,  ut  aii  Apostolus  I\om.  8.  6: 
Prudentia  earnis  mors  cst ;  prudentia  autem  spi- 
ritus  vita  el  pax ;  quoninm  supientia  carnis  ini- 
mica  est  Deo ;  lcgi  enim  Dei  non  esl  subjecla.  Vide 
ibi  diela. 

Tertio,  alii  ™  scientiam  animoe  interpretantnr 
cam  quae  inlimos  animae  sinns,  fundum,  sensa, 
cogHationes  ,  intenliones  scrulatur ,  penetrat  et 
pervidei ;  a  bona  enim  voliiione  et  intentione 
pendet  tota  operis  bonitas.  Unde  S.  Gregor.  19. 
Moral.  cap.  8.  moraliter  explicans  Cberubinos, 
quos  Kzechiel ,  cap.  1  ,  vidit  lam  intus  quam 
foris  plenos  oculis  :  Hinc  est ,  ait ,  quod  animalia 
qua>  per  Prophelam  videnlur,  in  circuitu  et  intus 
plena  oculis  esse  memorantur.  Quisquis  enim  ex- 
tcriora  sua  honesle  disponit ,  sed  inleriora  negli- 
git ,  in  circuilu  oculos  habet,  sed  intus  non  habcl. 
Sancti  vero  omnes,  qaia  et  exteriora  sua  circum- 
spiciunt,  ut  bona  de  se  exempla  fralribas  prabeant; 
et  interiora  sua  vigilanter  attendunt,  quia  sese  ir- 
reprobabilcs  internijudicis  obtutibus  paranl ;  el  in 
circuilu  oculos  efintus  habere  perhibentur ,  magis- 
que  se,  quo  Deo  placeant ,  in  sua  interna  compo- 
nunt,  sicut  per  Psalmistam  quoque  de  sancta  Ec- 
clesia  dicitur  :  Omnis  gloria  ejus  filice  regis  ab 
intus,  Psalm.M.  lft. 

Quartoetgenuine,  scientia  anima?  est  sapien- 
lia  ,  prudentia  et  providentia  ,  qua  anima  non 
solum  praesentia,  sed  et  praeterita  ac  fulura  cir- 
cumluslrat  el  prospicit,  ut  actiones  suas  ita 
honesle  et  perfccle  componat,  ut  eas  in  judicio 
Chrisli ,  coram  oculatissimis  Christi  oculis  de- 
fcndere  et  tueri  possit ,  itaque  ab  eo  bravio  et 
gloriae  coelesti  adjudicari  merealur.  Prudentia 
enimest  oculus  animse,  et  qui  ea  pollet,  pru- 
denter  videt,  praevidet  et  providel ,  ubi  figat 
actionis  suaegressus;  quare  secure  incedit,  per- 
inde  utqui  in  tenebris  praeviam  facemsequitur. 
Qui  vero  prudentia  caret ,  velut  caecus  in  tene- 
bris  hujus  vitne  ambulat  et  cespitat  ;  quia  quo 
eum  rapit  caeca  concupiscentia,  eo  festinus  se- 
quitur  ;  quare  in  multa  scandala  et  scelera  im- 
pingit,  ac  tandem  in  barallirum  gehennae  prae- 
ceps  corruit.  Scientia  ergo  anim.-e  cst  prudentia, 
quae  consulit  saluli  animas  ,  quae  prospicit  ejus 
pr.-emiaet  supplicia,  ideoque  hominem  incitat 
ad  bene  vivendum  ,   et  ad  fugiendum  peccata  ; 


h  SALOMONIS.  Capi  \l\.  107 

quam  proindeSapieiufcan.9. 10,  nnncupal  tcien 
/1,1111  Sanctorum  ;  et  Angeius ,  prudentiamjusto 

ram  ,    l.uc.c    1.    17.   Quid  <  ium   proihsl  homini  , 

si  universum  mundum  (ucretur,  anlmo)  vero  sutt 

detrimentam  pdtiatur  '.'  aut   <i<i<im  tUtbil    i<<>m<> 
commutatlonem  />><>  anima  suu?  Mattb.  16.  20. 
QqSB  vcrba    pondcrans  S.   ChrVS.   Iiuiii.    56.    in 
Mallh.  !\on  ,  ait,  aliam  habes  <uuinain,  quam  pos 
sis  pro  anima  tua  dare.  ftam  pecuniam  <\»i  anitstt, 
atiam  pro  amissapotest  afferre:  timiliter  quiades, 
ijiii  scrvos,ijui  caHera  hujusmodl  amisil ;  anlmam 
vero  si perdas,  aliam pro  cu  dare  nunquam  poU  ris; 
s<il  si  r<\r  orhis  alQUB  dominus  rsscs,  si  omnia  <\>uv 
in  orbc  stint  ,  ct  i/isum  orbi  iii  (///'<  rrcs,  nonpoteris 
unimam  erucre  unam.   1  inle  concludil  :  CSBteris 
omnibus  neglectis,  omnem  curam ,  omnestudium, 
omncm  operam  tuamad  ipsam  confcras.  Nolt  igt- 
tttr  de  alienis  curare,  el  te  ac  lua  negtlgere  ;  qttod 
plttique  omnes  nunc  faciunl ;  his  similes  qui  me- 
tatlorumopcri  tradili  sunt;  nttltum  cnim  illi  emo- 
lumcntum  ,    nullas  opcs  inde  consc<ju<tntur,   sed 
magno  pericuio  atquc  detrimento  suo  aliis  tabo- 
rant ,  nihit  prorsus  de  sudore  ac  iabore  et  morle  , 
quam  pleramque  obcunt ,  ad  fruclum  suum  inde 
i  onvertentes.  Hos  igitur  plurimi  nunc  imitanlur, 
qui  non  sibi ,  scd  aliis  divilias  qutcrunt.  Imo  vcro 
et  his  malto  miseriores  sumus  ;  quoniam  mors  do- 
loris  finem  itlis,7iobis  aulem  quos  gehenna  exspec- 
lat,  verm  afftictionis  initittm  affcrt. 

Idem  S.  Chrysostomus  ,  homilia  13.  in  cpist. 
adRomanos,  docet  animam  tam  sapienter  et 
concinne  debere  vivere  ,  et  regere  corptis  , 
quam  sapienter  el  concinne  cilharoedus  com- 
ponit  pulsalque  citharam,  et  navarchus  navim. 

Myslice  Beda  :  Animce  quidcm  humana  ,  ait  , 
scienlia  vitcc  ccelestis  esl  necessaria;  quianimirum 
sine  hac  beala  in  perpeluum  esse  non  polest ;  alta- 
men  qui  effrenalis  sensibus  menlis  plus  appelit  sa- 
pere  quhm  decet,  plerumque  offensionem  harclica; 
stutlitix  temerarius  incurrit.  Quod  in  primis  ha- 
mani  generis  parentibus  myslice  signatum  est,  qui 
dum  appetitu  scienticc  majoris  velitum  contingere 
properabant ,  a  statu  beatiludinis ,  in  qua  conditi 
sunt,  deviantes  }  in  pcenam  miseria  el  mortatilatis 
inciderunt. 

ET  QUI  FESTINUS  EST  PEIUBUS  ,  OFFENDE T.]  Fesli- 

nationem  opponit  scientiae,   id  est  prudenliae  ; 
quia  prudens  lente  progreditur  ad  opus  (  pedes 
enimsunt  symbolum  actionis  et  operisj;  prius 
enim  considerat  ejus  ralionem  ,    qualitatem  , 
modum,  pericula,  commoda,  etc.  ;  imprudens 
vero  haec  non  considerans,  temere  properat  ad 
opus  ,  ideoque  sese  in  pericula  et  darnna  lani 
culpae  quam   poenae  praecipitat.   Sapiens   ergo 
maturus  esl  et  lenlus,  insipiens  verofestinus  et 
praeceps;  unde  illud  vulgo  tritum  :  Festina  lente; 
et :  Canis  festinans  ccecos  parit  calutos.  Sapienler 
Plato  in  Politico :  Qui,  ait ,  plus  satis  festinat  ini- 
lio,  serius  ad  finem  pervenit.  ldem,  I.  7.  deRepu- 
blica  :  Dum  festino,  ait,  omnia  celeriter  percur- 
rere,  tardior  sum.  S.  August.  contra  Petilian.   ait 
iis  qui  perturbatione  aliqua  feslinant,  accidere 
ut  vestem  ,  aut  calceos  perverse  induanl,  quae 
res  postea  moram  ailerat ;  idem  usu  venire  his 
qui  multa  simul  citoque  agere  conantur,  neque 
quidquam  assequuntur.  Vide  dicta  ad  illud  c.  13. 
11 :  Substantia  feslinata  minuetur.  Sane  Auguslus 
Caesar,  teste  Suetonio  in  ejus  Vila  cap.  25,  dicerc 
solebat  nihilminus  duci perfectoconvenire ,  qUam 
festinalionem ;  crebroque  illud  jactabat :  Sat  cito, 
si  sat  bene.  In  re  bellica  plus  effecit  Fabii  cunc- 


508  COMMENTARIA  IN  PROVER 

talio  ,  quam  M.  Minuiii  praecipitatio  ;  uncle  En- 
nius  : 

Unus  homo  nobis  cunctando  restituit  rem. 

Hanc  gnomen  apposilo  equi  et  bovis  apologo, 
venustis  parabolis  coronato,  graphice  repnesen- 
tat  Cyril.  I.  1.  Apolog.  moral.  cap.  12.  cujus  li- 
tulus  :  In  omnibus  ordinata  gravitate  procede. 
Cum  agililer,  ait ,  equus  liinc  inde  discurreret  , 
onuslum  bovem  obvium  habuit  graviter  inceden- 
tem.  Cui  dixil  :  Quid  divisa  est  tibi  ungula,  cum 
sub  tanlo  pondere  magis  tibi  nunc  esset  soliditas 
opportuna  ?  At  ille  respondit  :  Nimirum  qui  ine 
condidit,  hoc  providit  ut  semper  ita  procedam,  quo 
sub  onere  magis  incedam  ordinala  gravilate.  An 
ignorajs  quod  so?pe  perdilio  a  pede  celeri  derive- 
tur?  Nam  mortatia  omnia  plena  sunt  periculis  ; 
quare  ubique  oportet  cum  gravitate  incedere  ,  ut 
possis  statuto  pede  uno,  ubi  ponendus  sit  alius,  sa- 
iubriler  providere.  SimiUter  tarda  sapientia  est 
hominibus  :  nam  sensibus  membrisque  mortalibus 
aggravati,  sapientia  lumen  abscondilum,  in  altis- 
simis  situm  ,  longis  lemporibus  vix  attingunt.  Et 
ob  lioc  quanlo  maturius  eam  qucerunt ,  tanto  se- 
curius  inveniunt.  Nos  vero,  si  gravitate  larda  in- 
cedimus  ,  moderatius  laboramus  ,  et  hoc  quod 
agimus ,  lucidius  intuemur ,  et  quiescente  ani- 
ma  ,  cuncla  melius  judicamus.  Nam  et  sa- 
pientia  atlingit  a  fine  usque  ad  finem  fortiter, 
et  disponit  omnia  suaviter.  Quamobrem  si  cum 
tardite  procedhnus ,  velocius  id  quod  intendimus  , 
expedimus.  Quia  koc  modo  lucerna  prudenlix  du- 
cimur,  qua  per  directum  veritatis  amotis  deviis, 
vielius  fini  operis  providemus.  Deinde  idipsum 
similitudine  coelorum  navis  et  imbris  confir- 
mal  :  Nonne  tnulari  ccelestis  facies  non  videtur  , 
et  tamen  rapidissima  regularitate  defertur  ?  Re- 
pentinum  sagax  natura  non  palllur,  et  qua?  subilo 
ingruunt  ,  plus  confusa  mentem  subvertunt.  Im- 
moderato  cttrsu  nisi  gravitate  prxpedialur  navis  , 
dissolvilur,  el  feslinato  partu  fertur  calulus  nalus 
catcus.  Moderatiori  vero  imbre  tellus  pinguis  effici- 
tur,  et  ordinato  gressunon  solum  decentius  ,  sed 
eliam  salubrius  grues  incedunt.  Tu  autem ,  caris- 
sime,  quia  indivisa  ungula  velocior  agitaris,  sa?pc 
lapsu  confunderis ,  q uo  nimirum  etiam  immundttm 
animal  j udicaris.  Quo  audilo ,  recedens  equus  eru- 
bttit. 
3.  Stultitia  hominis  supplantat  gressus  ejus  ; 

ET   CONTUA  DOMINUM  FERVET  ANIMO  SUO.]  Septliag. 

Imprudenlia  viri  vastat  vias  ejus  ,  Deum  aulem 
accusat  corde  suo;  Symmach.  Et  contra  Domi- 
num  irascitur  cor  ejus  ;  Chald.  Stultitia  hominis 
instabilemfacit  viam  ejus  ,  etcorejus  murmurat ; 
Syrus  ,  conqueritur  corde  suo.  Pro  fervet  hebr. 
est  verbum  ^jlzaaph  ,  quocl  signilical  pertur- 
bari  ,  jactari ,  oestuare  ;  sicut  fervet  olla  aqua?, 
dum  vi  ignis  bullit ;  et  sicut  mare  aestuat ,  dum 
veniis  fluctibusque  jactatur.  Similienim  moclo 
fluctibus  passionum  alternantium  nunc  irae  , 
nunctrislitiae,  nuncindignalionisjaclaturanima 
sttilti,  id  est  improbi;  unde  Aben  Ezra  explicat, 
q.  d. :  Irascitur,  tristatur,  et  cum  vexatur,  in  Deo 
spem  non  collocat. 

Jam  primo  R.  Salomon  sic  exponit ,  q.  d.  Ob 
crimina  adversus  virpremilur,  cum  prae  sua 
dementia  consuetudines  suas  pervertat,  crimi- 
naque  incurrat ,  quorum  poenas  persolvat;  cum 
vero  calamitate  vexalur,  in  Deum  ira  aestuat , 
et  in  divinum  jttdicium  machinationes  molitur, 
ut  constat  de  fratribus  Joseph  ,   qui  aiebant : 


BIA  SALOMONIS.  Gap.  XiX. 

Quidnam  est  hoc  ,  quod  fecit  nobis  Deu%  ?  Sie 
R.  Levi :  Viri  demenlia  eflieilur,  ut  negolia  male 
succedant  ;  cum  aliquid  vehementer  optarit  , 
quod  accommodata  ratione  illa  non  sit  aggres- 
sus :  et  post  hcec  cum  cogitata  ex  animi  senten- 
tia  non  absolvuntur,  in  Deum  ira  efferlur,  a  quo 
pleclilur,  ul  arbitratur,  cum  animo  destinata  ir- 
rita  sint ,  nec  id  a  demenlia  sua  comparalum 
fuisse  animadvertit. 

5<«/^7/ahicdupliciter  capi  potest:  primo.pro- 
prie  pro  imprudentia  ;  secundo  ,  pro  improbi- 
tate  :  sic  enim  hoc  libro  siultus  passim  vocatur 
improbus.  Sensus  ergo  hic  duplex  est :  primo  , 
proprie,  q.  d.  Cum  homo  imprudenter  et  stulle 
quid  egit,  indeque  optato  caret  successu,  imo 
in  pericula  et  damna  se  conjecit ;  non  accusal 
suam  imprudentiam  et  stultiliam  ,  sed  eam 
transcribit  in  Deum  ,  Deique  providentiam  ac- 
cttsat,  quod  non  direxerit  et  forlunaverit  ac- 
tiones  ejus ,  sed  infelices  sibi  dederit  sortes  , 
casus  et  eventus.  Sicut  ergo  mare,  dum  aestuat, 
videtur  fluctus  in  coelum  atlollere  el  jacere  ;  sic 
sttilti,  dum  ira  aestuant,  in  coelum  os  attollunt, 
ac  murmura  et  blasphemias  in  Deum  jaciunt  , 
quod  res  suas  non  prosperarit.  Est  autem  hcee 
insignis  stultitia  ,  eo  quod  contra  Deum  inclig 
netur  et  insurgat ,  cui  nulla  in  re  nocere  po- 
test,  et  cujus  manum  justamque  vindictam 
effugere  nequit.  Hoc  proprie  hic  intcndit  Sa- 
lomon. 

Secundo,  q.  d.  Stultitia,  id  est   impielas   et 
improbilas,  hominis  supplanlat  gressus  ejus ,  id 
est,  adigit  eum  in  scelera  scelerumque  poenas  ; 
at  ille  ltaec  ipsa  non  suae  siultiliae  ,  id  est  impro  - 
bitatifquae  vera  et  propria  eorum  est  causa),  sed 
Deo  assignat;  quare  conlra  Deum  murmurat  , 
quod  is  sua  providentia  omnes  causas  ordinan- 
clo  ita  eas  disposuerit ,  ut  ipsum  illicerenl  in 
scelera  scelerumque  poenas.   Unde  S.  August. 
ep.  105.  legil:  Insipientia  viri  violat  vias  ejus  , 
Deum  aulem  causatur  in  corde  suo.  Ita  Calviniis 
cum  suis  in  Deum  quasi  primam  causam  rejicit 
omnia  opera  hominum  tam  iri-ala  quam  bona.  Et 
Melancthon   sacrilege  evomuit   tam    esse   Dei 
opus  proditionem    Judae  ,    quam    vocationem 
Pauli ,    quod  sub  anathemate   damnat  Concil. 
Trident.  sess.  6.  can.  6.   Idem  fecere  Philoso- 
phi ,  qui  omnia  tnm  bona   quam   mala  tribue- 
runt  falo  ;  falum   enim    aestimarunl   vel   esse 
Deum  ,  vel  Dei  providentiam  ,  quos    proinde 
refutal  S.  August.  1.  5.  de  Civit.  cap.  1,  S.  Chry- 
sost.  Or«t.  3.  de  Provid.  Lactantius  ,  Justinus  , 
Alhenagoras  et  alii  scribentes  contra  Genliles. 
ldem  faciunt  rudes  Christiani ,  quin  et  lillerati , 
cum  furiis  irce  etimpietatis  aguntur.  Tunc  enim 
impius  ,  ut  ait  Psaltes,  ponit  in  coeltim  os  suum 
(  Posuerunt ,  ait ,  in  coelum  os  suum  ,  et  lingua  eo- 
rum  transivit  in  terra,  Psal.  72.  9.  ) ,  Deumque 
probris  et  maledictis  sacrilcge  lacessit.  Quin  et 
Adam  post  peccatum  superbiens,  culpam  pec- 
cali  assignans  Evae,  tacite  eamdem  relorsit  in 
Deum  ,    dicens  :   Mulier ,    qttam  dedisti  mihi 
sociam  ,  dedit  mihide  ligno ,  et  comedi,  (Jenes.  3. 
12.  Unde  Nazianz.  in  Iambico  de  ira  :  Vidi  ipse , 
ait,  saxa,  pulverem  et  verba  aspera  qui  jaceret 
in  Deum.  Haec  est  summa  improbitalis  ,  bic  im- 
pietatis  apex  et  culmen  ,  ut  mirum  sit  terram 
talibus  non  dehiscere  vivosque  absorbere,  sictit 
vivos  absorbuit  Core  ,  Dathan  et  Abiron  conlra 
Oeum  et  Mosen  murmuranles,  numer.  16.  Unde 
tales  redarguens  Ecclesiast.  cap.  15.   11  :  Non 


COMMI  YIAIUA  IN  PnOVEIlMA  SM.OMOMS.  Cap.  M\. 


di.vtris  ,  ait,  pc)x  D(  ii))i  al<  sl  ;   qutt  niiin  odil  nc 

feceris,  Non  dicas  :  Llle  jnc  impianavil.  Kon 
enitn  necessarii  sunl  ei  kotnines  tmi>ii.  Omneexe- 
(  ramt  iiiiiin  erroris  odil  Oominus.  Vide  ibi  dicta. 

Itatio  a  priori  luijns  scnlcuti;c  csl  ipaa  indolcs 
.sliillili.r  d  iinpi  obitalis  ;  stullilia  cnini   lion   csl 

nliud  quam  siulius  ei  superbua  amor  aul  ipaiua ; 
stultua  ciiiiii.  quia  laborat  pliilaulia,  oimia  amat 
aeipsum  :  liinc  nimis  uiagni  osslimat  scipsiun. 
Quare,  cum  errat  ei  peccai,  errorem  ei  pecca- 
1 11 1 11  siiiiui  videre  non  vuli ;  sed  a  seipao  oculoi 
avertena,  lllud  transcribit  in  Dcum  occaaione 
nccepta,  quod  Deus  omnium  rerum  sil  eausa 
piimu,  quae  causas  secundas  regit,  disponit  et 
urdinat.  Verum  fallitet  fallitur.  Nam  Deua  dis- 
ponii  quidem  causas  secuDdas,  sed  unamquam- 
quejuxta  suam  conditionem ,  nimirum  necessa- 
i i;is  necessario ;  liberas  yero  libere.  Quare 
liberaa  lihcrtati  suae  permittit,  ut  in  eoruni  po- 
tcsiatc  sii  operari  bene  vcl  male  ,  ac  consc- 
quenter  mereri  praemium  vel  supplicium.  Alio- 
qui  enim  Deus  esset  causa  peccaiij  quod  tam 
iusulsuin  cst  quam  inipiuni;Deuscnim,  cuni  sit 
purissimus ,  optimus  et  sanctissimus ,  execratur 
omne  peccalum,  eique  gebennam  praaparavit. 
Perinde  ergo  dicunt,  qui  Deum  faciunt  aucto- 
rem  peccati,  ac  si  solem,  qui  est  fons  lucis, 
dicerent  esse  foniem  caliginis  :  vel  igncm  ,  qui 
esl  fons  caloris,  dicerenl  cssc  fontcm  frigoris: 
vcl  auiniam.quae  csl  fons  viUx  ,  dicerenl  essc 
causam  moiiis.  Pcecatum  enim  cstcaligo,  fri- 
gus  el  mors  anim;v  :  Deus  vero  est  sol ,  ignis  et 
anima  animae  nostrae.  Id  videnles  Manichasi,  li- 
cet  baerclici  et  impii,  lamen,  ut  a  Deo  tantum 
nefas  averterent,  flnxerunt  duos  esse  deos  , 
unumbonum,  qui  esset  auctor  omnisboni ;  al- 
terum  malum  ,  qui  esset  auctor  omnis  mali  et 
peccati ,  v.  g.  diabolum  vel  Luciferum.  Vidc 
S.  Basil.  hom.  Qaod  Deits  non  est  auctor  malorum; 
ubi  tantumdem  esse  ait  facere  Deum  auctorem 
peccati  ,  quantum  cst  ncgare  Deum  ;  Deus 
cnim  auctor  peccaii  non  esl  Deus,  sed  diabolus. 
Vide  et  S.  August.  de  Gralia  et  libero  Arbiirio, 
cap.  2.  ubi  concludens ,  ait  :  Ncmo  ergo  Deum 
causctur  in  corde  suo ,  sed  sibi  imputet  quisque, 
cum  pcccat. 

l\-  DiVITIiE  ADDUNT  AMICOS  PLURIMOS  '.  A  PAUPERE 
AVTEM  ET  HI,  QUOS  HABUIT,  SEPARANTUR.]  Septuag. 

At  pauper  et  ab  existenlc  amico  relinquitur ;  Sy- 
rus  et  Symmacbus  :  At  pauper  segregatur  ab 
amicis  suis  ;  Cbaldaeus  :  Opes  adducunt  amicos 
piurimos.  Sensus  clarus  cst,  q.  d.  Divitise  diviti 
multos  parant  amicos ;  quia  omncs  cupiunt 
amici  esse  divitis,  ut  ejus  divitias  participcnt : 
quare  non  tam  divitis  quam  diviliarum  sunt 
amici.  Al  vero  si  quis  in  pauperlalem  incidat, 
nullos  acquiret  amicos  ;  quin  et  ab  aliis  ,  quos 
in  pinguiore  forluna  habuil,  deseretur ;  quia 
omnes  fugiunt  pauperem  et  pauperiatem,  ut- 
pote  a  qua  nihil  commodi ,  sed  multa  incom- 
moda  exspectare  debeant.  Si  enim  veri  essent 
pauperisamici ,  utique  ejuspauperiem  suis  opi- 
Dus  levarent ;  amicorum  enim  omnium  sunt 
communia.  Hocipso  ergo,  quo  amicum  paupe- 
rem  deserunt,  significant  se  non  personas, 
sed  forlunas  amare,  nec  veros  ,  sed  ollares  et 
personatos  esse  amicos.  Vide  dicta  c.  14.  20.  et 
Ecoli.  13.  25.  Tales  ergo  suntsicut  birundines, 
qiue  in  sestate  ad  calidas  regiones  advolant, 
hiemeaufugiunt :  sicenim  isti  ad  opes  advolant, 
ab  inope  dcvolant.  Divitiae  ergo  addunt  amicos 


plui inios,  eo  modo ,  quo  popinna  carnium  ui 
dorc  niuli.i  muacarum  examiua   advocaoi    el 
olliciunl ;  ceaaante  aulem  oidore  arolanl  omnea 

sicdi\ili;c  spc   lucclli  ( naiu  sn;>\  is   odor    luc.ii) 

oiiincs  ,kI  divitem  invitani  ;  aed  spe  per  paupe- 

ricni  c\  aiicscciiic  ,  illico  dilSbunlur  iini\cisi.  A 
S.iliinionc    iddii    liaiiscic    Plalo    cl   1'liilosoplii- 

plaionis  ciiiiu  giionic  csi  in  epigramtm 

I 

An  landcin  expiTids  nosli  verbum  Tctui  illud  , 
Quddqui  ml  oabct,  buic  nullua  nibicua  adeit  ? 

Comici  : 

Fiiicibus  cognalus  cst  vcl  (juilibet. 

El  : 

Advcrsa  cui  sors,  huic  aruici  suul  procul. 

Pctronii  Arbilri  : 

Cum  forluna  manet,  vullum  servatis  ,  amici  : 
Cuni  cecidit,  lurni  veiiilis  ora  lugae. 

Plauti  Epidic. 

Is  amicus  cst,  qui  in  re  dubia  lc  juvat ;; 
Ubi  rc  est  opus. 

P.  Mimi : 

Amicum  opimoe  res  parant ,  tristes  probatit. 
Ausonii : 

Amicos  rebus  adversis  probas. 

Symbolice,  Jansenius  per  divitem  accipil  li- 
beralem  ;  per  pauperem,  avarum  ,  q.  d.  Diviii«c 
liberaliter  erogatse  addunt  aniicos  plurjmos  , 
juxta  illud  Salvaloris  :  Facile  vobis  amicos  de 
mammona  iniquitalis.  At  ab  co  qui  |>auper  est 
animo,  lenuis  scilicet  in  bcnefaciendo  propter 
avaritiam,  etiam  quos  babuit  amicos,  separan- 
lur,  exosi  scilicct  ejus  avariliam  ,  aut,  ut  ba- 
bent  Hebraea  :  Pauper  ab  amico  separatur ;  quod 
in  paupere  per  avariliam  oplimc  locum  babet, 
(|ui  non  solum  separalur  ab  amico,  quia  ab  illo 
rclinquitur ,  sed  quia  ipscmet  illum  prior  relin- 
quii,  mctuens  nequid  cogatur  impendere  amico, 
quia  pluris  facil  pecuniam  quam  amicum. 

Mystice,  Beda  per  divites  accipit  Aposlolos  ei 
sanclos  Doctores  ,  qui  divites  sunt,  multosquc, 
ditanl  gratia  et  gloria  :  per  pauperes  pbiloso- 
pbos,  utpote  vacuos  veris  virtulibus,  gralia  et 
gloria,  q.  d.  Divitia?  vegni  coelestis,  quae  per 
sanclos  Doctores  iidelibus  tribuendo  prsedican- 
lur,  mullos  amicos  et  eisdem  preedicatoribus , 
et  earum  largilori  domino  asciscunt.  A  Pbiloso- 
pbis  autemcaslerisque  Gentiumniagistris  ,  quia 
nihil  certae  beatitudinis  in  futurum  norunt  pro- 
miitere,  et  bi  quos  habuere  scparantur,  vidc- 
licetconversi  ad  fulem  spemque  Dominicae  pas- 
sionis  cerlissimam.  Accedit  et  anonymus  in  Ca- 
tcna  Graecorum  :  Agilur ,  ait ,  luc  de  sapientue 
et  cognitionis  opibus ;  hx  enim  (quod  virlutibux 
ornatai  sunt)  Angelorum  amicitiam  nobis  adjun- 
gunt ,  a  quo  homo  immundus  et  impurus,  sicul  ab 
Angelo  quoque  quem  a  puero  custodem  acceperat, 
sejungitur.  Hunc  talem  proinde  secundiim  virtu- 
tem  appellat  pauperem ,  siquidem  spiritalis  ami- 
citia  virtute  et  cognilione  nilitur.  Per  has  enim 
sacris  illis  ccelestibusque  virtutibus  et  potestatibus 
consociamur. 

5.   TESTIS  FALSUS  NON    ERIT  1MPUNITUS    :    ET    QHl 
UENDACIA  LOQIITUR,  NON  EFFUGIET,]  SCiliCCt  po:- 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIX. 


510 

nam  el  vindictam,  vel  hominum  vel  Dei.  Ex 
Hebr.    atl  litteram  verlunt  Aquila,   Theodot.  et 
Chaldaeus  :  Testis  falsus  non  erit  innocens ,   sed 
innocens  pcr  metalepsin  sumitur  pro  impunitus , 
uti  Exod.  20.  7  :  Nec  enim  habebit  insontem ,  id 
est  impunitum,   Dominus  eum  qui  assumpserit 
nomen  Domini  Dei  sui  frustra.  Nonnulli  putant 
idem  dici  hemislichio  posteriori,   quod  dictum 
est  priori.   Melius    alii   censent  hemistichium 
prius  pcenam  intentare    testi  falso  duntaxat  ; 
posterius  vero  eamdem  poenam  exlendere   ad 
quemlibet,  qui  mendacium  perniciosum  quo- 
modolibet  concinnat  in  noxam  proximi,  sive 
ut  falsus  teslis  ,  sive  ut  accusator ,  sive  ut  syco- 
phanta  et  calumniator,  etc.  Ita  Auctor  Catenae 
Grcecorum,  R.  Levi,  Jansenius  et  alii.  Unde  Sep- 
tuag.   accusatori  adaptanles  sic  verlunt :  Testis 
falsus  non  erit  impunitus  ;  et  qui  accusat  inique , 
non  effugiet;  Aquila  et  Syrus  :  non  evadet  salvus. 
Sensus  ergo  est,  q.  d.  Testis  qui  falsum  crimen 
alteri  impingit,    aut  quomodocumque  falsum 
tcstatur,  prrcseriim  injudicio,  hic  poenam  ta- 
lionis  falsariis  jure  staluiam  non  evadet.  Solet 
enim  falsitas  ha?c  delegi,  vel  a  parte  adversa, 
quae  injuste  laedilur ,  vel  a  judice,  vel  ab  alio 
falsilatis  conscio  et  lioste.  Sic  lestes  falsi  accu- 
sanles  Susannam  adullerii ,  ex  lege  talionis  la- 
pidationem  adultero  statutam,  ipsimet  falsitalis 
a  Daniele  convicti  subierunt,  Danielis  13.  Quod 
si  quando  falsus  leslis  oculos  et  manus  homi- 
num  eludat  vel  evadat ,  certe  non  eludet,  nec 
evadet  oculos  omnia  intuentis  et  manus  om- 
nipotentis  Dei,  qui  falsitatem  et  injuriam  hanc 
vel  praesenti,  vel  aeterna  poena  pleclet  in  ge- 
henna. 

Similiter  qui  mendacia  quomodolibet  velut 
bullas  ore  efflat  et  eloquitur,  quibus  proximo 
nocet  vel  in  fama  ,  vel  in  fortunis  ,  vel  in  liber- 
lale  et  vila;  quia  scilicet  suo  mendacio  causa 
est  utproximus  infametur,  autopibus  spolielur, 
aut  incarceretur,  vel  occidatur;  hic  non  effugiet 
judicium  et  vindiclam  vel  hominum,  vel  certe 
Dei,  qui  eo  acrior  ineum  vindex  insurget,  quo 
potentior  et  justior.  Magis  enim  graviusque  hac 
falsitale  laedilur  veritas  et  majeslas  Dei ,  quam 
hominum  :  quocirca  majori  huic  culpae  et  of- 
fensae  majus  supplicium  irrogabit.  Maxime  verO 
falsus  testis  in  judicio  lsedit  sanctitatem  Dei  per 
perjurium  quod  commiltit;  solet  enim  judex 
testem  ad  juramentum  adigere,  ut  juret  per 
Deum  se  diclurum  veritatem;  quare,  cum  fal- 
sum  jurat  ,  Deum  facit  testem  vel  contestem 
falsilalis,  quae  ingens  est  Dei  injuria.  Quare  fi- 
dem  suam  liberare  volens  Deus  ,  veritalem 
ipsam  eruit,  et  in  lucem  educit,  itaque  falsum 
lestem  prodit,  ac  ut  falsarium  et  perjurum  vel 
per  se,  vel  per  judicem  punit. 

Nota  :  to  qui  mendacia  loquitur ,  Hebr.  est 
qui  mendacia  rT>2'  iapliiach,  id  est  efflat ,  vel 
cxpirat ;  Valablus  ,  evomit.  Qua  voce  significatur 
primo  mendacem  hunc  esse  effrontem  et  im- 
pudentem.  Nam  ,  cum  communiter  mendax , 
utpote  male  sibi  conscius  metuensque  redargui, 
tremula  et  anhela  voce  mendacium  enunliat ; 
tamen  quando  fit  effrons  et  impudens,  contenta 
fortique  voce  expirat  mendacia,  perinde  ac  si 
certam  veritatem  intrepidus  enunliaret;  secun- 
do,  eum  cum  impelu  gravia  et  copiosa  efllare 
mendacia,  sicutcaminus  efflat  scintillas  ;  lerlio, 
dignum  esse  cui  flalus  et  spirilus  strangulando 
intercludatur,   cum  eo  abutatur  ad  efllandum 


mendacia;  quarto,  eum  diu  latere  non  posse- 
Sicut  enim  spiritum,  quem  respirando  atlrahi- 
mus,  mox  expiramus  (respiratio  enim  est  reci- 
procatio  spirilus  inspiranlis  et  expiranlis)  ,  sic 
pariler  mendax  non  potest  diu  continere  men- 
dacium,  quin  protinus  illud  expiret,  id  est  re- 
vocet,  vel  signis  aliquibus  prodat.  Mendax  enim 
inconstans  est,  et,  quod  asseruit,  mox  negat. 
Unde  illud  :  Oportet  mendacem  memorem  esse  sui. 
Exemplum  datPetrarcha,  1. 1.  de  Vita  solilaria  in 
urinatoribus  :  Nemo,  ait,  sub  aquis  diu  vivil , 
erumpat  oportet ,ac  frontem ,  quam  celabat ,  ape- 
riat ;  nam  spirilus  diu  contineri  non  potest. 
Plura  de  voce  iaphiach,  id  est  efflat,  dixi  su- 
perius. 

6et7.  MULTI  COLUNT  PERSONAM  POTENTIS ,  ET 
AMICl  SUNT  DONA  TRIBUENTIS.  FRATRES  HOMINIS 
PAUPERIS    ODERUNT    EUM    :    INSUPER    ( Hebr.   "O    *|X 

apli  ki ,    quod  passim   vertunl  :  quantomagis) 

ET    AMICI    PROCUL  RECESSERUNT   AB   EO.  ]  Hebr.  CSt 

in  singulari  :  et  amicus,  id  est,  quisque  amico- 
rum  ;  ait  Aben  Ezra  :  recessit  ab  eo.  Pro  potenlis 
Hebr.  est  2H2  nadib ,  id  est  liberalis,  indeque 
potentis  et  principis  ,  ut  verlit  Noster ,  Syrus, 
Chaldaeus  et  Septuaginta  ;  tum  quia  liberalis 
meretur  evehi  ad  principatum;  tum  vicissim 
quia  principes  maxime  decel  liberalitas ,  ut 
videalur  eis  esse  propriaetregia  dos.  Hebr.  ergo 
ad  verbum  sic  habent :  Multi  deprecantur  facicm 
liberalis,  et  omnis  amicus  est  (est,  vel  esse  cupit ) 
viro  donl ,  id  est  viro  munifico,  qui  copiosa 
dona  largitur.  lla  Vatablus.  Pagninus  et  alii. 
Rursum  p ro  multi  Hebr.  est  Diyi  rabbim ,  quod 
subinde  optimates  significat ,  ut  patet  Jeremiae 
41.1. 

Unde  primo  Aben  Ezra  ,  R.  Levi  et  Vatablus 
sic  vertunt  :  Viri  praclari  ,  vel  oplimates  de- 
prccabuntur  faciem  liberalis ;  et  omnis  amicus  (esl) 
viri  munifici,  utcommendel  liberalilalem,  q.  d. 
Liberalis  et  munificus  adeo  praeclarus  et  excel- 
lens  est,  ut  etiam  optimates  eum  rogent ,  illis 
ut  suppelias  ferat,  vel  benevolenliae  necessitudi- 
nem  non  deneget. 

Noster  cum    Septuaginta,    Syro  et   Chaldaeo 
vertit :  potentis ,  ob  causas  jam   dictas,  et  ob 
antithesin  pauperis  ,  de  qua  v.  seq.  Sensus  ergo 
planus  est,  q.  d.  Plcrique  omnes  colunt  viros 
divites  et  polentes,  quia  eorum  potenliam  ti- 
mentet  amant;  liment,  ne  per  eam  sibinoceant; 
amant,  quia  ab  ea  dona   et  beneficia  exspec- 
lant.  Ex   adverso  pauperem  nec  timent,    nec 
amant,  sed    oderunt   et  recedunt  ab  eo   non 
tantum  fratres,   sed  et  amici ,    qui  saepe  ma- 
gis    amant    amicum    quam    fratres ,  uti    dixit 
cap.  praeced.  v.  ult.   Hoc  esl  quod  dixit  v.  h  : 
Divitia  addunt  amicos  ,  a  paupere  et  hi  quos  ha- 
buit ,  separantur  ;  et  alibi  saepc.  Quo  significat 
primo,  commodum  divitiarum,  quod  multos 
concilient  amicos;  et  incommodum  pauperta- 
tis,  quod  omnes  eam  aeque  ac  pauperes  fugiani ; 
ut  hac  ratione  incitet  quemque  ad  honestum  la- 
borem,   quo   moderatas  opes  indeque   amicos 
sibi  paret;  et  ad  fugam  otii,  quodest  causa  pau- 
perlatis,  quam  omnes  fugiunt  et  horrent.  Rur- 
sum  non  esse  fidendum   amicis,  quod  multi 
vere  non  sint  amici  divitum,  sed  divitiarum, 
ideoque  ficti  et  simulali,  uti  dixi  v.  k-  Quocirca 
Agapelus  Diaconus  ,  Admonit.  ad  Justinianum 
Imperatorem,  eum  impensehortalur  ad  behefi- 
centiam,  ut  per  eam  sibi  homines,  imo  Deum 
conciliet.  Sic  enim  ail  n.  35  :  Exislima  tunc  dc- 


COMMENTARIA  IN  PROVERBl 

mum  te  lulo  regnare,  cum  votentibus  imperas  ho- 

minibus.    Quod  enim   invito  anhno   subjicitur  , 

sedUionibus  fluctuat  capla  oceasUme;  quod  oera 

vincuiis  benevoU  ntlm  regitur,  ttabiU  »i  st  rvmt  erga 

rectorem  obecUentUm.  Etn.  >\'\  :  Inesshausta  sunt 

beneficentia opes.  Nam  targiende  acquiruntur ,  el 

dissipando  colliguntar.  Uus  tuoinsitas  animoha* 

bcns ,  muniflcentissime  Imperator,  tergirc  omni» 

bus  affalim  petentibus  abs  te.  Infiniticuplas  enim 

pro  eis  habebis  remunerationes,  cum  tempus  <>i>c- 

iiim  remunerandi  venerit.  Etn.  /i<s  :  Bstosubditis, 

pientissime  Imperator ,  et  formidabilis ,  oi>  excel- 

I  ntiam  potestatis;  etamabtiis,  ob  targitionem  >><•- 

neficentia.  Neque  formidinem  contemnens  propter 

amorem  :  nec  Uem  amorcm  negUgens ,  ob  for- 

midinem;  sed  tam  mansuetudinem  pres  te  ferens 

haud  aspernabitem ,  quam  aspermabHem  famiiia- 

ritatem   immiti  severitate  tasiigans.    Rt  n.  bS  : 

Arss  quidem,  indepopulabilibus  muris  munita,  con- 

tcmnit  obsidentes  se  hostcs ;  pium  autem  vestrum 

imperium,  cum  ct  liberalitale  erga  miscros  veluti 

muro  cinctum,  ct  precum  lurribas  corrbboratum 

sit ,  invictumnuliisque  hoslium  telis  pcrvium  sit , 

pratclara  ct  celebria  contra  eos  erigens  trophaa. 

Mystice/Jansenius  :  Multi,  inquii,  colunt  per- 

sonam  potentis,  iil  estChristi  ;hunccnim  niulti 

colerecoeperunt,  ejusque  vultuin  deprecari,  ac 

graliam  favorcmque   ambire   (nani  pro  colere 

personam,  Hebr.  cst  deprecari  vultum  ) ,  post- 

qnam  ascendendo  in  altum  potens  factus  est  et 

liberalis,  dona  sui  Spirilus  diversa  varie  distri- 

hucns,  juxta  illud  :  Asccndens  in  atlum ,  capti- 

vam  duxit  captivitalem 3  dedit  dona  hominibus. 

Conlra  eliam  fratrcs  cl  amici  Judaici  populi , 

poslquam  paupcr  facius  esl  in  Scripiurarum  in- 

tclligentia  et  donis  Dei ,  odire  ccopcrunicum  ct 

reliuquere,  quia  Aposlolis  el  Jud;eis  oriundi  ab 

<-is  alicnali  sunt. 

Porro  Cliahl.  ct  Sepluag.  pro  yin  harca,  id 
est  amicus ,  alio  punclo  legunt  yin  hara  ,  id  est 
malus.  Unde  Chald.  vcriil :  Alulii  sunt  qui  minis- 
trant  coram  principe ,  et  malis  dat  muncra  ; 
Ilcbr.  :  ct  malus  vir  munerum;  Symmacbus,  vir 
donorum,  q.  d.  Mulli  serviunt  principi,  al  mali 
magis  ci  adulanlur,  magisque  sunt  pelaces  et 
importuni;  binc  plura  ei  exlorquenl  munera  : 
cum  boni  el  probi ,  quia  sinccri  sunt,  bonesli  cl 
verccundi,  nesciant  adulari  et  improbe  postu- 
lare,  unde  pauciora  oblinent;  sed  hi  sua  pro- 
bilate  decori  sunt  principi,  illi  sua  improbitale 
dedecori  el  probro.  Inde  Sepluaginla  vertunt: 
Muili  coiunl  faciem  principis  ;  omnis  aulem  ma- 
lus  fit  opprobrium  viro.  Quod  aliqui  sic  exponunt 
per  anliibesin  ,  q.  d.  Princeps  el  libcralis  sua 
lihcralilate  omnes  sibi  conciliat  et  amicat  :  at 
inalus,  id  csl  sordidus  cl  avarus,  viio,  id  csl 
cnilibet,  esi  odio  et  probro. 

Verum  Auctor  Catenae  Gr.TC.  aliter  banc  sen- 
tenliam  exSept.  vertit,  apliusque  ad  Hebraea  et 
Cbald.  explicat  ex  S.  Clirys.  quasi  contoitam  in 
adulalores  principum;  sic  enim  verlit  :  Multi 
passim  regis  pcrsonam  observant  et  colunl ;  intc- 
rim  improbi  viro  principi  probrum  et  dedecus  con- 
citiant  potius  quam  gloriam.  Deinde  sic  explical: 
Qui ,  inquit,  exlcrnce  dignitalis  vel  auctoritatis 
rationem  habcnl ,  itii  in  npoaunojr^izs  et  adula- 
lionis  vitium  facile  incidunt.  At  vir  sincerus  et 
veraxmalis ,  cujuscumque  tandem  condilionis  aut 
qualilatis  exsliterint,  non  adutalur,  neque  scrvili- 
ler  blanditur,  sed  quoscumque  tales  noverit,  palam 
rcprchtndit  ct  corrigil.  Admonet  hic  itlos  qui  alio- 


\  SALOMONIS.  Cop.  \i\.  MJ 

rmn  obscquiit  ttemutcerl  sermonibtuqut  txtotii 
solent  j  qualet  sunt  reget  virique  principes,  m 
ejusmodi  atsenlatoriot  cullut  <<i>  Improbk  sibi  di 
ferri  facile  patiantur ;  cum  nihil  him  fereaiiud, 
nisi  dedecut  ei  probrum  referre  <i<i<<utt;  nam  sivt 
pecunia  assentator  donetur ,  sive  aUa  quacumqut 
re  .  turpiter  st  mper  el  sordide  adulatur, 

Suhdunl  Sepluag.  :  Omnit  <iu:  frairem  inopem 
odit ,  etiam  aoamicitia  recedit.  Quod  dupliciter 
accipias :  Primo,  q.  d.  C/ui  amicum  pauperem 
odii ,  ostendit  se  vere  oon  eue  amicum  :  amici 
cnim  esl  amico  in  ncccssiiaic ,  v.  g.  in  pauper- 
laic  constiluto  Buccurrere.  Secundo,  q.  d.  Qui 
odit  paupertalem  et  pauperem,  ineptus  esi  a«J 
amiciiiam  :  amicus  cniin  in  oinni  fortuna  amico 
adhseretel  copulalur,  oec  opea  amici,  sed  mo- 
rcs  ct  amicitiflc  boneslum  spectat. 

8.  Qlll  TANTUM  VF.UBA  SKCTATUli,  MHII.  HABBDJT! 
Ol  I   AUTtM  POSSESSOO  KST  MENTIS,  DIIJC.lt'  A.M\I  \  \l 

siam;  et  custos  pnuDKMi/E  (Syrus,  qui  ftdelita- 
i<m  servat)  usveniet  boma.]  Hebr.  :  Qui  persequi- 
turvcrba,  non  ipsa  (id  csl,  non  erunt)  poAiident 
cor  diligens  animam  suam;  custodicns  inuiligcn- 
tiam  ad  inveniendum  bonum;  Cbald.  ct  Syrus  : 
Ubi  sunt  qui  inscclantur  vcrbis  suis,  niliil  (graliae 
et  amicilias)  eis  crit  residuum.  Qui  possidct  cor 
Uonum ,  custodit  animam  suam;qui  custodit  pru- 
dcnliam,  invcniel  bonum.  Sepluaginta  veroplura 
addunl ,  (piae  non  sunt  in  Ilcbrseo  :  Cogitatio  bo- 
va  scientibus  cam  appropinquubit ,  ct  vir  prudens 
invcniet  (Auclor  Catena;  Crac.  facile deprehendel) 
cam.  Multa  mala  faciens  pcrficict  maliliam;  qui 
aulem  contendil  (nonnulli  legunl  7ccpwsvT»,  id  est 
pungit,  stimulat)  vcrbis ,  non  satvabitur.  Quipos- 
sidet  prudentiam,  diligit  seipsum;  quiautcm  cus- 
lodil  prudentiam ,  invcniet  bona.  Pro  perficiet  mu- 
litiam,  Auctor  Calenae  Craecorum  verlil:  adma- 
titice  fasfigium  perlinget. 

Jam  mulli  prima  verba  :  Qui  tanlum  verbu 
sectatur,  nikil  habebit,  jungunl  versui  pr.x-cc- 
dcnti.  Unde  primo  Rabbini  inBerescit  Rabba,  id 
cst  in  Gencsi  Magna,  puta  in  MagnoCommen- 
tario  Gcncseos,  et  ex  eis  R.  Salomon  bic  pro 
ni!OT  nS  lo  hemma ,  per  N  ,  id  esl  non  illa,  le- 
gentes  TTD7\  lS  lo  hemma,  per  1,  id  eslipsi  ilta, 
sic  vcrlunt:  Qui  alium  prosequilur  verbis ,  puta 
accusationibus,  calumniis  vel  probris,  ipsiilla, 
id  est  in  ipsummct  illa  recident,  in  illius  caput 
rcvolventur;  alque  explicanl  de  Josepb  patriar- 
cba  :  Qui,  inquiunt,  accusavil  fialres  apud  pa- 
trem  mendacilerdelribuscriminibus.  Primum, 
quod  vivcnlium  membra  edcrenl;  sed  hoc  in 
ipsum  Josepbum  rccidit ,  cum  ipse  vivens  ii 
frairibus  divendiius  est  Ismaclilis.  Secundum, 
quod  ancillarum  patris  sui,  pula  Bala;  ct  Zel- 
pbae ,  filios  aspernarenlur :  boc  quoque  in  ipsum 
recidit  ,  dum  ipse  idcirco  in  servitutem  ab 
Ismaelitis  abductus  est  in  iEgypium,  ac  in  ser- 
vum  venditus  fuit  Puliphari.  Tcrtium  ,  quod 
fralres  conjicerent  oculos  in  alienigenas  mu- 
lieres  :  hoc  quoque  in  ipsum  recidit,  dum  uxor 
Pulipharis  oculos  conjecilin  Joscpb,  ac  renucn- 
tcm  sibi  obscqui  in  vincula  conjici  curavit.  Ve- 
rnm  hae  sunt  fabelhe  Rabbinicae,  imo  calumniae 
et  blasphemise  in  Josephum  Patriarcbam  ct  Pro- 
piietam  eximie  sanctum  :  cujus  proinde  accu- 
salio  fralrum  vera  fuit,  non  mendax  calumnia, 
uli  palet  ex  iis  quae  dixi  Genes.  37.  2.  Aplius 
esl  quod  subdil  Aben  Ezra  :  Quiaulem  possessor 
istmentis,  Hebr.  est,  inquit,  qui  acquirit  cor , 
id  esl  qui  comparat  scientiam  (Ikcc  enim  cordi» 


512  COMMENTAIUA  IN  PROVEB 

noinen  soriiiur),  hicditigU  animam ,  id  est  vi- 
lam,  suam,  ut  eaoi  usque  ad  seneeiulis  eetatem 
producat.  Secundo,  melius  alii  haec  ita  versui 
prteced.  conneclunt,  q.  d.  Amicus  recedil  a  pau- 
pere,  qui ,  dum-sectalur  verba  promissionum 
sibi  ab  amicis  factarum,  hoc  est,  dum  illa  re- 
poscit,  inveniteanon  subsistere,  sedcassa  esse 
etirrila,  ideoque  nihilexiis,  quae  seclalus  fuit, 
ussequilur. 

Verum  Noster,  Chald.  Syrus,  Sept.  et  caeleri, 
ro  Qui  tantum  verba  sectatur  nikil  habebit ,  re- 
feruntad  sequentia  :  Qui  autem  possessor  est  cor- 
dis ,  diligit  animam  ;  horum  enim  sunl  antithe- 
sis.  Unde  primo  noster  Salazar  profunde  per 
cor  accipil  secretum  :  per  eum,  qui  verba  secla- 
tur,  revelalorem  secreli,  q.  d.  Inter  prudentem 
et  imprudenlem  hoc  inleresl,  quod  vir  impru- 
dens  ,  sui  non  compos ,  verbis  lemere  effusis 
menlem  suam  ubique  prodit,  ac  proinde  secreli 
et  arcani  nihil  sibi  servat.  At  prudens  caulusque 
vir,  qui  possessor  est  menlis  suee,  nimirumqui 
sui  compos  esl,  nec  lemere  aperitconsilia  sua, 
diligit  animam  suam,  id  est,  semetipsum  a 
mullis  malisetinfortuniisimmunemacliberum 
pr.estat,  quae  ex  pioditione  mentis  et  consilio- 
rum  evenire  solent. 

ET  CCJSTOS  PRCIDIiNTI^:  INYEMT  BOINA.]  Hic  SCili- 

cet,  qui  prudenler  consilia  sua  celat,  non  so- 
ium  mala  vitat  plurima,  setl  eliam  pleraque 
hona  sibi  comparat,  quae  srepius  consiliis  caute 
celalis  efficaciter  assequi  licet  :  itaque  pruden- 
tice  custodem  rociteumqui  prudenlissima  con- 
silia  sua  apud  se  custodit  clauditque. 

Secundo,  planius,  plenius,  generalius,  magis- 
que  adaequale  opponit  sectanlem  verba  posses- 
sori  mentis,  et  custodi  prudentiae,  id  eum  qui 
solis  verbis  pascitur,  illi  qui  per  sapientiam  pos- 
sidet  cor,  huncque  illi  longe  praefert,  q.  d.  Qui 
pascitur  verbis,  pascitur  vento  :  verba  enim 
mox,  ut  prolata  sunt,  in  venlum  abeunt  et  eva- 
nescunt ;  nihil  ergo  habebit :  at  qui  pascitur  sa- 
pientia  ,  possidebit  eam ,  imo  per  eam  fiet  pos- 
sessor  cordis,  id  esl  mentis,  ut  omnes  ejus  affec- 
tiones,  actiones,  motus  sapienter  juxta  dicta- 
men  rectae  rationis  et  legis  divinae  regat  compo- 
natque.  Quare  talis  diligit  animam  suam,  quia 
illi  oplime  consulit,  ac  felicitatem  et  gloriam 
aeternam  concilial.  -Igitur  custos  sapientiae  et 
prudenliae  inveniet  bona  tum  praesenlia  in  ter- 
ris,  tumaeterna  in  coelis.  Unde  Jansenius  :  Sen- 
sus  est ,  inquit,  q.  d.  Qui  sive  docendo,  sive 
audiendo  alios,  tanlum  sectatur  verba  ,  hocest, 
ornatum  verborum  tanlum  speclat,  solum  cu- 
rans  ul  hene  et  eleganter  dicat,  non  ut  bona  et 
utilia  proferat  aul  audiat :  aut  qui  id  tantum  agii, 
ut  dicat  aut  audiat,  non  autem  ut  ea,  quae  dicit 
aut  audit,  etiam  faciat,  is  nulluin  solidum  fruc- 
tum  inde  consequetur  ;  Non  enim  auditores  legis 
justi  sunt  apud  Deum,  sed  factores  legis  justifica- 
bunlur.  Et  :  Qui  fecerit  et  docuerit  sic  homines , 
hic  magnus  vocabitur  in  regno  ccelorum.  Qui  vero 
possessor  est  mentis ,  vel ,  ut  est  hebraice ,  cordis, 
iioc  est  qui  cordatus  est ,  nec  contentus  est  ver- 
bis ,  sed  intra  se  possidet  sapientiam ,  eamque 
animo  relinet,  meditando  jugiter  inlege  Dei,  is 
vere  diligit  animam  suam ,  hoc  est  seipsum ; 
quia  sibi  bene  prospicit  et  benefacit;  et  qui  pru- 
dentiam  non  lantum  audit,  sed  etiam  cuslodit 
in  animo  suo  etoperibus,  is  inveniet  bona  et  in 
prsesenli  et  in  futuro  seculo  :  Beati  enlm  qui  au- 
diunl  verburn  Dei,  et  custodiunt  illud. 


BIA  SALOMOMS.  Cap.  XIX. 

Accedit  et  Lyran.  :  Qui  lantum  verba  seclatur 
niliil  habebit.  Hoc,  inquit,  dupliciter  exponilur. 
Uno  modo  de  discipulo,  qui  magis  diligit  orna- 
tum  verborum,  quam  bonam  scientiam,  et  illi 
nihil  reportat  veritatis  a  doctore ,  aut  ita  parum, 
ut  pro  nihilo  computetur.  Alio  modo  de  doclo- 
re ,  qui  habet  bona  verba  ,  et  nulla  facla  :  et  isle 
nihil  praemii  reportabit  a  Deo  :  et  huic  consonat 
liltera  sequens,  cum  dicilur  ;Qui  aulem possessor 
est  mentis ,  per  virtutes  morales,  quibus  vires 
sensitivse  continentur  in  obedientia  rationis  , 
diligit  animamsuam;  quia  vultei  verum  bonum, 
quod  est  bonum  virtuiis  :  Et  custos  prudentia, 
quae  dirigit  virtutes  morales  ,  inveniet  bona , 
gratia?  in  praesenli,  et  gloriae  in  futuro.  Hucus- 
que  Lyranus. 

Hinc  D.  Thom.  1.  2.  q.  25.  art.  7.  docet  solos 
bonos  diligere  seipsos,  malos  vero  seodisse, 
idque  probat  ex  quinque  proprietatibus  amoris 
et  amicitiae  assignanlis  ab  Aristot.  9.  Elh.  c.  h  : 
Unusquisque  enim  amicus,  inquit,  primo  quidem 
vult  suum  amicum  essc  el  vincere ;  secundo ,  vult 
eibona;  tertio ,  operatur  bona  ad  ipsum;  quarlo, 
convioit  ei  delectabditer ;  quinto,  concordat  cum 
ipso,  quasi  cum  eodem  delectatus  et  conlrislatus. 
Et  secundum  hoc  boni  diligunt  seipsos ,  quantum 
ad  interiorem  hominem;  quia  etiam  volunt  ipsum 
servari  in  sua  inlegritate ,  et  optant  ei  bona  ejus  , 
qucB  sunl  bona  spiritualia ,  et  etiam  ad  assequenda 
opera  inlendunt ,  et  delectabililer  ad  cor  proprium 
redeunt;  quia  ibi  inveniunt  bonas  cogitationes  in 
prasenti ,  et  memoriam  prmteritorum  bonorum , 
etspem  fulurorum  bonorum,  ex  quibus  delectatio 
causatur.  Similiter  eliam  non  patiuntur  in  seipsis 
voluntatis  dissensionem ;  quia  tota  anima  earum 
tendit  in  unurn.  E  conlrario  autem  mali  non  vo- 
lunt  conservari  in  integritate  interioris  hominis , 
neque  appetunt  ei  spiritualia  bona,  neque  ad  hoc 
operanlur,  neque  deleclabile  est  eis  secum  convive- 
re  redeundo  ad  cor  ;  quia  inveniunt  ibi  mala  et 
prxsentia,  et  praterita,  et  futuraqua?  abhorrent, 
neque  eliam  sibi  ipsis  concordant  propter  conscien- 
tiam  remordentem ,  secundiun  illud  Psalmi  :  Ar- 
guam  le ,  et  statuam  contra  faciem  tuam.  Et  per 
eamdem  probari  potest ,  quod  mali  amant  seipsos 
secundum  corruptionem  exlerioris  hominis ,  sic 
autem  boni  non  amant  seipsos. 

lgitur  qui  verba  sectalur  similis  est  chamae- 
leonli  qui  aura  pascilur  :  qui  vero  sectatur  sa- 
pientiam,  qua  lit  possessor  mentis,  similis  est 
homini  qui  solidocibo  vescitur,  quoroboratur  et 
vegetatur  ad  opera  virilia  etheroica  :  ille  philo- 
logus  est ,  hic  philosophus  :  iHe  verbosam  et 
inanem  eloquentiam  ,  hic  realem  et  solidam  sa- 
picntiam  venat,ur;  illi  dicas  illud  quod  loquaci 
rhelori  vel  rabulae  peroranti  dixit  vir  sapiens  : 
Incipit  flumen  verborum  et  mentis  gulta.  Et  illud 
quod  Lacon  luscinine,  cum  plumis  revulsismini- 
mum  reperisset  carnium,  dixil,  testc  Plutarcho 
in  Lacon  :  Vox  es,  et  praterea  nih.il.  Quocirca 
Thales,  qui  fuit  primus  septem  Graeciae  Sapien- 
tium  ,  apud  Laert.  lib.  1.  cap.  1.  ait  multa 
verba  non  arguere  sapientiam.  Sapiens  enim  non 
nisi,  cum  res  poslulaverit,  loquelur,  el  paucis 
suam  absolvet  sentenliam  :  insipiens  ergo  est 
graculus,  quia  garrulus  ;  sapiens  vero  est  cyg- 
nus,  quia  silens  et  mente  sapiens.  Unde  iilud 
Gregorii  Nazianz.  epist.  1.  ad  Celeusium  sibi  si- 
lentium  exprobranlem  :  Tunc  cantabunt  cygni, 
cum  graculi  tacuerint.  Similia  in  verbosos  sunt 
Gr;ecorum   et    Lalinorum    proveibia.    Synesii 


COMMENTABIA  IN  PROVEfl 

episl.  ad  Theophiluni  :  Ijrissiina  rrs  oralto;  llo- 

ruerl,  qul  paisim  verba  vocat  ittip#w*,  ld  eal 
volucria  sh  e  alala;  Juvenalla  :  Voiat  trrevocabil» 
verbum;  Ciceronis  :Sant  flermodori  verba  merel' 
inoitiani.  Hermodorus  enini  pro  mercibui  ren- 
debal  verba  icripiaque  Platonia.  Ilnc  raciunt 
iila  usu  triti :  Turture  loquaclor;  Cicada  vocalior; 
Uirundtnum  muama;  Jrabius  tlbicen;  Archita 

i  n  iiitiittilain  ;   Dodontvnin    as  ;    Daalia    conti.v  ; 

Idngua,  ijtto  vuiiis.'  Teienla  Ecko  :  Uyiftmpot,  qui 
praster  verba  nihil  affert :  Verba pro  farina ;  cum 
e  contra  moneat  luriiconiullus  peculium  re  , 
non  vcrbis  augendum  eeae  ;  verbigreari :  Verbis 
(Htgnas,  non  rc  :  Vcrborum  Strepitu  nc  quid  mo- 
i  i  are. 

!).  Eai.sls  testis  non  erit  impdmtis  :  kt  qui 
LOQUITUB  MENDACIA  ,    PEMBIT.  J  Mendacia  BCCipe 

nociva  et  pernicioaa  j  hcec  enim  plena  et  per- 
fecla  aunt  mendacia  ,  qualia  aunt  calumnialo- 
rum  ,  luiurronum  ,  seditfosorum  ,  luerelico- 
ruin  ,  etc.  ,  qui  luii  mendaciis  et  calumniis 
rixas  etbelia  concitant.  Dnde  Septuag.  vertuni : 
Qui  autcin  accendit  matum  ,  peribil  ub  eo.  Justa 
enim  numinis  vindicta  fit  ,  ut  auiurronei,  ca- 
lumniatorea  ,  seditiosi ,  elc.  ,  deprehensa  eo- 
runi  ralsitate  et  pcrversitate,  illius  poenas  dent 
vel  per  judicem  vel  per  plebem ,  vel  per  Deum  , 
aut  in  rixa  el  bello  quod  suscilarunt  ,  communi 
cladi  involvantur,  etcum  rixaniibus  occidantur 
et  pereant.  Haec  sententia  repetitur;  audivimua 
enini  eaindem  v.  5  ,  ubi  eam  fusius  explicui. 

10.    NON  DECENT  STULTUM  DELICI.E  ,    NEC  SERVUM 

dominaui  principibus.  Hebr.  Non  est  decorastullo 
dcicctuito,  vel  voluptas ,  quanto  magis  servum 
domtnari  pnncipibus  ,  repele  non  est  dccorum  ; 
Septuag.  Nonconferunt  stuito  dclicice  ,  et  si  servus 
incipiat  cum  contumetia  dommari ,  vel  in  dynas- 
tam  et  principem  dominari;  utruincjue  enim  sig- 
nificaKinecum  Sww^svs»,  ut  notat  Auclor  Cateiue 
Graecorum. 

Primo,  Vatablus  sicexponit,  q.  d.  Non  decet 
stullum  delectatio,  id  est,  non  decet  stultum 
pace  conscientiae  frui  quaa  est  sunima  laatitia. 
rialio  est,  quia  conscientiam  habet  s  ibi  similem  , 
idest  slullam,  lemerariam  etimptam,  qu.cnon 
nisi  lurbida,  tumultus  ,  lites  et  rixas  spiral  • 
unde  pace  frui  nequit. 

Secundo  ,  alii ,  q.  d.  Non  decet  slultum  ul  se 
oblectet  falsa  opinione  sapientiaa  ,  de  eaque  sibi 
blandiatur ,  persuadendo  scilicet  se  esse  sapien- 
tein  ,  imooctavum  Sapienlum  ,  ct  sapientissi- 
mum  morlalium  ,  uti  subinde  superbos  stulie 
libi  persuadere  cernimus.  Quidenim  eo  super- 
bius  ?  quid  stultius  ?  multo  minus  decet ,  si 
servus  ,  id  est  bomo  plebeius  et  vilis  ,  ila  se'  ef- 
ferat  ,  ut  principibus  se  sapientia  vel  indus- 
tria,  etc.  ,  antecellere,  acstimet ,  eosque  prae 
se  despiciat. 

Tertio,  plane  et  genuine,  q.  d.  Non  decet 
stultum  delician  ,  vel  delicate  ab  hero  aliisque 
tractan  ,  mullo  minus  decet  servum  dominari 
id  est  impenose  pra^esse  et  imperitare  (  hoc 
emm  est  Win  moscel  )  principibus.  Apposite 
comparat  stultum  servo  ;  quia  servus  servili  , 
id  est  hebeii  et  stolido  ,  est  ingenio  instar  stulti ; 
vicissim  stultus  est  servus  suae  stullitia:  stultas- 
que  cupiditatis.  Est  argumentum  a  minori  ad 
majus  ,  ul  palet  ex  Hebr*o  ,  q.  d.  Si  non  docet 
slultum  delician,  multo  magis  non  decel  ser- 
vum  dominari ,  ldque  viris  principibus.  Pro  non 
dccet  hebr.  est  mx:  >n  lo  nave  ,  id  est ,  non  est 

CORNEL.    A    I.APIDE.      TOM.    III. 


HIA  SALOMONIS.  Cnp.  Xl\.  .  1" 

decorum  ,  noo  8it  pulehrum  ,  nec  ipecioium  , 
hoc eai  lurpe eit ,  lodignuin  el  valdenoxium. 
Bal  miosii  ,   stultui  toto  hoc  Hbro  iDtelligiiur 

non   phyilce  ,    id  esl   uiniif  captUI  ;    bic  'iiiin 

inilar  liruti  temperana  eil  ,  nec  plui  deliciarum 
lumtt  ipiam  natura  ferat  ,  led  etbice  ,  Id  est  Im 
prudem ,  Iniiplem,  qul  ilulte  iubi  concupis 
cenllai  sequilur  ac  leuium  rationi  ,  human  i 
divinis  ,  camalia  apiritualibua  anleponit. 

Ratio  a  priori  eit  quod  alultui  ili  liber  et  dii 
lOlutui ,  qui  onme  quod  coneupiscit ,  protinus 
arripit  ,  eoque  volupluatur  ,  leie  Opplet  el  Ine 
briat.  Illi  ergo  congruit  disciplina  poliua  quam 
delicias ,  castigatio  potiua  quam  epulatio  ,  virga 
pothia  quam  vina  ;  lervo  vero  ex  natura  ,  con- 
ditione  et  ingenio  iuo  convenit  servire  ,  non 
doininari.  Quare  indecorum  est,  quasi  inversus 
Datura  ordo  ,  si  delicite  dentur  stulto  imme- 
renii,  qui  iis  abutilur  ,  magisqiu!  stultescit  et 
insoiescit ;  non  vero  sapienti ,  qui  eas  mere- 
lur,  iisque  recte  ulilur,  ut  melius  et  jucundius 
orationi  ,  sludio  et  sapienliae  vacare  poisit. 
Multo  magis  indecorum  est,  si  servus  sloiidus 
imperiose  doininelur  heris  et  principibus  sa- 
pientibui  ,  quorum  est  regere  et  imperare  , 
praesertim  cum  servus  ,  si  evehatur  ad  princi- 
patum,  superbial  et  insolescat,  ac  lyrannice 
dominetur  ,  sceviatque  in  liberos  el  potentes  , 
quasi  sibi  contraposilos  ,  el  lolo  genere  adver- 
sos ,  quod  indignum  videlur  ,  lyrannicum  et 
intolerabile  ,  ac  saepe  causa  est  eversionis  regis 
et  regni.  Unde  illud  c.  30.  21  :Per  tria  moveturter- 
ra,  et  quartum  non  polest  sustinere ;  per  servum, 
cum  regnaverit;  per  slultum,  cum  saturatus  fuerit 
pane  ;  per  odiosammulierem,  cum  in  malrimonio 
fuerit  assumpta;\et  per  ancillam,  cum  fuerit  haires 
domina?  suo3.  Intellige  hu;c  de  servis  serviliter 
natis  et  educalis  ,  sive  de  iis  qui  servili  sunt  in- 
dole  et  ingenio ,  idcoque  hebeles  ,  viles  et  ab- 
jecti.  Nam  servus  liberaliter  educatus  ,  vel  qui 
sapientia  et  animo  pollet ,  non  tam  servus  est 
quiim  liber  ,  ac  liberis  et  nobilibus  subinde  im- 
peral,  juxla  illudEccl.  10.  28  :  Servo  sensato  li- 
beri  servient.  Ita  Sextus  Romanorura  rex  servus 
fuit  et  serva  nalus  ,  indeque  vocalus  Servius 
Tullus  :  cum  enim  illi  adhuc  puero  dormienli 
circa  caput  flamma  emicuisset ,  prodigium  hoc 
Prisci  Tarquinii  regis  uxor  Tanaquil  admirata  , 
Servium  serva  natum  in  modum  filii  educavit  , 
et  ad  regium  fastigium  evexit ,  ait  Valer.  Maxim. 
lib.  1.  cap.  6  ;  atque  Servius.hicprsecipuus  san- 
cilor  legum  fuit,  ait  Tacilus  lib.  o.  Sic  Joseph 
lemil  Pulipharis,  ob  sapienliam  et  prophetiam, 
a  Pharaone  eveclus  fuil  ad  principatum  ^Egypii, 
Genes.  h\..  ZiO.  Verum  enim  vero  servi  sapientes 
dum  ad  gradum  altiorem  ,  vel  eliain  regnum 
evehuntur,  summe  student  modesliae  et  hurai- 
litati  ,  ut  miligent  rei  indignitatem  ,  et  sopiant 
invidiam  nobilium  ,  eosque  sibi  concilient.  Ila 
fecit  Agalhocles,  qui,  ex  figulo  factus  rex  Sici- 
liae  ,  in  figulinis  vasis  ccenabat ,  ut  pristinae  le- 
nuis  forlunae  memor  subditis  sese  non  anlefer- 
ret  ,  sed  aequaret ,  imo  supponeret  ;  de  quo 
eleganter  et  sapienter  Ausonius  in  Epigramm. 
sect.  1: 

Fama  est  fictilibus  ccenasse  Agalhoclea  regem  , 
Atque  Abacum  Samio  saepe  onerasse  luto, 

Fercula  gemmatis  cum  poneret  aurea  vasis  , 
Et  misceret  opes  pauperiemque  simul. 

Quasrenii  causam  respondit  :  Rex  ego  qui  sum 

05 


51a 


COMMENTAKIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIX. 


Sicanix  ,   figulo  sum  genitore  salus. 
Fortunam  reverenter  habe  ,  quicumque  repente 
Dives  ab  exili  progrediere  loco. 

Mystice ,  non  decet  stultam  concupiscentiam 
deliciis  indulgere  ,  sed  polius  ab  iis  refrenari , 
ne  in  gulam  ,  ebrietatem  ,  libidinem  ,  aliaque 
.scelera  velut  sus  in  lutum  prorual.  Simililer 
non  decet  servum  hero  et  principi  ,  id  est  cor- 
pus  animo  ,  ac  sensum  rationi  et  menti  domi- 
nari ,  sed  potius  illi  subjici  ,  ab  eoque  regi ;  si 
enim  corpus  contra  mentem  dominalum  obli- 
neat  ,  non  proderunl  illi  ullae  spiriiuales  deli- 
cise  ,  ait  Auctor  Calenae  Graec.  Additque  :  Sancti 
in  continuis  rerum  spiritualium  deiiciis  ailatem 
transigunt.  Ad  hos  namque  perlinet  iilud  :  Delec- 
tare  in  Domino  ,  et  dabit  tibi  pelitiones  cordis 
tui  ;  ha?  autem  delicice  apud  stutlos  et  improbos 
nulium  locum  habent.  Rursum  non  decetservum, 
idest,  eum  qui  servit  suis  passionibus  et  vitiis, 
evehi  in  principem  vel  praelatum  ,  utdoininetur 
sapientibus  et  principibus  ,  puta  probis  et  jus  - 
lis  ,  qui  sapienter  cupiditatibus  suis  ,  animo  et 
affectibus  dominanlur.  Ita  Beda  :  Non  decent , 
ait  ,  hcereticum  deiicioe  Scripturarum  ,  quia  his 
bene  uti  non  novit  ;  neque  illum,  qui  servus  adhuc 
peccali  esse  probatur  ,  prceferri  aliis  in  regimine 
Ecclesia. 

11.    DOCTRINA    VIRI    PER    PATIENTIAM   NOSCITUR  : 
KT   GLORIA   EJUS    EST    INIQUA    PR/ETERGUEDI.    ]  DOC- 

trina  hlc  non  speculativa  ,   sed  praclica  intel- 
ligitur  ,  puta  sapientia  ,  prudentia  ,    discretio. 
Mullienimsuntdoctispeculative,  qui  tamen  sunt 
impatieni.es  ,  imo  speculatio  non  raro  causat 
impatientiam  ;  at  vero  qui  sapiens  est  et  pru- 
dens,  is  simulet  patiens  est.  Hebr.  Intetligentia 
viri  protongat  narem  ,  id  est  iram  ejus  ;  ira 
enim  in  naribus  cernitur.  Unde  Hebraei  longum 
naribus  vocant  tardum  ad  iram  ;  brevem  vero  , 
vel  arctum  naribus  ,   vocant  citum  pronumque 
in  iram.  Sensus  ergo  est  ,  q.  d.  lnlelligentia  et 
sapieniia  prolongal  iram ,  id  est ,  facit  hominem 
irae  poientem  ,  patientem  et  longanimem.  Pru- 
denlia  enim  est  matcr  patientiaj  ;  dictat  enim  in 
adversis  illam  ,  velut  unicum  malorum  remc- 
dium,  exercendam  et  capessendam  esse.  Sym- 
mach.  et  Theodot.  :  Prudenlia  hominis  longani- 
mitas  ejus  ;  Syrus  :  Doctrina  viri  est  palientia  ; 
R.  Salomon  :  Si  vir  iram  cohibeat  ,  mente  prce- 
slabil ;  Chald.  Intetiectus  hominis  est  di/ferre  fu- 
rorem  suum  ;  Aben  Ezra  :  A  viri  prudentia  etdoc- 
trina  furor  protrahitur  ;  R.  Levi  :  Viri  prudentia 
iram  produci  parat  ,   ne  faciie  ab  iiia  inflamme- 
tur  ,  cum  Ula  occurrunt  quce  bilem  ciere  soient  ; 
Septuag.  vero  :   Misericors  vir  longanimis  esl  ; 
quia  scilicet  prudentia  dictat  misericordiam  , 
scilicel  misericordiler  et  longanimiler  toleran- 
das  esse  proximorum  infirmitates  ,  defeclus  , 
dicteria  et  injurias  ;    prudentia  ergo  gignit  pa- 
tientiam  mediante  misericordia  ,  juxta  illud: 
Charitas  patiens  est ,  1.  Cor.  13.  Sic  enim  etmi- 
sericordia  patiens  ,  imo  compaliens  est. 

Jam  primo  ,  S.  Greg.  hom.  35.  in  Evang.  et  3. 
parte  Pastor.  admon.  10.  haec  accipit  de  docto- 
ribus  ;  horum  enim  est  id  quod  docent  ,  con- 
firmare  per  palienliam  :  Per  impalientia  vitium , 
ait  ,  if>sa  virtutum  nutrix  doclrina  dissipatur. 
Scriptum  namque  esl  :  Doctrina  viri  per  palien- 
tiam  noscilur.  Tanto  ergo  quisque  minus  osten- 
ditur  doctus  ,  quanto  convincitur  minus  patiens. 
Keque  enirn  polcst  veraciter  bona  docendo  impen- 


dere ,  si  vivendo  nesciat  aquanimiler  mata  aiiena 
tolerure.  Huc  accedit  Beda  ac  Lyranus  qui  h;ec 
accipiunt  de  Apostolis  ac  viris  Aposlolicis  ,  qui 
doctrinam  suam  ac  prsedicationem  Evangelii 
obsignarunt  sua  patientiatotlaborum,  dolorum, 
mortis  et  marlyrii.  Reipsa  enim  oslenderunt 
quam  vera  et  salutaris  esset  doclrina  Chrisli  , 
cum  pro  ea  mori  non  dubitarunt,  cumque  om- 
nia  iniqua  ,  id  est ,  omnes  illecebrosas  iniquita- 
tes  huic  docirinae  repugnantes  ,  generose  prae- 
tergressi  sunt  ,  ut  illi  se  suosque  actus  per 
omnia  conformarent.  Significatur  ergo  Apos- 
lolos  suam  doctrinam  confirmasse  per  duo  , 
scilicet  per  patienliam,  el  per  vitae  innocen- 
liam.  Igitur  hi  auctores  doctrinam  active  acci- 
piunt ;  qua  scilicet  doctor  ea  quae  docet  per  pa- 
tientiam  et  sanctitatem  probat  et  corroborat. 

Secundo  ,  alii  doctrinam  passive  accipiunt  , 
scilicet  quam  a  doctore  excipit  hauritque  dis- 
cipulus  ,  q.  d.  Probus  discipulus  se  ostendit 
doctrinae  salutaris  ,  et  verae  sapientise  ,  esse  stu- 
diosum.  Primo  ,  per  patienliam  ,  qua  et  patien- 
termagistrum  audit.etexejus  doctrina  adversa 
quaeque  sequanimiter  lolerat ,  juxta  illud  Jacobi 
cap.  1  :  Sit  autem  omnis  liomo  velox  ad  audien- 
dum  ,  tardus  autem  ad  loquendum  ,  et  tardus  ad 
iram  ;  cupido  enim  audiendi  ,  et  tardilas  lo- 
quendi  ,  parit  tardilatem  irascendi.  Secundo  ,, 
per  fugam  iniquitatis  ,  scilicet  iniqua  prreter- 
grediatur ;  hoc  enim  docet  doctor,  ipsaque  doc- 
trina  sapienliae. 

Tertio  ,  Jansenius  cx  Hebraeo  sic  explicat ; 
Hebraea  ,  inquit,  h aben t  :  Inteliigentia  hominis 
protrahere  (  vel  differre  )  facit  iram  ejus.  Qui 
enim  inlelligens  est  et  prudens  ,  tardus  est  ad 
iram  et  vindiclam  ;  tum  quod  perpendat  se 
pleraque  admiltere,  quae  a  Deo  severius  pu- 
nienda  sunt ,  si  pergat  in  proximum  severus 
esse  ;  tum  quod  adverlat  indecorum  esse  pas- 
sionibus  suis  obsequi ,  statimque  ad  ulliouem  et 
iram  prosilire.  Deinde  ,  iram  impedire  animum, 
ne  possitcernereverum,  atqueex  acceleratione 
ullionis  plerumque  committi  quse  postea  displi- 
cent :  Iraenim  viri  Deijustitiam  non  operatur. 

Accedit  noster  Salazar  ,  qui  ex  Cbaldaeo  sic 
explicat  ;  Chald.  verlil  :  Intetlectus  hominis  est 
differre  furorem  ,  et  puichritudo  ejus  prcetergredi 
matitiam.  El  consonat  cum  Hebraeo  :  Inteliectus 
viri  prolongavit  naremsuam.  Nam  quid  aliud  esl 
narein  prolongare,  nisi  indignationem  differre? 
iram  autem  differre  ,  exslinguere  est;  nam  in- 
dignalio  subilo  saevit ,  ac  subitodesaevit ;  atque 
adeo  qui  illi  non  statim  obtemperat ,  eamdem 
differendo  fallit  atque  eludit.  Et  quidem  in  hac 
dilatione  irae  sapienlia  viri  praecipue  declaratur. 
Nam  cum  iram  sola  ratio  coercere  possit,  qui 
subitos  illitis  impelus  (  quos  acres  et  vehemen- 
tes  esse  conslat )  e  vestigio  compescil ,  in  eo 
quidem  rationem  plurimum  vigere  perspicue 
oslendilur;  itaque  acceptis  injuriis ,  nonirasci, 
non  indignari,  sapienlix  maximae  argumentum 
est. 

Hic  sensus  subtilis  et  appositus  est,  sed  arctior, 
nec  sententiae  Hebraicae  et  Vulgatre  versionis 
vim  et  pondus  ad.equat ,  mentemque  exhaurit. 
Nam  Hebr.  :  Prolongare  narem  ,  id  est  iram  , 
non  tantum  significat  differre  iram  ;  sed  eam 
sopire  ,  et  prorsus  exstinguere  per  palienliam 
et  longanimitatem. 

Quarto  ergo  plane ,  plene  et  adoequate  , 
q.  d.  Doclrina  ,  id  est ,  ul  Hebr.  intelligenlia  ct 


COMMKNTAIUA   IN  PROVBBBIA  SAI.OMOMS.  Cap.  XIX.  513 

acit    realum  evitet,  cavel  ;<l>  impatienUa  ,  iludelqui 


prudenlia  ,    viri  prolongat   iram  ,  id  611 

longanimem ,  palientem  et  lardum  ad  Iram  . 
imo  irae  iierum  et  dominum  ,  ni  a<l  llbitum  pro 

re  nala   <'ani   BSSUmal  cl    <l<'ponal  ;   v<  ra  cniiu 

prudentia  dictat  in  adverals  uaurpandam  ,sM' 

palicnliam  :  ac  proindc  doitrina  ,  id  esl  'pru- 
dentia  ,  riri  per  patientiam  noseitwr ,  ut  vertit 
Noster.  Ez  eo  emm  quod  prudenlia  cauael  pa« 
lientiam  ,  recle  ex  patientia  ,  relul  effeclu  , 
cognoacltur  prudentfa  ejua  cauaa  ,  ita  iit  vera 
certaque  consequentia  ,  et  argumcnto  ab  effectu 
ad  causam  colligaa  :  Hic  homo  est  patiena  ; 
crgo  est  prudens  ,  quia  prudentia  Infallibiliter 
causat  patienliam.  Vicissim  cx  causa  colligas 
effectum:  Petrua  cst  sapiens  ;  ergo  cst  ct  pa- 
liens.  Alque  6  convcrso  ;  Judas  impaticns  est  ; 
ergo  insipicns.  Vicissim  :  Judas  insipiens  est ; 
crgo  impatiens.  Dicit  hoc  Salomon  ,  ut  vulgi 
errorem  confutet  Vulgus  enim  eestimat  eos 
qtri  patienler  tolerant  prohra  et  injuriaa  csse 
simplices  et  pusillanimea  ,  viiea  et  abjectos. 
Contrarium  ergo  lilc  docel  Salomon  ,  nimirum 
primo,  insigniter  sapientcs  el  prudentes  csse  , 
qui  palienler  sustinent  probrn  et  adversa  ;  se- 
cundo  ,  magnanimos  et  gloriosos  esse  ,  qui  in- 
jurias  non  vindicant  ,  scd  eas  magno  animo 
transcendunt  ct  contemnunt.  Hoc  estenim  quod 
subdil :  Et  gloria  ejtts  est  iniqtia  pratergredi. 

Alludit  ad  pbysiognomiam  hominis  et  anima- 
lium  ;  omnia  enim  animalia  ,  quse  breves  habcnt 
narcs  ,  cl  modioe  respirant ,  sunt  infirma  et  in- 
valida  :  quac  vero  longas  latasque  habent  nares, 
et  magnum  attrahunt  spiritum  ,  sunt  fortia  et 
valida  ,  aptaque  ad  magna  onera  ferenda  ;  quia 
abundant  calore  ,  indeque  robore.  Ideo  enim 
magnum  atlrahunt  spiritum  ;  quia  magnarum 
sunl  virium  ,  et  ut  magnum  calorem  ,  quo  aes- 
luant ,  temperent.  Sic  qui  longas  habent  nares, 
ut  habent  Hebr.,  id  est  qui  longum  ducuntpa- 
tientire  spirilum  ,  animo  sunt  magno  et  valido 
ad  multa  adversa  fortiier  sustinendum  ;  qui  vero 
hreves  habent  nares  ,  id  est ,  arctum  patientise 
spiritum  ,  animo  sunt  parvo  et  invalido  ad  ad- 
versa ,  dura  et  gravia  sufferendum.  Rursum  lon- 
gitudo  narium  signum  est  sapienlias  et  pruden- 
tire  ,  teste  Aristot.  in  Physiognom.  Unde  illud  : 

Et  pueri  nasum  rhinocerotis  habent. 

Sic  ergo  Physica  consonat  et  subservit  Ethicae , 
nimirum  longitudo  narium  designat  prudentem 
et  forlemjsicul  longiludo  animi,  idesl  patientia 
et  longanimitas,  signum  est  animi  sapientis,  va- 
lidi  etmagnanimi.  Unde  illud  Cant.  7.  U  ■  Nasus 
tutts  sicut  tttrris  Libani ,  qai  respicit  contra  Da- 
mascum ,  in  quem  locum  vide  S.  Greg.  Rupert. 
Philonem,  Carpalhium,  nostrumDelrioetGille- 
rium. 

Ratio  a  priori  est  primo ,  quod  sapiens  et  pru- 
dens  sapienter  inlelligat ,  in  hac  vita  adeo  infe- 
lici  et  misera  ,  multa  adversa  homini  esse 
exspeclanda  et  toleranda,  ac  proinde  ad  ea  se 
comparat,  ut  per  patientiam  ea  facile  sufferat ; 
scit  enim  ,  si  in  iis  sit  impatiens  ,  malum  mali- 
que  sensum  se  duplicaturum  ;  cruciabitur  enim 
et  sensu  mali ,  et  sensu  suae  impatientiae ,  cum 
simplum  habiturus  sit  dolorem,  si  patiens  sit ; 
tantum  enim  affligetur  sensu  mali ;  sed  et  hunc 
imminuet  et  alleviabit  per  patientiam.  Adde 
quod,  si  sit  impatiens,  incurret  offensam  Dei  , 
ac  novae  pcenae  et  cruciatus  ab  eodem  infligendi 
rcatum.  Qui  ergo  sapit ,  ul  hanc  offensam  et 


paiicniiiK. 

SecundOi  quod  lapieoi  prudenter  intelligat 
Miiiiiiiiun  imjus  vitfl  animaaque  bonum  em 
pacem  ;  pacem  aulem  gigni  «i  patientia  ;  quare 
in  omnibiis  advenii  patientiam  ampleclilur,  ut 
pacem  anima  adeo  optatam  coniequatur.  Unde 
s.  Cnryaoat.  bom.  81.  in  epiiL  l.  a<l  Corintb. 

l.rnilas,  ait,  tt  palii  ntia  ett  radix  tuttns  pliiloso- 
pliiir;  ijuorirra  din  hat  ijiiulain  sapiens  :  Vir  pu- 
tinis  islmtdtO!  prudenliiv.  \;un,  ul  litChrillUI, 
Lucas  "21  :  In  patientiu  veslra  possidcbilis  aniVUU 
veslrus. 

Tcrlio,  quod  sapicns  sil  magni  animi  ,  quo- 
circa  m.igna  tolcrat  ,  juxta  illud  Senecat  ln 
Troade: 

Quo  plura  possis,  plura  patienter  feras. 

Ruraum  intelligit  vindiclam  csse  opus  animi  ab- 
jccti  <'t  feminei ,  ideoque  se  indignum  ,  juxta 
illud  Juven.  Satyr.  13: 

Iiilirmi  estaoimi  exignique  voluplas 
Dllio  :  cootioap  sil  collige,  quodviadicta 
Nemo  magis  gaudelquam  lemioa. 

F.x  adverso  S.  Chrysost.  loco  jam  citato  :  Lenis, 
ail,  et  patiens  idcirco  dicitur  pxxpow/ios,  id  est  lon- 
ganimis  ,  quod  tongam  quamdamel  magnam  ha- 
beat  animam :  nam  quodest  longum,  dicitur  etiam 
magnum;  animam  vero  spes  longam  efficit.  Et  Va- 
lcr.  Maxim.  1.  3  :  Longanimiter  se  in  adversis 
gerere ,  ait ,  quid  alittd  est ,  qudm  savientem 
forlunam  pttdore  viclam  in  sui  adjutorium  con- 
vertere ? 

Quarto,  quod  saepius  sciatiraet  vindicta  non 
tolli,  sedaugerietexacerbarimalum.tamsuum, 
qui  illud  patitur,  quaminimici,  vel  aamuli,  qui 
illud  agit  et  infligit ;  patienlia  vero  utrumque 
lcniri ,  sopiri  et  exslingui. 

Denique  scit  sapientis  et  magni  animi  esse  , 
superiorem  se  exhibere  et  sublimiorem  omni 
injuria.fortuna  et  adversilale;  quare  omnia  ge- 
nerose  despicit,  mentemquein  Deo  et  coelo  de- 
figit  quasi  mundo  superior  ,  civis  Angelorum  , 
animse  possessor  ,  cceli  dominus  ,  Dei  filius  et 
hseres. 

Exemplar  hujus  sapientiae  fuit  Chrislus  Do- 
minus  ,  qui  summam  sapientiam  ostendit  in 
summa  patientia  tormentorum  maximorum  et 
crucis  acerbissimse;  adeo  ut  haec  patientia  cer- 
tum  argumentum  fuerit  divinitatis  illius,  scili- 
cct  esse  Deum  ,  qui  tanta  tam  placide  et  fortiter 
tolerabat,  praeserlim  quia  illa  tolerabat ,  quia 
dixerat  se  esse  Deum  ,  ac  ut  ostenderet  se  vere, 
ut  dixerat,  esse  Deum.  JNisi  enim  verax  fuisset 
etsanclus,  utique  non  potuisset  tanta  tolerare. 
Mendax  enim  et  superbus  sui  jactator  millies  iu 
tantistormenlisdefecisset,  suamque  jactantiam 
et  impalientiam  oslendisset.  Hoc  est  quod  ait 
Apost.  Ephes.  3.  18:  Ut  possitis  cotnpreliendere 
cttm  omnibtts  sanctis  quce  sit  latitudo  ,  et  longi- 
tudo  ,  et  sublimitas  ,  et  profttndum  ;  scire  eliam 
supereminentem  scientix  charitalem  Christi.  Ubi 
fuseegidequatuor  dimensionibuscrucisChristi, 
icque  ac  palientiae  ac  charitatis. 

Hinc  sequitur  mensuram  sapientiae  esse  men- 
suram  patienlhx1,',  ac  ,  quantum  quis  crescit  in 
patientia,  tantumet  crescerein  sapientia.  Unde 
S.  Gregor.  1.  2.  in  Ezech.  hom.  21 :  Scriptum  est , 
ail :  Doctrinaviri  per  patientiamnoscitur.  Si  ita- 
qur>  index  doctrinai  patientia  est ,  tanto  quisque 


SiG  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS 

doctus  ostendilur,  quanto patiens  fueril.  Jamlres 
sunt  patientiae  gradus  :  primus  est  palienler  pati 
adversa;  secundus,  libenler;  terlius,  gaudenter 
quaelibel  dura  sufferre.  Iidem  sunt  gradus  sa- 
pientia-.  Unde  S.  Bernard.  lerlium  bunc  gradum 
asseril  esse  proprium  sapientiae,  quaeasapore 
nomen  habet,  ideoque  sapit  et  gustat  adversa: 
Ad  virlutem  ,  ait ,  spectat  injurias  fortiler  ferre, 
ad  sapientiam  in  tribulationibus  gaudere  :  nam 


Cap.  XIX. 

magnificum,  utpote  laudeet  viluperio  supcrio- 
rem  ,  terra  celsiorem  ;  ac  consorlio,  felicilate  et 
gloria  Dei  et  Angelorum,  quos  nulla  probra  lan- 
gunt,  perfruiincipientem. 


suslinere  Dominum  ,  virlutis  est  ;  guslare  au- 
lem  et  videre ,  quia  suavis  est  Dominus  sapien- 
ti&.  Vide  eumdem  ,  sermone  /48.  in  Cant.  et 
sermone  de  sapienlia  ,  obedienlia  et  patienlia. 

ET    GLORIA    EJUS    INIQUA     PR/ETERGREDI.  ]    Chal- 

daeus  :  Et  pulchritudo  (Syrus,  laus)  ejus  prater- 
gredi  maliliam ;  Aquila  :  Gloriatio  ejus  gradi  su- 
per  prxvaricalionem  ;  Symmach.  Splendor  ejus 
supergredi  injustiliam.  Primo,  R.  Salomon  ,  Aben 
Ezra,  Beda  et  alii  exponunt,  q.  d.  Gloria  homi- 
nis  est  fugere  iniquitalem  et  seclari  aequilalem. 
Honor  et  decus  viri,  quo  a  caeleris  afficilur,  in 
eo  silus  est,  ut  crimina  inoffenso  pede  praeter- 
grcdiatur.  Sed  quid  hoc  ad  prius  bemislichium  ? 
Secundo,  Septuag.  verlunt :  Glorialio  autemejus 
supervenil  iniquis ,  quod  Scholiast.  exponit,  q.  d. 
Jusli  gloriatio  estpunire  iniquos,  haec  enim  est 
gloria  el  decus  jusliliae  vindicalivre.  Sed  hic 
sensus  videtur   advcrsari  hemislichio  praece- 
denti.  Unde  planius  et  concinnius  Auctor  Ca  > 
tenae  Graecor.  sic  explicat ,  q.  d.  Dum  patitur  vir 
pius  et  misericors,  exultantet  gloriantur  iniqui. 
Tertio,  Jansenius  et  Valablus,  q.  d.  Gloria  homi- 
nis  est  connivere  ad  transgressionem  fralris  sui. 
Vir  enim  excelsus  aliorum  lapsus  dissimulat,  et 
quasi  non  videl ;  quia  alliora  cogitat,  et  menle 
in  coelis  cum  Deo  et  Beatis  versatur.    Quario  , 
genuine,  plane  et  apposite  ad  prius  hemisti- 
chium  ,  q.  d.  Non  probrosum,  ut  vulgus  exisli- 
mat,  sed  honorificum  el  gloriosum  est,  con- 
temptus,  praevaricaliones  (has  enim  significat 
Hebr.  j?U7D  pesca  )   et  injurias  sibi  illatas  alto 
pede  et  animoexcelso  transgredi ,  despicere  et 
transilire.  Unde  Tigurina  vertil :  Prudens  homo 
differt  iram  suam,  et  delicta  dissimulando  major 
et  major  ftt.  Ralionem  a  priori  dat  S.  Chrysost. 
hom.  22.  in  ep.  adRom.  et  16.  in  ep.  ad  Ephes. 
quod  sancta  summaque  uliio   sit  injuriam  dis- 
simulare  et  condonare  :  Nihil,  ait,  ceque  confu- 
sioncm  facit  ingerenti  mala,  sicul  fortis  loleran- 
tia  patienlis,  et  neque  in  verbo ,  neque  in  opere 
rcddere  vindictam.  S.  Basilius  ,  hom.  de  Ira :  Ini- 
micum  si  despexeris,  acrius  illum  vindicabis.  Quid 
enim  adversario  durius  esse  polest ,  quam  te  ani- 
mum  gerere  injuriis  omnibus  attiorem?  sine  illum 
fruslra  te  adlalrare ,   in  seipso  disrumpi.  Nuper 
Pbiiippus  II,  Hispaniae  rex,  mire  patiens  ir.eque 
potens  ,  ciim  ,  lilteris  manu  sua  ad  Pontificem 
scriptis,famulusprseceps  pro  pulvere  atramen- 
tum  injecisset,subrisit,  aliamque  poposcitchar- 
lam  ad  rescribendas  lilteras,  dicens:  Quinescit 
tolerare,  nescit  regnare. 

Hoc  significat  Hebr.  imNSn  tipharto,  id  est 
gloria  ejus,  decor,  ornalus,  splendor,  magnifi- 
centia;  estque  gradalio  ,  q.  d.  Sapientis  est  pa- 
lienler  ferre  adversa,  adeoque  eximia  sapientia 
est  palienlia  ;  at  vero  adversa  ,  probra  et  inju- 
rias  praetergredi ,  id  est  dissimulare,  despicere, 
et  quasi  non  videre  ,  non  curare  ,  nibil  facere  ; 
ingens  esl  non  tantum  sapienlia,  sed  et  gloria  , 
spiendor  et  magnificentia  ;  hoc  enim  indicat , 
inio  cfiicil  hominem  gloriosum,  splendidum  et 


Rursum,  pro  iniqua  prcetergredi ,  'Hebr.  est 
TOS  Sy  121?  abor  al  pesca ;  quod  primo  ver- 
tas:  Transire  juxta  vel  prceter  pravaricationem, 
vel  iniquitatem.  Unde  Noster  vertit ,  praitergredi 
iniqua.  Sicut  enim  peregrini  ,  dum  in  longin- 
quam  regionem  abeunt,  ibi  a  pueris  et  incolis 
subinde  ridentur,  ac  dicteriis  et  probris  impe- 
tuntur  ,  ob  peregrinum  habitum,  linguam  et 
mores  ;  illi  tamen  scientes  se  esse  peregrinos  , 
omnia  illa  dissimulant,  et  taciti ,  quasi  ad  se 
non  pertinerent  ,  praelergrediuntur,  ac  suo  ili- 
nere  pergunt,  anhelantes  ut  acl  optatum  viae 
terminum  pertingant.  Sic  pariter  vir  sapiens  et 
patiens,  sciens  se  peregrinum  in  lerra  ,  civem 
vero  coeli  et  domeslicum  Dei,  omnes  injurias  , 
probra  et  adversa  ,  quae  in  peregrinatione  sua 
per  hanc  in  terra  vitam  sustinet ,  practergredi- 
tur,  dissimulat,  non  curat,  imo  non  aspicit  , 
quasi  adse  non  pertinerent,  ac  per  patienliam 
pergit  strenue  ad  patriam  coelestem ,  dicilque 
cum  Psulle:  Ego  autem  tanquam  surdus  non  au- 
diebam  ,  et  sicut  mutus  non  aperiens  os  suum  , 
Psalm.  37.  14. 

Secundo  ,  abor  ai  pesca  verlas  :  Transire  vel 
transilire  super  pravaricationem.  Sicutenim  via- 
lores,  siin  sordes,  fossas,  vel  cloacas  incidant, 
non  pcr  eas  transeunt  ne  maculentur ,  sed  eas 
passum  dilalando  vel  saliendo  transcendunt  et 
transiliunl  :  sic  pariler  sapiens  magno  animo 
superat  et  transcendit  omnia  dicleria,  convicia, 
injurias,  easque  quasi  viles  et  exiles  infra   se 
positas  ,  despicit,  pedibus  calcal,  imo  quasi  in 
ccelo  positus  ex  allo  videlet  ridet.  UndeS.  Chry- 
sost.  hom.  41.  in  Acla  audel  dicere  :  Non  ulcisci, 
Deo  facit  aqualem.  Sanclus  Isidorus  ,  1.  2.  Soli  - 
loq.  Magna ,  ait,  est  virlus  ,  si  non  lcedas  eum  d 
quo  laisus  es  ;  magnaest  fortitudo,si  eliam  lassus 
remillas ;  magna  est  gtoria,  sicui  potuisti  nocere 
parcas.  Quin  et  Seneca  :  Magni ,  ait,  anirni  est 
injurias  despicere  ,  etc.  Pusilti  hominis  el  miseri 
est  repelere  mordentem  ,   ut  mures  et  formicx  ; 
ad  quas  si  manum  convei  teris,  ora  converlunt  im- 
becilla;  se  lcedi  pulant,  si  tanguntur.  Exemplum 
insigne  praebuit  Tbeodosius  imper.  qui  consti- 
lulionem  sancivit  hoc  modo  1.  unica  C.  si  quis: 
Si  quis,  inquiens,  modestiai  nescius  et  pudoris  ig- 
narus  ,  improbo  petulanlique  maledicto  nomina 
nostra  crediderit  tacessenda ,  ac  temuientia  tur- 
bulentus  obtreclator  lemporum  noslrorum  fuerit , 
eum  pcena  nolumus  subjugari,  neque  durum  ali- 
quid  aul  asperum  nolumus  sustinere;  quoniam  ,  si 
id  ex  levitate  processerit ,   conlemnendum  est  ; 
si  ex  insania  ,  miseralione  dignissimttm  ;  si  ab 
injuria  ,    dimiltendum.    Digna    profeclo    lanto 
principe  vox  ,  et  quam  aureis  inscriptam  cha- 
racteribus  suis  in  aulis  proeferrc  principes  de- 
berent. 

Vidit  hoc  per  umbram  Socrales  praecipuus 
moralis  philosopbiae  doctor  ,  qui  doclrinam 
suam  mira  morum  lenitate  et  patientia  confir- 
mavit,  adeo  ut  non  lantum  ab  exteris,  sed  eliam 
abuxoresuaXaniippeindigna  nontantum  verba, 
sed  et  verbera ,  placido  et  tranquillo  semper 
animo  tolerarit,  ac  tandem  carcerem  et  mor- 
lem  pro  veritate,  puta  pro  unius  Dei  asser- 
tione  elcultu,  a  suis  civibus  irrogalani  palien- 


COMMENTAAIA  IN  PROVEBBIA  SALOMONIS 
irr  el  foniUT  luilinuerit,  Leste  Laerllo  ln  ejui 

VitB. 

13.  Sjcdt  fbemitui  (Pagninua,  rugltta)  leoeui, 

ITA  ET  BKGII  IHA  ;  BT  >i<  i  i  BOI  81  ri.n  iiriui  \>j,  ita 
rr  ihi.aiutas  t-.jrs.  J  Cbald.  Fremil  sicut  teo  tra 
regU,  <i  sicut  ros  super  herbam  voluntai  vel  be- 
neplacitum  ejus ;  Aquili ,  Symmacb.  <t  Theodot. 
gratiaejui;  s\rus,  benevolentia  ejus.  Banc  enim 
ilgniflcal  ilebr.  tiyn  ratson;  Vulablui,  clemen- 
tia,  q.  (I.  Vi  rore  herba  viresclt,  tta  populus  cte- 
mentla  regis  crescit  et  vires  colligit;  Sepluag. 
Regis  miiui'  simites  fremilul  (Lucifcr  Galar.  Apol. 
pro  s.  Alhanaaio  legit  gemitibus)  lconis.  Vvoteo- 
»is  Hcbr.  eat  VB3  kepir,  id  eat,  leo  adolescens 
t|tii  mediae  eai  setaiis,  mediua  icilicet  inler  ca- 
tiiluiii  ei  leonem  ilaue  aeiaiis.  Hic  enim  quia 
inorc  juvcinim  fumelicui  csi ,  magnamque  ba- 
bet  orexin  ,  hlnc  praedseal  cupidiaaimua,  adeo- 
que  fugit,  fremit,  gemit  ctsaevit.  Iluic  similis 
eal  ira  regis,  liveea  juitaiit,  sive injuita.  Juitaa 
regia  iroe  hanc  gnomcn  applicatS.  Auguit. cp.68. 
nd  Januariutn,  ubi  ait  Circutncellioncs  hsreti- 
cos  couatos  fuissc  conciiare  Imperatorii  iram 
in  Calliolicos,  scd  Dcum  camdcm  convertisso  in 
ipsosmct  baerclicos : Scriptum  cst, ait :  Nihit inier- 
esl  inter  minas  regis  et  iram  lconis.  Danielem  ca- 
itnnniosi  inimici  in  lacum  teonum  mltli  coegerunt, 
vicil  innoccnlia  ejus  corum  malitiam  ,  illccsus 
inde  levalus  cst ,  ipsi  illuc  missi  pcrierunl.  Simili- 
tcr  nuijorcs  vestri  Ccecilianum  ct  ejus  socielatem 
regia  ircr  consumendam  objecerunt ;  cujus  inno- 
ccntia  liberata,  ab  eisclem  regibus  eadcm  vos  pa- 
timini ,  quai  illos  pati  veslri  voluerunt ,  quoniam 
scriptttm  csl :  Qui  parat  proxhno  fovcam  ,  ipsc  in- 
cidet  in  cam.  Magis  lamcn  convenil  haec  gnome 
irae  regis  injuslae,  uti  mox  palebit.  Finis  ct  sco- 
pus  cjus  cst  primus ,  utoslcndat  quam  subdiii 
debeant  revereri  regem ,  eique  obscqui ,  ne  ejua 
iram  instar  leonis  formidabilcm  incurrant. 
Quod  cnim  leo  est  in  animalibus  ,  boc  rcx 
esl  in  populis  ;  lco  cnim  est  rex  animalium. 
I  nde  Amos  cap.  3.  8  :  Leo  rugiel ,  ait,  quis  non 
timebil  ? 

Secundus,  ut  moneal  reges  compescere  iram, 
ne,  si  eam  sinani  indomitam ,  imo  ei  obsequan- 
ttir,  quasi  leones  sicviant  et  lacerent  populum. 
Ila  R.  Lcvi.  Unde  S.  Cbrysost.  regem  alloquens 
bom.  U.  in  Maltb.  eum  monet  ut  iram  quasi 
fcrum  leonem  contineat  et  domet.  Et  Seneca  , 
J.  1.  de  Clemenlia  cap.  5  :  Non  decet ,  ait,  regem 
sa>va  et  inexorabilis  ira.  Non  mullum  enim  supra 
ctim  eminel ,  cui  se  irascendo  exaiquat.  At  si  dat 
vitam ,  si  dat  dignitatem  periclitantibus  et  meritis 
(imitlerc,  facit  quodnulli ,  nisi  rcrum  polenli ,  li- 
cet.  Quocirca  Proverb.  19.  12.  idem  sapienter 
reges  monet  :  Qaod  sidii,  ait ,  placabites  et 
tfqui  delicta  potentium  non  slalim  fulminibus  pro- 
sequunlur ,  quanto  cequius  Iwminem  hominibus 
pra>posilum ,  tnili  animo  excrcere  imperium ,  et 
cogitare  utrum  mundi  slatus  gratior  oculis ,  pul- 
cliriorque  sit  sereno  et  puro  die ,  an  cum  fragori- 
bus  crebris  omnia  quatiuntur,  et  ignes  hinc  atque 
itlincmicant?  Alquinon  alia  facies  est  quieli  al- 
(juemoderati  imperii,  quam  sereni  cccli  atque  ni- 
tentis ;  crudele  regnum  turbidum  tenebrisque  ob- 
scuralum  est  inler  tremenles,  et  adrepentinum  so- 
nitum  expavescentes  ,  nec  eo  qui  omnia  conturbat 
inconcusso. 
Terlius,  ut  moneat  electores  rcgum  et  prin- 


<„ip.  XIX.  b\l 

graaaabitur  In  populum  ut  leo  per  raplnai ,  ca •- 
drs,  expilationei,  elc.;  bc  nemo  <i  reilitere  po« 
trrii.  Talla  fnit  NerOj  qul  crudelinime  lasviit 
in  civea,  in  Senatum  ,  In  Apoitoloi ,  In  Romani 
univeraam.  Unde  Apoatol.  •!•  Tlmoib.  h.  17  :  Li- 

Ixratus  ,  inquil,  sum  dc  ore  tconis  ,  i<l  eal  Ncro- 

nis.  Quare  qui  reip.  coni.ultumvolunt,  eligant 
regem  nalura  milera  et  placidum,  nli  apei 
eligunt  regem  carenlem  communl  aculeo,  ac 
placidum.  Iracundissimai ,  ail  Seneca ,  I.  1.  de 
Clemenlia,  c.  l(->,  ae  pro  corporU  captu  pugna- 
cissimai  sunt  apes ,  et  aculcos  in  vulnere  relin- 
(Itituil:  rc.r  ipse  sine  aculco  cst,  (Tc.  Pudeat  al> 
exiguU  animalibus  non  trahere  mores ,  cum  tanto 
lioininttm  nwdcralior  animus  cssc  debeat,  quantO 
vcltcmcntius  nocct.  Et  posl  nonnulla  :  Erral  si 
quis  existimat  lutum  cssc  regcm  ,  ttbi  niltil  a  / 
iutum  cst;  scd  securitas  securitate  mttttta  pacu 
cenda  cst.  Satvumregem  in  aperto  clementia pra- 
stabit  :  ttnum  est  inexpughabite  munimentum , 
amorcivium.  Et  sub  (incin  cap.  Proximum  illis 
(  diis)  locum  tenet  is  qui  se  ex  deorum  natura 
gerit  j  beneficus  ac  largus,  et  in  melius  potens. 
Iloc  affcctare ,  hoc  imitari  decet ,  maximnm  ita 
liaberi ,  ut  oplimus  simul  habeatur. 

Porro.ira  regis  apposite  comparalur  fremi- 
lui  leonis.  Primo,  quia  leo  pronus  esl  ad  iratn, 
ct  fcre  sempcr  iralus,  alque  ira  ejus  gravis  est, 
ideoque  borrende  rugit  el  saevit.  Audi  Plinium 
lib.  8.  c.  16:  Leonum  anirni  index  cauda  ,  siculet 
equorum  aures.  Immota  ergo  ,  ptacidus ,  cte- 
vu7i$  ,  btandientique  similis :  quod  rarum  est ; 
crebrior  cnim  iracundia  ejus.  In  principio  terra 
vcrberatur  :  incremento  lerga,  seu  quodam  inci- 
tamento ,  flagellantur.  Sic  pariter  reges  natura 
proni  sunt  ad  iram  ;  quia  enim  sublitnes  sunt 
ei  elati ,  non  ferunt  se  vel  in  minimo  l.edi  vel 
despici:  unde,  si  id  fiat,irascuntur,  indignan- 
luret  rugiuni.  Hinc  Seneca  poeta  Tragoed.  6  : 
(Iravis  ira  regum  est  semper.  Et  Seneca  pbiloso- 
pluis,  1.  3.  de  Ira,  c.  30:  Frivolis ,  ait,  lurbamur 
et  inanibus  ,  laurum  color  rubicundus  excitat , 
ad  umbram  aspis  exsurgit ,  omnia  qua?  natura 
fera  ac  rabida  sunt ,  consternantur  ad  vana  : 
idem  quoque  inquietis  ac  slolidis  ingeniis  evenit , 
rrrumsuspicione  feriunlur,  adeo  ut  inlerdum  in- 
jurias  vocent  modica  beneficia.  Ita  reges ,  non 
sapientes  et  graves,  sed  superbi  et  feri,  um- 
bris  injuriam  feriunlur  ct  indignantur. 

Secundo,  quia  sicut  leo  iracundus  cst  et  for- 
tis,  iraque  ejus  acuit  fortitudinem  ,  et  vicissim 
fortitudo  acuitiram  :  sic  in  rege  iraejuncta  po- 
lestas  est,  "ideoque  formidabilis.  Nam,  ut  ait 
Seneca  in  Proverbiis  :  Futmen  est ,  ubi  cum  po- 
testate  habitat  iracundia.  Audi  S.  Basilium  bom. 
9.  Hexam :  Una  cum  leone  animositas  et  ad  in- 
candescentiam  irm  propensio  ilti  agnata  est,  vita 
solitaria ,  expers  societalis  ad  ea  quce  genus  sub- 
eunt  idem.  Velut  enim  lyrannus  quidam  ani- 
mantium  rationis  expertium ,  pares  honores  con- 
grrssionesqae  cum  cceteris  non  acceptat ,  sed  as- 
pernatur.  Unde  Auctor  Catenae  Graecor. :  Iiegum 
minrn ,  ait,  recte  teonum  rugitui  assimilantur. 
Nam,  si  illis  ita  visum  fuerit ,  indicta  causa  sta- 


cipum,.ne  rcgcm  vel  principem  eligantiracun- 
duui ,  ct  irae  impolenlem.  Ilic  euim,  si  fiat  rex  , 


limoccidunt.  Quisenim,  si  voluerit ,  prohibebit 
eos  ?  Siquidem  exsequendi  facuttas  adjuncta  est 
volunlati. 

Terlio,  rugilus  leonis  adeo  terribilis  est,  ul 
animalia  omnia  co  percellantnr  ei.  obstupes- 
cant,  adeo  ul  quasi  allonila  baereant,  ncc  se 
loco  moveani ,  quod  Qt,  ut  fugerc  ncqueani,scd 


518 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIX. 


a  lcone  accurrcnte  compreliendantur  et  la- 
nienlur.  Leo  ergo  remolas  a  se  beslias  rugilu 
suo  sislit ;  ac  deinde  ad  eas  accurrit  et  necat. 
Sic  pariler  voces,  edicta  et  imperia  regum  om- 
nes,  quantumvis  remotos  ,  percellunt,  nec  ea 
quis  effugere  potest.  Nam  illico  adsunt  regii  sa- 
tellites  qui  ea  exsequuntur.  Audi  S.  Basil.  loco 
citalo  :  Cut(leoni)  tanta  quoque  vocis  eliciendce 
natura  prxstitit  instrumenta  ,  ut  anitnanlium 
complura  longe  ipso  celeriora  solo  scepe  rugituca- 
piantur.  S.  Ambros.  1.  6.  Hexamer.  cap.  3.  more 
suo  secutus  S.  Basil. :  Leo,  inquit,  naturcesuperbus 
ferocia,  aliarum  ferarum  generibus  miscere  se 
nescit,  sed  quasi  rex  quidam  plurimorum  dedig- 
natur  consortium;  qure  autem  se  ei  sociare  fera 
audeat?  cujus  voci  tantus  naturaliter  inest  terror, 
ut  mulla  animantium ,  quce  per  celerilatem  pos- 
sent  impelum  ejus  evadere ,  rugientis  ejus  sonitu 
velut  quadam  vi  attonita ,  atque  icta  defi- 
ciant  ? 

Quarto,  leo  per  iram  efferatur  et  furit :  ita  et 
rexper  iram  bominem  exuit ,  feram  et  leonem 
induit,  imo  instar  furiae  furit ;  ira  est  fera,  fu- 
ror  est  furia.  Audi  Senec.  lib.  1.  de  Ira  cap.l : 
Quidam  e  sapientibus  iram  dixerunt  brevem  insa- 
niam ,  etc.  Ut  aulem  scias  insanos  esse ,  quos  ira 
possedit  ,  ipsum  illorum  habilum  intuere.  Nam  ut 
furentium  certa  indicia  sunt,  audax  et  minax  vul- 
tus ,  tristis  frons  ,  torva  facies ,   citatus  gradus  , 
inquietce  tnanus ,  color  versus ,  crebra    et  vehe- 
mentius    acta   suspiria  ;  ita  irascentium  eadem 
signa  sunt.  Flagrant  et  micant  oculi ,  multus  ore 
ioto  rubor,  excestuante  ab  imis  prxcordiis  san- 
guine ,  labia  quatiuntur,  dentes  comprimuntur  , 
horrent  ac  subriguntur  capilli,  spirilus  coactus 
ac  stridens  ,    articulorum  seipsos   torquenlium 
sonus,  gemilus  mugitusque,et  parum  exptanalis 
vocibus  sermo  prceruptus ,  et    complosce  scepius 
manus  ,  et  pulsata  lutmus  pedibus ,  et  totum  con- 
citum  corpus ,  magnasque  irce  minas  agens  ,  fce.da 
visu  et  liorrenda  facies ,  depravantium  se  atque 
intumescentium.  Subdit  deinde  omnia  animalia 
per  iram  feritatem  suam  exasperare :  Spumant 
apris   ora,  dentes  acuuntur  altritu  ;  taurorum 
cornua  jactantur  in  vacuum,  et  arena  pulsu  pe- 
dum  spargitur :  leones  fremunl :  inflantur irritatis 
colla  serpentibus  :  rabidorum  canum  tristis  as- 
pectus  est.  Nullum  est  animal  tam  liorrendum  , 
tamque  perniciosum  natura,  ut  non  appareat  in 
illo ,  siira  invasit ,  novce  feritatis  accessio. 

Quinto  ,  Pbysici  perbibent  leonem  ex  ira  et 
rabie  emori ,  ideoque  morienlem  gemere  et  la- 
crymari.  Unde  Plinius  locb  citato :  Creditum , 
inquit,  est  d  moriente  kumum  morderi ,  et  la- 
crymam  letho  dare ,  scilicet  ex  rabie  et  furore. 
Unde  et  Lucifer  legit :  Regis  mince  simiies  gemili- 
bus  leonis ;  ita  non  raro  principes  ex  ira  et  fu- 
rore,  praeseriim  si  eam  explere  seque  ulcisci 
nequeant,  apoplexia  tanguntur  et  exaniman- 
mr,  aut  ab  iis ,  quos  impetunt,  occiduntur. 
Vide  Senecam,  1.  1.  de  Ira  c.  2  el  3. 

Sexto,  rugitus  leonis  prsenuntius  est  necis.Leo 
enim,  cum  in  aliquem  rugit,  moxin  euminvo- 
lat,  lacerat,  occidit  et  devorat.  Sic  et  indignatio 
regis  nuntii  mortis  ,  uti  dixit  cap.  16.  lk-  Et  sicut 
leo  eum  quem  laniavit ,  sic  el  rex  eum  quem  ex 
ira  occidit,  nequit  revocare  ad  vitam,  etsieum 
facti  poeniieat,  ac  iram  in  clementiam  commu- 
tarit ,  ait  anonymus  in  Catena  Grsec.  Rursum 
leones  inlegras  urbes  et  provincias  vaslant. 
Unde  Polybius,   apud  Plinium  loco  citato,   ait 


leones  in  senecta  grassari  in  bomines  ,  ac  tunc 
obsidere  Afric&  urbes  ;  eaque  de  causa  crucifixos 
vidisse  cum  Scipione ,  quo  cwleri  metu  poznce  simi- 
iis  absterrerentur  d  noxa.  Sic  rex  iracundus  et 
saeviens  inlegras  urbes  totumque  regnum  expi- 
lat  et  vastat.  Unde  Ezecbiel  Joakim  regemJuda 
comparans  leunculo,  c.  19.  v.  5  :  Tulit,a\i,  unum 
de  leunculis  suis ,  leonem  constiluit  eum  qui  in- 
cedebat  inter  leones  ,  et  factus  est  leo  ;  et  didicit 
prcedam  capere ,  et  homines  devorare ;  didicit  vi- 
duas  facere,  et  civilates  eorum  in  deserlum  addu- 
cere  ;  et  desolata  est  terra;  et  plenitudo  ejus  ,  d 
vocerugitus  ejus.  Merito  exclamat  Seneca,  1.  1. 
de  Clementia,  c.  ult:  Quodistucl,  dii  boni ,  ma- 
tum  est  occidere ,  saivire  ,  delectari  sono  calena- 
rum,  et  civium  capita  decidere ;  quocumque  ven- 
tum  est ,  midtum  sanguinis  fundere,  aspeclu  suo 
lerrere  ac  fugare?  Qu&  atia  vita  esset,si  leones 
ursique  regnarent  ?  si  serpenlibus  in  nos  ac 
noxiosissimo  cuique  animati  daretur  potestas  ? 
llla  rationis  expertia  ,  el  d  nobis  immanilatis  cri- 
mine  damnata  abslinent  suis ,  et  tuta  est  inler 
feras  similitudo  morum.  Apud  komines  tamen  nec 
d  necessariis  quidem  rabies  temperat  sibi. 

Septimo,  leones  ponunt  iras  et  fremitus  ,  si 
audiant  gallicantum,  si  videant  ignes  ,  vel  ro- 
tarum  orbes  circumactos ,  si  in  oculos  eorum 
pallium  vestemve  injicias  :  baec  enim  expaves- 
cunt.  Unde  Plinius  loco  cilato  docet  ralionem 
capiendi  leonem  esse,  si  quis  in  caput  eorum 
velum  immittat  :  Vix  credibili  modo ,  inquit  , 
torpescente  tanta  illa  feritate,  quamvis  levi  in- 
jectu  operto  capile ,  ita  ut  devinciatur  non  repug- 
nans  ;  videlicet  omnis  vis  constat  in  or.ulis.  Ita  re- 
ges  iracundi  et  tyranni  timent  umbras,  res 
nihili  suspectas  babent ;  nimirum  populi  con- 
cursum  et  globum  expavescunl,  putantes  se 
peti,  se  ad  necem  quaeri,  ut  contigit  Neroni  ; 
praeserlim  vero  si  oculi  eis  obvelentur  et  ca- 
putcomminalione  allioris  vel  majoris  potesta- 
tis,  quae  eos  principatu  spoliatura  sit,  illico 
ponunt  animos  et  iras.  Vere  Seneca  in  OEdip.  : 

Qui  sceptra  duro  saevus  imperio  regit  , 
Tiinet  timeutes ,  metus  iu  auclorem  redit. 

Et  apud  eumdem  Tbyestes  actu  3  : 

Dum  excelsus  steli ,  nunquam  pavere  destili , 
Atque  ipsum  mei  ferrum  pavere  laleris. 

Hoc  est  quod  ait  Job  cap.  1k  v.  22:  Et  cum  ste- 
terit ,  non  credet  vita?  suce ;  nam  ut  ait  S.  Chry- 
sost.  hom.  2.  in  Matth :  Semper  major  potestas 
majori  timori  subjecta  est.  Sicut  enim  rami  ar- 
borum  in  excelso  positarum ,  etiamsi  levis  aura 
flaverit ,  moventur,  sic  et  sublimes  homines  etiam 
levis  nuntii  fama  conturbat.  Sic  adventum  Mago- 
rum  audiens  Herodes  rex  turbatus  est ,  Matth.  2. 
Sic  Domitianus  Imp.  adeo  pavidus  erat  et  sus- 
picax,  ut  parietes  porticuum  ,  in  quibus  spatiari 
consueverat ,  phengite  lapide  distinxerit ,  e  cujus 
splendore  per  imagines ,  quidquid  d  lergo  fie- 
ret,  providerel  ,  ait  Suelonius  in  ejus  Vita  , 
cap.  ik.  Vere  Pelrarcha  Dial.  95  :  Contemplare  , 
ait,  Caium ,  Neronem  ,  Domitianum ,  Commo- 
dum,  Bassianum,  etc,  videbis  usitatum  et  com- 
munem  tyrannorum  exitum  aut  gladium  aut  ve- 
nenum. 

ET  SICUT   ROS  SUPER   HEnRAM,   ITA.  ET   HILARITAS 

ejus.  3  Alia  metaphora  et  similitudine  (quod 
Hebraeis  est  familiare)  explet  antitbesin.  Iram 
eiiim   rcgis   comparavit  rugitui    leonis ,   nunc 


COMMI.NTAIUA  IN  PnOVEMHA    SAI.OMONIS.   Cap.  XIX. 


ei  opponii  regia  Uilariuiera  et  benetolenlian , 
eamque  componlt  comparatque  rori  ofa  multai 
analogiaa.  Primo  eoim ,  aicul  roa  matuiinui  10- 
lis  ardorei  temperat,  ac  berbai  «alu  bealerni 
solis  areicootei  bumectat,  refrigeratetexfaikt- 
rai ,  taque  ac  bominei ,  qui  quot  rorii  stillas,  toi 
unionum  margaritai  aibi  videnturiotueri,  quae 
et  viium  obleciant,  et  mlum  miligant;imo 
Plinius,  1. 9. c.  88,  docei  rorem.cum  in  eon- 
cnam  apertam  illabitur,  ac  vi  ccaleaii ,  praeaer* 
lim  fulininis,  cooilringitur,  vciii  in  margari- 
lam  :  licpariter  aerenui  et  hiiarii  rc^is  vultus 
subditorum  limorei  et  nioerorei  afaitergit, 
oosque exfaiiarat ,  amuenal,cl  in  ipem  rcrum 
magoarum  erigit. 

Secunclo,  sicut  ros  suavein  auram  et  lialiium 
vitalem  aspirat  animantibua,  omnibusque  vi- 
wntibus ;  sic  pariler  rex,  liilari  vullu  suoscon- 
iuens,  eis  animos,  vigorem  el  vilam  Qspirare 
\  idelur. 

Terlio,  ros  pinguis  est,  pinguemque  etquasi 
olealum  luccum  germinibus  ,  seminibua  et 
planlis  inslillal,  ilaque  eos  irrorando  impin- 
guat,  incrassat  et  fecundat:  sic  pariter  rex  sua 
benevdleniia  ,  liberalitate  et  beneficenlia  sub- 
diios  alit ,  ditat  ,  bonisque  omnibus  cumu- 
lat. 

Quarlo  ,  ros  leniler  ct  sensim  sine  sensu 
suaviterque  faerfais  illabitur,  itaqiie  eis  succum 
vitalem  suggerit,  quo  adolescani  et  creacant  in 
folia  ,  frucius  el  llores:  sic  eliam  regis  comitas 
et  lenitas  leniler  suaviterque  in  subditosiniluit, 
facilque  ulopibus  deliciisque  crescant  ct  abun- 
dent.  Ex  adverso  ira  et  sajvitia  regis  esl  velut 
imfaer  procellosus,  qui  secum  vehit  fulmina  et 
looilrua  ,  quibus  segetes  berbasque  sternit, 
vaslat ,  exanimal  el  pcrdil.  Unde  S.  Gbrysost. 
serm.  de  Mansueludine  lom.  5:  Ira,  inquit,  est 
quasi  futmen  et  tcmpestas  magna  in  anima ,  ser- 
vicntemque  sibi  amentemreddit.  Hinc  Cbristi  or- 
lus,  vila  et  regnum,  quia  lenissimum  el  sua- 
vissimum,  comparaiur  rori ,  lsaiae  hb.  8  :  Iiora- 
tc ,  inquil,  cccli  desupcr,  ct  nubes  pluantjuslum. 
Lbi  mulla  de  roreejusque  symbolis  dixi. 

MysliceBeda,  Baynuset  Jansen.  haec  accipiunl 
de  Christo,  qui  est  Bex  regum  et  Dominus  do- 
ininantium.  Cbrislus  enim  in  judicio  bilaris  et 
blandus  juslis  ul  ros  ,  ac  terribilis  apparebil  in- 
justis  ulleo.  Ipseenim  ul  leo  de  tribu  Judain  eos 
rugiet  fulminando  scntcntiam  aelernae  damna- 
tionis  :  Ite  ,  maledicti,  in  ignem  cettrnum.  Ejus- 
dcm  erga  juslos  et  sanctos  favor  ,  ac  vullus  fai- 
larilas,  tanquam  ros  herbani  irrigans  ,  eosdem 
post  praesenlis  vitae  dolores  etcruces  recreabit, 
ac  virere  faciet  omni  gralia  et  gloria  in  domo 
Dei  in  aeternum. 

13.  DOLOR  PATRIS,  FILIUS  STUI.TUS,  F.T  TECTA 
JtGITER  PERSTILLANTIA,  LITIGIOSA  MULIER.  ]  Ilebr.  : 

Contriliones  patris  filius  slullus,  el  sicut  distillalio 
continuans  sttnt  contentionesmulieris  ;  Symmach. 
et  gutta  feslinantes  rixa  mulieris.  Sicut  enim  esl 
gutlarum  in  pluvia,  sic  et  conviciorum  in  rixa 
reciprocalio.  Aquila  :  et  stiiiicidium  conlinuum 
contentionesmulieris ;  Sept.  Verecundia  patri  suo 
filio  imprudens  ,  et  non  pura  vota  de  mercede  me~ 
retricis;  Cbald.  Filius  stultus  gravis  est  patri  suo 
sicut  acida  uva  (labrusca,  quae  nunquam  ma- 
lurescit  et  dulcescit);  et  sicut  stillicidium,  quod 
distiiiat  ,  iitigiamuiieris ;Syrus  :  Confusio  palris 
filius  vecors ,  et  lanquam  gulla?  slillantes  cogila- 
tio  mulieris;  Vatabl.  Calamitas  patris  filius  stul- 


lus  ,  it  u.ior  ri.tofu  sirut  trrlum jugitrr  ptrslil- 

imis;  ii.  Salomon  ilc  oxplicat :  StiUlcidlum  tun 

diiuin  iiluvuiijiti-  01  doiiiiiin  diflitniiis  ii  vunt  do- 
nusiinis,  tosdtmqtu   domo  peltunt,  qdod  idem 

praVO)  mttlirris  ri.vtt   i  /Jii  utnl.   Ahcn   I  zia  vcrlit  ; 
lnforluniu  i>iilris  lilms  sttiltus,  ct  slilta  expcltrus 

jurgia  inutiiris.  (|.  d.  Demeni  Qliuain  cauia  eil 
ut  parenli  suo  advci -sa  contingaiU  :  ac  sicul  stil- 
licidium  domeillcoi  domo  ejicit,  Ita  muliebrea 
rixaa,  quae  nunquam  qfaieicunt ,  led  lemper 
stillant, eoadem  domo eliminaOL  n.  Leri:Ve« 
cors  parenti  esl  ipsa  calainitas,  et  perniciei  Ob 
iram  vehcnicnlcin  et  nicrrorcm,  quiblll  siicciim 
bitob  nefariamagendi  ralionem fllii.  Idemetiara 
gravisiime  angilur,  cum  abuxore  luajurgia 
rixasque  leri  adverlit,  quemadmodnm  aoaaii- 
duoslillicidio  in  domumjugiter  delluenle  vcxa- 
tiujhinc  enim  efScitur  ut  domi  se  contlnerc 
^ravissimum  ducat ,  quod  idem  ob  muliercm 
seditioaam  contingit. 

Bcda  pcr  mulicrem  liligiosam  accipit  haere- 
sin  cl  haerelicos,  qui  non  nisi  lites  et  rixas  stil- 
lant,  quibus  evertant  domum  Ecclesiae.  Vcrum 
hoc  mysticum  est. 

Igitur  ad  liilcram  Salomon  duo  hlc  vclut  ho- 
monyma  assignat,  ejusdem  scilicel  gcneris  et 
cognominis  ( nam  filius  slultus  saepe  vel  nasci- 
tur,  vel  educatur  a  malre  slulla,  imprudenli  et 
rixosa)  quae  marilo  permolesta  sunt,  el  dolores 
graves  creant.  Primum  est  filius  slullus,  id  est 
imprudens,  liber,  vagus,  inobediens,  rebellis, 
cbriosus ,  rixosus,  etc. ;  hujus  enim  stullitia, 
id  est  malitia  et  pravi  mores,  trihuuntur  palri , 
quasi  is  illos  eum  docuerit,  aul  dissimularit  nec 
correxerit.  Vide  dicia  c.  10.  1.  el  c.  13.  1 ;  secun- 
dum  est  uxor  rixosa  ,  quae  crebris  suis  litibus 
cl  quiritationibus,  velut  stillis,  assidue  tundit. 
cl  pulsal  aures  animumque  mariti,  ac  landem 
-pertundit,  ut  eum  in  iram  .  impaiienliam  et 
iristiiiam,  moeroremque  conlinuum,  qui  eum 
Sicut  enim  slillae  continuo 


consumat 


adigat. 


cadentes  cavanl  sensim  lapidem;  sic  rixae  uxo- 
i  is  assiduae  excavant  et  exhauriunt  cor  marili , 
licet  robuslum  et  adamanlinum.  Rursum  et 
magis  apposile  Nosler  stillicidium  ( at  habcnt 
Hcbr.)  refert  ad  tecta,  q.  d.  Sicul  tecla  jugiter 
perstillantia  exedunt  trabes,  lapides,  tabulatum, 
pavimenla,tolamquedomumdestruunt,  faciunl- 
que  inhabilabilem,  et  idcirco  cogunt  incolam 
alio  migrare  :  sic  et  uxor  assidue  litigans  cogil 
pene  maritum  ei  dare  libellum  repudii,  aliam- 
que  ducere,  quod  olim  Judaeis  erat  licilum,  aut 
certe  facere  divorlium  jam  Chrislianis  pcrmis- 
sum  ,  ut  se  ab  ejus  thoro  el  consortio  separet, 
imo  in  aliasdomos,  lerras  et  regiones  commi- 
gret.Hocenim  suaviusest,  quam  omnem  in  que- 
relis  et  rixis  transigere  vitam  ;  haec  enim  non 
humana,  sed  canina  esl  vita,  ac  mors  polius 
quamvita.  Nec  tantum  maritum,  sed  el  famulos, 
ancillas,  filios  el  filias  litigiorum  ejus  impatien- 
tes  et  perlaesos  cogil  alio  aspirare  et  migrarc. 
Hunc  esse  sensum  liquet  ex  c.  27.  15,  ubi  hffic 
sententia  repelilur  :  Tecta  pcrstittanlia ,  inquit, 
in  die  frigoris  et  liligiosa  mulier  comparantur. 
Ifai  enim  Sepluag.  verlunt  ;  Gutta2ejiciu.nl  homi- 
nem  in  diehiemali  de  domo  sua  ;  sic  et  mulier  con- 
viciatrix  de  propria  ctomo. 

Porro  mulieres  multaj  in  lileset  rixas  pronae 
sunt;  quia  nalura  sua  superbae  sunl,  loquaces, 
dicaces,  invalidae;  unde  quod  vi  et  armis  non 
possunt ,  hoc  verbis  et  querelis  exiorquerc  co- 


520 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIX. 


nantur  ;  iracundae  praesertim,  cum  praegnan- 
les  sunt,  et  ulerum  ferunl  ex  femella  ,  cujus 
causam  physicam  dal  Petrus  Apponensis  insig- 
nis  medicus  in  Prol)lem.  Arislot.  1.  10.  c.  35. 
Hinc  Menander  :  Tempestas  in  domibus  est  viris 
mulier.  Ovidius,  libro  2.  de  Arte  amandi  :  Dos 
est  uxoria,  lites.  Juvenalis,  Satyra  6  : 

Nulla  fere  causa  est ,  in  qua  non  femina  litem 
Moverit. 

Et  post  pauca  : 

Semper  liabet  lites  alternaque  jurgia  Iectus, 
In  quo  nupta  jacet,  minimum  dormitur  in  illo. 

Cerle  Socrates  assidue  suaeXantippes  jurgiis  ex- 
agitalus  adea  jam  occalluerat,  ut  iis  non  magis 
offenderetur,  quam  si  rotae  putealis  stridorem 
audiret ;  dictilabatque  se  domi  ab  ea  discere 
tolerantiam  ,  qua  in  publico  utendum  esset. 
Vide  Laertium,  libro  2.  cap.  5.  Socratem  imi- 
tentur  mariti,  qui  Xanlippes  duxerunt.  Teren- 
lius  in  Eunuch. 

Novi  ingenium  mulierum, 

Nolunt  ubi  velis  ;  ubi  nolis ,  cupiunt  ultro. 

S.  Hieron.  lib.  1.  in  Jovin.  citat  illud  ex  Vario 
Gemino  :  Qui  nontitigat ,  ccclebs  est.  Xystus  Py- 
thagor.  in  Enchir.  Si  pugnare  vis  ,  uxorem  duc  , 
et  filios  procrea.  Exstat  hic  juxla  Romam  in  via 
Tiburlina  monumenli  inscriptio,  quam  cilant 
Jovian.  Pontanus  lib.  de  Obedienlia,  Volalerr.  in 
Philolog.  et  alii ;  estque  heec  :  tleus ,  viator ,  mi- 
raculum!  hic  vir  et  uxornon  Litigant.  Qui  sumus, 
non  dico.  At  ipsadicam:  HicBcebius  ebrius  ebriam 
me  nuncupat.  Hei,  uxor ,  eliam  morlua  litigas! 

Nota  :  Septuag.  Hebr.  mn  midiene  ,  id  est 
contentiones,  lites,  eliso  «orfderivant  a  nimede, 
id  est  meretricium,  puta  merces  qu.e  datur 
meretrici ,  a  radice  ."172  nada,  id  est  removit, 
elongavit,  fugavit;  quod  haec  merces  quasi  sor- 
dida  ,  et  scelere  fornicationis  maculata  ,  ar- 
cenda  esset  a  sancto  templo,  sacrisque  ejus  obla- 
Honibus.  Unde  Ezechiel,  c.  t6.  33,  "pJTJ  nedanain 
cum  nun  paragogico  vocat  dona  et  mercedes 
meretricis.  Hac  ergo  de  causa  Septuag.  vertunt: 
Neque  vota  de  meretricis  mercede  oblata  casta 
sunt.  Alludit  ad  ilhid  a  Deo  sancitum  :  Non  offe- 
res  mercedem  prostibuli ,  nec  pretium  canis  in 
domo  Domini  Dei  tui,  etc.  Quia  abominalio  est 
utrumque,  Deuter.  23.  18.  Vide  ibi  dicta,  et  Phi- 
lonem  in  eleganti  oratione  cujus  est  titulus,  mer- 
cedem  meretricis  nbn  esse  recipiendam. 

Tropolog.  Auctor  Catenae  Graecorum  :  Merces 
meretricis,  inquit,  est  animi  impuritas,  cu- 
jus  oblalioDeoplacerenequit.  Huc  acceditsanc- 
tus  Ambrosius,  1.  3.  Epist.  19.  Ad  Constantium : 
Tolus  mundus ,  inquit,  possessio  ejus  (sapientis) 
cst ,  quotiiam  tolo  eo  quasi  suo  utitur.  Quid  igitur 
circumscribitur  frater?  quid  fraudatur  mercena- 
rius?  Non  magna,  inquit,  lucra  de  mercede  me- 
retricis  (Proverb.  19.),  idest  lubrica  istius  fragi- 
Utatis.  Merelrix  ipsa  non  specialis  ,  sed  publica. 
Non  una  mulier ,  sedvaga  omnis  cupiditas ,  me- 
retrix  est.  Verum  Vulgata  versio  uli  aptior  et 
Hebraeo  conformior,  sic  et  verior  est  ac  ger- 
manior. 

\k.  DOMUS  ET  DIVITLE   DANTUR  A  PARENTIBUS  *.  A 
DOMINO    AUTEM    1'ROPRIE    UXOR    PRUDENS.  ]    Hebr. 

Domus  et  divilia  (s-unt)  hceredilas  patrum;  sed  d 
Domino  uxor  intelligens ;  Aquila  el  Theodol. 
sciens;  Syrus :  a  Domino  desponsatur  uxor  viro ; 


Chald.  d  Deo  traditur  mulier  vlro  ;  Septuag.  Do- 
mum  et  substanliam  dividunt  palres  pueris  :  d  Do- 
mino  autemaptatur  mulier  viro ;  S.  Ambros.  d  Deo 
prceparabilur  viro;  Auctor  Catenae  Graecorum  : 
uxorem  autem  marito  consociat  Deus. 

Per  domum  accipe  tum  proprie  dictam  ,  tum 
familiam  familiaeque  splendorem ,  dignilatem 
et  nobilitatem;  haec  enima  parentibus  transmit- 
titur  ad  filios. 

Nota  to  proprie,  q.  d.  Uxor  prudens  est  pro- 
prium  et  singulare  donum  Dei.  Sic  Sara  a  Deo 
data  fuit  Abrahae  ,  et  altera  Tobiae,  Rebecca 
Isaaco,  Rachel  Jacobo. 

Dices  :  Etiam  domus  et  opes  sunt  donum  in- 
signe  Dei.  Respondeo  :  Verum  est;  sed  quia  illa 
aparenlibus  haereditate  relinquunlurfiliis  ;  uxor 
verocommodaetprudens,licet  sollicite  inquiren- 
dasit,  maximetamenaDeoprocuratur,  etabeope- 
tenda  est;  Deus  enim  licetsua  providenlia  omnia 
regat,  curet  et  procuret;  magis  tamen  curat  et 
procurat  majora  et  magis  necessaria;  talis  au- 
tem  est  uxor  lidelis ,  sapiens  commodis  moribus, 
et  viri  ingenio  congruens  ;  quia  inde  pendet 
fides,  pax,  salus  et  praedestinatio  viri,  filiorum 
et  tolius  familiae.  Sicut  ergo  invocatione  adsta- 
tuin  Religionis,  haec  potius  Religio  quam  illa 
huic  homini  congruit,  et  a  Deo  praeparatur,  si 
Deum  vocantem  consulere,  audireet  sequi  velit; 
sic  pariter  qui  vocatur  ad  matrimonium  ,  non 
tam  suae  aut  parentum,  sive  phantasiic,  sive 
eupiditati,  sive  sollicitudini  et  industriae,  quani 
Deo  debet  innili,  atque  ab  eo,  ut  sibi  commo- 
damet  congruam  dirigat,  identidem  obsecrare. 
Simili  sensu  dixit  cap.  16.  1  :  Hominis  est  ani~ 
mam  praiparare,  et  Domini  gubemare  Unguam, 
uti  ibidem  explicui.  Septuag.  pro  aptalur  graece 
habent  apy.o^srxi,  quae  vox  valde  accommodata 
est  rei  praesenti,  habelque  emphasim;  ap//oii> 
enim  est  idem  quod  congruo,  adapto,  quadro  , 
compono ,  conglutino  ,  tempero  ;  et  maxime 
competit  musicis  ,  qui  voces  diversas,  graves, 
acutas  et  medias  inter  se  contemperaul,  ut  sua- 
vem  concentum  et  harmoniam  efficiant.  Simi- 
lis  debet  esse  harmonia ,  id  est  compositio  , 
coaptatio,  congruentia,  consonantia  inler  vi- 
rutn  et  uxorem  ;  hanc  autem  solus  efflcere  po- 
test  Deus.  Itaque  hac  sentenlia  non  tanlum 
siguificatur  matrimonium,  sive  connubium  viri 
el  uxoris  ,  institutum  esse  a  Deo ,  uti  explicat 
S.  Chrysostomus,  homilia  23.  in  epistolam  ad 
Romanos,  et  Innocent.  Pontif.  26.  can.3.  Deinde 
§  Si  vero  :  hocenimcommune  est  omnibus  ma- 
trimoniis ,  etiam  rixosis  etpessimis,  sed  insu- 
per  significatur  in  particulari ,  viro  prudenti  et 
probo  a  Deo  praeparari  uxorem  prudentem  et 
probam,  hocque  esse  ingens  et  proprium  do- 
num  Dei. 

Dixerat  versu  praxedenii  Sapiens  quantum 
malum  sit  uxor  rixosa  :  nunc  mali  remedium 
exhibel,  scilicet  ul  quaeratur  uxor  prudens,  ideo- 
que  composilis  moribus  ,  placida  et  obediens ; 
hanc  aulem  esse  donumDei  asserit,  ideoque  a 
Deoassidue  ilagitandam.  Nonenim  omnis  uxor, 
eliam  bona,  cuilibet  viro  est  congrua;  v.  g.  tris- 
tis  non  est  commoda  laeto  ,  nec  pauper  diviti , 
nec  plebeia  principi ,  nec  liberalis  tenaci,  nec 
lenis  austero,  et  ita  de  caeteris  ;  sed  lenis  leni , 
heta  laeto  ,  austera  auslero,  dives  diviti,  nobilis 
nobili ,  pauper  pauperi ,  adeoque  inter  virum  et 
uxorem  debet  esseproportio  et  congruentia  af- 
fectuum,  morum,  condilionum,  qualis  est  vo- 


COMMBNTARIA  IN  IMIOYKIUH 

cuffl  In  barmonia  mualca.  Cum  ergo  hanc  har- 
uioniam  solus  oorit  Deua,   utiiobe   qui   aoiua 
iiuvitel  pervidet  internaa  affectionea ,  condilio- 
uea,  Inilrmitates  vlriel  uxoria,  ideoqueaoiua 
novii  qus  uxor  cui  riro  congruat;  blnc  ipae 
aolua  hancconjugum  el  matrimonii  harmoniam 
vel  procurare,  vel  effltoere  potoat,  Veruao,  quia 
plerique,  dum  quaerunt  uxorea,  non  apectant 
banc  barmoniam,  aeduxorum  opea,  nobiiiia- 
lem ,  pulchritudlnemi  eic. ;  hine  muila  vide- 
mus  moleata  ei  infauata  paaaim  conjugia.  Quae 
enim  poteat  eaae  voluptaa,  quae  conaooantia, 
qu«  felicitaa,  ubi  quod  marilua  vuli,  nxor  non 
vuli;  quod  llle  nmat,  haec  odil ;  de  quo  ille  l;c- 
talur  basc  iristaturP  Quae  recrealio  cobabitare 
lali,  eique  imime  conjuogi,  idque  per  omnem 
vitam,quaa  tuis  moribua  et  aenaibua  plane  csi 
adverso?  Qmilto  litcs,  rixas ,  zelotypias,  etc. 
qiuc  inde  naacuntur,  ac  non  raro  nlriaque  exi- 
lium  praesens  et  a-tcrinun   aflerunt.  Sanc  niulti 
damnantur,  eo  quod  conjugea  sibi  incongrmaa, 
ideoque  molestas  el  rixosas  nacti  sint. 

Porro  haec  barmonia  viri  cl  uxoris,  ut  sit 
suavc  prohuuique  eonjugium  ,  mulliplex  cst , 
uuillaque  requiril,  nimirum  primo,  consonan- 
tiam  religionis,  fidei  et  pietatis,  ul  scilicet  uxor 
non  sit  haerctica,  infidclis  ct  impia,  sed  cum 
marilo  in  fide  et  pietale  consentiat;  secundo, 
consonanliam  morum;  teriio  ,  consonantiam 
condilionum  ;  quarto,  consonantiam  amoris  ; 
quinlo,  consonaniiam  temperandi  prospera  et 
adversa;  sexto,  consonantiam  pacis  elconcordiae 
in  familia. 

Igilur ,  uxor  intelligens  et  prudens  est  primo, 
qiue  sc  accommodat  religioni  et  pietati  mariti , 
iino  quee  mariium  a  religione  et  pietate  deflec- 
lenlem  in  viam  revocat,  et  ad  eam  reducit , 
uti  Palricium  acque  ac  filium  S.  Augustinum 
reduxilS.  Monica,  Clodovaeum  Clolildis,  Con- 
slantinumS.  Hclena,  elc.  Haec  enim  prima  ma- 
ximeque  necessaria  conjugii  esl  harmonia.  Audi 
S.  Ambrosium  in  cap.  16.  Lucae  I.  8.  sub  inilium : 
Domum  et  substantiam  patres  pariiuntuv  filiis  ;  a 
Dto  autem  praiparatur  viro  uxor  :  quod  qui  in 
Grceco  legit ,  non  putat  esse  contrarium;  bene 
enim  dixit  Grcecus  x.?y.o!;E-:xiJIarmonia  enim  conve- 
niens  et  apta  rerum  omnium  dicitur  commissa 
connexio.  Harmonia  est ,  cum  fistulce  organi  per 
ordinem  coputatce  legitime  tenent  gratiam  canti- 
ience,  chordarumque  aptus  servat  ordo  concordiam. 
Itaque  non  habcnt  harmoniam  suam  nuptice  , 
quando  Christiano  viro  Gentilis  mulier  non  tegilime 
copidalur.  Ac  post  nonnulla  concludit: Ergo  ubi 
nuptia,  harmonia  esse  debet;  ubi  harmonia  est, 
Deus  jungit;  ubi  harmonia  non  est ,  pugna  alque 
dissensio  est,  qua?  non  est  a  Deo;  qttia  Deus  cha- 
rilas  est.  JSoli  ergo  uxorem  dimiltere ,  ne  Deum 
tua?  copulce  diffitearisfiuclorem ;  etenim  si  alienos, 
mullo  magis  uxorios  debet  toierare  et  emendare 
mores. 

Haec  est  prima  causa  cur  non  sit  ducenda 
uxor  infidclis  vel  baeretica;  quia  scilicct  solvit 
harmoniam  fideielconjugii.  Duas  alias  datidem 
S.  Ambrosius,  lib.  1.  de  Abrahamo  c.  9,  scilicet 
primo  quod  casta  probisque  moribus  esse  ne- 
queat  illa  quae  carel  fide;  fides  enim  esl  basis 
el  fundamentum  castitatis  caeterarumque  vir- 
lulum;  secundo,  quod  periculum  sit  ne  infide- 
lis  et  haerelica  maritum  pervcrtat,  faciatque 
sibi  similem  infidelem  et  haereticum.  Cum  sancto 
enim,  inquit,  sanctuseris ,  et  cum  perverso  per- 

CORNEL.    A    LANUE.      TOM.    III. 


\  SAI.OUOMS.  Cap.  XU.  "I 

in  trris.  81  hoc  in  tUUt  .  qnantomagis  in  COnjUgio, 

tthi  una  C(trt)  rl  untts  sptritns  rst  ;  quomudo   ttutnn 

ptitist  eongruere cturrtlas t  tl  disncpct  \\d<:s';  \.t 
idro  cttve ,  Christittnr  ,  (.nttili  aut  Judao  fllium 
tititm  tradrrc.  Cnrr  ,  iii<ittnin,  Crnttlrm,  aut  Jtt- 
dtvttm,  alqitv  alirmgrnam,  ho<  rst  Ittvrrtictiin  tt 
oinnrm  attrnam  a  fide  lua ,  USOTtm  accersas  tiln. 
Prima  COnjUgii  fides  rastilatis  gratia  cst.  Si 
idota  colat ,  quorum   prtvdicanlur   adutlrria;    si 

Chrisium  neget,  qui  praeeptor  ct  reuutntralor 

rst  piittintttf,qttomodopotcst  diligerc  pudtcitiam  '.' 
Si  Christiana  sit ,  non  est  salis  ,  nisi  amho  initiaU 
sitis  Sarramrnto  bttptismatis.  Simitl  ad  oraltoiinii 
nocte  vobis  sitrgrndum  rsl ,  rt  eonjUHCtii  precilms 
obsccrandus  Dcut.  Acccdil  atittd  insigne  caslimo- 
nicp. ,  si  credas  a  Deo  libi  quod  sortitus  es  ,  conju- 
gium  dalum.  Unde  et  Salomon  ait  :  A  Deo  prc&pa- 
ratur  viro  uxor.   ISon   possunt  Itoc  dispares    flde 
credere ,  ut  ab  co  qucm  non  cotunt ,  putenl  sibi 
connubii   impertitam  gratiam.    lialio    docet ,  sed 
amplius  exempta  movent.  Scepe  illecebra  decepit 
etiam  fortiores  maritos ,  et  d  religione  fecil  disce- 
dere.  Et  ideo  tu  vel  amori  consute ,  vel  errorem 
cave.  Primum  ergo  in  conjugio  religio  quceritur. 
lla  Nonna,  mater  S.  (Jregor.  Nazianz.  marito  suo 
Gregorio  seniori,  fidei  el  pietalis  magistram  su 
pr.cbuit,  ait  eorum  filius  S.   Gregor.  Nazianz. 
Orat.  19. 

Secundo  ,  uxor  prudens  est ,  quae  se  moribus 
marili  conformat ,  imo  suos  ad  ejus  mores  fin- 
git  el  formal.  Non  suflicit  enim  uxori  ,  quod  sit. 
casla,  proba,  sancta;  sed  insuper  marito  obse- 
qui  et  obsecundare  debet  ,  ut  conjugii  in  mo- 
rum  consonanlia  suavem  gratamque  harmo- 
niam  efliciat.  Sicutenim  in  cithara  ,  lyra,  vel 
organo  non  suflicit  chordam  vel  fistulam  quam- 
libet  gralum  sonum  reddere  ;  sed  quaelibet  al- 
leri ,  adeoque  omnes  inter  se  apta  proportione 
contemperari  debent  ,  ul  unius  sonus  alleri 
congrue  respondeal  et  succinat,  itaque  omnes 
simul  unum  modulenlur  concentumj  sicpariltr 
in  societate  ,  praescrtim  conjugii ,  uon  suflicit 
quemque  sibi  esse  bonum,  sed  unus  alterius 
moribus  et  sensibus  sese  accommodct  oportet , 
ut  unum  omnes  edanl  civilis  socielatis  concen- 
tum.  Rursum  sicut  materia  certis  qualitatibus  , 
v.  g.  lignum  siccilale  et  calore ,  formae ,  puta 
igni,  congruentibus  prsparari  et  disponi  de- 
bet  ,  ut  deinde  in  eam  forma  ignis  inducatur  ; 
sic  pariter  uxor  moribus  mariti  congruere  de- 
bet ,  ul  unum  cum  eo  conjugium  et  quasi  com- 
positum  oeconomicumefliciat.  In  hoc  enim  uxor 
materiic  ,  maritus  formae  analogiam  subit.  Quo- 
ciica  Socrates  dicere  solebat  viros  oportere 
parere  legibus  civitatis  ,  uxores  vero  marito- 
rum  quibuscum  vivunt  moribus  ;  norma  enim 
conjugis  vir  est.  ^Equilas  ergo  docet  ut  viris 
velut  capili  obtemperent.  Praeclare  S.  Ambros. 
lib.  3.  epist.  25.  ad  Eccl.  Vercell.  sub  finem  : 
Mulier  ,  inquit ,  viro  deferat  ,  non  serviat  ;  re- 
gendam  se  prcebeat  ,  non  coercendam.  Indigna 
est  conjugio  ,  quce  digna  est  jurgio.  Vir  quoque 
uxorem  tanquam  gubcrnator  dirigat  ,  tanquam 
consortem  vitce  honorel ,  parlicipet  ut  cohieredi 
gratice. 

Tertio  ,  uxor  prudens  est ,  quae  quaerit  vel 
facit  consonanliam  sortis  et  condilionis  cuin 
marito.  Quocirca  virgo  prudens,  si  sit  tenuis 
fortunae  ,  non  consentiel  nubere  marito  nobili 
vel  principi ,  nisi  ejus  ancilla  ,  non  conjux  ,  esse 

6G 


522 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XI\. 


vclil  ;  scd  quaercl  marilum  suae  sorlis  ,  condi- 
tionis  ct  status.  Prima  enim  conjugii  lex  est: 

Si  qua  velis  apte  nubere  ,   nube  pari. 

Ita  Ovid.  in  epist.  Deianirae  ad  Herculem.  Eadem 
fuit  septem  Greeciae  Sapientum  aliorumque  plu- 
rimorum  sententia  ,  uti  fuse  oslendit  Tiraquel- 
ius  lib.  5.  connub.  n.  16.  et  seq.  Unde  Ausonius 
Solonem  ila  loquentem  inducil : 

Par  parijugato  conjux  ,  quod  impar  est ,  dissiJet. 

Quod  si  quo  casu  contingat  virginem  tradi  ma- 
rito  impari  ,  puta  diliori ,  vel  uobiliori  ,  sata- 
get  ipsa  suolabore,  sua  virtule,  sua  prudentia 
compensare  quod  opibus  vel  nobilitati  deest, 
adeoque  adsequare  vel  superare  opes  et  genus 
marili.  Sicul  ergocum  ramus  unius  arboris  al- 
tcri  inscrilur  ,  ejus  condilioni  peromnia  se  con- 
ibrmat  ct  adaequat ,  ul  videatur  non  insitus  , 
sed  enatus  ;  sic  pariter  uxor  insila  quasi  marito 
pcr  conjugium  ,  ei  per  omnia  se  accommodet 
et  adaequet.  Hinc  sicut ,  ut  surculus  unius  ar- 
boris  alteri  inseratur  ,  necesse  esl  ul  ejusdem 
cum  eo  sit  condilionis  et  generis ;  nec  enim  sur- 
culus  nucis  inseritur  piro  ,  sed  alleri  ex  genere 
nucum  ;  nec  pirus  inseritur  nuci  ,  sed  piro 
alleiius  spcciei  ;  sic  pariter  ut  uxor  inseralur 
marilo  ,  curet  illum  deligere  ,  qui  ejusdem  se- 
cum  sit  sortis  et  condilionis.  Unde  Cleobulus 
iequalem  uxorem  duccndam  esse  suadebat ;  si 
enim  ex  superiore  familia  duxeris  ,  inquit,  non 
ailincs  tibi ,  sed  dominos  comparabis.  lta  Sto- 
b«'eus  serm.  3.  de  Temperantia. 

Quarlo  et  maxime  uxor  prudens  est ,  quae 
cum  marilo  eflicit  consonantiam  amoris  ;  haec 
enim  est  vinculum  ,  nodus  et  anima  conjugii. 
Quocirca  nullum  amabitnisi  maritum,  afTeclum 
omnem  in  eum  defiget  ,  cor  suum  ei  tradet  ; 
quod  ipse  diligit ,  diliget  et  ipsa  ;  quod  ipse  odit, 
oderit  el  ipsa.  Ubi  enim  est  amor  ,  ibi  Deus  est 
auctor  et  medialorconjugii ;  ubivero  estodium, 
ibi  diabolus  est  paranympbus  conjugii.  Audi 
auclorem  Imperfecti  apud  S.  Chrysost.  hom.  1. 
in  Matth.  :  Booz  ,  ait  ,  interpretatur  invirtule  , 
oel  virtus  in  ipso  ,  sive  prcevalens  ,  qui  secundiim 
imperium  Dei  accipit  uxorem  Rulti  d  Deo  provi- 
sam  ;  in  virtute  generat  filios  ,  et  in  seipsis  vir- 
tutem  habentes  ,  et  prcevalentes.  Qui  autem  acci- 
piunt  uxores  ex  provisione  diaboli ,  id  esl  ,  non 
religionis  intuitu  ,  nec  fideles  ,  in  infirmitate  ge- 
nerant  fdios ,  nec  pravalentes  unquam  ,  nec  fortes 
nisi  in  malo  ,  et  ad  poznam  irreligionis  sua  ,  non 
ad  gaudium  ,  nec  ad  consolationem  videnlur  filios 
genuisse.  Hoc  est  ,  quod  Deus  instituens  matri- 
jnonium  in  copula  Adamiet  Evae  sanxit  :  Quam- 
obrem  relinquet  homo  patrem  suum  et  matrem  , 
ct  adharebil  uxori  suce  ;  Gcnes.  2.  1h. 

Quinlo  ,  uxor  prudens  lemperabit  mariti  ni- 
miam  in  prosperis  laetlliam  ,  et  nimiam  in  ad- 
versis  mcestitiam  ,  atque  iram  caeterosque 
immoderatos  ejus  affectus  componet.  Sicut  enim 
David  ,  pulsando  concinne  cilharam  ,  leniebat 
iram  ,  melancholiam  et  spiritum  malignum 
Saulis  ,  1.  Reg.  16.  23  ;  sic  et  uxor  prudens  sua 
^raiia  ,  prudentia  ct  blandiloquentia  ,  velut  ci- 
tharae  pulsu  mitigat  et  temperat  omnes  mariii 
moerores  ,  indignationes  caelerasque  animi 
perturbationes.  Ila  S.  Monica  sua  modeslia  , 
silentio  ,  prudenlia  iras  et  aestus  Patricii  mode- 
rabalur,  cl  quasi  modulando  componebat,  uti 
referl  S.  August.  lib.  9.  Confess.  cap.  9.  Sic  Abi- 


gail  sua  humili  et  gratiosa  oratione  lenivit  iras 
Davidis  jam  properantis  ad  caedem  et  vindic- 
tam  ob  duritiem  Nabal.  1.  Reg.  25.  23. 

Sexto  ,  uxor  prudens  sua  sapientia  facit  har- 
moniam  pacis  et  concordiae  in  familia  ,  ut  om- 
nes  suo  gradu  contenti  unanimiter  vivant ,  nec 
aller  alteri  invideat  ,  sed  omnes  in  unum  con- 
spirent  ad  commune  familiae  lucrum  et  commo- 
dum.  Haec  enim  insignis  est  pacis  et  unanimi- 
tatis  oeconomicae  consonantia  ,  teste  Plutarcho 
in  Moral.  in  qua  maritus  velut  bassum  modu- 
latur  ,  filii  altum  ,  servi  et  ancillee  contrateno- 
rem  ,  uxor  tenorem  ,  velut  medium  ,  qui  bas- 
sum  cum  allo  et  conlratenore  harmonice 
componit  et  consociat.  Quis  tantam  tamquc 
mukiplicem  conjugii ,  id  est ,  uxoris  et  mariti , 
harmoniam  procurabit  vel  efficiel  ,  nisi  Deus 
omniscius  et  omnipotens  ,  qui  omnia  in  men- 
sura,  numero  et  pondere  disponit  ?  Sap.  11.21. 
Deus  enim  solus  est  qui  prudenliam  dat  mu- 
lieri  ,  et  prudentem  congruamque  viro  merenii 
deputat ,  juxta  illud  Eccl.  26.  3  :  Pars  bonamu- 
Lier  bona  ,  in  parte  bona  timentium  Deum  dabitur 
viro  pro  factis  bonis.  Hinc  vulgo  aiunt  matrimo- 
nia  in  coelis  copulari.  Confirmat  Salomon  :  Do- 
mus  et  divitia?  dantur  a  parentibus  ,  d  Domino 
autem  uxor  prudens.  Sic  Moses  attestatur  Abra- 
hami  filio  Isaaco  Rebeccam  a  Deo  preeparatam 
fuisse  uxorem.  Saram  proplerea  alius  ducere 
nequivit ,  quia  Tobiae  juniori  timenti  Deum  illa 
ex  ordinatione  divina  debebalur.  Samson  puel- 
lam  Philislhaeam  sibi  uxorcm  dari  pelebat ,  pa- 
rentes  vero  illius  contra  legem  Dei  hoc  esse 
matrimonium  arbitrantes  ,  dehortabantur  eum 
ne  duceret ;  nesciebant  enim  quOd  res  a  Do- 
mino  fieret ,  ut  ex  illis  nuptiis  bellum  inler 
Judeeos  et  Philisthaeos  oriretur,  quoJudaeie  diu- 
turna  servitute  liberarentur.  Hesteri ,  ut  caeleris 
virginibus  ab  Assuero  rege  praeferretur ,  Deus 
admirabilem  pulchritudinem  conlulit ,  ut  abs- 
que  ornatu  externo  ,  aliis  comptis  alque  deli- 
butis  virginibus  longe  praecelleret. 

Quocirca  conjuges,  si  sextuplicem  hanc  har- 
moniam  jam  recensilam  optenl ,  Deum  ament 
et  colant.  Si  enim  Deo  per  amorem  uniantur  , 
eodem  unientur  inter  se;tum  quiaquae  uniuntur 
eidem  lerlio  ,  uuiuntur  inter  se  ;  lum  quia 
idein  est  amor  ,  quo  amamus  Deuin  et  proxi- 
mum,  praeserlim  conjugem  propter  Deum. 

Moraliter  discant  hic  juvenes,  cum  uxorcs 
quaerunt  commodas  ,  non  fidere  sibi  ,  nec  pa- 
rentibus  et  amicis  ,  sed  Deum  sibi  constituant 
ducem  ,  ac  proinde  ejus  gratiam  posnitentia  , 
oratione  ,  eleemosynis  aliisque  piis  sanclisque 
operibusconciliarestudeant,  utabeoad  uxorem 
prudentem  sibicongruentem  manuducantur.Le- 
ganl  sapiens  piumque  consilium  quod  Raphael 
Archangelus  dedit  Tobiae  ducturo  Saram,  Tob.  6. 
16,  illudque  sibi  applicent  el  opere  expleant. 

Mystice  Auctor  Catenae  Graec.  sic  exponit  , 
q.  d.  Domus  et  divitia? ,  elc. ,  hoc  est ,  sapienliae 
virlulisque  docirinam  impertiuntur  doclores  ; 
ipsam  autem  virtutem  etsapientiam  (quac  quasi 
sponsa  et  uxor  est  viri  sapienlis  )  largitur  Do- 
minus.  Rursum  anima  et  mens  virtute  ornata 
est  sponsa  ,  quam  sibi  praeparat  et  despondet 
Christus.  Unde  S.  Ambr.  lib.  8.  in  Luc.  posl  ini- 
tium  :  Invenis ,  ait ,  conjugium  quod  nemo  dubitet 
d  Deo  junctum  ,  cum  ipse  dicat  :  Nemo  venit  ad 
me  ,  nisi  Paler  meus  qui  misit  me  altraxerit 
eum.  Ille  cnim  solus  potuit  has  nuptias  copulare. 


COMMENTARIA 

El  ideo  mystice  Snlomon  tli.vit  :  I  D<o  pnvparatar 
viro  n.vor  ;  vtr  Cliristits  ,  u.vor  Ec<lrst<icst  ;  tlta- 
i  itatc  n.vor  ,  int<  gritutc  virgo.  Er:;o  <\u<  in  Dcus 
tra.vtt  ad  fUium  non  scparct  p  rsicittio  ,  non 
avcrtat  tii.vuria  ,  non  philosophia  tli  pr<i  drtitr  ,  non 
Manicluvtis  contaminct  ,  non  Arianns  avcrtat  , 
non  Sabcllianus  inficiat.  Deus  jttnxit  ,  Jndivns 
non  scjHtrct.  tdullrri  sunt  omms  qut  aditltirarc 
cupittnt  fulci  cl  sapicntiit  vrrtlat<nt.  l.i  paulo  posl : 
Mane  ergo  tu  in  donw  patris  ,  tntinc  cum  sponso , 
enilcas  ttt  placcas  viro.  Mcns ,  qttic  crcdalisti  Dco, 
csto  fortis  mttlicr  ,  t]tialis  ilta  vcl  anima  ,  vel 
Ecctesia ,  de  qittt  dicit  Salomon  :  Muliercm  fortcm 
ijtiis  inveniel  '.'  Vrclioswr  atttrm  est  lapidthtis  pre,- 
tiosis  ,  qiue  talis  est  ;  conftdit  in  ea  vir  stius.  Et 
post  nomuilla  :  Veni,  Domine  Jcsit ,  utinvtnias 
sponsam  fuam  ,  non  contaminalam ,  non  adutle- 
ratam  ,  qutc  non  violaverit  domum  liiam  ,  non 
mandata  nglexcrit.  Dicat  tibi  :  Invcni  quern  di- 
lcxit  ttnima  mea  ,  inlroducat  tc  in  domum  vini 
(  vinum  cnim  Urlifical  cor  hominis  )  inebrietur  spi- 
riltt  ,  agnoscal  mystcrium  ,   loqualur  oraculum. 

15.    PlUREDO  IMMITriT   SOPOREM  ,    ET  ANIMA  DIS- 

soluta  esuriet.  ]  Scpluag.  Pavor  vel  timiditas 
( lucc  cniin  est  comes  et  soror  pigritiae)  detinet 
effeminalum  ;  animti  aulcm  otiosi  esuriet.  Pro  so- 
porcm  hebr.  est  HOTTO  lardema  ,  quae  vox  gra- 
vem  soporem  sl  veternum  significat  ;  mule 
Aquila  el  Symmacluis  vertunt,  ir.q-j.™.  Sic  sopor 
Ada,'  immis"sus  fuit  extasis,  Gen.  2.  21.  Theodot. 
vero  vertit ,  xxr«>?o:xv ,  id  est  gravem  soporem. 
Pro  dissoluta  hebrl  est  HGI  remia ,  id  est,  re- 
missa  vd  fraudulenta ,  uti  dixi  cap.  10.  l\.  Unde 
Chald.  verlit,  et  anlma  dolosa  (Syrus,  superba) 
esuriet. 

Salomon  hic  duo  mala  assignat,  qute  conse- 
quuntur  ex  pigrilia  et  torpore.  Prius  est  sopor. 
Sicul  enim  lahor  facit  vigilem  ,  sic  olium  et  tor- 
por  facit  dormire  et  stertere  ;  sopor  autem  in- 
gens  est  malum.  Primo  ,  quia  sopor  parit  pe- 
nuriani  et  famem  ,  uti  mox  dicam. 

Secundo  ,  quia  sopor  laxat  et  dissolvit  nervos , 
indeque  omnia  membra  ,  ac  idcirco  facit  homi- 
nem  enervem  ,  invalidum  ,  languidum  :  Torpore 
enim  vires  alliganlur  et  enervantur  ,  ailR.  Levi  ; 
ac  tandem  lorpor  vertitur  in  lelhargum.  Causam 
a  priori  dat  S.  August.  lih.  de  Quanlit.  animae  ; 
ftervos  ,  ait  ,  vegetat  mollioresque  cfjicit  siccitas 
catorque  moderatus  ;  contra  eos  laxat  atque  m- 
firmat  humidus  rigor  ;  itaque  somno  nimio  (  quia 
eum  frigidum  et  humidum  dicunt  medici  ,  et  pro- 
bant)  membra  languescunt  ,  atque  ipse  experge- 
factorum  conatus  mullo  est  debilior  ,  ideoque  ni- 
hil  est  fractius  et  enervius  Lelhargicis.  Al  quosdam 
phreneticos  ,  quibus  vigitia?  et  acutce  febres  ,  id 
est  tot  calida  plus  nimio  nervos  tendunt  atque  du- 
rant  ,  majoribus  viribus  qucim  integra  valetudine 
reluctare  videmus  ,  etiamsi  eorum  eorpus  sil 
ttgritudinc  attenuatius  et  exilius. 

Tertio  ,  quod  sopor  non  tantum  corpus  ,  sed 
et  ingenium  menlemque  hebetet  et  corrumpat. 
Sicut  enim  gladius  in  vagina  semper  conditus 
seruginem  sibi  inducit  ;  sic  et  quies  ac  torpor 
animo  gravedinem  et  hebetudinem  ,  quasi  a>ru- 
ginem  ,  afferunt.  Unde  Baptista  Mantuanus  1. 
Parthen.  : 


1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIX. 


Calcar  ,  ait  , 
Otia  corrodunt 


erit  segni 


pigros  rubigine  sensn? 
sopilaque  pectora  torpor. 

Et  Plutarch.  in  Moral.  :  Ingenium  hominis 


ait 


seu  cartem  et  senium  in  otio  contrahit ,  et  mula 


tfUiti  ,  vtttt<iitr  srd<  iilaria  non  stilinn  COrporiblU  , 
sttl  rlhim  ttnimts  innrKiriin  conciliat. 

Quario  .  quia  lorporet  lopor  budi  moriis  ima- 

go  ,  in  camtpic  vergunt  ,  adeoque  oon  tam  vn.i 
<l u,i in  mors  eeae  vldeiur.  Unde  illud  Pbiloeophi : 

OtiUM   est  vivi  liominis  sipnltnra.    Vita  enim  in 

motu  et  actione  consistit ;   pigper  ergo,  «| ui  aii 

eo  vacal  ,  non  lain  vivus  esl  (piam  iiioiluu>. 
llinc  pigcitiflB  symholiiin  cst  torpcdo  piaeifl  ,  qm 
e  lontflnquo  per  relia  lor|iorein  iininillcns  lor- 
pere  facij  ,  imo  slupefacil  pisi  aloriun  maniis  , 
lestc  Aiislol.  hh.  h.  Ilistor.  aniin.  cap.  .">7  ,  i;lia- 
no  ,  Pliotoet  aliis.  Sicel  pigrHttt  ByaahoUiui  « -i 
nareissus  llos  ,  ila[diclus  a  uf*n  ,  id  esl  impor, 
quod  suo  odore  loriiorem  et  vebM -num  inducal , 
leste  Plularcho  lih.  l\.  Sym|)os. 

Lhi  nota  ex  hoc  ilore  Furiis  infcrnalihus  co- 
ronam  necli  solitam  ,  ut  Eustachitis  ailirmat  , 
et  Sopboclea  Narcissumvocavitmagnoi-uni  Deo- 
ruin  subtcrraneoiuin  coronanienluin  ;  nimimin 
(|ui  torpori  student ,  el  llorein  hunc  desides  ol- 
faciunt,  coronam  inlcrnis  diis  neclunl;  el  ut 
slrenui  atipie  diligentes  in  bonis  operibus  co- 
rona  regni  sunt  in  manu  Uei  ,  sic  conlra  ipsi 
corona  oh  desidiam  liunt  daemonuin  in  iuferno. 

Uuic  senlentiae  antislrophce  sunt  iilas  Philoso- 
phorum  el  Theologorum  apud  Antonium  in 
Melissa  ,  cap.  Zi5  el  W  :  S.  Gtiegorii  Nazianz.  Scg- 
nilics  somni  conjttx.  Inftrma  et  dissolula  ingmia 
tum  ad  virtutem,  tum  ad  vitium  similiter  remissa 
et  languida  sunt ,  di/ficitiaque  ad  se  commoven- 
dum  ,  et  in  neutram  partem  insigniter  inclinant 
oliosorum  momenta;  S.  Clementis  :  Qui  infmni  et 
imbecilles  sttnt ,,  iis  vel  quod  mediocre  est ,  supra 
vires  ipsorum  videtur  ;  S.  Chrysost.  ISihii  esl  tam 
facile  ,  quod  non  valde  grave  et  invisum  magna 
pigritiareddat  ;  nec  quidquam  lam  laboriosum  el 
difficile ,  quod  slttdium  et  alacrilas  non  facillimum 
ef/iciat ;  S.  Basilii  :  Otiummaleftcii  principium ; 
Democrili  :  Naturavirtutem  corrumpit  incurius  ; 
improbitatem  corrigit  doctrina.  Et  facilia  negli- 
gentibus  elabuntur  ;  difftcilia  voro  curis  capiunlur. 
Ut  enim  instrumentum  quod  xemittilur  et  inten- 
ditur  ,  jucunda  votuptate  obleclat  ;  sic  etiam  vitce. 
ratio  hominum  et  olio  et  negotio  dispertienda  esl; 
Xenophonlis  :  Deus  sic  sl^tuit ,  ut  illis  qul  nolint 
imperare  et  prcescribere  sibi  honesta  facta  ,  atios 
eis  imperantes  inducat  dominos. 

Et  anima  dissoluta  esuriet.  ]  Dissoluta ,  id 
est  remissa  (  hoc  enim  significat  hebr.  n*m 
rcmia),  pigra,  torpida.  Allerum  hoc  est  pigritiae 
maJum,  scilicet  esuries.  Halio  est,  quod  pigri- 
tia  pariat  soporem  ,  sopor  otium  et  inertiam  , 
inerlia  penuriam  et  famem.  Qui  enim  nolunt 
laborare,  sed  otiaiKlo  torpescunt,  nibil  lucran- 
tur  vel  comptirant ,  ex  quo  vivant.  Vide  dicta 
cap.  10.  k. 

Haec  gnome  locum  habet  in  bonis  tam  spiri- 
tualibus,  quam  corporalibus.  Sicut  enim  pigri- 
lia  temporalis  parit  soporem  et  penuriam  tem- 
poralium  ;  sic  pigritia  spirilualis  parit  soporem 
et  penuriam  bonorum  spiritualium.  Qui  enim 
nolunt  exercere  actus  charitatis,  misericordiae, 
orationis,  pietatis,  patientiae,  ctc,  hi  torporem 
et  soporem  quemdam  contrahunt,  quoad  omne 
honum  opus  fiunt  inhabiles  et  inepti ,  ac  insu- 
per  penuriamgratiae,  consolationem,  omnium- 
que  donorum  spiritualium  incurrunt.  lta  Beda 
exS.Gregor.  Hugo,  Dionys.  et  alii.  Piger ,  ait 
Bcda  ,  appeltatur  qui  recte  sentiendo  quasi  vigi- 
lat,  qttamvis  nihil  operando  torpescat.  Scdpigredo 


524  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS 

immillit  soporem,  quia  paulisper  etiamrecte  sen- 
tiendi  vigilantia  amittilur,  dum  d  bene  operandi 
studio  cessatur. 

Quocirca  recte  Philo  apud  Antonium  in  Me- 
lissa  loco  jam  citalo  :  Principium  omnis  boni,  ait, 
virtutis  laborem  esse  Deus  hominibus  ostendit ; 
quo  remolo  nihil  boni  apud  genus  humanum  con- 
stitui  potest.  Qui  laborem  fugit,  ipsa  bona  fugil ; 
qui  autem  toleranter  et  fortiter  suslinet  dura  ,  ad 
beatitudinem  festinat.  Praeclarius  S.  Greg.  Na- 
zianz.  ibidem  :  Generosa ,  ait,  ingenia,  ratione 
quidem  moderanle  et  dirigenle ,  magnum  habent 
ad  sequendam  virlutem  momentum.  Et  S.  Chrys. 
ibidem  :  Exiguo  tempore ,  6  perdilecti ,  ait,  ela- 
boremus ,  ne  bonis  excidamus  xternis.  Brevis  est 
temporis  labor,  at  in  secula  mulla  requies.  Ubi 
■major  labor ,  ibi  major  voluptas.  Qui  prudenlia 
praiditus  est,  ad  laborem  non  gravate  accedit , 
propter  consequentes  laborumfructus. 

Denique  S.  Gregor.  hunc  locum  egregie  per- 
tractat  3.  p.  Past.  16:  Pigris  itaque ,  ait,  inti- 
viandum  est  quod  smpe ,  dum  opportune  agere 
quce  possumus,  nolumus,  paulo  post  cum  volumus, 
non  valemus.  Ipsa  quippe  mentis  desidia,  dum  con- 
gruo  fervore  non  accenditur,  a  bonorum  desiderio 
funditus  convalescente  furtim  torpore  mactalur. 
Unde  apte  per  Salomonem  dicitur  :  Pigredo  immit- 
tit  soporem.  Piger  enim  recte  sentiendo  quasi  vi- 
gilat ,  quamvis  nihil  operando  lorpescat.  Sed  pi- 
gredo  soporefn  immitlere  dicitur  ;  quia  paulisper 
eliam  recte  sentiendivigilantia  amittitur ,  dum  d 
bene  operandi  studio  cessalur.  Ubirecte  subjungi- 
lur  :  Et  anima  dissoluta  esuriet.  Nam  quia  se  ad 
superiora  stringendo  non  dirigit,  negleclam  se  in- 
ferius  per  desideria  expandit;  et  dum  studiorum 
sublimium  vigore  non  constringitur ,  cupiditatis 
infimce  fame  sauciatur ;  utquo  se  per  disciplinam 
ligare  dissimulat,  eo  se  esuriens  per  voluptatum 
desideria  spargat.  Hinc  ab  eodem  rui'sus  Salomone 
scribilur  :  In  desideriis  est  omnis  otiosus.  Hinc  ipsa 
veritate  prttdicante ,  uno  quidem  exeunle  spiritu 
munda  domus  dicitur;  sed  multiplicius  redeunte, 
dum  vacat ,  occupatur. 

16.  QUI  CUSTODIT  MANDATUM,  CUSTODIT  ANIMAM 
SUAM  ;  QUI  AUTEM  NEGLIGIT  VIAM  SUAM,   MORTIFICA- 

jiiTUR.  ]  Hebr.  Servans  prmceptum  servat  animam 
suam;  et  qui  vias  suas  (  Vatabl.  officium  suum) 
despicit ,  morietur  ;  Syrus,  interimetur  ;  Chald. 
Qui  spernitviam  suam  morietur  ;  Cajet.  Et  con- 
temnens  vias  ejus  peribit ;  ejus,  scilicet,  man- 
dati,  q.  d.  Qui  vias ,  id  est  directiones  et  ordi- 
nationes  mandati  contemnit,  contemptum  hunc 
luet  morte  prtesenti  vel  aeterna;  illam  enim  in- 
feret  ei  judex,  hanc  Deus.  Ita  Aben  Ezra  :  Mor- 
tificabitur ,  ait,  id  est  morte  afficietur,  Deo  ita 
statuente ,  immaturo  adhuc  tempore  (  in  flore 
;ctatis  );  scribitur  autem  TVOV  iumat ,  quia  morle 
mulctabitur  djudicibus  ,  si  evulgetur  eum  propa- 
lam  pra?cepta  contempsisse.  Sic  et  R.  Levi.  Hinc 
loties  in  Exodo,  Levit.  Num.  el  Deuter.  Deus  le- 
gibus  suis  poenam  mortis  adjicit ,  eamque  prae- 
varicantibus  inlerminatur ;  vide  inler  alia  Levit. 
20,  ubi  singulis  pene  versibus  iis  mortem  in- 
tcntat. 

Porro  viam  vocat  mandatum  sive  legem;  hoc 
enim  exigit  antithesis.  Dei  enim  mandatum  est 
via  homini  a  Deo  proescripta,  per  quam  recta 
ad  virtutem,  salutem  et  Deum  ipsum  continuis 
animi  passibus  tendere  debet.  Ita  Auctor  Cate- 
nae  Groec.  Mandata,  ait,  vocant ur  prmcepta,  quia 
menlem  ad  piwcipientem  dirigunt  et  impellunt ; 


Cap.  XIX. 

viaivero ,  quia  hominem  ad  Deum  iter  instiluen- 
lem  suaviler  ducunt ,  et  quo  eundum  sit  clare  illi 
oslendunt.  Sensus  ergo  est ,  q.  d.  Qui  custodit 
mandalum  Dei,  vel  hominis  vice  Dei  mandanlis; 
hic  custodit  animam,  id  est  vitam  suam,  tum 
praesentem,  tum  aeternam;  qui  autem  spernit 
mandatum ,  quod  quasi  viam  ad  salutem  homini 
praestiluit  Deus,  hic  morte  afllcietur  praesenli 
a  judice,  aeterna  a  Deo.  Hoc  est  quod  ait  Eccles. 
cap.  15  :  Si  volueris  servare  mandata  ,  conserva- 
bunt  te.  Et  Christus  Mallh.  19.  17  :  Si  vis  ad  vitam 
ingredi,  serva  mandata.  Hinc  et  Plalo  dixit :  Lex 
est  liberi  hominis  anima,  tum  quia  lex  quasi  ani- 
ma  hominem  dirigit  et  impellit  ad  actionem  ho- 
nestam  lege  praescriptam,  in  qua  vita  homine 
digna  consistit;  lum  quia,  sicut  anima  abeunte, 
perithomo,  sic  lege  contempta,  perit  animus. 
Lex  ergo  servat  aut  perdit  animam  vitamque 
hominis,  ut  proinde  recle  cjus  anima  dici  queat. 
Moraliler  hic  disce  quam  legem  amare,  co- 
lere  et  custodire  debeamus  ,  idque  triplici  ex 
causa.  Prima  est  ex  parte  Dei ;  quia  qui  amat 
el  colit  legem,  amatet  colit  Deum  legislatorem. 
Lex  enim  non  est  aliud  quam  ratio,  mens  et  vo- 
hintas  Dei;  a  legeenim  aeterna,quae  est  in  mente 
Dei,  derivatur  omnis  lex  nostra ;  sicut  radius 
derivatur  a  sole,  etsplendor  ab  igne.  Quare  qui 
conformat  se  legi ,  conformat  se  rationi  el  vo- 
luntati  Dei.  Unde  Chrislus  :  Si  diligilis  me ,  ait, 
mandata  mea  servate,  Joan.  14.  15.  Secunda  est 
ex  parte  legis  ;  quia  legis  objeclum  est  dictamen 
virlutis  ;  lex  enim  prnescribit  oflicia  virtulum 
omnium.  Si  ergo  amas  virtulem,  ama  legem. 
Tertia,  quam  dat  hic  Salomon  ,  est  ex  parte  nos- 
tra  ;  quia  qui  custodit  legem,  custodit  animam; 
qui  vero  eam  spernit,  spernit  animam  suam  , 
id  est  vilam,  salutem  et  felicitatem  animae  suae. 
Quantum  ergo  illam  amas ,  tantum  ama  el  serva 
legem. 

17.  FOENERATUR   DOMINO,  QUI  MISERETUR  PAUPE- 
RIS  ;  ET  VICISSITUDINEM  SUAM  REDDET  EI ,  ]  Ut  SiCUt 

ille  miserlus  est  pauperis,  illique  benefecit,  sic 
illius  misereatur  Deus,  illique  benefacial,  ait 
Aben  Ezra;  ac  illum  sua  benedictione  cumulet, 
ut,  ad  quodcumque  manum  extenderit,  bene- 
dictionem  rerumque  copiam  ei  tribuat,  ait  R. 
Levi.  R.  Salomon  vero  :  Cum  quis  aeger,  inquit, 
decumbit,  in  limineque  mortis  ambulat,  tunc 
eleemosyna  apud  divinam  juslitiam  inlercedit 
pro  liberali ,  inquiens  :  Cum  pauperes  animam 
agerent  ob  famem,  hos  hic  ad  vitam  revocabat, 
abunde  opportuno  suppeditans  ;  cur  ergo  istius 
animus  longam  cum  corpore  viiae  usuram  non 
habeat  ?  cur  membris  non  restituatur? 

Pro  fceneratur  hebr.  est  rrnn  maiue ,  id  est 
mutuatvel  mutuumdat,  ut  vertit  Pagnin.  sive 
simpliciter,  sive  cum  usura,  ut  patet  Deuter. 
28.  v.  12.  et  44.  Sic  et  Graecum  S*»m$<»  ,  ut  ver- 
tunt  Septuag.,  ambiguum  est;  nam  significat  ex 
aequo  ,  et  qui  citra  usuram  dat  muluo ,  et  qui  ad 
usuram.  Sic  et  Lalinum  foenerari  eisi  proprie 
significat,  dare  ad  usuram,  tamen  subinde  idem 
est  quod  mutuare.  Hebr.  ergo  ad  verbum  ha- 
benl :  Mutuat  Domino ,  qui  miseretur  tenuis  ;  et 
retributionem  suam  reddet  ei;  Sepluag.  etsecun- 
diim  donum  ejus  retribuet  ei ;  Chald.  Qui  quwrit 
commodare  Domino  ,  miseretur  pauperis;  et  relri- 
butio  bona  retribuetur  ei;  Syrus,  secundiim  opera 
ejus  retribuelur;  Valabl.  secundum  beneficium , 
vel  oflicium,  rependetur  ei.  Igitur  sensus  est,  q.  d. 
Qui  pauperi  benefacit,  foeneratur,  id  cst  mu- 


COMMENTAIUA  IN  PI\OVEI\uTA  SALOMOMS.  Cap.  XIX. 


lunm  dal  Dco ,  quod  amplo  cum  Iomioic  el  in- 
ciemento  ab  ipso  cst  reccpturus;  quare  doo 

lam  (loiiuni  dat  quam  inuluum  ,  iuio  u.Miram  cl 
l<rnus.  Igilur   nuiluutn    liic    DOO   siniplex,  scd 

iuiii  aogmenlo  ,  puta  tanoi  et  usura  .  Inlelligi- 
tur.  Ita  Interpretei  et  Patrea  mox  citandi.  Audi 

S.  Basll.  in  1'salm.  88  :  Cur ,  ail,  non  di.ril  ; 
Ouimiscretur  paupcri ,  dat  Dco?  novil  Scriplura 
avarUiam  nostram,  intellexlt  appelitum  nostrum 
insatiabUem,  qui  sibimajora  ad  habendum  pro- 
ponit  rcdundantiam  ,  uc  plus  scmper  qiavrcrc ;  ob 
camquc  causam  non  di.nt  oninino  :  Qul  mi.scn  lur 
paupcri,  dat  Dco;  ut  ne  simpliccm  targilionem  et 
ri  tribtitioncm  sortis  cxistimes;  scd  fwncralur  Dco, 
ii  t  uvarus  et  lucri  cupidus ,  audilo  usurarum  no- 
mlne  ,  seipsum  misericordia;  dcdcrct. 

Salomon  ergo  ut  declaret  vim  cleemosynae, 
qtiantumquc  Dco  placeal,  asscril  Deum  icsti- 
inare  sibi  dalum  quod  datur  paupcri,  ac  quasi 
se  obligare,  ut  Ulud  danti  reslilual  cum  magno 
sortis  incremento,  uaura  et  lucro  :  Deus  cnim 
pauperea  et  miseros,  uipoteomuiopedestitutos, 
sibi  arrogat,  ctquasi  providenliae  suac  filios  ado- 
plat,  ac  eorum  se  peculiariter  Dcum  ct  curato- 
rem  io  Script.  indigilat.  Unde  ipse  aiiMatth.  25: 
Quod  uni  ex  minimis  meis  fecistis  ,  milii  fecistis  , 
q.  d.  Me  debilorem  agnosco.  lloc  ergo  foenus , 
liaec  usura  beneficentiae  sancta  est  et  divina, 
seque  ac  frucluosissima,  atque  longe  fructum 
lucrumque  usurariorum  superat.  Primoenim, 
si  dignitatem  et  nobililalcm  debiloris  rcquiris, 
per  boc  eleemosynic  fcenus  debilorem  nobis  fa« 
cimus  non  bominem  pauperem  et  vilem ,  sed 
Deumipsum  nobilissimum  et  ditissimum.  Quan- 
ti  cst  sibi  obligare  Deum  ,  eumquc  sua  fidejus- 
sione  quasi  vadimonio  sibi  obstrictum  detine- 
re  ?  Audi  S.  Ambr.  lib.  de  Tobia,  cap.  16  :  Do- 
cebo ,  ait,  quomodo  boni  fceneratores  esse  possitis, 
quomodo  bonas  quaralis  usuras.  Dicit  Salomon  : 
Fccnerat  Domino  qui  miseretur  pauperi,  secundum 
datum  autem  ejus  reiribuet  ei.  Ecce  bonum  fcenus 
de  malofactum  est ,  ecce  irreprehensibilis  foenera- 
tor ,  ecce  usura  laudabilis.  ISolite  ergo  jam  invi- 
dentem  me  vestris  commodis  aslimare.  Putatis 
quod  liominem  sublraliam  vobis  debilorem?  Deum 
provideo,  Christum  subrogo,  illum  dcmonslro  qui 
vos  fraudare  non  possit.  Fcenerate  ergo  Domino 
pecuniam  vestram  in  manu  pauperis.  llle  adstrin- 
gitur  et  tenetur ,  ille  scribit  quidquid  egenus  ac- 
ceperit  ;  Evangelium  ejus  cautio  est.  llle  promillit 
pro  omnibus  indigenlibus ,  ille  dicit  fidem.  Quid 
dubitatis  dare?  Si  quis  vobis  dives  hujus  seculi 
offeratur ,  qui  fide  promittat  sua  pro  aliquo  debi- 
tore,  statim  numeralis  pccuniam.  Pauper  est  vo- 
bis  Dominus  cocli,  et  condilor  mundi  hujus?  et  ad- 
luic  detiberatis  quem  diliorem  quxratis  fidejusso- 
rem  ?  Et  S.  Greg.  Nazianz.  in  Tetraslicbis  : 

Livori  et  atrse  deme  quid  rubigini , 
Ac  debitorern  praefer  omnibus  Deum  , 
Frusto  rependit  sceptra  qui  ccelestia  ; 
Alis  tegisque  ,  pauperes  pascens  ,  Deum. 

Secundo,  usurarius  ultra  sortem  accipit,  jure 
usurae  et  lucri ,  sortis  dunlaxat  vigesimam  par- 
lem,  v.  g.  Si  mutuet  centum  aureos,  recipit  cen- 
itim  et  quinque  :  Deus  aulem  sortcm  duplicat, 
imo  centuplicat.  Hoc  est  enim  centuplum  a 
Christo  promissum  iis  qui  se  sectantes  sua 
distribuunt  in  pauperes  ,  Matlh.  19.  29.  Unde 
S.  Lbrys.  bom.  S.  in  Gen.  Qui  miseretur ,  ait, 
paupcri ,  fameratur  Deo.  Vide  usura  raram  na- 


tiiratn  <:l  <tdmir<ihit<m.  Aliuseslquiarcipit ,  <l  aliut 
ijin  N  <l(in<li  fanoris  rcum  facit  \  tl  nun  hOCtoUtm 
nominr  }  sc<l  qiiia  in  hoc  nsiinv  g&m  rs  non  csl  lui ns 

ingTatUttdtni,neque  ttlli  «UUdammopuqtu  si<  uthic, 

si  nii  I  iturr  qui  pollicctur,  srd  << ntupla  dantur  ,  ct 
nun  solum  ccntupla;  nam  attqua  dunlitr  in  prai- 
sinti  vila,  aliqiKi  in  fittttra,  wrnpc  vita  trtcrna. 
Et  in  pritsinli  ijuidnn  vila ,  si  tjtiis  nobis  solum 
ttuplici<i  pollicirctur  pro  his  qtuti  a  nobis  dantur  , 
parali  esscmus  illi  omncm  noslram  siibstantiam 
affcrre.  Tamctsi  ibimagna  i>igratiludo,mult(C  et 
Slupenda  avarorum  fraudes  ;  ct  multi  qui  boni 
lialxntitr  fantis  iion  solvunl ,  vcl  ob  malcvolen- 
tiam  notenlcs  ,  vei  sape  el  proplcr  inopiam  nuu 
valcnles.  Quoniam  aulcm  nihil  tate  omnium  Do- 
mino  impulari  potcst  (nam  et  capitalis  summa  iu 
tutoest,  et  centuplum  hic  promillitur  tleemosy- 
nam  cxpendcntibus  ,  et  in  fulurum  vita  ceterna 
rcponilur) ,  quce  igitur  nobis  defensio  crit ,  si  nc- 
gligenles  fuerimus ,  et  non  fcslinaocrimus  ccntu- 
plu  pro  paucis  accipere,  el  pro  prascnlibus  fulura, 
et  pro  lemporalibus  alerna  ? 

Fusius  idipsum  oslendit  idem  S.  Chrys.  hom. 
53.  ad  Pop.  ubi  inter  alia  incusat  divitum  insi- 
pienliam,  qui  Deum  cemuplum  promitientem 
dimitlunt,  et  opes  suas  iis  tradunl  qui  oe  sortem 
qtiidem  reddent  :  Quid  enim,  ail,  nobis  venter 
reddit ,  qui  plurima  consumil  ?  stercus  el  corrup- 
tionem.  Quid  inanis  gloria?  livo?-em  et  invidiam. 
Quid  avarilia  ?  curam  et  sollicitudinem.  Quid  in- 
temperantia  ?  gehennam  et  veneniferum  vermen. 
II i  namque  sunt  divilumdebitores ,  has  sorti  jun- 
gentes  usuras,  prajsentia  mala  pccnasque  futuras. 
IJis  ergo ,  qtiiTsp ,  ad  tanlam  mutuabimus  ullio- 
nem  ,  et  noslra  Chrislo  non  credemus  ccetum  prce- 
tendenti ,  osternam  vitam  et  arcana  bona?  Si  ex- 
cuses  :  Christus  posl  longum  lempus  diffcrt  so- 
luiionem  hujus  usurae,  occurrit  Chrysost.  Hoc 
tibi  lalentum  multiplical.  Fcenus  enim  efficitur  ma- 
jus  ;  nam  in  muluando  hoc  facere  vidcmus  fcenera- 
lores  ,  qui  post  multum  temporis  redimenlibus  li- 
bentius  foeneranlur  ;  qui  namqtie  slalhn  tolum 
reddit ,  usuriv  cursum  inlerrumpil  ;  qui  vero  diu 
retinet ,  majorem  facil  usura  fructum  ac  qua3- 
stum. 

Tertio ,  quod  Deus  bis  solvil  hoc  fcenus ,  sci- 
licet  semel  in  terra  ,  secundo  in  ccelo.  In  lerra 
enim  eleemosynariis  mulliplicatopcs,  uti  docet 
Aposlolus  2.  Corinlh,  9.  10.  et  S.  Chrysost.  hom. 
Quod  eleemosyna  est  ars  omnium  qu<tsluosissima. 
Idipsum  conslat  jugi  expericntia.  Exemplum  il- 
lustreest  in  Vita  S.  Joannis  Elecmosynarii ,  qui 
quo  plus  erogabal  in  paupercs  ,  co  duplo  et  tri- 
plo  amplius  recipicbal.  In  coelo  vero  longe  plura 
et  majora  rependit  Deus.  Unde  S.  Gaudenlius 
scrm.  13  :  Quimiseretur  pauperis,Deo  foeneralur. 
Recipit  enim ,  inquil,  magna  pro  modicis,  et  cce- 
lestiapro  terrenis.  Et  S.  Ambr.  loco  jam  cilato  : 
ISon  per.ibit ,  inquit,  quod  pauper  acceperit ,  et 
vobis  quod  dederitis  inopi  sine  custode  servabitur. 
Qaod  si  incremenlum  iisurarum  qua?ritis  ,  in  tcge 
benedictio ,  in  Evangelio  catestis  est  merces,  quid 
suavius  benedictione  ?  quid  majus  est  ccelo  ?  Si  es- 
carum  desideratur  usura,  ea  quoque  prastoest, 
sicuti  legimus.  Is  enim  qui  miseretur  pauperum  , 
ipse  pascetur.  Vide  et  S.  Chrysost.  hom.  15.  in 
Mallhaeum. 

Quarto,quod  usurarius  tamsortemquam  usu- 
ram  exponit  perdendi  periculo.  Si  enim  debitor 
non  sil  solvendo,  vel  nolit  solvere  usuras,  utpoie- 
injustas  et  extorlas ,  usurarius  perdct  cas.  In- 


526 


COMMENTARJA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIX. 


certum  ergo  et  anceps  est  ejus  lucrum  ,  seque 
ac  sors.  Al  eleernosynarius  securutn  et  certum 
apucl  Deum  reposilum  habel  cum  sortelncrum. 
Quocirca  sapiens  consilium  suggerit  S.  Basil. 
liomil.  8.  in  divites  avaros:5t,  inquit,  unus 
tantum  tibi  sitpanis,  adfores  autem  rogator  adsit , 
deprome  ilium  ;  dans  vero  manus  in  ccelum  tolle , 
dicque  miserabiiia  hcrc  et  benigna  verba  :  Unum 
hunc  panem  habeo,  quem  vides,  Domine  ;  et  occasio  • 
pericuti  est.  Ast  prceceptum  tuum  mihi  propono , 
et  de  modico  do  fralriesurienti.  Da  et  tu,  Domine, 
periciilanti  servo  luo.  TSovi  tuam  bonitatem,  tuce 
potentice  confido,  quod  non  diu  tuam  graliam  dif- 
feres  ;  sed  brevi ,  cum  tibi  placuerit,  affalim  dona 
tuce  magnificentice  patebunt.  Quod  si  ad  hunc  mo~ 
dum  feceris  et  dixeris ,  non  dubium  quin  panis 
hicquem  in  hac  dabis  anguslia,  agriculturce  semen 
ac  copiam  suppedilabit ,  multumque  tibi  ex  terra 
fctnoris  reddet,  arrhabo  cibi  futuri  ,misericordice 
concilialor.  Dicrursus  iliud  Sidonice  mulieris  ver- 
bum,  quod  maxime  huic  proposito  quadrat,  oppor- 
tunce  hislorice  illius  memor  :  Vivit  Dominus,  qubd 
hunc  solum  in  domo  habeo ,  quem  ego  et  fdii  mei 
cclamus.  Tu  quoque  similiter  olei  iecythum  gralia 
Dei  refertum  habebis ,  nec  minus  farince  hydriam 
conlinuo  plenam,  si  ex  eo  quod  habes  dederis.  Qui 
enim  dando  divince  gratiie  confidunt ,  puleos  imi- 
tanturj  qui  continuo  exhausti  minime  deflciunt ,sed 
dupio  copiosiores  evadunt.  Si  eges,  Deo  divili  fac 
fceneres  :  crede,  inquam,  illiqui quod  afflicto  datur, 
perpetuo  quasi  suce  personce  datum  ampleclitur ,  et 
de  suo  redclil  dignus  ubique  pldejussor,  terra  mari- 
que  apertos  habens  thesauros.Quod  si  navigas,  mu- 
tuum  repetes.  ln  medio  maris  sortem  cum  fcenore 
capies.  Magnificus  enim  est  in  dando  famore. 

Igilur  si  vis  fccnerari ,  foznerare  Deo.  Deus 
enim  assecurat  tibi  sorlem  et  ingens  ejus  lu- 
crum  ,  dum  semetipsum  in  hypothecam  dat,  et 
promissionem  suam  pro  caulione.  Ita  S.  Cbry- 
sosl.  in  psalm.  38  :  Medium,  inquit,  se  et  quasi 
sequestrem  prcestitit  pauperi  quiciem  sponsorem , 
pignus  autem  vei  hypolhecam  creditori.  Non  habeo, 
inquis  ,  huic  fidem  propter  inopiam;  mihi  crede 
propter  copiam.  Qui  miseretur  pauperis  ,  foenera- 
tur  Deo.  Ne  time ,  inquit ,  milii  fceneraris.  Et 
S.  Aug.  in  psal.  36  :  Cum  aulem  pauper  orat  pro 
se ,  tanquam  Deus  dicit :  Domine,  mutuum  accepi; 
Jide  dic  pro  me  proinde ;  et  si  non  tenes  pauperem 
creditorem ,  sed  idoneum  tenes  fidej ussorem. 
Ecce  Deus  de  Scriptura  sua  dicit:  Da,  securus  esto, 
reddam. 

Quinto,  accipiens  pecuniam  ad  usuram  ingens 
ejpea  accipit  commodum,  ob  quod  ad  usuram 
se  obligat.  Deus  autem  nihil  ex  eleemosyna  uli- 
litalis  accipit,  sed  omne  opus  nostrum  illi  est 
sterile  et  infecundum  ;  et  tamen  pro  eo  promis- 
sione  sua  se  obslringit  ad  solvendam  ingentem 
«jjus  usuram,  quae  ingensejus  esldignatioet  li- 
beralitas.  ItaS.  lren.  1.  6.  Contra  haeres.  cap.  34: 
Qui  miseretur,  inquit,  pauperis  ,  foeneralur  Deo; 
qui  enim  nullius  indigens  est  Deus,  in  se  assu- 
mit  bonasoperationesnostras  ad  hoc  ,  ut  prcestet 
nobis  relributionem  bonorum  suorum.  Et  S.  Basil. 
inPsalm.  \l\,  serm.  2.  contra  foeneratores :  Quan- 
do  pauperi ,  inquit,  das  in  Domini  gratiam,  idem 
ipsumet  donum  et  fcenus  est,  donumquidem,  quod 
d  paupere  nonsperes  te  recepturum;  mutuumvero 
sivefoenus,  ob  Domini  munificam  liberaiitatem , 
qui  parva  per  pauperem  cum  acceperit ,  tnagna 
pro  illisretribuet.  Non  vis  universorum  Dominum 
tibi  ad  exolutionem  auctoratum  habere  ?  Si  quis 


in  civitute  dives  tibi  pro  aliis  spondeat ,  fidejus- 
sionem  illius  accipis  ;  Deum  vero  non  admitlis , 
tanlose  plura  persolulurum  pauperum  causa  polli- 
centem? 

Sexto,  quod  is  qui  accipit  ad  usuram,  usurario 
solum  se  obliget  ad  solvendam  usuram,  non 
aulem  sese  obstringit  ad  alendas  vel  ditandas 
ejus  proles,  uxorem  et  familiam.  Ulrumque 
aulem  eleemosynario  praestat  Deus.  Unde  S. 
Cyprianus  tract.  de  Opere  et  Eleemosyna  :  Qui 
miseretur  ,  inquit,  pauperis ,  fccnerat  Deo  ;  ac 
deinde  objiciens  sibi  excusalionem  divitum  qua 
oblendunt  se  prolibus  et  familiae  debere  provi- 
dere,  ideoque  non  posse  dare  eleemosynam  , 
respondet  :  Illi,  inquit,  assigna  facultaies  tuas, 
quas  lmredibusserves;ille  sit  liberisluis  tutor,  ille 
curator  ,\iile  contraomnes  injurias seculares  divina 
majestale  protector.  Patrimonium  Deo  creditum 
nec  respubtica  eripit,  nec  fiscus  invadit ,  nec  ca- 
lumnia  aliqua  forensis  everlit;  in  tuto  est  hcere- 
ditas,  quce  Deo  custode  servatur.  IIoc  est  caris 
pignoribus  in  posterum  providere ,  hoc  est  futuris 
hceredibus  paterna  pietate  consulere ,  secundum 
fidem  Scripturce  sanctce  dicentis  :  Junior  fui ,  el- 
enim  senui ,  et  nonvidijustum  dereiiclum  ,  neque 
semen  ejus  egens  pane.  Tola  die  miseretur  et  fcc- 
nerat ,  et  semen  ejus  in  benedictione  erit.  Et  sanc- 
lus  Chrysost.  homil.  7.  in  epist.  ad  Bomanos  : 
Ilaque,  inquil,  si  liberis  tuis  magnas  opes  relin- 
quere  vis  ,  Dei  providentia  relinquito.  Nam  cum 
ille  liberorum  tuorum  facultates  und  cum  ipsis  li- 
beris  sibi  imperliri  viderit ,  nonne  illis  divitias 
omnes  adaperiet?  Et  posl  nonnulla  :  Quapropter 
si  illos  cilra  periculum  relinquere  vis  diviles ,  re- 
linquito  illis  Deum  debilorem ,  ipsique  Deo  has 
testamentarias  tabulas  porrigito. 

Sepiimo,  quod  usurarius  pecuniam  datsuam, 
non  alienam  ;  at  eleemosynarius  dans  eleemosy- 
nain  non  dat  de  suo,  sed  ex  eo  quod  Dei  est , 
quodque  a  Deo  accepil ;  et  tamen  Deusposcens 
ab  eo  ut  per  pauperem  tibi  reddat  suum  quod 
dedit,  insuper  pro  eo  spondel  foenus  :  pro  veleri 
ergo  credilo  novum  spondet  debilum.  Uude 
S.  Basil.  cilatus  a  Damasceno  lib.  2.  Paral.  cap. 
16  :  Qui  libi,  inquit,  dedit  opes ,  per  pauperum 
manuseleemosynam  d  te  petil;  fcenerare  ergo  Deo; 
quia  ticet  ipse  quce  sua  sunt  accipiat,  lamen  per- 
inde  ac  sibeneficio  affectus  fuisset,  integramgra- 
tiam  persolvit.  Porro  hoc  credito  et  debito  suo 
mire  obleciatur  Deus  ,  avetque  fieri  nobis  debi- 
lor  ,  uli  docet  S.  Chrysost.  homil.  15.  in  Malth. 
lmo  idein  S.  Chrysost.  ail  Deum  sinere  quasi  se 
corrumpi  hoc  eleemosynae  credito,  ut  in  judicio 
debita  et  peccala  nostra  dissimulet,  non  videat 
etcondonel;  sicutjudex  a  reo  pecuniacorrum- 
pitur,ut  eum  non  damnet.sed  absolvat.  Sic  enim 
scribit  in  c.  22.  Lucae:  Judex  noster  per  pauperes 
corrumpitur.  Fac  ergo  perpaupei-ismanumjudicis 
posticum  pulses ;  etenim  ille  munera  tua  per  eam 
accipit,  ac  teges  adulterat.  Accipit ,  inquam,  al- 
que  exjusto  benignus  efficilur  ;  accipil ,  inquam  , 
et  veritati  misericordiam  anteponit ,  ac  cum  pec- 
catorum  lance  pauperum  manum  contraperpen- 
dit.  At  rursus  homil.  in  psal.  38  :  5j  Deus  d  nobis 
fcenori  accipit ,  ergo  noster  est  debitor ;  ulrum 
ergo  eum  habere  vis  judicem ,  an  debitorem  ?  De- 
bitor  creditorem  veretur,  judex  eum  qui  in  judi- 
cium  adducitur,  non  veretur. 

Hi  ergo  ingentes  sunt  stimuli  ad  exercendam 
elecmosynam ,  tum  corporalem  ,  tum  spiritua- 


CQMMENTABIA  1N  PBOVEBBIA  s.M.OMOMS.  Cap.  XJE. 


527 


icui,  quse  quaolo  oorporali  eat  dignior  el  major, 

lanlo  majus   a  DeO  Uun  opum  ,  liun  gralia,"  •  l 

gloria-  luiius  recipiet,  Vide  s.  Paulinum  epiat. 
ad  Alelhium,  tam  Ipsiua,  quani  Bufflnaa  uxoria, 
quffi  lilia  eral  s.  Paulr,  eiecmoaynaa  oelebran- 
lem.  i  inlc  ita  eoncludil :  Prjetiota  Oomino  «n<ma, 

<l<uv  tlc  rrbus  prttitim  mar^tiriltc  rapit.  Est  mim 
conjux  fidci ,  soror  virginttutis ,  fttia  pnfrclionis, 
rui  Pattla  matrr,  soror  Ettstorhitim  ,  tu  maritus. 

Et  epial.  aequenti  de  (lazopbylacio ,  ubi  loter 
ceetera  adbortando  ait  :  EstcUemus  ergo  nos  a(> 

incrtttv  somno ,  cl  rrlitt  nrgligcntitv  torporrm  tlis- 
iittiamus  ,  ct  acarititv  vinruht  rirmpamus.  Consitl< 
ipsa  r<  ritatis  orarula  ,  ct  rcspondebit  libi  Prophc- 
ta  :  Qui  miscrctur  paupcris ,  Dettm  ftcncrat.  Cales- 
tis  igitur  trapezitic  l«vc  jncnsa  cst,  tliesuttrum  vittc 
struens,  rt  ad  margttrilam  negotiandam  Deiflmus 
cxercens  ;  qui  enim  ftcncratur  pattpcrcs  Domini , 
prastolutur  a  Domino  Dco  relribulionem  mcrcedis 
attrmc. 

llluslreesl  exemplum  in  Pralo  Spirit.  Joannis 
Mosclii  cap.  195.  de  Evagrio  pliilosopho,  qui  au- 
diens  a  Synesio  Episcopo  hanc  gnomen  Salo- 
monis  :  Fameratur  Domino,  quimiseretur  paupe- 
ris,  declil  ei  pecunias  erogandas  in  paupercs, 
poposcitque  ab  eo  chirograpluim ,  quo  promit- 
teret  sibi  eas  in  alia  vita  cum  foenorc  reddendas; 
quod  et  moriens  secum  sepeliri  jussit ;  ac  post 
mortem  apparens  S\nesio,  jussii  ut  illud  reci- 
perotj  sibi  enim  abuude  satisfactum  esse.  Porro 
in  cbirograplio  subscriptum  invenerunt  :  Ego 
Evagrius  pkilosophus  libi  S.  D.  Synesio  Episcopo 
saLutem.  Accepi  debilum  in  liis  litteris  mana  tua 
ronscriptum,  satisfactumque  mihi  est ,  cl  nulltnn 
habeo  conlra  le  jus  propter  aurum  quod  dedi  tibi, 
eiper  le  Christo  Deo  Sulvalori  noslro. 

18.  EnUDIFlLlUM  TUUM,  NE  DESPERES  ;  AD  INTER- 
FECTIONEM  AUTEM    EJUS   NE   PONAS    ANIMAM  TUAM.  ] 

Uebr.  Castiga  filium  luum,  quia  est  spes  ( cor- 
reclionis  ),  et  ad  occisionem  ejus  ne  leves  animam 
tuam  ;  Chald.  Et  ad  morlem  ejus  ne  extollas  ani- 
mam  tuam ;  Sept.  Erttdi  filium  luum ;  sic  enim 
erit  evtlnif ,  id  est ,  bonwspei;  ad  contumetiam 
aulem  ejus  ne  eleveris  animo  tuo  ;  Vatabl.  Castiga 
fUium  luum,  dum  spes  superest ;  et  ad  clamorem 
illius  ne  advertas  animum,  q.  d.  Sine  eum  clamare, 
et  ne  desinas  castigare.  Sic  et  Cajetan.  qui  pro 
TTOn  hamito ,  id  esl,  interfeclionem  ejus,  aliis 
punctis  legunt  irvcn  hemiato ,  id  est  tumultum, 
fremitum  et  clamorem  ejus;  \VO.T\  hama  enim 
significat  strepere,  clamare,  lumulluari.  Sic  et 
Pagnin.  in  Lexico  :  Ad  sonitum  ejus,  inquit,  id 
est  ad  fletum  ejus ,  ne  apponas  cor  tuum ,  q.  d. 
Ne  audiens  eum  ejulanlem  ex  commiseratione 
parcas  ,  manumque  inbibeas,  scd  pergas  casli- 
gare,  donec  vilium  extundas. 

Sensus  planus  est,  q.  d.  Ne  cesses  erudire,  id 
cstbonis  moribus  et  disciplinis  informare,  cor- 
ripere  et  castigare  filium  tuum;  esto  enim  sit 
bebelior,  durior  vel  protervior ;  tamen  de  ejus 
correctione  et  probitate  ne  desperes ,  ut  erudi- 
lionem  et  castigationem  omittas;  qui  enim  ho- 
die  nou  instruilur,  nec  corrigilur ,  cras  insti- 
luetur  et  corrigetur.  Disciplinse  enim  et  selati 
puerili  suum  dandum  est  lempus ;  et  nullum  vi- 
tium  ita  perlinax  est,  pracserlim  in  puero,  quin 
eruditioneelcastigalione,  si  ea  constans  etcon- 
tinua  sit,  eximatur  et  eradatur.  Unde  Sepiuag. 
vertunt  :  Erudi  fUium  luum  ,  sic  enim  erit  bontx 
spei;  Hebr.  et  Chald.  quia  est  spes ,  ut  per  ins- 
tructionem  etcastigatiomin  filius  evadal  erudi- 


itti  »'t  probus,  ideoque  lODgaTUfl ,  ait  Aben  i.zi.i, 
(|.  d.  in  caatigatione  Mia  eal  lota  flpea  probiLatin 
lilii ;  si  vero  «'.uii  oegligia,  ae  Blio  omnia  imlui- 

,  lollis  oinncin  spcni  i  iiiulis  cl  salulis  i|)sius. 

Alilcr  Jaiisciiius  c.xplical  to  ne  drsperes  ,  t\.  d. 

Erudi  liliiun  iuiiin,  nc,  Bieum  non  erudiaa,  ied 

illi  IVcna  l;i\cs,   <lc  cjns  corrcclionc  dillidas  ,  ac 

dccjus  probiiaicci  flalute>deaperefl  i  adhuerfto- 

titnKin  tiutim  tteopponai  MIMHa  tnam,  t\.  d.  V 

eum  desperalione  quaal  loutilem,  Imo  probro- 

snin  ct  noxinin  interlicias.   Salazar   vcio,  q,  d. 

v  tibi  in  onimum  reniajt  m  tibi  peeaua4eaa  B- 

lium  intcificicndimi,  si  eum  d.nriiis  educefl,  ill 
crepes  <u  caslig<'s;  nam  severior  eduoatio  Blios 
facit  vilales,  vegelos  et  forles,  uii  docct  S.  Ain- 
bros.  1.  a.  llcxamcr.  II.  cxcinplo  alcyonis  Vfit 
<piae  juxla  mare  media  bieme  pullos  excludit  , 
ct  DUdOfl  exponendo  frigori,  mari  et  vcnlis,  du- 
n>  educat.  Verum  <|uia  non  dicilur,  non  ponesm 
fuluro ,  sed  ne  ponas  \i\  optaliv  o  v<-l  iinperalivo  ; 
liinc  prior  explicalio  gcnuina  est.  Igitur  jus  pa- 
iriae  potestatis  extendil  se  ad  haercdilalcm  et  li- 
berlatem,  non  autem  ad  vitam.  Poteslenim  pa- 
rens  filium  perversum  ct  rebellem  exbaeredare, 
polestet  eumdem  in  casu  exlrema:  necessitatis 
in  servum  vendere,  non  tamen  poiest  ei  vilam 
adimere. 

Ilatio  phyatca  a  priori  esl ,  quod  parens  non 
potesl  filio  adimere  id  quod  ei  non  dedil ;  atqui 
non  dedil  ei  animam  el  vitam ;  anima  enim  ra- 
lionalis  a  solo  Deo  crealur,  et  creando  infundi- 
iur.  Ergo  non  polest  illam  ei  adimere,  sed  solus 
Dcus,  qui  illam  creavit,  elcreando  infudil,  ac 
proinde  solus  in  illam  habcljus  necis  et  vitae. 
Secus  est  in  aliis  animalibus  ,  quorum  animaj 
sunt  extraduce.  Nam  bos,  v.  g. ,  generandobo- 
vem  communicat  ei  non  lanium  corpus,  sed  et 
animam  ac  vilam  ;  siculenim  lux  candelee  pro- 
ducit  lucem  ,  accendilque  aliam  candelam  ;  sic 
anima  bovis  vel  vaccae  producit  animam  vituli. 
Uinc  fil  uljus  plenum  in  fcetus  animalia  caetera 
usurpent,  ac  subinde  eos  vila  privenl,  uli  aqui- 
lae,  ciconiae,  elc. ,  filios  degeneres  praecipilant 
eloccidunt.  Quocirca  modeste  Ben  Syra  Alpha- 
bcio  1,  litlera  Beth :  Filium,  inquit,  non  filium(h\ 
esl  filium  rebellem  ,  qui  se  non  gerit  ut  filium, 
ct  perversum )  sine  ut  in  aquce  summo  remiget; 
quia  sarpe  remus  emendat  quos  non  potuit  pa- 
lerna  casligatio. 

Inhumani  ergosunt  Japones,  similesque  aliae 
barbar.-e  genles,  qui  sibi  fas  pulant  filios,  quos 
alerenequeunt,  occidere;  quod  satius  censearn 
illos  mori,  quam  vitam  pauperem  miseramque 
agere.  Unde  noster  S.  Franciscus  Xaverius,  ve- 
niens  in  Japonem,  Bernardum  Japonem  hac  de 
causa  morii  a  parente  deslinatum  eripuit,  eique 
vicepatrisexslitit  alendo,  eterudiendoeum  tam 
ad  vilam  praesentem  quam  a.ternam.  Impii  pa- 
riler  fuere  Cartliaginenses  ,  qui  filios  suos  mac- 
labanl  utsacrificarent  eos  Saturno,testc  Platone 
iu  Minoe,  et  Judaei  qui  filios  suos  concremabant 
iilolo  Moloch,  uli  dixi  Levit.  18.  21.  Barbari  et 
olimfuere  Persae,  de  quibus  scribit  Aristoteles, 
lib.  8.  Etbic.  cap.  10  :  Apud  Persas  patris  impc- 
rium  lyrannicum  est ,  qui  ul  servis  filiis  sius  utun- 
tttr.  Porro  Plato,  1.  7.  de  Legibus  ,  docet  in  edu- 
catione  filiorum  cavenda  esse  duo  exlrema ,  sci- 
licet  delicias  et  nimiam  severilalem,  quod  illis 
dissolvatur  animus,  hac  fiat  servilis  :  Hcec ,  in- 
quit,  nostra  est  sentenlia ,  deiicias  puerorummo- 
res  reddere  difjicilcs  ,  morosos  ,  irarundos  $1  qni 


528  COMMENTARIA  IN  PROVERBl 

levibus  occasionibus  vehemenler  percellantur.  Con- 
tra  vero  nimiam  et  feram  severitcclem  eorumdem 
mores  reddere  humiles  ,  illiberates ,  ab  humance 
societatis  commerciis  abhorrentes.  Ex  mox  me- 
diocritatem  inculcans  ,  asserit  rectam  viven- 
dirationem  ita  esse  conslitutam ,  ul  nequevolup- 
tates  lantum  persequatur,  neque  a  doloribus  om- 
nino  abhorreat ,  sed  medium  quoddam  amplecta- 
tur ;  quod  medium  ego  nunc  tranquillum  paca- 
tumque  habitum  vocabam. 

Porro  Septuag.  pro  interfectionem  verlunt  u6,3i,-, 
quod  primo  vertas,  immanior  improbitas,  pro- 
tervia  ,  insolenlia,  fastus,  procacia  ,  q.  d.  Noli 
ponere  animam  ,  id  est  ne  consideres  ,  nec  cu- 
res  quod  fllius  sit  improbior,  protervior  ,  pro- 
cacior  ,  ut  ob  id  eum  castigare  omittas  ,  quasi 
desperans  de  ejus  emendalione  ;  imo  vero  eo 
magis  eum  castiga  ,  et  flagella  flagellis  adde  , 
donec  hanc  ejus  proterviam  et  improbilatem 
sternas  et  contundas  :  sicut  equi  petulci  et 
feroces  lamdiu  calcaribus  urgendi  sunl ,  do- 
nec  ferociam  ponant ,  et  a  sessore  se  regi 
sinant. 

Secundo,  u6,3t»  vertas  vituperium,  contume- 
lia,  q.  d.  Castiga  filium  mente  quieta  et  sedata  ; 
at  noli  ex  ira  eum  probris  et  conlumeliis  pro- 
scindere  ,  ne  vel  in  desperationem  rual,  vel  in 
proierviam,  ac  pudorem  et  reverentiam  exuens, 
contumeliam  contumeliae  regerat ,  ac  verba 
verbis ,  quin  et  verbera  verberibus  reponat. 
Unde  Apostol.  Colos.  3  :  Palres,  inquit,  nolite  ad 
indignationem  provocare  filios  vestros,  utnonpu- 
sillo  animo  jiant.  Servilis  enim  educatio  facit  fi- 
lios  serviles,  id  est  timidos  el  pusillanimes,  ait 
S.  Clirysost.  ibidem.  Unde  Auctor  Catenae  Graec. 
vertit:  Erudi  fitium  tuum,  et  frugi  bonmque  spei 
vir  evadet;  animo  autem  ne  in  insolentiam  te  effe- 
ras ,  ut  filium  superbe  et  insolenler  increpare 
et  sternere  velis.  Et  Syrus  :  Ad  opprobrium  ejus 
ne  adjicias  animam  tuam.  Cum  enim  filio  impro- 
peras,  libi  ipsi  improperas  ;  dedecus  enim  filli 
est  dedecus  patris.  Hinc  S.  Greg.  Nazianz.  in  Car- 
mina  ad  Vitalian.  docet  palres  debere  moderate 
castigare  filios,eo  quod  nimia  objurgatio  pariat 
impudentiam  ,  quae  mater  est  scelerum.  Sic 
enim  canit : 

Ne  teuerum  abrumpat  rcprehensio  dura  pudorem  , 
Auxilium  patribus  quo  nullum  firmius  usquam  est. 
Probra  etenim  effiontes  faciunt ,  bonitasque  modestos 
Et  venia,  ac  natos  prassertim  laudis  amantes,  etc. 

Tertio,  ufyn  est  vis  illata,  saevitia,  ferocia,  de- 
trimentum  ,  injuria  in  corpus  ,  q.  d.  Castiga 
filiutn;  at  noli  ei  inferre  vim  ,  ut  in  eum  sae- 
vias,  eumlaedas,  mutiles,  interficias ,  ul  vertit 
Noster. 

Quarto,  Aben  Ezra  injuriam  el  inlerfectionem 
accipit  non  passivam,  quam  scilicetfiliuspatia- 
tur  a  patre  saeviente,  sed  activam,  quam  scilicet 
iilius  sseviens  aliis  infligit.  Unde  sic  exponit,  q.  d. 
Erudi  filium,  quia  est  spes;  sperandum  enim  est, 
cum  illum  casligaveris,  ad  diuturnum  lempus 
viiam  produclurum.  Ad  interfectionem  ejus,  qua 
ceeteros  morli  dedit,  neponas  animam  luam  ,  ni- 
mirumeiconsentiendo,  ut  exejuspraeda  nutria- 
ris.  Aut  ad  interfectionem  ejus  ne  ponas  animam 
tuam,  q.  d.  Cum  filius  tuus  alium  interfecerit  , 
tu,  6  pater,  illum  interfecisti ;  quia  filium  non 
castigando,  eique  indulgendo  in  sceleribus  et 
caedibus  eum  aluisli. 

Huc  facil  historia  vel  apologus  pueri  el  malris 


A  SALOMONIS.  Cap.  XIX. 

apud  /Esopum  :  Puer,  inquit,  ex  litterario  ludo 
condiscipuli  Ubrum  furatus  tulit  matri.  Cum  eu 
vero  non  corripuissel ,  sedpotius  amplexata  fuisset, 
provectus  atate  ccepit  et  majora  furari.  In  ipso 
aulem  furto  aliquando  deprehensus ,  ducebatur 
recta  ad  mortem.  At  sequente  et  lugente  matre , 
ilte  carnifices  orabat  ,  ut  pauca  quadam  matri 
colloqueretnr  in  aurem.  Qua  cum  illico  ori  (ilii  se 
admovisset,  itle  aurem  dentibus  demorsam  abscidit. 
Matre  autem  et  atiis  accusantibus,  quia  non  sotum 
furatus  sit ,  sedjamet  in  matrem  impiusesset ,  ille 
ait :  Hac  enim  mihi  perditionis  fuit  causa.  Si  enim 
cum  tibrum  furalus  eram,  me  corripuisset ,  non 
ad  hac  usque  progressus  nunc  ducerer  ad  mor- 
tem.  Affabulalio  :  Fabula  significat  eorum  , 
qui  non  in  principio  puniuntur ,  in  majus  augeri 
maia. 

Verum  praecedentesexpositiones  gcrmaniores 
sunt,  ac  tertia  plane  consentit  Vulgatae.  Inter- 
fectio  enim  hic  filii  non  activa ,  sed  passiva,  qua 
scilicet  inlerficiatur  a  patre,  inlelligitur.  Undo 
et  Hebr.  sic  plane  cum  Pagnino  vertas  :  Et  ad 
interficiendum  eum  ne  eleves  animam  tuam.  Hoc 
enim  est  immane  parricidium  superans  com- 
munes  animae  conceptus,  destinationes  et  ma- 
chinationes.  Undeadilludvelutexorbitans  opor- 
tet  levari ,  et  vi  attolli  animam  patris  parricidae , 
ut  naturalem  animae  pietatem  et  amorem  in  fi- 
lium  saevitia  inhumana  superet  et  transcendat. 
De  liliorum  casligatione  plura  dixi  Eccli.  30.1.  et 
seq. 

Loquilur  Salomon  de  interfectione  quae  pro- 
pria  auctoritate  fit,  non  quae  publica.  Nam  Deu- 
teronom.  21.  20.  jubetur  vel  permittitur  paren- 
tibus  ul  filium  inobedientem,  epulonem  ,  pro- 
tervum  ducant  ad  judices ,  qui  eum  lapidari 
decernant ;  et  tamen  hoc  ipsum  parentis  est 
probrum  el  damnum.  Unde  de Junio  Bruto  primo 
consule  Romae,  qui  Tarquinios  el  reges  urbe 
expulit  ,  ac  filios  Tarquiniis  faventes  securi 
percuti  jussit ,  ila  cecinit  Virgilius  6.  /Eneidos  : 

Consulis  imperium  hic  primus  saevasque  seeures 
Accipiet ,  natosque  pater  nova  bella  moventes , 
AJ  pcenam  pnlclira  pro  libertate  vocabit. 
Infelix  ,  utcumque  ferent  ea  fata  minores. 
Vincelamor  palriae,  laudumque  immensa  cupido. 

19.  QUI  IMPATIENS  EST,  SUSTINEBIT  DAMNUU  ;  ET 

cum  rapuerit,  alkjd  apponet.]  Hebr.  Magnus  ira 
sustinet  mutctam;  quia  si  eripias  (  eum  ) ,  adhuc 
tamen  addet ,  supple  ira  effervescere  ,  conse- 
quenter  cl  mulcla  ,  q.  d.  Qui  proclivis  est  ad 
iram,  in  poenas  et  damna  incurret,  ac  licet  ex 
uno  liberetur,  ilerum  effervescente  ira  in  alia 
eaque  majora  temere  se  conjiciet.  Hic  versus 
accipi  polest ,  ut  connexus  pr.ecedenli,  quasi 
ejus  det  causam.  Unde  Complut.  etalii  nonnulli 
addunt  parliculam  causalem  enim:  Qui  enim  im- 
patiens  est ,  etc.  Igitur  Vatablus  sic  vertit  et  ex- 
plicat :  Si  nimiuni  severus  fue-ris  { in  castigando 
filium,  eum  vulnerando  vel  interficiendo),  dam- 
num  accipies  ;  si  iiberas,  rursum  addes.  Cajetanus: 
Grandiens  (grandem  faciens )  iram ,  sustinebit 
pcenam;  quia  si  facies  evadere  ,  adhuc  addes.  ld- 
que  sic  explicat,  q.  d.  Qui  filium  iracundius 
usque  ad  morbum  vel  mortem  castigat,  non 
tam  lilium  quam  seipsum  plectit ;  quia  pri- 
vat  se  filio  unice  dilectO-,  ftaque  sibi  perpe- 
tuum  dolorem  et  moerorem  ,  ac  Dei  vindicis  , 
quin  et  saepe  hominis  judicis,  vindictam  accer- 
sil  :  Quia  sifacies  evaderc ,  adhuc  addes ,  q.  d.  Si 


COMMRNTAIHA 

modcrale  castiges  Qlrum  ,  ni 
s i« l v  1 1 s  integerque  <■  %  a <Li t ,  adl 
cnin  Instruere  et  castigare,  ut 


didicii 
vcrtil : 


c\  casiigaiionu 
ihc  liceblt  aliaa 

(|ll()(l    prius  ilOII 


cum  ,  ihIIiik 


poaterius  diacai.  Unde  Pagninua  plane 

Magntta  ira  addlt  peenam ;  qttia  .u  eruerii 

c.  Ahcn  Bzra  vero  lic 

oxplical  ,  (|.  (I.  Sinc  liliuin  iracundiun  Iraici  (T 

furero ,  ut  lla  dct  poenaa  aicui  peccato  sc  ol>- 
strlnxii.  Ncque  vero  eum  llberare  atudeas;  cum 

cniin  scnicl  illum  incoliuncin  piaslitcris ,  nc- 
cesse  crit  ul  alias  s;cpi>siine  ad  ouiii  cri- 
piendum  labores  ;  quia  in  Iram  praBceps  in 
alias  lilcs  cl  rixas  noxasque  irruct  ,  proesor- 
lini  quia  conUdil  se  rursuni  a  patre  liberaluin 
iri. 

Vcriim  osto  occasionc  castigalionis  fllii  versu 
praecedenli  sahcilse  Ikcc  fthtenlia  ingcratur, 
ad  eamque  referri  possit ;  lamen  generalis  est, 
cl  ad  quamvis  iracundiam  cl  impatienliam  cx- 
tendenda  est.  Nam  particuiara  enim  non  habent 
Kebriea,  nec  (irccca,  nec  Latina  Romana.  Unde 
primo  R.  Salomon  sic  explicat,  q.  d.  Qui  ni- 
mius  cst  in  ira,  dabil  pcenas  :  quod  si  ira  edo- 
mila  lioslcm  tiuim  inmiineiili  discrimini  snl)- 
iraxcris,  adhuc  addcs  dics  cl  bona.  Secundo  , 
melius  H.  l.evi  :  Qui  modum  ,  inquit ,  irarum 
excedit,  non  evadet,  qnin  abjectaj  hujus  con- 
siiciudinis  pcenas  solvat:  nam  cum  bac  rationc 


PnOVERBlA  SALOMONIS.  Cap.  XIX.  I 

Sccundo  ,  Jaii.sonius  :  Cum  rnpnnii  ,  Inqilil  , 
llOC  BSl  ,  ciiiu  raplim  lulcrit  el  rcpoi  laiil  iiiiiiin 
ilaiiiMiiin  ,  ino\  in  aliud  incnrrct.  Sic.  lloi.il.  I.  !, 

Sei  iii.  Satyr.  5.  alt: 


Sic  uunen  nt  liinii  rapioi|  i|niiL|iriii):i  lecnndo 

Cem  vclil  vcr.Mi  ; 

id  csi,  oltliquis  oculis  i ;« j > l i 1 1 1  legai.  Siinili  cnim 

raodo  ira  raptim  inforens  ooxamalicui,  raptini 

vicissim  siinilcm  sibi  acccrsiL 

Rursum  rapere  est  raptim  ac  feslinanter  du- 
cere.  Unde  Plintus  In  Panegyrico  Trajanl  :  i'<> 
hoc omnc spatium t  inquit,  cum  legionei  ducerest 
oelpotius  (tanlavelocitas  erat)  raperes,  n<>n 
hiculum  unquam  t  non  equumrespexisti.  Sic  lm 
palicns  pcr  iinpalienliam  rapit,  id  est  ,  raplim 
dainnuni  aliis  irrogans  ,  idem  in  se  concilal  ci 
abripit, 

Terlio  (T  propric  ,  rapcrc  est  per  vim  aut  cuin 
fcslinanlia  ,  sive  cum  ira  vel  furore  trabcn  , 
evellere,  auferrojhi  cnim  sunteirectus  irce  ct 
impatienlia.'.  Ejus  ergo  propriiun  csl  rapere,  id 
est  irahere  et  raptare  eum  cui  irascitur,  eique 
vel  pilos,  vel  vesles,  vel  pccunias,  vcl  liberta- 
lem 
pere 


vel  sanilalem  ,  vel  vitain  auferre  et  eri- 


Sensus  crgo  cst,  q.  d.  Qui  impaliens  est  sive 

endo  el  corrigcndo  filium  ,  sivc  in  pau- 

jurgia  intcr  mortales  excitet ,  si  aliquando  ob     perlalo ,  morbo ,  contumeliis  aut  qualibcl  alia 

adversitate  toieranda,  hic  sustinebU  damnum  ; 
quia  lum  seipsum  pace  mentis  privat,  et  impa- 
lienlia  sua  seipsum  cruciat;  tum  aliis  pcr  suas 


iram  servatus  sit,  quod  qui  bunc  appetebat  ti- 
inore  perculsus  sit,  immoderatum  ejus  aeslum 
conlcinplalus  ;  irac  lamen  assuescet,  rursumque 
in  alios  excandescet,  ut  denique  quispiam  exis- 
tat ,  qui  in  hunc  insurgat  et  mactet;  atque  hic 
piava  htijusmodi  institulione  calamitalis  sibi 
opifex  erit. 

Nota.  Pro  cum  rapuerit  ,  hebr.  est  b'3?n  tat- 
sil  ,  quod  R.  Levi,  Pagninus  et  alii  veriunt  :  si 
liberavcris  ,  si  eripueris;  et  Theodotion  :  Homo 
magnai  ine,  inquit,  vudctabitur ;  quoniam  sieri- 
pucris ,  adlutc  adjiciet.  Noster  tamen  verlit ,  cum 
rapuerit ;  etSeptuag.  bx-jIv/jlxivztxi,  idest  5/  vas- 
taverit ,  corruperit.  Radix  enim  Svj  natscd ,  id 
est  liberare,  subinde  significat rapere,  diripere, 
spoliare  ,  ut  patet  Genes.  31.  v.  9  et  16,  Exodi 
3.  22  el  2,  Paralip.  20.  1U  et  25.  Rursum  tatsil  et 
^iDin  tosipli,  id  est  addet ,  sunt  futuri  tempo- 
ris,  el  significant  tam  secundam  personam  mas- 
culinam,  q.  d.  Cuvi  tu,  6  impatiens ,  aliquid  ra- 
pueris ,  addes  damnum;  quam  terliam  femini- 
nam,  scilicet  cum  rapuerit,  addet ,  ut  respiciat 
n*2n  chcma  ,  id  est,  iram  qu;e  pra^cessit,  q.  d. 
Magnus  ira  sustinebit  damnum,  etcum  ira  ejus 
quid  rapuerit,  aliud  damnum  addet.  Sic  utraque 
expositio  eodem  redit,  uti  recteadvertitBaynus. 
Lnde  Noster  sensum  plene  reddidit  dicens  :  cum 
rapuerit ,  scilicet  quippiam  impatiens  prae  im- 
patienlia  el  ira  (hanc  enim  in  se  includit  ini- 
paliens  )  aliud  addet ,  scilicet  damnum  quod 
praecessit. 

Jam  to  cunx  rapuerit  varii  varie  explicant  : 
primo  ,  aliqui  supplent  pronomen  se ,  id  est 
cum  impaliens  se  abripuerit  et  liberaverit  ab 
uno  damno  relapsus  in  impatientiam,  aliud 
sibi  accerset.  Simili  phrasi  ait  Horat.  1.  2.Serm. 
Salyr.  7 : 

Ocius  hinc  te 
Ni  rapis  ,  accedes  opera'agro  nona  Sabino. 

Et  Ovid.de  vacca  FragmentoG: 

Illuc  se  rapuit ,  gregibusque  immiscuit  illis. 

COR>EL.    A    LAPIDE-      TOM.    III. 


querelaSj  iras  et  rixas  ingcntem  creat  moles- 
liam  ,  eosque  contra  seconcitat;  at  si  impatien- 
ticc  sua3  indulgens  alierum  raptel,  trahat  et  vel- 
licct,  aut  ei  vestem ,  famam ,  pecuniam  vel 
sanitalem  et  vilam  auferat  (  v.  g.  veneno  aut 
verberibus  interficiendo  filium,  uli  praecessit), 
tunc  utique  longe  majora  damna  sibi  accerset , 
muictasque  vel  pecunise  vel  Kbertatis  in  carcere, 
vel  necis  a  Deo  vel  jtidice  inlligendae  sibi  accer- 
set.  Ila  Dionys.  Carth.  Qui  impaliens  est ,  inquit, 
idest ,  ex  fdii  sui  peccato  ad  impatientiam  conci- 
lalur,  sicque  ULurn  ivipetuose  redarguit  ,  sustine- 
bit  damnum ;  quia  seipsum  graviter  lcedit  in 
anima,el  subditum  viagis  exasperat,  scandalizat, 
perturbut ,  qucim  sanet.  Ideo  ait  Apostolus  ■:  Pa- 
lres,nolite  ad  iracundiam provocare  filios  veslros, 
ut  non  pusillo  animo  fianl ;  sed  educale  iilos  in 
disciplina  et  correptione  Domini.  Hinc  asserit  Au- 
gust.  Ouidquid  laceralo  animo  dixeris  ,  punientis 
est  impetus ,  non  charitas  corrigentis.  Et  Prosper : 
Leviter  castigalus  exhibet  reverentiam  castiganti , 
asperitate  autem  nimia?  increpationis  offensus  , 
nec  increpationem ,  nec  salutem  recipit ;  et  cum 
rapuerit  ,  id  est  aliquem  violenter  tractaverit , 
aut  alicui  suasubtraxerit ,  aliud  apponet  ,  id  est, 
majus  damnum  incurret.  Taliter  igilur  studea- 
mus  delinquentem  curare  in  anima,  ut  non  per 
iram ,  impatientiam  ,  aut  alio  viodo  Ucdamus  aut 
perimamus  propria  corda  ,  cum  dicat  Salvator  : 
Quid  proficit  homo ,  si  lucretur  universuvx  mun- 
dum,  se  autenx  ipsuvx  perimat,  et  detrivxentum  sut 
faciat  ? 

Huc  accedunt  Sepluag.  qui  vertunt  naxtfpus , 
id  est,  vir  viala?  mentis,  insanus,  impaliens ,mala 
cogitans  et  machinans  ,  muita  damna  patietur  , 
q.  d.  Impaliens  qui  mala  aliis  vult  et  optat ,  ea- 
dem  sibi  creat,  eademque  tacile  sibi  vultet  op- 
tat.  Lex  enim  talionis  est,  quod  alteri  feceris  , 
mereris  ut  idem  libi  fiat.  Si  autem  vexaverit  vel 

67 


5S0 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS 


lceserit,  et  animam  suam  adclet ,  q.  d.  Sin  aulem 
impaiieniia  ejus  in  actum  externum  proruperit, 
aliosque  vel  in  fama,  vel  in  opibus  ,  vel  in  cor- 
pore  laeserit  ,  tunc  sane  graviora  danma  sub- 
ibit ;  reddelur  enim  ei  talio  ut  oculum  det  pro 
oculo  ,  dentem  pro  denle,  animam  ,  id  est  vilam 
suam,  pro  anima,  id  est  vita  quam  alteri  eri- 
puit  ,  ac  proprie  animam  suam  ob  injuriam 
proximo  illaiam  aeternaedamnalionietmortiob- 
ligat.  Ita  Auctor  Catense  Greecor.  Menlis  pravi- 
tas,  inquit,  per  se  minore  pcena  mulctatur  ;  ma- 
jori  vero,  si  in  opus  externumexeal.  Et  Chaldseus  : 
Vir  iracundus,  inquit,  suscipiet  pcenam  ,  id  est , 
iracundiae  suae  illico  damna  seniiet :  Et  quando 
exaltalur,  superonus  suum  addit,  q.  d.  Si  ira  ex- 
crescat,  et  in  noxam  necemve  alterius  ruat , 
utique  majoris  supplicii  onus  et  debilum  sibi 
concilat. 

Hcec  est  generalis  et  adaeqnata  hujus  senten- 
tiae  expositio,  sub  qua  parliculalim  ad  varias 
impalientiae  species  pariter  et  damna  descen- 
derelicet.  UndeBeda  eamexplicatet  appropriat; 
primo,correptionimananliexanimoimpalienli; 
secundo,  furtoet  rapinae:  Si  enim  duriiia,\vn\n\\., 
contradicentis  fralris  quem  erudire  Ciepisli ,  pro- 
vocalus  ipse  in  impalientiaz  vitium  labaris  ,  dam- 
num  profecto  lum  virtutis  incurris;  cum  illi  du- 
rius  forte  increpando  ,  spem  promerendce  salulis 
agendaque  pcenitenlia  quam  liabuerat ,  rapueris; 
rationem  pro  eo  quod  fralrem  scandalizasti ,  dis- 
iriclo  judici  reddes.  Patet  Lilterx  sensus  ;  quia 
qui  per  impatientiam  inopice,  furto  servit  aut  ra- 
pinis  ,  damnum  sux  aninm  facit  ,  et  cum  rem 
proximi  tollit ,  elsi  non  homini  pro  hoc  ,  certe 
ceterno  judici  rationem  reddere  debet.  Unde  alia 
cditio  ita  hunc  versum  transtulit  :  Male  cogilans 
homo  multo  damno  affligitur ;  et  si  perniciosus 
fuerit ,  animam  suam  apponel  ;  quia  nimirum  cum 
pecuniam  violentus  abstulerit ,  pro  hac  animam 
invitus  dabit. 

Accedit  Lyranus  :  Impatiens,  inquit,  sustinebit 
damnum ,  scilicet  patientia  quam  perdit.  Et  cum 
rapuerit  rem  alienam  ex  impatientia,  aliud  appo- 
net ,  scilicet  damnum  innocentix  cum  damno  pa- 
tientice.  Quocirca  illostanlum  paupertatis  dam- 
na  experiri,  qui  paupertalem  eegre  ferunt,  docet 
S.  Chrysosl.  in  epist.  1.  ad  Corinlh.  hom.  20  : 
Proplerea ,  inquit,  pauperes  sumus,  quia  pauper- 
tatem  formidamus ,  eliamsi  lalenta  habeamus  in- 
numerabilia.  Non  enim  qui  nihil  habet  est  pauper , 
sed  is  qui  horret  paupertatem.  Nam  et  in  caiami- 
tatibus  non  eos  deflemus  ,  qui  mulla  mala  patiun- 
lur,  sed  eos  qui  ferre  nesciunt ,  etc.  Quin  et  Se- 
neca  epist.  123  :  Paupertas,  ait,  nutli  malum  est 
nisi  repugnanti. 

Moraliter  disce  hic  impatientiam  sibi  ipsi  esse 
carnificem,  sicut  vice  versa  patientia  malorum 
omnium  sibi  ipsi  est  medicina  et  medicus.  Pa- 
liens  enim  omnia  leniler,  patienter,  et  saepe 
hilariler  fert,  ideoque  ea  vel  parum  vel  nihil 
sentit;  at  impatiens,  sua  impalienlia  se  discru- 
cians,  omnium  malorum  sensum  sibi  auget  et 
duplicat.  Rursum  inimicilias,  lites,  rixas  sihi 
accersit.  Denique  per  injurias  quas  aliis  infert, 
reum  se  constituit,  utpecunia,  libertate  vel  viia 
mulctetur,  eo  quod  alios  injuste  iisdem  mulcta- 
verit.  Sic  ira  et  impalientia  Simeonis  et  Levi 
vindicantium  stuprum  Dinae  sorori  illatum , 
maxima  damna  attulit;  nam  omnes  Sichimitas 
occidit,  ac  lotam  Jacobi  familiam  stirpemque 
Jsrael  periculo  cxcidii  objecil.  Unde  Jacob  mo- 


Cap.  XIX. 

riens  eis  maledicens  :  Maledictus ,  inquit,  furor 
eorum,  quia  perlinax;  et  indignatio  eorum,  quia 
dura.  Sic  ira  et  impalientia  Saulis  non  ferentis 
Davidem  sibi  aequari,  se  suamque  familiam  per- 
didit,  dum  perdere  satagit  Davidem. 

Memorabile  et  huic  loco  perappositum  est 
exemplum,  quod  recilat  Phaedrus  libertus  Au- 
gusti  Caesaris  lib.  3.  Fabul.  c.  49.  Quidam,  inquit, 
libertus  accusavit  heram  apud  herum  de  adulie- 
rio,  ul  ulriusque  haeres  evaderet.  Herus,  ul  sce- 
lus  deprehenderel,  finxit  se  foras  proficisci  ;  at 
noclu  festinus  domum  rediit :  adil  lectum  in  te- 
nebris ,  virum  in  eo  cubantem  deprehendit , 
quem  suspicans  esse  adulterum,  ex  impatieniia 
praecipitanterconfodit.  Atillato  luminevidetesse 
filium  suum  :  quare  prae  dolore  impatiens  eodem 
pugione  seipsum  transverberat.  Uxor  apud  cen- 
tumviros  agilur  rea  viricidii  et  filiicidii ,  quod 
tam  virum  quam  filium  occiderit.  Augustus  Cae- 
sar,  rei  veritate  vestigataet  perspecta ,  hanc  lulit 
senlentiam  :  Libertus,  qui  omnis  maii  causa  exsti- 
til ,  det  pcenas  ;  nam  heram  orbatam  lam  viro 
qudm  fdio  miserandam  magis  quam  damnandam 
censeo.  En  pater,  impatiens  impalientiae  suae  h;ec 
damna  relulit  :  primo,  ccedem  filii;  secundo, 
caedem  sui  ipsius;  tertio,  uxoris  orbilatem,  ca- 
lumniam  et  vilae  periculum. 

Praeclare  S.  Gregor.  3.  p.  Paslor.  admon.  10  : 
Audiant,  inquit,  impatientes  quod  eleclis  suis 
Veritas  dicit  :  In  patienlia  vestra  possidebilis  ani- 
mas  vestras.  Sic  enim  condili  mirabiliter  sumus , 
ul  ratio  animam,  et  anima  possideat  corpus.  Jus 
vero  animcB  a  corporis  possessione  repellitur ,  si 
non  prius  anima  a  ratione  possideatur.  Custodem 
igilur  condilionis  noslrce  palientiam  Dominus  esse 
monstravit,  quia  in  ipsa  nos  possidere  nosmetipsos 
docuil.  Quanta  ergo  sit  impalientite  cuipa  cogno- 
scimus ,  per  quam  et  hoc  ipsum  amittimus  possidere 
quod  sumus. 

Vide  de  damnis  irae  et  impatienliae  S.  Basil. 
hom.  de  ira,  Cassianum  lib.  8.  delnstit.  renuni. 
c.  1,  S.  Nazianz.  in  carm.  de  ira,  S.  Chrysost. 
hom.  5.  in  Matth.  et  Senecam  lib.  1.  de  Ira  c.  2. 

20.  AUDl  CONSILIUM,   ET  SrsCIPE  DISCIPUNAM,  IT 

sis  sapiens  in  novissimis  tuis.]  Chald.  in  fine  tuo; 
Syrus,  in  semitis  tuis ;  Symmacb.  Audiens  consi- 
Lium  suscipiet  disciplinam;  Vatablus  :  Audi  consi- 
lium,  et  casligationem  amplectere,  tandemque  sa- 
pies;  Septuag.  Audi,  fili,  disciplinam  patris  tui,  ut 
sis  sapiens  in  novissimis  tuis.  Ad  omnes  enim , 
sed  maxime  ad  juniores  hnec  exhortalio  perti- 
net.quae  aple  versibus  praecedent.  subnectitur  : 
sicut  enim  ibi  docuilparenles  ulfilios  instruam 
et  castigent;  sic  hic  monet  filios  ut  castigatio- 
nem  hanc  velutpaternam  humili  libenlique  ani- 
mo  suscipiant.  Solet  enim  Salomon  disciplinam 
filiis  et  adolescentibus  commendare  :  quia  haec 
aetas,  cum  sit  flexilis  et  instar  tabuke  rasae,  dis- 
ciplinae  est  capax,  eaqueindiget,  ne  in  vitia,  ad 
quae  fervor  juvenilis  trahit,  abripiatur. 

Sensus  ergo  est,  q.  d.  0  juvenis,  audiet  se- 
quere  consilia  et  monita  palrum  et  seniorum , 
idque  non  semel,  sed  assidue  et  continuo  :  sic 
enim  magnam  colliges  sapientiam  et  virtutem, 
ut  in  senecta  plane  sis  sapiens  et  virlute  prae- 
ditus.  Sicut  enim  flumen,  v.  g.  Rbenus  in  Alpi- 
bus,  ubi  nascitur,  est  exiguus,  sed  sensim  pro- 
grediens  illabenlibus  in  eum  rivulis  augelur, 
ut  tandem  plenus  ingensque  fiat  fluvius  :  sic 
prorsus  puer  exiguum  habet  sapientiae,  sed  au- 
diens  el  discens  sensim  colligit  sapientioe  cuinu- 


COMMKNTAIWA   IN   I  R0\  KIIIH  \  SAI.OMOMS.  Cjp.    \l\. 


II 


lnm,  u i  in  •cnecta  lllam  babeal  perfectam  .  adeo 
ni  ei  in  alios  eaiD  derivare,  eoaque  sapicnlea 
efflcere  possit.  Uode  lllud  Heaiodi  !  Bella  tunt 
juvenum  ,  opera  vtrorum,  consilia  tenttm,  Stpien- 
iia  ergo  8enei  decet,  primo  quia  ipaa  lenectutis 
est  decus;  Becundo,  quia  seninm  rst  linis  vitee 
iioniinis  a  Bne  Butem  bono  pendei  bona  mora, 
salus  el  fcliciias  aeterna  ;  in  senio  ergo  quemquo 
sapere  couvenit.  Tertio,  quia  senum  eil  juvenes 
docere  prudentiam  el  virtutem  tam  verboquam 
exemplo.  i  1 1 tl t»  iilud  :  Corona  senunt  mutta  peri- 
tia,  Eccli.  25.  8.  Vide  ibidicta. 

21.  MULTiE  COC.ITATIONES  lISCOnDEVIIU  ;  VOLUN- 
TA8     AVTEM    DOMIM    PEUMANEUIT.]   Al)cn    Kzia     cl 

Baynua  bunc  versum  oectunt  praecedenti ,  quasi 
ejus  det  causam,  q.  d.  Suscipe,  0  lili,  discipli- 
nam  Dei  et  patris  lui,  ac  nc  declines  post  cogi- 
tationes  el  desideria  cordia  tni ;  qnia  cnm  mnl- 
tis  Cogitationibns  bumana  mens  scateat,  nulla 
tameo  prater  Dci  conailium  consislere  potest. 
R,  Lcvi  vero  bunc  versum  absolute  accipit,  rc- 
fertque  tam  ad  beneflcia  quam  ad  supplicia  , 
qute  Dcus  pro  peccatis  irrogat,  q.  d.  Fieri  nc- 
<|uit  ui  cogitationibus  et  consiliis  luis  frustre- 
ris  cogitationcs  et  consilia  Dci ,  quibus  libi  aliis- 
que  benefacere  vel  malefacere  cogitat  et  dcsti- 
nat.  Si  crgo  pcccasti ,  noli  sequi  cogitationes 
tuas,  ut  mcdia  invcnias  quibus  judicium  Dci 
el  mcritas  pcenas  cvadas  ;  sed  ad  Dcum  pceni- 
tcns  recurre,  veniamque  posce,  et  ejus  gratiam 
concilia.  Quidquid  cnim  aliud  cogitaris  el  ma- 
cbinalus  fucris,  frustraneum  experieris.  "Deus 
cnim  millc  scit  modos  et  vias  illud  evertendi  , 
ac  stabiliendi  beneficium  vel  supplicium  , 
quod  libi  irrogare  dccrevil,  vultque  hoc  suum 
decretum  permanere  ,  et  in  executionem  de- 
duci. 

Denique  generalis  hsec  gnome  generatim  sig- 
nificat  cogitationes  et  consilia  hominum  esse 
varia  ,  incerta  et  evanida  :  Dei  vero  esse  una  , 
certa  et  stabilia.  Per  cogitaliones  enim  accipe 
consilia,  volitiones  et  decrela.  Unde  pro  volun- 
tas  hcbr.  cst  ni*JT  etsa,  graece  jSou/vj ,  id  est  con- 
silium.  Opponit  cnim  consilia  et  providenliam 
hominum  consiliis  et  providentiae  Dei,  quod 
illa  sit  incerla  ct  instabilis ,  hcec  certa  et  sta- 
bilis  ,  juxta  illud  Sapienlia3  9.  \h  :  Cogilatio- 
nes  mortalium  timidce  ,  et  incerta  providentia 
nostra. 

Dicit  id  Salomon  hoc  fine  et  fructu  :  Primo , 
ut  doceat  nos  non  confulere  nostris  cogitalio- 
nibus  et  consiliis,  sed  eas  substernere  consiliis 
ct  providentiae  Dei ;  sic  enim  erunt  stabiles  el 
efficaces  ,  atque  ad  optatum  finem  rcm  dedu- 
ccnt.  Unde  Tobias  morienshoc  consilium  dedit 
filio  cap.  U.  20  :  Omni  lempore  benedic  Deum;  et 
pete  ab  eo  ut  viastuas  dirigat ,  ct  omnia  consilia 
tua  in  ipso  permaneant.  Secundo  ,  ut  doceat  nos 
nostra  dcsideria  conformare  voluntati  Dei ;  sic 
enim  prudentia  erunt  aeque  ac  sancta.  Terlio  , 
ut  doceat  nos  orare  Deum,  ut  consiliis  suis 
nostra  dirigat,  nobisque  inspiret  ea  quae  jpsi 
placita ,  vel  ab  ipso  sancita  et  decreta  sunt.  Si 
enim  nostris  inventis  nitamur  ,  quae  saepe  Dei 
consiliis  et  voluntati  contraria  sunt,  incassum 
laborabimus.  Dei  enim  voluntas  et  providentia 
omnia  nostra  consilia  elidet  et  dissipabit  instar 
fumi,  uti  dissipavit  consilia  fratrum  Joseph  ; 
fecit  enim  ut  eum  vendendo  facerent  princi- 
pem  .Egypti  etPharaonis,  qui  volens  perdere 
infantes  Hebraeorum,  magis  cos  multiplicavit, 


Exodi  1,  sin  aulem  Dei  providentue  noati  a  con 
lilia  committamus,  ipseeadlriget^eladfeiiceui 
exilum  pcriiucci ,  juxta  illud  quod  de  lapien 
tia  dicitur  Sapienl.  <».  vera.  17  i  Quoniant  di 
nos  teipsa  rin  itii  quarem  ,  tt  m  viit  o$ttndit  i« 
itlis  tuluriler  ,  ct  in  ontnl  providentia  oecurrit 
Ulii, 

Italioa  priori  cst :  Priina  ,  quod  COgilationi  -, 
consilia  el  pioviilcnii;c  lioinininii    sint  iuull.c  , 

ideoque  variaa ,  instabiles,  IncertaB.  Homoenioi 
cum  parum  futura  penetret  et  provldeai ,  duni 

iis  consulcrc  vult,  niulia  cogitat  consilia  ,  qui  - 
bua  mcns  cjus  in  varia  distrahitur,  ut  neacidt 
(|uid  eligere  ctcapcsserc  dcbcat.  Unde  quod  <i 
initio  placuit,  mox  displicet: quodelegit ,  mox 
refutat;  liinc  quia  totics  mutat,  nulant labant- 
que  ejus  consilia,  ac  s;cpc  dicit  quod  dctcrius, 
inulilius  ct  inefiicacius  cst ,  vcl  futurum  est. 
Dcus  aulcm  sibi  constat ;  nam  unum  capit  con- 
silium  optimum  et  sapicniissimum,  illudque 
sua  providcntia  ct  dccrclo  sancit  stabliilque  , 
ut  immobile  sit,  idcoque  futurum  cfiicax.  lta 
Auctor  Caten.*e  Graecor.  Hominis3\nqail,  animus 
instabilis  et  mutabilis  esl ;  Dei  vero  mens  ct  scn- 
tenlia  stabilis  ct  immutabilis. 

Secunda,  quod  consilia  ad  res  futuras  providc 
ct  sapicntcr  disponcndas  pendeant  a  multis 
causis  sccundis,  quae  conlingentcs  sunt,  ideo- 
que  homini  incerl.c,  quia  in  semutabiles  :  quo 
fitul,  dum  homo  iis  innilitur,  iis  deficientibus 
pariter  deficiat ,  omniaque  ejus  consilia  cor- 
ruant  et  evanescanl.  Dcus  vero,  cum  sua  pro- 
videnlia  omnia  contingentia  dirigat  et  dispo- 
nat ,  facit  ut  certo  eveniat  id  quod  ipse  voluit 
et  dccrevit ;  quare  idipsum  reipsa  fieri  ncces- 
sum  est. 

Tertia,  quod  voluntas  hominis  sit  imbecilla  , 
nec  rebus  causisquc  a  se  cogilatis  eflicaciam 
dare  possit;hanc  autem  dare  valet  Deus.  Quare 
cum  Deus  absoluta  volunlale  aliquid  vull ,  idip- 
sum  fiat  necesse  est,  nec  ullus  daemonum  vel 
hominum  id  impedire  valet;  quia  ejus  voluntas 
est  omnipotens  aeque  ac  sapientissima,  ac  pro- 
inde  omnia  hominum  ac  daemonum  consilia 
sibi  contraria  dissipare  potest,  et  mille  rationes 
facile  rem  conficiendi  adinvenire  et  deprome- 
re.  Hoc  est  quod  ait  David  (quo  hic  alludit  Salo- 
mon  ,  utpote  filius  ejus ) :  Consilium  Domini  in 
asternum  manet ,  cogitaliones  cordis  ejus  in  ge- 
neratione  et  generalionem,  psal.  32.  11. 

Igitur  in  rebus  omnibus ,  praeserlim  incertis  , 
dubiis  et  perplexis,  non  tam  a  ratione  nostra  , 
quam  a  Dci  mente  pendere  et  consilium  peterc 
dcbemus,  ac  dicere  cum  Josaphat  rege  in  arctis 
posilo,  et  pene  a  Moabitis  perdito  :  In  nobis  qui- 
dem  non  est  tanta  fortitudo  ,  ut  possimus  liuic 
mutliludini  resistere ,  qua?  irruit  super  nos.  Sed 
cum  ignoremus  quid  agere  debeamus ,  hoc  solum 
habemus  residui ,  ut  oculos  noslros  dirigamus  ad 
te.  Quo  enim  majora  suht  pericula,  eo  majora 
Deus  suggerit  auxilia  :  quo  remolior  est  homo  , 
eo  vicinior  est  Deus  ,  si  invocetur ;  quo  longius 
abest  creaturarum  subsidium  ,  eo  praesentius 
est  divinum  ,  uti  patet  ex  promissis  S.  Script. 
et  ex  ipsa  fidelium  experientia.  Quisque  enim 
idipsum  reipsa  in  se  saepe  expertus  est ,  experi- 
tur  et  experietur.  Hoc  est  quod  cap.  sequenti , 
v.  24,  ait  Salomon  :  A  Domino  diriguntur  gres- 
sus  viri ;  quis  aulcm  hominum  intelligere  potest 
viam  suam? 

22.   HOMO  INDIGEISS  MISERICORS  EST  ;    KT  HELIOS 


532  COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS 

kst  pauper,  quam  vir  mendax.]  Hebr.  ad  verbum 
habenl  t  Uesiderium  hominis  misericordia  ejus; 
et  bonus  pauper  prcB  viro  mendacii.  Sic  et  Cliakl. 
et  Syrus,  qui  acldil :  quiim  vir  dives  qui  menli- 
lur.  Unde  primo  ex  Hebraeo  sic  explicat  R.  Sa- 
lomon  ,  quasi  dicat  :  Misericordia  et  pielas  in 
primis  eflicil  ut  vir  misericors  sil  in  bomi- 
num  desideriis  ;  unde  pauper  pr;estantior  est 
mendace,  qui  montes  aureos  pollicetur,etnihil 
praestal. 

Secundo,  Aben  Ezra,  q.  d.  Desiderat  bomo  mi- 
sericordiam  exercere  in  miseros,  qui  illa  indi- 
gent;  quia  virum  maxime  decel  pietas  et  mi- 
sericordia  ;  hinc  praestat  pauper  mendaci  sc 
misericordem  et  beneficum  ostentanti ,  sed  fal- 
tenli  spem. 

Terlio,  R.  Levi  prorsus  conlrarie  vcrlit.  Nam 
per  iDn  cliesed,  id  est  misericordia  ,  accipii 
probrum  et  vituperium  ( sic  enim  chesed  pro 
probro  accipitur,  Levit.  20.  15.  et  alibi  per  an- 
lipbrasim)  ;  unde  verlit :' Cupiditas  hominis  est 
probrum  ,  id  est  vitiosa  et  probrosa  ,  cum 
cuncta  bumani  cordis  cogitalio  etcupidilas  ab 
ipsis  incunabulis  prona  et  inienta  silad  malum, 
Genes.  6.  5.  Quamobrem  illius  cupido  et  vola 
nibil  aliud  speclanl,  quamres  carnis  etmateriae 
sordibus  constanles,  in  quacum  mulis  et  brutis 
animantibus  convenil.  Alque  ideo  pauper,  cui 
cupidilalem  suam  explere  nequit,  praestal  men- 
daci,  qui  rebus  bisce  vaniset mendacibus  frui- 
tur,  et  ad  salielalem,  imo  nauseam  ,  scse  ob- 
leclatei  ingurgilat. 


Quarto,  Tigurina  vertit  :  Volupe  sil  homini 
benefacere ;  melior eslvir pauper  homine  negante, 
qui  ncgat  pauperi  cleemosynam. 

Quinto,  Vatablus  :  Desiderium  hominis  est  (  vel 
essedebet)  graliaejus  ( scilicet  Dei ,  qui  pree- 
cessil  vers.  preeced.  ),  el  prastantior  est  paupcr 
homine  mendace ,  id  esl  hypocrita.,  qui  sibi  ali- 
quid  tribuit. 

Sexto  ,  liaynus,  q.  d.  Homo  naluraliler  desi- 
derat  audiri  misericors,  et  babere  nomen  lau- 
demque  liberalis  et  benefici,  adeo  ut  etiam  avari 
subinde  benefici  sint  ,  ut  beneficentiam  suam 
oslentent;  sed  praeslat  pauperem  esse  nibil  aliis 
clonanlem  ,  quam  divitem  misericordiam  per 
ostenlationem  simulaniem. 

Seplimo,  Cajetanus,  pronomen  ejus  referens 
ad  Deum  qui  praecessit  v.  21  ,  sic  verlil  el  ex- 
plical:  Desiderium  hominis  est  misericordiaejus  , 
jd  est  primum  elsummum  hominis  desiderium 
est,  Deum  misericordem  expcriri.  Idem  aptius 
to  ejus  refert  adhominem,  q.  d.  Hominis  deside- 
rium,  appetitus  et  propensio  natura  sua  fertur 
ad  miserendumet  succurrendum  miseris.  Hebr. 
enim  mxn  taava  significatdesiderium  avidum: 
radix  enim  WH  ava  idem  esl  quod  Lalinum 
aYeo  ,  jd  est  avide  cupio. 

Octavo  ,  magis  connexe  Jansenius  ,  q.  d.  De- 
sideranlbomines  ut  possint  esse  beneflci  el  li- 
berales  in  egenos  ,  praetexunl  id  suo  desiderio 
ct  avarilioe  ,  asserentes  se  desiderare  divilias  ob 
bencficenliam  et  misericordiam  egenis  exhi- 
bendam.  At  melior  est  vir  pauper,  qui  sua 
sorte  conlenlus  vivit,  quam  is  qui  mendaciler 
suo  adconquirendas  divitias  desiderio  praelexit 
opera  beneliceniiae.  Vel  sic  :  Omnes  quidcm  ho- 
minescx  natura  desidcrantessebeneficijpraeslal 
lamen  pauperem  csse  ,  et  bencficum  esse  non 
posse ,   quam  mendaciler  de  bcneiiceniia  glo- 


Cap.  XIX. 

riari ,  et  suam  quam^quis  non  exercuit  benefi- 
cenliam  prcedicarc. 

Nono,  Sepluag.  Hebr.  taava,  id  est  deside- 
rium,  verlunt  r.xono;,  idest  fructus  (fructus  enim 
est  desiderium  ,  id  est  res  desiderala  et  summe 
oplata  agricolae  et  laboranli )  viro  est  misericor- 
dia  ejus  ;  meiior  est  aulem  pauper  justus  quam 
mendax  dives.  Jam  per  fruclum  Auctor  Catenae 
Graec.  accipit  merilum  et  mercedem  ;  unde  ver- 
tit  :  Magnus  proventus  est  homini  eleemosynavnl 
misericordia  ,  q.  d.  Ingcns  census  cl  reddilus  est 
eleemosyna:  quia  ingenlem  alfert  mercedemet 
compensationem  a  Deo.  Eleemosyna  ergo  est 
preedium  quovis  agro  feracius.  Alii  fructum  ac- 
cipiuntpro  eflectu  el  proprietate ,  quae  ex  ho- 
minis  natura  et  indole  prodil  et  resullal,  q.  d. 
Sicul  ex  arbore  vel  semine  proclit  et  producilur 
fructus  ,  v.  gr.  pomum  :  sic  ex  bominis  natura 
ct  indole  prodil  bumanitas,  beneficentia  et  mi- 
sericordia.  Hominienim  congenila  est  bumani- 
tas,  ut  homo  non  sit  qui  humanus  non  sit  ei 
misericors,  sed  inhumanus,  crudelis  ac  barba- 
rus.  Unde  S.  Chrysoslom.  homil.  hlx.  in  Mallh.  : 
JSon  voluntali ,  inquit ,  soium  et  arbilrio  humani- 
tatem  et  misericordiam  Deus  commisit ,  verum 
etiain  ejus  non  parvas  partes  naturce  ipsi  insevit ; 
qui  hanc  non  habet ,  a  natura  hominis  decidet. 
Unde  Job  cap.  31.  18  :  Ab  infantia  mea ,  inquit , 
crevil  mecum  miseralio ,  et  de  utero  matris  mea; 
egressa  est  mecum. 

Ubi  nota  :  Humanitas  el  commiseralio  nalura- 
lis  ii  nalurainsitaest  bomini,  utvidens  hominem 
sibi  congenerem  miserum  naturaliter  ei  condo- 
leal  et  misereatur  :  at  misericordia  supernatu- 
ralis,  qua  quis  compalitur  homini  non  tantum 
nlcrealurae,  sed  ut  homini  elevato  ad  statum 
supernaturalem  ,  scilicet  ut  capaci  gratiae  ,  et 
destinato  ad  gloriam  sempiternam  ,  praesertim 
si  compatialur,  ex  charitaie  et  amore  Dei,  cujus 
proximus  miser  est  imago;  hoec,  inquam,  mi- 
sericordia  supernaturaliter  inserilur  homini  , 
sed  apte  etaccommodate  ad  ejus  naluram,  quae, 
ut  dixi,  propensa  est  ad  humanitatem  el  mise- 
ricordiam.  Unde  sicut  ramus  piri  unius  ramo 
|)iri  allerins  sibi  congeneris  inoculalur  et  inse- 
rilur,  atque  per  hanc  inserlioncm  fit  melior  et 
feracior,  pltiresque  el  meliores  fruclus  profert, 
ut  docent  agricoiee,  el  constat  experienlia  :  sic 
pariter  cum  per  Dei  gratiam  ,  perqtie  merita  et 
cxempla  Chrisli  inserilur  naturae  noslrac  mise- 
ricordia  supernaturalis ,  lunc  utiquc  majores 
et  prncslantiores  benelicentioo  dat  fructus  ct 
opera. 

Haec  de  leciione  Hebraea  ct  Graeca.  Jam  dn- 
bium  est  qua  ratione  noster  Latinus  Interpres 
pro  taava,  id  est  desiderium  ,  verlerit  cgestas  , 
nimirum  :  Egestas  hominis  esl  misericordia  ejus  , 
id  est ,  ut  ipse  explicat  :  Homo  indigens  miseri- 
cors  est. 

Resp.  quia  Hebraei  egenlem  el  pauperem  vo- 
cant  7V2N  ebion,  id  est  desiderantem  eo  quod 
paupcromnibus  egens  omnia  desideret,  utsuam 
egestaiem  levet.  Pauper  ergo  est  ebion ,  id  est 
multivolus  (radix  enim  rox  aba  significat  velle, 
cupere,  desiderare)  desiderans  et  desiderius,  ac 
quasi  ipsum  desiderium:  quia  tolusex  desideriis 
conflatus  videtur.  Hinc  el  desiderare  subinde 
jdem  est  quod  deficere  et  deessc,  ut  cum  dici- 
mus  in  familia  desiderari  supelleclilem,  proles, 
ancillas,  etc,  id  esl  dccsse.  Unde  beereiicns  illn 
priscus  vocari  voltiit  Ebion,  id  csl  pauper,  quod 


COMMENTARIA  IN  PnoVF.lUMA  SALOMONIS.  C;ip.  XIX. 


volcni  [ibcnsque  esscl  paupcr  i  ITecius  ,  lcstam 
se  [Utsse  iniiiiii  c\  iliis  (|in  prctium  rerum  sua- 
rti m  posuisienl  ;ni  pedes  Apostolorum  ,  uil 
leslatur  Cuscblus  lib.  8.  Hiitor.  cnp.  21.  Vcrum 
s.  [gnaliui  epiit  id  Philadclph.  apposite  ludena 

itlipsuin  in  eum  rctorqi.cl,  nssctilqtic  ctnn  \cic 

cliionciii ,  id  eat  paupcrem,  vocari,  eo  quod 
pauperrime  icnlircl  deChriato,  ipoiianseum 

riivinilale,  diCCOique  cttin  nicruni  csso  lio- 
inincni.  Hic  ,  inquit,  vcrc  esl  ebion,  id  est 
inops  nuntis  ,  ci  paupcr  scnsii  polius  quam 
ccnsn. 

Hinc  moraliler  disce  avarum  ,  licet  divitem  , 
vcre  lamen  paupcrcm  osse  :  qnia  quopluraha- 
bct  .  co  plura  desidcral ;  snis  vero  contenlum, 
csio  pauper  >ii .  vere  cssc  divitcm.  Porro  lioino 
indigens  esl  misericors  ;  quia  ui  ait  Lyranus : 
Experientia  miseria  sua  movet  cum  admisereh- 
dum  aliis  i»  affectu  t  ticetnon  valeat  in  cffcctu, 
juxta  iilud  Dirionis  ;ipn<l  Virgii.  U.  Auicid. 

NOn  ignara  mali ,  niiscris  succurrcre  disco. 

Nullus  enim  ila  senlit  miseriam  alienam,  niquc 
is  (|ni  eamdcm  in  se  expertus  est.  Hnc  dccausa 
Chrislus  incarnatus  est,  ut  liominoni  nrisercri 
disceret  :  Dcbttii  cnini  per  omnia  fratribus  simi- 
Ittri  ut  misericors  ficret  ,  nit  Apostolus  Hebr.  2. 
17.  Eadem  de  cansa  Deus  permisil  S.  Petrum 
labi  in  peccatum  ahnegationis  Chrisli,  ciS.  Pau- 
lum  in  peccalum  persecutionis  fidelium,  uipoc- 
nilenles  discerent  compati  peccatoribus  et  pce- 
niientibus.  Quin  ci  Ai  istot.  in  Poliiic.  nii  :  Saics 
proni  sitni  ad  compatiendum t  quia  pluribus  ihdi- 
gcnt  similiter  ct  feminas.  indigens  igilnr  miserc- 
lur  affcctUj  quin  et  effeclu  si  polesl;  dalenim 
parva  quae  hahet  liberali  nnimo  el  afleclu  ,  com 
non  potest  magna.  Significat  ergo ,  inquitJan- 
scnius ,  nosira  litiera  hominem  indigentcm,  ut 
plurimum  magis  esse  misericordem ,  quam  sit 
divcs,  ut  qui  per  experientiam  novii  quam  gra- 
vis  sit  miscria  et  indigenlia,  ideoque  virum  pau- 
perem  pra5staredivilimendaci,quinebenefacia(, 
menlilur  se  non  habere  quod  tribual.  Illeenim, 
quamquam  non  possit ,  cupit  bcnefacerc;  liic 
vero,  cnm  possit,  non  vuli.  Aui  significainr  in- 
digenliam  hoc  honi  conferre  homini ,  ul  miscri- 
cors  sil  erga  aliosmiseros,  atqueinler  duomala, 
nempe  paupertalcm el  niendaciunij  minusma- 
liun  essc  paupertatcm .  quamquam  illnmvnldc 
fugiant  homincs,  el  pro  exlrcmo  mnlo  ducnnl. 
Jtixtn  priorem  inteiligentiam  significalur  pnu- 
pertalem  duo  hoiic.  confcrre  liomini,  nempe  vo- 
hinlalem  benefaciendi ,  ct  praeservationem  a 
pcccalo  mendncii.  Vcrc  cnim  polesl  diccre  non 
posse  henefnccrc.  Hic  enim  verumestilhul  A|io- 
sioli  :  Si  voluntas  prompta  csl ,  secundum  id  quod 
kabet ,  accepla  est ,  non  secundum  id  quod  non  lia- 
bet ,  1.  Corinlh.  8.  12.  Vidc  ihi  dicln. 

Mystice  Bcdn  haec  refert  nd  egestalem  et  pnu- 
pcrlnlem  menlis  :  Indigenlem ,  inquit,  dicit  liu- 
milem  qui  se  perpeluis  bonis  cgcre  sine  cessatione 
recolit  ;  talis  namque  ul  miscricordiam  consequa- 
tttr  d  Domino,  nunquam  proximo  misererirecusat. 
De  quo  ct  subscquentcr  annectit:  Elmelior  esl  pau- 
per  quam  vir  mendax.  Melior  est  namque  humilis 
corde ,  qui  nihil  fidit  sais  operibus ,  quam  qtti  seprce 
cxcetlentia  virtutum  viri  nomine  dignum  ducens  , 
fallilur  ncscius  quod,  dum  gloriam  Dei  inse  trans- 
ferl  ,  supcrbiendo  perdil  bona  quce  gessit. 

Porro  Lyranus  lcgil  :  Melior  cst  pauper  justus 
qttum  vir  mcndax ,  sicque  cxplical ,  q.  d.  Mclior 


csi  pauper,  qul  non  declinal  a  veritatejuititisi , 
(| ii.i in  v ir  potens,  (|ni  ab  ea declinatper menda- 
cia.  \  ci  tiin  rijustui  iHin  eil  In  Hebraso  el  Lalinis 
Roman.  esl  lamen  iu  Graeco,  ac  ibi  per  juslum 
commodiui  accipiei  miiericordem,  de  quoser 
mo  prsBceasit,  q.  d.  Fructus  virlest  misericordia 
cjns ;  qiiin  r  nicimi  cil  pauper  justus,  itl  c>l  nti- 
sci  icors ,  qui  miseretur  affeclUj  quineteffeclu 
dans  pauca  quse  habei ,  quam  vim\9ndaxt  pula 
divcs  vel  simulans  se  dlvilcm,  qui  mendacitcr 
lii u 1 1 a  promiiiit ,  cum  parva  praBslcl. 
23.  TimokDomim  ad  vtiam  :  kt  iis  im.kmtihim: 

COMMOK.MIIHH     Ai;s<H  I.      VI8ITATIONE     1'lsslMA.     ] 

llchr.  :  Timor  Domini  ad  vitas;  et  sulur  pernocta- 
6/1 ,  non  visitabitur  o.  malo;  Chald.  :  Timor  Do- 
mini  ad  vitam ;  et  qui  satiabitur  ui>  eo  ,  pernocta 
bit,  necvisitabitur  amaio.  De  versiouc Scpluag. 
dicnm  inlerius.  B.  Levi  sic  cxplicnl,  q.  d.  Dei 
limor  insiituil  ad  \  ilnni  ntillis  tcrminis  circum- 
scriplam;  quocirca  qui  Deum  verelur,  salielate 
perfusus  durnhit,  neque  unquam  esurie  prcmc- 
lur,  ncc  corporis  cupidiiatibus  scsluabit ;  nec  in 
mcmorinm  cjus  nliqttid  ntnli  revocabilnr,  quod 
cogilationem  nhripint,  cuin  a  diviho  liinore 
coerceatur,  ne  lurpia  exoptet.  Valablus:  Timor 
Domini  affert  vitam  ,  exsaturat ,  ctsic  commoruri 
facit ,  ut  nullttm  matum  ingruat.  Lyranus  el  Dio- 
nysius  sic  exponunl,  q.  d.  Tinior  Dei  filinlis, 
quiex  amorc  Dci  cavci  offensam,  ducil  advilam 
bealam;  ct  in pienitudine,  scilicel  bealitudinis  , 
commorabitttr  in  pcrpetmtm  absque  visilutiouc 
pessimi  ( sic  cnim  ipsj  leguni pvopessima)  scilicci 
cacodaBmonis,  cui  ad  Bealos  nulliis  patet  acccs- 
stis.  Alludcrc  cnim  videlur  Salomon  ad  illud  Dn- 
v  i clis  palris  sui  psalm.  90:  Super  aspidem  et  ba- 
siliscum  ambulabis,  el  conculcabis  leoncm  et  dra- 
conim.  Quoniam  in  me  speravit  ,  libcrabo  eum  ; 
protegam  eum,  quonium  cognovit  nomcn  metim. 

Pcr  vilarn  inlellige  vigorem  ,  snnilalem  ,  lon  • 
gaevilatem.  JNnm  ut  ail  Pocta  :  JSon  cst  vivere  , 
sed  valere  vita.  Veracrgo  vitn  est  vegctn,  sana, 
Iongaeva  :  quaa  cnim  miseraest,  infnnia  etcadu- 
ca,  mors  potius  cst  quam  vita,  ut  ait  S.  Gregor. 
Tor  plenitudincm  accipe  saluritatcm,  ul  ltnhent 
Hebraea  :  venlcr  cnim  saiur  ciho  plcnus  cst ;  sa- 
lui  ilas  crgo  cst  slomachi  pleniludo. 

Commendat  timorem  Dei  a  qualuor  eximiis 
cjtts  dolihus  el  fruclihus.  Primus  est  vita,id  cst 
vigor  cl  sanitas;  sccundus,  saturitas  ;  lerlius, 
sunvis  somnus  elquies;  quarlus,  lihernlio  nh 
omni  mnlo.  Esl  prosopopoeia.  Timor  onim  Dei 
hic  comparalur  honas  valid.cque  complexioni 
hominis  validi  et  rohusli.  Sicut  enim  homoho- 
n;c  firmaequc  complexionis  vilnmhnhel  vegetnm 
ct  stomachum  robuslum  ,  ut  quoslihet  cihos 
naluraecongruos  appctat,  comednt  etconcoqual, 
iisque  se  saturel.  Unde  lit  ut  ex  cihis  honis  hene 
concoctis  suaves  vaporcs  et  halilus  de  stomacho 
in  caput  ascendant,  cerehrumque  inhalcnt,  ila- 
quc  ci  suavem  etamocnum  soporcm  concilicnt : 
quo  fil  ul  nullos  malignos,  hiliosos  vcl  melan- 
cholicos  vapores  in  caput  admitlat,  qui  ei  trislia 
pliantasmata  etspeclra  repraesenient,  ac  bilem 
vcl  iristiiinmclpavorem  injiciant;  sic  parilerti- 
nior  Dei  esl  oplimn  hominis  inlerioris  menlisquc 
complcxio,  qoffi  ei  spiritus  vigorcm,  sanilatero 
ct  rohur  conciliat,  acsiomachum  honum,  pula 
honnm  conscientinm  (haecenim  estariimae  sto- 
mnchus  :  nnm  ut  ait  S.  August.  tracL  32.  iu  Joan. 
Vcnlcr  inlerioris  hominis  cst  consricntia  cordis) 
qua*  legis  divinee  diclamina,  Deiquc  inspirniiu- 


536 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.   XIX. 


ncs,  Sanctorum  hortamenta  et  exempla,  etc. 
velut  coelestes  animae  cihos  ,  summe  appetit , 
comedit  et  digerit  ,  iisque  se  exsaturat.  Unde 
fltjutanima  eorum  ruminatione  velut  halilihus 
quibusdam  divinis  imhuta,  placide  ih  Deo  re- 
husque  divinisconquiescat ,  et  quasi  indormiat, 
dicens  cum  Psalte  psal.  3  :  In  pace  In  idipsum 
dormiam  et  requiescam.  Haec  quies  miram  ei  lae- 
titiam  omnis  moeroris  et  tristiliae  malique  ex- 
pertem  parit  et  producit. 

Primo  ergo  ,  timor  Dei  affert  vitam  ,  imo  vi- 
tas,  putatemporalem  et  spiritualem,  praesentem 
et  aeternam  ,  natime,  graiiae  etgloriae,  juxta  il- 
lud  Eccli.  1.  12  :  Timor  Domini  delectabit  cor ,  et 
dabit  latiliam  et  gaudium  et  longiludinem  die- 
rum.  Causas  ibidem  assignavi. 

Secundo,  timor  Dei  affert  saturitatem  :  solus 
enim  Deus ,  utpote  inflnilus,  elhonum  immen- 
sum,  polest  animam  animaeque  immensam  ca- 
pacitaiem  implere  et  salurare.  Timor  ergo  ,  id 
est  amorDei,  quiaDeum  Deique  graliam  secum 
adducit,  satnrat  mentem ;  cum  timor  et  amor 
mundi  eam  siliquis  porcorum,  pula  honis  exili- 
hus  et  caducis  ,  scilicet  auro,  argento,  vino  de- 
liciisque,  et  pompis  seculi  pascens  ,  saturare 
nequeat,  sed  jejunam,  aridam  et  famelicamre- 
linquat.  Rursum  timor  Dei  saturat  corpus  et 
venlrem  ;  quia  qui  limet  amatque  Deum,  paucis 
conlentus,  terrenanon  admodum  concupiscit , 
salur  ,  dum  habet  necessaria  ,  ila  ul  dicat  cum 
S.  Pau\a:Habeo  autemomnia  el  abundo,  Vhlttp. 
h.  1S.  Etvere,  cum  omnium  auctorem  secum 
habeal ,  cujus  rei  famem  suslinere  possit  ? 

Terlio  ,  saluriias  haec  menii  quietem  et  mi- 
rum  tranquillitatis  somnum  inhalat  et  irrorat  , 
ut  inler  omnes  mundi  varietales  et  turhines 
semper  sibi  similis,  quieta,  placita  et  immota 
consistat,  juxla  illud  cap.  12.  21  :  Noncontrista- 
bitjustam,  quidquid  ei  acciderit. 

Quarto,  hocc  quies  expellit  omnem  tristitiam 
omnequemalum  ,  ac  perenne  gaudium  mentis- 
que  jubilum  excilat,  ut  tam  in  adversis  quam 
prosperis  Deo  gratias  agat,  exuliet,  et  dicat  cum 
Psalte :  Benedicam  Dominum  in  omni  tempore;  sem- 
per  laus  ejus  in  ore  meo,  Psalm.  33.  Hinc  non 
metuit  daemonum  hominumque  lerricularnenta, 
illusiones  et  phantasmala  ,  scrupulos  et  tenia- 
liones;  sed  cum  S.  Antonio  illa  ridet,  illisque 
insultat,  dicendo  :  Dominus  illuminatio  mea,  et 
salusmea  ;  qucm  limebo?  Dominus  protector  vitce 
mece  ,  d  quo  trepidabo?  ps.  26.  1.  Quare  elsi  pro 
justitia  ,  vel  conditione  hujus  mortalitatis  quid 
paliatur ,  non  dolet ,  sed  gaudet ,  dicitque  illud 
Aposloli  :  DiUgentibus  Deum  omnia  cooperantiir 
in  bonum,  iis  qui  secundum  propositum  vocali  sunt 
sancti,  Rom.  8.  Quare  malumomne  ipsi  vertitur 
in  bonum. 

Ratio  a  priori  ergo  hujus  sententiae  est,  quod 
timens  Deum  eum  habeat  hyperaspisten ,  qui 
illi  omnebonum  accersat,  et  omne  malum  aver- 
tat,  imo  scuto  suse  providentiae  et  omnipoten- 
tiae  propulset.  Quis  ergo  ei  noceat?  quid  ipse 
limeat  ?  Si  Deus  pro  nobis ,  quis  contra  tios  ?  Rom. 
8.  31.  Hocest  quodorando  profitetur,  postulat- 
que  Ecclesia  in  collecta  Dominicae  infra  octavam 
Corporis  Christi ,  dicens :  Sancti  nominis  tui,  Do- 
mine ,  timorem  pariter  et  amorem  fac  nos  kabere 
perpetuum;  quia  nunquam  tua  gubernatione  desti~ 
tuis,  quos  in  soliditate  tuce  dileclionis  instiluis. 

Porro  Septuag.  vertunt :  Timor  Domini  ad  vi- 
tam;  «po^os ,  id  est,  carens  timore  vero  morabitur 


in  locis  ubi  non  est  scientia;  Scholiastes  :  Errans 
et  satur  pernoctabit  sine  visitatione  mala.  Viden- 
tur  ergo  Septuag.  contrariari  Vulgatae  versioni , 
q.  d.  Pius,  qui  hahet  timorem  Dei,  perveniet  ad 
vitam;  impius  vero  qui  caret  timore  Dei,  cu- 
piditate  et  vitiis  suis  velut  ebrius  ,  oberrabit,  et 
in  obvia  quaeque  impinget  proruelque  ,  ac  sine 
metu  intrepide  in  omnia  scelera,  indeque  in 
gehennam  praecipitem  se  dahit.  Pius  tendit  ad 
vilam  in  coelis  perennem;  impius  vero  ad  mor- 
tem  in  gehenna  perpeluam ,  ubi  nulla  est  Dei 
verique  scientia.  Ila  Auctor  Catence  Greecorum. 
Verum  hic  sensus  adversalur  Hebraeo  ,  Chal- 
daeo  elLatinae  Vulgatae;  quocirca  eum  non  in- 
tendisse  Septuag.  interpretes,  dum  Hebraea  in 
Graecum   verterunt ,  certum  videtur.  Igitur  to 
u?o(Zos  non  notat  impium   timore  Dei  vacuum, 
sed  ipsum  timorem  Dei,  q.  d.  ?o|3o«  xuoiou  tqi  otfo- 
j3os,  id  esltimor  Dei  caret  timore,  impavidus  est 
et  intrepidus,  ut  vertunl  Complut.  Est  hoc  timo- 
ris  paradoxum  :  Timor  enim  Dei  omnem  alia- 
rum  rerum  terrihilium  meium  excludit;  sicut 
metus  mortis  et  gehennae  omnem  alium  metum 
extundit;  et  sicul  lux  solis  ohscurat  lucem  stel- 
larum,  juxta  illud  Christi  :  Nolite  limere  eos  qui 
occidunt  corpus ,  animam  aulem  non  possunl  oc- 
cidcre ;  sed  potius  timete  eum  qui  potest  et  ani- 
mam  et  corpus  perdere  in  gehennam,  Matlb.  10. 
28.  Vis  ergo  nihil  timere?  Time  Deum.  Timor 
enim  Dei  omnem  alium  timorem  expellil.  Unde 
Eccl.  c.  Zk  :  Qui  timet  Dominum ,  inquit ,  nihil 
trepidabit ,  el  non  pavebit ;  quoniam  ipse  est  spes 
ejus.  Vide  ihi  dicla.  Hunc  esse  sensum  patet  ex 
Hebraeo,  Chaldaeo,  Vulgata  elcajleris  Interpre- 
libus. 

2fi.  ABSCONDIT  TIGER   MANtJM  SUAM  SUB  ASCELLA  , 

nec  ad  os  suuvi  applicat  eam.  ]  Pro  ascella  hebr. 
est  nnSif  tsallachat,  id  est  lebes ,  vel  olla  ;  alii : 
frixorium  vel  palina.  Unde  Tigur.  vertit  :  Piger 
manum  suam  in  palinam  inserit,  nec  eam  ad  os 
suum  retrahit;  R.  Salomon  :  Piger  lebeti ,  cum 
is  ab  igne  removetur ,  supponit  manus  ,  ut  eo  se 
calefaciat  ;  Aben  Ezra  :  Deses  desidet ,  perinde 
ac  si  in  vase  manus  haberet  absconditas  et  sepultas; 
quare,  cumob  inertiam  nihil  inveniat  quod  co- 
medat,  manum  dd  os  applicare  non  poterit ;  Lyran. 
Piger  sub  caidaria  abscondit  manum  suam,  id 
est ,  tempore  frigido  interrumpit  comestionem 
propler  manuum  calefaclionem;  Cajetanus  :  Piger 
viittit  manum  in  ollamcalentem,  alque  ejus  calore 
delinitus  non  vult  eam  extrahere  ,  et  ad  os  appli- 
care;  R.  Levi :  Inerti  idem  contingil  ac  si  manus 
exiguos  lanci  inclusisset ,  ex  qua  illas  cegre  abs- 
trahere  posset ;  prai  desidia  enim  manibus  sopitis 
ligatisque  videtur,  ita  ut  nullumopus  prcestet,licet- 
que  alimenta  desint,  ut  ideo  oporteat  aliqua  arte 
necessaria  ad  vitam  transigendam  lucrari ,  ma- 
nibus  tamcnsuis  imperarenequit,  ut  aliquid  elabo- 
rent ,  quo  vitam  conservet ,  quod  insinuant  illa , 
nec  ad  os  suum  applicat ,  elc. 

Alius  vertit :  Condit  piger  manum  suam  in  fri- 
xorium ,  et  lianc  piger  referre  ad  os  suum ,  q.  d. 
Citius  patitur  piger  corrumpi  in  caldaria  cihum, 
quam  ut  statim  in  os  ingerat ,  quod  nimirum 
quae  friguntur  eltorrentur,  siatim  incalescant  , 
et,  nisi  illicoexcipiantur,  adustione  dispereant. 
Noster  vertit  :  sub  ascella;  hanc  enim  metapho- 
rice  significat  Hebr.  tsallachat;  quia  ascella  vel 
axilla,  utpote  concava  et  profunda,  spccicni 
habet  lebetis  vel  ollae.  Unde  Baynus ,  Pagninus 
el  alii ,  quin  el  Septuag.  ac  Syrus  vertunl  :  in 


COMfttENTARlA  IN  PROVH 

stnti;  sub  axilla  eniin  (|uasi  iu  sinu  pigri  ct  fii- 

^idi  recoDduol  manui,ut  calefiani  el  lorpeant. 
Graphice  ergo  depingit  pjgritias  habitum  et  gei« 
iiiiu.  sic  cuini  pigroi  Miltiiius  complicalii  lub 
axiUa  manibua  desidei  ul  inerlea  ledere ,  ul  pr* 
inerlia,  lorpore  el  frlgore  vix  manum  exainu 
extrabere,  et  ad  oa  admovere  lusiineant, 

Dicitur  aicelia  »el  axilla  diminulivo  quail 
parva  ala,  licul  niaxilla  ii  niala,  paxillus  a  palui ; 
uain  brachia  auni  bomini  quod  rUb  avi.  ita  Prii- 
cianus.  Ileliua  alii  alam  ab  axilla  per  dctractio- 
nem  litterae  mediaa  derivant.  lta  Cicero  in  OraL 

Quomodo  (tiim  ,  inquil,  vcslcr  A.villa  Ala  factus 
ett  ,  nisi.  fuga  Uttcnr  vastiorit?  auam  litteram 

(Liam  cma.vtllis  ,  c  ta.vtltis  ,  ct  vcxillo ,  vl  pa.vtllo 
consuetudb  elegans  Latini  scrmonis  evellit. 

Igilur  primo  ligniQcalur  et  culpalur  liic  ex- 
irema  pigrorum  ignaviai  qua  lorpere  malunt 
quani  manducare.  Eit  byperbole.  Vix  nnim  iu- 
venitur  adeo  piger,  qui  eiuriens  manum  ori , 
ul  cibum  ingerat ,  non  applicet,  ulfamem  <!<■- 
pellai ,  et  iiomachum  lairantem  saiuret.  Sunt 
lamen  nonhulli  adeo  torpidi  et  frigidi,  inquit 
Baynus  et  Janscnius,  qui  malunl  lorperc  quam 
comedere:  frigus  cnim  el  torpor  famcm  hcbe- 
lant  <t  sedant,  ut  vcl  nullam  vel  cxiguam  scn- 
lianl.  His  crgo  molcslum  cst  vel  cibum  capere, 
vei  faciem  lavarc,  aut  caput  pectere  ,  vcl  lau- 
tillo  lcmpore  calore  qucm  in  sinu  quaerunt,  aut 
olii  suaviiaic  carere.  Summa,  significalur  tan- 
lam  nonnullorum  csse  pigriliam,  ul  el  quae  fa- 
cillima  sunt  factu,  el  nccessaria  corpori  vel 
animo  detreclcnlel  rccuscnt.Huucesse  sensum 
palet  excap.  26.  15,  ubi  haec  scntenlia  repetilur 
el  explicatur  :  Abscondit ,  inquil,  piger  manuvi 
sttb  ascelia  sua,et  iaborat,  si  ad  os  suum  eam  con- 
verlerit. 

Secundo  ,  significalur  pigrum  manibus  otio- 
sis  desidere,  ncc  vellc  laborare,  ut  cibum  com- 
paret  :  quarc  non  babere  quod  comedal  et  ori 
applicet.  Unde  Valablus  ex  Hebraeo  sic  ad  ver- 
bum  vertit:  Abscondil  piger  manum  in  sinu  suo, 
eliam  ad  os  suum  non  adducet  illam ,  </.  d.  Nikil 
Itabebit  quod  in  os  ingerat.  Et  sic  exponi  potesl 
Vulgata  versio  :  Nec  ados  suum  applicat  illam  , 
q.  (1.  Nec  ad  comparandum  ori  suo  victum  ap- 
plicat  illani. 

Hac  de  causa  Hieroglyphici  pingunt  acediam 
quasi  anum  deformem,  male  vesiilam,  sedentem, 
capite  innixam  in  nianum  sinislram,  qu«e  cu- 
bito  incumbit  genibus,  a  dextera  tenetfunem, 
siuistra  torpedinem  vel  tesludinem  domipor- 
lam,cum  hoc  lemmale  :  Torpet  iners  ;  anum  , 
quia  senes  sunt  segncs ;  male  vestitam,  quia 
ptgritia  est  nutrix  egeslatis ,  ail  Seneca  lib.  dc 
Renef.  ;scdcntem,  quia  facit  desidcs.  Unde  sanc- 
lus  Bernardus  acedos  stimulans  :  O  homo ,  in- 
quit,  impttdens  Imillia  milliumminislrant  ei ,  et 
decies  millies  centena  inillia  assistunt  ei ,  et  tu  se- 
dere  prasumis?  Capile  devexo  et  declivi,  quia 
aer  torporemvires  et  ingenium dcfluunt,  ait  Isido- 
rus,  lib.  2.  Soliloquiorum.  Tenet  funem  ,  quia 
ligathomines,  facitque  inhabilesadoperandum. 
Gestat  torpedinem  pisciculum  ,  quia  hic  remo- 
ralur  sistitque  naves  in  medio  cursujundeet 
remora  dicilur.  Tcstudo  in  incessu  lardissima 
<st,  uli  et  acedus.  lta  Geesar  de  Ripa  in  Iconolo- 
gia,pag.  8. 

Porro  Septuag.  addunt  to  injuste  sicque  ver- 
tunt  :Qui  manus  in  shiu  suo  injuste  abscondit , 
neque  ori  suo  applicabit  eas ;  quod  Auctor  Cate- 


RBIA  SAI.OMONIS.  Gap.  XIX. 

na  Grascorum  ex  vtrlii  rarie  explical :  Qul,  m 

quil  ,  iihiititin  tii  .\titit  iUO  ahdit  tnjustr,  hor  etl 
alirna  rapit  d  octttltat,  ntinnmtm  almndabit  ; 
qiUa  cttin  (it   srmpir  Stt  i  tlitati  1 1  rri  itm    prnttna 

conflictabilur ,  ttt  illud  auoqujt ,  iptod  ori  tuo  appli- 

c  I ,  lioc  cst  conirdat,  ii  d(  fnlitrum  stt.  Alins  :  (Jitt 
virtulcs  in  ucttonc  positas  Itattstl ,   ttOOUt  tllas  ta- 

men  lnopusdeducittis  vero  germanoque  alimento 
seipsum  pricat.   Dldymua  :  Qui  improbe  vivit , 

manttsijttt  t -ontru  animam  injaslr  abscondit,  netfUt 
ttrram  sttani  t.icolit,  quo  lantUm  ntado  panibus 
illc  tmpUri  quasidoque  poterit?  tlauidem  oirtutes 
circa  uctiones  QCCUpatCt  maniitan  rationcm  obli- 
m.nt ,  ut  quce  pancm  ttlttm  ori  noslro  adfcrant , 
qtti  dr  caio  descendit.  Non  potcrit  proindr  talis  , 
quod  sil  pigcrct  ignavus  ,  ullttm  omnino  frttgi  at- 
tionis  inilium  comparare.  AliuicQui  Dci  volan- 
talcmnovit,ncquc  illam  tamcn  facit,  aUcrnis  boui.s 
nttnquum  polictur  ,  ul  qui  munus  in  sinu  suo  tur- 
pitcr  abdideril;  quamohran  qtti  niltit  opcris  prtt- 
slat  ,  niliil  quoqtte  Itabebit  quod  in  os  ingerat. 
Advcrte  autem  ut  ridiculo  schcmate  ignavi  hic 
ingenium  exprimat ,  ncmpe  per  manus  in  sinu 
aliditas. 

Tressius,  concinnius  et  profundius  nosler  Sa- 
la/.ar,  q.  d.  Qui  vi  et  injuria  alienas  pecunias 
auferunt ,  ori  suo  nequaquam  eas  admovent, 
quia  citius  quam  illas  in  usus  proprios  con- 
verlcre  possint  ipsis  peribuntjita  cnim  expe- 
rientia  duce  novimus  ablatas  furlo  pccunias 
male  dilabi  et  perire  solitas.  Alia  etiam  accom- 
niodaliorexposilio  est :  Qui  abscondit  manus  suas 
in  sinu  injuste ,  id  est,  qui  pecunias  ex  avaritia 
cclat,  manus  conlrahcns  ,  atque  in  sinum  im- 
mergens  conlra  jus  fasque,  neque  orisuo  admo- 
vebit  illas ;  is  profecto  neque  illas  in  usus  pro- 
priosexpendere  audcbit:ita  enim  fert  avarorum 
ingenium,  ul  non  modo  pecunias  suas  aliis  non 
impendant ,  sed  neque  eisdem  ipsi  victitare  au- 
sint;  avarilia  cnim,  quae  largilioncs  in  pauperes 
vcl  amicos  inhibet,  sumptus  eliam  ad  proprias 
uiilitates  spectanles,  sordidissime  velal.  Haec 
juxta  Septuag. 

Myslice  et  tropologice  S.  Gregor.  lib.  12.  Mo- 
ral.  c.  10  :  Pigro ,  inquit,  labor  est  munum  suam 
ad  os  porrigere;  qttia  desidiosus  quisque  prxdi- 
cator  nec  hoc  vult  operari  quod  dicit.  Manum  quip- 
pe  ad  os  porrigere ,  est  voci  stm  opere  concordare. 
Ouae  verba  hic  transcripsit  Beda;  praeclare  sanc- 
tus  Bernardus,  serm.  63.  in  Canlica ,  pigriti.T 
effcctus  el  damna  enumerans :  Uocfrigus,  inquit, 
si  semel  animum  pervaserit ,  subit  quidam  animi 
rigor,  et  vigor  lenlescit,  languor  fingitur  virittm, 
horror  ausleritalis  intenditur ,  timor  solticitat 
paupertatis  ,  contrahitur  animus  ,  subtrahitur 
gratia,protrahitur  longiludo  vilit,  sopitur  ratio, 
spiritus  exstinguilur ,  defervescit  novitius  fervor  , 
ingravescit  tepor  faslidiosus ,  refrigescil  fraterna 
charilas,  blanditur  voluptas,  fallit  securitas ,  re- 
vocat  consuetudo.  Quid  plura?  Dissimulatur  lex  , 
abdicatur  jus ,  fas  proscribitur,  derelinquitur  ti- 
vior  Domini.  Dantur  poslremo  impudentia?  ma- 
.ntts  :  praisumitur  ille  temerarius ,  ille  pudendus , 
ille  turpissimus ,  ille  plenus  ignominia  et  confu- 
sione  taltus  de  excelso  in  abyssum,  de  pavimento 
in  sterquilinium,  de  solio  in  cloacam ,  de  coclo  in 
CKnum ,  de  clauslro  in  seculum,  de  paradiso  in 
infernum.    - 

25.  Pestii.ente  flagellato  stultus  sapientiok 
fSeptuag.  Travoviyorsfos ,  icl  est  aslutior)  erit  :  si 

AUTF.M  CORRIPUERIS  SAPIENTEM  ,  IXTELLIGET  DISCI- 


536 


COMMENTARIA  IN  PROVERBTA  SALOMONIS.  Cap.  XIX. 


i'L!.\'AM.  ]  Scpluag.  Si  aatem  corripueris  virum 
pradenlem,  cogitabit  sensum ;  Hcbr.  Derisorem 
si  quis  percusserit ,  simplex  astutus  efficitur ;  et  si 
increpueris  intetligentem  ,  intetliget  scientiam  ; 
Chald.  Percute  illusorem,  et  insipiens  astutior 
(cautior)  fiet :  et  corripe  prudenlem ,  ut  intelligat 
scientiam  ;  Syrus  :  Stultus,  quando  flageltatur  , 
pradens  cavet. 

Pestilentes  ergo  hic  et  alibi  vocantur  cleriso- 
res  et  illusores,  qui  omnia  sacra  et  sancla  ri- 
dent,  et  in  jocum  ludumque  vertunl,  imo  tra- 
ducunt  et  subsannant;  hi  enim  sunt  summe 
noxii  et  pestilentes.  Hi  proinde  pene  sunt  incu- 
rabiles,  nec  verbis,  sed  verberibus  compri- 
mendi,  ut,  si  non  ipsi,  certe  alii  eorum  suppli- 
cio  resipiscantet  sapiant.  Pro  stultus  Hebr.  est 
iTXSpetlu,  id  est  parvulus,  simplex,  rudis,  in- 
nocens,  insipiens.  Pro  sapientior  erit ,  Hebr. 
mj?i  iaram,  id  est  astutus  cautusque  fiet  instar 
serpenlis.  Tradunl  cnim  physici,  et  inler  eos 
Alberlus  Magnus,  lib.  de  Animal.  in  serpenle , 
quod,  si  quis  serpentem  occidat  vel  comburat, 
ejus  nidore  et  fetore  percepto  fugere  reliquos 
serpentes,  quasi  verentes  ne  idem  sibi  conlin- 
gat;  ilaque  unius  exemplo  sapere  et  fuga  sibi 
consulere;  alque  hoc  esse  singulare  remedium 
ad  purgandum  locum  serpenlibus  infestum.  Si- 
mili  modo  sapere  jubet  nos  Salomon  ,  ut,  duin 
flagitiosum  quempiam  vel  a  Deo,  vel  a  judice 
acriler  plecti  videmus,  ilagitium  omne  cavea- 
mus.  Unde  S.  Chrysost.  homilia  17.  in  Genesim 
docet  Deum  serpenli  qui  Evam  decepit  graves 
inllixisse  pcenas  ,  Genes.  3.  \h\  ideoque  Ad;c 
leviores  imposuisse,  utpote  qui  ex  serpenlis 
pcena  jam  caulior  evasissel.  Tritumest  illud  : 

Felix  quem  faciunt  aliena  pericula  cautum. 

Sic  ob  plagas  Pharaonis  et  dclelum  Amalec,  Je- 
thro  resipuit  ad  Dominum  conversus,  et  prose- 
Ivtus  est  eflectus,  ait  R.  Salomon.  Vide  Exodi 
18.  9. 
Vere  Comicus  : 

Puni  malum  unum,  et  mille  corriges  malos. 

Dilata  poena  bis  nocet  innocenlia;. 

Unicum  reum  coerce,  facinus  sustulisli. 

Nulla  ubi  pcena  est  malorum ,  ubi  esse  non  licet  bonis. 

Corpus  omne  ne  tabescat,  membra  qusedam  tollimus. 

Conterendu6illico  est ,  ut  apparuerit  scorpius. 

Et  Seneca  -.Sapiens  ex  correclione  peccati  alterius 
emendat  suum.  Hoc  est  quod  sancit  Apostolus, 
1.  Timolh.  5.  20  :  Peccantes  coram  omnibus  argue, 
ul  et  caiteri  limorem  habeant. 

Sl    AUTEM   CORRIPUERIS    SAPIENTEM  ,    INTELLIGET 

discipllnam,]  q.  d.  Pestilens  et  stultus  non  nisi 
flagellis  et  verberibus;  sapiens  vero  verbis  dun- 
taxat  correptus  resipiscet,  discetque  discipli- 
nam,  ait  R.  Levi ,  juxta  illud  :  Sapientem  nutu , 
stulium  fuste,  scilicet  corripe.  Unde  Apostolus 
ad  Tilum  1.  12:  Cretenses,  inquit,  semper  men- 
daces ,  matce  bestia?,  ventres  pigri,  etc. ,  quam  ob 
causam  increpa  illos  dure.  Sic  S.  Slephanus  dure 
duros  Judaeos  increpavit,  vocans  eos  proditores 
et  Chrislicidas  ,  Actorum  7.  Sicut  enim  silices 
non  nisi  malleorum  ictibus  crebris  linduntur, 
arenae  vero  levi  taclu  :  sic  pariler  duracorda  non 
nisi  acribus  plagis  el  Hagris  scinduntur;  mollia 
vero  leni  castigatione. 

26.  Qui  affligit  patrem  etfugat  (male  aliqui 
legunt :  fugit ;  Hebr.  enim  est  rP"Di  iabriach, 
id  est  fugal;  grcece,  «nuQoupivoi,  idest  impellens, 


expellensj  matrkm,  ignominiosus  est  etinfelix.] 
Pro  affligit,  Hebr.  est  TTtira  mescadded,  id  est 
vastat,  perdit,  diripit,  expilat,  praedalur,  item 
affligit,  ul  patet  psal.  16.  9  :  A  fucie  impiorum , 
qui  me  afflixerunt.  Unde  primo  Pagninus  ver- 
tit  :  Qui  deslruit  paterna  bona ,  fugabit  matrem , 
filius  pudore  afficiens  et  erubescei-e  faciens ;  Tigur. 
Qui  patri  damnum  dat ,  et  matrem  expellit ,  de- 
decorosus  est  filius  et  ignominiosus;  Vatab.  Qui  diri- 
pit  patrem,  et  fugal  malrem,  est  fUius  pudore  et  pro- 
bro  afficiens ,  scilicet  parenles;  Aben  Ezra  :  Qui 
patrem  aboleri  jubet,  malremque  effugure  curat , 
hic  filius  est  ignomhiiosus ;  R.  Salomon  :  Qui  perdit 
patrem  ,  malremque  fugal ,  iis  ignominiam  inu- 
rit ,  improbumque  Lerit  iter.  Sic  cum  vidisset  Sara 
filium  Agar  Mgyptice  (Ismaelem)  idolis  culluni 
deferentem ,  et  verenda  nudantem,  tam  fdium 
qudm  matrem  cumprobro  domo  expulil.  Haec  ille  ; 
R.  Levi :  Ignominia ,  inquit,  probrisque  progeni- 
tores  suos  afficiens  ob  morum  improbitatem;  ttun 
eliam  quod  cupiditatibus  obsequatur;  hic,  inquam, 
parentem  suam  d  prmdonibus  diripi  carat ,  quo 
prxdx  parlem  cum  itlis  ineat.  Vet  eliamsi  forle  ab 
illis  mutuo  acceperit,  hi  ad  parenlem  hujus  acce- 
dunt ,  ut ,  qua?  filius  debebal ,  persotvat,  eademque 
de  causa  mater  in  fugam  conjicitur.  Qaamobrem 
filios  d  prima  atate  d  parentibus  recte  inslitui  ne- 
cesse  est ,  ne  ab  iis  pernicies  inferatur. 

Sensus  ergo  est,  ait  Jansenius,q.  d.  Is  qui 
impia  sua  vita  palrem  aflligit,  eumque  suis  bo- 
nis  exuit,  sive  per  violentiam,  sive  per  decoc- 
tionem  bonorum;  et  malri  causa  est  ut  fugerc 
cogatur,  ac  domum  suanr,  sive  patriam,  relin- 
quere;  vel  quia  non  potest  ferre  insolentiam 
filii ;  vel  qtiia  per  ipsum  ad  paupertatem  redacta, 
diutius  in  domo  ac  patria  manere  non  potest ; 
talis  plane  est  ignominiosus,  omnique  viluperio 
dignus  et  opprobrio.  Dignus  item  qui  et  hic,  et 
in  futuro,  infelix  sit,  quia  infelices  reddil  suos 
parentes.  Hebraea  etiam  aliter  verti  possunt, 
ut  sit  senientia  majoris  ponderis,  hoc  modo  : 
Vaslat  palrem,  et  fugat  matrem  ftius  pudendus 
ut  probrosus;  hoc  est,  qui  pudendam  vitam  vi- 
vit,  parenles  saepe  spoMatet  boniset  domo  :  aut, 
taniiim  peccat,  atquequi  parentes  ad  inopiam  ct 
exilium  adigit. 

Rursum  ,  si  pro  "nu?n  mescadded  per  schin 
legas  TTtyn  mesadded  per  sin ,  significat,  qui 
conlundit,  confringit,  vel  conlerit  palrem:TTtf; 
sadad  enim  significat  confringere  et  conterere 
glebas ,  dum  aratur  ager,  ptita  occare.  Unde 
Septuag.  vertunt :  Qui  inlwnorat  patrem,  et  fugat 
matrem  suam ,  confundelur  ;  et  exprobrabitis  erit; 
Chald.  Qui  deridet  palrem ,  el  fugat  malrem ,  fi- 
iius  est  ignominiosus  et  confusione  dignus;  Syrus  : 
Fitius  est  pudorem  incurrens  et  confundens,  q.  d. 
Qui  palrem  senescenlem  el  in  terram  per  mor- 
tem  devergentem  ,  quasi  glebam  vilem  despicit, 
probris  et  injuriis  afllcit,  eumque  quasi  pedibus 
proterit  et  conculcat ;  hic  tam  se  ,  quam  paren- 
tes  ignominia  et  probro  gravissimo  aflicit,  ideo- 
que  infelix  est  et  erit.  Solet  enim  haec  parentum 
dehonestatio  et  afflictio,  fulurae  infelicitatis  esse 
praesagium,  imo  illicium. 

Ratio  a  priori  est,  quod  talis  sese  naturre  hos- 
lem,  omnisque  honestatis  inimicum  palam  o«- 
tendat,  ait  AuctorCatenae  Grtecorum.  Nihilenim 
turpius  quam  eos ,  a  quibus  naluram  et  omne 
bonum  accepisti,  aflligere,,et  injuriis  aflicere. 
Rursum  ,  sicut  decus  parentum  est  decus  filio- 
rum ,  sic  dedecus  et  probrum  parentum  est  dc- 


COMMENTARIA  i\  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap,  XIX. 


>37 


decua  el probrum  Qliorum,  praeaertim  cum  i p > i - 
ii)i'i  lioc  iilia  Irrognnt,  quocirca  hominea  lalei 
1 1 l  scelealoa  vituperari  el  execrari  lolent.  Ac 
Deui  oaturae  aucior  hanc  parenluni  injuriam 
graviler  ulciscilur,  alque  lilios  injurioi  grat  ibua 
. i ■  i - 1 1 1 1 1 1 1 i s  cailigat,  iii  miserl  el  infelicei  ubique 
degant ,  ac  eaadem  moleatiaa ,  injuriaa  el  pro- 
bra  a  flliia  auii  paiianlnr,  quaa  ipai  parentibua 
suis  Irrogarnnt,  uti  crebra  experienlia  conatat. 
i  elebre  eal  illud  patria,  qui  a  fllio  <x  domo  igno- 
miuioie  protractui  Uique  ad  limen  oslii:Sftu  , 
inquit,  ftti ,  hucusque  enim  ego  protraxi  patrem 
tneum.  sic  Deua  injuriam  parentum  lalione  nl- 
ciscilur;  paier  enim  Deum  patrem  (iliia  repraB- 
sentat,  cjuaque  vicea  gerit.  Lnde  Plato,  I.  11. 
de  Legibus,  parentea  Qliis  colendoa  esae  docet 

i/tuisi  qiuvdam  iitimtna :  \ttlltim  altudtalc,  inquil, 
et  idtii  efficax  simiilacnim  domi  haberi  potest ,  si 
recle  ,    ct    itt    dccct  ,    a    fUiis    colanttir  ;    quarc 

parentum  dogmata  velut  oracula  a  Dliia  exci- 
pienda  esse  asserit.  Ita  Gain  occidendo  Abelem, 
affligcns  et  dehonestana  parenles  Adamum  et 
Evam ,  tremore  membrorum  percussua  a  Deo 
miser,  vagus  et  profugus  oberravit ,  Genesis  U. 
12.  Ita  Absalom,  Davidem  palrem  regno  spoliare 
satagens,  in  arbore  coma  implicitus  suspensua 
haesit,  ac a Joab  iribus  tanceis  confossus  inler- 
iii ,  2.  Regum  18. 16.  Vide  quae  de  honorandis  pa- 
renlibus  dixi  Eccli.  3.  v.  1.  et  sequentibus. 

Symbolice  Anctor  Catenae  Graecorum  pcr  pa- 
irena  accipit  mentem .  per  matrem  sensum,  <j.  d. 
Qui  rectas  mentis  semilas  sludio  repudiat,  rec- 
laeque  senlenliae  via  deserta  in  conlrariam  in- 
gredilur,  ille  confundetur.  Possunthaec  quoque 
ad  hasrelicos  referri;  illi  enim  verilatem  repel- 
lentes,  et  falsilatcm  ipsi  prasferenies,  patrem 
quidem  Deun),  quod  in  se  cst,  dehonestant; 
malrem  vero  Dei  Ecclesiam  irritant.  Haec  ille. 

Denique  iilii  spirituales,  pula  discipuli ,  Rcli- 
giosi ,  subdili ,  qui  suos  magistros  ,  Praclatos , 
rectores  vexant  et  aflligunt,  probrum  perenne, 
ac  infelicilatem  vitae  praesenlis  et  futurae  sibi 
accersunt. 

27.   NON    CESSES,    FILI,    AUDIRE    DOCTRINAM,    NEC 

ignores  s"ermones  scienti.e.  ]  llebr.  est  aflirma- 
tive  ;  Cessa  ,  fili  ini ,  auclire  doctrinam ,  ad  er- 
randum  ab  eloiitiiis  scientix.  Est  concessio  et  iro- 
nia,  q.  d.  Concedo  ut,  si  libi  lubeat,  non  audias 
doctrinam,  permitto  te  luae  surdiiaii,  sed  scito 
quod  per  eam  a  scientia  aberrabis.  Unde  Nosier 
clare  sensum  reddidit  addendo  negationem  :Non 
cesses  audire,  fili,  doetrinam;  Chald.  Cresce,  fdimi, 
e.l  audi  disciptinam,  et  non  cesses  d  verbis  oris  ejus. 
Accedunt  Sepluag.  :Fitius,  inquiunt,  omiltens 
cuslodire  disciplinam  palris,  meditabilur  eloquia 
mata,\e\  hnprobos  sermones  ( id  esl  res)  animo 
vcrsat,  q.  d.  Qui  provceptadivina  animo  nunquam 
perlractat ,  immundas  agilat  eruclatque  cogila- 
tiones,  ail  Auclor  Catenae  Graecorum. 

Porro  Vatahlus,  Baynus,  Cajelanus  etalii  he- 
braizanles  haec  accipiunt  de  doctrina  mala  ; 
unde  cx  Hebraeo  sic  verlunt  :  Cessa  ,  fdi  mi,  au- 
dire  eruditioncm,  qua3  adducit  te  ut  erres  ab  eto- 
quiis  scientia?.  Ila  Pagninus,  vel  :  Desine ,  fitimi , 
audire  disciplinam  a  verbis  scientia  seducentem. 
Ira  Valablus  et  Aben  Ezra  :  Gessa,  inquit,  el  ab- 
stine  ab  errando ,  errorique  modum  statue. 
Longius  abit  R.  Levi ,  qui  censet  hic  vetari  ni- 
mirum  philoso.phiae  studium,  ne  quis  aelatem 
universam  in  philosophia  politica  terat,  sed  po- 
lius  verae  sapientia?,  id  est  moribus  formandis, 

CORNEL.    A    LAPIDE.    TOM.    III. 


Per 

nc  oblivis- 


virlulibusque  ocqulrendii  el  nugendia,  nsatidtiu 
Incumbat.  Verum  noatra  Vulgata  reraio,  cul  aati 
pulantur  Septuaginta,  plana  el  reraoat;  Hebr. 
<  niin  "iDIO  nusar  aigniflcal  doctrinam  bonnm  . 
puta  diaciplinam  et  caaligationem  aapientum. 
Eamdem  aigniflcal  scientia;  teientia  enim  l»lc 
|).issiin   aumilur  pro  aenau,  prudeniia  dc  aa 
pientia.  Quare  poateriua  hemialichium  conne 
\iini  esl  euin  priore,  ejuaque  rniciuin  el  effec- 
iiiin  denotat,  q.  d.  Fili,  neceaaea  audirc  aanam 

palris  lui  doclrinam ,-  sic  enlm  flet  Utnon  IgOO- 

ics.  ^va\  calieaa  aermonea  acientiae,  id  esi  pru 
dentea  <'t  sensatos,  quoa  Idenlidem  luia  auribua 
inserit  insonatque  pater.  Hinc  Syrua  \. nit 

manc,  /itimi,  atiscttlla  correptionem. 
caris  sermonis  scicntia?. 

28.  Tf.stis  iniquus  df.ridet  JUDICIOM  ,  et  os 
IMPIOBDM  devoiiat  ( Chaldaeus  iprofert;  Syrus  : 
sectatur  et  imestigat)  imquitatem.  ]  Hebr.  Tes- 
tis  Bdiul  dcridcbit  judicium,  etC.  Bctial  enim  ,  nl 

csi  aino  jugo,  signiflcat  hominem  valde  impium, 
qui  jugum  oinne  legis  exculil,  rebellem,  apo- 
itatam,  qualia  initio  fuit  Lucifer,  uli  dixi  c.  <>. 
v.  12.  Unde  aliqui  pro  lestisBelial  verlunt :  lcstis 
diaboti,  id  esl  diabolicua.  Sic  falsi  testes,  qui 
Naboth  innocenlem  accusarunt  dc  blasphemia, 
vocantur  lestes  Beliat,  id  est  lilii  diaboli ,  ul  ver- 
tit  Noster,  lib.  S.  Regnm  21.  13.  Nam,  ut  ait 
S.  August.  traclalu  U?.  in  illud  S.  Joannis8  :  Cum 
loquitur  mendacium  ,  ex  propriis  loquitur ;  qttia 
mcndaxesl  ul  pater  cjus  (scilicet  mendacii ;  boc 
enim  lalet  in  \oce  mendax).  Quomodo,  inquit, 
Deus  pater  genuit  Filium  verilalem  ,  sic  diabotus 
lapsus  gcnuit  quasi  fdium  mendacium.  Et  inferius : 
Nam  forlc  tu  mc.ndax  cs ,  quia  mcndacium  loque- 
ris,  sed  non  es  pater  mendacii.  Nam  quod  dicis 
mendacium,  d  diabolo  accc.pisli ,  et  illi  credidisli. 
Sicut  ergo  veraces  sunt  membra  Chrisli ,  qui 
esl  ipsa  veritas,  teste  Apostolo,  Ephes.  [i.  15; 
sic  mendaces  sunl  Ulii  ci  mcmbra  diaboli,  qui 
est  patcr  mendacii,  uli  docet  S.  August.  lib.  de 
Mendacio.  Pluribus  idipsum  confirmat  hic  nos- 
ter  Salazar:Pro  deridet ,  Hebr.  est  yni  iahls, 
quod  secundo  verti  potest,  inlerprelalur ,  effa- 
tur,  loquilur.  Vrodevorat  Rabbini  verlunt ;  legil, 
abscondit.  Unde 

Primo,  R.  Salomon  sic  vertit  ct  explicat :  Ini- 
quus  testis  in  alium  illa  effatur  et  tesiatur,  <:x. 
quibus  jure  in  judiciis  verbcribus  morteque  affi- 
ciatur.  El  os  impiorum  dcvorat  iniquitas,  id  esl 
iniquilas  el  scelus  vorat  impios;  alii :  interpre- 
latur  judicium ,  id  est  illutl  in  aileramet  malam 
falsamque  partem  inclinat. 

Secundo,  Aben  Ezra  :  Testis  iniquus,  inquit, 
teslimonia  sua  vera  sinceraque  esse  aflirmabil, 
perinde  ac  si  esset  judicii,  id  esr  veritalis  et 
justitiae  inter pres;  vel  certe  pronuntiabit  ludibria 
in  judicia  :  os  impiorum  tegit,  id  est  occultat, 
iniquitatem  el  scelera.  SicetR.  Levi. 

Tertio,  alii,  q.  d.  Teslis  iniquus  deridet  judi- 
cium,  id  esl  legem  Dei  qnae  sancit  :  /\on  diccs 
falsum  testimonium.  llcm  deridct  judicium,  id 
est  vindictam  Dei ,  aeque  ac  judicium  la  men- 
daces  et  perjuros,  juxla  illud  :  Teslis  falsus  non 
erit  impunilus.  Ipse  enim  putal  suam  falsilatem 
lalere  homines,  nec  curari  aul  puniri  a  Deo. 

Quarlo,  Cajetanus  vertit  :  Tesiis  iniquus  de- 
ridere  faciet  judicium ,  id  est  ludibrio  et  risui  cx- 
ponii  sanctas  judicum  senlentias,  dum  eas  falso 
suo  teslimonio  lorquet  ad  injusliliam  ,  facilque 
ut  nocens  absolvalur,  innocens  plectalur  :quod 

G8 


535  COMMENTARIA  IN 

est  illiulere  judicio  ct  judicibus,  illosque  ridi- 
culos  eflicere. 

Quinlo,  Vatablus  verlit  :  Teslis  inutlUs  vel  ni- 
liili  sabsannal  cequilatem,  ac  os  ejus  devorat ,  id 
est  dissimulat,  iniquitatem,  ac  mala  corde  suo 
tegit  et  occulit,  q.  d.  Abscondil  inlra  se  iniqui- 
tatem,  dum  veritatem  tegit  mentiendo,  \el  dum 
mcdilalam  iniquilalem  apud  se  servat,  ut  suo 
lempore  eam  in  alios  effundat,  juxla  illud  :  Sub 
lingua  rjus  labor  et   dolor ,  psal.  9. 

Sexlo  et  genuine  :  Teslis  iniquus  deridet,  id  est 
contemnil,  Uoccipendil,  el  quasi  ridendo  abjicit, 
judicium,  id  est  justiliam  ;  quia  contra  eam  im- 
prudenler  falsum  dal  tcstimonium.  Hinc  deridct 
judicium  el  sententiam  judicum;  quiaeam  velut 
rem  nibili,  falsum  teslando,  vel  verum  obscuran- 
do,  pervertit.  Deridet  quoque  j  udicium,\i\  est  vin- 
diclam  Dei;  quia  eam  sibi  superveniuram  nec 
credil,  ncc  meluit,  sed  fallitur.  Nam  vero  Dei 
judicio  condemnabitur,  etdabit  poenas  in  ignc, 
qui  paratus  est  diabolo  et  angelis  ejus  ;  illi  enim, 
(|ui  est  paler  mendacii,  obsecutus  est.  Unde  se- 
quilur  :  Paratasunt  derisoribus  judicia. 

ErOS   JMriORUM   DEVORAT   INIQUITATEM.  ]  Impio- 

rum,  lum  lcslium  falsorum,  de  quibus  sermo 
prrcccssit,  tum  quorumlibet  aliorum,  q.  d.  Impii 
avidissimeel  plenissime  palrant  scelera,  eaque 
in  conscientiae  siomachum  quasi  devorando  tra- 
jiciunt,  ea  scilicet  avidilale  ,  magnitudine  et 
copia,qua  famelici  devorant  panem  cibosque  de- 
licatos,  q.  d.  Impii  sunt  belluones  non  lam  vi- 
norum  quiim  scelerum.  lla  Beda  etLyranus,  qui 
noiant  dici  devorat;  quia  impius  non  masiicat, 
nec  cxpendil  sccleris  gravilatem,  ei(iue  impen- 
dens  supplicium;  quodsi  faceret,  ulique  senti- 
retcl  saperel  ejus  amaritudinem,  illudque  reji- 
ceret  ct  cvomcret.  Huc  facit  illud  Job  15.  16: 
]lomo  inulilis  ,  qui  bibit  quasi  aquam  iniquitalem. 
Mendaces  enim,  perjuri ,  ebriosi ,  luxuriosi  cae- 
terique  impii  scelera  instar  epularum  vorant. 
Notus  esl  impius  ille  jocus  parasiti  et  irrisoris, 
qui  adulando  concupiscentiae  Henrici  VIII,  An- 
gliae  regis,Annam  Bolenam  uxorem  ducere  vo- 
lentis  ,  cum  rex  qurcreret  quantum  foret  pecca- 
tum  malrem  simulet  fdiamcognoscere  (  fercbalur 
enim  Anna  esse  Henirci  filia)  sacrilege  respon- 
dil :  Tantumdem  ac  puUum  cum  gallina  devorare, 
uti  referl  Sanderus  in  Histor.  Scbism.  Angl. 

Secundo  ,  os  impiorum  devorat  iniquitatem,  id 
est  sine  rubore  et  pudore,  impudcnter  mentitur, 
quasi  mendacium  esset  res  nibili,  imo  ludicra, 
ridicula  et  delectabilis,  quo  sensu  Cbristus  ait 
Pharisaeos  culicem  colare  >  et  camelum  glutire , 
Mallhfei  23. 

Terlio,  Baynus  rb  devorat  ,  vel,  ,ut  ipse  verlit 
abscondit,  explicatde  judicibus  iniquis,  qui  falsis 
testibus  patrocinantur,  q.  d.  Testis  Belial,  id  est 
lestis  nihili,  nullius  honoris  et  famae ;  pejerans 
ridet  judicium  et  justiiiam,  atque  os  impiorum 
judicum  eos  luetur,  legit  et  abscondit;  itaque 
eorum  iniquiialem  consentiendo  et  cooperando 
in  se  transcribit,  el  quasi  devorat,  q.  d.  Judicia 
institula  sunt,  ut  iniquitates  deteclae  per  veros 
tesles,  et  bonorum  judicum  sententias,  punian- 
tur.  Sed  longe  aliter  usu  venil  subinde,  dum 
teslisBelial  loquitur  falsum  testimonium  in  ju- 
dicio,  et  iniqui  judices  abscondunl  iniquitalem 
malorum,  quos  adductos  in  judicio  punire  opor- 
tuit,  et  imprimis  hos  falsos  testes. 

Porro  Sepluag.  alio  abeunt :  nam  "ry  ed,  id  esl 
testis,  derivant  a  7JP  iaad ,  id  esl   condicere , 


PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XIX. 

promiltere,  despondere;  unde  vertunl :  Qui  spon- 
det  puerum  imprudentem,  injuria  afficit  justifica- 
tioncm.  Sive,  ut  clare  verlit  Auctor  Cirtenae  Grae- 
cor.  Qui  fidem  suam  pro  puero  slulto  obligat ,  jus- 
titiam  injuria  afficit :  os  impiorum  devorat  judicia. 
Quod  anonymus  ibidem  sic  explicat  mystice  : 
Per  sponsionem  justitim,  offensionem,  sicut  per 
puerum  humance  nalura?  infirmilalem  et  cacitatem 
designal.  Aquila  el  Theodot.  devorabit  vel  deglu- 
liet  legem,  id  est  legem  transgredielur  audacler, 
perinde  ac  si  eam  degluliret.  Ad  lilleram  vcro 
primo  sic  exponas,.q.  d.  Qui  vovet  offerlque 
Deo  in  religione,  vel  templo  ad  clericalum  aut 
sacerdotium,  filium  imprudenlem  et  slullum , 
alios  prudentiores  el  pr.eslanliores  sibi  et  seculo 
reservans;  bic  injuria  alficit  justifioalionem  ,  id 
est  Dei  justitiam  et  sanctitatem  :  haec  enim  quia 
oplima  et  praestantissima ,  oplima  et  prudentis- 
sima  sibi  offerri  deposcil.  Unde  Cain  culpalur 
quasi  violator  Numinis  et  profanus,  quod  non 
optima  ul  Abel,  sed  pessima  cx  gregibus  Deo 
oblulerit,  Genes.  U. 

Secundo,  q.  d.  Pater  qui  filio  suo  minorenni, 
vel  imprudenli,  uxorem  despondel ,  injuria  affi- 
cil  justiliam  et  sanctitalem  matrimonii  :  quia 
exponit  illam  periculo  dissoluiionis  et  violaiio- 
nis,  ne  scilicet  minorennis  grandior  faclus,  aul 
imprudcns  per  imprudentiam  ,  malrimonii  jura 
violet  el  abrumpat.  Grnscum  enim  E/yuao^at  di- 
citur  de  patre,  cum  uxorem  filio  slipulatur,  el 
Hebr.  "TJT  ed,  si  iiiyiiaad,  id  cst  desponsare, 
derives,  significat  desponsantem. 

Terlio  et  optime  Complut.  verlunt  :  Qui  spon- 
det  pro  fdio  imprudenle,  injuria  afficit  justiliam, 
q.  d.  Qui  filium,  nepotem  vel  amicum  commen- 
dal  ad  beneficia  vel  officia,  v.  g.  ut  sit  Pastor, 
Episcopus  ,  judex,  consiliarius  ,  senalor,  guber- 
nalor  Reip.  eumque  spondet  sufficienli  pruden- 
tia  caelerisque  doiibus  ad  officium  requisiiis  esse 
piMeditum  ,  cum  ipse  sit  imprudens  et  insuffi- 
ciens,  hic  ulique  graviter  laedit  justiliam,  id  esl 
jus  Reip.  vel  Ecclesiae,  quoc  jusle  exigit  praefiri 
sihi  Episcopos  et  Praesides  idoneos  et  dignos , 
qui  jura  sacra  et  profana  jusle  sancteque  admi- 
nislrent.  Quare  qui  imprudentes  et  iueplos  com- 
mendat,  pro  eisque  spondet,  omnium  damno- 
rum,  quae  inde  consequunlur ,  reus  est,  ct  ad 
corum  restitulionem  tenetur.  Qui  ergo  spondet 
pro  Pastore  vel  Episcopo  imprudenie  ct  inepto, 
omnium  animarum  quac  ejus  culpa  pcreunl, 
reusesl,  easque  in  die  judicii  tam  a  sponsorc, 
quam  a  Paslore  vel  Episcopo  requirel  Deus.  Qui 
ergo  sapit,  smeque  animae  consultum  vult,  non 
nisi  insignes,  quorum  prudentia  et  virlus  diu 
probata  est,  commendet,  nec  sinat  se  trahi  ab 
affectu  sanguinis  et  cognationis,  qui  mullos  ex- 
caecat,  et  in  ruinam  agit. 

29.  Paiuta  suNTDEKisournus  (Symmach.  pesti- 
lentibus)  judicia  :  ET  maelei  i>ercutieStes  stui,- 
torum  corporibus.]  Hebr.  el percussionrs stullorum 
dorso;  Septuag.  Paranlur  a/o/u^ot; ,  id  est  inlem- 
peranlibus  (Complut.  luxuriosis)  flagclta  el  sup- 
plicia,  similiter  imprudeniibus ;  Theodot.  el  con- 
fractiones  dorso  dementium.  Pro  mallei  pcrcutien- 
les ,  Hebr.  est  nWnnn  mahatamot ,  id  esl  gra- 
ves  percussiones,  quilms  res  quassatur,  cudi- 
tur,  contunditur:  abn  halam  enim  significal 
pulsarc,  conculere,  conquassare,  conculcare. 
Chald.  verlit  :  verbera ;  Valabl.  vibices ;  Syrus: 
virgtn  populo  demenli.  Sensus  esl,  q.  d.  lrrisores 
dei -ident  judicia  Dei  el  homirium  ;  ai  sciani  ccrto 


(,o,\l\lk\  IAIWA  l\  PROVJ  R 

ca  sibi  parala  esse,  roaxime  <>l>  hanc  causam  t*t 
culp«m,  quod  ea  derideant  !  simililerel  glulli, 
id  esl  peccalores  quilibel ,  scianl  suo  dorso  para 
i;is  imminere  graves  .1  Deo  plagas,  qtue  quasi 
mailoi  eos  contundunl  ei  ronterant. 

Per  judieia  accipe  tiim  Judicium  proprie  dic- 
luin,  quo  Deua  iniquos  lestes  justitke  et  judicil 
irrisores  per  se  vel  perjudices  conderonat,  lum 
supplicium  juslo  Dei,  \cl  regum,  lyrannorum 
uutjudicum  judicio,  reo  et  scelerato  inflictum. 
1  mlc  Cbald.  verlit  :  dotores.  Noster  Salazar  per 
maileos  percutientes  censet  alludi  ad  crurifra- 
gium,  quod  iis  qui  in  erucem  agebantur  dari 
eoiisue\  il ;  boc  cniin  malleis  inferri  solituin  crc- 
diliilc  csi,  ui  scusiis  sii :  Maltei  percutii  ntes  stul- 
toiiim  corporibus;  vcl,  ut  babenl  Hebr.  Confrac- 
tiours  vcl  contusioncs  sltillorttm  corporibus  ,  id  csl 
crux  et  crurifragium  slullis  illis  derisOribus, 
q.  (I.  Adeo  severe  cum  illis  nugatoribus  Qet,  ut 
extrema  supplicia,  crucem  videlicel,  etcrurium 
lotiusque  corporis  effractionem  experiri  cogan- 
tur.  De  crurifragio  vide  Lipsium  de  Gruce  I.  2. 
c,  14. 

Lyranus  haec  refert  ad  supplicia  sontihjis  a  rc- 
gibus  vcl  judicibus  inllicla  :  nani  alii,  inquit, 
suspenduntur,  aiiidecapitantur,  alii  comburun- 
tur,  alii  aliis  poenis  corporalibus  puniuntur  se- 
cundiun  diversa  flagitia  ab  eis  commissa,  et  hoc 
ad  terrorem  aliorum.  Sic  Nabuchotlonosor  voca- 
tu r  malteus  universos  terree,  Jerem.  50.  23;  quia 
Deus  eo  (|tiasi  mallco  coniudilel  vaslavil  omnes 
gentes  ob  earum  scelera.  Et  JaheJ  impium  Sisa- 
ram  maileo  occidit,  Judic.  U.  21.  Praeclare  S.  Au- 
gtrsl.  in  psalm.  36  \Quid,  inquit,  sibi  plaudit  ini- 
<iuus,  quia  de  illo  flagetlum  sibi  fecit  puler  meus? 
ilitim  asstttiiit  ad  ministerium,  me  crudit  ad  patri- 
monittm.  Beda  haec  refert  ad  supplicia  gehennae  : 
Reprobi,  inquit,  jussionis  vel  comminalionis  di- 
rina:  jtidicium  derident ;  parata  lamen  eos  exspec- 
lant  judicia  damnationis ,  quos  ut  maltei  ferrum 
candens ,  ita  eos  in  fornace  gehenna?  sine  ftne  ver- 
berant.  Vidi  ingentes  malleos  ferreos  molis  aqua- 
lilihus  elevari,  quihus  tundehatur  ferrum  can- 
dens  in  Ardenna,  qui  sane  horrorem  intuenti- 
hus  incutiehant,  atque  ex  illis  imaginatus  sum 
malleos  gehennse,  quibus  inincude  ardenti  tun- 
Uuntur  reprohi. 

Optime  Dionys.  haec  refert  ad  supplicia  tam  a 
judicibus  in  hac  vila,  quam  a  Deo  in  die  extremi 
judicii  reis  irroganda  :  Parala  sunt,  inquit,  deri- 
soribus  veritatis  et  aquilatis  judicia  ;  quoniam 
Deus  paratus  est  eosjtidicare  et  condemnare ,  juxla 
illud  Isaios  :  Stat  ad  judicandum  Dominus.  Et  Ju- 
das  ait  :  Ecce  venit  Dominus  facere  judicium ,  et 
arguere  impios.  In  lege  quoque  divina  ac  positiva 
itislituta  suntjustajudicia  contra  tales,  et  mallei 
percutientes  parati  sunt  stultorum,  id  est  impio- 


i;i.\  s\i,()\i()\is.  Gapi  m\- 

ritm,  corporibus,  qulbus  etlam  in  Itac  vita  pro  Ui- 
vt  1  sis  flagitii i  1  arla  et  anxara  inftlgunlur  tornu  u- 
tn  ii  jtagellationes ,  mutilatlonei ,  suspendia,  in 
tationes  uc  cqnsiniilia  genera  mortls,  Infemalia 
qubque  supplicia  ifhpanitent ibus ,  quemadmodum 
in  Ipocafypsi  dicitur :  Timldis,  ei  incredulis, 
exeeratls,  el  omnlbus  mendacibus,  pars  illorum 
<nt  in  stagno  ardenti  igne  ei  sutphure, 

Mystice  mattei  peccatorum  suul  concionato 
res  ciiiciccs,  qui  sceleratis  intentando  minai  ei 
Qagelia  Dei.eosconterunl  el  converlunt,  Jerero. 
29. 

Dcni(|i!c  sapienter  s.  August.  in  psalm.  81.  sub 
liucin  ducci  Qageila  quselibeL,  quibus  aflligi- 
miir,  non  esse  referenda  ad  hominem  vel  ad 
diabolum ,  sed  ad  Deum ,  qui  homine  vei  diabolo 
utitur  ad  nos  Qagellandum,  uti  eo  usus  fuii  In 
Qagellando  Job,  c.  1.  Deus  enim,  inquit  S.  August. 
lilios  Qagellat  ad  disciplinam,  ut  emendenlur; 
reprobos  autem  ad  poenam,  ut  crucienlur  ad 
aliorum  exempium  ;  nullus  vero  sine  Qagello 
Itiit,  est,  vel  erit  in  hac  vitu,  ne  quidem  ipso 
Uuigenitus  Dei.  Idem  Aug.  in  psalm.  37.  ad  illu  : 
Quoniam  ego  in  flagella  parattts  stim.  Si  llugellat , 
inquit,  me  paler  meus,  in  flagella  paratus  sum ; 
(jtiia  milti  /uereditas  praparalur.  JSon  vis  flagel- 
litm,  non  tibi  datur  liwreditas.  Otnnis  enim  fitius 
necesse  est  ul  flagcltetur  :  tisque  adeo  omnis  flagel- 
latur ,  ut  nec  illi  pepercerit  qui  peccalum  nou  ha- 
bebut. 

Sacro  huic  Salomoiiis  oruculo  congruit  ora- 
culum  dalum  Pausanue,  duci  Laconico  : 

Poena  luenda  tibi  est,  affert  injuriaclades. 

El  oraculum  Graaco  carmine  tlatum  Pisistralo  : 

OjOci;  av3,sw7rwv  a.oixuv  nscv 'ovx  aTTOTtict ; 

Iloc  esl :  Nemo  hominum  iniqua  agens  pamam  non 
pendit. 

Socrates  asserehat  cioitales  optime  gubernari , 
cum  injusli  dant  pocnas,  uti  refert  Plalo  lih.  2.  de 
Philos.  Lycurgus  diclitabat  duubus  rebus  conti- 
neri  rempublicam,  pra?mio scilicet  el  pcena,  uti  re- 
feit  Cicero  Episl.  ad  fjriilum,  uhi  et  citat  Solo- 
nem  qui,  rogatus  quitt  reipublica  maxime  esset 
salutiferum ,  respondit  :  Si  boni  praimiis  invila- 
renlur ,  mati  atilem  pcenis  coercerentur.  Catonis 
censura  fuit ,  injuriam ,  etiamsi  facienli  nihil  affe- 
rat  periculi ,  universis  tamen  periculosam  esse , 
q.  d.  Pcena  delicli  non  est  negligenda  ,  ne  ex 
uiiius  injuria  impunila,  mulli  alliciantnr  atl  si- 
milem  aliis  irrogandam  spe  similis  impunitatis- 
Sapienler  Seneca  lih.  de  Clemenlia  :  Ut  fulmina, 
inquit,  paucorum  periculo  cedttnt ,  omnium  melu  ; 
sic  animadversiones  magnarum  potestatum  lerrent 
tatius  qudm  nocent. 


s:»o 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cup.    XX. 


CAPUT  VIGESIMUM. 


SYNOPSISCAPITIS. 

LUXURIOSA  RES  VINUM  J  DE  PECCANTE  IN  REGEM  ,  ET  RELINQUENDIS  CONTENTIONIBUS  f 
PIGER  OB  FRIGUS  NON  LABORANS  MENDICAT  ;  REX  JUSTUS  DISSIPAT  OMNE  MALUM  ;  NE3IO 
POTEST  DICERE  MUNDUM  SE  HABERE  COR.  VlTANDA  SUNT  PONDUS  ET  PONDUS  ,  SOMNUS  , 
PANIS  31ENDACII  ,  REVELATIO  MYSTERII,  CUPIDO  VINDICT/E  ,  DEVORATIO  SANCTORUM  r 
ET  FESTINATA  H^EREDITAS  \  SECTANDA  VERO  LUCERNA  DoMINI  ,  MISEB.ICORDIA  ,  VERITAS 
ET    CLEMENTIA. 


^T^r^jUXURiosA  res  vinum  ,  et  tumultuosa  ebrietas  j  quicumque  his  deleclatur 
non  eritsapiens.  2.  Sicut  rugitus  leonis,  ita  et  terror  regis  :  qui  provocat 
eum ,  peccat  in  animam  suam,  3.  Honor  est  homini ,  qui  separat  se  a  con- 
tentionibus  :  omnes  autem  stulti  miscentur  contumeliis.  4.  Propter  frigus 
piger  arare  noluit  :  mendicabit  ergo  aestate  ,  et  non  dabitur  illi.  5.  Sicut 
aqua  profunda  ,  sic  consilium  in  corde  viri  :  sed  homo  sapiens  exhaurict 
illud.  6.  Multi  homines  misericordes  vocantur  :  virum  autem  fidelem  quis 
inveniet?  7.  Justus ,  qui  ambulat  in  simplicitale  sua,  beatos  post  se  filios  derelinquet.  8.  Rex, 
qui  sedet  in  solio  judicii ,  dissipat  omne  malum  intuitu  suo.  9.  Quis  potest  dicere  :  Mundum 
est  cor  meum,  purus  sum  a  peccato?  10.  Pondus  etpondus,  mensura  et  mensura  :  utrumque 
abominabile  est  apud  Deum.  1 1 .  Ex  studiis  suis  inteiligitur  puer,  si  munda  et  recta  sint  opera 
ejus.  12.  Aurem  audientem  ,  et  oculum  videntem  ,  Dominus  fecit  utrumque.  13.  Noli  diligere 
somnum,  ne  te  egestas  opprimat  :  aperi  oculos  tuos,  et  saturare  panibus.  14.  Malum  est,  ma- 
lum  est,  dicit  omnis  emptor  :  et  cum  recesserit,  tunc  gloriabitur.  15.  Est  aurum  ,  et  multi- 
tudo  gemmarum  :  et  vas  pretiosum  Iabia  scientise.  16.  Tolle  vestimentum  ejus,  qui  fidejussor 
exstitit  alieni,  et  pro  extraneis  aufer  pignus  ab  eo.  17.  Suavis  est  homini  panis  mendacii,  et 
postea  iinplebitur  os  ejus  calculo.  18.  Cogitationes  consiliis  roborantur  ,  et  gnbernaculis  trac- 
tanda  sunt  bella.  19.  Ei  qui  revelat  mysteria ,  et  ambulat  fraudulenter ,  et  dilatat  labia  sua  , 
ne  commiscearis.  20.  Qui  maledicit  patri  suo  et  matri ,  exstinguetur  lucerna  ejus  in  mediis  te- 
nebris.  21.  Haereditas ,  ad  quam  festinatur  in  principio  ,  in  novissimo  benedictione  carebit. 
22.  Ne  dicas  :  Reddam  malum  :  exspecta  Dominum  ,  et  liberabit  te.  23.  Abominatio  est  apud 
Dominum  pondus  et  pondus  :  statera  dolosa  non  est  bona.  24.  A  Domino  diriguntur  gressus 
viri  :  quis  autem  hominum  intelligere  potest  viam  suam  ?  25.  Ruina  est  homini  devorare  sanc- 
tos  ,  et  post  vota  relractare.  26.  Dissipat  impios  rex  sapiens ,  et  incurvat  super  eos  fornicem. 
27.  Lucerna  Domini  spiraculum  hominis ,  quae  investigat  omnia  secreta  ventris.  28.  Misericor- 
dia  el  veritas  cuslodiunt  regem,  et  roboratur  clementia  thronus  ejus.  29.  Exultatio  juvenum  , 
fortiludo  eorum  :  et  dignilas  senum  ,  canities.  30.  Livor  vulneris  absterget  mala  ,  et  plagae  in 
secretioribus  ventris. 


1.  LUXURIOSA  RES  VINUM  ,  ET  TUWULTUOSA  EBRIE- 
TAS  ;    QUICUMQUE   HIS    DELECTATUR    NON    ERIT   SA- 

piens.  ]  Pro  Luxarlosares  est  vinum ,  Hebr.  est 
derisor  vel  iliusor  est  viuum.  Ita  Aquila  et  Theo- 
dot.  Quod  varii  varie  explicant. 

Primo  ,  ClialtUeus  vertit :  Ad  illusionemest  vi- 
num  ;  Pagn.  Derisorem  facit  vinum  ;  temulenti 
enini  omneset  omnia  rident,  omniaque  juraet 
sacra  in  ludos  ,  nugas  et  jocos  vertunt ;  Vatabl. 
Subsannator  est  qui  vino  deditus  est;  tumuitum 
facit ,  qui  siceram  amat ;  Aben  Kzra :  Derisor  vini, 


supple  vir,  q.  d.  Derisor  est  vir  vini,  id  est ,  vino 
addictus. 

Secundo,  Tigurina  vertit  :  Ludicra  res  est  vi- 
num;  quia  scilicet  facit  homines  ludicros  et 
ridiculos  ;  dat  enini  multos  spiritus  ,  qui  cau- 
sant  effusam  helitiam  ,  quae  solvitur  in  risus  , 
ludos  et  jocos.  Undo  illud  Homeri  apud  Sto- 
bacum:  Vinum  quemvis  sapientissimum  cantare  , 
molliter  ridere  et  tripudiare  impulit. 

Tertio,  Syrus  vertil :  Forte  est  vinum,  et  ebrie- 
tas  probrosa.  Vide  de  vini  forliludine  3.  EsdiveS. 


COMMKNTAUIA  1N  PROVE 

\.  10etl8.  Unde  Varro  \iiiuin  o  vi  dicluin  («n- 
>ei  ,  (|iiod  vim  iulcral  ralioni,  mciili  totique 
hoinini. 

QuarlO  ,  Symmaclius  cl  alii  vcitniit  :  PastilttU 
fll  vinum.  Sic  4-1 1 i iii  liclw.  vS  lcts ,  iil  csl  irrisor, 
Noslcr  cl  Sepluag.  suliiiide  \crt(inl  pcslitcns  , 
q.  (I.  Yiiuini  cst  rcs  sumnic  noxia  ct  pestilcns  ; 
i|iiia  ralionein  ,  qusa  esl  quasl  vila  cl  aniina  lio- 
minis,  i|iia  lioino  el  r.ilionalis  cst,  illi  eripit, 
nt  liomo  viileatnr  essc  bestia  ct  hriitiiiii  :  ninlc 
in  omncm  liccnliam  cl  |iclnlantiam  se  effundit. 
II inc  Septuag.  ampleel  ncrvose  vertuot  iwAacof, 
quod  ninlia  ligoiflcat:  primo,  petuiaatem  ;  so- 
cnmlo  ,  libitlinosnm  et  impudicum  ;  tcrtio,  pro- 
tervum  el  procacem;quarto,  prodigum ;  quinio, 
inleinpcraulcin  el  iininodei  alnin  ;  scxto,  immo- 
dcstiiin  ,  indoiniluin,  cffrsencm  ;  sepliino  ,  iin- 
probum,  perditum,  impium ;  hsscomnia  com- 
petunt  vino  ;  vinum  enim  temulenlos  facit, 
petulantoSj  impudicos,  procaces,  prodigos,  in- 
lemperantcs,  indomitoij  improbos.  Proprie  «•- 
>.2t^9{  dicitur  quasi  a,  id  esl  sinc,  el  *o\wt,  id  cst 
castigatione,  non  (|noe  punitio  dicilur,  sed  quaj 
coliibilio  esl  appelilionis  ,  ((.  d.  Ineastigalus , 
incoercilus,effrsenis,  qui  suos  libidinumetcon- 
cupiscenliee impetus j  (pios  vinum  excilal,  non 
castigat ,  nec  refrenat.  Audi  Geliium  ,  1. 19.  c. 2: 
Qtiit  nimia,  ail,  ex  gustu  atque  tuctu  est  votuplas, 
ca  ,  sicttt  virt  sapientes  ccnsticritnt,  omnium  rerum 
fadissima  est ,  eosquc  maxime  qui  duabus  istis 
bclluinis  voluptutibus  scsc  dediderunt ,  gravissimi 
vilii  vocabutis  Grceci  apiietlant  axoJ.asevs  vet  acat-i^ 
nos  eos  vel  incontinentes  dicimus  vel  intempe- 
ranles.  Audi  sanclum  Basilium ,  liomilia  de 
ebrietale  :  Ipsa,  ail,  inconlinenlia  aperle  ex  vino 
vetut  ex  quodam  fonle  manat ,  qua?  brutorum  om- 
nem  in  fcminas  insaniam  longc  superat;  siquidcm 
unimantia  bruta  naturte  terminos  non  excedunt  ; 
at  hiqai  vino  obruunlur,  in  mascutis  feminum ,  in 
feminu  rttrsus  mascutum  quarunt.  Et  S.  Chrysos- 
tomus,  boin.  de  ebrietalc  :  Quid  enim  non  mali 
facit  ebrielas  ?  porcos  facit  ex  hominibus  ,  ac 
porcis  etiam  deteriores  ;  nam  porcus  quidcm  in 
luto  volutatur  ,  ac  stercore  pascitur ;  itta  vero 
abominabiliori  ,  quamilla  est,mensa  vescitur,  U- 
ticitos  concubitus  excogitans  et  exleges  amores. 

Nosler  secuius  Septuag.  vertit:  Luxuriosa  res 
cst  vinum;  ubi  luxuriosa  idem  est  quod  a/o/x?o;. 
Luxuria  enim  bic  non  solam  libidinem  remque 
veneream  ,  sed  quemlibetluxum  significal.  Unde 
lmc  alludens  Aposlolus  Epbes.  5.  v.  18  :  Notite , 
ait ,  inebriarivino,  in  quo  est  a7wrta,id  est  luxus, 
lascivia,  crapula,  spurcitia  ,  impudicitia,  luxu- 
ria,  S.  Ambros.  1.  2.  Offic.  cap.  21.  legit :  Prodi- 
gum  est  vinum  ,  et  contumeliosa  ebrietas  ;  prodi- 
gam,  quia  opes  cousumit  et  dilapidat.  Unde 
addil  S.  Ambros.  Prodigum  est  sumptuosis  af- 
ftuere  conviviis  et  vino  plurimo.  Prodigum  est  po- 
putaris  favoris  gratia  exinanire  propriasopes.W- 
num  enim  animum  solvit,  facitqueeffuse  laetum 
ethilarem  :  quo  fit  ut  sua  profundat,  faciatque 
donaliones  enormes.elomniasua  dissipet,quo- 
rum  mox,  dum  sobrius  est,  eum  sera  capit  poe* 
nitentia.  Rursum  prodigum  ,  quia  temulentos 
facit  profusos  in  petulantiam  ,  cacbinnos  ,  san- 
tias,  contumelias  ,  revelationem  secretorum  , 
maledicta  ,  crapulam  ,  lihidinem  ;  haec  enim 
prodigalitas  ,  siveluxuria,  quemlibet  luxum, 
quo  bomo  inillicita  diffluii,  signiflcat. 

Igitur  vinum  est  res  luxuriosa,  quia  omnem 
luxum  creat;  cstctlumulluosa  ,  quia  lumultus, 


flBIA  SALOMONIS.  Cap.  X\.  6'il 

litcs  ct  pugnti  ciet  Itaque  vinum  ,  lil  Jansen. 

iu.i  urtosa  res  dicitur,  quod  ad  luxum  ,  prodiga- 
lilatem  ,  libidinem  ac  omnem  lasclviam  et  pc 
lulantlam   bomines  provocet.  Duo  ergo  mala 

\  ino  vel  ebriclali  trihuit,  quorum  iiniiiu  ad  iin- 

modicai  voluptatei,  alterum  ad  turbai  el  Iram 

pertinei ;  iinuui  ad  concupiicibilem ,  alterum 
ad  iraicibilem  vim.  Unde  s.  Ambroi.  Bxhort. 
ad  virgioei  :  Sbrietas  ,    inquit ,  est  flagUlorum 

oinniitm  matcr  ,  prOCelia  carpori.i  ,  nuttfiugium 
castitatis.  Insiipcr  viniiin  cst  y/o',-w,  Itl  eil  in- 
domitum  ;  quia  dum  lemel  lioiniiicin  OCCupal  , 
arcem  mentii  invadit,  ut  bomo  ei  resistere 
nequeat,  ied  sinat  illud  iibi  dominarl ,  imo  ex 
iina  ebrietate  trahatur  ad  aliam  et  aliam  ;  huc 
cnim  eum  trahit  vini  dulcedo  el  comueludo. 

Audi  S.  Baail.  bom.  contra  ebrietalem  :  Cum 
enim  muttum  meri,  inquil ,  infusum  fuerit ,  quasi 
tyrannus  quidam  arcem  pctit ,  et  d  summo  vcrtice 
iigentes  lumullus  animo  prtebet  ,  nttlli  rci  ncc 
principi  quidcm  parcens;  sed  ipsam  primum  ratio- 
itim  in  scrvitulcm  adducit ,  deinde  cam  disposi- 
tionem  el  ornatum  qtti  doctrina  partus  cst,  con- 
fundit  atquc  perturbal ,  risu  indccoro  ,  liorrenda 
voce ,  ira  prwcipili,  tibidinc  cffrenala,  ccstro  ac 
furore  in  omncm  voluptatem. 

lloc  est  quod  ail  Salomon  ,  cap.  23.  29  :  Cui 
va>?  cujus  palri  vcb?  cui  rixx?  cui  fovecc  ?  cui  siuc 
cuusa  vulncra?  cui  suffusio  oculorum?  nonne  liis 
qui  commorantur invino ,  et  sludentcaticibus  epo- 
tandis? 

Ettumultuosa  EBiUET.vs.]Hebr.  Et  tumuituans 
siccra ;  sicera  vocatur  omnis  polus  inehrians  ; 
Chald.  inebriat  sicera;  alii :  Derisorem  facit  vi- 
num,et  turbatoremsicera;  Pagn.  Tumuttuantem 
ejficit  sicera.  Sept.  uS^uov  /^Svj,  id  est  injuriosa, 
insotens,  vel  contumetiosa  esl  ebrielas.  Sic  et  Sy- 
rus  ;  nam  ,  ut  ail  S.  Cbrysosl.  bom.  5Zi.  ad  Popu- 
I ii iii  :  Sicttt  hostibus  urbcm  subeuntibus ,  et  obsi- 
dione  facla ,  ex  pertttrbalionc  muttus  efficitttr  tu- 
multus;  ita  fit  et  in  anima  subrepcnte  vino.  Idem 
hom.  51  :  Ubi  ebrietas,  inquit,  ibi  diabotus  ;  ubi 
tttrpia  verba,  ubi  salttritas  ,  ibi  dxmones  choreas 
agunt.  Aben  Ezra  arctius  :  Temulentus  ,  inquit, 
lumulluatur  et  exclamat,  ut  sihi  vinum  infun- 
dant. 

Moraliter  tria  bic  cbrielalis  damna  notat  Sa- 
iomon :  Primum ,  quod  temulentos  faciat  deri- 
soreset  ridiculosquasi  simias;  secundum,  quod 
facial  luxuriosos ,  pelnlantes  et  spurcos  ut  sues; 
terlium,  quod  faciat  rixosos  et  pugnaces  ul  ca- 
nes  el  leones. 

Hoc  ut  symbolice  repraesentent  Gesla  Roma- 
norum,  finguntNoe,  qui  vinifuit  inventor,  Gen. 
9.  20,  miscuisse  vili  et  vino  sanguinem  quatuor 
animalium.,  puta  simiae,  leonis,  porci  elagni  : 
nam  vinum  inehriat ,  et  ebrios  alios  facit  mo- 
riones  quasi  simias;  alios  pugnaces  et  crudeles 
quasi  leones  :  alios  luhricos  et  foedos  quasi 
porcos  ,  alios  mites  ,  blandos  et  pios  quasi 
agnos. 

Audi  sanctum  fiasilium ,  bom.  1/i.  in  ebrie- 
talem:  Ebrietas,  ait,  dcemon  est  voluntarius  ,  ex 
voluptate  animis  noslris  inditus.  Ebrietas  malitice 
mater  esl ,  virtutis  inimica;  fortem  virum  reddit 
ignavum,  ex  temperante  facit  tascivum ,  justitiam 
ignorat ,  prudenliam  exstinguit.  Sicut  enim  aqua 
igni  est  adversa ,  sic  vinum  immodicum  ratio- 
ni ,  elc.  Quid ,  quaso ,  sunt  ebrii  aliud  quum 
Gcnlium  idola?  Ocutos  habent ,  et  non  vident. 
Sanclus  Ambrosius,  in  libr.  de  Elia  etjejunio  : 


'i2 


COMMENTARIA  IN  PROVERCIA  SALOMONIS. 


3.'i 

Ebrielas  fomenlum  iibidinis  ,  ebrielas  incentivum 
cnsanice,  ebrietas  venenum  insipientice.  Hcec  sensus 
hominum  mutat  el  format  ;  per  lianc  fiunt  ex  lio- 
minibus  et/ui  adhinnientes ,  etc.  Vocem  amittunt  , 
colore  varianlur,  oculis  ignescunt ,  ore  anhelant  , 
fremunt  naribus,  in  furore  ardescunt ,  sensu  exci- 
dunt.  S.  Hieronymus  in  cap.  5.  ad  Galat.  Quar- 
tum  decimum  iocum  inter  carnis  opera  ebrietas 
apud  Apostolum  tenet.  Ebriosi  quippe  regnum  Dei 
non  possidebunt.  Et  Dominus  ad  discipulos  :  Cu- 
vete,  ait ,  ne  forte  graventur  corda  vestra  vinoet 
crapula.    Vino  hominis    sensus  evertitur  ,  pedes 
corruunt ,  mens  vucillat ,  libido  succenditur,  elc. 
Pulchre  quidam  non  ignobilis  orator,  cum  ebrium 
de  somno  describeret  excitaium ,  ait :  Necdormire 
excitatus ,  nec  vigilare  ebrius  polerat.  Oua  senten- 
lia  expressit  quodam  modo  nec  mortuum   eum 
fuisse  ,  nec  vivum.  Sanctus  Chrysoslomus  ,   ho- 
mil.  57.  atl  Populum:  Ubi  ebrielas ,  ibi  diabolus. 
Talem  habebat  mensam  dives  Ule  Epulo ,  proplerea 
ne  quidem  gutla?  aquce  dominus  fuit,  Et  ilerum 
homil.  1  :  Ebrius  dcemon  est  voluntarius ,  mort uus 
animatus,  morbus  veniam  non  habens,  ruina  ex- 
cusatione  carens ,  commune  generis  nostri  oppro- 
brium.  Non  enim  in  conventibus  tantum   inutilis 
ebrius  ,  aut  in  privatis  et  publicis  ntgoliis  ,  sed 
et  solo  aspectu  est  omnibus  gravissimus  ,  fccto- 
res  exhalans  teterrimos  ,  eructaliones  et  oscita- 
tiones. 

E  Philosophis  inslar  omnium  sit  Seneca  ,  ita 
ad  Lucilium  scribens :  Dic  quam  turpe  sit  plus 
sibi  ingerere ,  quam  capiat  et  stomachi  sui  non 
nosse  mensuram,  quam  multa  ebrii  faciant ,  qui- 
bus  sobrii  erubescant  ,  nihil  aliud  esse  ebrietatem 
quam  voluntariam  insaniam ,  etc.  Omne  vitium 
ebrietas  et  intendit  et  detegit ,  obstantem  malis 
conalibus  verecundiam  removet.  Ubi  possedit  ani- 
mum  nimia  vis  vini ,  quidquid  mati  latebat  emer- 
git.  Et  paulo  post  :  Cogita  quas  clades  ediderit 
publica  ebrietas.  Hcec  acerrimas  gentes  bellicosas- 
que  hostibus  tradidit ;  hcec  muttorum  annorum 
pertinaci  belto  defensa  mcenia  patefecit ;  hc£c  con- 
tumacissimos,etjugumrecusantes  in  alienumegit 
arbitrium;  hxc  inviclos  aciemero  domuit. 

VisexemplaPAudi  Clement.  Alexandr.  lib.  1. 
Psedag.  cap.  2  :  Ebrietale ,  ait,  maxime  utunlur 
Scythce,  Celtce ,  lberi,  Thraces  ,  quce  universce 
sunt  beliicosoi  nationes  ,  pulchrumque  ac  beatum 
vitce  suce  studium  beUigerare  putant.  Nos  autem 
qui  sumus  genus  pacificum  ad  usum ,  non  ad  petu- 
lantiam  convivantes  ,  sobriis  haustibus  amicitice 
ergo  bibamus,  velut  convenienti  nomine  appellen* 
tur  pocula  amicitice.  Causam  tlat  S.  Chrysosio- 
mus  ,  hom.  de  ebrietate  :  Quanto  magis  meri 
sibi  infundunt ,  tanto  majore  siti  inardescunt  sem- 
per;  hauslus  plurium  phialarum  sitis  fit ,  fomes  et 
voluptas  ad  extremam  evanescit;  sitis  vero  facla 
insedabilis  ,  in  ipsum  ebrietatis  prcecipitium  relabi 
passim  facit  eos  quos  captivos  tenet.  Additdeinde: 
Hinc  vel  maxime  stupescat  quis  amentiam  eorum 
qui  vino  dediti  sunt;  quodne  sibi  ipsis  tantum  par- 
rere  volunt ,  quantum  alii  utribus  :  nam  Iws  qui- 
dan  vini  venditores  non  patiuntur  plus  cequo  im- 
pieri,  ne  rumpantur ;  ipsi  vero  miserum  ventrem 
nec  liac  quidem  providentia  dignantur,  sed  usque 
ad  crepitum  et  ruptionem  implent  et  infarciunt. 
Et  sanclus  Casilius  ,  hom.  de  ebrietate  :  Sicut , 
ait,  navigiaonusta,  tempestate  si  forte  correpta 
fuerint,  necessario  onerum  abjectione  levia  fiunt ; 
sic  etiam  etsi  necessario  ea,  quce  ipsis  oneri  sunt , 
deponunt,  vinumque  vomentes  et  eructantes  vix 


Cap.  XX. 

onere  Uberantur ;  sed  tunto  miserabiliores  sunl  his 
qui  adversa  lempestate  jaclantur  ,  quunto  hi  veu- 
tos,  mnre  necessitatsmque  omnem  externam  accu- 
sant ;  ac  ipsi  volunturium  ex  ebrietule  tempestu- 
tem  subeunt. 

Symbolice  Auctor  Catenas  Graecor.  per  vinum 
elebrietutem  accipitiram  ,  de  qua  sequittir  :  Si- 
cut  rugilus  leonis  ,  ita  et  ira  regis.  Est  enim  ex- 
candescentia  etfuror  quaedam  lemulenliae  spi;- 
cies,  atque  illa  ex  vino  nascilur  ;  vinum  jenim 
sanguinem  accendit,  indeque  bilem  concital. 
Quamobrem  Nazaraei  ,  quo  irae  experles  vi- 
verent,  a  vino  abslinere  jubebantur:  haec  ille. 

QUICUMQUEHIS  DELECTATUK,  NON  EIUT  SAPIENS.] 

Pro  deleclutur  hebr.  est  fWfif  soge ,  id  est  er- 
rnns ;  sed  errare  rn  vino  et  amore  est  iistlem 
delectari ,  ut  patel  ex  cap.  5.  19;  qui  enim  qua- 
piam  re  deleclatur,  in  ea  totus  animo  errat  et 
oberrat ,  boc  est  totus  in  ea  occupatur,  haeret  et 
pascitur.  Unde  Septuag.  vertunt  :  Omnis  aulem 
imprudens  talibus  complicalur ;  vel  ,  ut  Proco- 
pius  legit :  Qui  commiscelur  his,  non  est  sapiens  ; 
Complut.  vero  :  Omnis  autem  qui  se  perdit  (  viuo 
se  ratione  privans,  et  mentem  quasi  exuens  j, 
non  erit  sapiens  ;  Chald.  Quicumque  erruveril  in 
ea  ;  Syrus:  Quicumque  ea  exarserit.  Sensus  est, 
ait  Salazar,  q.  d.  Vinum  non  modo  libidinem 
alit,  etiram  accendit,  sed  etiam  rationis  ac  sa- 
pientiee  lumen  exslinguit;  non  solum  quia  in 
ebrietate  ralio  ac  mensexulat,  sed  quia  bibaces 
etiam,  cum  sibi  constant  ,  desipere  solenl. 
Hinc  pervulgatum  illud  Menandri  dictum  :  Mul- 
tum  merum  pauca  cogil  sapere.  Causam  attingit 
Galenus;  quia  vinum  merumcaput  pelere  solet, 
ac  cerebro  immersos  sensus  nimia  humiditate 
hebelat.  Unde  est  illud  Heracliti  apud  Stobaeum 
serm.  5.  de  temperantia  :  Homo  vinosus  vaciltat , 
et  ab  impubere  puero  ducitur,  animam  kabens  liu- 
midam,  ignarus  quorsum  eat ;  est  autem  anima 
sicca  sapienlissima  et  optima.  Siccam  animam 
appellateam ,  cujus  aciem  vini  humiditas  nimia 
obiusis  sensibus  non  hebetavit. 

Rursum  vinum  excitat  passiones  appetitus 
concupiscibilis  et  irascibilis  ,  qui  turbant  judi- 
cium  ralionis,  ut  verum  cernerc  nequeat ;  ad 
hoc  enim  requiritur  animus  sedatus  ,  et  cor- 
pus  lemperalum.  Unde  Osee  cap.  U:  Fornicatio, 
ait ,  vinum  et  ebrietas  auferunt  cor  ;  vide  ibi 
dicta. 

Denique  anima  humana,  ingurgitans  se  vino, 
deprimit  se  ad  res  materiales  etcarnales,  filque 
similis  jumeniis  et  brulis  ;  sapienlia  enim  sita 
esl  in  rebus  spiritualibus  a  sensu  abslractis,  uti 
patet  in  Angelis.  Intemperans  ergo  hebescit  et 
hrutescit  ut  sus  ;  temperans  acuitur,  sapitetin- 
telligit  ut  Angelus.  Hinc  cu-fpowYi  Graecis  lam 
temperantiam  ,  quam  prudentiam  significat  , 
adeoque  sobrietas,  teste  Aristot.  I.  6.  Etbic.  c.  5, 
dicilur  cwjppouuwj  quasi  au^ousx  tvjv  ypov/jaiv ,  id  est 
servans  prudenliam  ,  et,  ut  ait  Socrates  apud 
Platonem,  quasi  carvipix  t»k  ?po*oazus,  idest,  salus 
prudentineetsapientiae.  Sobrietasergo  estmater 
sapientioe,  columna  fortitudinis,  galea  contra 
lasciviam,  oculorum  auriga  ,  benevolentiae  cus- 
los,  cogitalionumcircumcisio.luxuri.-ecastratio, 
animae  corporisque  harmonin;  opera  turpia  im- 
pedit,  continentiam  promovel,  corflectit,  pre- 
cibus  et  votis  rationem  ceu  regulam  adbibet. 
Conlraria  prorsus  facit  ebrielas  et  intempe- 
ranlia. 
Ilinc  quoque  Philosophi  ,   ul  sludio  philoso- 


I  OUNII  YIAUIA   1N   PROVEfl 

pliiro  ossoni  npli  ,  n  vinolentia,  gula,  luxurla 
ililigenler  abslinuerunt.  Atque  nl  In  Phaedro  as- 
serll  Plato  :    Vequaquam  <st  pnitosopM ctrca de- 

l(  i  talioucs    ^ttsttti  cl   laifits    rirsari.    I  ude    ciini 

quidam  interrogassel  Plalonem  :  Vnde  tibl  sa~ 
pientia  tanta  '.'  respondil  :  Quia  plus  eonsumpsi 
otei  in  lampade  ,  quam  vint  in  callee.  Arisioieles 
quoque  in  Probfemalibus  snis  fatclur  quod 
(tmatores  dutcium  sunt  fatui.  Nec  dissonat  Inde  , 
qnod  de  Bapientia  scriptum  csi  in  Job  :  Ndn  in- 

nitur  in  teira  suaviter  viventittm. 

Hinc,  ui  Dionys.  lib. 6.  Proverblorum  saorum 
cap.  5.  scribil  Cyriltus  :  Vinum  met  ori  est  ,  sed 
l'i  l  capiti  venenosttm  ;  sapit  in  ore ,  ardet  in  ven- 
fre ,  fttmat  i»  capite ,  contundit  sensas ,  vfgorem 
confundil  ,  imaginationem  destruit  ,  (ollit  nt< ■»- 
tim,  vismii  obnubitat  ,  nervos  laxat  ,  linguam 
batbificat  et  inkonestat  ,  manus  mobilitat  s  pec- 
ins  inflammat ,  spumat  luxuriam  ,  vim  glgniti- 
rniii  enervat  ,  gressus  inordinat ;  totumque  cor- 
pas  rastal ,  ita  qttod  a  planta  usque  ad  verticem 
non  rsl  in  eo  sanitas.  llaec  Dionysius. 

"1.    SlCUT  ROGITDS  LI.O.MS,    ITA  ET  TERROR  (  licbr. 

JTCW  t ma  ,  id  esi  lerror  )  rec.is  ;  qui  movocat 
ii  m  ,  peccat  m  amm.vm  suam.  [  Pro  tconis  bebr. 
esl  l^S3  kephir  ,  id  csi  leunculi  ,  sivc  Caluli 
leonis  :  bic  enim  pnc  fame  latranle  siomncbo 
jtiTcnili  mngis  rugii  ad  prasdam  quam  lco  gran- 
(l;cvus.  Prius  bemislicbium  bujus  versus  audi- 
vimus  et  explicnimus  cap.  pneeed.  v.  12.  Sept. 
vertunt  :  A'o»  differunl  mina?regis  a  furore  leo- 
nis;  qui  aulcm  irritat  cum  ,  peccal  insuam  ipsius 
animam.  Pro  irritat ,  Aquila  ,  Symmachus  et 
Tbeodolion  verlunt v-cappcti"*- ,  idesl  ,  quiinsut- 
tat ;  Pagninus  :  qui  irascifur  cttm  eo  ;  Syrus  : 
Rugil  sicut  lco  furor  regis;  qui  iltum  ira  iujhnn- 
mut ,  peccat  in  animam  suam;  fl.  Salomon  :  qui 
rcgi  iram  cict.  Hcbr.  "iiyrvo  mitabber  ,  cum  sil 
hitpael ,  signilicai  actionem  m  agentem  refle- 
xam  ,  sivc  aclioncm  qux  desinit  in  passionem, 
q.  (I.  Transicns  in  irani  ,  ellransire  sibi  faciens 
iram  ,  hoc  est  ira  sua  prorumpenclo  in  contu- 
melias  ei  maleclicla  ,  provocat  In  se  iram  et 
ultionem  regis.  Complul.  adclunt  «i  sntptyw iuw>s , 
id  esl ,  ct  qui  immiscet ,  scilicet  se  regis  nego- 
liis ,  ait  Auctor  Catenae  Graec.  Unde  S.  Ambros. 
lil).  1.  Apolog.  David  cip.  3.  legit  :  Non  distat  ira 
rjgis  ab  ira  leonis  ;  qui  slimutat  cum  ,  el  admis- 
cet  ,  peccat  in  animam  suam ,  id  est ,  in  vitam 
suam  ;  quia  eam  objiciens  irrc  regis ,  exponit 
certo  morlis  el  ultionis  periculo;  uli  Clilus,  ar- 
gui^ns  Alexandrum  ,  ab  eo  occisus  est.  Secundo, 
in  animam  ,  id  cst  in  conscicntinm  ;  quin  eam 
lcedit  gravissimo  inobedfenlise  ,  irieverenlise  et 
contemptus  scelere,  Rom.  13.  1.  et  scq.  Possel 
quoque  ~'o  immiscet  vel  admiscet  sic  accipi,  q.  d. 
Non  solum  qui  provocat  iram  regis  ,  peccal  in 
animam  suam  ,  sed  eiiain  is  qui  provocanli  se 
admiscct  et  associal.  Sicut  enim  ignis  non  tan- 
tum  objeeia  ligna,  sed  et  vicina  proserpendo 
comburit  ;  sic  et  ira  regis  non  tanlum  in  reos 
illam  provocantcs  ,  secl  et  in  eorum  parentes  , 
amicos  el  socios  grassatur. 

Huc  facit  illud  lsni;e  35.  v.  h  :  Spirilus  robusto- 
rum  quasi  turbo  impellens  parietem.  Furit  in- 
lerdum  et  saevil  concitatissimus  regis  spiritus  , 
evsurgit  subilus  ,  agit  alrns  minnrum  nulies  , 
evertit  obvin  quaeque  ,  concilnt  mnria  ,  et  fir- 
missimis  aedificiis  atque  anticjiiissimis  roboribus 
increbrcscensminaiur ;  qnemsedareetcOmpfes- 
cere  iilius  esl  solius ,  qui  imperat  ventis  et  mari; 


BIA  SALOUONI8.  Cap.  XX. 
nam  in  homtnlt  potestate  non  tsl  prohibi  r<  ttujut 

))l(>lll   S/iil  Itlllll. 

Addit  s.  Ambr.  :  Cave  ergo  ne  atiqult  ittmutei 
pott  statt  iii.  )h c  eassibui  antma  Irretita  vttto  se  non 
possit  exuere  ,•  q.  d.  !\<di  provocare  regls  Iram  . 
quia  prorooaudo  Iram  sttmutasejns  potettatem; 

ii  a  aulem  poleslale  ai  in.il.i  csl  iiiil(ini;ihilis  ;  <>l 

«niiii  insiac  retts  <|ti(xi  hini-  ir.i ,   imir  poteslalc 

animam  regll  implicat  <d  COmpllcal  ,    ul  ah  liOC 

ii  ;e    vilio  ><•  11011   pOSSil   <  \ucic  J    HltCO   >n  iin   ul 

\ult  iram  poncre  ,  Interventi  poteaias  ci  majes- 

las  ,  dietilans  se  esse  kcsani  ,    ac  vindiclam  c\ 

poscens.  Bxctpe  casutan ,  quo  rex  jubel  aHquid 
conlra  Deum  ;  tunc  enim  magis  limenda  esl  Ira 
Det  quam  Ira  regis.  DndeS.  Cbrysost.  bom.  5.  de 
Verbis  Isaine.  Laudans  Azaiiam  pontiliceni  ,  qui 
increpuit  Oziam  regem  volentem  conlra  jus  ei 
las  adolere  Dco  incensivm  ;  hoc  enim  propriimi 
cst  saccrdoluin  vl  ponlilicum  :  iSon  asplcie- 
bat  ,  nit  ,  principalus  faslum  ,  non  expendebat 
quanta  res  csset  auimuni  capiditate  lemutenlum 
cohibere  ;  non  audiebat  illud  Salomonis':  Miiue 
regls  ,  sicut  ira  lconis,  sed  sublalis  oculis  ad  cce- 
hun  ,  easque  pccnas  considerans  ,  illudquc  tribu- 
nal ,  et  his  cogitationibus  sese  municns  ,  impetum 
fecit  in  tyrannum.  Noverat  enim  ,  noverat  ,  in- 
qttam ,  quod  comminalio  regis  similis  sit  iroz  lco- 
nis  ,  duntaxat  his  qui  lerram  spectarent.  Verum 
liomini  qui  ccctttm  haberet  prai  oculis  ,  quique  sic 
induxcrat  animum  ,  ut  vilam  cilius  deponeret , 
qitam  sacras  leges  conspiceret  violari ,  quovis  cane 
vilior  crat  itte.  Nihil  enim  eo  imbecillius  ,  qui  di- 
vinas  leges  conculcal ;  cl  conlra  nihil  polentius  eo 
qui  leges  divinas  dcfcndit.  TSam  qui  peccalum  com- 
ntitlit  ,  servus  est  peccati ,  eliamsi  decem  mitlia 
coronarum  habeat  in  capite.  Rursus  si  quis  facit 
justiliam,  ipso  regeregalior  esl ,  ctiamsi  omnium 
fueril  inftmus. 

Apposile  hic  versus  subneclilur  pr.Tcedenti  ; 
quia  vinum  et  ebrietas  ebrium  faciunt  impu- 
dcntem  ,  iracundum  ct  vesanum  ,  nt  quoslibet 
probris  et  rixis  appetat  3  nec  parcat  regi  aut 
prinoipi  ;  quarc  ejus  iram  el  vindictam  in  se 
eoncitat.  Ita  Baynus.  Apposite  quoque  rex  com- 
paraturleoni  ,  el  ira  regis  rugilui  leonis»,  quia 
sicul  Ieo  eminct  in  animalibus  ,  eorumque  est 
rcx  ct  princeps  ;  sic  et  rex  in  populo  ,  et  sicut 
celsitudo  acuit  iram  in  leone  ,  sic  et  majestas 
hesa  acuit  furorem  in  rege.  Quare  qui  regcm 
provocat  ct  stimulal  ,  leonem  provocat  et  sti- 
mulat  ;  leo  cnim  nisi  stimulelur  non  irnscitur  , 
sed  stimulntus  excnndescit ,  nec  sedari  potest ; 
sic  et  rex  leonem  quasi  irt  corde  gerit  ,  ul,  si 
eum  slimulcs  ,  ungues  leonis  cxperlurus  sis. 

3.  IlONOR  EST  HOMIM  QUI  SEPARAT  SE  A  COSTEN- 
TIOMRUS  ;    OMNES  AUTEM  STULTI  MISCENTUR  CONTU- 

meliis,  ]  id  est  contentionibus  ;  haB  enim  in 
probra  et  contumelias  prorumpunl.  Hebr.eus  : 
Gtoria  est  homini  quiescere  (  Aquila  ,  supersedere) 
a  lite  ;  quisquis  se  liti  miscet ,  stuttus  est  ;  Scpt. 
Gloria  est  viro  aversari  conlumctiam  ,  omnis  att- 
tem  slttllus  talibus  complicattir  ;  Symmach.  Glo- 
riosttm  est  separari  ab  odiosa  contentione. 

Pro  miscetur  hebr.  est  ybjrv  iitgalla  ,  quod 
Syrus  et  Cbald.  verlunt  ,  deridel  :  Omnis ,  in- 
quiunt,  qtti  stullus  cst  deridel ;  scilicet  conlen- 
tioncni ,  hoc  est  conlcnliones  et  lites  quasi  ri- 
dcns  et  ludibundus  capessil ;  at  postea  senliens 
earum  damnn  scro  pcenitet.  R.  Salomon  verlit  . 
jhttefiel  ,  q.  d.  Probra  et  ignominia  siulti  ,  <|ui 
se  non  separat  a  contcntione  ,    revelabunlur  et 


Bhli  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XX. 

paieficni.  Iralienim  et  contendenlcs  sibi  mutuo     non   vult   proximo  cedere 
onmia  vitia  ct  probra  etiam  sccrela  , 


quse  no- 
runt ,  objiciuni,  ct  palam  exprobrant.  Unde  et 
Symmachus  verlil :Slultus  aulem  revelatur ,  aul 
revetat  se.  Aben  Ezra  bunc  versum  nectit  prae- 
cedenii ,  q.  d.  Rcx  bonorcm  impendit  viro  ri- 
xoso  ,  quando  a  rixa  quieveril ,  et  se  a  dissidiis 
exemerit ;  illi ,  inquam ,  a  quo  ad  iram  inflam- 
matus  fuerat.  Verum  boc  arclius  est ;  bae  enim 
gnomae  generales  sunt ,  idcoque  saepe  dispa- 
ratae  ,  nec  inter  se  connexoe.  Igitur  bac  senlen- 
tia  ,  uli  et  aliis  pluribus  ,  debortatur  Salomon 
a  litibus  el  rixis  ,  occurritque  tacitae  objectioni , 
itaque  fontem  mali  indicat  et  succidit ,  q.  d. 
Solentbomines,  si  verbulo  asperiori  tangantur, 
lites  capesscre  ,  atque  buic  suae  cupiditati  prse- 
lexunt  sui  nominis  famam  et  honorem.  Dicunt 
enim  :  Talis  la*sil  meum  bonorem  ;  ergo  lis  illi 
inlentanda  est  niihi ,  ut  honorem  mcum  ab  eo 
ablatum  recupcrem,  Rursum  ,  silis  sit  inchoa- 
ta  ,  ac  in  cjus  decursu  deprehendant  eam  esse 
injustam  ,  aul  valde  molestam  et  noxiam  ;  no- 
lunl  ab  ea  cessare  ,  nec  pedem  referre  ,  ne  vi- 
deantur  injuste  vcl  temere  eam  incboasse,  aut 
parli  adversae  vicloriam  cetlere.  At  errant;  quia 
bonoret  gloria  bominis  cst  lilem  non  incboare, 
ct  si  inchoala  sit ,  ab  ca  cessare. 

Ratio  esl  prima  ,  quod  lites  mille  afferant  cu- 
ras  ,  moleslias  ,  moerores ,  pericula  ,  ignomi- 
nias  ,  profusionem  opum  ,  etc.  ,  quae  longe  plus 
damni  afferunt  quam  sperari  possit  lucri  ex  lite, 
etiamsi  illa  nobis  adjudicaretur ,  quod  tamen 
ancepsestetdubium.  Sapienlis  ergoesteam  non 
natam  praecidere,  vel  natam  illico  succidere. 

Secunda  ,  quod  liles  auferant  pacem  et  cba- 
ritatem  ,  quae  praeslat  omnibus  mundi  bonis. 
Unde  vcre  dixit  Cardinalis  Bellarminus  :  Melior 
est  uncia  pacis  et  charltatis  tibravicloriw.  Quid 
honorificentius  pace?  quidgloriosius  charitate? 

Tertia  ,  quod  lites  ,  nisi  succidanlur,  crescant 
in  immensum  ,  fiantque  immortales  et  irrecon- 
ciliabiles,  juxta  illud  cap.  17.  11  :  Semper  jurgia 
quctril  malus  ;  angelus  autem  crudelis  mittetur 
conlra  eum.  Et  illud  cap.  18.  6  :  Labia  stulti  mis- 
cent  se  rixis  ,  et  os  ejus  jurgia  provocat.  Quare 
sapientes  litem  comparant  serpenii  ,  qui,  cum 
per  foramen  caput  inseruerit,  per  illud  totum 
deinde  corpus  infert ,  insinuat  et  irrepit.  Hinc 
lis  una  serit  aliam  ,  et  aliam  sine  fine  ;  sicut 
fragum  unum  serit  aliud  et  aliud  ,  ut  totum 
horlum  pervadat.  Quocirca  prudenter  Salomon 
cap.  17.  \k  '.  Qui  dimittit  aquam  ,  inquit,  caput 
est  jurgiorum  ;  et  antequam  patiatur  contume- 
liam  ,  judicium  deserit.  Et  Ecclesiast.  c.  28.  10  : 
Abstine  le  d  lite.  Vide  ibi  dicta. 

Quarla  ,   quod  lis  cum  proximo  pariat  litem 

intcrnam  cuin  animo  ;  anima  enim  irati  et  liti- 

gantis  mille  passionibus  aestuat  perpetim  ,    se- 

cum  disceptat  el  litigat,  dum  ira  et  cupido  vin* 

dictae  cum  recta  ratione  illam  vetante  ,  decer- 

tant  et  digladiantur.  Unde  S.  Ambr.   et  ex  eo 

Dionys.  :  Contenlio ,  ait.  est  impugnatio  veritatis 

cum  confulentia   clamoris.  Melius  est  cum    pace 

et  gratia  emigrare  ,    quam  cum  contentione  et 

discordia  cohabitare.  Meiius  est  sine  lite  abire  , 

quciin  cumjurgio  resistere.  Nam  ut  ail  S.  Jacobus 

cap.  3.  v.  15  :  Non  est  ista  sapientia  desursum  des- 

cendens  ,  sed  terrena  ,  animalis  ,  diabolica  ;  ubi 

enim    zelus    et    contenlio  ,     ibi   inconstantia  et 

omne  opus  pravum.  Fons  omnis  mali  est  super- 

bia,  indeque  odium  latens  in  corde  ,  qua  quis 


nec  reconciban  , 
mullo  minus  reconcilialionem  queerere  ,  eam- 
que  prior  poscere.  Hoc  enim  vile  et  inglorium 
aestimant  bomines  seculi. 

Sed  erranl  ,  quia  bonorificum  cst  quaerere 
opus  heroicae  virtutis  ,  puta  reconciliationis  et 
amicitiae  ;  quare  qui  prior  eam  occupat ,  el  par- 
tem  adversam  praevenit  poscitque  pacem  ,  hic 
sine  dubio  magnanimus  esl ,  quia  irae  et  vin- 
dictae  victor  et  dominus  ,  ac  proinde  ingenti 
honoreet  gloria  dignus  ;  et  quia  inimicitias  tam 
in  seipso  ,  quam  in  inimicis  suis  sopit  et  inleT- 
ficit.  Hoc  autem  esl  opus  hcroicum  ,  magnani- 
mum  et  gloriosum.  ld  ila  esse  patet  ex  more 
Dei ;  Deu*  enim  ,  quem  decet  omnis  honor  et 
gloria  ,  peccatores  gratia  sua  praivenit,  monet- 
que  ut  sibi  reconciliari  velint  ,  imo  ad  hoc 
Cbristum  misit,  juxta  illud  Aposloli  :  Deus  erat 
in  Chrislo  munduin  reconcilians  sibi.  Deus  ergo 
hoc  opus,  ut  scilicet  quis  prior  se  reconciliet 
inimico  ,  suo  exemplo  honestavit ,  decoravit  ct 
glorificavit.  Quis  enim  indecorum  sibi  aestimel, 
quod  decorum  sibi  duxit  Deus? 

Audi  S.  Basil.  apud  Anton.  in  Melissa  part.  2. 
cap.  G8  :  ln  certaminibus  improbitatis  miserior 
est  qui  vicerit ,  propterea  quod  peccatis  onustior 
discedit ;  et  S.  Gregor.  Nazianz.  :  Prcestat  Iwnesle 
vinci ,  qudm  pericuiose  et  injusle  vincere.  Qui  in- 
genio  sunt  beUicoso ,  gloriam  suam  ex  publico 
malo  venanlur  ,  et  dedecore  suo  glorianlur.  Et 
S.  Cbrysoslomum  ibidem  :  Quidinter  nos  temere 
digladtamur  ?  quid  bellamus  alii  cum  aliis  ,  qui- 
bus  pra?ceptum  est  ut  eos  qui  nos  oderinl  , 
amemus  ? 

Salomonem  secuti  Philosophi  idem  profiten- 
tur.  Euripides  in  Andromache  :  A  pravo  initio  , 
ail ,  lites  magnas  hominis  lingua  producit.  Hoc 
vero  sapienles  cavent  ne  quid  inter  amicos  con- 
tentionis  excitenl.  Idem  in  Prolesilao  :  Altero 
duorum  colloquentium  indignanle  ,  is  qui  se  non 
opponit ,  plus  sapit.  Demosthenes  a  quodam  con- 
viciis  lacessitus  :  Nolim  ,  ait ,  tecum  in  hoc  genus 
certaminis  descendere  ,  in  quo  qui  vincitur  ipso 
victore  est  melior.  Aristippus  contumeliis  appe- 
titus  a  quodam  :  Penes  te  ,  ait,  est  maledicere  ; 
penes  me  autem  recte  uudire.  Musonius  in  serm. 
an  Pbilosopbus  actionem  injuriarum  contra 
aliquem  snscepturus  sit :  Satius  est ,  ait ,  et  ex- 
celso  viro  dignius  ,  injuriam  vincere  quum  tilem. 
Magnanimus  quisquis  est ,  titem  exscindit ,  et  ad- 
versario  parcit. Pillacus,  cum  posselinjuriantem 
ulcisci  ,  pepercit  dicens  :  Venia  ullione  melior 
est.  Illa  namque  mitis  est  ingenii ,  Imc  ferini. 
Pytbagoras :  Magnam  peritiam,  ait,  existimato, 
qua  ferrepotes  alior um imperitiam.  Theopbraslus: 
Qui  inimicum  suo  cummalo  vindicat  ,  dat  potius 
pccnam  ,  quam  ab  illo  sumat ;  non  autem  ita  ini- 
micos  ulciscaris  ,  ut  libi  magis  quam  itlis  obsis. 
Plularch.  tr.  de  Utililate  cx  inimicis  capienda  : 
Sitentium  ,  ait ,  in  aliorum  conviciis  nescio  quid 
egregium ,  Socralicum  ,  aut  potius  Herculeum 
pra  se  ferl.  Siquidem  et  iUe  non  quanlum  muscam, 
odiosa  verba  curabal.  Seneca  :  Turpius  nihil  est 
qiidm  cum  eo  bellum  gerere ,  cum  quo  famiiiariter 
vixeris.  Valerius  Maxim.  :  Plena  victoria  est  ad 
clamantem  tacere  ,  nec  respondere  provocanti, 
Habet  enim  mercedem  et  gloriam  de  sua  patien- 
tia  ,  et  de  proximi  medela.  Quare  sicut  nihil 
deformius  quam  respondere  furentibus  ,  sic 
nihil  utilius  quam  tacere  provocalis.  Denique 
sapiens  sciens  verum  esse  illud  Senccae  :  A  ma- 


COMMENTARIA  IN  PROVGRBIA  SALOMONIS.  Cap.  W. 


lis  vitupcrari  ,    latultiri  cst  ;    non  mouiur  COO* 
imnclur  \ci  liis. 

/l.    PROPTEB  l  IUi.i  II    PIOBB    IRABE   NQL1  ir  :  mi  \ 
ini  Aitii'    RRGO    ASTATB  ,    BT   NOM    DABlTUn   li.i.l.    ] 

iichr.  Postulabit  in  messe  el  non.  soppte,  accl 
|iici  vel  inveniet.  Pro  frigus  beor.  esl *4Tin  cho- 
reph  ,  quod  proprie  Bigniflcai  probrom  vel  ex- 
probrationem  .  ut  vertunt  Septung.  Inde  hie- 
uieni  ,  qua  cana  ,  borrida  et  algida  est  quaii 
probrum  ci  dedecui  lotiui  anni ;  inde  pueriliatn 
ei  adolescenliam  ,  quas  mulla  risu  el  probro 
digna  pei  imprudentiam  commiitit.  Pro  arare 
bebr.  esl  unn  charas,  quod  siguiflcat  primo, 
arare  ;  Secundo  .  fabricare  ;  tertio  ,  silere  ; 
quarto,  obsurdescere.  Pvo  mendicabii  hebraice 
esi  \s":'  scaai  ,  quod  primo  postulare  signifl- 
cal;  secundo,  mendicare;  terlio ,  commodare ; 
quarto,  mutuo  acciperevel  pelere.  lliuc 

Primo,  Cbald.  verlil  :  Penuriamsustinet  piger, 
n  non  lucet ;  petet  in  messe,  et  non  habebit ;  Syrus: 
Deest  pigro,  postulat  in  messe  ,  ci  non  esi ,  q.  d. 
Piger,  dum  <^x  omissione  arationis  et  Laboris  pe- 
nuriam  sustinet,  non  lacet,  sed  penuriam  suam 
passim  gemens  exponit;  unde  petit  panem  in 
messe,  ct  nemo  ei  velut  ob  pigritiam  indlguo 
dare  curat. 

Sccundo,  Sept.  verlunt  :  Exprobratus  piger 
non  confunditur  ,•  similiter  ct  qui  fcenore  aecipit 
frumenlum  in  tnesse,  q.  d.  Piger  adeo  deses  est 
ci  torpet,  ut,  eliamsi  quisei  pigriliam  indeque 
penuriam  exprobret ,  non  erubescat  :  malens 
torpere  el  mcndicare  cum  pudore,  quam  victum 
sibi  parare  cum  labore.  Talis  est  qui,  cum  in 
hiemc  arare  noluerit,  cogitur  in  messe  frumen- 
lum  accipere  ad  usuram,  cnm  non  habeatunde 
restilual.  Hic  enini  mavult  onns  foenoris  et  nsu- 
vse  cum  oiio  et  toipore,  quam  laboris  et  ora- 
tionis  snae  fruciu  gaudere  in  messe. 

Terlio,  oplime  verlit  Noster  cui  consentit 
Symniacli.  duin  veiiit  :  Propter  frigus  piger  non 
arabit ,  et  poscel  in  mcsse,  ct  non  inveniet;  et 
Tigur.  Prai  frigore  non  arat  piger,  sed  mendicans 
in  messe  nihil  auferei  ;  Valabl.  Et  interrogabit 
famulum  de  messe ,  num  pulchra  sil?  et  nulla 
erit. 

Sensus  obvius,  facilis  ctplanus  est,  q.  d.  Piger 
in  bieme  fugiens  laborem  el  frigus,  negligiico- 
lere suum prasdium  ;  quare  nullam  inasstatecol- 
ligel  messem,  sed  cogelur  mendicato'petere  vel 
elcemosynam  vel  mutnum,  ut  vival.  Sed  vix  erit 
qui  ei  det ,  tum  quia  pigrilia  sua  se  indignum 
reddidit,  tuin  quia  mutuum  uemoei  dtfbit,  cnm 
sciat  eum  ob  inopiam  non  essc  solvendo,  nec 
posse  reddere.  Huc  facil  proverbium  Aposloli  2. 
Cor.9.  6  :  Qtti  parce  seminal,  parce  et  melet  ;  et 
qui  seminat  in  benedictionibus  (id  eslcopioseet 
largiter  ),  de  benediciionibus  et  metet.  El :  5/  quis 
non  vult  operari  ,  nec  manducet  ,  1.  Thessal. 
3.  10. 

Tropol.  et  anag.  Patres  hoc  rcferunt  ad  tor- 
porem  bonorum  operum  ,  praesertim  eleemo- 
synae,  quo  pigri  negligunt  bene  operari  et  labo- 
rare  in  hac  vita,  ob  desidiam,  timenles  aspe- 
rilatem  et  molestias  virtuiis,  ideoque  in  altera 
mendicabunt;  sed  nemo  eis  opitulabitur,  juxta 
parabolam  virginum  pelenlium  oleum  venienle 
sponso,  Matlb.  25.  Nam  ul  ait  Aposlol.  Galal.  6. 
8  :  Qua  seminaverit  liomo  ,  hcec  et  metet.  Quoniam 
qui  seminat  in  carne  sua,  de  carne  et  metet  cor- 
ruplionem  ;  qui  autem  seminat  in  spiritu,  de  spi- 
rilumetet  vilam  cettrnam.  Bonum  autem  facien- 

CORNEL.    A    LAriDE.       TOM.    III. 


i  ..  iimi  (b  ji, iumus ;  tempore  emm  suo  iwiiiiiii^ 
noii  iii  fu  n  nii s.  ii. i  s.  Gregor.  .">.  parle  Paslor.  ud 
inon.  Ki :  Proplei'  fn^ns,  ail,  qulppe  piger  non 
aral  ,  dunt  desidia  et  torpore  eonstrictus  ,  agere 
quctdebei  bona  considerat  et  dissimulat.  Propter 
frigus quippe pig4r non  <unt,  dum  parva  ex  ad 
verso  m.iiii  iintiiii.  it  operari  maxima  pratermit- 
tit.  lirnr  miti  ni  iiii  iiur :  Mendicabit Qstate ,  etnon 
dabilur  ei,  Quienim  nunc  in  bonis  operibus  nmi 
exsudat,  cum  sol  judicii  ferventior  apparuerit  , 
quia  frustra  regnl  aditum  postulatt  nihil  acci 
piens  icstatc  mendicat.  llugo  Cardin.  duai  alias 
ufferl  exposiliones.  Prior  esl  .  Pigert  id  esl  tcpi- 
dus,  propter  frigus  cbaritaie  ararc  noluil;  ideo 
scilicet  inservirein  agro  seu  vinca  Ecclesiaa  re- 

Clisavil  :  lui  proplrr  vvndicaliil  CBState  ,  in  dic 
\  idelicetjudicii.  Poslerior  :  Vir,  frigore  cbarilalis 
inlepescens,  sui  cordis  agrum  aratro  poaniten- 
tioe  proscindere  non  vult  ,  et  bonii  operibus 
conserere  :  Mendicabit  ergo  eesiate ;  oimirum 
inslantejam  morte,  morbo  ingravescente ,  et 
fcbri  exasstuante,  poslulabiltempus  pmnilentiae; 
ct  nondabilur  ei. 

Accedit  R.  Salomon  :  Propter  frigus ,  ait  ,  pi- 
ger  nolitit  arare ,  hoc  est,  algorem  limcns  deses, 
sedentarius  jarct ,  ncquc  uUuin  opus  prcBSlat,  stu- 
(lioi/ue  lcgis  non  vacat.  Et  H.  Levi  :  Dcses ,  ait,  in 
rei  exordio  corpus  suum  arare,  id  est  ad  institu- 
tionis  conformalionem  rccipicndam  parare  non 
sludebit,  atque  ideo  sapienliam  adipisci  nequibit , 
necin  illa  ullam  opiram  impendet ;  ex  quo  fiet  ut 
vicns  a  Deo  indila  opportunos  fructus  non  ferat. 
Porro  apposite  praesens  vita  hiemi ,  futura  in 
coslosestaiicomparalur;  lum  quia  vita  haec  pie- 
na  estmoeroris,  asperitatis,  ignorantiae  el  te- 
nebrarum;  lum  quia  dcstinata  est  aralioni ,  id 
est  labori  ad  proferendas  feliciialis  el  gloriae 
fruges.  In  fuiura  auiem  et  ccelcsli ,  discussa 
hujus  vilae  caligineet  frigore,  tlies  aelerna  Solis 
divini  perpeiuo  fulgore  et  calore  clarescet,  ac 
messem  omnis  felicitatis  dabit.  Hoc  est  quod 
dicilnr,  Cant.  2.  11  :  Jam  hiems  transiit ,  imber 
abiit  etrccessit,  flores  apparuerunt  in  terra  nos- 
tra.  Et  Psal.  126.  6  :  Eunles  ibant  et  flebant ,  mit- 
tentes  semina'sua.  Venientes  autem  venient  cum 
exuitatione ,  porlanles  manipulos  suos.  Huc  facit 
Hebr.eorum  proverbium  :  Qui  in  vespere  sabbati 
non  paravil  quod  comedat  die  sabbati  ,  non  come- 
det  in  sabbato ,  id  est  qui  non  laboral,  ut  me- 
rita  bonorum  operum  sibi  congreget  in  hac 
vita  ,  mercedem  viiaeet  gloriae  sempiternee  non 
pcrcipiet  iii  futura.  Hoc  enim  seculum  est  la- 
boris  ctjmerili  ,  futurum  vero  quielis  ct  mer- 
cedis. 

5.  SlCUT  AQUA  PROFUNDA,  SIC  CONSILIUM  IN  COI\- 
DE    VIIU,    SED    HOMO   SAPIENS    EXHAURIET    ILLVD.  ] 

Syrus  :  Aquce  profundce  verbum  in  corde  \regis. 
Pro  sed  bebr.  est  et ;  verum  el  hebr.  ponilur  pro 
srd  ,  enim,  quumquam  ,  et  qualibet  alia  conjunc- 
tione,  utpote  qua  carent  Hebraei.  Unde  hoc  loco 
pro  et  Septuaginla  quoque  verlunt  sed. 

Primo,  Aben  Ezra  exponit ,  q.  d.  Sicut  aquae 
profundae  frigid*  pellucid;eque  sunt  ;  nuliius 
enim  pedibus  perlurbantur ;  ita  sapienlia  con- 
siliumque,  quibus  cor  prudenlis  affluit ,  sincera 
perspicuaque  erunl.  Sed  homo  sapiens ,  etc.  q.  d. 
Vir  autem  ,  postquam  prudentiae  compos  factus 
fuerit,  consilium  ex  corde  suo  hauriet,  id.est 
sibi  magister  erit,  el  suamet  industria  hanc  com- 
parabit.  Accedil  Hugo  :  Comparalur,  inquit,  con- 
silium  viri  profundae  aquae  propter  ablulionem, 

69 


566 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XX. 


propler  irrigaiionem ,  propler  fecundilalem  , 
propler  refrigerationem. 

Secundo,  R.  Salomon,  q.  d.  Doctrina  sapientis 
in  animi  penetralibus  seposiia  esl;  sed  enim  ac- 
cedat  prudens  discipulus  illum,  ex  cujus  prae- 
cordiis  expiscabilur  et  hauriel,  q.  d.  Feminae 
sunt  similes  fontibus  supra  terram  erumpenli- 
bus,  qui  omnem  aquam  quam  recipiunt  proti- 
nus  effundunt;  sicenim  femhwe  quidquid  sciunt, 
effutiunt.  Al  viri  cordati  et  cauli  simites  sunt 
puleis  profundis,  qui  doctrinam  suamcelant, 
ideoque  mentem  insiar  putei,  nova  semper  per 
mediialionem  et  sludium  assiduum  affluente 
aqua  doctrinae  ,  eadem  augent  et  adimplent; 
quocirca  vir  sapiens  assidue  ex  eis  liauriet  et 
discet ,  ut  et  ipse  menlem  suam  profundum 
doclrinae  puleum  efficiat. 

Tertio  ,  noster  Salazar  censet  esse  hypalla- 
gen,  quare  sic  esse  verba  ordinanda;  docirina 
in  corde  viri  erudili  est  profunda  inslar  pulei , 
quare  qui  illam  exhauriet,  utique  evadet  eritque 
homo  sapiens  ;  sicut  enim  putei  ab  imo  scalu- 
rienles,  quo  plures  ab  his  aquas  exlrahunt,  eo 
amplius  redundant:  nam  aquae  ad  locum  nuper 
exhauslum  sponle  decurrunt.  Sic  etiam  accidit 
docloribus ;  nam  quo  plures  ab  his  doctrinam 
et  sapientiam  profundam  hauriunt,  eo  majoret 
proftuidior  in  ipsis  sapientia  aflluit.  Deinde  au- 
ditores  sapicntiae  siudiosi  admonentur  non  esse 
obvium  ac  facile  doclrinam  parere,  sed  aquae 
adinstar  profundissimee  magno  labore  exhauri- 
ri :  Homo  exhaariens  iiiud  sapiens  erit ,  optimi 
audiloris  praecipua  officia  complectilur ;  silen- 
liuni  scilicet,  ne  effundat  audila;  animi  demis- 
sionem  et  docilitalem,  ut  disciplinae  sese  adap- 
tet  ;  perseveranliam  ,  ut  ad  profundissima  sa- 
pientiae  dogmata  pertingat ,  conalum  ac  robur, 
ne  kmguescat  ;  et  haee  omnia  ad  sapienliam 
comparandam  necessaria  esse  ostendit. 

Quarlo  proprie  et  genuine,  per  consilium  ac- 
cipias  arcanas  viri  cordati  cautique  cogitalio- 
nes ,  consilia,  intentiones,  machinationes;  hae 
enim  profunda;  sunt;  sed  tamen  a  viro  sapienle 
erui  et  educi  possunt,  juxta  illud  :  Pravum  est 
cor  omnium  et  inscrutabile,  quis  cognoscet  illud? 
Jerem.  17.  9.  Unde  Lyran.  per  consilium  accipil 
secretum.  Ila  Vatabl.  qui  vertit :  Veiut  aquapro- 
funda  est  consilium  in  corde  viri;  at  vir  inteiii- 
gens  eliciet  illud;  sicque  explicat,  q.  d.  Difficile 
est  ex  mente  hominis  exlrahere  consilium.  Et 
R.  Levi  :  Consilium,  ait,  in  corde  viri  latens  non 
ila  facile  exploratur,  sed  lantum  post  singula- 
rem  indaginem,  cum  sit  velut  aqua  profunda, 
cui  quae  subsunt  diflicile  pertingi  possunt;ve- 
rum  prudens  sedula  investigalione,  ac  diligenli 
sludio  consilium  ex  illius  animo  hauriet.  Et  Auc- 
lor  Catenae  (iraecor.  cum  Sepl.  sic  vertit  el  ex- 
plicat  :  Etsi  consiiium  in  corde  caiidi  viri  abdilum 
est  inslar  aqu&  profundx  ,  attamen  vir  prudens 
exhauriet  iiiud ,  q.  d.  Etsi  hominis  versipellis  con- 
silium  instar  gurgitis  vei  pulei  cujusdam  sit  altum, 
nihilominusvir  prudens  exhauriet ,  et  inmanifes- 
tam  lucem  proferet  illud.  Et  Jansenius  haec  inlel- 
ligit  de  cogitntionibus  et  consiliis  ,  quibus  quid 
agere  sapiens  aliquis  decrevit.  Hujusmodi  enim 
consilia  etanimi  decrela  is  qui  vere  virilem  ha- 
bet  animum,  non  inslar  feminarum  cuivis  facile 
prodit,  sed  abscondila  servat  in  penetralibus 
cordis  sui ,  veluti  aquam  profundam,  ita  ut  non 
facile  quiviseam  expiscari  et  intelligere  possit. 
Altamen  vir  prudens,  et  intelligentia  mulla  pra> 


ditus ,  ex  profundo  cordis  alieni  eruere  novit ,  et 
Yeluli  profundam  aquam  exhaurire,  latens  in 
corde  consilium  ;  uti  enim  novit  variis  rationi- 
bus,  ut  penelrel  qnod  erat  occullum  consilium 
in  corde  viri.  Adhibet  enim  mullas  circumlocu- 
tiones  et  sermones  a  re  remotas ,  aperit  qua> 
dam  sua.,aliaque  pleraque  facit ,  quibus  quod 
occuhum  eral  percipiat.  • 

Significat  ergo  hacc  gnome  viros  cordalos  esse 
profundos  et  secretos  ,  eosdemque  per  sapien- 
liam  et  solerliam  varias  adinvenire  praxes  et 
modos  expiscandi  aliorum  consilia  et  secreta. 
Quocirca  a  pari  haec  accipias  de  consiliis  qui- 
buslibet,  quibus  plenum  est  cor  sapientis,  qui- 
busque  ipse  alios  erudit,  consulit,  instruit,  sive 
in  rebus  civilibus,  sive  ceconomicis,  sive  spiri- 
tualibus :  haec  enim,  quia  profunda  sunt,  difli- 
cile  capiuntur;  sed  tamen  vir  prudcns  assidue 
ea  hauriens  ,  audiens  et  meditans,  tandem  per- 
cipiel  ea.  Sic  Paulus  loquebatur  sapientiam  in 
mysterio,  1.  Corinth.  2.  Sic  Christus  profundam 
sapienliam  docebat  per  parabolas  ,  quas  aegre 
auditorescapiebant;Aposlolitamen,secretoeum 
interrogantes,  earum  sensum  et  mentem  Chris- 
tointerpretantediscebant.  Cseierienim,  utmun- 
dani  et  animales ,  non  capiebant  sublimia  el  pro- 
funda  consilia  Chrisli ;  eis  enim  paradoxa  vide- 
bantur  ;  qualia  sunt  :  Qui  vult  venire  post  me , 
tollat  crucem  suam  ,  et  sequatur  me.  Qui  odit  ani- 
mam  suam  in  hoc  mundo ,  in  vitam  aternam  cus- 
todit  eam.  Si  vis  exaltari ,  humitia  te.  Morere,  ut 
vivas.  Esto  pauper  spiritu,  ut  sisdives  in  ccelo.  Si 
vis  esse  bealus ,  patere  persecutionem  pro  Christo. 
At  sapienles,  pula  veri  Chrisliani,  spirituales 
et  religiosi  haee  capiunt,  etpraclicando  exhau- 
riunt. 

Sepluag.  pro  exhauriet  vertunt  eSavrO.vjirst ,  jd 
est  exantiabit ;  qua  voce  significalur  ad  haurien- 
dum  eteruendum  consilia  viri  cordati  profunda, 
opus  esse  non  solum  fune  et  silula,  sed  et  ant- 
lia  ,  imo  macbina  tubica  (  aqua  enim  in  sui  pro- 
fundoadeo  arcla  est,  ut  situlam  non  admiltat , 
sed  tubum  duntaxat,  vel  canalem  ) ;  sicul  enim 
per  illam  aquae  profundac  per  tubos  exiguos  su- 
ctu  vel  attraclu  aeris  sursum  elevanturet  addu- 
cuntur;  sic  sagaci  et  solerli  vestigationc  sa- 
pientis  consilium  lalens  in  corde  viri  sursum 
ad  os  atlrahitur  el  elicitur.  E  tubis  enim  aer  in 
iis  lalens  et  arclalus  attractu  anlliae  sursum  cdu- 
cilur,  ideoque  ad  impediendum  vacuum  cogi- 
tur  aqua  e  sui  profundo  ascendere,  ad  implen- 
dum  spatium  intrinsecum  luborum,  quod  de- 
seruit  aer  per  antliam  sursum  atlractus  ,  et  va- 
cuum  reliquit.  Sic  pariter  dum  sapientes  varias 
miscent  quaesliones  et  interrogationes,  varias 
audiunt  responsiones,  e  quibus  inter  se  collalis 
eliciunt  secrelum  lalens  in  corde  respondentis  , 
imo  cogunt  eum  idipsum  fateri  et  prodere,  ne 
vacuus  mente  vel  cerebro  ac  vecors  appareat. 
Sapientes  enim  ex  causis  colligunt  effeclus  ,  ex 
anlecedenlibus  sequenlia,  ex  signis  conjeclant 
de  recujus  sunt  signa;  ex  connexis  divinant  ca 
quae  communiler  conjungi  el  comitari  solent ; 
dato  enim  uno  connexorum,  alierum  necesse 
est  utcomilelur  et  detur.  Denique  ex  locis  et 
argumentis  lopicis  Dialectici  mulla  rimantur, 
inferunt  et  colligunt. 

Inlellige  haec  ut  plurimum  ila  se  habere.  Nam 
subindecontrarium  accidit;  sunt  enim  quidam 
ita  cauti  et  tecti,  ut  facilius  e  pumice  aquam  , 
quam  ex  ore  et  corde  eorum  secretum  elicias. 


COMMENTARIA  1N  PROVEI\BIA  SALOMONIS. 
Quocirca  lalca  in  iiulis  principum  mugni  a>ii-  darc  lemplo  i 
uianlur ;  principea  enim,  qui  ana  conaiJia  vo- 

lunt  eaSC  sccrclissinia  ,  nou  nisi  sccrdi  lcnaci- 

bus  ca  cummuoicanl.  Hinc  legatia  auieboc  pri- 

innin  dani  praTcpiuin ,  Ul  aicana  sni  principia 
celeni,  aliorum  \<t<>  expiacenlur.  in  eecreio 
enim  conaietU  via  el  oervua  rel  cojaflciendte,  nii 
alias  monui.  Igilur  in  anlia  videaa  aublnde  in- 
gena  ceriamen  Inier  legatoa,  dum  alii  aliorum 
aecreta  expiacari ,  alii  vero  ea  aludioae  occuj- 
tare  conanlnr;  at  vincit  (|iii  sapicniia  cl  callidi- 
lale  anleceilit.  Sunl  qui  atl  expiecandum  utaniur 
liac  praxi  :  Invilant  alios  ad  coin  ivinin  ,  laule 
habent,  vino  et  propinationibue  obruunt,  ac 
cuin  exlnlarali  el  incbriati  fuerini  ,  secrela  cx- 
quirunl.  In  rino  cniin  vrritus ,  ct ,  tpiod  lutcl  m 
cordr  sobrii ,  hoc  natat  in  orc  rlrii. 

6.    MlII.TI  IIOMIINES  MISEIUCOIIDES  VOCAXTUIl,  VI- 

rum  autim  iidii.em  ouis  invkmet?]  llebraea  ad 
verbuni  habcnt:  Mullittulo  liominis  voruhit  riruni 
misericordia,  vel  gralia;  sua; ;  rt  virttm  QWCN 
emunim ,  id  csl  vtritulttm ,  vel  fid< tilutum  ,  fir- 
7nitatum  el  constuntitiruni  tptis  invt  niet  ?  Linde 

Primo  Aben  Ezra,  id  est  filius  Ezr.T,  sic 
verlit :  Multi  hoinines  preedicant  suam  bencfi- 
centiam  ,  ut  Pbariacei ,  qui  facluri  eleemoaynam 
tubam  inflabani,  Maltb.  (>.  '2.  Verum  quisinve- 
niet  virnm  fidelcni,  qui  bcneficia  conferat ,  nec 
eadeni  praedicelP  vel  quis  ille  csl  qui  de  se 
vera  loquatur  ? 

Secundo,  Pagninus  vertit:  Magni  hominis  pro3- 
dicabit  unusquisque  miscricordiam  ,  et  virmn  vc- 
racem  qttis  inveniet  ?  Scriplum  est  enim  :  Omnis 
homo  mendax ,  Psal.  115.  11,  q.  d.  Mulli  inve- 
niunlur  misericordes,  al  pauci  veraCes;  Aut, 
q.  d.  Mulli  ore  prasdicant,  et  in  ccelum  eveiiunt 
benefactorum  suorum  beneflcentiam  :  at  qui 
operc  fidelea  sint ,  id  est  beneficia  beneficiis 
rependant  et  compensent,  perrari  sunl.  Ita 
R.  Levi. 

Tertio,  idem  R.  Levi  explicat,  q.  d.Multi  sunl 
qui  semel  iierumve  misericordiam  exercent : 
al  qui  in  ea  fideles,  id  esl  constanles  et  perpe- 
lui  sint,  perrari  sunt. 

Quarto,  Cajetanus  verlit :  Mttlli  vocanlur  viri 
gratia ,  sed  virum  fidelem  quis  inveniet?  q.  d. 
Multi  sunl  qui  gratuila  beneficia  libenter  accep- 
lant,  el  gratias  agunl  ;  at  qui  fideliler  res 
alienas  suae  fidei  commissas  curent,  perpauci 
sunt  ,  q.  d.  Magnificum  est  graliam  aliis  prre- 
slare,  sed  sua  alteri  administranda  commiltere 
inlulum  et  periculosum  est :  pauci  enim  fideles 
inveniuntur ;  omnes  enim  quas  sua  sunt  , 
quaerunt. 

Quinto,  -Vatablus  vertit  :  Mulli  invocant  virum 
in  quem  contulerunl  beueficia;  virum  aulem  ftde- 
lem  quis  inveniet?  q.  d.  Quolus  quisqtie  estqui, 
Jicet  a  bencfactore  suo  rogatus  et  invocalus, 
invenilur  memor  beneficii  accepti,  gralus  et 
qui  rependat?  Alii  vertunt  :  Mulii  volunt  dici 
benefici,  sed  lide  non  prrcslant  quod  dicuntur, 
parum  suo  nomini  respondentes. 

Sexlo,  noster  Salazar,  q.  d.  Mulli  sunt  qui 
misericordiler  sua  aliis  elargiunlur  :  et  pauci 
qui  sint  fideles,  id  est  justi ,  utaliena  non  inva- 
dant,  aut  invasa  restituant,  q.  d.  Facilius  est 
exercere  misericordiam  ,  quam  servare  jusli- 
tiam  ;  facilius  est  sua  impertiri,  quam  aliena 
restituere,  vel  non  appetere.  Sic  enimvidemus 
roultos  ex  rapto  facere  eleemosynas ,   imo  ea 


Gap.  x\.  r./.7 

;il   nollc   ca   (Inm ini>   suis   rCBli 

luere  .  ne  \  ideanlur  raplorei  ct  injusU, 

Septimo,  Beda ,  R.  Salomon,  Janaen.  ei  alii 
cxpllcant,  (|.  d.  Muiii  vocantur  misericordea  , 
at  pauci  iu  miaericordia  aunt  fidclea.  Hulli 
liabenl  nomen  miaericordium  :  at  paucl  fldem  . 
id  csl  rcni  cl  \  ciiiaicin  ;  quia  scilicel  in  6lO€ 
mosyna  (picerimt  oatentationem ,  lucrum  aul 
aliud  inleresse  :  tindc  cain   laciuiil    liclc  ,    non 

fideliler,  Id  eat  vcre  et  aincere  propier  Deum  ; 

iil  sil  anlilbesis  inlcr  vocarl  niisciiconlcm,  cl 
ceae  fidelem,  q.  d.  Mulli  vocanlur  misepicordes 
et  fidelea  :  at  pauci  relpaa  aunt. 

OclavO  ainple  et  ad;equalc,  Scriplura  solcl 
jungere  miaericordiam  et  fldelilaiem ,  aive  \  erl- 
tatcm  ct  juslitiam  ,  ac  per  miaericordiam  intel- 
ligit  opus  virtulia  liberale  et  indebilum,   per 

fidclitaioin  vcro  neccssarium  cl  dcbilum  ,  quod 
muitiplex  est ,   sicut   multiplices   auni  legea 
a?que  ac  ofiicia,   ad  t|iise  quiaque  se  obiigavit. 
Dicit  ergo  Salomon  :  Focile  cst  csse  miscricor- 
dcin  ;  quia  (|ui  per  vices  ad  iibilum  exercet 
misericordiam  ,  vocatur  misericors,  et  ut  talis 
;ib  omnibua  laudalur  :  at  virum  qui  per  omnia 
sil  fidelis,  id  est  sincere ,  integre  et  fldeliler 
exsequatur  omnia  ad  quae  legibus  tenelur,  item 
omnia  ad  quae  ex  ollicio  obligalur,   invenire 
esl  difiicilo.  Multi  enim  dant  eleemosynas,  aed 
interim  rapinnt,  fallunt,  fraudant  alios  :  mulii 
ergo  sunt  misericordes ,  al  rari  fideles.  Fideiis 
enim  omni  lcmporo  debel  esse  fidelis  ,  atque 
ad  plurima  ex  fide  praeslanda  obligatur,   qtue 
omnia    fideliier    prsestarc    est   difficile.    Dnde 
Lyran.  el  Dionys.  b.xc  applicanl  fidelitali  cor- 
rectionis  viliorum  ,  q.   d.  Multi  Itomincs  miseri- 
cordes  vocantur ,  qui  lamen  non  sunl  secundttm 
verilalem,  sed  magis  pusiltanimes ,  impuniia 
vitia  relinquenles ,  itleo  subditur  :  Virum  autem 
fidelem  in  correctione  viliorum  ,  secundum  offi- 
cium  sibi  imposilum,  quis  inveniet?  q.  d.   Raro 
invenitur.  Propler  quod  dicittir  Luc.  18:  Filius 
liominis  vcniens ,  putas  invenict  fidcm  in  lerra, 
id  est  fitlelitatem  ,  puia  fidelem  bominem,  qui 
poslposilo  bumano  limore  et  favore  justitiam 
faciat  ?    Hucnsque  Lyranus.   Unde  S.    August. 
Serm.    13.   de  Sanctis  ex   nuper  invenlis  :   An 
non ,  inquit,  sunt  in  le  viscera  pielatis  Christia- 
nm ,  ut  plangas  corpus  a  quo  recessil  anima,  et 
non  plangas  animam  a  qua  recessit  Deus?  q.   d. 
Rarus   vir  ila  fidelis,   amicum  suum  non  pal- 
pans,  nccveritaiem  rclinquens. 

Opponitur  enim  bic  nDFI  WH  is  chasdo,  id 
cst  vir  misericordiee  suce  ,  id  esl  suis  operibus 
pietalis,quae  ipsi  sua  devotio  suggerit,  addictus, 
CJTX  jL^N  is  cmttnim,  id  est  viro  veritalum, 
fidelitalum  ,  firmitalum,  conslantiarum ,  q.  d. 
Qui  non  semel ,  sed  ubique  et  semper  fidelis 
est,  sui  similis  et  conslans  instar  S.  Constanlii 
el  Constanlini. 

Is  emunim  ergo  esl ,  qui  sua  commoda  posl- 
babet  fidi^i;  qui  sua  munia  inlegra  cum  fide 
obit,  qui  in  tentalione  ab  officio  se  dimovcri 
non  patilur,  quinec  minis,  nec  promissis,  nec 
donis  ab  acquo  et  juslo  abduci  se  sinit,  qui 
usqtie  ad  mortem  et  martyrium  iniquitati  re- 
sistit ;  qui  quos  ex  officio  corrigere  dcbet ,  cor- 
rigit,  etnemini  licet  polenti  parcit.  Virum  ergo 
misericordem  facile  est  invenire,  quiaad  mise- 
ricordiam  invitat  lum  benignitas  naluree ,  tum 
laus  liominum  :  sed  virum  fidelem ,  qui  in 
quavis  adversitale  Deo  et  hominibus  maneal 


bhS  COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XX. 

fidus,  qui  sibi  in  quavis  virlute  ubique  constet, 
qui  impiis  animose  resistat ,  qui  viiani  pro  fide 
prodigat,  qui  caeteris  a  fide  deficientibus  solus 
in  fide  perslet  instar  Tobiae,  cap.  1.  5,  quis  inve- 


niei  ?    Utique    bic    rarus    esl  et   difficilis    m- 
ventu. 

llara  avis  in  terris  ,  nigroque  simillima  cygno. 

/5  emunhn  fuit    Abrabam  ,    qui    Deo    fidelis 
exslitit  usque  ad  immolalionem  filii  sui  Isaac. 
/5  emunim  fuil  Joseph,  qui  bero  suo  fidelem  se 
praebuit  usque  ad  calumniam  et  carcerem.  Unde 
Malhathias  moriturus,  Judam  caeterosque  filios 
suos  Macbabaeos  exhorlans  ad  fulelitatem  prae- 
standam  Deo  in  persecutione  Anliochi :  Nunc, 
•iit ,  confortata  est  sttperbia  etcasligatio  ,  ci  tem- 
pus  eversionis  ,  et  ira  indignationis ;  nunc  ergo  , 
6  filii ,  amulalores  estote  legis ,  et  date  animas 
veslras  pro  testamenlo  palrumvestrorum,  et  me- 
menlote  operum  patram,  quoz  fecerunt  in  gene- 
rationibus  suis;  et  accipietis   gloriam  magnam , 
el  nomen  ceternam.  Abraham  nonne  in  tenlafione 
tnventus  est  fidelis,  et  reputatum  est  ei  adjusti- 
tiam?  Joseph  in  tempore  angustice  sucb  custodivit 
mandatum ,  et  factus  est  dominus /Egypli.  Phinees 
pater  noster,  zelando  zelum  Dei,  accepit  testamen- 
tum  sacerdolii  mlerni.  Jesus,  dum  implevit  verbum, 
factusest  dux  in  Israel.  Et  Juditb,  c.  8.  22,  ex- 
iiorlans  suos  ad  constantiam  rri  obsidione  IIo- 
lofernis  :  Memores ,  ait,  esse  debent ,   quomodo 
pater  nosler  Abraham  tentalus  est ,  et  per  multas 
tribulationes  probatus  ,    Dei  amicus  ejfectus  est. 
Sic  Isaac ,  sic  Jacdb ,  sic  Moyses ,   et  omnes  qui 
placuerunt  Deo,  per  multas  tribulaliones  transie- 
rant  fideles.  Illi  autem  qui  tribulationes  non  sus- 
ccperunt  cum  limore   Domini ,  et  impatientiam 
suam  et  inlproperium  murmurationis  sua?  contra 
Deum  protulerunt ,  exlerminati  sunt  ab  exlermi- 
nalore ,  et  a  serpcntibus  perierunt.  Sic  Mosen  a 
lide  laudat  Deus  Num.  12.  7:  Atnon  talis ,  ait , 
servus  meus  Moyses,  qui  in  omni  domo  mea  fide- 
lissimus  est.   Unde   et   prsemium   subdit  :    Ore 
enim   ad  os   loquor  ei  ;  et  palam  ,    et  non  per 
(Cnigmata  et  figuras  Dominum  videt.  Et  Aposlo- 
los  a  fide  commendat  etpraemiat  Christus  :'  Vos, 
ait,  estis  qui  permansislis  mecum  in  tentalionibus 
meis ,  et  ( idcirco)  ego  dispono  vobis  sicut  dispo- 
suit  mihi  Pater  meusregnum,  ut  edatis  etbibatis 
super  mensam  meam  in  regno  meo  ,  Lucee  22.  28. 
Porro  Sept.  hebr.  XI  rab ,  id  est  multus  vel 
rnultiludo,    vertentes  magnus  vel  magnitudo , 
sic    transferunt :  Magnum  homo ,  et  preliosum 
vir  misericors ;  hominem  autem  fidelem  opus  est 
invenire.  Citat  hanc  Salomonis  gnomen  S.  Cbrys. 
hom.  h.  in  ep.  ad  Pilipp.  sub  finem.  Verba  ejus 
quae  a  nonnullis  male  cilanlur  sic  praecise  ha- 
bent :  Magnum  quid  est  homo  ,  propter  quid?  et 
preliosum  ,  ait ,   vir  misericors.  Istud  enim  est 
homo  misericors  :  imo  misereri  est  Deum   esse. 
Vides  quanta  sit  misericordia?  Dei  potentia?  illa 
omnia    fecit  ,    illa    mundum    operala   est ,   illa 
Angelos   fecit    propler  solam    bonitalem.  Prop- 
lcrea    et     gehennam    minatus    est ,   ut    regnum 
consequamur  :    regnum    vero    consequamur  per 
misericordiam.  Quanam  ralione,  cum  sotus  esset , 
tot  ac  tanta  fecit  ?  an  non  propter  bonitatem  ?  an 
non  propler  benignilalem? 

Nota  quod  ait :  Iino  misereri  cst  Deum  esse , 
q.  (I.  Deo  el  diviniiati  propria  dos  est  se  com- 
lminicare,  benefacere,  et  misjereri  miserorum, 
adeo  ui  hsec  ejus  vidcatur  propria  csse  indoles 


etnatura,  utque  Deus  videaiur  esse  Deus  per 
beneficentiam  et  misericordiam.  Quare  qui  ean? 
imitanlur  divini  fiunt  ,  et  quasi  dii  quidam 
terreslres,  juxla  illud  S.  Greg.  Nazianz.  de  Cura 
pauper.  Esto  calamiloso  Deus.- 

Porro  Auctor  Calen.-e  Graec.  ex  Sept.  sic  legit 

el  explicat :  Res  magna  homo ,  quippe  qui  secun- 

ditm  Dei  imaginem  et  similitudinem  condilus  sit. 

Porro  autem  si  homo  misericordiam    secundum 

usum,  reliquasque  virtules  complexus  fueril ,  ex 

magno  pretiosus   evadit.   Interim   quempiam   ex 

hominum   numero  invenire ,  qui  ob  Dei  honorem 

el  ex  fide  officium  faciat,  perrarum,  magn&que 

difficultatis  res  est  :  siquidem  to  opus   est    idem 

est  hoc  loco ,  qttod  arduum  vel  difficile  est  talem 

aliquem  invenire.  Et  S.   Ambr.  in  Ps.  118.  Octo- 

nario  18  :  Magnum  sane  munus ,  si  se  ipse  cognos- 

cal ,  et  quasdam  forma  juslitios,  mundo  magis 

quam  sibi  nasci.   Unde  Salomon  ail  :  Grande  homo 

et  pretiosum  vir  misericors;  virum  aulem  fidelem 

opus  est  invenire.  Et  vere  magnus  est  qui  divini 

operis  interpres  est,  et  imilalor  Dei.  Homo   est 

enim  qui  potttit  dicere  :  Imitatores  mei  estote  , 

sicut  et  ego  Chrisli.   Terram  excolit ,  mari  lan- 

quam  possessione  ulitur ,  cceli  ornamenta  gran- 

dis  miratttr  asserlor.   Evanuerat  rerum  natura  ; 

nisi  qui  ea  uteretur  divina  providenlia  esset  ad- 

jcclus.  Denique  poslquam  fecit  Deus  co:lttm  et  ler- 

ram  etmaria  ;  posteaquam  omnia  reptilia,  vola- 

tilia,  animanlia  prolidit,   hominem  fecit,  quem 

animantibus    viventibus  anteferret.  De  quo  non 

immerito  ccelestis  sententia  resullavit  :  Faciamtts 

hominem  ad  imaginem  et  simililudinem  nostram. 

Idem  S.   Ambr.  conc.  3.   in  funere  Theodosii 

Imp.  t.  5.  hanc   sentenliam  adaptat  Theodosio, 

ejusque  misericordiam  el  fidem  celebrat. 

Denique  D.  Hilarius  in  Ps.  118.  liltera  iod : 
Grande ,  ait,  homo,  et  pretiosum  vir  misericors  ; 
virum  vero  fidelem  opus  est  invenire.  Quid  enim 
tam  difficile  est ,  quidve  tam  ardui  operis  est  , 
quam  invenire  eum  qui  meminerit  secunditm  ima- 
ginem  et  similitudinem  Dei  se  esse  factttm,  divi- 
norum  eloquiorumstudio  intentus ,  rationem  ani- 
mce  sua?  corporisque  cognoveril  ,  et  originem 
utriusque  generis  naturamqtte  perceperit  ,  ad 
quem  denique  finem  hac  institutio  sua  ortusque 
contendat?  Alqueob  id  magnum  qttiddam  est  ho- 
mo.  Hoc  enim  nomen  ,  ubi  rerum  superius  com- 
memoratarum  cognitione  neglecla  in  vitia  deci- 
derit ,  amittit  ,  indignus  scilicet  jam  judicatus 
homo  nuncupari.  Et  cum  secundum  imaginem  et 
simiittudinem  Dei  factus  sit,  secundiim  exprobra- 
tiones  Propheticas  et  Evangelicas ,  attt  serpens  , 
aut  progenies  viperarum  ;  aul  equus ,  aut  mulus  , 
aut  vulpes  ei  nomen  est ,  et  proprielas  ei  nominis 
sui ,  ubi  de  innocentia  exciderit ,  auferetur. 

Igilur  magnum  quid  est  bomo  misericors,  sed 
necessarium  homo  fidelis  ;  ubique  enim  opus 
est  fidelitaie  et  fidelibus  officialibus  ac  minis- 
tris  ,  quibus  nos  et  nostra  credamus  ,  praeser- 
tim  res  conscienliae  et  salutis.  Talis  fuit  S.  Pau- 
lus,  qui  proinde  1.  Tim.  1.  12  :  Gratias ,  ait,  ago 
ei  qui  me  confortavit  in  Christo  Jesu  Domino 
nostro ,  quia  fulelem  me  exislimavit ,  ponens  in 
ministerio.  Tales  ministros  puta  Sacerdoles  H 
Episcopos  quoesivit ,  et  in  Ecclesia  quaerendos 
docuit  Cbristus,  Malth.  2^.  fr5  :  Qttis  putas ,  ait, 
est  fidelis  servus  et  prudens  ,  qucm  constitttit  do- 
minus  suus  super  familiam  suam ,  ut  det  itlis  ci- 
bum  in  tempore?  Beatus  ille  servtts  qunn,cum  ve- 
nerit  dominus  e.jus,  invenerit  sic  facienlem.  Amen 


f.OMMLNTAIWA  IN  PIIOVKHMA  SAI.OMONIS.  Cap.  XX.. 


649 


dico  vobis  quoniam  auper  omnia  bona  sud  consll- 
tutteum,  El  CbrUlus scribena  BpUcopo SmyrntB 

Apocal.   "-.   10  :   BstO  /itttlis,  iuquil,  ustjiir  titt  mor- 

ttm ,  et  dabo  tibi  eoronam  vita?.  i  i  \.  12  :  Antipas, 

mttts  fithlts,  tjitt  OCCitUS  rsl  tiputl 
~,i.  (  lirisliis  ipsc   voc;iliir   ttstis  /i- 


inquil  ,    ttstts 
rns.  Bl  Cap.  1. 

ttttis.  Bl  cap.  I'.'.  11  :  Ecce,  aii,  equus  ttllms ,  ct 
tftii  sttlthttt  stipt  >■  t  ttin  ,  itntilntiiir  Fidetis  et  Ve- 
rus ,  et  ctnu  jnstititi  jttttit  tit ,  ct  pugnat.  Fidelia 
Deo  et  Bccleshx  fuit  Archidiaconus  s.  Lauren- 
iius,  qui  ad  ignem  assatus :  i/im//<n//</,  inquit, 
it:  Driim  noii  negavi,  et  <«/  ignem  appiicalus  te 
Ckristum  confessus  sum.  Probasti  cor  meum,  et  vi~ 
situsti  noclc ;  igne  mc  c.niminasli  (acri  utiquc  exa- 
mincj,  ct  non  est  inci  ntti  in  mc  iniquitas, 

7.  JUSTUS,  QUl  AMHILATINSIMPI.ICITATK  SUA,  IIEA- 

tos  post  sk  filios  dkbeunQuet.  ]  Pro  in  simplici- 
ttttc ,  bebr.  est  MOna  betummo,  id  est in  integri- 
tatc  sna;  Pagninus  ,  iii  perfectione  sua,  Sic  Job, 
cap.  1.  v.  1.  et  passim  alibi,  juslus  et  sauclus 
vocatur  simplex,  id  esl  inleger  viia?  scelerisque 
puius.  Arctius  ergo  Lyrao.  in simplicitate ,  hoc 
est,  iuquil,  sinc  fatsilalis  ptica.  Plenius  dixisscl: 
sine  iniquiiatis  vel  peccati  plica.  QuareexHe- 
brrcosic  ad  verbuni  verlil  Vatablus :  Ambulantis 
in  probitate  suajusti  fclices  sunt  filii  post  ipsum ; 
Cliald.  Qui  ambulat  in  simplicitate  suajustus  est , 
cl  bcati  fdii  ejus  posl  cum  ;  Sepluag.  Qui  conver- 
satur  sinc  vitttpcratione  ,  id  est,  inculpatc  injus- 
titia  ,  bealos  litios  suos  derelinquet ,  boc  esl,  in- 
quit  Auctor  Catenae  Craecor.  Qui  justiliam  coiam 
Deo  et  liominibus  exercet ,  et  seipsum  ci  alios  quo- 
tjuequi  ipsum  autUunt ,  salvat.  R.  Levi  ;  Probus, 
inquit,  integritatis  aequitaiisque  semitam  capes- 
sens  ,  non  ipse  soluni  a  calamitatihus  servatur, 
sed  etiam  ejus  soboles  divinie  prbvidenti«c  maxi- 
ine  cordi  est  ob  parentis  merila;  quin  eadem  , 
cum  a  parcnte  suo  boneste  informata  fuerit  ad 
cultum  divinum,   id  sibi  demeretur,  ut  pecu^ 
liarem  providenliain  Dei  propitiam  experiatur. " 
Mota  to  ambulat,  id  cst  conlinue  progredilur 
et  |)roficit.  Unde  S.  Dcrnard.  serm.  4(J.  in  Cant. 
Ambutare,  inquit,  proficere  est.  Ambulabat  Apos- 
totus  qui  dicebat  Plutip.  3  :  iSon  arbilror  me  com- 
prelundisse;  et  addit:  Ununi  autem  qu@  retro  sunt 
obliviscens ,  ad  ca  quai  antc  suntme  extendo  ,  elc. 
Krgo  non  ambutanttm ,  scd  scdenteni  a  mortis  te- 
ncbris  comprehcndi  pericuium  est.  Et  quis  sedens  , 
nisi  qui  non  curat  proficere?  Pro  beatos  bebr.  est 
"wN  asre ,  id  est,  beatitudines  (itiis  ejus  post  ip- 
stim.  q.  d.  Non  una,   sed  multiplex,  imo  omni- 
moda  bealiludo  dabilur  Gliis  justi. 

Prima  est  ipsa  justitia.  Justusenim  ambulans 
iu  simplicitale,  id  esljustiiia  et  probitate,  in  ea- 
ilem  cducal  lilios  eosquc  facit  sibi  similes,  sim- 
plices ,  id  est,  justos  et  probos.  Ad  boc  enim 
obligat  eum  simplicitas,  id  est  justitia  et  offi- 
cium  parentis  :  hujus  enim  est  in  probitale  vi- 
vere,  in  eaque  filios  educare.  Ilicest  fons  caele- 
rarum  bealiludinum  :  quia  enim  justus  ad  justi- 
liam  efformat  suos  lilios,  hinc  Deus  tam  illi 
quam  ipsis  henedicit,  omnique  bonocumulat  et 
bcat.  Hoc  enim  promisit  Kxodi  20.  v.  5.  dicens  : 
Ego  sum  Dominus  Deus  tuus ,  fortis ,  zelotes,  visi- 
ftins  (id  est  puniens)  iniquitatem  patrum  in  filios, 
in  tertiam  et  quartam  generalionem  eorum  qui 
oderunt  me ;  et  faciens  misericordiam  in  miilia  his 
tjtii  diligunt  me,  et  custodiunt  proscepta  mea. 

Ralio  physica  est,  quod  filii  sint  porlio  el  quasi 
mcinbra  pamitum.  Quare  dum  pater  bene  vel 
malc  agil,  punilur  vel  pr.emiatur  non  tanium  in 


ie,  sctl  el  in  liliis,  lampiam  Ifl  sul  parlibus  el 

membris.  Sic  Adam  peccant,  tam  culpam  ojuam 

ptcnain   li  auscripsil  in  onincs  poslcros,  Ulpote 

sui  partcs  ct  propagines.  Btbica  wi ,  ni  hoc  fr<:- 

ntiin  Dciis  darcl  parcnlibus  ,  quO  OOfl  .i  peCCBlO 

cohiberet,  el  In  offlcio  sulque  cultu  continerel , 
acilicet  ininanilo  se  coi  uin  malefada  punilurum 
tiiain  in  liliis,  et  proniiilcmlo  sc  benofaola  60- 
rtim  piaemialuriim  in  posicris.  Ilagna  eniui  '  -i 
in  parenlibus  cura  et  solliciludo  Qliorum,  ac 
propler  ct>s  beandos multa  agunt, qq«  non  age- 

rcnl  pro  scipsis. 

Secunda  ergo  beatitudo,  qua  Deus  boai  lilloi 

jiisloruin  ,  cst  hoininiiin  favor  el  bcncdiciio. 
Oinncs  enim  proliis  proboium  parcninin  liliis 
appiaudunt  oi  benedicunt,  ut  contigitTobiaeju- 
niori,cui  Raguel  soccr  ail  :  litnediclio  sil  tibi,  /ili, 
qtiiu  boni  ct  optimi  viri  filius  cs ,  Tobiae  7.  7.  Ita 
Aben  K/.ra  :  Qui  inlegrilalis,  iiupiii,  scmit.t:  in- 
sistit,  juslus  vocabilur,  et  bcalos  posl  se  lilios 
relinquet.  lli  enim  propter  parentum  inLegriia- 
icm  a  casleria  honore  afflcienlur,  ita  ut  etiam 
beali  proedicentur.  Beatitatem ergo  exparenium 
sequitate  assequimur.  Sic  et  Lyranus. 

Terlia  est  abnndantia  rerum  hujus  vitae  , 
prosperilas,  potentia,  gloria.  H.ec  enim  Judaeis 
proniiserat  Dcus,  si  juste  vivcrent,  se  daturum 
lain  ipsis  quam  liliis  eorum ,  juxta  illud  psalm. 
111  :  Dealus  vir  qui  limcl  Dominum,  in  mandatis 
ejus  volet  nimis.  Potens  in  terra  erit  semen  ejus 
(Cbald.  fortes  in  lege  erunl  filii  ejus) ,  generatio 
i  ectorum  benedicelur.  Gloria  et  divitia;  in  domo 
ejus. 

Quarta  et  summa  bcatitudo  promissa  justis 
juslorum  filiis  est  gloria  el  felicilas  sempiterna: 
hacc  enim  certo  et  scmper  eis  oblingit,  cuin  lein- 
poralis  siepe  denegetur,  atquehaec  maxime  pen- 
del  a  bona  inslitutione  parcntum.  Certum  enim 
signum  divinae  praedeslinationis  filiorum  cst 
bonaeducalioparenlum.sicut  reprobis  esl  mala. 
Llnde  Tobias  moriturus  hoc  ultimum  filio  dedit 
monitum  cap.  h.  23  :  Noli  limere ,  fili  rni;  paupe- 
rem  quidem  vilam  gerimus ,  sed  mutta  bona  habe- 
biiiius,  si  timuerimus  Deum,  et  recesserimus  ab 
omni  peccalo,  et  fecerhnus  bene. 

Citalhanc  gnomenS.  Cyprian.  tract.  de  Opere 
et  Iileemosyna  ,  de  eaque  illam  cxplicat,  q.  d. 
Patcr  qui  juslitiam,  id  est  elcemosynam  facit, 
filios  divites  et  beatos  cfiicit.  Simplicitas  enim 
vocatur  simplex  et  candida  liberalilas  eleemo- 
synarii.  Unde  Apost.  ait  2.  Corinlh.  9.  11  :  Ut  in 
omnibus  locuplelati  abundetis  in  omnem-  simplici- 
tatem,  id  est  eleemosynam.  Sed  audi  S.  Cyprian. 
Si  ergo  vere  fttios  tuos  ditigis,  si  eis  exhibes  plenam 
et  paternam  dulcedinem  charitalis,  operari  magis 
dcbes,  ut  fdios  tuos  Deo  justa  operatione  commen- 
des.  Nec  euin  liberis  tuis  cogites  patrem ,  qui  et 
lemporarius  et  infirmus  est ;  sed  illum  pares ,  qui 
aternus  et  /irmus  fdiorum  spiritualium  paler  est. 
Itli  assigna  facullates  tuas,quas  htzrcdibus  seiTas; 
ille  sil  liberis  tuis  tutor ,  ille  curator ,  ille  contra 
omnes  injurias  seculares  divina  majestate  /rro- 
tector.  Patrimonium  Deo  credilum  nec  respublica 
cripit,  nec  fiscus  invadit ,  nec  calumnia  aliqua  fo- 
rensis  evertit.  In  luto  hmreditas  ponilur ,  qum  Deo 
custode  servatur.  Probat  deinde  idipsum  ex 
Script.  dicens  :  IIoc  est  caris  pignoribus  in  pos- 
lerum  providere;  hoc  est  fulurishtxredibus  paterna 
pielate  consutere ,  secundum  fidem  Scriplura? 
sanctaJ  dicentis  :  Junior  fui,  et  senui ,  el  non  vidi 
justum  derelictum,  necsemenejus egens  pane.  Tota 


550 


COMMENTARIA  1N  PROVEKBIA  SALOMONIS.  Cap.  XX. 


die  miseretur  et  faneral  :  el  semen  ejus  in  bene- 
diclioneest.  Et  ilerum  :  Quiconversatur  sine  vitu- 
peralione  injustitia,  beatos  post  se  filios  relinquit. 
Pr&varicalor  ilaqueet  proditor  pater  es,  nisi  filiis 
tuis  fideliter  consulas ,  nisi  conservandis  eis  reli- 
giosa  et  vera  pietate  prospicias  :  qui  studes  ler- 
reno  magis  quam  ccclesti  palrimonio ,  filios  tuos 
diabolo  magis  commendare  quam  Chrislo ,  bis  de- 
tinquis ,  et  geminum  ac  duptex  crimen  admittis  ; 
et  quod  non  prctparas  fdiis  tuis  Dei  Palris  auxi- 
lium,  et  quod  doces  filios  palrimonium  plus  amare 
quam  Christum. 

Illustre  hac  dere  exemplum  exsUit  apudJoan- 
nem  Moschum  in  Pralo  Spirii.  c.  201.  de  filio 
Constantinopolilano,  cui  pater,  omnia  sua  ex- 
pendens  in  pauperes,  non  aliam  haereditalcm 
quam  Christum  curatorem  reliquit;  qui  proinde 
ei  unicam  viri  nobilis  et  divitis  filiam  uxorem  , 
etcum  ea  lolam  ejus  haereditalem  procuravit. 

8.  Rex,  qui  sedet  in  soi.io  judicii  ,  DISSIPAT 
OMtfE  malum  intuitu  suo.  ]  Valahl.  inluendo  ; 
Chald.  d  facie  sua  omnes  impios;  Septuag.  Cum 
rexjustus  sederil  super  thronum,  non  adversalur 
(id  est  non  ohjicil  se,  Scholiast.  non  subsistil ) 
omne  malum  in  ocutis  ejus;  Auctor  Calenae  Crac- 
cor.  nultum  malum  in  oculis  illius  se  ingerit. 

Sensus  cst,  q.  d.  Rex  qui  ex  alto  celsiludiuis 
suae  ihrono  regiium  suum  circumlustrat,  guher- 
nal,  regit  et  judicat,  solo  hoc  sui  intuitu  omnia 
scelera  et  scelestos  fugat  et  dissipat  :  omnes 
enim  male  sihi  conscii,  verentes  regis  judicium  , 
iram  et  vindictam,  diiTugiunt,  et  sese  ahscon- 
dunt:  quique  scelus  aliquod  machinahantur  vel 
machinaluri  erant,  regis  acrimoniam  metuen- 
tes.menlem  manusque  a  scelere  cohibeni.  Vi- 
dent  enim  regem  non  esse  desidem,  necotiari, 
sed  vigilem  et  acrem  suum  capessere  solium  , 
idest  usurpare  suam  aucloritatem,  officio  regali 
perfungi,  et  slrenue  potestatem  sibi  a  Deo  cre- 
ditam  exercere,  ut  bonis  se  patrem  el  tulorem  ; 
malis  selerribilem  el  vindicem  exhibeat,  illisque 
ampla  praemia,  his  acria  supplicia  irroget.  Do- 
cet  ergo  fraec  gnome  quanlum  valeat  auctorilas 
ae  vigilantia  regum  et  principum,  cinn  suum 
munus  strenue  oheunt;  ac  quanlum  valeant 
eorum  decreta  et  judicia,  quando  cum  eequitate 
et  aucloritale  tractantur,  acforliler  exsecutioni 
mandantur.  Vere  Perses  apud  Aristot.  in  OEco- 
nom.  Ut  ocuto  domini,  inquit,  equus  pinguescit , 
sic  sane  coram  oculis  principis  jus  viget. 

Nola  :Tbqui  sedet  in  soliojudicii,  multa  involvit 
et  complcctilur.  Primo  enim  significat  regein 
dehere  esse  rectum  et  acrem  ,  ul  e  solio  judicii 
justum  judicium  proferat,  ac  pios  praemiet , 
impios  casliget;  secundo,  eum  debere  esse  sa- 
pientem  ,  ut  bonum  a  malo  secernal,  juslos 
ab  injustis  dijudicet;  tertio ,  eum  habere  am- 
plissimam  judicandi  polestatem;  quarto,  debere 
per  se  judicare,  nec  credere  omnia  suis  cousi- 


et  magnam  vila?  partem  invigilare ,  juslitiamque 
ante  omnia  colere,  et  hujusmodi  amicos  sibi  com- 
parare.  Justos  enim  Deus  amat.  Quinquagesimo 
quarlo  deinde  hanc  proposuit  :  Quid  regnum 
conservet?  Ad  quam  ille  :  Cura,  inquit ,  et  medi- 
tatio ,  ne  quid  d  rerum  praposilis  male  agalur 
commitlaturque  in  plebem ,  quemudmodum  facis 
cum  libi  Deus  prxstantem  intelleclum  prcebeat. 

Hac  de  causa  S.  Ludovicus,  inclytus  Franciae 
rex,  singulis  hebdomadis  bis  pro  tribunali  se- 
dehal,  ul  causas  viduarum  et  miserorum  a  se- 
natoribus  neglectas  cognosceret,  el  decideret 
pari  juslitia  ac  clementia.  ldem  moriens  Phi- 
lippo  filio  inter  alia  monita  hoc  reliquit  :  ln 
adminislranda  justilia  esto  severus  et  rectus ,  ul 
facias  qua  leges  deccrnunt ,  nec  ab  iis  dectines  ad 
dexteram  vel  sinistram.  Diligenler  auscutla  que- 
retas  pauperum ,  et  salage  ul  veritatem  intelligas. 
TSon  libi  sufficiat  elegisse  injudices  metiores  regni 
viros,  sed  insuper  iis  invigitaet  invesliga  ,  quara- 
lione  officio  suofungantur.  Rex  enim,  qui  omnia 
sua  consiliariis  vel  officialibus  credil,  iis  solium 
stium  cedit,  ac  scabellum  sibi  diligil,  in  quo 
quasi  puer  vel  pupillus  sedens ,  ah  iis  se  et  reg- 
num  regi  sinit :  quae  res  ipsi  viiuperium,  oflicia- 
libus  invidiam,  toti  reip.  odium  et  indignalionem 
creal. 

Quarto,  significathaec  phrasis  regem,  dum  sic 
sedet  in  solio  judicii  quasi  vicarius  Dei,  ab  eo 
peculiariler  illustrari ,  dirigi,  corroborari  ad 
dissipandum  omne  malum,  juxta  illud  cap.  16. 
10 :  Divinatio  in  tabiis  regis,  injudicio  non  errabit 
os  ejus.  Vide  ibi  dicla. 

lgilur  rex  esl  quasi  sol ,  unde  primus  Persa- 
rum  rcx  diclus  est  Cyrus  ,  id  est  sol  :  hoc  enim 
persice  significal  Cyrus.  Priino  enim  sicut  sol 
oriens,  in  suo  quasi  curru  et  solio  gloriose  re- 
sidens,  fugat  tenehras  ac  feras ,  quiu  el  fures  , 
homicidas,  adultcros  caelerosque  scelestos,  qui 
lucifugae  lenebras  caplant  ad  sua  scelera  celan- 
dum  :  sic  pariter  rex  justus  et  sapiens  suo  in- 
tuilu,  quasi  solari,  dissipat  omnes  peccatorum 
umbras  et  caligines. 

Secundo,  sicut  sol  ohit  et  luslrat  successive 
singulas  terrae  regiones,  ul  eas  illuslret ,  calefa- 
cial,  fecundel;  sic  rex  obeat  subinde  suas  pro- 
vincias  :  sua  enim  praeseniia  multa  scelera  dis- 
sipabit,  mullas  liles  el  ditncultales  componet  , 
subditos  recreabit,  audiet,  solabitur,  ab  iisqne 
grsvainina  nimia  depellet ,  et  beneficia  grandia 
conferet.  Priucipibus  adeanda  sapius  longinqua 
imperii.  Quoties  Divum  Augustum  meminimus  in 
Occidenlem  atque  Orientem  meavisse  comite  Li- 
via?  ait  Tacitus  3.  Annal.  Sane  si  rex  Hispania- 
rum  inilio  lumuhuum  Bclgicorum  in  Belgium  , 
uti  feceral  Carolus  V,  sc  contulisset ,  aut  con- 
ferre  potuisset,  eos  sedasset,  qui  uscpie  nunc 
perduranl,  et  pene  sunt  insanabiles.  Praeclare 
Diologenes  apud  Siobauim  scr.  1x8.  de  regno 


liariis,  praeloribus,  judicibus,  quin  polius  debere      Judicare ,  inquit,  etjus  suum  singulis  distribuere 

proprium  opus  est  regis ,  qui  ceu  deus  quidam  in 
mundo  esl.  Divinius  D.  Thom.  lib.  3.  de  Regim. 
principum,  c.  3,  regem  comparat  angelo  sum- 
mo,  qui  a  Deoilluminaiur,  ut  c;cteros  illuminet. 
Terlio,  sol  Ihronum  suum  quasi  collocat  in 
meridiano  :  ibi  enim  splcndidius  coruscat ,  et 
radios  potentissimos  in  omnes  orbis  partes  fja- 
culalur,  qtiibus  omnia  luce  el  ardore  suo  com- 
plel :  ita  rex  thronum  judicii  sui  collocet  in  me- 
tropoli,  utin  medio  regni  situs  velut  in  cenlro  , 
omncs  regni  sui  provincias  quasi  circuli  sui  pe- 


eis  mvigilare,  eosque  judicare,  an  sinceri  sint , 
an  muncribus  sinant  se  corrumpi,  an  per  gra- 
tiam  et  favorem  jus  dicant,  etc.  Sic  enim  om- 
nes  contineni  in  oflicio,  dissipantque  sua  vigilia 
suoque  intuitu  omne  malum.  Unde  Ptolemaeus 
Philadelphus  sepltiaginta  S.  Scripturne  Inlerpre- 
tibus  ,  uli  refcrt  Aristaeas,  singulis  singulas 
<|uaestiones  politicas  proponens,  hanc  ei,  qui 
ordine  eral  decimus  quintus,  proposuil  :  Quid 
in  regno  potissimum  observandum?  Ad  quam  ille  : 
Conscrvare,  inquit^  se  d  muneribus  incorruptum, 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SAI.OMONIS.  Cap.  XX. 


5.SI 


riphcriam  circum*picial,judicet,  KlQJuiUUaet 
\  irtutii  Bcccndau 

(Juarto,  sicut  sol  orulis  validis  cst  placidus  , 
gratUI  ct  bilaris,  iiilirmis  \cro  apparct  fulmi- 
ncus,  Ingralua  et  noxius  i  sic  vultui  regii  bonis 
estjucundui, malli lenibills, ul  poloejui aspectu 
percetlanlur  ct  fagianl.  Quod  de  Rcge  dicitur, 
intellige  <lc  quovis  Princifto,  Praclato,  Reclore  , 
Pastore,  Episcopo,  Pra-siue,  imo  de  quovia  pn- 
ircfamilias;  liic  cnim  in  sua  domo  el  familia  cst 
(|iiasi  rex. 

Symbolice  Auctor  Galenae  Graecor.  :  Rcx,  in- 
quit,  sedens  in  solio  judicii  esi  Deus,  qui  in  cu- 
i  ia  c(clcsii  residens  Inde  omne  malum  prosnicit, 
corrigit  ct  dissipat.  Rursum  rex  bic  est  Cbria- 
tus,  <] 1 1 1  in  die  judicii  mala  et  rnalos  omnes , 
quantumvis  occulta  cl  occullos,  suo  aspcctu  , 
voce  ct  sententla  auferet  b  lerra,  et  relegabit  in 
tartara.  Ita  Beda,  Salonius  ci  Hugo. 

Mystice  S.  Awgusi.  lih.  de  Correp.  et  gralia 
C.  13.  et  alii  :  Rcx ,  inquiunl,  cst  Christus,  qui 
jam  nd  dexieram  Dei  sedens,  inde  radiis  gralise 
su;c  illuslral  nicnlcs  peccatorum,  ab  iisque  om- 
nia  mala  ct  peccata  abigit,  et  ad  Dci  graiiam 
omncmque  virlulem  traducit,  juxlaillud  psalm. 
UU  :  Sedes  lua,  Detis,  in  sectttum  seculi:  virga  direc- 
tionisvirga  rcgni  tui.  Ubi  S.  August.  l\ex,  inquif, 
(1  regindo  dicitur  :  von  autem  regit,  qui  non  cor- 
rigit.  Ad  lioc  est  llcx  nostcr  reclorum  rex ;  quo- 
vwdo  ct  sacerdos  d  sanctificando  nos ,  sic  el  vcx  a 
regendo  nos.  El  paulo  ante  :  Sagiltce  ttice  acutct, 
Potenlissime  ;  popttli  sub  le  cadent  in  corda  inimi- 
corum  regis.  Ubi  S.  Augusl.  Occisus  esl  inimicus 
Christi,  ut  vivat  discipulus  Clirisli;  de  ccclo  emissa 
est  sagilta,  corde  percussus  esl  Saulus ,  elc.  O  sa- 
giltam  aculam  polcntissimam,  qua  accepta  cecidit 
Saulus,  ul  essct  Paultis ! 

Tropol.  Rex  sedens  in  solio  judicii  esl  mens 
el  ralio,  quse,  dum  in  homine  solium  regni  et  ju- 
dicii  occupat,  fugat  et  dissipat  omne  nialum  er- 
rorum  et  vitiorum,  quod  sensusel  poientiae  cae- 
tcrae,  praesertim  concupiscenlia  ,  et  appetilus 
ttnn  concupiscibilis ,  lum  irascibilis  suggerit. 
llinc  rex  dicilur  quasi  rccle  agens  ,  ail  lsidor. 
Mens  ergo  dum  rccte  agit,  et  eaetcras  potenlias 
recle  agere  cogit,  rex  cst.  Quare  qui  sapit , 
menii  datsuum  rcgimcn ,  non  appetiiui ,  non 
concupiscenliae  :  mcnicm  ergo  in  tbrono  rcgali 
judicii  collocet,  ut  illae  caeleris  polenliis  imperet, 
illasque  menti  obedire  compcllat.  Hac  ratione 
rcgnum  animae  quieium,  nobile,  sanclum  et 
gloriosum  nancisciiur.  lla  R.  Levi.  Hinc  illud  : 
Rex  eris,  si  ralio  tc  rcxerit.  Audi  S.  Greg.  in 
Psalm.  5.  Poenit.  v.  23  :  ln  convenundo  popttlos  in 
unum,  et  reges ,  ut  serviant  Domino  :  Per  reges  , 
ail,  eos  inleltiges ,  qtti  animorum  siiorum  motus 
secundiim  Dei  volunlatem  dirigttnt ,  ctsque  regttm 
more  dominantur,  dttm  in  rationis  eminentia  qttasi 
solio  regali  prccsidentes,  repugnantia  qttoeqtie  ser- 
vitutisubjicittnt,  et  pacatis  omnibtts  ,  ceqttitatis  Le- 
ges  et  innocentice  jura  in  seipsis  disponttnt. 

Salomoni  succinunt  caeteri  Theologi  et  Philo- 
sophi.  Antonius  in  Melissa  parte  2.  cap.  1.  cilat 
S.  Irenaeum  dicentem  :  liex  omnis  j ttslus sacerdo- 
laiem  oblinet  ordinem,  id  est  auctorilatem  ,  jus 
etoflicium  ,  utprofana  dissipet,  sancta  sancial; 
et  Democritum  dicentem  :  Principem  in  rerttm 
opportunitalibus  ttli  decet  ratione,  adversusliosles 
audacia ,  benevolentia  autem  erga  subjectos  ;  cl 
Isocralcm  dicenlem  :  Gravis  et  metuendus  fac  vi- 
dcare,  niliiteorum  quccfat.nl  inexploratam  relin- 


iptrndo  ;  clvmens  autnn  trviora  drlictis  supplicia 
slalitrndo;  cl  Dioiloium  dii  cnlcin  :  ll> g>  in  btlU 

fungentetn  suo  mun>  redtcei  juetum  n  nutgnani 

iiiain  1 1  i  >  iin  >  m  rt  tih>  ralrm  tn  largiindo  essc,  ac 
<litavis  cupiditatr  majoreen  :  wppiicfa  tmora  de- 
Itrto  ,  graiiam  aiitrm  beneficto  nitijnom  nfrrre, 
tiun  sttbjcctis  ,  lumamiris.  I,t  c.  G.  cilal  S.  Cbrys. 
dicenlein  :  /Von  in  nreliOta  vcslc  el  zona  ,  nrc  in 
praconis  voce  ccrnilur  princcps  ;  scd  in  co  qttott 
COllapsa  rrjiriat,  qttce  malc  conslitttta  sttnt,  corri- 
gat,  ac  in  ttntvtrsos  animadvcrlut  ,ncc  patiatura 

potenUorHntsjusauferrt.hftapelut  Diaconui  Jusii- 
nianum  Imp.  in  Admoniiorio  iia  commoncf;icil  , 
n.  2.  :  Ccu  gubcrnatorvigila  prrp/tut)  hiipmttorix 
oculatissimtts  inlclteclus  ,  continens  luto  aquitalis 
clavos  atque  expellcns  fortitcr  hnpctuosos  iniquita- 
tis  llitcltts  ,  ut  ne  cymba  mttndance  rciptiblica:  illi- 
datur  flttctibtts  iniquilalis.  El  n.  9  :  Sollicilam  Im- 
p/  ratoris  animam  speculi  in  modum  abslergi 
oporlet ,  ut  divinis  splcndoribus  scmpcr  coruscet. 
rerumque  dislincla  judicia  inde  condiscal ;  niliil 
cnim  udcofacit ,  qu«  peragendasunt ,  conspicerc, 
atque  custodire  eam  pcrpcluo  sinceram.  El  n.  27  : 
Tibi  ipsi  custodiendi  lcgcs  impone  necessilatem  , 
cttm  non  habeas  in  lerris,  qui  le  possit  cogere.  Sic 
enim  tttm  lcgtim  prce  te  feres  cultum  ipse  ,  antc 
atios  eas  reverendo :  tttm  subdilis  constabit  trgttm 
I  ncvaricationcm  pei'iculis  non  csse  immunem.  Ei 
n.  28  :  Peccare  el  non  coliibere  peccanles  jttxla 
a'stima.  Si  quis  enim  in  civitatevilam  quidem  ipse 
traducat  jaste ,  toleret  aulem  vivenles  iniqtte,  so- 
cius  malorttm  apttd  Deunijudicatur.  Qttod  sivelis 
bifariam  approbari ,  ut  putchcrrima  quceque  ge- 
renles  honora ,  ita  teterrima  palranlibus  stic- 
cense.  Et  n.  30  :  Terrarum  orbis  a  Deo  cum  crc- 
clilum  tibi  sit  regnttm ,  cave  ne  aliqtto  utaris  ex 
piavis  ad  rerum  administraliones.  Quce  enim  itli 
perperam  fecerint ,  eorum  ralionem  reddet  Dco  , 
qui  peccandi  facultalem  ipsis  indutserit.  Magna 
igitur  et  ditigenli  cum  perscrutalione  magistra- 
tiuim  promoliones  ftant  oportef.  Et  n.  36:  Ut  do- 
minium  imperii  lui  facias  decantabite ,  quantam 
liabes  adversus  subditos  peccantes  iram  ,  tanlam 
habendam  esse  tibi  adversus  leipsum  peccantem 
censeto.  Nemo  enim  valet  tanla  pollentem  polestale 
corrigere,  nisiratio  propria  qttceex  ipso  peccanle 
moveatur.  Et  n.  42  :  Intenla  mente  auscttttari  de- 
bent  rerumjudices.  Difftcitls  namqtte  captu  estjusti 
inventio  ,  facilequeeffugere  solet  non  admodttm  at- 
tendentes.  Qttodsi  prcetermissa  dicenlium  eloquen- 
tia ,  diclorumque  neglecta  verisimititudine ,  ad 
penitissimam  intenlionum  profundilalem  penetra- 
verint;  sic  demttm  haurient  qtiod  ab  ipsis  quc£- 
ritttr  ;  geminiqtte  insontes  erttnt  delicli,neque  ipsi 
honcslum  prodendo,  neqtte  atiis  id,  ut  commitlant, 
concedendo.  Et  n.  46  :  Sicutocttlus  innatus  est  cor- 
pori ,  ita  Imperator  mundo  adaptatus  est ,  d  Deo 
daltts  pro  administratione  rerum  quai  usui  sunt. 
Oportet  igilur  ettm  omnibus  hominibtis  qttasi  pro- 
priis  membris  prospicere  ,  ttt  proficiant  in  bonis  , 
nea  malorum  offensaculo  illidanlur.  Etn.  A8:  Esto 
sttbditis,  pienlissime  Imperator,  et  foinmidabilis  ob 
excellentiam  potestalis;  et  amabilis  ob  targitio- 
nem  beneficentice ,  neque  formidinem  contemnens 
propler  amorem,  nec  item  amorem  negligens  ob 
formidinem ;  sed  lam  mansueludinem prce  le  ferens 
hauci  aspernabitem ,quam  aspernabilem  familiari- 
talem  immiti  severitale casligans.  Eurypidisin  Sy- 
lco  aurea  de  principe  vox  est  :  Justis  sit  cequus 
et  justus;  malis  vero  omnium  maximus  hostis  in 
terra.  Et  Isaiae  :  Qui  puniunt  injustos ,  ii  retiquis 


652  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap 

injuriam  fieri  prohibent.  Et  Hyperidis  :  Jncipienti- 
btts  malis  obstruendce  sunlvite.El  Pylhagoree  :  Qui 
demalis  pcenas  non  sumunt ,  bonos  afficivolunt  in- 
juriis. 

9.  QUIS  POTEST  DICERE  :  MUNDUM  EST  COB  MEUM, 

pubus  sum  a  pecckto?  ]  Hebr.  Quis  dicet :  Mun- 
davi  cor  meum,  purus  stim  a  peccato  meo?  lla 
Syininach.  Sepluag.  Quis  gloriabilur  caslum  se 
habere  cor,  aut  quis  libere  dicere  aadeat  (  hoc  est 
enim  jaxfi^maenu.i  uti  legunt  Complut.  S.  Chrys. 
S.  Hieron.  lib.  1.  contra  Pelag.  qui  vertit ,  quis 
conftdit ,  pro  quo  Rornani  el  S.  August.  repelunt 
*av><>j«T2t ,  id  est ,  gloriabilur )  se  mundum  esse  d 
peccalis?  Unde  liquet  Sepluag.  ceque  ac  Nostrum 
pro  in^T  zickiti  in  piel,  id  estmundavi,  legisse 
TP3T  zachiti  in  cal ,  id  est,  mundus  snm  corde 
meo  :  alqne  TNiariQ  mechatiali,  id  est  a  peccalo 
meo  ,  accepisse  pro  mxiano  mechattat ,  id  est  a 
peccato,  utiodnon  sit  pronomen  affixum,  sed 
paragogicum,  uli  est  aliassaepe. 

Calvinus,  1.  3.  Inslit.  c.  13.  §.  3,  ex  hoc  loco  et 
similibus  contendit  neminem  in  hac  vita  vere 
essejuslum,  ulcor  habeat  inlrinsecus  purum  a 
peccalo,  sed  illud  semper  infectnm  esse  etinor- 
dinatum  aliqua  %-y.\iu,  sive  aliquo  pravo  molu 
superbise  ,  luxnrke  ,  similisve  concupiscentiae. 
Quare  omnes  ejus  aClus  esse  peccata:  ac  proin- 
de  non  babere  jnslitiam  sibi  intrinsecam  ,  sed 
juslilicari  per  extrinsecam  Christi  juslitiam  sibi 
imputatam.  Verumhaec  est  haeresis  damnata  ab 
Ecclesia  et  Conc.  Trident.  sess.  6.  imo  a  S.  Scripl. 
in  qua  Christus  ail  :  Beali  mundo  corde ,  qito- 
nium  ipsi  Deum  videbunt,  Matth.  5.  8.  Et  David 
Psalm.  50.  12  :  Cor  mundum ,  ait ,  crea  inme, 
Deus.  Et  Psalm.  118.  1  :  Beati  immaculali  in  via. 
El  Pankis  Ephes.  1.  h  :  Ut  essemus  ,  ait,  sancti  et 
immactdati  in  conspectu  cjus. 

lgitur  hanc  Salomonis  gnomen  ,  ne  aliis 
S.  Script.  senlenliis  jam  citatis  videatur  ad- 
versari,  Interpretes  varii  explicant,  omnes  ap- 
posite. 

Primo  ,  Cajet.  resp.  in  Hebr.  esse  :  Quis  potest 
dicere  :  Mundavi  cor  meum ,   et  purificavi  me  a 


pcccatomeo?  q.  d.  Superbe  quis  sibi  suisque  vi- 
ribus  arrogetjustitiam  et  munditiema  peccato, 
cum  hoc  sit  opus  Dei,  non  hominis,  graliae,  non 
naturae.  Dicat  ergo  :  Deus  mundavitcor  meum, 
non  ego. 

Secundo,  S.  Chrysost.  in  Psalm.  142.  ad  illa 
v.  2:  Non  intres  injudicium  cum  servo  tuo;  Ga- 
hriel  Vasqnez  2.  2.  disp.  200.  c.  U.  el  Salazar  sic 
exponunt,  q.  d.  Quisdicit,  id  est,  quis  dicereet 
jaclare  audeat  se  purum  a  peccato?  Unde  Sepl. 
vertunt :  Quis  gloriabilur  ,  id  est  quis  gloriabun- 
dus  praedicet,  se  castum  habere  cor?  Taxalur 
ergo  hic  non  simplex  affirmalio,  sed  superbia  , 
jloriatio  :  quia  nonnulli  instarPha- 
sua  innocentia  vel  jusiitia 
glorianlur,  eamque  sibi  adscribunt,  non  Deo. 
Eslo  enhn  nonnulli  sunt  justi  et  niundi  corde  , 
lamen  de  eo  gloriari  seque  jaclare  non  debent, 
lum  quia  hoec  mundities  non  est  opus  ipsorum, 
sed  Dei;  tum  quia  qui  hodiejustus  est,  cras  po- 
test  lieri  injustus  ,  et  ex  fragilitate  innata  cor- 
ruere  in  peccata  ,  uti  plerique  corruunt. 

Terlio,  S.  August.  in  Psalm.  149,  Beda^Ianse- 
nius,  Baynus  et  Bellarminus,  lib.  3.  deJustifieat. 
c.  U,  h.-ecexponuut  de  incertitudine  gratiae,  eam- 
que  hinc  probant  conlra  Haereticos  el  Calhari- 
num,qui  volunt  justos  cerlo  scirese  essejuslos 
et  puros  a  peccato.  Ut  sit  sensus,  q.  d.  Nemo  , 


jaclantia  et  b 
risaei  Evangelici  de 


XX. 

quantumvis  justus,ceito  scit  se  esse  juslum,  hoc 
est  se  esse  in  gralia  et  ainicilia  Dei  :  non  enim 
habent  lestimonium  infallibile  suae  grali«'e  et 
juslitiae,  ac  mulla  latenlin  fundo  cordisocculla, 
qiue  homo  ipse  non  videt ,  nec  perspicit ,  sed 
solus  Deus.  Hic  sensus  Vulgatae  versioni  valdc 
inhaerct  et  consonat,  aeque  ac  textui  Hebneo  , 
qui  habet :  Quis  dicel :  Mundavi  cor  meum  ,  et  pu- 
rus  sum  a  peccato  meo?  q.  d.  Quis  certo  scil, 
ut  dicere  el  asserere  audeat,  se  veram  egisse 
poenitenliam,  ac  per  eam  emundasse  se  a  pec- 
catis  praeterilis  :  praeserlim  in  adolescenlia,  in- 
quit  Aben  Ezra,  conunissis?  juxla  illud  :  De 
propitialo  peccato  noli  esse  sine  metu ,  Eccii. 
c.  5.  v.  5. 

Quarto ,  alii  exponunt,  q.  d.  Nemo  potest  diu 
vivere  sine  peccalo  sallem  veniali.  Eslo  enim 
quandoque  juslus  sil  purus  ab  omni  peccalo 
etiam  veniali,  ut,  cum  recens  est  bnplizalus  , 
cum  plene  confessus  est  absolulus  ,  cum 
vebementes  aclus  conlritionis  et  charilatis  eli- 
cit ,  tamen  in  hoc  puritatis  stalu  diu  durare  ne- 
quit,  quin  ex  innalo  peccali  fornite  in  illud 
relabatur  ,  juxla  illud  EccJ.  7.  21  :  Nonesl  homo 
justus  in  terra,  qui  facial  bonum  ,  et  non  peccet. 
Jta  explicat  S.  August.  I.  de  Bono  virg.  c.  48,  et 
S.  Hier.  1.  1.  contra  Pelag.  et  S.  Chrys.  conc.  3. 
de  Lazaro.  Huic  exposilioni  favet  hebr.  iriTT 
zicchiti ;  radix  enim  n3T  zacha  vel  zachah  sig- 
nilicat  mundiim  esse  ab  omnilabe,  seu  vitio 
aut  macula.  Uncle  "j'  zach  vocalur  mundus,  cui 
nibil  labis  aut  vilii  est  admixtum  ,  sincerus  , 
clarus,  irreprehensibilis;  et  rP3"07  zecuchith  , 
vocatur  crystallus  ,  ob  munditiem  et  clarita- 
tem  transparenlem,  ut  sensus  sit,  q.  d.  Quis 
dicere  aucleat  se  habere  cor  plane  purum  ab 
omni  labe,  imo  cor  cryslallinuni,  idest  purum, 
sincerum,  lucidum  inslar  cryslalli,  cui  nulla 
macula  etiam  levicula  et  venialis  insit?  q.  d. 
Nemo. 

Quinlo,  S.  Cbrysost.  in  terrae  molum  et  La- 
zarura  serm.  G.  per  peccatum  accipit  fomitem 
peccali,  sive  sordes  concupiscenliae  reliquasex 
peccato,  quibus  nemo  in  hac  vita  carere  po- 
test  :  Licet ,  a\t,  juslas  sitquis,  licet  millies  sit 
jttstus,  et  ad  culmen  ipsum  ascenderit ;  ita  ut  ex~ 
pers  sit  peccali,  non  potest  esse  mundus  d  sorde  ; 
ticel  millies  jttstus  sit ,  est  lamen  homo.  Quis  enim 
gloriabitur  castum  sehabere  cor ,  aul  quis  conftdil 
mundum  se  esse  d  peccalo?  Propterea  dicere  in 
oratione  jubemur  :  Dimiite  nobis  debita  nostra , 
ul  orationis  consueludine  admoneamur  illis  nos 
obnoxios  esse  suppliciis.  Etenim  Paultts  Apostolus, 
vaselectionis,  Dei  templtim,  os  Chrisli,  lyraSpi- 
ritus  ,  doctor  orbis  lerrarttm,  qiti  lerram  et  mare 
peragraoit ,  qui  prccalorum  spinas  revulsit,  qui 
religionis  seminajactavit ,  ille  rcgibns  opulentioi' , 
ille  dioitibus  potenlior,  ilte  magis philosophus  qaam 
ipsi  philosophi ,  ille  disertior  oratoribus ,  qtti  nihil 
habebal  el  omnia  possidebat ,  qui  mortem  umbra 
sua  solvebat,  qtti  morbos  suis  veslimenlis  fugabat, 
qui  trophasa  erexit  in  mari ,  qtti  ad  tertium  usque 
coelum  raptus  est ,  et  in  paradisum  ingressus , 
qui  Christum  Deum  prxdicavit ;  ilie  dicil  :  Nikit 
mihi  conscius  sum;  sed  non  in  hoc  justiftcatus  stim, 
1.  Corinlb.  U.  U  :  Qui  lalem  tantamque  virlutum 
mitltitudinem  acquisierat,  ait :  Qui  aulemjudicat 
me,  Dominus  est.  Quis  ergo  gtoriabitur  castttm  se 
habere  cor ,  aul  quis  conftdet  mundum  se  esse  d 
peccalo  ?  Impossibile  est  igilur  ut  ullus  homo  sit 
d  peccato  immunis.  Quid  enim  ait :  Juslus  est  ?  mi- 


MMENTARIA  IN 

sericora  est?  pauperum  umans  est?  at  vitiutn  uti- 
quodhabet,  oel  importune  eontumeliis  afflcit,  oet 
inani  gioria  tlucitur,vel  aliud  quippiam  t<iic  ttgit; 
non  enitn  recensenda  sunt  omnia, 

Porro  hic  fbmea  concupiscentloo  maximecer- 
nilur  iu  libidlne  el  rebua  venereis.  Horum  enim 
coucupisceniia  lu  Innata  ett  bomini ,  ut  nemo 
po8sil  bobere  al>  eia  purum  cor,  quin  aliquando 
sential  Impuras  et  obscenaa  imaginationes,  ii- 
tillationes,  motus,  nisi  id  singularl  dono  aiicui 
concedat  Deus,  utl  concessil  S.  Thomse  A<|u i- 
nati,  (]ui  (iigata  meretrice  ad  se  aollicitandum 
iinmiss.i ,  orans  et  indormiens  visus  sibi  ab  An- 
gelia  cingulo  caslilatis  praecingi ,  deincepa  omni 
fjbidinis  sensu  caruit.  idem  donum  habuil  nos- 
ter  B.  Aloysius  Gonzaga,  ideoque  Angelus  est 
nuncupatus,  UndeSeptuag.  vertunl:  Quisgloria- 
bitttr  castum  ( scilicet  ab  incestis  et  fcedis  luxu- 
ria^ cogitulionibus  et  siimulis)  se  habere  cor? 
Harum  remedium  est  bumilitas  humilisque  gra- 
tiae  Dei  invocaiio.  Unde  S.  August.  de  S.  Virgin. 
cap.  51  :  Quod  bonum  (virginitalis)  ait,  quanto 
magnum  video ,  tanio  ei  ne  pereat  futuram  super- 
biam  pertimesco,  \o>i  ergo  cttstodit  bonum  virgi- 
nilutis,nisi  Dcus  ipse  tjtti  tledit ;  et  Dcus  clutritas 
esl.  Cttstos  ergo  virginitatis  cliaritas ;  locus  au- 
tern  hujus  cttstodis  ,  httmitilas.  lbi  quippe  luibitat 
qtti  dixit  sttper  Itumilem  el  qttielttm  ,  et  tremen- 
tem  verba  stta  ,  reqttiescere  spiritum  sttttm  ,  Isaice 
eap.  GtJ.  Fidenlcr  cnini  dico:  Facilius  seqttttnlur 
Agnttm  ,  etsi  non  qttocttmquc  ierit ,  cerle  quocttm- 
que  pottterint,  conjttgali  humiles,  qtiam  sttperbien- 
tes  virgines. 

Ralio  a  priori  est,  quod  molus  hujus  appetitus 
et  concupiscentias  sint  maxime  liomini  carnali, 
asque  ac  caeteris  animantibus  ,  connaturales  : 
quare  saepe  rationem  praeveniunt,  iia  ut  volun- 
las  eos  cogatur  senlire  invila  ,  elsi  consentire 
in  ejus  sit  arbitrio.  Jam  enim  perdidimus  fre- 
num  juslili.e  originalis,  quo  Adam  hosce  mo- 
tus  ila  frenabat  et  cohibebat,  ut  exsurgere  non 
possent,  nisi  eo  vidente  et  volentc.  Igilur  sicut 
ulcus,  pula  vomica  ,  perpetuo  pulidum  ebullit 
vomitque  pus;  et  sicut  cloaca  jugiter  exhalat 
foeiidos  vapores  ;  et  sicutcaminus  ardens  con- 
linuo  ejaculatur  fumum  ignisque  scintillas  ;  sic 
pariter  concupiscenlia  ,  luxuriae  praesertim  , 
assidue  exhalat  foedas  imaginationes  et  motus 
libidinis. 

Antistropha  hujus  senlentiae  Salomonis  est  illa 
S.  Joannis  ep.  1.  c.  1.  8  :  Si  dixerimtis  quoniam 
peccatum  non  Iwbemtts ,  ipsji  nos  sedttcimus ,  et 
veritas  in  nobis  non  est.  Vide  ibi  dicta. 

10.  PONDUS  ETPOXDUS,  ME:\SURA  ET  MENSURA  , 
UTRUMQUE    ABOMINACII.E    EST    APUD    DEUM  ,  ]   (|.  d. 

Dupiex  et  diversum  pondus,  duplex  et  diversa 
mensura  ;  cum  scilicet  quis  majori  utilur  dum 
emit,  minori  dum  vendit,  facit  rem  abomina- 
bilem  Deo  et  hominibus  ;  quia  facit  injusliliam, 
et  evertit  hominum  societatem  et  commercia  , 
quae  in  juslitia  justisquc  ponderibus  et  mensu- 
ris  consistunt.  Vide  dicta ,  cap.  11.  1.  et  cap.  16. 
11.  Hebr.  est:  Lapis  et  lapis  (quia  lapidibus  olim 
utebantur  pro  ponderibus)  ephaetepha,  abomi- 
natio  sttnt  ista  ambo  coram  Domino ,  id  est,  ut 
Vatabl.  Diverso  pondere  ttti ,  et  diversa  mensttra 
uti ,  tilrumque  detestalur  Dominus ;  Sept.  Pondus 
magnum  et  pusillum ,  et  mensuraz  dttptices  im- 
mundee  sttnt  apud  Dominum  ;  S.  Hier.  in  cap.  Ub. 
Ezech.  Statttra  grandis  et  minor,  abominabile  est 
utrumque  in  conspecltt  Dei. 

CORNEL.    A    LAPIDE.    TOM.    III. 


PROVEIIBIA  SALOMONIS.  Gap.  \\. 

Mystlce  primo  R.  LevJ ,  q.  d.  n<hi  licel  v<  i  iiuii 
pondua  adderei  ul  eam  plua  ccquo  amplifii  g« 
nec  detrahero,  ul  eam  plua  oequo  imminuaa. 

Secundo,  S.  Gregor.  hom.  4.  in  Bzecbielem 
Pondus  ei  pondus,  elc.  Scimus,  ait,  qulain  nego 
tiatoruni  dttplici  pontlcrc  aliutl  majus,  aliud  mintl» 
esti  nam  aliud  pondut  habent  ud  (itiod  pensant 
sibi ,  ct  ttliiut  pondus  adquod  pensani  proximofad 
dandum  quidem  pondera  Uroiora;  ad  acciplendum 
rcro  gravia  praparont.   Omnil  itoijiic  homo  qtli 
aliter  pensal  ea  <iu<t'  sunt  proximi,  et  alitt  r  ea  <\<<o" 
suasitnt,  pondus  et  pondtis  halxt.  Vtrumque  << 
abominabile  est  apud  Deum;  quia  si  sic  proximum 


ut  se  diligeret,  hunc  in  bottis  sicut  se  amaret;  et 

si  sic  se  sicut  proxinium  adspiccret ,  se  in  malis 
sicttl  proximum  jttdicarel. 

Tertio,  Auctor  Catenae  Gnecorum  sic  ex  Sep- 
luagiota  leg\l:Stalera  parva et magna ,  aliaque 
ct  alia  nunsura ,  utrcujtte  corani  Domino  stntt  im- 
munda;  sed  ille  quoque  qtti  fucil  ea,  in  Studiis 
sttis  prcvpcdiclur.  Quae  sic  explicat  :  Mens  mala 
dolosaque  animi  aQectio  ,  cujusmodi  ea  est, 
quae  oralione  quidem  utitur  blanda  et  com- 
inoda  ;  opus  autem  adfert  nullum  ,  vel  tan- 
lum  immundum  ;  execrabiles  sunt  apud  Domi- 
num.  Aut  per  parvam  el  magnam  mensuram, 
in  quavis  re  vel  aclione  defectus  et  exccssus  de- 
nolalur  ;  ulrumque  enim  adjunctum  habet  vi- 
tium.  Aut  mensura  duplici  utuntur  ,  qui  ab  aliis 
heneficia  accipere  volunt,  paria  tamen  reddere 
animum  nunquam  iuducunt.  Qui  enim  facit  ta- 
lia,  in  manuum  suarum  operibus  impedilur,  boc 
est,  nullumfelicemsuccessumsorlietur.  Haecille. 

Quarto,  Cassianus  sic  ex  Septuag.  legit  elex- 
plicat  collal.  21.  c.  22  :  Pondus  magnum  et  ptisil- 
Itnn ,  et  mensttrtP.  duplices ,  immunda  sunt  apttd 
Dominum  utraqae ,  et  qui  facit  ea  in  adinventioni- 
bus  suis  compedietur.  Proinde  non  solum  illo  qtto 
diximus,  sed  eliam  hoc  raodo  studcndttm  esl  nobis, 
at  ne  iniqua  pondera  in  cordibus  nostris  ,  nec  in 
horreis  conscientite  noslrce  mensuras  dttplices  ha- 
beanttts,  id  estne  ipsi  ea  qttce  districtionis  regu- 
lam  molliunt,  remoliore  indulgenlia  prcesumentes 
eos  quibtts  verbttm  Domini  prtvdicamus,  dislric- 
tioribtts  prcvceplis  et  gravioribtts ,  quamipsi  per- 
ferre  possimus ,  ponderibus  obrttamus.  Qttocl  cttm 
facimus ,  quidnisi  dttpUci  pondcre  atque  mensura 
pnvceplorum  Domini  ,  mercem  frugemqtte  vet 
appendimtts ,  vel  metimtir?  Rationem  subjicit  :  Si 
enim  aliler  ea  nobis  ,  aliter  nostris  fratribus  dis- 
pensemtts,  recle  increpamur  a  Domino  ,  eo  quod 
staleras  dolosas  ac  mensuras  dupiices  habeamus  , 
sectindtim  iltani  senlentiam  Salomonis  qtta  dicilur  : 
Abominalio  est  Domino  pondtts  cluptex ,  et  slalera 
■  clotosa  non  est  bonttm  in  conspectu  ejtts.  Hoc  etiam 
modo  realtim  dolosi  ponderis  diipttcisque  mensurce 
evidenter  incttrrimus ,  si  dislrictiora  qttcedam  , 
qttce  privatim  per  nostras  celtulas  exercere  con- 
suevimus ,  humance  lciiidis  cupiditate  coram  fratri- 
btts  ostentemtts,  abslinentiores  sciticet  el  sanctiores 
apparere  affeclanles  liumano  conspecttti  qttctm 
divino. 

11.  EX  STUDIIS  SUIS  INTELLIGITUR  PUER,  SI  MUNDA 

et  recta  sint  opf.ra  ejus.]  Pro  stucliis  suis  hebr. 
est  liSSjTD  maalatau,  id  est  molimina  ,  sludia  , 
cogitationes,  machinationes,  exercilia,  consilia, 
adinventiones,  occupationes.  Radix  enim  SS" 
olal  significat  mediiari,  cogilare  ,  conari,  mo- 
liri,  facere,  designare,  animi  vim  et  potentiam 
declarare.  Unde  iiVJ  otel  vocatur  puer,  qui 
semper  aliquid  agit  et  molilur;  et  n^SlSirn  taa- 

70 


is'4 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XX. 


lidim  vocanlur  ludicra,  quaj  machinanlur  pueri, 
quibus  animi  sui  indolem  et  propensioncm  in- 
dicant. 

Pro  inlelligitur  hebr.  cst  ■Qjrp  illnacker,  quod 
prbpTies\gmiicatcogTto$titur,tnlelligitur.SubiBxlii 
lamen  conlrarium  significat  scilicet  occullulur , 
abscondil  se,  vel  alienal  se.  Unde  R.  Levi  et  Aben 
Ezra  sic  vertunt  :  ln  sludiis  suis  occuliut  se  puer, 
eliamsipurumetrectumsitopttsejus,  q.  d.Nonfacilo 
cognoscitur  natura-pueri  ex  operibus.  Nonnulli 
enim  pueri  astuti  suntdissimulatoreset  fallaces, 
iia  ut  tegant  sua  sludia  et  consilia.  Unde  fit  ut 
ea  qu<e  agunt  in  fronle  probitatis  speciem  prae- 
beanl ;  eorum  vero  mens  impura  sit ,  et  sceleri- 
bus  scateat.  R.  Emmanuel  verlit :  In  operibus  suis 
alienmn  se  prabct  puer,  q.  d.  Subinde  pueri  alios 
se  pnebent  in  pueriiia,  quam  futuri  sinl  in  vi- 
lili  Ttate  ;  mutant  enim  indolem  et  mores,  et 
alienant  se  a  moribus  quos  habiluri  sunt  in 
senectule.  Autpolius,  q.  d.  Puer,  cum  munda 
et  recla  opera  exercet,  alienat  se  ab  infanlia 
et  aetate  puerili ;  quia  super  «Tlaiem  praeclare  se 
gerit,  ut  non  tam  puer,  quam  vir  vel  senex 
esse  videalur, 

Verum  "corn  iitnacker  proprie  significal  cog- 
noscitur,  inteUigilur ;  ilaque  bic  verlendum  esse 
palct  ex  anlecedentibus  et  sequeniibus;  sic 
enim  plana  elclara  tluit  oratio,  q.  d.  Ex  studiis 
suis  cognoscilur  puer ,  qualis  fulurus  sil  vir.  Si 
enim  munda  et  recla  sint  opera  ejus  in  pueri- 
tia,  verisimiliter  talia  quoque  erunl  ejusdem  in 
virili  aetale.  Aut:  Exstudiissuis  intelligitur  puer, 
si  munda  et  recta  sint ,  id  est  futura  sint,  opera 
ejus  in  senectute ;  to  enim  sint  non  cst  in  He- 
braeo;  Hebraei  enim  subintelligunl  verbum  sub- 
slantivum.  Unde  bic  subintelligas  lam  erunt, 
mxifulurasunl ,  quam  sint. 

Rursum  ,  iitnacker  desccndil  a  "Q3  nachar  , 
quae  radix  mi  litteris,  ita  et  significalione  allu- 
dit  ad  m;i  cara ,  id  esl  fodit,  perfodil;  dum 
enim  oculus  corporis  vel  menlis  quid  cognos- 
cit  el  perspicit,  videlur  idipsum  sua  acie  pene- 
trarcet  perfodere.  Unde  Plalo  censuil  visionem 
fieri  emissione  specierum  ex  oculis  ad  rem  vi- 
sam  peneirandam  ,  et  quasi  perfodiendam ;  licet 
yerius  Aristot.  et  Peripalelici  censeant  visioneni 
fieri  non  emissione,  sed  receptione  specierum 
ab  objecto  ;  per  illas  enim  rcs  visa  penelralur,  el 
quasi  perfoditur  ab  oculo.  Quare,  sicut  thesau- 
rus  ,  vel  venae  auri  et  argenti  a  perilis  vestigan- 
tur  et  inveniuntur ;  sciunt  enim  cerla  signa,  ex 
quibus  cognoscunt  ibi  lalere  aurum,  v.  g.  si  su- 
perficies  terrae  extima  herbas  et  germina  non 
proferat,  sed  sterilissit  et  glabra  :  sicolor  lerrae 
accedat  ad  colorem  auri,  si  in  ea  ramenta  vel 
vennc  auri  argentique  appareant,  uti  docel  Gre- 
gorius  Agricola,  1.  1.  de  Re  melallica.  Unde  Pli- 
nius  ,  1.  S3.  c.  k  '•  Montes  Ilispania  ,  ait ,  uridisle- 
rilesque,  et  in  quibus  nikil  aliud  gignatur ,  liuic 
bono  (auro)  coguntur  fcrtiles  esse.  Additque  : 
Aurum  quiqucerunt ,  ante omnia segulum  tollunl, 
ita  vocantur  indicium:  alveus,  ubi  id  est,  arenm- 
que  luvanlur,  alque  ex  eo  quod  resedil  conjeclura 
rapilur ,  ut  inveniatur  aliquando  in  summa  lellure 
protinus,  rarafeticitate.  Segulum  est  lerracgenus 
in  summo  solo,  ex  quo  metallarii  cognoscunt 
subesse  venam  auri.  Quare,  visis  his  signis, 
perfodiunl  lerram  ,  el  lalens  aurum  cruunt.  Sic 
pariter  pueri  in  pueritia  dantsigna  etspecimina 
1'uturae  piobiialis,  quac  viri  sagaces  vestiganl  et 
quasi  perfodiunl ;  signa  haec  sunt :  si  opera  co- 


rum  sint  munda  ,  id  esl  pura  ab  omni  lascivia 
ct  impuritate  ;  ac  recta  ,  id  est  aliena  a  fraude  , 
fuco,  simulatione,  dolo ,  mendacio,  neqnitia  . 
nialignitale.  Inde  enim  sagaces  conjiciunt  eo- 
rum  in  virili  «etaleopera  fore  similia,  imo  ma- 
jora  et  heroica.  Ilaque  nalura  pra-luditin  pueris 
id  quod  factura  est  in  viris,  juxta  illud  Ovidii : 

Ingenium  coeleste  suis  velocius  annis 
Surgit ,  el  ingrata;  fert  mala  damna  mor.x. 

Sic  S.  Ambrosius  puer,  rebus  sacris  se  oblec- 
tans,  praelusit  se  fore  saccrdotem ,  imo  Episco- 
pum;  unde  et  maniun  osculandam  sorori  prae- 
buit,  edixitquesefore  Episco|ium.  Sic  S.  Thoinas 
Aquinas  infans  volvebat  chartas ,  ac  praeser- 
lim  unam  in  qua  scriptum  erat :  Ave,  M&ria , 
illamque  sibi  a  nutrice  arreptam  omni  sludio 
repoposcit,  ac  reddilam  Iransglulivit,  qua  re 
porlendit  se  fore  libris  el  cullui  B.  Virginis-ad- 
dictum.  Sic  S.  Nicolaus  infans  ,  feria  quarla  el 
sexta  abslinens  a  sugetulis  matris  uberibus,  fu- 
turae  abstinentiae  et  sanctilalis  specimen  dedit. 
Plura  hac  dereexempla  recensui,  2.  Timotb.  3. 
v.   15. 

Hinc  Spartani  pueris  exhibebant  inslrumenta 
artium  omnium,  et  illis  ad  qu;e  sponte  accur- 
rebanl,  quibusque  seoccupabant,  eosdem  appli- 
cabanl;  in  illisenim  ad  quae  indoles  nalurae  fert 
hominem  quisque  excellit.  Significat  ergo  Sa- 
lomon  ex  pueritiae  indole  et  moribus  fere  depre- 
hendi ,  qualis  totius  vil.e  deinceps  futura  sil  ra- 
tio. 

Inlellige  gnomen  hanc  communiter  et  ul  plu- 
rimum  veram  esse,  al  non  semper;  ttim  quia 
pueri  subinde  vafri  dissimulant  inlerna  sua  con- 
silia;  tum  quia  subinde  a  seipsis  degenerant, 
pr«serlim  cum  in  malos  incidunl  socios ,  ut 
alii  prorsus  sint  viri ,  aliaque  agant  et  nppelnnt 
quiun  fecerinl  pueri.  Sed  ul  plurimum  (pialis 
quis  est  in  pueritia,  talis  quoque  est  in  virili 
.Ttate.  Quocirca  omnes  Theologi  et  Philosophi, 
ac  nominatim  Plato  et  Aristot.  in  Politic.  docent 
summaminfiepublica  habendamessecuram  pue- 
rorum,  ul  recte  instiluaultir ;  pueros  enim  esse 
seminarium  Reipublicie  ;  quales  enim  forman- 
tur  pueri ,  lales  evadunl  viri.  Monel  ergo  paren- 
les  el  magislros  hic  Salomon ,  ut  in  puerorum 
indolem  invigilenl,  eorum(|ue  vilia  et  propen- 
siones  indagare  satagant,  ul  deindc  eas  corri- 
gere,  et  in  virtules  llectere  queant. 

Porro  codices  Septuag.  hic  variant.  Complut. 
enim  legunl :  In  studiis  suis  impedietur  adolcscens, 
cum  sancto  et  recla  via  ejus,  q.  d.  Vir  sanctus 
impediet  et  coercebit  prava  adolescenlis  studia, 
ejusque  vias  et  actiones  moderabilur  ,  et  reclas 
efficiel ;  Romani :  In  udinvenlionibus  suis  impc- 
dietur  adotescetis ;  cum  sancto ,  et  recta  via  ejus, 
id  esl,  ut  clare  verlil  Auctor  Calenae  (iriecorum  : 
Adolescens,  cuin  sancto  familiariter  conversam  , 
rectam  faciet  viam  suam.  Cassian.  collal.  51.  c.  22. 
et  alii  aliler  dispunguul;  priorem  ehim  partein 
versus  referunt  ad  versum  praecedenlem  hoc 
modo  :  Pondus  magntim  et  pttsiUum,  et  mensunv 
duplices  immundte  sunt  apud  Dominum ,  ct  qui 
facit  ea,  in  adinvenlionibtts  suis  compedietur ,  id 
esl  capielur  vincuHs* ,  conslringetur  el  punietur. 
Deinde  subdunt  quasi  novam  sententiam  :  Ado- 
lescens  curn  sancto  (si  versetur,)  rccta  erit  via 
ejwi. 

12.  AUREM    AUDIENTEM  ,    F.T    OCULUM   VIDBNTEM, 

Dominus  fecit  utrumqob.]  Sepluaginla  veituiU  : 


f.OMMI-.NT.UllA  IN   PROVEB 

Auris  audit  et  oculua  vtdrt  ,  Uominus  fecit  •  t  utro> 
que,  vel  utrumque  ttt  opus  Domitti,  u4  vertit 
Auctor  Catenai  tiroecorum,  qui  primo  aicexpli- 

cat.q.  (I.  i  i  (iculus,  (|ui  recte  videt,  videl  opern 
Domini ;  lia  aoria  quoque,  quaa  recte  nudit,  audit 
mirobilia  ejusdem  Domini.  Utrumque  ergo  fit 
opera  el  operatione  Domini,  q.  d.  Deua  dedit 
lioiiiiui  ikiii  golum  potentiam  videndi  el  audieu- 
di,  sed  et  recium  ejua  usum  ,  tum  phyaicum , 
iii  Bcilicet  iiuris  recte  aonoa  el  aonorum  dlscri- 
mina  percipiat ;  octilua  vero  recte  colorum  om- 
iiiiiin  Bpeciea  videal  et  diacernal  :  lum  poliua 
ciliicuin,  uticilicel  aurc  otamur  id  oudiendum 
honeata,  caata,  aancla  ;  oculia  utamor  ad  ea- 
dem  intuendum.  Unde  intVrcndum  reiinquil 
hoinincin  Deo  in  hoc  rectoaenanuui  usu  gratiaa 
agere,  obaequi  et  obeecundore  debere,  ut  iia  ula- 
tur  iid  Dei  hooorem  et  beneplacitmn ,  acilicet 
ut  aures  iioii  apcrial  nisi  ad  aiidiciidum  Dci  lc- 
gem,  psalmodiain  ,  ollicia  divina,  scicntias  et 
rea  boneataa  ,  ctc.  ;  oculoa  vcro  non  pandat  nisi 
ad  inluendum  creaturas  Dei,  nt  ex  iis  Creato- 
rem  agnosoatet  laudet.  lloc  enim  line  Deua  lio- 
niini  oculos  el  aures  dedit.  Vide  S.  Chrysosl. 
hoinil.  11.  in  epist.  ad  Romanos,  el  honiilia  22. 
ad  Gorinlhios. 

Secuiulo,  noster  Salazar  apposile  liunc  ver- 
sum  refert  ad  prsecedenlem.  Nain  cmn  praemi- 
seril  Salomon  ,  iu<|uit ,  ex  primia  stiuliis  et  co- 
natihus  pueri  ingeniumet  indolem  deprehendi, 
oii  docilis  ad  audicndiiin  ,  et  acris  ad  specu- 
landum  sit;  apte  quidem  suhdil :  Aurem audien- 
i<in ,  et  oculum  videntem ,  Dominus  fecit  utrum- 
que ,  q.  d.  ln  his  non  intercedit  consilium  aul 
liherlas;  quod  enim  quis  ad  audiendum  sitdo- 
cilis,  el  ad  speculandum  acris  ;  pars  naturae 
esl  i\  Deo  ipso  creata,  alque  adeo  in  pueris  etiam 
qui  nondum  consilii  et  ralionis  coni|)oles  sunt, 
non  paruin  elucel.  Itaque  in  animo  scintUUe  sunt, 
t/tnv  pnvceptoris  spiritu  excilatce ,  generosum  dis- 
cipiinee  fomitem  arripiunl  :  alioquin  algidum  in 
cinerem  nequidquam  flaveris ,  ail  Petrarcha  dia- 
logo  81. 

Tertio,  alii  haec  referunt  ad  Deum,  q.  d.  Deus 
dedit  homini  oculos  ad  videndum  ,  aures  ad  au- 
diendum;  quanlo  magis  ipse  oculos  hahet  ocu- 
lalissimos,  et  aures  ad  audiendum  acerrimas, 
juxta  illud  psal.  93.  v.  9  :  Qui  plantavit  aurem 
non  audict;  aut  qui  finxit  oculum,  non  conside- 
ral?  Contra  eos  qui  v.  7.  dixerunt :  JSon  videbit 
Dominus ;  nec  intelliget  Deus  Jacob.  Et  :  Nubes 
lalibulum  ejus ,  nec  noslra  considerat ,  et  circa 
cardines  ceeii  perambulat ,  Joh.  23.  1U.  Significat 
ergo  oinnia  nnda  et  aperta  esse  oculis  Dei  luci- 
dissimis,  et  auribus  auritissimis.  Quoniam  auris 
zeii  audit  omnia  ,  et  tumullus  murmuralionum 
non  abscondetur ,  Sapientiie  1.  10.  Hucfacit  illud 
Plinii,  1.  2.  c.  7  :  Deus  totus  est  sensus  ,  totus  vi- 
sus  ,  totus  auditus ,  totus  anima? ,  tolus  animi ,  to- 
tus  sui. 

Quarto  ,  plenius  et  profundius  nosler  Hieron. 
Prado  in  Ezech.  c.  12.  v.  2  :  Oculo  videre,  in- 
quit,  est  perspicue  et  aperte  cernere;  aure  au- 
dire  ,  est  percipere  et  tenere  recte  quae  audis  ; 
idem  est  videndo  videre ,  et  audiendo  audire. 
Ratio  hujus  significalionis  est,  quia  ii  ahlalivi, 
infmitivi ,  vel  gerundia  augent  et  complent  actio- 
nemverhi,  importantque)modum  quo  fieri  so- 
let  ,  et  quoniam  visio  fit  mediante  luce ,  et 
auditio  excipiendo  et  lenendo  verhum  quod 
profertur;   inde  videndo   videre,  est   dilucide 


i.ia  sm.ouoms.  Qap.  XX. 

cci  iicic  ;  ct  audiendo  audirei  eat  nrir  teneru  ; 
sicui  ciunii  (n c  i(H|iii,  \ci  loquendo loqui ,  eai 
cordale  loqui,  vel  ex  pramedilato;  quia  reru 
Ncilniin  oriaeal  id  quod  mente  concipitur  <i 
cogilalur.  Quoniam  ergo  aenaua  hi  lunt  mini* 
ii  i  lnicilcciiis  oi  rolunlatia ,  lieria  auia  per  om 
nia  ilmilea  (nam  viaua  el  intellectua  clarilale 
delectanlur  et  operantur :  auria  et  voluntaa  ius 
vitale  et  bonitate  capiuntur);  inde  eat  ui  pro 
Intellectu  non  excaacato  uiurpetur  oculut  i  icU 
ci   tiuris  auclieru  pro  voluntale  non  obduratu 
affecid  ali(|in)  immoderalo  apud  Hattb.  13.  9 ,  el 
in  ApocaL  I.").  9  :  Qui  habet  aures  audiendi,  uu 
diat ,  id  eit  voluuiaicin  morigeram  ei  obedien 
tcin.  Indc  illud  paalmi  17.  ki  i  In  auditu  aurit 
obtdivit  mtlti.  EtProverb.  "20.  13:  Qculum  viden- 
ttin,  ct  aurem  audicntcm ,   Dominus  fecit  ulrum- 
que,  id  est  doctorem  eruditum,  et  auditorem 
n  crhi  (locilcin  esse  ,  optis  Dci  eat  c\  :e(|iio  inira- 
biie,  Mciniuit auiein  hoiiun  sensuum;  quoniam, 
iil  nolavit  Polychrouius,  visus  cl  auditus  tauluin 
recipiunt  adinonilionem  ;  aul  enim   cernentcs 
aliorum  calainiliilcm  ad  sauilatem  revcrlimur, 
aiit  audientea  divinas  leges  diligenliores  in  stu- 
dio  virtulis  efHcimur,  neque  eat  aliua  praeterea 
sensua ,  qui  ad  pielatem  indocat.  Iliec  Prado. 

Accedil  R.  Salonion  :  Divinum  opus  ,  ail ,  sunt 
attres  et  oculi  mortulium  ;  summopere  deleclatur 
Deus  auribus  reprehensionem  audienlibus  ,  oculis- 
que  rcrum  cventum  prospicientibus.  Et  R.  Levi  : 
///  duo  sensus  ,  ail,  visus  sciUcet  et  audilus  ,  pe- 
culiarem  piw  cceteris  operam  pratstant  ,  ut  vir 
quoad  mores  et  auimi  sensa  absolulus  veraxque 
evadat.  Et  Vatahlus  :  Audientem  ,  ait  ,  Dei  prcc- 
cepta  et  videnlem  quce  bona  sunt ,  utrumque  facit 
Dominus.  Alii  haec  rcferunt  ah  bonam  obedien- 
tiic  politiam.  Haec  enim  existit,  cum  Snperiores 
oculo  ,  id  est  honis  consiliis  ,  omnia  adminis- 
trant ,  et  populus  aure  obedienti  eis  paret ,  q.  d. 
Ulrumque  est  Dei  donum  et  benedictio  ;  nam 
in  ulroque  consistit  reip.  et  cujusvis  collegii  vel 
congregationis  columen  ,  salus  et  felicilas. 

13.    NOLI  DIUGEKE  SOMMJM  ,    NE  TE  EGESTAS  OP- 
PRIMAT  :  APEIU  OCULOS  TCOS   ,    ET  SATURARE  PANI- 

Bus.  ]  Pagnin.  Satura  te  panibus,  saturare,u\  est 
saluraberis.  Saepe  enim  apud  Hebneos  impcra- 
livus  ponitur  pro  fuluro  ,  ut  psalm.  33  :  Acce- 
dite  ad  eum  ,  et  iltuminamini ;  id  est  illtimina- 
bimini.  Pro  ne  te  egestas  opprimat  ,  hebr.  est 
tiFPin  TD  pen  liuvares  ,  id  est  ,  ne  haereditalc 
privcris,  ne  depaupereris.  Radix  enim  iaras  sig- 
nificat  haeredilare  et  possidere  .  sed  in  niphal 
est  contrariae  signilicationis  ,  et  significat  haere- 
dilale  depelli  ac  depauperari  ,  cum  quis  ex 
Cioeso  fit ,  non  Cyrus  ,  sed  Irus  et  Iro  paupe- 
rior.  Est  meialepsis  ;  exsomno  enim  intelligitur 
desidia  ,  ex  desidia  otium  ,  ex  otio  laboris  fuga  , 
quae  paril  egestatem.  Vice  versa ,  ex  apertione. 
oculorum  intelligitur  vigilia  ,  ex  vigilia  surrec- 
lio,  ex  surrectione  labor,  qui  parit  saturitatem  , 
id  est  rerum  abundantiam.  H33C  enim  instar  ca- 
tenae  connexa  sunt,  unumque  alteri  velut  annu- 
lus  annulo  inserilur  et  innectilur  ,  ut  ex  uno 
cselera  inferas  et  intelligas. 

Aben  Ezra  hunc  versum  nectit  praecedenti  , 
q.  d.  Aures  ad  institutionem  ausculiandam  , 
oculi  vero  ad  ea  conlemplanda  ,  quibus  corri- 
gimur,  procreati  sunt  a  Deo  ;  qnamobrem  ne 
diligas  somnum  ,  oculi  enim  non  nisi  ad  som- 
num  statis  horis  capessendum  sunt  effecti 
cum  postea   pcnetrandis  ac  arripiendis  discu 


hbG  COMMENTARIA  JN  PROVERBIA  SALOMONIS 

plinae  instilulis  vacare  debeant.  Redit  ad  velan- 
dam  socordiam  ;  hujus  enim  conies  ,  imo  pa- 
rens  est  sommis  ,  vel  potius  dilectio  et  amor 
somni.  Somnus  enim  naturalis  est  ,  el  nalurae 
debitus  :  al  amor  somni  fere  vitiosus  est ,  quia 
nimius.  Dormire ,  inquit  Cajct.  necessilalis  est ; 
sed  diligerc  dormitationem  ,  voluntatis  est  ac 
pigritise  ,  et  bic  affeclus  longiorem  efficit  som- 
num  quam  opus  sit.  Qui  enim  amat  dormire  , 
pergit  dormirein  multam  lucem  ,  nec  exsurgit, 
sed  somno  indulget ,  donec  lorpori  suo  satis- 
faciat  ,  juxta  illudS.  Dominici  Loricali :  Somnus 
somnum  adescat ,  vigilias  vigitice  pariunt.  Sensus 
ergo  est,  q.  d.  Noli  diligere  somnum  ,  necei  ad 
pigri  corporis  libilum  indulgelo  ,  ut  lucem  et 
tempus  labori  deslinatum  oliandoetdormilando 


transigas  ,  ne  ex  otio  in  egestatem  incidas  ,  il- 
laque  te  opprimal ,  et  fame  emaciari ,  imo  mori 
cogat  ;  quare  aperi  oculos  tuos  ,  expergiscere, 
somnum  excule  ,  labora  ut  victum  tibi  pares  , 
ac  salureris  panibus  ,  id  est  abundes  omni  re 
ad  viclum  necessaria  vel  opportuna  ;  panis  enim 
Hebraeis  quemlibet  cibum  significat. 

Myslicc,  q.  d.  Excute  somnum  desidiae  ac  con- 
cupiscenti.e  ,  ac  bonis  operibus  te  dede ,  ut 
victum  spirilualem  libi  compares  ,  quo  vivas  in 
omnem  aeternilalem.  Victus  bic  est  Eucbaristia 
et  S.  Scriplura  in  praesenti  vita  ,  ac  gloria  et  fe- 
licitas  perpelua  in  fulura.  Ita  Beda  :  Noti ,  ait , 
ditigere  somnum  peccati  et  inerlice  ,  de  quo  Apos- 
totus  ait :  Ilora  est  jam  nos  de  somno  surgere  , 
ne  te  ,  si  non  bene  vigilare  noveris  ,  egeslas  op- 
primat  in  futuro  ;  illa  sciticet  gravissima  egeslas, 
ubi  nec  slillam  aquce  unam  sitiens  invenire  queas , 
nec  oieum  exslinctis  lampadibus  infundere.  Aperi 
ocuios  tui  cordis  ad  vigiiias  sanctas  ;  ac  saturi- 
talem  tibi  gaudiorum  ccelestium  bene  vivendo  con- 
quire. 

Septuag.  alio  abeunl ;  verlunt  enim  :  Noli  di~ 
ligere  detrahere  ,  ne  extollaris;  aperi  oculos  tuos , 
et  implere  panibus.    Quod  aliqui  explicant   de 
furto  ,  quod  comes  ,  imo  filia  est  somni ,  otii  et 
dcsidiae  ,    q.  d.  Noli  otiando  delrahere  et  furari 
res  et  opes  proximorum  ,  ne  extollaris  in  pali- 
bulum  ,   et  suspendaris.  Verum  pro  detrakere 
graece  est  xarcdedetv  ,  quod  significat  delrabere 
non  opibus  ,  sed  famae  obloqui ,    deblaterare  , 
criminari.  Igitur  hebr.  nw  scena  ,  quod  proprie 
somnum  significat ,    a  rad.  y®i  iascan ,  id  est 
dormivit  ;  Sepluag.  vertunt  delraclionem  ,    a 
rad.  TWWscana ,  id  est  mutavit ,  alteravit ,  id  est 
detraxit  famae.  Delractor  enim  solet  res  aliter 
narrare  quam  gcslae  sint  ,  itaque  eas  mutare  et 
allerare  in  pejus  ,  imo  fingere  et  mentiri.  Unde 
cap.  17.  v.  9.  dicitur  :  Qui  celat  deliclum  ,  quarit 
amicitias  ;  qui  atlero  sermone  repetit  ( hebr.    r\2MJ 
scana ,  id  est  ,    mutat )  separat  fcederalos.  Noli 
ergo  detrahere  et  obloqui  proximo  ,    ne  extol- 
laris ,  id  est ,  noli  alterum  criminando  depri- 
mere  ,  ut  te  extollas.  Radix  enim  delractionis 
est  superbia  ,  qua  quis  ut  se  extollat ,  alium  sibi 
•lequalem  vel  aemulum  vituperando  deprimit. 
Unde  S.  Hier.  vel  potius  Paulinus  ad  Celantiam: 
Nutti  unquam  ,  ait ,  omnino  delrahas  ,   nec  alio- 
rum  vituperatione  le  Laudabiliorem  vide.ri  velis  ; 
viagis  tuam  vitam  exornare  disce  ,  quam  atienam 
carpere.  Adde  eliam  Hier.  in  epist.  ad  Rusticum  : 
ViUum  satis  hominum  est ,  et  suam  laudem  quce- 
rcntium  ,    atios  viles  facere ;  quia  alterius  vitu- 
peralione  se  landari  putant.   Et  cum  suo  merito 


Cap.  XX. 

ptacere  non  possint  ,  piacere  volunt  in  comparcc- 
tione  malorum. 

Pro  ne  exlollaris  graece  est  nn  e&pSis,  quod 
Complut.  et  Regia  Biblia  vertunt  :  ne  pereas  ; 
Cyprian.  lib.  3.  Testim.  ne  extotlaris  ;  licet  non- 
nulli  codices  babeanl :  ne  eradiceris.  Verum  huic 
Septuag.  versioni ,  puia  detraclioni  famae  ,  non 
satis  respondet  id  quod  addilur  :  Ap°ri  ocutos 
tuos ,  et  salurare  panibus  ;  ac  hebr.  n3tU  scena 
semper  alibi  somnum  significat ,  non  detrac- 
tionem  ;  quare  Vulgata  versio  ,  uti  aplior  et  - 
verior,  anteferenda  est. 

ih.  Malum  est,  malum  est,  dicitomnis  emptor  : 

ET    CUM   RECESSERIT   ,     TUNC   GLORIABITUR.  ]   Hel)l\ 

vbnm  iithaltel ,  id  est ,  laudal  se  et  jactat ,  quod 
rem  pretiosam  vili  emerit.  Pro  malum  hebr.  est 
V,  ra,  pro  quo  Chald.  aliis  punctis  legens  sn 
rea  ,  id  est  socius  ,  vertit :  Socius  ad  socium  dicit 
quod  emil  ,  et  tunc  glorialur  et  praidical  ;  Hebr. 
est  :  Malum  ,  malum  ,  dicit  emptor  ,  et  abiens 
sibi  laudabit  se.  Redundat  more  Hebr.  to  sibi , 
q.  d.  Cum  rem  emil  ,  illam  habel  in  honore 
el  pretio.  Aut  to  sibi  emphasim  habet ,  q.  d. 
Cum  recesserit  ,  sibi  rem  vili  emptam  vin- 
dicans  ,  tunc  gloriatur.  Id  enim  per  aposio- 
pesin  intelligi  patet  ex  sensu  et  mente  senlen- 
tiae.  Quidam  verlunl :  Cum  vero  amiserit  ,  tunc 
taudat.  Res  enim,  cum  possidentur,  vilescunt ; 
cum  vero  amittuntur  ,  habenlur  in  prelio  ct 
anxie  requirunlur.  Hic  esl  hominis  genius.  Unde 
R.  Levi  :  Longe  dissimilis  ,  ait ,  est  possessio  sa- 
pientiw  ab  aliarum  rerum  possessione ;  cum  enim 
ccttera  argenli  prelio  cestimenlur ,  ea  ab  emptore 
deprimuntur  ,  et  vitii  insimulantur  ,  pretioque 
paria  negantur  quod  vendilor  exigit  ;  poslquam 
aulem  hic  discesserit ,  merces  dilaudat ,  sequCeas 
non  emisse  dolet  ,  atque  ideo  vilia  videnlur  quce 
oblineret  ,  et  optima  quibus  careat.  Secus  vcro 
prorsus  contingit  in  sapienlia  comparanda ;  nec 
enim  eam  quis  sibi  ulilem  arbilratur  ,  nisi  cum 
illam  sit  adeptus. 

Jam  primo  ,  Baynus  ha*c  refert  ad  labores  , 
acrumnas  et  pericula  ,  quae  subeunt  mercalores, 
nt  ditescanl,  q.  d.  Multa  mala  ,  id  esl  multas 
moleslias  ,  curas  et  dolores  subeunl  mercato- 
res  ,  ut  merces  et  opes  comparenl  ;  al  ubi  eas 
compararint,  gaudent  el  glorianlur.  Unde  illud 
Horatii  : 


Impiger  exlreinos  currit  mercator  ad  Indos  , 

Per  mare  pauperiem  fugiens  ,  per  saxa  ,  per  ignes. 


/ 


Hinc  mystice  Salonius  ,  et  ex  co  Clossa  :  Qu<- 
cetema  ,  ait ,  pramiadesiderat ,  malum  est  ,  ma- 
lum  est ,  dicit ;  quia  in  prcesenti  debet  suslinere  , 
ut  ,  cum  recesserit  de  mundo  ,  glorielur  ,  per- 
spiciens ,  quia  non  sunl  condigna  passiones  hujus 
lemporis  ad  fulitram  gloriam,  quas  reveiabitur  in 
nobis.  Accinileiiam  Hugo  Cardinal.  qui  non  lam 
ad  laborum  tolerantiam  ,  quam  ad  poenilen- 
liam  hanc  gnomen  refert.  Myslice  ,  Inquit ,  ex- 
ponitur  de  eo  qui  nummo  pnenitenliae  merces 
emit  coelestes  ;  malum  est  dicit ,  id  est  nimis 
carum  ,  nimis  moleslum  poenitere  ,  et  cuin 
emptor,  id  esl  poenitens,  rccesserit  a  foro  poe- 
nitentiae  in  domum  coelestis  palriae  ;  lunc  sane 
gloriabilur  ,  quia  bonum  forum  habuit.  Addit 
eliam  merccs  coelesles  non  tam  ideo  caras  vi- 
deri ,  quia  multis  conslent  laboribus  ,  quam  cx 
eo  ,  quia  nondum  explicatie  sunt. 

Huc  acceditexpositio  R.  Salomonis  :  Quisacra? 
legis ,   ait ,    cognilione  dilatnr  per  cerumnarum 


COMMENTARIA  IN  Pl\OVF.I\BlA  SAI.OMOMS.  Cap.  \\. 


5.V 


fumisque  flagella  ,  illud  sape  quaritur  ,  <  t  hett 
clamitat  ol>  luoic  cruciatum  <t  angusiiam  ;  verum 
uiii  aapienlia  cumulabitur  ,  tabonti ,  quibusfunC' 
ius  cst ,  sibi  gloriosoi  pratdieabit, 

Secundo  ,  idem  Baynua  i  Exemplo  mercalo- 
rimi,  inquii  ,  vuli  nos  speclare  noa  iniiia,  ted 
lincs  labortiin.  I  I  cniin  illi  rcin  priino  vilupe- 
rant  ,  (|iio  \  ilins  cinanl  ;  dcindc  ubi  cincrint  , 
jaclant  86  ct  glorianlur  (lc  sna  sivc  induslria  , 
sivc  perilia  in  rebui  oomparandia  ;  sic  aapien- 
lia  ,  in  cujua  acquiailionc  vigilare  ct  laborare 
suum  iilium  monci  Sapiena,  minimejuvenibua 
arridrl;  scd  niaiuni  cst  ,  inaliun  csl,  inquiunl, 
inanc  somnuin  cxrulcre  ,   ct  lillcrarnni  sludiis 

sive  icbns  divinis  indulgere  ;  aed  olim  ex  ephe- 
bia  ct  puerilibua  annia  egreaai ,  ubi  maximis 
Midoribus  vcluli  negotialor  vcndilis  omnibus 
unicani  sibi  margarilam  comparaverinl ,  aibi 
gralulabunlur  ipsis. 

sicui  ergo  mercaiorca  laborea  damnant,  cuni 
cos  subount  et  scntiunt;  at  ubi  aliia  eauricntibua 
ipsi  saturaniur  panihusct  delicianlur,  tuni  eos- 
dem  laudant  ,  lum  gloriantur  se  laborasse  ,  et 
laboribus  tot  opes  et  connnoda  comparasse  ; 
sic  qui  virtulibus  ct  sapienlke  insistunt  ,  initio 
ardua  multa  et  dillicilia  experiuntur  ;  at  postea 
sibi  gralulantur  ,  quod  virtulem  ct  sapicntiam 
suis  laboribus  pcpcrcrinl  ,  el  cum  cx  lioc  se- 
culo  laboribns  cl  doloribus  referto  rccesserint, 
tunc  gloriabunlur  ;  quia  tunc  clare  videbunt , 
quod  non  sunt  condignae  passiones  liujus  lem- 
poris  ad  futuram  gloriam  ,  quae  revelabilur  in 
nobis  ,  Rom.  8.  Hic  sensusvalde  apposilus  esl; 
bae  enim  paroemiae  velul  parabobc  sub  cortice 
litlerae  arcanum  quid  et  latens  sapientiae  et  vir- 
iulis  decus  significant.  Unde  el  Cbald.  banc  gno- 
men  neciit  sequenli ,  in  qua  studium  sapientioj 
opibus  el  auro  anleferlur. 

Terlio  ,  Jansenius  censet  bac  paroemia  insi- 
nuari  hominis  ingenium  ,  quo  fcre  aliena  vitu- 
peramus  ,  noslra  laudamus,  in  eis  nobis  pla- 
cenles  et  glorianles  ,  adeo  ut  easdcm  omnino 
vcs  el  acliones  ,  cum  quis  apud  alios  vidct,  au- 
dacter  damnet  ;  cum  vero  in  seipsum  trans- 
latas  conspicit ,  laudel  atque  exlollat.  Vulgari 
enim  paroemia  qnis  merces  suas  vendere  dici- 
tur  ,  cum  res  suas  dilaudat.  Unde  noster  Salazar 
ila  exacte  singula  adaplalet  cxplicat ,  q.  d.  Fere 
ila  accidit ,  ut  aliis  rcs  suas  venditanlibus  et 
u--tenlantibus  ,  auditores  velut  astuli  quidam 
cinptorcs  non  solum  non  probent ,  sed  eliam 
vcrbis  suis  extenueni.  Hi  vero  qui  ea  ratione 
alicnas  res  extenuant ,  si  forle  earum  aliquam 
adepti  sint  ,  non  solum  apud  se  glorianlur  et 
gesliunt ,  sed  eliam  illam  simili  modo  vendi- 
tare  ,  et  aliis  commendare  maxime  adnitun- 
tur.  Itaque  his  vcrhis  Salomon  improhanr  quo- 
rumdam  bominum  propensioncm  ad  suas  res 
laudandas,  alienas  aspernandas  et  extenuan- 
das  ,  mercalorum  exemplo  damnat. 

Quarto  ,  plane  el  genuine  nolat  hic  Salomon 
genium  et  indolcm  bominum  in  emendo  el  ven- 
dendo  ;  in  emendo  enim  rcni  plus  aequo  viiupe- 
rant,  in  vendendo  plus  aequo  laudant.  Malum 
cst ,  dicilemptor  ,  ailLyran.  quia  replical  rei 
defectum,  utimminual  ejus  preiium.  Qui  enim 
«inunt,  rem  emendam  malam  et  vitiosam  cau- 
santur  ,  imo  omnes  ejus  defeclus  et  vitia  enar- 
rant  ,  ct  nimis  amplificant  ,  ut  venditor  viliori 
pretio  eam  vendal.  Qui  vcro  vendunt ,  rei  ven- 
dcndac  prapstantiam  exlollunl  ,    ui  cjus  prctium 


adaugeant  Qua  In  v  lubinde  contra  charita- 
lero  peccant ,  mbinde  etiam  o»ntra  Juitiliam  , 
ui  cum  quodam  Ingenio  arlii  rci  \  llium  legunl : 
cuin  mentiuntur,  rem  vitio  carere,  vel  babere 
dolea  quai  nonhabcl ;  cum  rcm  vitioianLtanlo 
pretio  vcndnni ,  «pianio  Integram  ;  cum  limpli- 
cei  decipiuni  el  fraudani  :  cum  venditor  ignorat 
rci  praealanliam  el  pretium  ,  ul  cum  gcmmam 
vcndil  pro  Miio  ;  aul  cinploi    viliiun  cmit  pro 

gemma.  Denique  cum  emptor  rogat  an  rei 
viiio  coreat ,  tenetur  ex  juatilia  venditor  rei 
vitia ,  maxime  occulta  ,  aperire  ,  utl  docet  noi 

ler  l.cssins  lib.  '2.  de  Juslilia  cap.  21.  <!<•  emp 
lionc  dubii.  II.  Ralio  a  priori  eal  bominuui 
cupidilas  et  avarilia  :  Omnea  enim  qua  suatunt 
quarunt,  ulail  Aposlolus  ;  ad  lucruin  ergo  suuin 
rem  preliosam  cxiciuianl  ,  dum  cmunt  ;  el  vi- 
lcin  exlollunl,  duin  vcndunl.  Iluic  cupidilali  mc- 
delur  charitas  ,  quasjubel  el  diciat  :  Dilige 
proxinmm  luum  sicttl  tcipsum.  Quod  tibi  non  vis 
furi  ,  alteri  ne  fcccris.  Prout  vttllis  ttt  fuciuni 
vobis  homines  ,  et  vos  facile  illis  similiter  ; 
Lucae  6.  31. 

Hic  est  sensus  lilleralis  cl  quasi  grammali- 
cus  hujus  paroemiae,  sub  quo  profundius  sym- 
bolice  significanlur  illa  quai  paulo  anle  , 
ptaescrtim  sccundo  loco  annotavi.  Sic  eniin 
parabohc  suum  in  cortice  babenl  scnsum 
grammalicum  ,  sub  quo  aliud  parabolice  ,  seu 
ad  littcram  significatur ,  quod  paulo  ante  in- 
dicavi. 

Huc  facil  facetissima  cujusdam  mimi  urbanilas, 
qui,  ut  refcrl  S.  Augusl.  1. 13.  de  Trinilale  cap.  .'?, 
cum  se  promisisset  in  theatro  quid  in  aninw  habe- 
rent,  et  quodvellent  omnes  aliis  ludis  esse  diclu- 
rum  ,  atque  cumaddiem  conslilulum  ingenli  ex- 
sprcialione  major  multitudo  conjlucret ,  suspensis 
et  silentibus  omnibus  dixisse  perliibclur  :  Vili  vul- 
lis  emere ,  el  caro  vendere.  ln  qtto  diclo  levissimi 
scenici,  omnes  tamen  conscienlias  invcneruntsuas, 
eaquevera  anteoculos  omnium  constiluta,  et  im- 
provisa  dicenti  admirabili  favore  plattserunt.  Sub- 
ditS.August.  hoc  omnium  esse  non  omnino  , 
scd  plerorumque :  Nam  scio  ipse  hominem ,  ait, 
cttm  venalisei  codex  fuisset  oblatus,  pretiique  ejus 
ignarum  ,  et  ideo  quiddam  exiguum  poscentem 
cerneret  venditorem ,  juslum  pretium,  quodmuUo 
amplius  erat ,  nec  opinanli  dcdisse.  Quid  si  etiam 
quispium  nequitia  tanta  posscssus,  ttt  viti  vendat 
qtue  dimiserunt  parentes  ,  et  care  cmal  qu&  con- 
sttmat  per  libidines,  magno  prelio  stupra  cmendo; 
parvo  autem  rura  vendendo?  Largitionis  eliam 
gratia  novimtts  quosdam  emisse  frttmenla  carius, 
et  vilius  vendidisse  suis  civibus.  Subdil  deinde  si- 
mile  de  cupidilale  laudis  :  IUttd  etiamquod  velus 
poeta  dixit  Ennitts  :  Omnes  mortates  sese  laudari 
exoptant  ;  profeclo  et  de  seipso,  ct  de  iis  quos  ex- 
perlus  fueral ,  conjecit  in  aliis,  et  videlur  pramun- 
liasse  hominum  omnium  voluntates.  Denique  si  el 
minus  ille  dixisset :  Laudari  omnes  vullis  ,  nemo 
vestrtlm  vult  vituperari ;  simililcr  qttod  esset  om- 
niam  voluntalis,  dixisse  viderelttr.  Sttnt  tamen  qui 
vitia  suaoderint ,  et  in  quibus  sibidisplicenl  ipsi, 
nec  ab  aliis  se  laudari  velint ,  gratiasque  agunt 
objurgantium  benevolentice ,  cttm  ideo  vituperan- 
tur  ut  corriganlur.  Al  si  dixisset  :  Omnes  beati 
csse  vullis,  miseri  esse  non  vultis;  dixisset  aliquid 
qttod  nullus  in  sua  non  agnosceret  volttntate.  Qttid- 
qttid  enim  alitul  quisquam  latentcr  velit ,  ab  hac 
voluntale,  qiue  omnibus  hominibus  salis  nola  esl , 
non  recedtt. 


55S 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XX. 


15.  EST  AURUM    ET  MULTITUDO    GEMMARUM  ;    VAS 
AITEM    1'liETIOSUM  LABIA  SCIENTI/E,]  (J.  (I.   AuiHlQl 

<-sl  preliosum  ,   et  mulliludo   gemmarum  est 
pretiosa  ;  at  longe  pretiosiora  suut  labia  plena 
*c\eni\x.Tb enim  pretiosum  in  priori  membroin- 
teliigilur,  et  ex  posteriori  membro  per  zeugma 
repetendum  est ,  q.  d.  Homiues  aurum  et  gem- 
mas  magno  babent  in  pretio  ;  at  ego  verum  et 
summum  rerum  pretium  colloco  in  cordeet  ore 
erudito.  Hoc  enimfundil  auri  massas  et  totgem- 
mas  ,   quot  sententias.  Cum  enim  de  castitate 
disserit,  fundit  aureas  gnomas,  et  quasi  sma- 
ragdos  virginitalis.  Cum  de  temperantia  ratio- 
cinatur ,  fundit  amelbystos  sobrielatis.  Cum  de 
amoreDei,  fundit  carbunculos  charitatis.  Cum 
de  patientia  ,  fundit  jaspides  fortitudinis.  Cum 
de  constanlia,  fundit  adamantes  martyrii ,  etc. 
Per,  scieniiam  enim  hic  et  loto  hoc  libro  non 
speculativa  ,  sed  practica  intelligitur,  quae  in 
prudentia  el  virlutum  studio  consislit.  Per  vas 
phrasi  Hebraea  accipe  organum  et  inslrumen- 
tum.  Unde  Auctor  Catenae  Grrccor.  pulchre  ex 
Septuag.  vertit :  Exstat  auram  ;  exstat  pretioso- 
rum  lapidum  copia  ,  at  plus  utroque  honoratum 
organum  sunt  labia  inteUigenlia.  Hebr.  habent  : 
Est  tiuram  etmultitudo  gemmarum ,  etvas  pretio- 
sum  labiascientia?;  Syrus  :  Et  vasa  pretiosa  et  la- 
bia  scientix.  Chaldaeus  hunc  neclit  versui  prae- 
cedenti,  quasi  sint  verba  emploris,   qui  cum 
tolerando  multa  inala  ,  id  est  labores  etaerum- 
nas  comparavit  scientiam  ,  gloriatur,  praulicat 
et  dicit  :  Esl  aurumetmultitudo  margaritarum 
pretiosaram,  et  vasa  pretiosa  labia  scientia,  q.  d. 
Parvo  maloetUiborecomparavimihi  scientiam, 
quEe    preliosior  est  gemmis    et  aruro.    Sic  et 
R.  Levi. 

Jam  primo,  R.  Lcvi  sic  exponit,  q.  d.  Sunt  qui 
auro  ct  lapidibus  preliosis  abundant ,  sed  ta- 
men  res  pretiosae ,  ut  sunt  labia  scientiae  ,  non 
sunt  illis. 

Secundo,  Baynus,  q.  d.  Facile  sibi  comparat 
opes,  aurum  et  mullas  margaritas  et  vasa  pre- 
tiosa  ,  qui  pollct  scientia  labiorum  ,  hoc  est , 
vir  sapiens  et  eloquens  facillime  polest  dites- 
cere  ;  ut  jam  juvenibus  debeat  prima  cura  ha- 
beri  de  sapientia,  non  de  mercalura  ,  aut  aliis 
arlibus  quibus  opes  acquiruntur.  Facileest,  di- 
cebat  olim  Tbales  Milesius,  philosophis  dites- 
cere,  si  velint,  id  quod  re  ipsa  ostendit  :  nam 
perspecta  per  cursum  siderum  olei  futura  cari- 
tate  ,  omnes  tolius  provincioe  comparavit  oli- 
vas  ;  quare  dives  admodum  evasit. 

Tertio ,  melius  Cajet.  ex  Hebraeo  censet  hic 
pretium  scientiac  comparari  pretio  auri  et  mar- 
garitarum.  Copula  enim-et  Latinis  ,  ac  magis 
Hebraeis  ,  seepe  est  nota  comparationis.  Unde 
Vatablus  vertit :  Et  velut  vas  pretiosum  est  sermo 
scienlice ,  id  esl,  sermo  doctus  el  eruditus. 

Quarto,  profundius  Noster,  Septuag.  et  alii 
pro  verlunt,  et  autem;  Hebr.  enim  1  vau,  id  est 
et ,  saepe  Hebraeis  est  adversativum  significans 
autem.  Unde  Tigurina  verlit  :  Os  scitum  auro , 
gemmis  acpretiosis  vasis  pretiosius  est.  Haec  ver- 
sio  verbotenusliberior  est,  sed  sensum  fere  ad- 
aequat.  Igitur  scientia  hic  non  tantum  confertur, 
sed  antefertur  auro  et  gemmis,  q.  d.  In  auro 
laudatur  fulgor,  soliditas  ,  pretium  ;  at  magis 
fulget,  magis  solida ,  constans  et  pretiosa  est 
scientia  ,  id  est  prudentia,  virtus  et  sapienlia. 
Tagus  et  alii  nonnulli  iluvii,  sedpaucieteximii, 
suntauriferi,  vehuntque  ramenta  auri  :  at  ma- 


gis  aurifera  sunt  labia  sapienlis  ;  vehunl  enim 
aurum  sapientiaj  ,  virtutis  el  cbaritatis.  Talia 
fuere  labia  S.  Joannis  Constantinop.  Patriarchae, 
qui  proinde  cognomiuatus  est  Chrysostomus  , 
id  est  aureum  os;  et  B.  Petri  Ravennatis  ,  qui 
indedictus  estChrysologus,  idest  aureus  sermo, 
ob  eloquii  suavitatem  et  eleganliam.  Unde  a 
Sixto  III.  Ponlifice  Max.  jussu  S.  Petri  Apostoli, 
et  S.  Apollinaris  primi  Ravennalium  Episcopi  , 
illi  in  somnis  apparentium  ,  ajtate  licet  juvenis, 
creatus  estRavenmc  Arcbiepiscopus.  SicS.  Atha- 
nasii,  Basilii ,  Nazianzeni ,  Ambrosii,  Hieronymi, 
Auguslini  aurea,  imo  gemmea,  erat  sapientia  et 
eloquentia. 

Margaritarum  omnis  laus  et  dos  in  candore  , 
magnitudine,  orbe,  levore ,  pondere  consistit ,  ait 
Plinius  1.9.  cap.  35.  Ita  vir  sciens,id  esl  sapiens 
et  eloquens,  praeserlim  Apostolicus  ,  candoris 
laudem  habetin  castitate,  magniiudinis  in  mag- 
nanimitale,  orbis  sive  orbiculatoe  et  rotunthe  li- 
gurae  in  animi  resignatione  et  obedientia  ,  le- 
voris  in  modestia  et  morum  compositione  , 
ponderis  in  gravilate  et  prudenlia.  Vide  13.  do- 
tes  margarilarum,  quas  viris  Religiosis  et  Apos- 
tolicis  applicavi  Apocal.  21.  v.  21. 

Porro  Hebr.  QijiJS  peninim ,  non  tantum  mar- 
garitas  sive  uniones  ,  sed  et  lapides  pretiosos  , 
ut  vertunt  Septuag.  sive  gemmas,  ut  vertit  Nos- 
ler,  significat.  Igiturvir  sapiens  eteloquens  do- 
les  habet  carbunculi ,  sapphiri,  berylli ,  ada- 
mantis  ,  caeterarumque  gemmarum  ,  quas  re- 
censui  Apoc.  21.  19.  et  seq.  Aliqui  peninim  ver- 
tunl,  penilissima  vel  intima  :  tum  quia  uniones 
intimne  sunt  su.-e  conchae,  lum  quia  ex  intimo 
et  profundissimo  tnari  eruuntur  ;  inde  enim 
nautae  eas  expiscanlur.  Sic  profundum  est  cor 
sapientis,  et  quasi  pelagus  inexhaustum  sapien- 
tire,  ex  quo  auditorem  sapientiam  expiscari  as- 
sidue  usque  ad  fundum  convenit,  ut  penetret 
intima  ejus  sensa  ,  ac  diciorum  et  sententiarum 
ejus  profunda  arcana  scrutelur.  Hoc  est  quod 
dixi  cap.  3.  13:  Bealus  homo,  qtti  invenit  sapien- 
liam ,  et  qui  affluit  prudentia.  Ralionem  subdit 
dicens  :  Melior  est  acquisitio  ejus  negotiationiar- 
genli ,  et  auri  primi ,  et  purissimi  fructus  ejus  ; 
/jretiosior  est  cunclis  opibus  ;  et  omnia  qua  deside- 
ranlur,  huic  non  valent  comparari.  Et  c.  8.  19  : 
Melior  est  fructus  meus  auro  et  lapide  pretioso  , 
et  genimina  mea  argento  electo.  Vide  ibi  dicta  et 
Jobcap.  28.  15  :  Nondabitur  aurumobrizum  pro 
ea,  nec  appendetur  argentum  in  commutatione 
ejus,  elc. 

Vas  adtem  pretiosum  labia  scientIjE.]  Va$,  id 
estprimo,  organumpromensetsuavi  quasi  har- 
monia  modulans  scientiam  ;  secundo,  vas,  id 
esl,  hominis  supellex  el  divitiarum  pars ;  omnis 
enimsupellexHebraeis  vas  dicitur,  ait  Jansenius; 
tertio,  proprieyfls,  puta  dolium,  amphora.cra- 
ter  aut  cyathus  continens  ornansque  sapien- 
liam  rem  preliosissimam.  Igitur  to  vas  notat 
primo  quod,  sicut  vas,  pula  dolium  vel  crater 
plenus  est  vino,  sic  cor  et  os  sapientis  plenuni 
est  scientia  ;  secundo  ,  sicut  crater  impletur 
vino,  ut  convivis  propinetur;  sic  sapiens  non 
sibi  soli  sapit ,  sed  sapientiam  suam  ore  et  labiis 
aliis  propinatet  communicat;  tertio,  sicut  cra- 
teres  e  quibus  diviles  bauriunt  et  bibunt  vina  , 
solent  affabre  elaborari,  auroque  arlificioseor- 
nari,  etgemmis  distingui  ac  quasiocellari,  tum 
ad  ornatum  ,  tumut  suaviorem  efficiant  potuni; 
sic  pariter  sapiens  affabre  dicla  sua  sermoues- 


COMMENTAMA  IN  Pn.OVEIi.BIA  SALOMONIS.  Gap.  \\. 


olaborat ,  distinguii ,  dlsponit,  roncinnat , 
ui  videalur  caae  crater  quidara  concinnua  el 
aQabre  composituB.  Saplrniia  cnimei  eloquen- 
tia  mafxime  consiatil  in  ordinv  el  npta  rerum 
senlentiarumque  dispoailtone  ,  corapagine  ac 
nexu.  Sic  enim  lii  concinna  et  appoaita  quaai 
structura  et  fabrica  ,  ui  ;il»  Buditoribua  peranici 
poaail  et  capi ,  itaque  in  corum  animoa  inuuat 
et  perauadeat  ea  qutc  \  ii  lutis  el  Balutia  Bunt.  si- 
cut  enioa  exeroitua  deoor  ct  robnr  consisiit  in 
caalrorum  acie  i- i t < ~  disposiia  et  ordinata  ;  heec 
enim  hostibua  eal  impenetrabilis ,  ideoque  ta- 
vicia  cL  \  itirix  omninin  ,  cnm  lurba  inoi  dinala 
ci  confuaa  aetavicem  impedial,  el  liosii  prole- 
rendam  objiciat.  Sie  pariter  orationis  energia 
1 1  \  is  consisiit  in  ppta  connn  quas  dicuntur  serie 
- i  dtsposilione ,  ut  quaalibet  rea  et  ratio  suo  or- 
dinc  collocetur,  ubi  plus  babitura  cst  ponderis 
ci  efficacise  ,  aeque  ac  decoris  ti  elegantisa  i  sic. 
cnim  animos  audienlium  docct,  dclctial,  niovot 
ci  pcnclrat,  ut  ci  resisiere  nequeant.  Vitle  Cice- 
ronem  in  Oratorc. 

Ilinc  Themisiocles  ati  regem  Persartim  fu- 
giona  ,  cnm  coram  eo  peroraret ,  dixil  oralio- 
nem  similem  essepkiuraiissiragulis,quw,  dnm 
cxplicantur  ,  rerum  pictarum  ordinem  et  con- 
cinnitatem  osientant.  Ila  riniarclius  in  Apopli- 
tbegm.  Auguslus  vcro  Caesar,  scribcna  ad  auum 
Msecenateni,  taxavit  cjus  in  stylo  lasciviam  ,  et 
in  composiiione  insolentiam  ;  untlc  eam  imi- 
lando  reprascnlans  ,  lianc  subjccil  clausulam  : 
Vale ,  mel  genlium,  cbur  cx  Elruria,  laser  Arcli- 
ititm,  adamas  Lupernas,  Tibcrinum  margaritum, 
Cilneorum  smuragde  ,  jaspis  figulorum  ,  berylle 
Porscnmv,  carbunculum  habcas,  mulagmamaccha- 
rtun. Ua Suelon.  in  Auguslo. 

1G.  TOLLE  VEST1MEXTUM  EJUS  QUI  FIDEJUSSOR 
K.XSTITIT    ALIF.M  ;   ET  l'RO  EXTRANEIS  ,    AUFER    PIG- 

rsus  ab  eo.]  Fidejussor  alieni  est,  qui  fldcjubcl , 
mvc  spondcl  pro  alieno,  id  esl  exlraneo  :  liunc 
cni  n  signilical  hebr.  11  zar.  Rursum  pro  cx- 
trancis  licbraice  cst  pro  cxtranea  vel  incog- 
nila  ,  scilicet  non  ic,  sctl  femina  ;  iijinc 
cnim  significat  liebr.  niisa  nochria ,  pro  quo 
fiegia  et  alii  codices  niclius  cum  Vulgaia  el  Pag- 
nino  legunt  ,  n3"133  nochriim  ,  id  est  cxlra- 
neis.  Perperam  enim  Rabbini  puncla  supposue- 
runl  ,  ac  pro  nochritm  punclanl  nochriam  ; 
nochriam  enim  Hcbrseis  non  est  usilalum  nihil- 
(pie  signilicai,  quamquamipsi  id  fecerintbono 
liue,  ut  scilicetinnuercnt  veram  leclioncm  csse 
nochria,  uli  notatur  in  margine. 

Sensus  ergo  esl,  q.  d.  Si  quis  sibi  fidcjubeat 
pro  cxlraneis,  puta  pro  extranco  viro  vcl  cx- 
tianea  et  incognila  femina  ,  nt  libi  consnlas, 
tuamque  rem  assecurcs,  accipe  aJ)  co  pignus  , 
adeoque  si  aliud  non  liabeal ,  accipe  vcstcm 
cjus  in  pignus  ,  ut ,  si  ulerque  vcl  alleruter  A- 
dem  fallai ,  aut  solvendo  non  sit ,  ex  pignore 
iem  luam  rccuperes.  Ratio  est ,  quotl  ancepsel 
lubrica  sit  negotialio  cum  extraneo,utpoie  non 
salis  cognito,  et  remoic  liabilanli  1  quocirca  si 
debitum  solvere  nolil,  aulnon  possit,  elabilur, 
el  ad  suos  redit;  unde  a  credilorc  ad  solvcndum 
cogi  nequil :  civem  et  vic.inum  ad  civitatis  ma- 
gistratum  ciles,  extcrnum  si  ciles,  aufugiel.  Sic 
Gallus  Hispanum,  Geimanus  Polonum  ,  Anglus 
Scotum  ,  ltalus  Graccum  difliculicr  coget  ad  de- 
bitum  praestandum  :  si  cnim  cogere  velil,  dcbi- 
lor  in  suani  Hispaniam,  Poioniam ,  Scoliam  , 
Craeciam  redibit ,  itaquc  manu^  crediloris  cffu- 


gflet.  (.niis  cnini  eum  In  oii^  lam  remotii  reqtil 
rri  P  ani  (|ui.^  el  lllcm  npud  Bttoa  intentare  bu 
denl  ?  quaro  qui  sibi  cnnaullum  velil,  ndejuapo 
icni  pro  exlraneo  cxigat,   pignuaquc  ab  eo 
accipial ,  ui  aecuriui  el  citiua  debill  Bolulioncm 
exlorqueat,  Bxtraneo  enim  lardante  ,  \d  lergi- 

vcrsanlc  ,    solvcrc    laidal    qitoque,    \<'l    lergi 

versatur  Boltere  ejua  fldejuaaor ;  non  cnim 
\iiIicxmio  niienum  dcbitum  depcndere.  Quare 
iii  <-iiin  cogaa  cito  et  aecuee  sponsionem  atiam 
praastare,  pignua  ab  co  lollc,  praasertim  si  ipae 
<|ii(K|iic  BdcjusBor  sit  exlraneua,  nti  cx  Hebra  o 
verti  potest;  Hebrmienimcarentcaaibus,  undc 
itlcm  nomcn  quemlibel  casum  signiflcat.  Hlnc 
Tignr.  vcrtii :  Si  atleruu  spopondertt  ,  eripe  ves- 
t<  m  (jus  ,  ut  />ro  cxtranco  sil  pignus  cjus.  Melltis 
Inmcn  Noster  vertil in  genitivo  :  Sponsor  si\c 
jidcjustor  alicni  ,  boc  cst  cxlranci.  Sequilur 
cnim  :  Kt  pro  extraneis,  pignus  aufer  abeo. 

Ilunc  cssc  sonsum  liqucl  cx  c.  27.  13.  uln  in 
Hebraao  eadcni  ad  vcrbum  cst  scnteniia  quaj 
bic ,  ibique  Noster  vertil:  Tolle  vesiimentum  cjus 
qtti  spopondil  pro  extranco;  ct  pro  alicnis  attfer  ci 
pignus.  Porro  si  pignus  lioccssct  pauperis,  puta 
\cslis  in  qua  pauper  dormirc  solebnt  ,  antc. 
vesperam  ti  reddendum  crai,  mane  tamen 
rursus  illi  aufcrri  poteral ,  juxta  legem  veterem 
laiam  Exodi  11.  2G.  Qnamquam  illa  lex  propric 
speclat  ad  pauperem  debitorem,  ex  mutuo  prae- 
serlim  ,  ut  palet  cx  v.  25,  non  ad  fldcjussorem, 
licoi  a  pari  atl  eum  extendi  queat  :  fidejussor 
cnim  est  dcbilor  ejus  pro  quo  (idejnssit.  Undc 
Deut.  24.  10.  extendiiur  ad  debitorem  queni- 
libet,  qui  rem  aliquam  alteri  debet  quomodo- 
libet. 

Ilic  versus  nunc  deesl  in  Sepluag.  Romanis  ct 
caicris  ;  Complutenses  lamen  (indeque  Regii ) 
qui  in  Scpluag.  siipplevcrunt  illa  quas  deeranl, 
imo  Septuag.  acconimodarunt  Hebrao  et  Vul- 
gatae  vcrsioni  ,  bunc  versum  sic  effcrunt :  Totle 
vcstimentum  spovdentis  \wo  alicno,  et  pro  atieno 
accipe  pignus  ab  eo  (  Cbaltl.  pignora  illud) .  Untis 
codex  vcius  Sepluag.  sicliabct:  Tollevestemcjus, 
qui  fidcjussor  cxstitit  alieni,  et  pro  extranco  op- 
pigncravit  se. 

Direcle  ergo  el  exprcsse  Ii.tc  gnome  monet 
creditores  ul  sibi  caveanl  in  commerciis  cuin 
cxtrancis,  ideoquc  sponsorem  exigant,  et  ab  eo 
\eslem  in  pignus  accipianl,  ut,  cum  fidejossor 
sua  veste  carere  nequeat,  cogalur  atl  eam  rcci- 
piendam  stimulare  extrancum  ad  persolvcndum 
illico  debilum.  Indirecle  vero  cttacite  moncl  li- 
dejussores  ut  in  sponsione ,  prseserlim  pio  ex- 
traneis  ,  non  sinl  tcmerarii  et  prascipitea  ,  uti 
sunl  prodigi  et  libidinosi ,  utpote  a  quibus  crc- 
ditor  veslem  in  pignus  accepturus  sit,  et  debi- 
tum  omne cxacturus.  Cum  enim  extraneos  aJj- 
cuntes  inscqui  nolit,  fidejussorem  adibit,  abeo- 
que  fidcm  dalam  dcbiiumque  omne  reposcti. 
Vide  quae  de  periculo  fidcjussoris  dixi  cap.  G.  1. 
R.  Salomon,  in  cap.  27.  v.  13,  et  alii  nonnulli 
to  Tolleet  aufer  accipiunl  CuwjTtzwj  in  modo  po- 
tenliali,  pro  polesl  tolii  ct  aufcrri,  vcl  meretur 
ut  tollatnr,  aut  reipsa  lollctur  et  auferetur,  q.d. 
Ifi  qui  facile  el  temere  fidcjubti  pro  cxlraneo  , 
mcretur  ut  ab  eo  vcslis  et  pignus  tollatur  ;  imo 
dcficienle  cxlraneo  judex  fidcjussorem  ad  pig- 
i:us,  omncquc  debitum  extranci  pneslanduni 
condemnabit,  ideoque  vestem  reliquamque  su- 
pelleclilem  ei  auferel.  Simili  pbrasi  ait  Psaltes 
psal.  163.  5:  Tangc  montes  ct  fttviigabunl ,  id  c«i 


560 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XX. 


superbj  et  tumidi,  inslar  montium  si  a  Deo  tan- 
ganlur,  id  est  fulminc  sidcrentur  ,  similivc 
plaga  afllentur,  uli  merentur,  mox  in  fumum 
abibunt,  etin  cinerem  verlenlur.ItaS.  Hier.ibid. 

Juxla  bunc  sensum  tropol.  R.Leviexponit,q.d. 
Qui  fldejussor  exstitit  alieni ,  id  est,  qui  obsequi- 
tur  concupiscenliac,-  quae  menlem  a  Deo  et  lege 
alienat,  omnium  rcrum  possessionc  spoliatur, 
( t  pro  ea  omne  peccalorum  ,  ad  quae  illicit 
concupiscentia ,  debitum  persolvet.  Vatablus 
per  alienum  accipit  infitlelem  et  haerelicum  ; 
qui  enim  pro  eo  ,  qui  fidc  caret ,  spondet  , 
fidem  suam  periculo  ,  et  res  suas  spolio  ex- 
ponit. 

Allegorice  Cbrislus  ,  spondens  pro  debito  et 
culpa  extranei  Adae  et  hominum  peccatorum 
a  Deo  alienorum  ,  spolialus  fuit  vestibus  et 
strangulis  ,  adeoque  nudus  plane  pependit  in 
cruce,  in  eaque  velut  in  lecto  mortis  obdormiit. 

Mystice  Hugo:  Tolle  veslimentum  ,  id  est  cu- 
ram  secularium,  inquit,  ejusqui  fidejussit  pro 
animabus  et  pro  extrancis.  Pressius  noster  Sa- 
lazar  :  Tolle,  inquit ,  a  Pradalis  et  Pasloribus 
vestem  ,  id  cst  slragula  dclicatiora  ,  ne  dor- 
miant,  sed  magis  vigilent,  et  insomnes  sint. 
Ipsi  enim  pro  animabus  proximorum  fidem 
suam  obstrinxerunt ;  ideoque,  ut  eis  gratiam  et 
salulem  a  Deo  impelrent ,  decet  eos  austerior 
viia,  vigilioe  ct  chameuniae,  id  est  humicuba- 
tiones. 

17.   SUAVIS  EST  HOMINI  PANIS  MENDICII     (   Com- 

plut.  mendax  ;  Auclor  Galenae  Greec.  mendacis), 

ET  POSTEA  IMPLEBITUR  OS  EJUS  CALCULO.]  Complllt. 

et  Regia,  silicibus ;  Auctor  Catenae  Graec.  lapiliis; 
alii ,  arena  ,  ul  arena  opponatur  farinae  ,  unde 
panis  conficitur:  sicut  calculi  opponuntur  frus- 
tulis  panis. 

Qua^res:  quis  est  panis  mendacii,s\ve  mendax? 
Resp.  Adlitteram  grammatice  panis  mendaxest 
panis  lapidosus,  cui  lapilli  vel  arenae  sunt  im- 
mixti.  Hic  enim  prae  se  fert  veritatem  panis,  sed 
menlilur  ,  et  fallit  comedenles.  Dum  enim  eum 
comedunt,  iniiio  quidem  bolos  panis  vident  et 
gustant :  atubieum  masticant  et  comminuunt, 
lapillis  plenum  sentiunt,  quibus  dentes  et  pala- 
tum  offendunt ,  juxta  illud  Thren.  3.  16  :  Fregit 
adnumerum  dentes  meos,  cibavit  me  cinere.  Vide 
ibi  dicla. 

Jam  sub  hoc  cortice  litterae  ,  seu  parabolae  , 
panis  mendacii  parabolice  significat  primo  ci- 
bos  et  opes  mendacio,  puta  usura,  fraude  et  in- 
justilia  partos.  Unde  Tigur.  vertit  :  Dulcis  est 
liomini  panis  fraude  partus  ;  at  tandem  os  ejus 
scrupulis  impiebitur.  Sicut  enim  panis  scrupulis 
et  lapiilis  mixlus  aspicienti  pulcher  ,  sed  mas- 
ticanli  molestus  ,  utpote  lapidosus  el  scrupulo- 
sus ,  accidit :  ila  opes  et  deliciae  fraude  partae 
initio  suaves  videntur;atin  fine  exitiosae  depre- 
iienduntur,  cum  scilicet  conscientiam  ,  quos 
animee  est  os  ,  miile  scrupulis ,  angoribus,  liti- 
bus,  ouere  restituendi,  etc,  lancinant,  cruciant 
rtexcarnificanl ,  prseserlim  dum  a  judice  frau- 
dulenti  damnanlur,  aut  a  Deo  fraus  eorum  dete- 
gitur  el  punilur.Tuncergo,  quod  inique  partum 
est ,  concoqui  non  potest ,  sed  os,  stomachum 
totumque  hominem  cruciat. 

Secundo  ,  panis  mendacii  per  synecdoehen 
significat  quaslibet  opes ,  delicias  ,  voluptates  , 
etiam  juste  partas.  His  enim  si  quis  per  gulam, 
superbiam  ,  avaritiam  ,  aliudve  vitium  indul» 
geat  vel  inbiet ,  initio  quidem  suaves  videnlur; 


at  landem  sentiuntur  perniciosnc  :  perinde  ac  si 
panem  lapidosum  manderet.  Punielur  enim  vel 
ab  hominibus ,  vel  a  Deo,  vel  a  remorsu  con- 
scientiae,  vel  a  crapula  ;damnisque  gulam  cae- 
teraque  vitia  consequenlibus.  Unde  mystice 
Beda  ,  et  ex  eo  Glossa  :  In  quocumque  membro  , 
ait ,  quis  amplius  peccaverit ,  in  eo  punielur.  Oui 
in  lingua  magis  deliquerit,  ineaptus  arsurus  esse 
perhibelur,  dum  os  ejus  calculo  ,  qui  est  Lapis  ig- 
nilus ,  implendum  dicitur,  quod  accidit  diviti  qui 
epulabatur  quotidie  spLendide,  cum  in  inferno  ar- 
dens  iinguce  refrigerium  petebat ,  quai  in  verbis 
superfluis  in  epulando  defluxerat ,  Lucoi  16. 

Parabolice  ergo  significat  haec  gnome  deli- 
ciis,  voluptati,  gulee  et  cnivis  vilio  in  speciem 
blando  suum  inesse  calculum,  suos  lapillos  et 
scrupulos,  qui  longe  magis  illis  vacantem  cru- 
ciant,  quam  voluptas  praevia  oblectarit.  Omne 
enim  peccatum  hanc  habel  naturamet  consue- 
tudinem,  ut  primo  dulcedine  quadam  sensus 
mulceat  ,  animumque  lilillet  et  obleclet  ;  at 
postea  dentes  comedentium  leedat,  sive  per  re- 
morsum  conscientiae.sive  per  pcenam  mullipli- 
cem  peccalo  debitam.  Unde  Poeta  : 

Speme  voluptates,  nocet  empta  dolore  voluptas. 

Quocirca  Aristoteles  admonebat  ut  voluptates 
contemplemur  non  venientes,  sed  abeuntes  ,  hoc 
est,  non  a  fronte  ,  sed  a  tergo.  Venientes  enin» 
fucata  specie  blandiuntur,  abeuntes  autem  poe- 
nitentiam  ac  dolorem  relinquunt.  Ila  Laert.  1.  5. 
cap.  1.  Et  Socrates  voluptalem  pruritui  et  fric- 
tioni  comparans  :  Quam  mire  ,  ait,  hoc  nalurce 
comparatum  est,  ut  hai  diue  res  sese  invicem  comi- 
tentur,voluptas  et  dolor.  Prurienles  enim  se  fri- 
cant  cum  voluptate,  sed  mox  a  frictione  se 
morderi  et  vellicari  sentiunt.  Idem  Socrales  di- 
cebat  eos  qui  se  ad  continentiam  ac  frugalila- 
tem  exercuissent ,  et  longc  plus  habere  voiuptatis, 
ac  minus  dolorum ,  quam  qui  summa  cura  undique 
pararent  oblectamenta.  Quod  voluptates  intem- 
perantium  preeter  animi  sibi  male  conscii  cru- 
ciatum,  praeter  infamiam  ac  pauperlatem,  fre- 
quenler  ipsi  etiam  corpori  plus  adferant  moles- 
lieequam  delectationis.  Contra  quaesuntoptima, 
eadem  sunt  jucundissima,  siquis  assueverit.  Ita 
Laert.  I.  2.  c.  5. 

Tertio,  Auctor  Catenae  Greecorum  vertit:  Panis 
mendacis;  ^suoou;  enim  a  t^So;  significat  panis 
mendacii;  a  ^eu5»w  vero,  si  ultimam  notes  ac- 
centu  circumflexo  <l>iuZou;,  significat  panem  men- 
dacis.  Jam  panis  mendacis  sunt  adulationes  ,  ar- 
tes,  fraudes,  quibus  mendax  alios  oblectare,  et 
sese  exaltare  satagit.  Hae  enim  initio  suaves  tam 
dicenli  quam  audienli  accidunt  :  at  tandem  de- 
prehensa  earum  falsitale  et  vanitate,  utrumque 
cruciant,  sicut  contingit  haereticis  et  Judaeis,  uli 
mox  ostendam. 

Nonnulli  calculum hic  accipiuntarithn>elicum; 
calculis  enim  solet  fieri  supputalio  et  computus 
nummorum  ,  huncque  dant  sensum,  quasi  di- 
cunl:Quialienasfacullates  adminislrant,,easque 
per  mendacia  et  fraudes  in  suos  usus  conver- 
tunt,  initio  earum  commodis  fruuntur ;  at  ubi 
ab  heris,  vel  judicibus,  vel  confessariis  in  con- 
fessione,  aut  a  Deo  in  die  judicii ,  earum  ralio- 
nem  reddere  cogentur  ;  tunc  ora  ipsorum  im- 
plebunlur  calculis,idesl  numeris  ac  ratiociniis, 
quibus  rem  alienam  defraudarunt ,  quos  tunc 
partiri  et  digerere  non  poterunt. 

Alii  caicuium  condemnatorium  accipiunt.Olim 


COMMENTARIA  IN  I'R(>\1 

*>nim  judlcea  ferebanl  aententiam  condemnatto- 
nis ,  oonjiciendo  In  iiniain  calculum  uigrum  ; 
abaolutionis  vero,  conjiciendo  candldum,  quaal 
dicant  :  Oa  mendacla  et  fraudatoria  implcbitur 
calculo,  Id  est  condcmnabitur  vel  ti  judice,  mI  Q 
Deo, 

Inauper  noater  Salazar  per  calcutum  accipit 
minora  pondera,  qualia  aunt  draehmae  el  acru- 
puli.  Unde  scrnpiilosi  vocantur,  qui  minulim 
i  ( :s  pan  aa  nimis  expendoni  ei  ponderani ,  q,  d. 
Qui  in  \ita  rea  alienaa  fraudarunt  vcl  diripue- 
riint ,  ac  volupiate  allecti  magna  rapinarum 
pondera  corraaerent ,  nec  lamen  restimarunt 
vci  curaranl  ;  lii  in  hora  mortis  acrupulia  con- 
scicniia'  angeniur,  ac  minima  qwelibei  delicta 
Btimulantia  aentienl  ,  m  eornm  remorsu  cru- 
cientur  ct  obruanlur.  Si  ad  Deum  judieem  hoc 
referaa,  sensuaerit:  Et  postta  os  ejtu  implebitur 
C(itcttto,\d  cst ,  prislinae  voluptalis  et  deliciarum; 
id  lamen  reliqui  manebit,  experienlia  scilicet 
ssevissiini  cujusdam  cxaminis,  in  quojudex  non 
modo  ingentia  furta  el  rapinaa  arbilrii  sui  libera 
expendel,  9ed  etiam  scrupulis,  hoc  eat  minulis- 
simis  pooderibua  utetur  ,  ut  lcvissimas  culpas 
trulinct. 

Verum  Hebrfflum  yjm  ehasais  calculum  sig- 
nificat ,  non  arilhmeticum ,  ncc  condemnalo- 
rium  ,  ncc  liberalem  ;  sed  naturalem  ,  pula  la- 
pillum  asperunij  aculum  et  penelrantem  ,  qui 
pani  imniixtus  denies  et  palalum  oflendit.  Allu- 
dit  cnim  ad  tfjfB  katsas,  id  est  extrema  prreci- 
dere,  ci  ad  nxn  cliatsa,  id  esl  dimidiare ,  hoc 
csi  rem  in  duas  vcl  ires  medias  partes  discin- 
dere.  Iiule  yn  chets  vocalur  sagitta  a  penelran- 
do  ,  eo  quod  dividat  cl  dimidiel  id  quod  tangit. 
Sensua  ergo  initio  assignalus  germanus  esi  et 


Myslice  :  H.xrelicis  suavis  esl  panis  menda- 
cii ,  id  est  falsa  doctrina,  quam  pro  pane  Evan- 
gelico  gaudcnl  populo  minislrarc  ;  at  postea 
sentire  coguntur  non  csse  vcrc  panem  quod 
porrigunt,  dum  suam  doclrinam  defendere  non 
possunt ,  sed  eam  evomere  et  abjicerc  adigun- 
tur,  praesertim  in  judicio  Dei  et  in  gebenna.  Ibi 
ergo  Arius  ,  Neslorius ,  Calvinus  et  similes  vi- 
dent  iiaeresim  suam  fuisse  panem  mendacii  , 
eumque  in  calculum,  id  est  acrem  poenam  ig- 
nemque  gehennae,  esseconversum.  Ita  Jansen. 
Unde  Glossa  yercatculum  accipit  amaritudinem 
pocniteniite  succedenlem  voluptati  concupis- 
centiae. 

Uinc  Galalinus,  I.  7.  de  Arcanis  fidci  cap.  15, 
luinc  versum  apposite  explicat  de  Judaeis  :  hisce 
cnim  mcndacium  perfidiae  suae  esl  delectabile. 
Cum  enim  oderint  Christum  et  veritatem  ,  Tal- 
mudicis  Rabbinorum  mendacium  fabellis,  quasi 
epulis  suavissimis  ,  sese  obleclant ;  sed  os  eo- 
rum  implebitur  calculo  ,  id  est ,  poena  inferni 
eeterna.  Nam  calculus  ,  inquit,  cum  durus  sit , 
maslicari  non  poiest,nequc  consumi ,  neque 
degluliri ,  neque  expui,  cum  totum  os  plenum 
cst.  Sic  poena  inferni  durissima  est  etperdurat, 
nullalenusque  evadi  potest,  neque  finiri,  neque 
diminui ,  neque  aliqua  lacrymarum  huinidi- 
talc  molliri.  Hoc  est  quod  de  iisdem  valicinatus 


IIIMA  SAI.OMOMS.  Cap.  XX.  501 

acillcet  permlaaurum  Iitdasoa  Aniiclii  i>io  i  Chj«s 
rst  adoentus,  ail  tsecundum  operattonemSatanaf. 
tn  oiititi  vlftate  ,  >t  slgnis .  et  prodigiit  mendact 
but  ,  1 1  tn  inniii  seductione  Inlqultatii  lii  qul  i>< >■ 
iniii,  eo qnod  charitatem  veritatls  non  receperunt 
nt  satvt  (lerent.  Jdeo  mlllet  iltis  Deus  operationem 

irroris  ,  ttt  crrdaitt  inrinlaiio  ,  nt  judicenlur  om 

iii  s  iitti  uon  crediderunt  veritati,  sed  conscnsr 
rttut  iniquitatl.  Anlicbristi  ergo  aigna,  opea  el 
delicise  uruni  Judasia  pania  mendacfl ,  qui  mox 
cis  verietur  In  calculum  el  tormentum. 

18.    Co<;iTATIO.M  s    CON8ILII8    nOBOB&NTDR  ,    i  i 
OUIJICRNACUI.IS    THACTANDA   SU.NT    BBLLA.   j   SvillS    : 

Prdpter  provocationem  fit  bellutn  %  ul  cum  quis 

aliiui)  pcr  iiijuriosiiui  diclum  vel  factum  ad  ducl- 
1 11111  vcl  hclluni  prOvocai.  R.  Salomon  aic  expli- 
cat ,  q.  d.  Cum  ad  pugnandiiin  cuni  Satana  <lc- 
vencris,  id  aggredere  munilua  auxiliis  pceui- 
tentiae,  precumet  jejunii.  Pro  roborant ur bebr. 
cst  yzr\  lic.con,  quod  Cbaldaeua  vertit,  dlrigun- 
tttr ;  H.i.evi,  rectifleantur: Cum t  ail, quiscogita- 
tioniOus  inter  se  repugnanlibus  implicalur  cousUio 
inito,  tranquiUitate  et  quiete  fruetur ;  id  antem 


est  Jerem.  9.  3  :  Extenderunt  linguam  suam 
quasi  arcum  mendacii ,  et  non  veritatis  ,  elc.  ,  et 
me  non  cognoverunt ,  dicit  Dominus.  Et  v.  5  :  Do- 
cuerunt  linguam  suam  toqui  mendacium ;  ul  ini- 
que  agerent,  laboraverunl.  Hoc  est  quod  de  iis- 
dem  praedixit  S.  Paulus  2.  Thessal.  2.  9.  Deum 

CORNEL.    A    LAPIDE.       TOVI.    III. 


evenil ,  cum  molitionibus  liisce  anirni  simiil  collec- 
tis,  vera  a  falsis  sccernttnlur,  conlemplatione  suis 
numeris  absoluta,  et  animo  sedalo.  Quod  si  dum 
atiijtta'  cogitaliones  inler  se  pugnenl  ,  alacritcr 
bellum  gcre  in  cam ,  c.ujus  opera  ii  virlutum 
coronide  arcearis ;  ita  c.nim  lutus  eris  ab  iis,qui- 
bus  gravissimis  difficultatibus  irreliris  :  nam  in- 
ter  se  pugnanles  cogilationcs,  quibus  quis  dislra- 
liilur,  perturbationem  pariunt  quoad  rerum  se- 
riem. 
Nosler  etalii  passim  melius  vcrlimlroborantur. 
Robur  enim  includit  direclionem  ,  eique  vires 
superaddit.  Gubernaculis  ,  id  est ,  consiliis  qui 
bus  bella  gubernanlur  ,  el  ad 
victoriamque  dirigunlur.   Hoc 


fclicem  exituin 
enim    significat 


mSlinn   tachbutot ;   Sepluag.    Et    in  ralionibus 
gubernandi  fac  bellum  ;  Cajel.  in  ingeniis,  puta  in 
solertia,  sagacitate,  astutia  ,  quae  maxime  cer- 
nitur  in  stratagemalibus  ,  quibus  periti  duces 
hoslem  superanl,  et  insignes  referunt  victorias. 
Hebr.  tachbulot  alludit  ad  hlT\chibbel,  id  esl  ma- 
lus,  funes  ,  rudenles  ;  el  ad  Snn  chobel,  id  est 
gubernalor  navis.  Sicutenim  perilus  nauclerus 
apposile  ad  venlos  extendens  funes  et  vela  ,  ac 
movens  gubernaculum  ,  dirigit  navim  ad  desti- 
natum  portum  ;  ila  gubernalor  cxercitus  appo- 
sile  disponens  rcgensque  mililes  suis  consiliis, 
arlibus  et  stratagematibus  dirigit  exercilum  ad 
vicloriam.  Hinc  reges  sapientes  habent  consi- 
lium  belli  quod  vocant  ,  puta  consiliarios  rei 
bcllicae  peritos,  qui  consilia  bellum  dexlre  ge- 
rcndi  inveniant  et  suggerant.  Unde  nostcr  Sa- 
lazar  per  gubcrnacula  accipit  duces  slrenuos  et 
militaris  arlis  peritos  ;  hi  enim  bella  prudentcr 
conficiunt ,   sicut  Jurisperiti  in  pace  juste    ct 
pacate  rcmpublicam  administrant.  Favent  Sep- 
tuag.  in   Catcna  Groecorum,  dum  sic  verluni  : 
Cogitationes  firmantur  per  consilium  ;  per  guber- 
natorum  autem  industriam  gerilur  beltum.  Unde 
Leo  Imperat.  de  Re  militari  cap.  1.  numer.  11  : 
Proprium ,  ait,   imperaloris  munus  est  subjectos 
suos  prudentia ,  fortiludine,  justitia,  temperantia 
anteire.  Et  c.  2.  n.  7:  Circumspectum  ,  prudentem 
et  solerlem  oportet  esse  imperatorem,  in  omnes  par- 
tes  cogitationem  animiquadam  celerilate  versan- 
tem;  perturbationes  enim  inopinata  cum  incidunt , 
confestim  praientis  auxitii  excogitationem  requi- 
runt. 

71 


COMMENTARIA  IN  TROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XX. 

d.  Cogitationes,  id  est  co-      nices ,  sedpaucis,  iisque  fidelioribus  amicis  tais. 

Ita  enim  hostes  decipere  swpe  necessarium  est.  Et 
n.  108  :Solem  et  ventum  et  pulverem  a  tergo  habeas 
tuorum,  et  ex  adverso  faciei  hosliuvi ;  siquidem 
hostium  oculi  vel  sole  hebetati,  vel  spiritus  pulvere 
obstructus  ,  vel  corpora  vento  transverberala  facitc 
tibi  victoriam  concedent.  Similia  liabet  Vegelius 
1.  3.  cap.  9.  Plura  de  ulilitate  consilii  dixi  c.  1.  5. 
ad  illa  :  Intelligens  gubernacula  possidebit. 

19.     El     QUI     REVELAT    MYSTEUIA  ,     ET    ADIBULAT 
FRAUDULENTER,   ET  DILATAT    LABIA    SUA  ,    RE  COM- 

miscearis.  ]  Multi  ex  Hebraeobimembrem  faciunt 
banc  sententiam.  Hcbr.xa  enim  ad  verbum  sic 
babent :  Revelans  secrelum  vadens  delator,  et  dila- 
tanli,  vel  pellicienli ,  labiis  suis  ne  misceas  lc. 
UndeSepl.  bimembri  modo  sic  verltinl  -.Revelans 
mysterium  ambulat  fraudulenter,  et  seducenti  lubiis 
suis  ne  commiscearis.  Complut.  et  Regia  legunl  : 
Reveians consilia  in  consessu  vadit  duplex  lingua,  et 
cum  extendente  labia  sua  ne  misccare.  Auclor 
Catenae  Graec.  clarius:  Quiaperit  consilia  secreta 
in  consessu,  bilinguis  incedit ;  cum  eo  porro,qui 
dilalat  labia  sua,  ne  te  misceas.  Valabl.  Qui  reve- 
lat  secrelum,  ambulal  in  delalione  ,et  cum  eo  qui 
homines  allicit ,  verbis  suis  ne  misceas  te  ,  q.  d. 
Fuge  consitium  delatoris ,  el  pratereablandienlis. 
Cajet.  Revelansmysteria  ambuiat  exploralor ,  q.  d. 
Qui  secreta  revelat  non  tam  amicus  est ,  uli  se 
esse  simulat,  quam  explorator  et  delalor.  Aut 
q.  d.  Ex  boc  cognosces  quempiamnon  esse  ami- 
cum,  sed  exploralorem  ,  si  nimirum  tua  secrela 
revelelel  prodal.  Hic  enim  est  bilinguis ,  quia 
amicecoram  te  loquitur,  inimice  vero  et  hostili- 
ter  apucl  alienos,  quibus  tetuaqueconsiliaprodil. 

Verumquia,si  bimembrem  facias  sententiain, 
nulla  esl  connexio  posterioris  hemislicliii  cum 
priore,  hinc  Noster  melius  Hebraea  vertit  in  da- 
livo  (nomina  enim  Hebr.  cujuslibet  sunt  casus  , 
iiaque  unimembrem  et  connexam  efficit  sen- 
lentiam,  boc  modo  :  Revelanli  myslerium  ,  sive 
secrelum^et  fraudulenter  instar  delaioris  am- 
bulanli,  et  dilatanti  labia  sua  ne  commiscearis. 
Tria  enim  hic  noial  vitia  inter  se  connexa  , 
quorum  unum  ex  alio  ordine  suo  manal  et  pro- 
fluit.  Primum  est  revelaremysieria,  sivesecrela, 
alierius  sibi  commissa,  quod  est  crimen  infide- 
lilatis  et  prodilionis  ;  secundum  ,  ambulare 
fraudulenlcr  ul  exploratorem  el  delalorem.  Ex- 
plorator  enim  agit  loquiturque  fraudulenter,  ut 
secrela  expiscetur,  quee  ad  alios  deferat.  Ter- 
lium  est  dilalare  labia  sua,  id  estblandiri  verbis 
amplis,  speciosis  et  magniftcis  ;  hisce  cnim  so- 
lent  exploratores  expiscari  secrela  quae  aliis 
prodant.  Monetergo  cavendumesseproditorem, 
qui  hisce  tribus  viliis  scalet,  qui  scilicet  ample 
blandiendo  expiscatur  secrela,  quae  deinde  ad 
aliosdefert.  Unde  Tigurina  vertil:  Ne  ineasami- 
ciliamcum  eo  quisecrelum  revelat,  aut  qui  ulvier- 
cator  circuil  et  blandiloquus  est.  Hebr.  enim  Si3"! 
rachil signilical  mercatorem,indeque  delalorem  : 
quia  sicuimercator  merces,  ita  delator  sermones 
faclaque  aliorum  ad  alios  defert  el  traducit. 

Antistropba  buic  gnom.x*  esl  illa  Arabum.Cen- 
turia  1.  n.  36  :  Ne  aperi  secretum  luum  simiis ,  id 
estderisoribuset  revelaloribus.  Sicutenimsimhe 
gestus  hominum  ,  quos  conspicantur,  imilando 
referunl ;  sic  derisores  et  proditores  eorum,  quos 
derident  el  produnt ,  dicia  factaque  narrando 
aliis  repraesenlanl.  Et  illa  Cent.  1.  n.  5ti:A'e profer 
opprobrium  fralri  tuo  ;  vel  ut  alii  vertunl :  Ne 
manifcsla  faditattm  fratris  tui.  El  illa  Pen  Sira, 


m 

iSensus  ergoest,  q 
gitala,  destinala,  proposila  hominum  m  se  in- 
certa,  inslabilia,  mulabilia  roborantur  etconfir- 
manlur  per  prudentiasapientumconsiliariorum 
eonsilia,  ut  ex  inceitis  iiant  cerla,  ex  ksstabili- 
bus  stabilia,  ex  mobilibus  immobilia.  Ratio  esl , 
quia  plures  consiliarii  pieevident  omnes  difficul- 
tates  ,  omnesque  modos  et  media  rei  conficien- 
dae;quibus  perspeclis  etsapienter  ordinalis,  res 
liquida  et  moraliler  cerla  eflicilur,  ut  nihil  in  ea 
mutare  vel  innovare  oporteat.  Rursum  qui  plu- 
1'imum  nitilur  consiliis ,  certus  et  inlrepidus 
rem  aggreditur.  In  iis  enim  prudentcr  ligit  pe- 
dem;  speral  enim  prudenter  felicem  rei  exilum; 
(|uod  si  is  non  succedat,  ipse  exlra  culpam  et 
infamiam  est :  habet  enim  quo  se  tuealur  ,  pru- 
dentum  consilium.  Significat  crgo  haec  gnome 
in  bellis  rebusque  conficiendis  plus  valere  in- 
dustriam,  consilia  ,  aries  et  stratagemata  quam 
copiam  et  robur  militum;  ac  gnavum  ducem , 
qui  rei  bellicae  peritus  sit,  plus  effecturum  quam 
externas  quaslibel  vires  el  muniliones. 

Unde  Alexander  Magnus,  rogatus  qua  ratione 
tot  hostes  lam  brevi  tempore  debellasset,  res- 
pondil  :  Consilio ,  eloquentia  et  arte  imperaloria. 
Jta  Stobaeus  serm.  bh.  Ita  Gedeon  cum  trecentis 
duntaxat  militibus,  lubis  lotidem  clangendo,  et 
lagenas  litione  ilammante  inserio  coinplodendo, 
ingentem  exercitum  repr^sentans  ,  tantum  pa- 
vorem  Madianiiis  injecit ,  ut  innumera  eorum 
agmina  fuderit  fugarilque,  Judic.  c.  7.  v.  18.  Ita 
Abraham  cum  trecenlis  octodecim  vernaculis 
noctu  hosles  imparatos  et  dormientes  invadens, 
qualuor  legum  exercitus  cecidit,  Gen.  1Z|.  15. 
lla  Judiih  profugam  se  simulans  Holofernem 
occidit,  totaque  Assyriorum  caslra  dissipavit, 
.ludilh  c.  13.  11.  Ila  Romani  possederunl  omnem 
locum  consilio  suo  el  palicnlia ,  1.  Machab.  8.  3. 
Ita  Samson  per  trecentas  vulpes,  titiones  ar- 
dentes  caudis  singularum  alligando,  ingeniem 
Philisthaeis  cladem  dedit,  omnesque  eorum  sege- 
les  combussit,  Jud.  15.  5. 

Quocirca  Leo  Imp.  in  Tacticis,  sive  de  Re  mi- 
litari ,  quam  conlra  Saracenos  inslilucnda  con- 
scripsit,  c.  1.  n.  Z:Ars  imperatoriaest,  ait,  in  qui- 
bus  exercilalio,  vel  studium,  aul  industria  ponilur 
cuvx  cpxzviyYi/j.xTuv,  id  est  consitioruvi  imperalo- 
rioruvi  et  ti  ophaorum  colleclione.  Et  c.  3.  n.  2  ; 
Ante  omnes  res  maxime  bellicas  ,  cum  iis  prafectis 
consilium  capias,  qui  tibi  ad  hoc  idonei  videbuntur, 
cujus  generis  turmarcha?  retiquique  sunt.  Ubi  vero 
firmitatem  aliquam  habere  consilium  videbitur , 
rem  ipsam,  de  qua  detiberasti,  omni  studio  acdili- 
gentia  contendas  ad  exilum  perducere.  Et  n.  6  : 
Consultores  autem  adhibe  experientes  rerum,  pro- 
vidos  ,  perspicaces  ,  airumnarum  ac  prosperitatis 
luO}  socios  ,  ad  excogitandum  solertes ,  fideles,  qui 
neque  tibi  ad  gratiam  obtemperabunt ,  neque  ilti 
qui  rci  susceplor  existit,  neque  sibi  mutuo;sed  qui 
quod  cogitant  dicunt ,  qui  simplici  et  incorrupto 
animo  sunt ,  nullumque  ex  iis  rebus  lucrum  quai- 
runt,  sed  eo  ipso  tempore  quid  maxime  utile  sit 
exploranl.  Et  n.  9  :  Delibera  tarde,  nisi  aliqua  ne- 
cessitas  cclerilatem  requirit;  ubi  consulueris ,  si 
nullum  ivipedimenlum  sit,  mature  facito.  Et  c.  20 
n.  7  :  Magna  imperaloria  laus  est  temperanlcm  in 
viclu  et  vigilantem  esse ;  noctu enim  de rebus  gra- 
vibus  magis  detibcramus,  faciliusque  nocluconclu- 
dilur  ,  quando  animus  ab  omni  externo  rerum 
lumutlu  quiescit.  Et  n.  8  :  Alia  iniviicisdicito,  alia 
facito.  Resgraves  et  secretas  cummultisne  commu- 


COMMINTARTA  IN  PROVER 

Alphab.  2.  Ilttera  srin  :  Supersede  titlgan  eum 
vlcinis  titis  ,•  n  si  animadverterii  in  sociii  tuia  rem 
matam  ,  ne  profer  infamiatn  ipsorum  lingua  tua. 
Si  quul  ergo  in  amico  videria  vituperabile  ,  aile  ; 
si  (|iiid  taudabile,  prome  el  lauda.  Nam  al  alunt 
fcrabei  :  Quando  magnificabls  eum  quem  oides,  is 
magniflcabit  te  quem  non  vides.  Et  ruraum  i  Lau- 
ilufio  (liiut,  diffamatio  muletat. 

Nota.  Pro  ddatat  hebr.  esl  nnis  potltr ,  quod 
primo  Syrua  vniii  festmat ;  aieenim  veetiliQui 

/itlrlts  rsf  s/iirilu    rnn    orrttllttt  ,  Ct  Ctim  CO  Cttjits 

labia  sitn!  festinantia  ne  eommiscearis,  q.  d.  Fi- 
dclis  csi  tardiloquua,  el  arcana  occuliat ;  ai  vcro 
infldelia  esl  prsecepa  et  reatinua  adloquendum, 
ideoque  facile  aecreta  effuiit:  quareei  ne  com- 
miacearis.  Et  sic  aiiqui  exponunt  tJ  dilatal  labia 
sua,  t|.  (I.  Oui  verboaua  et  garrulua  csi :  liic  enim 
longiorem  quam  par  eat  habetlinguam,  ut  vulgo 
dicitur,  el  latiora  aequo  labia  ;  quia  uilra  secrcii 
Qdem  debitique  ailentii  limitea  temere  ae  dila- 
tant  et  extendunt.  Probant  ex  Aristoiele  qui  iu 
Pbysiogoomicia  riocet  cos,  qui  labraextenia  et 
magnum  oria  rictum  habent,  esse  loquacea  ni- 
mium  ac  mordaces,  et  ad  canea  referrL  Addit 
vero  Albcrius  Magnua  eosdeni  esse  secreii  reve- 
latores  ;  haec  cnini  duo  sibi  semper  invicem 
hssrenl,  multum  loqui  et  nullum  aecretum  ser- 
varc.  Iia  docet  Plutarch.  in  I,  de  Garrulit.  ubi 
garrulia  el  loquacibua  haec  duo  vitia  familiaria 
eaaedicit,  arcanadelegere,elsermonibusab  aliis 
acceplia  semper  aliquid  addere.  Quocirca  Se- 
neca,  ep.  110.  ad  Lucilium  :  Nihil  xqueproderit  ad 
qiiietem  commodam  relinendam  ,  quian  minimum 
rnm  aliis  loqui,  plttrimum  secum.Est  quccdam  dul- 
rcdo  srrmonis,qux  irrcpitel  blandilur,  et  nonali- 
ter  quamebrietas  aut  amor  secreta  producit. 

Secundo,  proprie  nns  patha  significat  alli- 
cere,  pellicere  ,  blandiri  ,  adulari ,  seducere, 
decipere.  Quienim  dcciperesatagunt  alios,  ipsis 
adulantur  et  blandiuntur,  ut  blanditiia  suis  eos 
fallant  et  capiant,  sicut  pisceset  aves  capiuntur 
esca.  Unde  Tigurina  vertit  :  ISe  ineas  amici- 
tiam  cttm  eo  qui  blandUoquus  est ;  nimirum  cave 
a  blandiente  el  blandiliaa  :  sicut  Ulysses  ca- 
vebat  Sirenes  eorumque  canlus  abblandien- 
ics  :  et  sicui  vialores  cavent  canes  dolosos  , 
qui  abblandiendo  mordent.  Alii  :  Petlicienti  , 
vel  decipienti ,  vel  adutanti,  vel  seducenti  ne  com- 
miscearis.  Ita  R.  Salomon,  AbenEzra  etalii.  Idem 
significati^oster,  Septuag.  et  Pagnin.  dum  ver- 
tunt,  dilatat  ;  adulalor  enim  el  seductor  dilalat 
labia  sua,  ampla  et  speciosa  narrando  vel  pro- 
mittendo,uliisaudientemilliciatetcapiat,acprae- 
sertim  ut  ejua  arcana  expiscetur ,  quae  deinde 
aliis  prodat  quod  proprie  liic  intendit  Salomon. 
Omnia  cnim  baec  ad  secreli  revelationem  ejus- 
que  proditorem  spectant.  Hoc  enim  ingens  est 
*  crimen,  exosum  et  noxium.  Rationem  a  priori 
dedi  Eccles.  27.  19.-  Hinc  patet  hebr.  nns  patha 
non  tantum  significare  iiticere  et  decipere  ,  sed 
eiiam  ditatare ;  quia  deceptor  dilatat  labia  sua 
ultra  limites  veritatis  et  fidelitalis  ad  falsa  , 
speciosa  ,  vana ,  fallacia,  quibus  alium  capiat. 
Unde  c.  24.  28.  Septuag.  Hebraeum pai/ia  vertunl: 
fteditateris  labiis  tuis.  El  Deut.  11.  16.  Sept.ro 
patha  verlunl:  Ne  dilatetur  corveslrum,  id  est,  ut 
Noster  explicat:  h'e  decipiatur  cor  vestrum ,  ut 
scilicet  bonis  terrae  satiali  lasciviatis  instar  vitu- 
lorum,  ac  dilatetis  cor  vestrum  ultra  cultum 
veri  Dei  ad  adorandum  deos  alienos,  quae  summa 
est  deceptio  et  error. 


i;i\  SALOMON1S.  Cap.  \\. 

2(1.  nii  m  M.i.hn.ir  i«\ri;i  IOOBTHATRI,   i\mi\ 

oueti  b  1 1  ci  n\  i  i  ii  - 1\  mediii  1 1  NBBRia.  |Hebr.  ni 
nigredine  vel  obscurltate  caliginit;  Chald. 

CaligO  li  nrhrui  itm  ;  S\  riis,  sirnl  pupltta  U  '"  brOSO 
F188C  ciiim  licbr.  vocaiur  •jrw,N  Ischon  a  siiinli 
mdine  virunculi  ,  alfe  pupulss ,  quas  apparei  in 
pupilla.  i  nde  el  gracum  npat  ,  ut  vertuni  Sep 
luag.  ct  pupillas  et  pueilaa  aive  pupulai  aigni 
licai.  i.\  Sopluag.  ergo  alc  vertaa:  PupilUe  vel 

puella  rjits   rittrbttitt  li  nrhras,  q.  d.  Filim  cjus   in 

etale  puellarl  ante  nuptias  moiientur :  quare 
cjus  proaapias  et  propaginis  apea  exatinguelur. 

\lul,(ltrir,  id  cnI  prohris,  sannis,  conviciil,  irri- 
sionibusinccssit,  aul  eis  morlein,  pellem  aliudve 
malum  imprecalur;  aut  aimili  modo  dictia  vel 
factia  in  eoa  injuriua,  maledicua rel  malcficuseat. 

Nota  et  malri,  id  csl  vcl  malri  :  snllicil  cnini 
ad  culpam  ct  pocnam  allerulri  maledicere  ,  ut 
paict  Lcvil.  20.  9.  Undc  Sepluag.  verlunt :  Male- 
tlitrntis  patrem  aul  matrem  exstinguelur  fax  , 
pitpitUc  autcm  oculorum  ejus  videbunl  tenahrus  ; 
Symmach.  exsllnguelur  fax  ejus  w  «toro/Mpi  ,  id 
csl  in  obscurilunio  vel  in  tuna  illttni ;  alii,  in  pu- 
pilla  noctis  vel  caliginis ,  id  est  innigerrima  et 
obscurissima  noctc;  pupilla  enim  oculi,  quia  ni- 
gerrima,  hinc  aymbolum  estnigredinis,  caliginis 
ct  obacuritatia. 

Quaeres  :  Quaenam  hoec  lucerna  ,  et  quomodo 
cxslingucnda  in  mcdiis  tcnebris? 

Reap.  primo:  Lucerna  sua  luce  symbolum  eal 
clarilatia,  excelientiac,  ramae,  nominis  ctgloriae. 
Unde  vulgo  dicimus  aliquem  officere  luminibus 
alierius,  dum  cjtis  famam  et  gloriam  obscurat. 
Scnsus  ergo  est,  q.  d.  Qui  maledicus  vel  malc- 
ficus  est  in  patrem  vel  matrcm  ,  ctiamsi  alias 
praeclarus  sit,  et  multis  nominibus  illustris  , 
obscurabit  omnia  h.Tcnomina,  alque  omnede- 
cus,  claritatem,  digniiatemetgloriam  exstinguef, 
el  obruet  tenebris  impiae  in  parentes  maledi- 
cenliae  ,  et  quee  ex  ea  sequitur  ignominiae  , 
probri  et  infamiae,  imo  non  lanlum  sc,  sed  et 
totam  familiam,  ejusque  splendorem  ,  bujus 
iinpietatis  et  infamise  probro  et  caligine  offus- 
cabit.  Hic  sensus  planus  est, obviusetcommunis. 

Secundo  ,  lucerna  symbolum  cst  rationis  , 
cognilionis,  prudentiae,  q.  d.  Punienlur  magna 
ignoranlia,  aitValabl.  ul  rationc  capti  etmenle 
privali,  ncc  tam  homines  quam  bcsti;e  esse  vi- 
dcanlur,eoquod  sponte  lumen  naluralisralionis, 
quae  dictat  parenles  esse  colcndos,  sopicrint  vel 
exslinxerinl.  Unde  noster  Salazar  sicexponit, 
q.  d.  Filius  qui  parenles  violat,  ipsosque  male- 
diclis  ac  conviciis  a  se  longius  pellit,  exstinguetur 
fax  ejus  in  nocle  illuni ,  id  esl  ralio  et  consilium 
jn  ipso  deficiet,  et  in  nocle  atra  versabilur.  Quia 
is  qui  proprio  consilio  caret,  ct  palris  malrisvc 
exhortationes  documenlaque  praesto  non  habei, 
in  noctc  agil  sine  sole,  sine  luna  et  sine  face.  Ei. 
quidem  ejus  qui  parentes  laesit,  decens  ulique 
poena  csl  dcfcctus  consilii  el  rationis.  Is'enim 
qui  bumanitatem  omnino  exuit,  et  ad  fcras  quo- 
dam  modo  per  immanitatem  descivit  ,  digne 
mulctatur  in  his  bonis  quaomaximc  hominem  a 
feris  discernunt,  scilicct  in  ratione  et  consilio. 

Terlio  ,  lucerna  symbolum  est  filiorum ,  nepo- 
tum  et  poslerorum.  Sicut  cnim  lucerna  una  ac- 
cendit  aliam  et  aliam,  pereamque  lumen  suurn 
propagal :  sic  pater  suum  quasi  spiritum  et  vi- 
tam  inspirat  filiis,  eamque  per  nepotcs  et  pos- 
leros  propagat.  Undemulli  veterum  censuerunt 
animam  hominis,  aeque  ac  equi  et  bestiarum  , 


564 


COMME.NTARIA  liN  PRQVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XX. 


nasci  ex  traducc.,  hoc  est  animam  filii  trachici 
rt  gigni  ex  anima  parentis,  sicut  lumen  lucer- 
nae  unius  traduciturex  luce  lucernae  allerius. 
Verum  liic  est  error;  verum  tamen  est  spiritus 
vitales  et  consequenter  vitam  filii  traduci  ex 
spiritu  et  vila  parenlis.  Hinc  illud  Lucretii, 
iib.  2  : 

Et  quasi  cursores  vitai  lampada  tradunt. 

EtPlato,  lib.  6.  deLegibus,  docel  parentes  vilam 
filiis  tradere  ,  sicut  cursores  laedas  accensas , 
quas  iniiio  stadii  a  praefeclo  acceperant ,  eo 
emenso  tradebant  aliis,  el  bi  aliis  et  aliis;  is 
aulem  in  cnjtis  manu  fax  exstinguebalur ,  babe- 
batur  infauslus,  lurpis  et  inglorius  :  sic  paler 
qui  moriebatur  sine  liberis,  ut  in  eo  lucerna 
familiae  exslingueretur,  habebalur  infelixet  in- 
glorius.  Rursum  patris  viia  et  gloria  post  mor- 
lem  superest  et  vivit  in  filio,  quem  post  se  quasi 
allerum  se  relinquit.  Dicit  ergo  Salomon  quod 
maledici  in  parentes  exstinguetur  lucerna,  id 
est  filiorum  generalio  et  propago,  ut  scilicet 
filios  non  generet,  vel  sigeneret,  cito  emorian- 
tur,  ilaque  ipseejusque  nomen  emoriatur,  abeat- 
que  in  tenebras  morlis  et  oblivionis  aeternae.  Qui 
enim  patrem  non  honorat,  merelur  carere  bo- 
nore  paterno,  ut  scilicet  paler  non  fiat.  Qui  ge- 
nerantem  spernit,  dignus  est  qui  genitura  et  ge- 
neralione  privetur.  Ex  adverso  Deus  in  Script. 
dicilur  filiis  piis  parare  lucernam  ,  id  est  filios 
el  posteritatem  illustrem  et  splendidam,  ut  Da- 
vidi  et  Cbrislo  dicens  :  ParavL  lucernam  Cliristo 
mco  ,  psal.  131.  v.  17.  Et  de  Abia  :  Propter  David 
dcdit  ei  Dominus  Deus  suus  lucernam  in  Jerusalem, 
ut  suscilaret  filium  ejus  post  eum ,  3.  Reg.  15.  4. 
Lucerna  ergo  Davidis  regis  est  posteritas  regia, 
sive  filii  et  nepoles  Davidi  in  regno  ex  ordine 
succedentes.  Igilur  hic  sensus  valde  huic  loco 
appositus,  asque  ac  phrasi  ac  Scripturre  conve- 
niens  est. 

Quarto ,  lucerna  symbolum  esl  vitae.  Sicut 
enim  vita  alitur  humido  radicali;  sic  lucerna 
ardens  alitur  oleo ,  eoque  deficiente  languelet 
emoritur.  Undeillud  Polyxenoe  in  lphigenia  Eu- 
ripidis  :  Vale,  amicum  Lumen,  id  est  vale,  vita  ; 
en  morior.  Ignis  enim  est  vivax,  videlurque  vi- 
vere  ;  unde  a  nonnullis  exislimalus  est  esse  ani- 
mal,  non  ea  tantum  de  causa,  quod  ul  animalia 
ceelera  nutrialur,  imo  omnivorus  sit  et  insalia- 
bilis  ;  sed  quod  etiam  sensu  pollere  videalur, 
quod  tunc  praecipuc,  cum  exslinguitur ,  appa- 
ret;  quippe  qui  velut  principii  vitalis  expers  mi- 
nime  sil,  inclamat,  exeandescit,  slridet,  ulcisci 
studet,  reluctabundusquc  resistit,  velut  reliqua 
faciunt  animantia  quae  violenla  morle  perimun- 
tur,  inquit  Pierius,  Hierogl.  46.  cap.  14.  Scn- 
sus  ergoest,  q.  d.  Maledicus  in  parentes  non 
tantum  filiis  et  prosapia  ,  sed  et  vita  ipsa  priva- 
bitur  vel  a  judice,  vel  a  Deo  ,  juxta  legem  ab  eo 
sancitam,  Levit.  20.  9  :  Qui  maledixerit  palri  suo, 
aut  matri ,  morle  moriatur ;  palri  matrique  qui 
maledixit ,  sanguis  ejus  sil  super  eum,  idque  in 
mediis  lenebris,  cum  maxime  lucerna  opus  est, 
id  est  in  juventute,  ait  Cajetanus,  cum  maxime 
eum  vivere  oportebal,  immatura  morte  el  illi- 
beris  morielur  aeterna  oblivione  sepullus.  Ad- 
dit  Pierius  cap.  9  :  At  vestalis  ignis,  inquit,  quem 
tanta  diligentia  Romanee  virgines  nutriebant, 
sublimiorem  divinioremque  vitam  prae  se  ferre 
videbatur  :  bunc  itaque  et  custodia  et  nutri- 
mento  adjuvabanl,  quod  superioris  illius  vitae 


symbolum  aeternum  viderelur.  Atque  inlcr  por- 
tenla,  ut  Dionysius  et  alii  referunt ,  urbisperi- 
ttirae  praesagium  babebatur,  si  casu  aliquo  acci- 
disseteum  exstingui.  Hinc  Camillus  ad  Quiriles 
ait  :  Quid  dexlemis  Vestce  ignibus,  signoque  quod 
imperii  pignus  cuslodia  ejus  templi  lenetur  ,  la- 
quar?  ElVirgil.  iEneid.  2  : 

/Eternumque  adytis  effert  penetralibus  ignem. 

Cernere  est  nonnunquam  lucernam  in  basi  ali- 
cujus  simulacri:  idaeternitatem  significare  non- 
nulli  arbitranlur;  bucusque  Pierius.  Sane  Romae 
in  coemeteriis  S.  Priscillee ,  S.  Sebastiani ,  S.  Lau- 
rentii  et  aliorum,  in  sepulcris  Martyrum  et  fi- 
delium,  videmus  passim  appositas  lucernas  tes- 
taceas  quasi  ipsorum  fidei  ,  spei  et  virlutis 
rediviveeindices,  actriumpbi,  vilae  et  gloriaetes- 
seras,  quod,  licel  morlui  mundo,  vivant  lamen 
Deo  in  spe  vitae  aeternce  ,  exspectanles  gloriosam 
corporis  resurrectionem.  Haec  lucerna  pariler 
maledicis  filiis  exstinguelur ;  quia  vila  aeterna 
privabuntur,  ibunlque  in  tartara  ad  tenebras 
exteriores. 

Quinto,  lucerna,  pula  luxel  ignis"  ,  symbolum 
est  pietatis,  sanciitatis,  religionis,  culius  divi- 
ni,  ipsiusque  divinitatis.  Hinc  lucernae  in  Missa 
etOfliciis divinis  adhibenlur,  et  ad  corpora  Mar- 
tyrum  appendunlur,  uti  Romae  in  lemplo  S.  Cae- 
clliae  801ampadesjugiter  noctu  diuqtie  ardenles 
conspicimus.  Cur  ignis  deceal  Deum  et  Divina 
septemdecim  rationes  et  analogias  recensui  Le- 
vitici  9,  in  fine  capilis.  Sensusergo  est,  q.  d.  Ma- 
ledicuset  impius  inparentesexstinguitin  mente 
sua  lucernam  ,  id  est  lumen  pietatis,  sanclilatis 
et  cultus  divini ;  quia  Dei  jubentis  coli  parentes, 
metum,  amorem  etobedientiam  exuit,  videtur- 
que  plane  profanus,  impius  et  alheus.  Hinc  Pla- 
to,  lib.  11.  de  LegUms  :Cutlus  deorum,  inquit, 
ad  honorandumparenles  velul  proccmium  est.  Hinc 
rursum  lucerna  symbolum  est  sacerdotii ,  ut  Je- 
rem.  25.  10  :  Perdam,  etc. ,  iumen  lucernce ,  id 
est  perdam  sacerdolium  cujus  estlucernas  cu- 
rare,  ettemplum  in  quo  accendebanlur,  ac  sab- 
bala  etsacra  quae  carum  splendore  celebraban- 
lur,  evertam.  Quocirca  sacerdotes  olim  lucernas, 
lampades  et  taedas  accensas  praeferebant.  Unde 
illud  Clemenlis  Alexandrini  in  Protrepiico  de  sa- 
cerdolibus  Baccbi :  Exslingue  ignem,  6  sacerdos, 
reverere  lampades ,  6  lu ,  qui  faces  gerisl  Tuum 
Iacchum  Lux  arguit.  Pluribus  id  demonstrat  Lyp- 
sius  in  Eleclis;  etMart.  de  Roa,  lib.  2.  Singul.  ca- 
pite  16. 

Sexto ,  lucerna  symbolum  est  dominalus , 
opum  regni  etimperii;  quia,  sicut  ignis  est  rex 
elementorum,ita  princepsest  hominum.  Qua- 
propter  lucernre  ,  faces  et  ignes  regibus  prae- 
ferri  solebanl,  uli  oslendi  Jeremiae  1.  v.  13.  Hinc 
ortum  ut  a  sacris  maxime  scripioribus  lucerna 
pro  regno  ac  regibus,  pro  splendore  ac  gloria 
capiatur,  ut  purpura  et  faces  pro  magistratu, 
et  ejtis  generis  alia.  Sic  dicilur  2.  Regum  21.  17  : 
Non  exslingues  Lucernam  Israel,  id  est  regnum 
aul  rcgem.  ElRegius  Propheta  -.Paravi,  inquit, 
lucernamCliristomeo,\Aeil  regnum  alque,  impe- 
rium  regi  meo.  Joannes  vero  Baplisla  Lucerna 
diciiur,  primum  quia  Christodivum  atque  bo- 
minum  veroregi  lerras  ineunli  facem  praeluxil; 
sive  imperium  ejus  et  principatum  hoc  veluli 
symbolo  profitcns;sive  nuptias,  quas  cum  spon- 
sa  sua  Ecclesia  celebraturus  advenerat.  Dcinde 


COMMENTAMA  IN  PnOVF.nMA  SAI.OMONIS.  Cap.  XX. 


cllom  luctrna  dicilur,  qoia  non  eral  Ipac  lux, 
ied  lncis  nuntiuii  el  id»'<»  lucerna  lucens;  et 
(juta  kgnem  coniinebal  lllum,  qui  tgnem  vene- 

i  ,ii  inissurus  in  (crr.is  ,  ;ii dcns.  Ila c  accensa  pri- 
lnuiii  inutero  parenlis,  cum  imbo  puerl  ne  iua- 
cepti  quidem  in  lucem,  luoem  alter  dedil ,  alter 
i  ecepit;  deinde  iBflammala  uberius,  cnm  ad  Jor- 
rianem  diecoivere  luilrali.  HanoiterMartinua  i\*- 
Roa,  lil».  2,  Singular.  cop.  17.  Signiflcat  ergo  Sa- 
lomon  filioa  licct  poientea  principea  laie  domi- 
naotes,  sl  maledici  el  Impii  sinl  in  parentes, 
perjustam  Dei  vindictam  hac  potenda,  domi- 
nalu  el  regno  exuendoa,  utic6nligitAbaalomo 
rcguum  Davidia  patria  impie  invadenli ,  qui  in 
arbore  capillis  suspensus  i\  Jo;ib  tribus  lanceis 
ci  nfossua  est ,  "2.  Begum  18.  \k. 

Scptimo,  lucerna  ei  lux  symbolum  est laelitiaa, 
prosperitaiis  et  felicitatisj  haec  enim  animum 
recreai  et  beal,  uti  lux  oculos.  Hinc  de  impio 
audivimus,  cap.  13.  9:  Lucerna  impwrumexstin- 
guetur.  Et  Job,  cap.  18.  6  :  Lttx ,  iuquit,  obtene- 
brescel  in  tubcrnacttto  cjus ,  et  luccrna  quce  super 
eum  est  exstinguetur.  Etcap.  29.  3:Qiicindosplc>i- 
debat  lucerna  ejus  sttper  caput  mettm ,  et  ad  lu- 
nti  n  ejtts  ambttlabam  in  tcnebris  ,  id  est  quando 
prospera  utebar  fortuna,  quando  copiosus  eram, 
iclix  et  fortunatus.  Lucerna  crgomalcdici  in  pa- 
rentesexstinguilorin  lenebris,  cum  in  impiela- 
lis  poanam  Deus  illi  prosperitatem  adimit,  eam- 
que  commulat  in  calamitaiem,  et  felicitaiem  in 
infelicitatem,  dum  scilicet  ciRcit  ut  omnia  ei 
cadant  infeliciter,  ac  in  caput  maiedicum  resul- 
lent ,  quod  pairi  suoinsullare  uon  est  verilum. 
ln  lenebris  ergo,  id  est  per  tencbras,  cum  sci- 
licetgravissimas  lenebraeeam  obruent.  ld  auiem 
lit  tum  in  morte,  quae  omnem  claritatem  et  fe- 
licitatcm  impiorum  tollit,  tuni  in  temporceliam 
temporalis  ullionis  divinae,  quae  frequenler  per 
tcnebras  significalur.  Contra  de  justo  dicilur  : 
Orietur  in  tcnebris  lu.x  tua,  el  tenebra?  lua?  erunt 
sicut  meridies,  Isaiae  cap.  58.  10.  El  rursum  : 
(Jttis  e.v  vobis  timens  Dominum ,  qui  ambulavit  in 
tcnebris ,  et  non  est  lumen  e(*?Isaioe  50.  10.  Ad- 
venienie  enim  dic  mortis  et  nllionis  divinae, 
non  vincitur  ab  eis  tencbris  virlus  et  claritas 
justorum  ,  sed  magis  elucescit  et  lenebras  supe- 
ral :  atconlra  impiorum  claritas  ab  illis  lenebris 
superatur  et  opprimilur. 

llic  sensus  valde  appositus  arque  ac  commu- 
nis  et  amplus  est,  cceterosque  omnes  complecti- 
lur;  lucerna  enim  et  lux  symbolum  est  laeliiiae 
ct  felicilalis  ,  omniumque  qu;c  voluptalem  et 
gaudium  pariunl,  aut  babenlurin  bonore,  in 
ricliciis  ac  pretio;  ejusmodi  sunt  opes ,  fama, 
polenlia,  dominalus,  regna,  impcria  ,  trium- 
pbi,  decus  ac  gloria,  caeleraque  liujus  gene- 
ris. 

Symmachus  vertit  :  Exstinguetur  fax  ejus  in 
nocte  illttni ,  id  est  in  densissimis  tenebris,  cum 
nec  a  lucerna,  nec  a  coelo  lumen  habebit.  Omne 
enim  noctis  lumen  estii  luna  et  slellis. 

Symbolice  luna  repracseniat  rnalrem,  sicut 
sol  patrem,  juxta  illud  Josephi  :  Vidi  quasi  so- 
lcm  et  tunam  el  stellas  undecim  adorare  vie ,  id 
est  vidi  palrcm,  matrem  el  undecim  fratres  ado- 
rare  me,  Genes.  37.  Sicut  enim  nocte,  absente 
sole,  luna  pracbel  lumen;sic  absenie  vel  mo- 
riente  palre  maler  filio  exhibet  solatia,  consilia 
«t  monita  salutis  :  si  luna  fiat  illunis,  id  est ,  si 
absitvel  moriaiur  maier,  filius  patre  et  maire 
carcnsomni  solaiio  et  consilio  desliluitur.  Dicit 


ergoSalomon  :  Flllui,  qul  probrli  fel  convli  iii 
incenii  patrem  ei  matrem,  mBretur  utroque 
orliai  i ,  oeque  ac  liliis,  iinnii  iim  meretur  ul  Ipae 
nec  sil  pater  Bliia  amiaiii,  ^^  iiii'>s  parenlinui 
exilinctii ;  slc  enim  omnli  iiii  lucerna  lam  su 

pernc  qiuni  iiiltrnc  eXllinguHttr. 

Ilyatice  pcr  patrem  el  malrem  accipe  Praela- 
los  ,  Pailorea,  Principei ;  qui  enim  liii  male- 
dicil,  lucerna  ejui  leptuplexjam  receniita  ex 
itinguelur.  Hlnc  Auctor  Catenae  Gr«corum  :  Per 

palreni ,  inquit,  bOC  lOCO  ICClpe  DeUID  ;  per  ma- 

trem  vero  l<'oi-s  juatitiam  :  quoa  qul  maledlctis 
inceaierit,  aut  aapernatua  alioqul  fueril ,  lucer- 
va,  hoc  est  cognitionis  lux,  quaein  ipsoerat, 
exstinguetur.  Pupillae  autem  oculorum  ejus  vi- 

debunl  lcncbras,  nempe  futtiri judieii  teiroreiii 
et  obicurilatem. 

Sl.HiBRBniTAS  ADQUAM  FI8TIHATUR1H  PBISCIPIO, 

1\  .NOVISSIMO  BEHBDICTIONE  CAREBIT.  ]  llebr.  el 
Chald.  in  fine  non  bencdicctur  ;  Septuag.  Vars 
festinata  in  primis  in  novissimis  non  Oenedicetur. 
Et  liic  in  Hebraso  keri  uketifs  ut  vocaniMassore- 
tap,  id  est  varielas  Ieclionis  et  scriplionis.  Scri- 
bitur  enim  nSm3D  mebochelet  pevchet,  quae  ra- 
dix  lantum  hic  reperilur,  el  Zachar.  11.  8.  ubi 
fuse  eam  explicui.  Significal  enim  rem  de- 
(estabilem,  quam  abominamur  et  nauseando 
evomimus,  qualis  esl  luercdilas  festinata,  prae- 
sertimfurtoetmalis  artibus  parta,  aitAbenEzra. 
Sed  legendum  est  nSm^  mebohelet  per  he ,  id 
esl  feslinata,  ut  vertunt  Sepluag.  Symmachus, 
Theodot.  Pagninuset  alii ;  Tigurina  :  prcepropera; 
Valablus  :  prcvcipitata ,  vel  ciim  prcecipitatione 
purta;  Aben  Ezra  :  ex  rapina  congesta ;  tales 
enim  saepe  sunt ,  quae  cilo  et  feslinanter  per  fas 
el  nefas  corradunlur.  Radix  enim  Sna  bahal  im- 
poriai  cum  passione  celeritalem  lcmporis  et 
praecipitantiam  ,  ac  significat  acceleravit,  fes- 
tinavit,  praecipitavit,  turbavit,  subilo  terrore 
pcrculii.  Congruit  significalione,  ae(|iie  ac  lille- 
ris  pcr  melalliesin  transpositis,  cum  Sin  liabal , 
quod  subitam  evanescentia  significat;  nndeSan 
licbcl  est  vanitas  ,  indeque  dictus  est  Abei ,  quod 
cilo  occisusa  Cain  fralre  suo  subito  evanuerit. 
Sic  el  hic  baltal  verlitur  in  habal,  id  est  opes 
cito  partae  cilo  evanescunt. 

Sensus  ergo  est  ,  q.  d.  Haereditales  et  opes 
cilo  et  praecipitanter  parlac  carent  benedictione, 
id  est  successu,  feiicilate ,  abundantia  et  fruclu  ; 
quia  adeo  non  augentur ,  ut  sensim  decres- 
cani  ct  deficiani;  tum  quia  praecipitanter  et 
tumultuarie,  idcoquc  imprudenler,  ac  saepe 
per  fas  etnefas  corradunlur;  praecipitantia  enim 
opponitur  consideralioni  el  consilio,  quo  res  fir- 
mari  elfelicem  exiium  sorliri  solent;  tum  quia 
lucres  illas  cito  sine  magno  labore,  imo  facile 
pcperit :  hinc  minoris  eas  aestimat,  minusque 
tuiatur  et  conservat;  quae  enim  quis  magno  la- 
bore  et  sudore  peperit,  illa  diligit,  curat,  slu- 
diose  conservat,  ait  h.  Levi.  Dt  haec  gnome 
idem  dicat  quod  illa  c.  13.  11 :  Subslantia  festi- 
nata  minuetur;quo3  attiem  paulatim  colligiturma- 
nu,  viultiplicabiiur  ;  ubi  multis  eam  explicui. 
Exemplum  dat  n.  Salomon  ,  Tribus  Gad,  huben 
et  dimidiam  Manasse,  quae  quia  festine  parlem 
suam  acccperunt  cis  Jordanem;  hinc  primae 
paluerunt  incursui  hostium  ,  ac  primae  vastatae 
sunl  ab  Hazael  rege  Syriae,  tempore  Jehu  regis 
Israelet  Joas  regis  Juda,  h.  heg.  10.  33. 

Igilurhanc  senlcntiam  recte  adaptes  parenii- 
bus  ,   qui  pcr  fas  et  nefas  opes  accumulanl ,  ut 


566 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XX. 


amplam  haeredilatem  filiis  posl  se  relinquanl; 
nam  hi  11011  raro  sua  spe  frustranlur  ,  ac  s;epe 
filios  pauperes  dimitlunt.  Ralioest,  quod  male 
parla  male  dilahuntur  ;  et ,  ut  vulgo  dicitur  : 

De  male  quaesitis  non  gaudet  tertius  baeres. 

Secundo  ,  Cajelanus  apposile  sicexponit,  q.  d. 
Haereditas  ,  quam  filius  juvenis  anle  mortem 
patris  adire  festinat,  henedictione  caret ;  quia 
ah  eo  regi  et  conservari  nequit ,  sed  juveniliter 
et  temere  dissipalur  ,  consumilur  et  decoquitur. 
Hinc  illud  vulgo  trilum  :  Si  vullur  es ,  exspecta 
cadaver ;  si  vis  hnereditate  paterna  gaudere  , 
eaque  saliari  et  frui  ,  exspecta  mortem  palris 
inslar  vulturis  ,  qui  nullum  animal  occidit ,  sed 
mortua  velab  aliisoccisa  d^pascilur.  Exemplum 
eslifl  filio  prodigo  ,  qui  praepropere  porlionem 
haereditatis  suoe  a  patre  exigens,  eam  consump- 
sit  luxuriose  vivendo  cum  merelricibus.  Unde 
ad  tantam  pauperiem  redaclus  est  ,  ut  coaclus 
sit  fieri  subulcus  el  pascere  porcos  ,  Lucae  15. 

Tertio  ,  to  festinatur  accipi  potest  pro  cito  et 
feslinanler  consamitur,  q.  d.  Haeredilas  ,  quae  cito 
et  festinanter  consumitur,  benedictionecarebit, 
id  esl  ocius  deficiet  et  dissipabilur.  Sic  enim 
helluones  et  juvenes  ,  cum  ad  mensam  dapum 
opumque  feslinata  ingluvie  accedunt,  illicoeam 
absumunt,  devorant  et  dissipanl.  Est  mela- 
h-psis. 

Triplex  haec  expositio  orilur  ex  triplici  accep- 
tione  verbi  festinatur.  Primo  enim  feslinalur  , 
id  est,  feslinato  acquirilur ;  secundo,  feslina- 
tur  ,  idest,  feslinato  adililr  et  occupalur  ;  ler- 
tio  ,  festinatur  ,  id  esl ,   festinato  consumitur. 

Mystice  homines  mundani,  quia  festinant  lue- 
reditare  terram  et  frui  praesenlibus  ,  binc 
amiltunl  hona  iutura  et  hacreditatemcoelestem. 
ItaCain,  ;edificans  civitatem  in  terra  ,  amisit 
civilalem  supernam  ,  Genes.  U  ;  Hunc  imitantur 
homines  ,  qui  feslinant  ad  festivitatem  terrence 
felicilatis  ,  nec  fuluram  exspeclant  dedicationem 
regni  filii  Dei  (  unde  el  iltud  dictum  Sapientis  : 
Hcereditas  ,  ad  quam  festinatur  in  principio  ,  in 
novissimis  benedictione  carebil)  utexspectavit  He- 
noch  ,  id  est  dedicatio  ,  qui  ambulans  curn  Deo 
non  inveniebatur  ;  quia  tulit  eum  Deus.  Siquidem 
jusli  per  fulem  in  septima  mundi  cetale  dedicatam 
sibi  speranl  requiem  ,  et  eorum  spes  in  illud  pro- 
fwiscitur  ,  quod  in  prcesenti  non  videtur.  Non 
enim  kabemus  ,  inquiunt  ,  liic  manentem  civita- 
tem ,  sed  fuluram  inquirimus  ,  inquil  Ruperlus 
lib.  U.  in  Genes.  cap.  10. 

Sicut  ergo  Esau  gulose ,  avide  et  praepropere 
inhians  pulti  Jacobi ,  vendidit  eidem  etperdidit 
jura  primogeniturae  ,  Genes.  25.  ZU;  sic  impii  , 
quia  preepropere  el  impalienter  inhiant  felici- 
tati  et  voluptati  ,  hinc  eam  quam  mundus  af- 
fert ,  acceptant  in  terra  ,  ideoque  perdunl  coe- 
leslem  ,  quam  justi  longa  spe  et  palienlia  in 
tribulalionibus  hujus  mundi  exspectantes,  nan- 
ciscuntur  in  coelis.  Unde  Apostol.  Hebr.  11.  1  : 
Fides  ,  ail,  est  substantia  rerum  sperandarum  , 
argumentum  non  apparentium.  Vide  totum  illud 
eaput.  AcceditAuctorCalenaeGraec.  qui  sicexpli- 
cat ,  q.  d.  Malitia  initio  avidis  faucibus  haurit 
voluptatem  ;  at  sub  finem  sectatorem  suum  in 
maledictionem  dejicit.  Porro  autem  virtus  ,  quae 
a  labore  exordium  facit ,  desinit  landem  in  be- 
nedictionem.  Aut  pars  accelorata  ea  hic  dicitur, 
quaj  uimia  festinalione  et  tumultuatione  sus- 


copta  est ,  juxla  illud  :  Tunc  festinaverunt  prin- 
cipes  Edom  ,  Exodi  15.  Hajc  ille. 

Moraliter  hic  disce  quantum  malum  sit  prae- 

propera  feslinatio  ac  praecipitantia  ,   quamquc 

sapienti.e  et  prudentiee  ,   quae  consilium  et  ma- 

turitatem  requirit  ad  opes  spiritales  aeque  ac 

corporales  coinparandas  ,  contraria.  Hinc  Au- 

gusti  Caesaris  gnome  erat  ^mvSi  Spaosu; ,  id  est 

festina  lente  ,   tesle  Gellio  lib.    10.  cap.    11.   Et 

Comicus  :  Tutiora  sunt  quce  lentis  consiliis  pro- 

videntur ,  qulim  quce  calidis  consitiis  properantur. 

Deiibera  utitia  ,    mora  lutissima  est.    Jn  nocte 

consilium.   Salluslius  :  Antequam  incipias  ,   con- 

sulla  ;  ubi  consulueris ,  mature  facto  opus  est ; 

quam  sententiam  latidat  Aristot.  lib.  6.  Moral. 

Bias  :  Cunctanler  aggredere  negotium  ,  verum  in 

susceplo  conslanter  persevera.  Terenl.  in  Phorm. 

Dii  bene  verlant  quod  agas  ,   pedetentim  lamen  ; 

et  ut  Plularchus  ail  ,   bubulo  pede.    Sophocles 

in  OEdip.  Periculosa  est  prrepropera  prudenlia. 

Mimus  Publianus  :  Diu  apparandum  esl  bellum  , 

ut  vincas  celerius.  Quinlilianus  :  Prmcox  illud  in- 

geniorum  genus  non  lemere  pervenil  ad  frugem. 

Vulgo  dicunt :  Qui  pueri  adliuc  et  velut  ante  lem- 

pus  sapiunl  ,  in  senectute  stultos  evadere.  Aetius 

apud  Gellium  ait  sibi  in  juvenilibus  ingeniis  , 

itidem  ut  in  pomis  immaturis  ,  placere  acerbi- 

latem  ,  nam  hasc  demum  maturescere  ;  porro 

maluritas  tempestivam  affert  suavitatom,   re- 

liqua  ante  tempus  putrescere.   Hoc  innuit  Ho- 

merus  lliad.  1,  ubi  Pallas  a  lergo  stat  Achilli  , 

eumque  manum  admovenlem  gladio  coercet. 

Festinationis  comites  esse  solent  error  et  poe- 
nilentia  ,  juxta  illud  :  Mullis  matorum  causa  est 
pracipitantia.  El  illud  :  Canis  feslinans  ccecos  pa- 
rit  catulos.  S.  Hieron.  ad  Pammach.  Scitumest , 
inquil ,  \illud  Catonis  :  Sat  cito  ,  si  sat  bene.  Sic 
qui  praepropere  virtutes  conseclantur  ,  prope- 
ratas  potius  et  evanidas  acquirunt  quam  solidas 
et  perpetuas.  Solenl  enim  praecocia  cilo  Ilacces- 
cere;  quod  aulem  paulalim  accroscit,  durabile 
est  ,  juxta  illud  Horalii  :  Crescit  occulto  velut 
arbor  csvo.  Unde  Pindarus  hymno  8.  in  Nemeis  ; 
Augescit  ,  ait  ,  virtus  velut  cum  arbor  virente 
rore  surgit ,  sapienles  inler  viros  sublala  justos- 
que  ad  liquidum  celkera. 

Tropol.  S.  Gregor.  parte  3.  Pastor.  admon.  21. 
hanc  gnomen  adaptat ,  imo  objicit  avaris  ,  qui 
caducis  obviis  inhianles  amiilunt  aeterna  ,  quasi 
inquilini  terrae  et  exules  coeli  :  Cum  qucelibet  , 
ait,  prcesentis  mundi  lucra  desiderant ,  etqucede 
fuluro  damna  palientur  ,  ignorant ,  audiant  quod 
scriptum  est  :  Hceredilas  ,  ad  quam  festinatur  in 
principio  ,  in  novissimo  benedictione  carebil.  Ex 
hac  quippe  vila  initium  ducimus ,  ut  ad  benedic- 
tionis  sortem  in  novissimo  veniamus.  Qui  itaque 
in  principio  hceredilare  feslinant ,  sortem  sibi  in 
novissimo  benedictionis  ampulant ;  quia,  dum  per 
avaritice  nequitiam  hic  multiplicari  appetunt  ,  illic 
ab  ceterno  palrimonio  exhceredes  fiunt.  Beda  vero 
sic  :  Hcereditas  ad  quam  feslinatur  ,  etc.  ,  hoc 
ost :  Qui  gradum  regiminis,  priusqudmsubesse  di- 
diceril  ,  id  esl  ante  tempus  ,  festinans ,  prcepos- 
terus  ,  accipit  ,  in  novissimo  mercede  benediclio- 
nis  ,  quce  bonis  recloribus  debetur  ,  carebit ;  qui 
ad  mysterium  altaris  indoclus  et  temerarius  ac- 
cessit ,  et  ipse  in  die  novissimo  gratiam  remune- 
ralionis  ,  quce  bene  ministrantibus  repromittitur  , 
perdet.  Polest  et  ita  accipi ,  quod  qui  in  prcesenti 
suas  ulcisci  vult  injurias  ,  hic  corona  patientice  in 
futuro  carebit.  Cui  sensui potissimum  videtur  con- 


COMMENTARIA  IN  PROVERRIA  SALOMONIS.  Cap.  XX. 


nutrc  quodscquilur  :  IVB  dlCtU  !   ioddam  muttim  ; 

cxspecta  Domtnmm  ,  <t  Uberetbit  <<'■ 

22.    NB  DICAS  :  RSDDAV  MAI.HM  ;   i  \sii  <  r  \  Do- 

MlNUM  ,  1.1  i.iiiiiiaiiit  n:.  |  llcbr.  nS  jnjpp^  Velosa 
itich,   id  esl  BaWabil  le  .   rrit  HbiJesus.  Nomen 

cniin  Jcsus  ,  itl  c.»(  salvater ,  dcrivatur  a  yttfi 
iusca,  nl  cst  salvavii.  Septuag. Nedtxerts :  ilci.s- 
i  ar  inimicum  (  S.  (,\|>rian.  Iil>.  ;',.  Tcsliin.  cl  ad 
Dciliclriaiiiiin  lcgil  :  ilci.scur  utc  <lc  iuimicomco), 
>cd  .sti.stiuc  Domiuum  ,  tit  tilii  au.vilio  sit  ;  Syrus  : 
Ri  ddam  malam  /iro  bouo  ;  iiiclius  alii  :  llttldum 
moliim  pro  uuilo.  Proprie  cnini  vctal  vi  lulictani 
et  rclalialioiicni  ;  nc  scilicct  inaluni  nialo  re- 
pendatur.  EVeddere  enim  cst  simile  simili  \cl 
par  pari  letribucre.  Unde  Aben  Ezra  :  Ne  dieas , 
ail  ,  tc  i>ar  pari  repensurum  iis  quitemulo  o/j'c- 
tcriut.  HlC  cniin  appclilus  par  pari  rcgcrendi  in 
inalis  \  aldc  vchcnicns  csl  in  iioniinc  ,  illi(|iic 
ipiasi  iiinalus  ;  ac  nonnulloe  nalioncs  ad  lioc  ila 
proclives  sunt  ,  ul  in  ca  ro  suuni  lionorcm  , 
iino  fclicitalcin  sitam  putent.  Auctor  CatenSB 
Grascorum  :  Neteipsitm  vindices,  inquit,  sedpra- 
siolure  Dominttm,  quidixil  :  Du  milii  vindictam  , 
et  ego retribuam ;  Roman.  cap.  12.  v.  19. 

Nr  dicas  ]  in  aniino  luo  ,  et  multo  minus  ore 
tuo  ;  lum  quia  ore  cnunliando  nialum  vindicl.e 
aniino  coneeploe  proposilum  ,  illud  obfirmas  ; 
iiun  quia  alios  scandalizas;  tum  quia  sunl  (iui 
putaut  se  obligare  in  conscientia  preestare  id 
quod  dixcrunl  ,  eslo  nialum  sit  et  alteri  inju- 
rium  ,  quales  suni  bodie  Purilani  puriores  , 
imo  impuriores,  in  Anglia. 

Ratio  a  priori  est  ,  quia  reddere  malum  pro 
malo  non  cst  aclus  justiliac  ,  scd  vindicia^  , 
quai*  illicita  est  oinniquc  jure  vctita  ;  malum 
ergo  rcpcrcutiendum  csl  scuto  palienliee  ,  non 
telo  vindictas.  Bursum  qui  nialum  intulit ,  dedit 
libi  occasionem  magnse  virtutis  el  mcriii  ;  non 
crgo  libi  malum  ,  sed  ingens  bonum  obtulit  ; 
maleriam  enim  libi  dedit  niagnae  vicioriae  cl 
coronae.  Quare  non  odio,  sed  amore,  non  vin- 
dicia,  sed  poiius  graliarum  actione  dignus  cst. 
(jni  crgo  nos  verbo  aut  verliere  laedunt  ,  non 
tormentorum  carniliccs  ,  sed  coronarum  auri- 
lices  sunt  :  igiiur  benefici  sunt ,  non  malefici  , 
ac  tanlum  eorum  beneficium  (  materiale  ,  non 
formale,  quia  non  esl  exeorum  mente  el  in- 
lenlione)  beneficio  pari  pensandum  est.  Vide 
quo3  de  bac  re  dixi  Rom.  12.  17.  Eccl.  28.  7.  et 
scq.  eti.  Pelr.  2.  23. 

EXSPECTA  DOMINTJM  ,    F.T  LIBERABIT  TE.   ]  Noil  di- 

cit :  et  vindicabit  te ,  licet  el  boc  soepe  vere  con- 
lingat  ,  sed  tiberabit  te  ;  ul  signilicet  laesum  de- 
bere  desiderare  sui  libcralionein  ,  non  laesoris 
poeuam  et  noxam.  Chald.  :  S/iera  in  Deo ,  et  sut- 
vubit  te.  Pro  exspecta  bebr.  esl  nip  kauue ,  quod 
verbuin  dicitur  de  iis  qui  magno  animi  dcsi- 
derio  iu  aliquem  inlenli  sunt  et  respiciunt  , 
eumque  exspectantetamplecluntur,  sibique  ap- 
plicant.  Significat  ergo  kesum  non  ad  amicos  , 
non  ad  satellites  ,  non  ad  milites  ,  sed  ad  Deiun 
confugere  debere,  in  eum  respicere  ,  lolaque 
spe  inleiidere  ,  ab  eoque  exspeclare  sui  libera- 
lionem  ;  igiiur  toto  corde  debere  Deum  amplec- 
ti ,  eumque  suae  laesioni  etdolori  velut  pharma- 
cum  efficacissimutn  ,  et  solatium  cerlissimum 
applicare.  Hoc  facil  noster  Jesus  ,  id  est  salva- 
lor,  suis  dilectis  in  se  confidentibus  ,  totaque 
acie  menlis  iniendentibus.  Aspice  crgoin  eum  , 
et  ipse  te  vicissim  oc.ulo  paiernae  providenliae 
icspiciel  et  salvabil ,  juxta  illud  Psaltis  :  Sicut 


octtli  srrrortim  iu  manlblU  dominorum  stiormn  , 
stCUt  OCitli  (inctllir  in  mtintlms  dominir  siuv  ;  ihi 
ocnli  noslri  od  Domtuttm   !)■  ttm  uoslruni,   ttont 

mtsereatur  nostrt  t  Psaim.  LiS.  S.  Inluero  quo 
afleclu  canes  In  herum  prandentem  respiciuni , 
ui  ab  eo  escam  sccipianl  ;  parl  aflectu  lu  n  - 
pice  In  Jcsiini  ,  el  omnl  bono  pascel  le. 
Ho?c  ergo  gnome  eum  ,  qul  injurlam  patiiur  , 

inslruil    dOCetque    (|iiid    faccrc  dclx  at  ,     eiqtlti 

ptmopliam  inviclam  suggeril  ,  qua  omnia  vin- 
cal  et  superet.  Panoplia  hasc  est  patientia  ,  mi- 

tilas  ,  aninii   resignatio  et  spcs  in  Dcuin.   II. i. 
ciiiin  tolerando  \incil   primo  injiu  i.nn  ,    quam- 
vis   atroccm  el  nnillipliccin  ,    uli  ChristUS  dux 
oostervicit,  leste  S.  Petro  loco  jam  citato. 

Secundo ,  vincil  ipsum  injuriantem ,  dumin- 
juriis  cjus  se  non  moteri  ,  imo  iis  forliorcin  et 
cclsiorem  oslcndil  ,  ac  boiiinn  pro  malo  repen- 
dii ;  qua  cbaiitate  velut  igne  cor  ejus  succen- 
dit,  sibique  devincit ,  illodquc cogit ,  utaman- 
lcm  scrcdainet ,  itaquccx  inimico  facil  amicum. 

Terlio  ,  vincii  seipsum  ,  pula  suam  iram  , 
\  indictce  cupidinem  ,  impalientiam  ,  omnibus- 
que  bisce  ,  ac  caetcris  animi  molibus  quasi  rex 
doininalur  el  imperat.  Patiens  ergo  sui  csl  do- 
ininus  et  rex  animi ,  ac  consequenter  dasmonis , 
imo  da?monum  omnium  ,  qni  olim  vicli  ab  ira  , 
nunc  omnes  ad  eamdem  suscitare  conantur. 

Quario  ,  vincit  adstanies  et  audientes.  iii 
(  nim,  audila  ejus  invicta  patienlia  ,  enm  admi- 
ranlur,  amant  et  colunt. 

Oniiiio,  vincit  ipsum  Deum  ,  ab  eoque  opem 
elicit,  ul  eum  ab  omni  malo  liberet.  Ex  adverso 
iinpatiens  vincitur  primo  ab  injuria  proximi  ; 
secundo ,  ab  injurianle  ,  ab  eoque  se  laedi  el 
subigi  faletur  ;  terlio  ,  ab  ira  el  impalienlia  sua, 
ac  ii  danaone  qui  cam  suscitat ;  quarto  ,  ab  as  • 
Lantibus  ,  qui  eum  irridenl  ;  quinio  ,  i\  Deo  , 
qui  eum  descrit,  et  injuriis  majoribus  exponit. 

Uanc  ergo  gnomen  usurpa  ,  tibi  applica  ,  ru- 
mina  el  practica  ,  quicumque  patcris,  elomnis 
inali  in  ea  Icvamcn  invenies.  Vere  S.  Augusl.  : 
Maledictum  ,  ait,  patienlia  repercussum  in  auc- 
torem  redit ;  eo  qui  petcbutur  itkeso.  Ilinc  Jere- 
mias  Cbrisli  patienlis  typus  ,  tot  probris  et  pla- 
gis  aJudaeis  affectus  ,  ad  Deum  confugiens  c.  17. 
1U  :  Sana  me ,  Domine ,  inquit ,  et  sanabor ;  sat- 
vum'me  fac  ,  et  salvtts  ero  ;  quoniam  laus  mea 
tu  es.  El  mox  :  Et  ego  non  sum  lurbatus  le  pasto- 
rem  sequens  ,  el  diem  hominis  non  desideravi ,  tu 
scis.  Quod  egressum  est  de  labiis  nteis  ,  rectum 
in  conspectu  tuo  fttit.  Non  sis  tu  mihi  formidini  , 
spes  mea  tu  in  die  a/flictionis.  Et  Da\id,  fugiens 
Absalon  ,  malediclis  a  Scmei  appetitus  :  Dimitte 
eum  ,  inquit ,  ttl  muledicut  juxta  prceceptum  Do- 
rnini  ,  si  forle  respiciat  Dominus  afflictionem 
meam  ,  et  reddat  mihi  Dominus  bonuni  pro  male- 
dictione  hac  hodierna  ,  2.  Regum  c.  16.  v.  11. 

Salomoni  succinit  Siracides  Eccl.  1.  29  :  Usqtte 
in  ttmpus  ,  ait ,  suslinebit  patiens ,  etposteared- 
dilio  jucunditatis.  Et  cap.  2.  21  :  Oui  timent  Do- 
minum ,  cuslodiunt  manduta  illius ,  et  putientiam 
hubebunl  usque  ad  inspeclionem  iltius.  Et  v.  2  : 
ISe  feslines  in  tempore  obduclionis  { affliclionis ), 
susline  suslentaliones  Dei ,  conjungere  Deo  ,  et 
sttstine ,  ut  crcscat  in  novissinw  vita  tua.  Et  v.  G  : 
Crede  Deo  ,  et  recuperubil  te  ,  et  dirige  vium 
luam ,  et  spera  in  iltum.  El  S.  Ignatius  apud  An- 
lonium  in  Melissa  parte  2.  cap.  89  et  90  :  Fir- 
miler  ,  ait  ,  dum  caderis  ,  quasi  incus  stato.  Gc- 
nerosi    uthletce  est    ccedi  et  vincere  ;    maxime 


568 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONlS.  Cap.  XX. 


uutem  propler  Deum  omnia  nobis  palienda  sunt  , 
ut  ipse  nos  patialur.  Patienler  alii  alios  cum  man- 
suetudine  patimini ,  ut  semper  Deus  nos  leniter  fe- 
rat.  S.  Greg.  Nazianz.  ibiclem  :  Est  in  fabulis',  ak  , 
plantam  quamdum  esse ,  quce,  cum  inciditur,  ger- 
minet ,  qttceque  cum  ferro  certare  dicalur  ,  qute 
morte  vivat ,  et  incisione  nascatur  ,  et  consump- 
lione  augeatur.  Talis  mihi  videtur  esse  sapiens  , 
qui  in  perturbationibus  clarilalem  consequitur  , 
cui  virtutis  materia  est  moiestia  ,  et  adversis  or- 
nalior  redditur.  Utile  est  audaciam  mansuetudine 
vincere  ,  et  mcliores  reddere  injuriam  fucientes  , 
quce  nobis  inferuntur  patienler  ferendo.  Nihit  est 
fortius  iis  qui  ferre  omnia  parati  sunt.  S.  Chrys. 
ibid.  :  TSttUa  res  a?que  facit  venerabiles  ,  ait,  at- 
que  injttriam  suslinere.  Solet  Deus  non  a  principio 
viala  avertere, sed  cumusqtte ad summum  venerint 
etcreverinl,  cumnihitprajtermissumfueritabliosti- 
bus ,  quin  omnia  experti  sint ,  tum  simul  omnia  in 
summam  tranquiUilatem  convertit  ,  ac  prmler 
omnittm  exspeclaltonemres ipsas  optime  conslituit 
et  firmat.  Cum  qttis  le  offendit  ,  noli  ad  ipsum  as- 
picere  ,  sed  ad  daimonem  impeUentem  ,  et  iram 
lolam  in  illum  effundito  ;  iUius  autem  miserere  , 
qui  d  damwne  impeUitttr.  S.  Basil.  ibid.  :  Si  iras- 
ceris  convicianti ,  ait  ,  convicia  approbasti.  Quid 
enim  ira  insipientius  ?  Sin  vero  nihil  moveris  iram , 
injuriam  facientem  pudore  affecisli ,  re  ipsa  tem- 
perantiam  declarans.  S.  Gregor.  Nyssen.  S.  Basil. 
frater  apud  Maxjmum  serm.  62  :  Conviciorum  , 
ait  ,  et  contumeliarum  progressus  lenitate  fe- 
rendi  sistitur.  Num  si  quis  contumelia  contume- 
Uam  ,  el  convicio  convicium  uiciscatur ,  hoec  ipsa 
vitia  attgebit ,  dum  quod  absurdum  est  similibus 
alit.  Firma  et  indubilala  gratice  spes  ,  et  frtutio 
est  iis  qui  per  patienliam  exspectant. 

23.    Al50MINAT10  EST    APUD   DOMINUM    PONDUS  ET 

pondus  :  statera  DOLOSA  non  est  bona,]  sed  mala, 
inio  pessima.  Est  miosis :  minus  enim  dicilur  ,. 
et  plus  significalur.  Hebr.  bilances  doli  non  bo- 
nttm ;  Cbald.  non  placet  coram  eo.  Audivimns 
banc  gnomen  v.  10.  etc.  11.  v.  1.  ubi  eam  expli- 
cui. 

Mystice  S.  Ambros.  in  Psalm.  61.  ex  Septr.ag. 
sic  legit  :  Execrabile  Domino  cluplex  pondus  ,  et 
slatera  fallax  non  bona  ;  sicque  explicat :  In  quo 
signiflcat  eos  qui  rapinam  inexplebili  corde  medi- 
tanlur ,  et  sobrietatem  fronte  pratendunt.  Tales 
scriba  Judceorum  sunt ,  qui  onera  gravia  aliis 
observanlia?  durioris  imponunt ,  non  habentes  rec- 
tumjugum  animx  suce,  sed  propensa  iniquitate 
curvali  :  ipsi  aatem  suorum  prccceplorum  refugi 
sunt. 

Rursum  alii  heec  applicant  iis  qui  se  coram 
Deo  in  secreto  humiliant,  sed  coram  hominibus 
publice  extollunt.  Audi  S.  Bern.  serm.  62.  in 
Cantic.  Pondus,  ait,  et  pondus  abominatio  est  apud 
Deum.  Quid  enim?  ttt  te  depreliaris  in  secreto  apud 
leipsum  veritatis  trutina  ponderatus,  el  foris  alle- 
rius  pretii  mentiens  majori  te  pondere  vendis  no- 
bis ,  quam  ab  ipsa  accepisli!  Time  Deum  ,  et  noli 
hancrem  pessimum  facere ,  ut,  quem  humiliat  ve- 
ritas,  extollat  volttntas  :  hoc  enim  est  resistere  ve- 
ritali,  hoc  pugnare  conlra  Deum.  Verum  ulidem 
ait :  llcec  humilitas ,  quam  nobis  veritas  parat  , 
non  habet  colorem;  sed  necesse  est  charitatc  for- 
metur  el  inflammelur. 

1k.    A   DOMIISO   DIRIGUNTUR   GRESSUS  VIRI    (forlis 

et  slrenui,  qui  magna  el  ard.ua  molitur  :  hunc 
enim  significat  hebr.  "Qj  geber;  unde  Gabriel  , 
id  estfortitudo  Dei)  quis  autemhominum  intelh- 


gere  potest  viam  suam?  J  Sepluag.  mortalis  au- 
lem  quomodo  cogitaverit  vias  suas?  Hebr.  a  Do- 
mino  gressus  hominis ,  subaudi,  pendent ,  sunt , 
dirigunlur  :    et  homo  quomodo  inlelliget  viam 
suam?  Hanc  gnomen  mutuatus  est  Salomon  a 
patre  suo  Davide,  Psalm.  36.  23  :  Apud  Dominum 
(Hebr.  a  Domino)  gressus  hominis  dirigentur ,  et 
viam  ejus  volet.  Ubi  pro  dirigentur  hebr.  est  Myo 
conannu,  id  est,  ut  S.  Hieron.  firmanlur ;  alii  , 
praparantur  vel  aplantur;  alii,  ratificanlur;  alii', 
peificiuntur.RatMx  enim  llllconen  dicitur  de  qua- 
cumque  aptatione,  quae  in  se  includit  flrmita- 
tem,  certitudinem  et  soliditatem.  Gressus  eivia 
significant  opera,  studia,  actiones ,  totumque 
vitae  institutum  et  decursum.  tiaec  enim  omnia 
in  homine,  utpote  viatore,  non  sunt  stabilia,  sed 
perennis  quidem  motus  et  transitus,  ut  ex  Ori- 
gene  ait  S.  Ambrosius.  Significat  ergo  non  ho- 
minis,  sed  Dei  ejusque  providenlias  esse  actio- 
nes,  stalus  totamque  vitam  bominis  disponere, 
ordinare,  stabilire,  prosperare  ,  perficere  el  ad 
felicem  finem  deducere.  Hoec  enim  omnia  signi- 
licat  to  diriguntur.  Porro  actiones  bominis  sunt 
duplices,  scilicet  naturales  et  supernaturales  •. 
illas  dirigit  Deus  naturali  el  communi  sua  pro- 
videntia,  has  supernaturali  et  speciali.  Unde  dc 
naturalibus  Rabbini  et  Baynus  sic   exponunt , 
q.  d.  Nescit  homo  profeclurus  alio,  quando,  quod 
et  quale  iter  debeat  capessere,  prsesertim  in  bi- 
vio  vel  trivio;  nescil  rursum  quid  in  itinere  ei 
sit  evenlurum,  et  quando  quomodoque  domum 
sit  reversurus.  Melius  fidelis  de  supernalurali- 
bus  accipiunt.  Unde  David  Psalm.  36.  hancgno- 
men  applicat  justo  (hic  enim  est  geber,  id  est  vir 
strenuus)  cujus  gressus,  id  est  actiones  et  slu- 
dia  Deus  dirigit,  id  est  secundat,  moderalur  et 
prosperat,  ut  ad  finem  felicilatis  aeiernae  perve- 
niat.  Igitur  dirigit  eum ,  id  esl  regit  et  protegit 
inter  lot  adversa,  tentaliones  et  pericula,  ne  in 
peccatum  (nisi  veniale)  labatur.  Quod  si  in  mor- 
tale  lapsus  sit;  illico  eripit  eum  ,  uti  Davidem 
lapsum  in  adulterium  el  bomicidium  Uriae  erexit. 
Unde  subdit :  Cum  cecideril ,  noncollidelur ;  quo- 
niam  Dominus  supponit  manum  suam. 

Direclio  ergo  haec  Dei  est  multiplex  :  primo 
enim  Deus  dirigit  actiones  nostras,  cum  ab 
aelerno  eas  deslinat  et  prnoordinat ,  ut  in  lem- 
pore  ad  eas  hominem  excitet,  juxta  illud  :  Ipsitu; 
factura  sumus ,  creati  in  Christo  Jesu  in  operibus 
bonis  (hoc  est  ad  opera  bona)  quce  praparavit 
Deus,  ut  in  illis  ambulemus,  Ephes.  2.  10. 

Secundo,  cum  in  tempore  ad  eas  hominem 
excilat  et  dirigit  menlem  illuminando,  et  volun- 
tatcm  ad  eas  impellendo. 

Tertio,  cum  modum  eas  ordinate  et  feliciter 
exsequendi  homini  suggerit.  Sic  dirigit  gressus 
viatoris,  cum  vias  securas  illi  suggerit  :  saepe 
enim  nisi  a  Deo  dirigeremur,  eligeremus  vias 
periculosas  ,  in  quibus  incideremus  in  lalrones 
vel  lemporales,  vel  spirituales,  uti  sunt  daemo- 
nes,  mali  socii,  scandala,  tentaliones,  illecebrae 
peccandi. 

Quarto,  cum  obstacula  et  obstantes  studiis 
noslris  amovet,  ut  cum  S.  Paulo  amovit  obsta- 
cula  Judaeorum  et  Genlilium  praedicationi  Evan- 
gelii  obsistenlium.  Unde  ipse  rogat  Thessaloni- 
ccnses  epist.  2.  cap.  3.  1.  dicens  :  Orate  pro  no- 
bis,  ut  sermo  Dei  currat  et  clarificetur ,  sicut  et 
apud  vos  ;  et  ut  Uberemur  ab  imporlunis  et  malis 
hominibus  :  non  enimomnium  est  fides. 
Quinlo,  cum  in  exsecutione  hominem  dirigit, 


COMMENTAbTA   IN  IT,(  )\  l.lililA  SALOMONIS.  Cap,  \X. 


iic  crret,  ne  lubatur(  aoj  si  erravit  v»»l  l ;•  i » - •  i - 
ill,  eum  corrlgil  el  erigit;  si  lossui  sjt,  niiten- 
lat:  si  |Misili;i!iimis  deiperel ,  In  spem  eleval ;  sl 
dubiui  lit,  ostendlt quid  ellgere  debeat  Hoc  esl 
(|ii(iil  quotidk  oral  Bcciesia  ad  Primam  i  Sit 
aplendor  Domini  Dti  nostri  auper  noa ;  et  optra 
manuum  nostrarum  dirlgt  super  noi  :  dtrigtrt  <t 
sanctificart,  ngtrt  tt  gubernart  dignaretDomine 
Deus ,  /•(.!■  eosli  ti  tem»,  liodic  corda  tt  corpora 

nostra,  StHSUS,  s<nnon<s  <t  OCtUS  noslros  in  Itgt 
lna,  tt  in  Optribus  mandatoriim  tnoruin,  ul  liic 
et  In  at<  riiinn  tc  an.viliantc  salvi  ct  liberi  esse  mc- 
rcamur. 

Sexto ,  cum  eas  sccundat  et  prosperat,  ut  op- 
tatum  flnem  consequantur ,  v.  g.  ut  preedicato- 
rei ,  eonfessarii ,  doctores  auditorei  buos  illu- 
minent,  convertant,  sanctiliccnt.  lta  Cbriilua, 
Deo  dirigente,  exuliavit  ut  gigus  adcurrendam 
viam ,  etc.  ncc  est  qui  se  abscondat  d  calore  cjus. 
Ps.  18.  7.  El  Apostoli,  de  qitibus  ait  lsaias  cap. 
52.  7  :  Qudm  pulchri  supermonlespedes  unnuntian- 
tls  tt  prosdicantis  pacem ! 

Septimo,  cum  bomini  suggerit  illum  vitac  sia- 
lum,  illas  occupationes  et  sludia,  illum  viire 
lenorem,  quo  praevideteum  sine  peccatiperi- 
culo  et  lapsu  victurnm,  ac  recta  pervenlurum 
ad  gloriam  et  felicitatem  «Tternam  ,  dando  con- 
tinue  gratiam  quam  prasvidet  forecongruam  et 
efflcacem  :  unde  pro  ea  assidue  orandus  est 
Deus ,  ul  eam  suggerai;  ab  illa  enim  pendet 
nostra  salus ,  praedestinatio,  electio  etfelicitas 
aelerna.  Hinc  orandum  crebro  cum  Psalte  :  Per- 
fice  gr-essus  meos  in  semitis  tuis,  ut  non  moveantur 
vesligiamea,  Ps.  16.  5.  Et:  Gressus  meos  dirige  se- 
cundiim  ctoquium  tuum,  et  non  dominelur  meioin- 
nis  injnstilia,  Psalm.  118.  133. 

Ociavo,  cum  eas  perficil,  utin  diesin  virtutnm 
inlensione  et  extensione  crescamus  et  perlicia- 
mur.  Hoc  est  qnod  Deum  orat  Ecclesia  Domi- 
nica  infra  Octavam  Nativitatis :  Dirigeactusnos- 
tras  in  beneplacito  tuo,  ut  in  nomine  dilecli  filii  tui 
mcreamur  bonis  operibus  abundare.  Hinc  S.  Pros- 
per,  lib.  1.  de  Vocal.  Gent.  c.  101,  docet  quod 
Deus  sit  auctor  omnium  virtulum  et  omnis  boni: 
Quod  nemo  ,  ait,  possit  recte  incedere  nisi  Domino 
dirigente,  liquet  ex  ilto  Scdomonis  :  ADomino  cor- 
riguntur  gressus  viri ;  mortalis  autem  quomodo 
tnteltigit  vias  suas?  Et  Beda  bic  :  Quicumque  ko- 
minum,  ait,  gressus  rectum  iter  incedunl,  non  fit 
hoc  libertate  liumani  arbilrii ,  sed  gubernatione 
itlius  cui  dicit  Isaias,  c.  26  :  Omnia  enim  opera 
nostra  operatus  es  nobis.  Quis  autem  hominum 
inteUigert  potest  viam  suatn?  In  hoc ,  inquit ,  ma- 
nifeste  claret,  quia  quidquid  boni  habel  quisque,  d 
seipso  non  habet ,  sed  per  gratiam  Dei  :  quod  nec 
per  sui  libertalem  arbilrii  qualis  futurus  sit,  quali- 
ter,  vel  quamdiu  victurus,  intelligere  poterit. 

Hinc  desponsa  puia  Ecclesia,  et  animasancta 
a  Deo  sponso  directa,  dicitur  Cant.  7. 1 :  Qudm 
putchri  sunl  gressus  tui  in  calceamentis,  filia  prin- 
cipis!  ueus  esl  enim  qui  operalur  in  nobis  et  vetle 
et  perficere  pro  bona  voluntate ,  Pbilip.  2.  13. 
Quin  et  R.  Levi  hanc  Salomonis  gnomen  sic  ex- 
plicat,  q.  d.  Incedentis  gressus  d  Domino  sunt  , 
cum  opera  divina  indigeat,  quce  singulis  passibus 
adsit  et  comitelur.  Et  Auctor  Cateme  Graecor. 
Sensus  est ,  ait,  qui  mortatia  et  terrena  adhuc  sa- 
pit,  quomodois  rcclam  vitam  intelligere ,  aut  Do- 
mini  vias  sanctificare  et  consecrare  valeat  ?  Vide 
ibi  dicta  cap.  16.  9. 

QlIS    AUIEM  HOMINUM   INTELLIGERE  POTEST  VIAM 
COKNE!..     A    LAPIDE.       TOM.    III. 


suam  ?]  Hebr.  i'.t  Adam  auonwdo  inteiligtt  viam 
SUam?  .tdam  ab  adania  ,  f|OC  Bfl  ilOmO  ub  lnniio. 

q.  d.  iioino  cx  lniuio  factus ,  ct  liiinii  iu  vermii 
repem ,  quomodo  cognoicel  riam  exceliam  . 

(|ii.c  ciiin   dncat  in  COBlumPTfrtfl  priino  ICCipi 
poleat  in  causalc  pio  tnitn,  ut  del  cauiam  pra 
cedentli  bemiilicbii,  q.  d.  A  Domiuo  dirigi  (\f- 
bcni  gretiui  viii  :  nec entm  bomo  pern  wdei 

inlclligcrc  viam  suani,  ut  icilicet  prospieial  ct 
pravideat  qua  via  lecure  sit  Incedendum,  quid 
agendum,  ouid  in  dubioeiigendum,  quae  sitvia  et 

niodus  ad  fcliciler  rcm  couliciendam  :  baeceuim 
oinnia  siipcrant  bominis  pro\  idculiam  et  divi- 
nain  roquirant.  Sa?pe  enim  bomo  putai  se  recla 
via  \  iriulis  incedcrc,  clcurva  vilii  incedit :  pulat 
se  ire  in  Jerusalcm,  diun  vadit  in  Jericbo;  pulat 
sc  iuirc  viam  C(eli,el  inil  viam  inferni,  juxla  illud 
cap.  16.  25  :  7v>/  via  quaividelur  hominirecta,el  no- 
vissima  tjus  ducunt  ad  mortem.  lUirsum  putat  le 
capesscre  viam  ad  felicilatem,  et  capessil  con- 
trariam.  Aman,  invilalui  cum  rege  Assucro  a  rc- 
gina  Estber,  puiabal  se  iro  ad  gloriam  ,  el  ibat 
adfurcam.  JEsopuiin  via  deprebensus  a  magis- 
tralu,  rogalus  quO  iret ,  respondil  se  nescire. 
Magistratus,  sibi  ab  eo  illudi  vel  insultari  putans, 
eum  abduxit  in  carcerem.  Tum  vEsopus  :  ^onna, 
inquit,  vere  dixi  me  nescirequb  irem  ?  ibam  enim 
in  carcerem ,  et  hoc  nescicbam.  lta  quotidie  duni 
domo  eximus,  nescimus  quo  eamus  :  quia  saepe 
praeter  mentem  ab  occurrentibus  aliO  abduci- 
mur.    Quare ,  dum  egredimur ,   orcmus    cum 
Psalte  :  Vias  tuas,  Domine,  demonstra  mihi,  et  se- 
mitas  tuas  edoce  me,  ut  scilicet  Deus  gressus  nos- 
tros  ita  dirigat,  ut  nobis  aliisque  bonum  aliquod 
accersamus,  ac  vel  verbo  vel  aspectu  malum  ct 
peccatum  averlamus. 

Secundo,  to  et  polest  accipi  ut  illalivum ,  indi 
cans  eventum  et  sequelam,  ut  signiiicct  idcm 
quod  ergo,  q.  d.  Dei  solius  est  dirigere  gressus 
viri,  eosque  prajvidere  etordinare,  ut  boni  sint , 
et  ut  felicem  exitum  sortiantur.  Hoc  enim  solus 
ille  potest ,  cujus  est  nosse  ac  praestiluere  omni- 
bus  finem  mediaque  ad  finem  opporluna  :  quis 
ergohominum  audeatsibi  banc  pr.cnotionem  et 
ordinationem  arrogare  ?  quod  enim  u  Dei  pen- 
det  directione,  non  potest  ab  bomine  percipi  et 
penetrari.  Ita  fere  Cajetanus. 

Secundiim  utramqueexplicationem  commen- 
daturnobis  Dei  providentia,  et  cura  peculiaris 
circa  studia,  affectus  et  opera  hominis  in  hac 
vita  :  ut  hoc  intelligentes  propriae  prudentiae 
non  innitamur  nimium,  setl  a  Deo  in  omnibus 
pendeamus,  ejus  directioni  nos  committenles  , 
juxta  illud  Tobiae  h.  20  :  Pete  d  Deo  ut  vias  tuas 
dirigat,  et  omnia  consilia  tua  in  ipso  permaneant. 
Hoc  est  quod  Deo  confitetur  Jeremias  c.  10.  23: 
Scio,  Domine ,  quod  non  est  hominis  via  ejus ,  nec 
viri,  ul  dirigat  gressus  suos. 

Hinc  colligas  causam  cur  hic  sit  felix  ,  ille  in- 
felix,  non  esse  forlunam,  non  indolem,  non  cce- 
lum,  sed  Deum  :  Deus  enim  pro  libito  liberaque 
electione  quem  vult  facit  felicem  ,  non  tantum 
si  prudens  sit,  sed  et  si  imprudens.  Prudens 
enim  esto  non  semper,  soepe  tamen  prosperatur 
in  actionibus,  ut  felices  habeat  successus  :  tum 
quia  prudenter  omnia  disponit ,  ut  feliciter  eve- 
niant  :  tum  quia  meretur  ut  Deus  actiones  suas 
dirigat  et  prosperet.  D.  Tbomas,  lib.  3.  Contra 
Gentes  c.  92,  quaerit  quaj  sit  causa  cur  quis  sit 
forlunatus,  id  est,  ut  illi  praeler  opinionem  bona 

"v5 


&7(j  COMfvIENTARlA  IN  PROVEP. 

boniquc  eventus  obveniant?  ac  respondel  pro- 
priam  causam  bonee  fortunae  esse  Deum,  Dei- 
que  benevolcnliam  et  eleclionem,  qua  aliquem 
feliciler  ut  plurimum  regit  etdirigit,  v.  g.  ut 
fodiat  tali  vel  lali  loco  ubi  invcniat  tbesaurum  : 
uti  aulcm  aliquando  ministerio  Angelorum  id 
suggerentium  velpersuadentium;  coelum  autem 
ccelique  influxum  proprie  non  facere  bonain 
fortunam  ,  sed  subinde  ad  illam  disponcre  per 
accidens  ,  v.  g.  cum  quem  inclinat  ad  fodien- 
dum  ,  cui  fossioni  per  accidens  conjuncia  est 
inventio  Ibesauri.  Nec  enim  coelum  inclinat,  ul 
liic  potius  fodias  ubi  est  tbesaurus  ,  quam  alibi 
ubi  non  est.  Quarecum  heec  duo  coelum  combi- 
nare  non  possit ,  sequitur  coelum  per  se  non 
esse  causam  bonac  foriunre.  Deo  ergo  nihil  est 
fortuilum,  quia  ipse  esl  rector  et  direcior  fortu- 
nae.  Denique  cur  bic  sit  felix,  illeinfelix,  fuse 
docui  Genes.  30.  27. 

Symmachus  pro  via  vertit  rpoxim  ,  id  est  or- 
bilam  sive  semitam  curulem  ,  quae  symbolum 
cst  vitse  ,  sive  vivendi  rationis  plante  et  expe- 
diiae,  quam  solus  Deus  uti  novit ,  ita  bomini 
quem  amat,  suggerit.  Sicut  enim  currus  per 
orbiiam  plane  et  expedile  rolatur;  sic  per  vi- 
vendi  rationem  sibi  commodam  et  congruam 
quisque  facile  et  expedite  ad  metam,  puta  ad 
felicilalcm  et  gloriam  acternam  Deo  aurigante. 
decurrit.  Hinc  conclude  neminem  ab  ea  via,  in 
quam  a  Deo  vocante  inducilur,  exorbitare  de- 
bere;  hsec  enim  illi  curulis,  id  est  facilis  et  pro- 
e.livis  esl  ad  destinatum  finem.  Hsec,  inquam  , 
jlli  rpoyjx  ,  idest  currus,  via  :  quia  per  illam  non 
lam  incedit,  quam  vebitur,  quo  nihil  suavius 
,ac  jucundius ;  reliquae  vero  viae,  quas  homo  non 
ex  Dei  impulsu,  sed  ex  proprio  consilio  init, 
difficiles  illi  sunt ,  salebrosae,  deerrantes,  et  atl 
praecipitia  ferentes,  elc. 

Hinc  Gentiles  Deum  faciebantcolebantque  Ja- 
num  ,  tanquam  viae  indicem  ;  et  Mercurium  , 
tanquam  viae  ducem  ;  ac  Domiducum  vocabant 
invocabanique  Deum  ,  qui  novam  sponsam  do- 
mum  deduceret ,  quamvis  et  Domiduca  eadem 
de  causa  Juno  nuncupabatur.  Audi  ex  Varrone 
S.  Auguslin.  lib.  6.  de  Givit.  cap.  9  :  Si  domum  , 
ait ,  ducenda  est  qttcenttbit,  adkibetur  Deus  Domi- 
ducus;  ut  in  domo  sit ,  adhibetur  Deus  Domitius. 
Verius  Christiani  Deum  verum  invocant ,  ut 
gressuum  aclionumque  sanctarum  directorem  ; 
sciunlenim  se  viam  adoriri  non  posse,  nisi  Deo 
praeeunle  ,  juxta  illud  :  Post  Dominum  ambula- 
bunt ,  Osee  11.  10.  Unde  S.  Augustin.  1.  2.  Con- 
tra  duas  epist.  Pelagian.  cap.  9,:  Hcec ,  ait,  est 
lutmance  volunlatis  natura,  ut  ad  malum  quidem 
ejus  prior  sit ,  ad  bonum  vero  ejus  prior  sit  vo- 
lunlas  Crealoris  ejus. 

Exemplum  illustre  hujus  sententirc  fuit  Litto- 
rius  ,  qui  ,  teste  Prospero  in  Chron.  et  Baronio 
annoZi39,  proTheodosioImper.  et  Romanis  pug- 
nans,  confldens  in  suis  Hunnis,  viclus  vinc- 
tusque  est  a  Theodorico  rege  Gothorum  ,  qui 
spem  ponens  in  Deo  Arelalem  obsedit  el  cepit. 
Unde  Liltorium  tacito  nomine  hac  Salomonis 
gnome  perstringens  Salvianus,  1.  7.  de  Gubern. 
Itaque,  ait,  agnovit  hoc  ille  dux  nostra  partis  , 
quieamdem  urbem  hoslium ,  quam  eodem  die  vic- 
torem  se  inlraturum  esse  prcesumpsit,  captivus  in- 
travil.  Probavit  scilicet  quod  Propheta  dixit :  Quia 
non  est  hominis  via  ejus  ,  nec  viri  est,  ut  ambulet, 
<  t  dirigat  gressus  suos.  Nam  quia  viam  suamjuris 
sui  exislinmvit ,  nec  gressum  directionis  liabuit , 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  XX. 

nec  viam  saluiis  invenit  ,  effusa  esl ,  ut  legimus  , 
abjectio  super  principem,  seduclus  est  in  invio ,  et 
non  in  via,  et  ad  nihitum  deductus  est ,  velut  aqua 
decurrens.  In  quo  quidem  prozter  ipsam  rerum  in- 
felicitatem  prcesens  judicium  Dei  patait,  ut ,  quid- 
qttidfacturum  se  usurparat ,  ipse  pateretur.  Nam 
qaia  sine  divinitalis  auxilio,  ac  Dei  ductu  capien- 
dum  d  se  hostem  credidit ,  ipse  caplus  esl;  consilii 
ac  sapienlice  summam  usurpavil,  ignominiam  te- 
meritatis  incurrit ;  vinculaque  aliis  paravit ,  ipse 
sustinuit.  Idipsum  deinde.  particulatim  per  an- 
titheses  elegantes  oslentlit  :  Et  quid,  rogo ,  evi- 
dentius  Dei  judicium  esse  potuit ,  qutim  ul  habens 
prcedatoris  fidttciam  procda  fieret  ,  triumphttm 
prcesumens  triumphus  esset ,  circumdaretur,  cor- 
riperetur  ,  altigaretur ,  relorla  tergo  brachia  ge- 
reret  ;  manus  ,  quas  bellicosas  putabat ,  vinctas 
videret  ;  puerorum  ac  mulierum  spectaculum  fie- 
ret ,  illucleni.es  sibi  barbaros  cerneret,  irrisionem 
sexus  promiscui  sustinerel,  et  qui  maximum  ha- 
buerat  supercilium  forlis  viri  ,  mortem  subircl 
ignavi? 

25.    RUINA    EST   HOMINI   DEVORARE    SANCTOS  ,    ET 

post  vota  retractare.  ]  Ita  Romani.  Alii  legunt 
tractare.  Et  sic  legendum  contendit  Franc.  Lu- 
cas  in  Notis  hic.  Quintuplex  hic  est  lectio,  quam 
nol)is  indocta  peperit  scribarum  audacia.  Pro 
devorare  enim  alii  legunt  devotare  ;  atii ,  clevove- 
re;  alii ,  denotare  ;  alii,  devocare. 

Primo  ergoBeda  ,  Salonius,  Lyran.  ct  alii  le- 
gunf.jRtima  est  homini  devotare  Sanctos,  id  est 
voto  se  obsiringere  ad  persequendos  Sanctos  , 
inquiunt  Salon.  etBeda  ;  autSanclis  vota  crebra 
nuncupare  ,  inquiuntLyran.  el  Hugo  :  hoc  enini 
laqueus  est  ei  quem  postea  votorum  poenitet, 
ut  ea  violet.  Sic  Actor.  23.  12  :  Quadraginta  viri 
devoverunt  se  dicentes  neque  manducatttros ,  ne- 
que  bibituros ,  donec  occiderenl  Paulum.  Porro  ro 
devotavit,  licet  modo  videatur  esse  vox  barbara, 
olim  tamen  fuitin  usu;  usurpatur  enim  ab  Apu- 
leio  lib.  9.  Metamorph.  :  Cceli  numina ,  iuquil  , 
qtice  dejerando  subito  devotasti.  El  Cicero  in  Pa- 
radoxis  :  Qttce  vis,  inquit,  CocUlem  contra  omnes 
hostium  copias  tenuit  in  ponte  soltan?  qttce  patrcm 
Decium,  quce  ftlitim  devotavit,  ac  immisit  in  arma- 
tas  Iwstium  copias?  In  antiquis  enim  codicibus 
sic  legitur. 

Secundo  ,  alii  legunt  :  Ruina  esl  homini  devo- 
vere  Sanctis,  id  est  lemere  res  suas,  vel  seipsum 
Sanclis  vovere  et  consecrare;  poslea  enim  res 
suas  et  suam  liberlatem  repetens,  votum  trans- 
gredilur. 

Tertio,  Cajet.  et  alii  legunt  :  Ruina  est  homini 
denotare  Sanctos ,  id  est  denigrare  Sanclos,  eo- 
rum  famam  laedere,  ipsosque  conviciis  afficere 
el  blasphemare. 

Quarto,  alii  legunt  '.Ruina  est  homini  devocare 
Sanctos,  id  esl  eos  invocare,  eorumque  opem 
precibus  el  votis  e  coelo  in  suum  auxilium  devo- 
care;  ac  postea  vota  haec  retractare  et  irritare, 
uti  nonnulli  faciunt,  cum  voti  compoles  facli 
sunt. 

Verum  vera  leclio  est  :  Ruina  est  homini  devo- 
rare  Sanctos.  Legil  Noster  UHp  cados,  id  est 
Sancium,  id  est  Sanctos.  Jam  aliis  punclis  le- 
gunt  X0~D  codes,\(\  est  sanclilatem,  id  est  sanc- 
tuarium  ,  vel  sanclificatum  ,  id  esl  res  Deo  sanc- 
liflcatas  et  consecratas.  Unde  Hebr.  atl  verbum 
sic  babent :  Laqueus  ,  vel  musciputa  est  homini  de- 
vorare  vel  prcecipilare  sanctitatem  ,  u\  esl  sancla, 
et  post  vola  (converli)  ad  qucerendum. 


COMMENTARIA  l\  PROVER 

Jam  tota  difficullas  csi  quid  sil  devorare Sune~ 
tos,  vel,  nt  htibr.  csi  sanctitatem?  Primu,  VamW. 
Bie  \ciiii  et  explical  :  Scandalum  ftominls  devd- 

rat  sunctitatem  ,  <  t  i><>st  r<>r,i  queett  re  tolemus  ,•  id 
rst ,  peccatum  koniinis,  quod  est  scandalum,  des- 
ti  w  re  soiet  auxitium  lllud  divinum  ,  quod  vere  <  sl 
rt  maxime  sanctum}  <t  postea  qtusrere  solemus 
<l<ii<l  in  cdusa  fuerit  quominus  consecuti  simus 
quod  petimus  votis.  Hud  acCedil  R>  Salomon  :  Cum 
mortails,  inquit,  pecctttl  piaculo  obstringituf , 
tuitr  sanctltatem  <)  Deo  concessam  devorat }  id  esl 
perdit  et  corrumpit.  Sic  ct  R.  Levi  et  aiii,  q.  d. 
Dcli  iincnlum  cst  liomini  ilc\orarc  rcin  Dco 
consgcratam  aul  debitam,  et  postea  qnaerero 
\oia  quibus  Deus  placetur;  ut^signiflcetursa- 
crilegqrum  el  sceleralorum  (  nam  omnes  scele- 
rali  rem  sacram  ,  puta  virtutem  etgratiam  de- 
vorant  periluntque)  vota  irriia  esse  et  ingrata 
Deo. 

Secundo,  Cajet.  q.  d.  I.aqueus  est  homini  devo- 
rare  rcm  sacram,  nl  primogenita  cl  reli(|iiade- 
bita  sacerdotibus ex  legeaut  Dcooblatajeieiiam 
(aqucus  est  homini  pOst  voia  emissa  inquirere 
nnm  volum  obfiget',  aul  modiun  quo  qnis  pos- 
sit solvi obligatione  voti,et  non  reddere  qilbd 
vovit  ,  nt  signiflcelur hoc  vwrsu  fluplexsacrile- 
gii  genus ,  nimirum  rapere  res  Deo  consecra- 
u»s  ,  ct  \  iolare  votum. 

Terlio,  Baynus ,  Jansenius,  Franc.  Lucas , 
Sala/ar  ct  alii  passim  exponunt,  q.  (1.  Lapsus 
el  piacuium  est  ingehs,  ac  gravissimae  rninre 
sibi  cst  occasiO  j  qui ,  postquam  ad  se  rapuit 
sanctorum  justoruruque  bona  ,  et  dcvoravit  in- 
nocuam  Dei  plcbem  velut  escam  panis,  ad  vota 
convertitur.  Sic  cnim  solent  suh  morteni  fene- 
ratores,  et  alii  rerumpubl.  devoratores  promit- 
tere  alque  assignare  largam  eleemosynam.qiiee 
aui  pauperibus  distribuatur ,  aut  monaehorum 
familiis  dividalur,  aut  in  alios  pios  usus  verta- 
tur  ;  (|uihus  in  hujnsmodi  volis  fiducia  perpe- 
tuae  frequenter  ruinse  causam  dat.  Sic  devorare 
sumitur  pro  spoliare  ,  Hahac.  3.  Mx  :  Exultatio 
eorum  sicut  ejus  qiti  pauperem  dcvorat ,  id 
estspoliat,  perdit,  depauperat,  in  abscondito. 
Et  cap.  1 :  Quare  respicis  snper  iniqua  agentes,  el 
taces  devorante  impio  justiorem  se  ?  Et  Psalm.  ZU : 
Piec  dicant:  Devoravimus  eum.  Et  saepe  alihi :  De- 
vorarc  crgo  Sanclos  ,  vel ,  ut  nonnulli  legunt 
Sancta,  est  viros  juslos  sanclosque  honis  exuere, 
aut  vita  ctiam  spoliare ,  vel  consumere  ea 
quce  Sauciis  per  voium  aut  ohlalionem  sunt 
dala  et  eonsccrata.  Haec  homini  sunt  laqueus 
et  ruina  ;  quia  ingentium  calamilalumetexcidii 
sunt  causa. 

lta  hoc  anno  1G2S,  Rupella  hasreticorum  in- 
victa  Sion,  qua?  tot  Sancta  et  Sanctos  dcvoravit, 
Sanctis  suas  ,  imo  Dei,  injurias  ulciscentihus  , 
ipso  onmium  Sanctorum  festo  in  poteslale 
Ghrislianissimi  .Tque  ac  invictissimi  Francorum 
regis  Ludovici  XIII  venit.  Nec  duhium  ipso  pro 
sancta  fideet  Sanctorumcultu  tam  pia  animosi- 
tate  pugnante,  Sanctos  vicissim  pro  eo  depug- 
nasse,  cum  omnes  validse  classis  hostilis  machi- 
nae  et  machinationes ,  in  ipsammet  cnelilus  vi 
ventorum  suhilo  retortne  et  re|)ulsse  fuerint,  ut 
Christianissimo  regi  illud  Claudiani  de  Theo- 
dosio  contra  Eugenium  decertante  vere  occinere 
liceat : 

0  nimium  diiecte  Deo  ,  cui  militat  astlier  , 
Et  conjurati  veuiuni  ad  classica  venti  ! 


BIA  5ALOMON1S.  C«p.  \\.  ;>7I 

i  ndcin  oiniiiuin  Sanclorum   feslo  per  Octa 

vam  rccurrcnlc  .  Icrilinandiis  II,  linpci.  pilssl 
nius  ;cquc  ac   fellcissimus  ,   anlc  pBQCOS  aiuio-, 

Ducc  Bavaro  Heroe  inclyto,  Pragam  lotamque 
quasi  Bohemiam  expugnavil  ,  eamqoe  iinvsiii-. 
ci  Calvinisila  Sanctorum  hoslibui  erepiam  Bc 
clesiae  ,  eeque  ac  sibi,  tanquam  legitimo  regi 
restlluit.  Sanctorum  pra3sertim  SS.  Wenceslal  . 

Adalhcrli  cl  Vili  ,  Bohemiee  patronoruin  ,  auspl 
ciis    \  iclin  iain  hanc  parlain    follse,   non  duhiis 

indiciis  osicnsum  ;quin  ei  fpsorummei  Sancto- 
nim  appaiiiionihus  prtBSigniflcatum  csl ,  qui 
inoindc  pro  Orlhodoxis  diinicanlcs  ,  ida  quasi 
lulinina  iu  h;crclicos  duplo  jilnrcs  conlorsci  unt, 
ul  illud  rulminci  Barac  [barac  cnim  hebr.  eat 
ftilmen)  coulra  Sisaram  proelianlis  hlcusurpare 
liccat  :  Dc  ccrlo  dimicatum  est  contra  r.os  ;  stelUe 
manenles  in  ordine  et  cursu  suo,  adversus  Slsa- 
rani  pugnaverunt,  Judic.  5.  20,  nimirum  uti 
oliin  duo  fnlinina  Belli  Scipiadae  ;  ila  hoc  ;evo 
AustriadeC. 

Ila  Cohstantinopolis  ,  vindice  Spirilu  Sancto, 
i[)so  ejus  Pcnlccoslcs  feslo  ,  (ircecis  pneuma- 
lomachis,  ulpote  Spirimm  Sanctum  i\  Patre 
el  Filio  proccdcr(!  negantibus ,  a  Mahomelo 
capia  anno  Domini  lfi53  in  Turcarum  manus 
vcnit.  Quid  heec  signilicanl,  ini)  clauiant  nisi 
illud: 

Di-cile  juslitiam  moniti  ,  ct  non  teinnere  Divos. 

Hic  sensus  planus,  facilis  obvius,  adeoquecom- 
munis  esl.  Verum  non  salis  coiineclit  prius  he- 
mistichium  cum  posteriore ,  nec  satis  apte  ex- 
plicat  to  vola  retractare  ,  (|iu'e  vox  significal 
ulrumque  lieinistichium  loqui  de  volis. 

Quarto  ergo  novum  suggeram  sensum,  qu' 
opcrosior  quidem  csl ,  sed  profundior,  ac.  priu  s 
hcmistichium  ctim  poslcriore  aptissime  con- 
nectit.  qucm  lecloris  judicio  suhmiito.  Haec 
\ihri\s\$  devorare  Sanctos  non  accipienda  est  pro- 
prie  ;  nulla  enim  esl  gcns  lam  harhara  (  exceptis 
Brasiliis  tinlhropophagis ,  qui  Salomoni  et  Ju- 
da  is  incogniti  vel  invisi  fuere)  quae  propriede- 
vorel  Sanctos.  Accipienda  ergo  est  flgurate,  ut 
sit  parcemia,  sive  phrasis  pio\  crhialis  signili- 
cans  nominarc  et  invocare  Sanctos  ita  festinan- 
ter  et  praecipitanter ,  ut  eos  transglutire  et  de- 
vorare  videaris.  Sic  qui  Litanias  praecipilant 
cclerrime  dicendo  :  Sancte  Petre ,  S.  Paule , 
S.  Jacobe,  etc,  et  spalium  adslantihus  respon- 
dendi  adsingulos,  ora  pronobis,  non  relinquunt, 
videntur  devorare  Sanctos,  id  est  nomina  Sancln- 
rum.  Simili  modo ,  qui  festine  vovendo  tumul- 
luarie  invocant  Sanctos,  dicendo  :Sancle  Deus, 
si  mihidederis  prolem,  sanctificaho  tibi  hovem. 
S.  Michael,  S.  Cahriel,  S.  Raphael ,  si  dederis 
mihi  copiam  fiumenti ,  offeram  tibi  triginta  mo- 
dios  tritici.  S.  Ahraham  ,  S.  Isaac,  S.  Jacob ,  si 
mihi  a  Deo  ohlinueris  amplam  familiam,  voveo 
lihi  quolidianum  nocturnum  lumen.  Quod  Ju- 
dasis  videlur  fuisse  familiare. 

Hi,  inquam,  dicehantur  tfip  yiS  lua  kodes 
vel  cades,  id  est  devorare  Sanctos  vel  Sancia  ; 
quia  sicut  cihus  dicitur  devorari,  cum  sine 
masticalione  et  comestione  integer  in  stoma- 
chum  transmiltitur ,  et  devorando  quasi  devo- 
lat :  sic  devorantur  Sancti ,  id  est  preces  et  vota 
Sanctis  facla,  cum  ea  sine  preevia  consideia- 
tione  et  consultatione  integra,  id  est  indiscussa , 


572  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS 

temere  et  inconsulteeffutiunlur.  Lua  enim  He- 
braeis  est  praecipitare  ,  deglulire  ,  absorbere, 
perdere,  corrumpere.  Ita  Job  6.  3.  pro  eo  quod 
nos  babemus  :  Und?  et  verba  mea  dolore  sunt 
plena ;  Valablus  vertit :  Verbamea  absorpta  sunt ; 
alii  :  Verba  mea  pracipitantur ,  id  est  temere 
effutiuntur.  Hinc  Pagnin.  in  Lexico  ait  lua  signi- 
ficare  loqui,  quale  est  eloqui  votum.  Unde  ali- 
qui  verlunt :  Laqueus  est  liomini  sanctitatem  ,  id 
est  conceptis  verbis  aliquid  Deo  vovere,  sanc- 
tificare  et  consecrare :  Et  post  vota  inquirere  rem 
aliquam  deleriorem,  quam  promeliori  Deo  vota 
surroget  et  substitual.  Sic  Lalinis  dicuntur  de- 
vorare  verba,  quia  eapraecipitant  et  absorbent, 
praecipitantervel  loqucndo  ,  vel  audiendo  ,  vel 
legendo,  uti  faciunt  helluones  librorum.  Unde 
Cicero  pro  Seslio  :  Verbum  ipsum,  ait,  om- 
nibus  modis  animi  et  corporis  devorabat.  Et  Plau- 
tus  in  Poenul.  Orutionem  kanc  dulces  aures  devo- 
rant.  Hinc  devorare  orationem  alicujus  ponitur 
pro  non  animadverlere.  Unde  Cicero  in  Bruto  : 
Ejus  oratio  ,  ait,  nimia  religione  attenuala,  doc 


tis  et  attenle  audientibus  erat  ULuslris  ,  a  muttitu- 
dine aulem  devorabalur,  id  est,  non  intellecla 
transmiltebatur.  Quae  significatio  ducta  est  ab 
iis  qui  cibum  non  gustatum  transmittunt  quasi 
stupente  palato.  Hinc  rursum  devorare  nomen 
alicujus  est  nominis  oblivisci.  Ila  Plautus  in  Tri- 
nummo  :  Devoravit,  ait,  nomen  imprudensmodo. 
Simili  modo  devorantur  Sancli  et  vota  Sanclis 
facta. 

Hunc  esse  sensum  liquere  videtur  primo ,  ex 
eo  quod  caeteri  Interpretes  hanc  phrasim  devo- 
rare  Sanctos  vel  Sancta,  interprelentur  proecipi- 
tauterettemerevoverealiquidSanctis.AudiSept. 
Laqueus  viro  quid  ex  propriis  sanctificare  :  pos- 
tea  enim  quamvoverit,  evenit  poznitere.  Aut  ,  ut 
Clarius  AuctorCatenae  Graecorum  :  Laqueum  tibi 
injicit  vir,  quiex  propriis  facuttatibus  temere  quip- 
piam  Deo  sanctificat  ( id  est  vovet  et  consecral ), 
siquidem  post  votum  editum  inconsutte  plurimum 
contingit  pcenitudo.  Alque  exemplum  datJephte, 
qui  lemere  vovit ,  si  victor in  bello  evaderet,  se 
primum  quod  e  domo  occurreret  Deo  sacrifica- 
turum;  occurrit  autem  primo  ei  filia,  unde  eam 
Deo  sacrificavit  cumdolore  etpoeniludine.  Iteni 
Ananiam  et  Saphiram,  qui  facultates  suas  Deo 
cum  vovissent,  inde  partem  surripuerunt,  unde 
morle  a  S.  Petro  punili  sunt,  Actor.  5.  Accedit 
Chald.  Laqueus  est,  ail,  viro  qui  vovit  sanctita- 
tem  (  vel,  ut  alii  verlunt ,  sancluario  ) ,  et  postea 
tangit  eum  anima  ipsius ,  puta  animae  dolor  et 
pcenitudo  ;  Syrus  :  Laqueus  est  viro  qui  vovit 
sanctitalem,  et  postea  voti  pcenitet. 

Secundo ,  idipsum  arguitconnexio  prioris  he- 
mistichii  cum  posleriori ;  posterius  enim  ex- 
plicat  prius  ,  q.  d.  :  Ruina  ,  Hebr.  laqueus  est 
homini  devorare  Sanclos ,  id  est,  praecipilanter  et 
temere  instar  devoranlis  vovere  quid  Sanctis  , 
et  post  vota  relraclare ;  hoc  est  ,  paulo  post 
vota  ,  quae  praecipitanter  Sanctis  vovisti ,  revo- 
care  ;  hoc  enim  proprie  est  retractare.  Unde 
Hebr.  esl  :  et  post  vota  converti  ad  quivrendum 
effugium  ,  scilicet  vesligando  modos  et  ratio- 
iies  ,  quibus  te  a  voto  ,  cujus  te  poenitet ,  libe- 
res.  Est  metaphora  sumpla  a  famelico,  qui  de- 
vorat  cibos ,  id  esl  non  maslicatos ,  nec  dentibus 
^omminulos  ,  sed  inlegros  transglutit  et  trans- 
lnittit  in  stomacbum.  Hic  enim  iis  stomachum 
onerat  et  gravat  ,  qui  proinde  cogilur  eos  re- 
tinclare ,  id  est  ,  minulim  ruminare  et  conco- 


Cap.  XX. 

quere  quod  potest,  quod  non  potest  rejicere  et 
revomere.Simili  modo,  quipraeceps  temere  qukl 
vovet  ,  post  votum  nuncupalum  sentiens  voti 
exsequendi  difliculialem  vel  impossibilitatem  , 
illud  retraclat,  cogilalque  qua  ratione  illud  re- 
dimere  ,  imminuere  ,  mutare  vel  annullare  pos- 
sit.  Votum  ergo  lemerarium  voventi  est  laqueus; 
quia  sicul  laqueus  capil ,  stringil  et  strangulat 
aves  illaquealas  ;  ita  votum  boc  capit,  stringitet 
slrangulatconscientiam  ,  dum  eamcruciat ,  an- 
.gustat ,  lancinat,  ac  subinde  suffocat  et  enecat , 
cum  scilicet  voti  poenitens  illud  violat  et  trans- 
gredilur.  Igitur talis  bisdevoratSancta  etSanctos: 
primo,  cum  praecipitat,  el  proecipitanler  nun- 
cupat  eis  sanctum  votum;  secundo  ,  cum  vo- 
tum  jam  emissum  rursum  devorat  ,  id  est  vio- 
lat,  perdit ,  consumit.  Idem  est  ergo  :  Laqueus 
est  homini  devorare  Sanctos  vel  Sancta,quod  :  La- 
queusest  homini  post  vola  retractare  ;idest  votum 
emissum  revocareet  violare. 

Tertio,  haec  expositio  caeteras  omnes  com- 
plectitur ,  omnesque  in  se  unit ;  qui  enim  devo- 
rat  Sanctos  ,  id  est ,  temere  Sanclis  quid  vovet, 
hic  lemere  denolat  et  devovet  Sanctis  ;  hic  de- 
notat  ,  id  est  denigrat  et  dehoneslat  Sanctos  ; 
hic  frustra  devocat  Sanctos  in  suum  auxilium  ; 
hic  etiam  devorat ,  id  est  spoliatSanctos  re  illis 
ex  voto  debila  ,  hic  eliam  devorat  Sancta  ,  ut  le- 
gunt  nonnulli ,  id  est  res  sanclas  ,  quas  Sanctis 
vovit.  Sive  enim  legas  devorare  Sanctos  ,  sive 
Sancta  ,  eOdem  res  redit  ;  sancla  enim  devo- 
rantur  ,  cum  sancta  eis  voto  debita  devorantur; 
sicut  dicimus  a  tyrannis  devorari  pauperes  , 
cum  perrapinas  bona  pauperum  devorantur. 

Quarlo  ,  quia  sicse  explicat  Salomon  Eccl.  5. 
1.  dicens  :  Ne  temere  quid  toquaris  (  Hebr.  Ne 
pracipiles  ore  luo  )  ,  neque  cor  tuum  sit  velox 
(  Hebr.  ne  festinet  )  ad  proferendum  sermonem 
(  votum)  coram  Deo ;  quod  explicat  dum  subdit : 
Si  quid  vovisti  Deo ,  ne  moreris  reddere.  Dispii- 
cet  enim  ei  infidelis  et  stulta  promissio  ,  etc.  , 
muttoquemetius  est  non  vovere  ,  qudm  post  votum 
promissa  non  reddere.  Quid  clarius  ? 

26.  Dissipat  (  Chahl.  dispergit  )  impios  rex  sa- 

PIEIVS   ,   ET    INCURVAT  SUPER  EOS   FORMCEM.  ]  PliOr 

pars  consentit  cum  v.  8  :  Rex,  qui  sedet  in  solio 
judicii  ,  dissipat  omne  malum  intuitu  suo.  Vide 
ibi  dicla.  Nota  to  dissipat ;  docet  enim  modum 
quo  coetus ,  consilia  et  vires  impiorum  sint  in- 
fringenda  ,  nimirum  eos  dissipando  et  segre- 
gando  ;  sic  enim  consilia  et  vires  in  unum  con- 
ferre  nequeunt,  acsinguli,  dum  separati  sunt  , 
facile  opprimuntur.  Hic  ergo  verum  est  illud  : 
Si  vis  regnare,  divide  ,  id  esl  disjunge  et  separa; 
separatione  enim  lollilur  consensus  et  robur 
impiae  multitudinis.  Prior  ergo  pars  est  clara  ; 
at  posterior  obscura.  Quaerilur  enim  quid  sit 
incurvare  fornicem. 

Primo  ,  Hebr.  habent  :  Reverti  facit ,  vel  re- 
ducit  super  eos  rolam  ;  et  Septuag.  :  Immittet 
illis  x?w  ,  id  est  rotam  ;  Chald.  :  Volvit  eos 
super  rotam  ;  Syrus  :  Redurit  super  eos  currum. 
Alludere  enim  videtur  ad  factum  Davidis  ,  qui 
impios  Ammonitas  a  se  devictos  serravit ,  et 
circumegit  super  eos  ferrala  carpenia  ,  3.  Reg. 
12.  31.  Est  metapbora  mutuala  a  trituratione  , 
quae  in  Syria  ,  llalia  aliisque  locis  rotis  el  equis 
fieri  solet  ;  liaec  enim  supplicii  et  punilionis 
est  symbolum  ,  juxta  illud  Isaiae  28.  27.  pio- 
nim  supplicia  describenlis  per  metapboram 
triluralionis  :  Non  enim  ,  ait,  in  serris  tritura- 


COMMENTARIA  IN 

hiiur  gith  ,  mc  rota  ptaualri  super  cyminum 
circuibil.  Et  inov  \  Sonin  perpttuum  triturcms  tri- 
turabit  illum  ,  neque  vexabit  eum  rola  plaustri , 
nee  ungulin  .•><<<.•>  comminuet  eum. 

[gitur  fornicem  liic  acciplas  non  domua,  ied 
roue ,  puta  canlhum ,  sivc  exlimam  superficiem 

et  con  aturam  rotse  ;  slcul  enim  fornli  In  d o 

esl  arcui  concameratus  ;  sicfornix  in  rota  cst 
rotse  curvalura  el  canthus,  rolaenim  arcuata 
diei  poteat  fornicati  per  catacbresin.  Quod  enim 
eat  rotunditas  in  rota  ,  boc  eat  fomix  rolundus 
in  doino  :  quare  sicut  domus  ob  tornicem  ro- 
tunda  ,  sic  rola  ob  rolunditatem  fornicala  vi- 
detur.  Hic  ergo  Bensus  valde  apposilus  et  ge- 
11  uimis  videlur  ,  cumquc  exigil  vox  rota  ,  quoe 
est  in  llcbraeo  ,  Graeco  ,  Gbaidaco  ci  Syro.  Sen- 
sus  csi  ,  q.  (1.  Rex  sapiens  acribus  tormcntis , 
quale  eat  rota  ,  dissipat  ct  exterminat  Impios. 
Jta  R.  Salomon,  R.  Levi,  Abcn  Ezra  ,  Vatablus 
Pagnin.  Baynus  ,  Jansenius  et  alii. 

Rursum  rola  ,  sive  fornix  rotse,  accipi  po- 
test  pro  genei e  quxstionis  ,  sive  tortimc  cl  snp- 
plicii  apncl  vclcrcs  nsilali ,  quod  rcoxoi ,  id  est 
rota  ,  dicebatur.  Unde  Cicero  Tuscul.  5.  ait  in 
rotam  bealum  vitam  non  ascendere.  Torqucbant 
enim  rcos  rota  ad  eliciendam  verilalem  ,  uti 
nunc  torquenl  eculeo  ,  quod  t;o/1?S5S:«,  id  cst, 
rota  lorquere  et  examinare  ,  dicebatur.  Erat 
ergo  rota  inslrumentum  ligneum  in  modum 
rotae ,  in  quo  servoruin  rcorumque  corpora  dis- 
tcnla  et  circumacla  examinabantur  ;  quale  est 
quod  Galli  vulgo  vocant  pilori  ,  quare  rota  di- 
versa  esl  ab  eculco.  Reos  enim  alligabanl  rotae  , 
pedes  ,  manus  ac  tolum  corpus  incurvando  et 
rolae  applicando  ;  sicque  rotam  gyrando  eos  ro- 
labant ,  idque  subinde  supra  vel  juxla  ignem  , 
ilaque  cos  assabanl.  Unde  Tertull.  in  Apolog. 
agens  de  martyriis  et  Martyribus  :  Licet ,  ait , 
nunc  sarmenlitios  et  semaxios  appelletis  ,  quia  ad 
itipitem  dimidii  axis  revincli  sarmentorum  am- 
bitu  exurimur.  El  Joscpbus  lib.  de  Machabaeis 
cap.  9.  et  seq.  docet  eos  ab  Anliocho  lortos  tor- 
niento  rotoe  ,  ac  primi  interseplcm  fralres  sup- 
plicium  vocat  rotam  ;  llligari  ,  ait,  et  innecli 
rota?  jubetur  tendentibus  corpus  radiis.  Et  in  ter- 
tio  :  Cum  jam  cruoris  nimie  defluentis  vacuitale 
defectus  ,  orbatus  manibus  et  pedibus  proximam 
sibi  adesse  mortem  cerneret.  Et  in  quarto  :  Parles 
et  frusta  corporis  horrendissimo  pependere  aspectu. 
Audi  el  Gentiles.  Seneca  in  Herc.  furente  : 

Rapitur  volucri  tortus  Ixion  rota. 
Alius  : 

Volvitur  Ixion  ,  et  sesequiiurque  fugiique. 
Tibull.  lib.  1.  Eleg.  3  : 

Versantur  ceieri  noxia  merabra  rota. 

Celerrime  enim  reos  rotabant  rotam  gyrando  , 
nunc  in  unam  parlem  ,  nunc  conversim  in  aliam 
mulato  motu  ;  quo  fiebat  ut  in  hac  rotalione 
effunderentur  viscera  ,  et  membra  omnia  dis- 
torquerentur  et  divellerentur.  Unde  Euripides 
in  Phoenis.  :  Membra  alia ,  inquit,  ab  aliis  disji- 
ciebantur  ,  tanquam  si  mitterentur  e  funda.  Et 
Josephus  de  Machabaeo  :  Solutis  kinc  inde  visce- 
ribus ,  venisque  distenlis.  Appendebant  insuper 
pedibus  rei  rotae  alligati  saxum  ,  quo  corpus 
i.-iole  illa  magis  premerelur.  Addebant  etiam  vel 
subjiciebant  ignes.  Audi  Josephum  :  Prceparatur 


PROVF.RBIA  SALOMOMS.  Cap.  XX.  &7J 

Ineendium  ,  rl  ,  «'  tral  •'//' ''"<  '"'''  -  "■'"'  '"  '■' 
tasla  objicltur  j  atatu  Ita  tendentibut  corputra 
diis ,  et  contratu  ntibus  flammis  ,  <  nsii.-,  deinde  pa- 
tentlbui  laterumvltatia  rumpuntur.  Tertio,  reum 
in  rota  manibus ,  pedlbus ,  totoque  corpore  dis 
tentum flagellabant.  i  nde  ^riatopbanes  In  Irene: 
//i  rota  trahatur  flagellandtu,   Qnarto  ,    reum 
membrls  amputatismntilabant.  AudiJosepbum  i 
lnit  r  perorandum  ul  brutum  anlmal  excoriatur  , 
lingua  extrahitur ,  sartaglni  ipse  injicitur,  Quod 
etiamnum  reis  atrocium  criminum  faciuni  Ger- 
mani  in  rota  membro  contundendo ,  praeaertim 

per  ossifragium  ,  vcleliam  resecando  ;   alioqul 

rota  Germanorum  a  rota  veterum  plane  dlvei  is 
est.  Denique  Virgil.  G.  /Eneid.  pmnas  damnato- 

ruin  apud  infcros  descrihens  siccanit  : 

Saxum  ingens  volvunt  alii  ,  radiisqae  rolarum 
Districti  pen-lcnt. 

fJbi  vide  nostruin  Ludov.  i\r  la  Gerda  ,  et  l'lu- 


tarcb.  in  Nicia,  Atntnianuin  Marcelliuum  I.  21. 
et  Niccphor.  lib.  7.  caj).  24.  Unde  Auclor  Catenae 
Crcecor.  :  Rotam  ,  ail,  supcr  impios  inducet.  Per 
rolam  autem  inevitabile  supplicium  ,  quod  in  pec- 
catores  apud  inferos  constitutum  est  ,  dcnotat. 
Quocirca  et  rolas  apud  inferos,  in  iisque  dani- 
nalos  lorqueri,  viderunl  qui  in  exslasi  eo  rapti 
leguntur.  Hisce  cnim  torquet  cos  Chrislus  rex 
sapientissimus ,  ait  Beda. 

Hinc  ct  S.  August.  in  Psalm.  11.  sub  finemex 
Septuag.  hanc  Salomonis  gnomen  sic  legit ,  ap- 
plicatque  impiis  circulantibus  :  In  circuitu  impii 
umbalant  ,  id  est ,  ait,  in  temporalium  rerum 
cupiditale  ,  qua;  septem  dierum  repetito  circuitu 
tanquam  rota  volvitur  ,  et  ideo  non  perveniunt  in 
octavurn ,  id  est  in  aternum  ,  pro  quo  isle  Psal- 
mus  litulatus  est.  Ila  et  per  Salomonem  dicitur  : 
V cnlilator  enhn  impiorum  est  rex  sapiens  ,  et  im- 
mittit  illis  rolam  matorum.  Hoc  ergo  tormento 
roUe  acerrimo  rex  sapiens  impios  puniens  eos 
dissipat  ac  prolligat. 

Posset  quoque  t^9X"5.  id  est  rota  ,  accipi  -so/a- 
)iy. ,  id  est  trochlea  ,  quod  supplicii  genus  in 
martyriis  erat  frequens  ,  uti  docet  Baronius  in 
Martyrol.  ad  diem  7.  Decemb.  lbienim  celebra- 
tur  niarlyrium  5.  Servi  Marlyris  ,  qui  sub  Hun- 
nerico  rege  Ariano  fuslibus  casus  ,  troclileis  su- 
blime  elevatus  ,  atque  ictu  celeri  super  silices 
pondere  corporis  dimissas  ,  et  tapidibus  acutissi- 
mis  perfricalus  ,  martyrii  patmam  adeptus  est. 
Trocblea  enim  proprie  rota  esl  rotam  continens 
volubilem ,  per  quam  funis  tractorius  immis- 
sus,  ligatum  brachiis  revinctum  reum  sursum 
trahit,  vel  rcmissus  deorsum  relaxat.  Hoc  ergo 
lormentum  diclum  fuit  elevatio  ad  trochleas  , 
ac  Romae  et  in  Italia  eliamnum  est  frequens,  et 
vulgo  ta  corda  dicitur.  De  hoc  recte  dicitur  : 
Incurvat  super  eos  rotam  ,  vel  fornicem  rolati- 
lem  ;  hac  enim  poena  et  similibus  rex  sapiens 
impios  percellit  ,  fugat  et  dissipat.  Ex  rota 
eninij  velutspeciepraecipuaetnotissima,  omne 
supplicii  genus  ,  quo  impii  a  regibus  plectun- 
tur  ,  intelligit  per  synecdochen.  Hic  sensus 
valde  apposilus  planeque  germanus  videlur  , 
tangitque  maxime  impios  judices  ,  prsesides  , 
magislratus  ,  gubernatores  ,  quos  rex  plectit 
tormento  rotae  ,  quo  ipsi  alios  innocentes  injuste 
mulctarunt.  Unde  Hebr.  est  :  Reverti  facit ,  vel 
reducit  super  eos  rotam. 

Secundo  ,  alii  per  rotam  intelligunt  revolulio- 
nem  forlunae  etdignitatis,  q.  d.  Rex  sapieos  Sua 


574  COMiYlENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Gap.  XX. 


prudcntia  impiorum  fortunam  et  dignitalem  ro- 
iat,  incurvat  et  deorsum  gyrat,  ut  qui  in  dig- 
nilalum  culmine  eminebant ,  conversa  rota  in 
imum  deprimanlur.  Sic  Seuieca  lib.  2.  de  Cle- 
nienl.  ail :  Fastigia  potias  lime  quamama  ,  ne  te 
inde  vacuum  et  inanem  fortuna  ,  rota  vertente  , 
demitlat.  Favet  bebr.  wi  iascib,  id  est  reverti 
facit ,  convertit  ,  revolvit  ct  devolvit  rotam. 

Terlio  Beda  ,  Lyran.  et  alii  per  fomicem  inlel- 
ligunt  arcum  triumpbalem  ,  quem  reges  devic- 
tis  lioslibus  impiis  in  tropbanim  erigere  solent, 
q.  d.  Rex  sapiens  impios  domal ,  debellat  ,  sub- 
jugat,  ac  de  impietate  victa  fornicem  trium- 
pbalem  excilat  ,    uli  fecit  Saul  deviclo  Amalec  , 
1.  Reg.  15.  12.  Hoc  enim  est  regum  officium  , 
;eque  ac  decus  et  gloria  ,  quod  Deus  et  rcsp. 
regi  impios  persequenli  pollicetur  el  parat ,  ni- 
miium  ccrlam  de  iis  victoriam  ,    ac  post  eam 
triumpbum  et  arcum  triumpbalem   quasi  pe- 
renne  victoriae  monumentum  ,  q.  d.  Rex  sapiens 
incurvat  supereos  fornicem  ,  id  est,  ita  impios 
delet  et  sepelil,    ul  super  eorum  cadavera  for- 
nicem  vel  in  signum  ultionis  ,  vel  in   signum 
triumphi  aedificol.  Hebr.  ergo  721N  oplian  ,  idest 
rota  ,  sutnitur  pro  fornice  ,    qui  rolundus  est 
instarrouu,  puta  pro  arcu  triumpbali.  SicTitus 
et  Vespasianus,  deviclis  impiis  Judaeis  Cbristici- 
dis  ,    Romae  erexerunt  fornicem  triumpbalem  , 
cui  insculptus  est  Tili  triumpbus,  qui  etiam- 
num  in  eo  exstal  et  visilur.   Sic  Conslantinus 
Magnus  ,  deviciis  coelesti  ope  quinque  lyrannis, 
Diocletiano,  Maximiano  ,  Maxentio  ,  Maximino 
et  Licinio,   per  signum  S.  Crucis  in  ccelo  appa- 
rentis  boc  lemmale  :  In  hoc  signo  vinces  ,   laba- 
rum  cruce  Cbristi  signatum  erexit ,   atque  for- 
nicem  triumpbalem  ,  qui  eliamnum  Romae  cer- 
nilur  ,    et  Arcus  Conslantini  dicitur.  ldem  fecit 
Tbeodosius,  subacto  Maximino  ,  Arbogaste  et 
Eugenio. 

Quario ,  nosler  Salazar  per  fomicem  accipit 
magnifica  palalia  el  mausolaea  ,  quae  impii  sibi 
conslruxerunt ,  q.  d.  Rex  sapiens  et  prudentia 
clarus  impios  de  medio  tollit  ,  ac  ne  ipsornm 
memoria  ad  posleros  decurrat ,  si  quas  sepul- 
crorum  moles  aut  mausolaea  sibi  in  posterilalis 
monumentum  suslulerunt ,  haecquidem  devol- 
vit  aut  decurvat  supereos,  idestdiruit,  ac  solo 
exaequat,  quemadmodum  Josias  fecisse  fertur/i. 
Reg.  23 ;  bic  enim  eorum  qui  in  sallibus  et  lucis 
diis  adoleverantsepulcra  dejecit,  elossain  cine- 
res  redegit.  Vel  aliler  :  Rex  isle  sapiens  non  so- 
lum  impios  exscindit ,  sed  eliam  eorum  palalia 
et  moles  diruit ;  quam  pcenam  bodie  in  prodi- 
lores  leges  statuunt  ,  ul  scilicet  ipsorum  aedes 
solo  aequenlur  ,  et  sale  adsperganlur ,  ne  quod 
ipsorum  monumentum  cxstet. 

Denique  per  fomicem  accipi  poiest  furca  et 
patibulum,  q.  d.  Rex  sapiens  impios  in  fornice 
suspendit  ;  itaque  eorum  in  impietale  asseclas 
fugat  et  dissipat.  Sic  enim  olim  in  fornicibus, 
inserendo  eis  annulos,  quibusfunis  suspenden- 
dorum  innecteretur  ,  reos  suspendebant,  uli 
eliamnum  nonnullis  in  locis  fil,  praesersim  in 
Lombardia.  Hi  enim  fornices  magis  commodi 
sunt  ad  suspendendum,  et  saepe  obvii ,  ac  ma- 
gis  durant;  cum  operosum  sit  cuique  reo  suum 
patibulum  et  crucem  e  ligno  erigere.  Quocirca 
vidi  alicubi  patibula  triangula,  e  triplici  laterum 
columna  erecta;  latera  autem  baec  sibi  invicem 
per  fornicem  optime  et  solidissime  junguntur 
et  innecluntur.  Rex  ergo  sapiens  curvat  super 


impios  fornicem,  dum  ex  curvalo  el  arcuato 
fornice  duram  eorum  cervicem  curvat  et  sus- 
pendit. 

Binc  disce  quanta  sit  regis  potentia  in  bonum 
aeque  ac  malum.  Unde  amigma  septuplex  : 

Quid   pessimum?  lyrannus. 
Quiil  longissimum  ?  lempus. 
Quid  brevissimum?  beneficium. 

mmemores  enim  sunt  homines  beneficiorum. 

Quid  omnium  oplimum?  Deus. 
Quid  rmxime  expelendum?  salus  animae. 
Quid  lurpissimuni  ?  mali  dajmones. 
Quid  polenlissimum?  rex. 

27.   LuCEKNA  DOMINI   SPIIUCULUM  IIOMINIS  ,  QU/E 
INVKSTIGAT  OMNIA  SECRETA  VENTRIS.  ]  PliniO  ,  ali- 

qui  cum  Aben  Ezra  per  lucernam  Domini  intelli- 
gunt  ipsam  Dei  cognitionem  ,  qua3  omnia  eliani 
secrelissima  cordium  penelratet  pervidet.  Unile 
ex  Hebr.-fio  sic  vertunt  :  Lux  Domino  spiritus  ho- 
minis  ,  perscrutanli  omnia  penelraiia  ventris,  q.  d. 
Deo  lucidus,  id  esl  perspicuus  est,  el  palel  ho- 
minis  spiritus;  ipse  enim  omnia  intima  mentis 
perscrutatur  et  pervidet.  Spiritus  ergo,  id  est 
cogiialio  et  intentio  secreta  hominis,  qiue  caete- 
roslatet.Deo  patet,  eique  perspicua  est  velut 
lux;  ipse  enim  omniaintima  rimatur,  juxta  illud 
Jeremiae  17.9  :  Pravum  eslcor  omnium,  et  inscru- 
tabile  :  quis  cognoscet  iliud?  Ego  Dominus  scru- 
lans  cor  ,  el  probans  renes. 

Hinc  Sepluag.  vertunt:  fo>s  tupu»  n-Jo-r>  av&pwTrcov 
o,-  i^iuvx  tk/«£1'*  nouixs  ,  id  csl,  lux  Domini  est  anima 
liominis,  qui  (Dominus)  scrutatar  iatebras  venlris. 
Significalur ,  inquit  Auctor  Calenae  Gr.ecorum  , 
nihil  in  homine  usque  adeo  abditum  lalere,  quod 
Dco  sit  obscurum?  quippe,  cum  ipsa  etiam  anima, 
ubi  eam  scrulatur ,  lux  ipsi  exislat ,  koc  est , 
a:que  iiii  paleat  alque  lux  ipsa.  Deus  ergo  inlimos 
animi  recessus  pervadit  el.  perspicit.  Unde  Scbo- 
liastes  vertit  >.«,</.:rT»js,  id  est ,  fax  Domini  spiritus 
hominis ,  qui  scrutalur  penelralia  (alii  cubicula) 
ventris. 

Secundo,  alii  per  lucernam  vel  lucem  Domini 
accipiunt  Dei  favorem  et  benevolenliam  ,  qui  in- 
star  lucis  recreat  et  vivificat.  Unde  vertunt:Ex- 
hilarari  a  Deo  vita  est  hominis ,  et  penetrat  totum 
corpus. 

Tertio ,  alii  bebr.  7]*OVj2  nescama,  id  estspi- 
raculum  vel  spiritum  cum  R.  David  verluntse?-- 
mo ;  bic  enim  fit  per  spiritum  linguam  cerla 
ratione  allidendo  ad  palatum  ,  labia  et  denles, 
q.  d.  Lucerna Domini sermohominis ,  idcst  sermo 
Jiominis  pii  et  eruditi  est  lucerna  Domini,  idest 
clara  et  ignita  lux,  per  quam  Deus  mentes  au- 
dientium  illuminat,  et  sui  amore  accendit,  at- 
que  adco  intima  ejus  pervadit ,  eaque  luce  su.-e 
cognilionis  et  ardoris  quaquaversum  complet 
et  collustrat.  Aul,  q.  d.  Sermo  hominis  est  lu- 
cerna  et  lux  a  Deo  dala,  ut  per  eam  homo  se- 
creta  sua  alteri  pandat ,  imo  ut  alter  exsermone 
ipsius  penetretejus  arcana  ,  colligatque  qualis 
sitejus  mens  et  affectus  internus.  Nam,  ut  ait 
S.  Hieronymus  :  Mens  el  conscientia  lucel  in  ore. 
VA  Philo  ,  lib.  Quod  omnis  probus  sit  libev  :  Sicut , 
ait,  eaqua  in  lenebris  abdita  sunt  celantur ,  do- 
nec  lux  effulgens  ea  indicet ;  sic  cogitaliones  meas 
recondit  animus  in  loco  invisibili ,  donec  vox  lucis 
more  cunctas  retegat. 

Quarto,  alii  per  spiracutum  hominis  accipiunt 
spiritum  vilalem,  ipsamque  vitam  hominis  ;  haec 


• 


COMMBNTARIA  1N 

<nim  (n  reipiraitone  consisttl ,  q.  d.  Spirllui  vi- 
lalii  ips;i(|iic  \ii;i  homtnii  rsi  quasl  lumen  de- 
1 1\  .iiuin  et  accenaum  i  lucerna  ,  iii  est  &  luce  et 
Kpiritu  viiali,  qui  eat  In  Deo;  Deua  enim  est 

ipsa  vila   incicaia  el   csscnlialis  ,  h  <|na   oinnis 

Angelorum,  hominum  et  Bnimalium  vila  dima- 

nai,  ceu  ladins  a  sole.  iia  Auetor Calenas Graec. 
I.uccrna  cnim  vil;c  csl  s\ml>ohun  ;  sicut  cniin 
lucerna  alitar  oJeo  el  uere,  eoque  deficirnte 
cxslinguilur  :  ila  vila  alilur  humido  radirali  (  l 
spirilu  sive  hatitu,  eoque  deflcieflte  deflcit  v\ 
emoritur.  [tursum ,  sicui  tacerna  una  accendil 

aliam   sibi  vicinam  ;  sic  palcr  vilam  siiam  cnm- 

municat  lilio.  Unde  Plaio,  lib.  0.  de  Legibua  i 
Gignentes3  ait,  et  alentes  Uberos,  vitam  tanquam 
(antpada  atii  atiis  tradunt.  Ft  illud  Uucretii  quod 
cilavi  v.  '20  : 

Et  quasi  cursorcs  vitai  lampada  LraduDt. 

Uinc  illa  lucernarum  supcrslitio,  ut  cx  ca 
onicn  capcrcnt  an  prolcs  liitura  cssct  \italis, 
quam  rccensei  et  carpii  s.  ciuysosi.  bom.  22.  in 
cpisl.  1.  ad  Corinih.  SiquMem  ,  ail ,  cum  nomcn 
fttio  imponoidum  sil ,  omissa  Sunctorum  appdla- 
tione  ,  sicul  majores  facicbant ,  acccnsis  Utccrnis , 
d  his  nominibus  (Ccntilium)  impositis  ,  quce 
plurimum  duruvirit,  cjus  nomine  filium  appeltant, 
liiuc  eiim  dieturnius  viettirum  conjeetati.  Unde  ct 
illud  riauti  in  (.uicullionc  :  Tule  libi ,  pucr ,  es 
lautus  ,  luccs  ccreum.  Hinc  rursum  sponsis  prse- 
fercbanl  lampades  et  taedas  acccnsos  in  nupiiis, 
ut  significarent  quod  peropns  nuptiale  lumen 
vitce  prolibusase  gignendis  essent  communica- 
turi.  Hoc  signifiearunl  Centiles ,  dum  linxcrunt 
Promcihcum  iuratnm  csse  luccm  a  ccclo,  eaque 
corporibus  liominum  inserla,  illa  animasse  et 
\  i\ 'ificassc. 

Quinio  et  genuine,  spiraculum,  sive  spiritus 
hominis,  estipsa  ejus  atiima,  vcl  animus,  ulvcr- 
tit  Pagn.  II.tc  enim  hebr.  dicilnr  TOW3  nescama, 
id  esl  spiriius;  quia  anima  rcspiratione  se  pro- 
dil,  jeque  ac  consenalur  in  homine  ,  q.  d.  Ani- 
ma  hominis  est  quasi  spirilus  lucidus,  sive  lux 
spirilalis  derivalacl  iliuminataah  immensa  luce, 
si\e  a  spiritu  lucidissimo  Dei ,  pcrquamelse- 
ipsum ,  imo  inlima  sua,  ao  Deum  crcatorem 
simm  cognoscit  :  quod  non  faciunl  cajiera  ani- 
malia.  Spiritus  ergo.viias,  qucm  Deus  sufilavit 
in  laciem  Adae,  iudcndo  ei  animam  rationalem, 
Genes.  2,  est  tanquam  lampas ,  imo  fax  reliquis 
unimae  potenliis,  lumcn  cis  administrans  et  cog- 
nilionem,  per  quod  lumcn  ei  indilum  anima 
vestigal  el  pcrvidet  inlimas  suas  cogitationes, 
dcsideria  et  inlenliones  :Quiscnim  liominttm  scit 
ijuai  sunl  hominis ,  nisi  spiritus  hominisciui  in  ipso 
est?  1.  Corinlh.  2.  11.  nec  lanlum  suas  ,  scil  et 
alienas  rimatur  et  peispicil.  Unde  nosler  Sala- 
zar  apposite  sic  explical  :  Lucerna Domini  spira- 
culum  hominis ,  id  est  mens  quidem  iux  est  a  Dco 
homini  immissa,vel  certe  luxmagna  et  splendi- 
dissima,  lucerna  scilicel  alias  omnes  lucernas 
vincens  est  mens  humana;  nam  aliarum  splcn- 
dor  lucernarum  ohjecto  quovis  corpore  opaco 
deficil,  el  ulterius  non  pervadit :  at  mens  onmia 
penelral ,  adeo  ut  nec  crassissimi  corporis  oh- 
jcclu  contineri  possit ,  quominus  ejus  lux  ad 
interna  et  arcana  cordis  perveniat,  ei  latentes 
in  aniniis  aliorum  cogitaliones  deprehendat. 

Porro  lucernae  hujus,  puta  anim;c,  lux  est  du- 
plcx  :  una  naluralis ,  pula  nalurale  ralionis  lu- 
men,  quo  pree  caeieris  amtnantibus  a  Deo  dota- 


pnovF.nniA  SALOMONIS.  Cap.  XX.  575 

liis  csl  liomo  :  (piod  dl)8l  polcnlias  noblllllimBI 

puti  Inteileotum  ei  voluntalem  compleclilur , 

qulbQI  liomo  omnia  qu;c  in  mundo    suul   inlcl- 

ligere  el  tfpnelere  valci.  Altera  lux  animas  eil 

Mipcnialuralis  ,  pula  gratfa  cuin  snis  \  ii  iuliho>. 
Haec  cnim  csl  (|iiasi  liiccrna  ol  lu\  COlleilil  ,  ^U- 

rivata  el  accenaa  a  lumtnedivino,  qua  prneunte 
lit  ut  honio  longe  nniiiis  ci  rjlariui  qufrm  per 

liinicn    lalionis   nalurafi'   inveiliget,    COgOOIcal 

el  difigal  sccrcla  vcnliis  ,  id  csl  intimas  eogila- 
lioucs  mculis  lum  suae,  (uiii  lubinde  cliam  ali<  - 

iia?.  Undc  Baynus  htinc  verium  neclem  praece- 
dcnii  :  El  haec,  inquil ,  ad  regem  sapientem  re* 
ferrl  videnlur  ;  qui  dnm  judicia  Dei  exercel ,  <t 

in  (erris  illius  quodam  modo  fungilur munerc , 
divina  aapienlia  et  lumine indiget ,  quo  maloi 
a  bonia  secernere  possit,  etsecrela  cordium  in- 
\csiigare,  qood  ipie  fccii  Salomon,  duin  duabus 
nnilicrihus  de  inlanlibus  nioiluoei  vivo  conten- 
dcnlibiis  auscullarcl,  %.  Ilcg.  3. 

Dcpostcriore  lioc  liimiiie  supernalurali  graliee 
inielligit  hunc  locum  S.  Ilieron.  (vel  potius  Ita- 
banus),  Iih.  1.  io  Lamentationei  Jeremice,.  c.  1. 
20  :  Lucetna  Domini ,  ait,  spiraculum  hominis , 
tfUCB  invesligat  omnia  sccreta  venlris.  Lux  cnim 
gratia  qtuc  desupcr  venit ,  spiraculum  hominis 
pnvslat  ad  vilam  ;  qtta'  videlicel  lux  omniasecrcla 
vintris  invesligare  dicitur ,  quia  occulta  mentis 
penctral ,  ut  ca  quct'  de  ipsa  latebant  animam, 
ante  ejtis  flendo  oculos  reducal.  llinc  ipse  Oeremias 
in  anterioribus  ait :  Ventrem  meumdoleo;  qui,  ut 
vcnlrem  suum  quid  dixisset  ostenderet ,  adjunxil: 
Scnsus  cordis  mei  turbati  sunt.  Utcri  ilaquenomine 
mcns  recle  accipilur;  quia  sicul  proles  in  utero 
<  oncipilur ,  sic  cogilalio  in  menle  gcneralur  ■•  et 
sicttt  in  venlre  cibi,  ila  contine.nl ur  in  mente  cogi- 
(ationes.  El  S.  Gregor.  1.  2.  Moral.  c.  18  :  Qttid , 
ait,  venter  noster  est ,  nisimens?  qtue,  dttm  cibum 
suum  supemum  videlicel  intellectum  suscipit ,  re- 
fcctaprocul  dubioomnium  membra  aclionumregit. 
i\isi  enim  sacra  eloquia  aliquando  mentem  nomine 
ventris  exprimcrcnt,  Salomon  uli(itte  nondixisset : 
Lucerna  Domini  spiractdum  hominis ,  quce  inves- 
tigat  omnia  secreta  ventris.  Quia  nimirum  ,  dum 
vos  graiia  superni  respeclus  illuminat ,  cuncta 
cliam  menlis  noslras  nobis  absconsa  manifcstal. 
hlem,  3.  p.  Paslor.  admonil.  13  :  Lucerna  Do- 
mini,  ail,  spiraculum  hominis ,  quo3  investigat  om- 
nia  secreta  ventris,  ac  si  diceret :  Divini  afflatus 
illuminatio  ,  cum  inmenlem  hominis  venerit ,  eam 
sibimetipsi  illuminans  ostendit  ,  qua;  ante  Spirittts 
Sanctiadventum  cogilaliones  pruvaset  portare  po- 
tcral ,  el  pensare  nesciebat.  Accedit  Valahlus,  qui 
sic  verlit  et  explical  :  Illuminatio  Domini  est 
anima  hompiis  vel  in  anima  hominis  ;  quia  spiritus 
hominis  sine  spiritu  Dei  se  non  agnoscit. 

Hursum  gralia  animae  pro  respiralione  esl ; 
nam  quidquid  respiralio  corpori  praeslat,  hoc 
divina  gralia  praestat  animae.  HincS.  Cyprianus 
orat.  in  S.  Pentecost.  docet  ex  islo  spiritu  queni 
trahimus  fierl  respiralionem  ,  aspirationem ,  sus- 
pirationcm,  exspirationem,  inspiralionem;  respi- 
raiio  vitam,  exspiratio morlem  sonal,  adspiraiio 
effusum  ad  superiora  halitum,  inspiratio  immis- 
sum  ad  inleriora  flaium;  suspiralio  vero  inter- 
i  uptum  dolore  anbelitum  significat.  Quare  , 
cum  ait  Salomon  Dei  graliam  pro  spiraculo 
esseanimae,  insinuat  hanc  illi  adinslar  respi- 
ralionis  esse;  quia  ex  ejus  aura  vivit  animus, 
et  ipsa  deliciente  quasi  emorilur. 

Cur  graiia  assimiletur  luci  spiritali,  vocetur- 


576  COMMENTARIA  1N  PROVERBIA  SALOMONIS.  Gap.  XX. 


que  lux  et  lucerna,  causas  plures  assignavi  1. 
Joannis  1.  5.  Gratia  igilur  est  lux  investigans 
omnia  secreta  ventris,  vel,  ut  alii  vertunt , 
omnia  cubicula  mentis,  puta  omnes  mentis  po- 
tentias,  vires,  secessus,  easque  illustrat,  di- 
rigit,  purificat,  accendit,  preestatque  omne  id 
menti,  quod  luxpraestatoculis  etcorpori. 

Denique  vis  et  energia  latet  in  ™  lucerna  Do- 
mini;  htec  enim  continet  radicem  et  causam 
totius  sentenliae,  quasi  dicat  :  Causa  el  radix 
cur  spiritus  et  menshominis,  praeserlim  gratia 
Dei  illustrata,  penetret  secrela  quaeque  mentis, 
etiam  alienue  ,  est  quod  ipsa  sit  lucerna  Do- 
mini ,  id  est  lucerna  et  lumen  crealum  accen- 
sum  ex  ipso  lucis  fonte ,  qui  est  in  Deo;  quia 
enim  mens  creala  est  lucis  divinae  et  increatae 
parlicipalio,  hinc  et  ipsa  cognitionem  perspi- 
cientiamque  divinam  participat,  ul,  sicut  Deus 


constantiam  in  dictis  et  factis.  Haecenim  reges  , 
contra  omnes  subditorumhosliumquequerelam, 
calumnias ,  insidias,  moliiiones  tuetur.  Quo- 
circa  cap.  17.  7.  dixit  Salomon  :  Non  decent  stul- 
tum  verba  composita,  nec  principem  labium  men- 
tiens,  ubi  plura  hac  de  re  dixi.  Ita  Vatabl.  Opor- 
tet,  inquit,  regem  esse  clementem  et  veracem; 
potior  tamen  est  clementia. 

Tertio,  optime  ex  phrasi  Script.  per  veritatem 
accipias  justitiam  :  haec  enim  componi  solet  et 
opponi  misericordiae,  quod  illa  debita  sit,  haec 
indebita  et  gratuita,  atque  utraque  custodit  re- 
gem  ,  q.  d.  Reges  multorum  patent  invidiae  et 
insidiis  :  quare  satellites  et  stipatores  quasi 
custodes  corporis  et  vitae  sibi  accersunt,  qui  eo? 
vallent  et  custodiani.  At  ego,  rex  sapientissimus, 
dico  et  edico  non  esse  meliores,  fideliores  et 
potentiores  satellites   el  custodes   regis  quam 


secreta  cordium  penetrat  et  perspicit,   sic  et     hosceduos,  scilicet  misericordiam  et  justitiam, 


ipsa  quasi  radius  lucis  divinoe  secreta  cordium, 
non  quidem  clare  perspicere,  uti  facit  Deus,  sed 
ex  signis  et  conjecturis  sagacitate  mira  solerter 
vestigare,  conjicere  et  quasi  per  rimam  con- 
epicere  valeat.  Hoc  est  quod  ait  Psaltes  psal.  h.  7 : 
Signatum  est  super  nos  lumen  vullus  tui,  Domine  ; 
quia  lumen  naturale  rationis ,  ait  Lyranus,  est 
qutedam  impressio  divini  luminis  ;  multo  magis 
talis  estlumen  supernaturale  gratiae,  revelalio- 
nis  et  directionis  Dei. 

28.  MlSERICORDIA  ETVERITASCUSTODIUNT  REGEM, 
ET  ROBORATUR  CLEMENTI A  THRONUS  EJUS.]  Hel)l\  Et 

fulcit  in  misericordia  thronum  suum  ;  Septuag. 
Misericordia  et  veritas  custodia  est  regi;  Aquila 
etSymmachus  :  Conservabunt  regem,  et  circum- 
dabunt  in  juslitia  thronum  ejus;  Lucifer  Calar. 


ac  praesertim  misericordiam  et  clementiam 
haec  enim  roborat  thronum  et  regnum  ejus. 

Hi  ergo  duosunthyperaspistae,  qui  nocte  dir- 
que  pro  rege  excubant,  eumque  perpetim  tuen- 
lur  et  custodiunt.  Ratio  a  priori  est  prima ,  quod 
rex  per  misericordiam  sibi  devinciat  animos 
subditorum  :  per  justitiam  profliget  fraudes,  in- 
sidiaset  technas  inimicorum,  quibus  prolligatis 
caeleros  omues  per  misericordiam  sibi  amicat. 
Dum  ergo  omnes  habet  amicos,  non  est  quein 
vereatur  et  timeat.  Rursum  rex  probos  per  cle- 
mentiam  sibi  devincit,  improbos  per  justiliam 
prosternit :  illos  ergo  habet  amicos,  hos  prostra- 
los  et  subactos,  ut  nocere  nequeant.  Accedit 
quod  rex  justus  et  misericors  similes  sibi  con- 
stiluat  officiales,  judices,  et  magistralus,  puta 


Apolog.  pro  S.  Atbanasio  legit :  Misericordia  et     juslos  et  misericordes,  qui  populum  rilc  guber 


veritas  tulela  est  regi ,  et  circuibunt  jusli  sedem 
ejus,  Hebr.  7D7\chesed  significat  pietatem,  mise- 
ricordiam,  clementiam. 

Primo  S.  Athanasius,  Apolog.  ad  Constantium 
Imperatorem,  verilatem  proprie  accipit;  unde 
ex  hac  Salomonis  gnome  urget  Constantium  , 
ut  veritatem  lum  religionis  et  fidei,  tum  causae 
etinnocentiae  suae  conlra  Arianorum  calumnias 
iudaget,  colat  et  tueatur,  Hoecenim  veritas,  ve- 
raeque  religionis  cultus  et  propugnalio  ,  maxime 
custodit  reges  et  regna,  uli  de  regibus  priscis 
legimus  in  historiis,  et  in  modernis  Hispaniae, 
Germanioe  et  Galliae  oculis  cernimus.  Sed  audi 
S.  Athanasium,  imo  divinum  in  eo  loquentem 
Spiritum  :  Ita  rem  examina,  quasi  veritas  tibi 
in  consilio  adsit ,  qux  regum  et  imprimis  Chris- 
tianorum  tutela  est;  cum  ea  vos  regna  administrare 
tutissimum  est ,  dicente  sacra  Scriptura  :  Miseri- 
cordia  et  verilas  regi  cuslodia  est ,  et  circumdabit 
justitia  thronum  ejus.  Hanc  enim  cum  Zorobabel 
ille  sapiens  cceteris  anteferrel ,  victoriam  retulit , 
et  acclamatum  esl  ab  universo  populo  :  Magna  res 
est  veritas,  et  pra^valet  omnibus,  etc.  Et  inferius, 
orans  Deum  ut  Constantio  placidam  veritalis 
menlem  indat :  Domine  omnipotens,  Pater  Domini 
noslri  Jesu  Christi,  tu  per  Verbum  tuum  imperium 
famulo  tuo  Constantio  dedisti,  luilluminamentem 
illius,  ul,  cognitis  calumniis,  benevolenter  accipiat 
meam  excusationem,  omnibusque  clarum  reddat, 
quam  aures  habeat  confirmatas  communitasque 
veritate  ,  solumque  sibi,  uti  dictum  est ,  accepta 
esse  labia  justa  :  ila  enim  solium  regni  fortuna- 
lum  fieri  per  Salomonem  pronuntiasli. 

Secundo,  alii  per  veritatem  accipiunt  veraci- 
tatem  in  loqucndo ,   fidelitatem  in  promissis, 


nantes,  eum  in  ofllcio  et  amore  regis  sui  conti- 
nent.  Unde  Lucifer  legit :  Et  circuibuntjustisedem 
ejus,  jusH  nimirum  ministri  et  officiales:hi  enira 
solent  se  regis  sui  moribus  conformare,  eosque 
moribus  suis  exprimere  et  repraesentare. 

Secunda  ,  qnod  misericordia  et  juslilia  sint 
duae  bases  et  columnae  sustentantes  quodlibet 
regimen,  regnumet  rempublicam;  justitia  enim 
cuique  jus  suum  tribuit,  itaque  pacem  conci- 
liat :  misericordia  in  omnes  liberalis  est,  itaque 
omnium  graliam  et  benevolentiam  emcretur, 
adeoque  ipsos  inimicos  amicat.  Soliditas  autem 
regis  et  regni  maxime  in  civium  et  exterorum 
amore  et  benevolentia  consistit.  Misericordia 
vero  regis  maxime  cernitur  in  defensione  mise- 
rorum  ,  pauperum  subventione,  oppressorum 
sublevatione,  iroe  moderatione ,  clementia  et 
vindictae  mitigatione  aut  condonatione,  cum  res 
et  tempus  poscit :  justitia  in  justis  legibus,  sce- 
lerum  castigatione,  improborum  vindicta.  Nam 
misericordia  sine  justitia,  ait  Lyranus,  e$l  pusil- 
Lanimitas  ,  et  justitia  sine  misericordia  est  crudeli- 
tas ,  qua?  destruunt  regem  et  regnum  ;  sed  miseri- 
cordiajuslitia  stimulata,  et  juslitia  misericordia 
temperata  custodiunt  regem  et  regnum.  Hinc  de 
veri  Salomonis,  id  est  Christi,  regno  perpetuo 
canit  David  Psal.  kk.  v.  7  :  Sedes  tua,  Deus,  in  se- 
culum  seculi ;  virga  directionis  virga  regni  tui. 
Dilexisli justiliam ,  el  odisti  iniquitalem;  propter- 
ea  unxit  te ,  Deus ,  Deus  tttus  oleo  latitia!  prce 
consortibus  suis.  Unde  et  Aristot.  lib.  5.  Elhic. 
Justitia,  inquit,  perfectavirtus  est,  et  prceclaris- 
sima  virtutum,  et  neque  esl  Ilesperus  ita ,  neque 
Lucifer  admirabilis.  Clementia  vero  virtutum  esl 
suavissima,  omnibusque  gratissima,  juxta  illud 


COM    ■   •  ■  \m*A  IN  PROVERBIA  SALOMO  ip.  XX. 


c.  lli.  Lfl  !  /"  hilaritalr  vuttllS  regis  t  vita  ;  dt  Cle- 
mentia  ejus  quusi  imber  serotinus. 

iciii.t,  (|ikkI  miscricordla  el  jusiilia  rcgem 

iii.:\iinc  dcccnl,    iilcoi|iic  Miaxiinc   Dco  cbariim 

efllciuni,  ui  ipse  « ■  j 1 1 >  sil  cuslos  el  lulor  :  quo- 
ciic.i  .1  Dco  protectus  rex,  nou  esl  quod  ullum 

nicliial.  IdcircO  auleiii  Dco  cb.niis  csl  ,  quiu 
Dciiin  iinilaliir  :  Dcus  cinui   c\   sc  pi  •opcndcl  in 

misericordiam,  iustiliam  vero  non  <\  8«  exerit, 
sed  coaciiis  impiorum  sceleribus,  q n i  ei  quasi 
mviio  vindicliu  (lageilum  exlorquent.  Ldem  facil 
rex  misci icois  el  juslus,  nii  docel  S.  Thomas 
libr.  I.  de  Eruditione  principis  cap.  16,  ciians 
lianc  Salomonis  gnomen  :  Multutn,  inquit,  ne- 
cessaria  est  principi  misericordia ;  custodit  enim 
eum  t  iu  ignis  teti  it  iracundia  iltum  destruat. 
Vnde  Ptqv.  20.  dicitur :  Misericordia  et  verilas 
custodiunt  regem,  ignis  zeli  ardere  debet  in  oleo 
misericordia ;  deficicnte  vero  lioc  oleo,  ignis  zeli 
deslruit  principes, :  sicut  ignis,  si  desil  oleum  ma- 
teriale,  destruit  lumpadem.  Gregor.  super  Ezecluel. 
Sancti  zeli  districtio  de  virtute  misericordia  ne- 
cesse  est  ut  ardeat.  1-1  l  inferius  :  Tam  omnibus 
ignoscere  crudeliias  cst ,  quam  nutli  parcere  ;  mo- 
dum  cniin  tenere  debemus  :  sed  quia  di/licilc  tempe- 
rdmentum  est,  quid  aiquo  plus  futurum  cst ,  in 
partem  humaniorem  pr&ponderet.  Quocirca  in 
dubio  an  praestet  uii  misericordia  an  juslilia, 
priuceps  in  misericordiam  polius  propendeat. 

Erranl  ergo  Polilici  ci  Macbiavellislac,  quorum 
baec  siuii  principia  quae  principibus  instillanl  : 
Subditos  preme,  ne  rcbellent ;  cos  tributis  aggra- 
i '•((.  ut  eoruin  paupertate  te  dites  et  robores.  Melu 
eos  opprime:  oderint  ergo,  dum  meluant.  Eis  vires, 
opes  ct  animos  adime,  ut  servos  tibi  facias  et  man- 
cipes.  Arcibus  urbes  doma.  IJaec  ei  simiiia  bic 
evertil  Salomon.  Arces  enimetcoelera  jam  diela 
saepe  smii  nidi  lyrannorum,  ut  ille  aiebat ;  rex 
autera  solium  nulla  re  melius  Qrmat,  quam 
amore  et  clementia  :  clemeniia  enim  omnium 
bonorum  esl  mater,  uti  e.vS.  Ambrosio  ostendi 
c.  11.  i(J.  Vidil  boc  Seneca  Ncrpnis  praecepior, 
qui  ad  eumdem  scribens  libr.  de  Cleraenlia  :  Kon 
est  opus ,  inquit,  latera  montium  abscondcre  mul- 
tipticibusmuris ,  ac  turribus  sepire ;  salvumregem 
clemenlia  in  aperlo  prwslabit ,  crudelilas  liosles 
mulliplicat.  El  Cicero  2.  ofiic.  Malus,  iuquit,  diu- 
lurnitatis  custos  est  metus ,  contraque  bcnevoten- 
Ha  ftdelis  est ,  vet  ad  perpetuitalem.  Elenim  qui  sc 
metui  volcnt,  d  quibus  metuuntur,  eosdem  me- 
tuanl  necesse  est.  Ita  Oavid,  stabilitatem  tlironi 
sii,i  snisque  posleris  a  Deo  poseens,  ut  illani 
Lrapclret  :  Memenlo,  inquil,  Dominc ,  David  et 
omnis  mansueludinis  ejus.  lu  quae  verba  S.  Gre- 
gor.  scribens  docet  Davidem,  singularis  mnn- 
sueludinis  merilq,  obtinuisse  ui  Deus  ejus  reg- 
num  in  posleris  perpeluaret  usque  ad  excidium 
Judaeorum.  imo  ipse  David  idipsum  indicat  2. 
Reg.  22.  36  :  Mansuetudo  tua,  inquit  (quam 
milii  communicasti) ,  muttipticavit  me. 

Exempla  illustria,  et  gnomas  regum  et  prin- 
cipum  buic  Salomonicae  persimiles  accipe. 
Alexander  magnus  imperium  suum  stabilivii 
clementia,  quae  lanla  in  eo  fuit,  ut  Dariuo  rex 
Persarum  invidens  precaretur  a  diis,  ut  aut  su- 
perare  possit  ciementia  Alexandrum,  aul,  si  is 
regno  spoliarelur,  solus  Alexander  in  Persarunj 
regno  imperaret.  Anligonus,  rex  Macedonura, 
amicis  suadenlibus  ut,  si  Atbenas  caperet,  va- 
lidis  illas  praesidiis  communiret,  ne  quando  de- 
ficerent,  respondit  se  semper  in  ea  fuisse  sen- 

CORNF.L.    A    LVPIDF..       TOM.    III. 


leniia,  ul  credercl  clementiam  plus  \  tiivi 

i  iolentiam,  Ideroctim  initio  rcgni  durior  fuiss  d, 
senex  Jam  i.m-ihs,  clemenlerel  placide  regnuui 
administravlL  Verum,  ciim  morum  mutationem 

uiirarcnlur  snlxliii,   nspoiidil  :  Prlut  oput  erat 
no,  nunc  gloria  et  benevolenlia ,  qua  regnum 
recuperatum  servatur.  Ita  Plutarch.  In  A|)opbtli. 
regum.  Piltacus,  unuseseptem  Graecias  aapfeu 

tilnis,  filii  sui  ioterfectorem  ad  se  missum,  ui 
deeosuppliciura  sumcret,  causa  cognita,  dlmi- 
sit,  dicens  ignoscenliam  esse  potiorem  paniten 
tia  ;  \cl  iit  ahi :  Melius  est  ignoscere  qudm  punire. 
lia  Laerl.  I.  l.  Cato  mouebal  potentes  ut  parce 
uterenmr  sua  polestate,  qua  sempcr  uti  pos- 
sent,  sentiens  poienliam  ciemonlia  el  comitale 
licn  diulurnam,  ferocia  brevem.*Julius  Caesar, 
rerum  polilus,  statuas  Pompeii  dejectas  bono- 
rifice  reposuit.  Tum  Gicero  :  Casar,  ait,  (Ittm 
Vompcii  slatuas  rcponit ,  suas  stabitit ,  senliens 
illuni  hoc  non  in  Pompeii  gratiam  facere ,  sed  ut 
siln  clcinenliae  noininc  cives  conciliarcl,  sicque 
suum  regnum  constabiliret.  Iia  Plularchqs  in 
Apo|)litb.  Nero  iniiio  imperii  adeo  fuit  clemens , 
ui  rei  cujusdam  capite  damnati  sententiae  sub- 
scriplurus ,  exclainaril  :  Utinam  liltcras  nesci- 
rem,  leslis  esl  Scncca,  I.  2.  de  Clemenl.  Tbcodo- 
sius  junior,  rogalus  cur  nemincm  eorum  a  (|iu- 
hus  laedebacur  capite  mulctarel ,  respondit  : 
Uiinam  liceret  mini  et  mortuos advitamrevocan  '. 
Alfonsus  Aragonum  rex,  nimiae  leniiatis  insirau- 
latus,  respondil  :  Malo  mttllos  mea  clemcntia  et 
mansueludine  scrvare ,  quam  paucos  mea  scvcri- 
late  perdere.  llominis  enim  est  clementia,  bellua- 
rum  feritas.  Ego  justitia  bonis  gratus  sum ,  malis 
autem  ctementia.  Niliil  enim  magis  adversarins 
fleclit  qudm  placabilitalis  et  mansueludinis  nomen. 
lia  Panorm.  I.  2.  de  Gestis  Alfonsi.  Vere  Sallus- 
tius  in  Bello  Jugurtb.  Non  exercilus,  ait,  neque 
tkesauri,  praisidia  regni  sunl ,  vcrum  amici ,  quos 
neque  armis  cogere ,  neque  auro  parare  queas , 
ofjicio  ac  fide  parantur. 

29.    ExtJLTATIO  JUVENOM  ,  FORTITUDO  EORUM    :  ET 

dignitas  senum,  canities.]  Pro  exutlaiio  bebr. 
est  mxsn  tipheret,  id  esl  decor,  pulcbritudo, 
gloria,  magnificentia,  qua  juvenes  quasi  hinnuli 
subsiliunt  et  exullant.  Pro  dignitas  bebr.  cst  ~\-\~ 
liadar,  id  est  decor,  polchriludo,  dectis,  splen- 
dor,  excellentia  ;  Septuag.  Omatus  adoiescentibus 
sapienlia  :  gtoria  aulem  seniorum  canities;  Aqui- 
la,  Symmacb.  et  Tbeodot.  Omalusjuvcnibus  for- 
titttdo ;  Cbald.  Decus  juvenum  cst  robur ,  et  latis 
senum  canities.  Auctor  Calenae  Gra?c.  Septuag. 
sic  explicat,  q.  d.  Sictit  canities  senem  reddit  ve- 
nerabilem ,  ita  sapientia  juvenem  ;  Syrus  :  Honor 
senum  canities  ;  R.  Salomon  :  Utjuveni  gloriosum 
cst  viribus  exr.eltere ,  ita  senibus  canilies  orna- 
mento  est.  Sic  et  R.  Levi. 

Per  canitiem,  primo,  aliqui  per  calacbresin  in- 
teliigunt  sensum  et  sapientiam  :  baec  enim  est 
cana,  id  est  antiqua;  ac  vicissim  cani,  id  rst 
senes,  per  experientiam  multam  sunt  sapienles. 
Unde  nonnulli  senium  a  sensu  dictum  putant. 
Ila  S.  Isidor.  lib.  2.  de  Oflic.  Eccles.  c.  7  :  Gtoria , 
ait,  senum  canilies,  id  est  sapientia,  de  qua  dtci- 
lur  Sapient.  k.  8.  Canities  hominum  est  prudentia. 
Sic  et  S.  Hieron.  lib.  2.  Comment.  in  Isaiae  c.  o. 
sub  initium  :  Gloria  senum  canities.  Quoj  est  ista 
canilies?  haud  dubium  quin  sapientia ,  de  qaa 
scriptum  est  :  Canities  hominum  prudentia  cst. 
Cumque  nongenlos  et  eo  amplius  annos  ab  Aclam 
usque  ad  Abraham  vixisse  homines  legamus ,  nul- 

•       73 


COMMENTARIA  1N  PROVERBl 

(as  alias  prius  appellatus  est  presbyter ,  id  cst  se- 
nex ,  nisi  Abraham ,  qai  mullo  paacioribas  annis 
vixisse  convincilur.  bnde  scribit  et  Joannes  post 
pueros  et  javenes  etium  ad  senes,  dicens :  Scripsi 
vobis ,  patres,  quia  cognovistis  eum  qui  a  principio 
cst.  Et  Boboam  filius  Saiomonis  ideo  perdidit  reg- 
num,  quia  noluit  audire  presbyleros.  Quac  S.  Hier. 
verba  translala  sunl  in  Jus  Canonicum,  el  haben- 
lur  dist.  Sfr.  c.  fin. 

Secundo,  alii  proprie  canitiem  accipiunt,  q.  d. 
Capilli  cani  decorant  senes,  ipsaque  canities  esl 
decus  et  dignitas  eoruin  ,  quaj  facit  eos  honora- 
hiies  el  venerahiles  ,  prajserlirn  quia  canilies  el 
candor  capilis  indicat  canitiem  et  candorem 
mentis.  Unde  S.  lsidorus  lih.  11.  Origin.  c.  2  :  Ca- 
nities ,  ait ,  vocata  a  candore  quasi  candities.  Unde 
cst  illud  :  Florida  juventus ,  laclea  canities  ,  q.  d. 
candida.  Senectus  autem  mutta  secum  bona  afferl : 
cjuia  nos  a  potenlissimis  dominis  liberal ,  votupta- 
tibus  imponit  rnodum ,  libidinis  frangit  impctus , 
auget  sapientiam ,  dat  maturiora  consitia.  Iclem 
lih.  2.  de  Differentiis  spirital.  §.  15  :  Senectus ,  ait, 
a  quinquagesimo  anno  incipit ,  el  sepluagesimo 
seplimo  terminatur.  El  S.  Amhros.  ad  Anysium 
lih.  2.  epist.  21  :  Vere ,  ait,  seneclus  itta  venera- 
bilis ,  quce  non  canis  sotum,  sed  meritis  atbescit ; 
ea  enim  est  revsrenda  canilies  animct ,  in  canis 
cogitalionibus  et  operibus  effulgens.  Et  lih.  1.  cle 
Caino  c.  3  :  Senectus  venerabilis  est ,  non  annis  ca- 
na,  sed  moribus.  Et  S.  Chrysoslom.  homil.  6.  in 
epist.  ad  Hehr.  in  morali :  Etenim,  ail,  canos  lio- 
noramus ,  non  quia  cotorem  candidum  nigro  cotore 
amplius  honoramas  ;  sed  quia  indicium  est  vilce  in 
virtute  provectce ,  ct  videnles  ex  hoc  conjicimus  in- 
teriorem  canitiem  :  si  vero  contraria  senecluti  ges- 
serint,  irrisibites  fiunt  propter  lioc  potius.  Nam  ct 
regem  honoramus  et  ejus  purpuram  et  diadema , 
quoniam  isla  signa  sunt  principatus ;  si  vero  vidc- 
rimus  iltum  cum  purpura  conspui,  ab  armigeris 
suis  concuicari  ,  prctfocari ,  in  custodiam  mitli , 
dissipari,  numquid  reveremur  tunc  purpuram  aut 
diadema?  nonne  ipsum  sclmna  plorabimus?  Noli 
ergo  propter  canos  velte  honorari,  quando  ipse  itlos 
contumelia  afficis;  nam  <?7  ipsi  utcisci  se  debent , 
quoniam  schema  splendidum  adeo  et  honorabile 
confundis. 

Tertio,  per  canitiem  accipias  ipsam  seneclti- 
tem  :  hanc  enim  significat  hehr.  \V1W  seba , 
q.  (I.  Decus  et  dignilas  senum  est  ipsa  senectus, 
qtise  tum  in  canis  ac  vullu  gressuque  gravi.  tum 
in  morum  el  sermonum  gravitate  et  maturitale 
cernitur.  Haec  ergo  seneclus  est  morum  gravitas 
el  sanclilas,  quae  dignitasest  quasi  divina.  Unde 
.lunius,  orator  et  philosophus,  apud  Slobseum 
serm.  116  :  Hocmaximum,  ait,  et  pulcherrimum 
a  diis  donum  hominibus  csse  dalum  reor ,  per  qtiod 
divincc  naturce  quodam  modo  similes  fiant.  Et  in- 
fra  :  Senectus  divince  moderationis  imitalionem 
quamdam  in  se  cxprimit.  Hinc  Macrobius  lib.  2. 
Saturnal.  Seneclus,  ail,  nobis ,  si  sapimus ,  ado- 
randa  est :  quare  subdil  senum  consilia  et  mo- 
nita  veluli  oracula,  et  deorum  responsa  acci- 
pienda  esse,  eo  quod  secura  sint  et  certa  instar 
oraculorum. 

Igitur  seueclus  est  dignitas  qtuedam  divina , 
ac  senex  inter  juvenes  est  quasi  Deus  quidam 
lerrestris.  Primo,  quia  seneclus  est  imago  anti- 
quitalis  el  aeternitatis  Dei ;  unde  Deus  visus  cst 
Danieli,  cap.  7.  v.  9,  quasi  antiquus  dierum  ca- 
pillos  habens  eandidos,  id  est  canos.  Similiur 
visus  est   S.   Joanni,    Apocal.  1.  14.    Quocirca 


A  SALOMOMS.  Cap.  XX. 

S.  Ambr.  lil).  3.  epist.  21.  ad  Auysium  :  Quce,  ait, 
est  vere  cetas  seneclutis  nisi  vita  immaculula ,  quce 
von  diebus  atit  mensibus ,  sed  scculis  propagalur  , 
cujus  sine  fine  est  diulurnilas,  sine  debilitute  lon- 
gcevitas?  Quo  enim  diulurnior ,  eo  foriior  :  el  quo 
cliutius  eam  vilamvixeril ,  eo  fortius  in  virum  per- 
fectum  excrescil. 

Secundo,  quia  siculDeus  est  insensibilis  ca- 
rcns  omni  appelitu,  passione  et  perturbalioue  , 
pula  ira  ,  amore  ,  liislitia  ,  vindicta  ,  etc.  :  Dii , 
ail  ille,  non  comedunt  fruges  ,  non  potant  fervida 
vina;  sic  et  senex,  frigescente  corpore,  vacat 
perlurbationibus  animi,  iisque  dominalur,  qui- 
bus  ilagrat  sanguinea  el  calida  juventus  ;  quiri 
el  appetitus  cibi  el  polus  in  senibus  deficit  , 
quare  frigent  in  eis  cutn  Cerere  et  Baccho  Mars 
et  Venus.  Hinc  S.  Chrysosl.  bom.q.  ad  Hebr.  se- 
nem  passionifous  dominantem  comparal  aequat- 
que  regi  :  liex  ,  ait ,  esl  senex,  si  volucrit  ;  et  eo 
qui  parpuram  habet  regatior ,  siquidem  passiones 
animi  vicerit ,  et  vclut  armigeros  subjecerit  pas- 
siones.  Si  vero  abstrahalur  et  dejiciatur  a  solio, 
et  amoris  pecuniarum  ,  et  ornandi  corpus,  et  dcti- 
ciarum,  et  ebrielatis,  et  iracundicp,  cl  venerearum 
rerum  servus  effectus,  et  crines  habeat  oleo  comp- 
tos,el  lolam  cetalem  saam  per  malam  votuntatcm 
ignominia  afficiat ,  quali  pocna  non  sit  dignus  Itu- 
jusmodi  ? 

Tertio,  sicul  Deus  pollet  sapientia,  sic  el  suo 
modo  senectus.  Unde  S.  Hieron.  ait  in  senibus 
otnnia  deficere,  cxcepla  sapienlia  :  hanc  enim 
solam  vigere.  Et  S.  Amhros.  1. 1.  Hexam.  cap.  8: 
Senectus  ipsa,  ait,  in  bonis  moribus  dutcior  ,  in 
consiliis  utilior,  ad  conslantiam  subeundce  morlis 
paralior,  ad  reprimendas  libidines  flvmior.  lnfir- 
mitas  quoque  corporis  ,  sobrietas  mentis  esl.  Unde 
ait  Aposl.  Cum  infirmor,  tunc  potens  sum,  2.  Cor. 
12.  10.  Huc  facit  illud  Ovidii  6.  Melam.  Seris  ve- 
nit  usas  ab  annis.  Et  illud  Comici:  Sapienticecetus 
condimentum  est ,  vicissim  sapienlia  celati  cibus 
est  ,  q.  d.  Sapienlia  aetate  senili  condilur;  qttia 
ipsa  velul  insuavis  et  ingrata  est  in  juvene  :  red- 
dilur  enim  gralior  el  amabilior  ii  seneclule  : 
vicissim  sapientia  senectutcm  inslar  cihi  pascil 
et  vegetat.  Sapientia  ergo  ornal  seneclulem  ,  el 
vicissim  ornalur  ab  illa. 

Quarlo  ,  sicut  Deus  multam  numeral  liomi- 
nttm,  animaliuin,  rerumque  creatarum  proge- 
niein:  sic  et  senes  mullam  cernunt  filiorum  et 
nepolum  propaginem. 

Quinlo,  sicul  Deus  futura  praevidet  el  praedi- 
cit :  sic  et  senes per  longam  experieni iam  futtna 
prospiciunt  et  enunliant  ;  unde  jttvenihus  sana 
danl  consilia  de  iis  quae  in  futurum  peromnem 
vitam  agenda  vel  non  agenda  sunt.  Testimonium 
enim  divinitalis  est  veritas  divinationis  ,  ail  Ter- 
tull.  Apolog.  20.juxta  illud  Isaiae  /il.  *l2>:Annun- 
tiale  quce  venlura  sunt  in  futurum  ,  ct  scicmus 
quiadii  eslis  vos. 

Denique  senes  saluri  etpleni  dierttm  ,  vicini- 
qne  moi  li  nonnisi  iransilum  cogitanl  ad  bealam 
imtnorialilalem  ,  ul  Deo  juncli  ejus  gloria  et 
vila  beata  in  omne  ajvum  perfruanlur.  Umle 
sanclus  Chrysostomus  ,  hom.  37.  in  Genes. 
Tu  autem  (6  Ahraham)  ,  ait,  abibis  ad  pulres 
tuos,  conversus  in  senectule  bona.' Non  dixit  :  Mo- 
rieris ,  sed  abibis ,  quasi  peregrinaturo  eo  el  mi- 
graluro  a  palria  in  palriam.  Mox  docet  senectu- 
tem  bonam  esse ,  non  quae  indulget  deliciis  et 
ventri ;  sed  qui  in  via  virtutis,  ait,  ainbitlavit,  hic 
verc  canvcrsus  in  senectute  bona,vila  dcfungitar, 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cop.  XX. 


1 t  lni  (iruiu  prascntium  invenil  mtvctdes  et  retri' 
butiones, 

Quarcs  quorsum  el  quo  Rnta  Bcopoque  bani 
gnomen  ussignet  Salomon. 

Resp.  primo  physice  i  ut  ilgniflcel  disparila- 
icin  aetutum  icneclulii  eljuventntis,  ac  cuilibet 
B&tali  siiinii  decorem  ac  decui  altribuat  ;  nimi- 
i  iim  juventulis  decui  ease  robur,  leneclutii  ip- 
s.nii  lenectam,  ac  prolndejuvenesexullareaua 
vivacitute  fivacique  robore;  Benei  ?ero  in  sua 
lenili  grai  iiate  conquteicere  ,  et  (|n;isi  conflde- 
re  :  quaro  jttvenes  nou  debere  Benibui  insulta- 
n  nec  hos  vicissim  juvenilesjuvenum  gestus 
moiusque  aspernari  ,  ied  quemque  ma  sorte 
ci  aetate  contenlum  vivere  ,  mutuamque  pa<- 
cem  colere  .  nec  alteram  al>  altero  opui  et 
morci  disparis  aslatis  requirere.  Juvenes 
enim  decel  labor,  senei  quies,  gravitas,  nia- 
lurilas. 

Secundo  elhice,  ut  signiflcct,  licet  juveniuti 
sque  ac  senectuli  sui  liut  defectus  et  viiia  , 
ulramque  lamen  suas  babere  dotes  et  dona ,  ea- 
que  lalia  per  quce  utrique  et  sibi  mutuo  ,  et  rei- 
publicie  sinl  utiles  el  necessarii;  reipubl.  enim 
oecessaria  easel  forlitudo  juvenum,  etsapientia 
ac  iv\  ereotia  senum.  Et  quemadmodum  juvenes 
egent  romilio  ac  sapienlia  senum  ,  ne  quiil  te- 
mere  agant  viribus  corporis  quibus  pollent,  ita 
senibllS  vircs  non  sutliciunt  ,  sed  juniorum 
opera  coguotur  uti ,  ut  jam  illis  facile  coeat 
amicilia,  et  harmoniam  quamdam  in  republica 
conservent.  Ita  Jansenius  etBaymts.  Quod  ergo 
Plutarchus  dixit  de  vinoaqua  miscendo,  Dettm 
furentetn  ab  alio  Deo  sobrio  temperari ,  ideui  di- 
cas  de  jnvenum  fervore  a  senili  maturitate 
lemperando.  Sicut  enim  juvenum  ardor  senum 
lorporem  exacuit ;  ita  vieissimhic  illum  modc- 
ratur,  et  ad  mediocrilatem  reducit.  Unde  S.  Am- 
bros.  1. 1.  dc  Cain  el  Abel ,  c.  3:  Graves,  ait,  mo- 
tus  nostrce  adolescentice  (ida  senectutis  slatione 
placidantur. 

Tertio,  tacite  hic  Salomon  monet  juvenes  et 
senes  suiollicii,  nimirum  juvenes,  ut  suurn 
robur  exerceant,  nec sinant illud  lorporeet  oiio 
marcescere,  sed  eo  utantur  ad  senum  etreipub. 
bonuni  ;  senes  vero  ut  a  labore  juveniun  con- 
quiescant,  cumque  sua  maturilale  et  consilio 
moderenlur  etdirigant.  Quam  senom  consilium 
et  exemplum  ulile  sit  juvcniuti  praeclare  do- 
cet  sanctus  Ambrosius,  I.  2.  de  Cain,  cap.  3.  sub 
Gnem. 

Quarto  ,  \\i  robur  juvenibus  sit  stimulus  ad 
ardua  heroicaque  virtutis  et  fortiiudinis  opera 
capessenda;senecta  vero  solelur  senes  memoria 
praslerilorum  laborum,  virtuluin  et  merilorun), 
eosque  tacite  suae  dignilatis  et  virtutis  admo- 
neat,  ne  quid  ea  indignum,  juvenile  el  degener 
committant,  sedjuvenibus  plenum  maluritaiis 
et  morum  compositionis  dent  exemplum.  Unde 
S.  Chrysost.  hom.  Zj.  in  ep.  ad  Ilebr.  in  morali : 
Absurdum  cst  ,  ait,  si  senex  in  laberna  sedeat , 
senex  ad  circum  festinel ,  senex  ad  theatrum  as- 
cendat ,  inslar  pueri  currens  cum  plebe;  vere  con- 
fusio  est  et  irrisio ,  ut  canilie  quidem  ornetur  ex- 
trinsecus  ,  intrinsecus  autem  unimum  habcat 
pueritem;  et  siquidem  vituperaverit  illumjuvenis, 
slutim  canos  in  medium  profert  :  tu  illos  reverere 
primus ;  si  vero  tu  eis  non  exhibes  reverentiam 
jam  senex ,  quomodo  juvenem  tuos  canos  revereri 
desideras  ?  ISon  revereris,  inquis  ,  hos  canos  ,sed 
tu  ccs   confuudis.   Deus  te  honcravit  ,  candorcm 


capilU  detlil  .  multam  prterogalivam  contulit ; 

ijiiid  lionunm  illiint  prodis?  illmii   hinun  |  m    qtto 

modo  ii  i'  i '  aturjux  tnis  ,  cuni  U  i  id*  \  U  v  quvqu  ■ 
niiijiiiiis  tast  n  ui-  iicilititm  .'  Canitiet  tjuippe  tun 
esl  r<  nrruhitis,  auandoea  gerit  qua  canitiem  ti 

<  i  ii/  ;  ciun  n  in  jiiii  /i(7(7'  /'  ctnwt  imiIiii,  piui  ju 
nibiis  ridirulti  <rit  j  qiioiiiudo  polirilis  isloruin  ju- 

i <  iii .s  iidmoii' !<■  i <>s  tenes,  dum  inebrlamini  pe\ 

inroittiiii  ntiuin  iislrmn.'  nmi  <  niin  uiiiu  OXCUSOtU 

s<  nicres  hac  duotsedjuvenes.  Quienim  haJc  agitt  •, 

eist  itd  c<  nlcsiinmn  vcniutis  unnum  ,   mthijuvcncs 

t -itlrmini ,  cl  siniiiis  \>n<  ris, 

Exemplo  ait  Eleazarus,  qui  ab  Anliocho  jusatw 
comedere  porcinam  lege  velitam ,  ni  atroeiter 
excarniflcari  vellel ,  respondit  ciio  ,  dicens  prar- 
mitliseveile  in  infcrnum.  ison  enim  csiati  nostrm 
dignmn  <st ,  inquit ,  fingere ,  ttt  multi  adolescen 
tium  arbilrantes  Eleazarum  nonaginta  armorum 
transissc  ad  vitam  aiienigenarum ,  <i  ipsipropler 
uirain  simulutionem  ,ct  proptcr  modicum  corrnp- 
tibilis  vittv  tempus  decipiantur,  et  pcr  Itoc  macu- 
lam  alque  execrationem  me<e  scnectuti  conquiram. 
Nam  etsi  in  i  >ics<  nti  tcmpore  sttppliciis  hominum 
vripiar,  sed  manum  Omnipotentis  nec  vivus,  nec 
defmctus  effugiam.  Quamobrem  forliter  vitq  ex- 
cedendo ,  sauctute  quidcm  dignus  apparebo:  ado- 
teseenlibus  autcm  c.vcmplum  forte  relinquam  ,  si 
prompto  animo  acfortilcr  pro  gravissimis  ac  sanc- 
tissimis  legibus  honesta  morte perfungar,  Ilisdic- 
tis  confestim  adsiipplicium  truhcbutur,  2.  Machal). 
6.  23.  Dnde  Eleazarum  celebrans  sanctus  Am- 
brosius,  I.  2.  de  Jacobo  cap.  10  :  Non  sum  ila  se- 
nex  ,  ail,  ut  milii  nonjuvenescat  animi  fortiludo. 
Ncquaquam  conlingat  niihi ,  ut  ftam  senex  incenti- 
vumjuvcnilis  erroris,  qui  hucusque  cram  forma  sa- 
lutaris  insliluli.  Sencctus  portus  debet  esse,  ncu 
vitte  sttperioris  naufragium. 

Salomonem  de  more  seculus  Siracides,  hascc 
illi  antislrophas  edidit  gnomas  :  Corona  senum 
midta  pcritia,  et  gloria  itlorum  timor  Dei ,  Eccli. 
25.  8.  Ubisenes  sepluplici  corona  donavi :  Prin- 
ccps  poputi  in  sapientia  sermonis  sui ,  in  sensu 
vcro  seniorum  vcrbum ,  cap.  9.  2Zj  :  Quce  in  ju- 
ventule  tua  non  congregasli,  quomodo  inseneclute 
tua  invenies?  c.  25.  v.  5.  Ouam  speciosa  veleranis 
sapientia  1  Ibid  v.  7. 

Et  Philosophi,  quos  citat  Stobaeus  serm.  116  , 
ut  Euripides  in  Bellerophonte  :  O  ftli ,  manus 
quidem  juveniles  ad  agendum  robustce  sunt  ,  se- 
niorum  autem  sententice  prcestant.  Idem  in  Mena- 
lippe:  Vetus  hoc  dictumest ,  opera  quidemjunio- 
rum,  consilia  autem  seniorum  vim  habere.  Alexis  : 
Senectus  similis  est  vino  veteri.  Seneclus  justior 
est  juventa.  Hippolhoon  :  Cance  senectuti  florcs 
sunt  inter  homines.  Pili  enim  cani  similes  suiu 
floribus  candidis  ;  quos  autem  fruclus  hi  ilores 
edant,  docet  Democritus  dicens  :  Itobur  et  forma 
corporis  bona  sunt ;  senectus  autem  flos  est  tempe- 
rantics  el  prudenlice.  Antiphon.  Leonum  senecta 
melior  est  vigentibus  hinnutis.  Pilbagoraset  Plato: 
Senectus  non  tam  estjuxla  finem  vilce ,  quamjuxta 
principium  bene  beateque  vivendi.  Plutarchus  : 
Juvenes  decet  ut  cemulentur  seniores,  juxla  Si- 
monidem  : 

Ut  laclens  pullus  cursum  comitatur  equai. 
30.  LlVOR  VULNERIS  ABSTERGET  MALA  ;  ET  PLAG.E 

in  secretioribts  ventris,]  id  est  hydropisis,  aii 
R.  Salom.  at  non  sola  ;  plures  enim  sunt  morhi 
et  plagne,  qiuesecreto  ventris  immiltunlur,  qua- 
les  fucre  immissae  Philisthseisob  ablatam  arcam 


580  COMVIENTARIA  IN 

Dei  ,   1.  Reg.  5.  6,  ad  quos  hic  alliulit  Salomon. 
Pro  abslerget  hebr.  est  pliDn  tatnruc ,  id    est. 
defricatio,  abslersio  ,  purificatio  ,  emaculalio  <?a7 
in  matOj  ifl  est  mali  et  malorum  :   plD   marac 
enim  signiiicat  lergere,  defricare,  polire.  Unde 
Pagninus  et  Valablus  vertunt :  Livor  vulneris  est 
medicina   abslersiva  mali ,  q.  d.  Livores  vtdneris 
tergunt hominemmalum3  ejusquemalitiam  et  vitia 
abslergunl.  Aut:  Livoresvulneris  ,  id  est  qui  sunt 
causa  vulneris,  sunl  medicincs  hominum  malorum; 
quia  hi  verbis  non  corriguntttr  ,  sed  (lagellis  et 
virga  disciptince  ,  imo  plagis  profundis  ,  'quce  pe- 
netrant  usque  ad  imum  venlrem.   Hinc  el  Cajet. 
verlit  :  Perctmiohss  capitis  mundabunt  malum,  et 
vulnera  cubicula  ventris.  Sicut  enitn  catapotia  et 
pilulee  cubicula,  idest  omnes  sinus  slomachiet 
ventris  pervadunt,  ex  iisque  phlegmata  et  hu- 
mores  noxios  abstergunt,  itaque  hominem  sa- 
nant;  sic  pariler  plagae  et  tribulationes  intimos 
uientis  sinus  penetrant,  ex  eisque  quidquid  vi- 
tiosum  est  eradunt  et  abstergunt,  ilaque  eam 
sanitali  et  sanctitati  resliluunt.    Livor  est  per- 
cussio,  qua  quis  verberalur,  ut  fiat  lividus,  vul- 
neris  ,  id  est  usque  ad  vuluera  ,  quibus  sanguis 
effluit ,  ait  Aben  Ezra  ,   qui  hanc  gnomen  nec- 
lit  praecedenti,  q.  d.  Sicutrobur  ornat  politque 
juvenem,  canities  senem  ,  ita  livores  et  plagae 
ornantimpium;  tum  quia  peena  decel,  et  quasi 
ornat  culpam  ;  lum  quia  eam  eluil  et  abstergil  , 
itaque  impium  purificat  et  expolit:  Plagce ,  ait , 
sunt  impii  pigmenta  ,quibus  exspoliatur.  Plaga 
proprie  est  ictus,  verber,  percussio  ;  haec  enim 
graece  yocatur  nUy-n.  Dorice  TrAaya  a  K^sam,  id  est 
ptrcutio  ;  hinc  plagare  esl  percutere,utZachar. 
13.  6.  ait  Christus  crucifixus  :  His  plagatus  sum 
in  domo  eorum,  qui  diligebant  me.  Et  k.  Esdras 
15.  51 :  Ptugala  et  castiguta  a  mulieribus. 

Sensus  ergo  planus  est,  q.  d.  Sicut  olloe  im- 
mundae  defricanlur  cinere,  et  panni  immundi 
ixiyio,  aliaeque  maculae  sale,  aceto  et  nitro;  sic 
pariter  vilia  tum  privata  hominis  ,  tum  publica 
civitatis  et  reip.  defricant,  detergunt  et  emacu- 
Jant  verbera,  vulnera  et  plagae,  praesertim  qiue 
ventrem,  id  est  inlima  hominis  tangunt,  feriuni 
et  cruciant.  Rursum  sicut  aposlema  ,  sive  ulcus 
Jatens  ,  curatur  secando  et  aperiendo  illud  ,  ut 
pus  et  sanies  effiuat ;  eo  enim  absterso  caro  pura 
unitur  et  solidatur  (eo  enim  alludit);  undelivor 
vulneris  idem  est  quod  plaga  vulneris  ,  id  est 
plaga  vulnus  aperiens.  Aut  livor  vulneris  ,  id  est 
pus  et  sanies  livida  e  vulnere  secto  ct  aperto 
effluens ;  sic  pariler  verbera  et  plagae,  quce  Deus 
impiis  immittit ,  eos  vulnerant  ,  et  vulnerando 
aperiunt  eorum  oculos  et  mentem  ,  ut  sanies 
peccatorum  per  poenitentiam  effluat  et  lerga- 
ur ;  qua  abstersa  mens  quasi  polila  suae  sanitali 


et  puritati  restiluitur.  lta  S.  Gregor.  cujus  verba 
mox  recitabo.  Ita  et  R.  Lovi.  Livore  ergo  et  ver- 
beribus  corriguntur  mali ,  vel  certe  mala  ipso- 
rum  ,  ut  mali  a  vitiis  abslineaut,  si  non  virlulis 
amore,  certe  formidine  poenae  ab  iis  se  coer- 
ceant.  lta  dolor  est  medicina  doloris  in  morbis 
ulicorporis.sic  et  animi.  UndeRabbini  nonnulli 
sic  vertunt  :  Livorum  vutneris  medicina  esl  ctnn 
malo,  id  est  cum  dolore,  et  plagce  etiam  intimce 
sananturcumdolore,i6.est,  siculplaigxiri&ummff 
cute  et  in  anima  sananlur  cum  dolore  ,  sic  et 
malus  cum  dolore  sanatur.  Hic  genuinus  est 
sensus. 

Verum  ,  quia  alii  alios  addunt  non  inuliles  , 
eos  hic  attexam  ,  etquemque  suo  auctori  ad  fi- 


PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XX. 

demetpondus  majus,demore  assignabo.  Primo 
ergo  Ghaldaeas  vertit  :  Pavores  et  plagas  occur- 
rttnt  malo  ,  et  punctura  acus  in  interioribus  ven- 
tris  cjtts,  q.  d.Tribus  suppliciis  mulctantur  im- 
pii;primo,  pavoribus  anxiae  conscientiae  ,  ac 
subinde  speclris  horrendis,  qu;e  vel  imaginatio 
ex  pavore,  vel  Deus  ex  juxlo  judicio  eis  objicil  , 
uti  objecit  £gyp.liis  in  plaga  lenebrariun  Sa- 
pienl.  17.  v.  6.  et  seq.  el  Theodorico  regi  Ariano, 
qui  comedens  piscem  visus  est  sibi  videre  sanc- 
lum  Joannem  Ponlificem  et  Symmachum  con- 
sulem,  quos  injusle  occiderat,  sibi  miniiantes, 
eoque  spectro  ex  pavore  morbum  et  morleni  in- 
currit;  secundo  ,  plag.e  omnis  generis  ;  tertio  , 
puncturae  inlimae  et  instar  acus  acutissimae  , 
qiue  penetralia  ventris  et  menlis  transpun- 
gunt. 

Secundo,  Sepluag.  verlunl:  Livores  et  conlrilio- 
nes ,  seu  vulnera  occurrttnt  malis  ;  plagCB  autem 
in  secrelioribus  venlris  ;  Syrus  :  Contritio  et  crtt- 
cialus  occurrunt  malo.  Quod  aliqui  per  gradalio- 
nem  triplicis  poenae  ,  sive  modi  feriendi  expo- 
nunt.  Nani  gladio  v.  g-  quis  primo  ferire  polest 
plano,  quae  Jevis  est  percussio  sine  vulnere;  s<- 
cundo,  acie  gladii  vulnerando  ,  secando,  muli- 
Iando;  tertio,  cuspide  gladii  transfodiendo.  Si- 
mili  modo  Deus  ,  inquit  Salazar,  gladium  irae 
SUD3  conlra  improbos  vibrat,  primum  quidem  ex 
plauo,  deinde  caesim,  tandem  punctim  eos  ferit: 
livorem  primum,  deinde  vuluus,  ac  demum 
plagam  profundam  et  interna  viscera  penetran- 
tem  iufligens.  Quos  eniui  livor  non  coercet  , 
vulnere  petit;  illis  aulem  quos  vulnus  non  co- 
hibet,  gladium  profundissime  in  viscera  im- 
mergit.  ltaque  Salomon  gradus  recensei ,  per 
quos  ira  Dei  contra  sceleralos  exardescil.  Hoc 
est  quod  dixit  Salomon  c.  preeced.  v.  ult.  Parata 
sunt  derisoribtts  judicia ,  et  mallei  pcrcutientes 
stultorum  corporibtis. 

Tertio,  R.  Salomon  et  ex  eo  Lyran.  sic  vertunt: 
Livor  vulneris  evacuatio  in  malo  ,  et  percussura  in 
ventre ;  sicque  exponunt  :  Evacuatio ,  scilicet 
substantice,  vel  divitiarum  in  mulo ,  id  est  in  malis 
operibus,  sicut  conlingil  prodigis  el  insipientibus  , 
cst,  supple  livor  vulneris  ,  causalitcr ;  quia  talibus 
solent  inferri  livores ,  vtdnera  et  percussurce  in 
ventre ,  id  est  plagce  mortcdes  usque  ad  tnembra 
vitalia  in  ventre  lalentia  perlingentes,  sicul  gulo- 
sis  etebriosis  nimia  crapula  inducit  hydropisin, 
colicam,  calculum  aliosque  inorbos  inlima  cru- 
ciante*. 

Quarto,  Baynus  explicat,  q.  d.  Quod  in  vulne- 
ribus  corporis  videmus  fieri ,  idem  senliendum 
de  plagis  menlis.  Collectio  purulenta  in  vulne- 
ribus  facil  ad  sanitatem  et  purgationem  mali  , 
et  plag.e  quse  fiunt  in  penetralibus  ventris,  hoc 
est,  animae  morbi  eodem  modo  euranlur  per  li- 
vores  et  saniem  in  uiuun  locum  collectam  :  dum 
ad  memoi  iam  peccata  revocantur,  dum  penpen- 
diinus  quani  ingens  malum  sit  Deum  oflen- 
dere;  dumde  gravitaleet  facilitate  peccandi  co- 
gitamus,  el  ex  animo  dolenles  purulenliam  pla- 
garum  animae  per  poenitentiam  ad  unum  veluli 
locum  revocare  videmur,  et  p.urgare. 
Quiulo,  alii  per  hypallagen:Livor  vulneris,  in- 


quiunt,  esl  vulnus  livoris,  puta  vulnus  stillans 
lividum  pus  et  saniem  ,  q.  d.  In  aposlemate  et 
ulcere  livor  purulentus  lalens  non  aliler  sanari 
polest,  nisi  profunde  vulneretur,  et  colleclam 
suniem  expellat;  sic  eiiam  peccatis  quce  pudor 
legit  ct  occulit,  mederi  fas  non  est,  nisi  profundo 


COMMENTARIA  IN  PROVBH 

dolore  <it  poBDilenlia  aninius  Lransflgatur ,  ut 
nhi  iipio  pudore  per  confesilonero  coliuviea  et 
sanies  peccatorum  efflual ,  quo  facto  abstersa 
conscienlia  ,  denuo  ejus  plagse  Ira  coalescenl , 
iii  iiiillutn  eorum  supersitvesiigium.  Hsceniiu 
esl  pcenitentice  vis  eleuergia,  quas  sic  anima- 
rinii  \ ulnera  cural  el  abolet,  ul  neque  cicalrix , 
neque  verruca  apparitura  s i t ,  nilS.  Chrysosl. 
Ila  profundua  dolor  pudOrem  S.  Magdalenas 
ubstersit  in  publico  convivio. 

Sexto,  alii  apposile  censent  hlc  doceri  moduD) 
curaudi  morbos  et  vitia  animi  ex  modo  ,  <|ikT 
inedici  curant  piagas  et  ulcera  corporis.  i  ode 
sic  gpomen  exponunt  :  sicut  livor  vulneris  abs- 
lergit  nuila  corporis,  <-i  (i<l  est  sic)  plagae  in  inte- 
rioribus  ventrfs  .  supple,  eadeui  abstergunt, 
q.  tl.  sicut  medious  cural  apostema  el  ptagam  , 
eam  vylnerando  <t  aperiendo,  ut  sanies  lalens 
cflluai  :  sic  enim  cum  ea  omne  malum  absler- 
gii  ;  sic  pariler  tatentia  el  profunda  animae  vitia 
nou  curantur,  nisi  vuloeraodo  eam  per  pudo- 
rem,  augorem,  mcarorem  :  sie  enim  aperto  vul- 
nere  iatenlis  vilii  sanies  effluet,  el  \  ilium  abster- 
gelur.  lta  S.  Monica  in  juventute  pronior  ad  vini 
gustuujj  cum  abancilla  iracunda  meribibuta  vo- 
careiur,  hoc  probro  et  pudore  velui  \  ulnere  me- 
dultilus  icta  ,  omnem  vini  cupidinem  ex  animo 
erasil.  lloc  stimuio,  ait  S.  Aug.  1.  9.  Confess. 
c.  8,  perctissa  respexit  fceditatem  suam,  confes- 
timque  damnavil  alqtte  exuit :  sirut  amici  aduhni- 
tes  pervcrlttnt ,  sic  inimici  Uligantes  plerumquc 
corrigunt.  Simili  modo,  dum  salsius  et  amarias 
aliqui  de  vitiis  corripiunlur,  pudore  et  dolore 
animam  penelrante,  et  quasi  secante,  ipsi  illico 
eadein  ab  se  abscindunt,  uli  quolidiana  docet 
experienlia.  Plagae  ergo  in  interioribus  ventris 
sunt  facia  et  dicla  vel  dicleria,  quae  iniiniam  au- 
ilicniis  animam  dolorelransfigunt,  ilaque  com- 


QIA  SALOMONIS.  Cap.  XXI  581 

pungunl  <•!  curant.  ni<-  leniui  ?alde  appoii(ui< 
recondilui  <i  illuil  rii  eit. 

Myitice  S.  Greg.  8.  p.  Paitor.  admon.  18.  el  ex 
eo  Beda  hlc  \  idmonendi,  nit,  sunt  dgrt,  ui  con 
siderent  atianti  til  muneris  molestia  corporalls , 
ijitte  <  t  admissa  peccala  Uiluit,  et  ea  qua  admitti 
poteranl  compescit;  qua  sumpta  ab  exteriorlbus 
plagis,  concussa  menti  panitentla  vulnera  Infli- 
git.  i  nde  scriptum  est  :  Lioor  vulneris  abstergit 
niiilit,  <  i  plagas  in  secretioribus  i  entris,  Vala  <  nim 
livor  vulnerts  abslergit,  qulaflagetlorum  doiorvet 
cogitdtas,  vet  perpetratas  nequilias  dilult.  Et  poil 
nonnulla  '.Livor  ergo  vulneris  abstergit  mala  ,  et 
plaga  in  secrelioribus  ventris;  quiacum  exterius 
percutimur,  ad  peccatorum  nostrorummemoriam 
taiiii  afflictlque  revocamur ,  atque  ante  oculos 
nostros  cuncta  qua  a  nobts  sunt  male  gesta  redu 
ciiitus,  etper  hcc  qttod  foris  patimur,  magis  intus, 
quod  fecimus,  dolemus.  Vnde  (ll  ut  inter  aperta 
vulnera  corporis  amplius  nos  abluat  plaga  secreta 
ventris,  quiasanat  nequitias  pravioperls  occultum 
vulnus  doloris.  Idcin  53.  Moral.  c.  13  :  Menti  consi- 
dt ittnli ,  ail ,  et  sese  per  pocnilcnliam  laccrunti  , 
qtiasi  quadam  plaga  percussionis  sunt  lamenta 
eompunclionis.  Et  mox  ciialo  hoc  loco  :  Pcr  livo- 
rem  qttippe  vulneris  disciplinam  insinttal  corporew 
percttssionis.  Piagte  vero  in  secretioribus  veniris , 
sunt  internamentis  vulnera,  qua  per  compunctio- 
nem  ftttnt  :  sicut  enim  venler  cibis  repletus  exten- 
dilur,  ita  mens  pravis  cogitationibus  dilatala 
sitblcvalttr.  Abstergttnt  igitttr  mala,  et  Uvor  vulne- 
ris,  ct  plagie  in  secretioribus  venlris  :  qttia  et  dis- 
ciplina  exterior  cttlpas  dituil,  et  extensam  mentem 
compttnctio  poenitentia?  ultione  transftgit.  Scd  hoc 
interse  utraque  luec  differunt;  quod  plagte  percus- 
siontim  dolcnt ,  lamenla  compunctionttm  sapiunt. 
HUe  afftigentes  cruciant ,  ista  reftciunt ,  dtim  affli- 
gttnt.  Per  illas  in  afflictione  mceror  est,  per  luec  in 
mtvrore  laztilia. 


CAPUT  VIGESIMUM  PRIMUM. 


SYNOPSIS  CAPITIS. 


COR  REGIS  IN  MANU  DeI,  CUI  MISERICORDIA  ET  JUDICIUM  PLACENT  PRjE  VICTIMIS  ;  RAPIN.E 
RAPTORES  DEVORANT  ;  ANGULUS  PR/ESTAT  MULIERE  RIXOSA  ;  REPELLENS  PAUPERE.M 
REPELLETUR  ;  EPUL/E  DEPAUPERANT  ;  PRO  JUSTO  DARITUR  IMPIUS  ;  CUSTODIENS  OS 
CUSTODIT  ANIMAM  :  DESIDERIA  OCCIDUNT  PIGRUM  ;  NON  EST  SAPIENTIA  CONTRA  DoMI- 
NUM,    CUJUS  EST    DARE  SALUTEM    ET   VICTORIAM. 


:  4S3*amm£\~ea*  »toicuT  divisiones  aquarum  ,  ita  cor  regis  in  manu  Domini  :  quoctimqtie  vo- 
luerit ,  inclinabit  illud.  2.  Omnis  via  viri  recla  sibi  videtur,  appendit  auteni 
corda  Dominus.  3.  Facerc  misericordiam  etjutlicium  ,  magis  placetDo- 
mino ,  quam  victima?.  4.  Exaltatio  oculorum  est  dilalalio  cordis  :  lucerna 
impiorum  peccatum.  5.  Cogilationes  robusti  semper  in  abundantia,  omnis 
autem  piger  sempcr  in  egestate  est.  6.  Qui  congregat  thesauros  lingua 
mendacii,  vanus  et  excors  est,  et  impingctur  ad  laqueos  mortis.  7.  Rapinae 
impiorum  detrahent  eos,  quia  noluerunt  facere  judicitim.  8.  Perversa  via  viri  aliena  est  :  qui 
aulem  mrmiujs  est ,  rectum  opus  cjus.  9.  Melius  est  sederc  in  angulo  domatis ,  quam  cum 


5S2  CGMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XXI. 

uuiiierc  liligiosa,  ct  in  domo  communi.  10.  Anima  impii  desiderat  malum ,  non  miscrebitur 
proximo  suo.  1  1 .  Mulctato  pestilente  sapientior  erit  parvulus ;  et  si  scctetur  sapienteni  ,  sumct 
scicnliam.  12.  Excogitat  justus  de  domo  impii ,  ut  detrahat  impios  a  malo.  13.  Qui  obturat 
aurem  suam  ad  clamorem  pauperis  ,  et  ipse  clamabit ,  et  non  exaudietur.  14.  Munus  abscondi- 
tum  exstinguit  iras,  et  donum  in  sinu  indignationem  maximam.  15.  Gaudium  justo  est  facere 
judicium  ,  et  pavor  operantibus  iniquitalem.  1G.  Vir,  qui  erraverit  a  via  doctrince ,  in  coctu 
giganlum  commorabitur.  17.  Qui  diligit  epulas,  in  cgestate  erit  :  qui  amat  vinum  ct  pinguia, 
non  ditabilur.  18.  Pro  justo  datur  impius  ,  et  pro  rectis  iniquus.  19.  Melius  est  babitarc  in 
terra  deserta  ,  quam  cum  muliere  rixosa  et  iracunda.  20.  Thesaurus  desiderabilis ,  et  olcum  in 
habilaculojusti  :  et  imprudens  bomo  dissipabit  illud.  21.  Qui  sequitur  justiliam  et  miscricor- 
diam ,  inveniet  vitam,  juslitiam  et  gloriam.  22.  Civitatem  fortium  ascendit  sapiens,  et  des- 
truxit  robur  flducise  ejus.  23.  Qui  custodit  os  suum  et  linguam  suam ,  custodit  ab  angustiis 
animam  suam.  24.  Superbus  et  arrogans  vocatur  indoctus,  qui  in  ira  operatur  superbiam. 
25.  Desideria  occidunt  pigrum  :  noluerunt  enim  quidquam  manus  ejus  operari  ;  26.  tota  die 
concupiscit  et  desiderat :  qui  autemjustus  est  tribuet ,  et  non  cessabit.  27.  Hosliee  impiorum 
abominabiies,  quia  offeruntur  ex  scclere.  28.  Teslis  mendax  peribit  :  vir  obediens  loquetur 
victoriam.  29.  Vir  impius  procaciter  obfirmat  vultum  suum  :  qui  autem  rectus  est ,  corrigit 
viam  suam.  30.  Non  cst  sapientia,  non  est  prudentia,  non  est  consilium  contra  Dominum. 
31 .  Equus  paratur  ad  diem  belli  :  Dominus  autem  salutem  tribuit. 


1.  SlCUT  DIVISIONES  AQUARUM  ,  ITA  COR  REGIS  IN 
MANU  DOMIM    :   QUOCUMQUK    VOLUERIT,  i:\CLlNABIT 

iLLUD.]Primo,  Lyran.  Hugo,  Dionys.  et  alii  per 
dioisiones  aquarum  accipiunt  primigeniam  illam 
separationem  aquarum,  qua  Deus  initio  mundi 
divisil  aquas  superas  ab  inferis,  interponens  me- 
dium  firinamenlum,  Genes.  1.  6.  q.  d.  Sicut 
Deus  primilus  divisit  aquas  superas  ab  inferis  , 
sic  dividit  cor  regis  ,  nunc  illud  elevando,  ut 
niagna  et  sublimia  cogitet  et  moliatur;  nunc 
illud  deprimendo,  ut  exilia  et  humilia  cogitet  ct 
tractct :  imo  ipsum  regem  nunc  erigit,  ut  sit  po- 
tens;  nunc  deprimit,  ut  sit  abjeclus  eiplebeius, 
uti  depressit  superbum  Nabucbodonosorem , 
commutando  eumin  bestiam,  Daniel.  h.  30. 

Porro  nonnulli  per  aquas  superas  accipiunt 
nubes,  quae  superant  ccelum,  id  est  acrem  infi- 
mae  regionis,  q.  d.  Sicut  Deus  vento  immisso 
agit  uubes,  ut  depluant  in  eum  terrae  locum  , 
quem  ipse  elegerit  :  sic  pariter  spiritu  suo  agit 
mentem  regis,  ut  eO  feratur,  illudque  exsequatur 
quod  Deo  placilum  fixumque  fuerit. 

Secundo,  alii  referunt  haec  ad  divisiones  maris 
Rubri,  quas  fecitDeus  per  Mosen,  ut  transirent 
Hebraei,  et  mox  revoluto  mari  in  eodem  merge- 
renlur  insequentes  jEgyptii.  Ibi  enim  Deus  cor 
Pharaonis  regis  inclinavit  (illa  ratione  el  modo 
quem  recensui ,  Exodi  7.  3.)  ad  sequendum  He- 
braeos,  ut  in  mari  eum  cum  suis  demergeret. 
Simili  modo  Deus  corda  et  consilia  impiorum 
rcgum  et  tyrannorum  in  ipsosmet  revolvil,  ut 
iisdem,  quae  in  aliosimpie  struxerant,  capiantur 
el  obruantur. 

Rursuin  alii  per  divisiones  aquarum  intelligunt 
varias  maris  divisiones,  traclus  et  sinus  ,  qui 
suos  divisos  babent  motus  et  aestus  :  in  aliis 
enim  semel  per  diem  est  eestus,  ut  mare  nunc 
crescat;  nunc  decrescat :  in  aliis  bis  vel  ter,  et 
in  aliis  quater,  q.  d.  Sicut  mare  marisque  sinus 
et  cesius  in  manu  sunt  Dei,  ut  eos  dividat  el 
moderetur  ad  libitum  :  sic  pariter  cor  regis  , 
quod  instar  maris  variis  cogitationibus,  consi- 
liis,  meditationibus  sestuat,  in  manu  est  Dei,  ut 


eos  dividat  et  dirigat  ad  libitum.  Confirmant 
liunc  sensum  aliqui  ex  Hebraea  voc<:  pelagim  , 
quasi  inde  pelagus,  id  estinare,  sit  dciivatum  ; 
verum  hoc  praeposlerum  est  :  nam  pelagi/u 
Hebr.  divisiones  significat,  non  mare. 

Insuper  Beda  per  divisiones  aquarum  accipit 
llumina,  quae  ex  mari  oriuntur.  Unde  noster 
Salazar  sic  banc  gnomen  conformat,  q.  d.  Sicut 
flumina  ex  mari  quidem  Deo  auclore  fluunl,  et 
i  ursum  eodem  quasi  liberatore  longissima  tel- 
luris  spatia  percurrunt,  abluunt  et  infundunt, 
ct  tandem  in  mare  relabuntur  :  sic  eliam  regis 
arbilria,  imperia  et  tegcs  juslae  ex  divinse  vo- 
lunlalis  et  imperii  pelago  derivanlur,  ct  in  sub- 
ditos  ceu  flumina  quaedam  inde  transcunt :  adco 
ut  bona  principis  voluntas ,  qtuedam  divinse  vo- 
luntatis  insinualio  et  derivalio  dici  debcat,  cui 
coniraire  nefas  sit.  Id  sibi  vult  illud  :  Ouocumqut 
voluerit,  inclinabit  iilud;  id  est ,  in  eam  partcni 
voluntas  ejus  fertur,  in  quam  voluntas  Dei  pen- 
det :  ita  ut  justa  principis  arbilria,  quasdam  di- 
vinae  voluntatis  derivationes  et  delluvia  sint  , 
quae,ubi  magnas  regiones  late  abluerunt ,  ad 
mareejusdem  volunlatis  divina^  sese  referant. 
Itaque  Salomon,  secundiim  hanc  expositioneni, 
obsequium  et  obedieniiain  erga  reges  suadet 
subdilis  :  quia  Deus  eorum  corda  et  studia  n- 
git ,  ac  per  ipsos  suam  voluntalem  subditis  de- 
nuntiat.  Hoc  est  quodipsa  Sapientia,  puta  Deus, 
de  se  proclamat  c.  8.  IU  :  Meum  est  consilium  et 
aquitas,  mea  est  prudentia,  mea  est  forlitudo.  Per 
me  reges  regnant ,  et  tegum  conditores  justa  de- 
cernunt.  Per  me  principes  imperant ,  et  potenlcs 
decernunt  justitiam. 

Terlio  et  genuine,  per  divisiones  aquarum 
accipias  illas  quibus  flumina  in  varias  terra> 
parles  derivantur  et  decurrunt,  aut  quibus 
aquarumcongeries  in  horlos  ct  arva  deducilur, 
ut  eos  irriget  et  fecundet,  uti  deducitur  Nilus 
pertolam  ^gyplum,  ilaqueeam  oblimat  et  f<r- 
lilemfacit.  Hos  enim  rivos  significat  hebr.  ijSs 
palge.  UndeCbald.  Syrus.  Cajetan.  Valabl.  Pagnin. 


COMMEKTARIA  IH  I  I.OVI 
ci  alii  vertunt  i  Sieat  rivl  aquarum,  ita  cor  regis  in 

ntanu  Doiiiini. 

Porro  ii\i  hi  iiiiiit  vel  I  Deo  el  a  nalura,  vel 
nb  agricola ,  aul  aquilegc  qul  aquam  legit  el  eol- 
ligiti  eamquc  per  aqna?duclus  deducil  quo  libei, 
nii  Romw  per  luboi  el  canales  (leri  videmus. 
Hinc  Auctor  Catenas  Grasc.  <x  Septuag.  Ita  ver- 

lit  :  SiCUt  ini/K lus  11(11111'  est  in  iiuiiui  Dci ,  ita  cor 
regis ;  soto  enitn  natu  auocumque  voluerit,  inftectit 
illud,  quasi  dieat :  Sicut  Deus  ilumina,  ut  Nilum, 
derh ai  per  rivos  In  certas  lerras  partes ,  ut  Hlas 
humecteni  et  fecundent ;  sic  parlter  idem  Deus 
cor  et  cogitationes  regis  derivatet  deducit,  ut 
in  lianc  gentem  vei  persooam  ferantur,  ineam- 
que  beneflcas  sinl,  non  in  aliam,  nimirum  quia 
cum  allcui  favei  Dominus,  inspiratsana  prln- 
rfpibus  consilia,  alque  ad  ea  Implenda  impellit; 
etim  \  ero  nlicul  succenset,  sinit  eos  in  reprobum 
abire  sensum,  atque  ad  ea  incllnat,  quae  in  ma- 
lnin  et  ultionem  snbdltorum  faciant.  Patuit 
isiml  in  Saule,  prius  electo  et  postca  reprobato; 
itcm  in  Davide,  qni  quamquam  essetsecundum 
cor  Domini,  tamencum  addiditfuror  Domini 
irasci  coutra  lsrnel,  commovii  Davidad  ntime- 
ralionem  populi  perniciosam  Israel,  ut  patet  2. 
Reg.  ull.  Lnclc  illud  JobSO.  U\'.  Qui  regnare  fucit 
Uominem  liypocritum  proptcr  pcccuta  populi.  Quod 
si  cor  rogts  est  in  manu  Domini,  quod  maxime 
liberum  vidctur;  qnanio  magis  reliquae  vircs  , 
castra,  exercitus,  reliquusque  belli  apparatns  ; 
quantomagis  aliiprh  ati  bomines?  Ut  haec  gnome 
spectet  ad  illam  c.  20.  27 :  Luccrna  Domini  spira- 
culum  hominis ,  qum  (Sepl.  qui  scilicet  DominusJ 
investigat  omnia  secrcta  ventris. 

Rursum  rivi  lii  deducuntur  ab  agricola  vel 
aquilege,  et  tunc  sensus  erit,  q.  d.  Sicut  divisio- 
ncs  aquarum,  id  est  rivuli  fontis,  vel  lorrentis 
aut  iluminis,  ei)  dividnnlur  et  decurrunt,  quo  ab 
agricola  velaquilegededucuntur:  sic corregis eO 
deducitur,  quo  Deus  illud  inclinarit  et  dedoxerit. 
Gnomashas  quia  concisse  sunt,  hinc  mutta  in- 
cludunt,  quse  legenti  subaudienda  ,  et  interpreii 
supplenda  relinquunt. 

Igilur  to  clivisiones  includit  lam  fontem  ex  quo 
('.educunlur  uquae,  quam  rivos  qui  deducuntur  , 
ac  locum  et  lerrse  partes  in  quas  deducuniur. 
Vicissim  cor  regis  iucludit  consilia ,  molitiones, 
dccrela,  beneficia  vel  maleficia,  quat;  ex  eo  velut 
fonle  manant  in  subditos  et  remp.  Proprie  ergo 
cor  regis  comparatur  fonli;  consilia  etbeneficia, 
«tc.  rivulis;  locus  etterrae  partes  populis  etper- 
sonis  iu  quas  conferunlur,  q.  d.  Sicut  fons  esl  in 
manu  agricolae  vel  aquilegis,  ut  pro  libiio  cum 
per  fossas  et  canales  deducat  in  bas  horti  do- 
nuisve  areolas,  ut  eas  rigct,  potct,  fecundet  : 
sic  cor  rcgis  est  in  manu  Dei,  ut  ad  libilum  il- 
lud  deducat  in  eas  cogilationcs,  consilia  et  affec- 
tus,  qui  buic  po|:u!o  vel  personae  utiles  et  com- 
modi  sint,  vel  inuliles  et  no.xii,  non  aliter.  Facii 
id  Deus  suggcrcndo  rcgi  consilia  ila  spcciosa, 
ut  mens  ad  ea  cnpessenda  rapiatur,  atque  af- 
fectum  erga  ca  regi  indendo,  dt  ea  amet  et  cu- 
piat,  coniraria  vero  fastidiat  et  respual.  Ha  Deus 
liissipavit  consilium  Acbitopbel ,  bonum  Absa- 
iomo,  sed  Davidi  nexium  2.  Heg.  17.  Agendo  in 
corde  Absulonis  ut  lale  consilium  repudiaret ,  et 
aliud  quod  ei  non  expediebul ,  eligeret ,  ail  S.  Au- 
gust.  de  Graiia  et  libero  arbitr.  c.  20.  Mille  autem 
modos  et  rationes,  quibus  id  agat,  novitet  in 
incnte  manuque  sua  bab*  t  Deus ,  utpotc  omui- 
is  el omnipolens;  ;x  nientlitm  rex  et  domi- 


r.r.iA  SALOMONIS.  Cap.  XXI. 


iius :  soins  cuini  ijivr  menli  illubitur ,  eamque* 
inollii,  Indurai,  (Icctit,  gyral ,  Bgitquc  quocum 
(pi<-  ci  placuefit,  i<l<pi<'  racll  certo  1 1  forttter,  n  d 
suaviter  <i  facile,  relinquendo  menll  llbcrum 
arbitrium  iiberamque  electionem  ;  licul  enim 
aqua  facta  via,  pula  canall  vel  fosia  declivi , 
iponte  In  lllara  <i<'iiuit ;  ilc  <-<ir  regis  iponte  fer 
iur  in  eu  quaB  Dcus  Hli  blande ei  congrue  lug 
gerit,  proponendo  ei  Interius  <-a  qua  im\  ii  illius 
ingenio  congruere,  uti  hune  locum   explicai 
i».  Thom.  1.  p.  <|.  83.  arl.  1.  ad  S.   Movel  i 
non  cogendo,  sed  mulccndo,  leniendo,  blan- 
diendo,  suadendo,  etc. 

Sfgnilicat  ergo  liaec  gnome  primo,  cor  regii 
<pii  nulli  subdilus  videtur,  sed  omnibus  domi 
nari,  subjici  Dco,  in  cjusquc  esse  manu,  Bicut 
Jutum  Ib  manu  liguli,  ut  illud  lingat  et  formet 
proul  libuerit.  EslO  enim  otnniuin  hominum 
corda  sint  in  manu  Dei ,  proprle  (anicn  id  dici 
lur  dc  corde  regis;  quia  Deus  peciiliarcin  habet 
<jus  providentiam  :  lum  quia  rex  esi  vicarius 
Dei  in  lerris,  Deique  vice  gubernal  remp.  tuui 
(juia  Deus  peculiarem  habet  curam  reipubl.  <  t 
regni;  bujus  autem  regimen  ac  felicitas  vel  in- 
fcliciias  pendet  a  rege.  Quocirea  cttm  Deus  suc- 
censet  reip.  ob  ejus  peccala  ,  rcgein  vel  princi- 
pem  infatuat.,  ut  remp.  perdat;  com  vero  ci 
bene  vult,  regi  sana  suggeril  consilia,  sanumque 
affectum  ,  ut  reip.  bonum  prudenler  tolis  viri- 
bus  procuret.  Porro  sicor  regis  <st  in  manu  f)<i 
sicnt  lutum  in  manu  figuli,  imo  magisjergoma- 
gis  illi  dominatur  quam  figtilus  luto,  puta  pleno 
jnie  et  divina  poteslate.  Hinc  cx  bac  Salomonis 
gnome  inferl  Frane.  Snarez,  tom.  1.  dc  Gralia 
proleg.  1.  c.  5.  num.  9 ,  Deum  immediate  per 
scipstam  posse  necessiiare  volunlatemex  parte 
ipsius  potentiae,  nulla  facla  mutalione  ex  parte 
judicii  seu  objccti ,  nec  in  aliis  condiiionibus 
pbysice  vcl  moraliler  requisitis  ad  libere  volen- 
<ltim,  idemque  satis  indicat  S.  Tbom.  (jurpst.  22. 
<!<•  Veritate  art.  8.  Verum  tunc  vobmtas  non 
ageret  liberc,  utpote  necessitate  adacta.  Quare 
Deus  bac  sua  absolula  potestale  de  facto  non 
utilur,  sed  voluntalem  suaa  libertali  relinquit. 

Secundo,  significat  regem ,  si  recle  regere  ve- 
lilj  debere  sinere  se  regi  a  Deo,  ac  proinde  dc- 
bere  ejus  nutum  et  voluntatem  per  preces  vesti- 
gare,  ac  cognitum  studiose  exsequi. 

Tertio,  significat,  si  quis  quippiam  a  rege  im- 
petrare  cupiat,  debere  primo  adire  Deum,  ac  ab 
co  postulare  ut  is  cor  regis  dirigat,  et  ad  boc 
quod  poslulat  concedendum  inflectat,  u(i  fecit 
Eslber  quae  oravit  Deum,  ut  cor  Assueri  regis 
mariti  sui  inllecteret  in  amorem  Judaeorum  , 
cisque  vitam  et  libcrlatem,  jam  dolo  Aman  pcr 
decretumereptam,  condonaret,  oravil  et  impe- 
travit.  Audi  eam  orantem  c.  \h.  v.  13  :  Tribae 
scrmonem  compositum  in  ore  meo ,  et  transfer  cor 
illius  in  odium  hostis  nostri ,  ut  et  ipse  pereat,  et 
cwicriqui  ei  consentiunt.  Qui  ergoregis  gratiam 
ambit,  prius  Dei  gratiam  ambiat  sibique  conci- 
lict.  Unde  S.  Aug.  I.  de  Gratia  et  libero  arbiirio 
c.  21.  loquens  de  Assuero  et  Estber  :  Intuitus  cst 
eam,  ait,  tanquam  taurus  impelu  indignationls 
suoi ,  et  limuit  regina,  ct  convcrsus  est  color  ejus 
per  dissolutioncm,  et  inclinavit  se  super  caput  de- 
iicata?  suce,  quce  prazcedebat  eam,  et  converlit 
Dcus,  el  translulU  indignulionem  cjus  in  lenita- 
tcm.  Scriptum  est  in  Proverbiis  Salomonis  :  Sicat 
impctus  aquay ,  sic  cor  regis  in  manu  Dei ;  quo- 
cumque  voluerit,  declinubit  iltud.  Et  in  Psalmo  le- 


58/4 


COMMENTARIA  1N  PROVERBIA 


gitur  diclum  de  JEgyplus,  quid  cis  fecerit  Deus  : 
El  convc.rtil  cor  eorum  ut  odissent  popukun  ejus  , 
ttt  doluin  facerent  in  servos. 

Quarto,  cum  principum  consilia  et  affVctus 
reipubl.  noxia  experimur,  sciamus  hoc  a  Deo 
peccatis  irato  proficisci,  ac  proinde  ejus  iram 
poenitondo  placemus  :  cum  vero  salutaria,  non 
lam  regi,  quam  Deo,  qui  eor  regis  regit,  gralias 
agamus.  Igitttr ,  ait  Ludov.  Molina  1.  p.  q.  lh. 
art.  lo.  disp.  21  :  Cor  regis  [juod  in  terra  pocnce 
timore  pranniique  spe  aliiun  non  habet  a  quocoer- 
cealur ,  eaque  ratione  difficilius  qucim  cor  cujusvis 
allerius,  in  unam  aut  alteram  purtem  a  quoquam 
alio  infleclilur)  dicitur  esse  in  manu  Dei ,  qui  quo- 
cumque  voltterit  inclinabit  illud,  donis  videlicet  el 
auxiliis  in  unam  aul  alteram  parlem  suaviter  illud 
trakendo ,  quo  Deus  ipse  voluerit  servato  interim 
inlegro  jure  innalce  libertalis  humance.  Est  eliam 
cor  regis  in  manu  Domini,  quoniam  potest  itli  ne- 
cessitatem  inferre  ul  id  velit ;  quod  placueril  Deo 
ipsum  velle ,  uti  1.  2.  q.  6.  ostendimus  :  verum 
Deus  non  consuevit  uii  liac  sua  polestale ,  sedre- 
tinquere  solet  homines  in  manu  consilii  sui. 

Denique  Sepluag.  vertunt:  Sicut  impetusaquce, 
sic  cor  regis  in  manu  Dei,  q.  d.  Cor  regis,  ira 
aliave  cupiditate  sesluans,  est  sicut  impelus  llu- 
vii  vel  torrenlis,  cui  nemo  resistere,  nullusobex 
objici  potest  :  at  Deus  levi  llexu  illos  diverlere, 
gyrare,et  in  adversam  partem  ilectere  valet. 
Rursus  sicut  Deus  aqtue  vel  lorrenli  clat  impe- 
tum,  ut  pronus  in  aliquam  terrse  parlem  rual : 
sic  idem  Deus  cordi  regis  iminiltit  impelus  et 
ardores  adid  capessendum,  quod  ipse  per  eos 
peragere  vult,  juxla  illud  Psalm.  ho.  5  :  Fluminis 
impetus  lcetiftcul  civilatem  Dei.  Araibicus :  Sicut 
elevatio  aquarum ,  ita  cor  regis  in  manu  Dei,  quo- 
cumqtie  annueril,  declinat  illud  illuc;  Syrus  :  Sicut 
rivus  aquurnm  cor  regis  in  manibus  Dei ;  quocum- 
que  vo-luerit ,  declinare  faciet  illud.  Porro  Auclor 
Calenae  Gnecor.  sic  explicat  Septuag.  q.  d.  Sicut 
impetus  aquarum  injectus  slipulas ,  vel  frondes  , 
in  omnem  agit  vcrsalque  parlem  :  ita  Deus  cor  re- 
gis  ad  quodcitmque  voluerit  impeliit.  Stimulat  au- 
tem  cor  regis  djustitia  aversum  ad  pocnitenliam 
vitceque  frngem ,  inclinat  autemnon  vi  aul  poles- 
tate  ulens,  sed  erudiens  et  insiituens,  suavilerque 
trahens ,  ita  ut  eb  sponte  se  vertal,  qub  Detts  invi- 
tat,  omniaque  ad  Dei  laudem  et  gloriam  referat. 

lnsuper  S.  Basil.  el  S.  Greg.  Nazianz.  censent 
cor  regis  in  manu  esse  Dei,  eo  quod  Deus  reges 
regumque  corda  et  vitas  contra  hosles  et  insi- 
diastuealur  el  conservet  intactos.  Corenirn  vitee 
est  principium  ,  ideoque  ejusdem  symbolum. 
Audi  ebs  apud  Anlon.  in  Melissa  p.  2.  c.  1  :Si  cor 
regis ,  ait  S.  Basil.  in  manu  Dei  est ,  non  servatur 
armorum  robore,  sed  divino  adminiculo  ac  duclu. 
Est  atttem  in  Dei  manu ,  non  quivis.  sed  hoc  regis 
nomine  dignus.  S.  Greg.  Nazianz.  vero  :  Regis , 
ail,  purpttram  meluile ;  legislator  eniin  et  legisla- 
loribus  est  ipsa  ralio.  Quid  vobis  sit  commissum 
cognoscite,  el  qualesit  inrebus  vestris  myslerium: 
universus  mundus  sub  manu  vestra  exiguo  diade- 
male  et  parvo  paniculo  tenelur.  Sttperna  solitts 
Dei  sunt,  at  inferna  eliam  vestra.  Estote  dii  sttb- 
jectis,  ul  aliquid  dicam  etiam  audacius.  Cor  regis 
esse  in  manu  Dei  et  dictum  et  creditum  est  :  iltic 
sit  roburvestrum ,  non  etiam  in  auro  et  phalan- 
gibus. 

Tropolog.  Beda  per  cor  regis  accipit  cor  justi, 
quodaffeclus  suos  regit  etmoderatur.  Quarecor 
regis,  ait,  et  non  potius  omnium  hominum  in  manu 


SALOMONIS.  Cap.  XXI. 

Dei  csse  perliibet,  cum  scriptum  sil  :  Quiain  manu 
ejus  sunl  omnes  ftnes  terrie ,  nisi  forte  regem  , 
sanclum  quemque  appellal,  qui  vitiorum  bella  in 
seipso  vincere ,  virtulum  militiam  novis  slipare  ; 
sicut  enim  Dominus  multiftdis  aquarum  divisioni- 
bus  terrarum  fines  late  simui  et  aeris  implet ,  te- 
git  quoque  .aquis  superiora  ccclorum  :  ita  cor  re- 
gis  quocumque  votuerit ,  inclinabit  illttd;  quiasicul 
dioisiones  gratiarum  juxta  suam  volunlalem  el 
Angelis  et  hominibus  tribuit  :  ita  et  corda  sancto- 
rttm  quibuscumque  voiuerit  digna  donationibtts 
reddit.  Neque  tiUum  habet  Pelagianista  locum  , 
quo  absque  Dei  gralia  qttis  salvus  fleri  possil. 

Cor  ergo  jusli  regnum  esl  in  quo  regnat  Deus. 
Unde  S.  Ambros.  in  Psalm.  118.  Octon.  1Z|.  ad 
illud  :  Anima  meain  manibus  tuis  :  Scit,  ait,  Pro- 
pheta,  scil  ubi  anlmce  suce  prcesidium  locct ,  unde 
opem  speret;  in  munibus  Dei  vtdl  consliluere  ani- 
mam  suam  :  quia  cor  regis  in  manu  Dei  est.  Qui- 
cumque  proprium  corpus  subegerit ,  nec  ejus  pas- 
sionibus  lurbari  animam  suam  rectorsui  congrna 
vivacitate  permiseril;  is  bene  regiu  quadam  poles- 
lale  se  cohibens  rex  dicilur ,  quod  regere  se  nove- 
rit ,  arbiter  suijuris  sit,  ttt  non  caplivus  irahatttr 
in  culpam ,  nec  prceceps  feratur  in  vititim  :  httjus 
anima  non  peril  in  ceternttm ,  nec  quisquamrapit 
eam  de  manu  Patris  omnipotentis ,  attt  Filii.  Ma- 
nus  enim  Dei  ,  quce  soliduvit  ccelum,  quos  tenuent 
non  amiltit. 

Rursum  S.  Ambr.  (vel  quisquis  est  auctor  ; 
nam  non  esse  hoc  opus  S.  Ambros.  Mediolan. 
ostendi  procemio  in  Apocal. )  in  Apoc.  cap.  8. 
sul)  initium  :  Angelus,  ait,  thuribulum  aureum  in 
manu  tenuisse  dicitur,  quia  corda  Aposlolorum  in 
manu  Dei  erant,  sicut  dicil  Sulomon  :  Corregis  in 
manu  Dei ,  quocumque  voluerit  inclinabit  illud. 
Numquid  cor  islud  SaloJtionis  in  miinu  Dei  erat , 
quando  idola  adorabal?  numquid  cor  Antiochi  aut 
Uerodis  in  manu  Dei  erat?  Numquid  corda  regum 
sanclos  Dei  persequentittm  in  manu  Dei  erant  ? 
non,  sed  in  manudiaboli  erant ;  quia  ad  quacum- 
qtte  volebat  facinora,  ea  inclinabat.  Corda  vero 
regum  spiritualium ,  id  est ,  sanclorum,  in  munu 
Dei  sunt,  et  ideo  ad  qucecumque  voluerit,  inciina- 
bit  ea.  Quocirca  Synesius  hymno  h.  ita  Deum  ce- 
lebrat  et  invocat :  Mens  esmenlis,  animarum  ani- 
ma,  naturarum  natura. 

2.  Omnis  viaviri  recta  sibi  videtur  :  appexdit 
autem  corda  Domimjs.  ]  Syrus  :  Viaihominis  rectce 
sunt  in oculis animce ej us ;et  Dominus apt at ,disponi t , 
stabilil  cor.  Arab.  Omnis  homo  apparet  apttd  se- 
metipsum  jttstus ,  et  Dominus  perforal  (  penetral ) 
corda.  Quaeres  quomodo  omnis  via  viri  recla  ei 
videatur,  cum  mulliscelerati,  ut  homicid;e,  rap- 
tores,  adulteri,  blaspbemi,  sciantse  perverse  ct 
sceleste  agere. 

Primo,Lyranusrespondetcausamque'dat;quia 
ait  :  Sicttt  dicit  S.  Dion.  nullus  aspicicns  admalum 
operatur ,  scd  semper  aspicit  ad  bonum  verum  vc4 
apparens.  Appendil  autem  cordaDominusinslatcra 
sum  justilice ,  ut  secundum  merila  vel  demcrita 
reddat  eis  prcemia  vd  supplicia.  Sic  el  Jansen. 
Cajetan.  etalii.  Verum  peccator  aspicitadbonum 
utile  vel  delectabile  ,  non  autem  ad  rectum  ,  id 
est  honestum  et  legi  consonum  :  unde  scelestis 
via  sua  et  vita  non  videtur  recta ,  sed  torta  n 
scelesta.  Scd  responderi  polesl  etiam  scelesios 
suam  habere  honesiatem  mundanam  el  um- 
bralicam,  qua  vitia  sua  virlulum  nomine  pal- 
liant,  dum  iram  vocanl  generositatem;  luxum  , 
magnificenliam  ;  prodigalilatem  ,  Hberalilatem  ; 


COMMENTARIA  l\  iMimi.r. 

lcincrilalein,  aniuiositalcm,  elC.J  adcoquedc  suis 
scclcribus  (|iiasi  dc  facinoribu.s  cgrcgiis  glo- 
rianliir. 

Secundo  el  ma.^is  genuine,  vir  hlc  et  alibl 

VOCQlUT  bomo  piobus  ,  boncslus  ,  \irlulis  <i 
fumne  slmliosus  J  a   viro  cnim  dicla  csl    \iitus, 

quasi  viri  opus ;  unde  Sepluag.  verlunl:  Omnis 
vir  videtur  sibijiutus  ;  dirigit  autt  m  corda  Domi- 

ntis.  Sic  rtr  prO  \  iio  probo  ct  conlalo  siiniilur 
Job.  1.  v.  1 :  Vircrai  in  tvrra  Hus  nomine  Job  ; 
llbi  vidc  S.  Grcg.  Talcm  \  iruni  jiibcliir  in  plalcis 
•lcrnsalcm  quasrere  Jeremiaa,  c  .">.  \.  1.  Et  i'ro- 
vcrh.  10.  23  :  Sapientia autem  esi  viro  prudentia, 
l'i.  c.  20.  v.  24:  A  Domino  diriguntur  gressus  viri. 
Et.  cl2.  S:  Doctrinasua  noscetur  vir.  Et.  c.  1S.  /i : 
Aqtta  proftinda  vrrharr  orr  riri.  EtV.  \'\:  S/iiritus 

viri  sustentat  imbeciilitatem  suam.  Similia  sunt 

C.  15).  1 1.  ct  21.  c.  20.  5.  Huc  facit  illud  llcrodoti 
in  Polybynm.  Homines  pcrmulti ,  viri  perpauci. 
Unde  Diogenes,  accensa  lucernameridie  in  me- 
dio  foro,  rogatus  quid  quaereret :  Homincm,  ait, 
quaro,  virum  quaro,  Scnsus  crgo  est,  q.  d.  Omnis 
vil.i,  id  cst  actio  viri  probi ,  videlur  ipsi  cam 
studiose  perpendenti  et  pcrscrutanli  esse  proba 
et  recta  :  at  Deus  penelrat  ponderalque  singu- 
lorum  corda,  acs.cpe  videt  in  co  lalere  aliquem 
affectum  vitiosum,  quicausaest  actioniSj  illam- 
quc  viliat  cl  inquinat,  aut  certe  minus  probam 
ct  sanctam  efficit,  juxla  illud  c.  16.  2  :  Spirituum 
pondcrator  cst  Domiuus.  Pcrcorenitn  accipc  spi- 
ritum  ,  affectum  ct  intentioncm  cprdis  :  liaec 
cnim  ponderat,  id  eatlibrat,  examinat,  appretiat, 
aestimat.judicat  Deus.  Vidc  ibi  dicta.  Multi  enim 
cxcupidiialc,  vcl  pliilaulia,  vel  errorcspecic  boni 
falluntur  ,  putantque  se  bene  agere,  cum  male 
agunt :  quia  fundum  cordis  sui,  ct  latcntcs  in  co 
occultos  vindictae,  avaritiac,  superbi»,  etc.  affec- 
tus,  qui  eos  ad  aclionem  impellunt,  non  pcrvi- 
dent:  boscc  autcm  pervidet  et  ponderat ,  cx 
eisque  actionem  bonam  vcl  malam  aestimat 
judicalque  Dcus.  Quare  bomines  sibi  dc  bonitate 
suarum  aclionum  blandiri,  fiderecl  credere  non 
debent,  sed  Deijudiciocum  limore  sesubmitte- 
rc,  illudque  exspeclare  ac  dicere  cum  S.  Paulo: 
Niliit  milii  conscius  sum  ;  sed  nonin  Itocjuslificalus 
stun  ;  qui  autem  judicat  me  ,  Dominus  esl,  1.  Co- 
rinth.  U.  k. 

Solus  ergo  Deus  est  verus  cordium  libripens, 
mentium  librator,  etspirituum  ponderator,  qui 
exactissima  judicii  sui  lance  corda  singuiorum 
ei  opcra  trutinai  et  expendit ,  ac  ad  amussim 
quodlibet  discernit  etdijudicat,  quid  scilicct , 
qualeet  quautumsit,  quantiquevalorisetmcrili, 
quod  juslus,  licet  probus  et  studiosus  acliomim 
suarum  scrutator,  praestare  nequit.  Addam  bic 
.ilias  aliorum  versioncs  ct  exposiliones,  ne  lector 
per  libros  oberrare  cogatur,  sed  bic  omnes  in 
unum  congcstas  rcperiat,  iisque  pro  re  nata  uti 
queat. 

Primo.  aliqui  sic  exponunt ,  q.  d.  Nulla  via, 
ul  eslnulla  actio,  tam  prava  et  distorla  est,  quin 
alicui  pravo  ct  dislorto  rccta  et  bonesta  esse 
videatur.  Hinc  Deus  constituit  in  bomine  stalc- 
ram  rectae  rationisetjudicii,  utin  illa  appendan- 
tur  omncs  actiones  et  intcntiones  cordis,  et  ex 
ejusaBquilibriovideaturadamussimquidaequum 
etrectum  sii:Tibi,  ait  S.  Basil.  in  Psalm.  61, 
propria  datur  libra,  quce  sufficiens  discrimen  boni 
ct  mali  dcmonslrat. 

Secundo,  alii.  q.  d.  Omnis  via,  id  est  actio  et 
vita  viri  probi  ex  probitatc.  manans ,  recta  et 

CORNEI..    A    LAPIDE.      TOM.    III. 


i;i\  SALOMONIS.  Cap.  \\l. 
proba  uii  ci  vldelur  »   slc  el  esl  non  ox  ipio,  »ed 

r\  |)co,  qui  corda  appcndil,  id  etl  hbi  al  cl  (  om- 

pl.mat,  ut  plannm  virtuiii  Iter  videant,  lueani 

cl  capcssanl.    I  n;lc   C.liald.  cl  SeptU&g.  vcrlunl  : 

Dirigit  (  S)  mmach.  et  Theodotlon  iroiyy-u,  id  ual 
parut,  ftrrnal  ,•  CajeL  adaptat )  atttem  corda  />•< 
minus;  \  atabl.  concinnat,  q.  d.  Qui  infundit  bondm 
voluntatrm  esl  Dominus,  Sic  et  li.  Levi,  II.  Salo- 
mon ,  ct  Aben  Ezra  qui  proinde  hunc  vcrxuui 
iicctit  sequenll :  Faceremisericordiametjudicium 
magis  placet  Domino  quamviciimx,  Ecce  sic  ap- 
pendit  corda  Dominus.  Quocirca  Nazianz.  Iu 
Apolog.  Pnrstiuttissimum,  ait,  est  ut omnis noslru 
oratioet  actio  a  Deo  incipiat,  et  in  Deum  desinat. 
Prinripium  tibi  sil ,  libi  jinial  omnta  Christus.  ItU 

hanc  gnomen  explicalS.  Prospcr,  I.  1.  de  Vocai. 
Geuthim  c.  9;  atque  ex  ea  conira  Pelagiauos 

probat  quod  Deus  sit  auctor  omnis   virlulis  ct 
oninis  boni. 

Terlio,  noslerSalazar  duas  alias  adjungit  cx- 
positiones.  Prior  est,  q.  d.  Homini  quidem  planu 
et  proclivis  videturvia,  qtiaa  ad  exsecutioncm 
niali  tcndit;  quia  vidcliccl  dclcclabilis  cst,  s.x-- 
pius  eliam  expedita  et  nullis  impedimenlia 
difflciiis  :  Deus  aulem  non  banccxlcrtiain  viam, 
sed  intcrnam  illam,  qua  itur  ad  consensum  , 
libella  sua  examinal,  atqiie  in  illa insuperabiles 
malre  conscicnlaeclivos  invcnil.  Postcrior,  quam 
ipsc  prasfert,  cst:  Hoino  quidem,  sibi  placens  in 
suae  asstimalionis  statera ,  vanaa  eiationis  lc\  ilate 
efferri  solelj  sed  lamen  Deus  tantam  cordis  levi- 
lalem  solct  inimissopondcredegrav  arc,ct  (liceat 
sic  dicerej  sublimem  lancem,  quam  sul  exisli- 
matio  extuiit,  adterram  deponere.  Quodduplici 
modo  praeslare  polcst,  humilitatis  videlicet,  aut 
tiiam  bumiliationis,  oncrc  imposito  :  ulrumque 
cnim  animi  eiationem  deprimit,  ei  fastum  de- 
jicit. 

Quarlo  ,  Pagnin.  verlil :  Numerat  autem  corda 
Deus,  q,  d.  Numcrat  Dcus  an  in  homine  sint  duo 
corda,  unum  exterius  simulalum  ,  alterum  inle- 
rius  verum  ,  qualia  habent  hypocritae.  Ilaec  nu- 
mcrat  ct  execralur  Dcus,  qui  unum  nobis  cor 
indidit,  quod  tam  inlcrius  gcrere,  (piamexlerius 
profcrre  nos  voluit.  Rursum  numeral  Dcus 
corda,  id  csl  cordium  cogitaliones  etintciHiones, 
ex  cisque  actionis  pondus  cl  valorcm  melilur  et 
aeslimat. 

3.  Facere  misericordiam  et  judiciuu  magis 
PLACET  Domino  quam  viCTDi.E.  ]  Pro  miscricordiam 
hebr.  e.sljuslitiam,  et  sic  legunlur  multi  codiccs 
Lalini  anle  corrcclionem  Romanam  ,  aeque  ac 
Sepiuag.  Chald.  Vatabl.  Pagninus  et  alii.  Ibbrai 
ergo  sic  babcnl:  Facerejustitiametjudiciumetec- 
tum  Domino  prte  sacrificio ;  quod  Septuag.  sic 
explicant  :  Faccre  jusla,  et  veracem  esse  ,  placita 
Deo  magis  quam  kostiarttm  sanguis  ;  ct  Cbald. 
Oui  facitjuslitiam  etjudicitun,  complacet  siLi  ineo 
Deus  mat>is  qitiun  in  sacrificio.  Auclor  Calense 
Graec.  ex  Septuag.  sic  vertil  :  Fili,  opus  justum  ct 
oraliovcra  magis  ptacent  Deo  quam  cruentte  vic- 
tima.  Magna  haec  esl  juslitias  ei  veritalis  laus  , 
quod  Deo  placeant  prae  viclimis:  ipse  cnim  est 
prima  el  summa  Verilas,  a  qua  onmis  vcritas 
dimanal;  siculeconlrario:  Diabolus  nvndax  cst, 
et  paterejus,  scilicel  mendacii,  Joan.  8.  4&.  Huc 
facit  proverbium  Arabicum  :  Esto  unicuiqueubra, 
id  cst  esto  juslus,  neque  declina  ab  aequo,  et 
nemini  injuriam  facias  ut  deprimas  iibram 
justitiae.  Et:  Non  est  justitia  cum  avaritia,  q.  d. 
Difficile  est  justum  simul  et  avarum  cssc.  Et  : 

74 


hg-Cj  COMUENTARJA  IN  PROVERBl 

i\on  esl  jnslilia  celerilas  juslitice  ,  pula  ut  judex 
piaecipitet  sententiam  re  non  satis  explorala. 

Verum  Nosler  per  justitiam  intellexit  iniseri- 
cordiam  :  opusenim  pr;cclarum  justi ,  indexque 
cjus  jusliliae  el  sanctitalis  est  misericordia.  Unde 
subinde  justilia  ponitur  pro  misericordia  ,  ut 
Daniel.  U.  2ft :  Peccata  tua  eleemosynis  (  Chald. 
justilia)  redime.  Psalm.  111.  9  :  Dispersit ,  dedit 
pauperibus ;  juslitia  ejusmanet  in  seculum  seculi. 
./</j^/a,idesteleemosynaquamdeditpauperibus, 
uli  explical  Aposl.  2.  Corinth.  9.  9.  Adde  quocl 
lioc  loco  justitia  proprie  dicta  intelligatur  per 
judicium quod  sequitur  :  solet  enim  Script.  omne 
oflicium  virtutis  complecti  his  duobus,  miseri- 
cordia  et  justitia  ;  omne  enim  vel  clebitum  est , 
cl  significatur  justilia  :  vel  indebitum  etliberale, 
et  significalur  misericordia.  Sensus  cst,  q.  d. 
Studere  virluti  et  sanctitati ,  puta  operibus  vel 
dcbitis  ex  juslitia,  vel  gratuilis  ex  misericordia, 
magis  placet  Deo  quam  victimse;  quia  hee  mor- 
luae  sunt  et  cadavera  bestiarum  ;  illae  vero 
vitales  sunt  vivaeque  acliones  hominum,  quibus 
propter  Deum  Deique  legcs  mortificatur  concu- 
piscentia  per  misericordiam  et  juslitiam,  quam 
proximo,  qui  est  imago  Dci,  ejus  causa  et  amore 
cxhibemus.  Rursum  per  misericordiam  quasi 
vitam  damus  proximo  fame  aliove  malo  emo- 
rienli,et  in  proximo  vitam  quasi  damus  ipsi 
Deo,  qui  quod  proximo  datur,  sibi  clatum  ;esti- 
mat.  Gloriosius  enim  est  Deo;  quod  sit  viUe  , 
quam  quod  sit  necis  auctor  et  dominus  :  vitae 
autem  auctor  est  per  misericordiam,  necis  pcr 
victimalionem. 

Unde  huc  alludens  Michaeas  (quem  sequitur 
Christus  Mattb.  9.  13.)  cap.  6.  6.  ex  persona 
aliorum  interrogans  :  Quid  dignum  offeram  Do- 
mino?  numquid  dabo primogenilum  mcum prosce- 
leremeo?  aut  numquid  placari  potest  Dominus  in 
millibus  ar/eZtmi?  respondet :  Indicabo  tibi,  ohomo, 
quid  sit  bonum ,  et  quid  Dominus  requirat  a  te ; 
utiquc  facere  judicium,  et  diligere  misericordiam. 
Vide  ibi  dicta ;  ibi  enim  causas  recensui,  cur 
opera  misericordiae  et  jusliliae  magis  placeant 
Deo  quam  viciimae.  Quareillas  hicnon  iterabo, 
ut  pergam  ad  alia. 

k.  EXALTATIO  OCULOnUM  EST  DILATATIO  COnDIS  '. 

i.ucEnNA  mpionuM,  pkccatum.  ]  Pro  cst  Hebraei 
habent  et,  et  sic  legunt  Complut.  verum  Romaui 
et  alii  legunt  est;  quia  Hebr.  vau,  id  est  conjunc- 
tio  copulativa,  subinde  significat  est :  sicutenim 
et,s\c  et  esl  copulat  pr.odicatum  cum  subjecto. 

Quaeres   qu.enam   sit    exaltalio  oculorum  et 
dilatatio  cordis. 

Nonnullihaec  inbonum  accipiunt  provirtute; 
unde  primo  aliqui  per  exaltationem  oculorum 
accipiunt  magnanimitatem  :  magnanimus  enim, 
uti  altam  habet  mentem,  ita  et  allis  oculis 
magna  aspicit  magnaque  meditatur,  q.  d.  Mag- 
nanimitas  uli  exallat  oculos  ,  sic  et  dilatat  cor, 
illudque  facit  magnificum  ,  ut  magna  moliatur 
et  ambiat.  Favent  Septuag.  qui  vertunt  /*:ya;0- 
.??wv ,  id  est  magnanimus  vel  magna  sapiens  et 
meditans,  in  injuria  audax :  fax  autem  impiorum 
peccatum.  Et  sic  clara  est  antithesis  priorishe- 
mislichii  cum  posteriore ,  q.  d.  Magnaniinilas 
exaltat  oculos  ut  magna  spectet,  et  dilatal  cor 
ut  magna  amet,  destinet  et  molialur  :  binc 
magnanimus  in  injuriis  quibusvis,  etiam  atro- 
cibus,  perferendis  et  despiciendu»  est  animosus 
etaudaxje  contrario  impii  peccata,  velut  lu- 
cernam  semper  ob  oculos  habent,  qu;c  eorum 


\  SALOMONIS.  Cap.  XXI. 

mentem  deprimit,  arctat,  vilemque  et  pusilla- 
nimem  elficit.  Constat  enim  aves  rapaces,  ut 
milvos,  lucerna  oculis  objecta  hebetari  et  fero- 
ciam  ponere  ;  sic  etimpii,  clum  peccata  perpe- 
trala  menioriaj  obversantia  recogitant  etintuen- 
tur,  contrahunt  menlem.  fiunlque  timidi  et 
pusillanimes.  Rursum  sicut  muscae  ad  lucernam 
advolantes  alas  adurunt,  seque  comburunt  cl 
enecant  :  sic  impii  ad  peccali  Ilammulam  acl- 
volantes  ea  se  comburunt,  occidunt  et  in  gehen- 
na3  Hainmas  praecipitant.  Huc  facit  illud  Nazianz. 
in  Iambicis  : 

PulchrunS  invideri,  turpis  invidentia, 
Incede  celsus  invidos  linquens  humi. 

Secundo,  Hugo  el  Dionys.  Dilatatio  cordis  , 
inquit,  est  charitas  (velulalii,  spes)  cor  dila- 
tans  ad  omnes  et  omnia,  ut  iis  benefaciat;  luec 
est  exaitatio  ocutorum  ;  quia  oculos  altollit,  ut 
spectet  superna  et  coeleslia,  utque  spe  bono- 
rum  ueternorum  magna  meditetur  et  moliatur; 
sicut  ex  adverso  cupiditas  cor  contrahit,  et  ad 
terrena  deprimit,  juxta  illud  Psallis:  Oculossuos 
statuerunt  declinare  in  terrani. 

Tertio  ,  R.  Levi  :  Exatlatio  ocutorum,  inquit , 
est  scienlia;  haec  enim  oculos  atlollil  ad  viden- 
dum  sublimia  ,  haec  pariter  dilatat  cor,  id  est 
lumidum  et  superbum  efficit,  juxta  illud  Apos- 
toli  :  Scientia  inflat ,  charitas  cedificat. 

Verum  alii  passim  bcec  in  malam  parlem  acci- 
piunt,  ul  significent  vitium.  Unde 

Primo,  aliqui  per  exattationem  ocutorum  acci- 
piunt  avaritiam,  juxta  illud  cap.  23.  5  :  Ne  erigas 
ocuios  tuos  ad  opes  quas  non  poles  habere.  Avaritia 
autemest  dilatatio  cordis ;  quia  illud  dilatat  ad 
multa,  etiam  aliena,  concupiscendum  et  ra- 
piendum.  Quod  eniin  de  aquis  dicilur  :  Quo  pius 
sunt  poice ,  plus  sitiuntur  aqua?,  idem  de  opibus 
dicas.  Haec  est  lucerna  impiornm,  quam  dum 
sequuntur,  in  peccata  multa  incidunl :  Radix 
enim  omnium  matorum  est  cupiditas  ,  graece  ptiap- 
yupia,  id  est  argenti  cupido,  1.  Tim.  6.  10  ;  undc 
Psal.  100.  5.  ubi  nos  ex  Sepluag.  legimus  :  Su- 
perbo  oculo  el  insaliabiti  corde ,  Hebraea  eadem 
verba  babet,  quas  hic  usurpat  Salomon  ,  qu.c 
sic  ibidem  vc^rlit  S.  Hieron.  superbum  oculis  et 
latumcorde;  R.  Abraham  :  Latus  corde  ,  ait,  est , 
qui  dilatat  cor  suum  ad  ferendum  adversa,  et  ncc 
Deum  quidem  veretur;  quales  sunt  avari,  qui 
toti  opibus  inhiant;  unde  baec  cupidilas  ila  cor, 
id  est  conscientiam,  dilalat,  ut  omnia  ini.qua 
putent  esseaequa,  ac  mille  tilulos  suis  usuris  ct 
fraudibus  praelexanl  :  in  his  enim  inveniendis 
sunt  acutissimi  et  oculatissimi. 

Secundo  ,  alii  melius  per  exaltationem  ocuto- 
rum  ex  pbrasi  Scripturae  accipiunt  superbiam  , 
juxla  illud  cap.  6.  17  :  Oculos  subtimes  ,  linguam 
mendacem.  Et  cap.  30.  13  :  Generalio  cujus  excelsi 
sunt  oculi ,  et  palpebrce  ejus  in  alta  surrectce.  Et 
Eccli.  23.  5:  Extollenliam  oculorum  meorum  nede- 
deris  miiii.  Et  alibi  seepe.  Per  dilatalionem  cordis 
veroJansen.  et  aliiaccipiuntavariliam,  quasi  hic 
duo  vitia  capilalia  notenlur,  quae  velut  lucerna 
impiis  ad  oinnia  peccala  facem  piicfcrant  ;  duo 
haec  sunt,  superbia  et  avatitia. 

Tertio  et  genuine  ,  exlotlentia  oculorum  notal 
animi  liberlalem  et  superbiam  ,  qua  arrogantes 
oculos  attollunt ,  cuncta  arroganler  circumspi- 
ciunt ,  omnesque  et  omnia  prae  se  despiciunt. 
Dilaiatio  cordis  notat  voluntatis  lumorem  ,  fas- 
lum  ,  libertatem  el  concupiscentiam  ,    qua  su- 


COMMENTAulA  IN  PROVBKl 
perbl  etlmpll  ,  effrocnei  el  liberlini  Biiam  cupl- 

iliuriii  ad  otnnia  cxlcnilunl  ,  onini.i  .sihi  liccre 
puianl ,  oninia  gibi  deberi  ajslimanl ,  ul  quld- 
(|nid  lubel  et  libel  agant.  Extollentta  ergo  ocu- 
lorum  ipectat  ad  Imilginalionem  cl  inlcllcclmn  : 

dUatatio  cordU  ad  affectum  el  voluntalem  ,  Imbc- 
(|nc  illins  csi  cauaa  ;  idclrco  enim  luperbi  al- 
(am  el  vagam  habenl  imaglnationem  ,  quia  latum 
ci  tumidum  babenl  cor  el  volunialcm.  Alludit 
ad  proportionem  dimensionis  corporum  ;  cor- 
pora  enim  hominumquanium  inaltum  crescunt 
c!  extolluntur,  lantom  proporlionaliler  in  la- 
lumdilatanlur  et  Intumescunt.  Simili  enim  modo 
arrogantes  et  concupiscenles  quanlum  dilatant 
snam  voluntatcm  el  concupisecnliam  ,  laiilinn 
ci  dilatanl  suam  phantasiam  ,  ui  omnia  preesu- 
manl ,  niliil  limcanl ,  nullis  legibus  coarciari 
se  Binant :  excluso  enim  limore  pei ,  qui  ani- 
mum  ad  angustias  redigebat  ,  eum  dilalat  ad 
quidlibet  audenduin. 

Explical  quod  dixil  versu  praeced.  :  Omnisvia 
viri  sibi  rccta  vidclur  ;  q.  d.  Quisque ,  eliam  su- 
perbus  ci  impius  ,  putat  se  recte  agcre  ,  etiam 
dum  prave  agil  ,  quia  dilatatio  cordis ,  id  cst  , 
ejus  arroganlia  et  concupiscentia  ,  vslcxaltatio 
oculorum ,  id  est  exaltai  et  dilalat  oculos  aciem- 
que  mentis  ,  ut  putet  sibi  omnia  licere,  sibi 
omnia  esse  proba  et  recta  :  altum  enim  oculo- 
rum  supercilium  effcctus  et  signum  est  tumo- 
iis  el  arroganlias  ,  qua  lumet  cor  et  voluntas. 
QliOCirca  ,  lucerna impiorumesl pe< calum.  Lucer- 
na,  idcsi.gloria,  cxccllenlia el  felicitas  impiorum 
ct  superborum  ,  qua  ipsi  insolescunt,  gloriantur 
seseque jactant ,  estpeccatum;  pula  arroganiiae 
ct  concupiscentiaj  jam  dictae,  signiflcalae  per 
exallationem  oculorum  et  diiatationem  cordis. 
Posterius  hemislichium  explicat  prius.  Alludit 
ad  lucernam  de  qua  dixil  cap.  13.  9  :  Luxjusto- 
i  um  Uvtifical  ,  lucerna  autem  impiorum  exstin- 
guetur.  El  cap.  20.  v.  27  :  Lucerna  Domini  spira- 
rultnn  Itominis  ;  q.  d.  Deusindidit  homini  lucer- 
nam  ralionis  ,  ul  illam  sequens  reclam  capessat 
virtutis  viam  ;  at  impii,  hac  excussa,  hicernam 
sibi  statuunt  eievalionem  oculorum  et  dilatatio- 
ncm  cordis ,  lioc  est,  arrogantiam  et  concupis- 
centiam  ;  ac  proinde  cligunt ,  non  viam  justi- 
tiae ,  necjudicii,  nec  divini  cultus,  sed  pec- 
cati  ,  pula  concupiscentice  ct  arroganti.T  ,  quae 
illis  recta  videtur  ,  facitque  ut  omnia  quae  agunt 
eis  recte  acta  videantur. 

Hunc  esse  sensum  liquet  ex  Septnag,  qui  ver- 
tunt :  [jf/yloy ;uv,  id  est ,  magna  sapicns  ,  hoc  est 
magnanimus  ,  arrogans  et  gloriosus  ,  in  injuria 
est  audax  ;  fax  autem  impiorum  esl  peccalum  ; 
vel  ,  ul  clarius  vertit  Aucior  Calenae  :  Superbus 
in  irroganda  injuria  temcrarius  et  audax  est  ; 
impiorum  autem  lucerna  csl  peccatum  ;  quod  sic 
explicat,  q.  d.  :  Temerarie  audaces  de  iis  ple- 
rumque  gloriari  solent  ,  de  quibus  pudore  me- 
rito  affici  deberent.  Impii  enim  ita  comparatisunt, 
ul  ipsa  etiam  peccata  sibi  honori  ducant.  Signifi- 
canliora  sunt  verba  Gr.Tca  Septuag.  /Ksyaioypoiv 
tf'  xiSsti ^poLowxpcioi ,  id  est  ,  arrogans  in  injuria 
est  thraso  ,  sive  audaci  et  thrasonlco  est  corde. 
Nam  ut  ait  S.  Gregor.  :  Superborum  mens  scmper 
ad  irrogandas  contumelias  est  valida  ,  ad  perfe- 
rendas  infirma.  Quocirca  heec  tria  eodem  pcrti- 
nere  censent  Aben  Ezra  ,  Jansen.  et  alii  ;  unde 
sic  ex  Hebr.  verlunt  :  Exaltatio  oculorum,  et  di- 
latatio  cordis  ,  qua  sunt  lucerna  impiorum  ,  sunt 
peccalum  ;  grandc  scilicet  et  insigne  ;  Syrus  : 


UA  SALOMONlS.  Cap.  \\i. 

I.ii.i   OCtttOTUtn  i  I  ililiitnttii  (  Cliald.  tuiitnr  )  ronl  I 

ii  lucema  impiorum  peccatum t  q,  <l.  Supcrbiaei 

lumor  impiis  faccin  cl  lnccin  ad  niiniia  icclei  l 

prwfcrt.  iiursiiin,  q.d.  Superbl  iuum  failumos« 
tcniant ,  eoque  velul  lucerna  ic  iplendidoi  1 1 
glorioaoi  effJcl  pulani.  Prjeclare  Philo  apud  Da 
maicen.  lib.  .">.   Paral.  <-.ip.  85  !  Impudens  as\ 
ius ,  aii,V;  penduta  c\  rvlx  nr  contlnua  supercllio 
rtim  agitatio  ,  <  t  tuperbus  incessut  ,  tt  hutta  •  i 
m  rubore  "//"''  >  fcedissimi  animl  tndlcla  tunt  . 
obscuras  prnhroium  suorum  formus  in  COnsplCUU 
corpore  insculpentis, 

Pro  tucerna  bebr.  esi  ^j  nbr ,  quod  Aben  Bzra 
apposilc  vcrlil,  aratio  ,  sulcus ;  Baynus  ,  novale; 
linde  Vatablus  verlil  :  Novale  impiorum  proger* 
iniiiut  peccalum  ,  nempe  fastum  et  cuptditalem 
insafiabilem  ,  q.  d.  Novale  ,  sive  ager  novus 
quem  aranl  impii  et  luperbi  ,  est  pedcatum. 
linpius  crebro  aral ,  id  csl  molillir  cl  machina- 
tur  peccatum  ;  quot  sulcos  arando  ducil  aralor, 
tot  peccata  arat  et  concinnat  impiua  el  super- 
bus.  Aralio  crgo  signilical  primo  ,  coiisueludi- 
ncm  pcccandi :  secundo  ,  facilitalem  ;  tertio  , 
conlemplum  :  siculenim  arator  calcai  sulcos  a 
si^  arando  productos  ,  sic  peccator  calcat  et 
floccipendit  peccata  a  se  patrala.  Pagninus  nir 
vcriit  cogitalio  ,  q.  d.  Cogitatio  impiorum  et 
superborum  tolaferturin  pcccatum.  R.Salomon 
nir  verlit  cullura  ,  sicque  explicat  :  Cum  quis 
cupidilates  animi  explere  oplal ,  impiorum  cul- 
tiiram  amplcciiiur  ,  ()iii  quidem  nihil  aliud 
aninio  agitant  el  conantur  ,  quam  crimina  et 
iinpia.  Ilaec  ergo  est  via  ,  qua  incedunt  imo 
quam  aranl  impii ,  qu.e  proinde  eis  recta  vide- 
tur,  juxta  illud  Osee  10.  13  :  Arastis  impieta- 
tem  ,  iniquitatem  messuistis  ,  comedislis  frugem 
mendacii  ,  quia  confisus  es  in  viis  luis.  Vide-  ibi 
dicta.  Uinc  pro peccatum  hebr.  esi  nxun  chattat, 
ideslerror,  devialio  ,  q.  d.  Impii  dum  COncu- 
piscenlias  el  peccata  Vel  lucernam  suam  se- 
quuntur,  pulanlque  se  rectam  felicitatis  viam 
inire ,  fallunlur  ,  et  toto  ccelo  aberrant :  sequun- 
tur  enim  chaltat ,  id  est  ,  devium  iler,  quod 
eos  deducet  in  errores  ,  haereses  el  gehennam. 
Hucenim  superbos  ducit  superbia  ,  juxta  illud 
S.  August.  :  Saperbi  magistri  crroris  exislunt  , 
quia  veritatis  discipuli  esse  noluerunt. 

Denique  noster  MarlinUs  de  Roa  lib.  2.  Singul. 
cap.  18.  lucem  et  lucernam  docet  esse  symbo- 
lum  dominatus  ,  regni ,  triumphi,  decoris  et 
gloriee  ;  unde  hanc  gnomen  Salomonis  sic  lcgit , 
el  sic  nove  exponit :  Exaltatio  oculorum,  id  csl , 
altae  magnaeque  el  vanae  spes  opum  et  bonorum, 
quas  impii  oculis  mentis  suae  proponunt  et  pro- 
mittunt  :  Et  dilatatio  cordis  ,  id  est  ,  impiorum 
fesla  ,  deliciae,  gaudia  ,  convivia  ,  triumphi  : 
Et  lucerna  impiorum  ,  id  est  modicus  eorum 
splendor  et  gloria  ,  quae  est  inslar  modicae  lucis 
lucerna  conclusGe  ,  ac  instar  modici  acris  el 
aurae  lenuis  ,  esl  peccatum ,  id  est  vanitas ,  ina- 
nitas  ,  ac  velut  umbra  ,  et  cilius  evancscit ,  ai- 
que  in  nibilum  redigilur;  sic  enim  subilo  trans- 
il  voluptas  superbiae  ,  gulae  ,  omnisque  pecca- 
ti ,  cui  cx  adverso  consonal  illud  Psalm.  17.  28: 
Quoniam  tu  populum  humilem  sulvum  facies  ,  et. 
oculos  superborum  humiliabis  ,  hoc  est  eorum  su- 
pcrbiam  comprimes  ,  spiritus  franges  ,  spes  omnes 
rescindcs  ,  et  gloriam  obscurabis  ;  quoniam  tu 
iliuminas  lucernam  meam,  Domine.  Hoc  est ,  lu 
oleum  latlitix  milii  insliltas  ,  qui  exhilaras  facicm 
meam  in  oleo ,  t u  mea?  felicitatis  et  glorue  auctor 


588 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XXI. 


es  ;  iinpas 


autem  lucernas  inanes  et  vacuas  red- 
dls ,  et  landem  exslinguis  ,  cum  divites  dimittis 
inanes  ,  et  nulium  eis  verce  voluplalis  atque  feiici- 
tatis  gustum  habere  permittis.  llluminure  autem  , 
el  illuminatio  idem  in  sacris  Lilteris  valent  quod 
exhilarare  ,  et  cxhiiarutio.  Huc  elium  aliusit  idem 
Sapiens  Proverb.  2k.  cum  dixit  :  Ne  ctsmuleris  im- 
pios  ,  quoniam  non  kabent  fulurorum  spem  inali. 
Et  Proverb.  13.  dicitur  :  Lux  juslorum  Uctificat  , 
lucerna  autem  impiorum  exsliuguetur  ;  quod  eis- 
dem  pene  verbis  legitur  Job  iSel  21.  Et  quoniam 
multa  exemplaria  iegunt  :  Exaltatio  oculorum  est 
dilutatio  cordis  ,  ctc.  ,  addo  eliam  significanter 
id  diclum  ,  oculos  quippe  ,  ul  ait  S.  Greg.  Nazianz. 
cor  nefarie  sequi  solet  ,  ut  vere  dixerit  Jerem. 
Propheta  Thren.  cap.  3.  Oculus  meus  depraidatus 
cst  animam  meam.  Ideo  B.  Job  pepigil  focdus  cum 
oculis  suis  ,  non  ut  ne  videret ,  sed  ut  nc  cogitaret 
quidem  de  virgine.  Nam  ubi  ocuii  viderint  exlra- 
neas  (  Prov.  23.  )  cor  loquetur  pervcrsa  (  nimirum 
magna  vis  ,  magnus  dominaUis  oculorum  in 
corda  ,  magna  vicissim  cordium  adversus  ocu- 
los  serviius,  eaque  prresens  et  subila.)  Hucus- 
que  Marl.  de  Roa. 

5.    COGITATIONES    ROBIJSTI  SEMPER   1N  ABUNDAN- 

tia  ( id  esl ,  tendunt  el  ducunl  ad  abundantiam, 
pariuntque  rerum  copiam)  ,  omnis  autem  pigeb 

SEMPER    1N  EGESTATE   EST.  ]    PrO  robllSli   liel)l\   CSt 

ynn  charuts ,  id  esl  praecisi  ,  slrenui ,  diligen- 
lis  ,  impigri ,  laboi  iosi ;  bic  enim  vere  robustus 
esl  lam  corpore  quam  animo  ,   qui  rolmsto  et 
sedulo  corcle  capessit  iabores  ,  superatque  om- 
nes  diflicullales  occurrenles.  Hebraea  videntur 
Vulgalai  adversari  :  nam  pro  piger  babenl  rx 
ats  ,  id  estfestinus  ,  celer,  praeceps  ;  undesic 
babeftt  :  Cogitaliones  slrenui  vere  in  abundan- 
tiatn ,  et  omnis  festinus  vcre  ad  defectum.  Ex  He- 
brseo   ergo   prinio   Cbald.  verlit  :   Cogitationes 
collectce  ad  abundantiam,  et  pes  festinus  ad  eges- 
tatem  lendit ;  Giggeius  pro  collectas  vertit  eleclce. 
Sensusest,  q.  d.  Cogilationes  hominis,  quae  se 
non   dispergunl  in  varia  ,    sed  in  pauca  colli- 
gunt,  ideoque  secura  et  meliora  eligunt  ,  sen- 
sim  res  augent ,  et  pariunl  abundantiam  ;   at 
vero  quae  festinae  sunt  et  praecipites  ,   dum  in 
varia  se  spargunt  ,    cupiunlque  subilo  mulia 
corradere  ,  pariunl  egestatem.  Ralio  esl,  quod 
hae  amplectantur  omnia  eliam  dubia  et  pericu- 
Josa  ,   ubi  parva  spes  lucri,    et  periculum  est 
perdendae  sortis  ;   unde  subinde  in  momenlo 
omnia  perdunt  :illae  vero  non  ampleclantur  nisi 
secura  ,  quae  carent  periculo ,  ct  meliora  quae 
plus  danl  lucri  et  fructus  ;   quare  sensim  colli- 
gendo,  opes  suas  valde  adaugent.  Patet  boc  in 
mercatoribus ;   qui  enim  inter  eos  prudenles 
sunt  ,    pecunias  suas  non  expendunt  nisi    in 
cambia  et  merces  securas  et  meliores  ,  ilaque 
rnire  ditescunt.  lmprudenles  vero,  dum  pecu- 
nias  expendunt  in  obvia  quGeque  ,  saepe  merces 
cmunt  parvi  momenii  ,   vel  corruptas  vel  peri- 
eulosas,  quarum  deindejacluram  faciunt,ita- 
que  depauperanlur. 

Secundo  ,  Syrus  verlit  :  Cogitationes  electi  , 
fideles;  flagiliosi,ad  penuriam,  q.  d.  Cogitationes 
viri  jusii  et  probi  siuii  fideles  ,  id  esl ,  slabiles 
et  eflicaces  ,  ac  fideliter  eum  ad  optatum  linem  , 
pula  ad  rerum  ,  quas  ambit,  copiam  deducunt; 
cogitaliones  vero  fiagiliosi ,  qui  scilicet  per  sce- 
lus,  per  fas  et  nefas  cupit  ressuas  augere,  eum 
deducunt  ad  penuriam.  Ratio  est,  quod  male 
parlamalcdilabuntur;  qiiae  vcrojusleparlasunl, 


fideliter  permanent.  Sic  et  R.  Salomon  \CliarutSi 
inquit,  id  est  robustus  , sedulus,estvir  integer, 
qui  veritatis  vifeinsistit,  et  aeipiilalemcolil;  Imjus 
cogitationes  lendunt  solum  ad  felicilatem  et  bo- 
neslum  lucrum  :  pr.eceps  autem  et  moras  im- 
paliens  ,  qui  lempiis  trudere  velit ,  in  egeslate 
est.  El  Aben  Ezra  :  Qui  ,  inquit ,  ad  male  agen- 
dum  praeceps  ruil,  ideo  id  eflicit,  ut  rerum 
suarum  copia  spolielur. 

Terlio,  Pagniuus  verlit :  Cogilaliones  virl sot- 
liciti  vere  tendunl  ad  superabunduntiam  ,  et  om- 
nis  qui  est  inconsiderutus  ,  lcndit  vere  ad  defec- 
lum ;  qui  enim  sunt  pr^ecipiles  ,  non  conside- 
ranl  incommoda  et  pericula  rei  annexa  ,  in  quae 
proinde  dum  incidunl,  damna  incurrunt  non 
levia.  Sic  et  Valablus  :  Cogitationes  seduli ,  ail  , 
profecto  tendunt  ad  abundanliam  ,  el  omnis  ar- 
delio  vel  pr&ceps  profeclo  lendit  ad  inopium. 

Quarlo  ,  Codices  Septuag.  bic  variant.  In 
Roniano  enim  b;ec  gnome  deest  ;  in  Complut. 
aulem  el  Regio  sic  babet  :  Cogitationes  forlium 
in  salielalem  ,  omnis  autem  festinans  tanlum  in 
minore.  ln  Valicano  aulem  sic  :  Cogitaliones 
GVJTZfj.vovroi ,  id  esl  pracidentis  ,  concidenlis  ,  colli- 
gentis  (  alii  legunt  ctuvt^vovt;?  ,  id  est  prascindtn- 
les,  scilicet  a  supervacuis,  boc  est  praecisae,  con- 
cisa^ ,  colleclae  )  tantum  ad  abundantiam  ;  omnis 
autem  festinus  tanlum  ad  inopiam.  Hebr.  enim 
charuts  significat  bominem  pr&cisum  el  praeci- 
dentem  ,  qui  scilicet  praecidil  sua  consilia  ,  ra- 
liones  ,  sumptus,  ac  superfluos  resecat ,  alque 
praecisos  dunlaxat  praeciseque  necessarios  fa- 
cit ;  hic  enim  bac  sua  praecisione  fil  locuples. 
Rursumc/<rtr«^significat  bominemdiligentemet 
j)raecidenlem  ,  qui  scilicel  rejicil  et  recidit  res 
inutiles  et  illicitas  ,  ac  cogitat  duntaxat  agitque 
quoe  commoda  sunt  el  utilia.  Ita  R.  Levi ,  qucm 
audi  :  Solerlis  ,  ait  ,  et  acuti  viri  cogilaliones 
limitibus  circumscriptos  ,  et  veluti  judicio  decisa'. 
sunl  ab  ipso  negotii  exordio  ,  cum  nimirum  ac- 
tiones  suas  aggreditur  ;  hinc  ad  emolumentum  et 
copiarum  incrementum  spectant  ;  in  suis  cnim  ne- 
goliis  aplam  init  rationem  ,  ideoque  optalo  rerum 
fine  potilur.  Piger,  Hebr.  VN  als,  id  est  feslinus  , 
prceceps  vero  in  agendo  nuttam  cautionem  adhi- 
bcns  ,  vel  attenlam  meditationem  ,  an  consenta- 
neum  id  agere  sit  necne  ,  quceve  ratio  ineunda. 
Hic  ,  inquam  ,  nihil  aliud  reportabit  ,  quatn  re- 
rum  indigenliam  ,  non  autem  cumulum  bonorum 
et  incrcmentum. 

Quiuto  ,  Noster  pro  yx  als ,  id  est  festinus  , 
praceps  ,  verlit  contrarie  ,  scilicet  piger,  Lnde 
hoc?  aliqui  censent  per  antipbrasin  pigrum  vo- 
cari  ats ,  id  est  feslinum  ;  quia  minime  festi- 
nat  ,  sed  lardus  lentusque  est  velut  testudo. 
Verum  nihil  cslhicquod  banc  aniiphrasim sub- 
indicet.  Quare  videtur  Noster  pro  VH  als  legisse 
IXV  alsel ,  id  esl  piger  ;  vel  cerle  pro  ats  legit 
yx  N^  to  ats  ,  id  est  non  feslinus,  tardus  ,  pi- 
ger.  Nam  et  quidam  codices  Septuag.  ut  patet 
ex  Catcna  Graecor.  habent //>?  sTrnnrouSa^wv,  id  est, 
non  festinans.  Hic  enim  directe  opponilur  tw 
charuts  ,  id  est  praeciso  ,  diligenii  ,  strenuo  , 
festino  :  videlur  cnimS,  quia  immediate  prne- 
cessit  in  bj  col ,  id  est  omnis ,  et  n,  quia  sequi- 
lur  in  yx»  ats ,  quasi  superflue  iterareutur  ,  ex- 
cidisse  ex  textu  Hebraeo  ,  sicque  excidisse  ne- 
galio  nS  lo  ,  id  est  non.  Denique  hac  ratione 
plane  consenlit  hic  versus  cum  v.  h-  cap.  10  : 
Egeslalem  operala  esl  manus  remissa  ,  manus 
autem  forlium  divilias  parat.  Forles  enim  vocan- 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XXI. 


5S9 


lur  dillgcnlei ,  Impigrl ,  laboriosl  ,  induitrli  , 
itrcnul  ,  <|ui  iua  lolcrtia  el  ilrenuitate  ad  mag- 
naa  opea  luin  corporalei ,  tum  ipirilualei ,  puta 
ud  magnam  gratiam  magnaique  virtuiei  facile 
cvaduni  ;  ciiin  pigri  ei  acedi  lua  pigritla  In  Ino- 
piam  extremam  prolabanlur.  Kuic  bac  de  rc 
dixi  cap.  10.  /i ;  quare  btc  en  non  repetam  ,  ac 
pancii  gnomen  prvientem  explicabo. 

Poteil  ea  duplicilcr  aceipi :  primo,  q.  d.  Co- 
gitationei  robuiii  el  ilrenui  cogllani  el  macht- 
naiiuir  robuita  et  strenua ,  ut  iia  libi  pariant 
rerum  abundantiam  ;  piger  autem  non  cogilat 
nisi  de  otio  ci  inertia,  ei  comequenter  de  egei- 
lato,  qua  lentit  se  affligi.  Slrenuui  ergo  paici- 
iui ,  l.i  talur,  roboraiurel  dilataturiuiigeneroiti 
cogilalionibui ;  ptger  vero  suis  pigris  nffligilur, 
arctalur  ct  cruciatur. 

Secundo,  q.  d.  Cogitationei  robuitt  lendunt 
ducunlqueenm  ad  abundanliam  :  cogitalionum 
ciiini  viri  robuiti  et  ilrenui  flniset  truciui  eat 
rcrum  eopia  ;  cogilalionum  vcro  pigri  Bnti  et 
fructui  csi  egestas ,  q.  d.  Diligentia  parit  opes, 
negligenlia  inopiam;  labor  ei  itrenuitai  pariunt 
rerum  copiam,  inerlia  ct  pigrilia  penuriam. 
i:\ciiipliiin  esi  in  muliere  fbrli,  cujus  opcs  et 
gtoriam  describit  Salomon  toto  cap.  81. 

Moraliler  hinc  disce  ii  cogilationibui  primii 
pendere  fuluram  copiam  vel  inopiam  ;  quare 
qni  mjuventute  magna  cogiiant,  el  animodea- 
tinant,  magni  evadunt;  qni  parva  et  pigra  , 
parvi,  pigri  d  inopes.  Sic  a  novitiatu  pendet  tola 
deincepa  vila  in  Retigione :  qualis  enim  quii 
fuerit  novitius,  talis  evadet  Religiosus  ;  si  fer- 
veni  ci  iirenuus  fueritj  in  resecandis  vitiis,  in 
exercendis  virtulibus  in  noviiiatu,  slrenuus  ct 
in  viruuibus  locuplcs  evadet  Religiosus ;  sin  in 
novilialu  fuerit  lepidus  ct  torpidus,  tepidus  ct 
lorpidus  peromnem  vitam  manebit  Beligiosus. 
lla  ordinaric  fieri  videmus  :  pauci  sunl  qui  sin- 
gulari  Dci  gratia  per  lerrorem  aut  occasioncm 
vebementem  excitati,  teporcm  hunc  in  fervorem 
commutent. 

()•  QUI  CONGREGAT  THESAUROS  LINGUA  MENDACII, 
VANIS  ET  EXCORS  EST  ,  ET  1MIMNGETUR  AD  I.AQUEOS 

mortis.  ]  Noster  cum  Sepluaginla  legit  nrpin 
mokesce  ,  id  cst ,  laqucos  morlis ;  jam  legunt 
'QTp3D  mcbakescc ,  id  csl  ,  qua;renles  morlcm. 
lUiiiuin  pro  vanus  et  excors  est ,  et  impingetur 
ad  taqueos  morlis;  Hebr.  csl :  vanilasexpulsa,  vel 
impulsa  in  laqueos  mortis ;  Tlicodol.  esl  vapor 
agilatus;  alii,  fumus  expulsus;  Chald.  dissipa- 
buntur  ct  evcllentur.  Hcbraja  ergo  sic  habent  ad 
verbum  :  Opus,  vel  operalio ,  thesaurorum  in  lin- 
guamcndacii  vanitasexpulsa,  vcl  impulsa  ad  ta- 
quccsmorlis.  Undc  rcclc  soiisuin  rcddidit  Nosler 
uiutans  abslractum  opus,  in  concretum  ,  qui 
opcratur;  si  cnim  ipsa  opcr;ilio  ,  cl  coacervalio 
tbesaurorum  pcr  mcndacia,  est  vanitas  cxpulsa 
in  laqueos  mortis  ;  ergo  ci  ipsc  eorum  operator 
et  coacervator  pcr  mcndacia  cst  vanus  et  ex- 
cors,  qui  scilicet  pcr  avaritiam  a  corde,  id  est 
a  sapientia  et  prudenlia,  quin  et  ab  ipsa  vita, 
seipsutu  expellit  et  impeliit  in  laqueos  morlis. 
ta  crgo  cxpulsa, quod  est  in  Hebr.  Koslerper  duo 
verba  reddidil,  scilicet  per  excorsel  impellitur ; 
avaritia  enim  expcllil  liominem  a  recta  ralione, 
et  impcllit  in  ca?citaiem,  ul  implicet  se  in  la- 
qucos  el  pcricula  mortis.  Hinc  Scpluag.  verlunt: 
Qui  operatur  thesauros  lingua  mendaci ,  vana  scc- 
uitur  in  rete  viortis;  vel.nt  alii  lcgunt,  elvenit, 
aut  veniet ,  in  rete  mortis.  Jam  pro  mokesce ,  id 


etllhqtteost  \egen\etmebackesce,  id  eil  quaren 
trs ,  vel  ii t  Symmacli.  Icgll  quttrens  mortem,  vor 
iiini  varte,  *f<\  eodem  icniu ;  Cbald.  Opera  ct  l 
im  idiinn    (  Interprei  non  lat    clare  exprenii 

vocem  xn"':"^"»»''!,  id  eil  ,  thesaurorum) 
in  lin^iui  mendacil  dlssipabuntar  et  evettentur 
illiqui  quarunt  mortem;  Syrui :  Qui  congregant 
thesauros  lingua  mendaciit  ad  perditlonem  d<  ■ 
struenlur  mortem  quarentes,  q,  d.  Qul  quasril 
tbeiauroi  per  mendacia  ,  non  quasril  op<  >> ,  led 
fnnllatem  el  mortem  :  banc  entm  ncquirit. 
Pagnln.  Congregatlo  thesauroruni  lingua  mendax 
esttut  stipula  propulsata :  qtutrunt  mortem  qui 
cos  congregant;  Vatabl.  clare:  Congregaliot  ne- 
saurorum  cum  srrmoin  mendacl  est  vanitas  ,it 
rcs  qua  propelli  solet,  tendentia  ad  mortem :  Rt  i , 
ail,  qucc  propelli  solet  d  venlo,  id  est  nullius 
commodi ;  Cajctan.  Vanilas  impulsa  qiurslorcs 
mvriis ,  q.  d.  Vulgo  quaeslorei  pecuniaa  aunt 
(|ui  corrogant  nummoa  :  bi  vero  mnt  qun?stores 
mortii  ,  quia  per  opcs  morlem  sibi  et  tuii  con- 
quirunt. 

Porro  tbesauros  congregant  perlinguam  men- 
dacem.  Primo,  judices  qui ,  auro  eorrupli, 
mendacem  ferunt  sententiam;  leeundo,  falii 
tcsics,  qui  falsum  icstiuioniuni  vcndunt  auro ; 
tcrtio,  ndvocnli,  qui  injustum  cauiam  defen- 
(lnni  ob  lucrum ;  quarlo,  mercalorcs  ,  qui 
menliendo  merccs  esse  lantae  bonitaiis,  lantne 
substantiaB,  tanii  valoris  et  pretii ,  aut  tales 
quales  non  sunt,  eas  justo  carius  venduot; 
quinto ,  qui  mendaciter  adulandb  emungunt 
crumcnai  divilum  ct  principum  ;  sexto,  qui 
niendaciter  promitlunt  niontes  aurcos,  ut  con- 
fcclionem  auri  ex  aere,  argento,  eic.  per  al- 
cliymiani ,  itaque  corradunt  a  variis  pecuniic 
accrvos  etfugiuut,  uti  nuper  in  ltalia  fecit  Grac- 
cus  quidam,  qui  propterca  a  Duce  Bavarins  in 
iuicani  aclus  esl;  denique  qui  quomodolibet  per 
fraudcs  ct  dolos  colligunl  nuininos.  llis  opes 
fraude  parlae  fiuni  laquei  et  pedicaemorlis,  dum 
fraude  deprehensa  vclut  fulsarii  et  fures  vila 
mutctanlurpraesenli  a  judice,  vel  a  partelassa, 
ct  aterna  a  Deo. 

Ibcc  ergo  coacervatio  tbesaurortim  per  frau- 
dcs  et  mendacia  vocatur  vanilas  :  tuni  quia 
consula  et  conflata  est  ex  re  vana  et  inani,  puta 
mcndacio,  quod  stalim  verilate  comperla  dif- 
flafur  ct  cvanescit  inslar  vaporis  et  fumi.  Ila 
Aben  Ezra,  lum  quia  ciio  evanescens  homincni 
vanum,  nudum  et  miserum  relinquit.  Vcrum 
miserrimnm,  et  maxime  divitem  mendacem 
crucians  est,  quod  pcr  opes  lam  vanasetmen- 
daces  acccrsal  sibi  mortcm  ct  gebennam.  Hae 
cnim  oiics  gutlure  et  lingua  mendaci  parlae,  iu 
ejus  jugulum  redeunt,  illamque  ream  velut  fe- 
roces  carnifices  et  lorlorcs  laqueo  slringunl, 
strangulant ,  suffocant,  perinde  ut  aves.v.  g. 
perdices ,  furtim  et  quasi  perfraudem  et  men- 
dacium  carpentcs  mcsscm  alienam  ,  laquco  ca- 
piuulur  ct  slrangulanlur  :  ac  sicul  ferte ,  ut 
Jepores,  ursi,lupi,  furtim  ct  mendaciler  i;i- 
vadentes  agros  alienos  ,  relibus  ad  id  paratis 
iflaqueanlUr,  capiunlur  et  necantur.  Quanta, 
putas,  esl  crux  et  afflictio  animae  perjuri,  falsi 
lcslis  ,  falsarii ,  mercaloris  fraudulenli  ,  in 
gehenna,  dum  ob  opes  lam  frivolas,  quas  per 
mendacium  acquisivil,  videl  sesc  in  ignibus 
llaininantis  iucendii  perpeluanlis  in  seternum  ! 
quam  illa  suam  demenliam  accusat,  seque  ip. 
sam  caedit  et  lancinal,  quod  ipsa  sibi  ob  cupi. 


593 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMOMS.  Cap.  XXI. 


clinem  rci  tam  inanis  et  caducae  ,  torturae  et 
lormentoruni  fueritcausa  el  parens  !  nimirum 
rugit  ei  exclamat  illud  lsaiae,  cap.  33.  14  :  Quis 
poterit  habilare  de  vobis  ctim  igne  devorante?  quis 
liabitabit  exvobis  cum  ardoribus  sempiternis? 

Huc  facit  apologus  corvi  et  serpentis  apnd 
iEsopum.  Corvus,  ait,  cibi  indigens  ,ut  serpen- 
lem  in  aprico  clormientem  vidit,  devolando  ra- 
puit.  Kic  cum  se  verlissel,  atque  momordisset 
ipsum,  corvus  moriturus  dixit  :  Me  miserum  , 
qui  tale  reperi  lucrum  quo  etiam  pereo  !  Corvus 
estraplor,  serpens  sunt  opes  raptae,  quae  ip- 
sum  raptorem  mordent  ct  perimunt.  Similis  est 
apud  eumdem  apologus  cassitae,  quae  laqueo 
capta  plorans  dicebat  :  Heimilii  miserce  el  infe- 
licivolucri !  non  aurum  surripui  cujusquam,  non 
argenlum,  non  aliud  quidquam  pretiosum;  gra- 
vum  autem  tritici  parvum  morlis  milti  causa  fuit. 
Ita  raploresob  vilesopes  terrenas  incurrunl  mor- 
tem  praesentem  et  aelernam,  tuncque  lugent 
dicuntque  simile  illi  quod  cassila  dixit. 

Jam  retia  haec  ct  laquei,  quibus  vincuntur, 
cruciantur  et  sulTocantur  ii  qui  eolligunt  opes 
per  fraudes  el  mendacia  ,  sunt  varii  et  multi- 
plices.  Primus  est  angor  conscientiae ,  qui  sem- 
per  eos  remordet,  quod  perperam  el  injuste 
opes  perfraudes  colliganlur.  Secnndus  est  cu- 
piditas  et  affeclus  erga  opes  injuste  partas  :  hic 
enim  eos  ila  slringit  et  illaqueat,  uteliam  cum 
Dei  ad  poenilentiam  impulsus  sentiunt,  imo 
cum  poenitentet  confilentur,  remaneanl  in  ba- 
biluali  affectu  opes  male  partas  relinendi,  no- 
Jinlque  eas  reslituere  uti  obligantur  :  aut,  si 
velint,  idque  promillanl  confessario,  mox  a 
eonfessione  in  piistinum  affeclum  eas  retinendi 
relabantur;  quare  omnis  eorum  pcenilenlia 
vana  est,  et  confessio  irrita,  ac  saepe  sacrilega, 
quia  non  babent  verum  propositum  se  emen- 
dandi,  el  reslituendi  ea  quae  abstulerunt.  Hinc 
videmus  ex  cenlum  vix  tres  reperiri  qui  ablata 
rcstiluant.  Terlius  laqueus  est  horror  mortis  , 
qui  eos  ila  affligit,  ut  ejus  nomen  audire  non 
suslineanl ;  adveniente  vero  morle,  sola  ejus 
cogitatione  lorquenlur,  ideoque  cilius  moriun- 
tur  et  exanimanlur.  Post  mortem  vero  hunc 
laqueum  deferunl  ad  tribunal  Cbristi,  eoque 
illaqueati  a  Christo  damnantur,  et  praecipitan- 
tur  in  tartara,  ubi  vinculis  aeternis  gehennae  as- 
tringuntur.  Unde  hic  quidam,  pro  impeUilur  in 
laqueos  ?Jior^'s,legunt :  venil  in  profundum  inferni. 
q.  d.  Gravissimum  est  hoc  scelus  falsariorum; 
quare  non  in  summum,  necinmedium,  sed 
in  imum  inferni  ,,ut  cum  Juda  proditore  et  fal- 
sario  sedeant,  preecipitantur.  Quarlus  esl  timor 
infamiae  el  punitionis  humanse,  ne  scilicel  a 
judice  condemnenlur  velut  fures  et  falsarii ,  ita- 
(|ue  opes,  famam,  libertatem,  et  subinde  vitam 
amitlant.  Quintus  laqueus  est  filiorum  et  ne- 
polum,  quibus  opes  male  parlas  relinquunt : 
hi  enim  omnibus  laqueis  jam  dictis  a  parenti- 
bus  innectunlur,  dum  eis  in  hacreditate  frau- 
dibus  parta  succedunt,  nec  deejus  restilulione 
cogilanl.  Quocirca  sapienler  monet  S.  Augusti- 
nus  serm.  25  :  Palrimonii  tui,  quo  es  ligalus , 
compedes  in  liac  vita  resolve ,  abjice  d  te  divi- 
liarum  onera  ,  abjice  vincula  voluntariu.  Et  sanc- 
tus  Chrysost.  hom.  in  Psalm.  69:  Tortor ,  ail, 
corpus  vincit,  divitiai  vero  animumvinciunt.  Vides 
enim  vinclum,  nec  illius  te  miseret :  eum  propter- 
eaadi,  quod  vincitur  non  necessilate ,  sed  con- 
sulle ,  et  quod  ipse  vincula  sibi  altraxil. 


7.  Rapin^j  impioiujm  DETRAHENT  EOS  ,  QUIA.  NO- 
luerunt  facere  judicium,]  id  est ,  facere  id 
quod  justum  est,  puta  non  rapere  aliena  ,  et 
reddere  cuique  suum  jus  et  debitum.  Pro  rapince 
hebr.  esl  iwscod  ,  id  est  vastitas,  vastatio,  ra- 
pina,  perdilio,  pernicies.  Pro  delrahent  hebr. 
esl  ny\tf  iegorem,  quod  derivari  polest,  primo 
b.y\lgur,  id  est  peregrinari ,  commorari,  pa- 
vere,  conlrahere;  secundo,  a  mj  gara,  idest  at- 
trahere,  detrahere,  serrare;  lertio,  a  Q-u  garam, 
id  est  exossare  ;  unde  verlas  :  Vasialio  ,  vel 
rapina  impios  exossabil.  Hinc  primo  R.  Salo- 
mon  vertit  :Rapina  impiorum  habitabit  cum  eis. 
q.  d.  Impii  rapinam  pracdando  acciverunt  in 
domum  suam;  binc  ipsa  rapina  apud  eos  habi- 
lans  diripiet  eos  (  rapinae  enim  officium  et  opus 
est  rapere)  ut  sicut  alienos  diripuerunt,  ita  et 
ipsi  diripiantur.  Esl  prosopopoeia  :  fingitur  enim 
rapina  quasi  persona  et  carnifex  diripiens  im- 
pios  raptores.  Unde  Syrus  vertil:  Fractio  impio- 
rum  veniet  super  eos,  id  est  vaslitas  qua  alios 
eonfregerunt ,  redibit  in  eorum  capul ;  el  Tigur. 
Damnum,  quod  dant  impii ,  ad  ipsos  redibil ,  qui 
noluerunt  facere  quod  cequmn  et  justum  est ; 
Pagnin.  Rapinam  impiorum  adducet  Dominus  su- 
per  eos. 

Secundo,  Noster  genuine  verlit:  Rapina?  im- 
piorum  delrahent  eos ,  q.  d.  Rapinae  et  opes 
rapue  ,  quaeimpios  in  allum  opulenliae,  poten- 
lue  el  dignitatis  fasligium  evexerunt,  hae  ipsas 
paulopost  velul  pondus  plumbeum  et  gravissi- 
mum  ex  boc  culmine  delrahent  eos,  quando  ob 
rapinam,  vel  ajudice^vel  a  Deo  opibus  non 
tantumraptis,  sed  el  legilime  partis  spoliabun- 
lur,  quin  et  libertale  ,  fama  ,  vita  et  salute  pri- 
vabuntur.  Hinc  Zachar.  cap.  5.  versu  7.  vidit 
impielatem  in  ampbora  sedenlem  occlusam 
lalcnto  plumbi.  Vide  ibi  dicta.  Unde  Symmach. 
veilil:  Rapina  impiorum  diruet  eos  ;  Chald.  tollet 
eos ;  Vatabl.  Direplio  impiorum  perdet  eos. 

Terlio,  Aben  Ezra  vertil  :  Rapina  impiorum 
serrabit  eos,  q.  d.  Rapinaest  quasi  serraserrans, 
et  dissecans  raptorum  conscientiam  ,  animum 
et  menlem.  Rapina  enim  magis  mordet  con- 
scientiam,  quam  caetera  crimina  ;  ac  sicul  vul- 
nus  serra  infiictum  difficilecoalescit ,  ut  tradunt 
chirurgi,  eo  quod  inajqnaliler  admorsae ,  et 
exlritae  denlibus  serrae  carnes  non  coeant  :  sic 
pariier  vulnus  menti  inflictum  a  furti  conscien- 
tia  vix  coalescit  et  persanalur  ,  etiam  post  poe- 
nitentiam,  et  rei  furto  sublalae  restilutionem  : 
rapinae  enim  pneteritae  memoria  jugiler  con- 
scientiam  flagellat,  eique  occlamat:  Cur  aliena 
rapuisli?  cur  hoc  te  dedecore  et  macula  inus- 
sisti  ?  ut  in  perpcluum  auditurus  sis  ,  raptor, 
omnesque  conscii  digito  te  oslensuri  dicant :  Eri 
ille  raptor,  en  ille  fur. 

Quarlo,  alii  verlunt  :  Rapina  vel  vastitas  im- 
pios  exossabit,  id  est  usque  ad  ossa  consumet, 
ossa  eorum  comminuet,  perdet,  devorabit, 
juxta  illud  Sophon.  3.  3  :  Principes  ejus  in  medio 
ejus,  quasi  leonesrugienles;  judices  ejus  lupi  ves- 
pere  non  relinquebant  fhebr.  1i2"lJ  garemus  ,  id 
esl  exossabant,  ne  ossa  quidem  relinquebant ) 
in  mane. 

Quinto,  Septuag.  vertunt :  ouePos,  id  est  per- 
ditio ,  vel  pernicies ,  impiis  hospilabitis  erit,  vel 
hospilio  suscipietur ;  non  enim  volunl  facere  jusla, 
vel,  ut  verlit  et  explicat  Auctor  Calenae  Gra^coi. 
Pestis  aut  exitium  apud  impios  morabitur,  ut  qtii 
aequum  et  justtim    facere   nequaquam    velint. 


COMMI.NTAIUA  IN  PROVERWA  SAI.OMONIS.  Cap.   XXI.  501 

prle  vafrum,  dolotum,  Qctum,  malitiosum, 
rallacem,  fraudatorem,  impostorem  i  hic  enim 
opponiiur  mundo;  tiehr. 'Vf  zach ,  id  esl  puro, 
pcllucldo,  limpido,  vitreo,  tincero  et  aperio, 
ciijus  scjllcel  cor  et  opera  candida,  aperla  el 
siinplicia  omnibua  patent,  e(  pelluceot  inslar 

vilri. 

Queerea  i\  quoalicnasit  via  viriperversi,  livc 
perversa.  Reapondeo  a  recto;  opponit  cnini 
viam  alienam  perverai  operi  reclo  mundi,  quaai 
dical :  Perverai  via  et  opua  alienum  eai  a  reclo 
et  reetitudine,  quia  obiiquum  est,  pravuro, 
distorlum;  probi  vero  et  mundi  conforme  eat 
recto. 

Igilur  primo,  opus  perverai  alienum  eal  a 
reclo,  hoceat,  abeoquod  reclarutio  dictatesse 
ii  <  iinii ,  prohum,  boneatum  :  hinc  conacquen- 
ler  aecundo,  alienum  est  a  dignitale  hominia, 
quac  coiusistit  in  ratione  el  natura  raiionali ,  quocl 
scilicct  sequalur  ductum  et  dictamen  reclae  ra- 
lionis,  agatque  et  vivat  non  ut  bnitnin  animal, 
aed  nt  honio  rationaiis  :  untle  maliiia  non  est 
aiiud  qnam  dissonantia  operis,  sive  operaiio 
dis-onans  a  nalnra  ralionali,  ct  convenicns  ani- 
mali  hrulo;  hoc  enini  non  rationcm,  sed  phan- 
lasiam  ct  conctipiscenliam  sequilur.  Ha  Beda, 
Janaenius  et  alii. 

llinc  tcrtio,  via  pervcrsi  pcrversa  el  aliena  est 
a  Dco,  nti  lcguni  nonnulli  Codices  :  Dcns  enim 
insliluit  in  liomino  trihunal  judicii  ct  rcctce 
rationis,  sanxilque  ul  homo  illud  quasi  libcllam 
cl  pcrpcndiculum  rccliludinis  in  omnibus  se~ 
qualur. 

Quarto,  via  pcrvcrsi  aliena  est  a  socielate  et 
conviclu  hominuni  :  hic  cnim  hilitur  rationo 
rcctitudinis ,  sequilatis  et  justitise,  q.  d.  Impitts 
el  dolosus  abit  a  via  trita  et  communi  agcii('i 
ratione  hominum;  quare  incedit  per  avia,  no- 
vosque  loquendi  et  agcndi  niodos  pravos  et  dis- 
tortos  comminiscitur  :  hinc,  quasi  alienus,  om- 
nibus  invisus  est. 

Quinto,  eadcm  alicna  est  a  seipso.  Undo 
Pagnin.  vcrtil :  Reversa  (inversa)  est  vla  viri  impii 
cl  alieni;  ct  Syrus  :  Qui  pervertit  viam  suarn,  vir 
est  cxtraneus ;  et  Aben  Ezra  :  Qui  perversa  est 
dlicni  viri  via,  qui  nimirum,  ail  R.  Salomon,  a 
prceceptis  divinis  fit  aiienus.  Igitur  impius  el  dolo- 
sus  alienat  se  a  seipso,  quia  cum  nihil  lam  con- 
junctum  sit  et  unum,  quam  bomo  sibi  ipsi,  per 
dolum  elfallaciam  abit  ab  humanitate  et  purilnle 
candoreque  bumano  sibi  innato,  quem  alias  pne 
se  tulit,  ut  jam  non  idem  qui  ante,  sed  pla.ne 
aiius,  ei  i\  scipso  diversus  esse  videalur. 

Hinc  dolosum  veleres,  ail  Nazianz.  orat.  22, 
repra3senlarunl  pcr  Proleum  qui  se  in  omnes, 
quas  volcbat,  formas  transformabat,  et  ex  ho- 
mine  nunc  se  faciebat  vulpem,  nunc  leonem, 
nunc  lupum,  nunc  aliud  quodlibet  animal.  Si- 
mili  cnim  modo  homo  dolosus  nunc  aslutiam 
vulpis  ,  nunc  leonis  minas,  nunc  lupi  srevi- 
liam,  etc.  assumit  el  inducit;  imo  pcr  dolum 
quasi  transformat  se  in  vulpem  ,  per  gulam  in 
porcum,  per  iram  et  rixam  in  canem,  per  ace- 
diam  in  asinum,  per  superbiam  in  leonem,  per 
rapinam  in  lupum.  Unde  Glossa  :Justetmqu\l, 
coram  Dco  vivere  est  proprium  humana;  condi- 
tionis  ,juxla  illud  Eccles.  12  :  Deum  time ,  et  man- 
dala  ejus  observa,  Iwc  est  enim  omnis  Iwmo.  Qui 
perverse  vivit ,  alienam  ab  humana  natura  viam 
incedit  ;  perversa  ergo  actio  est  contra  naluram 
et  alicna;  qui  autemmundus  cst  opere ,  recte  qaod 


Recte  hsac  :  neque  enim  calamltates  el  miseries 
.ii)  impietale  dlvelll,  neque  pesnea  rursum  <t 
crur.es  ab  iis  qui  justa  facere  delreclanl ,  lejungl 
possunt.  Igiiur  sicul  tnoriis  domua  eai  In  inferno 
(ilii  enira  quasi  in  propria  domo  moratur] ;  sic 
txitii  ct  cladia  sedes  iiropria  eai  anima  et  do- 
inus  iropiorum  \  salutis  vero  ei  felicitatis  sedes 
<si  anima  el  domus justorum. 

Nosler  vero  Salazar  sic  exponii,  q.  d.  Rapina 
ab  impiis  bospilio  suscipielur,  idest,  forlunte 
fraudibus  partaa  non  diu  apud  improbos  moran- 
lni  ,  scd  adinstar  bospilis  scii  pcrcgrini  in  divcr- 
sorio  manenlis  ocius  discedunl,  el  ad  alios  di- 
verlunt,  tam  diu  quidem  per  hospilia  et  diver- 
soria  pererrantes,  quoad  sedem  el  regionem 
sibi  propriam  nanciscanliir,  quoad  niniiiuni  ad 
aliqucm  pervcniant ,  quijusle  cas  ct  sine  fraude 
acquirat  :  ibi  cnim  diulius  bserent,  et  lanquam 
incolae  in  patria  sua  morantur. 

Ilinc  pro  liospitabiiur ,  alii  vcrtunt  peregrina- 
bitur ,  q.  d.  Opes  malc  partJB  apud  impios  sunt 
quasi  peregrinaeet  exuies;  unde  anhelant,  ut  ad 
justos  vclut  in  palrlam  redeant.  Binc  S.  Cbryaost. 
solet  diviiias  comparare  servis  fugitivis,  <pii  ab 
hero  cxtcro  fugiunt  ad  suos.  Audi  illum  bom.  in 
illud  :  JstUU  regina  a  dexlris  tuis,  elc.  Videte, 
ait,  divitias  quas  semper  vocabam  scrvum  fugiti- 
vum  ;  ncc  fugaccm  modo  dixerim,  scd  et  viricidam : 
von  eniin  se  possidtnles  deserunl  solum ,  scd  et 
ipsos  jugulant ;  cum  inim  cas  qtiis  solerti  magis 
.stttdio  colticril ,  tunc  vel  maxime  prodilioncm  nxo- 
littnlur  in  sui  cttltotrm. 

Idipsiun  eleganti  apis  ct  aranese  apologo  festi- 
vis  antitbctis  venuslo  repraescntat  Cyrill.  lib.  3. 
Apolog.  moral.  cap.  13.  cui  lilulus  :  Conlra  eos 
qui  laborare  omitlunl ,  et  slttdent  de  rapina  vivere: 
Aranea,  ail,  arle  fraudis  sux  rctiaculum  lexcns , 
cttm  corum  illa  apis  ad  laboris  stti  studium  pergcns 
transiret ,  dixit  illi  :  Qttbnam,  quietis  impulitns , 
tota  die  vaga  cttrris  ac  circuis?  Ctti  illa  virlutis 
sttavilate  mellita  putienltr  respondit  :  Discurro 
per  flores ,  meis  laboribus  pabulum  mellis  emens. 
Tunc  aranea  dixit  :  StuUum  est ,  tantum  pro  stilla 
roris  metliflui  circuire.  Ad  hac  apis  adjunxit  :  Imo 
stultum  est  qttod  judicas  non  sentire  ;  stolidissi- 
mum  autem  est  pro  viclu  vitamevomerc ,  proviUs^ 
sima  re  carissimam  meduUam  fundere ,  pro  in- 
certo  certttm  expendcre ,  pro  minimo  magnttm  per- 
dere,  ac  pro  fcclidissinutmusca  le  ipsam  eviscerare. 
Ego  niltil  cerle  de  propriis  amittendo ,  semper  in  re 
certa  laboro.  Tu  vero  totu  die  insidiaris  evisccrata, 
el  pro  incerto  das  et  perdis  intcriora  ttta,  ttl  rapias 
extrinsecttm  alienum.  Dcinde  id  alia  ralione  os- 
lcndil  :  Cnlerum  cttm  in  retiacutum  occttltatum 
niltit  incidcrit  ,  qttid  habes  aliud ,  nisi  qitod  perdi- 
disti  tttum?  omnis  namqttc  ftir  anle  perdit  stta 
qiiam  aliena.  Nempe  dat  pro  vesle  fidei  glorium, 
pro  auro  justiliam,  pro  cibo  vitam,  pro  accidenle 
substantiam ,  et  pro  iniqttilute pascenda,  tanquam 
mercator  slolidus ,  virtttlis  clarissimaz  famam  per- 
dit.  Melior  est  igilur  tubor  facttts  fructu  juslilia; , 
quam  tcmpestuosissima  quiet  rapacis  avarilia.  His 
uuditis  ,  urunea  se  abscondit. 

8.    PeRVERSA    VIA    VIRI    ALIENA    EST  :  QTJI    AUTEM 

munuus  est,  rectum  opiis  ejus.]  Tiguiina  :  Per- 
versi  viri  via  atiena  est ,  mttndi  aulem  opus  rectum. 
Opponilur  enim  perversus  mundo ,  quod  pervcrsi 
via  et  optis  alienum  sil,  mundi  aulem  reclum. 
Nam  hominis  pervcrsi  via  et  vila  pariter  per- 
vcrsa  et  aliena  esl.  Per  perversum  accipe  gcnc- 
ralim  quemlibet  impium  ct  improbum  ;  scd  pro- 


^92 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XXI. 

pluribus  in  socictale  vivas 


per  naluram  originaliler  sumpsit  ,  exsequilur. 
Porro  Chald.  verlit :  Qui pervertit  viam  alicujus 
exlraneus  csl ,  q.  (I.  Qui  alium  depraval,  et  in 
scelus  iutlucit,  est  sicut  etbnicus  et  publicanus. 
Alludilad  Judaeos,  qui  extraueos,  pula  Gentiies, 
ulpote  idololatras,  abominabantur  velut  elbni- 
cos  et  atbeos  vel  polytbeos,  q.  d.  Qui  alium  ad 
flagitium  pellicit  et  pervertit,  fugiendus  est  et 
aversandus  velut  etbnicus  :  quia  sicut  etbnicus, 
a  Deo  vero  alienus,  alios  ab  eodem  alienat:  sic 
pariter  seducens  alios  ad  scelus,  a  Deo  alienus, 
alios  ab  codem  alienare  satagit :  quare  ejus  con- 
versalio,  velut  aliena  ( t  elbnica,  omni  studio  viro 
probo  fugienda  est.  Ex  adverso  vero  viri  mundi 
et  probi,  cnjus  recta  sunt  opera,  conversalio 
ambienda  et  accersenda  est.  Hic  enim  secum 
omnes  ducit  ad  Deum  suum. 

Denique  Septuag.  vertnnt  :  Ad  perversos  per- 
versas  vias  mitlit  Deus;  munda  enim  et  recta  opera 
cjus,  q.  d.  Deus  facit  ul  perversi  incidant  in 
pcrversa  ,  id  est  tristia  et  adversa,  ac  praeser- 
tim  ut  dolosi  incidanl  in  fraudes  et  dolos  eosdem 
vel  similes,  quos  aliis  struxerunt ;  quia  munda, 
recta,  sincera  et  candida  sunt  opera  Dei ,  uipote 
qui  per  essenliam  est  ipsa  increata  el  immensa 
puritas,  mundiiies,  candor  et  sanctiias.  Quare 
ipse  perversos  el  dolosos  odit,  plectit  el  punit, 
ut  suis  dolis  capianlur  et  pereanl.  Hoc  est  quod 
Deo  ail  1'salles  psalm.  17.  27  :  Cum  eleclo  electus 
eris ,  et  cum  perverso  perverteris ,  id  est,  non 
benigne ,  sed  maligne  el  perverse  ages  ;  quia 
ipse  perverse  agit  cum  Deo  suo.  Auctor  Calenae 
Graec  Perversas  vias,  quas  Deus  millit  perver- 
sis,  accipit  vias  gehennae,  q.  d.  Deus  perversos 
ablegat  ad  sempilerni  ignis  supplicia ,  ut  viae 
suaefructus  ibi  capiant,  suisque  desideriis  satu- 
.entur. 

Via  ergo  impiorum  est  perversa ,  et  mille  diffi- 
cultatibus  implicita,  ex  quibus  se  explicare  et 
extricare  nequeunt.  In  illos  ergo  compelit  pro- 
yerbinm  Hebncorum  :  Asino-camelus.  Camelum 
fune  ducunt,  asinum  agunt  agasones  ante  se. 
Qui  conlra  lacit,  bunc  vocanl  Asino-camelum; 
et  est  in  proverbio,  ubi  quis  neque  regredi,  ne- 
que  progredi  polest.  Auctor  Lexici  Tbalmudici  : 
Mos  asini  est,  ait,  ut  ducatur,  et  mos  cameii  ut 
trahatur.  Qui  vero  habet  asinum  et  camelum,  si 
collocaveril  asinum  post  se  ad  trahendum  eum ,  et 
camelum  ante  se  ad  ducendum  eum ,  cum  neque 
ille  trahi  se  sinat ,  neque  iste  duci,  manel  horno 
inler  illajumenta  rnedius ,  ila  ul  progredi  nequeat. 
Idco  fecerunt  inde  quasi  adagium  de  eo  qui  non 
potest  ire ,  perinde  ut  asino-cumelus. 

9.  Mklius  est  sedere  in  angulo  domatis,  quam 

CUM  MULIKRE  LITIGIOSA  IN  DOMO  COMMCNI.]  Domatis 

est  vox  Craeca  significans  tectum ,  boc  enim 
significat  bebr.  JJ  gag ;  unde  Cbabl.  vertit,  in  an- 
gulo  lecti;  Syrus,  super  cornu  tecli.  Hebr.  ad  ver- 
bum  babenl  :  in  pinna  tecli ;  pinna  enim  bebr. 
el  angulum  et  pinnam  signifieal.  Teclum  pro- 
prie  accipe  synecdocbice ;  tamen  leclum  signi- 
fieat  donmm,  uti  et  Grsccum  S«/*«.  In  Palaes- 
lina  enim  tecla  sunt  plana,  non  culminata,  ait 
S.  Hieronymus,  quasi  mceniana  el  solaria,  in 
quibus  pioinde  ambulare,  cccnare ,  imo  tota 
aeslale  per  noclem  sub  dio,  ob  regionis  aestum 
ad  caplandam  aur;m,  dormire  solent.  Septuag. 
verlunl  vnz&fo-j ,  id  esl  subdialis,  ubi  non  sub 
teclo,  sed  sub  dio  degas.  Pro  in  dorno  communi 
bebr.  est  "lin  rPia  brbelh  cheber ,  id  est,  in  do- 
mo  societatis ,  ubi  scilicetnon  sis  solus,  sed  cum 


Sepluaginta  vertunt 
y.ovj^  ,  id  est  communi,  pro  quo  S.  Ilieronym.  in 
Sopbon.  legit  v.-xvj^  ,  id  esl  nova.  Hebraea  ad  vcr- 
bum  sic  babent  :  Bonttm  est  habitare  super  an- 
gulo,  vel  pinna  tecti,  prw  muliere  conlentionum  et 
domo  societatis.  Unde  verlit  Tigur.  Prcestat  habi- 
tare  in  pinna  tecli  quurn  cum  muliere  rixosa,  quiK 
partem  eedium  habet ;  et  clare  Vatabl.  Salius  est 
habilare  in  angulo  lecti ,  quarn  cum  muliere  con- 
tentiosa,  et  in  domo  societalis ,  q.  d.  Proestat  so- 
lum  babitare,  sub  dio  in  loco  sublimi,  in  quo  a 
ventorum  injuria  non  sis  lulus,  quimi  cum  mu- 
Iiere  rixosa. 

Sensus  ergo  est,  q.  d.  Satius  est  solitarium 
degere  in  lecto,  ac  sub  dio,  venlis,  pluviis  ca3- 
terisque  aeris  injuriis  exponi,  quam  in  domo 
communi ,  et  domesticis  frequenle  babitare  cum 
mulierecontentiosa.  Ilujus  enim  litigia  onmibus 
cceli  injuriis  respondent  iisque  pneponderanl : 
baec  enim,  ait  noster  Salazar,  dum  clamal,  lo- 
nat;  cum  probra  ct  maledicia  jacit,  fulminal  : 
cum  conlcndit  et  litigat,  nimbos  et  lempeslales 
ciet;  urit,  cum  querula  est,  et  cum  rigidam  se 
el  minime  amantem  exbibet,  glaciem  efiundii. 
Demum  si  quae  aliae  suntgraviores  cceli  injuriae, 
bae  cerle  uxoris  morosae  injuriis  omnino  cedunl. 
Et  quidem  Socrates  uxori  suae  tonilrua  dedit, 
quem  cum  post  multos  clamores  uxor  sua  Xan- 
tippe  aqna  e  fenestra  emissa  perfudisset :  Facile, 
ait,  fulurufn  putabam,  ut  post  tonitruum  pluviam 
sentirem,  quemadmodum  ergo  lonitrua ,  sic  el 
reliquas  cceli  inclemenlias  uxori  aptare  licet. 
Porro  nominat  anguium ,  hebr.  pinnam ,  vel 
pinnactdum  tecti,  ut  significet  majus  esse  pcri- 
culum  a  liligiis  mulieris,  quam  a  stntione  in 
pinna  lecli,  lum  plani,  tum  magis  fasligiati, 
sive  acuminati,  qualia  moclo  sunt,  et  olim  quo- 
que  non  deerant  in  JudaBa  :  qui  enim  stat  in 
pinna,  subit  periculum  ruendi  in  terram,  seqne 
collidendi,  si  in  alleram  partem  corpus  infleclat 
el  declinet,  quod  facile  fil;  qui  vero  assidue  au- 
dil  liligia  mulieris,  in  majorj  esl  periculo  non 
corpus  duniaxat,  uti  prior;  sed  et  animam  per 
iram,  impatienliam,  vindiclam  collidcndi ,  ne 
scilicet  liles  lilibus,  probra  probris,  verbera 
'verberibus,  sanguinem  sanguini  regerat,  imo 
uxorcm  liligiosam  veneno  gladiove  perimat,  ut 
se  a  tanla  lamque  continua  moleslia  liberet  : 
facilius  esl  enim  bomini  in  angulo  pinnaque 
fastigii  recium  caulumque  ne  in  alleram  partem 
devergal,  indeque  ruat,  consistere,  quam  in- 
ter  assidua  litigia  menlem  reciam  serenamque, 
nc  in  iram  el  vindictam,  prolabalur ,  conser- 
vnre. 

Angultts  ergo  domalis ,  sivctccli,  nolatprimo 
locum  excelsum  ;  sccundo,  semotum  et  solita- 
rium;  lcrlio,  pcriculosum;  quarlo,  angustum : 
accedit  quinlo  in  pinna  acumen  pungens  sc- 
dcntem  in  ea  ;  unde  opponitur  dornui  communi , 
scilicet  mubis,  boc  est  sociali,  ut  babent  I!e- 
braea,  et  amplce ,  ut  verlit  Pagninus.  Hinc  anguli 
etymon  boc  dat  Varro,  quod  sit  locus  angustissi- 
mus.  Pomponius  Laetus  vero  :  Angttlus ,  inquit, 
dicitur  d  Graico  ayxu/ov ,  sive  ab  eo  qttod  est  euy/s  , 
id  est  prope ,  quod  aduncattir ,  qttod  ex  diverso 
coaclte  faciunt  angttli  formam.  Praeslat  ergo  bas 
angustias,  et  quatuor  caetera  incommoda  jam 
dicia  subirc,  quam  babiiare  in  domo  ampla, 
sociali  et  commoda,  sed  litigiosa  per  uxorem 
morosam  cl  rixosam  :  hrec  enim  magis  pungitet 
cruciat.   Huc  facit  lcpos  Rabbini  cujusdam  ex 


COMMBJITABIA  IN  PBOVEBBIA  SALO  •  Cap 

Gabala  accqplus  :  ~w-xricxi.se/Hj  oil  el  isch 
conjugii  suiit  vocabula .  atque  i>«'i  Bucloria  con- 
jugii  nomenro  ia  continent :  quando  autem  in 
conjugio  noii  adesl  rriu,  etadimitur  ex  ©'N  Isc 
lillera  uxi  media,  ei  exrniPN  ischa  ullima  liltera 
he,  quas  simul  junctre  ia,  quod  est  nomen  n<i, 
puta  abbrei  latum  Jehova ,  constituuni ,  cum  sci- 
licet  abesl  .1  conjugio  Dei  limor,  Invocalio,  Hdes, 
dileclio,  el  consequenler  Dei  favor  et  benedic- 
tio,  manet  utrimqueVMei  vnn  el  <s,  idesl 
ignis  el  ignis,  puta  liic  tgnis  Purgatorii,  et  lllic 
gebennaa  setermis.  Hunc  ignem  parit  i^tiis  ira- 
rum,  lilium  el  rixarum.  Annon  ergo  prssslat 
babitare  in  angulo  domatis,  quam  cum  muliere 
rixosa.  Gnome  baec  igitur  signiQcat  quantum 
malum  sii  mala  mulier,  ideoque  caote  deli- 
gendam  esse  uxorem,  nec  ducendam  malam, 
eliamsi  quiscum  ca  babiturus  sit pulchras  aedes 
ti  latos  fundos. 

Hinc  secundo,  aliqui  sic  exponunt,  q.  d.  Me- 
liua  esi  babifare  in  angulodomus ,  id  est  in  loco 
aliquo  secreto  et  scmoto  in  domo  parentum,  id 
esi ,  meiius  est  caelibem  domi  parentum  secreto 
degere,  quam  uxorem  ducere,  quae  ex  indole 
feminea  saepc  clamosa  est  et  litigiosa,  ac  cum  ea 
in  domo  ampla  et  comnmni  habitare.  Alii  expli- 
cant ,  q.  d.  Melius  esl  cnm  servis  secedcrc  in 
angulum  domus,  quam  in  media  domo  versari 
inter lites uxorias.  Quam  rarum,  aitS.  Hieron. 
lii).  1.  Gontra  Jovin.  mulierem  sine  hisvitiis  inve- 
niri,  novit  itle  qui  duxit  uxorem;  unde  pulchre 
l  arius  Geminius,  sublimis  oralor  :  Qui  non  liii- 
gat ,  inquit,  cielebs  esi ;  melius  esl  enim  habitare 
in  angulo  tecti,  quamcum  uxore  maledica  in  do- 
mocommuni.  Si  do^nus  communis  marili  et  uxoris 
erigit  uxorem  in  superbiam  ,  et  contumeliam  viro 
facit;  quanlo  magis  si  ditior  uxor  fuerit,  et  in 
domo  ejus  vir  manserit.  Incipit  cnim  non  uxor 
esse,  sed  domina ,  et  viro ,  si  offenderit ,  migran- 
dum  rst.  Huc  facit  festivum  epigramma  Ausonii 
de  Grammaiicicujusdam  rixoso  matrimonio  : 


\\l. 

dii.  Unde  B.  Salomon     \ildrat  Agada  ait  ko4 
vaticlnium,  quo  iniinualur   dioini   nun\ 
\entiam  ni>  Israelitis  tandetn  ablatum  trl,  cum 
esseni  tanauam  muUet   litigtosa  ,•  domus  aul 
communis  seu  societatis  appeltatur,  quod  in  ea 
addtti  sinl  pratpotenti  Deo  socii  ,  veiut  tlmula 
crum  (i  Manasse  in  templo  collocatum.  Similiter 
niulicr litigiosa,  ailJansenius,  esi  Eecleaia  mu 
liguantium  el  baereticorum ,  quae  contentlonum 

I I  rixarum  nullum  facit  neque  modom,  neque  ii 
ncm  ,  cum  qua  in  eiadem  habitare  mansionibus, 
et  in  eisdem  civitatibus  el  regionibus  qudm  du 
1  (i  111  sii  el  molestum  bomim  Catholico,  tem- 
poris  liujiis  calamitas  per  experienliam  docet. 
Cerle  eorum  conaorlium  fugiendum  juxta  Pauli 
monilionem  eliam  hic  docemur,  ac  eligendum, 

III  cum  Propheta  efflciamur  passer  solitariue  in 
tecto. 

Tropolog.  Beda  per  angulum  domatis  accipit 
vitam  Reiigiosam ,  cmlestem  et  contemplati- 
\;im,(|u;e  praestal  uxore  iitigiosa,  id  esl  vita 
activa,  uegotiosa ,  millc  curis  implexa,  et  per- 
lurbata  in  seculo.  Aiiler  :  Quid  pef  aiigulum  do- 


malis  ,    lnquit  ,   nist  vita 


Religiosa  ab  omni  uc- 


Arma  virumque  docens ,  atque  arma  virumque  perilus  , 

Nonduxi  uxorem,  sed  magis  arma,  domum. 
Namque  dies  totos  totasque  ex  ordine  noctes 

Litibus  oppugnat ,  meque  meumque  larem. 
Atque  ut  perpeluis  dotata  a  Marte  duellis  , 

Arma  in  me  tollit ,  nec  datur  ulla  quies. 
Jamque  repugnanti  dedam  me,  ut  dcnique  victum 

Jurgetob  hoc  solum,  jurgia  quod  fugiam. 

Huic  simile  est  Palladaa  pariter  de  Grammatico: 

Grammatico  ducta  est  uxor  mihi  peslifer  ira  , 

Artis  et  infelix  ira  mihi  auspicium. 
Heu  miser!  en  gemina  fatis  inodo  comprimor  ira. 

Artis  grammalices  femine^que  domi. 

Tertio,  aliqui  mulierem  litigiosam  accipiunt 
meretricem;  htijus  enim  domus  est  multis  ama- 
siis  communis,  et  meretrices  maxime  sunt  liti- 
giosce,  ac  lites  et  rixas  inter  amasios  excitant, 
ideoque  saepe  pugnarum  et  caedium  sunt  causa, 
q.  d.  iMehusest  noctem  in  anguloquolibet  trans- 
igere,  quam  in  domomeretricis  ampla  et  spa- 
tiosa.  UndeSymmach.  et  Theodot.  vertunt :  Me- 
lius  est  sedere  in  angulo  domatis ,  qdam  habitare 
cum  muliere  in  domo  bt-^wou  ,  id  est  sodalitia 
aut  meretricia. 

Allegor.  melius  est  sedere  in  anguto  domatis, 
id  est  Ecclesiae,  quae  est  domus  Dei,  quam  cum 
muliere  litigiosa,  id  est  cum  synagoga  Judaeo- 
rum,  quae  cum  Deo  et  Christo  litigat  et  conten- 

CORNEL.    A   LAPIDE.      TOM.    III. 


tione  lerrena  remota  ,  et  a  lurbalionibus  vil<t> 
prasentis  quieta  ?  Quid  per  mutierem  litigiosam 
nisi  perturbali  seculi  aclio  designatur  ,  qux  ama- 
toribus  suis  incessantcr  tentationes  movct ,  jurgia 
atque  scandala  seminat  ,  immiltit  lites  ,  concitat 
Idla  ,  dividit  unitalem  ,  pacem  viotat ,  amicilius 
dissipat  ,  eosque,  dttm  variis  cupiditalibus  inflam- 
mat  ,  nec  in  semctipsis  quiescere  sinit  ,  nec  in 
fratcrna  dilectione  connexos  esse  permiltit? 

Huc  facit  iilud  Thomae  a  Kempis  auctoris  au- 
rei  lihelli  de  Imitatione  Christi  :  In  omnibus  re- 

quiemqu&sivi,  et  non  inveni nisilll  ttn\)CCCX\\Sll 

tttft  CC\\  boccxkcn,  id  est ,  nisi  inangulo  cum  li- 

betlo.  Ita  S.  Alexius  maluit  sedere  ,  imo  inslar 
canis  jacere,  rn  angulo  domus  paternas  ,  quam 
habitare  cum  uxore  in  domo  ampla  ,  et  mundi 
pompis  implicari.  Idem  fecit  B.  Joannes  Caly- 
hita  ,  cujus  proinde  angulus  in  Ecclesiam  con- 
versUs  Romae  religiose  visitur.  Solcbat  S.  Igna- 
tius  fundator  Socielalis  noslrae  a  curis  ct  tumul- 
tibus  secedere  in  solarium  ,  ihique  contem- 
plando  stellas  et.  ccelum  in  lacrymas  diffluere  , 
alque  ad  Sanrtorum  socictatem  anhelando  ex- 
clamare  :  Quctm  sordet  miki  terra,  cum  ccetum 
aspicio  ! 

Denique  Codices  Septuag.  hic  varianl  inter  se, 
et  nonnihil  discrepant  ah  Hchraeo  ,  Syro  et  Vul- 
gata  ;  Roinani  enim  sic  hahent  :  Metius  habitare 
super  angutum  sub  dio  ,  qucim  in  calce  litis  cum 
iniquitate  ,  et  in  domo  communi  ;  Complut.  et 
Regii  :  Metius  habitare  in  angttto  subdiali,  idest , 
sine  tecto ,  quam  in  pictis  domibtis  cum  injustitia  , 
et  in  domo  communi.  Quod  myslice  sic  explicat 
Auctor  Calenae  Graecorum  :  Subdialis  angulus  est 
secreta  studiosi  hominis  actio  a  solejuslitia?  illus- 
trata  ;  domtts  aulem  picta  est  malitia  virtutis  co- 
lore  veslita  ,  aut  virlutem  simulans. 

Praeclare  S.  Basilius  apud  Antonium  in  Me- 
lissa  pag.  2.  cap.  76  :  Quies  ,  inquil ,  initium  est 
purgalionis  animi  ,  cum  neque  tingua  res  huma- 
7ias  loquilur ,  nec  ocuti  corporum  coto/'es  ,  et  aptas 
membrorimi  co77ipactio7ies  circttmspiclunt  ,  nec 
aures  a7iimi  i/itentionem  solvunl  audiendis  canticis 
ad  voluptatem  77iodulatis  ,  aut  dictis  scurrilibus  et 
ridiculis  ,  qua  re  animi  inteniio  tanguescere  ma- 
xime  solel  ;  me/is  enim  cum  ad  res  exter/ias  11071 

75 


5?4  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.^Cap.  XXI 


dissipalur  ,  ncc  in  muntlum  per  partes ,  in  quibus 
.siti  sttnl  sensus  ,  diffunditur  ,  ad  seipsam  revcrli- 
tur  ,  ac  per  sese  ad  Dei  notionem  ascendil ,  atque 
illa  pulchritttdine  cain  circtimlustrattir  ac  ilLttmi- 
nalur  ,    ipsius  (itioque  natttrce  obliviscitur  ,    non 
alimenti  cttra  aut  veslimenti  anhnam  solticitans ; 
sed  Uberala  lerrenis  cttris  omne  suum  studium  ad 
comparanda  bona  sempilerna  transfert  ;  qtto  ni- 
mirum  lemperantiam  el  forlLladinem  ,  justitiam 
et  prudenliamet  reliqttasvirtules  habeat  et  exer- 
ceat.  Ibidem  S.  Gregpr.  Nazianz.  S.  Basilii  col- 
lega  :  Quietos  ,  ait  ,  nos  esse  oportet ,  ut  non  tur- 
btdenle  cttm  Deo  colloquamttr  ,  et  paululum  revo-  . 
cemus  mentem   ab  iis  qtta  seducunt  ,    et  errore 
invotvunt.  Et  S.  Gregor.   Nyssen.  S.  Basilii  fra- 
ter  :  Otiosa  quies  pLuris  cestimanda  quam  nego- 
tiorum  iUuslris  tractalio.   Ifeidetn  et  cap.   seq. 
B.  Nilus  :  Sapiens  ,  ait ,  otium  et  qtdetem  prose- 
quitttr  ul  rerum  divinarum  opportttne  compos  futl ; 
sapiens  demigrat  a  vita  confttsa  et  pertttrbata  ad 
beatam  vitam  et  paciftcts  convenientem.  Perfecti 
animi  est  curos  vacuitas ,  impii  autem  curis  con- 
teri.  Et  B.  Cyrillus;7n  mente  tumultu  et  angore 
plena  ,  neque  rerttm  lionestarttmcogilatio ,  neque 
Dei  gralia  inrst. 

10.    ANIMA  IMl'11  DESIDERAT  MALTO   ,   .NON   MISE- 

rebitur  proximo  suo.  ]  Hebr.  :  Misericordiam  et 
graliam  non  invcnict  in  ocuiis  ejus  amicas  ,  vel 
proximus  ejtis  ;  Chald.  :  Et  non  consequclur  mise- 
ricordiam  in  oculis  cjus  socius  ejus  ;  Valablns  : 
Impio  nitUus  aLius  ptacet ,  quidquid  tandem  ege- 
rit  ,  non  rcddetur  gratus  quibtiscumqtte  officiis. 
Pro  impius ,  liebr.  est  ytin  rasca  ,  id  est  im- 
probus  ,  inquietus ,  turfeator,  damnosus,  ma- 
lignus.  Hujus  ergo  indoles  et  ingenium  hic  de- 
scribilur,  q.  d.  Improbus  mali  est  cupidus  , 
improbus  sua  improbitate  desiderat  improba  ; 
improbilas  sua  eum  non  sinit  quiescere  ,  sed 
insligat  ad  desiderandum  mala  ,  ut  scilicet  alios 
vexet ,  turbet,  malis  afficiat ,  perinde  ac  si  dee- 
monem  ( feuic  enim  similis  est  improbilas  )  in 
venlre  gercret  ,  qui  eum  ad  omne  scelus  im- 
pellerel  ;  quare  non  miserebitur  proximo  suo  , 
sed  eum  sine  causa  invadit  ,  probris  aflicit  , 
verberat  ,  male  mulctat.  Est  miosis  ,  non  mise- 
rebitttr ;  id  est  immisericors  ,  saevus  et  crudelis 
est  in  proximos  ,  juxta  illud  cap.  12.  10  :  ISovit 
justtts  jtimenlorum  sttorum  animas  ;  viscera  att- 
tem  impiorum  crttdelia. 

Significatur  ergo  improbitalis  natura  ,  quod 
maligna  sit,  malefica  ,  saeva  et  crudelis  ,  naia 
in  aliorum  perniciem,  ul  eam  continuo  desi- 
derare  et  machinari  videatur  ,  nec  quiescat  do- 
nec  eam  expleat,  eaque  explela  ,  aliam  ordia- 
tur  et  aliam  ;  ex  adverso  probilalis  et  sancli- 
tatis  nalura  est  nulli  malefacere,  sedomnibus 
quoad  polesl  benefacere,  uti  fecit  Christus  ,  de 
quo  ait  S.  Petrus  Actor.  10.  38  :  Qui  pertransiit 
benefaciendo  ,  et  sanando  omnes  oppressos  a  dia- 
boLo ,  quoniam  Deus  erat  cum  ULo.  Huc  facitillud 
S.  Cyrill.  apud  Anton.  in  Melissa  parte  2.  c.  88  : 
Principittm  et  radix  ,  et  quasi  fons  et  procreatio 
nostrarum  perturbalionum  est  ad  malum  propen- 
sus  appetittts  ,  ad  ipsas  invitans  mentem  ,  ac 
primo  prcesligiis  iliudens  ,  postea  vim  adhibens  et 
concuticns.  Siquidem  fami  more,  vel  etiam  quem- 
admodum  vapores  quidam  ,  insitarum  volupta- 
tttm  appelitus  in  nobis  nascuntur  ,  sed  qui  tem- 
perans  est  et  fortis  ,  motus  increpat ,  nec  longius 
progredi  sinit ,  faciLe  inftrmos  adhttc  perturbatio- 
nis  vtoltts  sttperat.  Iners  autem  et  negLigens  vo- 


Luplatum  principia  admittit  ,  quasi  cogitationes 
nudas  ;  cum  permiserit  in  Latiludinem  progredi , 
difficillimttm  erit  resistere  ;  nam  qtti  anle  capttts 
est  ,  et  jam  occupalus ,  is  consiltorum  sttortun  non 
est  dominus  ,  imo  magis  viclrici  perturbalioni 
quasibarbaro  alicui  subjicietttr.  Pro  Vji'J1beenau, 
id  est  in  oculis  ejus  ,  Septuag.  legentes  ir:;:! 
bcene  ,  id  est  in  octdis  ,  verlunt  :  Anima  impii  , 
quce  desiderio  fertur  ad  mala  ,  non  conseqttetttr 
misericordiam  ab  ttllo  hominum.  Haec  est  enim 
lexlalionis,  ut,  qui  immisericors  est  et  saevus 
in  alios  ipsoscaelerosqueomnes  immisericordes 
et  saevos  in  se  experialur  ;  omnes  enim  ode- 
runt  et  persequuntur  immisericordem  et  crn- 
delem.  Ex  adverso  Christus  Malth.  5  :  Beati  mi- 
sericordes  ,  ail,  quoniam  ipsi  misericordiam  con- 
sequentur.  Huc  acceditSyrus  ,  qui  vertit :  Impius 
nonapparet  in  conspectu  sociorum  sttorum.  Nola  : 
Volunlas  non  potest  desiderare  nisi  bonum  ,  ut 
docet  D.  Thom.  1.  2.  q.  8.  a.  1;  bonum  enim  est 
objeclum  voluntatis.  Impii  ergo ,  cum  deside- 
ranl  mala  ,  in  iis  aliquid  boni ,  non  honesli  , 
sed  ulilis  vel  delectabilis  considerant,  illudque 
appetunl  et  desiderant ;  malum  enim  in  se  ap- 
peli  nequit. 

11.    MULCTATO  PESTILENTE  SAPIENIIOR  ERIT  PAI\- 
VULUS  :  ET  SI  SECTETUK  SAPIENTEM,    SUMET  SCIEN- 

tiam.  ]  Hebr.  :  Castigato  ULusore  sapiet  parvu- 
Lus  ,  et  inteLLigendo  sapienlem  assumet  scientiam. 
Quod  primo  Syrus  sic  vertit  :  Ad  punitionem 
irrisoris  stoLidus  sapiens  ftet  ;  sapiens  autem  in 
consilio  seu  meditalione  accipit  scientiam;  q.  d. 
Slolidus  emendalur  el  sapit  per  casligationem 
impiorum  el  irrisorum  ;  at  vero  sapiens  consu- 
lendo  el  meditando  fiet  sapientior  ,  caulior  et 
doctior.  Accedit  R.  Salomon  :  Castigaliones  ,  in- 
quit,  et  verbera  iUusoribus  inflicta  ,  fatuis  sa- 
pienliorem  mentem  injiciunt  ut  resipiscant  ;  ut 
caveant  scelera  ,  si  non  amore  justiliae  ,  certe 
timore  vindictoe. 

Secundo  ,  Septuag.  vertunt  :  Intemperanle 
mulclato  simpLex  redditur  aslutior  ;  quin  sapiens 
qttoque  ,  si  judicio  vaLet  ,  caulionis  notiliam  hinc 
capiet.  Sensus  est ,  aitAuctor  Catenae  Graec.  q.d.: 
Dttm  maLi  improbique  homines  propler  scelera  sua 
puniunlur  ,  pueri  et  indocli  redduntur  cautiores 
et  prudentiores.  Ad  hunc  qttoque  modumjiistus  in 
sanguine  peccatoris  Lavat  manus  suas  ,  pccnaque 
Ulius  animadversa  aclioncs  suas  expiat.  Ila  etiam 
merelrices  in  sanguine  Achab  et  Jesabel  sese  ta- 
visse  scribuntur.  Sapiens  ,  ait  ,  hinc  admonitus  , 
et  quodam  modo  redargulus  ,  dabil  operam  ne 
ipse  etiam  in  eadem  incommoda  incidat. 

Tertio  ,  R.  Levi  et  Vatablus  vertunt  :  Dum 
mulctant  jttdices  derisorem  ,  sapiens  reddilur 
simplex  ;  et  cttm  omnia  prospera  cedunt  sapienti , 
accipil  scientiam  ;  hebr.  enim  haskeL ,  id  est  in- 
telligere  ,  vel  prudenler  agere  ,  subinde  per 
metalepsin  significat  prosperari  ;  prudeniiae 
enim  comes  et  fructus  solet  esse  felicilas  ,  et 
prosper  rei  successus.  Sensus  est,  q.  d.  Simplex 
dum  videt  puniri  dcrisores  ,  id  est  impios  ,  qui 
omniarident,  discit  sapere,  ut  eorum  scelera 
devitet,  ne  in  similem  eorum  pcenam  incidat  ; 
dutn  vero  videl  sapienti  ,  id  est  prudenti  et 
justo  ,  omnia  prospcre  cedere  ,  ftt  sciens  et 
prudens  ,  ul  sapientis  sapienliam  et  opera 
sancta  imiletur  ,  itaque  ejus  prosperitalem  sibi 
pariter  accersat. 

Quarlo,  Nosleroptime  verlit :  Mulctato  pestitente 
sapientior  crit  parvulus ;  et  si  sectetur  sapientem  , 


COMMENTARIA  IN  Pn 

u  t  scientiam  .•  practlcam  scilicel  .  puta  Kihl 
( ,iin  bumanam  el  divfnam  .  quas  docei  icientcr 
ei  prudcnter  vitam  loslitaero,  ui  per  cam  ad 
veram  felicitalem  perveniamus  :  hirc  enim  csl 
vera  scientia  lauctorum  ,  In  qua  proinde  scien- 
liam  actiooea  sequuntur  ;  ul  corpus  umbra  , 
;iii  Ciemens  Alexand.  ciiin  ex  advcrso  neque 
01  piscibus  vox  ,  neque  in  indoctis  virtus  quat- 
renda  sit  ,  ;iii  Plutarch,  in  Moral.  Omnia  enim 
haec  spCctani  ad  parvulum  ,  bebr.  »ns  pethi , 
id  csi  simplicem  ,  imperilum  ,  persuasibilem  , 
Qexilem  ,  docilem  ,  qui  Facile  se  doceri ,  Decli 
et  persuaderi  sinit  :  Sbnplicem  enim  fbrmat  mo- 
rum  simplicitas ,  ait  S.  Basil.  Hunc  ergo  docendi 
duos  modos  assignat.  Primus  esl  per  casliga- 
lionem  improbi  :  sccuudus  esl  per  auditionem  , 
ci  sequelam  sapientis  ,  q.  d,  Parvulos  ,  idest, 
simplex  et  faciiis  ,  adeo  dociiis  esl  ,  ui  non 
egeat castigari  in  se  ,  sed  sufflciat  el,  quod  \i- 
deai  castigari  alios  qui  improbi  sunt  ;  inde  enim 
discitcavere  improbilatem ,  ob  qnam  videtcos 
puuiri,  Adit  ergo  sapientem ,  eumque  audiens 
plenam  discit  recte  agendi  vivandique  scien- 
tiam.  Nam  ui  divine  ail  S.  Gregor.  Nazianz.  apod 
Anion,  in  Melissa  part.  1.  cap.  50:  NifiU  inex- 
pugnabiiius  pkilosopkia  ,  nikii  tranquillius.  Om- 
niu  prius  ccdcnt  ,  (juitm  pkitosopkus.  Dtto  sunt 
invictu  ,  Deuset  Angelus;et  tertium  pkilosopkia ; 
nan  pnilosopkus  non  materiaiis  in  materia  , 
iit  corpore  incircumscriptus  ,  in  terra  cojlestis  , 
in  affectibus  bnperturbatus ,  abique  inferior  cve- 
terU  ,  praterquam  animi  magnitudine  ,  et  ce- 
dcndo  vincens  illos  qui  sc  vincere  putant.  Unam 
<^!o  sapicnlium  novi ,  timere  Deam.  Etcnim  su- 
pientke  initium  timor  Domini.  Et  alibi  :  Attdi 
sttmmam  scnnonis  :  Dcam  time ,  el  pracepla  cjas 
ubservu.  Prior  lnijus  versus  pars  ileratur  c.  19. 
25.  nbi  eam  explicui  ;  posterior  patet  ex  diclis 
cap.  1.  Lr,  quare  hic  iota  non  addam.  Exemplum 
est  iu  Pharaone  ,  cnjus  flagellis  sapnerc  Hebrasi 
aliaeque  gemtes  ,  Rom,  9.  17.  Untle  S.  August.  : 
Plaga  Mgyptiorum  ,  ait  ,  est  eruditio  fiiiorum 
Israel  ;  nam  ut  vulgo  dicitur  :  Cceditur  canis  , 
ut  paveal  lco. 

12.   EXCOGITAT  JUSTUS  DE  D0M0  IMPII  ,  UT  DETRA- 

hat  impios  \  malo.]  Ilchr.  ad  verbuni  sic  habenl: 
Intelligens  justus  ad  domum  impii ,  deflectens  im- 
pios  ud  malum;  quod  varii  varic  vertunt  et  expli- 
cant.  Pro  deflectens  hehr.  csl  =]Sdd  mesallepk, 
itl  cst  delorquens,  detrahcns,  (leflectcns,  per- 
yertens,  subvciicns.  Pro  excogitat  hchr.  est 
irsVUmaskil,  itl  est  intelligens,  intclligenter 
scrutans,  investigans,  excogitans. 

Prinio,  R.  Salomon  pevjustum  accipit  Deum, 
qui  jnstissimus  esl  bonorum  malorumque  jutlcx 
et  vindcx,  q.  d.  Deus  excogitat  motlos  quihus 
aholeat  domum  impii,  ut  eam  dctrahat  in  rui- 
nam  et  exitium,  uti  fecit  Amalecitis.  Aben  Ezra 
priushemistichium  refcrt  ad  virtun  justum  ;  pos- 
terius  vero  ad  Deum  ,  q.  d.  Justus  excogitat, 
hehr.  masldl,  id  est  intelligit  qnam  male  se  gerat 
domus  impii,  ideoque  quam  parum  ab  exitio 
ahsil;  unde  prudentiam  comparat ,  et  sapientior 
redditur  a  domo  impii,  ut  ejus  impielatem  et 
annexum  exilum  caveat;  quia  pervertit  impios 
ad  malum,  supple  Deus,  q.  d.  Exilium  imminct 
domui  impii;  quia  Deus  eam  diris  devovebit 
et  extermiuabit.  Accedit  Pagninus,  qui  vertit  : 
Considerat  justus  fineni  domus  impii  ,  et  videt 
quod  Dominus  pervertil  impios  ad  malum  ipsorum; 
elVatahlus:  Sapiens  redditur  justus  propter  do- 


BIA  SALOMOMS.  Cap.  \\I. 

mitin  impii ;  p> ,  vertit  [s  \ppU  i>  us )  impios  in  mu 
iuin.  Sapiens ,  ait,  flt  justus propter  domum  <•<■  /.< 
miliiiin  niipii,  quam  vid  l  periret  quia  Dominus 
pervertit  impios,  ut  maie  pereant, 

Secundp  li.  Levi,  q.  d.  Justus  domul  impii  pr 
speram  fortunam  paral ,  cum  nimirum  In  ejui 
domo  moralur;  lunc  enim  Dous  in  jusll  gratiam 
iniquum  benediclionc  cumulat,  utl    benedixii 
Laban  propter  Jacob. 

'1'citio,  Chald.  vcnit  :  Contemplatur  justus  d 
mtim  impii ,  <:i  transfert  impios  <ul  maium  ,•  Sym 
macbus  :  Et  subverttl  impios  in  malum  ,  q.  d.  Jus- 
lus    princeps   vel   judex   impios    persequendu 
exterminat,  el  scelestos  capite  mulctat,  ut  Rem- 
publicam  eorum  sceleribns  el  impietale  liberet. 
Ha  se  fccisse  testatur  David  psal.  100  :  Declinan 
tem  h  mc  maiignum  non  eognoscebam  ,  detraken- 
tem  secreto  proximo  suo,  hunc  persequebar.  lu 
matutino  interficiebam  omnes  peccatores  terra  , 
it/  Uisperderem  de  civitate  Domini  omnes  operan- 
tes   iniquitatem. 

Quarto,  Tigur.  vertit  :  Erudiat  licetjustus  im- 
pium  Uomum,  itnpii  tamen  <id  scelus  deflectunt, 
q.  (I.  Impii  magis  propensi  sunt  ad  malum  , 
quam  pii  potentes  sunt  ad  erudiendum  et  con- 
vertendum;  quia  praevalel  eorum  iiniiietas  et 
inalitia  pictali  el  zcio  pioruin. 

(juinto  ,  Septuag.  domum  impii  accipiunt  in- 
ternam,  puta  cor  ei  conscientiam ;  untle  ver- 
lunt  :  Contemplatur  justus  cordu  impiorum,  et 
vilipcndit  impios  in  malum  ;  cl  Syrus  '.  Intelligit 
jttstus  cordu  iniquorum ,  detrudit  scclestos  in  ma- 
lum ,  q.  d.  Justns  consideral  quam  impii  in  cor- 
tlibus  anganitir  scrupulis,  curis  crucientur,  li- 
moribus  ctpericulis  aflliganlur;  quare  vilipendio 
externam  corum  pompam,  opcs  et  felicitatem 
tanquam  ad  maium  depulat,  id  est  non  inter 
hona,  setl  intcr  mala  enumerat  et  recenset. 
Auctor  vero  Catenss  Graecdrum  sic  Septuag.  ver- 
til  et  cxplicat  :  Justus  impiorum  corda  inlelligit , 
neque  insullut  ittis,  dnm  versanlur  in  mulis.Sensus 
cst :  Juslus  impiorum  fuctu  non  incusut ,  nec  in- 
sectutur,  nec  aspernutur,  ul  impiusjustorum  opera 
solet.  Nani  et  falsas  scepe  accusaliones  conlrujus- 
tum  intendit ,  et  malis  illum  tametsi  insontem  in- 
volvere  conlendit ,  quorum  omnium  nihil  facitjus- 
tas ;  imo  vero  u  malis  ilios  abducere  sulugit. 

Sexlo,  optime  Noster  to  jnb  lam,  id  esl  malum 
accipiens  (hoc  enim  Hebrceis  usitatum  esl)  pro 
Snl2  meru,  itl  cst  ii  mulo ,  vcrlit:  Excogitut  justus 
de  domo  impii ,  ut  detrahat  impios  it  mulo ,  q.  d. 
Tanta  cst  chariias,  lantus  zelus  jusli,  ut  non 
tantnm  curet  res  suas  domusquc  suce  ,  sed  ct 
aiienas,  etiam  impiorum;  quarc  omni  solertia 
et  studio  excogilat  modos  et  rationes  converlentli 
domum,  id  estfamiliam  iinpii,  ul  impios  in  ea 
degenles,  puta  hcrum  ,  lieram  ,  filios  ,  filias, 
servos,  ancillas,  delrahat  ii  malo,  putaa  mala 
vita  et  scclcribus ,  quibus  eos  isnplicitos  videU 

Facit  id  justtis  primo,  cx  amqre  impiorum  ; 
quia  eortini  honi  et  saluiis  est  studiosus;  secun- 
do,  ex  amore  vicini.e,  civilatis  ct  Rcipuhlicce ; 
(jtiia  scilicet  domus  impii  sua  scelera,  eorum- 
que  vindictam  bunianam  et  divinam  velut  pes- 
tem  afllat  vicinis,  ac  toti  civilati  et  Heipuhlic.e; 
quare,  ut  ab  ea  malum  avcrtat,  radicem  vitia- 
tam,  pula  domumimpii,  sanare  conatur;  tcrlio, 
cx  amore  Dei ,  qucm  adeo  videt  oflendi  in  domo 
impii ;  Dei  enim  oflensa  maxime  tangit  et  cruciat 
cor  jtisti ;  unde  ,  ut  eam  overtat,  excogilat  om- 
nia  mcdia  illam  tollendi;  quareexcogitatomnes 


5%  COMMENTARIA  IN  PROVEPi 

modos  convcrlendi  ad  frngcm  domum  ct  fami- 
liam  impii.  Hoc  est  quod  ait  S.  Jacobus  c.  5.  20: 
Qui  converti  feceril  peccatorem  ab  errore  vice  sua, 
salvabil  animam  ejus  a  morte ,  et  operiet  multilu- 
dinem  peccatorum.  Vide  ibi  dicla. 

Ita  Cbristi  ingeniosa  et  immensa  cbaritas  ex- 
cogilavit  modos  Angelis  et  bominibus  inopina- 
biles,  quibus  impios  a  peccatis  abstraberel,  ni- 
mirum  Verbum  caro  faclum  est,  ac  semetipsum 
exinanivit,  formam  servi  accipiens,insimiliiudi- 
nem  bominum  factus,  et  habitu  inventus  ut  ho- 
mo,  ul  homines  verbo  et  exemplo  doceret  pec- 
cata  cavere,  el  caste  sancteque  vivere  :  qua  de 
causa  usque  ad  mortemobiit  vicos  etcastella,prae- 
dicans  regnum  Dei ,  sanans  infirmos,  energu- 
menos  aSatana  liberans,  mortuos  suscitans.  De- 
nique,  bac  de  causa  opprobria,  tormenta  alrocis- 
sima,  ac  tandem  acerbissimam  mortem  crucis 
Mibiit:ulhomo  vidensselamcarosletisseCbrislo, 
adeoque  dilectum  a  Chrislo,  amorem  amori  re- 
penderet,  ac  mundo  carnique  abrenuniians,  soli 
Deo  et  justiliae  viveret.  Nullum  enim  decorum 
dignumque  amoris  est  pretium,  nisi  reciprocus 
amor.  Hunc  discein  cruce,  quam  atrocissimam 
pro  inimicis  suis  ullro  Christus  subiit  usque  ad 
mortem.  Academia  enim  amoris  cst  Calvaria. 
NechicstelitincensusetimmensusChrisli  amor, 
sed  ctmodum  excogitavit  admirabilem,  quo  post 
abitum  in  coelum  visibililerabsens,  invisibililer 
fidelibus  esset  praesens  quotidie  in  Eucharislia, 
per  eamque  totum  se  tolamque  deilalem  et  hu- 
manitatem  cum  universis  suis  dotibus  nohis 
communicaret,  ut  in  ea  seipsum  singulis  ,  et 
singulos  omnibus  omnesque  singulis  in  seipso 
realiler  uniret,  et  subslantialiler  incorporaret. 
Quid  mirabilius,  quid  ingeniosius,  quid  amabi- 
lius,  quid  divinius  ab  amore  noslro  excogitari 
potuil?  Quocirca  nihilChrislum  inhac  vila  mor- 
talem  ila  afflixil,  ac  etiamnum  jam  immortalem 
in  codo  ita  male  habet ,  quam  dum  videt  homi- 
nes  ingralos  amorem  hunc  suum  non  seslimare 
et  parvipendere.  Unde  ipse  apparens  S.  Brigiltae 
quasi  recenter  crucifixus,  cum  illa  rogarel  \Quis 
te,  6  Domine ,  ita  crucifixil?  respondit  :  Hi  qui 
charitalem  meam  contemnunt.  Ita  habet  Vila  sanc- 
t;e  Brigittae.  Hinc  et  B.  Jacoponus  assidue  lacry- 
mabatur  :  causam  rogatus ,  dixit :  Eo  quod  amor 
non  ametur.  Idem  deflebat  S.  Franciscus  aliique 
Sancti ,  el  etiamnum  deflent. 

Christumsecutisunl  Apostoliel  viriAposlolici. 
Unde  S.  Paulus  mille  modos  excogitavit  conver- 
tendi  animas  ,  ut  patet  ex  idea  vilae  ejus,  quam 
praefixi  actibps  Apost.  Quocirca  ipse  Corinlhios 
ita  exstimulat  epist.  2.  c.  5.  v.  20  :Pro  Christo  le- 
gationc  fungimur ,  tanquam  Deo  exhortante  per 
vos.  Obsecramus  pro  Chrislo,  reconciUamini  Deo. 
Ha,  ut  alios  innumeros  omittam,  S.  Ignatius 
fundator  Societatis  nostroe  miros  excogitabat 
modos  retrahendi  homines  a  viliis,  ut,  cum  se 
in  gelidam  aquam  demersit,  quo  lascivum  ju- 
venem  ab  obscenis  amoribus  relraheret ,  eos- 
que  quasi  injecta  frigida  restingueret.  Hinc  ob- 
ibat  urbes  et  provincias  in  summa  egestate 
catechisans,  admonens,  docens,  concionans, 
hoc  line  et  fructu,  ut  ex  orbe  offerrelur  pecca- 
tum.  Hac  de  causa  exercitia  spiritualia,  qiuc 
imiltis  saluli  fuere,  conscripsit,  scholas  omnium 
Jiberalium  artium  ubique  terrarum,  ad  juven- 
Uitem  a  teneris  bonis  moribus  ac  litleris  im- 
buendam  fundavil  ,  missiones  ad  Indos  luce 
Evangelii  collustrandos  inslituit;  collegia,  do- 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  XXI. 

mos  professorum,  residentias  ubivis  gcntium, 
ad  eas  in  Chrisliana  vita  confirmandas  stabilivit. 
Denique  lolus  fuit  in  excogitandis  motlis  el  ra- 
lionibus,  quibus  populos  omnes,  omnem  aeta- 
lem,  condiiionem  et  sexum  ad  salulem  perdu- 
ceret. 

Assecla  ejus  fuit  S.  Franciscus  Xaverius,  qui 
magni»  ilineribus,  laboribus,  perieulis,  innu- 
mera  Indorum  millia  ad  fidem  et  sanctiiatem 
converlit,  ac  mira  ad  eorum  salutem  excogila- 
vit,  uti  videre  eslinejus  Vila.Ubi  inter  caetera 
duo  videre  esl  efficacissima  ad  peccalores  con- 
vertendos  arma,  nimirum  vilae  sanctitalem  et 
charilatem;  utraque  enim  ipse  pollens,  bar- 
baros  el  peccatores  maximos  ad  Chrislum  tra- 
duxit;  unde  solebat  ullro  eos  adire,  imo  cum 
eis  coenare  et  prandere,  ac  mira  comitate  et 
gratia  nunc  unam,  nunc  alteram  pellicem  eis 
detrahere,  donectandem  omnes  avelleret;  sanc- 
titati  enim  ejus  et  charitati,  quam  in  singulos 
profundebat,  nemo  resislere  poterat. 

Apposite  Christus  Petrum  consliluturus  suum 
Vicarium,  et  Ecclesiae  totius  Paslorem  ,  prius 
ejus  amorem  prcetenlavit,  dicens  :  Petre ,  ainas 
me  plus  his?  illoque  respondente  :  Domine,  lu  scis 
quia  amote  ;  iterum  et  terlio  idem  ab  eo  inter- 
rogans  et  audiens,  subjunxit  :  Pasceoves  meas  , 
ut  significaret  summo  amore  prseditum  esse 
debere  eum  qui  earum  pastor  el  sanctificaior 
esse  velil. 

13.  QUI  OBTURAT  AUREM.  SUAM  AD  CLAMOREM  PAU- 
PERIS,  ET  IPSE  CLAMABIT,  ET  NON  EXAUDIETUR.  ] 

Hebr.  et  non  respondebitur  ei;  Septuag.  Qui  oblu- 
rat  aures  suas  ne  audiat  infirmum  ,  et  ipse  invo- 
cabit  ;  et  non  erit  qui  exaudiet.  Obturare  aurem 
suam,  inquit  Jansenius,  metaphorice  positum 
estpro  nolle  audire  ,  et  se  gerere  quasi  non  au- 
dial  alicttjus  clamorem  ,  imo  declarare  sibi  al- 
lerius  clamorem  esse  moleslum.  Et  bene  non 
dicit  ad  precem ,  sed  ad  clamorem ,  ut  quo- 
rumdaminclemenliam  designet,  qui  non  sohun 
precibus  egenorum  non  excitantur,  sed  nec 
clamoribus  superanlur  ad  audiendum.  Proinde 
juste  talibus  duplcx  malum  evenlurum  subjun- 
gilur:  primum,  quia  eliam  talis  clamabit,  quo 
significalur  ipsum  in  gravcm  aliquam  calami- 
lalem  casurum,  quae  ipsum  clamare  prac  an- 
guslia  compellel ;  secundum,  quia  eliam  cum 
clamabit,  el  summis  precibus  contentlel  impe- 
trare  liberationem  et  subsidium  ,  non  exaudie- 
tur,  juxla  illud  psalmi  :  Clamaverunt ,  nec  crat 
qui  salvos  faceret,  ad  Dominum  ;  nec  exaudivit 
eos. 

Raiio  hujus  senlenliae  estlex  talionis,  sancita 
a  Deo  et  a  Christo,  LucaeG  :  Eadem  quippe  men- 
sura,qua  mensi  fuerilis  ,  remelietur  vobis ,  tum 
ab  hominibus  ,  lum  potius  a  Deo ,  qui  sicut  in 
misericordes  misericors  ;  sic  in  duros  durus  est, 
praeserlim  ,  quia  ipse  est  pauperum  paler,  ac 
beneficentiam  ,  vel  duritiem  erga  eos  sibi  arro- 
gal;  unde  eos  contra  divites  avaros  ad  se  cla- 
manlcs  exaudit.  Rursum  durus,  qui  Deum  in 
paupere,  et  ex  paupere  ad  se  clamantem  non 
audit,  is  sane  dignus  est ,  ut  vicissim  clamans 
ad  Deum  ab  eo  non  aucliatur.  Unde  Chakkeus 
verlil :  Vocubit  quoque  Deum,  et  non  exaudielur ; 
et  S.  Cyprianus  de  Opere  et  eleemosyna  :  Etipsc 
invocabit  Deum,  etnon  erit  qui  exaudiat ;  et  Syrus  : 
Dcum  invocabit,  et  non  respondebil.  Exemplum 
esl  in  divite  Epulone,  qui  clamanlem  Lazarum 
non    audicns,  in  gehenna  pro  refrigerio  cla- 


COMMENTARIA  IN  PROVE 

niaiis  ;ui  Abraham,  al>  eo  dod  esl  exauditod 
Jusla  gultam  aquea  petiii  nec  Inipetravit,  qul 
micam  panis  Laauro  negavit.  Dcsiderat  gutlam, 
(|ui  negaveral  micam.  Odives,  qua  fronte  petit 
guttam  ,  qui  noluisti  porrigere  mlcam  '.'  ait  sanc- 
ins  August.  serm  'j;>7.  i\r  Temp.  i  ode  idem  sauc- 
tus  Auguat.  liom.  25.  de  Verbis  Domiui  secun- 
dum  Lucam,  agens  dedh  i  i  «•  »i  Lazaro:  Pi  nsantur, 
aii ,  />ro  divitiis  pttna,  refrigerium  propaupertate, 
pro  purpura  flamma,refectio pro  nuditate,  tit  salva 
sit  eequitaa  statera;  <  t  uon  rnenlitur  modiu  lUius 

nsurat.  Inqua,  ait,mensi  fueritis  mensura,ita 
metietur  vobis  :  ideo  negalur  in  panis  misericor- 
dia  diviti,  quia  ipse,  dum  viveret,  noluit  misereri; 
ideo  rogans  divt  snon  exauditurln  tormentls,  quia 
rogantem  pauperem  non  exaudivit  in  terris.  Dioes 
1 1  pauper  tltto  sibi  sunl  conlmria  ;  sed  ilerum  duo 
sibi  sunt  necessaria.  ISttltus  indigeret,si  inoicem 
te supportarent ;  el  nenio  laborarct  ,sise  amboju- 
varmt'.  Diocs  propter  pauperem  factus  est ,  ct  pau- 
per  propter  divitem,  Pauperisest  orare,  et  dtvitis 
erogare :  Dei  esi  pro  parvis  magna  pensare,  De 
miserieordia  ejus  parva,  magna  nascitur  copia. 
Feeundus  estager  pauperum,  cito  reddil  dorni- 
nantibus  fructum.  Via  cccli  esl  pauper ,  per  quwn 
venitur  ad  patrem.  Incipe  ergoerogare,  si  non 
vis  errare  : patrimonii  lui ,  quo  cs  ligatus,  com- 
pedcm  in  itac  vila  rcsotve ,  ul  libere  ad  ctxlttm  pos- 
sis  aeeed 

Denique  uuic  gnom.T  similis  esl  illa  Philonis 
apud  Maxim.  scnn.  7:  Tatem  te  servis  et  miseris 
prasta,  qualem  Dettm  in  te  esse  velles  ;  ul  enim 
audivimus,  sic  d  Dco  audicmur;  atque  ut  intue- 
mur  alios ,  sic  Deus  nos  intuebitur ;  o/feramus 
t  rgo  misericordiic  misericordiam  ,  ul  simili  si- 
mite  consequamur.  Et  illa  Sixii  Pylhagoraei  sen- 
tcniia  "208  :  Orationem  Deus  non  exaudil  hominis, 
qtti  egenumnon  exaudil.  Exslanltotn.  5.  Bibliot. 
SS.  Patrum  luijns  Sixti  senlenliae  sapientes,  el 
pene  Chrislianee.  Et  illa  S.  Grcg.  Nazianz.  in 
carm. 

Paupcr  accessit ,  et  nihil  nonsccutus  abivit. 

Bletuo,  Chrisle,  ne  et  cgo  manu  tua  excidam  : 

Nam  quod  quis  non  dedit,  accipere  eliam  non  speret. 

H;cc  scicns  Tobias  ila  moriturus  mandat  filio 
sno,  c.  /i.  7  :  Ex  sttbstanlia  tua  fac  eleemosynam, 
(t  noli  avertcre  faciem  tuam  ab  uito  paupere  ; 
ita  enim  fiel  ul  nec  aoerlatur  a  te  facies  Domini. 

\k.  MU.NUS  ABSCO.NDITUM  EXSTINGUIT  IBAS  ,  ET 
DONUM  IN    SI.VU    l.NDIGNATIONEM   MAXIMAM.  ]  Tiglir. 

Mttnus  clandeslinum  restingttit  iram.  Aliqui 
pcr  donuin  in  sinu  accipiunt  donum  in  situt 
non  pauperis  datum  ,  scd  in  sinu  avari  re- 
condkum,  ut  sit  antitbesis  inler  liberalem  et 
avarum.  Unde  Sepluag.  verlunl :  Muntts  occttl- 
tttm  averlil  iras ;  muneribus  aulem  qui  parcit , 
furorem  sttscitat  fortem ;  et  Syrus  de  more  se- 
CUlus  Sepluag.  Et  qtti  prabcre  negat  excitat  fu- 
rorcm,(\.  d.  bibcralis,  qtti  occulte  datirato  prin- 
cipi  vel  potenti  munera,  per  illa  avertit  et 
placat  ejus  iras  ;  e  conlra  avarus,  qui  parcit 
muneribus,  excilat  iram  Dei  et  bominum  :  quia 
per  avaritiaiu  muilos  offendil,  ac  ul  opes  cor- 
roget,  saBpejura  violat,  itaque  Dei  hominum- 
que  in  sc  iras  suscitat,  quas  magis  adauget ; 
dum  avare  el  injuste  parlis  parcit,  nec  ea  in 
pauperes,  uli  charitas  exigii,  erogat,  ut  offen- 
sas  sopial  vel  miliget.  Vcruin  alii  passim  cen- 
scnt  liic  nnllam  esse  aniiilicsin,  sed  eOdem  , 
puia  ad  libcraicm  muncra  daniem  utrumque 


RBIA  SALOMONIS.  Cap.  \\l. 

.  Iiemlatichium  pertlnere.  Idem  esl  crgo  munuH 
absconditum  ,  quod  donum  in  tlnu  ,  sclllcei  .ii- 
iciius,  clam  reconditum etimmissum. 

Sensua  ergo  eal ,  q.  tl.  Munus  Bbscondilum  , 
id  est,  secreto  el  clam  datum  judicl  \''l  prin- 
cipi ,  sedal  ejus  Iraa ;  donum  vero  iusigne  (hoc 
euim  signiflcat  "trnuj  sochad)  eldem  qn.iM  nes- 
clenti  vei  dissimulantl  occulte  in  sinum  sug- 
gestum  ,  exstinguil  ejus  indignalionem  quan 
tiumis  magnam.  vis  esl  In  t«  absconditum  el  "* 
sinu.  Judices  iiiiin  ct  principcs  nolunt  publice 
et  palam  sibidari  mnnera,  ne  videantur  i  > 
expetere,  vel  iiscorruinpi  ad  iniquas  sententiaii 
proferendum ,  itaque  vlles  ei  iofames  habean 
lur;  quare  eis  abscondile,  et  In  sinu  quasi 
ignorantibus ,  vel  repugnantibus ,  oportel  Im- 
mittcre  dona  cpiaa  animas  eorum  emolliunt, 
alliciunt  cl  elucranlur,  ttt  iiaiu  cl  odiiun  in 
amorem  et  benevolenliam  convertant,  ut  dixi 
cap.  18.  v.  16.  Rursum  principum  aulicis  et 
minislris  secreto  danda  soot  munera  ,  ne  prin- 
cipes  id  resciant  iisque  offendantur  :  secreto 
ergo  accipientcs  munera  mediatores  erunt  apud 
principem  ,  et  dantem  ei  conciliabunt.  Iia 
R.  Levi,  Aben  Ezra  et  alii  passim. 

Stgniflcatur  ergo ,  ait  Baynus  et  Jansen.  Salo- 
mon,  hacguome,  quantum  valeal  liberalitas  ,  si 
prudenler  exhibealur  quod  per  munera  occulte 
data  sedentur  saepe  ira3  etiam  maximae,  et  quae 
mullis  verbis  ac  personaruin  auctorilate  exsiin- 
gui  non  possunt.  Ant  significat  quorumdam  ava- 
riiiam  qua  plerumque  ob  munera  secreio  data 
sc  sinunt  corrumpi,  tit,  quam  deberenl  vin- 
dictam  inferre,  non  inlerant.  Juxla  myslicam 
iniclligcntiam  commendalur  bac  senlenlia  vir- 
lus  eleemosynse,  qua3,si  fiatjuxta  prajscriplum 
Evangelii,  nempe  :  Nesciat  sinistra  tua  qUid 
faciat  dextra  lua,  hoc  esl,  si  flat  in  occnlto, 
non  ad  oslentaiionem  ,  non  ad  vanam  gloriam  , 
scd  coram  eo  qui  videt  in  abscondiio  ,  iram 
exslinguet  judicis,  sedabitque  et  muiabit  sen- 
tentiam  illam  plenamiraeet  furoris  iniliamcle- 
menlissimam  :  Venile,  benedicli  Patris  mei,possi- 
tlele  paratum  vobis  regnttm  d  constilutione  mttndi. 

Et  omnino  verisimile  est  bunc  sensum  pro- 
prie  esse  intentum,  idque  sub  similitudine  sim- 
plicis  inlelligentiaj ,  ut  cx  his  quae  inter  homi- 
nes  fiunt,  inlelligamus  quid  Iiberalitas  valeat 
apud  Deum,  sicqne  commendetur  misericordia 
in  pauperes,  sicul  et  superiori  vcrsti,  ul  et  R. 
Salomon.  Unde  nonnulli  priorem  hemislicbii 
partem  referunt  ad  Deum  .  posteriorem  adju- 
dicem,  ut  prior  confirmetur  per  posteriorem. 
q.  d.  Donutn  secreto  datum  pauperi  sedabit 
iram  Dei,  sicut  munus  dccreto  injeclutn  in 
sinum  judicis ,  ejus  furorem  et  seveiitatein 
legum,  quantumvis  magnam  et  vehemeniem 
exstinguere  solet. 

Exemplum  est  in  Abigail  ,  quoe  suis  muneri- 
bus  restinxit  iras  Davidis  properantis  ad  exi- 
liuni  Nabal,  1.  Rcg.  25.  18.  Vere  Poela  munus 
comparal  lorpedini  pisciculo,  qui  manum  pis- 
caloris  tangens  eam  slupefacil : 

Anne  manus  torpent  tibi ,  cum  clam  munera  sumis  ? 
Non  sentis?certe  mensanimusque  stupent. 

Nimirum  placant  Dcos,  nedum  Itomines  ipsos  mu- 
nera.  Nit  non  potest  jam  muneris  suffragium. 
Apposile  Plinius,  Panegyr.  ad  Trajanum  cap.  h7>, 
Mttnera  vocat  illitos  cibis  hamos ,  opertos  prwda 
laqueos.  Narral  S.  Hieron.  fn  Vila  S.  Hilarioois  , 


598 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOUONIS.  Cap.  XXI. 


Hilarionem  decem  auri  librassibi  a  daemoniaco 
i\  se  sanalo  oblatas  respuisse,  cique  pancm 
hordeaceum  offerendo  dixisse  :  Qui  tali  cibo 
aluntur,  aurum  pro  luto  ducunt.  At  quam  pauei 
tales  ! 

Porro  noster  Pineda  in  Eccl.  c.  7.  10.  donum 
in  sinu  componit ,  opponitet  praeponit  indigna- 
tioni  in  sinu,  qme  maxima  esl  :  ira  enim  quae 
in  sinu  animae  reconditur,  tegilur  et  quasi  ra- 
dicatur,  intima  est,  profundissima,  diuturna 
et  gravissima.  Unde  de  ea  aitEccl.  c.  7.  10  :  Ira 
insinu  stulti  requiescit.  Et  Aristot.  k.  Elliic.  c.  5. 
(locet  Iracundos ,  quamvis  cito  irascanlur ,  et 
quibus  non  oporlet,  et  magis  qudm  oporlet ,  el 
manifestos  esse  ob  celeritatem  ;  at  illud  optimum 
liabere ,  quod  cito  etiamdesislunt :  amaros  autem 
iltos  esse ,  qui  cumdifficultate  ptacantur ,  et  tongo 
tempore  sunt  sub  ira  ;  detinent  enim  itlam,  et 
nisi  ponant  ultro  irce  modum ,  longo  lempore 
opus  est  ut  ira  in  se  coquatur  :  etenim  quia  mani- 
festi  non  sunt ,  nemo  ittis  persuadet. 

Igitur  amari  iram  babent  in  sinu  reconditam, 
quare  ut  hacc  eis  evellalur  per  beneficentiam  , 
oporiet  etiam  donum,  quod  eam  evellat,  in 
sinum  milli,  ut  in  absconditum  indignationis 
penetrale  penelret  pariterejus  antidotum  prae- 
senlaneum,  quodejus  acrimoniam  vel  retundat, 
vel  pervincal ,  sicui  scamonium  in  inlimas  cor- 
poris  venas  pervadit ,  indeque  noxios  homores 
evocat,  itaque  hominem  sanitati  restiluit. 

Quocirca  to  donum  in  sinu  rursum  significat 
donum  sinualc,  hocestanimae  suaveetgralum, 
quod  ipsa  sinu  amoris  sui  cupide  complecta- 
lur  :  nisi  enim  tale  sit,  non  excludet  ex  sinu 
iram  et  odium  ;  quare  ut  illam  excludas,  quaere 
et  offer  iratodonum  quod  scis  illi  fore  sinuale, 
id  esl  apprime  exoptatum  et  gratum,  ut  ex  co 
iram  exprimat  et  expungat. 

Igitur  sicut  venalores  viverras  in  terrae  sinus 
ei  anira  immittunt,  ut  inde  lepores  expellant, 
itaque  prodeuni.es  in  lucem  capiant:  sic  pariter 
donum  in  sinum  irati  ingerendum  est,  ut  exeo 
malevolenliam  extorqueat. 

15.  Gaudium  justo  est  facere  judicium,  et  pa- 
voROPERAivriBUsi;NiQuiTATEM.]Pro/;aiw  hebr.  est 
nnna  mechitta,  id  est  consternatio,  contritio,- 
Syrus ,  confractio.  Haec  recte  per  antithesin  op- 
ponilur  gaudio  justi,  quia  ipsa  comes  indivi- 
dua  est  moeroris  et  trislitiae  :  ubi  enim  est  moe- 
ror,  ibi  esl  pavor  et  consternalio  ;  ubi  vero  est 
gaudium,  ibi  pariter  estconfidentia,  securilas, 
animos\Vds  ijudicium,  id  est  justitiam  ,  jam  quia 
justitia  tripliciter  sumilur ,  hinc  triplex  hic  ori- 
tur  sensus. 

Primo,  justitia  hic  proprie  et  stricte  accipi 
potest ,  quae  scilicet  jus  suum  cuique  reddit,  ac 
praesertim,  quas  probo  merita  praemia ,  improbo 
merita  supplicia  atlribuit,  sive  id  fiat  a  Deo, 
sive  ab  homine  judice.  De  Deo  accepit  R.  Salo- 
mon,  q.  d.  Magnam  capit  Deus  voluptatem  ju- 
dicio  in  justos  exercendo,  ut  vilam  bonis  om- 
inbiis  cumulatam  seculi  venturi  meritis  cir- 
cumfluentes  obtincant.  Gaudio  itemjustus,  id 
estDeus,  perfunditur,  cum  flagella  aerumnas- 
que  in  justos  immiltil ,  ut  futuro  revo  puri 
reddantur.  Pavor  operantibus  iniquitatem  ,  q.  d. 
Cum  illi  animum  non  adjungant,  ut  ad  melio- 
rem  frugem  redeant ,  nec  fructum  ullum.  ex 
hisce  calamilatibus  percipiant,  nec  aerumnis 
vexati  proficiant  ,  hinc  consternantur.  De  ho- 
inine  judice  accepit   R.    Levi  :   Cum  justilia  , 


inquit,  apud  mortales  exercetur,  id  justo  gau- 
diuni  afferet;  tuuc  enim  confidel  regui  relibus 
baud  se  involutum  iri ,  cum  i»  nefarie  agendo 
sedulo  abslineat.  Hoc  idem  agentibus  inique 
est  ipsa  calamilas  et  consternalio  :  vehementer 
enim  formidaut,  ne  criminum  suorum  posnas 
luant. 

Hinc  latrones,  ait  Lyran.  communiter  timidi 
et  pavidisunt :  nam,  ut  docet  S.  Paulus  Rom.  13, 
ministri  justitiae  in  bonum  sunt  bonis  ,  in 
malum,  puta  in  pavorem  el  vindictam,  malis. 
Huc  accedit  nosler  Salazar :  Gaudium  est  justo 
facere  judicium,  q.  d.  ait :  Justus  ,  cum  videt 
Superiorem  ac  Principem  juste  agere,  ac  sub- 
ditos  suos  in  officio  conlinere,  gaudet  utique 
ac  geslit  :  quod  ex  adverso  metum  et  pavoretn 
maximum  improbis  inculere  solet.  llle  gaudel , 
quia  itumunis  est  a  delicto;  hi  pavent  ac  me- 
luunt,  quia  eisdem  sceleribus  obstricli ,  eam 
quae  aliis  juste  infligilur  poena,  sibi  quoque  a 
justo  et  severo  judice  imponendam  liment. 

Nola  hebr.  meclutta,  id  est  angustia  vel  dolor 
parturientis  ,  kis  qui  operantur  iniquitatem.  Ori- 
gen.  enim,  hom.  2.  in  Josue,  legem  cum  obste- 
trice  acule  composuit  :  quia  nimirum  reluc- 
tantes  subditorum  voluntates  ad  vitam  et 
mores  secundiim  rationem,  ut  ita  dicam,  pa- 
riendos  obstetricis  in  morem  juvat.  Cogita  ergo 
in  omni  homine  eliam  improbo  voluntatem 
rectis  consiliis  et  cogilationibus  bonos  mores 
suadenlibus  gravidam  ,  ad  bonain  honeslamque 
viiam  pariendam  nunquam  non  slimulari.  Ergo 
dum  adest  Superior  ac  Princeps  aliquis  juste 
agens,  et  severitate  sua  subditos  urgens;  illico 
improbos  omnes  dolor  quidam  et  angustia  par- 
turienti  similis  invadit,  illos  nimirum  ad  bonos 
mores  eliam  cum  dolore  et  moleslia  pariendos  , 
praeceplis  ac  legibus  obsletricantibus  Superio- 
ris  severitas  cogit.  thec  expositio  commoda  est 
et  apposita,  eamque  sequitur  Auctor  Calenaj 
Grajcorum. 

Secundo,  aliqui  per  justitiam  acceperunt 
eleemosynam  ;  quae  non  raro  in  Scriptura  vo- 
caturj ustttia  ob  causas  ante  recensitas  ,  q.  d. 
Juslusbeneficus  cumgaudiofaciteleemosynam, 
lum  quia  jucundum  est  benefacere,  lum  quia 
scit  et  experitur  opes  suas  per  eleemosynas 
non  decrescere  ,  sed  accrescere  ;  tum  denique 
quia  scit  eleemosynariis  promissum  a  Chrislo 
regnumcoeleste  ,  Mattb.  25.  At  vero  avarus  ini- 
que  negans  eleemosynam ,  et  iniquitates  suas 
eleomosynis  non  redimens,  moeret  et  pavet ; 
tum  quia  avaritia  in  se  sordida  est,  contracta 
elmoesia,  tum  quia  sentit  per  eam  opes  suas 
imminui  et  exhauriri,  seque  depauperari,  lum 
quia  pavet  gehennam  avaris  et  illiberalibus  a 
Chrislo  comminatam  ,  Matth.  25.  Ila  Baynus. 

Tertio,  dXWjustitiam  ample  et  generatim  ca- 
piunl  pro  qualibet  virtule,  sive  pro  eo  quod 
justum  est,  aequum  et  honeslum  ,  q.  d.  Juslus 
facitopera  virtutum  cum  gaudio  ,  et  impii  ope- 
rantur  iniquilatem  cum  moerore  ,  pavore  et 
angore  ,  tum  quia  virtus  in  se  jucunda  est,  laeta 
et  delectabilis;  vitium  vero  foedum,  triste  et  abo- 
minabile,  tum  quia  Deus  virluti  ampla  praemia 
praesertim  in  coelo,  vitiis  vero  ampla  supplicia  in 
gehenna  proposuit ;  tum  denique  quia  Deus 
consolaliones  coelestes  animabus  bene  operan- 
tium,  praesertim  ubi  opus  esl  arduum  ;  deso- 
laliones  vero ,  angorcs  et  pavores  mcntibus 
male  operantium,  in  justum  vel  praemium,  vel 


COMMENTAUA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  WI. 


nupplicium  inunittii.  Hinc  S.  Agalha , S.  Ceecilia, 
.  \mirs  ,  S.  Laurcnlius ,  eic,  nd  tormenta  ei 
martyria  Ibant  Intnbundas  qunsl  nd  epulas  ei 
delicfas.  Ua  Beda  :  Gaudet  justus  t  ntt,  ettm  bo- 
lis  desudal  operibus,  quia  sperat  se  propter  htec 
bonis  r< mtnK  randum  esse  perennibus  :  at  i 
reprobi ,  ttttm  mala  .  autB  Dominum  prohibutsse 
norunt  ,  faciunt ,  auamvis  luxuria  sua  perpetra- 

tione   itirualittr    <t<  l<  <  t<  itlttr  ;    mrnirs    Iuiiuii  pa- 

icrf  tittirno  earere  nequeunt ,  quia  se  mala  per- 
/•rittii  passuros  ,  pro  his  qtKB  temporatiter  male 

ft <■< rint  ,  non  ambigunt. 

Rursum  magis  connexe  <'t  profunde  cnm  lan« 
senio  utrumque  eOdem  referas,  ut  unum  et  idem 
signiflcetur,  ei  juslo  esse  gnudium  ,  ei  operan- 
libus  iuiquiialem  esse  pavorem,  nempe  facere 
judicium;  facere  enim  judicium  justis  esl  gau- 
(limn  ,  malis  autem  pavorvel  conlritio  (nam  et 
sic  Hebrsoa  verli  possunt);quia  et  justi  gaudent, 
cum  quod  a?quum  est  ac  bonuni  eis  aggredien- 
dum  est,  et  mali  cum  tale  quid  eis  incumbit, 
cum  metu  animoque  languido  illud  aggrediun- 
lur  .  atque  a  bene  operando  sibi  metuunt,  lan- 
quam  re  ipsis  difflcili  et  insolita. 

Similis  cst  haec  gnome  illi  c.  10.  29  :  Forlitudo 
simplicis  via  Domini ,  ci  pavor  his  qui  operantur 
matum.  Iluic  perlinet  versio  Septuag.  Gaudium 
justorum  csi  facerejudicium  :  suncttts  autemapud 
homincs  impuros  ,  et  facinoribus  obslriclos  ,  im- 
vtundus  habctttr  ;  lum  quia  impuri  jnslos  impu- 
ros  suique  similes  judicant ;  lum  quia  ,  sicut 
jusli  vituperant  actiones  injustorum  ,  gamlcnt- 
que  cum  vidcnt  eos  puniri ;  sic  ex  aeqtio  injusli 
justorum  aclioncs  et  virtutes  viiuperant  ,  et 
velul  impuras  et  vitiosas  accusant.  ita  Auctor 
Catenac  Graecorum. 

Moral.  hic  disce  solam  justitiam,  id  esl  opcra 
virtutis, parere  gaudium  :  Primo,  quia  justus  <x 
habilu  juslilise  operatur.  Dclectabile  aulem  cui- 
que  esl  secundum  liabilum  operari  ,  ail  Lyran. 
secuudo  ,  <|uia  opera  viriutis  pariunt  bonam 
conscientiam,  qu;e  niire  animum  tranquillal  et 
cxhilarat ;  sunl  enim  opera  et  fructus  Spiritus 
sancti,quicstibnsomnisgaudii,juxlailludGalat. 
5.  22:  Fruclas  spirilus,  ait,  est  charitas,gaudium, 
pax ,  etc.  Audi  B.  C;esar.  Arelatensem  ,  hom.  12: 
Verum  gaudium  non  possidetur,  nisi  pax  ct  jusli- 
lia  lenealur  ;  prima  esl  cnim  ,  el  qitasi  radixjas- 
litia,  secunda  pax  ,  lcrtia  gaudium  :  dejustilia 
nascilur  pax,  de  pacc  gaudium  generatur.  Justitia 
et  pax  quasi  bona  opcra  esse  videnlur  ;  gaudium 
vero  fruclus  esse  bonorum  operum  intetligilur.  Et 
S.  Bern.in  1.  deConstderalione, :  Quid  ditius,  quid 
in  corde  dttlcius,  quid  in  terra  qttielitts  esl  et  secu- 
rius  bona  conscientia?  damna  rcrum  non  meluit , 
non  verboram  conl umelias ,  non  corporis  crttcia- 
lus,  quce  et  ipsa  morle  magis  erigilur  quam  depri- 
milttr. 

Consentiunl  nostris  scriptores  Elhnici.  Cicero 
ad  Torquatum  epistola  familiari  :  Conscienlia 
rectce  voluntalis  maxima  consotatio  est  rerum 
incommodarum.  ElScneca  ad  Lucilium  :  JSotolibi 
unquam  decsse  latiliam,  volo  ittam  libi  domi  7iasci. 
Nascitur  ,  si  modo  inlra  tcipsum  sit.  C&terce  hila- 
rilatcs  non  implenl  pcctus,scd  frontem  remittunt, 
leves  sunt ,  nisi  forle  tu  jadicas  itltim  gattdere,  qui 
ridet.  Mihi  crede ,  res  secura  est  verum  gaudium. 
Et  paulo  post  :  Veri  boni  aviditas  tttla  est;  quid 
sit  islud  interrogas  ,  aut  ttnde  sttbeal  ?  dicam  : 
Ex  bona  conscientia  ,  ex  honestis  consiliis  ,  ex 
rcclis  actionihus  ,  ex  conlemptu  fortuitorum  ,  ex 


■ 
u  tim  <•  unam  prt  nu 


plucido  vidr  >  t  continuo 

III. 
Sreiimlo.quia  opera  lioua  lleiiiu  siliicnm  ilianl, 
il)  eoque  \<  lul    SUl   line  el  <  enlio  ci  niipiieseii  nl  , 

ntqueabeogaudium  omne  pncscns  <•!  iclernura 

eN.speelanl     llo<-.  e«l    qnod    ait    Ecd.  <-a|»-   I.  11   : 

Timor  Domtni  gtoria  ,  <  i  gloriatio,  <  t  la  titia  ,  <  t 

■iia  r.rnltiilioiiis.  TimOT  Domtiii  <l<  hihilnl  <  ■ 

<  i  ilithii  Ui -tiuam  ,  <  t  gaudlum  ,  <  i  tongltudlnem 
dierum,  El  Ualacblas  cap.  i\.  2  :  Bt  orietur  vobis 
limentibus  nom<n  meum  soljustitia»,  <t  sanilasin 
pennis  ejus,  <  i  egredit  mini ,  <  i  satit  lis  slcut  i  iluli 

<!<■  armmto.  t  nde  Clirysnstoinu.s  ,  hnm.  18.  ail 
Populum  :  !Son  multis  optts  csl  scrmoiulnts  ;  scd 
si  solitm  tticttim  Aposloli  cogitemus ,  vitam  tnve- 
ninniis;  nec  enim  simpliciter  dixit : Gaudete^em- 
/'-  /-,  sed  adtlidit  cotttiniur  voltiplutis  caitsam  ,  <  iim 
dixit :  Gaudete  in  Domino  semper.  In  Domino  st  m 
per  gaudcns,  cx  accidente  nutlo  voluptatc  hac  ex- 
cidere  potcst.  Atiu  nempe  cuncia  ,  in  quibus  gau- 
drmas ,  mutubitia  sunt  ct  Irausitit  facitia  ;  Deiun 
vere  sictit  oporlcl  timens ,  ct  in  ipso  conftdcns,  vu- 
ttiptutis  radiccm  lucratus  esl,  et  omncm  habel  ttvli- 
luv  fonttm. 

Denique  S.  Bcrn.  Epist.  \\k.  ad  Sanclimonia- 
lem  quamdam  :  Magnttm  est  mihi  gaudiiimquod 
le  ud  vcrttm  cl  perfcclam  gattdium  velte  lendere 
comperi;  qttod  non  cst  de  terra ,  sed  de  cozio  ,  id 
est  non  de  hac  convatte  plorationis  ,  sed  de  itta 
ijttum  fluminis  hnpetus  lanifical ,  civilale  Dei.  Et 
revera  illud  verum  et  solumest  gaudium,  quodnon 
de  creatura  ,  sed  dc  Creatore  concipitur,  el  qaod, 
cum  possederis  ,  ncmo  totiet  a  te  ;  cui  comparata 
omnis  atiunde  jucunditas  mccror  cst ,  omnis  sttavi- 
las  dotor  est,  omne  dutce  amarttm,  omne  decorum 
focdum,  omne  poslremo  quodcamque  atiud  delcc- 
turc  possit ,  molestum. 

16.  VlR  ,  QUI  ERRAVEBIT  A  VIA  DOCTIUIS.E  ,  1N 
COETU    GIGAISTIJM    COMMORABITUR.  ]    Ilic     CCCC    CSt 

pavor  et  contritio  destinata  operantibus  iniqui- 
talcm,  uti  dixil  vers.  praeced.  Pro  giganlam 
liebr.  est  E3\N21  rcphaim ,  quod  Nosler  alibi 
vertit,  mortuos;  alibi,  damones  ;  quia  enim  gi- 
gantes  cum  Deo  pugnantes  ab  eo  morie  puniti, 
et  in  tartara  ad  daemones  ,  quorum  superbiam 
et  scelera  imitati  fuere  ,  dcrurbati  sunt  :  binc 
per  repkaim  ,  id  est  gigantes,  significanlurmor- 
tui  et  dcemones  ,  puta  status  damnatorum  in 
gebenna.  Vide  dicta  Gen.  6.  Hebr.  dicuntur  re- 
phaim  a  percellendo,  quod  sua  monstruosa  pru- 
ceritate,  deformilate  ,  robore  et  seevitki  homi- 
nes  percetlerent  ,  metu  dissolverent ,  et  quasi 
exanimarent  :  HD1  rippa  enim  csl  dissoivere. 
Gnece  dicuntur  yty«v*e«  giganles,  quasi  y»iyevei«  , 
id  est  terra  geniti ,  terr.e  filii  ,  ut  vertit  Chald. 
et  Syrus  :  yvr/s^;  enim  dicitur  a  yiyvo/««ti  ,  id  est 
nascor,  el  yautseu  yv?quod  lingua  Dorica  y<x  facit, 
el  terram  significat.  Vide  dicla  cap.  9.  18.  Unde 
Pliilo,  I.  dc  Gigantibus:Leg«/at*orjait,  te  docere 
vutt  alios  esse  terra: ,  atios  cccli,  atios  Dei  homines. 
Terra?  eos  ,  qui  venantur  voluptales  corporis,  cl 
harum  usumfructum  ,  qttarcndo  undecumque  sin- 
gularum  maleriam  ;  cceli  eos  ,  qu?  tenenl  artes 
ac  scientias  ;  quod  enim  nostri  cceteste  est , 
mens  est;  Dei  vero  homines  ,  sacerdotes  et  Pro- 
phcta  sunt. 

Pro  via  doclrimx  liebr.  est  via  intetligcntia? ,  id 
est  via  prudentiae  ,  qua  scilicet  prudenter  itur 
ad  virtutem  ,  ad  salutem  et  felicitatcm  ,  quse  est 
via  justitite ,  ut  vertunt  Septuag.  Ha?c  via  est 
ipsa  lcx  Dei ;  qui  enim  in  ea  conversando  am- 


600 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XXI. 


l)nlat ,  reciam  sahilis  viam  incedit.  Hinc  Chal- 
dceusvcrlit :  Fillus  hominis,  qui  errat  d  via  inlel- 
lectus  ,  cum  fdiis  terrce  commorabilur  ;  Syrus  : 
Cum  filiis  terros  requiescet;  Symmachus  :  In  ccelu 
Sc-o/zkxwv  ,  id  est  eorum  qui  cum  Deo  pugnant  , 
puta  gigantum  ;  Sepluag.  Vir  errans  a  via  jus- 
titia?  in  synagoga  gigantum  requiescet ;  Ahen 
Ezra  :  ln  ccctu  morluorum  quiescel ,  nec  ampiius 
aberrabil  ;  R.  Levi :  Cum  ad  aduilam  cetatem  ve- 
nerit ,  cito  et  repentino  casu  morietur,  et  ad  ccelum 
mortuorum  transibil;  R.  Salomon  :  In  ccetu  ge- 
hennce  erit. 

Jam  haec  sentcntia  ample  accipi  potest,  ut 
conveniat  cuivis  peccatori,  q.  d.  Peccator  qui 
relicta  via  recla  virtutis  et  prudentiae ,  quae  du- 
cit  ad  felicitatenij  capessit  viam  aviam  volup- 
latis,  carnis  et  mundi ,  quam  olim  capessivere 
giganl.es ,  et  ante  eos  daemones  duce  Lucifero  ; 
hic  ulique  ad  eorum  ,  quorum  viam  secutus 
est,  metam  et  terminum  ,  puta  ad  gehennam 
(ieducetur,  ac  eorum  co3lui  copulabitur.  Ilaque 
signifieatur,  ait  Jansen.  eos  qui ,  via  qure  ducit 
ad  vitam  deserta ,  hic  maluerunt  sequi  impul- 
sus  ac  consilia  dacmonum  ,  qui  velut  superbi 
gigantes  se  Deo  opposuerunt,  ac  aequare  volue- 
runt,  socios  futuros  damnalionis  eorum,  cum 
eis  dicetur  :Ite,maledicti,  inignem  ceternum,  qui 
paratus  est  diaboio  ct  angelis  ejus.  Aul  eos  qui  hic 
Deo  obedire  noluerunt ,  parlem  habiluros  cum 
gigantibus  illis,  ob  quorum  scelera  mundus  in 
initio  periit  diluvio.  Consistit  autem  versus  hujus 
elegantia  in  opposilione  erroris  et  quietis  , 
nempe  quia  qui  erravit  a  recta  via  ,  post  lon- 
gos  errores  tandem  quiescet ,  sed  infeliciter  et, 
ul  meruit,  incoetu  mortuorum  atque  gigantum. 
lta  S.  Gregor.  1. 17.  Moral.  12.  ad  illa  Job26:  Ecce 
gigantes  gemunt  sub  aquis,  per  gigantes  accepit 
peccatores,  qui  de  peccalo  superbiunt :  Iilienim 
non  vivunt ,  ait,  quia  peccando  vitam  jusliliai 
perdiderunl.  Isli  cliam  post  mortem  resurgere 
nequeunt ,  quia  post  culpam  suam  inflati  per  su- 
perbiam ,  ad  panitenlice  remedia  non  recurrunt. 
Hinc  rursum  scriptum  est :  Vir  qui  erraverit  d  via 
doctrina,  in  coetu  gigantum  commorabitur  ;  quia 
quisquis  iter  rectitudinis  deserit,  quorttm  se  nu- 
mero  nisi  superborum  spirituumj ttngit? 

Rursum  proprie  et  praecise  hanc  gnomen  tri- 
buas  hsereticis  ,  falsis  doctoribus,  similibusque 
erronibns  ;  hi  enim  proprie  erranta  via  doctri- 
nae,  pula  a  vera  fide  ,  ac  proinde  ad  coetum  gi- 
gantum  detrudentur.  Apposite  haeretici  compa- 
rantur  giganlibus  :  primo  ,  quia  eorum  super- 
biam  et  fastum  imitantur,  quo  aeque  ut  gigantes 
cum  Deo  ejusque  Ecclesia  superbissimum  in- 
eunl  bellum  ,  ut  Deum  fidei  auctorem  falsitatis 
insimulare  ,  eumque  quasi  ad  duellum  perfidiae 
provocare  audcant.  Haeretici  ergo  aeque  ac  gi- 
gantes  suntSco/xaxot,  ut  verlitSymmach.  ideoque 
si  in  haeresi  perdurent,  tandem  in  atheismum 
ruunt,  ac  velut  alhei  Deum  et  omne  numen 
perneganl  ,  uti  quotidiana   docet  experientia. 

Secundo,  sicut  Deus  ob  giganles  induxit  dilu- 
vium  ,  eoque  vasta  illorum  corpora  mersit  et 
perdidil ;  ita  ob  baeresim  Deus  provinciis  illa 
infectis  immittit  gravissimas  bellorum,  seditio- 
num  ,  tumultuum  ,  elc,  clades  ,  quibus  haereti- 
cos  absorbeat  et  interimat,  uti  accidisse  vidi- 
mus  hoc  secuio  in  Francia  ,  Germania  ,  Belgio  , 
Anglia  ,  Scotia  ,  etc.  Fabulantur  poetae  Titanes  a 
Jove  fulmine  afflatos  ;  ita  haeretici  a  Deo  side- 
ranlur  et  deturbantur  in  lartara. 


Terlio,  gigantum  parens  fuit  diabolus  suadens 
filiis  Dci,  id  est  iiliis  Selli,  ardentissima  libidine 
copulari  filiabus  bominum,  id  est  filiabus  Cain, 
ob  earum  pulchritudinem  ;  sic  pariter  haeresis 
et  haerelicorum  parens  est  diabolus,  mater  est 
libido.  Audi  S.  Gregor.  Nazianz.  orat.  Z|8.  de 
Conveuticulo  hafreticorum  :  Chorus  iile  diaboli 
propugnactUttm  erat,  ibi  exercitum  sibi  conslruxe- 
rat,  ac  defensores  et  satellites  suos  ineo  colloca- 
rat.  Hicmendacii  exercitus,  fraudis  propugnatores, 
dcemonum  expedilio,  immundorum  spirituum  le- 
giones.Ac,  si  etiam  externorum  nominttm  aliquid 
usurpai-e  licet ,  ibi  pravus  furiarum  exercitus  ad- 
versus  Ecclesiam  bacchalus  est.  Sic  enim  ut  femi- 
nas  eas  appellem ,  adducor,  quce  sttpra  naltiram 
admalum  viriles  se  prcebeban'..  Idem  oral.  A.  as- 
serit  haereticos  superare  diabolum  malitia  et 
perfidia.  Hinc  plerique  hoeresiarchae  daemonem 
iiabuere  paredrum ,  id  est  assessorem  et  fami- 
liarem,  uti  pluribus  exemplis  ostendi  1.  Ti- 
moth.  Zi.l. 

Quarto,  quia  haereticorum  ,  uipote  nocentissi  - 
morum,locus  estin  profundoinferni  sub  caete- 
ris  damnatis  ,  ubi  pariter  degunt  gigantes  et 
daemones  cum  suo  Lucifero. 

Quinto,  degigantibus  mira  fabulali  sunt  poe- 
lae,  quaefuse  recenset  Salazar,  et  apposite  ad- 
aptathaereticis.ltalrenaeus,  I.  2.  adversushaercs. 
cap.  53,  Orig.  hom.  7.  in  numer.  Hieron.  in  2/j. 
cap.  Isaiae,  asserunt  gigantum  impiissimorum 
et  superbissimorum  figuram  gerere  haereiicos 
omnes,  et  qui  adversus  Deum  rebellant,  et  Ec- 
clesiae  contumeliam  faciunt.  Vide  Gregorium 
Ioco  citato ,  et  Gassianum  collat.  8.  cap.  21 ,  at- 
que  hanc  interpretandi  ralionein  cum  refert 
Theodor.  q.  48.  in  Gen.  NonnuUi,  inquit,  dicunt 
gigantes  esse  Dei  osores,  et  Dei  adversarios  homi- 
nes.  Denique  audi  Auctorem  Catenae  Graecorum 
in  hunc  locum  :  Errat ,  inquit,  a  via  justitice  , 
qui  aberrat  ab  orthodoxa  fide ,  vel  a  vita  et  con- 
versatione  Christiano  homine  digna.  In  his  enim 
posiKe  suntvice  justitia?.  Giganles  autem  vel  da?- 
mones  appellat ,  vel  hwrelicos  ,  vel  alios  quoscum- 
que  a  Deo  alienos  ;  designat  autem  illos  hoc  no- 
mine  ,  quod  ad  mala  patranda  prcepotenles  sint. 
Alius  ibidem  :  Script.  inquit ,  giganles  homines 
fastu  plenos  Deoque  rebelles,  et  insigniter  im- 
probos  vocare  solet.  Sensus  ergo  esl:  Annume- 
rabitur  gigantibus,  hoc  est  diabolis,  vel  haereli- 
cis  Deum  oppugnantibus.  Caelerum  nomcn  hoc 
gigas  tria  significat:  Primo  namque  denotatho- 
minem  Deoex  instituto  adversantem  ,  ut  :  JSon 
recipiet  quispiam  a  gigantibus  spolia,  quod  Sym- 
machus  reddidit  wapa  &so//.axwv,  Deove  rebeliibtts. 
Mox  vero  hominem  vasta  corporis  molepraedi- 
tum,  ut :  Vidimus  ibi  filios  gigantum  ,  et  eramus 
coram  illis  quasi  locustx.  Postremo  aulem  for- 
tem  vel  robustum ,  ut  :  Exultavit  sicut  gigas  ad 
currendam  viam  sttam.  Haec  ille. 

17.  QUI  DILIGIT  EPIJLAS  IN  EGESTATE  ERIT  ;  QUI 
AMAT    VINUM    ET    PINGUIA   NON    DITABITUR.   ]  Hebr. 

Vir  egestatis  (erit )  diligens  gaudium  ;  el  diligens 
vinum  et  oleumnon  ditabilur ,  id  est,  qui  diligit 
assidui  convivii  epulas  et  gaudia ,  ad  egestatem 
redigetur.  Unde  hoc  gaudium  explicans  subdit: 
Qui  amat  vinum  et  pinguia  non  ditabitttr  ;  hebr. 
enim  ^nXD  icemen^idestoleum  ,  significat  quid- 
quid  est  pingue,  tum  in  carnibus  etepulis,  tum 
in  aromatibus  :  unde  significat  unguentum,  quo 
convivantes  olim  deliciarum  causa  solebant 
inungi ,  tum  ob  mollitiem  ,  lum  ob  odoris  fra- 


COMMKNTAIUA  IN  PIlOVKIiIJlA  SALOMONIS.  Cap.  X\l. 


00! 


m.inliam.  Signiliral  ergO  divitcm,  si  opiparis 
menala  et  gaudiii  conviviorum  Indulgeal  ,  in 
illaque  lempua  el  opea  profundat ,  lia  exhauatia 
,i(i  egeatatem  redigendum ;  pauperem  veroqul 
ditari  sataglt,  eato  muilum  laboret,  lamen  non 
ditandum,  ai  laborea  auoa  In  vino  el  ivmpoaiia 
decoquatet  conaumat.  GeJheratlm  aignifical  epu- 
laa  lautamque  vitam  parere  tnopiam  ;  aobriam 
vcro  et  parcam  labori  mlatam  afferre  rerum 
copiam.  l  nde  Chaldaeua ,  Syrua  et  Vatablua  banc 
gnomen  sub  una  periodo  reddunt.  Chaldaeua  aic: 
i  ir  qui  egenus  est  t  ct  dlllgit  latiUam  dlttgltque 
vinttm  et  unguentum,  non  ditabitur;  Syrua  :  Vir 
indigens,  et  diiigens  gaudla ,  et  vtnum  etjucundi- 
tatem,  >tun  ditabltur;  Vatabl.  breviter  el  clare  : 
/  (/■  i(  nttts,  qui  iwtitia.',  vino  et  tmguentts  indutget, 
nunquam  ditabitur. 

Nota  Salomonem  non  abaoiute  insectari  bi- 
benles  vinum,  et  edenles  pinguia  ,  sed  cos  qni 
liaec  diligunt,  ut  cor  et  mentem  iis  alligant  ■•  lii 
enim  intemperanter  ea  sectanies  consumunt 
amitluntque  divitiaa  prassentes  et  aternas.  Ce- 
lebre  esl  illud : 

Vootcr,  pluma,  venus  laudeni  fugionJa  scqucnti. 

Nimirum  ires  sunt  eapitales  vcraa  Iaudis  ac  ho- 
ncsiatis  omnis  bosles  ,  trcs  exitiales  peslcs  , 
gula,  inertia,  luxuria.  Hae  scilicet  sunt  pellaces, 
iIIsb  siiencs,  quibus  sapienliae  adumbrator  Ulys- 
ses  aurespbstruxcrat:  basveraa  Gorgones,  tor- 
porem  menti  induslriaeque  conciliantes  :  hae 
rapacissimsHarpyiae  animorum  pabuli  depecu- 
lutrices,  quae  patria  ,  hoc  esl  mentis ,  bona  co- 
mcdunt,  ratione  exuunt,  menlisque  Iumcn  ex- 
caecant. 

PorroSeptuag.  vertunt  contrarie  :  Vir  cgenus 
aniut  Uvtiiiam;  diligens  vinum  et  oteum  ad  divi- 
tias.  Sed  conciliandi  suni ,  q.  d.  Qui  amat  laeta 
feslaque  symposia,  semper  egenus  eritf,  quia 
diligit  vinum  et  oleum  ,  eaque  habet  pro  sum- 
mis  deliciis  :  quare  in  ea  suas  divitias  expendit 
el  consumit,  ut  iis  leniat  et  sopiat  suos  angores 
el  mcerorcs  ,  quos  ei  suggerit  paritque  pauper- 
t.ts  :  nam  vinumanimum  mcerentem  exhilarat, 
oleum  mulcet  et  delinit  corpus.  Auclor  vero 
Caienae  Graecor.  mysticum  dat  sensum  :  Per  vi- 
rum  inopem ,  ait ,  sobriam  continentemque  men- 
tem  designare  videlttr.  Hcec  enim  lcetatur  cum 
justis  ,  et  amicam  Itabet  munditiem ,  et  eleemosy- 
num  olei  nomine  significatam  inter  prcecipuas  opes 
S  nset. 

Vcrum,  ut  idcm  Auctor  subdit,  probabile  est 
Codices  Septuag.  bic  aeque  ac  alibi  esse  vitiatos, 
ac  in  iis  desiderari  negationem  non,  ut  pro  ad 
divitias  legns,  non  ad  divitias,  id  est,  nonditabi- 
tur.  Sic  enim  babent  Hebraea  ,  Chaid.  Syrus  , 
Aquila,  Symmach.  Theodot.  Vulgala  et  caeteri 
Interpretes  ad  unum  omnes. 

Hujus  sententiae  veritatem  eleganti  aquae  et 
olei  apologo  venustat,  et  ad  oculum  demonstrat 
Cyril.  I.  k.  Apolog.  moral.  c.  6.  cui  titulus  : 
Contra  amatores  pinguium.  Invitrea,  ait,  lam- 
pade,  cum  oleum  aqua  superfusum  ad  infima  prius 
descendisset ,  et  mox  in  sublime  moveretur ,  locuta 
cst  ei  aqua,  dicens  :  Utquid,  frater  mi,  in  olivce 
radicibus  te  nutrivi,  ettanto  impetu  ingratiludinis 
spreta  reverentia  ascendisti?  Cui  oleum  respondit: 
Ouippe  naturce  impetum ,  et  rationis  gressum  se- 
quens ,  hoc  facio ;  quibus  non  licet  esse  rebeltem. 
Nonne  et  tu,  earissima,  eadem  le  impellente  natura, 
ittm  grata superius  fuisses,  abstracta  de  supernis, 

CORiNEL.    A    LiPIDE-      TOM.    III. 


ad  nii:i  Uescendistl?  Ad  hoc  aqua  quiete  tubjuna  it. 
i  i  video  nosti,  doce  me  quoniodo  U  natura  tuper- 
natart  faclat.  Cuioleum  dixii  i  Inpromptuco 
est,  'ini,i  Igneo.  plnguedo  m>  levat,  Quod  cum  aqua 
dillgenttr  notasset,  tychnus  ittico  accetuut  capii 

St   Oteo  iittttrirr.  Cttmqnr  SC  i  iilrrrt  olrian  gUttatim 

decrescere,  flammam  vero  excrescere,  pauiatlm 
indlgnatum  (ta  fertur  dixltte  :  0  fUvnma,  adhatitti 
suaviter ,  ut   consumeres  socium  fraudulentei  , 

qmtnitn  su(iiit>itur  ardor  tuut?  Cul  itla  respondit  : 
Quando  nlmirum  unetuotitat  tuadeslccabitur;  nisi 

i  itim  prius  a  te  amovcatttr  pinguedo,  comburendi 
artio  nunquam  ccssabil.  1'robal  Idipsum  c\cmplo 
asbesti,  corporia  et  libidinis.  An  ignoras  quod 
ab  asbesto  tn  cetemum  non  separor ,  quontam  u 
tuosu  Itumido  invisibttiter  adlmn-entc pcrpctuo  vivit 
meus  vigor?  sic  in  vitie  primordio  semet  in  medultis 
corporis  acccnsa  tamdiu  e.rardeo,  quamdiu  in  cis 
cibi  pinguedo  regenerabltur.  ISonne  ardor  Ubldlnis 
tantum  protcndilur ,  quantum  vita  in  tuxuria  in- 
crassatur?  Quibus  diclis  post  modicum  consumpto 
olco ,  flamma  venli  ad  aquam  :  cui  statim  eontra 
calidum  illa  frigtts  suum  opposuit,  et  conlra  ardo- 
ris  voragincm  substantiati  macrcdine  se  armavil  : 
fospitque  mox  aqtta  clamare ,  ct  dixit  :  Qttid  cst 
Iwc  quod  agis,  avcna?  curvis  exslinguere  vitam 
meam  me  consumendo ,  ut  paulo  ante  oleum  des- 
truxisti?  Novimalitiam  tuam,  ego  sum  medicina 
tua.  Quo  dicto ,  flamma  exstincta  est. 

Moral.  disco  hic  convivia  el  symposia  parere 
egestatcm  ,  tum  corporalem,  tum  spiritaleni  ; 
parcimoniam  vero  parerc  abundantiam.  Sa- 
pienter  Dion.  apud  Anlon.  in  Melissa  parle  1. 
c.  40  :  Des  operam ,  ait ,  ul  nunquam  temere  con- 
siimas  pecuniam,  unde  nttllam  tibi  gloriam  paries; 
nam  divitiai  magnas  non  tam  mulla  accipiendo  , 
qttam  non  mttlla  expendendo  cottiguntur.  Quain 
id  vcrum  sit  norunl  mercalores  et  patres  fami  - 
lias  opulenti ,  quia  frugales.  Intuere  Hollandos. 
Tritum  est  illud  :  Magnum  vcctigal  est  parcimo- 
nia.  Quocirca  ab  hac  parcimonia  S.  Anibr. 
laudatSatyrum  fratrem  in  ejus  obitu  :  Ntmquam  , 
ait,  accaratioribus  eputis ,  aut  congeslis  ferculis 
detectatus  est,  nisicttm  amicos  ad  epttlas  rogaret; 
quantum  nalura?  satis  esset ,  non  quantum  volup- 
tati  siiperesset  requircns ,  et  ccrte  erat  non  pauper 
opibus,  sed  lamen  pauper  spiritu.  Idem  in  Ps.  118. 
Ocion.  9  :  Multa,  ail,  videntur  in  lioc  secutoju- 
cunda  esse  qua  non  sunt,  luxuries  videtur  esseju- 
cunda;  sed  exhausto  ftt  amara  palrimonio.  Suaves 
epulce  cum  sumunltir;  scd  fcclidce,  cum  egeruntur. 
Nota  cst  historia  lilii  prodigi,  quiepuliset  luxui 
vacando  dissipavit  palrimonium  ,  eoque  redac- 
tusest,  u t  coactus  sit  agere  subulcum  et  pas- 
cere  porcos,  Luc.  15.  15. 

Multo  magis  deliciae  et  epulae  pariunt  cgcstn- 
tem  spiritalem  dcliciarum  ,  gratiae,  virtutum  et 
consotationum  divinarum  :  quia  sicut  gustato 
spiritu  desipit  omnis  caro ,  ut  ait  S.  Bern.  sic  vi- 
cissim,  ctti  sapit  caro ,  ei  desipit  spiritus.  Unde 
S.  Greg.  hom.  40.  in  Evang.  Mala ,  ait,  Lazari 
purgavil  ignis  inopiw,  et  bona  divitis  remuneravit 
felicitas  vilte  prmsentis.  Itlum  paupertas  afflixit 
et  tersit,  isltim  abundanliai  emuneravit  el  repulit; 
qttictimque  ergo  in  hac  vita  bene  habetis ,  cum  vos 
bona  egisse  recolilis,  valde  in  eis  perlimescile ,  ne 
concessavobis  prosperitas  eorumdem  remunerat  io 
sit  bonorum;  et  cttm  quoslibet  pauperes  nonnulla 
reprehensibitia  perpetrare  conspicitis,  nolite  des- 
piccre ,  nolite  desperare  :  quia  forlassis  quod  su- 
perfiuitas  tenuissima?  pravitatis  inquinat,  caminus 

73 


002  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XXI. 


puuperlalis  purgat.  Vide  Amos  c.  6.  U,  S.  Jacob. 
c.  5.  5,  qui  acriter  epulones  inseciantur,  eisque 
inopiam  et  vae  aelernae  maledictionis  intentant, 
ubi  pluribushac  de  reegi. 

18.  PlU)  JUSTO  DATUR  IMPIUS,    ET  PKO  RECTIS  INI- 

quus. ]  Hebr.  1S13  copher  ,  id  est,  expialio  justi 
impius ;  Chald.  et  Syrus  :  In  commuialione  jusli 
tradelur  impius ,  et  pro  rectis  direplores ;  Vala- 
blus.  Redemptio  esl  projusto  impius,  elc.  icl  est  , 
subducilur  periculo  justus  ,  et  impias  pro  eo  subit 
periculum ;  Tigurin.  Impius  explat  pro  justo  et 
prxvaricalor  pro  recto;  Pagnin.  Pro  redemptione 
justi  dabilur  impius,  et  pro  rectis  prcevaricator. 

Porro  Sepluag.  hanc  gnomen  jungenles  prse- 
cedenti  copher  vertunt  TrEpixa3ap/*a,  id  esl  purga- 
tio,  vel  ad  verbum,  circumpurgatio  autem  jusli 
estiniquus;  Aquila ,  Symmach.  et  Tbeodot.  Pro- 
piliatio  aulemjusli  iniquus.  AuctorCatenae  Graec. 
exponit  Septuag.  q.  d.  Iniquus  quasi  quisquilice  , 
et  ahi  purgamenta  apud  jiislum  contemptibilis 
est.  Verum  frigida  est  haec  expositio  :  undeidem 
auctor  aliam  magis  genuinam  adjungit,  de  qua 
mox. 

Primo  ergo  Beda  pro  datur  legendo,  ulvide- 
tur  ,  damnatur ,  sic  explicat :  Justi  et  recli  idem 
esse  videntur ;  seddistat  inier  impios  et  iniquos  , 
quod  iniqui  sunt  omnes  reprobi ,  impii  vero ,  qui 
majoribus  implicati  sceleribus ,  vcl  nunquam 
sanctai  mysteria  fidei  perceperunt,  vel  post  accepta 
ad  apostasiam  redierunt.  Unde  potesl  hoc  loco  im- 
pius,  omnis  fidetium  persecutor  accipi.  Porro  ini- 
quorum  vocabulo  generaliter  omnes  mali  videntur 
signari.  Et  projusto  datur  impius,  cum  proMar- 
lyre  persecuior ,  qui  eum  morti  dederit  punitur , 
pro  rectis  iniqui ,  qui  eorum  juslitiam  videnles 
imitari  nolebant.  Damnatur  Ilerodes  non  tantum 
pro  innocenlibus,  quos  impie  neci  tradidit,  sed  et 
augmentum  damnalionis  accipit,  quia  fidem  Ma- 
gorum  sequi  ad  qucerendum  Dominum  noluil,  cum 
esset  Judaus ,  et  Prophelarum  dicta  cognoscerct. 
Ilinc  enim  Dominus  ait  :  Regina  Austri  surgel  in 
judicio  cum  generatione  ista,  el  condemnabit  eam, 
etc.  non  quia  ipsa  sua  virlule  ac  potenlia  condem- 
nabit ,  sed  quia  in  ejus  comparalione  condemna- 
bunlur ,  qui  devotionem  ejus  scientes,  cum  multo 
facilius  possenl  sapienlia  curam,  quam  dissimula- 
bant ,  habere.  Verum  hacc  explicatio  non  satis 
exbaurit  vim  senlentiac ,  nec  satis  explicat  to 
pro  et  Hebr.  "1S13  copher ,  id  est  expialio ,  re- 
demptio,  pretium. 

Secundo,  aptius  Baynus  :  pro  justo  datur  im- 
pius,  id  est,  inquit,  cum  malum  aliquod  impen- 
detjuslo,  frequenter  fit  ut  justus  illud  evadat, 
et  impius  illud  pro  eo  patiatur.  Verum  nec  boc 
satis  exhaurit  Hebr.  copher  et  Grapcum  ir=pj*«- 
9ao//a.  Quocirca 

TerliOj  profundius  et  nervosius  copher,  id  est 
expiatio  justi  est  impius,  hoc  estimpii  sunt  quasi 
piaculum  ,  pretium  et  velut  hostia  pro  peccalo 
justi,  q.  d.  Cum  Deus  urbi  vel  reipubl.  cladcm 
immiltit  in  poenam  peccatorum  ,  quae  clades 
etiam  justis  oblingeretob  levia  quaedameorum 
peccata,  quibus  particulam  poenae  meriti  sunt  ; 
Deus  eoa  diligens,  eorum  miserens  ,  facit  ut 
clades  poenae  tota  in  impios  devolvatur,  ul  ipsi, 
qui  potissimam  cladis  causam  dederunt,  illam 
tolam  exsorbeant,  acproinde  projuslis  irae  Dei 
patiendo  satisfaciant,  quare  tuncjusli  supplicio 
impiorum  quasi  redimuntur  et  expiantur,  quia 
impii  sunt  cladis  immissae  pretium  et  redemp- 
tio,  quam  acceplat  Deus,  ut  iis  punitis  cessel 


ejus  ira,  ac  vindictam  revocet,  gladiumque 
exertum  in  vaginam  condat.  Impii  ergo  sunt 
7rsp[y.aSap//a  ,  id  est  piaculum  mundi  et  juslorum, 
uti  vertunt  Septuag.  Exemplum  illustre  est 
2.  Reg.  c.  21.  Ubi  inducta  Israel  a  Deo  fames  ob 
caesos  a  Saule  Gabaonitas,  contra  fidem  eis  a 
Josue  dalam  c.  9.  16,  expiaturnece  septem  ne- 
potum  Saulis,  utpote  poslerorum  Saulis  rei  et 
nocentis.  Ita  Lyran.  R.  Salom.  Aben  Ezra,  Jan- 
sen.  et  alii.  Ratio  a  prioii  est:  Quod  impii  sint 
summe  nocentes  et  rei,  merentur  ergo  esse 
piaculum  commuue  tam  suorum  scelerum  , 
quam  delictorum  jusli  :  piaculum  enim  unum 
pro  omnibus  deligi  solet  ex  omnibus  caput 
maxime  reum  et  nocens,  nec  impii  queri  pos- 
sunt  se  pcenam  alieni  peccali,  puta  justi,  luere, 
quia  solis  suis  sceleribus  longe  majorem  me- 
rentur,  quare  Deo  potius  gralias  agant ,  quod 
supplicium  sibi  debilum  mitiget,  punialque 
citra  condignum.  Hic  enim  agitur  de  clade  com- 
muni  reipubl.  cujus  piaculum  suntimpii  :  nam 
in  particulari  quisque  etiam  juslis  particularem 
a  Deo  vel  in  bac  vita  ,  vel  in  futura  poenam  et 
poeniteniiam  accipiet  singulorum  delictorum. 

Porro  gnomeluec  generalis  mullis  aplari  po- 
test.  Primo,  applices  criminaloribus  ,  qui  alios 
falso  criminis  accusant  :  falsilate  enim  depre- 
hensa  lege  talionis  poenam,  quam  falso  alleri 
accersere  cogitabant,  subire  cogunlur.  Haec 
enim  justa  est  iniquae  accusationis  vindicta  ,  et 
justiliie  juslique  quasi  piaculum.  Sic  iniqui  se- 
nes,  falso  Susannam  adullerii  accusantes,  lapi- 
dationem  adulteris  decretam  subierunt,  Daniel. 
c.  13;  et  Aman  subiit  poenam  perduellionis 
Marclocheeoet  Judaeis  intentatam,  Esther7.  v.  9. 

Secundo  ,  iis  qui  injuslam  necem  simileve 
damnum  per  vim  vel  fraudem  insonti  macbi- 
nantur  :  juslo  enim  Dei  judicio  solet  baec  vis  et 
fraus  in  machinantium  caput  retorqueri.  Exem- 
plum  appositum  recensel  S.  Greg.  3.  Dial.  cap. 
15.  de  S.  Sabino  Canusino  Episcopo,  ad  quem 
ejus  Archidiaconus  ambiens  ejus  episcopaluni 
venenum  misit  per  puerum,  cui  S.  Sabinus 
fraudem  spiritu  Dei  praesenliens  :  Da  mihi,  ait , 
ego  bibo ,  sed  valde  dic  ei  qui  tibi  illud  dedit  : 
Ego  quidem  venenum  bibo ,  sed  tu  Episcopus  non 
eris.  Facto  igitur  signo  crucis  venenum  Episcopus 
bibit  securus ,  eademque  hora  in  loco  alio  in  quo 
erat  Archidiaconus  ejus  defunclus  est ,  ac  si  per 
os  Episcopi  ad  Archidiaconi  viscera  illa  venena 
transissentf.  Cui  lamen  ad  inferendam  morlem 
venenum  quidem  carporale  defuit,sed  hunc  in  con- 
speclumterni  J udicis  venenum  siuem  alitioe  occidit. 

Tertio,  et  maxime  apposite  ,  in  communibus 
reipubl.  cladibus,  quas  Deus  illiobcivium  pec- 
cata  immittit,  esto  subinde  bonos  cum  malis 
involval,  saipe  lamen  bonos  vel  ex  parte ,  vel 
in  tolum  indemnes  servat,  ac  viclimae  deslinat 
impios,  ulpote  maxime  reos  et  nocentes.  llli 
ergo  sunt  nspi*a5ap//a,  id  est  piaculum ,  sive  vic- 
lima  piacularis,  quae  expiel  noxas  omnes  reip. 
ac  juslos  i»  damno  eximal.  Ila  imminente  obsi- 
dione  et  excidio  Hierosolymae  per  Titum,  Cbris- 
tiani  cum  suo  Episcopo  S.  Simeone  monitu  Dei 
urbe  excesserunt ,  secesseruntque  in  Pellam 
urbem,  ilaque  a  clade  salvi  mansere,  uli  ex 
S.  Epipban.  baeresi  29.  et  30.  docct  Baron.  anno 
Christi  68,  c.  hl.  el  50. 

Quarlo,  in  parlicularibus  casibus  saepe  dam- 
num  juslo  imminens  i\  Deo  devolvitur  in  im- 
pium,  ul  hic  illius  vice  in  exitium  ruat  :  oculus 


COMMGNTAIUA  IN  PROVERBIA  SAI.OMOMS.  Cap.  XXI.  G0.1 


enim  provldentlae  Dei  juslui  et  vi.^il  excubat,  In 
damno  et  vindlcta,  peiiiquo  reutn  et  noxiuni 
caput  (.iini  forte,  Indull  R.  Levi,  juxta  commu- 
nis  providenlite  ordinem  noxium  quld  Juilo 
obvenire  oporterel ,  pro  lllo  Deui  iniquum  lup- 
ponit,  ui  pro  Inlegrli  icelciti  calamitaUbui  in- 
volvantur  ;  quod  quidem  evenit,  cum  ol>  pecu- 
liarem  proi  identlam  ,  qua  Deo  cordi  sunl .  sub- 
ducantur  probi  hiice  eerumnii.  Cum  vero  impii 
fructum  bunc  reporlenl  ex  suii  criminibus,  ut 
al)  iisdem  aboleantur  (crimina  scilicet,  hocest, 
ut  peccare  cessent  el  pceniteant)  liac  dc  causa 
profligati  ad  hujusmodi  calamilatem  adigunlur. 

Deuin  imitantur  pii  regeset  principes,  qui 
onera  reipubL  declinanta  Bdelibus  et  probis  in 
infldeles  et  Impios,  praesertim  haereticos  :unde 
eis  graviora  cseteris  vectigalia  imponunl,  ut  sic 
eos  ad  Ddemet  probltalem  compellant.  Sic  lioc 
inno  Domini  1629,  Ferdinandus  II,  Imperator 
piissimus  el  invictissimus,  per  suum  Chiliar- 
cham  militc  praildiario  onerando  haereticos 
velul  Infldoi  ci  rebelles,  Catholicos  vero  exone- 
rando,  Silesiam  ad  Bdemorthodoxam  convertit: 
haeretici  cnini  SilesiUe,  ui  militc  liberarentur , 
hteresim  ejurarunt 

Hujus  rei  flgura  ftiit  duplex  hircus,  in  fcsto 
cxpiationis,  scilicct  unus  emissarius,  qui  Iiber 
a  sacerdote  dimillebatur;  et  alter  pro  peccato, 
qui  pro  cmissario  maclabaiur  et  immolabaiur. 
Emissarius  enim  reprsesentat  justos,  alier  pro 
peccato  impios,  Levit.  16.  8.  et  seq.  Vidc  ibi 
dicta. 

Intellige  haec  subinde  vel  non  raro  fieri,  non 
tamen  semper.  Nam  quandoque  Dcus  facit  con- 
trartum,  sinitque  justos  pro  impiis,  imo  per 
impios  allligi  in  haovita;  sed  in  futura  certo 
cerlius  injusti  pro  juslis  punientur  in  gehenna. 
Ita  Christus  juslus  pro  impiis  omnibus  passus 
est,  uteos  a  pcccato,  daemone,  morte,  inferno 
liberaret,  quaj  sane  immensa  ejus  fuil  clemen- 
tia  et  charitas,  juxta  illud  lsaise  53.  k  :  Vere 
tangaores  noslros  ipse  tulit ,  et  dolores  nostros 
ipse  portavit,  elc.  ipse  autem  vulneralus  esl  prop- 
ter  iniquitates  nostras ,  atlritus  est  propter  sce- 
lera  nostra  :  disciplina  pacis  noslf-m  super  eum  , 
et  livore  ejus  sanati  sumus  :  omnes  nos  quasi  oves 
erravimus,  unusquisque  in  viam  suam  declinavit  , 
el  posuit  Dominus  in  eo  iniquitatem  oninium  7ios- 
irthn.  Sic  Aposlolus  1.  Corinlh.  U:  Tanquam  pur- 
gamenta,  ait  (  graece  ■/.^x.p^a,  icl  est  piacula  , 
quorum  morte  purgetur  et  expietur  mundus) 
hujus  mundi  facti  sumus ,  omnium  pcripsema  us- 
queadhttc.  Vide  ibi  dicta. 

19.  MELIUS  EST  IIABITARE  IN  TERRA  DESERTA  , 
QUAM    CDM    MUI.IERE    RIXOSA    ET   IRACUNDA.]  Sept. 

addunt,  et  linguaci,  lucc  enim  esl  causa  irae  et 
rixae.  Ratio  a  priori  est :  Prima,  quod  salius  sit  in 
deserto  solitarium  dcgere  in  quiele,  quam  in 
domo  et  turba  cum  ira  et  rixa,  praeserlim  mu- 
licris  linguacis  et  conlentiosse. 

Secunda,  quod  in  deserto  vita  agatur  cum 
feris,  puta  cuin  leonibus  et  draconibus  ;  his  au- 
tem  saevior  et  truculentior  est  mulier  rixosa  et 
nequam  ,  uti  ait  Eccles.  c.  25.  v.  23. 

Tertia  ,  quod  in  deserlo  vita  agalur  sine  labe 
peccati ,  quao  in  conversatione  hominum,  ac 
praesertim  mulieris  dicacis  et  rixosae  ,  facile  et 
crebro  contrahitur,  juxta  illud  S.  Leonis  :  Ne- 
cesse  est  de  terreno  pulvere  etiam  religiosa  corda 
sordescere.  In  deserto  licet  libetque  contemplari 
coelum  et  coelestia,  ac  conversari  cum  Deo  et 


Angells,  ogereque  \  Itam  cceleitem  el  angelicam , 
qualem  In  co  egil  S.  Joannei  Baptlsta  ,  S.  Anto 
nins,  s.  Paulus,  s.  Hilarlon,  s.  Hieronymus, 
s.  iJasiiius,  S. QregorlusNaEiantenusei  Innumei  i 
Anachoretarura  millla.  Vide  quas  desertl  ei  io 
litudlnis  commodii  dixi  Oiee  '2.  \.  l'i.  id  llla  ; 
Dueatn  eam  in  solitudlnemt  tt  loauar  adcor  i 
Reliqua  qusad  hancgnomen  ipectant  explicui 
v.  9. 

Mystice  Auclor  Catciue  Craecoi-um  :  Mullei 
pugnax  ct  linguax,  inquit,  eit  vitium  et  malilia; 
heac  enim  illum,  cnm  <pio  habitatj  rixoinm, 
linguacem  ct  iracundum  faclt  Terra  deierta 
cst  virius,  quaB  nonhabct  pristinos  habitalorei, 
neque  bomines  secundum  desideria  erroris  de- 
pravatos;  scd  novos  et  inlegros ,  adeoque  ini- 
micua  homo  diabolus  non  invenit  in  ea  requiem, 
juxla  illucl  :  Ambulal  per  loca  arida  ct  inaquoia, 
qua:rcns  requiem ,  et  non  invenit ;  esl  cniin  ille 
rex  omniuni ,  qui  in  bumidia  et  aquosii  locii  de- 
gunl;  undc  ct  dc  sapienlia,  ut  in  iisdein  illi  s<; 
opponat,  scriplum  exstal :  Aquosai  sunl  semitie 
domorum  ejus  ,  Job  ftO.  16,  juxla  Se[>tuaginta. 

lUirsum  terra  deserta  eitvita  contemplaliva  , 
quae  sane  praeslat  mulicri  rixoi83,id  est  vilae 
aetivuc  et  negoiiosae  ,  quae  mullis  curis,  rixis, 
tumultibus  immisla  est  et  obnoxia, 

20.  TlIESAURUS  DESIDERABIUS,  ET  OLEUM  IN  HA- 
HITACULO    JISTI  :  ET    IMPIUjDENS    IIOMO    DISSIPAIilT 

illud.  ]  Hebr.  In  habitaculo  sapientis,  et  stultus 
Iwmo  absorbcbil  illud;  Septuag.  Thesaurus  (Chald. 
argcntum)  desiderabilis  requiescet  super  os  sa- 
pientis  ;  impradentes  autemviri  devorabunt  illttm; 
Syrus  :  Sapienlia  et  prudentia  fdiorum  hominum 
degluiiet  illud.  Huic  gnomae  similis  est  illa  Plu- 
tarchi  in  Moral.  Vrudentia,  ul  plurimum,  bonam 
forlunam  donat ;  fortuna  vero  prudcntiam  non 
facit  :  omnia  quidem  negotia  curabis;  imprimis 
autem  prudentiam  exercebis  ;  quippe  maxima  res 
inclusa  minima,  bona  mens  est  in  humano  corpore. 
El  illa  Solonis  :  Prudentia  tanlum  cwteris  virlti- 
tibus,  quaulum  visus  cceteris  sensibus  prastat.  Et 
illa  Nazianzeni  in  distichis  :  Malo  mentis  stiltam 
qudm  forlunm  mare, 

Rabbinus  quidam  exponit ,  q.  d.  Viri  studiosi 
et  sapientes  carius  habent  oleum  quam  vinum 
caeterasque  delicias,  eo  quod  oleo  utantur  in 
lucubratione  et  noeturnis  antelucanisque  stu- 
diis.  Uiule  rogalus  ille  cur  plus  sociis  sapcret , 
resp.  Quia  plus  lu  cratus  sumoleomeo,  quamvicini 
mei  vino.  Sic  Demosihenes  orator,  rogatus  unde 
lantam  nactus  esset  facundiam,  resp.  Quia  ptus 
olei  qtiain  vini  consumpsi. 

Cermanius  Aben  Ezra  :  IJHN  otsar ,  inquit,  id 
est  thesaurus  ,  est  nomen  genericum  ,  universa 
praestaniiorum  ciborum  genera  compreliendens, 
quee  a  viro  reponuntur;  olei  vero  lantum  facta 
est  meniio  ,  qnod  inter  caetera  primas  obtineat , 
cum  illo  culluui  Deo  deferamus  ;  mortales  au- 
tem  inler  arbores  caeteras  oleae  principalum 
tribucrunt,  ob  illius  praestanlem  pinguedinem  , 
ut  tcstatur  tritum  illud  sapientis  esse  oleum  re- 
condere,  nec  illo  vesci ;  imprudens  vero,  hebr. 
SiDS  kesil,  id  est  stullus,  mox  ut  oleum  et  cibos 
compararit,  eosdem  devoratet  dissipat. 

Oleum  ergo  per  synecdochen  significat  abun- 
dantiam  annonae  et  deliciarum,  quia  lerraj 
sanctae  opulentia  in  Script.  commendatur  a  fer- 
tilitate  olei ;  olei  enim  magnus  est  usus  :  primo, 
in  cibis  ;  secundo  ,  in  luminibus ;  tcrtio,  in  mc- 
dicinis  jquarto,  in  unguenlis  ad  robur,  aeque  ac 


004 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XXI. 


ad  recrealioncm  ei  refocillationem  corporis  ju- 
cundam  et  deliciosam. 

Sensus  itaque  est,  q.  d.  Sapiens  sua  sapientia, 
prudenlia  et  providenlia  comparat  sibiopum, 
vestium  rerumque  omnium  ad  familiam  neces- 
sariarum  thesauros  desiderabiles  ,  id  est  pretio- 
sos  ,  ingentes  et  eximios,  ideoque  expetibiles  , 
ac  prseserlim  oleum ,  id  est  annonam  omnis 
generis  ad  se  suosque  copiose  alendos ;  impru- 
dens  vero  et  insipiens  haec  omnia  a  majoribus 
prudenter  congesta  subito  per  epulas,  convivia, 
largiliones,  ludos,  etc. ,  prodige  consumet,  ac 
in  meretrices ,  parasilos ,  scurras  profundet. 
Posset  quoqjue  vav]  scemen ,  id  est  oleum,  ad 
thesaurum  referri ,  q.  d.  Thesaurus  olealus  ,  id 
est  pinguis  et  uber,  est  in  domo  justi.  Unde 
Valablus  verlit :  Thesaurus  expetibilis ,  el  copio- 
sus  sive  pinguis  est  in  doino  justi.  Rursum  hac 
gnome  significat  Salomon  thcsauros,  id  isl  res 
pretiosas,  comparari  et  sludiosc  conservari  a 
sapiente;  ab  insipiente  vero  prodigi  et  dilapidari. 
lla  sapienles  alii  libros  pretiosos  et  bibliothecas 
instruunt,  uti  fecit  Ptolemeeus  Philadelphus ; 
alii  raras  vestes  ,  alii  picluras,  alii  gemmas, 
alii  vina,  alii  aromata  preliosa,  elc,  comparant 
et  recondunt.,  ut  suis  el  suorum  usibus ,  cum 
opus  erit,  serviant ;  at  insipientes  et  improvidi 
slalim  omnia  prodigunt,  ideoque,  cum  iis  in- 
digent, ea  mendicare  coguntur. 

Mystice  oleum  primo  symbolum  esl  gratise  et 
charitatis  ;  unde  Beda  sic  explicat,  q.  d.  Claritas 
bonorum  operum  Deo  semper  amabilis,  et  pinguedo 
dileclionis  in  sanctorum  Ecclesia  refulget.  Verum 
rcprobi  non  tantum  virtutesre  non  assequi,  sed 
et  persequi ,  et  quantum  valent  in  bonis  obruere 
festinant.  Potest  sane  hic  versus  et  de  quolibet 
Marlyrum  accipi,  in  cujus  habitaculo,  id  esl  cor- 
pore ,  anima  sancla  Dei  videlicet  thesaurus  ser- 
vatur;  abundat  et  unctio  gratict  spiritualis  :  at 
persec  utor  imprudens  hujusmodi  habitaculum  dis- 
rumpere  potest ;  thesaurum  vero,  qui  habitacuto 
tenebatur,  et  oleum  nequaquam  tangere  polest. 
Unde  Dominus  docet  :  Non  limete  eos  qui  occidunt 
corpus ,  et  post  hctc  non  habent  amplius  quid  fa- 
ciant ,  Malihsei  10. 

Secundo,  oleum  symbolum  est  misericordiae 
et  elcemosynac,  q.  d.  Haec  duo  cernas  in  justi 
domo ,  thesaurum  ingentem ,  hoc  est  amplas 
opes  etoleum,  id  est  effusam  misericordiam; 
utraque  cnim  inler  se  connexa  sunt ;  nam  lar- 
gior  eleemosyna  opes  adaugel.  Imprudens  homo 
dissipabit  illud,  quia  videlicet  avare  recondens, 
acpiis  largitionibus  parcens,  illico  utraque  con- 
sumit  ac  perdit. 

Tcrlio,  oleum  symbolum  est  consolationum 
spiritualium,  quas  Deus  immittit  justo,  ut  vir- 
tutis  labores  et  dolores  solelur  et  mulceat,  ac 
ad  majores  invilel  et  corroboret ,  juxla  illud 
Jsaine  10.  27  :  Computrcscet jugumdfacie  olei.  Ubi 
plura  liac  de  re  dixi.  Hoc  oleumexperiuntur  no- 
vitiiin  ingressu  Religionis,  eoque  fit  ut  subito 
in  alios  homines  commutentur.  Delicalus  ado- 
lescens ,  ait  noster  Alvarez  de  Paz,  etinter  de- 
licias  et  volupiates  enutrilus ,  qui  laute  et  opi- 
pare  vescebatur,  etmollissimas  vesles  induebat, 
jam  cibis  insulsis  et  male  apparatis  vescitur, 
imo  ipsa  inedia  et  fame  reficilur,  et  vilissimo 
sacco,  aut  asperrimo  cilicio  tectus  hilaris  et 
Inetus  incedit.  Voluptuosus  atque  illecebris  suae 
carnis  addictus  jam  honestatem  amat,  carnem 
fiagris,  vigiliis  et  ciborum  parcitate  domat,  et 


omnemsensum  voluptatis  exhorret:ambiliosus 
et  honorum,  famae  ac  dignitatum  cupidus,  jam 
pedibus  proteri  et  conculcari  appetit,  iguomi- 
niam  amplectitur,  et  vilia  obsequia  ,  abjecta 
servilia  et  humiles  functiones  non  erubescit : 
iracundus,  velutovismansueta,  nec  provocatur 
injuriis  ,  nec  lacessilur  conlumeliis  ,  nec  con- 
viciis  irritatur  :  avarus  opes  spernit,  et  pauper- 
tatem  non  timet;  quia  pauperes  Chrislus  bealos 
appellat :  otiosus  et  acedus  laborem  hon  fugit , 
quia  nemo  alhlela  sine  sudore  coronatur ,  de 
cibo  noncogitat;  quia  fides  ,  aut  vera  de  Deo 
fiducia  concepta  famem  non  metuit,  non  horret 
super  nudum  humum  exesa  jejuniis  membra 
collidere;  quia  Dominus  secum  jacet,  squalidi 
capitis  incultam  caesariem  non  perhorrescil  ; 
quia  Christus  sui  est  capitis  ornamenlum  ,  coe- 
nobii  silenlium  et  cella3  secretum  eum  non  ter- 
ret  ;  quia  per  paradisum  mente  deambulat. 
Ecce  has  metamorphoses  facit  oleum  consola- 
lionum  Dei.  Vide  P.  Plalum  de  bono  status  Re- 
ligiosi ,  lib.  3.  init.  per  plura  capila.  Vide  et 
Cassianum  ,  collat.  12.  c.  12. 

Porro  Sepluag.  pro  mjn  binue,  id  est  in  la- 
bernaculo,  per  afiinilatem  characterum  [egenles 
H33  bepe ,  id  est  in  oresapiente,  hoc  est  in 
ore  sapicntis ,  vertunt  :  Thesaurus  desiderabilis 
requiescit  super  os  sapienlis;  hnprudcntes  autem 
viri  devorabunt  illud.  Hic  thesaurus  est  sapien- 
tia  S.  Script.  et  lex  Dei.  Unde  Auclor  Caten;e 
Graecorum  :  Quivere  sapiens  est,  ait,  divina  elo- 
quia  nunquam  non  in  ore  suo  circumfert;  amentes 
autem  et  stulli  oblivioni  tradunl  illa.  El  S.  Gre- 
gor.  1.  2.  in  Ezechielem,  hom.  18,  hinc  docet 
os  justi  esse  gazophylacium  sapientiee  :  Sapien- 
tia  etenim,  ail,  atque  scientia  doctrina?  spiritaiis 
verce  sunt  divitice ,  in  quarum  comparatione  quce 
transire  possunt ,  falsce  nominanlur.  De  Itis  divi- 
tiis  per  Satomonem  dicilur:  Thesaurus  desiderabi- 
lis  requiescit  in  ore  sapientis ;  excepto  aulemeo, 
quod  ad  ceternam  patriam  divilia;  spiritalcs  du- 
cunt,  est  eis  a  terrenis  divitiis  magna  distanlia  ; 
quiaspiritales  divitice  erogatm  proftciunt;  terrena; 
aulem  divitia?  aut  erogantur  el  deficiunt ,  aut  rc- 
tinenlur  et  uliles  non  sunt.  Qui  ergo  has  in  se 
veras  divitias  continent ,  recte  gazophylacia  nomi- 
nanlur. 

Thesaurus  ergo,  idest  inexhausta  sanaa  utilis- 
que  doclrinae  affluentia ,  est  in  ore  justi,  indeque 
velut  ex  fonte  jugiter  manat,  rigatque  mentes 
audientium.  Alii  per  thesaurum  inlelligunt  se- 
cretum,  q.  d.  Sapiensore  suocontinet  secrelum 
sibi  commissum,  velut  thesaurum  in  ore  suo 
depositum  :  celat  ergo  illud,  nec  alicui  reyelat 
autprodit;  atveroinsipienssuagarrulitate  sccie- 
lum  effuiit,  propalat,  dissipat  et  perdit. 

21.   QUI  SEQUITUR   JUSTITUM  ET  MISKIUCORDIAM, 
INVENIET    VITAM,    JUSTITIAM   ET    GLORIAM.  ]    Hebt\ 

est  *\V\~\  rodeph,  id  est  qui  prosequilur ,  scilictt 
ardenler  et  constanter,  sicut  venatores  et  canes 
venatici  prosequuntur  leporem,  justitiametmi- 
sericordiam.  Justitia  significat  officium  virtutis 
debitum,  ut  scilicet  cuique  tribuat  suumjus  et 
quodeijure  debetur.  Misericordia  vero  est  opus 
virtulis  indebitum,  id  est  liberale  et  gratuiUun. 
Qui  ergo  utrique  serio  et  constanter  incumbit, 
hic  inveniet  vitam  scilicet  prosperam  et  longee- 
vam  ,  acjuslitiam,  ut  alii  jus  suum  ei  tribuant, 
sicut  ipse  idem  aliis  tribuit,  utque  Deus  prae- 
mium  jusliliae  et  misericordiac  ejus  jure  debitum 
retiibuat  :  et  gloriam ,   tum  praesentetn   apud 


COMMENTAIUA  IN  PROVERBIA  SAI.OMONIS.  Cap.  XXI. 


605 


homines,  t«im  oeternam  apud  Angeloi  In  cudis. 
liaque  bis  tribui  signiflcatur  quod  vulgo  dlci- 
mus,  txnc  btateque  niii.  i  ndeSeptuag.  vertunt: 
Via  jtutitia  (t  mistricorduB  tnvenlet  vltamel  glo- 
riatn.  Hoc  est  quod  Salomonem  lecutui  Siraci- 
dei  aii,  Ecclea.  i.  11  :  Tirnor  Domini  (bic  enim 
paril jnstiiiam  et  miiericordiam }  gtoriaetglo- 
riutio ,  ct  lcetitia  <t  corona  exultationls,  Timor 
Domini  dctcctatnt  COT  ,  ct  dabit  laliliam  ,  ct 
gaudium.j  ei  tongltudinem  dierumt  etc.  Vide  il>i 
aicta.  ltu  Auctor  calena  Craecorum.  De  eu  glo- 
ria  hlc  sermo  ost,  inquit,  de  qua  icriptum  eit ; 
i\on  sunt  condignm passionss  hujus  tanpovis  ad  fu- 
tuvam  gloiiamt  qua:  reveiabitur  in  nobis.  Dcus 
namque  hominum  recle  itudioieque  operan- 
tium  merita  remuneratione  quam  impendit , 
muliis  parlibus  excedit. 

22.  ClVlTATKM     FOMTUM    ASCENDIT   SAPIENS ,    ET 
DRSTBVXIT  ROBTJB  lTMCI.E  EJUI.  ]  SoptUUg.  E(   di- 

ruit  munitioneminqua  confidciant  impii;  Syrus: 
Domuit  (Cbald.  detrahit)  arces  fortitudinis  ejus. 
/tscendit ,  id  est  ascendendo  occupat  et  expng- 
n.it ;  cum  enim  miliies  urbem  invadunt,  multos 
conscendunt  muros  ,  iisque  obtentis  ,  obtinent 
urbem  :  est  metalepsis.  Unde  Vatablus  vertit : 
Fovtium  urbem  expugnal  $apiens,et  robttv  (/110 
fidunt  dejicit ,  q.  d.  Sapieniia  vincit  forlitudi- 
nem  corporis;  plos  enim  valent  in  bello  et  ex- 
pugnatione  urbium  sapientum  consilia,  artes, 
machinaet  stratagemata,  quam  robur  militum, 
uti  docent  Vegetius,Leo  Imperator  ei  alii  qni 
scripsere  de  Re  mililari.  Ita  sapicns  illa  mulier, 
persuadens  civibus  ut  traderent  capul  Sebu 
rebellis  Davidi  et  Joab,  civitatem  Abelam  ei- 
dem  subjugavit,  2.  Reg.  cap.  20.  v.  22. 

Sccundo,  S.  Hieron.  io  c.  3.  Ezech.  per  sapien- 
tcm  accipit  juslum;  sic  enim  legit : Civita tes  ftv- 
mas  ascendit  justus,  q.  d.  Justus  subinde  sua 
pietale,  sanctilale  et  Gducia  in  Deum  domat 
subjogatque  urhes  armis  indomabiles.  ItaMoses 
sua  pietate  et  orationc  copit  civitatcs  Sehon  re- 
gis  Amorrhaei  et  Og  rcgis  Basan,  ait  I.yranus. 
KaJosue  nixus  Deocivilales  Chananaeorum  de- 
vicit.  Ila  Machabsei,  sua  probitalc  et  zelo  pug- 
nantes  pro  Deo  Deique  lege,  ejus  ope  praeclaras 
et  miraculosas  deAntiocho  oblinUere  victorias, 
;e(|ue  ac  Hispani  el  Lusilani  praeccdenti  seculo 
pugnanles  contra  Mauros  et  Indos,  aliosque  in- 
lideles,  ita  ut  totius  pene  IndiaeOccidentutis  sint 
domini ;  quin  et  Romani  iclem  de  seipsis  professi 
sunt.  Audi  Ciceronem  in  prima  contra  Rullum  : 
Quam  volumus,  ait,  Patres  Conscripti,  ipsi  nos 
amemus;  tamcnnec numero  Ilispanos ,  necrobovc 
Cullos ,  nec  calliditate  Pcenos,ncc  artibusGracos, 
nec  denique  hujus  gentis  ac  lerrce  domcslico  nativo- 
que  sensu  Italos  ipsos  acLatinos,  scd  ct  pietatc 
ac  religione  atque  hac  una  sapientia  (quod  deorum 
immortalium  numine  omnia  regi  gubernariquc 
jterspeximus)  omnes  gentes  nationesquc  supevavi- 
mus. 

Tertio,  nosler  Salazar  per  sapientem  accipit 
legatum  ,  sive  oratorem  disertum  et  facundum, 
q.  cl.  Suepe  accidit  ut  eam  urbem,  quam  confer- 
tissimae  mililum  phalanges  debellare  non  po- 
luerunt,  unus  aliquislegalusautorator  eruciilus, 
ipsam  adiens  suis  persuasionibus  ad  dedilionem 
compellal,  ita  ut  fortissimi  viri,  qui  olim  belli 
et  armorum  vim  facile  fregerant  etrepulerant, 
unius  viri  oralione  exarmali  cedant,  et  arma 
cleponant.  Sic  Pyirhus  rex  Epiri  subegit  genles 


non  armis,  sed  facundia  le^ali  sui  Cyncoe.  Ilirx 
jiimi  Ciceronii  In  Sailuitium  1 

Cctlant  arma  logao,  concedat  laurca  lingua-. 

Qui  togatus  avmatos,  rl  pace  bcllum  oppvessi ,  au 
des  milii  ctoijurnliam  ul  vitium  objiccrc.  Bl  1. 1.  d< 
Arle  Rhetor.  Eloquentia  multa  urbessunt  consti 
tuten,  rt  pitivima  bella  rottlneta.  Sic  Menenius 
Agiippa  sua  eloquentia  conciliavit  plebem  ic- 
nuiui. 

Myslice  Auctor  Catenas  Craecor.  per  civiiaiem 
miiniium,  ait,  accipe  doctrinam  ab  orlbodoxa 
lide  ei  veritate  alienam  ,  aut  improbos  certe 
lceleratorum  bominum  conatus  etcogitatui.  Et 
Beda  :  Civitatem  forlium,  uit,  id  est  mundum  , 
subcgit  Christus,sed  et  quotidie  civitatem  fortitnu 
asrendit  sapiens  ,  et  deslruit  robur  fiducia  cjus  , 
cum  atiquis  ftdelis  doctor  argumcnta  phitosopho- 
rum  vrt  harelicovum ,  vet  etittm  contumaccs  car- 
nalium  fvutvum  contradicliones ,  quibus  scelera 
sua  dcfendere  et  alleviare  niluntur  ,  aspersione  /i- 
dei  Ecclesiasticw,  casligationis  disciptina  redar- 
guit,  atque  eviscerans  annutlat.  Eadcm  pene  ucl 
verhum  habet  Salonius. 

23.  QUI  CLSTODIT  OS  SUUM  ETMXGUAM  SUAM,  COI- 

todit  aij  angusths  (Sopt.  de  tribulatione ;  alii ,  a 
prcssuris;  alii,  a  torturis)  animam  suam.  ]  Eyr. 
Aben  Ezra  et  Auctor  Cat.  Graec.  basc  accipiunt 
cle  gula  et  crapula  ;  qui  enim  ab  ea  custoilit  os 
suum  ,  cuslodit  a  doloribus  et  cruciatibus  an- 
gustiantibm  animam  ,  id  est  slomachum,  res- 
pif alioncm  ,  conscientiam  suam ,  juxta  illud 
Eccli.  31.  23  :  Vigilia  ,  cholera  et  tortura  viro  in- 
frunito. 

Melius  alii  passim  haec  accipiunt  de  sermone, 
q.  d.  Qui  custoditos  suum  neprodaisccrelum, 
ne  quem  calumnielur,  neinfamet,  ne  mentiatur, 
ne  falsum  tesietur,  ne  pejeret,  ne  blaspbe- 
met ,  etc.  ,  hic  ab  angoribus  custodit  animam 
stiam.  Angores  hi  sunt,  primo ,  remorsusjugis 
eonscientia? ;  secundo  ,  dolor  ct  poenitudo  de 
ore  imprudentcr  laxato;  tertio,  inimiciliac ,  lilei, 
rixse  et  caedesex  dicacitate  consequentes;quar- 
lo,  pericula  carceris,  infamiae,  spolii,  necis,  etc ; 
quinlo  ,  obligatio  reslitutionis  famac  proximo 
ablatae;  sexto ,  damna  proximo  aut  reip.  pcr 
verba  injuria  vel  imprudenlia  illata;  septimo  , 
reatus  iraa  Dei ;  octavo,  angor  in  die  judicii,  pa- 
vorquc  damnationis  elgehenna?.  Hi  enim  stmt 
quasi  totidem  aculei  arctantes  ,  torquenios 
et  cruciantes  animam  linguac  inconlincntis,  lo- 
quaciset  maledicae. 

Identidem  Salomon  et  eum  secutus  Siraci- 
des  inculcant  linguae  noxas  et  damna  ,  ut 
moneant  quiim  arcte  illa  fronanda  ct  cus- 
todienda  sit.  Vidc  dicla  Eccli.  28.  29.  et  Jacobi 
3.6. 

Veterum  Anachoretarum  in  Vitis  Patrum  fuit 
axioma :  In  omni  toco  si  taciturnus  faeris,  requiem 
habebis.  Unde  tria  illu  dogmata  S.  Arsenii :  Fuge, 
tace,  quiesce.  Quin  et  Seneca,  ep.  107  :  Nihil,  ail, 
a?que  prodcst  quam  quiescere  ,  et  minimam  cum 
atiis  loquifSecumplurimum.  Nam,ut  ait  Horat. 
ep.19.1.1: 

Et  semel  emissum  Tolat  irrevocabile  verbum. 

Et  S.  Hieron.  ep.  de  Virgin.  serv.  Lapis  emissus 
est  sermo  prolatus.  Huc  facit  proverb.  Arabicum 
cent.  1.  n.  37:  Appone  janua  tua?  fvenum,  el  non 
timebis  inimicos  luos ;  id  cst  fvena  os  tuum ,  et 


606  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XXI. 

impone  illi  frenum  siieniii ,  et  non  melues  ab  ad-  conlinuumque  nocendi  sludium  sive  per  vim  , 

versariis.  sive  per  dolum. 

24.  Superbus  et  arrogans  vocatur  indoctus  ,  Quinto,  Noster  pro  lets  ,  id  est  derisor,  nefa- 

qui  in  ira  operatur  superbiam.  ]  Pro  indoctus  vxus,  peslilens,  veriit  indoctus,  id  est  insipiens, 

hebr.  est  yS  lets,  id  est  irrisor,  illusor,  ac  con-  stullus,  faluus,  hoc  est,  impius,  sceleratus  ,  ne- 

sequenter  peslilens,  nefarius.  Hinc  primo  ,  ex  farius.  Sicut  enim  doctrina  ,  id  est  sapientia  et 


Hebraeo  sic  vertas  :  Superbus  arrogans  (  Vatabl. 
petulans  superbus),  cujus  nomen  itlusor,  per  iram 
operatur  superbiam  ,  id  est  audax  et  superbum 
facinus  designat,  quod  R.  Salomon  exponit,  q.d. 
Qui  animo  tumido  arrogantique  est,  ad  extre- 
mum  delusor  fiet ,  aures  arguenii  praebere  de- 
negans.  Aben  Ezra  vero,  q.  d.  Superbus  arrogans 
derisoris  appellationem  sortietur  ,  quia  in  ira 
excedet  limites  modestiae,  cbaritatis  et  justitiae, 
ac  prorumpet  in  verba  et  facla  contumeliosa  , 
aliisque  injuria.  lra  enim  hebr.  vocatur  miy 
ebra ,  transilus,  excessus,  quod  limites  benevo- 
lentiae ,  rationis  et  sequitatis  prsetergrediatur, 
excedat  et  violct. 

Secundo,  Chaldaeus  verba  invertens  sic  vertit: 
Derisor  tumidus  ,  superbus  est  nomen  ejus,  faciens 
iram  superbia  sua,  q.  d.  Derisor,  id  est  nefa- 
rius  et  sceleratus  ,  est  bomo  superbus  ,  et 
faslu  tumens  ;  quia  per  suam  superbiam  et 
fastum  in  iracunda  verba  et  verbera  ,  quibus 
alios  irrideat,  contemnat,  vexel,  conterat,  pro- 
rumpit, 

Tertio,  Syrus  vertit :  Audax,  cujus  nomen  vali- 
dum  esl ,  iniquilatem  facit  infurore  suo,  q.  d.  Su- 
perbus  qui  omnia  audet,  ideoque  validielprae- 
potenlis  nomenoblinet;  hicin  audaciaetfurore 
praeceps  insolenter  omnia  agit,  omnibus  est  in- 
jurius  et  noxius,  omnibus  praeesse  et  imperiose 
dominari  salagit. 

Quarlo,  Septuag.  vertunt:  Audaxet  arrogans 
et  ostentalor,  pestilens  vocatur ;  qui  auiem  inju- 
riarum  memor  est ,  iniquus  ;  alii:  Qui  operatur  in 
ira,  superbus;  Lucifer  Calarit.  Apol.  proS.  Atha- 
nasio  legit  :  Temerarius  el  superbus  pestitentia 
vocabitur ;  huctov  Catenae  Graecor.  legit:reme- 
rarius  et  arrogans  ,  el  superbus ,  designatur  ap~ 
petlalione  pestis;  qui  autemmemor  est  injuriarum, 
vocatur  ma/««s.Alquesimpliciterutverba  sonant 
explicat. 

PressiusnosterSalazar:Viraudax,ail,quilemere 
et  ex  tempore  ad  ulciscendum  sese projicit  (quod 
superbiae  et  arrogantiae  prdprium  est)  pestilens 
aut  pestilentia  vocatur;  pestilens  nimirum  exis- 
tit,  seu  pestis  ipsa.  Quia  sicut  pestis  eos  quos 
afllavit  aut  perculit  ocius  perimit ;  sic  etiam 
ille  quam  citissime  conceptum  in  alios  furorem 
effundit.  Subdit :  Et  qui  injuriarum  memor  est , 
iniquus,  supple,  vocqtur,  id  estexistit,  nimirum 
qui  injurias  non  statim  ulciscitur ;  sed  eas  me- 
moria  retinens  opportnnitalem  vindiciae  su- 
mendae  exspectat  ;  is  utique  iniquus  ,  graece 
Tzxpxvo/j.oi  ,  id  est  exlex  ,  est ,  et  ab  omni  aequi- 
tate  et  justilia  valde  remotus.  Hujus  autem  ma- 
litiam  praefert  Salomon  ,  quia  ille  alius  subita- 
neus  et  improvidus  ultor  ,  non  ita  injustus 
existit :  si  enim  dat ,  eliam  subinde  recipit  re- 
fertque  damnum.  Hic  vero  injuriarum  memor 
ideo  injuslus  magis  et  iniquus ,  quia  opportuni- 
tatem  ulciscendi  captans  ,  ita  certe  aliis  dam- 
num  infert,  ut  ipse  nihil  damni  referat ,  quod 
certe  passim  usu  venit :  iniquus  est  ergo  ,  quia 
non  aeque ,  sed  inique  damnum  cum  inimico 
partitur,  imo  totum  in  eum  dolose  devolvit. 
Adde  quod  multa  inique  contra  eum  machine- 
tur :  iniquus  enim  notat  malitiam,  malignitatem, 


probitas  viri  per  patienliam  noscitur  ,  uti  dixit 
cap.  19.  v.  11;  sic  pariter  ignorantia ,  id  est  in- 
sipientia  et  improbitas  viri  noscitur  per  super- 
biam  ,  iram  et  impatientiam.  Sensus  ergo  est , 
q.  d.  Qui  superbus  est  et  arrogans,  vocalur  et 
reipsa  est  indoctus,  id  est  insipiens,  fatuus,  sto- 
lidus,  improbus  et  sceleratus  ;  quia  talis  pronus 
in  iram  per  eam  designat  opera  superba  et 
iracunda,  quibus  aliis  vel  famam ,  vel  bona  , 
vel  pacem ,  vel  vitam  etiam  ipsam  injuste  per 
vim  vel  dolum  eripit ;  superbi  enim  levi  verbo 
vel  facto  ,  quo  se  tangi  deprimiveimaginanlur, 
illico  instar  canum  concitantur  in  bilem  ,  per 
eamque  prosiliunt  in  contumelias,  jurgia,  rixas, 
rapinas  ,  caedes ,  etc.  Igitur  superbus  vocatur 
indoctus  et  imprudens,  quia  esto  se  aliis  doctio- 
rem  et  prudentiorem  aestimet;  tamen  opera 
ejus  contrarium  indicant,  eo  quod  multa  su- 
perbe  operetur  per  iram  ;  superbia  enim  et 
ira  superbiam  sequens  efficiunt  ut  quis  multa 
imprudenter  et  stulte  agat.  Quo  significatur, 
inquit  Jansen.  eum  qui  superbusest,  cum  ho- 
norem  quaerat  et  famam  maxime,  famam  ta- 
men  et  celebritatem  nominis  non  assecuturum, 
imo  ignominiosis  nomenclaluris  appellandum, 
dignumque  imprimis  qui  vocetur  derisor,  utqui 
alios  prae  se  contemnat  etirrideat ,  ac  salutares 
aliorum  monitiones  cum  derisione  rejiciat,  ex 
ira  animi  fastuosi  superbe  se  contra  omnes  ge- 
rens.  Superbiam  enim  non  tantum  sequitur  ir- 
risio  et  contemptus  aliorum  ,  sed  et  ira  et  ex- 
candescentia  conlra  eos  qui  non  satisfaciunt 
desideriis  ,  aut  qui  contrarianlur  voluntali  su- 
perborum,  qua  impulsi,  in  aliorum  noxas  , 
verbera  et  caedes  prorumpunt.  Talis  ergo  voca- 
tur  et  revera  est  teis,  id  est  irrisor,  pestilens  , 
nefarius,  sceleratus.  Vere  Evagrius,  apudAnton. 
in  Melissa  parte  2.  cap.  lk  :  Superbus  animus  , 
inquil,  diversorium  est  lalronum.  Et  Siracides, 
cap.  10.  v.  7 :  Odibilis  coram  Deoest  et  hominibus 
superbia.  Vide  ibi  dicta. 
25.  Desideria  occidunt  pigrum  ;   noluerunt 

ENIM   QUIDQUAM  MANUS  EJUS  OPERARI.  ]SigniflCan- 

tius  Hebr.  Desiderium  pigri  occidet  eum ,  quia 
renuerunt  manus  ejus  operari.  Septuag.  Non  enim 
manus  ejus  eligunt  facere  quippiam.  Symmach.et 
Theodot.  Concupiscentia  pigri  interficiet  eum  ; 
alii,  dejicit  eum. 

Verbum  occidunt  tripliciter  exponi  potest  : 
Primo,  indirecteetconcomitanler;  quia  scilicet 
desideria  comitantur  pigrum  usque  ad  mortem, 
ipseque  in  suis  desideriis  moritur  non  assecu- 
lus  quod  desideravit,  ut  desideria  eum  occi- 
dere  dicantur,  quia  eum  ad  morlem  usque  per- 
ducunt  aut  concomitantur.  Istud  ut  incorpora- 
liter  pigris  accidere  videmus,  ita  similiter  in 
spiritualiler  pigris,  qui  cum  salutem  desiderent 
et  tamen  labores  bonorum  operum  subire  de- 
trectant  desiderando,  et  nihil  praelerea  agendo  , 
inciduntin  mortem  animae,  et  tandemetiam  in 
mortem  aeternam. 

Sccundo,  directeetdispositive,  q.  d.  Desideria 
pigrum  assidue  cruciant,  itaque  affligunt ,  ul 
eum  enecare  videantur,  imo  sensim  eum  con- 
sumendo  et  tabefaciendo  ad  necem  disponant 


COMMENTARIA  IN  PROVERIH 

et  deducant.  naiio  csi  prima  ,  quod  plgrftia 
cum  sit  oiiosa ,  oec  alia  rc  seae  occupaos,  loia 
dlfQuii  in  coglialiones  el  desideria,  eaque  varia 
el  Dultipiicia  '•  oam  ottoaus  « \  uno  deaiderio 
labilur  in  aliud  ei  aliud  ,  ad  eoque  In  plurima 
el  quasl  inflnita,  quc  ei  mcnaotioaa  Instarmo- 
lendioi  veraaUlia  ,  Imo  operaDlia  aemper  el  ro- 
laolis,  continuo  suggerii ,  et  suggerendo  alterit 
el  cousumit ;  quare  aicut  occopalio  et  labor 
babendi  desideria  hebelal  et  reslinguil  ,  sic 
otiuni  eadem  acuil  et  accendii  :  cumque  oulla 
ox  parte  ei s  aatisflal ,  creacunl ,  et  instar  Qam- 
mae  exardeacunt  ei  gliscunl.  Unde  recle  Noaler 
rv\HT\  taauat ,  itl  esl  deaiderlum  ,  explicans 
per  pluraie  n"Nn  taauoth  vertit:  Desideria  oc- 
ciduni  pigruin.  Secunda  ratio  est  egestas  ei 
fanies :  cuni  enim  uolit  laborare,  indiget  pane 
et  cibo  ;  ejua  ergo  deaiderium  et  faiues  eum 
aaaidue  cruciat ,  consuniit,  et  aubinde  sensim 
enecat. 

Simili  pbrasi  Dalila  suis  deaideriia  faiigans 
Samsonem ,  ut  revelaretei  secretum,  in  quo 
sita  ernt  sua  fortiiudo,  dicilur  eum  quasi  occi- 
diase  ;  sic  enim  de  eo  dicilur  Judic.  16. 16:  Cum- 
que  molesla  esset  ci,  et  per  mullos  dies  jttgiter 
adhmreret ,  spalium  ad  qttictan  non  tribttcns,  de- 
fecit  antma  ejus ,  et  ad  mortcm  usque  lassala  esl; 
tunc  aperiens  vcritatcm  ,  etc. 

Terlio,  effectWe  et  plene :  Desideria ,  id  est 
carenlia  rei  desideratae,  puia  careniia  panis  et 
cibi ,  qucm  desiderat  piger  famelicus  ,  occidit 
eum ;  quia  pigri  non  raro  fame  moriuntur  et 
enecantur:  desiderium  enim  cibi  non  est  aliud 
iiuain  incdia  et  fames.  Adhaec  dcsideria  con- 
cupiscentis  adeo  sunt  aesluantia  ,  ut  eum  in 
lites,  rixas  et  pugnas  adigant ,  quibus  et  facul- 
tates  ,  et  fainam  ,  el  viiam  subindc  amitlat. 
Tritum  est  illud  Hebraeorum  :  Camelus,  dcside- 
rans  cornua  ,  etiam  aures  perdidit.  Et  illud 
S.  Cypr.  Qui  totum  vutt,  totum  pcrdit.  Et  illud 
Hesiodi  :  Stolidi  ignorant  quanto  plus  sit  dimi- 
dium  toto.  Fil  enini  sa-pe  ul  qui  iniqua  deside- 
rat  ,  aequa  perdat ;  et  qui  aliena  concupiscil , 
propriis  spolietur.  Insatiabilis  oculus  cupidi 
in  parte  iniquitatis ;  non  satiabitur  donec  con- 
sumat  arcfaciens  animam  sttam,  ailEccles.  cap. 
\U.  9. 

Rursum  desideria  ejus  subinde  sunt  tam  ve- 
hementia  et  impoteniia  ,  ut  eum  conficiant  , 
imo  aliquando  ad  sui  necem  impellant ,  ut  se- 
ipsum  in  flumen  prascipilet,  aul  iaqueo  vel  ve- 
neno  vitam  sibi  adimat;  pigrilia,  enim  sive  ig- 
navia  ,  mater  est  moeroris  ,  laedii ,  pusillanimi- 
talis,  desperationis.  Sic  Raciiel  adeo  impotenter 
desiderabat  filios,  ul  diceret  Joeobo  marito,  Gen. 
30.  1  :  Da  mihi  tiberos,  alioquin  moriar,  boc  est, 
mortem  mihi  ipsa  consciscam  ,  ait  Isidor.  Pelus. 
I.2.Ep.  nu. 

Sic  desiderium  sanctum  videndi  Chrislum 
eoque  fruendi,  quotidie  gliscens,  tandem  con- 
fecit  consumpsitque  B.  Virginem  ,  ut  eo  solo 
sine  morho  morlua  credatur  ,  uli  docet  Sua- 
rez  et  multi  Theologi  juxla  illud  Cant.  2  : 
Fulcite  me  floribtts  ,  stipale  me  malis  ,  qttia 
amore  langueo  ;  tanta  est  vis  incensi  el  ardeniis 
desiderii. 

Mystice  R.  Levi :  Iners ,  inquit ,  cupiditate  ju- 
giter  inllammatur  coronidis  virtutum  obti- 
nendae  ,  verum  a  desidia  retrahilur,  quo  minus 
huiccomparandae  vacei  :  ex  quomortem  obibit, 
nihilque  eidem  praeter  cupiditates   supererit , 


\  gALOMONIS.  Clp.  XXI.  C07 

cum  illius  manua  eJabortvc  illquid  nolucrim  , 
(|uo  voi.i  auccedei ent. 

Buc  accedunl  gnomaa  aapientnm  i  Omnium 
tentationum  et  cogitationum  maiarutn  <t  inuti- 

itnni  .snitiiia  otittmist.  Summa  mentit  nuilitiaest 

otitirn  iuir.s,  ail  S.  Bei  n.  ad  Iralc.  t\i-  Moute  iJci. 

Caaaianus :  Acedus  prasentia  odit ,  absentla  <t< 

drrat  ;  labCTOStS  al>  UMO  .  OiioSUS  db   inftnitis   tta  - 

monibus  oppugnatur.  Ennhia  (o  Ipbigenia  :  otioso 
in  otio  animus  nescil  quid  oelit.  Itntts  hut ,  kinc  , 

tlhtc  :  cttm  illtic  vcnluni  est ,  ire  illinr  tttbet  ;  m 

certe  errat,  prater  propter  vltam  vivit.  Dioge 
nes  aptid  l.acrtiuin  ,  I.  (i,  ail  otiosorum  negotium 
esse  itmornn    et   cttpitlilatem;  quod  liic  affeclus 

maxime  occupet  oiio  dedilos ;  ila  enim  fit  ut, 

dum  olio  vacanl ,  ln  rein  negoliosissiinam  loci- 
dant.  Quocirca  quol  scinlillas  ejaculatur  for- 
nax  ardens  ,  tot  desideria  suscitat  mena  otio 
asluans;  qui  ergo  pravas  cogilaliones  et  cdn- 
cupiscenlias  effugere  vult,  fugiat  oiium  ,  det 
se  labori.  Rursiun  quidam  vir  doctus  et  pius 
sic  cxponit :  Desideria  occidunl  pigrum  ,  id  est 
piger,  qui  per  inertiam  Dei  inspirationes  ,  el 
saneta  virlutuui  viiaeque  perfeciioris  desideria 
sibi  ab  eo  immissa  non  exsequitur,  juslo  Dei 
judicio  a  gralia  deseritur,  ac  permitlilur  labi  in 
gravia  mala  ,  lum  poenae,  tuin  culpae  ;  imo  sub- 
inde  in  peccalum  mortale  ,  quotl  occidit  ani- 
mam.  Hoc  enim  meretur  ejus  socordia  ,  in- 
gratitudo  et  gralite  neglectus.  Vitle  dicta  1'rov. 
1.  26. 

26.  TOTA  DIE    CONCUPISCIT    ET    DESIDERAT  ;   QUI 
AUTEM  jrSTUS  EST    TRII5UET  ,    ET    ISOM    CESSARIT  ] 

tribuere  aeque  ac  laborare  ,  ul  laborando  com- 
parct  plura  quae  tribuat  et  eroget  ,  lum  ad 
familiam  copiosc  alendam  ,  tum  ut  egenorum 
inopiam  aublevet.  Hebr.  Tola  die  concupiscit 
concupiscentiam,  id  est  cupide  et  ardenter  con- 
cupiscit,  ut  anima  cjus  plena  sit  concupiscen- 
liis  et  desideriis  hahencli.  Vatabl.  Tota  die  fla- 
grat  cupiditate  ;  justus  aulem  largitur  ,  nec 
parcit.  Pergit  explicare  desideria  el  concupis- 
centiam  pigri ,  qui  nolens  laborare  alienis  in- 
jusle  inbiat ,  quem  proinde  opponit  justo,  qui 
jusie  laborando  et  erogando  ,  sua  aliis  libera- 
liler  communicat.  Aben  Ezra  :  Probus  ,  ait  , 
inerti  largietur ;  R.  Levi  :  AZstuat  subinde  piger 
desiderio ,  sed  id  nutlam  in  eo  impressionem  fa- 
cit ;  justus  aulen\  opporlunam  actionem  studiique 
parlem  singttlis  rebus  impendil,nec  operam  suam 
deesse  vttlt  adartes  vel  sapientiam  adipiscendam. 
Est  anlithesisinler  pigrum  eljustum  ,  id  est  se- 
duluni ,  ideoque  liheralem  et  beneficum  ;  saepo 
enim  in  Script.  heneficentia  vocalur  justitia. 
Anlithesis  hrec  est,  quod  pigertotus  sit  in  desi- 
derio  ,  ideoque  in  inopia  et  toriura  perpetua  ; 
justus  vero  ,  id  est  sedulus  et  liberalis  ,  totus 
sit  in  operatione ,  ideoque  in  rerum  copia  et 
gaudio  ,  adeo  ut  non  lantum  ipse  copio- 
se  vivat,  sed  et  aliis  superflua  trihuat ,  nec 
trihuere  cesset,  aut  laborare,  ut  plura  tribuat. 
Hic  enim  est  genius  liberalis  el  seduli,  haec 
cjus  indoles  et  conditio  ,  ut  aliena  non  concu- 
piscat  sicutpiger,  sed  potius  sua  aliis  largiatur, 
idque  tota  die,  id  est  assidue  et  continuo;  «  enim 
tota  die  ex  antithesi  in  posteriori  hemistichio  est 
repetendum.  Justus  ergo  tola  die  sua  largitur 
et  tribuit,  adeoque  quo  dienihil  cuipiam  tribuit, 
moorens  dicit  cum  Tito  Imper.  Amici,  diem  per- 
didi. 
Septuag.  hanc  gnomen  videntur  a  praccedenti 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XXI. 


608 

disjungere,  necde  pigro,  sed  de  quovis  impio, 
preeseriim  avaro  accipere  ;  unde  sic  vertunt  : 
lmpius  tota  die  concupiscit  concupiscentias  malas; 
justus  autem  miserelur  et  miseralur  non  parce  : 
concupiscentias  malas  vocal  moleslas ,  quia  sci- 
licet  animum  affligunt  et  excruciant.  Rursum 
proprie  malas ;  quia  impius  desiderat  rapere 
aliena  ,  ditare  se  per  fas  et  nefas  ,  aliaque 
scelera  perpetrare.  Unde  Auctor  Catenae  Grae- 
corum  veriit :  Impius  tota  die  improbis  desideriis 
;actatur  etagitaturjustus  aulem  prodige  et  citra 
intermissionem  largitur  et  miserelur. 

Myslice  idem  Auclor:  Hoc  loco  ,  ait ,  diabolus 
impius  appelialur  ;  ut  qui  tola  die  homines  impe- 
tat ,  et  in  peccata  prxcipites  agere  desideret.  Jus- 
lus  autem  est  Christus;  hic  enim  est  qtii,  generts 
itostri  misertus  ,  seipsum  pro  nobis  in  mortem 
tradidit.  Angelorum  proprium  est  nunqttam  maie 
concupiscere,  sed  semper  bene  :  damwnum  vero 
est  tota  die  totaque  vita  malis  semper  desi- 
deriis  asstttare;  Iwminum  autem  ,  modo  bona 
et  j usta,modo  mala  et  injusta  desideria  concipere. 

27.    HOSTI^E   1MPIORUM    ABOMINABILES ;  QUIA    0F- 

feruntur  ex  scelere.  ]  Pro  quia  hebr.  esl  13  *]N 
aphki ,  quod  Pagninus,  Vatablus  et  alii  veriunt, 
quanto  magis;  sed  Noster  disjunctim  ca  accepit, 
q.  d.  Certe  quia:  sic  et  Aquila  ,  Scptuag.  et  alii. 
R ursum  pvoex  scelere  hebr.  est  PTOTS.  bezimma, 
id  est,  in  mala  cogitalione  ,  machinalione  ,  sce- 
lere  ;  Syrus, in  iniquitate.  Unde  triplex  hic  orilur 
versio.triplicem  notans  hostke  impiorum  dcfec- 
tum  et  vitium,  scilicet  primo,  quod  sint  hostiae 
impiorum  ,  id  est,  inimicorum  et  hostium  Dei , 
qui  graliae  Dei  expertes  in  peccato  et  scelere 
constitmi  offerunt  illam  Deo,  cui  exosisunt; 
secundo,  quod  offeranturex  scelere,  imo  quod 
impii  offerant  scelus  ,  puta  hostiam  furto 
;tliove  scelere  comparalam  et  maculatam  ;  ler- 
tio,  quod  hosliam  offerant  mala  intentione. 
Quando  haec  tria  concurrunt,  dicilur  pravus 
pravum  prave  offerre.  Cum  ex  adverso  ,  ut 
lioslia  sit  Deograla,  tria  requirantur:  Primum 
cst  otrerentis  dignitas  ,  ut  scilicet  sit  juslus 
Dcoque  gratus ;  secundum  ,  ut  offerat  hosliam 
probam  et  sanctam  ;  lertium  ,  ut  bona  mentc  , 
bono  fine,  bona  intentione  illam  offerat.  Hos- 
tias  hic  proprie  dictas ,  puta  saerificia  et  vic- 
timas  accipio  :  has  enim  significat  heb.  nnf 
zebach ;  licet  et  ad  improprie  dictas  ,  quales 
sunt  eleemosynae  ,  vota  ,  dona  ,  etc.  ,  extendi 
possit. 

Primo  ergo  Vatablus  vertit :  lmmotalio  im- 
piorum  abominanda  esl,  quanto  magis  in  scelere 
obtulerunt  eam?  q.  d.  Deus  abhorret  a  sacrifi- 
eio  impiorum ,  quod  summopere  graium  illi 
esse  debuerat ,  eo  quod  offeratur  ab  indignis, 
puta  impiis  ;  ergo  multo  magis  abhorret  ab 
jmpiis  eorum  operibus  et  sceleribus.  Impii 
enim;  ait  R.  Levi ,  hostias  offerunt,  ut  suam 
impietalem  iis  expient,  ac  interim  in  sua  im- 
pietate  remanere  volunt ,  nec  de  ea  poenitere: 
quare  perinde  faciunt  ac  qui  lavant  immundas 
manus  ,  nec  maculas  eluunt,  id  est ,  lavant 
manus  Mhiopis  ;  aut  perinde  ac  qui  lavant 
manus  aqua,  et  simul  stercore  inquinant.  Ita- 
que  haec  gnome  in  eos  quadrat  ,  ait  Jansen. 
qui  cum  sint  scelere  aliquo  obnoxii ,  cujus 
poenitudine  non  ducuntur  ,  nihilominus  putant 
per  alia  pietalis  opera  iram  Dei  posse  pla- 
cari  ;  hanc  impiam  et  scelestam  cogitationem 
de  Deo  concipientes  ,   quasi  licentiam  alicui 


concederet  male  agendi  ob  quaedam  ipsius  mu- 
nera,  quemadmodum  faciunt  nonnunquam  ter- 
reni  judices.  Convenit  cum  hoc  illud  Isaioe  c  1. 
Y.  13  :  Incensum  abominatio  est  mihi ,  etc.  Et  valet 
contra  eos  qui ,  cum  perseverent  in  peccatis  , 
putant  se  Deum  placare  eleemosynis  ,  contra 
quos  scripsitD. August.  librum  deFide  et  ope- 
ribus. 

Secundo  ,  Aquila  vertit  :  Hostice  impiorum 
abominatio ;  quia  cogitatio  (mala)  afferet  il- 
lud  ;  et  Pagn.  Sacrificium  impiorum  est  abomi- 
natio  ,  quanto  magis  si  mala  intentione  attule- 
rit  illud?  na?  zimma  enim  significat  malam 
cogiiationem  ,  intentionem,  machinationem  et 
molitionem  sceleris.  Hostiae  enim  bonae  oblatio 
vitiatur  ex  intenlione  mala  ,  si  videlicet  offe- 
ralur  ad  oblinendam  a  Deo  rem  injuslam  vel 
impiam  ;  ut  cum  fures  ,  raptores ,  adtilteri 
offerunt  Deo  hostias  eo  fine  ut  det  eis  amphts 
prredas  el  speciosas  mulieres.  Sic  quoque  ac- 
cipi  potest  quod  Nosler  verlit :  Qtiia  offerun- 
tur  ex  scelere ,  q.  d.  ex  jnlentione  sceleris. 
lta  Deus  detestatus  est  victimas  Balaam  el  Balac 
regis  Moab  ,  qtue  non  nisi  ad  cxecraiionem 
genlis  Israeliticae  offerebantur ,  Num.  23.  1.  et 
seq. 

Teri.io,  proprie  Noster  cum  Chald.xo  verlit  , 
ex  scelere ;  el  Septuaginta  :  Hoslice  impiorum 
abominalio  Domino;  etenim  inique  offerunt  eas  , 
q.  d.  Deus  abominatur  hosiias  quas  impii  ei 
offerunl  exfurto,  rapto  aliove  scelere.  Ratio 
est  ,quia  hae  hostiat  sunt  scelestee,  imo  scchis; 
res  enim  furio  subducta  vel  rapta  vocatur  et 
revera  est  furium  vel  rapina  ,  quia  furti  vel 
rapinse  objectum  et  materia,  ideoque  maculata. 
Rutsum  hosliae  offerunlur  Deo,  quasi  primo  re- 
rum  omnium  auctori.  Quare  fur  vel  raptor  ex 
rapio  offerens  hostiam  Deo  tacite  proleslatur 
et  significat  Deum  sui  fnrli  et  rapinae  esse  auc- 
torcm,  seque  in  gratiarum  actionem  hanc  suae 
rapime  partem  Deo  quasi  primo  anctori  offerre. 
Hoc  autem  ingens  esl  blasphemia,  quia  impius 
suum  scelus  in  Deum  velut  primam  ejus  cau- 
sam  refundit  ,  eumque  facit  scelestum  ,  imo 
primum  sceleris  effectorcm  ,  quonihil  horribi- 
lius  dici  vel  cogitari  potest. 

Salomonem  secutus  Siracides  Eccl.  34.  23.  el 
seq.  mullis  inseclatur  impiorum  hoslias  et  mu- 
nera.  Vide  ibi  dicta. 

28.  TESTIS  MENDAX  PERIBIT  :   VIR  OBEDIENS    LO- 

quetur  victoriam.  ]  Hebr.  Testis  mendaciorum 
peribit  ;  sed  vir  audiens  toquetur  in  ftnem  , 
ve  Uoqttetur  victoriam ;  Aquila,  Symmachus  et 
Tlieotlot.  Ad  victoriam  ibit.  Hebr.  enim  ni*; 
nethsach  et  finem  et  victoiiam,  quae  lilis  hel- 
lique  esi  finis ,  significat.  Radix  enim  nyj  na- 
tsach  significat  praevalere,  vincere  et  ad  finem 
perducere.  Hinc  primo  Cajclahus  vertit :  Testis 
mendax  peribit;  vir  autem  audiens  semper  attt 
fortiler  toquetttr ,  q.  d.  Mendax  qni  lestatur  ea 
quae  non  vidil  nec  audivit ,  sed  quaa  ipsecon- 
finxil ;  hic  deficiet,  et  mendaciis  suis  se  perdet, 
quia  sibi  in  dictis  suis  non  constabit ,  sed  va- 
riabit,  et  subinde  sibi  contradicet;  at  qui  ea 
tantum  quae  audivit  testatur  ,  hic  fortiler  et 
consianter  loquetur  :  quia  semper  sibi  consta- 
bit,  nec  in  ullo  quod  sibi  contradicat ,  redar- 
gui  poterit,  sed  sui  semper  similis  idem  per- 
petuo  dicet  el  teslabitur.  Unde  Chaldaeus  vertit: 
Et  vir  attdiens  recte  loquetur,  et  clare  hunc  sen- 
sum  exprimens  Pagninus  vertit :  Testis  mendax 


COMMEiNTAMA  IIN  PROVJ 

prriliit  ;  i  l  nr  qm  hslttltir  qnod  mtdii  tt  ,  snnpir 
\tiftcatur  idem ,  q,  d.  Vir  qui  loiaiur  quod 
uudivil ,  ac  cerlp  novii  ,  oec  cx  suo  Dngii  ce- 
rebro  sicul  leitis  mendax  :  is  semper  loquelur , 
non  imponetur  ei  silentium  sicul  uaendaci  lesti, 
nec  afllcietur  pudore ,  nec  morle,  nec  aliqua 
alia  pcena .  sirut  teslis  mendax,  conlra  quem 
etiam  profana  lege  sancilur  lex  lalionia.  i>iu - 
nns  enim  eat  qui  buo  lestimonio  pereat  ,  qui 
per  iilud  alios  perdere  voluit;  divina  autem 
lege  leatis  mendax  in  selernam  incidel  mor- 
lem  el  perditionem.  Secundum  hunc  sensum 
puichra  esl  opposilio  membrorum  hujua  sen- 
lentiae.  Sic  et  R,  Levi ,  nisi  quodri  qui  audivit , 
arclet  &d  eum  ,  qui  audivit  mendacium  les- 
lis  mendacis  ,  quasi  dicat  :  Mendax  in  suis 
ilictis  sibi  non  constat  ,  sed  scepe  contradi- 
cit :  at  leslis  qui  testalur  se  ii  mendaci  men- 
tlacinin  audivisse,  verum  testatur,  ideoque  sibi 
i  onslat. 

Secundo,  R.  Salomon  :  Testis,  inquit ,  fal- 
suni  teslimonium  dicens  perdelur,  vcl  ;'■  ju- 
dicc  ,  vel  a  Dco  ;  tcstis  autem  qui  audit  et 
obedit  legi  dicenti  :  Non  dices  falsum  testimo- 
nitim  ,  iiic  assidue  loquelur,  icl  cst  vivet,  ac 
vila  longcxva  i\  Dco  donabilur.  Sic  loqui  pro 
vivere  sumitur  Hcbr.  11.  U.  ubi  dc  Abel  dici- 
iur :  Defunctus  adhuc  loquitur,u\  cst  adhue  vivit; 
ct  Gcn.  c.  2.  7:  Factus  esl  Iwmo  in  animarn  viven- 
'■in;  Cliald.  vcrtit  :  Factus  est  homo  in  animam 
loquentem. 

Tcrlio,  Abcn  Ezra ,  quasi  dical  :  Teslis  mcn- 
dax  ct  perjurus  peribit  ;  qui  autcm  audicril 
eum  periisse  ,  itl  omni  aelatc  quam  deget 
caeteris  praedicabit  ,  scilicet  testis  mcndacis 
mcmoriam  propler  ejusdcm  mcndacia  per- 
iisse. 

Quarto  ,  Septuaginla  vertunt :  Testis  mendax 
intcribit ;  vir  aulem  obediens  custoditus  toque- 
tur,  id  est,  ut  clare  vcrtit  Auclor  Calense  Graec. 
Vir  aulem  legi  obediens  caulc  toquctur ,  ca- 
vens  scilicet  studiose  ne  mendaciuni  aut  fal- 
sum  lestimonium  dicat ,  per  quod  inlereat  et 
pereat. 

Mysticc  idem  Auctor  :  Testis  falsus ,  ait,  vo- 
catur  diabolus  ( 8.a6o/o5  enim  graece  idem  est 
(|uod  calumniator,  qui  scilicet  bona  juslorum 
opera  apud  Deum  criminatur  et  mendaciter  ac- 
cusat).  Nam  hic  semper  et  praposlere  agit  , 
eaque  nobis  suggerit  qua  et  Deo  sunt  adver- 
sa  ,  et  a  veritate  aliena.  Vir  autem  obediens 
cst  Christus.  Nam  ,  ut  Aposlolus  docet ,  factus 
tst  Pairi  obediens  usque  ad  morlem  ,  mortcm 
autem  crucis. 

Quinto  ,  Noster  profunde  el  nervose  cum 
Aquila,  Symmacb.  et  Tlieodot.  vcrlil  :  Testis 
mendax  peribit  ;  vir  obedicns  loquetur  victoriam, 
lesti  mendaci  pereunti  opponilur  vir  audiens 
veritalem  illique  obediens  ;  hic  enim  vivit  et 
vincit ;  veritas  enim  vincit  mendacium  ,  de  eo- 
(jue  triumpbat. 

Ad  litteram  significat  primo,  ait  Jansen.  tes- 
tem  mendacem  ,  et  omnem  qui  in  perniciem 
alterius  mentitur,  quia  contra  legem  agit  maie 
perilurum,  ita  ut  sive  hic,  sive  alibi  dignas 
persolvat  poenas  ;  at  omnem  qui  legi  divinae 
obedit ,  et  ob  id  mendacia  ,  sicut  et  omnia 
alia  vilia  declinat  ,  confidenter  locuturum  , 
quomodo  omnia  supplicia  vicerit ,  omnesque 
inimicos  suos  superaverit,  atque  pulchram  dc 
omnibus   victoriam   reportaverit  ;  cum    testis 

CORNEL.    S.   LAPIDE.    TOM.    III. 


HblA  SALOUONIS.  Cup.  XXI. 

mondax  lacere  cogi  lur  pudore  aflectus^eldigni 
puniiua, 

Secundo,  pressius,  bc  magii  appoaileel  con- 
iraposite  ,  sfgnificai ,  eum  ,  qui  conlra  aliquem 
proferi  falsum  Leslimonium,  periturum  ;  illuni 
vero  (|ui  innocenter  vivit,  obediendo  legi  di- 
vinaB,    liberandum  a  malo  quod    falso  lesti 

inonio  ci  parabalur,  cl  gloriOSe  li  iiunplialui  uin 
de  illo. 

Tcrtio,  et  perfeclissime  ,  nosler  Salazar  pei 
testem  mendacem  intelligit  eum  qul  falsum 
testimonium  in  aliquem  dicit ,  ol  a  Superiore 
ac  judice  iniquam  adversus  illum  senientlauj 
extorquet.  Aii  ergo  Saiomon  :  Ejusmodi  ic^hs 
fal&us ,  etsi  ad  boram  vincere.etde  adversa- 
rio  suo  triumpbare  videalur,  landem  aliquando 
peribit,  ac  su.c  falsitalis  poenas  dabit;vir  au- 
lem  obediens  loqnetur  \  iclorias,  id  est,  qui  ini- 
quam  senceniiam  aSuperiore  latamaequo  animo 
ferl,eleidembumiliterparel:lamelsiaoadversa- 
riosuo  viclusctcjcctus  videalur,  lamcii  illi  victo- 
i  ias  (lcinuni  suas  cnuntiarc  clpradicarc  licebit, 
vel  quia  detecta  fraude  amissam  gloriam  reci- 
pietj  ct  in  falsum  lestem  pocna  recidet;  vcl 
certe  quia  injuslcC  senlentias  parens  et  acquies- 
cens  nobilem  de  adversario  sibi  iojurio,  noliilio- 
rcm  dc  iniquo  judicc,  nobilissimam  de  semct- 
ipso  victoriam  rcportat. 

Iluc  facit  illud  S.  August.  in  Psal.  70  :  Sota 
obcdientia  lenct  palmam ,  sola  inobedientia  inve- 
nit  pccnam.  fil  illud  Q.  Curlii,  I.  8.  dc  Vila  Alexan- 
dri  Magni  :  Obscquio  mitiganlur  imperia  ,  et 
principum  sa?vilia  in  mansuetudinem  verlilur  ci- 
vium  obedienlia.  Ita  Christus  Patri ,  imo  Pilalo, 
Annae,  Caiphae  ac  lortoribus  obediens  usque  acl 
morlem  crucis,  de  omnibus,  deque  ipsamorle, 
peccalo,gehenna,claenionibustriumpliavii.Undc 
Pliilo  Carpalliius  in  Cant.  c.  S.  n.  3.  ad  illa  :  Jnvc- 
nerunt  me  vigiles,  legit:  Sola  palicntia  cunil  vic- 
torias.  Crux  Christi  ergo  fuit  quasi  triumphus  et 
currus  triumphalis  obedientis  patienliee,  et  pa- 
tientis  obedientiae. 

Symbolice,  potest  ad  falsos  et  veros  doctores 
Ii.tc  scnlentia  accommodari,  falsi  enim,  quales 
sunt  haeretici,  cilo  cum  sua  falsitale  percunt; 
veri  vero  vincunt  el  triumphanl.  Super  omnia 
enim  vincit  virtus  et  veritas,  quae  falsilate  et 
haeresibus  instar  cerac  liquescentis  evanesccn- 
tibus,  semper  perdurat  ac  triumphat. 

Mystice  Beda  :  Testis  mendax  peribit,  etc.  hoc 
est,  ait,  qui  se  Deo  servire  testatur ,  nec  factis 
dicta  exsequitur,  peribit;qui  vero  fidetiter,  ut  pro- 
miltit,  jussis  subdilur  divinis ,  liujus  loqueta  ad 
vicloriam  pervenicl ,  quia  dum  per  obedientiam 
suam  desideria  vincere  salagil,  per  juslitiamju- 
dicis  poslmodum  victoria?  palmam  percipit. 

Tropol.  disce  hic  quam  potens  debellatrix  et 
victrix  sit  obedientia,  quae  de  adversariis  om- 
nibus  reporiat  vicloriam,  cleque  rebus  omnibus 
triuinphat. 

Primo  enim  obediens  loquetur  ,  id  est  loqui 
poterit  \ictoriam,  et  canere  triumphum  de 
victo  diabolo  omnibusquc  ejus  asseclis  dacmo- 
nibus.  Nam,  ut  ait  S.  Gregor.  lib.  U.  in  1.  Reg. 
cap.  5  ••  Viclimm  sunt  obscquia  obedientium  :  quia 
dum  pro  Deo  hominibus  subjicimur ,  superbos  spi- 
ritus  superamus ,  cwteris  quidem  virtutibus  dx- 
mones  impugnamus ,  per  obedientiam  vincimus  : 
victores  ergo  sunt  qui  obediunt ,  quia  dum  volun- 
lalem  suam  atiis  perfecte  subjiciunt ,  ipsi  tapsis 
per  inobedienliam  angelis  dominantur.  Una  au_ 

77 


GiO  COMMENTARIA  1N  PRQVER 

tem  ex  praecipuis  causis  quare  per  obedienliam 
diaboluoi  yincimus,  ea  esl,  quia  cjus  dolos  et 
teclmas  obediendo  delegimus.  Quoiies  nos  ille 
sub  specie  boni  ad  malum  pertrabil?  quolies 
indiscretum  fervorem  autad  ridiculum  leporem 
impeilil?  Hos  insullus  obedienti;e  virlus  eludil : 
namdumadPalrenispiritualemaccurriniiKs.dum 
ei  cogilaliones  immissas  detegimus.,  dum  ab  eo 
eruditi  skupliciter  obedimus,  et  quid  unum- 
quodque  sit,  an  bonum,  an  malum,  clare  cog- 
noscimus,  et  quousque  progrcdiendum  nobis 
sit,  et  quid  tanquam  supra  vires  fugienduin  , 
quid  vero  lanquam  juxla  vocationem  nostram 
ampleclendum  nequuquam  ignoramus.  Ideo  di- 
cebat  S.  Antonius  (ut  in  Vitis  Patrum  narpatur): 
Si  fieri  polest ,  quanlos  passtts  ambulat  monachus , 
vel  qttot  calices  aquce  bibil  in  cella  sua,  declaret 
senioribus ,  ul  a  reclo  non  deviet.  B.  Dorolbeus 
doclrina  5.  narrat  quemdam  monacbum  a  d;c- 
mone  fuisse  dileclum,  ab  eoque  c;eteris  prae- 
latum  eo  quod  nollet  a  Superiore  gubernari, 
statimque  subdit :  Tales  diligit ,  alque  his  maxi- 
me  deleclatur  qui  sine  duce  sunt  ;  non  his  qui  sese 
submittunt  ei,  qui  post  Deuin  auxilium  prtvslare 
potens  esl,  et  mantun  dare.  Neque  enim  diabolus 
ille  cunctos  adeundi  fralres  polestalem  habuil, 
cum  ilium  sanctus  Paterreperil  tol  potiunctttas ,  tot 
pigmenta,  tol  alabastracircumferentem,  nonomni- 
bus  propinavit.  Nam  quisquis  iltius  prmsentit  insi- 
dias,accurril  iltico,et  cogitalionessuas  quascumque 
latentes  aperuit  Palri,  et  sic  auxitium  invenit  in 
tempore  tentationis ;  et  hac  de  causa  non  potttit 
adverstts  eos  iniqttus  insidialor.  Infelicem  illtim 
unum  invenit ,  qui  seipsum  regeret  et  instrueret , 
quinultum  haberet  coadjtttorem,  quemque  ut  vo- 
tuit ,  tudo  habuit ,  discedensque  soti  gratias  egit , 
cttteros  omnes  deleslaltts. 

Quocirca  S.  Bern.  serm.  3.  in  Psalm.  Qui  ha- 
bilat  :  Obsecro ,  ail,  vos  novetUv  planlationes  Dei, 
vos  qui  nondum  excrcitalos  habetis  sensus  ad  dis- 
cretionem  boni  et  mali ,  notile  sequi  cordis  vestri 
judicium,  noiite  abundare  in  sensu  vestro,  ne  vos 
tanquam  rudes  adhttc  versutus  ilte  venator  deci- 
piat  :  nam  sitveslribus  illis,  et  omnino  bestialibus 
bestiis  (seculares  homines  loquor)  apertos  satis 
expandit  laqueos ,  utpote  quos  facile  capiendos  esse 
non  dubilat ;  vobis  autem  qui  tanquam  prudentio- 
res  cervi  serpentes  necatis ,  et  desideratis  ad  fon- 
temvivum  subtiliores  occultat  laqueos ,  et  calli- 
diora  fraudis  suce  argurnenla  conquirit.  Vnde , 
obsecro  vos ,  humiliamini  sub  potenti  manu  Dei 
pasloris  vestri ,  et  acquiescite  eorum  consiliisqui 
metius  norunt  venatoris  itlius  versulias,  edocti 
diuturno  longi  temporis  exercitio ,  et  crebris  ex- 
perimenlis ,  tam  in  sc  quam  in  muttis. 

Secundo,  obedieniia  vincit  mundum,  quia 
mundi  praecipuum  desiderium  suisseciatoribus 
immissum  est,  cceteris  omnibus  dominari  ;  obe- 
dientia  vero  plane  hoc  desiderium  rejicit  et 
calcat,  quia  non  tanlum  Superioribus,  sed  et 
paribus  ,  imoinferioribus,  se  subjicit  et  obedii. 
Rursum  nibil  esl  aliud  mundum  vincere,  quam 
pessimorum  bominum  voluntati  conversalione 
noslra  contradicere,  et  Dei  volunlatem  am- 
plecti  :  baec  autem  ille  solus  facit,  qui  fideliter 
ejus  mandatis  obedit.  S.  Joannes  quidem  mundi 
victoriam  fidei  ascribit,  sed  si  bene  intelliga- 
tur,  qualenus  se  obedientiae  conjungit.  Omne , 
ait,  quod  natum  est  ex  Deo  vincit  mundum,  el 
hctc  esl  vicloria  quce  vincit  mundttm,  fides  nos- 
tra,  1.  Joan.  5.  h. 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  XXI. 

Tertio,  obediens  vincit  tertium  suum  boslem 
maxime  periculosum,  quia  internum  et  iute- 
rius  sibi  assidue  insitlianlem,  puta  caruem  , 
ejusque  appelitus  el  concupiseentias,  piaeser- 
tim  gulae  et  libidinis.  Unde  nosler  Tbomas 
llieodidaclos,  1.  3.  delmilalione  Cbristi,  cap.  \h  : 
Qui  non  libenler,  ait,  et  sponle  suo  Superiori  se 
subdit ,  signum  est  quod  caro  stta  necdum  per- 
fecte  sibi  obedit ,  sed  so?pe  recakilrat  et  murmu- 
ral,  quasi  dicerel :  Carni  sure  ille  se  subdit, 
qui  Praelalo  oblemperare  non  nitilur;  et  dum 
illi  sponte  se  submittit,  miro  modo  ab  imperio 
cainis  liberatur.  Sic  etiam  S.  Bern.  serm.  tn 
fcsto  omnitim  Sanctorum  secundam  iilam  bea- 
liludinem  inlellexit  :  Beali  mites ,  quoniam  ipsi 
possidebunt  terram.  llanc  ego  terram ,  ait,  cor- 
ptts  nostrum  intelligo.  Qttod  si  possidere  vutt  ani- 
rna,  si  regnare  desiderat  sttper  membra  sua, 
necesse  est  ut  sit  ipsa  mitis  et  Superiori  suo  sub- 
jecta  :  quoniam  tale  inveniet  inferius  suum ,  qua- 
lem  se  exhibuerit  Superiori ;  armatur  enim  crea- 
lura  ad  ulciscendam  sui  injuriam  creatoris.  Et 
ideo  noverit  anima  quce  rebellem  sibi  invenit  car- 
nem  suam,  se  qttoque  mintts  quam  oporteat  sttpe- 
rioribus  polestatibus  esse  subjeclam.  Mansuescat 
ipsa,  el  humilietur  sub  potenti  manu  Dei  altissimi .- 
subjecta  sit  Deo,  et  his  parilcr ,  quibus  vice  cjtts 
hubet  obedire  Pratalis;  et  continuo  corpus  suum 
inveniet  obediens  et  sttbjectum.  Sic  ille. 

Primus  bomo  per  inobedientiam  a  Deo  desci- 
vit,  et  slatim  carnem  adversus  mente  rebel- 
lantem  scnsit,  cui  ipsa  inobedienlia  contra 
spirilum  vires  adjecit.  Aperli  sunt  ocuti  ambo- 
rttm,  ait  Scriplura,  ut  scilicet  impelum  carnis 
suee  adversus  spirittim  insurgenlis  adverlerent, 
et  se  peccato  pacem  perdidisse  cognoscerent. 
Nam  ,  ul  docet  S.  August.  lib.  \lu  Civil.  17.  ad 
hominis  inobedientiam  redarguendam,  stta  inobc- 
dientia  caro  quodammodo  leslimonium  perhilebal , 
graliaque  remota,  ut  pcena  reciproca  inobedientia 
ptecterelur,  exslilit  in  motu  corporis  qu&dam  im- 
pudens  novitas  et  fecit  attenlos ,  reddiditqtte  con- 
fusos.  Hinc  pariler  primo  parenti  inobedienti 
obedienliamdebitam  negavere  ccelera  animalia, 
paulo  ante  ei  a  Deo  subjecia.  Audi  S.  Gregor. 
lib.  35.  Moral.  cap.  13  :  Adam  quia  stto  attctori 
esse  subditus  noluit ,  jus  carnis  sua? ,  quam  rege- 
bal,  amisit  ,ul  in  seipso  inobedienlice sua  confusio 
redundaret ,  et  superalus  discerct  quid  etatus 
amisissel.  Hanc  vero  proprii  corporis  rebellio- 
nem  non  Adamus  taiitum,  scd  etiam  ejus  pos- 
leri.  Deo  inobedientes  experiunlur,  ut  notat 
D.Bern.  serm.  1.  in  festo  omnium  Sanctorum. 
Eleganter  vero  S.  August.  in  Psalm.  143.  in  hanc 
sentenliam  argumentatur  :  Agnosce,  a\l,  ordi- 
nem,  tu  Deo ,  tibi  caro  (scilicet  obedial)  quid 
juslius?  quid  pulchrius?  Tu  majori ,  minor  tibi. 
Servi  lu  ci  qui  fecit  te ,  ttt  tibi  serviat  quod  est 
factum  proptcr  te  ;  si  autcm  conlemnis  tu  servire 
Deo  ,  nunquam  clficies  ut  libi  caro  :  qui  non  ob- 
temperas  Domino ,  lorqueris  d  servo. 

Insuper  obedienlia  vincit  et  superat  reliquas 
virlutes.  Hinc  cum  quatuor  loiidem  virtulibus 
excellentes  offerrentur  Abbali  Pambo,  primus 
in  jejunio,  secundus  in  paupertale,  terlius  in 
charilate,  quarlus  in  obedientia  praecellens; 
Pimbo  quartum  obedientem  cajleris  tribus  prae- 
tulit:  esto  enim  cbarilas  in  se  maxima  sil  vir- 
tutum,  ideoque  major  obedienlia;  tamen  per- 
peluo  obediens  babet  nexum  ,  firmiiatem  et 
slalum  virlulis,  quem    non    babet  cbarilatem 


!,ia  in  pnovEn 

;i:l  libilttm  exercens  :  ohediens  rnim  ulicnaa  vo 
luntalia  se  servum  farit.  Quocirca  laiei  viri  Con- 
fessores  suni ,  si  ;ul  (liieni  \  iiic  ita  permanserint. 
Haec  Ahbas  Pambo  in  \  j 1 1 s  Patr.  lib.  5.  1 1 )>i- ) l<>  l  'i. 

miin.  7. 

Qiiarto,  obetfiens  vincit  Beipsum,  piHa  suam 
volunlateni  el  judicium  proprium,  quocum  uti 
jani  post  lapsum  difllciilima  et  pcriculosissima, 
sie  pariter  nobilissima,  etgioriosissimn  esl  vio 
loria.  l  i » e 1 1 -  S.  Gregor.  35.  Mor.  cap.  10.  /  ir,  ait, 
obediens  toqtutur  victorias  ;  quia  dttm  tUiena 
voci  li/iintliiir  subditnur ,  nosmetipsos  in  corde 
superamas.  Addit  nosler  Alvarasde  Pax,  lr.de 
Obedieutia  :  El  w ro  lurr  rst  pratciptta  obedientiee 
victoriu  :  tjuia  komovincens  seiptum,  qui  vicit 
reliquo  omnia,  fortior  ostendiiur,  et  niajorem 
ex  hoc  facinore  t  quatn  r.r  aiiis  gloriam  assequl- 
titr.  vinrit  Itomo  seipsum  per  obedientiam  :  nam 
judiciosuo  compedes  injicit,  ac  voimtatem  cutenis 
tlligtit,  rl  rornus  ar  outiiiin  inottim  rjtts  d  no.ria 
liberlate  avocect,  it  ad  Dei  servitittm  provocat. 
Vincil  sripsmn  ,  quia  sttis  drsidrriis  riin  infert ,  cl 
libens  propter  amorem  Domini  alterius  voluniati 
subjictt.  Obediens  ergo  loquetur  victorias  ifoas 
de  daeuionc,  muudo,  carne  ;ic  scipso  uiuin- 
plians  rctulit,  earumque  ampla  a  Chrislo  prae- 
inia  recipiet,  juxia  iiiud  Apoc.  2.  vere.  7.  11. 
17.  26  :  Vinccnti  dabo  alcre  dc  ligno  vita?.  Qui 
rirrrit  ,  non  lirtlilttr  d  inorlc  srt  iintla.  Vinrrnli 
tlabo  manna  abscondilttni ,  ci  calcnltun  candidtun. 
Qui  vicerit  ,  ct  cuslodicrit  usque  in  fincm  opera 
mea ,  dabo  illi  poteslalem  supcr  gcnlcs ,  et  rcgct 
cas  in  virga  fri  rca.  Et  cap.  3.  vcrs.  5.  12  el  21. 
Qui  viccrtl ,  ail,  sic  vestielur  vcslimentis  atbis ,  ct 
non  dclebo  nomrn  cjtis  de  libro  vilce ,  et  confilcbor 
nonun  cjtts  roram  Palrc  mro ,  el  coram  angetis 
ejus.  Qui  viccrit ,  faciam  itlttm  columnam  in  lcm- 
pto  Dri  mci.  Qui  vicerit ,  dabo  ci  sedere  mecum  in 
tltrono  mco.  Haec  noster  Alvarez  dc  Paz,  lib.  5. 
p.  3.  cap.  llx.  (lc  Obcdienlia. 

Quinto,  obcdicns  vincit  hostcs  in  bello,Pa- 
ganos,  basreticos,  et  quoslibet  homi0.ea  quan- 
tunivis  sccleratos  et  impios.  Hosles  iu  bello  : 
quia  cum  in  mililia  milites  prompie  obediuut 
capitaneo,  capilanci  duci,  liunt  invicti ,  sler- 
nunlque  hostes.  Ila  Abraham  cum  ireceniis  ver- 
naculis  cx[)cditis,  ac  ad  nulum-  obedienlibns 
praevertit  prostravitque  qnatuor  reges.  Sic  Rc- 
ligiones  in  quibus  subditi  promple  obediuntPrnj- 
lato,  sunt  invidae,  vincuntque  omnes  adversa- 
rios.  Paganos,  puta  Indos  ,  vicil,  et  Christo 
sibique  subegilS.  Franciscus  Xavcrius  per  obe- 
ilicnliam,  (|ua  i\  S.  Ignalio  subilo  missus  in 
Indiam ,  illico  paruit,  ac  postero  die  Roma  eodem 
perreclurus  discessil.  In  India  quoquc  per  om- 
nia  S.  Ignalii  monitis  promptissimc  obtempe- 
ravit. 

Haereticos,  pula  Lutlieranos,  per  obedientiam 
vicit  noster  Petrus  Canisius.  Nam  anno  Domini 
1557.  cum  Melancbthone,  Illyrico, Brentio , Bul- 
lingero,  caeterisque  Lutheranorum  gigantibus 
Wormatiae  dispulalurus  coram  Ferdinando  Inip. 
cum  superbi  illi  lerrae  lilii  numero  el  lumuliu 
superiores,  violentam  praesumerent,  imo  mo- 
lirentur  vicloriam,  Canisius  ad  P.  Jacobum  Lai- 
nium  Vicarium  Societ.  Jesu  Generalem,  cujus 
obedientia  certamen  susceperat,  inlrepidus  ila 
scripsit  :  Loquitur  in  me  Dominus  Dcus  :  per  ser- 
vum  suum  et  superiorem  meum  audiam  eum,  et 
non  trepidabit  cor  meum ;  eliamsi  consistant  ad- 
versum  me  caslra,  quoniam  in  obedientia  spes  est 


B      SALOMONIS.  Cap,  XXI.  611 

fortitudo  ni'  <i .  iii  i  eligam  in  dotnoD  xliud 

i/naiii  jumentum  apiid    t<    otnnibut   Hiebus  vittv 

utrir.   NeC  ciiiii    ipei   li  lcllii.   IiiiiiiimI  i  iiiiii   Dciis 

in  giganles  i 1 1< »->  ipiritum  tlliscniionli  et  con 
msiouisj  quo  factum,   ut  princepi  eorum  v<- 

l.inclillion    a  llliS  aluiiiiiis    inirc  <li>ccrpcrclur  , 

caeterl  Intersc  digladiantci  iu\  lccm  lese  lnc< 
rcnt  et  conflcerent.  Itn  noster  Saccliinui  in  \  Ita 

Canisii,  lib.  2.  pag.  121  Cl  131. 

siniiliicr  quolidie  experimur  In  Religione.  \<i 
orbis  eniiu  victoriaa  mittendl  viri  ReTigioii,  i 
sui  victoria  inclpiendum  esse  probe  noverunt, 
nihilque  proinde  difiicultatis  in  prasceplo  cau 
safites,  pron.piosci  expeditos  ie  noonstrani  ad 
opus.  Quocircn  prompla  obedientia  Xavcrium 
fccit  non  lanlum  Aposloium  Indiarum ,  sed  el 
tbauinatiirgum  ,  ut  plurinios  a  mortc  ad  Vitam 
cxcitaret  :  uam  ad  lioc  vocati  inmus,  ut  vuine- 
raios  curcinus,  alligemus  confractos,  el  erro- 
neos  revocemus.  Multi  enim  sunt  membra 
diaboli,  (|iii  fuiiiii  sunl  Chrisli  discipuli,  ail 
s.  Franciscus  Assi&ias. 

Scxlo,  obedicnlia  viclrix  esl  maris,  ignis, 
terrae et  animalium,  cceli  el  inferni,  adcoque 
nihil  lerc  pcr  obcdicnliam  lcnlatur,  quod  Dei 
virlule  propler  quem  ohcditur,  non  facile  supc- 
ratur  :  inaris,  ut  cuin  Petrus  jussu  Chrisli  supra 
mare  ambulavii,  Maltb.  14.29.  cum  Mosesjusisu 
Dei  mare  Rubruin  divisit,  ul  sicco  alvco  traus- 
irent  Ilebrai,  quo  facto  divisum  reduxit,  in 
coque  mcrsil  Pharaoncm  ejusque  cxerCitum  , 
I  \odi  cap.  l/i.  cum  Josue,  cap.3.  jussu  Dei  Jor- 
danein  dispescuit,  el  sicco  pede  caslra  Ilebioeo- 
rmn  traduxit. 

Ignis,  cum  trcs  pueri  Hebraeorum  Deo  fidelcs 
et  obedienlcs ,  jussu  Nabuchodonosoris  infor- 
naccm  ardenlem  conjccli,  in  ea  ilhesi  pcrstite- 
runl,  Daniel.  3.  Sic  in  Vitis  Patrum ,  lib.  5. 
cap.  \h.  num.  18.  jussu  Abbatis  pater  filium 
jactavit  in  furnum  ardentem.  Statim  autem 
facliis  est  furnus  velul  ros,  qua  ex  re  acquisivit 
gloriam  sicut  Abraham  patriarcha  immolans 
filium  suuni. 

Similc  est  cxemplum  Religiosi  qui  a  Supe- 
riorejussus  furnuin  ardcnlem  ingredi,  illaesus 
in  co  perslilit.  Refert  idipsum  graphice  ex  Vilis 
Patrum  Severus  Sulpitius  in  Viia  S.  Martini,  dia- 
logo  1.  cap.  12.  Exundabat ,  ait,  abruplis  flam- 
ma  fornacibus ,  et  intra  camini  iltius  concava 
tolis  liabenis  regnabal  inccndium.  Hoc  igilur  ad- 
venam  illum  jubet  magister  intrare.  Nec  distulit 
parare  praiceplo  ,  medias  flammas  nihit  cunclatus 
ingreditur  t  qu&mox  tam  audaci  fide  vicla? ,  velul 
ilUs  quondam  tlcbrceis  pueris  cessere  venienti. 
Superata  natura  esl  ,  fugit  incendium ,  et  qui 
putabatur  arsurus ,  velut  frigido  rore  perfusus 
seipsum  miratus  est. 

Terrae  et  bestiarum.  Notus  est  Paulus  illc 
magni  Antonii  discipulus,  miraculorum  facul- 
tate  ipso  magistro  major,  cum  Anlonius  quos 
ipse  curare  non  poterat^  acleuin  mitterel,  ne- 
que  aliam  ob  causam  nisi  unius  obedienti.-e.  Sic 
enim  Antonius  ipse  praedicabat,  eumque  quasi 
obedientiae  exemplar  omnibus  osiendebat,  et 
exstatadbuc  multorum  ejus  ilhrslrium  factorum 
memoria.  Notus  etiam  Joannes ,  qui  ii  suo  Ab- 
bate,  et  quidem  joco,  jussus  ut  leaenam  com- 
preben  deret,  ipse  serio  accipiens  non  solum 
non  expavit  irruentem,  sedeliam  fugienlcm  in- 
secutus,  iteratis  vocibus  Abbatis  sui  nomine 
sislere  jussit,   captamque  ac  ligatam   ad   mo- 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONtS.  Cap.  XXI. 


612 

nasterium  perduxil.  Notus  etiam  alter  Joannes, 
(jui  cum  triennio  lolo  ariclum  slipitem,  ut  erat 
<-i  injuncluuij  quotidie  irrigasstt,  idque  aqua 
longe  hausla  ,  demum  viruit  fructusque  edidit, 
quos  cjus  magister  ad  Ecclesiam  deferens  fra- 
tribus  ostenlabat  :  Ecce ,  inquiens,  obedientice 
fractum.  Vide  Vilas  Patr.  lib.  5.  cap.  14.  de 
Obed.  et  lib.  4.  cap.  26.  Ibidem,  lib.  8.  num.  145. 
(  sequor  seclionem  nostri  P. 'Heriberti)  narra- 
tur  quod  cum  duo  germani  fratres  in  monas- 
terio  quodam  viverent ,  alter  obediendi,  aller 
castigandi  corporis  sludiosissimus  ,  bunc  qui- 
dem  ad  alterius  sanctiialem  explorandam  man- 
dasse  ei ,  ut  in  lluvium  crocodilis  refertum 
descenderet,  idque  eum  impigre  fecisse  ,  ila  ut 
immanes  illae  belluae  accurrerent,  et  quasi 
blandiendo  corpus  ejus  oblingerenl;  paulo  au- 
tem  posl  cum  in  bumanum  cadaver  incidis- 
sent,  prece  communiter  facla,  exciiaium  esse  a 
morte;  eamque  laudem  cum  sibi  abstinens  ille 
tacitis  cogitalionibus  arrogaret,  severius  objur- 
galum  esse  ab  Abbate,  cui  revelalum  fuerat 
non  illius  jejuniis,  sed  allcrius  obcdienii;e  bene- 
ficium  illud  a  Deo  donalum  fuisse.  Celebris  est 
sententia  scniorum  apud  Anton.  in  Melissa, 
parle  2.  cap.  91  :  Obedicntia  juncta  continenlice 
vel  beslias  subigit. 

Cceli,  ut  cum  Josuc  pugnans  contra  quinquc 
reges  Amorrbreorum  ,  obediens  Deo  stilil  solem 
coelosque  omnes:  Obedienle  Domino  voci  liominis, 
et  pugnanle  pro  Israel ,  Josue  10.  14.  Cum  Eze- 
chias  Deo  obediens  meruit  per  Isaiam  a  morbo 
letbali  sanari,  etin  ejus  signum  umbram  solis, 
ipsumque  solem  retroagi  per  decem  lineas, 
4.  Reg.  20.  3  et  11. 

Inferni,  ut  cum  Cbrislus  faclus  obediens  us- 
que  admorlem  meruil,  ut  in  nomine  Jesu  omne 
genu  flectalur  cozleslium ,  lerrestrium  et  inferno- 
rtim,  Philip.  2.  v.  8  et  9.  ideoque  descendens 
ad  infernum  de  eo  triumpbavit,  exeoque  patres 
omnes  in  cceluni  per  triumpbum  eduxit.     . 

Septimo,  obedienlia  vincit  tenlationes  quas- 
libet  et  peccala ,  morlem  et  gebennam.  Hinc  de 
Cbrisli  obedienlia  ail  Paulus  Hebr.  10.  v.  7  et 
10  :  Tunc  dixi :  Ecce  venio ;  in  capite  libri  scrip- 
tum  est  de  me  ,  ut  faciam ,  Deus  ,  voluntatem 
tuam ,  etc.  In  qua  voluntate  sanctificati  sumus 
per  obtalionem  corporis  Jesu  Christi.  Idem  asse- 
rit  Isaias  cap.  53.  v.  10  et  11.  Unde  Paulus  1.  Cor. 
cap.  15.  v.  55  :  Absorpla  est ,  ait,  mors  in  vic- 
loria ;  ubi  est,  mors,  vicloria  lua?  ubi  esl,  mors, 
slimulus  luus?  slimulus  autem  mortis  peccatum 
est  ;  virtus  vero  peccali  lex  :  Deo  autem  gratias, 
qui  dedit  nobis  victoriam  per  Dominum  nostrum 
Jesum  Christum.  Exempla  bujus  victorirc,  prae- 
serlim  in  lentaiione  luxuriae,  videre  est  in  Vitis 
Pairum,  lib.  5.  cap.  14. 

Denique  per  obedientiam  superamus  omnia 
pericula  damnalionis,  qure  sane  summi  mo- 
menli  estvictoria.  Quocirca  Climacus,  gradu  l\  : 
Obedientia,  ait ,  est  perfecta  abnegatio  propria: 
anima?  et  proprii  corporis ,  mors  volunlaria, 
vita  sine  sollicitudine ,  navigalio  sine  damno , 
sepultura  voluntatis ,  vita  humilitalis ,  el  quasi 
si  quis  dormiendo  iter  faciat.  Idemque  addit ,  vi- 
verein  obedientia  nibil  aliud  esse  quam  suum 
onus  aliorum  humeris  imponere,  natare  super 
aliorumnlnas,etsusienlari  inaquisnemergamur 
sed  sine  periculo  boc  grande  pelagus  bujus  vitrc 
transeamus,  et  quidem  brevissima  navigatione. 
Onid  melius,  aut  quid  majus  dici  poteral? 


Vidit  Anachoreta  ille  in  Vilis  Patrum,lib.  5. 
cap.  14.  num.  19.  quatuor  ordines  Sanctorum 
in  coelo  :  primum,  infirmorum  in  infirmitaie 
Deo  gralias  agentium;  secundum,  proximis  ex 
amore  ministranlium  ;  tertium,  in  soliiudine 
Deo  servienlium;  quarlum  et  summum,  obe- 
dienlium,  hosque  torque  aurea  et  corona  in- 
signes  illustriori  caeleris  gloria  decorari.  Ratio 
est,  quia  obediens  similis  est  angelis,  dequibus 
dicitur  psalm.  103  :  Qui  fucis  angelos  tuos  spiri- 
tus,  et  ministros  tuos  ignem  urentem  ,  qui  omnia 
vincit,  imo  urit  et  ignit.  Nam,  ut  ait  S.  Bernard. 
serm.  de  virtute  obedientiae,  velociter  currit 
sermo  Dei ,  et  velocem  habere  desiderat  sequenlem. 
Vides  enim  quanta  velocilate  currilille  qui  dicit 
Psal.  118  :  Viam  mandatorum  luorum  cucurri. 
Fidelis  obediens  nescit  moras,  fugit  crastinum  , 
ignoral  tardilatem,  proeripit  praicipienlem ,  parat 
oculos  visui,  aures  auditui,  linguam  voci,  manus 
operi ,  itineri  pedes  ;  tolum  se  colligit,  ul  impe- 
rantis  colligal  voluntalem.  Vide  Dominum  fesli- 
nanter  prmcipientem ,  et  hominem  festinanler  obe- 
dientem. 

Octavo,  obedientia  vincil  ipsummet  Deum,  ut 
obedienti  nibil  negare  queal.  Sic  enim  par  pari 
refert,  ut,  cum  obedimus  Deo  ,  ipse  vicissim 
quasi  mira  dignationc  obedial  nobis,  juxla  illud 
a  se  promissum  :  Voluntatem  timenlium  se  fa- 
ciet,  Psal.  144.  19.  Unde  auclor  serm.  ad  Fralres 
in  eremo  apud  S.  August.  lomo  10.  serm.  61. 
Sciendum,  ait,  fratres  quod  quando  modo  eri- 
mus  ipsi  obedientes  Superioribus  noslris,  tanto 
eril  Deus  obediens  oralionibusnostris.  Congruum 
enim  est,  ut  si  Dei  voluntalem  faciamus,  ipse 
vicissim  faciat  nostram ;  et  sic  obedientia  in 
Deo  facit  nos  quasi  omnipotentes.  Hinc  S.  Gre- 
gor.  35.  Moral.  cap.  10.  explicans  illud  1.  Reg. 
15  :  Melior  est  obcdientia  quam  victima.  Quia, 
ait,  per  viclimas  aliena  caro ,  per  obedienliam 
vero  voluntas  propria  mactatur.  Tanto  igitur 
quisque  Deum  citius  placat,  quanto  anle  ejus 
oculos  repressa  arbilrii  sui  superhia ,  gladio  pr&- 
cepti  se  immolat.  Hinc  Jacob  obediendo  mairi 
supplantavil  Esaii,  matrisque  jussu  eum  fu- 
giens,  et  Dei  jussu  ad  suos  rediens,  atque  cum 
Deo,  vel  verius  cum  angelo  Dei  luctans,  Israel, 
id  est,  Deo  dominantis,  nomen  et  benedictio- 
nem  accepit,  Genes.  32.  v.  9  et  28.  Similedici- 
tur  de  Abrabam,  Genes.  18.  v.  18.  24.  et  seq. 
Ilem  de  Mose,  Exodi  32.  v.  9. 10  et  11. 

Potest  eliam  verli  plane  ex  bebrrco  cum  re- 
centioribus  :  Obediens  in  perpetuum  loquelur , 
et  vivet;  loquetur,  inquam,  tum  buic  seculo 
per  celebrem  sui  memoriam,  et  rclictum  pos- 
teris  sui  exemplum,  sicut  Hebr.  11.  U.  dicilur 
Abel  defunctus  adhuc  loqui  ;  tum  in  futuro.  Lo- 
quelur,  inquam,  ut  testis  verax  Dei  aequila- 
tem,  et  obedienti.c  victricis  veram  prudenliam, 
securiiatem,  praemium  aelernum  el  palmam. 
lta  Beda.  Et  sic  constat  antitbesis  cum  prrece- 
denti  hemistichio.  lllustre  exemplum  habet 
Climac.  grad.  4.  de  obeclienlia  ante  finem ,  de 
insigni  quodam  obediente,  Achatio  nomine,  qui 
mortuus  e  sepidcro  a  sene  evocalus,  el  inter- 
rogatus  num  morluus  essel  ?  respondit  obe- 
dientem  non  posse  mori. 

29.     VlR    IMPIUS    PROCACITER    OBFIRMAT    VULTUM 

suuim  ;  Qur  autem  nECTits  est,  comugit  viam 
suam.  ]  Syrus,  dirigit  viam  suam  ;  Hebr.  vir  im- 
pius  roborat  facies  suas  :  et  reclus  ipse  parabit 
viam  suam;  Chald.  impudent  facie  esl  vir  impius  ; 


(.OMMENTAIUA  1N 


Scptuog.  impius  vir  imprudenter  subsistit  facie  : 
rectus  autem  ipst  intelligit  viat  suas;  Theodot. 
■  ir  impius  obfirmabit  faciem  suam.  Ao  pro  lllis 
verbis  s  Corrigit  faciim  suam  ,  Aquila  et  Sym- 
mochus  vertunti  perabit,  aui  expediet  oiatn 
stunn.  Nota.  Pro  rz'  iuthin  ,  jd  cst,  dirigitj  ftf/'- 
riglt.  Septuag.  legerunll^V  iae/n,  id  estintel- 
ligit.  Unae  nuctor  Cotenas  Graecor.  vertit,  rectus 
uutem  vias  .stuis  discutit  ei  InteUigit,  id  cst, 
etiamsi  a  nemine  odmoneatur,  seipsum  lamen 
examinal, etsi  qua  parte  opusvidelur,emendat. 

Pro  vttitttm  suum,  hebr.  esi  Vifflzbtpanau,  «iuod 
R.  Salomon  accipit  \>ro  V£X2bcappuu ,  id  esttn 
irnsiid,  q.  (l.  quo  lempore  perditus  excandes- 
cit,  impudentiam  sc  proterviam  suam  dcmons- 
irat,  quam  tn  accensis  naribus  vuiluque  os- 
lendit.  Verum  aliud  est  bepanau,  oliud  beappau, 
Jam  primo  Pagnin.  verlit,  ivboravit  contra  eura 
vir  inipitis  fucitm  snam;  recttis  atilcin  ifisc  dispo- 
net  vium  stiam ,  ut  liic  versUS  rcferalur  ad  prae- 
cedentem,  q.  d.  Testis  mendax  dum  conlra  in- 
nocenlem  falsum  profert  testimonium ,  contra 
cmn  sc  roborat  et  obfirmat  nt  videalur  vcriiin, 
non  falsnm  dicere.  Et  R.  Levi:  Impius,  inquit, 
ct  perdilus  froniem  perfricat,  nc  illius  mutatio 
cognoscatur,  alque  is  motus  qui  consequi  solet 
speciem  vultus  cuni  quis  mentilur.  Verum  vir 
integer  optime  perspectum  habebit,  quod  insti- 
tutiim  quoad  oris  \ultusque  conformationcm  , 
amplecli  oporteat. 

Et  Baynus:  Roborat,  inquit,  vir  impius,  sup- 
ple  verba  falsa  ,  valiu  suo ,  cum  imprudcntia 
viddicct  proferens  falsum  tcstimonium,  ct  ipso 
vnliu  anirmans  falsum  :  vcl  conlra  vttltum  ejus  , 
boc  cst  illius  qui  respondet  cl  conlradicit.  Scd 
juslus  ct  tequus  judex  facile  intclligct  vias  ct 
morcs  illius.  Aliier,  qui  rcclus  est ,  et  affert 
vcrum  teslimonium,  faciet  judiccs  intelligere 
vias  ejus,  satis  iiabens  rem  exponere  nude 
tanquam  simplicem  verilatem.  Hac  ille. 

Secundo,  melius  idcm  Baynus  :  Ilac  gnome, 
inquit,  significat  discrimeii  inler  impium  et 
rectum  sive  justum,  quorum  ille  vultum  fir- 
mat,  et  magna  sive  constantia  ,  sive  impuden- 
tia  ,  facil  malum  :  hic  vero  dirigit  vias  suas, 
ut  ncque  deliciat  a  recto,  nec  cum  ostentatione 
quidquam  faciat  ;  non  enim  vullu  aul  fastu 
rectiludinem  suam  prae  se  fert.  Si  legalur  in- 
telliget ,  erit  scnsus  :  Qui  rectus  esl,  saiis  babet 
(|uod  intelligat  vias  sQas,  absque  eo  quod  vultu 
cx  tenore  ostentcl,  multo  minus  vullu  pra-fert 
pervicaciam  vei  impudentiam  ;  scit  enim 
uirumque  dedecere  sapicntcm  et  virum  pro- 
biin). 

Tertio  et  gcnuine  bsec  gnomc  significal  dis- 
crimen  recti  et  impii ,  dum  uterque  de  aliquo 
defectu,  crrore  aut  lapsu  admonclur  vel  corri- 
pitur,  sive  exlerius  ab  bomine,  pracsertim  Su- 
periore,  siveinlerius  a  Deo.  Impius  enim  quia 
superbus,  et  quia  vitio,  in  quod  lapsus  est, 
perlinaciler  adhaercre  decrevit,  conlra  monen- 
tem  el  monitionem  sese  roborat,  menlem  vul- 
tumque  procaciter  obfirmat,  ac  vilium  suum 
proterve  luetur,  el  monenti  insullat  ;  rectus 
vero  si  moneatur,  erratum  lapsumque  agnoscit 
el  corrigit,  quia  humilis  est  et  prudens,  ac 
recti  justique  amans. 

Hinc  collige  has  impii  reciique  antitheses. 
Trimo,  impius  si  moncatur,  erubescere  nescit : 
lectus  illico  erubescit,  ac  pudore  et  rubore  suf- 
ftiuditur.  Secundo,  impius  imprudenter  et  iin- 


PROVERBIA  SALOMOMS.  Cap.  X\I.  01" 

pudenter  vhium  excusat  vel  pernegal  ;  rectui 
agnoscit  et  confitetur.  Tertio,  Impiui  lo  vitlo 
obstinatus  est  et  impoenitens;  rtctui  fiexilii 
poanitel  el  dolet.  Quarto,  implui  in  lapsu  pei 
sisiii  ;  rectui  lapsum  corrigit  ei  emendat. 
Quinlo,  impius  rronle  nenea  monenli  resistil  el 
resuilat ;  rectus  oculos  frontemque  demiltit ,  ii 
cervicem  monenti  Inclinat  ac  submittit.  Sexto, 
impius  oblirmat  viiltum,  ut  scilicel  perficial  id 
quod  destiuavit  vcl  coapit,  licet  impium  pei 
las  et  nefas,  eliam  si  famas,  opum,  vitaj  et 
animaa  jacluram  faclurum  se  sciat  ;  at  reclui 
periculum  videns,  prudenter  id  declinal  ct 
cavei. 


Audi  S.  Grcgor.  10.  Moral.  cap.  3  :  Sicut  rccti , 
inquit,  de  quibusdum,  quCB  ab  cis  non  reclegesta 
sttnt,  correptionis  voccm  minislcrium  charilatts 
aslimant;  sic  pcrvcrsi  conlttmeliam  derisionis 
/niiant.  ilii  se  proiinus  ad  obt dienliam  sternunt  , 
isli  ad  insaniam  suai  defensionis  eriguntur.  llli 
correptionis  adjutorium  vitcn  sucv  patrocinium  <lc- 
/itttanl ,  per  quod,  dttm  pratsenlis  vilii  culpa  cor- 
ripilar ,  venlurijudicii  ira  temperatar ;  isti  cinn 
se  impeti  rcdargttlione  conspiciunt ,  gtudium  per- 
cussionis  crcdunt ;  quia  dum  pcr  correplionis  vo- 
ccm  culpa  dctcgitur ,  prasenlis  glorite  opinio 
fcedatur.  Ilinc  quippe  in  iuudcm  justi  per  Salo- 
monem  dicit  veritus  :  Doce  justum ,  et  festinabit 
accipere.  Ilinc  pravorum  conlumaciam  dcspicit 
dicens  :  Qui  erudit  derisorem ,  ipse  sibi  fucit  in- 
juriam.  Sic  Judas,  inquit  Beda,  quia  impius 
corde  erat ,  quamvis  ipso  Domino  se  redarguente , 
votuil  male  capta  rcstringere.  Porro  Petrtts,  qttia 
reclus  erat  corde ,  id  csl  rectitudinis  amalor ,  res- 
piciente  se  Domino  mox  poznitendo  correxit ,  quod 
ncgando  deliquit. 

Sic  Pharao  Deo  Mosique  monenti,  ut  tyran- 
nidem  fasiumquc  deponeret,  ac  Hebraos  in 
iEgyplo  oppressos  missos  faceret ,  obslrependo 
restitil,  obduravitque cor  vuitumque  suum  ins- 
lar  tauri  torvi  elsrevi,  Exodi  7.  v.  3.  Sic  Jere- 
mias,  cap.  3.  v.  3.  ail  :  Frons  mcretricis  facla 
est  tibi,notaisli  erubescere;  et  Ezecbiel,  cap.  3.  7  : 
Domus  Israet  attrita  est  fronte ,  et  duro  corde. 
Vide  quaj  hisce  locis  annotavi.  Sic  hserelici  pro 
vcrilale  el  sinccrilate,  quam  sustulerunt,  subs- 
tituere  impudenliam,  ac  obfirmalo  taurinoque 
vullu  fidei  resistunt,  suamque  perfidiam  inso- 
lenler  propugnant. 

Moral.  disce  hic  stultum  rccte  monenti  resis* 
tere  et  obstrepere;  at  prudentis  et  recti  esse, 
correptionem  admiltere,  ae  corripienti  parere, 
lapsusque  corrigere  :  sic  enim  homo  sibi,  legi- 
que  el  Deo  restituitur,  imo  legem  prius  viola- 
lam  adimplet.  Nam,  ut  ail  S.  Bern.  de  praecepio 
et  dispens.  cap.  16.  partienda  est,  observatio  re- 
gularis  in  prcecepla  et  remedia;  prxceplis  in- 
slituilurvita  contrapeccatum,remediisreslituitur 
posl  peccatum  innocentia.  Sic  ergo  ulraque  ista 
comptectitur  nostra  professio ,  ut  professus  quis- 
que  cum  in  atiquo  forte  regularium  mandatorum 
deliquerit,  si  ad  remedium  xque  reguiare  confu- 
gerit ,  etsi  convincilur  transgressor  mandati ,  non 
tamen  pacti pravaricator.  Sotum  itaqtte  censuerim 
fregisse  volum,  violasse  proposilum,  pactum  prm- 
varicasse ,  et  qui  prxceptum  conlempserit  et  re- 
medium.  Nam  itlum  sane  dico  securum ,qui  etiamsi 
interdum  obedientia  timitem  prceterit,  consilitim 
von  respuit  poznilentice.  Begulares  namque  ter- 
minos ,  ctsi  sape  deliquerit,  non  evadit ,  qui  cen- 
surx ,  qua:  ex  regutaest,  disciplinam  non  subler- 


GU 


CQMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  xxt. 


fugit.  Parssiquidem  regulceestregaLariscorrectio, 
et  in  ea  reperilur  non  solum  boncc  vita;  instructio, 
sed  eliam  emendalio  pravce  :  inveniuntur  in  ea 
et  proecepta  obedienliw ,  et  inobedientice  remedia , 
ul  ne  peccando  quidem  d  reguta  recedalur. 

Rationem  ad  correctionem  admittendam  , 
imo  ambiendam  suggerit  efficacem  S.  Basil.  in 
Regulis  fusius  disput.  regul.  52  :  Eorum,  ait  , 
(juibus  medicina  sit ,  partes  exislimuri  debent  , 
antistilis  in  se  animadversiones  non  adodiumac- 
cipere ,  neque  impolentem  dominationem  existi- 
mare  curulionem  eam ,  quam  misericordia  cjuis 
adduclus,  consulendi  causa  animw  ipsorum  scduli, 
ipsis  adlubeal.  Essel  enim  d  decoro  abhorrens,  si 
cum  qui  adversa  corjwris  valetudine  laborant ,  ii 
usque  adco  magnam  rnedicis  fidem  habeant ,  ut  , 
esto  ipsos  secent,  esto  urant ,  eslo  amarissimis 
dandis  mcdicamenlis  medeantur ,nihiLominus  la- 
men  inter  benemerilos  de  se  itlos  numercnt  :  nos 
non  itidem  quoque  adversus  animarum  nostrarum 
medicos,  quandocumque  duriore  imponenda  nobis 
re  aliqua  sutulem  nobis  ejjiciunt ,  fuerimus  ani- 
viati,  cum  Aposlolus  dical  :  El  quis  est  qtii  me  L&- 
tificat ,  nisi  cjui  contristalur  ex  me?  2.  Cor.  2.  2. 
Porro  qiii  correptionem  alleritis  vull  effugere  , 
facial  id  tjuod  monet  proverbium  Arabicum 
centur.  1.  num.  22  :  Puta  viiem  tuam  manu  lua, 
non  manu  aliena,  id  esl,  rejirehende  leipsum  super 
dclicto  luo,  priasquam  alius  te  reprehendal  super 
eodem;  et  n.  16  :  Non  scabat  caput  tuum  prater 
ungues  luos. 

30.  Non  est  sapientia  (Chald.   intetligentia)  , 

NON  hST   PRDDENTIA,  NON    EST    CONSILIIIM    CONTRA 

Dominum]  Syrus,  non  est  consitium  sicut  Domini; 
bebr.  rTWIJiaS  lenegedJehova,  id  est  coram  vel 
e  regione  Domini,  ut  scilicet  cum  eocomponi  , 
illique  opponi  possit,  q.  d.  Humana  sapienlia  si 
eum  divina  conferalur,  non  est  sapienlia,  vel 
prudenlia,  sed  insipienlia  polius  et  amenlia. 
Rursum  non  est  sapienda,  non  est  prudenlia  co- 
ram  Domino ,  scilicet  non  tantum  ut  Deo  resis- 
lat,  sed  ut  ncc  coram  eo  stare  possit,  imo  ul 
divinsc  voluntati ,  et  nutui  volens  nolens  inser- 
viat,  sicul  patuit  in  fralribus  Josepb  ,  qui  sua 
malignitate  et  venditione  eum  evexerunt  in 
principem  ^Egypti,  ut  Dei  consilium  implerent. 
Sic  malitia  Aman  evexit  Mardochaeum  et  Ju- 
daeos.  Sic  daemonis  machinamenta  extulerunt 
Job,  et  Judaeorum  saevitia  Chrislum  crucilixum. 
Unde  Sepluag.  Romani  habenl  :  Non  est  sapien- 
tia,  elc.  apud  (minus  recte  Complul.  veriunt , 
conlra)  impittm,  quae  scilicet  Deo  sese  opponat , 
eique  rcsisiat,  et  illius  consilia  vel  decreta  elu- 
dat  :  apud  impium,  inquam,  tam  hominem 
quam  daemonem,  aitCassian.  Collat.  7.  cap.  18. 
licet  verius  sit  apud  Septuag.  legi  debere,  non 
est  sapientia,  etc.  contra  Dominum,  ut  monet 
auclor  Catenae  Graec.  Sic  enim  constanler  legunt 
Ilebr.  Cbald.  Syrus,  Vulgata,  Aquila,  Symmach. 
Theodot.  caeterique  Interpretes. 

Sentenlia  esl  clara,  et  usu  quotidiano  evidens 
et  certa.  UndeR.  Salomon  sic  explicat  :  Sapiens 
quilibet  ac  prudens  in  nulla  prorsus  est  cesdma- 
tione,  si  cum  Deo  comparetur ;  mulloque  magis  si 
sua  sainenda  abutalur  in  Deum,  licet  nobilis  sit 
magister,  nullo  honore  afficielur.  Aben  Ezra  sic  : 
Conjunguntur  hcec  duo  ad  hunc  sensum:  Nonest 
vir  cui  prudentia,  sapientia  vel  consilium  prosit 
conlra  Dominum,  hoc  est,  ut  abillius  manibus  sub- 
ducatur  aliqua  horum  oj)e,  eliamsi  ad  fugam  ca- 
pessendam,  ad  praiii  diem  equum  /n-cepararit ,  se 


lamen  subduccre  nrquit,  ct  discrimen  evaderc. 
Dei  enim  est  incotumem  prcestare ,  quem  pro  ar- 
bitralu  voiuerit.  R.  Levi  vero  sic  :  Non  est  sa- 
pientia,  elc.  nulli  usui  sunt  supientia,  prudentiu, 
consiliumque  in  iis  qua;  qttis  animo  in  Deum  ma- 
clunatur  :  licet  enim  is  maxima  sapientia  polleat, 
remque  apprime  intelligat ,  aplissimum  denique 
consilium  ineat;  hattd  lamen  poterit  divinum  de- 
cretum  immutare ,  vel  ittud'assequi ,  ut  constat 
cx  iis  quce  Josepho  conligerunt,  ac  ex  variis  his- 
toriis  ,  qtice.  in  sacris  valiciniis  passim  legunlur. 
Illam  etiam  mentem  hujus  versictdi  forle  affirma- 
bimus  :  Haud  nimirttm  opus  est  sapientia,  f)ruden- 
lia,  consilioque  illi  qui  charussit  Deo  proximus- 
que  ejusdem  cura? ,  qui  nempe  Deo  adlicnserit ,  ut 
volorum  suorum  compos  fieri  studeat  :  divinum 
enim  numen  ila  conatus  et  sludia  morialis  insli- 
tuit,  ut  recte  cogilala  succedant.  Utrique  autem 
expticationi  optime  consenlit  quod  mox  subditur. 

Ralio  bujus  senlenliee  est ,  prima,  quia  sa- 
pientia  Dei  est  increala  et  infiniia  ,  quae  in  im- 
mensum  superat  el  Iranscendit  omnem  sa- 
pientiam  prudentiamque  creatam  et  finitam 
omnium  hominum,  daemonum  et  angelorum; 
sccunda,  quia  sapienlia  Dei  est  omnipotens  , 
cui  proinde  nemo  resistere  valet  :  quis  enim 
arietel  conlra  omniscium  el  omnipotentem? 

Finis,  scopus  el  fruclus  bujus  sententirc  est  , 
ut  ex  ea  discamus  unumquemque  quanlumvis 
sapienlem,  merito  debere  ab  illo  uno  pendere, 
illi  fidere,  non  sibi  ,  nec  quidquam  illi  tentan- 
dum,  quod  divime  voluntali  noverit  esse  con- 
trarium,  quae  adeo  non  potcst  impediri  humana 
vel  daemoniaca  prudenlia  ,  ut  magis  per  eam 
promoveatur  et  perficialur ,  dum  quid  contra 
eam  homo  vel  daemon  lenlat,  ul  patet  in  fra- 
tribus  Joseph,  in  Pharaone ,  in  Herode  ,  et  re- 
demptione  generis  humani,  quam  diaholus  ora- 
nibus  modis  impedire  studuit. 

31.  Eouus  paiutcr  au  diem  bf.i.li  :  Dominus 
autem  salutem  tribuit]  Ilebr.  Dominus  autem 
est  salus;  Chald.  d  Domino  autem  salus;  S.^ptuag. 
d  Domino  autem  auxilium;  Vatabl.  d  Domino  au  - 
temdalur  salus,  qu\  etaddit :  Haecgnome  pendela 
praecedente,  eamque  probat.  q.  d.  Equites  impii 
jtarant  sibi  equos,  cjuibus  fidanl;  cum  tantum  sa- 
Ltts  d  Deo,  non  ab  equo,  j)endeat.  Per  equum  inlel- 
ligeequiles  :  hi  enim  in  bello  snnt  validissimi  , 
et  peditatum  sternunt  et  proculcant  :  item  cur- 
rus,  arma,  machinas  omnemque  bellicum  ap- 
paralum.  Salus  intelligitur  non  lantum  liberatio 
a  nece  omnique  maloet  periculo,  sed  et  victo- 
ria  :  haec  enim  plena  in  bello  toiius  exercitus 
et  genlis  est  salus.  Sensus  est,  q.  d.  Duces  et 
milites  ad  bellum  comparant  equos,  arma  , 
currus,  etc.  idque  congrue  et  prudenter ;  sed 
tamen  haec  omnia  frustra  sunt,  nisiDeus  auxi- 
lietur  :  Dei  enimest  daresalutem  el  vicloriam. 
Quare  hinc  discant  duces  el  mililes  ita  apparare 
bellum,  ut  potissimam  spem  in  Deo  collocent  , 
ideoque  assiduis  precibus,  ac  puritate  vit.e  et 
eleemosynis  ejus  opem  sibi  concilient.  Utrilibet 
enim  dimicaniium  parti  sive  aciei,  licet  infir- 
miori  minusque  armis  et  mililibus  instructae 
Deus  faverit,  victoriam  oblinebit ,  et  victrix 
triumphabit.  Frustra  ergo  acies,  frustra  arma  , 
fruslra  milites,  ni  Deus  propitius  concurral  , 
deique  victoriam. 

Ralio  a  priori  est,  prima,  quod  praeparatio  rei 
facilis,  exsecutio  vero  ob  varias  rerum  perisla- 
ses  et  circumstantias ,  dum  priTsertim  variae 


COMMLNTAMA   IN  PROVF.ftMA  SALOMONIS.   Cap.  XXI. 


oi:> 


lilno  Inde  occurront  remorea,  quse  rem  Impe- 
(liimi  ,  sii  diiiiiilis,  ideoque  licet  uiraque  pen- 
rieal  k  Deo,  inagis  lamen  b<  cunda,  quam  proiu- 
ile  Scriplura  iribuere  »ok*l  Di  <>.  quasi  prfnio  <i 
prindpall  eflectori.  Juxtti  lllud  <•.  16.  1  iNomtnis 
ett  anmamprarparart,  et  Domini  gubernare  im- 
guam;  <'i  \.  !>  :  <".'<>/•  hominls  disponil  viam  suatn  , 
u d  Domim  etl  dirigere  grettut  ejttt,  l  hi  plura 
li.  C  <!<'  <<•  tlixi- 

Secunda,quod  Deua  peculiarem  babeatcuram 
rerum  magnarum,  quae  multa  complecluntur  , 
mognique  suni  momenft,  lalea  atoiem  suni  prin* 
cipum  genuumque  pJuilum  cxcrciius ,  bella , 
\  iclori». 

Terfia,  quod  Deua  maxime  curet  gubernalio- 
luin  regum  cl  regnoruro,  ct  abaeterno  dccrcvc- 
rit  ui  regna  ct  imperia  sibi  vicisaim  per  sccula 
succedant,  «-i»iii<int*  per  genlea  et  familias  quaai 
circulando  in  orbem  ,  juxta  illud  Danicl.  /i.  lh  : 
insenlentia  oigilum  decrelum  ett,  <t  sermo  sanc- 
torum,  et  petitio  :  donec  cognoscant  viventes  s 
quoniam  dominatttr  Estcetsus  in  regno  hominum, 
et  cuicumque  voiuerit ,  dabit  illud;  et  Proverb.  8. 
15  :  Perme  7'eges  regnant,  Haee  aulem  regum  <'t 
rcgnorum  translalio  <  t  vieiwitudo  lii.  per  bella 
et  vicioi  ias.  Quocirca  cuni  Deua  vult  regnum 
de  genle  una  in  aliam  iransferre,  facit  ut  hcec 
illam  belto  appelat,  debellet  et  Vincat.  Sic  nio- 
narcbiam  Assyriorum  hranatulil  ad  Babylonios, 
Assyrios  debellando  pcr Nabuchodonosor ;  Ba- 
byloniorum  transtulit  ad  Persas,  Baltbasarem  et 
Babylonios  debellando  per  Cyrum;  Persarum  ad 
Grsecos ,  Dariuni.  » t  Persas  debellando  pcr 
Alexandrum  Magnum;  Graecorum  ad  ftoinanos, 
Graecos  debellando  per  Scipionem,  Paulum  el 
.Emilium,  aliosqno  dnccs  Ronianos.  Siniili 
moilo  singulis  fere  seculis,  si\e  singulis  ann<j- 
iiini  centuriis,  videmus  Deuni  regna  de  una 
domo  ct  familia  in  aliam  per  bella  et  victo- 
rias  transferre. 

Hinc  illud  oraculum  Balaam  :  Dominus  Deus 
ejtis  cum  eo  (Israelc)  est,  et  clangor  vicloriwregis 
in  illo.  Deus  eduxit  illttm  de  Mpyplo,  cujus  forti- 
titdo  similis  est  rhinoccrolis,  Nuin.  53.  21.  el  illud 
Davidis  :  Taa  est,  Domine,  magniftccntia,  ct  po- 
lentia,et  gloria  atque  victoria,  etc.  Tuum,  Domine, 
regnum,  tu  cs  super  onines  principes,  1.  Paralip. 
29.  11.  Quocirca  Judas  Machabaeus  considerans 
advenlum  mullitudinis,  et  apparatum  varittm  ar- 
morum  et  ferocitatem  bcstiarttm  (Nicanoris ),  ex- 
tendens  manus  in  coslum ,  prodigia  facienlem  Do- 
minum  invocavit,  qui  non  sccundum  armorum  po- 
lentiam,  sed  prout  ipsi  placet ,  dal  dignis  victo- 
riam,  2.  Machab.  15.  "2l. 

Porro,  liaec  gnome  locum  liahcl  in  hcllis  el 
victoriis  non  solum  corporalibus,  sed  el  spiri- 
tualibus ,  quibus  contra  tcniationes  carnis , 
mundi  et  daemonis  assiduc  conlligimus,  el  vin- 


ciinus.  Haec  cniiii  victoria  Dl  per  graliam 
(luisii ,  juxta  lllud  Pauli  :  Deoautem  gratlcu  , 
qui  dedlt  nobU  oictorian  per  Jetutn  Chrlttum 

Pailliiiiiin  nnsli  iiiii  ,    I.   C.nr.    I...  ...   i  I  :   />   0  nnti  m 

gratiattq(titemper  triumphal  (i<!  esl  iriumpbare 
lacii)  uos  in  Christo,  2,  Cor.  2.  l'i.  ei  :  Hae esi 
victoria,queevincit  tnundum,  fidetnostrati.  Joan. 
.>.  /i.  i  inie  myatice  Beda  si<-  explicai  :  Bquus 
paratur  ad  bellum,  Dominus  autem  salutem  tri- 
lmt,i\.  d.  Iloiiiiiinm  ijiiidnn  csl  Deo  devoU  I em 
pori   persecutionis  animum  praparare,  corpuA 

<>U<  rri:  disrriuiiiit  ;    srd    tln  ini    (st    adjutoril,  ut 

ccepto  labori  agonit  victoria  talusque  suecedal  ; 
ci  s.  Greg.  81.  Mor.  c.  9.  etc.  19  :  Equl  nomim  , 
inquit,  prwpuratio  rectcs  intentionis  accipitur,  si 

cul  scriplum  ett :  Equus  puratur  in  diem  belti,  sed 
Drussululcm  tribuil,  tpioniam  contra  tentatiom  m 
quidtm  se  animus  praparat;  sed  nisi  adjuvetur 
dcsuper ,  sulubriter  nou  drecrtat.  Plura  vidc  jbi- 
dcni  in  S.  Grcg.  Siccl  aucior  Cat.  Graec.  Equum, 
inquil,  appellat  lncnlcm  conira  vilia  slrcnuc 
piignantcin  ;  cquus  cnim  in  prselio  accr  esl  , 
aniinosus,  velox,  ferox,  exsultans.  Vidc.Ioh  39. 
21.  et  scq.  Sic  el  Hugo  pcr  cquiiin  accipii  homi- 
nis  animuin  et  corpus  :  utrumque  eniin  praepa- 
ratur  ad  hclluin  tcnlationum  ah  cquitc,  id  cst 
nicnle  ct  ralione,  qua3  ulrumque  frcnat,  regit, 
dirigii,  acuit/accendit  ad  pit-eliurn,  ut  per  Dci 
opcm  el  graiiam  victoriam  adipiscatur.  Preepa- 
ralar  antem,  inquil  llugo,  ad  bcllum  rquus  isle 
lcmporc  persccutionis  in  tribus.  Primo ,  in  assue- 
ftirlione  luboris,  doloris,  famis,  sitis ,  frigoris  <  t 
cwterarum  cjusmodi  molestiarum,  nc  cum  in  bel- 
lum  vencrit ,  solo  sonitu  bucciuct  terrcatur.  Sc- 
cundo,  praparalur  virluleet  animositate  scssoris: 
rquus  enimsub  slrenuo  sessore  slrcnuior  est.  Ter- 
lio,  prceparatur  armorum  munitione ,  nc  ad  sin- 
gttla  jacula  vulnerctur.  Armavoco  Idc  fortitudi- 
nem,  palientiam ,  audaciam,  qttibus  contemnitur 
mors  :  tunc  veroequus  hic  expeditus  ct  compara- 
tus  ad  sonilttm  buccinoe  exsultans dicit  vah,  el  att- 
daeiter  pergit  in  occursum  armalis. 

Secundo ,  equi  sunt  passiones  et  virtutes  , 
quas  rcgit  ralio  et  gralia  Christi  ut  vincat.  Ila 
S.Amh.  dclsaacoetanima.cap.  8.  Rursumequus 
est  humanitas  Chrisli,  cui  inequitans  divinilas 
dcvicit  peccalum,  mortem  ,  terram  ,  coelum  et 
infcrnum.  Iia  S.  Amhros.  in  Psal.  /|0.  Ejus  verha 
recilavi  Hahacuc  3.  8.  ad  illa  :  Qui  ascendens  su- 
percqttos  luos,  et  quadrigm  tttce  salvatio. 

Terlio,  cquus  symholum  esl  Aposloli  et  prae- 
dicatoris;  ejus  sessor  et  auriga  est  Christus  , 
viclor  infidelium  et  peccatorum,  juxta  illud 
Apoc  6.  2:  Ecce  equtts  albus,et  qui  sedcbat  super 
illum,  habebat  arcum,  et  data  est  ei  corona  ,  el 
exivil  vinccns  ut  vinceret,  ut  scilicet  Chrislus  pcr 
Apostolos  dehellaret,  sua?que  fidei  subjugaret 
omnes  gentcs.  Ubi  plura  hac  de  redixi. 


Gltf 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XX  I. 


CAPUT  VIGESIMUM  SECUNDUM. 


SYNOPSIS  CAPITIS. 


MELIUS  EST  N031EN  BONUM  QUAM  OPES  :  CALLIDUS  VIDENS  MALUM  SE  ABSCONDIT  :  QUALIS 
PUER,  TALIS  SENEX  :  SEMINANS  SCELUS  METET  MALA  :  MISERICORS  BENEDICETUR  :  DERI- 
SOREM  EJICE  :  3ILNDUS  CORDE  AMICUS  ERIT  REGI  :  DICIT  PIGER  :  Leo  est  in  via  :  OS 
ADULTER^:  EST  VORAGO  :  STULTITIA  PUERI  FUGATUR  VIRGA  :  OPPRIMENS  PAUPEREM  , 
OPPRIMETUR  A  DITIORE.  V.  17.  ADHORTATUR  AD  STUDIUM  SAPIENTI^  :  VITANDI  IRA- 
CUNDI  ET  SPONSORES    :   TERMINI    ANTIQUI  SERVANDI  :    VELOX  CORAM   REGIBUS  STABIT. 


jelius  est  nomen  bonum  qnam  divitiae  multae  :  super  argentum  et  aurum, 
graliabona.  2.  Dives  et  pauper  obviaverunt  sibi  :  utriusque  operator  est 
iDominus.  3.  Callidus  vidit  malum  ,  et  abscondit  se  :  innocens  pertransiit  , 
fet  afilictus  est  damno.  4.  Finis  modesliae  timor  Domini ,  divitiae  et  gloria 
;et  vita.  5.  Arma  et  gladii  in  via  perversi  :  custos  autem  animae  suae  lon<Te 
/recedit  ab  eis.  6.  Proverbium  est  :  Adolescens  juxta  viam  suam ,  etiam 
»cum  senuerit,  non  recedet  ab  ea.  7.  Dives  pauperibus  imperat :  et  qui 
accipit  mutuum  ,  servus  est  fceneranlis.  8.  Qui  seminat  iniquitatem  ,  metet  mala,  et  virga  irtc 
suaeconsummabilur.  9.  Qui  pronus  est  ad  misericordiam  ,  benedicetur  :  de  panibus  enim  suis 
dedit  pauperi.  Victoriam  et  honorem  acquiret  qui  dat  munera  :  animam  autem  aufert  accipien- 
tium.  10.  Ejice  derisorem  ,  et  exibit  cum  eo  jurgium  ,  cessabuntque  causae  et  contumeliae. 

11.  Qui  diligit  cordis  munditiam,  propler  gratiam  labiorum  suorum  habebit  amicum  regem. 

12.  Oculi  Domini  custodiunt  scientiam  :  et  supplanlanlur  verba  iniqui.  13.  Dicit  piger  :  Leo 
est  foris ,  in  medio  platearum  occidendus  sum.  14.  Fovea  profunda  os  alienae  :  cui  iratus  est 
Dominus ,  incidet  in  eam.  15.  Stultilia  colligata  est  in  corde  pueri ,  et  virga  disciplinae  fugabit 
eam.  16.  Qui  calumniatur  pauperem  ,  ut  augeat  divitias  suas,  dabit  ipse  ditiori,  et  egebit. 

17.  Inclina  aurem  tuam  ,  et  audi  verba  sapientium  :  appone  autem  cor  ad  doctrinam  meam  , 

18.  quee  pulchra  erit  tibi  ,  cum  servaveris  eam  in  vcnlre  tuo,  et  redundabit  in  labiis  tuis  : 

1 9.  ut  sit  in  Domino  fiducia  tua  ,  unde  et  ostendi  eam  tibi  hodie.  20.  Ecce  descripsi  eam  tibi 
tripliciter,  in  cogitationibusetscienlia :  21 .  utostenderem  tibi  firmitatem,  et  eloquia  veritatis: 
respondere  ex  his  illis  qui  miserunt  te.  22.  Non  facias  violentiam  pauperi ,  quia  pauper  est , 
neque  conteras  egenum  in  porta  :  23.  quia  judicabit  Dominus  causam  ejus,  et  configet  eos , 
qui  confixerunt  animam  ejus.  24.  Noli  esse  amicus  homini  iracundo  ,  neque  ambules  cum  viro 
furioso,  25.  ne  forte  discas  semilas  ejus,  et  sumas  scandalum  animse  luse.  26.  Noli  esse  cum 
his  qui  defigunt  manus  suas ,  et  qui  vades  se  offerunt  pro  dcbitis  :  27.  si  enim  non  habes  unde 
restituas,  quid  causae  est  ut  tollat  operimentum  decubili  luo?  28.  Ne  transgrediaris  terminos 
antiquos,  quos  posuerunt  patres  tui.  29.  Vidisti  virum  velocem  in  opere  suo  ?  coram  regibus 
stabit ,  nec  erit  ante  ignobiles. 


1.  MELIUS  EST  NOMEN  BONUM,  QUAM  DIVITI/E 
MULT.B  :  SUPER  ARGENTUM  ET  AUBUM  GRATIA  BONA] 

Hebr.  ellglbUe  nomen  prce  opulenlia,  prte  auro  , 
et  argento  gratia  est  bona,  vel  bonum;  Chald. 
Aquila  et  Theodot.  sxAsxts»,  id  est  electum,  vel 
polius,  eligendum  nomen  bonum  prx  diviliis.  Sic 
et  Chaldaeus. 

Per  nomen  accipe  famam  :  per  gratiam  gra- 
tiositatem,  favorem,  benevolentiam,  amicitiam. 
To  bona  non  tam  referas  ad  to  gralia,  quasi  ejus 


sit  epithetum,  quam  ad  t6  super.  Notat  enim  gra- 
dum  comparationis,  quo  confertet  praefertgra- 
tiam  auro  et  argento,  q.  d.  Gratia  esl  bona  super 
argentum  et  aurum,  id  est  piaestat  auro  et  ar- 
gento.  Unde  Vatab.  vertit,  fama  prceferenda  est 
magnis  opibus,  et  gralia  auro  et  argento  inelior 
esl;  ut  Pagnin.  eligibilius  est  nomen  bonum  quam 
divilia ,  et  quam  aurum  et  argentum  eligibilior 
est  gratia  bona ,  id  est  benevolentia  vicinorum 
et  civium. 


COMMENTAMA  l\  PROVERBIA  SALOMONIS,  Cap.  J_XII. 


Senaui  ergo est,  q.  d<  Famamajusbonuo]  cst 
<|ii;nn  sinl  opes;  1'aina  prcilat  opulcillla.  :  simi- 
litcr  gratia  el  benevolentia  prtcsUil  auro  el  ar- 
genlo.  Poslerlor  lisc  paridal  rausam  priorii, 
i|,  (l.  Melius  esl  nomen  bonum  quam  divitite 
inuliu!,  quia  nomen  bonum  concilial  graiiam 
el  favorero  lioininnni ,  qui  priestat  auroelar- 
gcnlo.  H«c  cniin  gratia  in  se  ingens  eal  bonum, 
ct  prasstantiua  <> p i  1> 1 1 s ,  atque  ex  ea  necessaria 
viia.  <  i  opos  facile  comparantur,  uti  comparat  ii 
Josepb  incarcere,  Gen.  .">!•.  29,  r.uib  in  pauper- 
late  cap.  *_>.  13,  Estber  in  coudemnatiune  Jn- 
dasorum  eap.  3.  9.  <'i  c.  7.  3.  Adeoque  nibilcre- 
lnins  in  Scriptura,  quam  quod  Saucti  cupiant 
invenire  gratiam  in  uculis  Dei  ei   bominum. 

\am  nl  ;iil  Anlon.  in  Mclissa  part.  _.  C.  £l9  :  Gra- 
tia  esl  veluti  paradisus  copiosus.  Hinc  B.  Virgo 
prae  aliis  liiulis  hoc  uno  salulatur  ab  Arcban- 
gelo,  <|no<l  sii  gralia  ptena;  graece  «-x«pmijMini  , 
id  est  graliosa  effecla,  gralia  repleta. 

Rursum  li;<c  gratia  arcet  invidiam ,  quae  in- 
geus  est  malum,  ingentiumque  damnorum 
inater;  ac  paril  amorem  et  charilatem  ,  quas 
omnium  bonorum  csl  fons  <•!  origo.  Quocirca 
lacile  blc  monet  Sapiens  opea  vel  spernendaa 
esse,  ne  tibi  invidiam  et  nomen  avari  afflenl: 
velj  si  eas  babeasj  in  indigeules  erogandas  esse, 
ui  homioum  gratiam  conciliea.  Nihil  enim  illam 
iia  concilial  alque  eleemosyna  et  Iiberaiitas. 
Unde  Sj  rns  vertit  :  Pra  auro  et  argenlo  bona  est 


v.  is  :  i/.  tius  est,  ait,  nonu n  bonum  quam  tti\  itiin 
multOf,  ni  est,  iin  lior  est  <  xistimatio  nominU  atqne 
gioria,  quam  dioitiarum  splendor;  nomen  enim 
sumitur  pro  gloria,  ut  Joan.  \>:  \tanifeslavi  no 
niin  [id  tst  gloriam  tuam)  hominibus;  <  t  Isaia 
D<  iis  promittit  eunuchis  voluntariit  nomen  tnelius 
i'i<t-  jilus  :  iiniiuii,  id  est  gloriam, 

Quocirca  Salomonem  de  more  lecutus  Sira 
cides  iii'i'1.  <•.  /il.  1.)  :  Curam  ,  ait,  habe  <i<-  i><jh<> 
nomine;  hoc  enim  magU  permanebil  iii>i  quam 
miiie  thesauri  prelktsi  et  magni.  Vide  ibi  dicta. 
l.i  EccL.  <•.  7.  2:  Meiius  est  nomen  bonum  <i<i<nii 
unguenta  pretiosa.  Ilinc  <l<;  Josia  dicilur  Eccl. 
49.  15  :  Memoria  .i<>si<r  m  compositionem  od> 
facta  opus  pigmentarii.    l>>   omni  ur<:  quasi  mel 
indulcabiturejttsmemoria.  Ilos  secului  Isocrates 
;mI  Nicoclem  :  Magis  expetendum  ducito,  aii,  ut 
liberis  tuU  honestam  famam,  quam  <>\>< s  magnas 
retinquas ;  nam  hiv,  mortales  sant ,  iUa  immorta 
lis  :  pecimia  acquiri  possunt ,  famapecuniis  <uu 
non  potest;  opcs  etiam  improbU  contingunt ;  glo- 
rimn  vcro  parare  non  possunt ,  nisi.virtule  i>rce- 
slantissimi.  Naui  ut  ait  Cicero  2.  Tuscul.  <t  2. 
deJuvent,  Gloriaest  tonsenliens  tuus  honormn  , 
incorrupta  vox  benejudicanlium  dc.  excellenli  vir- 
Ittlc. 

Anagog.  nK-lius  est  nomen  jusli,  religiosi , 
sancti,  filii  Doi  quam  omnis  rernm  copia  :  h.xc 
enim  cdrporea  cst,  illud  spirituale  :  heec  ca- 
<lnca,  illud  stabiie  :  licec  temporalis,  illud  aeicr- 


omne  aurum  et   aigcnluni 


gralia 


miscricordia.  Namflebr.  in  clicn  tam  misericor-     num.  Rursum  prrestat  iniregratiam  Dci ,  quam 

diam  quain  gratiam  significat:  quinet  Latinum 

gralia   saspe  pro  misericordia  accipitur.  liinc 

auctor  Catenac  Gra-c.  /Jer  bonam  gratiam  accipit 

honeslam  actionem ,   quaiis  est  eleemosyna. 

Quiergograliam  liominum  ,  quin  et  Dei,  inde- 

que  nomen  et  famam  ainbit,  stndeat  virluli, 

prfeserlim  misericordiae  et  liberalitali   :   liaec 

enim  cst  radix  et  basis  lam  bcncvolcntiee  et 

gratia.,  quam  nominis  et  famae. 

Tertio,  baec  gratiaet  fama  perdurat,  cum  opes 
diffluant,  ct  cum  vita  Qoiautur.  Fama  enim  post 
morlem  crescit  el  perennat  :  prajsertim  <|uia 
hominevita  functo,  nullojam  scelerefama  ejus 
maculari  aut  dedecorari  potest.  01)  bas  ergo 
trcs  ralioncs  gralia  el  fama  praestat  opibus,  ac 
l)rae  iis  bonum  csl  altioris  ordinis.  Infimum 
enim  bonum  sunt  opes  ,  medium  fama,sum- 
mum  vita,  praesertim  animae  per  graiiam  et 
gloriam  :  opcs  cnim  mere  sunl  bonum  exter- 
num  el  indifferens,  utpote  quibus  lam  rnale  , 
quam  bene  uli  possumus  :  fama  vero  magis 
iutrinseca  cst  homini,  quia  nitilur  el  fundatur 
ln  cjus  virlute,  praeserlim  liberalitate  el chari- 
lale.  Hinc  Cato  : 


Omniasi  pcrdas,  famam  scrvare  memento. 

Et  Plaut.  in  Moslell.  Ego  si  bonam  famam  ser- 
vasso ,  sat  ero  divcs.  Unde  R.  Levi  :  Conslat  inler 
omnes,  ait,  famam  viro  parari  morum  probitale , 
ac  recte  faclis ;  qttod  leclius  est  qttam  si  opnten- 
lissimis  facultatibus  instructus  essct.  Benevoleniia 
eliam,  qtiam  sibi  qttis  a  cceteris  concitiat,  auro  et 
argento  esl  prteferenda  :  majori  namque  prasidio 
<t  robori  in  calamitatibus  est  morum  inlcgrilas , 
praclare  facta  et  charitas,  quam  siqttis  attro  ar- 
gentoque  muniatur ,  ut  trito  proverbio  circumfer- 
tur,  prccstantius  esse  habere  umicttm  in  foro , 
quam  aurum  arcarccondiium.  Quodalii  concin- 
nius  dicunt  :  Utilior  est  favor  in  aula,  quam  au- 
rum  in  arca.   Ita  S.   Cyrill.   I.   11.  in  Joannem 

CORNKL.    A    I.ACIDF..       TO\l.     III. 


enim  Doi  parit  felieilatem  et  gloriam  eeternam. 
lla  Beda  :  iSomen  bonttm,  ait,  est  nomen  licligio- 
nis  ,  qttod  divitiis  mundialibus  jure  prafcrtur. 
ISum  etsi  mttndum  quis  lucrarelur  universttm  , 
merito  hunc  contemnerel ,  tantum  ttl  nomen  cjus 
scriberetur  in  cozto,  ejusque  mcmoria  et  inler  An- 
gcios  et  inter  homincs  sanctos  ftgerelur  ceterna. 
Sttper  argentum  et  aurum  gralia  bona,  illam  sig- 
nificai  gratium  ,  cum  <iuis  pro  bono  opere  tanda- 
tttr  a  bonis ,  imo  pro  collatis  ei  donis  merilorum 
glorificalur  Pater  qui  in  ccclis  est. 

lialio  a  priori  est  prima  ,  quia  gralia  esl  bo- 
num  supcrnaturalc,  ideoque  iranscendens  opes 
omniaquc  bona  el  dona. 

Secunda,  quia  gratia  secum  ducit  virlutcs  el 
cbaritatcm,  qua_  summum  bujus  vitae  est  bo- 
num. 

Terlia,  quia  gratia  est  scmen  gloriae  :  unde 
sicut  ex  semine  nascilur  seges  etfrucius,  sic  ex 
gralia  nascitur  gloria. 

Quarla  ,  quia  gralia  facit  nos  sanctos,  amicos, 
filios  ol  haeredes  Dei,  ac  cohaeredes  Cbrisli. 

Quinta,  quia  gratia  est  summa  parlicipalio 
Dei  et  divinilatis,  juxta  illud  S.  Pelri  epist.  2.  c. 
1.  v.  _i  :  Per  qnem  maxima  el  pretiosa  dona  acce- 
pimus ,  ttt  per  luxc  efficiamini  divince  consortes 
natura.  El  illud  Ps.  81.  6 :  Ego  dixi  :  Dii  eslis,  et 
filii  Excelsi  omnes. 

2.  DlVF.S  F.T  PAUPEROBVIAVERUXT  SIR\  (mtltUO,  Sill 

Cbald.),UTRiusQ_EOPERATon  est  D<)Mi.\us.]Syrus, 
ambos  fecit  (Arabicus,  creavit)  Domintts;  Hebr. 
faciens  omnes  ipsos  Dominus  :  omnes  ipsos,  id  est 
nirumque.  Est  hebraismus,  similis  illi  Eccles.  3. 
20  :  Omnia  pergunt  ad  untim  loctim ;  omnia ,  id 
est  uterque ,  vel  utrique,  scilicet  bomo  et  ju- 
menta,  uti  praecessit.  Hebraei  ergo  vocem  omne 
tribuunt  eliam  binario,  cum  Latini  et  Graeci 
tribuant  ternario.  Unde  illud  Aristot.  Tria  sttnt 
omnia,  scilicet  prima,  quibus  datur  vo\  omnia. 


618 

IViino,  Aben  Ezra  lianc  gnoinen  ad  prceee- 
iii  ntcin  reiori,  quasi  illnin  confirmet  et  probcl, 
(i.  (I.  Tam  gralia  quam  nonien  konorijicum  divi- 


C0MMENTA8IA  IN  PROYERBIA  SAL0M0N1S.  Cap.  XXII. 

Veritas  non  dedit  tcslimoniuin ;  scd  conlcmncndi 
/Uane  stml  corruptores  morum  et  sacrilegi  in  lege 
Dci:  konorandi  vero  diligenles  Deum  et  disciptina 
cultores.  Ilienim  diviles  apud  Deum  kabenlur,  qui 
bonai  conversalionis  sunl ;  et  quanto  in  mundo 
contemptibiliores  stmt,  tunto  magis  konorificentio- 
res  sunt  in  ccelo.  Causam  ab  imis  fundamenlis,  ct 
rationem  a  priori  subitil  :  Ipsi  ministrant  eis ,  ut 
perspicienles  Dei  voluntatem  non  solum  in  mundo, 
sed  el  in  coclo  divites  sint,  ne  pauci  temporis  divi- 


tiis  esl  anleponcnda ;  dives  enim  el  inops  sibi  ob- 
viaverunl.  Atque  koc  ila  inlclliges ,  cum  rerum 
causai  ccetitus  in  lerram  dcveniant ,  komines  qui 
liisce  ajjiciunlur ,  cas  obvias  kabere  ,  q.  d.  kuic  di- 
cilias ,  alleri  egeslalem  actitus  occurrcre ,  quod 
ijuidem  indicanl  illa:  U triusque operalor  esl  Deus, 
cum  a  Deo  divilix  pauperiesque  impertianlur  , 
divitesque  ac  indigentes  efficiantur  ;  verum  kono- 
i  ifica  famasorle  non  est  obvia:  kanc  enim  morla- 
tes  sibi  compurant  pra>clare  gestis ,  ul  etiam  gra- 
tia,  quam  ab  illis  inibunl  qui  korum  gloriosa 
gesla  contemplati  fucrint  ;  quocirca  multitudini 
diviiiarum  luec  sunt  anleponenda.  R.  Levi  quoque 
lianc  gnomen  adprajcedentem  referl,  sed  paulo 
alia  ralione  et  texlura  :  Ut,  ait,  declarelur  divi- 
lias  haud  ila  pneoplandas  conlingcre,  ut  dives 
inopi  mutuo  occurrat,  boc  est,  paulisper  divi- 
tem  a  suis  facullalibus  decidere ,  inopem  vcro 
promoveri,et  paulalim  iisdem  augeri,  ita  ut  tii 
pares  facullalibus  evadant,  Dco  bunc  ad  paupc- 
riem  tradenle,  alterum  ad  divitias  provebcnle. 
Accedit  R.  Salomon  :  Cum  pauper ,  ait,  divilis 
opem  implorat,  ut  sibi  aiimenta  subminislrel ,  di- 
vesque  acerbis  verbis  in  illum  utalur ;  tunc  omnia 
d  Dco  mutantur ,  ila  ul  kic  ad  egeslatcm  rediga- 
iur,  alter  divitiis  cumutelur. 

Secundo,  idem  R.  Levi  sic  explicat :  Obviant , 
aitj  sibi  paupcr  etdives,  quod  alter  absque  alterius 
opera  vitam  traduccrc  nequeat ,  atque  ul  exeniplis 
agamus  :  Si  universi  facullalibus  pollcrenl ,  nullus 
csset  qui  in  alla  arle  ac  opere  insudaret ,  commtt- 
nisqiie  societas  interiret.  Quod  siomnes  pauperlale 
laborarent ,  allcr  ab  altero  educari  non  posset  : 
quamobrem  conslat  aliquos  a  Deo  divites  ,  alios 
inopes  fieri,  ut  res  creata?  conserventur.  Ilaic  etiam  : 
Dives  ct  pauper  obviavcrunl  sibi,  camdcm  kabebunt 
sentenliam  0  quam  illa  :  Misericordia  et  veritas 
obviaverunl  sibi  ;  juslitia  cl  pax  osculatce  sunt 
s?,  Ps.  84.  Accedit  Auctor  Cat.  (iraec.  :  Dives,  ail  , 
per  eleemosynam  expiat  noxam,  aboletque  prome- 
ritam  poenam.  Per  liancnimirum  adeptus  ckarila- 
tcm  :  pauper  aulem  per  humilitalem  et  egestalem 
casligalur  et  eruditur.  Universi  ilaque  Deum 
agnoscant  el  laudml  qui  kunc  quidem  vult  casti- 
gare  et  premere,  illumvero  distribuere  el  erogare. 

Tertio,Beda  :  Nequedivilem,  ait,  propler  divi- 
fiaSj  konores,  neque  pro  inopia  pauperem  despicias; 
sed  koc  in  ulroque  merilo  venerare,  quiaopus  sunt 
divinum,  et  ad  imaginem  Dei  facti  sunt.  Et  S.  Aug. 
iu  qmest.  vcteris  el  noviTestamenti  q.  42.  divi- 
lem  el  pauperem  accipit  malerialiter,  non  for- 
maliter,  q.  d.  Deus  naturam  bumanam  tam  iledit 
pauperi  quam  diviti :  Deus  ulrumque  fecit  homi- 
nem  rationis  compolem,  et  felicitatis  capacem. 
Objeclioni  enim  occurrens  sic  ait :  Cum  legamus 
apud  Salomoncm  :  Dives  etpauper  obviaverunt  sibi; 
fecil  autem  ambos  Dominus  ;  quomodo  ergo  per- 
sonarum  acceplio  non  est  apud  Deum?  longe  absit 
d  fideiium  mentibus  kwc  impielatis  asserlio.  Nam 
Scriptura,  ne  pduperem  contemnendum  doceret 
et  divitem  konorificandum  ,  ostendit  ambornm 
opificcm  esse  Deum ,  non  utique  in  pauperlale  et 
divitiis,  sed  in  eo  quod  sunl.  Si  cnim  facutlalibus 
ab  invicem  discrepant,  non  tamen  natura?  subslan- 
tia.  Nec  enim  quia  occasiones  proventus  quosdam 
faciunt  in  mundo ,  aut  prosperos  in  divitiis  ,  aut 
infauslos  in  pauperlale;  idcirco  despiciendi  sunt , 
quos  Deus  non  iliuminavit ,  aut  suspiciendi,  quibus 


tiaz  exctudant  ceternas  ;  illi  vero  quos  paupcrtalis 
cattsa  despiciendos  pulant ,  si  futurum  Dei  judicium 
conlemptentur,  iltic semperdivites  erunt,ubi  divites 
secuti  egebunl ,  poenitcntes  se  paupcres  non  fuisse. 
Quarlo  noster  Pineda,  1.  6.  deRebus  Salomonis 
c.  11.  in  fine,  urget  rb  obviaverunt ,   id  est  occnr- 
rerunt,  obviam   iverunt ,  quasi  eo  significelur 
sua  ratione  pauperi  et  indigenti  subvenieudum 
sil  ad  illius  inopiam  sublevandam,  nimirum  non 
solum   non   fugiendo ,   sed  sponte  aceedendo , 
contra  quam  illi  facicbanl,  qui  detonge  stelcrunt 
ad  pauperis  clamorem,  ps.  37.  12;  non  enim 
permillendus  egenus,  utiniegrum  ipseitercon- 
ficiat,  quoad  te  deprecandum  pervenire  possit  ; 
sed  pars  etiam  viae  a  le  suscipienda,  ut  illum 
quaeras    illique  occurras  ,   sicut   scriplum   est 
Proverb.  22.   2  :  Pauper  et  clives  obviaverunt  sibi , 
utriusque  operaloresl  Dominus.  Non  dissimili  sane 
ratione  optimus  princeps  et  pietalis  cullor,  sivo 
quivis  alius  familia;  probus  moderalor  ,  sponle 
obviam  procedere  debet  indigenlibus,  non  peti- 
tus  ,  non  voeatus  ;   sed   sua   tanlum  pietate  el 
oflicio  impulsus,  vel  ad  debito  praemio  subdito- 
rum  suorum  sponlaneaobsequia  prosequendum, 
vel  ad  serumnas  sublevandas,  vel  etiam  ad  immi- 
nenlia  damna  opporluno  remedio  reprimcnda. 
Quod  a  Salomone  optimo  saneprincipeetpielatis 
amanle,  tum  sui  muneris,  tiun  parentis  nomine 
sancle  et  pie  praeslilum  est.  H;ec  Pineda.   Unde 
David  3.  Reg.  2.7.  moriensSalomoniilapraecepil : 
Sed  et  (iliis  Berzellai  Gcdaaditis  reddes  graliam  , 
erunlque  comedentes  in  mensa  lua;  occurrerunt 
enim  miki  ,    quando  fugiebam  a  facie   Absaton 
fralris  lui. 

Quinto,  aliiper  divitem  accipiunt  cretlilorcni, 
ul  idem  dicatur  bic  quod  c.  29.  13:  Pauper  el 
creditor  (Hebr.  vir  usurarum  ;  Seplu ag.  famera- 
tor )  obviaverunt  sibi ;  ulriusque  illuminalor  f  fau- 
tor  ,  custos  ,  beneficenii«siinus  provisor  )  est 
Dominus :  diviles  enim  solenl  foenerari  paupe- 
ribus,  eosque  suis  usuris  sibi  obligare  et  debi- 
tores  efficere,  de  quo  plura  cap.  29.  13. 

Sexto,  Baynus  alio  sensu  urget  to  obviaverunt , 
q.  d.  Fieri  polest  et  saepe  fit  ut,  rota  fortuim: 
gyranle,  dives  ab  opibus  ad  inopiam,  et  pauper 
ab  inopia  ascendat  ad  opes :  in  qua  gyraliono 
rol.e  et  commutatione  fortunae  videntur  occur- 
rere  invicem ,  dum  atier  ascendit ,  ailcr  descen- 
dil,  et  tamen  utriusque  est  factor  Dominus,  q.  d. 
Nemo  (eslimandus  est  ex  opibus ,  neque  ex  pau- 
perlate,  cum  ex  his  non  pendeat  ncque  fama 
nominis,  ncque  gralia  apud  Dcum  authomines; 
sed  baec  qurcsunt^maximc  optanda,  comparantur 
per  obedientiam  creatoris  et  facloris:  Utriusque 
operator  est  Dominus,  q.  d.  Dum  occurrunl  invi- 
cem  dives  et  pauper,  in  habitu  exteriori  ingens 
discrimen  inler  eos  videtur,  ettonge  pluris  aesli- 
matur  unus  quam  alter  apudhomuvs  :  et  tamcn 
uterque  ad  imaginem  Dei  factus  est ,  quam  si 
pnuper  servaverit  inlegram  per  vita^  puriiatem  , 
apud  Deum  factorem  non  cril  infcrior  vcl  fama 


COMMBNTAttlA  IN  Pn 

nominifl,  vel  gralia,  quam  divea.,  quanlumviu 
ulioqui  sii  liie  ipiendidiu,  byaao  ei  purpuru  \cs- 
liius ;  illc  vcro  squalidufl  el  ulceribtifl  plenua, 
juxla  parubolaoj  i-'.\  angelicam  Lucsb  16.  '  triusqut 
ergo  operalor  ssl  Dominus,  iil  eal  ulrlque  suum 
soriem  aaaignal  Deus ,  ut  dives  pauperem  oon 
apernati  et  ui  pauper  dh  iii  non  im  ideal,  aed  aua 
sorie ct  gradu conieniua  uterque  \ ival, cum iciat 
ill.nn  non  caau,  aed  aapienti  l >»•  i  conailio  ei  dear 
tinala  voluutale  aibi  obvenisae,  quam  proiudc 
oniueacolere  et  venerari  debenl, 

Septimo,alii  coulrarieaccipiunl  -6  ohviav  runt : 
nam  metapbora  sumpia  a  bellanlibus  ,  aibi 
inimico  aui  conlrario  animo  occnrrentibus ,  in- 
lelligunt  liic  signiucari  contrarietatem ,  quae  esl 
inter  divilem  et  pauperem;  unde  verlunl:  Dioes 
et  pauper  contrewii  sunt,  habilu  acilicetet  condi- 
tionc,  et  frequeuter  eliam  animo,  cum  illeinso- 
lescat  unimOj  iate  humiiietur,  ac  demisse  ae 
gcrat;  aed  uiriusque  operalor,  bebr.  TWy  ose, 
id  csi  tormator ,  licior  et  piclor,  est  Dominus. 
q,  (I.  Quod  hic  sii  pauper,  iile  du  ea,  non  diaparia 
naturse  cst  condilio  ,  sed  paris  naturae  dispar 
qualiiaa ,  si\e  pictura  diveraa  :  sicnt  enim  pictor 
unam  imaginem  nudam  pingit  et  fiugit,  aliam 
vero  vestit  et  oinat;  atque  aicut  in  pictura  nuda 
tnagis  apparet  ars  picioris,  ei  pulcbriludo  pic- 
turaa  qwe  in  vcsiitu  regilur  el  obscuralur:  sic 
in  paupere  magis  apparet  ara  Dei ,  et  parilas 
naturac  quam  in  iliviic,  quem  opes  vallantei  ve- 
lanl.  lgiiur  pauper  est  homo  |)icins,  sed  nudus  ; 
divcs  pictus,  sed  vesiitus:  tolle  picluram,  manet 
par  eademque  natura  humana,  quas  in  utroque 
vclui  imago  Dei  pariter  eet  veneranda.  Ita  S, 
Chrys.  hom.  U.  de  Lazaro,  et  in  Ps.  l\S.  ad  illa  : 
Simul  in  uuttmdivts  etpauper.  Est  atim,  ait,  com- 
munis  nostra  natttru  ,  cvmmunitcr  omnes  voco ; 
conununU  nostra  mater  ,  communitcr  voco  ; 
communis  nostra  civiias  est  orbis  lerrarum.  Sed 
si  ex  puupertate  ac  diviliis  differentiam  atiquam 
(t  inceqttalitatem  inlroduxistis  ,  atqtti  cam  quo- 
(jue  rursus  ejicio ,  non  divites  qttidem  vocans , 
pauperes  aulcm  expeltens,  sed  et  hos  ctillos,  el  non 
solummodo  lios  el  illos  [verbi  grulia)  libs ,  id  est 
divites  priorcs ,  illos  vero  ,  id  csl  puupcres  poste- 
riorcs ,  sed  simui  in  unum,  ut  sit  communis  con- 
ventus,  communis  oratio,  communis  eliam  auditio. 
Licet  sis  dives ,  ex  eodem  lulo  naltts  es,  idem  liii 
fuit  cttm  paupcre  ingresstts,  et  idem  ortus ,  et  lu 
Iwminis  ftlius  cs,  ct  illc.  Tandem  ex  hisce  conclu- 
tlit  :  Cum  ergo  qtue  sunt  prctcipua  et  magis  oppor- 
tttna,  et  honore  cequulia ,  ex  cequo  habeulis ;  cttr 
propter  umbras  ct  somnia  inlumescis  ex  his  qtue 
nihili  sttnt,  communia  distingucns,  commttniana- 
tune,  communia  orttts  et  generalionis ,  communia 
ajfinitatis  et  necessiludinis?  ctir  amiclum  exlerio- 
rem  adducis,  ut  distinctionem  in  coefficius?  non 
fero,  non  patior,  et  ideo  voco  te  cum  paupere  simul; 
simuij  inquam,  in  ttnum  divcs  ct  pauper. 

Ociavo  el  opiime  ,  q.  d.  In  eadem  civitate  et 
icpuhlica  alii  sunt  divites,  alii  pauperes;  quia 
iVus  ita  statuii  et  operatus  est,  utaller  alterius 
auxiliis  juvaretur,  Uaquein  unuui  corpus  civile 
et  polilicum  coalesceret  respubl.  omnique  arte 
et  supelleclile  ahundaret  ;  diviles  enitn  suis 
opihus  alunt  pauperes,  ut  alii  sint  sartores,  alii 
sulores,  alii  pistores,  aliifahri,  alii  aliam  arlem 
mechanicam  exerceant :  liasceenim  omnes  pau- 
perlas  adinvenit  ,  fecitque  ut  nulla  reipuhl. 
deesset  ;  nam  si  omnes  essent  diviles  ,  nemo 
\ellel  laborare,  et  sic  arles  omnes  mechanice 


i;l\  SALOMONIS.  Cap.  XXII. 

ceaaarenl  magno  homlnumdamno ;  quare  dlv<  ) 
pauperem  fovere.ei  pauper  diviil  aubaervire, 
pro  eoque  laborare  debel  !  qua  in  re  mira  fuii 
D(  i  lapieniia  et  »1 1 ^ i >< >^ i i i < ,  ;  dum  duas  n  - 
iia  diaparua  el  quaai  conlrariai  univil  ,  (i 
quaai  >equa\  ii ,  raciendo  ut  mc  divei  line  pau- 
pere,  nec  pauper  linedivite  vivere  poaaet.  Quod 
admirana  Ariatot.  \.  k>  Polil.  c<  1  i  Neetsst  est,'\\\- 
quil,  duas  cicitatcs  in  una  esse  eivitate ,  eteasq 
ticui  inter  se  contrarias ,  scilicet  unam  pauperum  , 
altam  ditulttm  ;  sed  ulraiiKpic  taula  haiinoni;i 
inicr  se  colligavit  et  consociavil  Deus,  ut  coih 
cordiam  et  eonccnliini  niir.ihilciii  i  i]\>  i,,nl.  Unde 
S.  Aug.  scrm.  "2o.  deVerhis  Douhni  :  Dives,  ail,  ac 
pauperduosibi  sunt  contraria;sediierum  <tno  sunt 
sibi  necessaria  :  nuilui  indigeret  ,  si  invicem  se 
supportarent ;  el  nemo  taboraret,  sise  ambojuva- 
rcnl :  dives  proplcr  pcutp  rcm  facltis  est,  ei  pauper 
propter  divitem  faetus  esl.  Pauperis  est  orare,  1 1 
diviiis  erogare. 

J\ola  to  obviuverunl  ,  scilicet  non  tam  casu 
quam  StudiO,  hoc  est,  obviam  sibi  mtttuo  ivcrttitt 
scse  inviccm  qtuercnles,  q.  d.  Dives  et  pauper  des- 
tinaio  consiiio  sibi  iovicem  ohviam  eunt,  quia 
alier  alierius  ope  indiget,  eamque  requirit  et 
postulal.  Dives  enim  i\  paupere  postulal  operam, 
ut  pro  eo  sarciat ,  pinsat ,  fabricef,  aret ,  serat , 
eic. ;  pauper  vicissim  a  divite  poslulat pecuniam 
(i  alimoniam.Dives  ergo  quseril  pauperem  eique 
ohviam  vadit,  ut  ejus  operam  couducat;  pauper 
vicissim  obvius  vadit  diviii,  ul  ab  eo  victum  et 
lucrum  aucupelur :  et  sicDeus  divitemperpau- 
perem,ac  pauperem  per  divitcm  suslentatel  ditat. 

Significat  igitur  hac  gnome  Salomon  primo  , 
Dei  consilio  sapienlissimo  facium  ut  in  hoc  coi  - 
rupto  per  peccalum  mundo  alii  sint  pauperes, 
alii  divites  ;  ut  diviles  pauperibus  succurrant, 
pauperes  vero  pro  divitihus  laborent,  ilaque 
muluo  uniantur,  invicemque  adament,  juvent, 
foveant.  Audi  S.  Aug.  hom.  13.  inter  50  :  Puuperes 
egerevoluit  Christus,  sed  propler  nos.  Omnes  pau- 
peres  quos  videlis  ,  poluit  illos  Chrislus  pascere , 
qttomodo  per  corvum  Etiam  pavit ;  tamen  cum  et 
ipse  Elice  sublraxit  corvum ,  ut  d  vidua  pasccretur, 
nonEtict;  pr(estitit,sedvidttce.QuandoergoDeuspau- 
peres  facit,  qttia  ipse  non  vttit  ut  ipsi  opcs  habeant; 
quando,  inquam,  facil  pauperes ,  probat  divites  : 
sic  enim  scriplttm  est :  Pauper  et  dives  occurrerunt 
sibi.  Ubi  sibi  occurrerunl  ?  in  hac  vita  natus  est 
ille ,  nalus  est  et  iste  ;  invenerunl  se,  occurrerunt 
sibi.  Et  quis  fecit  illos  ambos  ?  Dominus  divitem 
quidem  fecil,  unde puuperem  adjuvarel;  pauperem, 
unde  divilem  probaret.  Pro  viribus  suis  unusquis- 
que  fuciat. 

S.  Basil.  hom.  in  ditescentes  avaros  :  Quis,  ait, 
peculalor?  ille  qui  adse  unumlransfcrt  quee  singu- 
lorumsunt,  elc.  Esurientis  est  panis  quem  ture- 
tines  ;  nttdi  est  veslis  ,  quum  in  arca  ctcslodis : 
disculceali  calceus,  qtti  apud  te  marcescit :  egenlis 
argenlum  ,  quod  lu  terrce  infossum  possides  ; 
quare  lot  injustus  es  hominibus,  quot  poteras  opem 
conferre. 

Pulchra  similitudine  vitis  et  ulmi  idipsum  de- 
clarat  Hermas  S.  Pauli  discipulus  in  libro  ,  qui 
dicilur  Pastor.  Sicut  enim  vilis  humi  jacens  est 
inlruclifera ;  si  vero  elevelur  et  sustenletur  ab 
ulmo,  tam  sibi  quam  ulmofructus  suavissimos, 
puta  uvas  ,  profert ;  sic  pauper  et  paupertas  sibi 
relicta  inutilis  est  et  misera  ;  sin  ii  diviie  eri- 
gaiur  et  suslentetur,  tam  sihi  quam  divili  com- 
moda  et  fructifera   est.   Audi   llerinam  :    Vitis 


C20  COMTllEtNTARTA  IN  PROVER 

fruclifcra  csl ,  tdmus  aulem  lignum  sine  frucluesl; 
v  d  viiis,  nisi  applicalafueril  ulino,  non  polest  fruc- 
tttm  multum  fucere  ;  jacens  enim  in  terra  malos 
fruclus  dut ;  sed  si  suspensa  fuerit  super  ulmum,  et 
pro  se  et  pro  ulmo  fructum  dat.  Ulmus  ergo  non 
minorem  fructum  dal  qudmvitis ,  sedpotius  ma- 
jorcm.  lliec  igitur  simitiludo  posila  est  in  servos 
Dei ,  in  pauperem  et  divitem.  Dives  enim  liabet 
opes,  a  Domino  vero  pauper  est.  Dislrahitur  enim 
circa  divitias  suas,  et  valde  exiguam  habel  oralio- 
nem  ad  Dominum,  et  quam  fiabel ,  inerlem  habet, 
ctnon  habentem  virtutem.  Cum  igilur  dives  prastat 
pauperi  quce  illi  opus  sunt ,  pauper  orat  ad  Domi- 
num  pro  divile,  et  Deus  prcestat  divili  omnia  bona; 
quiapauper  dives  est  oralione,elvirtutemmagnam 
habel  bonorum  opcrum  suorum. 

Aliam  similitudinem  afiertS.Chiysost.horn.35. 
in  1.  ad  Cor  :  Sicul  radix ,  inquil,  in  pingui plan- 
tula  solo ,  quce  nobis  singulis  annis  lcmpeslivos 
afjert  fruclus  ;  sic  pecunia  in  manibus  pauperum 
ptantala  non  solum  in  singulos  annos,  sedet  in  sin- 
gulos  d'e%  spiriluales  nobis  fructus  affert ,  fiden- 
liam  scilicet  in  Deum ,  peccalorum  abscessum  , 
conscientiam  bonam  ,  lcelitiam  spirituatem ,  spim 
jucundam,  aliaque  bona  quce  prceparavit  Deus  diti- 
gentibus  se. 

Secundo  ,  hac  gnome  significat  Salomon 
nlrumque  esse  opus  Dei,  tam  quoad  sttbstan- 
tiam,  pula  hnmanam  naluram ,  quam  quoad 
conditionem  paupertatis  vel  opuleniiae  ;  Uetts 
<nim  hunc  facit  pauperem  ,  illum  divitem  jus- 
lissimis  de  causis.  Hoc  ergo  opus  Dei  quisque 
fignoscat  ,  venerelur  el  laudet.  Ail  ergo  :  Dives 
et  pauper  obviaverunt  sibi,  id  est  passim  sibi  oc- 
currunt  dispares  opihus  ,  sed  pares  creatione, 
ideoque  nec  divili  superbiendum,  nec  pauperi 
mrerendum  :  turn  quia  nalura  ,  ut  dixi  ,  sunt 
pares,  tum  quia  sic  voluil  Dominus,  ut  muluis 
auxiliis  et  ofiiciis  ha-c  vita  continerelur ,  non 
omnes  esse  divites  :  tuncenim  nemo  laboraret ; 
nec  omnes  pauperes  :  tunc  enim  possent  sese 
alere,  lum  denique  quia  tam  pauperlas  ,  qnaiu 
divitine  donumest  Dei.  Nam  sicul  Deus  divilibus 
datdivilias  ad  charilatis  et  eleemosynae,  ila  pau- 
peribus  dat  pauperlalem  ad  labotis  el  palienlioe 
materiam  etmerilum,  cum  gratia  ulrisque  pro- 
porlionata.  El  haecomnia  hic  inlendere  videtur 
Sapiens. 

Tertio ,  utrumque  sua  sorie  contentum  esse 
debere  ,  ac  in  Dei  ila  dispertienlis  beneplacito 
conquiescere ;  pr.esertim  quia  Deus  ssepe  pau- 
peres  censu  facit  divites  sensu  el  sapientia  ;  uli 
paluit  in  Aposlolis  et  primis  fidelibus  ,  lesle 
S.  Jacobo  in  epist.  c.  2.  25  :  ISonne  Deus,  inquit , 
etegit  pauperes  in  Iwc  mundo,  divites  in  fule ,  et 
hceredes  regni ,  quod  repromisit  Deus  diUgenlibus 
se?  lmo  Deus  ipse  veniens  in  carnem  pauperem 
vitam  egit.  (Jnde  S.  Chrysostomus  apud  Maxi- 
nnim,  sermone  12  :  Oquanta,  ait,  dignilas  pau- 
pertatis  est!  Deifit  persona  (vel  Dei  suslinet  per- 
sonam) ,  Latet  in  paupertale  Deus.  Et  pauper  est , 
qui  manum  protendit,  scd  Deus  est  qui  recipit. 
El  Plularchus  ibidem  :  In  bello ,  ait ,  ad  se  tuen- 
dum  ulitius  est  ferrum  qucim  aurum  ;  invitaau- 
lemratio  diviliis  prcestat.  Talares  togce  corpora  , 
nimice  divitice  anhnos  impediunt.  Et  Arislot.  Pau- 
perlas  muttis  eget :  insatiabitis  cupiditas  omnibus. 
Democrales  ,  rogatus  qua  ratione  quis  dives  fieri 
possit  ,  respondil:  Si  cupiditatum  pauper  erit ;  si 
non  mutta  concupiscas ,  panca  etiam  mutta  vide- 
luintur;  cxiguaenim  oppetentia  paupcrlatem  opu- 


niA  SALOMOMS.  Cap.   XXIL 

ieniict  efficit  parem  :  quuntum  esl  in  natura  ,  om- 
n<s  sumus  divitcs;  sed  quanlum  esl  in  uobis  , 
omnes  sumus  paupcres.  Maxima  muta  elfugcruiit 
pauperes ,  insidias  ,  invidiam,  odium  ,  in  quibus 
divites  quotidie  versantur.  Arislides  cognomenlo 
Juslus,  cnidam  paupertatem  sibi  exprobranti  : 
ilihi,  ;iil,  paupertas  nihit  muli  videndum  pra'buit ; 
libi  aulem divitice  lurbas  non  paucas.  Musonius: 
Cra;si,  ail,  etCyri  thesauros  ,  vetut  exlremie  pau- 
pertatiobnoxios  damnabimus  ;  unum  autem  solum 
divitem  credimus  sapicnlem ,  ut  qui  possit  uiiique 
tantum  reperire  ,  quantum  indigentia  poslulal. 
Xenophon  :  Paupertas  est  philosophia  ;  quod  enim 
hcec  ore  suaclet ,  illa  opere  perficit. 

Quario,  Salomon  monet  divites  non  dtebere 
aspernari  pauperes,  sed  eos  ul  fratres  ejusdem- 
que  Dei  Palris  filios  complecti,  alere  et  fovcre  ; 
ad  hoc  enim  eis  Deus  dedit  opes.  Unde  Philo 
apud  Maxim.  sermone  12  :  Diviliarum  pulchri- 
tudo,  ait,  non  esl  in  crumena ,  sed  in  egentium 
subventione.  Et  Moschion  :  Sicut  ornatus  equorum 
et  nidus  avium ,  ut  extotlantur  et  gestiant  ,  non 
efficiunt ,  sedin  ilto  pedum  vetocitas ,  in  his  alce  ; 
sic  homini  non  ornatus ,  non  deticice ,  sed  bonilas 
ct  beneficenlia  gloriam  parturiunl ;  Menander  : 
Bcalus  est  ilte  qui  opes  ct  menlem  habet.  Is  eniin 
honeste  ubi  decet  eis  utitur.  Animam  clecet  hclbcre 
divilem;  pccunice  vero  islai  nil  aliudsunt  quum  os- 
tcntalio  el  cxlerior  ornalus  vita?.  Dion  :  Dcridendi, 
ail,  sunt ,  qui  ejus  generis  diviliis  student ,  quas 
fortuna  largilur ,  tiberalitas  servat ,  benigniias 
aufert. 

Denique  hac  gnome  tacitc  monet  pauperi 
per  laborem  el  tolerantiam,  divili  per  conlinen- 
tiam  el  liberalilatem  conlendendum  essead  vi- 
tam  futuram  ,  quae  solidis  seternisque  opibus 
abundat;  ad  hanc  enim  ulrumque  creavit,  vo- 
cavit  et  deslinavit  Deus.  Lfnde  Isocralcs  :  Prce- 
sentibus ,  ait  ,  contentus  esio,  el  metiora  qucerito. 
El  Philistion  :  Etiamsi  fueris  terrce  decem  millium 
cubitorum  dominus  ,  mortuus  tamen  eris  iriuiii 
duntaxal  vet  quatuor. 

3.  CALLIDUS  VIDET  MALUM,  ET  ABSCONDIT  Siv  :  ]]\- 
NOCENS    PERTRANSIIT,  ET    AEFLICTUS   EST    DAMNO.  ] 

Callidus ,  hebr.  CailS?  arum,  id  est  astutus  ,  du- 
pliciler  capilur  :  primo,  in  malam  pariem  pro 
vafro,  doloso  el  fraudulenlo;  secundo,  iri  bonam 
pro  prudente,  cauto  et  circumspeclo.  lnnocens 
quoque  opposilus  callido,  hebr.  ins  pelhi,  id 
est  simple.x,  dupliciter  capilur :  primo,  in  bo- 
nam  partem  pro  sincero,  candido,  recto,  mali 
el  doli  experie;  secundo,  in  malam  pro  ine.x- 
petio,  rudi ,  imprudente,  insipiente,  de  quo 
dicitur  c.  16.  15  :  Innocens  credct  omni  verbo* 
Primo,  Beda  elHugojuxla  priorem  callidi  et 
innocenlis  acceplionem  sic  explicanl :  Caliidus, 
id  est  hypocrita,  vaferel  ficlus,  qui  cum  fideli- 
hus  elprobis  fidelis  est  el  probus,  ubi  ipsis  pto 
fide  el  prohilate  imminere  videt  perseculionem. 
subditcitel  abscondil  se;  al  vero  innocens ,  id  cst 
sincerus  et  reclus,  lirmo  pede  procedit,  ac  pro 
fide  et  virtule  damno  morlique  se  fortiler  expo- 
nit.  Unde  P.eda  per  exemplum  sic  exponit  -.Mutti 
ex  principibus  credidere  in  Dominum,  sed  propter 
Pharisceos  non  confilebantur,  ul  de  Synagoga  non 
ejicerentur.  Elenimeranl  catlidi  ;  videbant  malum 
perscculionis  quodimminebat,et  abscondcrunl  fidem 
pietalis,  qttam  parumper  conceperanl.  Innocenles 
vcro  Aposloii  perlransierunt  itinere  recto  profes- 
sionis  quo  cctperunt ,  et  afflicii  sunl  verberc,  vin- 
ctttis ,    carcere ,    el  ipsa  etiam    morte  mulclad. 


COMMENTAIUA  IN  PROVERBIA  SALOMONlS.  I  ip.  K.XII. 


j  Irwnque  autem  exemplum  usque  nune  m  eerta- 
wini  ftdei ,  i/  in  communibui  mulli  sequuntur 
uctibus.  sic  llle.  iinc  i';u  n  parabola  pastoris  el 
mercenarii  proposila  b  Ctarislo  ,  Joanuii  LO. 
Mcicciwiriiis  ciiiui  \cini  hypocrita  el  callidus 
vcniente  lupo ,  ul  vilsfl  periculum  declinet , 
fugii ;  inulc  lupus  rapil  ei  dispergit  oves  ;  at 
\crii  pastor  bomi9  velul  inuoccns,  Id  esl  gince* 
rns  et  rccius,  lnpo  soopponil,  i nii»  animam s 
id  estvitara  suum,  ponit  pro  ocihus,  nii  fccit 
Chrislus. 

Secuudo  ,  meliua  iilii  passim  juxta  secundam 
ncceptionem  callidi  et  innocentia  sic  cxpomuu, 
i|.  (I.  Cailidus,  id  csi  vir  prudens  et  caulus, 
euiinua  prospicit  futura ;  unde  praevideua  immi- 
ncrc  aliquod  malum  solcitcr  illud  dcclinal ,  cl 
prudeoter  sese  abscondit ,  ilaque  malum  evadit; 
al  vero  innocenss  i <1  est  inexperlus,  imprudens, 
insipiens,  qui  fulura  non  prospicit,  securus 
via  sua  pergit;  unde  saepein  damna  non  levia 
iucurril,  ut  liic  itlcin  fere  dicalur  quod  c.  la. 
15  :  Sapiens  timet  et  deciinat  a  malo ;  stultus 
iransit   ct  COnfidit.    llcbr.    cnini   T12   pcthi    pro- 

pric  signiGcat  rutlem,  inexperium  ,  incaulum  , 
i(  meiariuin,  stultum,  nt  verlunt  Septuag.  Cbaid. 
Syrus  et  alii ,  qui  insiarovis  stoliche  nliro  se  iu 
pericutum  ingerit  et  incurrit,  dum  sponle  oc- 
currit  lupo  vel  lanioni,  ab  coque  puciflce  sinit 
sc  (Inci  ad  macellum. 

Haec  guome  generalis  est  et  ampla;  untle  va- 
riis  casibus  aptari  potest,  ul  legibus  pcenalibus, 
exactionibus ,  nmlciis,  insitliis,  periculis,  in- 
cursibus  hoslium,  clc.  ;  io  liisce  eniin  catiti  et 
prudentes  subducunt  seseetabscondunl,  nti  fecit 
S.  Alhan.inpcrseeulioneArianorum,imoChristus 
in  perseculione  Pbarisseoruin;  sinlti  vcrocasle- 
mercpraei  aricantes,velaudactercaecisqueoculis 
pcrlranseuntes ,  mulciautur  et  damnis  afliciun- 
tur.  Quocirca  Sepluag.  hanc  gnonien  arctantes 
aJ  leges  poenules  ,  quibus  proprie  compelil,  sic 
v  r.  unt :  Gatlidus,  videns  malignum  punitum,  valde 
ipse  eruditur;  imprudentes  autem  praiereuntes 
Uamno  a/feclisunt;  vel,  ulnervosius  paraphrasti- 
ce  vertit  Anctor  Caienae  Graecorum  :  Cum  pru- 
dentes  promerila  pocna  nequam  homines  mutctari 
cernunt  ,  prapotcns  eruditionis  exemplum  inde 
capiunl;  at  stulti,  qui  clausis  oculis  Iicp.c  pertrans- 
eunt ,  in  delrimenlum  incurrunt.  Septuag.  sequi- 
tnr  Syrtis  :  Aslutus ,  ait ,  vidit  improbum  flagel- 
lari ,  el  velumenler  correptus  est;  slulli  autem 
pt  rtranskrunl  super  eum,  el  damno  affecti  sunt; 
Chald.  lnsipieules  transierunt ,  et  mulctati  sunt. 
li.  Salomon:  Prudens,  ait,  poenam  noxae  impo- 
siiam  animadvertit  et  ahscondit  se,  hoc  est, 
ne  piacnlnm  indeque  pcenam  illi  statutam  in- 
cnrrat,  se  maxime  cohihct  ;  imprudens  et  le- 
nurarins  audacter  prorumpit,  etin  periculum 
dainnnnique  ullro  se  conjicit. 

Salomon  ergo  bac  scnteniia  ,  ait  Jansenius, 
indicat  frtictus  sapienliae  et  insipienliaa,  ul  sic 
ad  sapientiam  inviiet ,  el  a  stuhilia  avocet :  ui 
aulem  in  icmporalihus  rebus,  quod  hic  Sapiens 
dicit,  usu  venire  vidcmus,  ila  mullo  magis  in 
spirilnalihus  rehus  illud  ohservandum  est.  Qui 
enina  vere  secundum  Deum  prudens  est,  per 
iidemelScripturarumcognilionemvidetmalaali- 
quando  peccatoribus  obvenlura,  idco  ahcondit 
se  a  peccatorihus ,  inter  quos  versari  recusat; 
ahscondit  se  elongando  se  abhisrehus,  per  quas 
in  mala  illa  posset  incidere;  ahscondil  se  lati- 
tando  suh  umbra  alaruni  Dci  :  slullus  vero  ct 


imprudens  iransil  confldcnlcr,  in  suis  deside 
i ,  -  progrediens  el  illccebris  Diundanii.  Inde  «I 
ih  cinr  uliquando,  sivu  bic ,   >>i\c  In   fuluro 
iii  iio  quod  prasvidere  el  cavcrc  noluil  :  qua  iu 
i  e  supiens  imitatur  astuikim  icrpenlis,  qui  Gen. 
8.  \.  i.  duiiiir  av\S  arum  ,  Id  csl  callidus.  Ser- 
pens  cnini  in  bieme  ul  frigoris  damna  cavcal , 

in  anlris  cl  latebris,  llbl  aura  USl  lalidior,  SCSe 

ahscondit ;  ilaquu  culorem  el  viiam  cooservat, 
doncc  \crci  testas  appetat.  Rursum,  cum  bo- 
mines  eum  persequunlur,  in  lilvis  mb  lierbis 

ct  foliis  se  ah.scontlii ;  ilaquc  niorlcni  effugit. 
ldcni  facil  vir  prudeus. 

iianc  callidilatem  fugiendiel  abscondendi  sc, 
iugruente  periculo,  natura  docuit  beslias  ci 
animalia,  praesertim  invalida  el  imbccilla,  qui- 
bus  omnis  salus  est  in  fugact  in  tatebris,  ut  ex 
iis  camdem  discant  bomines.  lta  couchiB  con- 
tra  polypos  et  similes  vcnatores  sua  tesla 
su  abconduut ;  uude  polypi  insidiantur  aper- 
lis  ,  imposilutjtic  lapillo ,  ila  securi  grassanltir  , 
extrahuntque  carne»,  ait  Plinius,  1.  9.  c.  30.  Poly- 
pns  \  icissini,  cuni  lioslem  lr.eluil,  sub  saxa  sub- 
tectus  dcsidcl ,  cl  in  horum  colorem  se  mutat ,  ut 
saxum  esse  videatur  :  sic  pisces  majorcs  fugit ; 
minores  autem  fallit  :nam  hos  ad  ipsum  tanquam 
ad  sa.rttm  adnatantes  incautos  brachiis  suis ,  tan- 
utiam  rctibus  capit ,  ait  /Klian.  lih.  1.  Var.  hisf. 
Idem  docet  Arislot.  lihro  9.  hisi.  anini.  cap.  37  , 
1  linius  I.  9.  cap.  "i\\  Oppianus  etalii.  Ostrea  sive 
concbylia,  cumcancrum  suum  hosiein  sentiuni, 
concbam  tiaudunt,  caque  se  condunt;  unde 
cnucer  illis  insidians  expiorat,  ailS.  Ambrosius 
I.  o.  liexam.  c.  8  :  Si  quanclo  ostreum  remolis  in 
locis  ab  omnivento,  contra  solis  radios  diptychum 
aperiat ,  et  reserct  clauslra  (cstarum  ,  ut  libero 
a^re  visceris  sui  voluptatem  quamdam  capiat;  et 
tunc  clanculo  calculum  immiltcns  impcdit  conctu- 
sionem  :  ac  si  aperta  claustra  reperiens,  tuto ,inse- 
ril  chetas ,  visceraque  inlerna  depascitur.  Cancri 
pariler  dum  cruslam  muiant,  sicut  serpentes 
pdlcm,  in  sahulo  jacenl  el  lateut,  moriuorum 
siniilitudinem  speciemque  gerentes  ,  donec 
crusla  recrescat,  qua  tecii  et  armati  amisso  ti- 
more  confldentes  prodeunl,  ait  /Elian.  1.  9.  de 
Animal.  cap.&5.  Tesludinesdomiporlae  sua  lesla 
quasi  concha  se  ahscondunt;  idem  facinnt  co- 
chleae.  Rursum  Mianus,  1.  10.  c.  5,  perdices  (-t 
ardeas  hostes  suos  agnosci  scribit,  ei  fuga  sihi 
cavere.  Alque  e  cochlcarum  genere  ariones 
vocari,  quee  naiurali  quadam  calliditate  aves 
jam  diclas  decipiant  et  eludant ;  egressas  enim 
teslis  suis  ahsque  metu  pasci;  aves  vero  ad  tes- 
tas  vacuas  frustra  advolare,  et  ut  inanes  vide- 
rint  tanquam  inutiles  abjicerc  ,  et  se  resi- 
pere  alio  ;  dein  redire  ilhis,  quamque  ad  suam 
domum,  el  ciho  jam  saturas,  et  dolo  suo  inco- 
himes.  Hislrix,  sive  ericius,  porcellus  hortensis, 
ex  horlo  poma  suffuratur;  dumque  venatorem 
videt,  se  inius  colligit ,  totumque  se  spinis  ve- 
lut  lanceis  suisohtegitet  ahscondit.  ldem  faciat 
vir  cauius  et  prudens  ,  ac  praesertim  dum  alias 
non  hahet  latehras,  ad  mentis  arcanum  confu- 
giat,  ibique  Deum  in  auxilium  vocet,  in  coque 
se  abscondat,  uli  faciehatS.  Calharina  Scnensis  ; 
sic  quasi  echinus  quidquid  insidiarum  praesen- 
seril  spinis  suis  claudelur,  alque  in  sua  se  arnia 
colliget,  ut  quicumque  eum  conlingendum  pn- 
luverit,  vuluerelur,  inquitS.  Amhrosius,  1.  0. 
Hcxam.  c.  a.  et  S.  Basil.  hom.  9.  Hexam.  Croco- 
dili  Nili  augmenla  pr;cscnliunl;undu  anlc  illa  , 


622 


COMMENTARiA  IN  PnOVEnBlA  SALOMONIS.  Gan.  XXU. 


ova  sua  acl  inaccessa  Niloloca  mira  providentia 
transferunt.  Hinc  qui  ea  offenduiit,  quanlumNili 
futurum  sit  incrementum ,  quantac[ue  terrae  fer- 
tililas,  facile  colligunt.  Milvus  ,  ut  docent  Phy- 
sici,  quin  et  Jeremiasc.  8.  7,  hibernis  mensibus 
latet,  novilque  quando  sit  prodeundum,  aura 
scilicet  clementiore;  quod  idem  de  lurture,  de 
hirundine,  de  cuculo,  de  gruibus,  cle  ciconia 
dixeris,  quibus  id  solemne  est,  ut  intelligant 
sibi  brumae  tempore  a  nobis  abeundum,  alque 
in  aprica  loca  recedendum.  Preeierea  turtur  nido 
suo,  ne  pullos  suos  incurset  lupus ,  providet, 
squillae  ei  folia  superjaciendo.  Apes  pluvias  et 
frigora  preesentiunt,  elquando  horum  allerum, 
autulrumque  impendere  conjecluris  assequun- 
tur,  nonprocul  ab  alveari  voliiant,  sed  circum 
illud  convolantes  veluli  foribus  incubant.  Deni- 
quegrues  lempeslalespraesentiunt ;  undeamari 
devolant  ad  Mediterranea  :  sic  et  boves,  equi, 
oves  ceeteraque  animalia  eas  praesagiunt  ,  et 
ad  stabula  locave  lula  confugiunt. 

Hinc  clisceProvidentiam,  6  homo  ,  et  per  ra- 
tionem  prospice  corporis  animgeque  pericula, 
eaque  fugienclo  pnecave  :  prospice,  inquam, 
Sodomse,  id  estmundi  libidinibus  omnique  sce- 
lere  «Tstuanlis  incendia,  ac  cum  Lol  fuge  ad 
monlem,  ad  secessum,  inquam  ,  ad  slaium  tu- 
tiorem  et  perfecliorem.Quu/  enim  prode&t komini, 
si  universum  mundum  tucreiur ,  aninuv  vero  succ 
delrimentum  paliatur  ?  aut  quum  dubit  homo 
commulationem  pro  anima  sua?  ait  aTerna  Veri- 
tas.  Vide  S.  Ambrosium  tractatu  de  Fuga  seculi. 
Nota  est  vox  Angeli  ad  S.  Arsenium,  Arcaclii  et 
Honorii  Imperalorum  magislrum:  Arseni ,fuge, 
lace ,  quiesce ,  sic  salvus  eris. 

U.  FlMS  MODESTIjE   TIMOR   DOMINI,    DIVITLE,    ET 

cloria,  f.t  vita.]  Pro  finis  hebr.  est  npy  ekeb , 
<;uod  primo  significat  calcaneum  et  plantaiu 
pcdis;  unde  diclus  est  Jacob,  id  estsupplantator, 
(jiiod  nascens  lenuerit  planlam  Esau  fralris  , 
eumqueposlea  supplantarit  prseripiendo  ei  jus 
primogenilurae;  secundo,  finem.quia  ultimutn 
ct  finis  humani  corporis  est  calcaneus;  lerlio, 
mercedem  et  fructum  :  merces  enim  est  finis 
operis. 

Jam  primo,  Lyranus  per  modestiam  accipit 
moderationem  actionum  el  passionum  ,  pula 
continentiam ;  hsec  enim  parit  timorem  Domini, 
opes,  gloriam,  vilam  longam  et  aeiemam.  Mo- 
deslia  enim  a  modo  dicta  est,  aitCicero  in  Offic. 
et  Isidor.  lib.  10.  Etymol.  littera  M :  Modestus  , 
ait,  ctmodo  diclus  et  temperie,  necplus  quidquam, 
nec  minus  agens.  Et  Nonius  Marcellus  :  Modes- 
tia,  ait,  moderutio,  modus ,  modicum,  mediocre, 
est  basis  virlulis ,  ex  qua  gignitur  moderalio ,  qitce 
temperat  aurigalque  modos  in  factis  et  diclis.  Alii : 
Modestia  dicilur  qiiasi  modus  honestatis;  honestas 
autem  esl  pulchritudo  virtutis. 

Secundo ,  Beda  per  modestlam  accipit  constan- 
tiam  :  Modesliam  ,  ait  ,  dicit  constantiam  ope- 
runi  bonorum  ,  tinwrem  vero  Domini  illum  qui 
permanel  in  seculum  seculi ;  quianimirum  per- 
feclio  virlutum  cst  ad  hunc  unimi  stalum  conscen- 
dere  ,  quo  graliaw  conditoris  vel  in  modico  ti- 
meamus  offendere  ,  nihit  prorsus  ejus  memorice 
prceponentes  ,  quce  atibi  vocatur  charitas  perfec- 
ta  ,  foras  millens  thnorem  ,  scrvilem  videiictt  et 
incipientem  ,  quo  metuit  quisque  ,  ne  forle  pec- 
rando  pccnis  mereatur  subigi.  Quod  autem  sub- 
jungit  :  Divilice  ,  et  gtoria  et  vita  in  futuro  sig- 
nificat.   Finis  ergo  modestice  timor  Domini  ,    di- 


vitice  et  gloria  et  vila  ;  quia  nimirum  perfcclio 
virtulum  est  in  hac  vita  ,  ut  timeamus  Dominum 
timore  sancto  ,  hoc  est  ,  sincera  illum  dilectionc, 
cotamus  ;  finis  virlulam  in  fuluro  ,  ut  divitiis 
hcereditatis  promissce  regni  cctlestis  gloriam  ,  et 
vitam  sine  fine  percipiamus  d  Domino.  Unde  Pe- 
trus  :  Itaque  cum  viderilis  ,  exullabitis  lcetilia 
inenarrabili  et  gloriflcata  ,  reportantes  finem  fidci 
vcslrce  saiutem  animarum  vcstrarum.  1.  Petr.  1. 

Terlio  et  geiiuine,  modestia  est  humilitas  et 
mansueludo,  qua  quis  modesle  ,  id  est  lmmi- 
liter  et  mansuete  ,  se  gerit  ;  h<ec  enim  hebr. 
vocatur  may  anava.  Unde  "Uir  anau  vocatnr  mi- 
tis  et  mansuetus.  Humilitas  enim  est  fundarnen- 
tum  ,  radix  et  parens  limoris  Domini  et  virtu- 
lum  omnium  ;  ipsa  enim  humilem  substernit 
Deo  el  hominibus  ,  ut  Deum  reverealur,  me- 
luat ,  colat  ,  amet ,  ejus  legesservet,  ipsique 
per  omnia  obediai.  Ipsa  ergo  parit  limorem  Do- 
mini  ejusque  augmentum  ,  ac  per  eum  Dci 
gratiam  ,  per  quam  a  Deo  emeretur  et  impetrat 
opes  ,  gloriam  ,  longnevitatem  et  tandem  vitam 
jeternam  ,  juxta  illud  cap.  3  :  Longitudo  dierum 
in  dexlera  ejus ,  el  in  sinistra  illius  divilice  et  glo- 
ria.  Cbi  longitudo  dierum  ,  ac  vita  diulurna  pro- 
poniturtanquam  primum  elpraecipuum  bonum; 
unde  et  dexlerce  tribuitur  :  Divitice  et  glorice  sub- 
sequuntur  ,  et  sinistrae  tribuuntur  ,  tanquam 
bona  vit.e  acccssoria.  Et  cap.  10.  longitudo  die- 
rum  timori  Dei  tribuitur  :  Timor ,  ait,  Domini 
apponet  dies.  Et  cap.  19  :  Timor  Domini  ad  vitam 
esse  dicilur;  tria  autem  illa  humiliias,  et  ti- 
mor  Domini  adfert  homini  plerumque  eliam  in 
hac  vita  ;  semper  autem  copiosius  et  perfec- 
tius  in  futura  vita.  Hunc  sensum  ut  et  nostra 
littera  habeat,  sic  accipienda  cst  ,  ut  significe- 
tur  modestia  perducere  hominem  ad  firmiter 
et  sancle  limendum  Deum  ,  et  per  hunc  timo- 
rem  adferre  etiam  homini  divitias  ,  gloriam  et 
viiam.  Ita  Jansen.  Similia  prorsus  habet  Sira- 
cides  Eccles.  1.  v.  11.  et  seq.  Vide  ibi  clicta. 

Hinc  Chald.  verlit :  Merces  mansuetudinis  (Sy- 
rus,  extremce  humititalis)  est  timor  Domini,  opes, 
gloria  et  vita;  R.  Salomon  :  Propler  modesliam  , 
inquit  ,  dtvinus  timor  inditur.  Alii  subaudiendo 
copulam  et  ex  Hebraeo  sic  vertunt  :  Merces 
modeslice ,  et  limoris  Domini  sunt  divitice  ,  gloria 
et  vita  ;  quia  modestia  timori  Domini  est  con- 
juncta  :  et  sicut  illum  parit  ,  sic  vicissim  ab 
illo  paritur  et  augetur,  adeoque  quanlum  cres- 
cituna,  tantum  crescit  el  altera. 

Septuaginta  pro  modeslice  vertunt  sapientice  , 
quia  modestia  et  humilitas  est  vera  sapientia  ; 
sicut  superbia  est  insipieniia.  Unde  humilis 
practice  est  sapiens  ,  superbus  vero  insipiens. 
Verlunt  ergo  :  Generatio ,  vel  progenies  ,  sa- 
pienlice  timor  Domini ,  et  diviiice  ,  et  gloria  ,  et 
vita ;  hoc  est ,  ut  verlil  et  explicat  Auctor  Ca- 
tenae  Graec.  :  Timor  Domini  parit  sapientiam ,  et 
glorium  ,  el  spiritales  opes.  Ccvterum  per  sapien- 
tice  ortum  virtutes  omnes  inler  se  conncxas  in- 
dicat ,  ut  quce  omnes  sapieniiam  habeanl  matrem. 
Aut  contra  ,  Domini  timorem  sapientice  parentem 
esse  significat  ,  aut  sapientice  sane  generationem 
limorem  Domini  inciudere  insinuat  ;  siquidem  ti- 
mor  Domini  iis  sunt  opes  ,  et  gloria  ,  et  vila ,  qui 
possident  itiam.  H;ec  est  ergo  progenies  e* 
prosapia  sapientiae  ;  sapientia  sive  prudenlia 
generat  timorem  Domini ,  hic  generat  opes  ,- 
hce  gloriam  ,  gloria  vitam  longaevam  et  celer- 
nam. 


COMMENTAIUA  in  PflOVEH 

Aliipcrirypallagcn,  velper  meialhesin,  vei  ba 
Iransponentea  mc  vcrlunl  :  Progenlcs  tlmorls 
Domini  est  modestla  ,  vel  mansuetudo  ,  divitias  . 
yloria  <t  vita  ,  juxla  illnd  laaia  26.  Secundum 
Sepluag.  :  Propler timorem tuum ,  Dominetutero 
concepimas  t  <t  parturivimut ,  et peperimus  spi- 

ritum  SCtlutU  tUO)  ,  <iuam  fecimtu  SUper  tiiram. 

Bccundo  ,  Cajei.  hebr.  myekeb  ,  id  eat  (Inis  , 
verlit  eaieaneus  ;  undc  sic  transferl  per.meta- 
iiicsin  |am  diciam  :  Catcaneus  timoris  Dominiest 
manswtutto  .  divilia  ,  Aonor  ( 1  wffl  ,  quod  Ca- 
jet.  sic  explicat  :  Vis  mansueludinis  quaiia  ac 
quanta  ait  deacribitur  relaiive  ad  Deum,  focul- 
latcs ,  bonorvs  et  vitara  ;  eat  enim  aenaua ,  quod 
vera  mansuetudo  calcat  omnia ,  relative  qui- 
dem  ad  Denni ,  timendo  summum  Denm  ;  rela- 
tive  vero  ad  facultalcs  ,  mercndo  diviiias  ;  re- 
lative  aulem  ad  bonorea  ,  reddendo  eos  debiloa 
sibi  ;  ct  demum  relative  ad  vitam  animae ,  aer- 
vandoillam  ;  qusmvis  etiam  ad  vilam  corporia 
cxtendi  possit ,  eo  quod  mansuetus  calcat  prae- 
cipuc  iras  proprias  et  alienas  ,  ac  per  hoc  no- 
cumcnlis  vitoe  corpoiere  obviat.  Dcscribitur  au- 
icm  mansuetudinis  via  a  calcaneo,  lum  ad  de- 
gignandam  mansuetudinis  virlulem  perfeclam 
uaque  ad  extremam  partem  ,  Bignificaiam  cal- 
caneo  ;  tuin  ad  significandum  actum  mansuetu- 
dinis ,  qui  est  caicare  ;  mansuelorum  enim  cst 
officium  vincere  ,  el  calcare  omnia  animi  quie- 
le  ;  sed  nisi  ipsa  calcalio  fiat  filiali  limore  Dei , 
non  virtus  ,  sed  apparentia  virtulis  est  ;  cum 
autem  limore  Dei  iil ,  omnia  merctur  bona  fa- 
cultalum  .  lionorum  ct  viiae ,  frequenlerque 
aiVert  ca  in  repubi.  bene  disposita  ;  libenler 
cnim  tales  eliguutur  el  promovenlur  ab  aliis. 
Haec  Cajetanus. 

lgitur  iiac  versione  significalur  primo  ,  mag- 
nanimitas  et  celsiludo  viri  sapieniis  ,  humilis 
ci  mansueli ,  quod  scilicet  animo  fixus  in  coelo 
»i  Deo  pedibus  et  calcaneis  calcet  omnes  lcrrae 
opes,  honoreset  pompas,  icque  acomnem  animi 
fasium  ,  libidinem  ,  cnpidilaiem  ,  juxta  illud 
Eccli.  23.  \U  :  Timor  Domini  supcr  omnia  se  su- 

IKTpOSuit. 

Huc  lacit  quod  scribit  Plinius  lib.  29.  cap.  20. 
lupi  calcancum  tanlae  esse  energiae ,  ut  si  cjus 
vesligiacaicel  equus  ,  quasi  obsiupescens  sistat, 
pedemque  figat.  Ralionem  pbysicam  danl  pby- 
sici  ,  quod  equus  ex  vestigio  lupum  iioslem 
suum  subodoralus  metu  perccllalur  ,  ideoque 
quasi  pavidus  liorreal  ,  spirilus  irasque  suas 
frangat  et  domet  ;  simili  enim  modo  timorDo- 
mini  mentem  percellens  omnem  ejus  faslum  et 
cupiditatem  frangilel  cdomat.  Narratur  deequo 
feroci  et  indomilo  ,  bac  ratione  eum  fuisse 
edomitum  cl  cicuratum.  lmmissus  luil  in  eum 
leo  ,  equus  ferox  in  angulo  capul  collocans  cal- 
ees  obverlil  leoni ,  iisque  in  caput  ejus  impaciis 
boslem  interemil  :  sed  ex  timore  in  boc  duello 
conceplo  ferociam  ponens  ,  cicur  evasil ,  fre- 
naquc  ct  sessorem  |>assus  est ;  sic  pariter  limor 
Domini  feroccs  ,  allos  ,  cupidosque  menlis  spi- 
i  itus  edoinat,  et  per  mansueludinem  subigit  el 
eicurat. 

Adhsec  calcaneus  significat  mansuetum  ,  cal- 
cando  opes  et  honorcs  ,  iis  dominari  ,  eorum- 
que  dominium  et  possessionem  immisso  quasi 
per  mansueludinem  pede  ct  calcaneo  adire. 
Rcrum  enim  possessio  pedis  calcisque  imposi- 
lionecaptatur.  Hinc  possessionem  a  pedum  ses- 
biotie  Grammalici  derivant.  Mansucludo  ergo  est 


:.\\  SALOMOS18.  Cap.  x\!l. 

quail  calcaneus ,  quo  capitur  lum  corporla  <i 
passlonum  ,  tum  opum  bonortnnque  possessio, 
juxla  illud  a  Cbiislo  promissum  Maiili.  6:  Beati 
mites  ,  auoniam  Ipsi  possidebunl  terram,  Rei 
nutem  ,  inquii  Salazar,  mansueludinl  caicaneua 
daiur ,  qnia  calce  vcsligia  premuniur,  d  via 
teritur  ;  nniii  auiem  bomiuum  vesttgia  sua  te 
nacius  virtutl  afilgunt  ,    atque  adco  ejusdem 
\  i.ini  tritam  et  apcrlam  aliis  capiendam  ofTe 
riint,  quam  miies.  Hinc  csi  illnd  Psalm.  ~iti.  y  : 
Dirigel  mansuelos  in  judicio  ,  docebil  mites  vius 
suas  ,•  iii  nimirum  blii  vesligiis  eorum  insistani , 
et  qiiain  ipsi  c\iii\ ci  ini  \i  nn  carpant 

Denique  R.  Salomon  vertit  :  CaUaneus  modes- 
lim  cst  tivwr  Domtni ;  <ii<ia  ,  inqoit  ,  modestia 
<st  prascipua  rei  pars  ,  ct  quasi  fundamentum  .• 
tinwr  autcm  cst  id  ,  cujus  minor  ralio  habetur  , 
quamlo  subsequitur  ;  «d  pedes  enim  modestla  ti- 
mor  Intedit;  lum  quia  modestia  a  modo  dicta 
raentem  componit ,  el  in  mcdio  vlrtutia  collo- 
cat  ;  unde  imperal  limori  caelerisque  aniini  pas- 
sionibus  et  anectibus,  quos  facitsibi  obsequj  , 
el  quasi  ad  pedes  suos  incederc  ;  lum  quia  liac 
modestiic  et  bumililalis  congrua  est  merccs  , 
ideoque  illi  dcbila  ,  el  i\  Dco  atlributa  ,  ut  quan- 
lum  se  omnifous  sufojicil,  lantum  omnibusemi- 
neat  cl  dominclur  ,  adcoque  ipsa  virlulum  om- 
iiium  sit  uli  fundamentum  et  basis,  sic  et  cul- 
men  apcxque;  quodcasleras  virtutes  comineat, 
imo  progcneret  <  t  regat ,  ul  \elut  liliaj  ad  pc- 
des  ejus  incedani. 

5.  AftUA  Kl'  GI.ADII  IN  VIA  PERTKtlSI  :  CCST08  AU- 
ikm  ANlMiB  80* LONGE  RECEDIT  Ali  RIS.  ]  ViOurma 
bcbr.  est  Qijy  tsinnim  ,    qnod  sigmOcat  qiiid 

|)rseaculum  ;    unde  prinio   signiiicat   spinas 
sudes  el  iiibulos  ,  (piia  aciilos  ;  secundo,  lan- 
ceas  ,   clypeos  el  arnia  acula  ;   leriio  ,   frigus  , 
sii  patel  rroverb.  25.  13,quia  frigus  instar  spi- 
naj  acutse  penelrat  el  pungit  carnem. 

Rursum  pro  gladii  hebr.  est  QinS  pacldm  , 
id  tf*st    laquei  ;    ilem  laminn?  ,    cpias   instar  la- 

queorum  extcnsae  et  expansse  sunt  ,  ut  paict 
Fxod.  59.  3.  Num.  17.  3.  Ilem  gladii ;  hi  eniin 
sunt  laminee  cxtensae  ,  el  a  Belgis  aliisque  gen- 
lihus  laminac  vocantur.  Hinc 

Primo,  1\.  Levi  vertit  :  Frigus  el  laquei  in  via 
perversi;  aliqui  Iegunt5H/>er6(,  q.  d.  Via,  per  quam 
ad  sua  scelera  procedunt  perversi  et  superbi  , 
esl  molesta  et  borrida  ,  quasi  rigida  et  frigore 
congelala  ,  alque  laqueis  obsepta  ,  nimirum  cst 
lahoriosa  ,  ardua  ,  periculosa  ,  plenaque  mo- 
lcsliis  ,  curis  ,  angoribus  ,  doloribus.  Considei  a 
viam  vilamque  latronum  in  silvis  ,  qui  frigora 
omnesque  cccli  injurias  ,  item  metus  el  pavores 
assiduos  ,  ac  pericula  quotidiana  paliunlur  , 
«•lcogita  similem  esse  vitam  quorumvjs  perver- 
sorum.  Rursuin  sicut  frigore  concrescunt ,  etin 
altum  tolluntur  cumuli  glaciei  el  nivis  ,  sic  et 
superhia  in  sublime  jugiler  allollil  superbos  : 
Quoniam  enim  quasi  cumulos  erigit  glacies  ,  sic 
stultos  erigil  superbia ,  ait  S.  August.  iu  Ps.  147. 
Dcnique  sicut  frigus  glaciem  dural  solidalque 
in  crysiallum  ,  sic  malitia  obdurat  corda  per- 
versorum. 

Secundo  ,  melius  alii  passim  vcrtunl  Spince 
et  taquei.  lta  Septuag.  Tribuli ,  ait ,  el  laquci  in 
viis  tortuosis  occurrunt  ;  qui  autem  cuslos  cst 
anima?  sua>.  ,  abslinebit  ab  illis  ;  Syrns  :  Retia  et 
laquei  in  via  pcrvcrsa  ;  Cliald.  pcdica  et  tajquei  , 
q.  d.  Perversi  perversilatis  su.tb  duplicem  prr- 
nam  luunt  :  primam  ,   qnod  illa  cjuasi  ypinae 


Glh  COMMENTARIA  IJj  PilOYEIl 

ipsos  pungat  et  cruciet  ;  secundam  ,  quod  ea- 
dem  quasi  laqueus  eosdem  irreliat  et  obstrin- 
gat ,  ui  ab  ea  se  liberare  et  expedire  nequeant. 
Jla  gulosus  sua  gula  et  crapula  ,  libidinosus 
sua  luxuria  velul  spina  pungitur  et  cruciatur  , 
dum  per  eam  morbum  Gallicum  ,  aliosque 
inorbos ,  angores  et  pericula  iocurrit ,  ac  illa 
ipsa  velut  laqueo  delincntur  ,  ut  ab  illa  se  ex- 
pedire  et  caslitali  vacare  nequeat  ,  uti  de  se 
in  Confessionibus  fatetur  S.  August.  Sic  avari, 
inhiantes  lucro  et  opibus  ,  iis  velut  spinis  puu- 
guntur  ,  et  velut  laqueis  illaqueantnr  ,  dum 
ob  eas  fraudes  et  usuras  commiltunt,  quibus 
animam  illaqueant  et  suffocant.  Hinc  Cajet. 
et  Baynus  per  spinas  et  laqueos  lioc  loco  intelli- 
gunt  divilias  ,  sicut  Chrislus  easdem  nuncu- 
j)avit  spinas  Malth.  13.  22  :  Spince  enim  sunt  , 
ail  S.  Greg.  quia  cogitationum  suarum  punc- 
tione  mentem  lacerant  ,  cumque  acl  peccata  per- 
trahunt  ,  quasi  inflicto  vulnere  cruentant. 

Terlio  et  nervosius  ,  pro  spina  et  tributi  Nos- 
ler  verlit  arma  et  gladii ;  eaque  lam  active  , 
quae  scilicet  feriant  alios  ,  quam  passive,  qui- 
bus  scilicet  ferianlur  et  ipsi  ,  sive  quae  impii 
lum  aliis,  tum  sibiipsis  nescienles  struunl.  Unde 
Beda  :  Dupticiter  ,  ait,  intelligendum  ,  quia  per- 
versi  armati  semper  sunt  ad  nocendum  proximis 
verbo  vel  opere  scelesto ,  et  ipsos  parata  semper 
exspectat  ultio  divini  examinis.  Qui  vero  animam 
suam  in  ceternum  saivari  procurat ,  ionge  refugit 
ab  hujusmodi  armis  et  gladiis  ,  quia  et  mentem 
manumque  suam  d  proximorum  lasione  refrenat , 
et  ne  animadversione  districti  judicis  feriatur 
intenta  mmte  prcecavel. 

£t  clarius  Jansenius:  Dupliciter  ,  inquit,haec 
gnome  iutelligit  potest ;  nam  in  viaperversi ,  hoc 
<vstin  ejus  vivendi  ratione,  sunt  armaet  gladii , 
spinxet  laquei  ;  sive  quia  perversus  aliis  verbo 
<  i  facto  nocere  studet ,  et  veluti  armis  et  gla- 
<liis  impetere  ,  ac  veluli  spinis  pungere  ,  atque 
iaqueis  fraudis  el  doli  involvere  ;  sive  ,  quia  ip- 
semet  sua  perversa  vita  sibi  mala  conciliat  , 
ac  veluiigladiis  confoditur,  spinisque  conscien- 
liae  remordenlis  pungitur,  ac  laqueis  diaboli 
implicatur  ,  a  quo  caplivus  detineiur  ad  ipsius 
voluntatem.  Consentit  cum  illo  :  Contritio  etin- 
felicilas  in  viis  illorum.  Sic  et  dupliciter  accipi 
polesl  quod  sequitur  :  Custos  aulem  animo3 
suce  ionge  recedil  ab  eis.  Nam  qui  sollicite  ani- 
mam  suam  servare  studet,  mentem  manumque 
suam  ab  omni  lsesione  proximi  refrenat ,  et  ne 
conscienlia  sua  hic  veluli  gladiis  et  spinis  qui- 
busdam  lacdalur  ,  aut  ne  aliquando  gladio  ul- 
tionis  divinae  feriatur  tota  mentis  inlenlione 
praecavet.  Unde  Irenceus  ,  lib.  3.  c.  3  ,  refert  de 
S.  Joanne  ,  quod  cum  Ephesi  vadens  lavari  vi- 
disset  intus  Cerinthum  ,  exilierit  de  balneo  non 
iolus  ,  dicens  quod  timeret  ne  balneum  conci- 
deret ,  quod  iu  eo  esset  Cerinlhus  inimicus 
veritatis. 

Denique  to  cuslos  significat  sapientem  qui  cu- 
ram  animae  gerit ,  quasi  excubitorem  in  sla- 
tione  excubare  ,  indeque  eminus  prospicere 
lioslium  insidias  ,  arma  ,  machinationes  et  frau- 
<les,  ut  contra  ea  se  muniat,  vel  fugiendo  eva- 
dat  juxla  illud  :  Vita  mortatium  vigitia.  Hinc 
H  Salomon  bebr.  tsinnim  ,  id  est  arma  ,  ver- 
lens  ,  lulrones  :  Latrones ,  inquil ,  et  laquei  sunt 
abscondili  in  via  profligati  ,  id  est ,  calamitates 
et  poenae  eidem  imminenl ;  custos  vero  animae 
su;c  ,  qui  scilicct  rebus  suis  prospicit ,  suasque 


DIV  SALO?,IONiS.  Cap.  XXII. 

actiones  rite  instiluit  ,  hujusmodi  discriminn 
evadet.  Alludit  ad  illud  Psalm.  10  :  Pluet  super 
peccatores  taqueos  ,  ignis  et  sulphur  pars  caticis 
eorum. 

Mystice  Hugo  :  Arma  el  gladii,  inquit,  sunt  po- 
tentia  el  opulentia  secuhtris ,  quibus  perversi 
pollent  justosque  premunt,  et  saepe  opprimunt  ; 
sed  qui  vigil  est  et  cusios  anitnae  suae,  sua  vigi- 
lantia  et  solerlia  ea  declinat  et  effugil. 

6.  Provkubium  est  :  Adolescens  joxta  viam 
suam,  etiam  cum  sexuerit,  non  recedet  ab  ea.  ] 
Putanl  aliqui  to  prooerbium  est  non  esse  in 
Hebraeo,  Cbaldaeo,  Graeco  et  Syro  ;  sed  subinlel- 
ligi.  Hanc  enim  gnomen  ciiat  liicSalomon  vtdut 
proverbium  usu  trilum,  quod  in  vulgi  ore  pas- 
sim  veisabatur.  Verum  errant,  ut  mox  patebit. 

Hebr.  sic  babent  :  Dedica ,  vel  inilia  puerum 
ad  os  via  su&;  etiam  cum  senescit,  non  recedet  ab 
ea.  Graeca  Complut.  et  Regia  (infiomanis  enim 
hic  versus  deestj  v^m-hio-)  ,  id  est  dedica,  vel 
innova  puerum  juxta  viam  ejus;  et  quamois  se- 
nuerit,  non  recedel  ab  ea;  aliqui  legunt:  Dedicatio 
juvenis  secundum  viam  ejus ;  Cbald.  erudi  adoles- 
cenlem  ;  Syrus  :  Qui  corripit  puerum  juxta  vias 
suas,  quamvis  senescat,nonrecedet  ab  eis;  Pagnin, 
imbue  puerum  ;  Cajet.  assuefac  puerum.  Hebr. 
enim  "Jjn  chanoch  significat  initiare,  dedicare  , 
imbuere.erudire,  assuefacere.  Sicutergoc/icpiuc- 
chath  habbait  vocatur  dedicatio  domus,  sic  cha- 
nucchath hanuaar  vocatur  dedicalio,  idest  prima 
instilutio  pueri.  Graeei  zar/j^^iv  vocant.  Unde 
exslat  apud  Hebraeos  :  Sepher  chinnuch  <le  prima 
pueiorum  inslilutione,  q.  d.  Catechismus,  sive 
doclrina  puerorum. 

Noster  vertit :  proverbium  est ,  at  qua  ralione, 
quorespeciu?  Besp.  quia  ~pr\chanoch  accepitnon 
ut  imperativum  ,  sicul  caeteri  jain  cilali,  sed  ut 
iuliniiivum  ,  qui  saepe  subit  vicem  nominis  : 
Chanoch  ergo  idem  est  quod  dedicare  et  verna- 
culare ,  q.  d.  Dedicatio  est ,  sive  vernaculum  cst , 
hoc  est,inler  vernaculosetdomeslicos  vulgatum, 
etsolemui ojunium usu  quasi  dedicatumproi?(V7- 
bium  est  "\"jzb  lannaar,  id  est  pueri,  vel  de  puero. 

Sensus  ergoclarus  est,  q.  d.  Proverbium  vulgo 
receptum,  etcommuni  u'su  jugique  experientia 
comprobatum  sancitumque  ,  ideoque  verissi- 
mum  est,  puerum  viam,  id  est  modum  vivendi  , 
quem  a  leneris  edoctus  fuerit,  hauserit,  imbi- 
berii,  ita  ut  ei  assueverit,  retenturum  usque  ad 
senium,  imo  ad  finem  vitae.  Intellige  ita  commu- 
niter  accidere;  at  non  semper  :  quidam  enim  a 
moribus  pueritae  in  aslate  virili  degenerant,  ac 
per  occasiones  sociorum,  vel  honorum  et  digni- 
latum,  similemve  occasionem,  mulant  plane 
mores,  imoindolemet  naturam.  Aliitacti  a  Deo 
efficaci  gratia  ,  eique  strenue  cooperantes  in 
virili  aetate  vel  isenectuie ,  corrigunt  vitia 
adolescentiae.  Sed  hi  perpauci  sunt,  haecque  vis 
estgratian,  non  usus  nalurae. 

Qu;eres  primo  quid  sit  to  juxta  viam  suam  , 
vcl  ut  Hebr.  csl,juxtao$  vice  suce.  Primo,  Pngnin. 
osvice  interpretalur  modum;  imbue,  inquit,  pue- 
rumsecundum  modumejus,  q.  d.  Insliiue  puerum 
juxta  capacitatem  suam,  ut  scilicet  menti  ejus 
tenerse  facilia  primum,  deinde  difficilia  sensim 
instilles.  Mens  enim  pueri  est  velut  vas  habens 
os  anguslum  ,  cui  liquor  scnsim  instillandus; 
alioqui  si  totum  simul  infundas,  ad  laleradifiluet 
et  perdetur.  Simili  enim  modo  sensim  et  quasi 
gutlatim,  probi  sensus  et  mores  ingerendi  sunt 
meuti  puerili  :  quod  si  fiat,  [>uer  seusim  cres- 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONlS.  Cap.  XXII. 


Cftnle  judlclo  crescei  <i  uvlditale  discendi  ,  adeo 
ni  ciiiiin  in  senecla  disccre  <•!  prollcore  aveat  et 
guudeat. 

Secundo.  Vatabl.  Osvi<r  fnterprctatur blvium: 
initia,  inquit,  puerumjuxta  bivittm  via ma ,  i<l 
est  instilue ,  el  erudi  pucrura  ab  incunabulis , 
<|.  <l.  si  recte  inslilueris  juvenem,  Hle  usquo  ad 
tenium  in  primasva  recutlidine  perseverabit  : 
puer  enim  estin  bivio  virtutis et viiii ,  unde  sl 
viam  virtutis  Ineai  ,  usque  ad  scnium  perseve- 
rabit;  sinviam  vitii  capessat,  in  senioeam  non 
dcseret.  Recle  autem  os  vocalur  hivium ;  quia 
sicni  os  cst  biQdum  fflnditur  enitn  in  <ln<>  labra), 
>ic  hivium  est  biiidum  :  lindiiur  enim  et  secalur 
induasvitus,  uli  litc  bivium  adolesceniia  seca- 
lur  in  viam  virtutis  <•(  i  iara  vftii. 

Terlio,  R.  Levi  peros  vire  ncc\\ni  propcnsioncm , 
q.  d.  tnstitue  puerum  juxia  propensionem  ejus : 
vide  qua  via,  iil  est,  quo  feraturejus  propensio, 


viam:  nam  ^sSjf  alphi  \<-l  "sS  lephi,  ld  e*l  ad 
os  ,  Hebrafis  idem  eal  quod  secundUm  ,  jn  tta  ,  mi 
Hebriui  ooruntj  et  mille  S.  Script.  exempli* 
probari  potesL  Sensus  esl  ergo,  q.  <!•  Puerl  juxlu 
\i,im  siiaiii,  ui  esljuxta  modum  agcndl  el  me 
lliodum  \  Ivendi,  quem  in  puerilia  bauritet  imbi- 
bil,  cuique  assuescit,  pergel  deincep*  in  eodem. 
adeo  ut  nec  in  seneclule  ab  <•<»  recedat.  Unde 
Noster  pro  puer  vertil  adotescens,  quaavox,  m 
adverlit  Jansen.  Iiic  potius  csi  parlicipium  a 
verbo  adoiesco,  quam  nomen,  q.  <l.  Puer  incerlo 
vivendl  modo,  seu  bonus  el  probua  lllc  sit,  sive 
pravus  <i  Improbus,  adolescena  <'i  crescens  ita 
eum  imbibei,  ut  ne  in  senio  quidem  ab  <•<>  dimo- 
veri  se  sinat.  Talis  fuii  Joseph,  cni  proinde  paler 
Jacob  moriendo  benedicens  :  Filius,  ait,  ace% 
censJoseph,  fllius  acerescens  et  decorus  aspectu, 
Gen.  A9.  22.  ubi  Sept.  Filius  auctus  Joseph,  fllius 
<iii'-tas  desiderabilis,  fiiius  meusjuniortad  merever- 


<i  juxla  illam  ipsum  insliiue.  Alii  enim  propen-     tere.  Quare  qui  puero  laxat  babenas  ,  sperans 

denl  a<l   simlia ,  alii  ad  agriculluram ,  alii  ad 

artee  mecbanicas,  <ic  Dispice  ergo  ad  quid  fe- 

ralur  puer  tiuis,  ac  co  illum  diHge  et  institue, 

ni  recte  <i  prudenter  juxta  itlud  viiam  insliluat. 

Nom  si  contra   propensionem  cjus  ipsum  ad 

aliud  ,  a  (|uo   abhorrcl,  cogerc  velis ,  opcram 

pefdes ,  juxia  illud  : 

Tu  niliil  invila  facies  dicesve  Minerva. 


Quaiio,  Cajelan.  pcr  os  vice  accipit  dperturam, 

sivc  iniiium  ,  rationis  ci  jmlicii  :  sicut  enim  per 
<'s  est  ailiius  et  ingressus  in  hominis  corpus-,  et 
in  vas  quodlibcl ;  sic  pariler  pcr  apcrluram  ra- 
lionis  est  adilus  ct  ingressus  in  meniem  pueri. 
Uude  os  Hcbraeis  metaphoiicc  significal  iniiium 
et  ingressunij  q.  d.  CCim  primum  in  puero  ape- 
ritur  judicium  usus<iue  rationis  ,  imbue  eum 
disciplina  et  bonis  moribus  :  quia  mcns  pueri 
esi  quasi  labula  rasa  ,  quas  id  quod  primum  illi 
i  npriinitur  facile  recipit,  el  lcnacilcr  relinet, 
sicut  laua  primum  colorem,  quo  tingitur  ,  im- 
bibil  et  mordicus  relinct.  lmo  anle  usum  ralionis 
assuefac  puerum  bonis  moribus.  Monet  Salomon, 
inquit  Gajetanus  ,  ut  non  differatur  instructio 
pueri ;  sed  in  ore  (ait )  vice  ejus  (hoc  est,  in  ipso 
principio  vi;e  pucri)  cumincipit  palere  ingrcssus 
iu  animum  pueri,  assuefac  illum  :  quamvisenim 
non  sit  capax  doctrin.r,  csl  lamencapax  consue- 
ludinis,  hoc  est,  curato  ut  incipiat  assuescere 
boiiis  actibus  ,  verbis  moribusque.  Et  ralionem 
subjungil :  qnia  quae  primum  imbibimus,  reli- 
nenuiseiiam  inlsenecUile.  Et  verumdicit  secun- 
diim  raiiones  communes  progressus  humani  : 
nihil  enim  adimitur  per  hanc  sententiam  effica- 
cias  divinoj  gratiae,  veleliam  alicujus  sludii  rari 
ad  mutandum  morcs  hominis  cujuscumqtie 
aHalis.  Neque  huic  Salomonis  sententiae  obslat 
verbum  Apostoli  :  Ciunessem  parvalus ,  sapiebam 
ul  parvulus,  loquebar  ut parvulus ;  quando  aalem 
fuctas  sum  vir,  evacaavi  qa&  erant  parvtdi  :  quia 
Aposlolus  loquitur  de  conditionibus  consequen- 
libusaelates  ;  Salomon  vero  loquitur  de  moribus 


eum  frenare  ilum  grandior fuerit,  fallitur:  pro- 
vectior  enim  facielid  quod fecil ,  dum  crat  pucr, 
nec  vivendi  consueludinem  mulabii  ,  eriique 
quasi  equus  indomitus.  Puer  cnim  est  instar  ani- 
malis,  puta  equi,  bovis,  leonis,  leporis,  quiquam 
viam  inilio  lenuil  ,  deinccps  semper  rclinel. 
Nosler  "iy^S  lannaar,  id  est  puerum  in  accusativo 
accepit  pro  1i?3n  hannaar,  id  cst  puer  vel  ado- 
lcscens  in  nominativo.  Sic  enim  arliculi  hi  apud 
Hebrasos  subinde  cominutaniur.  Aut  polius,  ut 
paulo  ante  dixi ,  lannaar  est  gcnilivi  casus  ,  vcl 
ablalivij  q.  d.  Proverbium  est  pueri  vel  de  puero, 
(juod  scilicet  puer  vel  adolescens  viam  quam 
trivit  in  pueritia,  non  descret  in  senio. 

Nota  :  Hebrseum  "]^n  chanoch  primo  verli  po- 
teslcum  Sept.  dedicd puerum,  \c\dedicalio  pueri ; 
sicut  enim  altare  vel  templum  dedicatur  Deo  , 
sic  pucr  et  puerilia  velut  pura  et  inlacla  slalim 
dedicanda  estDco,  ut  per  eam  reliqua  omnis 
aetas  Deo  ,  velut  ejus  auctori  et  domino,  dedi- 
cetur.  Vide  S.  Chrys.  hom.  de  Anna  el  Samuele: 
Anna  enim  Samuelem  pucrum  Deo  dedicavit; 
ubi  intcr  caelera  ail :  Annon  absardam  est  nos 
domam  ruinam  minanlem  ftdcire,  pecanias  impcn- 
dentes,  fabros  acccrsentes,  dcniquc  nikit  non  facien- 
tes  ;  domum  aulcm  Dei  [nam  Dei  domus  csse  debet 
adolescentis  anima)  ne  vulgari  quidem  dignari 
cura.  Elinferius  :  Simutcr  fueris,  adAnnce  exem- 
ptum  consecra  filium  tuum  Deo  ,  et  in  templum 
adducito ,  ffuin  ipsttm  potius  lemplum  Deo  regaie 
para.  Membra  veslra  ait  Aposlolus  ,  corpus 
Chrisli  sunt  ,  ac  temptum  S.  Spirilus  qui  est  in 
vobis;  crgoquamprimum  sacrari  el  dedicari  Dco 
debent.  Acccdit  S.  Amb.  de  Virgin.  lib.  2;nam 
quod  ibi  de  puellis  scribit,  id  eliam  de  pueris 
eodem  modo  scribi  dicique  polest  :  Virgo,  ait, 
Dei  donias  cst,  munus  parentum,  sacerdoliumcas- 
titatis ;  virgo  matris  Iwslia  est ,  cujus  quolidiano 
sacriftcio  vis  divina  placatur ,  elc.  Quocirca  S. 
Thom.  1.  2.  q.  89.  art.  6.  incorp.  docet  puerum, 
cum  incipit  uli  rationc,  teneri  converti  ad  Dcum 
per  actum  fidci,  amoris  et  religionis,  ei  se  offe- 


et    habitibus  qui  ex    nostro    usu  adjunguntur  rendo  vitamque  omncm  dedicantlo  ,  sub  poena 

pueri  adolescentisque  setaii.    Hinc  syinbolice.  ,  peccati  morlalis. 

sicut  os  in  se  est  angustum  ,  se  deinde  oris  an-  Secundo,  chanoch  verli  potesl  inilia  ptterum  , 

gustia  dilatatur  in  vase,  ac  in  magnam  vasis  quasi    tironem   ad  bellum   per  omnem  vitam 

capacitatem   desinit  :   sic  pariter  arcia    pueri  ineundum  cum  carne,  mundo  et  daunone :  n,;n 

djsciplina  desinit  in  magnam  felicilatisetjucun-  chanick  enim  est  tiro,  qui  discitarma  tractare  , 


ditalis  amplitudinem;hancenimparii  exercitatio 
et  assuefactio. 
Quinto  et  plane,  Noster  ad  os  vim  vertit  juxta 

CORNKI,.    A    LAPIDE.      TOM.    III. 


paraturque  ul  fiat  miles,  et  ad  omnia  quae  mili- 
tiae  sunt  inslruilur,  ut  palet  Gen.  \h-Mx.  Pueri 
crgo  inslructio  debet esse  similis  tirocinio  inilitis, 

79 


G2G  COSiMSSTARTA  IX  PfiOYEB 

quiassuefit  armis.  frigori,  inedia?,  labori,  ptignae, 
t-ic.  Audi  Theodoricum  regKtB  suosCothosad  mi- 
liliam  inslruenlem  apufl  Cassiodor.  1.  1.  ep.  24: 
Vroduciie ,  i\\l,  juvenes  veslros  in  Marliam  disci- 
plinam  ;  nam  quod  in  juventute  non  discitur ,  in 
matitra  ttlale  nescilur.  Vegelius  eliam  lib.  1.  c.  4 : 
Incipienlem,  ail,  puberlatem  ad  deleclum  cogen- 
ilam  nullus  ignorat  ;  non  enim  lanldm  celerius , 
sed  eliavi  perfectius  imbibuniur ,  quce  discunlur  d 
pueris.  Diodorusquoque  deBaleariciseorumque 
pcritia  in  lapidando  sic  scribit ;  Ita  recle  lapides 
propellunt ,  utraro  effugiat  ictum  appelitus  locus. 
Quod  eis  conlinuo  d  pueritia  usus  pnebet ,  d  ma- 
tribus  ad  idcertamen  coaclvs :  imponunt  enimsupra 
ereclum  lignum  panemsignum,  quodjactu  pelant, 
neque  ante  cibum  capiunt ,  qudm  panem  lapide 
ejectum  pro  cibo  sumant ,  elc.  Simili  ratione  pa- 
rentes  ,  magistri,  p;edagogi  instruant  pueros 
quasi  lirones  ,  ut  contra  concnpiscentias  decer- 
lent  ,  et  virtutis  palmam  obtineam. 

Terlio,  chanocli  verli  potest  inilia  ptierum,  ut 
scilicetinilium  ralionis  ,  eetatiset  vitae  recte  for- 
metur  ad  omnem  honestatem  et  probitatetn  , 
sicut  Religiosi  in  ingressu  Religionis  et  novitiatu 
formantur  ad  omnia  Religionis  oflicia ,  ul  prol)i 
Religiosi  evadant.  Quocirca  Sopbar  amicus  Job, 
c.  20.  v.  11  :  Ossa ,  ait  ,  ejus  implebunlur  vifiis 
adolescenttai  ejus  ,  et  cum  eo  in  pulvcrc.  dormient. 
Cur,  quaeso,  non  dixit  :  Caro ,  scd  ossa  ejus  ? 
Plane,quia  sicul  quae  ossibus  insident ,  eutn 
ipsis  durescunl  ac  durant  ,  ila  prorMis  viiia 
juvcnlutis  ,  ul  ibi  notal  D.  Greg.  I.  15.  Moral. 
c.  5,  quotidie  duriora  exislnnl,  adeoqne  inoles- 
cunt,  ut  eliam  in  senectute  solidentur,  et,  quod 
dcterius  cst,  non  imminuta  ,  sed  plerumque 
multiplicata ,  utidem  D.  Greg.  cilatus  adveitit. 
Unde  Clemens  Alexand.  1.  2  Paxlagogi  c.  10: 
Scepenumero ,  inqtiit,  viri  in  malis  vilce  instilutis 
educati ,  evaserunt  mulieribus  magis  e(fcmi>uiti , 
quasi  diceret:  llliipsi,  qui  bomines  nascuniur, 
saepenumero  ob  malam  educalionem  ,  :nou 
crescunt  in  viros,  sed  senescuntin  feminas,  na- 
lura  per  malam  educationem  dcgeneranle. 
Alque  ulinam  juvenlulis  vitia  in  seneclule  sis- 
terent  !  sed  proh  dolor  !  cum  peccalore  in  pul- 
vere  dormient ,  boc  est,  insepuicro  reponenlur  : 
nam  ctim  caalera  omnfa,  ut  bene  ad  eum  lociun 
Titelmannus  advertit,  post  morlem  relinqtian- 
tur,  sola  opera  ab  incunabulis,  nsque  ad  se- 
pulcrum  mortuos  consequunlur.  Ita  noster 
iMendoza  in  1.  Reg.  cap.  1.  vers.  28. 

Quarto,  clianocli  "verti  potest  imbue  puerum  , 
ut  alkidatur  ad  pannos  ,  qui  in  tinclura  suis 
coloribus  imbuuntur,  juxta  illucl  S.  Hier.  Ep.  7. 
ad  Laelaai  de  institutione  filwe  :  Difficulter  era- 
ditur  ,  quod  rudes  anni  perbiberunt ;  lanarum 
conchytia  quis  in  pristinum  candorem  revocet? 
recens  testa  diu  et  saporem  relinet  et  odorem , 
quo  primum  imbutaest.  Alludit  ad  illud  Horatian. 
1.  Ep.  ad  Lollium  : 

Quo  semtl  csl  itnliula  receus,  servabit  odorem 
Testa  diu. 

Et  acl  illud  Quintiliani  1.  institut.  :  Natura  , 
inquit  ,  tenacissimi  sttmus  earum  quce  rudibus 
annis  percepimus  ,ut  sapor  ,  quo  nova  imbuis  , 
dural ;  nec  lanarum  colores  ,  quibus  simplex  ilte 
candor  mulalus  esi,  elui  possunl.  Huic  aflinis  est 
illasententia  Pbilonis  li.b.  Quodomnis  probus  sit 
liber :  Sicut  vasa,  inquil,  odorem  ,  quo  primum 
fuerint  imbulu ,  rcferunt ;   sic  juvenum  animi , 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  XXII. 

quas  primuni/formas  imuginalione  concepcrinl , 
nunquam  aboleri  sinunl.  Et  illa  Poetse  : 

Quod  uova  lesta  bibit,  iuveleraiajs.ipii. 

Quod  ergo  quis  adolcscens  discit,  hoc  vir  aut 
senex  factns  iegre  dcdiscit. 

Quinto,  chanoch  verti  potest  innova  puerum  , 
ul  alludatur  atl  novalia,  id  est  agros  novos,  qui 
arantur,  occantur,  serunlur,  ut  copiosam  sege- 
lem  proferant.  Simili  enim  modo  aranda  ,  oc- 
cauda,  et  serenda  est  bonis  prseceplis  et  mori- 
bus  mens  pueri,  ut  vhluUim  omnium  messem 
producat.  Hinc  Sepluag.  vcrltiiil  v/Mcnio^;  unde 
enccenia  vocanlur,  tpiasi  tlicas  renovalia  :  a  ve- 
lustate  cnim  veleris  Adae,  pula  a  concupisccn- 
tia,  renovanda  est  mcns  pueri^  ut  novilali  sure, 
in  cpia  conditus  est  a  Deo  in  Aclamo,  reslittia- 
tur  :  seneclusenim  et  senes  innovari  nequeunt  ; 
unde  Diogenes  dicebal,  nwrtuo  mederi  el  senem 
docere,  idem  esse.  Quare  siullus  ille  senex  apud 
Theogenem  non  paliebaiur  se  ab  alio  doccii  , 
dicens  :  ISedoceas,  aHas  me  facit  indocilem.  Qui- 
bus  assentitur  Seneca ,  1.  3.  Ep.  25  :  Grandior 
a?las,  ait,  duraet  intractabilis,  non  potest  refor- 
mari;  tenerafinguntur.  De  proprio  Pbilosopbiae 
penti  suum  illud  hexamelron  deprompsit  IVJan- 
tuanus  10.  jEneidos  : 

0|)tima  quaeque  dies  miseris  morlalibus  asvi , 
Prima  fugit. 

Ubi  primam  aetatis  cliem,  hoc  est  primamju- 
veulutem  optimam  appellavil.  halionem  incul- 
cat  Seneca  1.  6.  ep.  101);  quia  sola  juventus  dis- 
ciplinae  capax  esl,  non  senecttis  :  Quare ,  ait  , 
oplima?  quiajuvenes  possumus  discere ,  hoc  tem- 
pus  idoneum  esl  agitandis  per  studia  ingeniis: 
quod  superest ,  segnius  et  languidius  est.  Quasi 
optima  vilrepars  illa  sit,  in  qua  discimus  ;  pes- 
sima  ,  in  qua  a  discendo  languescimus  et  olia- 
mur,  qualem  esse  imperilam  scncclulcm  Pbi- 
losophus  hic  teslalur.  Unde  illa  paroemia  :  Sencx 
psittacusncgligit  ferulam.  Nam,  ut  Apuleius  1.  2. 
Floridor.  et  Plinius  1.  10.  Nalur.  bist.  c.  ki.  mc- 
mori.e  prodiderunt,  psillacus  in  primo  vitoe 
biennio  facile  addiscil  quidquid  suggcrilur,  in 
senio  sic  obstupescit,  ut,  quantumvis  tlagelle- 
tur,  nunquam  doccatur.  Eamdem  diflicullalem 
fatelur  D.  Hier.  praefal.  inEvangelia  :  Periculosa, 
ail,  prcesumpliu  est  senis  mutare  linguam,  et  ca- 
nescenlem  mundum  ad  initia  retrakere  parvulo- 
rum.  ila  Mentloza  in  1.  Reg.  c.  3.  v.  13. 

Sexlo,  chanoch  verti  polest  assuefacito  pue- 
rum ,  juxla  illud  Tbrcn.  3  :  Bonum  estviro,  cum 
portaveril  jugum  ab  adolcscentia  sua  ;  nam  ul  ai  t 
Arist.  2.  Elhic.  c.  1 :  Nonparum  referl,  quin  imo, 
id  est  quod  rem  causamque  continet ,  homines  d 
pueris  ^cc,n^7.t,  id  est,  assuefieri.  Consonat  Plalo 
1.  2.  de  Legib.  ubi  sic  de  puenis  staluit  :  Disci- 
plinam,  ait,  appetlo  virtulem,  qua  pucrorum  ani- 
mos  continere  potest  ;  voluplas  enim  et  dolor  , 
amor  et  odium,  qudm  recte  ficri  polcst,  antequam 
rutione  movcanlur ,  in  animos  eorum  injluant,  ut 
facilius  cum  adratiocinandum  pcrvenerint ,  con- 
venienter  rationi  omnia  pcragant.  Unde  conclu- 
dit :  Assuescat  ergo  dpueritia  dolorc  ac  voluplate 
recte  moveri ,  ut  d  principio  usque  ad  exlremum 
vita  oderint  quce  odisse  oporlet ,  et  ament  qua? 
amanda  sint. 

Quocirca  S.  Hier.  etex  eo  Beda  :  Graca  ,  ait , 
narrat  historia  Alexandrum,  potcntissimum  re- 
gem  orbisque  domitorem,  et  in  moribus  et  in  in- 


COMMBNTAMA  IN  PtlOVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  WII. 


wi  Ltonidis  pcedagogi  stti  non  jtotuisse  cstrere 
ritiis ,  quibus  parvuius  (ttlimc  /iniiii  infectus.  Sk 

Susaiina  caslilalcm  el  rnnstaiiliam,  (|ii.iin  a  le- 
ncris  iml)ilici';il  ,  tisqtic  ;nl  inorlcin  iclinuil, 
Danicl    1,">.  v.  8. 

llalioncm   pli>  sic;im   Q   priori  dal  IMalo  lih.  7. 
du  Lcgib.  rrinut  luce,  aii,  pueri  in  luttum  tiitera- 

rium  pro/i<  i.\i miiitr.  Oiioiikhii  Vt  ro  tu<-  pectldes  , 

netftte  uUtttn  aUudanitnut  sine  custdde  vtvere  de- 
bet,  neque pneri etiarn  sineptedagogis,  neque  sine 
(lomiitis  servi ;  puer  antetn  omnibus  bestiis  intrac- 
tabilior  est  :  citm  enim  sapientte  fontem  Hondu.ni 
absolttte  cotnpositum  babeat,  insidiosissimutn  est, 
acerrimum  ,  pettilantlssitnutn  om/nium  brutoritm 
animatium.  ldcirco  mttltis  qttasi  frents  eonvtriu- 
gendus  est  puer,  ei  cam  prtmiem  a  matribus  nu- 
tricibnsque  sejtmgitur ,  poidagogis  ctntlinuo  tra- 
dendus  est,  qui  ejtts  lasciviam  regant  atffue  do- 
iiKiii  :  deinde  pratceptoribus  eommendandus  e&t 
tul  eas  diseiplinas  disce/ntlas  ,  <\u<v  liberttm  komi- 
)u  in  dect  tit. 

Hursiim  Clemens  Alexand.  lib.  1.  Paedag.  Cap. 
5  :  Est,  inquil,  in  noliis  uber  mtalis  ipsa javentus, 
q.  d.  Sicut  ex  mnicnio  Ubere  sugiiur  lac,  (|uo 
omnia  infantis  mcmbra  niiiriunlur  :  iia  cx  ju- 
vcnlulc  liatiriunlur  morcs ,  quibus  reliqme 
aslales  inloiniaiilur. 

Prudcnicr  ergo  vii-  sapicns  :  Quutuor  de  cati- 
sis,  vtil,  damon  ad&iescentes  maxime  venatur.  Pri- 
mo,t/itia  srit  a  l)co pios atloli  sc<  nt< s  ma.vimc  anutri 
<t  c.vpcli  .  idco  liunc  /lorcm  trlatis  gaudet  l)<o 
praripere.  Ilujus  rci%ymbolo  Deus,  Levit.  12.  8, 
non  colunibas,  scd  pullos  coluinbarum  sibi  of- 
fci-ri  praccpit:  quia  ,  ul  ibi  ait  Tbcodor.  doles- 
labalur  in  adullis  columbis  lasci\iam,  in  parvis 
pullis  innoccnliam  amplcclcbatur. 

Seeundo,  quiasicviam  sternil  ad  sequenlis  vitai 
peccata. 

Tcrtio,  quia  adotescentcs  facile  faUi,  difficile  se 
expedire  ex  diaboli  vinculis  possunt. 

Quarlo,  quia  dam  peccant,  impolcnler  peccant. 
Undc  S.  Augustin.  scrm.  2^6.  de  Tcmp.  Ojuve- 
nes  ,  iixpiit,  flos  attatis,  periculum  mentis.  ldcir- 
co,  quataor  sunt  adolcscentibus  in  otnnem  vttam 
profutura  :  Primo ,  Dcum  pluris  omnibus  asti- 
marc,  animamque  omnibus  posl  Deum  rebus  pre- 
tiosiorem  esse  scire. 

Secundo,  B.  Virginem\Mariam  ex  lolo  corde  , 
at  filii  Dci  matrcm  amare  ,  eiqae  se  quolidic  com- 
mendare,  ci  aliquid  in  ejus  lionoran  facere. 

Tcrtio ,  nunquam  peccatum  mortale  in  con- 
scientie  su.uinoc  sed  singulis  dieeus  de  peccatis 
dolcre,  ct  ca  quamprimum  confileri. 

Qtiarto ,  qudd  moriluri  sint  brcvi  crcbro  cogi- 
tare,  qubdque  post  morlemaut  in  aternum  in  in- 
f<  rno  cttm  diubolo  sint  arsuri,  aut  in  aternum  Deo 
et  Angelis  in  ccclo  fclicissime  fruituri.  Nana  ut  ait 
S.  Ambr.  lib.  1.  de  Inlerpcll.  Job.  c.  7:  Adoles- 
nntiasola  cst  invalida  viribus ,  inftrma  consiliis, 
viiio  calcns ,  faslidiosa  moniloribus ,  Ulccebrosa 
deliciis.  Unde  Pocla  : 

Cereus  in  vitium  flecti,  monitoribus  asper. 

Qua  tfe  re  plura  vide  apudS.  Augustinum  serm. 
2Zi6.  de  Temp-  Vide  et  quce  annotavi  Eccli.  30. 
1.  et  seq. 

7.  DlVES  PAUPERIRUS  IMPERAT  '.  F.T  QUI  ACCIPJT 
MUTUUM,  SERVUS    EST    FOE^ERAMTS,]  id  esl  daillis 

mutuun).  Hebr.  enim  n*^2  malttc  significal  eum 
qui  dat  mutuum  sive  cum  usura  ,  sive  sine 
usura.  Unde  in  Script.  fcencrans  subinde  idem 


csi  quod  miiinaii-..   Quocirca   Pagniuun  veriil 

clarc  !  DivaS  /uiiiptiil.ns  tloinittuhiliii,  <(  sirr.ts 
erit  miilttiim  ucctpicus  vivo  mutuanti  ;  \  alabl.  tt 
ohil  l  uliis  5(  I  I  it  jalli  vn/oi  i. 

1'iiino,  P.aynus  sic  cxplical  ,    qUDSi    Saloinon 
la\i  I    lllc    pciMi  siim  niiindi  iisiim  ,  quo  divili 

bus  ossignai  (loiuiniiiiii  in  pauperei ,  ob  Ip 
i  iint  opcs,  cuni  regere ei  tlominari  sii  non  opu 
lcnii.c,   scd  prudentiae  ui  judicii,  quod  laapc 

inajns  cl  siucciiiis  babcnl  paiipcrcs,  (piain  di- 
\ilcs,  utpole  ab  coriini  Cupidilate  el  ainbilionc 
Diagis  alicui. 

Secuodo ,  i.yian.  el  Cajel.  censeol  bic  accu- 

s;u  i  di\  iluin  siipciciliuni    ct   fasluni,    quO   sibi 

arrogant  tmperium  ui  puuperc»,  coaque  quasi 

scr\os  sibi  inancipanl.  Audi  S.  liasiliiiiii  in  oral. 
dc  di\  iliis  ct  pa upcrl alc  :  Canes,  inquil,  ubi  alt 
quidacceperint,  subito  mansueti  /iunt;  al  fanera- 
lor  magis  ac  magis  irritaturi  n<>n  enim  lalrare 
cessat  :  eliamsi  le  jurcjurando  obstrwgas ,  /idcm 
noii  liahct ,  /xrscrtttalur  iitl<rn<i  comiwrcia  ,  lua 
curiosc  iiK/uirit,  u.von  prafSente pttdore  affeclunt 
coram  amicis  contumetiis  onerat,  in  foro  minas 
jactat,  viiam  dcnit/uc  tuam  inlolerabiiem  efftcit. 

Tcrlio,  plcnius  ct  simplicius  I\.  Levi  ,  Abcn 
I  zra,  Janscn.  ct  aiii  :  Hjcc  gnome,  inquiunl , 
deciarat  divitiariim  commodum,  ei  paupertalis 
iucommodiim ,  quod  scilicel  diviliaB  seciun  ?e- 
bant  robur,  polcutiam,  doiniiiium;  pauperlas 
vero  oprumnas,  inlirmitalein,  obsequiiuncl  scr 
viliitem  :  \\m\a  tacite  inoiict  quenupie,  ul  nio- 
dcratas  salicm  opes  sibi  laborando  parel,  (|uo 
caium  coinmodis  fruaiur,  cl  paupertalis  incom- 
nioda  devilct.  Dives  ergo  paupcribus  impcrat  : 
ttim  quia  eos  sibi  muucribus,  coniraclibus  , 
mutuo,clc.  obligalet  obstringil :  iuni  quia  di- 
ves  pcr  opcs  facilc  sibi  comparal  famulos,  as- 
scclas  et  milites,  quibus  cateris  praevaleat, 
iisque  imperet  :  lum  (|uia  opes  facinnl  animo- 
sos  el  confidenles,  pauperlas  vero  facit  pusilla- 
nimcs  el  dillidcnles  :  lum  deniqtie  quia  paupe- 
res  a  divilc  alimoniam  ,  muliaquc  bcnclicia 
cxspcctantjdivcs  vero  a  paupcribus  nibil  spera  . 
Quocirca  solcnl  in  icpub.  diviles  eiigi  in  ma- 
gislratus  ,  velut  bonoraliores  el  polenliores  : 
ut  c.Tieris  velul  inferioribus  el  subjeclis  domi- 
nenlur. 

Myslice  Beda  explicat,  q.  d.  Divites  virlutibtts 
in  judicio  occulli  inspecloris  principantur  eis , 
imo  coruin  in  fulurojudices  exislunl,  qui  virlutum 
diviliis  caruerunt.  Et  qui  verbum  doctrina  salu- 
luris  accipit  a  doclore,  servus  est  ejusdem  docto- 
ris,  idest  debilor  implendi  omnia  qua  illimagis- 
terii  ccelestis  jure  proccipit.  Sic  ct  Auclor  Cat. 
Craec.  R.  Salomon,  Hugo  cl  alii. 

ET  QIT    ACCIPIT    MUTUUM    SEUVUS  EST  FOENERAN- 

tis.  ]  Hebr.  Et  servus  mutuum  accipiens  viro  mu- 
luum  danli.  Apud  Hcbrseos  cnim  mScS  lemalue, 
sicut  ct  quodlibet  pai  ticipium  vcl  nomcn  pene 
cujuslibet  esl  casus;  unde  verli  potestin  dalivo, 
muluum  dunli;  el  in  ablalivo,  muluum  danlc ;  et 
in  accusativo,  virum  muttium  danlem ,  suppl  ■ 
coletct  venerabitur.  Septuag.  ergo  verlunl:  Di- 
vilcs  pauperibus  imperabunt ,  et  famuli  propriis 
dominis  fccnerabunt  ,  q.  d.  Divites  pauperibus 
imperarc  solent ,  al  modesle  iis  imperenlme- 
mores  rotam  forlunac  saepe  verti  etconvertit, 
quofit  ut  diviles  fiant  pauperes,  pauperes  vero 
fiant  divites,  scilicet  ul  famuli  muiuiim  dcnt 
lieris  ad  inopiam  redactis  ,  itaque  cos  sibi  sub- 
jicianl,  et  vclut  debitorcs  obslringani  ;  sic  non 


628  COMMENTARIA  LN  PJIQVEBBIA  SALOMONIS 

i.no  fieri  videmus,  ulpauper  fiatdives,  debitor 
liat  credilor,  famulus  liat  herus,  servus  fial  do- 
minus,  subdilus  liat  Rex  etlmperalor.  Adhune 
sensum  nonnulli  intlectereconanlur  versionem 
Vulgalam  :  Et  qui  accipit  mutuum  servus  est  fce- 
neranlis ;  sed  vim  ei  faciunt,  eamque  ii  se  ipsa 
alib  detorquent. 

Syrus  secutLis  Septuag.  amplius  planeque 
contrarium  Hebraeo  asseril;  sic  enrm  babel  : 
Pauper  imperat  dioili,  et  servus  mutuuin  dabit 
focneratori.  Septuag.  el  Syrum  secutus  S.  Am- 
bros.  de  Nabulhecap.  lk  ■.  Nescis,  inquit,  6  homo, 
slruere  divitias.  Si  vis  dives  esse ,  eslo  pauper  se- 
cuLo ,  ut  sis  dives  Deo.  Dives  ftdei,  dives  esto  Deo. 
Qttidives  est  in  misericordia,  liic  esl  dives  Deo. 
Dives  in  simplicilate  ,  dives  Deo  est.  Dives  sapien- 
tice  el  scientue ,  dives  est  Deo.  Suntqui  in  pauper- 
tate  abundent ,  et  qui  in  divitiis  egeant.  Abundant 
pauperes ,  quorum  profunda  paupertas  abundavit 
in  diviliis  simpiicitalis  sua  :  divites  autcm  egue- 
runt  et  esurierunl.  Probat  id  ex  prcesenli  Salomo- 
nis  gnome,  dum  subdit :  ISeque  enimotiose scrip- 
tum  est  :  Divitum  pauperes  pnvpositi  erunt ,  et 
propriis  servi  dominis  fccnerabunt ;  quia  diviles  el 
domini  sttpervacua  et  rnaia  seminant ,  ex  quibus 
non  fructtim  cotligant ;  sed  spinas  metanl.  Ideo 
pauperibus  diviles  erunt  subdili,  el  seroi  dominis 
spiritalia  fcincrabunt,  quemadmodum  dives  roga- 
but  ut  sibi  stillam  aquir.  pauper  Lazarus  fccnera- 
ret.  Potes,  et  tudives,  islam  implere  sententiam.  si 
targiaris  pauperi.  Qui  enim  largitur  pauperi , 
Domino  ftvnerat. 

ldem  S.  Ambros.  myslice  hancgnomen  expo- 
nens  lib.  2.  de  Jacob  et  Vita  beala  cap.  3,  eam- 
que  applicans  Esau  qui  servivit  Jacobo,  etJu- 
daeis  qui  serviunt  Gbristianis  :  Multorum  servus 
est,  inquit,  qui  subjectus  est  vitiis ,  mttltis  se  do- 
minis  addixit.  Nam  qui  omnia  prudenler  agit ,  et 
ila  vivit  ut  vult,  is  solus  est  liber  :  non  condilio 
fortuila  servum  facit ,  sed  probrosa  insipientia. 
Denique  famulus  prudens  reget  dominos  stullos,  et 
proprtis  dominis  servi  fcenerabunt.  Qtiid  fmnera- 
bunt?  non  utique  pecuniam,  sed  sapientiam,  sccut 
etiex  dicil  :  Foenerabis  gentibusmtdlis,  tu  aulem 
■mutuumnon  accipies,  Deul.  la.  FcenerabilJudtcus 
proselylo  dioinie  legis  oractda,  sedquia  ipse  legis 
mysteria  videre  non  potuil,  el  quce  habebat  nesci- 
vttoracula,qtti  iitteram  fainerabat  Genlibus,nunc 
ab  his  spiritualis  doctrinaz  graliam  mulualur , 
meritoque  subjectus  est  servituli;  quoniam  qui 
mutuatur,  servus  est,  quasi  addiclus  fccnori  cre- 
ditoris  ;  qui  autem  pio3  doctrince  fcenus  imperlil , 
is  est  princeps,  sicut  lex  dicit :  Princeps  eris  gen- 
liummtiltarum;  tibi  aulem  princeps  ex  ipsis  non 
erit,  ibid.  Princeps  enimest  qui  regit,qui  et  habet 
sapientim  principatum ,  qttem  habuil  populus  Jtt- 
dteorum.  Sed  q uoniam q ttoddocebat  servare  non po- 
tuit,  debet  discere  quod  docere  nescivit.  Idem  in 


Ps.  104  :  Denique  famttlo  sapienli,  inquit,  mulli 
(ut  scriplum  est)  serviunt  tiberi ,  et  est  servus  in- 
telligens ,  qui  regat  dominos  sttdtos.  Quem  ergo 
magis  liberum  censes?  sola  est  sapientia  libera  , 
qute  divitibus  pauperes  prceftcit ,  et  qtto3  servos 
propriis  fcenerare  dominis  facit ,  fcenerare  non  pe- 
cunittm,  sed  intellectum.  Et  nonnullis  interjeclis, 
subdit :  Sed  illemagis  liber,  qui  intrase  liber  est, 
qui  legibtts  natttra?  liberest ,  legem  sciens  nalttrai 
prcescriptam  esse  moribus,  non  conditionibus ,  et 
mensuram  officiorum  consentaneam  non  hominis 
arbilrio ,  sed  nalura;  disciplinis  :  utrtim  igilttr 
iste  libcr  libi  lantummodo  ,  an  quidam  censor  vi- 


C.ip.  XXH. 

dctttr,  et  pnefecliis  moribus?  Unde  vere  ait  Scrip- 
tura  :  Quta  pauperes  divitum  priepositi  erunt  ,  et 
privali  utique  administrantium.  Sapiens  enim 
semper  Liber  est,  semper  honoralus  ,  semper  is  qtti 
praisit  Legibus. 

Verum  haee  leclio  Syri  et  S.  Ambrosii  minus 
sincera  minusque  vera  videtur  :  repugnalenim 
Helmeo,  Vulgaue,  Symmacho  ,  Theodotioni  , 
Chaldeeo  et  cueleris  qui  omnes  consentiunl 
cum  Vulgala. 

Vulgata  ergo  versio  vera  et  genuina  est; 
ejusque  sensus  planus  est,  q.  d.  Qui  accipitmu- 
tuuin  lit  quasi  servus  muluanlis  ;  el  qui  acci- 
pil  ad  foenus  vel  usuram  lil  servus  foeneranlis 
vel  usurarii  :  quia  illis  debilo  mutui  vel  usuree 
obligatur,  eisque  qtiasi  creditoribus^tit  debilor  , 
ac  se  suaque  obligat  :  quocirca  fceneralor  et 
creditor  hebr.  vocatur  nwij  nose  ,  ab  elevando 
et  extollendo  ;  quia  qui  ab  eo  muluum  accipit , 
cogilur  ob  benelicium  acceplum  ei  supplicare  , 
eum  venerari  et  colere.  Cbald.  vero  vocattn 
WQ)~\  ra&chia  a  rad.  HVJ~\rasca,  id  est  poluit  : 
credilor  enim  quasi  polestalem  et  jus  habet  in 
eum  cui  mututim  dedit.  Hinc  vidua  illa  ad  Eli- 
sajum  ail  h.  Reg.  h.  1  :  Ecce  creditor  venit ,  ut 
tollat  dttos  fdios  meos  ad  serviendum  sibi.  Hoc 
enim  legibus  priscis  creditori  licebat ,  uli  notal 
Bmheus  in  suis  Forensibus,  imo  Chrislus  Mallh. 
18.  de  servonequanij  cuifuerant  dimissa  deceni 
millia  talenta  :  Cum,  ait,  non  haberet  unde  red- 
deret ,  jussit  eum  dominus  cjtts  venttmdari,  el  ji- 
Lios,  et  omnia  quo2  habebat,  et  reddi. 

Porro  legibus  priscis  creditores  vindicasse 
sibi  debitores  quasi  mancipia,  adeoque  olim  in 
usu  et  lege  fuisse,  ut  debilores  tanquam  servi 
et  captivi  ac  vincti  traderenlur  crediloribus , 
liquet  ex  vetertun  montunentis.  Certe  apud  He- 
br;eos  rei  hujus  non  obscura  sunt  leslimouia, 
Isaiee  58.  v.  (j  :  Dissolve  coLligationes  impielatis, 
solve  videlicet  obligationes  et  vincula  illa  quaj 
impiiet  improbi  creditores  debitoribus  injiciunt 
ex  pignoribus  et  foenore  contracla. 

l)e  Graecis  idem  testatur  Plutarchus  commeni. 
De  vitando  a3re  aiieno ,  ubi  eleganli  simililudine 
de  crediloribus  el  exacloiibus  sic  loquitur  :  Sicut 
Darius  Athenas  misit  Datin  et  Artapliernem,  cate- 
nus  et  vincula  manibus  gestantes  ad  vinciendum 
captivos,  ita  hi  syngrapliarum  et  tabularum  tun- 
qttam  compedttm  plena  vasa  Grtecias  imporlantes  , 
circum  ttrbes  ambulant. 

De  Romanis  docet  Livius  1.  2.  et  8  :  Qui,  ail, 
antenexi  ftterant  creditoribtts  tradebantur ,  etnec- 
lebantur  alii ;  apud  Romanos  enim  nexus  aul 
nexum  erat  obligationis  genus,  cttm  corpus  debi- 
toris  ttt  pignus  capi  poterat  obiigationisjure  atque 
conditione ,  ut  explicat  Biuhens  :  nam  debitor 
oppignoratus  tradebatur  creditori  nexus.  De 
quo  ac  de  immanitate  fceneratorum  videndus 
Livius  loco  citato,  Varro  I.  6.  de  Lingua  Lat.  Cic 
in  Topic.  de  abalienatione,  mancipio  et  nexu 
disserens,  Biuheus  in  Pandect.  in  lit.  de  in  dieni 
addicl.  Quinlil.  I.  7.  c.  k.  elc.  8,  Gell.  I.  20.  c.  1, 
Macrob.  I.  1.  c.  16,  Cael.  I.  12.  c.  20.  et  21.  Sed 
Solon,  ul  Diodorus,  Plularchus  el  Laertius 
scribunt,  illam  legem  Alhenis  abrogavit.  Soiutio, 
ait  Diodorus  (de  jEgyptiorum  legibus  loquens) , 
ex  bonis  debiloris  soium  fiebat,  corptts  non  poterat 
addici  creditori. 

Addit  Chrislus  Mallh.  18.  creditori  jus  fuisse 
in  corpus  debitoris,  rrt  illud  K*rq ueufct  :lIraius, 
ail,  dominus  ejus  tradidil  eum  tortoribus,  qaoad- 


COMMENTABIA  1N  PROVEBB 
usque  redderet  universum  debitum,  Quod  sane  vi- 
riHiir  olere  imraanissimam  lllum  crediiorum 
inbumanitalom,  qua  ud  credilorum  libidlnem 
posl  vllicula  <'l  cnleiias  (li  luloi  iiiii  nie  uilna  tlila- 

niabantur,  quam  refcrl  Aulus  Gellius  l.  20.  c.  1. 
r\  leg.  13.  labularum,  cujus  isle  esl  verborum 
lenor  \  £ris  confessi,  rebusquejure  judicatis  trl- 
ginta  dies  justi  xtnto,  posl  deinde  manus  injectio 
esto,  in  jus  ducilo,  secum  ducilo,  oincito,  aut 
rtcrvo  aui  compedibus  quindecim  pondo,  aui ,  si 
volet,  majore  vincito.  Deinde  vero  docel,  si  plu- 
ivs  essent  creditores,  eoa  babuisse  jus  secaro 
corpus  debitoris.  Tertiis,  iii<|iiii,  nundinis parteis 
secanto ,  si  ptus  minusve  secuerunt,  sine  fratule 
csto.  Adilit  deinde  ex  suo  Gellius  :  Nihil  profecto 
immanius,  nilut  immitius,  nisi  (ul  reipsa  apparet) 
eo  consilio  tanta  immanitas  pana\  d<  nuniiata  est, 
nr  titl  eam  unquam  perveniretttr.  Et  Plularcb. 
cnmmcnt.  jain  ciiato  :  Nos  dum  contentos  cssc 
nostris  rebus  pttdct ,  dandis  pignoribus  contracti- 
busque  subeundis  in  servitutem  nosmet  damus.  I)e 
caruiiicina  auiem  el  laniena  illa  paulo  inferius  : 
lli  mi&eris  debiloribus  deforo  locum  flagiiiosorum 
pcenis  destinatum  redegerunl,  vulturum  instar  eos 
tttcnws  ct  laniantes ,  et 

Altius  inserto  lunJentes  visccra  roslro, 

lta  noslcr  Pineda  in  Job.  22.  v.  6. 

Ouocirea  Persse,  leste  llerodoio,  dictilabant  duo 
esse  peccala  inter  bomines  lurpia,  quorum  pri- 
imini  est  debitorcm  esse  (boc  enim  rere  vel  ex 
ignavia,  vel  ex  gula  et  luxu  nascilur),  alterum 
inenliii,  quod  e  x  priori  consequilur.  Anonvmus 
apud  Suidara  miserrimos  aii  csse  homines,  qui 
modo  rubros ,  modo  pallidos  habent  denles ,  quo 
dicto  notabant  eos  qui  inuiuo  acceperunt  ab 
aliis  :  tii  enim,  dum  111111111111»  repelitur,  erubes- 
cunt;  dum  \cro  credilorem  viderinl,  pallescunt, 
ne  cogautur  ad  solvendum. 

Praeclarius  S.  Basil.  apud  Anton.  in  Melissa 
part.  2.  c.  28  :  (Jui  sc  fcenoribus,  ait,  subjeclum 
rcddit ,  qttorum  possessionem  non  lenel ,  volttnta- 
riam  perpeluamque  servit  servitutem.  Rem  misera- 
bilem  spcctavi,  liberos  homines ,  qaorttm  patrimo- 
nia  essent  obterala,  qui  Iraherentur  ttl  venirent  ; 
11011  nocles  dcbilori  quielem  adferunt ,  non  dies  est 
jucunda,  non  sol  delectans ,  sed  per  omnem  vitam 
in  tristitia  versaltir  :  dies  odit ,  qtti  ad  prcescriplum 
lempus  properanl ,  mcnses  formidat ,  quasi  ttsitra- 
rum  genitores  ;  si  dormierit ,  in  somnis  videt  fcene- 
ratorem  capiti  imminentem,  infauslum  somnium; 
sin  vigilarit,  cogitatio  et  soUicitudo  de  usuris  est. 
Si  liree  vera  sint  in  debito  et  debitore  pecunise, 
mulio  veriora  sunt  in  debilo  anim;e,  puta  in 
peccalo  et  peccatore,  qui  semper  pavidus  limet 
niortem,  judicium,  dsemones,  gehennam,  qu.-e 
eum  exspectat,  ul  solvat  novissimam  quadran- 
iem,  Mallh.  5.  2G. 

8.    QUI    SEMINAT  INIQUITATEM,   METET   MALA ,   ET 

virga  ir.e  sujb  CONSUWL.M abitur.  ]  Pro  iniquitatem 
bebr.  est  nSl^  aula ,  quae  vox  est  generalis  sig- 
nificans  omne  pravum,  quod  conlr/leges  vel 
iequilalem  et  bonestatem  commiiiilur.  Proprie 
tamen  nolat  injuslitiam  et  injuriam  quaj  alleri 
infertur.  De  injuria  enim  hic  agi  patet  ex  eo 
quod  subdil :  Et  virga  iro3  suo3consumetur ;  quem 
enim  injurius  percutil,  bunc  percussus  reper- 
culit. 

Pro  metet  mala  hebr.  est  tnetet  V\n  aven,  id 
est  iniquitatem,  vel  dolorem  :  aven  enim  signi- 
iicat  inalum  tum  culpae,   lum  poauac  culpam 


i\  SALOMONIS,  r.ap.  x\n.  m 

consequcntis.  Onde  Vulabl,  verlit;   calamitatem  . 
Septuag.  Qui  semlnat  rnala,  tnttel  maia}  Theo 
tioiion  ;  Qui  seminut  injustitiam,  melet  inlquita- 

tiin;  Amiila  ,  dttmiunii  ;  S\  iiiiii.ic lius  :  QtU  scini- 
iitit  iniquitatem  ,  tnslt  1  injustitlam, 

Nonnulll  hanc  fnomen  attexunt  preacedenli, 
et  juxto  vcrsionem  Septuaginta  uttexi  potest,  at  . 
11011  juxta  Vulgatam  :juxta  eam  enim  bas  ilnce 
sentunlias  plane  videntur  (iisparataj.  Juxta  eara 
ergo  scnsiis  est,  q.  d.  Qul  serainatcuipam,  me- 
lct  poMiiun,  imo  11011  1,110  novaui  culpain  fiiin 
nova  posna.  Via  eienergia  est  in  rusemlnat.  i'ii 
1110  eniin  sicut  scnifii  habet  \im  producendi 
granum  sibi  siinile,  sic  cuipa  vim  babet  prodn- 
cendi  lam  poenam,  quam  culpara  sibi  similem. 
Ila  injuria  parit  injniiain,  rixa  serit  rixain,  caB- 
des  provocal  caedem,  eonviciuni  elicil  convi- 
ciuin ,  ut  (|ui  iniquus  <•!  injurius  est  altcrl ,  vicis- 
sim  ab  eo  siniilein  injuriam,  puta  verber  vcl 
verbum  asperum,  velnt  prolem  a  se  elicitam 
recipial.  Secundo ,  sicut  iiiiuin  granum  salum, 
sic  pariler  una  eulpa  niultiplicem  paril  culpaui 
el  poenam  :  mala  euiin  semina  foecundiora  sunt 
bonis.  Si  ergo  semen  virlulis  unius  paril  multas 
virlutes  <;t  praemia  gloriae,  mullo  magis  semen 
peccati  pariet  mulla  scelera  etsupplicia.  Tertio, 
seiiien  (iuod([u<;  suum  profertgranum,  ut  triiici 
trilictim  ,  bordei  bordeuin  ;  sic  qilieque  Clllpa 
proprias  parit  culpas  et  poenas  :  nam  superbia 
pariiiram,  invidiain,  rixam,  cssdes ,  etc. ;  gula 
vero  parit  comessaiiones,  ebrietates,  crapulas, 
asotias,  libidincs,  liles,  etc,  insuper  poenara 
faslidii,  vomiltis,  insomnii,  calarrlii,  febris, 
dysenterias,  vertiginis,  et  mille  raorborum,  quaj 
gulam  consequi  solent.  Simiiiter  alias  poenas 
parit  avarilia,  alias  acedia,  alias  invidia,  ctc 
(Juarto,  sicui  eadem  terra,  quae  semen  recipit, 
recipil  ad  messem ;  et  sicut  agricola,  qui  serit, 
idem  el  metit :  sic  pariterpeccalor,  qui  serit  ini- 
quilalem ,  idem  ei  melit  iniquitatem  ejusque 
poenam  mulliplicera;  nam  noxa  caputsequitur, 
sicut  carnifex  sequitur  reum,  ul  euin  torqueat 
el  pleclat.  Hoc  est  qtiod  ait  Job  c.  h.  8  :  Qui  se- 
minant  dolores,  et  metttnt  eos.  Et  Paulus  Galat. 
6.  8  :  Qitaj  seminaverit  homo ,  luec  et  metet.  Et 
Christus  Maltb.  7.  2  :  In  qtta  mensura  mensi  fue- 
ritis ,  remelietur  vobis. 

ET    VIIIGA    1R.E    SILE   CONSUMETUR.]    Alii    lcglllll, 

consummabitur ,  hoc  est,  consumelur.  Virga  irce 
primo  esl  ipsa  ira,  qua  iralus  quasi  virga  saevit, 
et  verberat  alios  vel  verbis  asperis  ,  vel  eliam 
infJiclis  plagis  et  verberibus  :  ob  banc  cnim 
juslo  Dei  judicio  simili  aliorum  ira  et  saevilia 
pleclelur,  qua  alios  vexavit  et  oppressit ;  ira 
enira  virgae  comparatur,  ait  Aben  Ezra,  juxta 
illud  Isaiae  10.  5  :  Virga  furoris  mei.  Sensus  ergo 
est,  q.  d.  lra  ejus,  saevitia  et  injustitia  vertelur 
ei  in  virgam,  qua  punialur  et  perdatur. 

Secundo,  virga  irce  esl  potestas  (biijus  cnim 
insigne  est  virga  et  sceptrum,  ut  babent  Hebraea) 
cui  juncla  esl  superbia  et  ira  :  baec  enim  vebe- 
menter  premit,  imo  opprimit,  juxta  illud  Se- 
necse  in  Proverbiis  :  FtUmen  est ,  abi  cuin  potes- 
tate  habital  iracttndia.  Verum  lales  similem  alio- 
rum  poleslatem  ira  exacutara  experienUir  ct 
seutient,  vel  in  praesenti  vita,  vel  in  futura. 

Tertio ,  apposite  ad  semen  et  messem ,  de 
qua  praeccssit  sermo,  virga  bic  accipl  polest 
triluralionis  ,  llagellura  scilicet  quo  e  segelc 
grana  exculiuntur,  q.  d.  Iniquus  qui  alios  alio- 
riunque  segclcm  el  bona  llagellavit,  et  triluru- 


630  COMMENTARLA  1N  PROVER 

vit,  ipse  pariter  segesque  et  bona  ipsius  ab 
aliis  flagellabiluret  trilurabitur,  utin  quo  pecca- 
vit,  iu  eodem  el  puoiatur,  juxla  legem  talionis. 
Sic  ergo  virga  sive  flagellum,  qua  exculiendae 
erant  ejus  fruges ,  non  fruges  quae  nulhe  sunl, 
sed  ipsummet  ejusque  lolia  et  spinas,  id  est 
•  scelera  el  crimina,  diverberabunt  el  exculient; 
virga,  inquam,  et  flagellum  quo  flagellabitur , 
vel  a  Deo,  vel  a  judice,  vel  ab  alio  quomodo- 
libet. 

Pro  consumetur  Vatabl.  et  Pagnin.  vertunt  de- 
ficiet ,  q.  d.  Deus  secundum  opera  relribuet  uni- 
cuique,  el  privabit  facienles  iniquilalem  omni 
auctoritate,  qua  utunlur  cum  saevitia  erga  sub- 
ditos  ;  ita  R.  Levi  el  Aben  Ezra.  Alii  verlunt 
consumet ,  scilicet  eum,  q.  d.  Ipsa  virga  irati 
consumet  iralum,  sive  percutienlem  in  ira. 
(Jnde  Sepluag.  veriunt  :  Plagam  autem  operum 
suorum  consummabit,  vel  operum  suorum  virus 
vulnusque  ad  finem  sentiet ,  ut  verlit  Auclor  Cale- 
nae  Graecor.  Sicut  enim  plaga  pus  ejicit  virulen- 
lum,  sic  ira  el  saevitia  parii  dolorem  et  noxam 
auclori. 

Mystice  Beda  :  Qui  seminat ,  ait,  iniquilatem , 
metel  mala,  id  est ,  qui  verbo  aut  excmpio  suam 
in  alios  iniquitatem  spargil ,  messis  loco  vindiclam 
recipiet.  Porro  quod  sequilur  :  Et  virga  irai  sua 
consumetttr ,  recle  adaples  Doctoribus  et  Supe- 
rioribus,  qui  subditos  peccantes  rigide  casli- 
ganl,  cum  ipsi  graviora  peccenl;  aut  iis  qui 
aequa  el  proba  docent,  cum  ipsi  sinl  iniqui  et 
improbi.  Hi  enim  verbis  suis  damnant  se  ipsos  : 
censuram  enim,  qua  alios  feriunt,  ferunt  in  se 
ipsos  ;  quare  castigalione  qua  alios  casligant 
ipsi  casiigandi  sunt,  juxta  illud  Aposl.  Rom.  2. 
21  :  Qui  ergo  alium  doces ,  te  ipsum  non  doces  ;  qui 
prcedicas  non  furandum ,  furaris  :  qui  dicis  non 
rnojchandum ,  mcccharis ,  elc. 

9.  Qii  paONiis  est  ao  misericordiam,  renedi- 

CETUR  :  DE  PANIJWS  ENIM  SttlS  DEDIT  PAUPEIU.]  Pro 

qui  pronus  est  ad  misericordiam,  bebr.  est  ■pynTia 
tob  ain ,  id  est  bonus  ocutus,  vel  potius  bonus 
oculo  ;  Chald.  Qui  bonum  oculum  Itabet.  Bonus 
oculus ,  ail  Valabl.,  est  homo  liberalis,  benignus 
el  candidus.  Bontts  oculo  est,  qui  placido  et  be- 
nigno  oculo  respicit  pauperes,  eo  quod  pronus 
sit  ad  misericordiam  :  tum  pronilale  nalurae, 
lum  pronitate  viriulis,  puta  pronus  tum  ex  com- 
passione  naturali,  tum  potius  ex  assuefactione 
cbarilatis,  ail  Lyranus  :  Hic  benedicetur ,  id  est 
fortunabilur  a  Deo,  omnique  benedictione  lem- 
porali  el  coelesti,  humana  et  divina,  praesenti  el 
aeterna  cumulabitur.  Nam  ut  ait  S.  Chrys.  hom. 
12.  in  epist.  ad  Hebr.  Eleemosyna  ac  misericordia 
est  tanquam  quredam  aurea  et  vivens  columba , 
ptacidum  habens  aspectum  et  mitem  oculum  :  nihil 
est  illo  oculo  melius  ;  itaque  misericordix  oculi 
obvenerunt  columbini ,  placidi ,  benevoli ,  et  ipsa 
mititale  quodam  modo  mitiores. 

Posset  quoque  to  benedicetur  accipi  pro  lauda- 
bitur,  q.  d.  Laudabuntet  benedicent  eum  homi- 
nes,  imo  Deus  et  Angeli ;  sic  enim  huc  alludens 
videtur  explicare  Eccles.  c.  31.  28  ,  dum  ait  : 
Splendidum  in  panibus  benedicens  labia  muttorum. 

Sensus  est  ergo,  q.  d.  Qui  benignum  habet 
cor,  indequc  benignum  oeulum,  quo  benigne 
respicial  egenos ,  eslo  ipse  sit  pauper,  ut  iis 
large  benefacere  nequeat  :  tamen  benedicelur  a 
Deo,  quia  liberali  corde  de  pane  sibi  etiam  ne- 
eessario  dedii  pauperi ,  imo  panem  dimidiavit, 
dimitliuru  pauperi  tribuens,  reliquum  sibi  ser- 


BIA  SALOMONIS.  Gap.   XXII. 

vans  :  Deus  enim  magis  respicit  danlis  prompti- 
tudinem  beiiigiianHjue  menlem  el  oeuhim  quam 
doni  magnitudinem  ,  juxta  illud  Christi  Luc.  21. 
3  :  Vere  dico  vobis  quia  vidtta  hwc  pauper  plus 
qttam  omnes  misil ;  num  omnes  hi  ex  abundanti 
sibi  miserunt  in  munera  Dei  :  haic  aulem  ex  eo 
quod  deest  itli,  omnem  victtim  sttum  quem  hubuil , 
misit.  Hinc  Sept.  verlunl :  Hitarem  dalorem  bene- 
dicit  aut  diligit  Deus. 

Ralio  a  priori  C9l,  quod  donum  magis  aesti- 
metur  ex  affeclu  dantis,  quam  ex  doni  praestan- 
tia  :  qui  cuim  rem  parvam  dat  ingenli  animi 
affectu  elbenevolenlia,  gr-atior  esl,  et  plus  dare 
censelur,  quam  is  qui  rcm  magnam  dalparvo 
animi  aflVclu.  Jam  affeclus  aniini,  praeserlim 
anior  et  benevolenlia  aeque  ac  odium  et  indigna- 
lio,  maxime  pellucet  emicatque  in  oculis,  quasi 
in  cordis  fenestris.  Hinc  invidi  et  maligui,  uii 
fascinatores,  lascinum  et  virus  gestant  in  ocu- 
lis,  illisque  illud  vibrant  in  astantes,  pr*$ertitrj 
pueros,  quo  fit  ut  pueri  cibum  faslidianl,  et 
labe  conficiantur  :  ex  adverso  benigni  et  bene- 
fici ,  benigno  corde,  oculo  et  manu  inluenles 
egonos,  eisque  benefacientes  pro  facullale  sua  , 
licet  exigua,  ipsis  vitam  el  salulem  conferunt. 
Salomonem  secuLus  Ben  Sira  Alphabeto  1.  lil- 
tera  iod  :  Manttm  luam  d  beneficentia  ne  abs- 
Irahas. 

QitMres    quanlum,   quibus  ,  quolies  et  quo- 
modo   henefaciendum  sil.  Resp.  dandurn   esse 
quanlum  vires  permiltunt ,  ut  polius  supra  vi- 
res  largiendum  quain  infra.  At  imprimis  habenda 
est  ratio  eorum  quibus  damus  :  nam  ,  si  parvo 
egenl,  parum  detur;  si  muUo,  multum.  Jam  vero 
dandtun  esl,  quoties  indigenl  pauperes.  Undedi- 
cebal  Aquila,  piwceplor  AquiLe  Ponlici,  inopem 
qui  mane  nostram  benelicenliam  esset  exper- 
tus,  si  vespere  redeat,   nou  esse  dimittendurn 
vacuum.    Sed   quomodo  ,    inquies ,    dabimus  ? 
Hic  tria  observanda  esse  monenl  Hebraei:  Primo, 
ut   eleemosyna   delur  clam  el  in  occulto,  non 
palam  el  in  aperto  aul  publico;  secundo,  ut  dc;- 
tur  vullu   hilari  ;   nam   hilarem   dalorem   amat 
Deus,juxla  diclum  Aposloli;  lertio,  ut,  cum  da- 
mus,   verbis   blandis   alloquamur  :  nam   dono 
graliam  concilial  oralio,  quae  sa^penumero  plus 
valel  acpolest,  quam  ipsum  donum.  Huc  facit 
gnome  ArabumCcnl.  1.  n.  80  :  Liberalis  vicinus 
esl  Dei ,  vicinus  hominis,  vicinus  paradisi ,  remo- 
ttts  ab  igne  Inferni,  q.  d.  Beneficuset  liberalis  fe- 
lix  est  in  hac  vita  et  futura  ,  in  terra  et  in  coelo. 
Praeclare  Nazianz.  orat.  de  Cura  pauperum  :Deus 
eslo,  ail,  catumitosis  Dei  miscricordiam  imitando ; 
nihil  enim  beneficentia  divinius  in  hominem  cadit. 
El  rursum  :  Pulcherrime  hoc  ct  benignissime  Deus 
facil ,  qttod  non  ex  prelio  rei  data ,  scd  o/ferenlis 
facultale  et  animo  donum  cestimat.  Benignus  esse 
ne  differas,  sed  nunc  esto  ;  nec  ideo  qttia  prelii  te 
summa  destituit ,  totam  relinquas  liberalitatem, 
sed parlemreipsa  prcestes ,  partem  animi  prompti- 
tudine,  aut  proposito  in  posterum  (utrumqueenim 
signilical  gr.ecum  npoSv/xt-j.).  Magnum  calamiloso 
remedittm  est  misericordia  ex  animo  cotlala,  et 
genaina  condoientia  multo  leviorem  reddit  cala- 
milalem. 

Huc  facil  apologus  ursi ,  agniel  columbae  ner- 
vosis  similitudinibus  armalus,  quem  recenset 
Cyrill.  Apolog.  moral.  lib.  1.  c.  22,  cujus  titu- 
lus  :  Magis  semper  partem  misericordice  teneas  : 
Ursi  catulum,  ail,  in  captum  agniculum  swvien- 
tem  desttper  columba  prospiciens,  dixit  :  Ut  quid 


COMMmJTAMA  IN  PBOVEHDIA  SALOMONIS.  Cap.  \\ll. 


r.r.i 


in  miscrum  savis '.'  Cui  UUs :  si gt nerationem  com- 
piexionemque  et  morem  meum  attenderes,  «t  tial 
respooedares  t  Nimirum  ur.U  ftlius  tum,  ursum  me 
fore  ptr/sionomia  oitendit ,  atq.ue.ideo  nunc  urpi 
mon  ni  imitor.  Tunc  iila  subjunxit  :  i.iiuptr  cor- 
ruptam  generationem  t  vince  sttvum  compiesior 
><<m,  depone  ferinum  fnorem }  natn  Deus  ciemens 
creaoit  tet  natura  pia  nutril  tet  pUma  terra  sus- 
tentat  t<  ■  Dulcisanguine  viuis,  <imtr<<  mamerorun 
aompagine  tubtistis,  et  humorum   tuorum  pacis 

ftvdcvc  solitlaris.    Ii<  rrr<i   tOtUI   oitlo    naturti'    ud 

pietatem  t<  iralut.  Ca  testiaenim  <ir  ierretiria  om- 
nia  tiintttm  tibi  bonitatit  indtdgent,  ni  viras. 
Qttippc  non  cmis  covporis  ririlirnm  molum  ,  n<r 
ceeii  lumen,  necaeris  flatum,  nee  iillnris  granum, 

vrr  r.rttli  vttnlis  tt<jt:<r  profiuvium t  tjttilitts  vivis. 
Inilc  ,  tjittcso  ,  tihi  litrc  omiini ,  nisi  r.r  tola  ntiluvai 
clementia?  Igiiur  derelinque  parorem  ,  mttigu  ra* 
biem  ,  dcsinr  tttvire,  <l  tr  <ttl  inntantttim  ronrmu- 
ii<  ni  pieiatem  ronvrrle.  Ad  luvc  tltr  purttm  rmolli- 
Itts  rrspoittlit :  l'ro[,clo<ju<c  supirut<  r  liortttris  lurc 
agercm,  si  domuulcin  omui<t  uitilu  vationem  lut/ic- 
rrm.  Mo.vtltn:  Diiic,  imjttit,  dixisti.  Qttonium  om- 
uis  crutlclis  asperitas  ex  feritate  bestialis  mcntis 
r  vsurgtl.  Exaspt  rattaii  tnim  mare  trn<  hvis  olfttndi- 
tur,  et  uttrttm  poltura  romplanatttm  vuttlantius 
mirat.  Sic  lu.v  sapi<  ntitt  l  <  mgnitatis  est  socia,  et 
pii  talis  scmpcr  amira  ,  srd  tn  mcnte  perlurbala 
Misrtfalur  ira  lurhidu,  insipientia  obscura ,  rra- 
tlclttas  ttspcra.lwtlc  hane  conclusioncm  pracli- 
Ciiin  <Mlue.it,  et  velul  epimyUiiuin  assignal  :  Sa- 
piins  crgo  rutionc  mulu  omnia  vincens ,  pessus 
offensam,  magnanimilatis  potcntia  spcrnit  irum , 
heneficcntia  lib<  i  atita  is  injttriam  et  cvttdclitalein 
remiltit,  ncc  amplius  aiiad  qttiini  beneficentiam 
suicordis  meminit.  Sic  illala  mula  constunlia  fran- 
git  ,  piiticntia  vincil  ,  et  cx  lolo  cordc  triumpha- 
torem  misericordia  ostendit. tiovit  enimnocentem 
fcre  iractinditP  jttm  sttbjeclum ,  et  idcivco  dcviclo 
viclor  compatitur ,  etper  sua?  pietatis  antidoutm 
iiilirmitatis  ultcrias  ctrat  mulum.  Ita  igitttv  su- 
picntis  inrieta  pax  cst ,  cl  vindicla ,  clementia.  ln 
bonis  cnim  sitmnia  ejus  vicloriu;  el  in  malis , 
rirtus  inviolata  Qui  vcro  fhtmmis  ivce  cilo  accentli- 
tttr,  foetet  ignettm  ttt  sulphuv.  Scd  cum  opportune 
[irttdens  irttscilur,  splendel  ttt  uttrum  politttm.  Iva- 
cttndus  ergo  csl  sitlpliur  felidum,  et  ivatus  sapiens 
cst  uttrtim  digcstum.  Qitibtts  diclis  abiil. 

Porro  liaec  sententia  est  illustris  :  hac  dc 
causa  eani  Sepluag.  quasi  paraphrastice  per 
trinam  (lilalant  el  explicanl;  prima  est  :  Vivum 
■iilarem  et  datorcm  btncdicit;  vel,  ut  alii  legunt  : 
Ditigit  Deus  ;  vniiitulcm  operttm  ejus  consumma- 
vit.  Priorem  paricm  eiiat  Apostolus 3.  Cor.  9.  7: 
Unusauihque ,  ail  ,  prottl  dcslinavit  in  covde  suo, 
non  c.v  tristitia  ,  attt  c.v  necessilute  ;  liilarem  enim 
dulorcm  dtligil  Dcus.  Bl  lioman,  42.  8  :  Qui  mi- 
scrctuv  in  liilavitale,  uhi  plura  de  eadem  anno- 
lavi.  Pr.Tclare  S.  Augusl.  in  psal.  hl.  sub  finem : 
Si  fvegevis ,  ait,  cx  animo  esuvienti  panem  tuum , 
tjttia  plerumqtte  ftt  d  trislibus  et  muvmuvanlibus , 
ttt  curcant  t<rdio  intevpellantis ,  non  ttt  veftciant 
visceva  iudigentis.  Ililavem  autem  datovcm  diligit 
Deus  ;  si  punem  dcdcris  tristis,  el  punem  et  mevi- 
tum  pevdidisti.  Expende  to  non  ut  vcftciant  visceva 
indigenlis ,  q.  d.  Qui  nincstus  vel  indignans  dat 
eleemosynam  ,  reficil  corpus  pauperis;at  sua 
mocstitia  vel  indignalione  crucial  et  vulnerat 
ejus  animum  et  viscera;  qui  vero  cam  hilariter 
iinpertit,  tam  animum  et  viscera,  quam  os  et 
corpus  egeni   pnscit  et  rccreat.   Ergo  ex  animo 


fae  ut  Uie  <jui  mtus  oidei,  utiimr  te  loquentet  ttt 

cut  :  !•:<■<•<■   uilsttm.  El    in<>\  :  Vit  orultoni  in    tii/tm 
volilli     ii, I   Driini  '.'  I<l< ■  llli    illius    ttltis  ,   jrjttniliiii    <l 

<  l<  <  iiiosYiitiiu.  Poi  ro  quixl  aililmil  Septliag.  Vunt- 
tiiliin  op<  vttin  <jus  <  onsuinmui  i/ ,  aiii  il  hois  <\>l 
rjus  quod  v.  pruredrnii  (!<•  iniquo  <li\<r<'  '.Qui  U 
mniut  muitt ,  mcti  i  <  t  maiafplagam  aulem  opt  rum 
stiorum  ronsttmmuril ,  <|.  <l.  Otii  .seininal  mala, 
pla^ain  p<iiiani<pie  plriiam  el  i-oiisiiininalam 
malorum  qutu  sci  ii,  r*portai)i<  ;  qui  vero  scmi 
n al  Ixina  ,  ar  pnrscrlini  eloeaiOB)  noi  in  paupc- 
re«  liilaiilcr  dispci  lil  :  liir  sua  Inlarilale  .siqqile- 
ImI  ,  pcrlirirl  <'.l  roiiMininiahil  quhlquid  in  rjiis 
opri  ilnis  rl  inoribiis  \anuui,  id  esl  variuun  ett 
rl  inanr.  l.l<'rino.s\  na  cniin  iniplcl  ra  t\mv  ac- 
lionilnis  <alrris  dcsunl  aul  dcliriunl. .  ac  pi.c 
srrlini  Ihlaiis  proinpliisquc  aninuis  dantli  ,  sup- 
plcl  efl  (|ikx  d<;ualiojii  oli  paiipcrlalcni  aliannc 
rausam  drsunl.  Drus  cuini  iesliinat  non  lani 
doniun  quain  donanlis  allrrluin  :  sirut  rrgo  si 
aipiam  e  vase  elTundas ,  in  vas  vacuuui  suhin- 
Iral,  cjusque  vacuilatem  rrplrt  succrdrns  aer  : 
sic  si  eleeinosynain  par\ain  des  ,  bursaui  inrn- 
Iriinpir  vidrris  evaeuare,  aKpir  varuain,  id  est 
exilcin  cl  niilliiis  niomeuli ,  rem  ellicere ,  sed 
vacutnn  illud  supplcl  el  neplcl  hilarilas  et  proinp- 
liludo  |)lura  daiu.li,  si  lacultas  supprlrivt.  Quo- 
eiica  Salonionein  secutus  Siraridrs  Kccli.  35. 
II  -.  In  omui  tluto,  ail,  Itilurem  fuc,  grsecc  uxpmo', 
id  <'sl  hilarilica  ,  vullum  tuttm. 

Secunda  est  :  Qtti  misevelttv  patipcris,  ipse  vi- 

<  issim  cnulrilttr  ,  ut  qui  egeno  de  punibus  stiis  im- 
pcrtitus  sit.  Qui  cnim  iniserelur,  increlur  mise- 
licordiam;  cl  qui  pascil  alios,  inriclur  pasc.i 
juxla  illud  Clirisli ,  Maltliaei  5  :  Beati  miscricor- 
tlcs,  qiionium  ipsi  miscricordiam  conscqticntur.  \Ll 
Aposl.  2.  Cor.  9  :  Qtti  seminat  in  bcnedictionibus, 
tlc  henedictionibus  et  mclct.  Vidc  scquenlia  ct  qu;e 
jbidem  annoiavi. 

Mystire  Auclor  Catenae  Groccorum  :  Doclores  , 
ail,  qui pattpcrcs  spiritu  doctrinu  sua  puscttnt ,  se- 
ipsos  vel  muxime  alttitt  ,ju.vta  illttd:  In  diebtts  fa- 
missuis ipsipanibus  {hocest  suu  ipsorum.doctvinu, 
pcrquum  ninUrum  ipsi  qttoque  sustenluntuv)  sa- 
lurubuutur.E\vi\\[)\n  hujus  senleulUe  et  benedic- 
lionhs  elreniosyiioe  suul  in  Vita  S.  Joannis  Elee- 
niosynarii,  qui  quo  plura  dabat  paupeiibus,  eo 
plura  recipiebat,  uli  fusius  alibi  rrcensui  ;  in 
,\ila  sanctac  l.ydwinae,  quee  sua  liberalilale  me- 
ruitoblincre  bursam  Clnisti,ex  (pia  (|uanlum- 
cumque  erogarel,  semper  suprrrrat  ,  quod  ul- 
lerius  erogarrl  ;  in  Vita  S.  Calharinae  Senensisel 
aliorum  plurium. 

Memorabile  est  quod  dr  S.  Libcrali ,  noliili 
Allinatae  et'1'arvisii  protrrlore,  legimus  eum  iu 
;egros  el  pauperes  mire  1'uisse  liberalem  ,  ideo- 
([ue  mullos  a  variis  morbis  curasse  ,  adeoquo 
una  die  120  personis  sanilatem  divina  virtule 
imperlivisse.  Cum  vero  lhemis  lemporead  Kccle- 
siam  calhedralem  pergeivt.  paupere  nudo  et 
frigore  trementi  obvio,  sibi  vrslem  detraclam 
ti  adidit,  qui  illi.sequenlinocleapparensCbrislum 
sr  esse  dixit,  et  vestem  rrslituit,  quam  ille  in- 
duens,  a  periculis  non  semrl  srrvalus  est.  Nam, 
cum  Arianis  prsevabnitibus,  S.  Heliodorus  cum 
suis  discipulis  ut  solitarium  locum  inveniret,  iu 
quo  Deo  descrviret,  navim  conscrndissel,  s;eva- 
(pieortaesset  lempeslas.illam  Liberalis  exlremo 
vcsiis  illius  demisso  in  mare  illico  sedavit  :  ila 
ex  monum.  Ecclesise  Tervisin.T  narral  Philipp, 


632  CGMMENTAUIA  IN  PK0VER3IA 

Ferrar.  in  Calalogo  Sanctorum  Italiae  ad  diem 
27  Aprilis. 

Terlia  est  :  Victoriam  et  honorem  acquirit  mu- 
nera  dans,  et  animam  quidem  aufert  possidentium, 
vel  acceptantium;  vel,  utVulgata  legit:  acceptan- 
ttum.  Haec  gnome  hon  est  in  Hebraeo,  sed  ex 
Sepluag.  transcripta.Pro  aufert  graece-  estapatjsi- 
rai,  quod  Auclor  Calenae  Graecorum  vertil:  ever- 
tit ,  accipilque  de  donisquoe  danlur  principi  vel 
judici  ad  evertendam  justitiam. 

Verum  alii  referunt  ad  eleemosynam  etmise- 
ricordiam,  de  qua  hoc  versu  omnis  est  sermo, 
ut  sensus  sit,  q.  d.  Beneficus  et  liheralis,  qui 
dai  eleemosynas  vel  munera  ,  vincit  sibique 
devincitet  subjugat  animos  accipienlium;  quare 
ab  eis  impetrat  omne  quodvult,  abeisque  hono- 
ratnr  ut  munificus,  imo  ut  curator  el  pater, 
uli  honoralus  fuit  Joseph  ab  jEgypliis,  dans  eis 
Jrumenlaet  alimenla  ;  ideoque  vocitalus  Satva- 
tor  mundi,  Genes.  kl.  U5.  Vere  Comicus  :  Mag- 
nes  animi  aurum  ,  magnes  animi  munus. 

Myslice  Auctor  Calenoe  Gr.ecorum  :  Munera, 
inquit,  sunt  virtuies  per  quas  homo  animam 
suam  daemonibus,  qui  illam  possidebant,  eripit, 
imo  animum  Dei,  Angelorum  et  hominum  sibi 
concilial;  itaque  quasi  aufertct  suffuralur,  sed 
pio  fortique  benevolentiae  furlo. 

Posset  secundo  hnec  gnome  accipi,  ut  sit  ar- 
gumentum  a  simili,  puta  a  judiceet  principe, 
cui  dantur  munera  ,  q.  d.  Sicut  qui  muncra  dal 
judici,  vicloriam  in  lile  obtinet;  el  qui  ea  dat 
principi,  ab  eo  ad  honores  evehitur,  eo  quod 
dans  munera  accipieniis  animum  per  ea  sibi 
obstringat  :  sic  pariter  victoriam  et  honorem 
omneque  bonum,  quin  et  gloriam  aeternam  a 
Deo  consequetur ,  qui  Dei  amore  dat  dona  pau- 
peribus  ;  bisce  enim  Dei  animum  ,  id  est  gra- 
liam  et  bcnevolentiam  demerelur  sibique  con- 
ciliat. 

Moraliter  nola  hic  quanla  yis  sit  eleemosynae 
et  beneficentioe ,  utpole  ,  quae  ardua  queeque 
vincil,  el  de  omnibus  reporlat  victoriam.  Primo 
euim  vincit  eos  quibus  benefacit,  esto  inimici 
sint  et  infensi ;  eorum  enim  cor  emollit ,  allicit 
etinbenefacientem  refiectit;quis  enim  amantem 
se  non  redamel?  quis  benefactori  suo  malefa- 
ciat?  Hoc  est  potens  et  nobile  victoriae  genus, 
de  quo  Apostolus  Rom.  12.  20  :  Si  esurierit  ,-ait , 
inimicus  tuus  ,  ciba  illum  ;  si  sitit ,  potum  da  ilti : 
hoc  enim  faciens  carbones  ignis  congeres  super 
raput  ejus;  noti  vinci  amato,  sedvince  in  bono 
malum. 

Secundo,  eleemosyna  vincit  avaritiam  et  cu- 
piditalem  caeteraque  vitia;  nam,  ut  ait  Apostol. 
1.  Timot.  6.  10  :  Radix  omnium  matorum  est  cu- 
piditas.  Ralio  est ,  quiaconlraria  conlrariis  viiv 
cuntur  :  sicut  ergo  ignis  exstinguitur  aqua,  sic 
cupiditas  restinguilur  eleemosyna  et  liberali- 
late. 

Terlio,  eleemosyna  vincit  deletquepeccatum, 
non  tantum  praesens  et  fulurum,  sed  et  praete- 
rilum,  juxta  illud  Danielis  cap.  U.  ad  Nabucho- 
donosoiem  '•  Peccata  lua  eteemosynis  redime.  Et 
Eccl.  3.  Z?>:lgnem  ardenlem  exstinguit  aqua,  et 
(sic)  eteemosynaresistit  peccatis,  et  Deus  prospec- 
tor  est  cjus  qui  reddit  gratiam.  Ratio  est,  quia 
cleemosyna  facta  ex  amore  Dei  et  proximi  est 
actus  charitatis  ;  charllas  aulem  abolet  omne 
peccatum. 

Quarto,  eleemosyna  expugnat  coelum  avaris 
clausum  ;  ob  elcemosynam  enim  datam  Cbristus 


SALOMONIS.  Cip  \X!l. 

judex  elecmosynarios  adjudicabit  coelo  ,  immi- 
sericordes  inferno. 

Quinto,  cleemosynarius  vincit  aurum  omnes- 
que  opes  mundi,  quae  mortalibus  dominantur  : 
ipse  ergo  quasi  auri  mundiquc  dominus  illud 
regil,  dispensat ,  erogaf. 

Sexlo,  beneficentia  vincit  daemones,  eosque 
fugat  et  expellit.  Ratio  est,  quod  daemones  ob 
iram  et  invidiam  ,  qua  flagrant  in  Deum  et  ho- 
mines ,  sint  plane  maligni  et  malefici ;  malefi- 
cium  autem  vincitur  a  beneficio,  el  maleficus 
a  benefico;  sicut  ergo  amor  vincit  odium,  et 
amans  odienlem  :  sic  elemosynarius  vincit  dae- 
mones  ;  similis  enim  est  Angelo,  qui  tolus  est 
beneficus  ;  Angeli  aulem  vincunl  fugantque  dae- 
mones.  Huc  facit  illud  psal.  40.  1:Deatus  vir 
qui  intettigit  super  egenum  et  pauperem ,  in  die 
mala  liberabit  eum  Dominus.  Dominus  conservet 
eum,  et  vivificel  eum ,-et  non  tradat  eum  in  ani- 
mam  inimicorum  ejus,  id  cst  damonum,  ait  jbi- 
dem  S.  Cbrysost.  Sicut  enim  oleum  efficit  ut  ath- 
telceetabantur  e  manibus  adversariorum;  ita  etiam 
eteemosyna  facit  ut  qui  ea  utunlur ,  declinent  ac 
fugianl  diemones.  Idem  S.  Cbrysoslomus  in  c.  6. 
ad  Ephesios  :  Non  est,  ait,  nobis  cotluctalio  adver- 
sus  carnem  et  sanguinem ,  sed  adversus  mundi 
principes  et  potestales  tenebrarum  harum  ;  ideo 
adversus  tenebras  tucis  arma  suscipere  jubet  Pau- 
lus :  Abjiciamus  opera  tenebrarum,  et  induamur 
arma  tucis.  Hanc  ergo  lucem,  ne  deficial ,  continua 
otei  institlationutrial,  misericordiam adhibeamus ; 
haic  enim  nos  conlra  vatidissimos  hostes  omni  ar- 
morum  genere  inslruit. 

Septimo  ,  eleemosyna  vincit  Deum ;  unde 
ipsa  specie  reginae  apparens  S.  Joanni  Eleemo- 
synario  asseruit  se  Deo  esse  familiarissimam  , 
et  ab  co  omnia  ad  libilum  impelrare.  Quocirca 
Poela  : 

Munera,  credemihi,  placanl  hominesque  deosque. 

Similem  victoriam  eamque  muliiplicem  Salo- 
mon  assignavit  obedienliae  et  obedienti ,  cap.21. 
28.  Si  beneficenlia  vincit  Deum  ,  vincitet  nalu- 
ram  (cujus  auclor  et  reclor  est  Deus)  omnia- 
que  naturae  commoda  etincommoda,  uip.au- 
pertatem,  famem ,  silim,  opulenliam ,  deli- 
cias,  gulam  ,  elc.  Cnde  S.  Chrysost.  hom.  19. 
in  2.  ad  Cor.  in  morali,  celebrans  viduam.quae 
parum  farinae  sibi  et  filiis  ad  vitam  necessariae 
dedit  Eliae ,  asserit  illam  vicisse  primo  nalu- 
ram,  quia  filiis  non  pepercit;  secundo,  famem, 
quia  cibo  se  privavil  ,  ut  eum  daret  Eliae  ; 
teriio,  morlem,  quia  ejus  periculo  per  inediam 
se  exposuit ;  quarlo  ,  Abrahamum  ,  quia  sibi 
necessaria  dedil  :  Quid  cnim  ,  ait ,  illa  fortius 
fuit  mutiere  ?  nonne  contra  naturcc  lyrannidem  , 
et  contra  famis  violentiam ,  et  conlra  mortis  mi- 
nas  generose  stelit,  et  omnium  fuit  fortissima? 
sed  audi  quomodo  Christus  itlam  pradical:  Mutta; 
enim  ,  inquit ,  erant  vidua;  in  diebus  £/«Ve  ,  et  ad 
nutlam  missus  est  Prophela  quam  ad  itlam.  Di- 
cam  atiquid  magnum  el  admirabile.  Isla  patre 
noslro  Abraham  plus  in  hospilatitatem  impendil; 
non  enim  ad  armentum  cucurrit  sicut  ille ;  sed 
pugilto  itto  farinoe  pracurrit  omnes  in  hospitali- 
tate  celebres  :  nam  ille  quidem  vincebat ,  quod  ad 
hoc  seipsum  exhibebat  ;  ista  vero  neque  pueris  pe- 
percit  propter  hospitem,  etiam  nondum  futura  ex- 
speclans. 

Hincnoster  Martinusde  Roa  1.  1.  Singul.  c.  9. 
sic  exponil :  Qui  pronus  est    in    misericordiam 


HOC 

l  ipsa 


COMIENTARIA 

firnrrfia  Ittr  ,    iri   cst   hnnus  ,   iino  opl imiis 
HSt  llivinus  ,    niio    Dcus  (|iiiri;iui  lcncslris 
cahilur.    Nain    bnnilalis   (Deus   aiilcin 
bonitas  j   maxinie  proprium  est    benefocere. 

Nihil  viriil  mcliiis  Ciccro  1.  S.  ric  Xalura  ricoriiin  ! 
Srd  ipsr  Jttpilrr,  ail,  iri  rst  J nvaus  pulrr ,  i[c.,ti 

majoribtu  nostris  Optimus  maximus  dicitttr;  el 
quidem  ante  optimtu  tfuam  maxima»,  quia  majus 

est  rrrlrtjur  gratiUS  prottt  ssr  oiiinilms  ,,iiiant  mag- 
)ias  opes  Itulirrr.  llinc  Vacroui  riivt  s  riictus  csl  . 
quasi  ritvtts,  <|iiori  pcrinrie  ftC  Dcus  circiunllual 
ni;i\iniisco|)iis,cl  alicuaiii  inopiam  BC  niiscriain, 
niliil  ipse  inlcrca  incoininorii  accipiens  ,  levarc 
tani  vclil .  quain  possit.  ISomcn  uuicin  Dci  no- 
incn  cst  liberalilalia  ci  mugniliccntia-  ;  Juplter 
ajuvanrio  diclus  est ,  Dciis  a  rianrio.  Hinc  oliin 
Mtecenales  ,  palroni  ac  principes  liheralitate 
iu  clicnlcs  ac  suos  noinen  sibi  invcnere  rii- 
vinum. 

10.  EjlCE  DERISOREM,  ET  EXIRIT  CUM  F.0  JURGIUH 

(  Syinmacluis  cl  Tlicoriot.  rixa),  ckssabuntque 
caus/E  et  co>TUMELu;.]Scptiiag.  Ejice  pestilentem 
e  ronsessu  ,  el  exibit  simul  rttm  illo  j urgium ;  natn 
rtun  sederit  in  eonsrssu  t  omnrs  inhonorut;  (iraeca 
a.Ti/j.xZu  ,  iri  cst  dehoneslat,  inhonorat,  ignomi- 
nia  aflicit ,  nihil  aestimat ,  conlemnit  j  Syrus  : 
Cessabil  Its  et  opprobrium  ,  ne  ,  sl  sedeat  in  eon- 
sessu ,  omnes  probris  ufjiriat  ;  Chalcl.  Ejice  deri- 
torem,  et  expelle  rontentiosum ,  et  cessabil  jur- 
gittm  rt  ignominia. 

Vvo  derisorem  hehr.  est  yS  lels  ,  qua;  vox  sig- 
nilical  iiomincm  noxium  et  pestilcnlem  ,  qui 
aiios  irririet,  suhsannat,  divexat,  pacem  turhal, 
lites  et  pugnas  concitat,  qualisest  susurro,  cie- 
traclor,  convicialor,  irrisor,  turbnlenlus  el  se- 
ditiosus  ;  talis  enim  est  causa  et  fomes  conti- 
nuus  jurgiorumet  rixarum  ;  alios  enim  probris 
et  saunis  impetit ,  ac  seminat  dissidia  el  liles. 
Ail  ergo  :  Ejice  derisorem ,  id  est  susurronem  et 
turbalorem,  et  exibit  cum  eo  jttrgittm  ,  ccssa- 
bunlqtie  causa?  ,  id  esl  lites  et  contumeliae.  Ait 
derisorem  insingulari,  non  derhores  in  plurali  ; 
quia  unus  inquietus  el  lurhulentus  suflicil  ul 
totum  ccetum  ,  totam  urbem  et  Rempuhlicam 
lurbet,  vexet,  affligat,  sicut  modicum  fermen- 
lum  lotam  fariinT  massam  inficit  et  fermcntat. 
Qua  simililuriine  probat  Apostol.  \.  Corinlh.  5. 
v.6.  incestuosum  scandalosum  ejiciendum  esse 
ab  Ecclesia.  Ejice  ergo  derisorem  vel  e  vita,  ne 
vivens  alios  turbet,  ila  aliqui;  vel  simplicius  , 
ejice  e  coelu  ,  ex  urhe  et  Republica  ,  ut  cum  eo 
velut  suscitatore  et  face  succendente  exeant 
pariler  jurgia  ,  liles  el  conlumelia;.  Sicul  enim 
iu  cithara  ,  lyra,  tesludine,  organo,  harmonia 
consislil  in  consona  et  congrua  singularum  fi- 
riium  vel  fislularum  inier  se  conlemperalione  , 
iia  ut,  si  una  dissonet,  totam  harmoniam  tur- 
bet  et  perdal;  quare  cilharcedus ,  lyricen  vel 
organisla,  qui  aculas  babel  aures,  statim  ad- 
verlens  qu(fi  fides  vel  fistula  dissonet  (eslo  cae- 
teri  arlis  imperiti,  ubi  sitvilium  non  adverlant; 
scd  illud  toti  citharaB  vel  clioro  tribuanl)  illam 
ca'teris  contemperat,  vel ,  si  conlemperari  ne- 
queat,  ejicit  ,  aliamque  ejus  loco  consonam 
substituil,  itaque  reditconsona  prior  melodia  ; 
sic  pariter  vita  et  pax  communis  confiatur  et 
consislitex  singulorum  civium  pace  et  concor- 
dia  ;  quod  si  quis  inquielus  illi  se  allemperare 
nolit ,  magistralus  vel  principis  est  eum  no- 
tare  et  ejicere  ;  eo  enim  ejecto,  redibil  coin- 
munis  pax  et  concorriia,  et  cum  ea  salus.  Unde 

CORNE!..   A   LVPIDF..      tom.    III. 


N  PROVERBIA  SM.OMOMS.  Cap.  XXII. 

(  oncil.  Toietanum  II ,  el  habclur  5.  q.  k>  uli, 
in  liuc,  loncll  iii  clamosl  ei  contenilosl  «■  con 

cilio  ct  cirlu  Episi opornni  cjiciaulur  :  A'    <,,,> 


irntiosi  voribus ,  aii  ,  sensui  audlentittm  eontur 

bent ,    aitt  jtitlirii    i  •■  ■     'iii    liiitiiillti    pirltirhrul. 

Quicumque  <  rgo  in  eonx  t  ntn  <  on*  ilt  umultu ,  aut 
contumetiis  ,  vel  visibus  conclliutn  perturbaverit  , 

jttxta  tiit  niif  tegis  edictum  <iit<>  prcecipilur :  Bjict 
derisorem  <  i  ewlbil  cum  eo  Jurgium  .•  1 1  m  omni 

<l<  tlrcore  rie  roitfrssione  uhstrurlus  ,  u  < oininttni 
ralu  seeedat,et  trium  diottin  cjroinmttniCationit 
s<  ntentiam  ferat. 

Tales  prae  calcris  sunt  ha-rciiri .  rj  1 1  i  omnia 
huinana  ct  riivina  ridenl  el  in  jocnm  ^ertuni 
ideoque  turhant  Bdeles  Calhollcos.UndeBeda  lic 
explicat  :  Ejice  hcBretlcum  ,  quem  cdrrigere  non 
polrs  ,  de.  Eerlesia  ,  el  cttm  tlll  liherialem  pnrrii- 
taiiiti  ahstttlrris  ,  Catltotica?  paci  aitxilitim  pra>- 
siai  is.  iiac  rie  causa  Ecclcsia  baereticos  ,  velnt 
turhaiores,  scriiliosos  el  scriuclorcs  excommu- 
nicat  et  ah  Ecclcsia  ejicit,  ut  firielium  pacem  , 
firici  integritalem  et  salulem  tucalur. 

Monel  ergo  h<ec  gnome  patresfamilias  ,  ut  e 
riomo;  praesulcs  ,  ut  ah  Ecclesia  ;  principcs,  ut 
e  civitatc  et  Repnbl.  cxpcllant  homines  lurhu- 
lcnios  et  pestilenles.  Hi  enim  pacem  turhant, 
omncs  vexant,  lites  serunt,  cives  inficiunt , 
quare  ut  pestes  contagiosae  a  patre  ,  praesule  , 
vcl  principe,  sturiiosc  indaganrii,  ac  rigirieeli- 
minandielexpcllendi  sunl,  ul  caelerorumquieti 
et  saluli  consulat. 

Et  Auctor  Calenae  Graeeorum  parlim  littcra- 
litcr,  partim  tropologice  :  Ejice  ,  inquit  ,  c 
doctrinae  calhcdra  hominem  pravis  opinionihus 
pravisque  actionibus  imbuium.  Ejice  itidem 
ex  anhnae  tuae  regno  pestilentem  diaholum  , 
neque  solum  illum  inrie  expelle  ,  sed  odio 
quoque  persequere  :  si  enim  sedem  in  illa 
ccperit ,  omnes  bonas  illius  cogitaliones  per 
innatam  maliiiam  et  immunditiam  turbahit  et 
inquinabit  ;  Apostolus  enim  animam  per  ea 
ipsa  quamdam  concilii  similituriincm  ohtinere 
aperte  oslendit  ,  per  quae  cogitationes  hinc 
inrie  excusanles  et  accusantes  inducit ,  Rom. 
2.  15. 

11.  QUI  niLIGIT  CORDIS  MUNDITIAM  ,  PROPTER 
GRATIAM     LABIORUM    SUORUM  AMICUM    HABEBIT  RE- 

gem.  ]  Quaeres  queenam  vocelur  hic  cordis  mttn- 
ditia ,  et  quaenam  gratia  labiorum.  Primo  , 
Baynus  ,  Cajetanus  et  Jansenius  per  cordis  mttn- 
ditiam  accipiunt  cordis  candorem  et  sinceri- 
latem  ,  per  gratiam  labiorum  veracitatem  : 
utramque  enim  adamant  rcges  et  principes  ; 
lum  quia  vicarii  sunt  Dei ,  qui  est  prima  veri- 
tas,  puritas  et  sinceritas  ;  tum  quia  vere  et 
sincerejus  dicere  ,  populum  regere,  et  omnia 
Reipubl.  munia  administrare  debent ,  quare 
summe  orierunt  hypocriias  ,  dolosos  ,  menda- 
ces,  fraudulcntos,  qui  hanc  veritatem  adeo  ip- 
sis  decoram,  et  ad  bonum  regimen  necessa- 
riam  offuscare,  adimere  vel  pervertere  conan- 
tur.  Sensus  ergoest,  q.  d.  Qui  diligit  mttndiliem 
cordis,  id  est  candorem  et  sincerilalem  ,  at- 
que  illi  similem  gratiam  labiorum,  id  est  sin- 
ceritati  conformem  veracilatem  ,  a  dolo,  fuco 
et  fraudc  alienam  ;  bic  placebit  regihus  et  prin- 
cipibus,  ut  eum  habere  amicum  et  familiarem 
percupiant.  Reges  intellige  probos  et  sapicntes: 
nam  improbi  et  insipientes  amant  sihi  similes, 
praeserlim  eos  qui  sibi  adulanlur  ,  esto  men- 
liantur,  fucum  faciant  ,  decipiant  el  illudant, 

80 


634  COMMENTARIA  IN  PROVERBI 

uli  Nero  amabat  Simonem  magum  et  impos- 
torem. 

Secundo  ,  noster  Salazar  per  munditiam  cor- 
dis  accipit  corabodio,  malignitate  et  malitia 
purum,  placiclum,  pacificum,  quietis  et  con- 
cordiae  sludiosum;  per  gratiam  labiorum ,  gra- 
tiam  dicendi,  et  conciliandi  amorem  ,  pacein , 
concordiam,  ut  liic  versus  anneclatur  etoppo- 
natur  praecedenli  de  ejiciendo  derisore,  q.  d. 
Qui  diligit  cordis  munditiam  ,  elc. ,  id  est ,  si 
quis  est  sincero  vir  animo,  verax  ,  pacis  et 
concordiae  studiosus  ,  hunc  certe  aliis  poslha- 
bitis  sibi  rex  in  amicum  adlegere  debet  ;  is 
enim  per  omnia  aptus  est ,  ut  ejus  muneris 
functiones  obeal.  ltaque  sicutillum  alium  de- 
risorem  quam  longissime  arcendum  esse  in 
superiori  versu  dixeral ;  ila  hunc  veracem  el 
placidum  hominem,  quam  proxime  sibi  adjun- 
gendum  copulandumque  docet  hic  Salomon. 
Cito  subinde  verba  auctorum,  quia  nullus  se- 
ipso  melior  est  menlis  suaeinterpres:  a  qua  non 
raro  aberrant,  qui  illam  suis  verbis  inlerpre- 
tantur. 

Terlio  ,  Beda  ,  Hugo  ,  Dionys.  et  alii  per 
cordis  munditiam  accipiunt  caslitatem  cordis; 
per  gratiam  labiorum,  castilatem  verborum  , 
ob  quam  Cbristo  ,  Regi  regum  ,  prae  caeteris 
Aposlolis  dileclus  fuit  S.  Joannes;  el  ulramque 
in  suis  familiaribus  adamant  regeselprincipes, 
tum  ne  aulae,  vel  eliam  thori  regalis,  pudici- 
liam  suo  scelere  etinfamia  commaculenl;  tum 
tjuia  ubi  est  castitas  a  libidine  ,  ibi  est  etiani 
castitas  et  puritas  ab  omni  scelere ,  imo  fi- 
delitas  ,  sinceritas  ,  integritas  ;  amor  enim 
carnis  sive  libido  ila  potens  est  in  homine  ,  ut 
qui  eam  vicerit  facile  ccetera  vitia  vincat  , 
imo  illa  sine  reliquis  virlulibus,  ac  pra;serlim 
sine  ingenti  amore  vinci  nequit.  Unde  S.  Au- 
gust.  1.  de  S.  Virginilate,  docet  charilalem  velut 
ignem  purgareetexurereomnes  libidinis  faeces, 
ideoque  virginitalem  puriorem  et  splendidio- 
rem  efficere.  Haec  vero  caslitas  cordis  paritcas- 
litalem  oris,  ut  non  nisi  honesla,  verecunda, 
casta  ,  gravia  ,  jusla,  sancta  proloquatur  ;  quae 
insignis  esl  gratia,  qua  omnes  ,  sed  maxime 
reges  el  principes  ,  sibi  conciliat.  Trilum  est 
illud  : 

Os  castum  in  verbis,  a  furto  candida  palma, 
Climata  terrarum  viscere  cuncta  queunt. 

Antiquitus,  ait  Lyranus  ,  reges  non  permiltebant 
uliquem  sibi  assistere ,  nisi  mundum  et  honeslum. 

Quarto  ,  R.  Levi  per  munditiam  cordis  accipil 
sincerum  amorem  et  charitatem,  q.  d.  Cum 
quis  sincero  corde  praestal ,  aliosque  sincero 
amore  prosequitur  ,  hujusmodi  benevolenlia 
et  charitas  ,  quam  in  socios  suos  amicosque 
verbis  suis  prodit ,  in  eos  imperium  ac  po- 
testatem  obtinet,  ut  eorum  rex  esse  videatur. 
Haec  ille  qui  verba  per  hypallagen  inverlit,  q.  d. 
Amicus  erit  regis  ,  id  est ,  rex  erit  amicorum. 

Quinto  et  plenissime  ,  per  munditiam  cordis 
accipias  omnia  jam  dicla  ,  puta  munditiam  ab 
omni  simulatione,  duplicitate,  mendacio,  dolo, 
libidine  omnique  alia  pravitate  el  cupidilaie  : 
haec  enim  estplena  et  perfecta  oordis  munditia. 
Sensus  ergo  est,  q.  d.  Qui  corhabet  mundum 
ab  omni  vitio  pravisque  desideriis ,  ac  simul 
habet  graliam  dicendi ,  qua  audilorum  benevo- 
lentiam  sibi  conciliet ,  hic  amicabit  sibi  reges 
et  principes.  Duo  ergo  ad  hanc   amicationem 


\  SALOMONIS.  Cap.  XXII. 

requiril  ,  scilicet  priinuin  mundiliam  rordis  ; 
secundo  ,  gratiam  labiorum  ,  qua  amabiles  et 
graliosi  apud  audilores  reddimur,  juxta  illud 
Psal.  UU.  3  :  Diflusa  esl  grulia  in  labiis  luis  ; 
propterea  benedixit  te  Deus  in  ceternum.  Et  Cant. 
1.  2  :  Oleum  effusum  nomen  luum,  ideo  adolescen- 
lulce  dilexcrunt  te.  Sic  Judaei  :  Mirabanlur  in 
verbis  gratice ,  qum  procedebaut  de  ore  ipsius  , 
Chrisli,  Luc.  4.22.  El  Isaias,  cap.  50.  U:  Dominus, 
ait,  dedit  mihi  linguam  eruditam. 

Porro  unum  sine  altero  non  sufficit,  sed  tam 
mundilia  corclis  ,  quam  gratia  labiorum  adsit 
oporlet.  Unde  ex  Hebneo  cum  Tigurina  verlas: 
Rex  amicus  ejus  qui  munditiam  cordis  diligil  et 
labiorum  gratiam.  Noster  tamen  verlit :  propter 
gratiam  labiorum.  Quia  Hebraei  saepe  subau- 
diunt  propter,  ut  significel  mundiliem  cordis 
parere  graiiam  labiorum;  haec  enim  mundities 
cordis  parit  mundilietn  honestatemque  verbo- 
rum,  quae  audientes  demeretur,  et  in  sui  amo- 
rem  rapil;  os  enim  simulacrum  est  cordis  ,-  et 
in  verbis  mundis  velut  in  speculo  resplendet 
mundities  cordis  ,  quae  omnibus  ,  sed  maxime 
regibus  carissima  est.  Siculergo  auri  a  scoria 
def;ecali  mundilies  ,  puriias  et  probitas  tinnitu 
dignoscitur  ;  sic  mundities  cordis  ex  tinnilu 
et  sonitu  verborum  mundorum  patescit  el  cer- 
nitur.  Hos  ergo  amicos  sibi  deligit  rex ,  lum 
quia  talibus  se  suaque  credere  audel,  tum  quia 
eos  socios  gubernationis  asciscere  potest  :  eo- 
rum  enim  purilas  et  inlegritas  in  totum  popti- 
luin  redundal;  qualis  enim  gubernator  ,  talis 
esse  solet  el  populus  ;  lum  quia  eorum  mundi- 
ties  regi  est  decori  et  ornamento.  Inde  enim 
vulgus  colligit  regem  purum  habere  cor  ab 
omni  vilio,  utpote  qui  non  nisi  puros  el  mundi- 
cordes  sibi  amicos  et  socios  asciscal.  Impuri 
enim,  si  in  amicitiam  regis  irrepant ,  eum  de- 
decorantet  infamant,  quasi  ipse  eis  similis  sit 
el  impttrus  ;  perinde  ac  si  quis  nummum  adul- 
terinum  regis  imagine  insigniret ,  regem  dede- 
coraret;  imago  enim  regis  nummis  ab  eo  cusis 
additur,  ut  significet  nummos  esse  legitimos  ; 
qui  ergo  adullerinis  eamdem  addit,  mentitur 
eos  a  rege  cusos  probatosque ,  velut  legili- 
mos,  quae  ingens  regi  est  injuria  et  infamia. 
Sicut  ergo  imago  regis  nummum  verum  pu- 
rumque  esse  testatur  :  sic  pariter  regis  gralia 
et  amicitia  viri  purilatem  et  preestuniiam  suo 
testimonio  commendat.  Talis  fuit  Chusai,  mun- 
diliei  sludiosus ,  ideoque  amicus  regis  Davidis, 
qui  proinde  fideliler  a  Davide  rebellionem 
Absalonis  depulit ,  2.  Reg.  15  et  16.  Et  Zabud  , 
filius  Nathan  ,  amicus  Salomonis  ,  3.  Heg.  U.  5. 

Significat  ergo  haec  gnome,  ait  Jansen.,  eum 
qui  amat  integrilatem  animi,  atqne  a  fuco  et 
impietale  liber  est ,  si  accedal  etiam  dicendi 
gratia  ,  Regi  ac  magnatibus  placiturum.  Aut 
significatur  talem  non  posse  non  habere  gra- 
tiam  labiorum  apucl  reges ,  hoc  est  talium  ,  ut 
plurimum  verba  sermonesque  grata  esse,  quod 
sincero  animo  clicantur,  cum  impiorum  et  fu- 
catorum  blandiloquenlia  ,  eliam  elegans  et 
compla ,  sapientibus  ingrata  sit  et  odiosa  ,  ut- 
pote  per  quam  malum  macbinentur.  Unde  de 
Dario  scribitur  quod ,  cum  malum  punicum 
in  manu  teneret,  dixerit  se  non  optare  ma- 
jorem  thesaurum  ullum,  quam  ut  tot  haberet 
Zopyros,  quotesseutgranaillius  pomi :  signifi- 
cansregibusnihilgratiusessedeberefidisamicis. 

Porro  mundus  corde  et  graliosus  labiis  non 


COMMENTARIA  IN   PROVERBIA  5ALOMOMS.  Cap.  XXII. 

puritate,  i.i  lllud  Clemenlii  !  Von  facinorum  at>- 
siDn  nim  juii  i,  m  justiflcal ,  .w  </ i  ogitatlonum  t  a» 

liln.y  i  I  /inru  sinci  rilus.  ttrulio  rusla  t  t  i  ila  nntl.i 


Tgli  («rlr.slis  ,  pula  Dci  , 
Miillh.  .r)  :  Vxatt  innndo 
Drnm   vitlibtint.  Ila    R,  S.i- 

ait .  el  lahioi  utii  puritale 


solum    amicus    cst 
juxta    itlud   Chriati 
rorde  ,  qttoniam  ipsi 
louion  :  Qui  rordia  , 

pncslal,  amieuin  habcl  rcgcin  ,  id  csl  Dciiin  , 
(|oi  cl  Iiiiiic  amahit  ,  ct  ni  calciis  in  ainoi  ihns 
sii  curnbil.  Quocirca  pro  </"<  diligit  >  hcht-.  esl 
2nx   olirb  ,    id  c.st  ditigens,  (|iiod  iniilli  ad  Dcuin 

referunt  iia  Chald.  Diligit  ,  Inquil ,  Dcus  mun- 

dum   cordc ,    rl   in   gratia   lalnoruin    snorinn   so- 

rius  erit  regis ;  Syrua  !  Bl  amat  lubia  sociorum 
regiS}  Val.ihhis:  linat  (supplc,  Doiniinis)  riun 
ijni  puro  est  conlc ;  propter  grutium  lubiorum 
suorum  soritis  tfjltS  (  <st  ul  )  rc.v  ;  id  cst ,  tanto 
amorc  prosequilur  amicum  suum  ,  quanto  ,  si 
rex  esset  ,  quem  nc.  vcrbo  qttidi  in  offi nilcrc  vel- 
lct ;  Sepluag.  Diiigit  Deus  corda  sancta  (Aquila 
et  Tbeodoi.  munda;  Symmachua ,  castu  vel 
pttra)  ,  ct  QCCepli  sttnt  <i  omnrs  innnacittali  in 
viis,  vcl  <iui  tales  sttnt  tti  reprehendi  non  possint. 
Dcimlc  qubd  sequitur  dc  rege,  ad  sequentem 
versiiin  rcjiciiur,  hoc  niodo ;  Bex  labiis  pascit 
,  lcgerunl  nyi  rauh ,  id  est  pascit ,  pro  V~\  rea  , 
id  csl  ainicus) ;  octtli  uulcm  Domini  cUstodiunl 
sensum,  q,  d.  Hegni  rohur  magia  consisiit  in  re- 
gis  prudentia  ,  quam  io  potentia  aut  populi  fre- 
quenlia.  Ita  Aucior  Gatenas  Graecorum. 

Denique  Beda  partim  lilteraliler ,  partim 
inysiice  sic  explicat  :  Qui  mundo  corde  recta 
prcsdicat  ,  inler  illos  annumerabitur  ,  de  qui- 
bus  eidim  regi  el  conditori  secttlortim  Prophela 
dicebat  :  Milti  autcm  nimis  honorati  sttnt  amici 
tui,Deus.  i\am  si  quis  gratiam  tabiorum  recta 
pradicando  pramonstrat ,  cordis  atttcm  mundi- 
liatn  cuslodire  dissimulal ,  nequaquam  lalis  ittcrni 
regis  amicitiu  frtti  posse  putandus  est. 

Ratio  a  priori  est ,  quod  Deus  Uli  in  cssentia 
osl  spiritus  purissimus  et  simplicissimus  ,  ca- 
rens  omni  composilione ,  etiam  qtue  sit  dun- 
taxal  cx  actu  ct  polenlia  ,  ex  gencre  et  diflcrcn- 
lia  ,  ex  essenlia  et  existentia,  qualis  est  in  An- 
gelis;  sic  parilcr  purissimus  esl  in  intcllectu 
ct  volunlate  ,  ideoque  remolissimus  ab  omni 
errore  ,  duplicilate,  simulationc  ,  cupiditate, 
passione,  impuritate  ;  quare  ddigit  Angelos  , 
utpote  puros  spiritus ,  et  ad  suam  puritalem 
prae  ceteris  creaturis  accedentes.  ltem  animas 
caslas  et  puras,  quia  in  hisvelut  in  terso  limpi- 
doque  speculo  resplendet  divinae  puritatis  et 
splendoris  imago.  llae  ergo  Dei  simillims  sunt ; 
simi 


lulic  < Ditluminuta  ,   thronut  ,  et  ri  riiin    Ihi  trnt- 

pium  <st.  r:t  lllud  Pbilonia:  Domus  d  <  cogitatio 
sa/tiititis,  ac  hujut  proprie  vocatur  Deutt  <im  uni 

vrrsorum  rst ,  /jitoil  DCUt  tn  ra   tanquam  in  r\ 

ambulat.  Bt  illud  s.  Luciaa  Virg.  et  Marlyria  ad 
Paacbaaium  prasfeclum  :  Cast»  et  pie  viveni/s 

trtiipliiin  siiul  Spirittts  Sunrti. 

Jatn  modiim  mtindaiidi  cor  BUggerit  ihiihin 
S.  Cyrill.  Concuplscentia  ,  ait  ,  suscilai  omn  i 
impitrus  cogitulioncs  et  perlurbutiotn s  (  sicut 
ignia  excitat  fumum )  ad  ipsas  invitansmentem, 
uc  primo  prcestigiis  illudens  ,  postea  vim  adhi- 
bens  et  concuticns  :  siquidem  fumi  inore  ,  vrl 
ctium  sicttl  vapores  quidatn  ,  insitarum  voluptu- 
tum  appetitus  in  nobis  nascunlur ;  sed  qui  lem- 
perans  est  et  forlis  ,  moltts  increpat  ,  ncc  lott- 
gius  progrcdi  sinit  ,  ac  fucile  inftrmos  adhnc 
per turbationis  motus  superat  ;  iners  autem  ct 
negligens  voluptatum  principia  admitlit  quasi 
cogitationes  nudas  ;  cumaue  prrmiscril  in  luti- 
tttdincm  progredi  ,  difjicillimum  erit  resislere  : 
nam  qui  ante  caplus  est  el  jum  occupaltis  ,  is 
consitiorum  suortim  non  dominus  est ,  imo  magis 
victrici  perturbalioni  quasi  barbaro  alicui  subji- 
citur. 

Quocirca  sapienler  S.  Basil.  liom.  in  princi- 
pium  Proverb.  ex  eo  Damasc.  I.  3.  Parallelo- 
rum,  cap.  27  :  Menlem,  ail ,  oportel  non  secus  uc 
gitbernatorem  quemdam,  supra  viliosas  affeclio- 
nes  insidenlem ,  ac  curnem  velut  navem  conscen- 
dentem,  rationemque  tanquam  clavum  perile  liuc 
atque  iliuc  obverlentem,  flucttts  generoso  ac  forti 
animo  oblercre;alque  ila  secomparare ,ut  sublimis 
munens,ac perturbationibus  impervia,  earumama- 
rttlentia,  perinde  acmaris  salsugine  minime  implea- 
tur.  Citatibidem  Damascenus  illud  Didymi :  Diu- 
lurno  stttdio  et  medilatione  ,  concitalorum  anbni 
motuum  vis  ac  feritas  debililatttr.  ISec  perlttr- 
bationttm  auriga? ,  simut  alque  eas  semel  subege- 
rit ,  tranquitla  sunt  omnia  ;  sempcr  cnim  qttam- 
diu  homo  in  hac  vita  versatur,  hoc  bellum  durat. 

12.    OCL'LI    DOMINI    CUSTODIDNT   SCIENTIAM  ;     ET 

siippLANTAiVTUR  (  male  in  Regiis  legitur  ,  super- 
plantantur)  vebba  jniqui.  ]  Pro  custodutnt  hebr. 
est  "nyj  natseru,  id  est  observant.  Oculorum 
enim  proprium  est  ohservare  rem  visam  ;  item 
custodiunt  ,    servant ,  conservant.  Rursum   pro 


liludo  autem  causat  amorem  el  amicitiam,      supplantantur  hebr.  est  piSdi  iesalleph  active,  id 


similis  enim  amal  sibi  similem.  Hinc  animae 
caslae  et  purae  sunt  temphun  Dei,  juxta  illud 
2.  Cor.  6.  16  ;  Vos  enim  estis  templum  Dei , 
sicttt  dicit  Detts  :  Qttoniam  inhabilabo  in  illis ,  et 
tnambulabo  inter  eos,  et  ero  illorum  Detts ,  et  ipsi 
erunt  mihi  popttlus,  Levit.  26.12.  Unde  ex  Chal- 
daeo  et  Valablo  lioc  loco  sic  vertas,  et  versionem 
jam  recensitam  invertas  (Chaldaea  enim  et  He- 
hraea  nomina,  cum  sint  indeclinabilia  ,  in  quo- 
libet  casu  verti  possunt):  Diligit  Deum  mundus 
corde ,  etc.  Talis  ergo  cum  Harminio  dicil :  Malo 
mori  qttam  sordidari;  purilas  enim  mibi  carior 
csi  vita.  Puritas  aulem  summa  et  increata  est 
ipse  Deus. 

Huc  faciunt  gnomae  sapienlum.  Anionius  in 
Melissa,  parte  2.  cap.  87  el  88,  citat  illud  Basil. 
Primum  beatissimum  est,  quod  in  corde  nostro 
purum  ;  quia  radix  esl  omnittm  corporis  aclio- 
num  cordis  consilium.  Et  illud  Nazianz.  A'o»  cst 
pietus  in  vtttlus  dcmissione  ,  scd  in  cogilutionis 


esl  supplantat,  calcat,  proterit,  evertil,  scilicet 
Dominus  Deus. 

Quaeres  :  Quaenam  haec  scientia,  et  quomodo 
opposita  verbis  iniqui? 

Primo,  Aben  Ezra  per  scienliam  accipit  viros 
scieniia  pnediios  :  sic  enim  constat  antilhesis 
inler  sapienles  et  iniquos,  q.  d.  Oculi ,  id  est 
intellccius  vel  voluntas  et  beneplacitum  ,  pula 
providenlia  Domini ,  cuslodii  viros  scienlia  im- 
hulos  ab  universis  calamitaiibus  ;  verba  autem 
iniqui  prava  machinantis  in  scientia  excultos, 
perverlet ,  et  irrita  reddet.  Scientiam  intellige 
practicam  ,  puta  sludium  virtulis  ,  quae  est 
scientia  Sanciorum.  Scientes  ergo  ,  sive  sa- 
pienles  ,  iidem  sunt  qui  justi  et  sancti.  Et 
R.  Levi  :  Sapientum  mentem  ,  inqnit  ,  con- 
servanl  oculi ,  seu  providentia  Dei ,  ut  illorum 
cogitata  et  consilia  reipsa  cveniant.  Idem  vcro 
DeiM  iniquorum  verba  demolilur  .  cum  eos 
dejiciat  ab    iis   quac  consullo  delibcraverunt. 


636  COMMENTARIA  1N  PROVER 

Et  Valablus  :  Detis  ,  itiqnit  ,  approbat  ea  quae 
a  viris  sapientibus  geruntnr  ;  reprobat  vero 
verba  ,  id  est  res  ,  opera  et  gesta  praevarica- 
torum. 

Secundo  ,  Beda  per  scientiam  accipit  verita- 
tem ,  praesertim  religionis  et  fidei  ,  q.  d.  Su- 
perna  conspectio  custodit  semper  in  Ecclesia 
scienliam  veritatis  quam  docuit ;  verba  auiem 
heereticorum  ,  imo  omnis  sermo  pietati  et 
jusliliae  conlrarius  ,  qui  a  domino  rege  non 
servalur,  cum  suo  auciore  subverlitur.  Sti[)- 
plantantur  ergo  verba  iniqui  ,  dum  haeretici 
dogmata  exstinguuntur,  et  quasi  planla  pedis 
calcanlur  et  suffocanlur,  ne  sese  propagent, 
et  ad  vicinos  posterosve  inficiendosproserpant. 

Tertio  ,  Jansenius  per  scienliam  accipit  ve- 
ritatem  ore  prolalam  ,  praesertim  cutn  les- 
lis  verum  a  se  cognitum  leslatur.  Potest  , 
inquit ,  scientia  simpliciter  accipi  pro  cogni- 
tione  rei ,  de  qua  aliqui  loquuntur  et  lestifican- 
tur  :  ut  significetur  providentiam  Domini  con- 
servare  et  lueri  teslimonium  veritaiis  ,  illud 
scilicet,  quo  id  quod  sciunt  homines  loquun- 
tur  et  testantur  ;  contra  vero  illum  subver- 
lere  iniquorum  verba  ,  quse  in  aliorum  per- 
nieiem  contra  veriiatem  cogilaverunt ,  aliud 
dicentes  quam  sciunt  esse  verum.  Favet  ver- 
sio  Chaldaei,quee  pro  supplantantur  verba  iniqui, 
verlil  :  Protudit  verba  pra>.donum  ;  el  Syri :  Pro- 
jliganturverba  mendacii.  ChaldaeumetHebraeum 
btaSia  tiltel  idem  esl  quod  protudit,  profligal, 
ejicil,  evellit,  transportat;  vel  tegit,  obtegit, 
offuscat ,  obumbrat. 

Quarlo  alii  per  scientiam  accipiunt  prudcn- 
tiam  et  sapienliam.  Hanc  enim  oculi  ,  id  est 
providentia  Domini  in  orbe ,  ac  praesertim  in 
Ecclesia  sua  ,  tuetur  et  custodit ,  ac  verba  , 
id  est,  dicta  et  facla  insipientum  ,  id  est  ini- 
quoruin  ,  prudentiae  et  sapienli.e  conlraria 
subvertit. 

Quinto  ,  plane  et  genuine  ,  noster  Salazar 
censet  haec  dici  adversus  mendaces  derisores, 
de  quibus  vers.  10  ,  q.  d.  Deus  quidem  omnia 
inluetur;  nihil  enim  est  quod  ipsius  perspi- 
cacissimam  aciemfugiat;  atque  adeo  ipse  re- 
rum  omnium  testis  oculalus  est ,  id  sibi  volunt 
illa  verba  :  Oculi  Domini  custodiunt  scientiam , 
id  est  cerlissimam  intuilivamque  rei  cujuslibet 
notitiam  apud  se  asservant :  Et  supplantantur 
verba  iniqui.  In  Hebraeo  haec  oratio  est  activa  , 
hoc  modo  :  Et  supplantat ,  vel  perverlit  verba 
iniqui.  Nimirum  ipse  Deus  ,  qui  oculatus  rei 
teslis  est ,  verba ,  hoc  est  mendacia  et  dolos 
improbi  impostoris  coarguit,  ejusque  falsila- 
tem  palam  evincit.  Significat  utique  Salomon  , 
etiam  tunc  cum  quis  confidenlissime  menii- 
lur,  quia  rem  prorsus  latere  existimat,  haud 
tutum  esse;  quia  Deum  spectatorem  habuit  , 
qui  rei  cognitionem  noliliamque  apud  se  reti- 
nens,  eam  tunc  cum  volet ,  convicta  ipsius  fal- 
sitate  aperire  ,  et  in  vulgus  spargere  poterit. 
Quae  sane  est  perelegans  Deoque  digna  sen- 
tenlia. 

Denique  generatim  scientia  hic  accipi  potesl 
pro  qualibet  cognitione  et  veritale  ,  sive  fidei  , 
sive  morum,  quam  Deus  in  orbe  et  Ecclesia 
sua  per  doctores  et  sapientes  tuelur  et  custodil, 
ac  conlrariam  illi  falsitatem  ,  quam  iniqui 
inducere  conanlur,  supplanlat  et  obterit ;  Deo 
enim  ,  qui  prima  est  veritas  ,  competit  cujus- 
libct  verilalis  cura  et  tulela,  ut  ipsa  esto  ad  teni- 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  XXIf. 

pus  ab  iniquis  opprimalur,  lamen  Deo  tulore 
et  vindice  tandem  capul  efferat  ,  clarescat  , 
vincat  et  triumphet,  uli  patuit  in  Chrislo,  Apos- 
tolis,S.  Alhanasio,  S.  Chrysoslomo,  S.Gregorio 
Nazianzeno  caelerisque  fidei,  veiitalis,  pruden- 
tiae  el  sapienliae  docloribus  ,  defensoribus  et 
alhlelis. 

Sepluaginta  verlunt  :  Pascit  labiis  rex  ;  oculi 
aulem  Domini  conservant  sensum  ;  vilipendit  au- 
tem  verba  iniquus ,  q.  d.  Rex  sapienlibus  suis 
edictis  ,  responsis,  diclis  subdilos  velut  oves 
pascil ,  id  est  regit  et  in  eivili  vila  enutrit ;  ini- 
qui  aulem  ejus  verba  legesque  vilipendunt  ; 
easque  in  alium  sensum  ,  qui  suis  cupklitali- 
bus  faveat  ,  perperam  inlerpretando  detor- 
quent ;  sed  oculi  Domini  verum  earum  sen- 
sum  conservant,  juxta  quem  suo  tempore  ,  ac 
praesertim  in  die  judicii  iniquos,  vel  ul  he- 
braice  est  TJll  boged ,  id  est  praevaricalorem 
legis  ,  judicabil  ,  condemnabit  el  puniet.  Ita- 
que  hac  gnome  Salomon  metu  divini  judicii 
percellil  impios,  qui  leges  regum  pervertunt 
et  violant ,  ut  ejus  limore  ipsos  ad  sanam  men- 
tem  regisque  et   legum    obedientiam  reducat. 

13.  DiCIT  PIGEIV  :  LEO  EST  FOIUS  ,  IN  MEDIO 
PLATEAMJM    OCCIDENDUS     SUM.   J    Sepluag.    EXCU- 

sationem  affert  et  dicit  piger  :  Leo  in  viis ,  et  in 
plateis  sicarii ;  Syrus  :  Dicit  piger  quando  milti- 
tur  :  Leo  in  via ,  ecce  occisor  in  plalea  ;  Chal- 
d;eus:  Dicit  socors  in  socordia:  Ecce  leo  foris  ,  et 
in  plateis  homicidce.  R.  Levi:  Ignavus,  ait,  domo 
non  prodit  ad  opus  suum  pree  insigni  desidia 
qua  torpet,  inquitque  leonem  foris  esse  s  quo 
discerpatur,  si  domo  exeat ,  praedonesque  fo- 
rum  occupare  ,  a  quibus  jugulelur,  si  in  illud 
se  conferat. 

Haec  gnome  socordiam  pigrorum  graphice 
repraesenlat ;  ne  enim  cogantur  laborare  et 
labore  sibi  victum  parare,  fingunt  sibi  mille 
inanes  metus  et  pericula  ,  ac  parvas  difficulta-- 
teselevant,  sestimanlque  maximas,  sicut  pueri 
formidant  umbras  et  larvas  ;  el ,  ut  vulgo  dici- 
tur  :  Ex  formica  faciunt  leonem  ,  fingunt,  in- 
quam  ,  sibi  myrmicoleonem  ,  id  est  formica- 
rium  leonem ,  cum  rem  levem  et  occupationem 
facilem  apprehendunt  et  reformidant  ,  velut 
rem  terribilem  et  insuperabilem.  Unde  Olym- 
piodorus  in  illud  Job  h.  11.  juxta  Septuag.  Myr- 
micoleon  periit ,  eo  quod  non  haberet  prwdam  : 
Myrmicoleon ,  ait,  id  est  formica  leo,  est  diabo- 
lus,  qui  strenuiset  generosis  conlemptui  est  ut 
formica  ;  timidis  vero  et  ignavis  terribilis  est 
ul  leo.  Unde  diaboli  typus  est  .•  Crocodilus  , 
fugax  animal  audaci ,  audacissimum  timido  , 
ait  Seneca  libr.  h.  Natur.  quaest.  cap.  2.  Ex 
adverso  de  Modesto  Valentis  Imperaloris  prae- 
feclo  ,  frustra  sanctum  Basilium  ad  arianis- 
mum  pertrahere  conante  ,  canil  Cyrus  Theo- 
dorus  : 

Modeste,  Basilio  Magno  subes: 
Formica  es  ,  rugias  licet  ut  leo. 

Dicit  ergo  piger  :  Leo  est  foris  ,  id  esl  leo  exlra 
urbem  in  agris  grassatur,  qui  me,  si  urbeegre- 
diar,  laniabit  et  vorabit.  ln  medio  platearum  oc- 
cidendus  sum,  id  esl,  in  ipsa  urbe  ejusque  pla- 
teis  grassanlur  rixae  et  sicarii,  qui,  si  domo 
egrediar,  me  occident  ;  ubique  ergo  obtendit 
pericula  lelhifera  et  insuperabilia  ,  ne  ad  opus 
egredi  cogalur  ,  q.  d.  Nec  urbe  ,  nec  domo 
tuto  egredi  possum.  Si  enim  urbe  egrediar  ,  in- 


cldatn  ln  lconcm  qui 
(  \c.nn  ,    incidam    in 


COMMENTAMA    1N  PROVERMA  SAI.OMONIS.  Cap,   Wll. 
si  dotno 


nic  diicerpet 

rixanlcs  el  licarlOI  ,    (|ni 


nic  confodicnt.  Ncccsmiiii  ergO  ,  ll  v itain  Incn 
\cliui,  ut  doini  quielu*  el  ineri deiideam.  Coo- 
lingit  aliquando  rorluiiourbeexeuniei  incidere 
in  lconcs ,  el  ;ib  cis  laniari ,  mi  contigil  Propbe» 

l;e  111]  ;i  Dco  inisso  in  Satnariain  ,  c()  quod  COD- 
Ira  jnssnm    Domini  in   ea  cibiini  suinpsisscl  , 

3.  Reg.  IJ.  vcrs.  24 ;  Idque  in  Africa  nonnullia 
in  locli  rrequem  eil  ,  leiie  Plinio  I.  8.  cap.16. 
Verum  pign  periculum  alieriui  loci  in  mum  , 

nl)i  nullum  est ,  transb •riml  ,  el  quod  semel 
nni  contigil ,  univeriale  faciunt ,  libique  ap- 
proprianl.  Hoc  enim  faeit  metua  quem  parit 
inerlia.  Hebr.  eil  dicii  biy  atsel,  id  est  piger 
et  lardus  inilar  aaini :  Leo  est  foris.  Aiinui  enim 
mire  formiclat  leoncm,  quaii  hoitem  propiium 
suae  vit;c  iniidianlem,  ut  carnibua  suis  pasca- 
lur.  Hinc  illud  Eccl.  13.  23  :  Venatio  leonis  ona- 
aet  in  eretno.  Alludil  ad  indolcm  el  rugitum 
leonum.  llic  enim  adeo  terribilis  est,  ui  omnia 
animalia  percellat  et  Itupefaciat ,  ilaque  sistal, 
capiat  ,  lanict  et  devorel ,  uli  superius  docui 
c.\  IMinio;  simili  enim  modo  plianlasmala  ter- 
lilica  et  apprchensio  diflicultatum ,  quas  pigro 
suggeril  ignavia,  ita  eum  pcrcellunt,  ut  eum 
slupefacianl,  sisiant,  consumant  ,  tahefaciant 
cl  cncccnt.  Generosi  enim  sunl  quasi  leones  , 
qui  nihil  timent ,  sed  omuihus  sunt  limori  , 
praeserlim  asinis  ,  id  esl  pigris  ,  qui  omnia 
eliam  tula  el  non  timenda  timenl ;  unde  limoris 
se  faciunt  mancipium ,  pabulum  et  ludibrium. 

Causaestj  quod  oiium  et  inertia  mille  homini 
suggerat  apprehcnsiones  et  imaginationes  , 
quaj  omnes  laboris  et  rei  faciencke  difliculiates, 
eliam  minimas,  ad  vivum  repra\senlanl,  exag- 
geranlel  aggravantj  quibui  animui  meiu  per- 
cellitur  et  lahorem  exborret.  Unde  S.  Basilius 
apudAnlon.  in  Melissa  pag.  2.  cap.  46:  Otium , 
iuquil,  malrficii  principium.  Propria  est  h&c 
xgriludo  otiosi  el  dcsidiosi  anhni ,  ut  vigilante 
corpore  somnia  videat.  lhidcm  S.  Clirysost.  Ni- 
hil ,  inquit ,  esl  lam  facile ,  quod  non  valde  grave 
tt  invisum  magna  pigritia  reddat ,  nec  quidquam 
lam  laboriosum  et  dijjicile ,  quod  studium  et  ala- 
critas  non  faciUimum  efficiat.  El  Clcmens  :  Qui 
infirmi  et  imbecilles  sunl  iis,  vel  quod  mediocre  est 
supra  vires  ipsorum  videtur.  Et  Philo  :  lnnumeri 
ntglecta  exercitatione  robur  etiam  nalurale  ener- 
varunt.  Consuetudine  et  quiete  confirmatum  olium, 
insidiosum  est. 

Haic  senlenlia  vera  eslintemporalibus,  verior 
in  spiritualihus.  Tardi  enim  el  pigri  fingunt 
sihi  pericula  et  onera  quae  nulla  sunt,  ac  tre- 
pidant  limore  uhi  non  esl  timor.  Jejunarc, 
oiare,  cupidilalibus  resistere,  etc.  carnales  et 
pigri  puianl  sihi  esse  inlolerahile  et  impossi- 
bilc.  Unde  Becla  :  Leo,  inquit,  foris ,  in  medio 
plattarinn  occidendus  sum ,  quod  esl  aperte  di- 
ccre  :  Et  verba  et  opera  virtutum,  ubi  ostendi 
foris  cceperint ,  statim  persecutio  vel  hominum  ,  vel 
spirituum  comitatur  invidorum,  necvaleo  in  ten- 
tutionibus  resistere ,  sed  in  piis  boni  propositi 
vincor  inceptis.  Sic  et  Auctor  Cat.  Graecorum. 
Qui,  inquil,  ad  virtutem  deses  est,  dicere  solet : 
Leo  est  in  via  ,  hoc  est ,  satius  est  vulgariler  et 
incuriose  vivere ,  qudm  periculum  aliquod  propter 
pietatem  adire.  Per  teonem  autem  designatur  dia- 
bolus  :  hic  enim  est  qui  virtutum  vias  obsidet ; 
quin  homicidarum  quoque  nomine  damones ,  haud 
mcoHcinne  adumbrantur ;  ac  paulo  post  :  AUler  , 


u:r, 

pigrr  dlcit  :  Ln>  tti  in  via ,  hoc  est  ,  dtemon^ 
pimiiijnr  cogitationet  impeditnenlo  ntihi  sunt  , 

quod  miniis  in  l>n  prCtCeptlt  prOgTtttlU  fueimn. 
lUirsnin  banc  gnoincn  adaptei   tepidil  plgril- 

quc   Clericii ,   Sacci  (loiiinis  et  Religioili  qui 

Oliari  volunl  nibilquc  Bgere,  ncc.  vacare  con- 
lcmplalioui ,    neo     aclioni.     Talil     crgo    reipll 

dicit  :  Nolo  lecedere  extra  urbli  frequentlam, 

in  locuin  sccrclum,  ul  vaccin  conlcmplationi, 
quia  ihi  giassalur  lc.o,  iil  c.>t  diabolus,  qui  ana- 
cborelis  cl  conlcinplanlibus  inillc  paiat  (cnla- 
lioncs  et  laqueOI  :  nolo  pariter  vacarc  actioni, 
nolo  concionari,  catechizare,  audirc  conlcs- 
siones  :  quia  in  his  pcricula  sunl  nc  pcnlain 
mcipsum ,  ct  alicnorum  peccalorum  reum  me 
faciam,  eaquc  iu  inc  Iranscriham  ;  scd  bi  co- 
gitent  in  otio  ct  desidia  sihi  longc  gravius  im- 
niincre  pcriculum  a  pardo  cl  panthera,  qui 
dcsidibus  insidialur,  ut  in  eos  insilial,  eosquc 
laniel  el  devorct,  puta  ab  Asmodaao  ct  spi- 
rilu  fornicalionis,  qui  millc  in  otiosis  suscilat 
cupiditalum  omnium  deiideria,  et  concupii- 
cenlias  qu«  illos  opprimunt  et  suffocanl,  uti 
Asmoda?us  suffocavit  septem  sponsos  Sarae  ob 
inerliam  et  libidinem,  Tobiaj  cap.  3.  v.  8. 

Preeclare  S.  August.  serm.  65.  de  Temp.  lo- 
quens  de  sedulilatc  hospilalilalil,  qua  Abra- 
ham  cxcepit  Angelos,  Gen.  18  :  Videle,  ait ,  fra- 
tres,  qudm  fervenli  animo  hospites  debealis  exci- 
pere.  Ecce  ipse  Abruham  currit,  uxor  festinul , 
puer  accelerat ;  nullus  est  piger  in  domo  sapienlis. 
ldem,  serm.  245  :  Noli ,  ait,  piger  esse  in  opere  , 
cujus  mercedem  desideras ,  etc.  transit  labor , 
venit  requies.  Labora  ergo  in  lempore,  ut  quies- 
cas  et  exulles  in  aHernitale  :  Non  enim  sunt 
condignx  passiones  (parileret  acliones  labores- 
que)  hujus  temporis  ad  futuram  gloriam ,  qiuv 
revelabilur  in  nobis,  Rom.  8.  18.  Vive  crgo,  la- 
hora,  patere,  suda  aeternitati.  Momentum  est 
quod  cruciat,  aeternum  quod  deleclat  el  beat. 

1Z|.    FOVEA   PROFUNDA    OS    ALIEN.E    :    CUI     IRATUS 

est  Dominds,  INGIDET  in  eam.]  Hebr.  Fossa  pro- 
fnnda  os  alienarum  :  cui  succenset  Dominus,  ca- 
det  illuc.Sxcel  apud  Symmach.  etTheodof.  os 
alienarum,  scilicet  mulierum  ,  puta  adultera- 
rum  el  mcretricum.  Sepluag.  tamen  os  aliena- 
rum,  scilicet  rerum,  accipiunl  pro  orc  impii, 
quod  aliena  a  lege  et  Deo  eructat  ;  unde  ver- 
tunt :  Fovea  profunda  os  iniqui  ;  qui  aulem  odio 
hubetur  d  Deo,  incidet  in  eam.  Sic  et  R.  Levi, 
qui  sic  explicat  :  Cum  quis  aliena  pugnantiaque 
loquilur,  quae  nimirum  veritati  arlisque  funda- 
mciitis  et  principiis  repugnant,  id  prorsus  si- 
niile  videtur  profund.e  fovea^,  in  quam  qui  de- 
cidat  nullum  habct  adminiculum,  quo  indc 
exeat.  Cui  iratus  est.  Et  iratus  esl  Deus  ei  qui 
in  hanc  foveam  corruit  :  nam  subinde  a  reclo 
tramite  virtutumque  culmine  recedet,  ila  ut 
semper  in  pernicioso  hoc  institulo  firmius  oh- 
durescat. 

Verum  alii  passim  per  alienas  accipiunt  me- 
retrices.  Unde  Valahl.  65  scorti  profundus  est  hia- 
lus ,  in  quemcadet  eui  Dominus  irascitur.  Per  os, 
accipe  oscula,  nutus  et  eloquia  ca?teraque  mc- 
retricia  oris  et  vultus  blandimenla,  quibus 
meretrices  quasi  lynges  viros  ad  se  rapiunl  et 
dementant.  Sensus  est ,  q.  d.  Os  meretricis, 
quod  osculis  el  verbis  cantibusque  amatoriis, 
instar  sirenis  juvenes  et  viros  ad  se  allicit,  est 
vorago  profunda,  juvenes  virosque  absorbens  , 
instar  Hecke,  Vesuvii  ct  .Elnae.  Sicut  enim  hi 


G38  COMMENTARIA  1N  PROVERBl 

montes  ignibus  sestuantes  globos  igneos  ejacu- 
lantur,  quibus  omnia  circumcirca  inilammant 
etcomburunt  :  sic  os  meretricis  igne  libidinis 
aestuans  amoris  flammas  facesque  ejaculatur, 
quibus  omnes  in  sui  concupiscentiam  rapil  et 
accendit.  Rursum  sicut  Vesuvius  proprius  ad  os 
ejus  accedentem  Plinium  secundum,  tempore 
Vespasiani  Imp.  ut  causastanti  incendii  investi- 
garet,  rapuit  et  absoibuit :  sic  os  meretricis 
juvenes  ad  seaccedentes  rapit  et  devorat,  ut  si- 
renes  devorarunt  socios  Ulyssis  ,  quos  canlibus 
dulcisonis  ad  se  illexeranl  et  denienlaranl. 

Fossa  profunda  per  catacliresin  significal  hic 
exilium  et  perniciem  extremam  ,  puta  paupe- 
riem ,  morbos,  mfamiam  ,  mortem  ,  ac  tandem 
baralhrum  gehennre,  in  quae  incidunl  qui  ad 
nieretrices  accedunt.  Hoec  ergo  fossa  adeo  pro- 
funda  est,  ul  eareal  fundo,  silque  inlermina  et 
aeterna.  llaque  merelrix  est  gurges  palrimonio- 
rum,vorago  bonorumomnium  ,  abyssus  gehen- 
nae^juxla  illud  cap.  7.  27  :  Vice  inferi  domus 
ejus ,  penelrantes  interiora  morlis. 

Porro  sicut  /Elna  non  semperignes  vomit,  sed 
prius  eos  intra  se  colligit  el  coacervat,  ut  slato 
tempore  simul  ingentes  flammarum  moles  et 
quasi  monies  evibret  :  sic  os  meretricis  studio 
subinde  premit  suos  amores,  ul  collectos  ma- 
jori  impelu  suo  lempore  in  accedentes  ejacu- 
letur  ,  adeo  ul  iis  resistendo  non  sint.  Os  ergo 
meretricis  est  quasi  os  baralhri,  imo  quasi 
veslibulum  inferni,  ut,  si  in  os  merelricis  in- 
cidas,  casurus  sis  in  amores  el  tricas  meretri- 
cias,  ex  quibus  nunquam  le  extricabis,  ac  tan- 
dem  in  barathrum  inferni,  ex  quo  per  omnem 
ceternilatem  emergere  non  valebis.  lla  Beda: 
Fovea  profunda ,  inquit,  os  alience ,  etc.  qui  enim 
verbavel  oscula  meretricis  Ubenter  ampleclitur , 
quasi  januam  jam  gehennalis  pulsat  abyssi,  cito- 
que  mergitur,  si  pedem  caulus  non  retrahit ,  si 
nonmembra  reliqua  avicinia  cohibet  fovece  pcena- 
lis,  in  quam  nullus  omnino  nisi  filius  irce  iUabitur. 

Cui    IIUTUS     EST    DOMINUS,     INCIDET    IN    EAM.    ] 

Hebr.  eslDiy"  zeum ,  quae  vox  notat  ingentem 
iram,  sestum  etfurorcm,  q.  d.  Cui  vehementer 
irascilur  Deus,  sive  qui  est  objectum  indigna- 
tionis  divinse,  et  in  quem  ira  fervet,  ac  furorem 
suum  vibrat  Deus ,  incidet  in  hanc  meretricis 
fossam.  Nonnulli  luec  verba  per  hypallagen  ac- 
cipiunt,  q.  d.  Cui  iratus  est  Dominus ,  incidet  in 
eam,  idest  qui  in  ipsam  incideril,  iram  Dei  in 
caput  suum  accerset  :  praccipua  vero  ruinae 
illius  pars  ea  erit,  ex  ruina  illa  ac  fovea  nun- 
quam  emergere.  Veruin  alii  simplicius  haec 
accipiunt  uti  sonant,  q.  d.  Incidere  in  merelri- 
cem  cst  poena  praecedenlis  peccali  :  tantum 
enim  lapsum  lamque  perniciosum  non  solet 
permittere  Deus,  nisi  illi  cui  ob  praecedenlia 
peccala  vehementer  irascilur, 

Significat  ergo  Salomon  quod,  uli  singularis 
est  gralia  Dei  ab  hac  meretricia  fovea  praeser- 
vari,  quod  paucis  Deo  dilectis  coniingit,  ita 
peculiaris  ejusdem  vindiclre  esse  in  eam  inci- 
dere.  Hinc  Theologi  docent  peccatum  poste- 
rius  esse  poenam  prioris ,  ac  Deum  minus 
peccatum  praecedenspunire  majori  subsequenti, 
uli  docet  Magisler  Sent.  in  2.  dist.  35.  S.  Aug. 
in  Ps.  57.  S.  Gregor.  26.  Moral.  cap.  12.  et  alii 
passim;  quod  Hebr.eidicunt:  Transgressio  trahit 
transgressionem. 

Porro  peccata,  ob  quae  Deus  permittit  homi- 
nes  incidere  in  merelricios  amores  inextrica- 


A  SALOMOMS.  Cap.  XXII. 

biles,  praecipue  sunt  duo  :  primum  esl  hseresis 
et  inlidelilas,  ob    quam  Deus  perinisit  Philo- 
sophosin  praeposleras  incidere  libidines,  uti  do- 
cet  Paulus  Rom.l.  Sic  hoc  seculo  haeresim  Calvini 
Lutheri,  Anabaptislarum  vagishorrendisquelibi- 
dinibus  puniri,  quas  inaudili  morbi  etlues  Gal- 
lica,  aliaeque  horribiles  poenae  ac  miseriae  con- 
sequunlur,    audimus    et    oculis    conspicimus. 
Secundumeslsuperbia  :  superbiaeenim  congrua 
poena  estluxuria,  ut  qui  per  superbiam  se  ad 
summa  atlollunl,  per  luxuriam  in  ima   detur- 
benlur.  Unde  S.   Gregor.  lib.  26.  Mor.  cap.  13. 
docet  caslitatis  custodiam  esse  humiliiatem, 
superbiae  vero  poenam  esse  libidinem  :  Sic  sic 
clati  justa  fuerant  relributione  feriendi ;  ut ,  quia 
superbiendo  se  hominibus  prceferunl,   luxuriando 
usque  ad  jumenlorum  similitudinem  devolvantur. 
Homo  quippe,  cumin  honore  esset ,  non  inleilexit : 
comparatus  est  jumentis  insipienlibus ,  et  similis 
factus   est   illis.   Et   pluribus  inlerjeclis    :   Hinc 
quippe  per  Oseam,c.  5,  conlra  Israelitasdicitur : 
Spirilus  fornicationum  in  medio  eorum,  et  Domi- 
num  non    cognoverunt ,   qui ,   ut  ostenderet  qttod 
causa  libidinis  ex  culpa  proruperit  elationis,  mox 
subdidit  dicens  :  El  respondebit  arroganlia  Israet 
in  faciem  ejus.  Ac  si  diceret  :  Culpa,  quce  per  ela- 
tionem  mentis  in  occulto  latuit ,  per  carnis  luxii' 
riam  in  aperto  respondil.  Unde  sapienler  conclu- 
dit   dicens  :    Proinde  per  humilitalis  cuslodiam 
servanda  est   mundilia  castilatis  ;   si   enim   pie 
spirilus  sub  Deo  premitur  ,caro  illicite  super  spi- 
ritum  non  levatur.  llabet  quippe  spirilus  commis- 
sum  sibi   dominium   carnis ,    si  tamen    sub   Deo 
recognoscit  jura  legitimce  se?-vitutis.  l\am  si  Auc- 
lorem   suum  superbiendo   contemnil ,  jure  et    d 
subjecta  carne  prcelium  suscipit.  Unde  et  ille  pri- 
mus  inobediens,    mox   ul   superbiendo   peccavit , 
pudenda  contexit.  Quia  enim  contumeliam  spiri- 
tus  Deo  inlulit,  mox  conlumeliam  carnis  invenit. 
Et  quia  Auctori  suo  esse  subdilus  noluit ,  jus  car- 
nis  subditce ,  quam  regebal ,  amisit  :  ut  in  seipso 
videlicel  inobedientice  suce  confusio  rcdundaret ,  et 
superatus  disceret  quid  elalus  amisisset. 

Tropol.  fooea  profttnda  esl  os  meretricis ,  id 
est  os  lueresis  et  haereiici  :  hoc  enim  ab  uno 
errore  in  alium  ,  ab  uno  scelere  in  aliud  pro- 
labilur,  aliosque  secum  Irahit,  ilaque  implicat, 
ut  se  extricare  nequeat,  quin  profundius  sem- 
percadant,  donec  in  abyssum  inferni  corruant; 
ab  haeresi  enim  rarus  ad  fulem  orihodoxam  est 
regressus  :  pauci  enim  errorem  agnoscunt , 
poenilent  et  resipiscunt.  Cui  iratus  est  Dominus, 
incidet  in  eum;  quia  haeresis  nunquam  primum 
esl  peccalum,  sed  poena  praccedenlis  superbi.c, 
injustitiae,  vel  luxuriae.  Suinma  enim  ira  est  Dei, 
ciim  quem  permiltit  in  haeresim  Iabi  :  quare 
gravia  scelera  prrecedant  oportet ,  quae  tanlam 
irain  Dei  provocenl,  ut  in  haereseos  barathrum 
eum  prolabi  sinat.  Unde  Sepluag.  Valicani  hic 
aliam  gnomen  congrue  subtexunl,  quae  non 
exstat  in  liebiaeo,  Chaldaeo  et  Vulgata,  nimirum 
hanc  :  Sttnt  vice  malce  coram  viro ,  et  non  diiigit 
reverli  ab  eis;  avertere  autem  se  oportet  d  via 
perversaet  mala.  Scholia  huicet  aliam  congruam 
altexunt  :  Sunt  vice per  quas  non  est  ambulandttm 
viro  ;  impius  autem  vias  mortis  et  perditionis 
diligit. 

Porro  ingens  est  stoliditas  hominum,  qui  in 
hanc  fossam  et  malorum  voraginem  non  tan- 
tum  incidunt ,  sed  el  ullro  se  injiciunt  el  insi- 
liunt.  Delirus  fuil  Empedocles  philosophus,  Py- 


f.OMMI.NTAniA  IN  PftOVEHBI 

'hagorccdiscipulus, el  Rhelorica  invenlor,  qui, 
ni  tiius  Immortalti  tiaberetur,  In  £lnam  in- 

siliil;  scd  IVncie  cjns  crepuhe  ex  caniino  pcr 
llammam  rejccl;r,  rcm  paldcccrunl.  I  nde  llo- 

raiius  de  Aiic  Poelica  : 

Deui  innnortnlis  halieri 

Data  eupil  Empedodei,  ardenlcin  fVnridui  .Kinam 

lnsiluil. 

l.lcin  ,  lib.  1.  cplst.  15  : 

Empedoclei ,  an  Slerlioium  delirel  aeumen, 
Kmpedoclis  (lcliriuin  iinilantur  ,  <|tii  ultro  in  nic- 
retrieios  oraoreise  pracipitauU 

15.  Sti  i.TiriA  coi.i.icata  i  sr  i\  COBDK  PUBRI,  i  i 
VIBOA  DIICIPLIN  v:  FOGABIT  F.AM.  ]  Vatabl.  cl  fcrula 

castigatrix  tonge  propellet  eatn  ab  i7to;Sept.  Valic. 
Dementia  pernlel  ex  corde  juvenis,  virga  autetn 
el  disclpiina  tonge  esi  ab  eo;  Complul.  el  ftegii: 
Stultitia  suspensu  est  in  cordejuvenis,  dc.  S\  pui  i 
staltiiia  avotare  facit  corpueri ,  ei  virga  disciplinm 
iongeest  ab  co ;  nimirum  pro  napW  iarehi- 
kenna  iu  hiphil,  id  esl  etongabii  vel  fugabit  cam; 
Septuag.  ci  Syrus  aliis  punetis  legerunt  rup^mi 
iardircna,  id  cst  ekmgubunt  se  ab  co  virga  et  dts- 
i  iplina;  Atielor  Catenae  Gnec.  legit  :  Disciptina 
longe est  ab  ea,  seilicet  a  siuliiiia  pueri,  q.  d. 
Slultitia  colligata  est  in  corde  pucri,  quamdiu 
ipsa  manet  incastigata;  casligalione  enira  sol- 
\itur  ct  lollitur  :  coiligata  cst ,  id  est  adhaeret, 
anncxa  est,  copulala  csi,  perindeac  si  fune  al- 
ligala  foret.  Kst  calachresis. 

Stultitia  h«c  est  puerilis  lcviias,  pelulaniia, 
ruditas,  incogilantia  ,  itnprudcntia  ,  inexperien- 
lia,  inconstantia.concupisccntia  :  haeccnini  colli- 
gala ,  inio  innata  sunt  puero  :  puer  cnini  estquasi 
aninial  brulura,  quod  non  ratione,  sed  scnsu 
agitur,  omniaquequa  videtconcupiscit. Pueriset 
bestiis,  inquit  Arisi.ti.  Ethic.  c.  l&,naluraies  insunt 
habilus,  sed  sine  inlellectu  et  mcnle,  noxii  esse 
upparent.  Quare  sicut  asinus,  cquus,  niultis, 
vuga  vel  baculo  arcentur  a  suis  cupidilalibus, 
cl  recta  aguntur  diriguuturqne  qu6  sessor  vel 
auriga  volucrit:  sic  pariler  puer  arcelur  a  slullis 
suis  cupidinibus  ,  et  agilur  in  viara  rectani ,  ul 
vivat  secundum  dictamen  legis  et  reclae  ratio- 
nis,  per  virgara  disciplinae,  qua  castigalur  a 
patre,  magisiro  vel  paedagogo  :  pueri  enim 
stullictservi,  quia  rationemanimumque  babent 
debilem  ;  binc  virgas  liment  magis  quam  enses 
et  gladios  :  hincslultitia  propriecoerceturvirga- 
tione,  uti  palet  in  fatuis. 

T6  ergo  colligata  signilical  primo  fortem ,  no- 
dosam  el  pertinacem  haerere  in  puero  stulliiiam 
el  conctipiscentiam ;  sed  ita  ut  non  sit  insolu- 
bilis  et  incmendabilis,  quin  vero  per  virgam 
disciplinac  solvi  tollique  possil  el  debeal. 

Secundo,  naturam  pueri  ex  se  non  csse  stul- 
lam  et  pravam,  sed  sanam  et  bonam  ;  siulti- 
tiam  vero  illi  extrinsecus  advenire,  sicul  liga- 
men  extrinsecus  advenit  rei  ligataj,  puta  ex 
peccato  Ad.'e  :  per  boc  enim  omnes  pueri  tra- 
hunt  slultiiiam,  id  est  concupiscentiam  et  pec- 
calum  originale. 

Terlio,  pueros  a  stuliitia  se  non  possc  cxpe- 
dire,  quia  ei  colligati  sunt,  ac  ligatam  babent 
meniem  per  infanliam  ;  quare  stuliitia  haec 
virga  pellenda  est.  Pueri  enim  uii  animalia  ra- 
tionem  noncapiunt,  sed  virgae  flagra  senliunl, 
ilaque  slullitiam  abdicant. 

Quarlo,  stultitia,  id  est  concupiscentia,  lnc 
anlbropopalhois  inducitur  ut  persona  ,  v.  g.  ut 


A  SALOMONIS.  Cap.  Wll.  039 

Itidicrus    geniui  ,'     vcl    il.i  iiinnciiliis    COlligBtUJ 

pucro,  eumque  obsldens,  occtipeni  et  ad  lu- 

dicras    aclioncs  cxcilans  ,    qni  COItigalione  fu- 

gnndui  csi. 
Quinto,  hao  voce  ligniflcatur  concuplicen- 

tiain  in.slar  validi  funis  HgareflliOI  Ad;r  per  oni 
ncin  vilani.  Nain,  ut  ail  liaiai  C.  .r'.  18  :  /  <B  qui 
traiiiiis  iniquitaietn  in  funicutis  vanilalis  ,  et 
quasl  rinriiliim  piauslri  peccatutn  .'  Bt  Salomon 
Proverb.  5.  22  :  tniquitates  sua  capiunt  itnpitun , 
1 1  jnnibus  i»  <  calorum  suorirm  COnstringitur.  \  iilr 
utrobique  dicta. 

Hugo  ceniet  ilulliliam  colligalam  puero,  ii- 
cut  grana  vel  paleaa  colliganlur  in  lacco;  aut 
potius  licut  palere  colligantur  grano ,  qua  plrga 
excutiunlur  et  evenlilantur,  itaque  granura 
manet  puruni  el  inlegruin.  Cajetan.  vero  ceoiet 
metaphoram  peli  ab  ehrietale,  ipiae  ligat  men- 
lein  ehrii,  sed  excutiliir  el  disculilur  vei  hcri- 
hus  el  |)lagis.  Puer  enim,  instar  ebrii ,  siia  cupi- 
dilale  vcluti  ehiielale  ligalam  hahel  nienlein 
el  rationein ;  sed  virga  disciplinae  eam  dilCUlit, 
ul  mcns  sil  lihera,  et  ralio  evigilet.  Alii  censent 
tropum  pelj  ab  equis  el  asinis,  qui  Itine  alli- 
gantur  prieiiepio el  pabulo  :  lic  eniin  pueri  fune 
stiiliiii.-e  et  coucupisccnliae  alliganlur  suis  ludi- 
cris  et  cupcdiis. 

Porro  SeplUag.  qui  verlunt:  Stultitia  suspensa 
esl  ex  corde  pucri ,  videnlur  alludcre  ad  btillas, 
quas  veteres  ex  collo  puerorum  nobilium  supra 
cor  appcndebant,  quasi  dicanl:  Slullitia.  instar 
bulhe,  adh.erel  cordi  pticri  nohilis  vcl  libcrlini, 
<|ucm  scilicet  parentes  non  casiigant, sed sinuni 
agere  quod  lubel.  Unde  subdunt  :  Virga  autem 
et  disciplina  longe  est  ab  eo  ,  q.  d.  Causa  stulliliae 
pueri  liherlini  est  ahsenlia  virgae,  quod  scilicct 
patentcs  niuiis  ei  indulgenlcs  virg.c  parcant.ila- 
(|uc  sinant  (^um  in  stuliitia  manerc,  in  diesqne 
niagis  slullescere,  ac  suis  affcclionibus  puerili- 
bus  libere  incubare. 

Simili  modo  stuliiiia,  id  est  concupiscentia, 
colligata  esl  in  cordc  cujuslibet  hominis,  qui 
puer,  id  est  filius  esl  Adae,  ideoquc  plenus 
ignoranlia  et  concupiscentia  :  quarc  haec  illi 
adimenda  est  per  virgam  ,  tum  abnegalionis  et 
morliflcalionis  propriae ,  tum  castigationis  et 
(lirectionis  alienae,  quam  scilicet  ei  prseslatSu- 
perior,  vcl  socius  et  amicus.  Concupiscentia 
enim  similis  est  puero,  et  cx  viris  facit  pueros 
oh  analogias,  quas  ex  Thoma  recensui ,  Eccli. 
£0.  8. 

Porro,  Syrus  vcitil :  Stullilia  avolare  facit  cor 
pueri.  Volatica  enimestmens  pueri,el  nunchuc, 
nunc  illuc  avolal,  dum  nunc  hoc  concupiscit  , 
nunc  istud  :  dum  inquiela  nusquam  sistit,  sed 
nunc  hoc  cogital  el  vult,  nunc  isttid  :  nunc  buc 
fertur,  nunc  alio  et  alio,  inslar  aviculae  quae 
nunchuc,  nunc  illuc  avolat  :  sic  cnim  pulli 
avium,  dum  e  nido  avolant,  nusquam  quies- 
cunt,  sed  ex  uno  ramoin  alium  cl  alium  assi- 
due  devolant;  discunt  enim  volare,  et  vola- 
turiunt.  Similiter  volat  mens  et  phanlasia  pueri, 
donec  virga  disciplinae  cohibeatur  elfrenctur, 
libroque  et  scholae  similive  rei  alligetur  et 
aslringalur. 

Denique  notandum  ailJan.  quod  dicat  Virga 
disciptince,  significans  moderatam  casligalionem 
pueris  adhibendam,  non  virgaraira?  et  saevitiae, 
lioc  csl,  castigandos  eos  non  tam  ad  punien- 
dum,  quam  ad  emendandum.  Virga  irae  impiis 
debetur.qui  scienles  peccant :  virga  disciplinee 


6.0 


COMMENTARIA  IN  PROVEKC 


pueris,  qui  ex  ignorantia  peccant  et  inscitia. 
Hasc  virga  non  fugat  stultitiam  ab  impiis,  cum 
in  profundum  peccatorum  venerinl  :  fugat  a 
pueris  qui  timore  poenae  ad  virlutes  sunt  for- 
mandi.  Quantum  enim  hominum  cura  valeat 
ad  corruptae  naturae  mulationem  et  correclio- 
nem  ostendit  D.  Basilius,  liomil.  5.  Hexam.  ex 
cura  agricolarum,  qua  fructus  feri  et  silvestres 
emoliunlur,  et  ad  ulililatem  humanam  trans- 
mulanlur. 

Salomonem  de  more  secutus  Siracides  Eccli. 
30.  1 :  Qui  diligit  filium  suum,  inquit,  assiduat  illi 
(lagella,  ut  lcetelur  in  novissimo.  Et  vers.  8: 
Equus  indomitus  evadit  durus,  et  fdius  remissus 
evadet  proeceps.  Lacta  filium ,  et  puventem  te  fa- 
ciet,  elc.  Vide  ibi  dicla. 

Salomoni  et  Siracidi  aslipulanlur  caeteri  sa- 
pientes.  Anionius  in  Melissa  ,  parte  2.  cap.  20, 
citat  S.  Basilium  dicenlem  :  Juventulis  naturale 
vitium  est ,  ut  propler  levilatem  consilii  ea  se 
habere  jam  arbitrenlur ,  quce  spe  concupierunt , 
ideoque  inflantur  :  quia  proz  stullitia  speralis  se 
frui  putant  quasi  prcdsenlibus.  Juventus  est  tevis, 
et  ad  improbitatem  proclivis  :  cupiditas  effrenata, 
beliuarum  ira,  lemerilas ,  injuria,  superbia, 
infiationes  ,  magnique  spirilus  congenila  et  coalila 
malo  juvenlutis  sunt  :  invidia?  adversus  rem  ex- 
cellenlem,  suspiciones  de  familiaribus ,  denique 
malorum  omnium  examen  juventuti  connexum  et 
copulatum  est.  Mobilissima  esl  juventus  ;  diversis 
enim  perturbationum  fluctibus  agitur.  Eget  ergo 
duclore,  qui  ad  portum  recta  deducat  ;  etS.  Na- 
zianzenum  dicentem  :  Juventus  est  ceslus  tem- 
poris ;  et  S.  Chrysoslomum  :  Ira  et  cupiditalibus 
facilius  juvenes  ducunluret  vincunlur  ;  quarema- 
jorem  cuslodiam  requirunt  et  frenum  durius ; 
rl  Philonem  :  Juvenis  summam  potestalem  adep- 
tus  cupiditalibus  ulens  effrenatis,  malum  est  inex- 
pugnabile.  Apud  Sparlanos  si  puer  a  magistro, 
vel  ab  alio  ob  delictum  castigalus  querelam  ad 
palrem  detulisset,  turpe  eratpalri,  si  hoc  au- 
ilito  non  iterum  fdium  castigasset.  Siquidem  ex 
insliluto  majorum  hanc  habebant  filiorum  cu- 
ram  ,  aeque  ac  hanc  de  se  mutuo  fiduciam,  ut 
crederent  neminem  esse  qui  cujusquam  liberis, 
quos  quisque  pro  suis  habebat,  quidquam  im- 
peraretinhoneslum.  lta  Plularchus  in  Apopbth. 
Lacon.  Vide  Aristot. ,  lib.  8.  Polilic.  cap.  1.  et 
sequent.  przesertim  cap.  5  ,  ubi  docet  pueros 
docendos  esse  tnusicam  ,  ut  per  eam  qnasi  dis- 
ciplinam  mores  suos  harmonice  componant. 
Cum  vero  contigerit ,  inquit ,  musicam  esse  delec- 
labiUum ,  virlutem  autem  esse  circa  latandum 
recte  ,  et  amare  et  odisse,  oportet  perfecto  addis- 
cere  et  assuefieri  ad  nuilam  rem ,  adeo  ut  adju- 
dicandum  recle ,  et  ad  gaudendum  mansuetis 
moribus  et  laudubilibus  operibus.  Quod  efficit 
harmonia  musica  ,  quae  a  terrenis  voluptatibus 
ad  se  rapit  aures  mentemque  pueri ,  eamque 
modulando  quasi  contemperat  el  componit ; 
sicut  David  citharam  pulsando  et  modulando 
contemperabat  el  sedabat  perlurbaliones  Saulis, 
1.  Reg.  16.  23. 

16.  QUI  CALUMNIATUR  PAUPEUEM ,  UT  AUC.EAT  DI- 
VITIAS  SUAS,    DABIT  IPSE    DITIORI     ET  EGEBIT.  ]  Ca- 

lumniatur,  id  est  per calumnias  expilat ,  spoliat , 
defraudat ;  hebr.  enim  pU7J?  asec  significal  ca- 
lumniari,  opprimere,  defraudare  bona  aliena 
per  sophisticas  artes  et  lites  occupare,  quod 
Graeci  dicunt  w.otfxvzM  ,  sive  id  fiat  merce- 
dem  promissam  negando,  sive  rem  alterius  in- 


IA  SALOMONIS.  Cap.  XXI!. 

juste  detinendo,  vel  invadendo,  sivc  quomodo- 
libet  decipiendo,  el  jure  suo  spoliando,  vel  re 
debila  privando.  Qui  quidpiam  horum  facit , 
dicitur  Sycophanta  :  de  cujus  vocis  vi  el  etymo 
plura  dicam,  cap.  28.  vers.  16.  Unde  Pagnin. 
vertit:  Qui  vi  auferl  a  paupere  ut  augeat  sua ; 
Valabl.  Qui  per  injuriam  et  violentiam  opprimit 
paupetem,  ut  dilescat  ipse.  Hebraea  ergo  ad  ver- 
bum  sic  habent  :  Qui  defraudat  pauperem  ad 
multiplicandum,  dans  diviti  certe  ad  defectum ; 
quae  verba  generalia ,  illigata  etillimitata  varie 
necti,  ligari,  limilari,  et  ad  varios  sensuspar- 
liculares  tralii  possunt.  Unde 

Primo,  Chahl.  vertit:  Qui  calumniatur  paupe- 
rem  ,  multiplicat  sibi  malum  ;  et  qui  dal  divili , 
egestas  erit  ei  ;  ut  sentenlia  sit  bimembris  duo- 
que  significet  :  Primo,  eum  qui  expilal  paupe- 
rem ,  accumulare  sibi  mala,  id  est  damna 
rerum  et  fortunarum  suarum  ;  secundo,  eum 
qui  sua  dat  diviti  spe  retribulionis ,  ad  egesta- 
tem  redigendum,  cum  divites  superbi ,  avari 
et  ingrati  saepe  omnia  recipiant,  sed  parum 
retribuant.  Sic  et  Pagnin.  Accedit  Syrus  :  Qui 
opprimit  pauperem,  multiplicat  malum;  qui  dat 
ditiori ,  est  sibi  pernicies. 

Secundo,  Septuaginta  hic  variant ;  Complut. 
enim  et  Regii  habent:  Qui  culumnialur  pauperem 
multiplicat  sua  mala;  dat  autem  diviti  ad  minus. 
Quod  Auctor  Calen.e  Graecor.  sie  una  sentenlia 
transfert  et  elucidat :  Qui  pauperem  calumniatur . 
dioiti  autem  in  re  minoris  momenti  plusquam  par 
est  largitur,  is  mala  sua  cumulaliora  reddit. 
Verum  Vaticanus  Codex  delet  to  mala,  uti  delent 
Hebraea  et  Latina,  Unde  sic  habet  :()<tt  calumnia- 
tur  pauperem  mutta  facit  sua;  dut  autem  diviti 
adminus.  Haecque  vera  videlur  et  genuina  lec- 
lio  Sepluag.  Jain  ?b  ad  minus  varii  varie  expli- 
cant.  Auctor  Cateme  Graecor.  adminus,  idesl, 
inquit,  in  re  minoris  momenti ;  Scholiastes  : 
Conlra  majorem  dat  occasionem  malefaciendi , 
q.  d.  Qui  expilat  pauperem ,  ut  se  dilet,  hie 
pauperi  dat  occasionem  ,  ut  suae  inopi«levand;e 
causa  alium  minorem  pari  modo  expilet  et 
spoliel.  Alii  adminus,  q.  d.  Minor  haecest  pcena, 
quod  scilicet  sua  cogalur  dare  diliori :  nam  alia 
major  maneteum  poena  in  fuluro  seculo.  Verum 
to  ad  minus  idem  est  quod  Hebr.  habenl  :  ad 
defectum,  q.  d.  adminus,  id  est  ad  defectum  et 
inopiam  redigetur.  UndeSymmach.  verlit;  Da- 
bit  diviti ,  omnino  egestas.  Sensus  ergo  est,  q.  d, 
Qui  expilat  pauperem,  ut  ditetur,  hic  dabit 
pariter  sua  diviti  ;  itaque  ad  minus ,  id  est  ail 
inopiam  deducelur.  SicSepluaginta  consentiunt 
cum  Vulgata. 

Mystice,  Basilius,  sive  Magnus,  sive  Seleu- 
ciensis  in  Catena  Graec.  Vide ,  inquit,  ut  dia- 
bolus  inique  et  calumniose  nobiixum  agat.  Adimit 
nobis  viriutes  quas  ipsi  nos  dederamus ;  reddit 
porro  vitia  quai  non  petiveramus.  Accipimus  au- 
tem  ab  illo  ,  tanquam  ab  eo  qui  in  virlutibus 
pauper  est.  Donamus  contra  nostras  illi  virtutes 
tanquam  illi  qui  in  mulitia  et  vitiis  dives  esi , 
idque  cum  aperlo  nostro  detrimento  :  siquidem 
quo  quis  plura  illi  donat ,  eo  animam  suam  magis 
vulnerat. 

Terlio,  R.  Levi  vertit:  Qui  premit  pauperem 
multiplicabit  sibi  opes ;  qui  vero  dat  diviti  ad 
egestatem  tendet ;  ac  per  pauperem  et  divitem 
accipit  appelitum  et  concupiscentiam,  quam 
boni  reprimunt  et  stringunl,  ut  fiat  inops  <'t 
tenuis;  mali  verolaxanl,  ut  fial  diyeset  ampla. 


COMMENTARIA  l\  PROVEn 

Qui  coercet,  inquit,  oppeienlcni  racultatem, 
i|tia  corporis  cupidllalibus  inQammaiur,  cuni 
iniiiii  u ii)  hujiis  propensionl  morem  non  gerii , 
ul  maxinii  lucri  erll  :  quanto  enini  magia  iia 
cohibendia  quia  usaidue  inaudabil ,  tanlo  minoi  i 
curu  '  t  cupiditale  la.boran.il ,  alque  i»l<-<>  maxima 
copia  ud  aatielalera  aemper  affluet.  Qui  veru 
iliviii  dabit,  qui  nimirum  cupiditalibua  auia 
obsequelur,  exinde  egestate  laborabit  ;  tanlo 
enim  magia  assidue  esuriel,  quo  plura  deside- 
i  ubil ,  juxla   (rilum  illud  :  Homini  exigua  sunt 

inciiibrn  ,  i/ua;  qui  taturet ,  fumcscul ;  qui  funic 
i.ccruiiit,  sutur  sit.    HlBC    lt.    I.c\  i.   Vcruin    liu  e 

inyslica  sunt,  nec  apposite  litterre  insedifican- 
lur,quod  requiritur  in  sensu  mystico,  utvere 
sil  mysiicus,  et  intenlus  a  Spiritu  Sancto. 

Quarto,  Baynus  ezplicat,  q.  d.  Qui  calum- 
niaiur  pauperem,  id  esi,  qui  bona  pauperum 
violenter  rapit,  vel  qui  pgenlem  debiia  elec- 
mosvna  defraudat,  ul  ditcscal;  ilem  qui  dat 
diviii,  id  est  qui  biandiendo  diviiibus  iis  parva 
donat,  ni  majora  recipiat  (  Qui ,  ul  ail  Isocra- 
tes ,  artificiosius  ea  vendunt ,  auam  qni  ex  pro- 
fesso  cuuponuntur ) ,  ulerque  ad  defeclum  et  ino- 
piara  perveniel  :  nam  vera  ars  dilescendi  est 
largiri  pauperibus  ,  non  auferre  ,  juxta  illud 
cap.  19.  17:  Fameratur  Domino,  qui  miseretur 
pduperis,  et  vicissitudinem  suamreddet  ei.  Nec 
divitihus  dala  dona  prosunt,  sed  potiua  per- 
dunlur,  quia  divites  semper  suis  augcndis  in- 
hianles  datorum  sunt  immemorcs  et  ingrali  , 
nova  danda  exspectantes. 

Quintu  ,  Rabbinus  quidam  -o  muliiplicat ,  vel , 
ut  hebr.  esi  admuliiplicandum t  accipit  demul- 
lipiicalione  lam  passiva  ,  quam  acliva  ,  lam 
poenaa  ,  quam  culpas  ,  q.  d.  Qui  pauperem  bo- 
nis  suis  spoliat  ,  id  lncri  reporlal  ,  ni  res  sua 
mulliplicelur ;  sed  sicut  muiliplical  opes ,  sic 
ci  multiplicat  opum  dispersionem  ,  ut,  sicut 
ipse  miiltas  mullorum  divilias  rapuit,  et  in  se 
nno  collegit  ;  sic  vicissim  illae  cx  se  uno  in 
innlias  partes  secenlur  ,  ct  in  multos  disper- 
tiantur  ;  itaque  multis  dilatis  ipse  ad  cgesta- 
lem  redigatur.  Sicutergomulliplicavit  sibi  opcs, 
.•>ic  mulliplicabil  ct  poenam  ;  mullos  fraudavit, 
a  muitis  fraudabitur  ;  mulla  rapnit ,  multa  ra- 
pientur  ab  co. 

Sexto  ,  Noster  optime  vertit :  Qui  calumnia- 
tur  pauperem  ul  attgeat  divitius  sttus  ,  dubil  ipse 
dilioriet  egebit ,  q.  d.  Qui  defraudal  et  cxpilat 
pauperem  ut  se  ditet ,  hic  pariler  expilabitur  a 
diiiore,  quo  fict  ut  in  egestatem  incidat.  Hcec 
enim  congrua  est  pcena  talionis,  quam  Dci  pro- 
vidcntia  cis  irrogat,  uti  experienlia  comprobal. 
Sic  videmus  eos  qui  alios  depnrdantur  pra3- 
dam  fieri  potenliorum  ;sicul  piscis,  qni  praeda- 
lur  minorem  ,  fit  praeda  et  pabulum  majoris  , 
adeoque  omnes  tandem  fiunt  pr.eda  caeti  siye 
balena?.  lncunt,,  ait  Aristot.  lib.  9.  Histor.  ani- 
inal.  cap.  2,  pratium  pisces  majores  contrami- 
nores  ;  major  enim  quisque  et  robuslior  minortm 
mferioremque  devorat.  Idem  docel  S.  Basilius 
homil.  7.  Hexam.  cujus  verba  recilavi  Habacuc  1. 
\U.  ad  illa  :  Et  facies  Iwmines  quasi  pisces  maris. 
Kursum  qui  violenter  opprimunt  pauperes,  co- 
guntur  multa  dare  praesidibus  ,  ut  fllorum  pa- 
trocinio  defensi  licentius  rapiant  et  opprimant 
lemies  ,  qui  nec  viribus  ,  ncc  opibus  se  lueri 
possunt  ;  aut  vicissim  divitcs  iis  polentiorcs 
juste  aut  injustc  ab  eis  male  parta  rapiunt  , 
quemadmodum  videmus  principes  spoliare  usu- 

CORNKL.    A    I.APIUE.    TOM.    III. 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  XXII. 

rarioa  el  raptorca,  Uunil  noa  basc  lenlenlia  . 
iii  ,  cum  videamun  muliaarlibna  quoadaui  ili- 
icsccic  ,  niiii  offendamur  slalim  ,  scd  ezilurn 
exspcctemus,  certoque  nobia  persuadeamua  nou 
rore  illis  diviiiaa  atdbiiea  ,  aed  auferenda  ali- 
quando  qute  inique  aunt  ablala  ,  et  per  eadem 
punicndos  ,  pci  quas  peccaverual  ,  ui  eal  Sa- 
pient  11. 

Querunlur  multi  subinde  In  variia  provinciia 
se  a  principibua,  magislratibua,  praefectia ,  mag- 
nis  urgerl  tributia ,  el  immanibua  exhauriri 
exaclionibua  ;  aed  non  aapiciunl  ad  causam  et 
ad  juslum  Deijudicium  ;  cauaa  enimestquam 
lilc  suggeril  Salomon  ,  scilicel  ,  quod  inulii 
opcs  suas  parcnl  per  tisuras ,  fraudea  et  oppres- 
sioues  pauperum  ;  quare  illas  ut  injuale  partas 
Deua  permillit  rapi  a  lisco ,  judice  ,  principe. 
Quid  quercris  ,  o  raplor  ,  lua  a  principe  rapi  , 
qui  alicna  diripuisli  ?  (piae  jusle  capit,  vel  iu- 
juste  rapit  princeps ,  non  tua  ,  aed  aliena  aunl ; 
alius  ergo  queraturde  le  luaquerapina  ,  non  lu 
de  principe.  Hoc  estquod  intonatlsaiasc  33.  1: 
Vce  qui  prwduris  ,  noniu'  el  ipse  prwdaberis?  cl 
Jercni.  cap.  30.  1G  :  Qui  tc  vastunl ,  vastabun- 
lur  ;  cunctosque  prcedulorcs  tuos  dubo  in  pra- 
tluiii  ;  praedo  enim  major  qiuerit  rapitque  ini- 
norein.  Hebraea  habent  plus  energiae  :  Qui 
calumniatur  ,  ctc.  ,  cerle  vel  lun/um  ad  defcc- 
lum  ,  q.  d.  Qui  expilat  pauperem  ,  cx  lioc 
spolio  sperat  se  ditare  ;  scd  fallitur  ,  quia  hoc 
spolium  non  alio  lendit  quam  ad  defectum  ,  ut 
sciliccl  spolianlem  vclnl  furem  deducal  ad  ino- 
piam  ,  yel  ad  furcam.  Polest  Ikcc  gnome  adap- 
tari  cleemosyn;e  ,  q.  d.  Qui  calumnialur  pau- 
perem  objiciendo  ei  qu6d  sit  dives  ,  fictus  , 
impostor ,  validus  ,  qui  possil  laborando  parare 
sibi  victiim  ,  ideoque  eum  velui  indignum 
eleemosyna  debita  defraudat ,  bic  pariter  in- 
cidetin  calumnias  ditiorum  ,  et  bonis  suis  pri- 
vabjlur. 

Porro  Cajetanus  per  ditiorem  accipit  Deum  , 
q.  d.  Qni  spolial  pauperem  ,  etc.  ,  dabit  ipse 
diiiori ;  id  est ,  dabil  opes  rapto  partas  Deo , 
qui  uli  ditissimus  esl ,  sicet  juslissimus  ,  ideo- 
que  injuste  parta  ab  injustis  possessoribus  au- 
fert.  Verum  hoc  symbolicum  el  myslicum  potius 
esl  ,  quam  littcrale  el  gcnuinum. 

Prasclare  S.  Augusl.  in  Psalm.  123  :  Ideo ,  in- 
quit ,  te  qiuerit  major  raptor  ,  quia  invenit  mi- 
norem  raplorem  ;  ideo  le  qtuerit  major  aquila  , 
quia  prior  cepisli  leporem  ;  pra?da  tibi  fuit  minor  , 
prwda  eris  majori.  Idem,  liomil.  ^8.  inter  50  :  Ma- 
jores  nostri  ,  inquil ,  idco  copiis  omnibus  abun- 
dubunt  ,  quia  Deo  decimas  dabant  ,  et  Casari 
censum  reddebant ;  modo  autem  quia  discessit  de- 
votio  Dei ,  nccessit  indictio  fisci.  Nolumus  partiri 
cum  Deo  decimas  ,  modo  autem  toluni  toUilur. 
Hoc  tollit  fisctis  ,  quod  non  accipit  Cliristus.  Sic 
piral.-e  capti  ab  Alcxandro  Magno  ,  rogali  qui  et 
qualcs  cssent  ,  rcsponderunt  :  Sumus  qualis 
lu  ,  nos  enim  prcedumur  una  navi ,  tu  lotaclasse  ; 
sed  praedones  minores  praeda  fiunt  majori.  Imo 
Vespasianus  Imp. ,  ait  Suelonius ,  rapacissimum 
qucmque  ad  gubernacula  Reipubl.  promovere 
solcbat  ,  ut  mox  diiatos  condemnaret.  Unde 
vulgo  diclus  est  ofiiciarios  suos  liabere  pro  spon- 
giis .  quos  veluti  spongias  el  siccos  madeface- 
rel ,  et  humentes  exprimeret.  Cato  dicebat  pri- 
vafarum  rerum  fures  in  compcdibus  vitam  agere  , 
publicarum  vero  in  auro  et  purpura  conspicuos 
incedere.  Unde  Diogenes  Cynicus  videns  furem 

Sl 


6Zi3 


COUMENTAIUA  IN  PROVEr.BiA  SALOMOMS.  Cap.  XXII. 


a  inagisiralu  duci  in  carcerem  :  Magni ,  iuquil,      d 
fures  purvum  ducunt. 

Myslice  Beda  :  Is  ,  inquil,  qui  pauperem  spi- 
rilu  fralrem  calumnialur  virtulibus  ejus  de- 
trahendo  ,  ut  per  hanc  vituperalionem  ipse  di- 
vilias  quas  desideral ,  augeat  ,  id  est  gloriam 
laudis  liumanae  majorem  quasi  sanctior  acci- 
j)iai  ;  merito  talis  calutnniator  quidquid  honne 
aclionis  habere  videbalur  ,  amiltel,  el  a  fruclu 
virtutum  vacuus  in  fine  manebit. 

Baynus  vero  :  Violentia  ,  inquit ,  aufert  a  pau- 
pere  ,  et  dal  divili ,  qui  menlem  suam  et  ralio- 
nem  virlulibus  nudam  el  tenuem  in  bonis 
animae  ,  quolidie  tenuiorem  reddit  per  luxum 
et  voluptales  ;  parli  vero  bruUe  et  irrationali 
nihil  negat ,  quasi  pacem  redimens  ,  el  se  lultim 
existimans,  si  suo  indulgealgenio  ;  hic  admag- 
nam  inopiam  veniet  et  defectum  ,  et  cum  divile 
fipulone  cogelur  a  Lazaro  mendicare  ,  et  pelere 
ut  veniat  Lazarus  et  inlingat  exlremum  digili 
sui  in  aquam  ,  et  refrigerel  linguam  flamma  vo- 
luplalis  ardentem. 

17.  INCLIINA  AUREM  TUAM  ,  ET  AUDI  VERRA  SA- 
lMENTlUM    :     APPONE     AUTEM     COR     AD     DOCTRINAM 

meam.  ]  Scptuag.  :  Sermonibus  sapientum  adinove 
aurem  tuam  ,  et  audi  meum  sermonem  ,  et  con- 
frrma  cor  tuuni  ,  ut  cognoscas  quia  boni  sunl. 
Salomon  primis  novem  hujus  lihii  capitihus 
mulla  prajfalus  eslde  studioet  dignilale  sapien- 
liae  ,  ul  ad  eam  mox  a  se  enarrandam  audilorem 
vel  leclorem  praepararet  el  accenderet.  Iiule 
cap.  10.  huc  usque  sapienliam  more  veterum 
per  breves  gravesque  gnomas  evolvit  et  expli- 
cuit.  Jam  ,  quia  longior  ejus  fuil  oratio,  et  lon- 
gior  in  caeteris  deinceps  evolvendis  futura  est  , 
ne  lector  fatigalus  vel  Uedio  affeclus  iis  au- 
diendis  legentlisve  oscitet  vel  indormiat,  eum 
compellando  excitat  ,  acuilque  proposila  nova 
sapienliae  excellentia  ,  ut  evigilet  novamque 
atlentionem  dicendis  praeheat.  Sic  enim  magis- 
tri  discipulos  ,  et  oratores  suos  autlilores  post 
longam  perorationem  faligatos  et  oscitantes, 
nova  aliqua  re  proposila  excitant  ,  ut  Uediurn 
somnunupic  excutiant,  et  quasi  experrecli  novo 
studio  conatuque  dicendis  vigilanter  allendant. 
Idem  facit  Siracides  ficcli.  cap.  15.  cap.  1l\. 
et  alias  scepe  post  gnomas  paraenesim  ad  ea- 
rum  ,  id  est  ad  sapienliae  studium  velut  no- 
vum  calcar  inierserit  ,  eoque  legenlem  ad 
attentionem  pungit  et  slimulat.  Ait  ergo  :  ln- 
clina  aurem  tuam  ,  id  est ,  aures  acue  et  propius 
adhihe  ,  ul  melius  audias  ,  magisque  alten- 
das  iis  qtiae  dicturus  et  docturus  sum  :  El 
audi  verba  sapientum  ,  id  est  verba  mea  , 
quae  quasiexomnibus  sapienlibus  collecta  sunt 
sapientiae  medulla  et  compendium  ;  uwd^  ex- 
plicans  subdit  :  Appone  uutem  cor  ad  doclrinum 
meam. 

Suspicatur  nosler  Salazar  non  improbahililer 
Salomonem  noiare  hic  duos  sapientes  hujus  sui 
convivii  sapientiae  convivas  et  inlerloculores  , 
nimirum  Agur  et  Lamuel  de  quihus  cap.  30. 
lllorum  enim  verba  et  dogmata  inserenda  vi- 
dentur  inter  capita  1L\  et  25,  ubi  ea  inlerserunt 
Sepluag.  licel  in  nostra  Vulgata  ,  aeque  ac  in 
Hebraeo  a  collecloribus  Proverbiorum  translata 
sint  in  capul  30.  Dicit  ergo  Salomon  :  Vos  ,  o 
convivae,  audistis  hucusque  meam  sapientiam, 
jam  locum  paro  sociis  meis  Agur  et  Lamueli  , 
ut  ipsi  velut  in  dialogo  conviviali  more  prisco 
inteiioqtiaiilur  ,   itaqtie  convivas  alternis  suis 


dictis  recreenl  et  pascanl  ;  quare  allcmlile  ad 
horum  sapienlum  verba  ,  inlerim  pauca  qtue 
cap.  23  el  2Zj.  adjiciam  ,  ut  meam  menlem  ,  sa- 
pientiam  et  doctrinam  expleam  ,  altenta  pla- 
cidaque  non  tantum  aure  ,  sed  et  mente  corde- 
que  excipite.  Nam  ut  ille  ait  :  In  corde  ,  non  in 
ore  ,  nec  in  aure  sita  est  sapientia.  Addunl  Sepl. 
Et  cor  tuum  confirma  ,  ut  cognoscas  quiu  boni 
sunt ,  q.  d.  Cordis  tui  vagam  levitatem  ,  mobi- 
litalem  et  inconslanliam  hisce  meis  tliclis  stahili 
et  confirma  ;  sic  enim  experieris  eorum  honi- 
tatem  ,  id  est ,  usum  et  frtictum.  Sicut  enim 
navis,  ne  maris  fluclibtis  a-slibusque  jaclelur  , 
stabililur  et  firmalur  imposita  saburra;  sic  cor, 
ne  cogilalionum  appetiiutimque  aestihus  in  hu- 
jus  vitre  pelago  abripiatur  ,  stabiliendum  est 
sapienlum  diclis.  Nam  ut  ait  S.  Chrys.  homil.  3. 
in  epist.  1.  ad  Thessal.  :  Navis  sine  onere  ,  et  mens 
sine  prxcepto  ,  utraqw,  instabilis  ac  mobilis  est. 

18.    QU,E   PULCIIRA    ERIT   TIBI  ,    CUM    SEUVAVER1S 
EAM    1N    VENTRE   TCO  ,    ET    REDUNDABIT    IN    LABIIS 

tuis.  ]  Pro  putclira  hebr.  est  niya    naim  ,  id  est 
pulcbra  ,  suavis  ,  jucuntla  :  Chald.  dulcis ;  Pag- 
nin.   delectabilis  ;  Bayntis  ,    amozna.  Hinc  illud 
P.uth  1.  20  :  Hcec  est  illa  Noemi ;  et  mox  :  Nolite 
me  vocare  Noemi ,   id  est  pulchram.  Pro  redun- 
dabit  hebr.  esn:i^  iicconu ,  id  esl  parabuntur, 
disponentur  ,  dirigentur  ,  firmahunlur  ,   stabi- 
lienlur.  Sepluag.  :  Si  hnmiseris  (  sermones  )  in 
cor  tuum  ,  itdificabunt  te  simul  in  tubiis  tuis  ; 
Aquila,  Symmachus  et  Thcodol.  :  purubunlur  in 
labiis  tuis  ;  Chald.    :  dirigenlur  siinut  in  labiis 
tuis  ;  Syrtis  :  flrma  ea  tanquam  unum  super  labia 
tua ;  Auctor  Catenae  Graecor.  :  cum  jucunditale 
exundabit inlubiis  tuis ,  q.  d.  inquit :  Fiti,  incumbe 
lectioni  non  obiter  aut  perfunclorie  ,  sed  serio  et 
accurale  ,  magnoque  animi  judicio  et  indagine  ; 
per  hanc  et  propler  lianc  enim  tctlabitur  cor  tuum, 
el  recrcubuntur  Labia  luu ,  diccsque  cum  Psal- 
mista  :  Quam  dulcia  faucibus   meis ,   Domine  ! 
eloquiu  lua  super  mel  ori  meo.  Commendat  Sak>- 
mon  suam  doclrinam  ,   puia  hasce  paraholas  a 
ptilchriludine;  pulchritudo  aulem  liacc  consislit 
lum  in  decore  verhorum  ,  compositione  et  ele- 
gantia  ;  tum   potius  in  rerum  gravilale  ,   acu- 
mine  ,    suavilate  ,   nexu  ,    simililudine  ,   anti- 
tbesi  ,  proportione  ,  ac  praeserlim  in  eloquio  , 
quod  scilicet  is  qtii  eam  menle  tenel ,    eanulem 
lahiis  dicere  ,  et  sapienler  eloqui  ,  aliosque  do- 
cere  ,  el  in  vila  honesla  sanctaque  erudire  et 
efformare  possil  ;  haec  enini  insignis  esl  pul- 
chriludo,  gralia  eldecus  doclorale,quod  sapien- 
les  creat  Doctores  ,  imo  Prophetas  el  Apostolos. 
Per  ventrem  aliqui  accipiunt  memoriam  ;   per 
labia  ruminalionem  ,  q.  d.  Si  heec  mea  dogmata 
in  venlre  memoriae  condideris,  poteris  ea  saepe 
ad  os  revocare  el  menle  ruminare  ,  Lumque 
senties  eoruin  pulchritudinem  et  dulcedinem. 
Sictit  animalia  munda  cihum  integrum  in  sto- 
machtim  trajiciunt,  ac  postea  eumdem  ad  os 
revocant  ,  ruminant  ,    digerunt  ;    ilaque  eum 
concoquunt,  et  in  singula  memhra  ,   ul  alan- 
tur  ,   concoctum  transmillunt.  Autli  S.  Augusf. 
de  vera  innocenlia  cap.  110  :  Auditor  ,  inquit  , 
similis  esse  debet  animantibus  ,  quat  ab  Iwc  quod 
ruminant  munda  esse  dicunlur  ,  ut  non  pigeat 
cogitare  quiv  in  atvo  cordis  concipit  ;  et  cum  au- 
dit  ,  sit  simitis  edenli  ;  cum  auditu  in  memoriam 
revocat  ,   similis  sit  ruminanli.   Et  Aucior  Im- 
perfecti  apud  S.  Chrys.  hom.  l\\.  \\\  Mallh. :  Apud 
Judaos  iiia  animaiia  sunt  munda  ,  qtuv  revocant 


<  OMMI.YI  \l,i\    l\    I  IIOVI 

cihos  ( !  ruminant  ;  crgo  tiuiintil  tllutl  tsl  iiiiiiitliini 
ijiiotl  intiiitlii  ,  rt  traait  i><  ntri ,  el  ti<  vt  ntre  revo 
ttit  tt  riiiniiitit  ;  it  homo  /lium  illc  csi  spirtltttilts 
it  sanctus  ,  qui  audiens  verbum  tractal  ,  ti  cum 
intetlexeril ,  memoria  qaasi  tttero  tradit ,  et  ite- 
ntin  dr  memoria  tanquam  ex  atero  ad  os  revocat  , 
ruminal  ct  retractat, 

Melius  per  ventrem  accipias  mentem  :  h.rc 
enim  esi  ,1111111,1  <|ii(nl  venier  in  corpore  ;  quia 
anima  esl  Iniima  ,  omnibusque  poienliia  prae- 
sidet,  ac  cibum,  puta  doctrfnam  sanam  Banc- 
ttitnque  ,  iii  venter ,  omnihus  imprrlft  et  dis- 
perlit.  Sensus  esl  ,  q.  d.  si  hsBC  mea  dogmata 

servcs  in  nicnlc  .  cam  lantfl  sapicniia  iinhucs  , 
ni  redundelin  labia  ,  ul  scilicd  labiis  tuiseam 
eructes  ,  ci  aliis  affles  ;  sicut  cibus  prettosus 
\cnircni  el  siomacbum  imbuens  redundal  in 
os ,  ni  haiilus  suaves  ernctet  aliisque  aspiret. 
sic  saspe  in  Proverbiis  el  alibi  venter  sumilur 
pro  menle.  Causas  cx  ulriusque  analogia  pelitas 
assignantS.  Gregor.  etRabanus,  quorum  verba 
cilavi  cap.  '20.  27. 

Nota  -o  redundablt ,  q.  d.  Sicul  vena  aquae  , 
sive  scaturigo  copiosa  ,  in  visceribus  terrae  ita 
abundat,  ui  per  orificium  in  superficie  lerrac 
manel  ,  emanet^ei  exundet  ,  fontemque  peren- 
nem  ot  rivnni  ,  iino  subinde  llnincn  ,  ellicial; 
sic  pariter  hcee  doctrina  mea  ,  quasi  vena  pe- 
renniler  scaturiens  lotconceplus 3  toldogmata  , 
loi  scntcniias  tihi  suggeret  ,  nt  perenniter  eas 
proloqui ,  doccre  ct  eructare  possis  ;  quare  to 
ex  discipulo  faciet  doctorem  facundum  ct  fc- 
cundum  ,  quijugiter  in  alios  eloquia  sapienliae 
effundas.  Doctor  enim  ct  concionutor  debet  imi- 
lari  fontes  ,  qui  semper  emanant  aquas  ,  eliamsi 
nemo  sit  qui  cas  hauriat.  Sic  enim  oportet  illum 
qui  concionalur  ,  quamvis  iiullus  auscullct  ,  ta- 
mrn  dot  Irinam  suam  sempereffundere,  ait  sanclns 
Chrvsost.  hom.  1.  dc  Lazaro.  VcreComicus  :  Ut 
sol  esl  oculorum  ,  slc  cordis  lumen  est  sapienlia  ; 
sapiens  est  speculum  Dei  timpidissimum  ,  sapun- 
itti  rerbis  non  stut  ,   sed  virlultbus. 

hlcm  volncrc  Scptuag.  :  Si  immiseris  ,  in- 
qninnt  ,  eos  in  cor  tuum,  adificabunt  te  (aliqni 
leguttt ,  adificabuntur  ;  minus  recte  Complul. 
lcgnnt,  ketificabunl  )  in  iabiis  tuis ,  q.  d.  Hi  ser- 
nioncs  mei  fundabunlte  in  vcra  sapicntia  ,  quo 
fiet  ut  nihil  nisi  rcctum  ,  cerium,  solidum  etin 
sapicntiam  fundalum  proloquaris. 

Idem  voluere  Aquila  ,  Symmach.  ct  Thcodot. 
dum  vcriuni  :  Parabuntur  in  lubiis  tuis,  q.  d.  Ita 
facundus  cvades  cx  hisce  scnlenliis,  ut,  cum 
opportunum  cril  cascitare,  illico  in  mcmoriam 
recurraot,  et  ultro  ad  labia  venjant,  adeo  ni  ea 
in  promplu,  ci  quasi  in  labiis  parata  ct  recon- 
dita  habcre  vidcaris. 

Idem  voluit  Chald.  dum  vertit :  Diriguntur  si- 
mul  in  labiis  tuis,  q.  d.  Frcqucntcr  ct  opportunc 
loqucris  tlc  hiscc  scntcnliis  ct  mandaiis.  lla  Va- 
lahl.  diriguntur  cnim  vcrba  in  labiis,  cum  tlala 
occasione  quasi  rccla  via  occurrunt  ct  enun- 
liantur  ,  et  atl  aliorum  salutcm  ordinanlur. 

Nota  liic  quam  ulilesithaset  similcs  S.  Script. 
sententias  tcnere,  volvere^  et  mcmoriaa  com- 
mcntlare;  sic  enim  eis  ad  aliorum  cummodum 
quavis  occasione  facillime  uti  possumus.  Ita  \  i- 
demus  viros  religiosos  ,  confcssarios  ,  concio- 
natores,  quihasce  sentcnlias  callcnt,  eis  in  fa- 
miliari  colloquio,  in  confessione  ,  in  concio- 
ne „  etc.  ad  libitum  pro  re  naia  uli,  cisque  ve- 
luli  jaculis  ignilis  Spirilus  Sancti  ,  conscicntias 


r.ltiA  SALOMONIS.  Cap.  XXII.  <>/i.°. 

el  uicnlcs  aiiililoriim  lciirc  cl  IgnirC,  Qua  in  r« 

Inslgnis  iuii  lllustrissiinni  el  reverendiasimui 
Dominui  Maithias  Hovius,  Irehieplicoptii  Me- 
chliniensis,  de  quo  plura  dlxl  procemio  InS. 

1'aiiliiui.  Excellult  hac    in    i  «•  S.   \\  illihaliliis 

Richardl  regli  Ingliaa  fllius,  primui  I  yiteltrn 
siiiin  Epiicopui  consecratui  a  Bonifacio  ;  hic 
cnim  lihros  Sapicnlialcs  cl  l'ro\  crhia  Salomoni  • 
i»i  ,c  Prophetii  aliisque  veioriiTeitamootl  Ifbrii 
lcciitans,  ut  habct  ejua  vna  conicripta  a  Pbi- 
lippo  terlio  Eystetiensl  Epiacopo,  quam  edidit 
«i  notis  llluilravil  erudilii  Nosler  Jacobui  Grel 
scrus .  miius  evasil  In  animarum  vulncribui 

pcrsanandis  ,  huic  irain  ,  illi  liixiniaiii  ,  tcrlio 
supci  iiiam  ,  quarlo  trisliliam,  quinto  iuvidiam 
eximens,  cunctoique  ad  omnem  viriuiem  ct 
perfeciionem  efformans,  cuique  ma  «\  hiace 

scnicniiis  pliannaca  opporluna  propinando  , 
adco  ul  cl  palri  8UO  8.  Uiehardo  persuaserit 
regno  Angliae  renuniiare,  et  CbriaUim  paupe- 
i«in  nudumque  sequi ;  qni  proinde  purpuram 
cum  sacco,  sceptrum  cum  baculo  commutans, 
Hoinam  peregrinans  l.ucte  (quas  urbi  esl  Ilaliaej 
sancto  finc  qufevil ,  ac  posi  mortcm  Coiniti  cui- 
«lam  apparens,  eumqnea  paralysi  sanans  :  E^o, 
inquil,  sum  S.  Richardus ,  quondam  rex  Anglo- 
rum,  prius  Dux  Suevia? ,  e.isut  palrue ,  sprelor 
mundi,  contcmptor  siii ,  qui  regionum  reliqui  tri- 
bula,  et  Sanetorum  tjuajsivi  Limina,  simttlque  cum 
filiis  meis  percgre profeclus  suni  ad  rcgion/s  mul- 
tas,  et  posl  longa  exilia,  post  multa  certamina  in 
prastnti  civitate  ,  (jtue  Luca  vocalur  ,  finita  est 
mea  pugna,  et  ex  Itoc  seculo  nequam  ereptus,  ad 
suam  gioriam  assumpsil  me  Dominus.  lla  hahcL 
VitaS.  Willihaldi,  cap.  12. 

Porro  cap.  36.  S.  Willibaldi  tlotcs  eloquii  et 
vilae  ita  recensenlur  :  Erat  in  clecmosynis  largus, 
in  vigiliis  sedulus ,  in  oralionc  dcvotus  ,  in  cltari- 
late  perfectus,  in  liumanilate  profusus,in  doctrina 
pracipuus ,  in  sermone  paratus ,  in  conversatione 
sanctissimus ;  sinceritatem  mentis  vultus  sui  sere- 
nitate  monslrabat ,  ct  pietatem  clementissimi  cor- 
dis  oslendcbat  in  lenilute  strmonis  ;  quidquid  ad 
salutem  perlinere  posse  ceternam,  non  minus  im- 
plcbat  beatissimus  opere ,  quian  sermonis  pradi- 
catione  docebat.  Et  nonnullis  inlcrjcctis  :  ISeglec- 
lor  etiam  exstitit  suie  quielis,  refuga  propria;  vo- 
luntalis,  appctitor  taboris;  patiens  ubjectionis  , 
impatiens  lionoris ,  puupcr  in  pecunia ,  dives  in 
conscienlia  ;  humitis  ad  merita,  superbus  advilia. 
Denique  nulla  UU  propcnsior  cura,  quam  ut  de 
Deo  in  lectione  atque  sermone ,  aut  cum  Deo  in 
oratione  loq ueret ur ;  quocirca  magno  mcritorum 
fructu,  aeque  ac  animarum  messe  cumulatus 
evolavit  in  coelum  anno  Domini  781. 

19.    UT  SIT  1N  DOMINO  FIDUCIA  TUA  ,  UNDF,  ET  0S- 

tkndi  eam  TiHi  noDiE.] To  ut  vi  «nrfcindicant  hunc 
vcrsum  pendcre  a  prteccdcnti ,  q.  d.  Commen- 
davi  tihi  tloclrinam  meam ,  jussique  cam  stu- 
diose  scrvari  in  vcntre  menlis ,  hoc  fine  ei  fruc- 
tn  ,  ut  scilicet  Dco  fidere  possis,  cl  cum  eo  con- 
fidenter  agere,  ac  fiducialitcr  ab  eo  exspeclare 
in  hac  vita  cjus  graliam  et  opem  in  quaiibet  re  ; 
in  futura  vero  praemia  aetcrna;  haec  enim  omnia 
libi  obtingent,  si  spem  tuam  a  rebus  crealis  in 
Deum  transluleris,  sequendo  meam  doctrinam  : 
inea  enim  doclrina  et  lcx  est  doctrina  et  lcx 
Dei ;  si  ergo  eam  serves ,  Dei  gratiam  ct  amici- 
tiam  tibi  conciliabis,  ut  omnem  tuam  spem  et 
fiduciam  in  eo  secure  collocare  possis.  Undc 
Auctor  Caten;e  Graecor.  sic  hunc  versum  ncclit 


GW  COMMENTARIA  IN  PP,OVEP. 

pi vecedenli  :  Si  illam  dimiseris  in  cor  luum,  non 
nbsque  jucundilate  exundabit  in  labia  tua,  efjiciel- 
(jtie  ttt  sp?s  tua  in  Dominum  sit  deflxa,  et  vias  suas 
tibi  manifeslabit.  Spem  hanc  explicat  subdens  : 
Dttm  lu,  inquit ,  Domini  eloqttia  studiose  evoloe- 
ris ,  erigelur  spes  luu  in  illum ,  hoc  est ,  omnem 
sensttm  omnemque  mentem  tuam  in  illum  defixam 
erectam  que  habebis ;  ac  proimle  merilo  ab  eo 
sperabis  graliam.salutem  et  omne  bonum,  ut  te 
rectis  ilineribus  detlucat,  velut  paslor  ovem  , 
instar  Josepbi ,  ac  perducat  ad  felicilatem  aeter- 
nam.  Igilur  altentionem  auditoris  excilat  Salo- 
mon  spe  fructus,  qui  est  fiducia  in  Domino.  ln 
Hebrseo  bic  versus  sibi  nexus  per  se  consislit. 
Ut  sit  ,  inquit ,  in  Domino  spes  tua,  ostendi  eam 
tibi  hodie ,  eliam  lu  ,  q.  d.  Ostendi  tibi  legem  et 
voluntatem  Dei ,  ul  eam  amplexans,  queas  om- 
nem  tuam  spem  secure  in  eum  defigere,  et  ab 
eo  sperare  omne  bonum. 

To  eliam  tu  varii  varie  explent.  Pagnin.  etVa- 
tabl.  q.  d.  Etiam  tu  cooperare Deo ;  Jansen.  Eliam 
tunosti  vel  meminisli;  aul  ;  Etiam  lu  ostendas 
eam  aliis ,  sicut  ego  illam  ostendi  tibi.  Verum  di- 
co  esse  bebraismum,  puia  bebraicum  pleonas- 
mum  cum  empbasi,  q.  d.  Tibi ,  tibi,  inquam, 
luec  ostendi  :  to  enim  tti,  id  esl  tibi,  repetit,  ut 
majori  energia  luec  audilori  inculcet.  Sic  apucl 
Lalinos  pronomina  mihi,tibi,  saepe  per  pleonas- 
mum  redundant.  Untle  Noster ,  Septuagiuta  »1 
Cnald.  omi serun l «  etium  ta.  Similis  plane  be- 
braismus  est  cap.  seq.  v.  15.  el  alibi  saepe. 
Chald.  verlil  :  Ut  sit  in  Domino  fiducia  ttta,  et 
osiendam,  attt  scire  faciam  libi  hodie;  ubiro  kodie 
iiabet  emphasiin,q.  d.  Ut  secure  possis  spem 
tuamfigerein  Deo ,  oslendam  libi  ejus  vOlun- 
latem  et  leges  ;  ac  ne  queraris  eas  longas  fore 
et  prolixas ,  hodie,  id  est,  uno  boc  die  caelera 
praecepta  tibi  tradam  ct  absolvam  ;  non  esl  quod 
diu  scbolam  meam  frequentes  ;  si  euim  nie  bo- 
die  dicenlem  allente  audieris,  hodie  eliam  doc- 
tus  evades. 

Septuag.  alio  nonnibil  abcunt  :  Ul  ftat ,  in- 
quiunt,  super  Dominum  spes  tua,  et  notam  libi 
faciat  viam  ttiam;  vel ,  ut  Complut.  legunt  kuto», 
itl  est  suam  ,  q.  d.  Si  meae  doclrin.e  obsequendo 
spes  luas  locaris  in  Deo,  ipse  -diriget  vias,  id 
est  acliones  luas,  ut  prudenter  eas  inslituas  , 
ordinesque  ad  suiim  finem,  puta  atl  felieiiaiem 
ieternam,-  ipse  rursum  faciet  libi  nolas  vias 
suas  ,  id  est  legcs  suas,  per  quas  statuit  le  de- 
tlucere  atl  suam  gloriam  ;  quare  non  tam  me 
quam  Deum  doclorem  et  duclorem  babebis,  qui 
nec  fallere  ,  nec  a  meta  aberrare  potest. 

D  enique  Aquila  et  Symmach.  vertunt :  Notam 
tibi  feci  viam,  id  est  modum  recte  sancteque 
vilam  inslituendi ,  quam  si  scquaris,  pertinges 
ad  vitam  felicem  et  ajlernam. 

20.     ECCE    DESCRIPSI    EAM    TIBI    TRIPLICITER  ,    IX 

cogitationibus  et  scientia.  ]  Pro  tripliciter  heb. 
est  Cttfbu?  scaliscim,  quod  significat  tria  vel 
lerna ,  intle  triarios  et  tristatas  ct  triumviros , 
qui  ternis  decem  ,  id  est  Iriginta  mililibus  prac- 
sidebant,  aut  terni  rempubl.  gubernabant ;  sicut 
Romam  coeso  Julio  Caesarc  gubernarunt  trium- 
viri  ,  scilicet  Anlonius,  Lepidus  et  Auguslus;  ac 
terlius  a  rege  apud  Hebracos  scalis  dicebatur. 
Unde  R.  Levi :  Sicut,  inquit,  rex  populum  uni- 
versum  regitet  moderalur,  idemque  pracslalur 
ab  eoqni  a  rege  secundus  est ,  duces  aulem  par- 
tem  aliquam  ex  universo  populo  regunl ;  ila 
puri  ratione  duces  appeliantur  proeccpta,  quibus 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  XXII, 

quis  dirigalur  quoad  res  singulares,  in  unoquo- 
que  prudenlieeet  scienliae  genere. 

Rursum  haj  sentenliae  possunt  vocari  triarii , 
ob  earum  constantem  veritatem,  robur,  el  efii- 
caciam;  triarii  enim  erant  milites  fortissimi  et 
robur  exercilus.  Hinc  mira  bic  versionum  va- 
rietas.  Vatabl.  Ecce  descripsi  libi  triarios  vel  prin- 
cipes,  puta  Agur  et  Lamuel,  quos  post  me  lo- 
quentes  inducam  c.  30.  R.  Abrabam  :  Ecce  de- 
scripsi  tibi  verba  principalia  aut  dncaLia  ;  alii , 
principes  ac  duces ;  R.  Levi,  verba  gloriosa;  Pag- 
nin.  perfecta;  Aben  Ezra,  tribas  diebtts;  alii:  Ecce 
descripsi  tibi  Iriplicala  aut  triplicia;  nosler  Vul- 
galus,  tripliciter,  secutus  videlicet  Sepluag.  qui 
in  editione  boime  correcla  sic  habent  :  Et  lu 
vero  describe  ea  tibi  tripliciter  in  consilio  et  in 
scienlia,  super  lutitudinem  cordis  tui  ;  Complu- 
tensis  autem  ct  Regia  translatio  verba  ullima 
expunxit:  Tu  aulem ,  inquit,  exscribe  libi  tripii- 
citer  in  consilium  et  cogilalionem;  Chaldaeus  : 
Ecce  descripsi  ea  tibi  in  tribus  vicibus,  in  consiliis 
et  in  scienlia. 

Jam  Vatabl.  R.  Salomon  et  Lyran.  censent  btc 
Salomonem  loqui  iu  persona  Dei,  q.  d.  Ego  Deus 
doctrinam  et  legem  meam  descripsi  in  ternisS. 
Scriplurse  voluminibus,  puta  in  Lege,  Prophelis 
et  Hagiograpbis.  Hinc  Rabbini  in  Midras  tradunt 
ex  tiibus  triplicatis  omne  legis  opus  constare, 
tres  esse  reipubl.  et  Ecclesioe  ordines,  Sacerdo- 
tes ,  Levilas  et  Israelitas  ;  tertio  mense  ,  et  ter- 
tio  mensis  die  legem  dalam  a  Deo;  totain  legem 
in  tribus  lilteris,  qusesunt  nCN  cmet ,  id  est  vc- 
rilas ,  consistere  :  tlatam  eniin  esse  legem  a  Deo 
Mosi  in  veritate,  scriptam  in  veritale,  acceptam 
ab  Israelitis  in  veritate.  Phira  addunt  ternarii 
mysteria  et  symbola  ,  quee  magis  cabalislica 
sunt,  (juam  ad  litleram  germana  et  solitla. 

Hugo  vero  et  Dionys.  censent  Salomonem  Io- 
qui  de  se,  q.  d.  Ego  Salomon  meam  sapienliam 
ternis  libris  conscripsi ,  nimirum  Proverbiis  3 
quibus  incipientes  ;  Ecclesiaste  ,  quo  proficicn- 
tes  ;  Canticis  ,  qtiibus  perfectos  ,'mformo  et  in- 
stituo. 

Verum  alii  proprius  et  pressius,  ideoque  ger- 
manius  censent  Salomonem  de  boc  uno  Prover- 
biorum  libro  loqui  ;  nam  Ecclesiaslen  et  Can- 
tica  postea  conscripsit.  Igitur  R.  Levi ,  Valabl. 
et  Aben  Ezra  verlunt :  Ecce  descripsiverba  princi- 
palia ,  aul  dticalia,  aul  gloriosa,  q.  d.  Non  levia, 
non  bumilia,  non  vulgaria  e  trivio,  sed  insignes, 
principales,  seleclas,  doctas  et  acutassententias, 
alque  axiomata  conscripsi ,  quae  proinde  bebr. 
vocanlur"i^D  misle  ,  id  est  senlentiae  prajtlo- 
minanles  et  eximiae,  uti  dixi  in  procemio. 

Verum  Nosler  optime  verlit  :  Ecce  descripsi 
eam  libi  tripliciter;  sic  enim  verlunl  el  Sepluag. 
Origen.  S.  Hieronym.  Cassian.  et  alii  mox  ci- 
tandi;  sed  quomodo  tripliciter? 

Primo,  S.  Ambros.  in  psal.  118.  Oclon.  16.  ad 
illa  :  Oculi  mei  defecerunt  in  salutare  tuum.  Ilabes, 
inquit,  in  Proverbiis  scriptum  :  Et  tu  describe  luec 
tibi  tripUciter ,  in  conciUum  et  in  cogitilionem. 
TripUccm  promisit  scriptioncm ,  et  dtto  subdidit , 
consilium  el  cognitionem;  sed  cognilio  gemina  est; 
una  spiritttalium,  altera  corporalium ,  q.  d.  Scri- 
be  luec  tripliciter:  primo,  in  consilio  ;  secundo, 
in  cognitione  angelorum  el  animarum  ;  terlio  , 
in  cognilione  corporalium. 

Secundo  ,  Cajetan.  Scripsi ,  inquit ,  ea  tripli- 
citer,  id  esl  librum  hunc  divisi  in  tres  seclio- 
nes  :  prima  sectio  est  a  cap.  1.  usque  ad  c.  10; 


COMMENTARIA  l\  PRaVERBIA  SALOMONIS.  Gap.  Wll. 


(>',.r> 


lecundoj  o  cap,  10.  usque  ad  cap.  25;  icrtia,  a 
c.i|).  ■2,').  utque  ;ul  litx-in  librh  Bayuua  ?uro  ler- 
h.im  lectionera  binc  ordiiur. 
Teriio,  Origenei  lib.  'i.  Perlarrh.  s.  Rieron.  in 

Cup.  16.  E/.celi.  cl  Cassunus  COlllt.  l/l.  C8D.  <S  : 
Si  ripsi  ,  iii(|iiiiinl ,  r,i  ti  ipticitt  r  ,  iil  csl  li  iplici 
leuiu  ,  <|.  (I.  Scnlcnlue  li;e  mciu  nnn  iintiin  dun- 
laxatcontineut  lenaum,  led  Iripllceni,  pulo  IU- 
leralem,  tropologicum  et  allegoricum.  Lilteralii 
est  quem  primo  et  Immediate  ad  lilleram  ipaa 
sentenlia  ligniflcat ;  tropologicui  csi ,  cum  len- 
sus  litteralii  accommodalur  ad  morea  formon- 
dos  ;  atlegoricus*  cum  aptalur  Clirislo  ci  Eccle- 
siie  ;  anagogicua,  cuih  osaurgit  ad  rea  eoalestoa 
et  Ecclesiom  Beatorum  In  coalis  cum  Cbrisio 
regnanlem,  Dicii  hocSalomon,  ul  lecloris  al- 
tenlionem  el  studium  acuat,  q.  d.  Hse  meas  sen- 
lentiao  non  timplices ,  nee  plana  et  ol>\  i>c  sunt ; 
sed  triplices,  profundaa  et  arcanse :  triplicem 
enim  coutineut  eensum,  eumque  profuodum, 
quem  magno  sludio  el  indogine  rimari  oportet; 
uii  Easeni  olim  rimabanlur  sensus  mysticos  s. 
Script.  leste  Eusebio,  Josepho  et  Pbilone.  Sic 
Jcrusaleni  ;ul  litteram  signiAcat  urbem  Hieroso- 
lymilanam;  tropologice  animam  sanclam,  (|nie- 
laui  ci  pacilicam ,  quas  est  urbs  ci  templum  Dci: 
Jerusalem  enim  liebr.  idem  est  quod  visio  pa- 
cis.  Allegorice,  significat Ecclesiam  terrestrem; 
anagogice,  Ecclesiam  coeleslem.  Sic  et  Auctor 
Culeuee  Graxor.  quem  audi :  Sicut  liomo,  inqnit, 
constal  rx  corpure ,  unima  ct  spirilu;  ila  sacru 
Srriptura  consliluitur  cx  littera  lunquum  ex  cor- 
pore ,  ex  tropologia  lanquam  cx  anima,  et  ex 
anagoge  tanauatn  ex  spiritu.  Exempli  gfalia  ,  in 
asina  quai  ud  Castellum ,  quod  ex  advcrso  positum 
erat,  Ugata  ttncbutur,  uc  Clirislum  servalorem 
scssorcm  habuit ;  primo  observa  ro  ^tov  ,  Iwc  est 
lustoriani,  sivc  rcm  ipsaiu  simpliciter  gestam;  mox 
vero  secundinn  tropologiam  expcnde  quomoclo ,  ut 
primum  Deus  Verbttm  supcr  illum  tunquam  super 
jttgale  jumenlum  asandisset ,  stulim  juxla  rutio- 
nis  prctscriptum  movcri  et  incedere  inceperit.  Pos- 
trt  mo  autem  secundCim  anagogen  spiritalemve  theo- 
riam  considera  humanam  Christi  nuturam,  e  loco 
ex  udverso  paradisi  posilo  assumptam ,  quo  ima- 
ginem  illius  ferens  qui  extra  paradisum  pulsus 
fucrut ,  nos  dcnuo  in  paradisum  reveheret  atque 
rrdiicerct.  Hoec  illc. 

Quarto,  noster  Salazar  :  Tripliciter,  inquit, 
lioc  est  varie,  dissecle  el  inconnexc.  Nam  Plu- 
Ciich.  in  Symposiac.  praecipit  ut  ea  qu.Te  a  sa- 
pientibus  inter  epulas  jactantur  problemata  , 
soluta  sint  et  ab  invicem  distracla,  ne  audito- 
rtun  iu  convivio  iuens  Lnboret.  Salomon  igilur , 
tit  docilem  sibi  prasstel  discipulum  ,  sic  aii : 
Ecce  descripsi  cam  libi  triplicitcr,  id  est  mnllipli- 
ciler  et  mullifariam  ;  non  enim  unam  aliquam 
oralionem  ex  parlibus  inter  se  cohaereutibus 
pangere  aut  contexere  animus  fuit ;  sed  ut  mos 
ferlin  convivialibus  colloquiis  multiplices,  va- 
rias,  solutas  et  incoh.Trenles  senteniias  con- 
llarc  volui,  quae  ob  varielalem  delectarent,  et 
ob  incohserenliam  nimia  menlis  contentionc 
non  indigerent. 

Quinlo  el  gennine  :  Ecce  descripsi  eam  fmeam 
doctrinam  etsapieuliam  ethicam )  tibi  tripliciter, 
id  est  multipliciter,  varie,  plene  et  pcrfecie  , 
nt  praeler  eam  nihil  requiras;  sed  illa  velnt  om- 
nibus  numeris  absolnia  le  de  omnibus  agendis, 
quae  ad  salutem  ducunt,  plene  instruat;  lcrna- 
rius  enim  est  symljolum  multiludinis ,  perfectio- 


nis  ct  iinivcrsilatis.  I  iulc  ArillOl.  Oil  :  Tria  suut 
omnia,  Bl  lltud  !  0  terque quaterque [iil  estplene 
ci  siiinnic)  tinitt !  \.\  llcrmei  ilv^  Mercuriua  vo- 
catus  csi  -.(1./  .  ,ii  eil ter  maximui,  quod 
cst  maxlmus  philuiophui,  et  locurdos ,  el  ma- 
xiiniis  Uenique  rex  fueril  ;  et  s.  Hieronymua 
acule  ludeus  Tertullianum  ail  esae  ter  Tullium  , 
quia  Ciceronem  perfecle  imilolus  est.  Plura  de 
lcrnario  cjtisq uc  symbolo  \  idcapud  1'clruin  bon- 
gtun  ,  lili.  de  Numeris. 

Excital  Salomou  alteptionem  lectorls,  dlcendo 
sua  ii.cc  dogmala  eaie  plenissima  et  abiolutis- 
siiua  ,  idque  "*  cogitalionibus  et  in  icienlia  ,  q.  d. 
Scripsi  lia-c  non  obiler,  non  Impraemeditaie  uli 
in  buCCBln  vcncruiil  ,  scd  ciim  pi  aincdilala  ex- 

actaque  cogitalione ,  ac  mulia  rerum  experien- 
iia  ci  icienlia.  Hebr.  eal':  in  consiliu  et  in  sgt 
tiu ,  q,  (1.  Non  lcmere  li.'cc  scripsi,  icd  cum 
miilia  delibera.lione ,  praemcditatione,  consilio 

ctcx  niulla  rcrnin  cognilione  el  scicntia.  Solent 
oralores  in  exordio  oralionis  audilorcm  reddere 
attentum,  benevolum  et  dociiem  :  atlenlum 
et  benevolum  reddidil  v.  18  ct  1(J;  nunc  lioc 
v.  20.  eumdem  reddit  docilem,  ostendens  mo- 
dum  quo  hcec  conscripsit,  ut  faciliusex  methodo 
corum  doctrina  capiatur.  Ailergo  -.Descripsi  eam 
tripliritrr,  lioc  csl  niulliplicilcr  ac  variis  modis, 
phrasibus,  simililudinibus,  antilhesibus  et  figu- 
)  is,  quas  passim  cernereest  in  bisce  Proverbiis; 
item  diligenlerel  frequenter,  scilicet  non  semel 
necilerum,  sed  crebro  saepiusque  eadem  ite- 
rando  et  inculcando.  Minutius  alii ,  q.  d.  Tripli- 
citer  scripsi :  primo,  ocriter  vitia  corripiendo; 
secundo,  blandc  ad  virlutem  allicieudo;  teitio, 
perfectissima  quacdam  suggercndo. 

MysticeS.  Ambrosius  in  psalmum  118,  Ocion. 
18.  ad  illud  :  lgnilum  eloquium  tuam.  Tripliciter, 
inquil,  describe  libi  ignilum  eloquium  Dei ,  vel 
quod  mundal ,  vel  quod  accendit ,  vei  quod  iltumt- 
vat  audienles ,  q.  d.  Scripsi  haec  triplici  fine  et 
frtictu :  primo,  ad  mundandosa  viliis  lcctores; 
secundo,  ad  eos  amore  Dei  accendeudos;  lertio, 
ad  eos  in  via  virlntis  el  perfeclionis  illnminan- 
dos. 

Tropologice  Beda  et  Salonius  :  Descripsi  eam 
tripliciler  ;  quia  ,  inqtiiiinl ,  trinas  tuas  aclioncs, 
putacogitaiiones,  locutioneseioperalioneseru- 
dire  et  informare  constitui ,  ut  cotdc,  orc  et 
opcre  virlutem  prseferas.  El  Hugo  :  Ecce  de- 
scripsi  cam  tripliciter ,  id  est,  inquil,  in  tribus 
liubendum ,  sciiicel  in  cogilatione ,  loculione  ,  ope- 
rulione  ;  ita  se  explicul  Sulomon ,  subdcns  :  In  co- 
gilationibus,  id  est  ud  cogitundum  inlerius  corde  ; 
el  scienlia,  id  est  ad  docendum  exlerius  ore  et  opere. 
Ecce  tripiiciter  descripla  est  sapienlia  ad  cogitan- 
dum,  ad  loquendum  et  ad  operandum.  Sic  debet 
eam  habere  omnis  doclor ,  et  sic  debet  eam  recipere 
omnis  audilor ,  ut  scilicet  sciat ,dicat,  faciat.  Ri\r- 
stim  tripliciter ,  id  esl  atl  tres  anim;e  potentias 
rite  efformandas  ,  puta  ad  illuminaiulum  intel- 
leclum ,  ad  cxsiimulandum  volunlatem  ,  ad 
confirmandum  memoriam. 

PorroSepluag.  liic  variant.  Auclor  enim  Cale- 
na3  Graecorum  sic  legit :  Tute  autem  trifariam 
ilium  ipsam  doctrinam  describe,  nempc  in  consilio, 
in  nolilia,  et  in  cordis  tui  latitudine.  Ecce  liic  est 
lernarius  subjcciorum  vel  potentiarum,  q.  d. 
Scribeeam  in  intellectu  ubi  viget  consilium  ;  in 
mcmoria ,  ubi  servalur  renun  notilia;  et  iu 
cortlis,  id  est  voluntatis  tua:  ampliiudinc,  ut 
ea  amplc  el  lalc  peromnia  illa  imbuatur,  imo 


G/.G 


COMMENTAIUA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XXII. 


circumfnndatur.  Cassianus  loco  cilalo  legit :  Tu 
aulem  describe  ea  tibi  tripliciter  super  altitudi- 
nem  cordis  tui ;  Complut.  Tu  autem  describe  ea 
tibi  ipsi  tripliciter  in  consiiium  et  cogitalionem; 
Valican.  Codex  :  El  lu  vero  describe  ea  tibi  tripli- 
citer  in  consitio  et  scientia  super  latitudinem  cor- 
dis  tui,  q.  d.  Sic  ea  exara  el  incide  nienli,  ejus- 
que  consiliis  et  scientiae ,  ut  auimo  semper 
allissime  luereant.  Unde  Chald.  verlit :  Descripsi 
ea  tribus  vicibus,\Aeslmi\\l\s  iteralisque  vicibus 
eainculcavi,  ulplane  menti  tuae  infigatur. 

21.  UTOSTENDEREM   TIBI    FIRMITATEM  ET  ELOQUIA 

(id  est  firmitatem  cioquiomm  :  est  hendiadys) 

VERITATIS  ,  RESPONDERE  EX  HIS  1LL1S  QUl  MISERUNT 

te.]  Hebr.  Ad  sciendam  certitudinemeloquiorum 
veritatis  ;  ad  referenda  eloquia  verilatis  mitlenli- 
bus  te;  Septuag.  Doceo  igilur  te  verum  sermonem 
el  scinttiam  obaudire  ,  ut  respondeas  sermones  ve- 
ritatis  his  qtti  proponunt  tibi ;  Syrus  :  VI  nolum  fa- 
ciam  tibi  consilium  et  scientiam;  Chald.  Vcriia- 
tem  el  verba  recta,  ut  referas  verba  veritatis  iitis 
qui  miserunt  le. 

Verba  sunt  ciara  ;  tantum  quaerilur  quid  sit 
to  miltenlibtts  te.  Restringunt  hoc  aliqui  ad  le- 
gatum  vel  nunlium,q.  d.  Cum  a  quopiam  mil- 
teris  legatus  vel  nuntius,  haec  doctrina  mea  do- 
cebil  te  quid  agere  debeas,  quidve  referre  et  res- 
pondere  principi,  vel  alleri  qui  misit  te.  Verum 
hic  sensus,  uti  arclior,  ila  imperlinens  videlur. 

Secundo ,  alii  melius  explicant,  q.  d.  Respon- 
dere  iltis  qui  miserunt  te ,  scilicet  consullum 
vel  rogatum  ,  q.  d.  Haec  doctrina  le  faciel  doc- 
tum  ,  imo  dociorem  ,  ul  possis  respondere 
omnibus  qui  suos  famulos  vel  familiares  mit- 
lent  ad  te  ,  ut  te  de  dubiis  suis  consulant  vel 
interrogent.  Unde  Vatablus  vertit :  Ad  referenda 
eloquia  veritatis  Itis  qui  ad  te  miltttnt  ;  Septuag. 
quiproponttnt  tibi.  Sic  enim  ad  sapienles  et  doc- 
tores  undequaque  milluntur  quoestiones  diffici- 
Jes ,  ul  al)  iis  resolvantur,  uli  Hiram  millebat  ad 
Salomonem,  leste  Josepho,  8.  Anliq.  2;  imo  re- 
gina  Saba,  audita  sapientia  Salomonis  ,  venit  ten- 
tare  eum  in  anigmatibus ;  et  docuit  eam  Salomon 
omnia  verba  quce  proposuerat ,  3.  Reg.  10.  v.  1.  Sic 
ad  S.  Hieronymum,  quasi  ad  oraculum,  S.  Da- 
masus,  S.  Augustinus  el  alii  miitebant  quaestio- 
nes  e  S.  Scriptura  resolvendas  ;  et  ad  S.  August. 
mittebantur  quaesliones  de  fide  et  haeresihus 
Pelagianorum  ,  Donalislarum  ,  Arianorum,  etc. 
Hic  sensus  planus  et  genuinus  est. 

Teriio ,  vir  doctus  exponit  sic  :  Ex  his  meis 
sentenliis  poleris  responderc  his  qui  miscrunt 
te  invilaium  adconvivium,  q.  d.  Cum  aliqui 
miitent  servosut  le  invitent,  ac  in  cohvivio  more 
prisco  proponeni  libi  qu<esliones  difficiles,  ex 
hac  mea  insiituiione  poleris  eis  respondere  , 
easque  dissolvere.  Olim  enim  sapientes  in  con- 
viviis  sibi  invicem  quaestiones  proponcbant,  ut 
patet  ex  Athenaeo  in  Coenis  sapieutum,  Plular- 
cho  in  Sympos.  et  aliis. 

Denique  plane,  ut  sonat,  posset  accipi  haec 
missio  cle  filio  vel  puero,  quem  parentes  ,  cog- 
uati  vel  amici  mitlunt  ad  scholas,  ut  hanc  Sa- 
lomonis  sapientiam  ediscat ,  q.  d.  ln  hacsapien- 
tiae  meae  schola,  6  fili ,  ita  institueris,  ut  do- 
mum  ad  parenles  vel  amicos  reversus  possis 
de  omnibus  quae  ab  iis  aliisque  tibi  proponen- 
tur  respondere. 

Quare,  remota  el  imperlinens  est  Aben  Ezrae 
exposilio  :  Qui  miserunl  te  ,  hoc  est,  inquit,  re- 
feram  Domino  aquo  missus  sum,  ut  te  erudirem  ; 


inteltigendi  enim  factdtas  Dei  nuntius  appellatur. 
Mysliee  tamen  admitti  poiest.  Doclor  enim  ad 
Deum  omnia  sua  referal  oporlel;  a  Deo  enim 
miltitur,  et  illi  ralionem  doclrinae  suae  reddat 
necesse  est,  aeque  ac  Principibus  et  Praelatis 
Ecclesiae;  hi  enim  vice  Dei  eum  miltunt. 

22  el  23.  JNon  facias  violentiam  pauperi,  quia 
pauper  est  :  neque  contkras  (Syrus  :  liumiUes) 
egenum  in  porta;  qita  judicaihtDominus  causam 
ejus,  et  configet  eos  qui  confixerunt  animam 
ejus.]  Hebr.  ISon  diripias  tenuem,  quia  tenuis  est, 
neque  conleras  affliclum  in  porla;  Septuag.  fieque 
inltonores  imbecillum  in  porlis;  Chald.  A'e  depre- 
henderis  pauperem ;  Valablus  :  Pattperem  nec  vi 
opprimas ,  necjurisspecie,  scilicet  ut  per  amicum 
judicem  eum  condemnes  in  porta,  id  est  in  tri- 
bunali. 

Haec  senlenlia  potest  primo  referri  ad  judices 
el  principes.  Hi  enim  olim  sedebant  in  porla 
urbis  ,  velut  in  loco  aperlo  et  libero  ,  ad  quem 
agricolaeelexterni  facileet  secureconvenire  pos- 
seni.  In  porla  ergo  sedebant,  ul  pro  tribunali 
lites  audirenl,  etcuique  jus  dicerent.  Sic  sensus 
erit,  q.d.  Noli  vini  etinjuriam  facere  pauperi  eo 
quod  pauper  est,  qui  se  lueri  et  ulcisci  nequit, 
neque  opprimas  egenum  in  porla,  id  est  in  ju- 
dicio,  ut  eum  licet  insonlem  condemnes,  cau- 
samque  adjudices  diviti  vcipotenli,  qui  injus- 
tam  contraegenumcausam  litemque  movel,  ab 
eo  muneribus  corrupius,  vel  ejus  potentiam  re- 
veritus;  quia  Deus  summus  judex  eausam  pau- 
peris  suscipiet,  et  damnabit  tam  judicem  qui 
injusle  damnavit  pauperem,  quam  divitem  qui 
injustamei  lilem  inlentavil ,  etdamnalionis  ejus 
fuit  causa.  Maxime  enim  injuslitiae  est,  porta , 
idest  loco  et  poieslate  judicii,  abuti  ad  conle- 
rcndum  pauperem,  qua  pauperes  etinnocentes 
deberent  ab  injuria  et  oppressione  defendi  , 
quamque  Deus  vciul  sacrum  asylum  ad  eorum 
tutciam  instiluit. 

Secundo,  generalius  potest  haec  gnome  accipi 
de  quolibet  divite  vci  potente  ;  lales  enim  non 
raro  pauperes  deprimunl,  imo  opprimunt :  ut 
sensus  sil,  q.  d.  Moli ,  opotens  ,  pauperem  pre- 
mere,  diripere,  affligere,  neque  injustam  ei  li- 
tem  moveas,  ut  condemnari  eum  cures,  et  con- 
teras  in  porta  ,  id  esl  in  judicio  per  favores  vel 
munera  qu.e  das  judici ;  quia  ejus  causam  in  se 
suscipiet ,  ac  judicabit  Deus,  luum  judicium 
condemnando  elpuniendo,  atque  ejusinnocen- 
tiam  declarando  et  praemiando;  Deus  enim  sin- 
gnlarem  curam  pauperum  gerit,  uipoie  a  caetc- 
ris  derciiciorum  et  sibi  uni  relictorum,  juxta  il- 
lud :  Tibi  derelictus  esl  pauper,  orphano  tu  eris  ad- 
jutor,  psal.  9.  \h. 

Tbqttia  pauper  est,\e\  referas  ad  violentiam , 
q.  d.  Solent  superhi  facere  violentiam  pauperi- 
bus,  quia  pauperes,  idestmiseri  et  impolentes, 
sunlquiseapotenliorum  vi  defenderenequeunt; 
al  tu  noli  eorum  paupertate  abuli  ,  nec  ei  insuK 
tes  ,  aul  potius  ad  to  non  facias ,  q.  d.  Noli  vim  el 
injuriam  inferre  pauperi ,  cum  ille  sal  mali  pa- 
liatur  in  sua  pauperlate  ;  ne  ergo  addas  dolorem 
dolenli,  affliclionem  afflicto.  Ila  Aben  Ezra. 

Et  configet  eos  qui  confixercnt  animam  ejus,] 
q.  d.  Sicut  dives  per  injuriam  ,  vim  et  fraudem 
opprimens  pauperem ,  velut  adacto  clavo  vel 
pugione  doloris  etangoris,  intimam  ejus  ani- 
mam  transfigit  et  transpungit:  sic  pariler  Deus 
par  pari  reddet ,  ac  intima  divilis  viscera  simi- 
libus  doloris  el  angoris  aculeis  pungel  et  trans- 


COMMENTAMA  1N  PROVEHBl 

flgel,  idque  saepo  in  hac  vila,  semperin  futura. 
Ntisicr  Muriinui  (!c  l\oa,  lil»  1.  Singular.  cop.  'i, 

to  configil  exponit  muniis  injii  i<  I  l.iii(|ii;un  crcdi- 

idi'  in  (icliiidi  tin  j  ciiui  cniin.  in<|uit,  bortaiua 
essel  Sapiens  nu  pauperos  ob  debita  in  iudicium 
vocaremus ,  opprioieremusque  pro  iibidino  , 
causam  adjungil  '.Quiajiulicabit  Dotninus  causam 
ejus,  1 1  configet  eo&  </"'  confixeruni  animam  cjus. 
lloc  csl  ,  COgel  cns  Doiniiiiis  caiiidcm  subire  for- 

lunam ,  ci  inl  egestatem  redigel ,  ita  ul  Bre  alieno 
obligenlur,  ul  creditoresinanua  in  eos  injicianl 
vincianlque,  non  secus  alqne  ipai  lu  deflxos, 
id  csi  obiigalos  sihi,  pauperea  aasvierunt 

Pro  configet  bebr.  eat  jrap  kaba,  quod  tanlum 
liic  repetilur  el  Malacb.  3.  %:Si  afflget  homo  Deum, 
quiavos  configitis  me.  l  bi  s.  Bieron.  asseril  kaba 
<\  Syrorum  etChald.  lingua  aigniflcare  confige- 
i ■> •;  quare  qui  Levilas  ci  pauperes  rebus  suis 
defraudai,  eosque  dolore  el  aerumna  veiut  acu- 
leo  couQgit  ci  quasi  cruciflgit :  liic  Deum  et 
Chrislum  (qui  in  pauperibus  vivit,  famot,  sitit, 
patitur,  affligilur ,  M atth.  36.  35. )  quasi  clavis 
ndaclis  Uerum  conligit  et  cruciflgit.  Aben  Ezra 
kaba  iripliciter  vertit :  Corrampei  ,  aut  perdct, 
aut  capict  cos  qui  corrumpunt ,  vcl  perdunt,  aut 
rapiunt  animam  ejus;  Cbald.  Ulciscctur  ultiones 
animarum  corum;  Syrus  :  Et  retribuct  opprcssio- 
ncm  auiiniv  corum  ;  Valablus  :  Spoliubit  spoliato- 
rrs  corum  vita  ;  Symmachus  :  Torquebit  cos  qui 
torquebant  animam  ejus ;  alii  magis  gentiine: 
Supplantabil,  calcubit ,  conculcabit,  pessumdubit 
eos  qui  suppluntarunl ,  calcarunt ,  concidcarunl, 
pessumdederunt  animam  ejus.  Plura  de  lioc  vcrbo 
di\i  Malacb.  3.8. 

Porro  Septuag.  verlunt  eonlrarie  :  Et  Uberabis 
animum  luum  ocouiov,  id  esi  innocentan  ,  sunctani, 
taiunu  l  invioUtbUcm  instur  asyli,  q.  d.  Si  violcn- 
liam  non  feceris  pauperi,  sccl  ab  onini  injnria 
innoxiiun,  inlegrum  purumque  te  servaveris  , 
tulam  praestabis  cl  ab  onini  mak)  liberam  ani- 
mam  tuam,  ut  vidcalur  csse  inslar  asyli  sacro- 
sancii  et  inviolabilis.  Kuiiumeoim  lale  asylum, 
quale  est  innocentia ,  justitia  et  sanclitas.  Di- 
cunlur  enim  aiu/oi  bomincs  a  violentia  tuli ,  ut 
suot  sacrosancli  ,  quos  atlingere  sine  periculo 
non  liccl,  quales  apud  Momanos  erant  tribuni 
plcbis  cl  caducealores ,  quos  la;(lere  vel  violare 
scelus  erat  inexpiabile.  Et  statuas  Imperaio- 
inm  ad  se  confugientibus  dabant  jus  asylias, 
id  est  immunitalis  et  impunitalis;  cujusmodi 
slaluam  Tiberii  fuisse  scribit  Pbilostralus. 
Multo  niagis  asylum  tutum  et  inviolabile 
coram  Dco  et  bominibus  praestal  innocentia, 
integrilas  el  ab  omni  crimine  puritas.  Forte 
Sepluag.  fcaAa ,  vertunt  pusjfs,  id  est  liberabis, 
rcspicicnlcs  ad  V21p  kobu,  id  cst  galea ,  q.  d. 
Jnnoccniia  eril  libi  quasi  galea  ,  munict  caput 
luuni  quasi  galca;ipsaenim  lcabomni  malolibe- 
rabil,  elindcmncmlutumqueabomniboslili  ictu 
peromnia  pnestabil,  ut  vidcare  inviolabilis. 

Aliqui  censent  baec  de  paupere  dici  ;  ad  eum 
eiiim  a  divile  bicdcllecti  sermonem,  q.  d.  Dives 
illeopesinjuslo  lucro  pariens  animam  perdit;  lu 
vcro  fortunas  amillens  animam  servas  ,  atque 
adeo  longe  delerioreslilliusconditio  :nectanlum 
animam  luamab  inlcritu  servas,  sed  eliamillam 
m  asylo  etjugi  securitate  ponis  ;  paupertas  eniin 
bomini  pro  asylo  est.  Audi  S.  Cbrysost.  in  hom. 
de  recipiendo  Severiano  :  Paupertas  ,  inquit , 
tutum  est  asylum  ,  portus  tranquiltus  ,  perpetua 
nruritas ,  delicice  pcriculurmn  expcrtes,  voluplas 


\  SALOMONIS.  Cop.  JLXII.  647 

sinitni  ,   nlii  lurlnti innum   nrsria  ,     vin  fLuCtttUm 

ignara.  Verum  prior  exposilio  magis  connexa  . 
Ideoque  magia  apposiia  ci  germani  esL 

i\(  inpla  inijiis  aententia  sunl  in  Aman  ,  qui 
JudsBOs  pcssiimdcdit ,  ideoque  in  uodem  ligno 
iii  (|iio  conflgere  desiinaral  Uardocbaaum  ,  ii»-"- 

conlixus  fuit  ,    llslher  7.   et  leq,  ;   in   Sddoinilis 

(|ui,  affligentea  Lot  ejuaque  bospitea  ,   ccalesti 

ignc  pcrcussi  conllagrai  iint  ,  (<cn.  l(J;in  IMia- 
raone  el  (Egyptiis  qui ,  opprlmeniei  Hebraoi 
eoique  penequentee ,  in  mori  Hubro  deflxl  el 
demeni  lunt ,  Exod.  l/i ;  in  Christo  ei  Chrialia- 
nis,  quoi  afflixeruntet  crucifixerunl  Judsi ,  ideo 
que  i[>si  a  Tilo  el  Veapaiiano  afflicti  el  crueiflxi 
siint ;  rekiquiae  vero  eorum  per  orbem  diiperies, 
exules  ct  miserse  usque  nunc  vagantur,  adeo 
Ut  nec  palmum  lcrrae  possideani.  Unde  lieda  : 
Mrltus  ,  ait  ,  hic,  locus  de  illo  intelligitur  ,  qui , 
ctun  dives  essel  ,  pauper  pro  nobis  faclus  est ;  1 1 
non  solum  puuper  ,  ut  nos  diturct  ,  scd  ct  ut  nos 
rcdimeret  ,  crucijigi  UignatuS  est.  Proliibel  etgo 
supicntia  suos  audilores  Domino  in  carne  pradi- 
cmtli  violcntiam  mortemqttc  infirre  ;  quia  nimi- 
rttm  cerlus  restut  inleritus  eis  qui  in  auclorcm 
vitte  mantim  miltcre  non  timtterunt.  Il.ec  ille. 
1h  el  25.    Noi.i  essk  amicus  homini  iiucuivdo  , 

NEQUE  AMBUI.ES  CUM  VIRO  FURIOSO  :  !VE  FORTE  DIS- 
CAS    SEMITAS    EJUS  ,    ET   SUMAS    SCANDALUM    AMM1. 

tu.e.  ]  llebr.  :  Ne  associeris  viro  vel  domino  nusi 
(  id  esl  pollenli  ira  ,  qui  abundal  ira  ,  haec  enim 
se  ostendii  in  naso  rugoso  et  ardeute  ) ,  et  cum 
viro  excandescentiar um  ne  incedas  ;  Sepluag.  : 
Noli  esse  sodalis  viro  furioso ,  cum  arnico  iracundo 
ne  cohabiles ;  Symmachus  :  Ne  amicitiam  contru- 
xeris;  Chald.  :  Aon  commisccaris  cum  viro  bilioso. 

Pro  scandalum  hebraice  csl  V91Q  mokes  ,  id 
est  luqueum  ;  A(juila  ,  axuXov  ,  id  csi  o/frndicu- 
litm.  1'ro  liomini  iracundo  hcbr.  esl  ^IN  bjT3BM 
( l  Intal  aph  ,  id  est ,  ad  verbum  domino  nasi ,  vel 
ira> ;  non  qui  illam  ia  potestate  habeal  ,  illique 
dominelur  ;  sed  domino  ,  id  esl  possessori,  qui 
inagnom  multamque  bilem  possidet  ,  id  esl  , 
tcnet  et  continet.  Et  significal ,  imjuit  Baynus  , 
non  eum  dunlaxat  qui  frcquenter  irascilur  , 
sed  eum  eliam  qui  aliis  iram  suam  afllal  ,  eos- 
que  ad  iram  provocat ;  ac  proinde  eum  qui  dig- 
nus  est  ira  ,  et  merelur  ut  quis  ei  irascatur  , 
iramque  in  eum  refundat,  q.  d.  Ne  societatem 
vel  amicitiam  jungas  cum  bilioso  ,  qui  iram 
exerit ,  lites  ciet ,  iras  provocat ,  ideoque  Deo 
ct  hominibus  displicet.  Alii  baal  aph  vertunt  , 
marilo  inv  ;  qui  scilicet  iram  quasi  uxorem  sibi 
despondit  et  copulavit,  ut  ab  ea  divelli  nec 
velil  nec  queal.  Solent  enim  mulieres  esse  ira- 
cundae  ,  et  iras  lilesque  in  domo  ciere. 

Causas  hujus  moniti  duas  alfert  :Prior  est  , 
ne  forte  discas  ,  hebr.  «pNn  tcelaph  ,  id  est,  as- 
suescas  semitisejus  ;  biliosus  enim  suam  bilem 
socio  affricat  ,  imo  ira  et  rixa  sua  iras  ejus 
rixasque  suscitat  ,  sicut  canis  allatrans  cani 
ejus  latralum  provocat  et  reciprocat  ;  socius 
enim  socii  ,  amicus  amici  mores  imbibit  et  in- 
duil.  Diflicile  enim  cst  cum  eo  qui  orcbro  iras- 
citur  jugem  servare  sapientiam  el  mansuelu- 
dinem  ;  ac  iram  ,  quam  ille  prolicit,  cohibere 
ul  non  erumpat  ;  qui  lioc  polesl  el  facit  ,  hic 
sane  vir  magnus  el  pcrfeclus  esl.  Et  ad  hoc  co- 
nandum  esse  docetS.  Basil.  homil.  de  ira  :  Noli, 
inquit  ,  luo  adversario  pro  magistro  ttti  ,  ncc 
fteri  vclut  specuium  irali  velis  ,  illitts  formam  tn 
teipso  ostendens  ;   ul  scilicet  cjus  geslus  ,    scr- 


GaS 


COMME-NTARIA  IN  PROVERBI 


mones  et  mores ,  truccs  ,  saevos ,  minaces  et 
iiiribundos  in  te  velut  in  speculo  referas  , 
regeras  et  exprimas.  Noli  ergo  irascenti  irasci  , 
convicianti  convicium  regere  ,  rixanli  rixam 
reciprocare  ,  lalranli  allalrare  ;  sed  gravitale 
et  silentio  iram  ejus  supera  et  seda  ,  lalra- 
tum  canis  te  audire  aeslima  ,  el  quietus  per- 
transi.  Hinc  disce  quod  ,  sicul  iralus  socio 
afflal  iram  j  ila  mansuetus  socio  aspirat  man- 
sueludinem  ,  perinde  ut  rosae  suavem  et  roseum 
astanlibus  aspuanl  odorem;  talis  enim  quisque 
evadit  ,  quales  suntiicum  quibus  conversalur. 
Si  vis  ergo  effici  mitis  ,  placidus  ,  humilis  , 
sanctus  ,  zelosus  ,  fuge  asperos  ,  saevos  ,  su- 
perbos  ,  impios  ,  acedos,  ac  versare  cum  miti- 
bus  ,  placidis  ,  bumilibus  ,  sanctis  ,  zelosis  , 
juxta  illud  :  Cttm  sanclo  sanctus  eris  ,  et  cum  viro 
innocente  innocens  eris;  et  cum  electo  electus  eris, 
et  cum  perverso  perverleris  ;  psalm.  17.  26.  Cae- 
terum  ex  subjuncta  hac  ratione  patel  non  om- 
nibus  semper  declinandam  societatem  iracun- 
dorum.  Generaliter  enim  viri  perfecti  p'erversos 
fugere  non  debent ,  sed  cum  illis  nonnunquam 
conversari  ,  ut  ad  recliludinem  illos  petlra- 
hant,  a  quorum  perversilate  et  vitiis  non  facile 
vincuntur.  Unde  ad  infirmiores  hoc  praeceptum 
poiissimum  pertinet,  quihus k  conspectis  exem- 
plis  plus  est  periculi ,  ut  el  Beda  annotavit.  Iia 
Jansenius. 

Poslerior  causa  fugiendae  societatis  cum  iralo 
esl :  Ne  sumas  scandatum  anima?  tuoe  ,  id  est ,  ne 
ponas  laqueum  quo  illaqueetur  et  strangulelur 
anima  ,  id  est  vita  tua  ,  tum  naluralis  per  mor- 
tem  ,  tum  supernaturalis  per  peceatum  rixae  , 
pugnae  el  homicidii  ;   tum  aeterna  per  poenam 
gehennae  ,  irascentibus  et  conviciantibus  decre- 
lam  a  Cbristo  Mattb.  5.  22.   Vm\e  Vatablus  ex- 
plicat  ,    q.  d.  Ne  tandem  male  pereas ,  et  ab  aliis 
interficiaris  ;   facile  enim  ex  ira  ilur  in  litem  , 
ex  lite  in  rixam  ,  ex  rixa  in  pugnam  ,  ex  pugna 
in  verbera  et  c.edes.  Nam  ut  ait  S.  Basil.  homil. 
de  lra  :  Primo  jaciunlar  conlumelice  inler  iratos , 
et  sic  duranl ,  donec  conlumelia?  siculisagitlce  de- 
(iciant ;  deinde  omni  conlumelia  per  linguam  con- 
sumpta  ad  7nanus  venilur  et  pugnam  ;  ira  namque 
certdmen  excilat ,  cerlamen  vero  convicium  ,  con- 
vit  ium  verbera  ,   hcec  vulnera ,  ex  quibus  et  mor- 
tes  sarpe  sequunlur.  Elpluribus  inlerjectis  :  Post- 
quam  semetdelurbata  ratione irce periurbalio  ani- 
mi  dominatum  occupaverit  ,  Iwminem  efferat  om- 
nino  ,  nec  hom.hn.em  esse  palitur  ,  qui  d  ratione 
amplius  auxilium  liabeat  ;  nam  quod  esl  in  ve- 
nenalis  venenum  ,  id  est  in  irritalis  et  acerbatis 
ira.  Ouemadmodum  enim  torrenles  ,  per  cava  loca 
fluentes  ,    quidqttid  occurrerit   secum   trahunt  ; 
sic  iralorum  impetus  violenti  sunt ,  laiesque  ut 
retineri  non  queant ,  ac  per  omnia  similiter  incur- 
runt.  Causam  subdit  :  Iratis  non  veneranda  ca- 
nities  ,  non  victus  vitce  ,  non  propinquitas  gene- 
ris  ,  non  pr&teritd  beneficia,  non  aliud  quidquam 
talium  apud  tales  magno   wstimatur.  lrali  non 
prius  desistunt  ,   qucim  per  magnum  et  insanabite 
rnalum  iro3  ,   ipsorum  veluli  bulla  erumpat  ,   et 
inflammatio  discutiatur ;  neque  enim  gladii  acies , 
neque  ignis  ,  neque  aliud  quidquam  corum  qtta? 
maxime  timcntur  ,  ira  furentem  animum  coercere 
polest ,  non  magis  qtidm  eos  qtii  d  damonibus  oc- 
cupati  tenentur  ,  d  quibus  irali  nihil  prorsus  ,  ne- 
que  habitu ,  neque  animi  affectione  differunt. 

Ira  ergo  est  laqueus  animae  et  vitee.  Sicut  enim 
a\es  capiuntur  laqueis  ,   et  mures   muscipula 


A  SALOMONIS.  Cap.  XXII. 

imprudentesj  sic  bomines,  dum  indulgent  ir.T  , 
imprudenles  et  incogitantes  incidunt  iu  laqueos 
et  tricas ,  ex  quibus  sc  exlricare  nequeunt.  Porro 
hic  laqueus  est  :  Primo ,  in  ira  el  lite  exorta 
conlra  amicum  iracundum  ;  crebro  enim  ira- 
cundorum  liles  prosiliunt  tandem  in  verbera  et 
neces  ;   praeserlim  qtiia  ira  est  subila  ,  et  velut 
furor  illico  manum  gladio  admovet,  antequani 
mens  videat  quid  agal ,  alque  amore  amicorum 
quo  major  esl ,  eo  in  majus  vertilur  odium  et 
iram  :  amicus  enim  censet  ab  amico  majorem 
sibi   fieri  injuriam  ,   si   ab  eo  hedalur  ,   a  quo 
omuem  benevolentiam  exspeetabat ,  quam  si  ab 
extraneo  ,  uti  alibi  ostendi.  Sic  Alexander  Mag- 
nus  in  ira  Clytum  sibi  amicissimum  occidit  , 
cujus  mox  eum  summe  pocnituit.  Secundo,  liic 
laqueus  est  in  ira  el  lile  exorla  conlra  alios  et 
exteros  ;  qui  enim  cum  iracundo  amico  conver- 
satur ,  hic  ejus  iras  ,  lites  et  rixas  ,  quas  cre- 
bras  et  cum  multis  alit  ,  in  se  suscipii.  Quare 
cum  in  pugna  ad  manus  venitur  ,    oportel  ut 
amicum  juvel ,  eumque  contra  exleros  propug- 
net.  Jam  pugna  est  laqueus  cacdium  ;  in  eaenim 
pugnaces  levi  momento  vel  occidunt  ,  vel  oc- 
ciduntur.  Quocirca  Auctor  Imperfecti  hom.  12. 
in  Matlh.  :  Sicut  ira ,  inquit  ,  mater  est  homici- 
dii  ,    sic  concupiscentia  maler  est  adullerii.  Et 
S.    Chrysost.  homil.  16.  in  Mallh.  :  Radix ,  in- 
quit  ,    homicidii  iracundia  esl.  Qui  ergo  radicem 
abscindit  ,  mutlo  facitius  ramos  ipsos  polerit  am- 
ptttare ,  imo  nec  germinare  quidem  itlos  patietur. 
lliuc  sapienler  Nazianz.  :  Freno  ,  inquit,  coerce 
iram  ,  ne  mente  excidas.  Ira  enim  est  instar  ferac 
sajvissim.e  ,   quae  crudeliter   in   omnes  saevit. 
Rursum  ira  est  sicut  mare  ventis  et  procellis 
agitatum  ,  quod  fluetus  in  ccelum  jactat  ,  om- 
niaque  collidil  eleliclil ,  aitS.  Cyrillus.  Denique 
ira  furor  brevis  est  ,   ait  Poeta. 

Salomonem  seculus  Siracides  Ecel.  8.  19.  spe- 
cie  tenus  opposiiam,  sed  reipsa  appositam  ,  si- 
milemque  habel  sententiam  :Cumiracundo  ,  in- 
quit  ,  non  facies  rixam  ,  et  cum  audace  non  eas 
in  desertum  ;  quoniam  quasi  nihil  est  ante  illum 
sanguis  ,  et  ubi  non  est  adjutoriam  ,  elidet  te. 
Qui  enirn  amicus  est  iracundo  ,  necesse  est  ut 
saepe  in  rixas  cum  eo  incidal  ;  amicilia  enim 
iracundi  est  iracunda  et  rixosa  ,  uli  jam  oslendi. 
Vide  ibi  dicta. 

Ex  hoc  loco  auclor  lib.  de  Amicitia  cap.  12. 
(  exslat  tom.  h.  operum  S.  August.  )  docet  bilio- 
sos  parum  aptos  esse  ad  amicitiam  ;  Sunt  vitia 
qtittdam  ,  inquil ,  quibus  si  quis  ftterit  involtitus  , 
non  diu  leges  amicitia!  veljura  servabit ;  non  enim 
ad  amicitiam  sunt  idonei  nimis  iracundi ,  insta- 
biles  ,  suspiciosi ,  verbosi ,  quas  qualuor  in  etcc- 
tione  amici  notanda  sunl.  Difjicile  est  eum  , 
qttem  scppe  iracundia'.  furor  cxagitat  ,  non  ali- 
quando  insurgere  in  amicttm.  Unde  Ecclesiaslicus: 
Est  amicus  qui  odium  et  rixam  ct  convicia  de- 
nudabil.  Moli  esse  amicus  homini  iracundo ,  ne- 
qtte  ambules  cum  viro  furioso  ,  ne  sumas  scan- 
dalttm  anima  luce.  Stml  qttidam  ex  naturali  con- 
spersione  iracundi ,  qui  tamen  hanc  ita  compri- 
mcre  et  lemperare  solliciti  sunt  passionem  ,  ul  in 
quinque  ,  quibus  tesle  Scriptura  amicitia  dissohi- 
tur  atque  corrumpitur  ,  nunquam  prositiant  ; 
quamvis  nonnttnquam  amicum  sermone  vel  actu  , 
vel  zelo  nimio  offendanl.  Tates  tolerandi  sunt  ,  et 
cttm  nobis  constet  de  offectu  certiludo  ,  si  quis  fue- 
ril  vel  sermonis  ,  vel  actionis  excessus  ,  amico  id 
indutgcndum  est  ;   vet  ccrte  sine  atiquo  dotorc  jo- 


COMMENTARIA  IN  PHOVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  KXII. 


insuper ,    in  quo  excesserit    commonendus. 
26et27.  Noli  bisbcum  bis  qoi  dii-k.im  mani  i 

SUA8,  11'  <.>l'l  \  ADl.s  SB  oiil  Hi  \  1  l-no  DBU1TI8  :  Bl 
i  M\l  NON  HABB8  imii.  RESTITUAS,  QUID  CAUI  B  R8T 
i  r   rOLLAT  OPEBIMENTUN  DB  CUBILI  n<»'.'  I  Qui  dc- 

flgunt ,  id  csi  ,  qui  flilejubent  deflxa  ei  flala 
inanii  ,  quasl  slipulatores  ei  sponsores  pro  aliis. 
Hebr.  :  IVe  si  m  percutientlbus  volam  ,  in  spon- 
clsntibus  pro  debitis  t  -s<  non  est  tlbl  ad  reddendum, 
ut  qttid  accipiet  lectum  tuum  desubter  te  ?  Sept.  : 
\.  /»i  rsonam  cujuspiam  erubescens ,  vel  reveritus 
ium  o/feras  sponsorem  ;  si  enim  non  habueris 
unde  debitum  solvas ,  ttnttm  hoc  restat ,  ul  lectum 
lateribus  tuis  substratum  in  pignus  auferant.  Ita 
Auctor  Calenae  Grsec.  Chald.  :  Ne  pepigeris  ma- 
num  tuttiit  in  (idejussione  pro  socio  tuo\  si  non 
habueris  tnttlc  restituas  ,  subtraheiur  stratum 
iiittm  de  sub  te ;  Syrus  :  Ne  des  teipsum  fiUejus- 
sioni ,  quoU  vultumreverearis  ,  confunUeris  aper~ 
sona ,  elc.  Lectum  auferent.  Deflgere  manus  est 
vadem  se  dare  creditori ,  eique  se  quasi  iu  ma- 
nus  tradere  ,  ut  ab  eo  prehendi  ,  judici  sisti  , 
vinciri  et  in  carcerem  duci  possit,  si  is  proqtio 
spondct  solvendo  non  sit  ,  ant  solvere  nolii. 
Hsecergo  vincula  sibi  injicit  sponsor  ,  uti  tlixi 
cap.  li.  1. 

Sensus  est,  q.  d.  Netejungas,  ingerasel  in- 
seras  bis ,  qui  temere  spondent  pro  tlebiiis  alie- 
nis  ,  ut  lu  iu  partem  spousionis  venias,  flasque 
unus  ex  vadibus  et  sponsoribus  ,  praesertim  si 
libi  parum  sit  opnm  et  bonorum  ,  ita  ut  non 
habeas  unde  debitum  pro  quo  spontlcs  ,  spon- 
dere  valeas  :  Quid  aiim  causa  esl?  q.  d.  Cur  te 
in  periculum  summae  ct  extremae  necessitatis 
uitro  conjicias  ,  ut  credilor  lollat  pro  pignore 
leclum  vel  stragula  lecii ,  iu  quo  cubas  et  dor- 
mis ,  iia  ut  commotle  cubare  nequeas  ?  Lectus 
cnim  jure  Caesareo  auferri  nequit,  si  adsint  alia 
lainus  necessaria  ,  quae  a  creditore  in  pignus 
tolli  queant.  Unde  nec  lectus  venit  in  generali 
hypoiheca  bonorum ,  ut  paiet  lib.  1.  Cotl.  :Qtue 
res  pignori  obtigari  possunt.  Hinc  ei  lcge  divina 
Exodi  -2-2.  27.  et  Deut.  24.  12  et  13.  jubetur  lec- 
Lus  ante  solis  occasum  debilori  redcli ,  ut  in  eo 
uociu  dormire  queat. 

Causam  facilitatis  spontlendi  suggerunt  Sept. 
dum  addunt:  Erubescens faciem ,  q.  tl.  Dumver- 
saris  inier  eos  qui  facile  fidejubent  pro  amicis , 
erubesces,  nisi  et  tu  pariter  fidejubeas  ;  vide- 
beris  enim  vel  limidior  ,  vel  scrupulosior  ,  vel 
minus  humanus  minusque  amicus  amico  ;  ut 
ergobanc  verecundiam  et  periculumfidejussio- 
nis  devites,  nolicum  fidejussoribus  versari ,  sed 
te  ab  eis  subducito  et  abscedito.  Vide  quae  de 
l>criculo  sponsionis  tlixi  cap.  6.  v.  1. 

Porro  vaUis ,  et  per  syncopen  vas ,  est  sponsor 
alterius  in  re  capitali  ,  ait  Festus  ,  ita  dicius  a 
vadcndo  ,  quod  qui  vades  dederit  ,  vadere  ei  , 
id  est  discedere  ,  interim  liceat.  Unde  Horatius 
)il>.  1.  Sermon.  sat.  1. 

llle  datis  vadibus  ,   qui  rure  extractus  in  urbem  est. 

Hinc  sponsio  ejus  dicebatur  vadimonium.  Vas  , 
ait  Varro,  1.  5.  de  Lingua  latina  ,  dictus  est  qui 
pro  altero  vadimonium  promittebat.  Et  vaUari , 
ait  Friscianu»  ,  erat  vadimonio  obslringere  , 
sive  diem  judicii  ex  compacto  constituere  ,  et 
ui  jus  vocare.  Cicero  ,  lib.  3.  Offlc.  de  duobus 
Pythagorcis  ,  cum  is  qui  morti  addictus  erat  , 
paucos  sibi  dies  commendandorum  stiorum 
causa  postulavisset  ,  vas  factus  est  alter  sis- 

CORNEL.    i    1-Al'IDK.      TOM.    III. 


669 

t«ndl  ejua ,  ut  ,  si  llle  oon  re^cnlsscl ,  morien- 
dum  essel  ip>>i.  HIc  tomeo  el  olibi  vas  aumilur 
i  ro  sponsore  cujuslibel  debitl ,  ul  sit  Idemquod 
prau  ,  qul  Ita  uicilur ,  quod  prsssiare  debeai 
quod  fldejiibendo  promisil  ,  ait  Featui. 

Mysticc  anoiiv iniis  iu  Qatena  Grascor,  q.  d.  Ne 
Inconsulte  pro  carne  vadimonium  prastet  :  et  it. 
i.c\  i :  Adhortatur,  Inquil,  ne  anltntu  profaeultat 
concuptsct  ittni'  (idejubeat. 

Tropol.  Beda  haec  accipit  tle  Pastoribui  el 
Bpiscopis  :  Noli,  iii(|tiii ,  cssc  ctan  hisquise,  ckm 
essent  iiberi,  acsibi  vacantes,  deftgunt  manus  in 
curas  satutis  malorum  ,  sponUentes  se  rationem 
pro  eorum  animabus  Domino  reUUituros.  Si  enim 
illc pro  qno  spopondisti  nonliabct  bonaopera  i/tti- 
btts  te  Uberum  ac  securum  reUdat  tua sponsionis  , 
quee  libi  utUitas  cst ,  ut  in  Uiejudicii  pro  ejus 
ttnima  judircris ,  amittasque  habitumjustitia  quo 
inUutus  esse  videbaris,  ac  nudus  ab  ornamento 
virtulum  existcre  comprobaris  ?  quia  qttod  Domino 
teste  poUicitus  cs,  implere  nequiveras  ?  lloc  autem 
Uiclum  cst ,  non  quod  cttram  rcgendarum  aniina- 
rum,  cum  libircgulariter  hnposila  fucrit,  sttsci- 
pere  non  dcbeas,  sed  ne  passim  nullo  jttbcnle  doc- 
loris  tibi,  ac  prcesulis  of/icium  temcrarius  usurpes. 

28.  NE  THA[N>GRKDIAIUS  TERMIN08  ANTIQUOS  QUOS 

rosuERUNr  patres  tui.  ]  Hcbr.  Ne  retroagas  ler- 
niinum  sccttli ,  queni  fecerttnt  palres  tui ;  Pagnin. 
Ne  transferas  ;  Vatabl.  Ne  moveas  Loco  perennes 
tcrminos;  Chald.  Ne  mules  terminum,  qui  aseculo 
est;  Septuag.  Noli  transferre  terminos  celernos  , 
quos  posuerunt  patres  lui ;  Cajetan.  Ne  adjungas 
terminos.  Omnia  cotlem  redeunl.  Sepluag.  more 
suo  sequitur  Syrus. 

Grammatice  ad  litleram  sanc.it,  ne  quis  trans- 
ferat  et  plus  aequo  extendat  limites  agrorum  . 
possessionum  ,  et  rerum  suarum,  ut  invadat  et 
occupet  agros  vicinorum,  et  res  alienas,  juxta 
legem  a  Deo  sancitam  Deut.  19.  \h  :  Non  assu- 
mes  et  transferes  terminos  proximi  tui ,  qttos  ftxe- 
runt  priores  in  possessione  tua,  quam  Dominus 
Deusdabil  tibi  in  terra  quam  acceperis  possiden- 
dam.  RursumJudaeis  non  licebalagrum  emptum 
detinere  ultra  annum  jubilaei :  hicenimerat  ter- 
minus  alienationis  ;  quo  elapso  ager  emptus  ad 
vendentem  redire  debebat ,  juxta  legem  Lcvit. 
25.  13.  Ita  Baynus,  Cajetan.  Lyran.  Jansen.  et 
alii. 

Ratio  est,  quod  transferre  terminos  sit  contra 
jus  genlium  et  naturae  :  quia  violat  juslitiam  , 
lum  commutativam,  qua  res  aliena  invadilur 
et  occupalur  ;  tum  legalem  et  politicam  :  nam 
turbat  communem  civium  et  vicinorum  pacem, 
ac  possessiones  hacredilalesque  confundit,  ideo- 
que  gravium  lilium,  rixarum  et  caedium  est 
causa.  Hac  de  causa  priscis  summa  limitum 
fuit  cura.  Unde  Virgil. 

Limes  agro  positus,  litem  ut  -discerneret  arvis. 

Limitum  enim  contentio  privata  saepe  in  bellum 
adolescit,  veluti  inter  Japyges  et  Tarentinos  in 
Ilalia  eo  pervenit  de  finibus  controversia  ,  ut 
Japyges  acl  usque  viginti  hominum  millia  colle- 
gerint  exercitum  ,  et  instrucla  acie  adversus 
Tarentinos  et  Rlieginos  depugnaverint.  Sic  et 
inter  Corinihiosel  Megarenses  privata  de  finibus 
contenlio  bellum  genuit,  et  inter  Egesteos  et 
Selinunlios.  HBecetplura  narrat  Diodorus  Sicu- 
lus  ,  lib.  2.  et  lib.  12.  Quocirca  staluit  Numo 
Pompilius  ,  secundus  Romanoium  Rex,  tesie 
Dionysio  Halicarn.  1.    2.    unumquemque  fines 

82 


650  COMMENTARIA  IN  PROVER 

suos  circumscribere,  et  finibus  apponere  lapi- 
des  quos  sacravil  Jovi  Terminali ,  atque  decre- 
vitsacra  quotannis  super  eosdem  fieri  a  conti- 
nentibus,  el  fines  ipsos  terminos  vocavit,  quos 
si  quisocculuissetaut  transtulisset,  sacrum  eum 
esse  Dei  lege  sancivit,  ita  ut  cuicumque  volenti 
eum  occidere  licerel  ,  tanquam  sacrilegum. 
Verba  legis  antiquae  de  termino  non  movendo 
referl  Crinitus  :  Qui  secus  faxit ,  et  terminum 
exarassit ,  ipsius  et  boves  sacri  sunt.  Romulus 
ante  slatuerat,  nt  qui  vicini  terminos  usurpas- 
set ,  is  cui  voluisset  eripere,  totum  agrum  usur- 
pantis  in  mulctae  locum  acciperet,  et  ad  eum 
jusle  pertineiet.  Constanlinus  Caesarhanc  legem 
relinuit  in  termino  molo  pendente  controversia 
finium  ,  et  ante  defiuitum  sentenlia  negolium: 
Qui  finalem  ,  inquit  ,  intulerit  qucestionem  ,  si 
priusquam  aliquid  senlcnlia  terminetur ,  remsibi 
alienam  usurpare  volueril,  non  solum  id  quodmale 
petebat ,  sed  lite  superatus  tantum  agri  modum  , 
quantum  diripere  tentavit,  amittat  ,  ut  quisque 
contentus  suo ,  non  expelat  quod  juris  cst  alieni. 
Hodie  tamen,  ut  scribit  Dynus  in  c  ex  UttcrislZ. 
de  probal.  arbilrio  judicis  relinquilur,  quas 
velit,  nummarias  ,  vel  corporales  ,  imponere 
torminorum  translaloribus  pcenas,  adbibitis  cir- 
cumslantiis  facii  et  personarum. 

Hac  de  causa  Romani  deum  fecere  Terminum, 
ut  ejus  religione  cobiberent  hominum  cupidi- 
lalem,  ne  lerminos  agrorum  transferrenl;  verili 
ne  dei  Termini  iram  et  vindiclam  in  se  concita- 
rent.  Audi  Ovidium,lib.  2.  Faslorum  : 

Termine,  sive  Iapis,  sive  es  defossus  in  agro 

Stipes,  abantiqu-is  tu  quoquenumen  babes. 
Tu  populos,  urbesque  et  regnaingenlia  finis  , 

Omnis  erit  sine  te  liligiosus  ager. 
Nulla  tibi  ambitio  est,  nullo  corrumperis  auro'; 

Legitima  servas  credita  rura  lide. 
Termine.  post  illud  levitas  tibi  libera  non  est  : 

Qua  positus  fueris  in  statione,  tnane. 
Et  seu  vomeribus,  seu  tu  pulsabere  rastris  , 

Clamato  :  Tuus  eslbicager,  ille  tuus. 

Huc  facit  illud  S.  Aug.  1.  k.  de  Civit.  23  :  Cum 
rex  Tarquinius  Capitolium  cedificare  veliet ,  cum- 
que  tocum  qui  dignior  esset  ab  aiienis  diis  cerneret 
prceoccupatum ,  non  audens  aliquid  contra  eorum 
facere  arbilrium,  credensque  iiios  tanto  numini , 
suoque  principi  sponte  cessuros  ,  per  augurium 
qucesivit  ulrum  Jovi  locum  concedere  veltent  ? 
Annuerunt  omnes  prceter  Martem,  Terminum  et 
Juventatem.  Adeo  Terminus  Romanis  crat  im- 
mobilis  el  inviolabilis,  ut  ne  quidcm  Jovi  locum 
cederet,  aul  ejus  gratia  suos  limites  transferri 
paleretur.  Pergit  S.  Aug.  Alque  ideo  Capitolium 
ita  constructum  est,  ut  eliam  isli  tres  essent  tum 
obscuris  signis  ,  ut  hoc  vix  homines  doctissimi 
scirent.  Causam  subdit  c.  29  :  Sic  enim,  inquiunt, 
significalum  est  Martiam  geniem,  id  est  Roma- 
nam,  nemini  locum  quem  tenerel,  daturam  •  Ro- 
manos  quoque  terminos  propter  deum  Terminum, 
neminem  commoturum  :  juventulem  eliam  Roma- 
nam,  propter  deam  Juventatem  nemini  esse  ces- 
suram.  Plura  de  deo  Termino,et  ejus  feslis  Ter- 
minalibus  vide  apud  Gyraldum  dediis  Genlium, 
syntag.  1.  pag.  00. 

Denique  Plalo  ita  sancit  lib.  8.  de  Lcgibus  : 
Primce  igitur  sunt  agricultune  ieges,  acJovis  qui- 
dem  Terminaiis  prima  hcec  lex  sanciatur :  Nemo 
limiles  terminosve  agri  moveto  cujusvis  domini , 
sive  civis  ,  sive  peregrini  (initimi,  si  in  extrema 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  XXII. 

regionis  parte  habeul  agros ,  ralus  nefas  esse  hctc 
movere,  et  in  quce  quadret  illius  dictum,  immobilia 
movere  :  malitque  quilibet  ingens  saxum  movere , 
quiim  parvum  tapidem  jurejurando  d  diis  firma- 
lum,quo amicilia? et  inimicitice ,  interpositadeorum 
auclorilate,  terminentur  :  alterius  enim ,  Jupiter 
contribulis  ;  alterius  ,  hospilaiis  est  testis  ,  qui 
cum  infestissimis  bellis  excitantur. 

Symbolice  sub  hoc  grammatico  sensu  ,  et 
quasi  cortice  lilteras  allius  quid  spectavit  Salo- 
mon,  nimirum  ,  q.  d.  Ne  transgrediaris  limites 
fidei  aut  morum  ,  quos  ortbodoxi  Doctores  aul 
Patres  fixerunt,  ut  aliter  credere,  docere  yel 
agere  velis,  quam  ab  illis  sancitum  est.  lla  Sa- 
lonius  :  Terminos  antiquos  ^inquit,  dicit  terminos 
verilalis  et  fidei,  quos  slalucrunt  ab  inilio  Catho- 
lici  Doctores  ;  hoc  ergo  prcecipit  ,  ul  veritatem 
Calholicce  doctrince  nemo  aliter  suscipiat ,  quiim 
dPatribus  est  tradila,  sive  hoc  prcecipit,  ut  eloquia 
sanctarum  Scripturarum  nemo  aiiler  interprcte- 
tur.  Pari  modo  non  licet  transgredi  limites  et 
statuta  Rerumpubl.  Ecclesiarum,  Religionum, 
Ordinum,  Monasleriorum.etc,  quos  fundalores 
el  Patres  conslituerunt.  Sic  et  Beda,  Hugo,  Dio- 
nys.  et  alii,  quin  et  R.  Salomon  sic  explicat,  q. 
d.  ISe  a  parentum  consuetudine  institutisque  rece- 
das,  teque  retro  avoces. 

Addunt  alii :  Ne  haereditatem  et  censum  libi  a 
parentibus  relictum  nimis  augere  satagas,  ul 
opes  immensas  aggreges.  Qua  in  re  insigne 
cxemplum  dedit  Tbomas  Morus  Angliati  Can- 
cellarius  etMarlyr,  qui  amplissimis  honoribus 
in  republ.  plurimos  annos  perfunclus,  annuum 
tamen  censum  non  auxit  ad  ducentos  aureos  , 
uli  refert  Staplelonus  in  ejus  Vila.  Accedit  R. 
Levi  :  Monemur,  inquit,  non  esse  mutandas  defi- 
nitionesel  terminos,  quos  priores  statuerint ,  cum 
ex  his  universis  emolumentum  conslet ;  el  auctor 
Calense  Gracc  Patres ,  inquit,  hoc  ioco  appeilat 
mentis  vires  et  facultates.  Transfert  aulem  is  pro- 
prie  palrum  terminos ,  qui  retigionis  metas  et  ter- 
minos  pietatis  transmutal  in  hceresim,  aut  super- 
stitionem,  aut  impietatem. 

HincCalixtus  Papa,  ut  habetur  9.  q.  2.  cap.  1 : 
Nullus,  inquil,  alterius  terminos  usurpet ,  nec  al- 
terius  parochiunum  judicare  vei  ordinare  prcesu- 
mat  :  quia  lalis  judicatio  ,  vet  ordinatio  aut 
excommunicalio ,  vel  damnatio  nec  rala  erit ,  nec 
vires  uilas  habebil  ;  unde  et  Dominus  loquitur  : 
JSon  transgrediaris  terminos  antiquos ,  quos  po- 
suerunt  palres  tui.  Haec  enim  generalis  est 
gnome;  unde  ad  quoslibet  terminos  tam  juris- 
diclionis,  quam  possessionis  ,  Religionis,  ordi- 
nalionis,  etc,  aptari  potest. 

S.  Hieron. ,  in  Osee,  c.  5.,v.  10  :  Transferunt , 
inquit,  principes  terminos  ,  quos  posuerunt  patres 
eorum,  quando  immutant  in  mendacio  veritatem, 
et  aliud  prcedicant  qucim  ab  Aposloiis  acceperunt. 
Qua  de  re  vide  egregie  ratiocinantem  Vincen- 
tium  Lirinensem  in  aureo  conlra  profanas  haere- 
sum  novilates  libello.  Hoc  est  quod  Judaeos  cul- 
pans  intonatDeus  Osee,  5.  10:  Facli  sunt  prin- 
cipes  Juda  quasi  assumentes  lerminum.  Vide  ibi 
dicta. 

Denique  hanc  gnomen  intorqueas  in  eos  qui 
Evangelio,  Religioni,  Regulis  a  Palribus  sancitis 
aliqua  quasi  perfecliora  addere  volunt,quasi 
illi  soli  plus  CTteris  videant  et  sapiant,  quou 
tacila  est  arrogantia.  Quocirca  S.  Benediclus 
prudenler  Regulis  suis  quippiam  addi  vetuil. 
Esto  enitn  unus  quid  perfeclius  quam  regulu 


COMMENTABIA  IN  PBOVE 

jubeal,  comminlacl  et  ngere  queat;  lamen  id 
noii  expendil  lotl  r.ommunilali ,  Ordinl  aul  col- 
leglo  [mponere.  Prieclare  s.  Gregor.  Nazianz. 
Noti,  inquit,  esse  legatiorM  nee  regula  aaulor,  nee 
mandato  subtimior,  ifeliud  eat  ut  tradilioni  pa- 
t i*uii)  et  legl  le  conformea  .  r<  gula  dirigatia  , 
teque  praBcepto  commodea,  quas  te  docet  Evan- 
gelium,  iu'c  adinveniaa  regulaa  et  legea  novaa  , 
quaa  le  nbaniiquia  et  veria  retrabant,  prajtextu 
illo  ut  magia  in  eis  emineas. 

"2!>.  VlDlSTI  VIROM  \  i  LOCBM  IN  OPEBE  BUOPCOBiM 

BEOIBUa  STABIT,  MC.ilur  antk  K:\oini. k.s.  J   Tro 

vetocem  hebr.  eat  VHO  machirt\6  esl  lcsiiniun, 
expedtium  ,  strenuum  ,  celerem  ,  Indnstrium. 
Pro  simbit  et  erit ,  hebr.  est  Upm  iltiatseb ,  id 
•  •si  Btatuei  se  ,  aistet  se  :  estque  lam  activum 
quam  passivum,  et  slgniflcatactionemnbagente 
in  seipsum  reflexam  ;  quasi  dicas :  Sistelur  et 
slstet  seipsnm.  Pro  ignobiles  hebr.  est  "S,*3*rn 
ehasukim,  id  cst  tenebrosi,  nt  vertit  Theodolion  ; 
tenebroai  autem  vocantur  luridi,  squalidi,  vilcs, 
pauperes,  ignavi  per  catachresin.  Hebr.  ergo 
sic  habent :  Vidisti  vivum  celerem  in  opere  suo,  ad 
fucirs  regum  sistrtuv,  vel  sistct  sc ,  nec  sistet  se 
ad  facies  lcncbricosovum  ;  Sept.  vivum  pcrspica- 
ccm ,  suisque  in  operibus  argutum  ci  expeditum 
regibus  assistere  oportct;  vivis  autem  segnibus  et 
ignavis  nequaquam.  lia  vcrtii  Interprcs  Caterne 
Graecor. 

Est  laus  indiistrijc  et  velocitatis  ,  q.  d.  Vir  in- 
dustrius,  strenuus  et  velox  est  magnanimus,  et 
ad  res  magnas  expeditns  :  qnare  magnatibus  et 
regibus  insinuabit  se,  ut  illis  ad  res  magnas, 
prsesertim  in  reipubl.  guhcrnatione  obsequatur 
et  subserviat:  nec  scse  abjiciet  ad  personasvi- 
les,  ul  res  vilcs  el  exiles  tractct.  Qnare  vicissim 
lucc  ejus  induslria  et  strenuitas  placebit.  regi- 
bus,  ut  optent  ambitantque  cum  sibi  assislere, 
eumque  ad  resmagnas  admoveant,  et  admagnas 
dignitates  prcefecturasque  promovcant.  Ha  R. 
Levi:  Signilicat ,  inquit ,  a  sedulitale  solerlem 
acl  dignitates  eveclum  iri,  et  egestatem  rcrum- 
<|ue  tenuitatem  evasurum  ,  juxla  tritum  ilhid  : 
Sex  annis  fames  cuncta  occupal ,  nec  ad  oslium 
uvtificis  pevtingit.  Slare  enim  coram  rcge ,  vel 
regi  assistere,  Hehracis  idcm  est  quod  regi  esse 
in  pretio  ,  in  deliciis  ,  regi  esse  familiarem  , 
eique  in  aula  ministrare,  a  rcgecvehi  ad  ampla 
et  rcgalia  officia  ,  cum  rege  regere  regnum. 
Assistcntes  ergo  regi ,  vocantur  regis  inlimi  et 
consiliarii.  Sic  3.  ftYg.  12.  6:  lniit  consilium  rex 
Roboam  cum  scniovibus  qui  assistcbant  coratn 
Salomone  patre  cjus.  Sic  seplem  duces  erant, 
qui  ex  rnove  regio  semper  ei  (  rcgi  Assuero)  ade- 
rant,cl  itlorum  faciebat  cuncla  consiiio ,  Eslher 
l.v.  13.  Sic  septem  angeli  primarii  dicuntur 
assistere  Dco ,  Tobiac  12.  15.  Zachar.  3.  9.  et 
alibi.  IUirsum  assislere  regi  dicuntur  prsefecti 
slationarii,  qui  quasi  proreges  suo  quisque  loco 
consistunt,  et  provincias  pro  rege  gubernant. 
Sic  Azarias,  lilius  Natban,  dicilur  fnisse  supcr 
eos  qui  assislebant  regi  Salomoni,  id  est  prin- 
cipum  prsepositus,  3.  Rcg.  h.  5.  Vidc  nostrum 
Pinedam,  lib.  5.  de  Rebus  Salomon.  c.  13.  n.  8. 

Moraliter  tlocet  hic  Salomon  reges  et  prin- 
cipes  debereseligerevirosindustriosclslrenuos, 
ut  eos  officiis  publicis  praficiant :  qui  enim  in 


l,l;l\  SM.OMOMS.  C:ip.   XXII.  C...I 

regenda  r<:  privala ,  uti  familla ,  strenuua  esi; 
liic  pariter  itrenuua  eril  in  regimine  publico 
uii  docei  Chrislus,  Lucoa  19«  17:  Euge,  inquil  ■ 
bom  serve,  (juia  in  modico  fuisii  fLdetis,  erit  potes 
latem  habens  super  decem  civitatesj  <t  <•.  Ui.  10 
Qui  fidelis  est  in  tninimo ,  <  t  In  tnajorl  fidt  IU  ett  . 
et  Paulus,  1.  Timoth.  8.  .'>.  jubet  eligi  Episcopum 
t utr  domui  bene  prapositum,  Gauaam  aubdit:  Si 

<l<tis  tiuttin  tlomui  st«c  praeste  insrit  j  tjtttnnodu 
Ecclesia  i>ri  diligentiam  habebit?  Quin  <*t  Arist. 
lib.  1.  rolit.  cap.  1.  docet  ex  bonia  oBConomia 
Derij  ideoque  dUigendos  eaae  bonoa  politicos. 
Quare  reges  non  sinant  lales  delitescere  inier 
ignobiles,  id  estiater  prlvatos,  sed  adnobillaei 
publica  rcipub.  ollicia  adnio\  eanl.  Sic  M.  A^ripp.i 

i<'l)us  gerendis  admotus  fuii  a  Cseaare  Augusto, 

<|iiia,  ut  ail  Vclleius  :  Vir  fttil  labore,  vi^ilia  , 
periculo  inviclus,  ct  per  omnia  extra  dilationcs 
posittts,  consultisque  facla  conjungens, 

Cbi  Nota  jCeleritas  lirec  laudarula  cst  noo  lam  in 
cOnsilio,  quiim  iu  consilii  exsecutione.  Nam,  ui 
ail  Arist.  G.  Klhic.  9  :  Cclcriter  deliberata  pcra- 
gendasunt,  deliberandum  autemtarde.  Scitum 
est  illtid  Tacili,  1.  1.  hist.  scelera  imp/ln .  bona 
consilia  mora  valcsccre ; el  illml  I.ivii,  lib.  35  : 
Consilia  caltidx  et  auclacia  prima  specie  lcvta  sunt, 
tractalu  dura ,  evenlu  trislia;  et  lib.  22  :  Omnia 
non  properanli  clara  cerlaque  sunt  ;  festinatio 
improvida  cst  el  cceca;  el  lih.  31  :  Nihlt  magni 
discriminis  consiliis  tam  inimicumqudm  c<  Irritas. 
Velocitas  tamen  ingcnii  in  invenicndis  consiliis, 
prtesertim  in  rebus  et  periculis  subilis,  quae 
moiam  non  patiuntur,  laudanila  est. 

Myslice  auclor  Catenae  Graecor.  Qui  ad  rerum. 
ail,  quce  existunt  comprehensionem  ingenium  nac- 
lus  est  perspicax  ,  ille  humanarum  materiaque 
concretarum  rerum  considcraiionc  missa  in  Pro- 
phetarum  et  Aposlotorum  oraculis ,  tum  in  Christi 
Salvaloris  mysteriis  et  dogmatis  scse  occupare 
drbet ;  et  Beda  :  Quemcumque ,  inquit,  veloccm 
vidcris  in  opere  suo ,  vel  in  opere  bono ,  quod  erat 
ei  faciendum ,  slrenuum  atque  sollicitum ;  scito 
httnc  in  die  novissimi  examinis  coram  Aposlolis , 
quicum  Christo  mundum  judicantes  sedebunt,  esse 
staturum;  quia  videlicet  eorum  jttssa  servaverit , 
neque  in  parte  ignobilium  doclorum,  qttorum  ca- 
vere  fecit  errorem ,  id  est  ad  sinislramjudicis, 
csse  ponendum. 

Tropolog.  disce  quam  velocilas  sit  efficax  ad 
res  magnas  rite  conficiendas,  si  maluro  con- 
silio  dirigatur.  Ilinc  David  laudat  Saulem  et  Jo- 
natbam  defunctos  ,  quod  fuerint  :  Aquiiis  velo- 
ciores ,  leonibus  fortiores  ,  2.  Reg.  1.  23.  Asael  a 
rege  Davide  fuit  accersitus  inler  triginla  suos 
triarios  et  forlissimos  herocs  ,  quia  velocissi- 
mtts  fuit  quasi  unus  de  capreis ,  2.  Reg.  2.  18: 
Isaias,  cap.  18.  2  :  Ite,  inquil,  angeli  veloces  ad 
gentem  convulsam.  Ecclesiast.  cap.  31.  27  :  In 
omnibus  ,  inquit  ,  operibus  tuis  esto  velox ,  et 
omnis  infirmitas  non  occurret  tibi.  Vide  ibi 
dicta. 

Velocilas  enim  rem  cito  conficit,  seque  ac 
foriiter;  facit  enim  ut  res  existat  anlequam  ab 
semulis  sentiatur,  el  impcdiri  possit.  Rursum 
velox  multa  magnaque  expedit ;  reges  aulem 
multa  magnaque  expediant  necesse  est ;  quare 
vclocibus,  non  lardis  lentisve  utantur  oportet. 


652 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XXIil. 


CAPUT  VIGESIMUM  TERTIUM. 


SYNOPSIS  CAPITIS. 


QUOMODO  SITEDENDUJl  CUM  PRINCIPE  :  NON  APPETENDiE  DIVITI/E  ,  NEC  CIBI  INVIDORUM  : 
NON  VEXANDI  PUPILLI  :  CASTIGANDUS  PUER  :  QUjERENDA  SAPIENTIA  :  FUGIENDI 
PECCATORES  ET  GVLJE  DEDITI  :  HONORANDI  PARENTES  :  FUGIENDA  MERETRIX  ET 
EBRIETAS. 


uando  sederis  ut  comedas  cum  principe,  diligenler  atlende  quee  apposita 
sunt  ante  faciem  tuam  :  2.  etstatue  cultrum  in  gutture  tuo ,  si  tamen  ha- 
bes  in  potesfate  animam  tuam.  3.  Ne  desideres  de  cibis  ejus,  in  quo  est 
panis  mendacii.  4.  Noli  laborare  ut  diteris  ;  sed  prudentise  tuae  pone  mo- 
dum.  5.  Ne  erigas  oculos  tuos  ad  opes  quas  non  potes  habere  :  quia  facient 
sibi  pennas  quasi  aquilae,  et  volabunt  in  coelum.  6.  Ne  comedas  cum  ho- 
mine  invido,  et  ne  desideres  cibos  ejus.  7.  Quoniam  in  similitudinem  arioli 
et  conjecloris  sestimat  quod  ignorat.  Comede  et  bibe  ,  dicet  libi  :  et  mens  ejus  non  est  tecum. 
8.  Cibos ,  quos  comederas ,  evomes  :  et  perdes  pulchros  sermones  tuos.  9.  In  auribus  insi- 
pientium  neloquaris,  quia  despicient  doctrinam  eloquii  tui.  10.  Ne  altingas  parvulorum  ter- 
minos  :  et  agrum  pupillorum  ne  introeas.  1 1 .  Propinquus  enim  illorum  fortis  est  :  et  ipsc 
judicabit  contra  te  causam  illorum.  1*2.  Ingrediatur  ad  doctrinam  cor  tuum  ,  et  aures  tuae  ad 
verba  scientiae.  13.  Noli  subtrahere  a  puero  disciplinam  :  si  enim  percusseris  eum  virga,  non 
morietur.  14.  Tu  virga  percuties  eum  :  et  animam  ejus  de  inferno  liberabis.  15.  Fili  mi ,  si 
sapiens  fuerit  animus  tuus ,  gaudebit  tecum  cor  meum  :  16.  et  exultabunt  renes  mei ,  cum 
locuta  fuerint  rectum  labia  tua.  17.  Non  aemuletur  cor  tuum  peccatores ;  sed  in  timore  Domini 
esto  tota  die;  18.  quia  habebis  spem  in  novissimo  et  preestolatio  tua  non  auferetur.  19.  Audi, 
fili  mi,  et  esto  sapiens  ,  et  dirige  in  via  animum  luum.  20.  Noli  esse  in  conviviis  polalorum  , 
nec  in  comessationibus  eorum  qui  carnes  ad  vescendum  conferunt  :  21.  quia  vacantes  poti- 
bus,  et  dantes  symbola  consumentur,  et  vestietur  pannis  dormilatio.  22.  Audi  patrem  luum  , 
qui  genuit  te  :  et  ne  contemnas  cum  senuerit  mater  tua.  23.  Veritatem  eme ,  et  noli  vendere 
sapientiam ,  et  doctrinam ,  et  intelligentiam.  24.  Exsultat  gaudio  paterjusti  :  qui  sapientem 
genuit,  laelabitur  in  eo.  25.  Gaudeat  pater  tuus ,  et  mater  tua ,  et  exsultet  quae  genuit  te. 
26.  Praebe,  fili  mi,  cor  tuum  mihi :  et  oculi  tui  vias  meas  custodiant.  27.  Fovea  enim  profunda 
est  merelrix  :  et  puteus  angustus,  aliena.  28.  Insidialur  in  via  quasi  latro,  et  quos  incaulos 
viderit  interficiet.  29.  Cui  vae?  ciijus  patri  vse  ?  cui  rixse  ?  cui  foveae  ?  cui  sine  causa  vulnera?  cui 
suffusio  oculorum  ?  30.  Nonne  his ,  qui  commorantur  iri  vino,  et  student  calicibus  cpotandis  ? 
31 .  Ne  intuearis  vinum  quando  flavescit ,  cum  splenduerit  in  vitro  color  ejus ;  ingreditur  blan- 
de;  32.  sed  in  novissimo  mordebit  ut  coluber,  etsicut  regulus  venena  difiundet.  33.  Oculi  lui 
videbunt  extraneas ,  et  cor  tuum  loquetur  perversa.  34.  Et  eris  sicut  dormiens  in  medio  mari , 
et  quasi  sopitus  gubernator  amisso  c!avo:35.  et  dices:  Verberaverunt  me,  sed  non  doIui:traxe- 
runt  me,  et  ego  non  sensi  :  quando  evigilabo  ,  et  rursus  vina  reperiam  ? 


1  et  2.  QUANDO  SEDERIS  UT  COMEDAS  CUM  PRLV- 
CIPE  ,  DIMGENTER  ATTENDE  QU/E  APPOSITA  SUNT 
ANTE  FA.CIEM  TUAM  :  ET  STATUE  CULTRUM  IN  GUT- 
TURETUO,  SI  TAMEN   HABES  IN  POTESTATE    ANIMAM 

tuam.  ]  Hebr.  Si  es  dominus  animce ,  vel  vir  ani- 
ma.  Quod  secundo  Vatabl.  exponit,  q.  d.  Si 
animae,  id  est  gulae  et  concupiscentiae,  es  ob- 


noxius.  Unde  vertit  :  Si  lu  gulce  tuce  indulgere 
voles ,  gulturi  luo  cullrum  intentabis ,  id  est , 
te  mortis  necisve  periculo  exponens.  Aut,  ut 
Baynus,  q.  d.  Si  gulae  indulseris  ,  tantum  tibi 
creabis  periculum ,  ac  si  cultruin  in  gultur 
tuum  immitteres  ,  teque  sauciares  et  interime- 
res.  Unde  Syrus  vertil  :  Ne  imponas  cultrum  in 


COMMENTARIA  IN  PROVE 

os  (titim  ,  si  is  iir  (iniiiinliis  id  68 1  ;iniiii;ilis  , 
indulgens  cami)  quoniam  panis  rjus  panls  est 
mendacli.  Pro  cuUrum  bebr.  eal  r;c  sackin, 
quod  Vatabl.  el  alii  veriunt,  spinasf  el  cullelli 
insiar  spiii;ii  ii in  Buni  uculi.  Syrua  conirarie  ver- 
i i t :  IV«  ponns  cuitrum  in  orr  ino,  ged  eodem  len- 
su,(|.  (I.  Nnli  indulgere  gule,  ne  indulgendo, 
illa  quasi  cultro  le  interimas,  lequc  in  morlis 
periculum  conjicias  ;  Septuag.  Si  sederis  canare 
itd  nii  iis<  iii  potentis,  ?el  (lviuisi'1  ,  magna  alten- 

tionc  considcra  cttjttsiuoiti  (<  rcnla  lil.i  sint   uppo- 

sita;  injice  in  ilta  nxanutn,  sed  ita  ut  certostatuas 
te  quoque  ejusmodi  prceparare  debere.  lt;i  auctor 
CatensB  Greecor.  Jam 

Primo  ,  S.  Ambros.  lib.  1.  Offlc  cap.  81et32, 
et  (  assi.iii.  collat.  2.  c.  1.  banc  gnomen  expli- 
cani  de  graliarum  aclione ,  q.  d.  Cum  lauie  Irac- 
laris  h  priucipe,  cogita  quomodo  ei  gratias  agas 
vel  verbis  ,  yel  obsequiis  ,  vel  reddendo  par 
pari,  ul  simili  splendida  coena  eum  excipias. 
i  nde  Sepluag.  adduni :  Et  injice  manum  tuam  , 

SCitnS  quoitiom  talia  le  oportct  pra pararc.   Alius 

ergo ,  iii(|uii  S.  Ambros.  fructum  aecepti  bentfi- 
cii ,  at  aaruni  auro ,  argentum  argentorependit; 
atius  laborcm  ,  alitts,  liaud  scio  an  etiam  locuple- 
tius  solum  restituit  affeclum.  Quid  enim  si  red- 
dendi  nuUa  facultas  sappetit  ?  In  beneficio  redden- 
do  plus  animus  quam  census  operatur,  magisque 
praponderat  benevolentia ,  qttam  possibilitas  refe- 
rendi  muneris.  Gratia  enim,  in  co  ipso  quod  habe- 
tur ,  refertur. 

Hinc  Ecclesiast.  cap.  13.  2  el  seq.  monet  ca- 
venda  esse  pauperi  convivia  et  cousortia  divi- 
lum,  vclut  onerosa  illi  nimis  ct  sumpiuosa  : 
londus,  ail ,  super  se  lollet ,  qui  fionestiori  (  id 
est  diliori)  se  communicat ;  el  diliori  te  ne  socius 
fueris  ,*  tt  v.  6  :  Si  habes,  convivet  tecum  ,  ei  eva- 
cuabit  lc ,  et  ipse  non  dolebit  super  te;  et  v.  8  : 
F.i  confundet  te  in  cibis  suis,  donec  te  exinaniat 
bs  el  ter ,  et  in  novissimo  deridebit  lc. 

SecuodOj  R.  Levi  :  Cibus  hic,  inquit,  est  sa- 
pienlia  ,  qua  veseilur  pars  in  homine  imperium 
oblinens  ,  id  est  inlelligens  facilllas.  Cum  ergo 
animo  sedato  consederis  ad  sapientiam  adipis- 
ccndam,  contioget  libi  ut  ea  intclligas  quae  sub 
aspectum  cadunl  ;  si  tamen  in  potestate  habe- 
bis  animam  luam  ,  ut  vcscaris  illius  cibis  ,  hoc 
est,  si  impcrium  oblinebis  in  cupiditalem,  quas 
mcnti  dominatur.  Et  stalue,  q.  d.  Spinas  polius 
irj  gullure  luo  ponas  et  in  ea  parte  qua  cibum 
deglutimus  ,  a  quibus  eneceris,  q.  d.  Praestat 
cnecari  quam  obcdire  gulae,  aut  praestat  ene- 
care  gulam  et  concupiscentiam ,  quam  illi  vi- 
vere  et  obsequi.  Verum  clarum  est  hunc  sen- 
sum  non  esse  litieralem,  sed  mysticum. 

Tertio,  l\.  Salonion,  q.  d.  Dum  ccenas  cum 
principe,  diligenter  attende  ut  inleUigas  qnis- 
nam  is  sit  erga  te,  an  avarus,  an  splendidus ; 
quod  si  illum  avarum  videris,  ne  re  quapiam 
illius  vescaris. 

Quarto,  argule  noster  Salazar,  per  ea  quo3  «/> 
posita  sunt  accipit  non  cibos,  sed  mentales  quces- 
liones  ,  problemata  ,  ajnigmala ,  quae  olim  a 
sapientibus  sibi  invicem  in  convivio  propone- 
bantur.  Ilaque  scnsus  est,  inquit,  lolum  mentis 
conatum  aiquevimexere,  ut  gryphos  alque  pro- 
blemata  tibi  inler  epulas  objecta  calleas  :Statue 
gladium  in  gutlure  tuo ,  si  tamcn  Itabes  in  potes- 
tate  animam  tuam.  Primo,  q.  d.  Tunc  cum  ad 
bunc  modum  problemalis  jaciendis  inler  convi- 
vas  confligitur  aut  pugnalur,  si  tui  compos  es, 


RBIA  SALOMONIS.  Cap.  Wlll.  S53 

il  vldellcei  meni  iii>i  Hbera  el  conslani  fuerii, 
vinique injurlai  non  lenilsti;  llnguam  id  rei- 
pondendum  exacue  el  elima  ,  ul  exscendas 
asuigmatum  el  problematum  libl  propotitorum 
modos. 

Adduni  Sepluag.  Et  injice  manum  tuam,  seiens 
quod  tdiia  ic  oportet  prmparare',  kl  eal  bellariis 
lerculisque  lobrie  ac  frugaliler slc  fruere,  illud 
sciens ,  opns  libl  esse  ,  W  similes  etiam  para< 
bolas  gryphosque  ad  percuntandum  expediM. 

Quinto  ,  ct  genuine  :  Salomon  hic  docet  perl- 
cula  ininiinciilia  convivis  prlncipum ,  nisi  mi 
bric,  lapienter et circumipeete  ln  lis  segerant; 
qnod  ut  faeiant  eos  blc  admonetj  q.  d.  Cum  ac- 
cubueris  mcnsae  principis,  vclul  ejus  CODViva  , 
menlem  collig<: ,  et  dfngenter  solerlerqoe  ad- 
verte  ea  quae  tibi  proponunlur,  puta  cpulas  , 
itcm  actiones,  studia,  interrogallones,  el  quae- 
cumque  in  convivio  a  domino  vcl  principe  exer- 
cenda  sunt ;  advertc ,  inquam ,  ne  deliciae  et  vina 
lc  scducanl,  ct  in  nimiam  bilarilatem  vcl  ebrie- 
tatem  quasi  mcnte  mota  rransferant;  unde  Det 
Ul  arcana  lua  vel  alicna  patefacias,  aut  in  dicta 
vcl  facta  improvida,  injuriosa  ,  noxia  vel  su- 
specta  erumpas  quce  tibi  vel  aliis  pcriculum  bo- 
norum,  famae  aut  vil;c  creenl,  quia  in  vino  est 
vcritas,  3.  Esdrte  3.  10  et  18.  ergo  staluecultrum 
in  guttttre  tuo,  id  est  refraena  gulamtuam, etex 
ea  consequenlcm  pruritum  loquendi,  pcr  con- 
slans  ac  firmum  proposilum  servandi  sobrieta- 
tem  et  silentium,  perinde  ac  si  cullrum  gulluri 
interius  immitleres ,  vel  extcrius  appoueres  et 
apprimeres.  Estcatacbresis,  q.  d.  Ne  laxesgulse 
et  concupiscenliae  habcnas;  saliusenim  estim- 
misso  vel  admisso  gulturi  cultello  gulam  fau- 
cesque  sibi  praecludere,  quam  bilariler  come- 
dendo  ,  bibendo  el  garricndo  in  periculum  vel 
indignationem  principum  incurrcre,  ul  ait  Ho- 
rat.  de  Arte  poelica  : 

Dicuntur  regcs  muliis  urgcre  culullis, 

£l  torquere  raero  ,  quos  perspexisse  laboraut. 

Et  Tbeognis  : 

Vinxmihi  facit  vinum,  animique  non  stim  am- 
piius  compos  mei.  Hoc  enim  tormentum  meri  , 
sive  vini.valentius  esttormento  eculei;  ex  corde 
enim  sobrii ,  omnia  secreta  elicit  in  os  bibonis 
et  lemulenli ,  ut  omnia  pandat  et  prodal  :  Si  ta- 
men  habes  in  polestale  animam  luam ,  q.  d.  Po- 
nes  cultrum  continentiae  et  mortificationis  in 
gullure  luo,  si  quidem  dominus  es  animae  lunj, 
id  cst  appetitus  tui,  ut  cum  regere,  moderari 
el  frenare  valeas  ;  si  enim  id  nequeas,  nullus 
culter  tibi  fauces  occludet.  Audi  Plinium,  1.  14. 
cap.  ullim.  Tunc  (cum  vinum  solverit  rigorem 
vigoremque  mentis  )  animi  secreta  proferunlur; 
alii  teslamenta  sua  nuncupant ,  alii  morlifera  lo- 
quunlur,  rediturasque  per  jugtdum  voces  non  con- 
linent ,  quam  mullis  ita  peremptis;  vulgoque  ve- 
rilas  jam  atlributavino  est.  Optime  omnium  D. 
Ambros.  Plerique  eliam  vino  utuntur  ut  etuleo  , 
el  quibus  tormenta  non  eliciunt  vocem  proditionis, 
eos  tentant  bibendo ,  ut  patrios  statum  ,  satutem 
civium ,  defensionis  sua?  prodant  consilia  ;  virlus 
enim  pterumque  vincit  dotorem  ,  fidem  autem  po- 
tus  excludit.  Cognovit  plerosqtte  ftdiculis  extdce- 
rutos  nomen  suum  negasse.  Quis  inter  cyathos 
texit ,  quod  lalere  cupiebal?  Culler  ergo  absli- 
nentiae  hic  adhibendus  est,  aeque  ac  silentii. 
Nam,  ut  ail  S.  Basil.  in  Regulis  fusius  explicati* 


6C^i 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XXIIL 


reg.  13  :  SUentium  est  quoddam  velut  gymnasium 
bene  loquendi. 

Hunc  esse  genuinum  liujus  loci  sensum,  pa- 
tet  tum  ex  ipsis  sententiie  verbis,  tum  ex  eo 
quod  sequitur  :  Ae  desideres  de  cibis  ejus ,  in  quo 
est  panis  mendacii.  Ex  quibus  liquet  de  cibo  et 
gula  bic  agi ,  q.  d.  Noli  inbiare  ejus  cibis, 
esto  opiparis  et  delicatis,  quia  mendaces,  id  est 
fallaces  sunt ,  ul  le  in  ruinam  trabant.  Ila  Lyran. 
Hugo,  Dionys.  Baynus,  Jansen.  Vatabl.  et  alii 
passim.  Accedit  el  Cajet.  nisi  quid  to  Statue 
cultrum  in  gutture  tuo  ,  sic  exponat,  q.  d.  Si  vis 
intelligere  quae  ante  faciem  tibi  proponuntur, 
pones  multitudinem  cultrorum  circa  guttur 
tuum,  id  est  cogitabis  et  oonsiderabis  te  lan- 
quam  posiium  sub  multiludine  gladiorum  im- 
minentium  gutturi  luo,  ut  bac  consideratione 
intelligas  si  es  berus  animae  tuae ,  id  est  quod 
tu  non  es  berus  vilae  tuae,  cum  inter  tot  gla- 
dios  verseris ;  ac  proinde  caute  te  geras  tibique 
consulas,  «  enim  si  subinde  Hebrajis  est  nega- 
tivum,  idemque  valet  quod  non. 

Rem  explicat  exemplum  Dionysii  lyranni  Sy- 
racusanorum,  quem  cum  Dainoeles  beatum 
praedicaret,  jussit  eum  Dionysius  collocari , 
inquit  Cicero  Tuscul.  5.  in  aureo  lecto  stralo 
pukherrimo  texlili  stragulo,  magnificis  operibus 
piclo,  abacosque  comptures  omavil  argento  au- 
roque  cxlato  :  lum  admensam  eximia  formapue- 
ros  deleclos  jussit  consislere ,  eosque  ad  nulum 
ittius  intuentes  diligenter  ministrare ;  aderant 
unguenla,  coronoz  :  incendebantur  odores :  mensx 
conquisitissimis  epulis  exstruebantur,  fortunalus 
sibi  Dumocles  videbatur.  In  hoc  medio  apparatu 
fulgentem  gtadium  c  lacunari  seta  equina  appen- 
sum  demitti  jussit,  ut  impenderet  illius  beaticer- 
vicibus ,  ilaque  nec  putchros  illos  adminislralores 
aspiciebat ,  nec  plenum  artis  argentum ,  nec  ma- 
num  porrigebat  in  mensani  ,jam  ipsas  defluebant 
coronae  :  denique  exoravit  tyrannum ,  ut  abire  li- 
ceret ,  quodjam  beatus  nollel  esse. 

Quocirca  Ptolom.Tiis  princeps  aslronomorum, 
ul  babetur  in  prafalione  Almagesli ,  invitalus  a 
rege  ad  prandium,  sese  excusavil  dicens  :  Re- 
gibus  conlingere  quod  contigit  considerantibus 
picluras ,  quo3  cum  a  longe  videntur,  placenl , 
propinque  vero  non  dulcescunt. 

Tiopol.  mensa  hsec  est  Ecclesia,  in  qua  Mar- 
tyrum ,  Confessorum  ,  Virginum  forlia  et  beroica 
virtutum  exempla  nobis  ad  imitandum  propo- 
nuntur.  Unde  S.  Gregor.  lib.  h.  in  1.  Reg.  cap.  9. 
Iropolog.  explicans  illud  :  Tulit  ergo  cocus  ar- 
mum ,  el  posuil  ante  SaCd,  quem  Samuel  in  re- 
gem  jussu  Dei  ungere  designabat  :  Armum , 
ait,  manducare  esl  quod  exterius  de  forti  aclione 
pracipilur ,  per  propositum  in  mente  recondere : 
quasi  enim  armum  anle  se  ponere ,  et  manducare 
electo  cuique  suadebat ,  qui  dicebat  :  Si  sederis  ad 
mensam  polcntis ,  sapienter  attende  quce  appo- 
nuntur  tibi,  quia  similia  oportet  te  prxparare. 
In  mensa  quippe  potentis  virtulem  armi  designa- 
vil,  et  dum  dixit :  Sapienter  atlende  quce  appo- 
nuntur  libi,  armum  anle  se  eum ,  cui  dixit, 
ponere  docuit;  sed  manducare  eum  debere  insi- 
nuavit ,  quia  dixit :  SimUiaoportet  te  prceparare ; 
similia  enim  pra>parando  manducabimus ,  quia 
dum  fortia  quce  audimus ,  proponimus  agere  , 
velut  comedentes  in  cordis  venlre  reponimus  cibos 
vita. 

Symbolice,  mensa  bacc  est  sapienliae,  id  est 
S.  Scrip.  et  legis  divinoc.  Ita  S.  Ambros. ,  lib.  1. 


Oflic.  cap.  32  :  Cum  sederis ,  inquit,  ad  illam 
mensam  potenlis,  intellige  quis  sit  iste  polens  :  et 
in  paradiso  delectationis  positus,  atque  in  convivio 
sapientiai  collocalus ,  considera  quce  apponunlur 
tibi.  Scriplura  dioina  convivium  sapientia  est , 
singuli  libri  singula  sunl  fercula  :  intellige  prius 
quos  habeantur  in  ferculis  dapes ,  c(  lunc  mitte 
manum  ut  ea  quas  legis ,  vel  quce  accipis  a  Domino 
Deo  tuo  ,  opcribus  exsequaris;  et  coltatam  in  te 
graliam  officiis  reprasentes,  ut  Petrus  et  Paulus , 
qui  evangclizando  vicem  quamdam  largitori  mu- 
neris  reddiderunl ,  ut  possint  singuli  dicere :  Gra- 
tia  autcm  Dei  sum  id  quod  sum,  et  gralia  ejus 
in  me  egena  non  fuit ,  sed  abundantius  itlis  om- 
nibus  laboravi.  El  fusius  pleniusque,  cap.  31: 
Itaque  et  illud  convivium  in  Proverbiis  non  de 
cibis,  sed  de  operibus  est  bonis;  quo  cnim  melius 
epulantur  animi  quam  bonis  factis  ?  aut  quid  aliud 
lam  facile  polest  justorum  explere  mentes ,  qucim 
boni  operis  conscientia?  qui  autem  jucundior  ci- 
bus ,  quam  facere  volitntalem  Dei?  quem  cibum 
sibi  solum  Dominus  abundare  memorabat ,  sicut 
scriplum  est  in  Evangelio  :  Mcus  cibus  cst  ,  ut 
faciam  voluntatem  Palris  mci  qui  esl  in  cceto , 
hoc  cibo  delectemur,  de  quo  ait  Prophela;  delec- 
tare  in  Domino.  IIoc  cibo  delectantur,  qui  supe- 
riores  delectaliones  mirabili  ingenio  comprehen- 
derunt;  qui  possunt  scire  qualis  sit  illa  munda  et 
intelligibilis  mentis  delectalio.  Edamus  ergo  pa- 
nem  sapienlia ,  et  saturemur  verbo  Dei;  quia  non 
in  solo  pane ,  sed  in  omni  verbo  Dei  vita  est  ho- 
minis  facli  ad  imaginem  Dei. 

Accedit  auctor  Catenas  Gr.TCOr.  Si  numero 
singulari,  inquit,  dynastes  legalur,  ut  quidam 
legunt,  per  dynastam  aul  principem  Cbristum 
accipit,  sin  autem  plurali  dynaslarum,  per  dy- 
nastas  virosve  principes  designatos  ;estima  Moy- 
sen ,  caeterosque  Propbetas.  Per  mensam  porro 
el  fercula,  salularem  Cbrisli  servatores  doctri- 
nam,  aelcrnaeque  vilse  praemia,  per  accubilum 
autem  ad  mensam  quemvis  fidelem  doctorem  , 
facta  bonesta  dictaque  salubria  animo  idenli- 
dem  versantem,  nec  non  divina  Cbristi  Domini 
documenla  fideliter  tradentem,  per  manuum 
tandem  ad  escas  propositas  applicationem,  a 
bonis  operibus  exordium  faciendum;  ipsaque 
adeo  re,  non  verbis  tantum  ,  veros  nos  Cbristi 
imilatores  esse,  palam  ostendendum  significa- 
lur  :  qui  enim  banc  viam  non  ingrediuntur, 
sed  ad  fluxa  vitae  hujus  commoda  sese  conver- 
tunt,  frustra  aeierna  illa  bona  prasstolantur , 
quandoquidem  nunquam  illa  consequenlur  : 
per  mensam  dynaslarum  Prophetarum  oracula 
designat.  El  injice  manumtuam,  quasi  dical  : 
Ne  in  sola  historia  pedem  figas,  verum  secun- 
dum  illamejusquenotiliam  virtulibus  incumbas 
oporlet,  quo  hinc  animam  tuam  nulrias.  Haec 
auctor. 

Allegor.  per  mensam  hanc  accipit  Incarna- 
tionemVerbi,  totamque  Christi  in  carne  oecono- 
miamet  vitam.  S.  Bern.  (vel  quisquisest  auctor, 
siylus  enim  arguit  non  esse  S.  Bern.)  serm.  2. 
in  ccena  Dom.  in  hanc  Salomonis  sententiam, 
cujus  inilium  est  :  Sedisti  ad  mensam  divilis. 
Primnm,  ait,  mens.T  hujus  ferculum  est  Chrisli 
obedienlia,  secundum  paupertas,  terlium  mors 
Christi  reverenda  :  Tu  itaque  qui  sedes  ad  men- 
sam  divitis  (Cbristi)  ferculis  ;  qutt  prazmisimus  , 
apposilis  teipsum  subjiciens  et  humitians ,  incar- 
nalionis  Dominica?  sacramento  non  negligenter , 
sed  diligenter  atlende  qua:  apponuntur  tibi;  at- 


COMMENTARIA  in  pnovEiun 

Itndc,  ivijitam  ,  ttt  dtsias  iu  rcftrtndo  gratlam 
non  tsse  turdus  utit  segnls,  nt  disrns  ad  singuta 
donn  ogert  gratias  :  attcndt ,  inquam,  ul  nulta 
i>ti  intint ni  ttebltagratiarum  aclione  frustrenturt 
non  grandia.  ncn  medioci'ia,  non  modlea,  i.t 
|)Osl  nonnulls  :  8ed  quid  illud,  quod  verribils 
vidtatur?  kot  <  st  :  quontatn  tatia  ti  oportetprts- 
pnrare.  fiota,  quoniam  compatlcndo,  eommo- 
riendo  et  ccnseptlicndo  tetpstim,  et  co*tera;  dig- 
iiiiiii  rst  rniin  ,  it  tibl  nniltum  expedll  compati , 
roinmori,  consepeliri  passo,  mortuo  ct  sepulto  : 
ad  lioc  cnim  facta  suni  hujusmbdi,  ut  his  omnibus 
configuretur  et  conformetur  vita  ChrUtiani;  qui 
euim  tanquam  membrum  Christl  dicit  se  in  Chris- 
to  mancre  ,  debet  sicut  illc  ambulavit ,  et  ipse  am- 
bulare;  num  proptcr  crueem  cjus  dictttm  esl  :  Qul 
sunt  Chrisli  Jesu  ,  carncm  suam  crttcift.n  runt 
cum  vitiis  et  concupisctntiis ;  f/ropter  sepulturum 
dicltnn  cst  :  Consepttlti  sumus  cum  Cliristo,  etc. 
Vide  sequrntia ,  ul>i  hujus  monsae  fercnla  re- 
censet  otnnes  actiunes  i't  passiones  Christi , 
quae  nobis  imitandse  et  moribus  exprimendce 
proponunlur. 

Rursnm  magis  apposite  ei  presse  S.  August. 
tra.  iil  it  /18.  in  Joan.  per  mcnsam  hanc  accipit 
Kucharistiam  :  Qua  mcnsa  csl  potentis ,  ail  ,  nisi 
unde  sumitur  corpus  et  sanguis  ejtis  qui  tinimam 
stiam  posttit  pro  uobis?  et  qttid  cst  tttl  cam  setlerr , 
nisi  Itmnilitcr  accedere?  et  quid  cst  considerare  et 
inteUigert  quce  apponmntur  tibi,  nisi  digne  tantam 
gratiam  cogitare?  ct  quid  est  sic  mittere  via- 
num,  ttt  scias ,  quia  talia  lc  oportet  prwparare  , 
nisiquod  jam  dixi :  quia  sicttt  pro  nobis  Christtts 
animam  Sttam  posttit ,  sic  ct  nos  dcbt-mus  animas 
pro  fratribus  poncre?  Sic  cnim  ait  ctiam  Aposto- 
lus  Pctrus  :  Christtts  pro  vobis  passtts  est  rclin- 
qttens  nobis  excmplttm,  ttt  seqttamur  vestigia  cjus. 
IIoc  est  talia  prtrpttrare;  hoc  bcali  Martyres  ar- 
ih  nti  tlilectione  ftcerunt,  quoruvi  si  von  inaniter 
nitiiiorias  cetcbramtts ,  atque  in  convivio,  quo  et 
ipsi  saturati  sttnt ,  ad  mcnsam  Domini  uccedivius , 
oportet,  ut  ,  queviadmodum  ipsi,  et  nos  lalia  prce- 
parcmus.  Subdil  ileinde  S.  August.  :  Dltque  hoc 
ita  dictuin  est ,  quasi  proplcrea  Doviino  Christo 
parcs  esse  possivitts ,  si  pro  illo  usque  ad  sangui- 
ncm  martyriuvi  duxerimus.  Ille  se  nobis  palviiti- 
Otts  pra>bttit  vitem,  nos  hubere  prater  illuvi  non 
possuvuts  vitam.  Imitari  quis  poluit  morientevi , 
non  autcni  potuit  redivienlem ,  eic.  ld  probal  ex 
sequenti  Salomonis  sententia  juxta  Septuag. 
Ouod  si  avidior  es ,  noli  concttpiscere  cibos  ejus  : 
satius  esl  enim  ttt  nihit  inde  sttvxas,  qudm  libi 
plusquam  oporlet  assttmas  :  haic  enim ,  inquit , 
vilam  habent  fallaccm,  hoc  cst  hypocrisim.  Diccndo 
cnim  se  sine  peccato  esse,justttm  non  polest  exhi- 
bere  ,  sed  ftngere ,  ideo  tlictum  est ,  hcec  enim  ha- 
benl  vitam  fallacem.  Unus  est  solus,  qui  et  carnem 
Itominis  habere,  et  peccattim  potttit  non  habere. 
Merito  quod  sequitur  nobis  pracipilur ,  ac  lali 
verbo  at<iue  proverbio  humana  inftrmitas  conveni- 
tttr ,  eique  dicitar  :  Noli  extendere  te,  cum  sis 
pattper,  contra  divitcm.  Dives  enim  qui  nec  ha?re- 
dilario,  ncc  proprio  ttnquam  debito  obnoxius ,  el 
ipse  justus  est,  et  alios  justiflcat  Christtts.  Dloli 
conlra  eum  te  exlendere ,  in  lantum  pauper ,  ut 
remissionis  pcccatorum  appareas  quotidianus  in 
oratione  mendictts. 

Accedit  S.  Chrysost.  homil.  in  psalm.  22  ct 
116  :  De  mensailla,  ait ,  inebriati  sunt  de  qua 
dictuni  est :  Accedevs  ad  viensavi  potentis,  consi- 
dcra  ca  qttce  apponuntttr  tibi ,  scicns  quod  talia  le 


\  SALOMONfS.  Cap.  WIII.  G;>5 

Oportet  i  rirpararc.  (Jitithsl  talia  tc  opart/l  pra 

parare,  nisi  corptu  et  sanguinem  <iut>ti  aceipis? 
nain  ci  illi  Apostolide  ipso  caiict  inebrlali  erant, 

de  ijitilnis  tiiicbtitur :  iii  ihiu  sunt  mutto,  cum 

esset  liora  tlut  tirtia.  Srd  1/1111111  prnrlai  us  tsl  istt 
cali.r?  vidttc  quanta  <st  cltiritas  r.c  passionibus 
Apostolorum  <l  Marlyrum  ,  etC.  IMobat  S.  Cln  \>. 
ix  illo  1'salni.  115  :  Parastl  in  conspcclu  meo 
iiKitstnn  udvtrsus  cos  <\ui  tribitlant  vic  :  i/iiitl  r<  - 
triliuum  Doniino  pro  omnibus  qttce  retribuil  nulti : 
calicem  tatuturls  accipiam ,  a,  d.  Calicem  palien- 
lin?  et  martyrii  illi  qui  pro  in<'  passua  eai  relrl- 
bnam,  reddam  sanguinem  sanguini ,  vitam  vitx. 
Pncclarfl  enim  S.  Hieron.  eplst.  22  ;  iiac  est 
sola  ,  ait,  relribtttio ,  cttm  sauguis  sanguine  com- 
pcnsalur ,  ct  rcdimpli  crttore  Chrisli  pro  rcdimp- 
tore  tibcnlcr  occumbimus. 

Porro  si  singula  verba  expendas,  et  Eucharis- 
tias  applices,  miram  in  eis  vim  reperics.  Primo 
iiiim  ail.  quando  sederis  ut  comedas  cttm  prin- 
cipe ,  pula  cnm  Cbiisto,  q.  d.  In  Eucharislia  est 
convivium  Cbristi,  in  quo  communicans  quasi 
( onviva  cum  Cbristo  epulatur  :  lum  quia  Cbris- 
lus  per  sacerdolem,  qtiasi  sui  vicarium  ,  seip- 
sum  in  Eucharislia  immolat  et  manducat;  liun 
quia  sicut  communicans  comedit  Cbristum,  sic 
vicissim  ab  eo  comeditur  et  incorporaiur ,  ut 
ait  S.  Bernard.  Audi  S.  Tbom.  opusculo  08. 
de  Sarramenlo  allaris,  cap.  20  :  Tertio  circa 
hunc  modum  considcranda  est  ralio  rcmancluca- 
tionis  digne  vtanducanlium ,  de  qua  remandttca- 
tione  dicilur ,  qttod  tates  munducunt  et  viandttcan- 
tttr ,  et  htijtts  ratio  est ;  quia  dttvi  corpus  Domini 
digne  d  fidctibus  manclticatttr,  non  ipsttm  ul  atii 
cibi  in  manducanltm  converlilttr ,  sett  e  converso 
illttm  vere  mavdttcans  in  illttd  spiritaalilcr  mtita- 
tur ;  nam  vtanducantem  te  Doviinus  stti  corporis 
membrttvi  facit ,  clc.  Quod  Uiplici  di-inde  simi- 
litudine  confirmal. 

Sccundo,  ait,  diligcnter  qtta?  atlende  apposila 
sunt  antc  faciem  tttam;  bebr.  esl  intcltigcndo  intet- 
tige ,  et  perspice ,  q.  d.  In  Eucbaristia  visus  et 
gustus  judicant  species  panis  tibi  exbibeii,  at 
inlellectus  fide  illustratus  intelligil,  pcrspicit 
et  credit ,  non  panem,  sed  ipsum  Cbristi  cor- 
pus  sub  specie  panis  tibi  apponi  :  allendecrgo, 
et  dic  cum  Hebraeis  manna  e  ccelo  ningere 
cernentibus,  vianhu,  id  est,  quid  hoc  ut  mihi 
Christus  totum  se,  id  esl  lolam  humanitatem 
suam  cum  dcitate  manducandam  proponat  ?  In 
Kucbaristia  cnim  summa  rcqiiiritur  considera- 
lio,  ut  tanti  epuli  cibique  dignilatcm  et  pre- 
lium  sestimes,  revcrearis,  colas  et  adores,  uti 
par  est. 

Tertio,  ait ,  pone  cttltrum  ingutture  lao  ,  quasi 
dicat:  Adbibe  cullrum  discretionis  et  fidci,  quo 
cibum  hunc  divinum  a  communi  dijudices  et 
siqiares  :  Qtti  cnimmanducat  et  bibil  indigne ,ju- 
dicittm  sibi  manducat  et  bibit ,  non  dijudicans  cor- 
pusDoviini  ,1.  Cor.  11.  29,  q.  d.Indigne  mandu- 
cans  Christum  quasi  gladium  in  gutture  suo  po- 
nit,  quo  Christum  pcr  gultur  uanscuntem, 
quanlum  estex  se  ,  confoditet  occidit  :reus  enim 
esl  corporis  Domini ,  idcsladeo  graviter  peccat, 
ac  si  Christum  ipsum  pcrimeret  ,  uli  percme- 
runt  Judaei.  Rursum  statue  gladiuni  conlinen- 
line  in  gulture,  ne  post  commtinionem  te  cffun- 
das  in  e|>ulas,  nugas  ,  risus,  turpiloquia  , 
detraclioncs,  clc.  sed  menlcm  intro  colligas,  et 
cum  Cbristo  luo  colloquaris ,  eoque  fruaris. 
Denique   scito    post    comnumioncm   utendum 


65  G  COMMENTARIA  IN  PROVERBl 

tibi  assidue  cullro  mortificationis,  ad  resecan- 
dum  passiones  et  vilia  ,  quae  Christo  displicenl, 
nt  illi  te  iinmoles,  commoriaris  et  crueifigas; 
Unde  Hugo :  Statue,  ait,  cultrum  in  gutture  tuo , 
ut  juguletur  scilicet  vetus  homo  in  te  ,  acnovus, 
icl  est  Chrislus,  vivat.  Ex  Cajelani  sententia  sic 
exponas,  q.  d.  Cogita  fulgentes  cultros  et  gla- 
dios  angelorum  allari  assistentjum,  tanquam 
Christi  mililum  et  satellitum,  capili  tuo  immi- 
nere,  in  illudquevibrari,  si  irreverenter,  osci- 
tanter,  vel  indigne  tanta  Sacramenta  tractes. 
Si  sacerdoti  consecranti  hunc  cultrum  adaplare 
velis,  sic  concinna,  q.  d.  Tu,  6  sacerdos, 
Christum  immolans,  cogita  te  quasi  cullrum 
geslare  in  gulture,  dum  verba  consecrationis 
profers  :  illis  enim  ceu  gladio  quasi  dissecas  et 
immolas  Christum  ,  dum  vi  consecrationis,  sive 
vi  verborum,  corpus  Christi  ponis  sub  specie 
panis  iu  patena,  quasi  separatum  a  sanguine  ; 
sanguinem  vero  sub  specie  vini  ponis  in  calice 
quasi  separatum  a  cor[>ore,  ut  Chrisli  mortem 
repraescntes ,  esto  per  concomitantiam  natura- 
lem,  ubi  est  corpus  Christi,  ibi  sit  et  sanguis 
Christi ,  ac  vice  versa. 

Quarlo,  Si  tamen  liabes  in  potcstate  animam 
tuam,  significat  cultrum  discretionis,  mortifi- 
calionis  et  continentiae  tam  gulae  quam  lo- 
queUef,  etc.  non  esse  cujuslibet,  sed  ejus  dun- 
taxat,  qui  ut  Hebr.  habent,  estti?D3  hyibaal  ne- 
plies,  id  est  Dominus  et  possessor  animae  suae, 
nt  ejus  appetitui  affectibusque  dominetur,  eos- 
que  moderari,  frenare  et  regere  sciat.  Rursum 
hoc  animae  dominium  et  passionum  quietem 
esse  effectum  Eucharistiae  ;  sed  ita,  ut  requirat 
nostram  cooperationem  et  laborem  :  si  enim 
gratire  per  Eucharistiam  dat;e  cooperemur, 
supprimemus  vitia,  domiuabimur  affectibus, 
erimus  domini  et  reges  animae  noslrne.  Ita 
S.  Catharina  Senensis  ex  unica  communione 
adepta  est  hoc  animoe  suae  dominium  ,  imo 
KiraSswo  ,  ut  inter  prospera  aeque  ac  adversa 
eodem  esset  vultu,  menteque  constanli  semper 
et  imperturbabili. 

Quinto,Septuag.  addunt,  sciens  quoniamtalia 
te  oportet  prceparare ,  q.  d.  In  Eucharistia  non 
lanlum  manducas  Christum,  sed  et  remandu- 
caris  a  Christo,  ait  S.  Thom.  non  enim  mutabis 
me  in  te,  sed  tu  mutaberis  in  me  ,  ait  Chrislus 
per  os  S.  August.  fac  ergo  ut  teipsum  iis  dotibus 
et  moribus  condias,  ut  sapidum  de  te  Christum 
epulum  exhibeas  :  lloc ,  inquit  S.  August.  beati 
Martyres  fecerunt :  talia  enim  Domino  exhibue- 
runt,  qualia.de  Domini  msnsa  perceperunt.  Idem 
Christiani  omnes  quisque  in  suo  statu  imitari 
debent  :  quisque  enim  slatus  uti  suam  habet 
crucem,  sic  et  suum  habet  martyrium.  Unde 
S.  Bernard.  in  Sententiis  :  Martyrium ,  ait,  sine 
sanguine  triplex  est ,  parcilas  in  ubertate  quam 
liabuit  David  et  Job :  largitas  in  paupertale ,quam 
exercuit  Tobias  et  vidua  :  caslitas  injuventute , 
qua  usus  est  Josepk  in  JEgyplo.  Pluribus  idipsum 
ostendi  Osee,  11.  in  fine  cap.  Rationem  a  priori 
eleganter  assignal  S.  Chrysosl.  in  psalm.  95  : 
Exercitatio ,  inquit,  pietatis  quoddam  est  sine 
sanguine  Marlyrium ,  hoc  est  teslimonium  evidens 
ac  professum ,  et  quomodo?  Audi  et  considera  :  in 
omni  tribunali  quid  aliud  Martyri  proponitur , 
quarn  ut  abneget  Deum?  at  dum  adoersus  kanc 
propositionem  decerlat ,  manifestam  accipit  coro- 
nam  martyrii.  Super  hos  vero  sanctos  qui  sine 
ianguine  passi  sunt ,  esl  uiique  pro  judice  ac  tri- 


A  SALOMONiS.  Cap.   XXIII. 

bunali  ipsa  conscientia,  in  quo  justitiam  tueri,  et 
a  Deo  nurvpiam  deficere  Martyres  facit.  Idem 
hom.  3.  in  epistol.  ad  Thessal.  docet  patientiam 
in  morbo  esse  longum  lentumciue  mirtyrium. 
Et.  S.  August.  serm.  /i0.  de  Sanctis  sic  staluit  : 
Non  martyrium  sola  effusio  sanguinis,  nec  sola 
dat  pahnum  exustio  illa  flammarum  :  pervenitur 
uon  solum  occasu,  sed  etiam  contemptu  carnis  ad 
coronam.  Absque  injuria  Sanctorum  in  persecu- 
tionibus  defunctorum ,  dicere  liceat,  carnem  af- 
flixisse  ,  libidinem  superasse ,  avaritice  resli- 
tisse,de  mundo  triumpkasse ,  parsmagna  martyrii 
est. 

Porro  Chrislus  in  hoc  Eucharistiae  convivio  , 
decem  miracula  nobis  exhibet  :  similia  nos  illi 
pcr  gratiam  suam  praeparare  oportet.   Primum 
est  transsubslantialio,  qua   panis  et  vini  sub- 
stantia,   solis    accidentibus   rumanentibus ,    vi 
consecrationis  transsubstantiatur  et  convertilur 
in  substanliam  corporis  et   sanguinis    Chrisli. 
Pari  modo  peccator  jam  poenitens  in  hoc  con- 
vivio  se  quasi  transsubstantiet  oportet,  ut   qui 
anlea    fuit    carnalis  ,    fiat    spiritalis  ;    qui  fuit 
superbus,  gulosus,  luxuriosus,  invidus,  iracun- 
dus,vi  corporis  Chrisli  fiathumilis,  sobrius,cas- 
tus,  liberalis,  mansuetus,   juxta  illud  Ephes. 
h.  23  :  Induile   novum  hominem,  qui  secunclum 
Deum  creatus  est  in  justitia  et  sanctitale  veritatis. 
Induite ,  inquam  ,Christum  ,  imo  transsubstan- 
tiamini  in   Christum,  ut  dieatis   cum  Paulo  : 
Vivo  autem  jam  non  ego ,  vivit  vero  in  me  Chris- 
tus,  Galat.  2.  vers.  20.  Sic  species  externa  ho- 
minis  erit  eadem  quae  prius,  sed  interior  homo 
mutabitur,  eritque  alius,  pula  transformalus  in 
Christum,   ut   quicumque  Christianum    talem 
viclerit,  Christum  se  videre  putet  :  Christianus 
enim  debet  esse  imago  Chrlsli,  et  quasi  alter 
Christus,- ail  Nyssenus,  tracl.  Quid  sibi  velit  no- 
men  Ckristiani.  Unde  infert  :  Christianismus  est 
imitalio  divince  naturce ,  puta  imitalio  similitu- 
dinis  Dei,  in  qua  creatus  est  Adam ,  juxta  illud 
Genes.  1.  Fecit  Deus  hominem  secundum  imagi- 
nem  el  similitudinem  suam;  vl  Chrislianismi  pro- 
fessioest,  ut  homo  reducatur  ad  prislinam  et 
anliquam  felicitatem;   scilicet  ut  reducatur  ad 
pristinam  Dei  similitudinem,  ad  quam  primi- 
tus  crealus  est :  in  hac  enim  primaeva  creatione, 
et  Dei  similitudine  consistit  ejus  felicitas. 

Secundum  est,  quod  cum  corpore  et  sanguine 
Chrisli  in  Eucharistia,  per  concoinitantiam  po- 
natur  quoque  ejus  anima  cum  tota  sua  sancli- 
tate,  cum  visione  et  amore  beatifieo  ,  atque 
cum  omnibus  suis  ornamenlis  et  doiibus  natu- 
ralibus  et  supernaturalibus.  Rursum  quod  po- 
natur    unio    hypostalica  ,    ipsaque    hypostasis 
Verbi  cum  tota  sua  deitate,  etomnibus  perfec- 
lionibus  suis  divinis.  Haec  omnia  ecce  Chrislus 
in  Eucharistia  nobis  proponit,  haec  omnia  man- 
ducamus  cum  Eucliari^liam  sumimus.    Simili 
motlo  nos  non  tantum  corpus,  sed  et  animam 
ejusque  potenlias,  intellectum,  voluntatem   et 
memoriam,  item  sensus  interiores  etexterio- 
res,  omnesque  vires,  cogitationes,  intenliones, 
actiones  et  operationes  Christo  offerre  et  con- 
secrare  debemus,  ut  totaj  ferantur  et  diriganlur 
in    Christum,   ejusque  amorein,    honorem    et 
laudem;  nec  aliud  quid  extrinsecus  spectare, 
non   plausum,    non   delicias,   non    opes,    non 
honores. 

Tertium,   quorl  Christus  hic  se  summe   hu- 
miliet,  cura    enini   sit  immensus,    loium    se 


COMMSNTAHIA  IN  P  RO> 

(  l.iudil  in  p.irv  nl.i  llOSlia  .  imO  in  (|iiolil)cl  hosli.c 
ImiiicIo.  DlSCti  huniili.iri  a  Chrislo,  o  con\i\a 
Chrisli  !  indiguum  euini  csl   nl    nhi  86  lniiinli.il. 

Dcus.  iiu  superbial  lionio,  aii  s.  Bernard.  Rur- 

■-uiii  (  lnisliis  sc  in  hoc  S.icr.nncnlo  ahscondi- 
dil  ,  il.i  iiliscondc  Inas  v  iilulcs  cl  dolcs,  nl  BOli 
Deo  cupias  paie.ro  ci  placere.  Insuper  Cbrislui 
iii  iniiliis  Ecclesils ,  prsescrliui  in  pagis  el  locia 
desertis,  lalel  abscondilus,  deserluscLincogni- 

ins,  H. i  nt  nnillis  dicbus,  cl  Inrle  niciisihus 
laleat  solus,  nec  ab  ullo  visilelur,  quin  el  aeris 
corrupiioni .  mucori  el  sordibua  p.xponalur, 
prasserlim  ubi  negligenLes  el  irreligiosi  snnt 
sacerdotes;  ilaei  Lu  disce  ialere  ei  lolerarc,  si 
cum  s.  Alexio  negligaris,  vilipendaris,  et  in 
angulum  domus  relrudaris.  Chrislus  soius  l;i- 
let,  ei  lu  vis  omnibus  palere,  ab  omnibus  coli 
el  honorari  ! 

Quarlum  est:Cbrislus  in  Eucbaristia  est  toius 
in  toia  boslia,  el  lotus  in  qualibet  hostias  partej 
ita  el  tu  totum  le  trade  Christo  in  lota  vila,  et 
tolum  in  qualibel  viias  parte,  hora  el  acliono: 
Nams  ut  ait  s.  Bonavent.  Dominus  indioisum  et 
inlegrum  corpus  suumobtulit,  male  ergo  dividor, 
;  vet  minima  mei  parte  illum  defraudo.  Qui  cum 
u.vore  est  sollicitus  csl  qtuc  sunt  mundi ,  quomodo 
placeat  u.wri ,  et  divisus  est,  ait  Aposl.  1.  Cor.  7; 
at  in  Eucharisiia  docetur  et  roboratur,  ut  indi- 
visum  integrumque  se  proeslet  in  rebus  lam 
divinisj  quam  bumanis,  lam  in  conjugio  quam 
in  Beligione.  Ita  enim  in  oralione  tota  mens. 
communicaniis  intendit  Dco,  ut  familiae  non 
obliviscaiur,  sed  graliam  a  Deo  poscat  illam 
rile  adminislrandi  :  ila  vicissim  tota  intcndit 
lamilia  ut  non  nisi  propter  Deum,  ct  ad  Dci 
gloriaui  illam  guberjaet.  Talis  crat  Nonna  maier 
S.  Gregorii  iNazianz. ,  quae,  utipse  ait  in  ejus 
incomio,  crcbro  sumens  sacram  synaxim  , 
tota  crat  in  domesticis,  et  tota  in  divinis.  Hoq 
maxime  convenil  Sacerdoiibus  ci  Praelatis  :  bo- 
rumenim  est  miscere  actionem  contemplationi, 
ni  toii  videantur  essein  aciione,  et  toii  in  con- 
lcmplalione.  Unde  S.  Gregor.  2.  parle  Pastor. 
cap.  7  :  Sit  rector,  inquit,  intemorum  curam  in 
■  -.('riorumoccupatione  minucns,  exteriorum pro- 
videntiam  in  internorum  occupatione  non  relin- 
(ftiens. 

Quintiim,  quod  ex  praecedenti  scquilur,  est 
quod  Christus  in  Eucharistia  sil  impassibilis  : 
esto  enim  species  panis  gladio  Lransfigalur , 
lasdaiur  ,  comburaiurj  Christi  lamencorpus  sub 
ns  lalens  iransfigi,  laedi,  comburi,  imo  tangi 
nequit  :  sicut  si  suh  iisdem  lateret  Angelus, 
transfigi,  laedi  c.t  tangi  non  posset.  Imitarebanc 
(  hnsti  impassibililatem.  Christus,  ait  S.  Tbom. 
in  opusculo  de  Impassibilitale,  d  nullo  extemo 
agente  pati  potesttnon  ab  igne ,  non  ab  aqua, 
non  a  gjadio,  elc.  Tu  ergo,  cum  non  possis  esse 
impassibilis ,  esto  tamen  cum  quadam  impassi- 
bilitate  patiens,  id  est,  sic  forliter  patere',  ut 
videaris  esse  impassibilis. 

Sextum  :  Cbrisius  in  Eucharistia  est  insensi- 
bilis;  tum  passive,  nullo  enim  sensu  percipi 
potest,  adeoquc  fallit  et  bebclat  visum,  audi- 
lura,  odoratum  ,  guslum  et  tactum,  qui  non 
aliud  quam  species  panis  et  vini  videnl,  au- 
diunt.  odorantur,  guslant  ettanguni;ium  aclive, 
(|uia  ,  ut  docet  D.  Tbom.  et  ex  eo  Franc.  Suar.  3. 
part.  quaest.  76.  art.  7.  disp.  52.  sect.  3,  Chris- 
lus  in  Eucbaristia,  eo  quod  loco  non  coexlen- 
dalur,  sed  quasi  in  piinctum  loci  sit  conlraclus, 

COHNF.I..    A    LAPIDE,       TOJI.    III. 


\  SALOMONI  Will. 

n.iiui  aliicr  non  potesl  scnliic,  andirc,  videre 
■isi.iuics,  imi)  nec  sci|isiim  :  (|nia  ipecivs  visiva 
rasleneque  sensibilei  requiruni  exlensionem  ad 
lociim  ;  e  uiiilciii  rcquiril  ips.i  potenlia  clsiva, 
ni  opcraii  ci  videre  possil.  Dico  naturaliler, 
(|uia  siipcinaiiiialiici- \  i  Spiritus  dlviul  id  fleri 
potesl  :  Dcui  cniiii  utrumquc  defcctum  lupplcn 
poicsi ,  vel  pcr  sc  indcndu  oculo  Cbi  istl  ipecics 
visivai  objeclorum,  vel  clevando  illas  ,  ut  in 
Cbrisli  octiluin  ,    liccl    in    punClO  loci  posilum  , 

agani  et  inffuant.  Denlque  vlsionea  rerum  quas 
habci  cinisiiis  iu  coelo,  omnino videnloreidcm 

coininiinicaii  in  Eucbarislia.  Sicul  cuini  suh 
siantia  Cln  isti  eadcm  cst  in  Eucbarislia  quaB  esl 
in  ccolo  !  sic  el  cidcin  uirobique  habet  acci- 
dcnlia ,  (pialia  sunl  visioncs  ci  sensalionos. 
Disce  Q  Christo  tuos  sensus  mortificare,  fieri- 
que  inscnsibilis,  ut  non  nisi  sccundiiin  mentcin 
et  spirilum  vivas  instar  Chri8li,Del  etAngelo- 
rum  :  scnsus  cnini  Irabunl  ad  concupisccniias, 
spirilus  vero  ad  ccalestia  et  divina  ;  sensus  ad 
vitia,  spiritns  et  virtuies;  sensus  ad  infernum, 
spiritus  ad  paradisum. 

Septimum  :  Christus  reliquas  dotcs  corporis 
gloriosi  libi  propinat,  |>uia  claritatem,  agilita- 
lcin  ,  suhtililalem  :  Chrislus  cnim  babet  corpus 
immorlale,  clarum,  agile  et  subiile  ;  ita  et  tu 
praebe  illi  corpus  mentemque  Luam  puram  per 
castitatcm,  claram  per  splendorem  honi  cxem- 
pli,  agilem  per  fervorem,  sublilem  per  con- 
tcmplationem. 

Octavum  :  Cbrislus  polestatcm  consccrandi 
elconficiendi  llucbaristiam  nonuni,   non  de- 
ccm ,    non   cenlum  ,    sed    pluribus   bominum 
millibus,  adeoquc  omnibus  sacerdolibus,  eliam 
impuris,    adulleris,    homicidis,   blasphemis, 
scbismaticis  et  seeleralis  conccssit  :  neque  ob 
uliam  scelcrum  immanilatem  ademil  ;   voluit- 
quebanc  indignilalem  pali  ad  noslrum  commo- 
dum,  ut  nobis  ubique  et  semper  boc  divinum 
sacrificium,    el   «Tlerniialis    alimenlum   cliam 
per    indignos    sacerdotes  copiose  suppeleret , 
ncque  ob  eorum  maliliam   nos  lanlo  bonofrus- 
Irarelur.  Ubique  ergo  divinam    hanc   mensam 
ac  epulum  hoc  coelesle  mira  largilate  cuilibet 
inslruit.  Exbibe   crgo   vicissim    lu  Cbrislo  cor 
amplum  el  amore  lalum,  ul  etiam  inimicos  luos 
ames  et  colas  ,  iisque  beneficia  pro  maleficiis  , 
et  benedictiones  pro  maledictis  rcpendas.  Eslo 
enim  ipsi  amorem  bunc  non  mereantur,  eum 
lamen   meretur   Cbrislus.   Clirisii  ergo  amorc 
eos  qui  te  non  amant  ama,  et  Cbrislum  in  iis 
redama,  Cbristo  in  iis  bcnedicito  ct  benefacilo. 
Nonum  :  Corpus  Chrisli  in  Eucbaristia  est  sine 
parlium    membrorumque    commixlione  ,    ajl 
confusionc  :  eslo  enim  omnes  simtil  etin  eodem 
puncto  sint ,  nec  loco  aerive  ambienti  coexlen- 
danlur;qualibel  tamen  relinel  suum  tempera- 
menlum,  suam  unionem,  suam  connexionem, 
suum  ordinem  ,  et  omnem  internam  disposi- 
tioncm,  qua?  a  respectu  et  commensione   loci 
non  pendei.  Caput  enim  Christi  connexum  est 
non  vcnlri  aut  pcdibus,  sed  collo,  collum  bu- 
meris,  bumeri  pectori  ,   peclus  ventri,  venter 
femoribus  ,  femora  libiis,  tibiae  pedibus  :  simi- 
litcr  et  lu  esto  in  bumili  parvoque  verseris  of- 
ficio  aut  gradu  :  tamen  in  omiiihus  serva  ordi- 
nem  et    decorem,    ut  discrete,    prudenler   et 
decore  singula  facias  etoheas.  Sic  praeclara  fa. 
cies  :  pulchritudo  enim  et   praestantia  operis 
non   tam    in  ejus  magniludine  et  cxcclleniia  f 

83 


658 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XXIII. 


(,u;im  in  ejas  modo ,  ordinc,  tlecore  et  perfec- 
lione  consislit.  Cnde  Siracides,  cap.  33.  23  : 
In  omnibus,  inquit,  operibus  tuis  prcecellens 
esto. 

Decimum  :  Christus  in  Eucharistia  omnesto- 
lins  orbis  Christiani  fideles  pascit,  sibi  unit  et 
incorporat,  eisque  stium  divinilalis  spiritum 
imperlit,  ut  jam  non  lam  homines  quam  dii 
quidam  humani,  ac  homines  quidam  divini 
esse  videantur,  idquenon  tantum  omnes  simnl, 
sed  et  singuli  seorsim  :  sicut  enim  ferrum  igni- 
lum  vi  ignis  ligna  quaelibet  accendit;  sic  caro 
Christi  vi  divinilalis  sibi  conjunclae  homines 
ignit,  facitque  divinos.  Haec  ergo  esl  effusa 
Chrisli  charitas,  qua  ipse  velut  capulnoslrum, 
nobis  singulis  velut  membris  suis  communicat 
suum  spiritum  suamque  vitam,  colligens  om- 
nes  in  unum  corpus  ,  et  in  unam  veluti  hypos- 
tasim  perfectam  et  completam,  omnesque  illi 
inserimur  et  vcluti  incorporamur ,  sicul  par- 
tes  alimenli  convenienter  intus  applicit;e,  per 
meatus  naluras  incorporantur  nobis,  unaque 
fiunt  hyposlasis  nobiscum,  cum  spiritus  nosler 
ad  inlormandas  et  vivificandas  illas  se  exlendit. 
Unde  Apostol.  1.  Cor.  10.  17  :  Unus  panis ,  Urium 
corpus  mulli  sumus ,  omnes  qui  de  uno  pane  par- 
ticipamus.  Unus  panis ,  quia  iste  panis  non  a 
comedentibus  in  illorum  subslanliam  converli- 
tur  (sicut  fitinpane  lerrenoet  corruptibili),  sed 
contra  poiius  ipsos  comedentesin  seipsum  con- 
verlit,  et  unum  secum  efficit,  suas  proprietales 
suamqueformam  illiscommunicans.Mirumsane 
consilium  Dei ,  ut  nos  ad  se  atlraheret,  suique 
spirilus  et  vilae  efficeret  parlicipes,  in  uno 
naturae  noslrae  individuo  unitur  carni  human.e 
bypostaticws  :  deinde  hanc  carnem  speciebus 
panis et  vini  convestitam  dat  nobis  in  alimenium, 
et  per  illud  alimentum  nobis  conjunctum  et 
commixtum,  spiritum  et  divinitatem  suam  ei 
alimento  connexam  in  nos  transfundil  ul  hoc 
modo  nos  omnes  sanctificet,  et  ad  suam  uui- 
tatem  et  vilam  redigat.  Nullus  modus  suavior, 
efficacior,  admirabilior  aut  sapientior  polerat 
excogilari. 

Imiiare  hanc  immensam  Christi  charitatem  , 
ut  omnes  tam  exleros  quam  domesticos  ,  laffi 
Asianos  el  Indos  quam  Europaeos  ,  tam  inimi- 
cos  quam  amicos,  lam  pauperes  qniim  divites, 
omnes  in  Christo  ,  imo  Christo  capili  unire,  et 
in  ejus  viscera  irajicere  satagas.  Ob  hoc  enim 
Christus  Eucharistiam  instituit,ut  sibi  quasi 
capili  omnes  fideles  totamquc  Ecclesiam  velut 
corpus  et  membra  ,  realiter  et  subslanlialiler 
uniret  et  incorporarel,  ut  omnia  in  omnibus 
sit,  vivat  et  agat  Chrislus.  Cnde  Cyrillus  Hiero- 
solymitanus,  catechesi  h.  mystagog.  in  Eucha- 
ristia,  inquit  :Fimus  concorporei  et  consanguinei 
Cliristi.  EtCyrillus  Alexandrinus,  lib.  U.  m  Joan. 
c.  7  :  Sicut ,  ait  si  quis  liquefaclce  cero3  atiam  ce- 
ram  infuderit ,  alteram  cum  altera  per  tolum  com- 
misceat  necesse  esl  ;  sic  qui  carnemel  sanguincm 
Domini  accipit  ,  cum  ipso  ita  conjungitur ,  ut 
Christus  in  ipso  et  ipse  in  Christo  invenialur.  Si 
heec  feceris,  implebis  quod  hicdicunt  Septuag. 
Quoniam  talia  oportet  te  prmparare. 

3.  Ne  desideres  de  cibis  ejus  in  quo  est  panis 
mendacii.  ]In  quo,  idesl  in  quibus ,  scilicet  cibis  : 
vel  in  quo,  scilicet  cibo  ;  hic  enim  continetur  in 
rucibis,  sicut  singulare  continetur  in  plnrali: 
est  synlhesis.  Hebr.  Ne  concupiscas  delicias  ejus, 
ct  (id  est  qttia)  ipse  est  panis  mendaciorum.  Ita 


Aquila  et  Theodol.  ChaUUeus  :  Ne  desideres  obso- 
nia  quo3  sunt  cibaria  mendacii ;  Syrus  :  Si  esl  vir 
insatiabilis  ,  ne  desideres  cibum  ejus;  Seplnag.  Si 
autem  insatiabilis  es,  noli  concupiscere  escas  ejus  ; 
ha  enim  obtinenl  vitam  falsam  ;  Auclor  Catenae 
Graecorum  :  Plerumque  enim  cum  mendaci  vita 
harent  conjunclce.  Quod  sic  explicat,  q.  d.  Nc 
concupiscas  vana  et  fluxa  hujus  vitce  commoda  , 
quo3  avari  carnisque  voluptatibus  dedili ,  nunquam 
non  insatiabititer  captant  el  consectantur  ;  clare 
Vatablus  :A'e  concupiscas  cupedias  ejus ,  cum  sit 
esca  faltax.  Hic  versus  cohneret  cum  praecedenti, 
ut  patel  ex  pronomine  ejus ,  scilicel  principis  , 
de  quo  sermo  preecessit,  q.  d.  Cum  assides 
mensau  principis  ,  pone  culirum  sobrictalis  et 
contineniiae  in  gutture  luo,  siquidem  babes  in 
potestale  animam  tuam ,  id  est  anim;e  et  gulae 
tuae  appelilus,  ul  eos  cohibere  queas.  Ne  ergo 
concupiscas  cibos  ejus  delicatos  ( hos  enim  sig- 
nificat  hebr.  vmaycD  malammotau),  quia  ipsi 
sunt  panis  mendacii,  id  est  cibi  mendaces  ct 
fallaces. 

Al  cur  mendaces?  Primo,  Isidorus  clarius  : 
Cibi  delicati,  inquit.  sunt  mendaces,  quia  ple- 
rumque  consistunt  in  rebus  levibus  et  tenuis- 
simi  succi ,  qui  gulam  titillanl  ct  oblectant,  sed 
comedentem  non  alunt,  nec  roborant;  verus 
enim  cibus  esl  qui  hominem  alit  et  roborat  , 
quales  sunt  cibi  solidi ,  qui  plus  subslantiae  ha- 
bent ,  el  minus  saporis. 

Secundo  AbenEzra  :Sunl,  inquit,  panis  men- 
dacii,  id  est  viri  loquenlis  mendacia. 

Terlio  elgenuine,  delicise  principis  vocanlur 
panis  mcndacii ;  lum  quia  hominem  etiam  so- 
brium  delieiosa  sua  illecebra  itliciunt  el  fallunt, 
ut  plus  comedal  quam  sanitas  et  sobrielas  requi- 
rant,  ulque  intemperanler  se  vinis  delicatis  in- 
gurgilet,  fiatque  lemulentus  et  ebrius.  Fallunt 
ergo;tum  quia  hominem  inebrianl  et  demen- 
tant ;  lum  quia  vina  haec  fallunt  bibentem  ,  eum- 
que  loquacem,  hilarem  et  garrulum  efficiunt, 
ut  in  hilaritatem  effusus  secrela  sua  et  aliena 
prodat,  quibus  non  raro  se  et  alios  perdit.  Ad- 
dit  Cajetanusmendaces  dici  mensas  regias,  quia 
principessaepe  ad  epulum  invitant,  quos  capere 
et  occidere  deslinant,  uti  Aman  ab  epulis  Assueri 
sublatus  fuit  in  patibulum  :et  nostra  memoria 
Dux  Albanus  principes  nonnullos  in  Belgio  ad 
solemne  convivium  invitavil ,  quos  in  eo  caplos 
jussu  regis  Philippi  paulopost  capite  mulciavit.. 
Dum  ergo  ad  mensam  a  principe  invitalus  ac- 
cumbis,  cogiia  epulas  ejus  mendacesesse  et  in- 
sidiosas,  ac  tot  guke  tus  gladios  imminere, 
quod  offeruntur  deliciae.  Cave  ergo  tibi  a  gula, 
a  loquacilate,  abomni  caetero  periculo,  tuisque 
rebus  prudenler  quoad  poles  prospice. 

Quarto,  noster  Salazar  hunc  versum  a  prse- 
cedenti  disjungil,  ac  separatum  consliluit,  sic- 
<|iie  explicat  :  Carpit  Salomon  nimiam  opiun 
injuste  partarum  appetentiam,  aiique  :  Ne  desi- 
deres  cibos  ejus,  id  esl  ne  concupiscas  aut  aspi- 
res  ad  nimiam  illam  diviliarum  et  deliciarum 
affluenliam,  qua  gaudctille  in  quoest  panis  men- 
dacii;  nam  ejusmodi  opes  fallaces  sunt  et  mcn- 
daces,  atque  adeo  possidentem  ocius  descrunt, 
et  atl  alios  migrant.  Congruit  aulem  sccundum 
hanc  exposiiionem  versus  iste  cum  duobus 
seqq.  Noli  laborare  ut  diteris ,  elc.  Et  infra  :  Ne 
erigas  oculos  tuos  ad  opes ,  elc.  Verum  ex  Hebrteo 
liquet  hunc  versum  pendere  a  pr.iecedenli ;  id 
enim  inter  alia  arguil  pronomen  ejus,  quod  in 


COMMENTARIA  Ifl  l'lio\i.i, 

Hebrsso  cum  lilBdixum,  nnn  oiii  prasccdem , 
pula  principea]  respicere  potcst.  Ruriunxteucua 
propriu  non  opes,  -«hI  escai  dclical&i  liguificanl. 
i)«Mi)(|tit*  de  escia  lilc  .i^i  palet  ex  v.  I  el  2, 
Porrq  ScpUiag,  ex  pr&scedenli  versu.rep*)lunl 

to    si  cs  "CZZ    Syj    Ixidt    iii  jihrs  ,    iil    csl    dominiis 

animce,  \d,  ui  ipsi  inlelligunl,  huhens  animum t 
id  esl  Bninap  concupiscenli&n)  eigulaui;  uude 

\  ii  iiini :  Si  tt«i<  iii  insafiabilis  i  .<,  noit  concupiscere 

rsras  rjtts;  lur  riitiii  olittnrut  rttuin  falsam  ,  <|.  (I. 

r.Nin  >i>  UfSaliabiljs  el  gulosissimu»,  nqli  lamco 
concupiscere  epulas  principis ;  < [ * ■  i ; i  ilhc  \it.mi 
io?pe  fallunl,  el  cum  illis  morsglulitur;  quia,  ui 
ali.i  omillam ,  epulaa  principuui  sepe  venenb 
inlidiiiiiii!' :  qua  de  causa  principes  solcnt  acllii— 
bera  pr«t* gust&tore.s ,  qui  cibos  praelipeolj  ul  in 
cis  vcncDinn,  si  quod  sit,  Beprodal,  iiaquc  ab 
cis  .ihsiiucanl  cl  pcriculum  declinenl.  Sic  olim 
in  lialia  veneuum  propinabatur  in  vino  Setino, 
quod  (lclicaiiim  cst ,  idque  in  pbiata  aurea. 

Moralilcr  liic  t\\>cc  delicias  omnesque  liujns 
inundi  volnptalcs  el  pompas  noi)  csse  verarcs , 
scd  fallaccs  i(U|uc  niullis  do  causis,  ob  (|iias 
licbr.  \ocaiiiur  panis  mendacioruni  in  plurali ;  ci 
Jalinc  d<  UcicB  \  ocanlur,  quia  illiciae,  idosl  illiccs 
illcccbrse,  ab  illicicmlo,  id  esl  fallefldo  cl  dcci- 
pieinlo.  Praeler  cnim  causas  jam  diclas ,  primo 
mentiunlur  se  babere  verilatem  volupi&lis,  cmn 
cjus  inaoem  diintaxaiconiincani  speciem  ct  mn- 
bram;  Lenues  enim  sunt,  vilcs,  cxilcs,  brevcs, 
qUBB  supcrlicicm  carniscl  scnsuum  tanlum  lilil- 
lani  ;  al  non  pcnclranl  intcriora  animse  el  cupi- 
dilaiis,  ui  eam  relicianletsalicnl.Vcre  Climaclms 
apud  Maximum  senn.  27  :  Patato  tenus,  ait,  per- 
cipitur  ciborumvoltiptus,  atque  ibi  terminum  ha- 
bet ,  ultru  palatum  non  senlilur  discrimen  eorum 
quce  ingeruntur  3  cum  omniu  deinde  cequuliter 
per  iiatttram  in  falorem  reducanlur.  llndem 
S.  Basilius  :Venter,  ait,  est  perfidus  merculor  , 
penus  nihit  conservans,  mulluruni  rcrum  incorn- 
modum  retinens ;  res  aatem  ipsus  non  conservuns. 
El  Epiclclus  :  Cura  ul  te  noncibi ,  qui  in  vcntrem 
iugeruntur ,  alunt ,  scd  animi  lcetiliu;  itli  enim  in 
excrementa  verluntur ,  et  simul  perit  luus  eorum  ; 
unimus  uutem  a  corpore  sejunctus  ,  incorruptus 
perpetuo  manet. 

Secundo,  quia  volupiales  mox  aheunl,  ct 
abeunles  in  dolores  dcsinunt,  ac  tristilke  acu- 
leos  menti  aeque  accorpori  infigunt,  juxla  illud: 
Exlrcma  guudii  luclus  occttpal ,  Proverb.  1Z|.  13; 
creant  enim  nauseam  stomaclii  gravedincm  ca- 
pilis,  vigilias,  tormina,  tlatus,  pblegmata  ,  fe- 
bres ,  ardores,  calculum,  pleurilides,  apople- 
xias  millc(|uc  alios  morbos  cl  arumnas.  Lnde 
Eccles.  31.  23:  Vigitia,  ait  ,  choteru  el  tortura 
viro  infrunilo.  S.  Grcgorius  Nazianz.  orat.  38. 
delicias  vocat  preliosum  slcrcus  :  ISec  lerra  et 
mare ,  ail,  pretiosum  nobis  stercus  dono  offeranl ; 
hoc  enim  honore  delicias  afficere  soleo ,  ut  nos  in 
scrmone  deliciamur  el  in  lege  divina.  Idem  no- 
men  ddieiis  indit  S.  llieron.S.  Gregorii  Nazianz. 
discipulus  et  assccla. 

Pneclare  S.  Clirysost.  bom.  ho.  in  Malthceum: 
Deliciis,  ait,  senectus  cilius  surrepit,  deliciis  sensus 
obtundunlur,  deliciis  cogitalio  relardatur ,  citius 
mens  lenebris  obducitur ,  corpus  dissotvitur ,  ma- 
jor  stercoris  copia  reconditur  atque  reponitur  ; 
ita  ex  ingenli  ujflictorum  ucervo ,  navigio  nimium 
oneribus  oppresso  ,  crebra  conlingunt  nctufragia : 
quid  enim?  responde ,  qaceso  ,  ita  corpus  pingue 
efficere  sludes  ?  an  ul  te   ad  immotandum  duca- 


niA  SALOMONIS.  Cap,  win.  I   i 

mits  ,  an  ul  tmmolnlnm   menSCS  upptmumii  -   '   a\ 

iirtr  pinguet  uti  siimoi  i  m  iiai  iiim  tiin/ii'  i  .///(/. 

Ideiu  ,   bomilia  />S.  iu    M.illh.ciun  :  tjuid  <lrl, 
rnm    prdttns  muh  ntm   tiiiluri I  .'  sm  s  r.i    luniu ntlius 
facil  ;  imo  t  i  }'Q  \  liatn  mmlo  muJ0V\  \  .  SUt  '  ntin   m 
lulo  roltilitr  ,  rt    sln  t  orr  iiutriliir  ,    lm    n  ro  alm 
miualiilrm  may.ts  sihi   iwnsum  ron\lc<iii ,    iniqUOi 
rommixlioiit  s  i \i  i  nxitans  :  lac  imllo  i  rch  u  ,l,i  1110 
ntaro  disrriminr  srparalnr;  iinprmlnn   i  I  fiiriosus 
pariltr  i  sl  :  (  /  dtvmonia  ijttitl  <m  RlMl  /  <tmur;  lim-. 
nro  ttf  i  stimnr  ct  udtmus  ,  quia  SfOnli   sibi  fttro- 
n  m  ullrahit  ,  el  us  ,  oculos ,  uttrcs  et  COSterq  snu 
pltriti  r  srnsnum  instruuu  ntu  amarissimas   volttp- 
ttitis  conficit  i  loucas. 

Idcni,  liom.  13,.  iu  cpisi.  1.  adTimotb.  expli- 
can.s"  illinl  c.  5:  Vivcns  in  a\etifiis  mortua  est. 
Vivil  enim,  ail,  solummodo  veulri  (gulosusj,  cc£- 
(rris  scnsibus  morluus  csl ,  nctjtir  uspirtl  quce  aspi- 
rundu,  nei/ue  tiudlqtuv  ncccssurio  uudire  convcnif, 
nrijue  loquitur  qmv  loqui  oportrt.  Quemddmoduni 
mortuus  quisp(am  in  lcclo  jacens ,  xomplosis  pat- 
pebris  clausisque  luminibus,  nullum  omhino  scn- 
s  ii m  hubet  :  ita  ct  hic  imo  tonge  detcrius  hic 
qiiirm  itle  u/fcctus  est ;  ille  enim  bona  cr.que  atque 
mala  non  sentil ;  hic  uulem  mulorum  tuntum  amit- 
lil  scnsum  nihilque  boni  prnitus  sentit. 

Audi  et  bealum  Laurcnlium  Justin.  in  Ligno 
vilae  tract.  de  pauperlate,  c.  3  :  Si  pecuniam  con- 
grcgare  conaberis ,  ail,  eripics  habcnti s  aul  cupi- 
ditutibus  luceruberis  ;  si  dignitulibtts  fulgcre  vetis, 
danli  sttpplicabis ,  et  qui  prceire  ccvteros  cupis , 
poscendi  humilitate  erubesces  ;  si  polenliam  desi- 
deras ,  subjectorum  insidiis  obnoxius  pericutisqw 
sulijacebis ;  si  gloriam  appetis  ,  per  aspera  quce- 
que  distractus  quietus  et  securus  esse  desistes ;  si 
volupluosam  vilum  eligis,  quisnon  cispernetur  at- 
que  abjiciatvitissimce  fragilissimwque  rei,  corpo- 
ris  scilicet ,  servtts  esse  ? 

Terlio,  quia  interepulas,  solula  lingua,  mulla 
a  convivis  dicunturmendacia  ,  adulationes,  by- 
pocrises,  fraudes,  elc.  Qua  decausa  S.  August. 
ad  mensam  leclionem  et  disputationem  adbi- 
bcbat ,  ut  noxias  fabulas  et  detractiones  exclu- 
dcrel;  imo  nunquam  ad  convivia  accedebat , 
esto  invitaretur,  secuius  exemplum  S.  Ambro- 
sii,  uli  refert  1'ossidonius  in  ejus  Vila. 

Quarlo,  quia  invitans  saepe  mentilur  amo- 
rem  ,  cum  in  corde  tegat  odium  vel  similem 
pravum  affectum.  Fere  enim  invital  alios,  non 
ad  ipsorum,  sed  ad  suum  commodum  ,  ut  eos 
sibi  obligel,  ab  eisque  aliquid,  quod  optat,  im- 
pctrei ;  imo  suspectos  vel  inimicos  invitat ,  ut 
in  vino  eorum  consilia  expiscetur ,  aul  ut  in  sce- 
leris  societalein  perlrabal,  aulutnoceat  ct  hcdat 
vel  in  fama,  vel  in  sanitalc  el  viia.  Plura  de 
deliciarum  fallacia  et  frugalitatis  commodis 
dixi  Daniel  1.  v.  16.  Vide  et  S.  Llieronymum,  lib. 
2.  conira  Jovinianum,  fuse  in  deliciosos  et  gu- 
lones  deionantem. 

l\.    NOLl    LABORAnE  UT  DITERIS   '.  SED    PRUDENTI.E 

tvm  pone  modum.]  Gnome  hrcc  facilis  esl;  velat 
enim  niminm  dilesccndi  sludium  nimiamquc 
opum  cupiditalem,  q.  d.  Noli  te  cruciare  et  fati- 
gare  ut  aurum  auro,  opes  opibus  aggreges  ,  et 
sine  fine  accumulare  satagas;  boc  enim  esl  vi- 
lium  avariliae ,  et  jugis  animee  avane  cruciatus, 
qui  s;epc  hominem  adigil  ad  usuras,  fraudc- 
aliasque  illicilas  artcs  ,  ut  per  fas  et  nefas  divi- 
tias  in  immensum  coacervct  quibus  animaui 
suam  perdal  trudalque  in  gcbcnnam.  Scd  pru- 
dentue  tucc  ponemodum.  Prudcnlia?  propric  dictx' 


Cap.  XXIII. 

plura  aggosscris ,   co  plura 
bis  :  nani 


660  COMMENTARIA  1N  PfiOVERBTA  SALOMONIS 

moiius  poni  ncquil,  cum  ipsa  sit  modus  virlu- 
ium  omnium  ;  ipsa  enim  est  virlus  iu  medio 
recuc  ralionis  librata,  cseterasque  virlules  om- 
nes  librans  et  dirigens.  Per  prudentiam  ergo  hic 
solertiam,  indusiriam  et  providcntiam  ad  pa- 
randas  opes  intellige,  ut  patet  ex  hebr.  nJ1^ 
bina ,  id  est  intelligentia.  El  ex  v.  sequenli  :  Ne 
erigas  oculos  tuos  ad  opes  quas  non  poles  habere. 
Unde  Aben  Ezra  :  Abstine ,  ait ,  a  prudentia  qua 
ad  divitias  comparandas  ularis ,  quae  est  pruden- 
tia,  id  est  solerlia  avarorum. 

Sensus  ergo  est ,  q.  d.  Noli  nimis  esse  solers  ■> 
industriusetprovidus  ad  quajrendas  rationes  lu- 
crandi  et  modos  ditescendi  ;  sed  huic  tiue  in- 
dustrioe  pone  modum  ,  quem  vera  prudentia 
dictat,  ut  scilicct  non  plus  opuni  velis  coacerva- 
re,  etiam  juslis  licilisque  modis,  quam  ad  tuum 
tuseque  familiae  usum  statumque  requiritur. 
Quorsum  enim  corrogabis  opes ,  quas  in  arcis 
cellisque  recondas,  nuili  usui  futuras  ,  nisi  ut 
ab  aerugine  tineisque  rodantur  et  consuman- 
lur? 


aggcrere  desidcra- 


Crescit  amor  nuinmi,  quantumipsa  pecunia  crescil. 


Alii  exponunt,  q.  d.  Noli  desiderare  opes  im- 
possibiles  vel  illicitas ,  sed  diviliis  tuis  pone  mo- 
dum  prudentice ,  in  casu  genilivo  ;  ul  scilicet 
modus,  qucm  prudentia  suggerit  ,  moderetur 
tuum  ditescendi  studium  tuasque  divitias.  Ita 
explical  S.  Thomas  2.  2.  quaest.  470.  art.  h.  ad  3  : 
Signijicatur  ,  ait,  non  quod  ipsa  prudentia  sit  mo- 
deranda,  sed  quia  secundum  prudenliam  est  ati- 
quis  modus  imponendus.  Modus  autem  hic  est  ut 
non  pares  opes  nisi  licitis  justisque  arlibus,  eas- 
que  moderatas  ,  quae  sufliciunt  ad  honeste  vi- 
vendum.  Hic  sensus  apte  cohatret  versui  seq. 
Ne  erigas  ocutos  tuos  ad  opes  ,  quas  habere  non 
potes.  Hebraea  ad  verbum  habent :  Ne  labores  ad 
ditescendum ;  ab  intelligentia  tua  cessa.  Quae  ver- 
ba  ,  quia  generalia  et  limitata  ,  varie  limilari  et 
ad  varios  particulares  sensus  derivari  queunl ; 
omnes  tamen  eodem  landem  desinunt,  el  in 
unum  coeunt. 

Primo  igilur  Pagninus  verlit :  Ne  tabores  ut 
dileris  ,  ne  ab  intelligentia  tua  desinas  ,  q.  d. 
Noli  inhiare  opibus,  ne  opum  cupido  tibi  intel- 
ligentiam,  id  est  sanam  mentem  et  sapientiam 
eripiat.  Sic  et  R.  Levi :  Cum,  inquit,  ea  adeptus 
1'ueris,  qme  tibi  satis  sint,  ne  de  facultalibus 
coacervandis  amplius  angaris  ;  id  enim  te  a  sa- 
pientia  longe  arcet,  cum  lempus  in  divitiis  cu- 
mulandis  insumas,  diverso  prorsus  fine  ab  eo 
qui  proponendus  sit  in  facultatibus  comparan- 
dis  ;  nam  ideo  il lae  parantur,  ut  mortali  sint 
adjumento,  quo  curis  omnibus  solutus  totus 
investigalioni  sapientiae  et  prudentiae  vacare 
possit. 

Secundo,  Cajet.  Ne  tabores  ad  ditescendum ,  et 
ab  intelligenlia  lua  cessa  ;  hoc  est ,  inquit,  nou 
sat  est  ut  supersedeas  labore  ad  parandas 
opes  ,  sed  insuper  ab  opum  cogitatione  et 
amore  intelligentiam  et  mentem  luam  avoca  , 
ut  t!e  iis  ne  cogites  quitlem.  Sic  enim  poteris 
menie  quiela  et  serena,  ilaque  frucluose  vacare 
studio  sapientiae  et  virtutis. 

Terlio,  Aquila  vertit  :  Noli  laborare  ut  dites- 
cas  ab  intelligenlia  lua ,  q.  d.  Ne  labores  agge- 
rere  opes  ;  quia  quanlascumque  aggesseris , 
non  eris  reipsa  dives ,  sed  lantum  dives  in 
intetligentia  ,  id  est  in  opinione  et  teslimalioirc 
lua  :   nam    reipsa    eris     pauper  ,     cuni   quo 


Pauper  autem  est,  qui  suis  non  est  contenius, 
sed  plura  semper  desiderat,  et  velut  famelicus 
esurit  sitilque.  Alii  explicant ,  ab  intelligentia  , 
id  est  sine  inlelligentia  lua  ,  q.  d.  Noli-velle  dt- 
tescere  sine  ratione  et  labore  per  meram  fortu- 
nam,  per  usuram  ,  per  rapinam  ;  sed  satage 
ditescere.  per  intelligenliam ,  itl  est  per  intlus- 
triam  luam  ;  hoc  enim  licilum  et  honeslum  , 
prius  vero  illicitum  et  injuslum  est. 

Quarlo,  Chahlasus  verlit :  Ne  accedas  ad  divi- 
lem ,  sed  in  intetligentia  tua  recede  ab  eo  ,  q.  d. 
Noliconvivari  cum  divilibus  ,  cum  iisque  >plen- 
dide  vivere  et  incetlere  cum  mullo  famulalu  , 
equis  et  rhedis  ;  sic  enim  opes  luas  profundes  et 
acl  paupertatem  redigeris;  sed  sequare  dicta- 
men  prudcnlite  ,  ut  ab  eis  te  separes,  ac  sepa- 
ralus  privalim  sobrie  et  parce  vivas;  sic  enim 
quietns  ages,  et  res  luas  augebis.  Syrus  vero 
verlil  :  A^e  appropinques  divili ,  sed  sapienter  ad 
illum  accede ,  q.  d.  Noli  esse  familiaris  divili , 
ne  tua  cum  eo  consumas  ;  scd  tamen  subinde  , 
ubi  illius  ope,  mutuo,  auxilio  opus  habes  ,  ad  il- 
luin  prudenler  accede,  ut  libi  opiluletur  el  be- 
nefaciat. 

Quinto,  Septuag.  vertunt  :  Ne  extcndas  le  , 
cum  sis  pauper,  ad  divitem ;  lua  auteni  conside- 
ratione  abstine;  Complul.  Regia  :  Ne  contendas  , 
cumsis  pauper,  cum  clivite ;  clare  Auclor  Cateme 
Graecorum  :  Si  pauper  fueris  ,  ne  cum  divite  con- 
tendas ;  verum  prudenlia  tua  usus  ab  ejusmodi 
conlentione  abstineas ;  zwotx  enim  Graecis  idem 
est  quod  cogitatio,  inlenlio,  senlenlia,  ilem 
prudentia,  sensus,  intelligentia,  elc.  Sunt  non- 
nulli  pauperes  ,  sed  superbi,  qui  imprudenler 
volunt  se  aequare  divitibus,  cum  iisque  certare 
in  splendore  victus  ,  vesiilus,  familiae,  supei- 
leciilis  caeterarumque  rerum.  Hos  redarguit 
hic  Salomon,  tum  quia  supra  vires  et  facuhales 
seextendunt,  pluraquc  expendunt  quam  ha- 
beanl ;  quare  perinde  faciunt  ac  si  puer  par- 
vulus  vellet  se  coextendcre  et  aequare  viro 
grantli  ;  tum  quia  itnmodico  sutnplu  sese  el 
familiam  illico  exhauriunt,  et  ad  pauperiem 
redigunl,  quae  mera  est  imprudentia  et  faluitas ; 
nam,  ut  aitS.  Chrys.  hom.  Quod  nemo  Lvditur 
nisi  a  seipso:  Pauperes,  dum  cupiunt  dicitibus  exai- 
quari,  insanabitem  rabiem  paliuntur ,  insaniunt , 
furunt ;  nam  idem  morbus  diversos  singulis  gcne- 
rat  languores. 

Myslice  Auctor  Catenae  Greecorum  :  Condem- 
nathic ,  inquit,  eos  manifeste  qui  divina  mys- 
teria  aeque  se  explorata  habere  arbitranlur  , 
atque  Deus  ipse.  Pauperenim  secundum  se  est 
omnis  omnino  homo  ;  solus  autem  Deus  abso- 
lute  divesest.  Neergo  Dei  mysleria  qute  ratione 
pervestigari  plane  non  possunt,  mente  lua  ri* 
mari  frustra  contenderis.  R.  Salomon  vero  sic, 
q.  tl.  Ne  valde  sollicitus  sis  de  doctrina  augenda , 
transcursiin  et  desultorie  rebus  colligendis  ,  et 
voraci  tectione ;  nam  landem  \up.c  omnia  oblivioni 
trades.  Sicut  enim  cibus  non  maslicatus  devo- 
rando  transglulilur,  acindigestus  saepe  emitli- 
tur  ;  sic  qui  mulla  celeriler  obiterque  legendo 
transcurrunt ,  et  quasi  devorant  ,  hi  parum 
retinent,  et  eorum  quce  legerunl  illico  obli- 
viscunlur. 

Rursum  hanc  gnomen  applices  iis  qui  supra 


COMMEflTABIA  IN  PROVEH 

viiv.s  jcjiuiarc,  urarc,  COrpuS  alllincrc ,  lahurarc 

«aiaguut,  ul  in  lanctliaie  ei  vlrtutibui  cnu- 
tifiiiii ,  atque  lancios  Anachorelus  j  \iari\rcs, 
quin  el  ^poaloloa  adrequunt.  Qua  Inrearrogan- 
iis  ci  Btolidi  sunl  ;  pvrdunt  enim  aanilatem 
corporis  ,  nec  Banctiialen]  aientia  aasequun- 
mr.  Saiifiuiii  quidem  eal  illud  :  Metire  te  pede 
magnerum  vitwum  ,•  sed  intra  limiics  tme  na- 
lursB  el  graUaa  libi  a  Deo  ileBtinutsBq  nam  sane- 
iiim  Beque  bc  prudeoi  est  illud  :  Metire  te  tuo 
pedet  Netuter  ultret  crepidam  tNutura)  sequitur 
s<  iiuna  quisque  smr .-  Nek  uKum  seipere ,  sed  time; 
quare  in  magnis  ei  voluisse  sat  est.  Eato  enini 
coneais  extremia  viribua  nunquam  id  saoctita- 
lem  13.  Virginis,  vcl  s.  rauli,  aut  s.  Laorentii , 
aui  S.  Francisci  pertingea  ;  quia  Deua  tonge 
majorem  eia  dedit  gratiam  quam  libi.  Unde 
s.  Paulua  carpena  pseodo-apoatoloa  ,  qui  bcj 

Aposlolis  vrris  icquahanl  ,  iino  anteponebant 
"J.  Cor.  10.  12  :  Non  rniin  utttltintts,  ail ,  inserere, 
aut  comparure  nos  qtubusdam ,  qui  seipsos  com- 
viendant ;  scd  ipsi  in  nobis  nosmctipsos  metientes  , 
>  l  eomparantes  nosmetipsos  nobis.  i\os  attlem  non 
in  immensum  gloriabtmur,  sed  secundum  mensu- 
ram  rcgubc ,  qua  mensus  esl  nobis  Deus ,  mcnsu- 
ram  pertingendi  usquc  ad  vos.  i\on  inim  qttasi 
non  pertingentes  ad  vos  superextendimus  nos; 
usque  ad  vos  enim  i>crvenimus  in  Evangetio  Christi. 
Ubi  pro  superextendimus ,  in  Qroec.  est  verbum 
HtipttTUMp*»,  quod  nongruit  cuin  noslro  *«?«««•« 
hoc  loco.  Et  rursum  ftom.  12.  3  :  Dico  non  pltts 
sepere  quam  oportct  sapere  ,  sed  sapere  ad  sobrie- 
latem  ,  et  unicuique  sicut  Deus  divisit  mensuram 
ftdei.  Unde  sequilur : 

5.  Ne  erigas  oculos  tuos  ad  opes  quas  non  po- 
tes  habere  ;  quia   facient  sibi   pe.nnas  quasi 

AQllL.K,    ET    VOI.ABUNT    IN    COELUM.  ]    Hel)l\    NafH 

avolare  facies  oculos  tttos  in  eo,  id  esl  ad  eum 
(  puia  "WJ  oscer,  icl  est  opes,  quod  taciie  lalet 
ni  THtfyn  hascir,  id  est  dilescas ,  de  quo  versu 
prcecedenthoscereniniHebricisestuiasculinum, 
sicul  Lalinis  est  Plutus  ,  id  esl  opes  )  ,  et  non 
ipse ;  quia  faciendo  faciet  sibi  alas  ,  sicut  aquila 
votabit  in  ccelum.  R.  Salomonro  in  eo  refert  ad 
laborem  et  studium  ditescendi:  de  quo  prseces- 
sit,  q.  d.  Si  momento  oculos  deileclas  ,  illos- 
que  claudas  ,  studium  illud  evanescit  ,  tum 
quia  mens  et  appelilns  hominis  est  inconslans 
el  voluhilis,  lnm  quia  lahor  et  angor  compa- 
randi  opes  homini  esl  molestus  ,  eumque  dis- 
cruciat :  illum  ergo  senlieus,  cito  deponit  et 
abjicit. 

Jam  t6  "03*1^1  veenennu ,  id  est  et  non  ipse  , 
dupliciler  accipi  potesl:  primo  ,  q.  d.  Cum  ipso, 
scilicet  Plutus  ( id  est  opes  )  non  sint  ,  vel  non 
exislanl;  secundo,  q.  d.  Et  non  ipse ,  scilieet  est 
in  tuo  jure  vel  poteslale  ,  hoc  esl,  ul  verlil  Nos- 
ler  :  quas  non  poles  Itabere.  Igitur 

Primo,  hac  gnome  accipi  potest  de  opibus 
jam  partis  el  possessis,  ut  earum  inconslan- 
tiam  el  fugacitatem  signifieet,  q.  d.  Ne  oculos, 
mentem  el  cor  defigas  in  tuis  opibus,  qnia  eas 
din  non  potes  habere  ;  fngaces  enim  sunt ,  et 
illico  ab  uno  in  alium  devolant  instar  aquila- 
rutrij  qua)  a  terra  avolant  in  coelum  ;  ?b  enim 
babtre  sumitur  in  actu  perfecto  pro  habitas  re- 
tinere  et  ftrmiter  possidere.  Hoc  significat  hebr. 
veenenn u,  id  esl  et  non  ipse  ,  q.  d.  Plutus  non 
habet  stabilem  existentiam  ,  consisienliam  et 
constaiuiam  ;  sed  instar  avis  inquielrc  ,  vagae  el 
fugacis  transit  et  avolat  u  ItmplitK  non  appa- 


BIA  SALOMONIS.  Cap.  Wlll. 

icai  iicc  eaie  vldeatur.  i  nde    Dgurioa  vertli 
\tiin  intenderes  oculM  luot  m  Idquodmoa  non 

esi   '.'    Stintuitt    iiiiui    stl>i    atas    ttiittttv  ,    rl   vrlut 

atjnittr  in  aerem  eootant;  Vatablua:  An  conjiciai 

Uot  tntis  in  eas  ,  eitin  itiilhv  stnl  '.'   thiunniui  pa- 

ranttt)  pititiintitt  tibi  atas  et  volabunt  tit  coelum  ; 
Cbutd.  Si  alligaveris  oculos  luos  in  i  um  ,  rian  com 
purebil  tiiii;  Syrui  :  Siflxerii  ocuioi  tttos  in  iih  , 
uon  appart  bit  tibl, 

De  fugaCltate  diTitiarum  vidc  lanctum  Cliry- 
loitomum  lioin.  I.  in  Geneain ,  cujua  verba 
recitavl  Amoa  (i.  .'>.  ad  illud  juxla  Septuaginta  : 

.S'(f«£  slantia  ptttaeerttnt  et   non  sicttt   fugientta. 

El  hom.  aurea  in  Eulroplum ,  cujua  exordium 

esl  :  Vanitas  vanilalum  ,  et  omnia  vanitas  ;  ubi 
ad  \i\uni  ob  oculos  ponit  opum  omniumque 
niundi  poinparuin  vanitaleni  et  fugacilaicm  , 
exstat  sub  (ineni  toni.  ft.  El  hom.  11.  num.  1.  ad 
Coiinlh.  ubi  divilias  comparat  servo  fii£ilivo  et 
pcrlido. 

Porro  haec  fugacitas  opum  apte  comparalnr 
nquila  in  coelum  evolanti.  Aquila  enim  ideo 
»He  volat  ,  ut  non  lantum  hominum  ,  sed  et 
avium  c;elerarum  aspectum  fugiat;  longo  eniui 
cseteris  omnibus  supervolat,  ata  neminecapi, 
sed  omncs  capere  et  praedari  possit;  ita  quan- 
tiimcutn(|ue  opes  capere  coneris ,  illae  velut 
;u|uil.c  evolabunt  altissim<;  ,  et  non  tantuni 
manus  lactumque  ,  sed  et  aspectum  tuuni  fu- 
gieut. 

Sccundo  ,  simplicius  et  aplius  Baynus,Jan- 
«H»n4us  et  alii  banc  gnomen  referunt  ad  opes 
nmi  jain  partas,  sed  parandas ,  quae  vires  nos- 
tras  superant ,  q.  d.  Noli  corde  concupiscere  et 
oculis  sequi  opes  ,  qu;e  luas  vires  et  facultates 
superant,  sive  quas  tua  industria  comparare 
non  poles  ;  quia  si  illas  seqnaris  ,  illee  velut 
aquilae  evolabunt  in  coelum  ,  uleas  assequi  ne- 
queas.  Emphasis  est  in  Hebraso  :  Non  avolarc 
faries  octitos  ttios ,  q.  d.  Opum  nimiarum  et  im- 
possibilium  cupido  est  merus  oculorum  men- 
tisque  volatus,  imo  avolatus;  facit  cnini  at  mens 
a  se  avolet  ad  id  quod  asseculu  esl  impossibile  ; 
oculi  enim  talium  volando  certare  volunt  cum 
volatu  aquilarum,  sed  vincunlur  :  nam  aquilae 
iia  alte  volant,  ut  omnem  oculorum  aciem  ic- 
lumque  effugiant. 

Rursum  esto  oculis  opes  instar  aqtiilarum 
assequerere  ,  an  ideo  eas  manu  prehenderes  et 
lui  juris  efliceres  ?  utique  non  :  non  enim  magis 
easoccupares  (juam  aquilas  volantes,  quas  ocu- 
lis  sequcns  tui  juris  eflicis.  Docet  ergo  haec 
gnome  cavendum  esse  ab  avarilia  et  concupis- 
centia  oculorum,  et  moderandum  esse  studium 
se  ditandi  juxla  sortem ,  artem  et  industriam  a 
Deo  dalam  ;  si  enim  modum  hunc  excesseri- 
nius,  frustra  Deo  adversante  laborabimus.  Sa- 
iomonem  secutus  Siracides  cap.  11.  10.  pari 
modo  a  nimio  opum  sttidio  avocat :  Si  enim  , 
ail  ,  secutus  fueris  ,  non  apprehendes  ,  elc.  , 
cst  homo  laborans  et  festinans  ;  et  dotens  im- 
pius ,  et  tanto  magis  non  abundabil.  Vide  ibi 
tlicla. 

Porro  to  qaas  habere  non  potes  dupliciler  ac- 
cipi  potest:  Primo,  q.  d.  Quas  physice  oblinere 
nequis,  quia  tuas  vires  el  facultates  transcen- 
dtint;  secundo,  q.  d.  Quas  elhice  ,  id  est  ,  li- 
eile  et  hona  conseientia  oblinere  nequis  ,  ut 
seiisus  sit  :  Noli  per  usuras  ,  fraudes  ,  injustos 
contraclus  aspirare  ad  opes  illicitas;  illas  ehim 
bona  mente  el  fide  obtinere   vel   relinere  ne- 


COMMENTARIA  LN  PROVERBlA  SALOMONIS.  Cap.  XXIII. 


quare  juslo  Dei  judicio  jusle  illae  a  le, 
ab  injusto   invasore  ,    vel    possessore  , 
et   avolabunt.    Huc    facit  illud   Ca- 


662 

quis  ; 
velut 
aufugient 
tonis  : 

Quod  potes,  id  tenles,  operis  ne  pondere  pressus 
Succumbat  labor,  et  frustra  lentata  relinquas. 

Est  prosopopoeia;  opes  enim  hic  inducuntur 
quasi  aves  et  aquilae,  quae  alas  sibi  faciunt , 
quibus  se  ab  avaris  se  persequentibus  prori- 
piunt  et  longissime  avolanl.  Reeteautem  opes 
aquilis  comparantur :  Primo,  quia  aquila  et  ro- 
bore,  et  volatu  ,  et  praedatione  caeteras  aves  ex- 
cellit ,  ut  nullam  sibi  supervolare  permiitat , 
omnibus  superior,  nulli  inferior,  ut  omnes  prae- 
delur,  ipsa  vero  nulli  sit  praeda;  pari  modo 
opes  impossibiles  vel  illiciloe  superant  omne 
avari  siudium  et  conatum,  ub  ab  eo  se  rapi 
prasdarique  non  sinant  3  sed  polius  eum  pra> 
dentur,  aliorumque  rapinae  el  praedaeexponant. 
Vere  Apuleius  in  Floridis  I.  1  :  Cum  nubium  le- 
?ius  ,  ait ,  sese  aquila  extulit ,  nutu  eiemenli  lce- 
vorsum  vei  dexlrorsum  lanla  moie  corporis  iabi- 
tur,  velificalas  aias  ,  qub  libuit ,  advertens  mo- 
dico  caudx  gubernacuio  ,  inde  cuncta  despiciens  ; 
ibidem  pennarum  eminus  indefesso  remigio  ,  aa 
paulisper  conlabundo  voialu  pene  eodem  loco 
penduia  circumluetur ,  et  quwrit  quorsum  po- 
tissimum  in  pradam  superne  sese  ruat  fuiminis 
vice. 

Secundo ,  aquilae  volant  celerrime  ,  ac  cum 
in  lerra  pabulum  ceperint,  illico  in  coelum  avo- 
lant;  sicetopes,  praesertim  impossibiles  elilli- 
citae  et  ubi  exiguam  sui  potiundi  spem  oslen- 
derint ,  eaque  inaniler  avarum  et  stolidum  lac- 
tarint,  illico  avolant.  Aquila,  ait  Aldrovandus  , 
fortissima  el  perniciosissima  ,  pennas  babet 
firmitale  ac  durilie  insigni  ;  sola  inler  aves 
recla  via,  non  oblique,  ut  caeterae  aves  ,  feitur 
sursum.  Ilitic  sub  pedibus  fert  fulmen  ,  quasi 
Jovis  avis  :  nam  fulmina  sub  Jovc  sunt ;  fulmen 
autem  ejus  volalus  celerilatem  ,  vim  impetum- 
que  notat.  Sicul  ergo  nulla  avis  audet  invadeie 
aquilam  ,  sed  ipsa  cseleras  invadit  et  sternit ;  sic 
vir  prudens  non  persequitur  opes  ,  quae  suam 
sorlem  et  induslriam  superant  ,  ne  modicas 
quas  babet  fiustra  insumat  et  prodigal ;  sed 
eas  quae  sibi  commensae  sunt,  quasque  sua  in- 
duslria  et  laboie  assequi  potest.  Quare  sicut 
stolidus  essel  falco,  vel  accipiter,  si  proseque- 
relnr  aquilam,  quiaab  aquila  sterneretur  et  ne- 
carelur;  sic  slolidi  sunt.qui  opes  suasfortunam 
transcendentes  seclantur;  quia  non  lanlum  illas 
non  asseqiiuntur,  sed  et  proprias  perdunt,  dum 
minores  majoribus  in  praedam  cedunt,  uli  expe- 
rientia  conslal. 

Tertio,aquiLe  volantallissime;  sicetopesom- 
nem  oculorum  avari  aciem  cogitationemque  elu- 
duntet  effugiunl.  Aquila  ,  inquit  Aldrovandus  , 
magnas  habet  alas,  Ezech.  17.  3  et  7;  alle  volat, 
juxta  illud  PoeUe  : 

Illa  etiam  sublime  volans  cceloque  propinquans, 

velul  coelipcta  ,  atque  ardentes  solis  radios  fixe 
intuelur,  nidum  in  sublimi  petra  reponit,ne 
callidus  raptor  prope  quandoque  accedat.  Rur- 
sum  aquila  ,  quia  sicca  et  calida  ,  ingeniosa  est, 
sagax,  solers,  astuta.  Hinc  a  Poetis  dicitur  Jovis 
ales  Jovem  comitari,  ut  pavo  Junonem;  Jovi 
neclar  afferre,  imo  Jovem  ferre.  Hac  de  causa 
nonnulli  olim  aquilae  divinos  honores  defere- 


banl,  tanquam  sub  ejus  specie  Jovem  veneran- 
tes.  Cnde  Martial.  I.  5.  Epigram. : 

Dic  mihi  quem  portes ,  volucrum  regina?  Tonantem. 
Nulla  manu  quare  fulmina  gestal?  amat. 

Hinc  Jupilerei  dedisse  dicilur  dominium  avium, 
ut  earum  sit  rex  vel  regina  :  binc  et  aquila  bi- 
ceps  insigne  est  imperii  et  imperatoris  uni- 
versi.  Quocirca  Pyrrhus  rex  a  mililibus  accla- 
malus  aquila  :  Aquila  ,  inquit,  sum  qui  vcstris 
annis  quasi  pennis  sublevor.  Sic  prorsus  opes  im- 
possibiles  el  illicilae  allissime  ab  avaro  avolant, 
velut  aquilae  ab  aucupe. 

Quarlo,  pennae  aquilae  mixtae  pennis  anserum 
aliarumque   avium  eas  exterunt ,  arefaciunt  et 
consumunt ;  sic  et  opes  inique  et  male  partaj 
reliquas  aequas  justeque  parlas  devorant  et  ab- 
sumunt.  Idde  pennis  aquil.e  docet  Plinius,  1.10. 
c.  3,  Alberlus  Magnus  ,  Aldrovandus,  Gesnerus 
in  aquila.  Quocirca  ^Egyptii  perniciosam  poten- 
tiam  per  aquilarum  pennas  designabant.  Audi 
Pierium  hierogl.  19.  cap.  11.  Sacerdoles  jEgyp- 
tii  polcniiam  cujuspiam  ,  quae  sociis  et  amicis 
omnibus  perniciosa  esset,  per  aquilae  pennas 
significabant.  Hujusmodi  siquidem  ea  vis  est , 
ut  aliarum  avium  plumas,si  commisceantur,  in- 
terterere  et  quodam  modo  devorare  videanlur, 
quod  ellergoribus  pantherae  atquebyaenoe  iden- 
tidem  fieri  comperlum  est;pantberinum  quippe 
lergus  hyaenae  cedere  suo  loco  diximus.  Eam- 
dem  inter  juglandem  et  quercum  antipathiam 
esse  scribit  Plinius,  lanto  quidem  naturae  dis- 
sidio,  ut,  si  quercus  juxta  nucem  juglandem 
sala  sit,  prorsus  emoriatur.  Est  et  illud  huic 
miraculo  perquam  simile ,  quod  de  cardamo 
fertur.  Olus  id  apud  Persas  usitalissimum  ,  cu  ■ 
jus  natura  est  humorem  omnem  terrae  ad  se 
ila  atirahere,  ut  reliquae  circumpullantes  herbae 
coganlur    arescere ,   de    quo   proverbium   est 
apud   Aristopbanem.  Id  alio  vocabulo  scaphon 
vocant,  iberis  est  Dioscoridi ,  rtlgyptiis  semelli , 
naslurlium  Romanis.  Causam  vero  super  aquilae 
pennis  philosophi  commenlanlur ,  quod,   cum 
avis  ipsa  sit  omnibus  aliis  infensa ,  derivetur  vis 
ipsa  animalis  in  res  quoque  ejus  inanimes  per 
sympatbiae  conlagionem.  Alii  pestiferam  ma- 
leolenliae  vim  quamdam  inesse  aliti  deprehen- 
dere  ,  propler  quam  tacla  ab  ea  facile  compu- 
trescant  ;  indicio  esse  reliquias  ejus  hesternas 
neque  abea  ipsa,  neque  ab  alio  quopiam  ani- 
malium  repeli.Permeare  verocontagionem  eam 
eliam  in  peunas,  quae  alienas  juxta  se  positas 
adurere  propemodum  procomperto  traduntur. 
lla  ejus  qui  rerum  summa  poiiatur,  majeslas 
fulgore  suo  reliquos  obscurat,  el  veluti  mican- 
tissimum  solis  jubar  ubi  exortum  fuerit,  lucem 
omnibus  stellis  inlercipit.  Objiciunt  alii  hoc  in 
mullorum  principum  tyrannidem  et  rapacila- 
tem,quibusnon  sine  rerum  tuarum  jactura  pos- 
sisadhaerescere:  quomodocumque  autem  quis- 
piam  acceperit,natura  hoc  comparatum,  ut  de- 
biliora  a  validioribus  absumantur.  Haec  Pierius 
eadem  ad  verbum  habet  Aldrovandusin  Aquila. 
Dcnique  Sepluag.  Chald.  et  Syrus  hunc  ver- 
sum  praecedenli  neclunt,  ut  omnia  a  v.  1.  huc- 
usque  significent  vilanda  esse  convivia  etcon- 
sortia  principum  et  divitum.  Igitur  to  in  eo  vel 
in  iiium  ,  quod  est  in  Hebraeo,  referunt  ad  divi- 
tem  vel  principem  ;  sic  enim  habent  Septuag. 
Si  intenderis  oculos  in  eum  (principem,  vel  divi- 
lem  ),  nusquam  apparebit  ;  puratce  enim  sunl  ei 


COMMF.NTARIA  IN  PROVERDl 

tdtv  ,  1 1  »"(  vcrliliir  in  doiniiin  pncsidis  vcl  pra-fccli 

sttlt  <|.  fl.  si  ftpes  tuas  dfflgns  in  Jtotente  vel  dl- 
rlte,  falleris  :  nam  ipso,  trbl  maxinic  eo  driua 
habebis ,  §c  lubducet ,  <i  !<•  rellcto  ad  suol,  v.  g. 

;ul  siuiin  pnesidoin  ,  mI  pr.TlecIum  so  rcoipiet. 
Aut  per  pf&stdciri  nccipe  Deuul  ,  qui  oinnilius 
polcnlibus  doniinatur  cl  pr;csidel  .  <|.  d.  Noli 
sperare  in  poitnte.  qula  hrcvi  inorictur ,  ftefi 
npparebil  :  vita  cnini  nriimaqne  hominuui  tofae- 
scrtiin  |)otcnium  nlataest,  <'i  cito  avolat  ad 
\ii;c  mortlsque  phcsldem  Deum.  ul  ca  telul 
judioi  slstaluf,  pro  nicritis  vcl  eu>lo  ,  vcl  ge- 
hcnntr  adjudicanda.  Huc  facit  lllud  fccci.  10.  II  : 
Oninls  potentatus  vlta  brcvis.  PorroS.  Hicron.  in 
cap.  17.  r.zcch.  ctScptuag.  siC  lcgil:  ln  bonam  , 
iuqult ,  partem  dc  aquila  dicitur,  quod  jastas  di- 
ves  effectUS  facial  sibi  alas  sicut  aqttiltr  ,  ttt  pos- 
sit  rcvcrli  in  domtvm  pracessoris  sai.  Kl  in  haia 
cap.  /i0,  scriptttm  cst  quod  jnsli  pcnnas  a/fcrant 
sicut  uquiliv  ,  ctirranl,cl  non  lasscnlur;  umbulcnt, 
et  non  csttriant.  Similia  habotinc.  1.  Sopbobiae  , 
nhi  lamen  pro  prcvcessoris  minus  recte  lcgitur 
prtvccploris. 

Chald.  sic  hahct :  Si  ulligaveris  octdos  tttos  in 
t  itm  (divitcm  ,  qui  praec.essil)  ,  non  comparebit 
tibi ;  quoniam  faciens  faciel  sibi  alas  ,  sicat  aqaila 
qua  volat  in  Ccelum ,  q.  d.  Si  spcm  tuam  alfiges 
iliviti,  illc  ubi  te  ad  misoriam  redactum  vidcrit, 
velut  humi  afllicium  despicict,  ac  cclsitudinem 
suam  repelens  ad  suos  diviles  avolahil;  sicut 
atpiila  uhi  in  lerram  se  demisit,  modico  ihi  con- 
sistcns  escamquesumens,  easumpta  ,  illico  in 
ccelum  revolat. 

Anagog.  Beda  :  Ne  erigas,  ait,  mentem  ad  per- 
scrutanda  divinitatis  arcana ,  qace  penelrare  non 
potes ;  ha?c  enim  ccetestibus  solum  avibtts  palent  , 
puta  Angelis  cl  Beatis  ;  hi  enim  sunt  aquila? , 
qiux'  suis  meritis  velnt  alis  in  coelum  evolarunt, 
juxta  illud  Joh  39  :  Numquid  ad  pra:ceplum  tutim 
t .'  vabitttr  aquila,  et  in  ardttis  ponet  nidum  siium? 
Uhi  sanctus  Gregorios  ,  iib.  9.  Moral.  cap.  16, 
per  aquilam  accipii  Sanctos  rcrumque  subli- 
mitatemetcontemplationem.  ldem  per  umhram 
vidcre  prisci  Romani,  qui  in  suqrum  Imperalo- 
rum  Apotheosi ,  ex  pyra  ,  in  qua  comhurehanl 
corum  cadavera.emiitebant  aquilam;  quasi  illa 
animam  Imperalorum  volando  sursum  ferretin 
coelum ,  leste  Herodiano  I.  h.  Unde  Dionys.  1.  56 : 
Aquila  ,  ait,  animam  Augusti  in  pyra  extulil  in 
ceelum. 

Tropolog.  ne  aspires  ad  oflicia  et  virtuies 
tuo  slatu  et  gradu  colsiores  ;  hae  enim  avola- 
hunt  a  le  :  v.  g.  pauper  es  ,  noli  nimis  esse  libe- 
ralis  in  erogando,  ne  te  depanperes,  et  nihil 
amplius  erogare  queas;  eslo  liberalis  affectu  , 
nbi  nequis  effeclu;  vocalus  es  ad  sortem  Mar- 
thae  ,  noli  aspirare  ad  sorlem  Magdalenae  ;  opi- 
fcx  vel  agricola  es,  noli  aspirare  adstatum  no- 
hilis  vei  doctoris  ;  Grammaticus  aul  Rhetor  es , 
noli  te  venditare  aut  praeponere  Philosopho,  vel 
Thcologo;  Religiosuses,  noli  affectare  Paslora- 
tum  vel  Episcopatum;  subditus  es,  noli  ambire 
Rectoralum  ;  honor  enim  velut  aquila  fugit  se- 
quentes,  sequitur  fugienles. 

Huc  facit  Apologus  cameli  apud  Festum  Avie- 
num,  Fabul.  8,  etalios  :  Cametus  enim,stti  pccni- 
tens  ,  querebatur  tattros  insignes  ire  geminis 
cornibus,se inermem  objectttmco3teris  animalibus; 
orat  Jovem  sibi  donari  cornua.  Ridet  Jttpiler  stut- 
tiiiam  cameli ,  nec  modo  votum  negat,  verttm 
auriculas  betlua?  decurtat.  Affabulatio  :  Sit  qttis- 


V  SALOMONTS.  Cap.  XXlH.  663 

(fUt  fdrtuna  conu  ntds  sua,ett  nim  mttlti  fortunam 
mclldrem  secuti,  IncUrrere  pejorein.  SIc  qui  gec- 

lanlur  o|)cs  hiiflidfl  mI  illicilas,  pcidnnl    inodi 

ctfa  <'t  pfriprlas.  Cadielus  enim  mertlbds  dnus 

ius  diviiis  i»t  diviiiai  iini  e'sl  Symboldm ;  unde 
illnd  ciuisii  :  1'ticilins  tst  CtimelUHi  ffef  fWanXen 
acus  transirc,  tiiittm  tliiiltin  iniiait  in  rcdHUm 
civlurum  ,  Mallh.  19.  2U,  l.l  sicut.  caincliis  non 
polesl  scipii  aipiilas,  sic  ncc  a\  arus  opcs  iiiiino  - 
dicas.   I  ndc   .1  ^\  plii ,  iiupiil  lloriis  Apollo  I.    2. 

c.  loo,  hoininciii  lordtim  ct  gegnem  repfacseri- 

larunt  |icr  caincliiin  :  llic  <itini  solUi  < w  bfttnlbus 

a/iinitiiitihiis  crus  iultr  t  undum  irtftecllt  ;  iiutlv  rt 
appcllationcm  nacltis  cst  ,  cam  gracc.  /■;</,,/>,<. 
tjiatsi  /zfjLxooi ,  li  crartim  inflcxione  dictas  vidca- 
tur.  Sapienier  Ovidius  U.  Tfist. i 

Crede  milii  ,  bene  qui  laluit  ,  Iienc  vixit ,  ct  inlra 
Fortunam  debel  quuque  manere  suam. 

Memorahili!  <*st  ex<'inplum  in  Vilis  Palrum  de 
Joanne  Parvo.  Ilic  enini  cuin,  reliclo  socio  Ana- 
ohoreta,  solus  vivcrc  vcllcl  sineciho  lahore  suo 
parlo  ,  in  jugi  conlcmplatione  instar  Angcli  , 
post  pauoos  dies  famere  el  ogere  coepil ;  undo 
noctu  rodicns  ad  socium  ,  pulsando  ostiiun  ab 
eo  audivit  :  Joannes  cibo  non  eget ,  qttia  facttts 
esl  Angcltts  ,  quare  tolani  noclem  suh  dio  in 
fame  el  frigore  peregit ;  mane  u  socioinlro- 
niissus  et  increpitus,  resipuil  didicitque  laho- 
rare,  et  labore  sibi  cibum  parare.  Exslat  de  eo 
elogans  carmen  Fulherli  Carnolensis  in  fine 
Kpistolarum  ,  cujtis  ha?c  esl  clausula:  Cum  An- 
gcltts  cssc  non  polttit ,  vir  bontts  csse  didicit.  Qui 
oigo  nequil  osse  Anachorota,  sit  honus  Coeno- 
bitajqui  nequilesse  Coenobila,  bonus  silCleri- 
cus;  qui  nequil  esse  Clericus,  bonus  sil  laicus  ; 
niulti  enim  in  conjugio  salvantur,  qui  in  cleri- 
cattiet  caelibatu  damnaronlur. 

Prudenler  Plato  in  Plu-edone  :  ISidii  liomini , 
ait ,  fas  est  discedere  ab  co  munere ,  quod  ei  Deus 
impcravil.  El  Ptolomaeus  in  Pr.Tfatione  Alma- 
gesli :  lnsipiens  est ,  ail,  qtti  sui  ignorat  quanli- 
latem.  Qui  scienliam  suam  ultra  astutiam  ,  quas 
in  ipso  est ,  exlendit ,  est  sicut  paslor  debilis  cttm 
iitaUis  ovibus  quas  pascere  el  regere  nequit.  Di- 
vinc  Eccles.  c.  3.  22:  Altiora  te,  ait,  ne  quossieris, 
el  forliora  te  ne  scrulattts  fueris. 

Rursum  tropolog.  sic  exponas  ,  q.  d.  Cum 
oculi  carnis  et  concupisceniine  avolanl  ad  suas, 
cupidines,  quas  licite  habere  non  potos  ;  tu  ah 
iis  menle  ad  Deum  et  coclum  inslar  aquilae  avo- 
la.  UndeB.  Greg.  JNazianz.  lambico  3.  ad  Selcu- 
ctim  sic  canil: 

Statim  atque  vitium  noveris,  celer  avola  : 
Menlis  volalu,  nilenim  pernicius. 

6.  7et8.  Ne  comedas  cum  homine  invido  ,  i;t 

NE  DESIDERES  C1B0S  F.JUS  ;  QUOMAM  1N  SIMILITCDI- 
Nt.M  ARIOLI  ET  CONJECTORIS,  jESTIMAT  QUOD  IGNO- 
«AT.  COMEDE  ET  BIBE,  DICET  TIBI  :  ET  MENS  EJUS 
NON  EST  TECUM.  ClBOS  QUOS  COMEDEBAS  ,  EVOMES  ; 
ET  l'ERDES  PULCHROS    SERMONES  TUOS.]   HebraeilS  '. 

Ne  comedas  panem  mali  oculi ;  el  ne  concapiscas 
epttlas  ej tts ,  quoniam sicttl  ceslimavit  in  anima  saa, 
sic  ipse ,  scilicel  judicat  et  loquitur ,  vol  sic  ip- 
sum,  scilicet  esse  censet  etjudicat,  q.  d.  Qtiod 
ipse  imaginatur  et  phaniasia  sua  concipit,  hoc 
censet  reipsa  ita  esse  vel  fore  ,  qua  in  re  ssepe 
errat  et  lallitur.  Melancholici  enim  ,  invidi  et 
sitniles  qui  corruptam  hahenl  phantasiam  , 
mulla  trislia  ,  suspiciosa,  exotica  ,  peregrina  , 
liorrida,  timida  et  anxia  sihi  fingunt  et  imagi- 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XX.UI. 


66/j 

naniur  ,  quse  a  parle  rei  non  existunt,  sed  tan- 
lumin  falsa  eorum  imaginatione.  Unde  hydro- 
phobis  et  vertiginosis ,  quibus  omnia  gyrari 
videnlur,  dicimus :  Ne  meluas ,  domus  non  gyrat, 
sed  cerebrum  tuum  gyrat ;  gyrus  non  est  in  re  , 
sed  in  phantasia  tua.  Quocirca  Nosler  apte  cla- 
reque  vertit :  Quoniam  in  simititudinem  arioti  et 
conjectoris  ceslimal  quod  ignorat.  Hebr.  est  ijtty 
scaar  quod  peru;  et  127  multa  significat :  Priino, 
cogitare,  aeslimare,  conjectare;  secundo,  hor- 
rere  et  horripilare;  lertio",  spectrum  ,  vel  quid 
terrificum  et  horrendum  ;  quarlo  ,  portam  ; 
quinto,  mensuram  et  mensurare,  q.  d.  Avarus 
et  sordidus  praescribitin  mensa  exiguam  men- 
suram  ,  si  quam  quis  edendo  vel  bibendo  exce- 
dat,  aegreferl,  etiamsi  exterius  dicat:  Comede, 
bibe.  Aut ,  quasi  dicat :  Avarus  mensurat  ac 
numerat  id  quod  quisque  edit  aut  bibit,  imo 
quasi  singulos  bolos  computat.lla  Isidor.  clarius. 

Hinc  varietas  mira  versionum  ;  Cajet.  enim 
verlit :  Quia  sicut  amaritudo  in  anima  ejus ,  sic 
ipse ,  id  est,  ait:  Sicut  amaritudo  occultatur,  sic 
occuttat  ipse  se  tibi  ;  Tigur.  Nam  intus  in  animo 
suo  mentitur,  idque  faciens  dicit  tibi:  Ede  et  bibe; 
cor  autem  ejus  non  est  tecum  ;  Vatablus  :  Quia 
(juemadmodum  cogitat  in  anima  sua  ,  id  est 
animo  suo ,  ita  res  habet ,  nimirum  :  Comede'et 
bibe ,  dicit  libi;  at  cor  itlius  non  est  tecurn;  Chal- 
deeus  :  Ne  comedas  cum  eo  qui  liabet  oculum  ne- 
quam,  quoniam  sicut  porta  erigitur,  sic  elevatur 
in  anima  sua;  Septuag.  Ne  ccenes  cum  viro  invido, 
neque  concupiscas  ittius  escas  ;  sicut  enim  si  quis 
deglutiat  pilum,  sic  comedit  et  bibit;  Symmach. 
Sicut  conjectans  in  animo  suo ,  sic  comedil  et  bi- 
bit;  Syrus  :  Ne  vescaris  cum  homine  gutoso ,  quia 
sicut  vir  degtutil  picem,  sic  manducas  et  bibis 
cum  eo ,  et  corejus  non  est  tecum  ;  Aben  Ezra  : 
Velut  vir  qui  avimo  deslinet  suo  versetque  cogtla- 
tionem  de  te  ,  ita  attoquendo:  Comede  et  bibe  ,  ita 
se  geret  itte  ;  alii  :  Sicut  spectrum  fuit  in  anima, 
itaipse  est ,  dicit  :  Comede,  elc. 

Panis  mati  ocuto  est  panis  avari  ,  ideoque 
sordidi ,  invidi  et  maligni ,  qui  scilicet  malignis 
oculis  le  hilariler  comedentem  intuelur;  vere- 
tur  enim  ne  nimis  mulla  consumas,  eumque  sua 
annona  prives  et  quasi  depauperes.  Ita  Aben 
Ezra  ,  R.  Levi  et  R.  Salomon  qui  sic  explicat ; 
Avaro  grave  est  et  acerbum  si  cibis  illius  vesca- 
ris,  perinde  ac  siejusdem  ori  amarissimum  fel 
instillares  ;  vox  enim  scaar  significat  ficus  prae- 
coces  amaras,  Jerem.  29.  17.  Haec  ille.  Syrus 
per  matum  oculo  accipit  gulosum  ;  hic  enim  ma- 
ligne  aspicil  cibos  ,  utpote  quos  gulose  vorare , 
perdere  et  prodigere  cogitet.  Alii  per  malum 
ocuto  accipiunt  dolosum  et  maliliosum,  qui  noxia 
tibi  molilur,  ac  ,  si  possit,  cibos  veneno  inii- 
ciet,  ut  te  perimat.  Unde  Chaldaeus  vertit :  Cor 
ejus  dolosum  est  apud  te.  Hinc  Cajet.  per  matum 
oculo  accipit  eum  qui  bene  dieta  ,  vel  facta 
male  inlerpretatur,  etin  malum  convertit.  Plu- 
res  aptius  ex  Septuag.  et  Chaldaeo  per  matum 
oculo  accipiunt  invidum  ,  qui  invidet  felicitati 
aliorum  ,  juxia  illud  Christi :  An  ocutus  luusne- 
quam  (id  est  invidus)  est ,  quia  ego  bonus  sum? 
Matth.  20.  15.  Sic  sensus  erit,  q.  d.  Ne  comedas 
cum  eo  qui  tibi  invidet,  quia,  licet  amicum  se 
simul  teque  invilet,  dicendo  :  Comedeetbibe; 
tamen  quia  in  corde  te  odit,  hinc  ficta  et  peri- 
culosa  est  ejus  invitatio.  Periculum  enim  est 
ne  cibum  vel  potum  veneno  inficiat,  eoque  te 
interficiat,   aut  nc    cibo  poluque  te  obruat  in 


tuum  dedecus  et  perniciem  ,  ut  scilicet  secreta 
lua  prodas  ,  vel  aliquid  liberius  aut  inconcin- 
nius  dicas  vel  facias,  quo  libi  noxam  el  probrum 
crees. 

Unde  mystice  per  invidum  nonnulli  accipiunt 
diabolum  ,  noslrae  saluli  invidentem,  qui,  etsi 
favere  nobis  videatur,  dum  ad  mundi  voluptates 
nos  invitat,  animo  tamen  est  a  nostra  felicitate 
alieno  :  proinde  monemur  non  desiderare  ex 
cibisejus,  hocesl  ex  voluptntibus  hujus  mundi, 
ad  quas  pertrahit:  quod  si  fecerimus,  evomen- 
dum  aliquando  erit  quod  sumpsimus,  sive  nunc 
per  pcenitentiam  ,  sive  postea  per  poenam  , 
quando  dabit  quisque  lanlum  poenarum,  quan- 
lum  se  deliciis  intemperate  immerserit. 

Verum  germanius  alii  passim  per  malum  ocuto 
accipiunt  avarum  :  hic  enim  oeulo  malo  ,  id  est 
aegro  ,  tristi  et  invido  aspicit  largius  epulantes, 
eorumque  epulatione  torquetur  ,  quod  sua  libe- 
ralius  videat  comedi  et  consumi :  sic  enim  Si- 
racides,  Salomonem  de  more  secutus,  avarum 
vocat  lividum,  id  est  invidum,  eique  tribuit  ocu- 
lum  nequam  et  malum  c.  \h.  8:  Nequam,  ait , 
est  ocutas  lividi,  etc.  Oculus  matusadmala,  et  non 
satiabitur  pane ;  sed  indigens  et  in  tristitia  erit 
super  mensam  suam.  Vide  ibi  dicla. 

Sensus  ergoesl,  q.  d.  Ne  comedascum  homine 
avaro  et  sordido,  ideoquc  refectioni  tuae  invido, 
quiscilicettibi  caeterisque  convivis  epulationem 
ethilaritatem  dolendo  invidet:  Quoniam  insimiti- 
ludinem'conjectoris  et  arioti  cestimatquodignorat. 
Quemadmodum  enim  illi  frequenler  sibi  per- 
suadent  quod  non  est  et  quod  ignorant ;  ita  et 
avarus.  Pulat  enim  alios  ejusdem  esse  ingenii, 
cujus  est  ipse ,  cum  ex  se  alios  meliatur,  ut, 
quemadmodum  ipse  non  ex  animo  favet  con- 
vivis  mensam,  etiamsi  verbis  conlrarium  simu- 
lel  :  itaetiam  convivas  putatnonex  animoloqui 
jucunda  et  amicaverba  quae  cum  eo  proferunt. 
Unde  subditur  :  Comede  et  bibe,  dicet  libi;  el  mens 
ejus  non  est  tecum,  hoc  est,  animo  tibi  non  favet 
quod  offert.  Et  seq.  Cibos  quos  comederas  evomes, 
el  perdes  pulcliros  sermones  tuos,  hoc  estinsuaves 
tibi  erunt  apud  sordidum  epulae  ,  ac  ubi  illius 
sordes  adverteris  ,  displicebit  tibi  illius  mensa, 
adeo  ut  velis  teevomere  posse  cibos  comeslos, 
el  peribit  tibi  omnissermoniset  confabulationis 
elegantia  quae  solet.in  conviviis  adhiberi ,  quia 
non  commovet  avarum  ad  animi  jucunditatem. 
Nihil  proderit  libi  quidquid  pulchrum  in  con- 
vivio  apud  eum  locutus  es ,  vel  laudando  ejus 
dapcs  ,  vel  agendo  ei  gratias  ,  aut  denique 
quidquid  pro  more  in  mensa  locutus  es.  Ita 
Jansen.  et  alii. 

Est  metalepsis ,  q.  d.  Nil  tibi  conferet  avari 
cibus,  licet  delicatus  ,  nec  jucunda  pulchraque 
super  mensamcolloquia:  quia  ubianimadvertes 
ejus  avaram  invidamquehypocrisin,  dolebisteei 
convivam  fuisse,  optabisque  te  nunquam  cum 
eo  cibum  sumpsisse,  sed  potius  omnem  quem 
cum  eo  sumpsisli  posseevomere. 

Aliter  to  evomes  explicat  Valabl.  q.  d.  Avarus 
etinvidus  adeo  insulsas,  sordidas  et  immundas 
tibi  apponetepulas,  ut  nauseam  et  vomitum  tibi 
moveant. 

NosterSalazarapposite  perpulchros  sermones 
accipit  problemala,  aenigmata  et  gryphos,  qui 
olim  in  conviviis  a  sapientibus  sibi  invicem  pro- 
poni  solebant,  q.  d.  Si  avaro  et  invido  difficile 
aliquod  problema,  aenigma  aut  gryphum  inler 
epulas  objeceris  fqure  est  illius  malitia  et  veie- 


C  IMMENTAIUA  IN  PROVKI 

ratoria  calliditas)  rjus  Bcnsum,  orioliinmorem, 
tu  divinare  signiflcabil  i  ci  licel  illud  non  asse 
quulur,  i .iiin-ii  illinii  bg  penilui  calluisse  sirau- 
lubit,  atqueadeocontemnel  el  pro  niliilo  liabebit; 
quare  cibos  quos  cotnederas  tvottwi  .  ex  rostidio 
scilicci  respues,  acmalles  impransus  manere. 
Ant.q.  (I.  Dicet  liin  :  Comedeet  blbe,  itl  est,  urgcbit 
te  ui  cibo  vinoque  le  infarcias,  n<>ii  ex  benevo- 
leulia ,  sed  ex  invidia,  ul  scilicel  libi  per  ebrie- 
luiem  el  crapulom  menlem  sensumque  cripiat, 
leque  omnibus  deridendum  proponat,  cumna- 
luro  urgente  cogeris  crapulom  evomere;  itaque 
perdes  pulcbros  sermones  quos  dixisses,  sl  so> 
brius  fuisses;  nam  ebrius  exislens  non  nisi  de- 
formes  ,  inconcinnos  et  insulsos  loqueris. 
Summa,  convivium  boc  in\  idi  nil  tibi  voluptalis 
el  bonoris,  sed  plurimum  doloris  et  dedecoris 
afferel. 

Nota :  ariolusvel  hariolusest  divinus.quide  fn- 
luris  conjectatetdivinal  (liocenimesl  iytt?  scaar) 
ila  dictus.ait  Donalus :  Quasi  fariolas,  ii  faris,  vi  i 
nfaiido;  II  niiiu  pro  F,  et  P pro  II  inmultis  locatio- 
nibus  mutabantur.  An  ab  hatando  ?  nath  hatilu 
solent  exctudere  velut  mortatem  animam  ,  ut  divi- 
natn  recipiant  ,  unde  et  vocem  ejusmodi  dabant 
quce  est  O  E  ;  quod  O  E  sonus  exhalandi  vim 
prmstet.  Ilaeo  Doiinius.  Signiflcat  ergo  quod,  si- 
rut  arioius  ct  conjector  conjectant  ea  qu;e 
ignorant,  pront  ipsi  imaginautur,  ac  proinde 
eorum  conjectatio,  saepe  falsa,  semperancepsest 
ci  dubia.  Unde  illud  vettis  :  Bidel  haruspex,  dum 
videtharuspicem;  ridetnimirum  hominum  stul- 
liiiam  ,  quod  sibi  ex  aris  et  irileslinis  avium  vel 
viclimarum  divinanii,  quasi  Prophetne  veridico 
credcrent ;  cum  omnisejus  divinatio  mern  esset 
eonjectura  ei  imposlura;  sic  pariter  avarus  et 
invidus-judicantelconjectant  ea  quae  ignornnt, 
imo  ea  quae  non  suni,  nec  erunt,  sed  quae  ipsi 
imaginantur,quaequeipsisavarilia,  melancholia 
et  invidia  suggerit,  scilicet  le  nimis  liberaliler 
comedere ,  epulas  omnes  discindere ,  singula 
convivis  dislribuere,  eosque  ad  bibendum  invi- 
lare,  nc  proinde  se  magnam  ciborum  etopura 
jacluram  facturum,  leque  illud  intenderc,  ut 
scilicet  ejus  avaritiam  rideas  et  calces:talem 
enim  te  ajstimat,  qualisipse  est,  scilicetficlum, 
nvurum.invidum,  qunc  omniamerassuspiciones 
sunt  cl  saspc  falsae. 

Sapienter  Elias  Gretensis  in  Ornt.  1.  Nnz.  Sicut, 
ait,  ad  sinistri  aliquid  suspicandum  segnis  est,qni 
a  vitiu  liucr  est ;  sic  conlra  ad  suspicionem  pro- 
rlivis  esse  solel ,  qui  se  vitio  addixit ,  praese.rlim 
eidem  de  quo  proximum  lacitevel  apcrte  insi- 
inulut.iiii  docent  experienlia  etCnssinnus  cretpfi- 
que  rerum  spirilualium  magistri.  Vitium  enim, 
quod  teinerc  nlleri  imputas,  in  leipso  hahes  :  ex 
le  enim  metiris  alios,  et  iuiim  vitiuni  caeicris 
commune  essc  pulas  ,  quae  omnin  merie  suspi- 
ciones  sunt  et  saepe  fulsse.  Vere  S.  Eucherius 
epist.  ad  Valerianum  :  Sivisesse  verax,  ait,  sus- 
picax  non  eris  ;  non  enim  suspicamur  nisi  cjtue 
nescimus.  Et  Nazianz.  Ornt.  8  :  Non  facile  is  ma- 
ium  de  alio  suspicatur,  qui  non  facile  ad  malum 
imp«Wi7«r,quasi  dicat :  Prohi  minime  siispicnces 
esse  solent,  sed  improbi.  Sept.  Hebr.  legerunt 
i.W  scaar  per  \y  ,  idcoque  vertunl  pilum  :  Sicut 
enim,  inquiunt ,  si  quis  deglutiat  pilnm ,  sic  co- 
medit  ei  bibit ;  de  quo  mox  plnrn.  Syrus  verlit : 
Sicut  vir  degtulit  picem;  sic  manducas  et  bibis 
cum  eo,  q.  d.  Sicut  pix  comesta  non  reficil,  sed 
fauces  conglutinat,  obstruit,  strangulal  et  ene- 

CORNEL.    A    LAPIDE.      TOM.    III. 


IBI  \   SM.OMOMS  Ca|).    W!II. 

cal;  »ic  clbus  avirl  cl  Invidl  le  unn  rnficiei,  si*cl 
insi.ir  picis  le  lorquebit ,  oruclabltet  slrangu< 
lahii.  n. i  Dnniel  c.  ik<  26.  drnconem  Babylouio 
iii  ln  massa  ex  plce  eipillslnosejuslnleclo  sul 
rocavit,  iit  creparet.  Vlde  Ibl  dicta.  Chaldieui 
bebr.  SjflB  scaar  vcrlll    portam  :  Sleut   po 
erigitur,  .iii .  tii  ■  U  vatur  in  anltna  tua.  Quod  n. 
i  evl  exponit,  q.  d.  Sicul  porta  assidue  patet,  ut 
per  eam  lioraines  egredlantur  el  regredianlur  : 
sic  os  avarl  etimprobl  multa  falsa  proloquitur, 
quas  posloa  eum  r.ilsi  convictum  revocare  el 
retractare  necessum  est.  Alii  vero  slc  explicani : 
Suadet  Salomon  ,  inquiunt ,  ne  quis  cum   viro 
malitioso  aut  captioso  commercium  ineot.ut 

dolos  ejns  vilare  possit ;  nam  similis  egl  porlae 
ulicui  ex  bis  quas  levari  aul  demilli  solcnt;  quae 
priino  quidempntet,  etoccurrentes  sibi  benigne 
excipit :  deinde  vero  cosdem  subito  includil 
lenel.  Etquidem  cum  in  loco  isio  do  senigma- 
libus  nnt  gr.ypliis ,  qui  inter  epuhis  jactari  sole- 
bant,  sermo  sit,  non  ineple  quadrat  hasc  levalrc 
porlae  siinililmlo  in  cnm  qui  CO  nnimo  in  con- 
\iviis  aenigmatn  <^t  gryphos  rbgat,  nt  auditores 
captiose  teneatet  includat,  ne  cvadere  possint. 

Verum  -o  erigitur  et  etevatur  signiflcat  haec  a 
Clialdaso  dici  tle  superlio  cl  invido ,  qui  scilicet 
invidet  alienae  sapientiae  t-t  laudi  ex  supcrbia  , 
quu  ipse  iistlem  antecellerc  nliis  salagit,  q.  d. 
Ne  comedas  ctim  superbo  ei  invitlo  ;  quia  eslo 
simulet  se  lihi  comem  ctasqualem  ,  tamensen- 
sim  erigei  sc  suprn  te,  lunque  dicta  cl  facta  de- 
primet  el  despiciet,  ut  ipse  supra  leemincal  ; 
sicul  porta  emintis  ad  illam  pergenli  videlur  ipsi 
scqualis  ,  at  quo  propius  ad  illam  acccdit  , 
eo  magis  limcn  cjtis  supremiim  ultolli  videlur  , 
ut  longe  supra  cnput  cjus  elevatum  et  excelsum 
nppnrcnl. 

Porro  Scptuag.  hnnc  gnomen  accipiunt  quasi 
Salomon  consulat,  nontam  ne  qtiis  invitatusab 
invido  ad  convivium  illud  ntlent,  quam  ne  quis 
invidum  inyitet  :  liic  enim  invitnntis   epulns, 
mensamet  honorem  dedecorare  et  perdere  sa- 
laget.  Unde  Syrus,  Septuag.  de  morc  exponens, 
invitlum  vocat  gulosum ;  undc  sic  vertunt :  JSe 
cctnes  cum  viro  invido ,  etc. ;  neque  enim  sectis 
cibum  el  potum  ingerit,  qttam  si  qnis  pilum  fAuct. 
Cat.  Gracc.  hnbet  filum)  absorbeal ,  q.  d.  Hellua- 
tur,et  vclui  helluo  epulas  et  vina  iransglulit, 
perinde  nc  si  omnin  essent  instnr  cxilis  unius 
pili  vcl  hMi.  Aut  pcr  pilnm  significnt  noxam  ct 
vcnenum  :  pili  enim  cibis  ingcsti  Inuces  oppi- 
lnnt  et  suflbcant.  Vidimus  ,  nit  Adagiographus  , 
aliquem  lactis  pilo   ebibilo  slrangulatum.  Undo 
Syrus  pro  pilo  vertit  picem ,  quam  certum  est 
coraedentes  suffocare  et  strangulnre.  Pcrgunt 
Sept.  :  Ne  ergo  adducas  eum  ad  te ,  ut  comedas 
buccellam  cum  eo  ;  evomet  enim  illam,  et  contami- 
nabit  sermones  luos  ;  qnin  scilicet  prae  helluu- 
tionc  vomet,  atque  ad  sermones  tuos  ajque  nc 
ad  cibos  nauseabit,  ostendetqiie  cos  sihi  tlispli  • 
cere,  seque  cos  parvi  penderc  ct  fastidirc.  Itn 
Auctor  Cat.  Graec.  Loci  hujusscopus,  ait,  btic 
tentlit:  Ne  facile  bomincm  invidum  ad  mensam 
tuam  admittas;  namcum  ingrntus  sit,  nullnm 
dnpihus  tuis  hahiturus   est  gratiam  :  sed  ncc 
prius  quoqueingererc  ethelluaredesistet,  quam 
in  gesta  pervomitum  abjeccrit;  hocest,  perintlc 
sese  geret  nc  si  per  vomiltira  evacuasset,  aut 
pilum  degluiisset,  neque  ultum  illarum  sensum 
cnpiet,  sed  pro  nihilo  ducet.  Stiblimiori  autem 
sensu  per  invidum,  illibernlis  abjectique  nnimi 

S't 


C66  COMMENTARIA  IN  PROVEHBl 

hominem  signifrcat  ,  q-ui  Scripturam  divinam 
aspernatur,  ejusdemque  majestatem  contemp- 
tui  tlucit.  Ne  taliergo  ,  ait,  mysticos  Scriptune 
sensus  aperias  ;  per  pili  aulem  exemplum  aliler 
docentium  doctrinam  insinuat,  ut  quae  venenum 
suggerat  verius  quam  alimentum.  Ha3C  ille. 

Mystice  quoque  Beda  hanc  gnomen  accipit  de 
haereticis  :  Ne  comedas ,  ait,  cum  hornine  invido  , 
e.l  ne  desideres  cibos  ejas  ,  etc.  De  Scripturis  cum 
hceretico  non  LoquariSj  qui  invidet  humance  saluti, 
et  mallet  decipere  quam  corrigi.  Quoniam  sicut 
ariolus  et  conjectorsomniorumcestimat  i/uocl  igno- 
rat :  ita  hcereticus  quce  non  intettigit  in  Scripluris, 
prout  libet  interpretari, prcesumit.  Comedeet  bibe, 
dicet  tibi;  et  mens  ejus  non  est  tecum:  Securus , 
inquit ,  disce  quce  dico  ,  et  age  quce  doceo,  cum  in 
his  quce  docet  ipse  fidem  certam  non  habeat ,  sc.iens 
se  finxisse  qucedocet.  Cibos  quos  comederas evomes, 
vt  perdes  puichros ,  elc.  Sensus  perversos  quos  ab 
hcereticis  didiceras,  neccsseest  ut  veL  per  pcenilen- 
fiam  corrigendus  deseras,  veLpost  morlempro  his 
pcenas  Luere  cogaris ,  perdasque  sermones  confes- 
sionis  ,  quibus  eis  prcedicantibus  liumililer  faven- 
dum  esse  pulaveras. 

9.  In  auribus  insipientium  (Syrus,  coram  insi- 
piente)  ne  loquauis  :  quia  despicient  doctrinam 
tuam.  ]  Hehr.  quia  spernent  inlellecl umverborum 
tuorum  ;  Sept.  In  auribus  imprudentis  noli  quid- 
ijuam  dicere ,  ne  forle  irrideat  sapientes  (S.  Cy- 
prian.  1.  3.  Teslim.  legit,  sensalos)  sermones  tuos. 
Insipientem  hic  inlellige  in  aclu  perfecto ,  qui 
scilicet  in  sua  insipientia  ,  id  cst  imprudcntia  et 
vitiis  obduratus,  indocilis  et  incorrigihilis  est : 
nam  alioqui  sapientis  est  docereinsipientes  qui 
discere  volunt,  ul  fiant  sapientes  et  virtuie  prae- 
diti.  To  in  auribus  idem  est  quod  audiente  slullo, 
ut  vertit  Vatahl.  Nota  tamen  quid  amplius,  nimi- 
rum  res  secretas,  altas  et  sublimes  (has  enim 
in  aurem  dicere  solemusj  ut  mysleria  arcana 
lidei  noslrac  non  esse  committenda  insipienti , 
qui  eas  non  capit,  ideoque  ridet  et  despicit. 
Unde  Auctor  Catenas  Graec.  sic  vertit ,  sicque 
t.xplicat  :  Insipientis  auribus  nihil  quidquam 
secrelocommiltas;  ne  forte  prudentes  sermones 
luos  derideat.  Hic  illud  Christi  Servaloris  insi- 
nualur  simul  et  declaratur  :  NoLite  sanclum  dare 
canibus ,  neque  mittatis  margaritas  veslras  anle 
porcos,  ne  forte  concuLcent  eas  pedibus,  Malth.  7. 

10  et  11.  Ne  attingas  parvulorum  terminos  , 

ET     AGRUM    PUPILLORUM  NE  INTROEAS  I   PROPINQUUS 
ENIM    ILLORUM    FORTIS     EST  ,     ET     1PSE    JUDICAIilT 

contba  te  causam  illorum.  ]  Hebr.  Ne  loco  moveas 
lerminos  secuti,  id  est  ab  antiquo,  vel  ab  olim 
longo  tempore  posilos.Ita  v*alahl.Chald.iVem«/es 
lerminum  qui  a  seculo  est ;  Septuag.  Ne  transpo- 
nas  lerminos  ceternos ,  et  in  possessionem  orpha- 
norum  ne  ingrediaris.  Symmachus  :  p*i  ihzt'*™*,™,,; 
( sic  enim  corrigendum  J,  id  est,  ne  trunsmooeas 
timiles  secuLi.  Pro  parvulorum  enim  hehr.  est 
aSlj;  olam ,  id  est  seculi ,  id  est  seculares, 
priscos  et  antiquos  :  Noster  legit  Qibbiy  olelim, 
id  est  parvulorum  :  vel  aSy  elem,  id  est  pueri 
.  qui  domi  latet,  idque  congruentius  respondet 
t&)  pupillorum,  quod  sequitur.  Sicul  enim  cap.  22. 
v.  28.  veluit  transferri  lerminos  agrorum  quo- 
rumlibet  :  ita  hic  velat  transferri  limiles  agro- 
rum  parvulorum  etpupillorum,  eorumque  jura 
invadi.  Parvuli  enim  et  pupilli ,  quia  judicio  et 
robore  carentob  teneram  setatem,  hincsubja- 
cenl  vicinorum  injuriis.  Eas  ergo  hic  vetatSa- 
lomon,  q.  d.  Ne  attingas  ,  id  est,  ne  atlingendo 


A  SALOMONIS.  Cap.  XXIH. 

moveas  et  transferas  agrorum  lerminos,  ut  in- 
vadas  possessiones  parvulorum,  qui  tibi  resis- 
tere  nequeunt ,  eorumque  partem  occupes  :  et 
agrum  pupillorum  ne  inlroeas,  ut  eum  occupes, 
aut  viam  in  eo  faciendo,  vel  aquaeductum  per 
eum  deducendo  ,  aliove  onere  vel  servitute  gra- 
vando  libi  contra  jus  el  fas  obnoxium  facias  , 
causam  suhdit. 

Propinquus  enim  illorum  fortis  est.]  Chald. 
Quia  redemptor  eorum  fortis  est ,  ei  judicubit  cau- 
sam  eorurn  contra  te ;  Aquila  et  Symmacl).  Vin- 
dex  eorum  fortis;  Hebr.  Litigabit  Lilem  eorum  te- 
cum ,  vel  contra  te.  Pro  propinquus  hebr.  est  ^NJ 
goel,  id  est  assertor,  vindex,  propinquus,  con- 
sanguineus,  redemptor,  qui  scilicet  olim  apud 
Judseos  jure  propinquitatis,  vel  in  se  devolvebat 
causam  propinqui  la;si,  aut  interfecli,  ejusque 
sanguinem  et  necem  vindicabat,  ut  patet  Num. 
35.  v.  12.  19.  21.  2Zi.  25.  27;vel  si  de  bonis  con- 
sanguinei  agebatur,  rem  ab  eo  devolulam  et 
venditam  solebat  redimere,  et  ad  se  revolvere  , 
qualis  erat  fraler,  et  eo  deficiente  patruus,  ac 
post  eum  ejus  fiiii,  puta  patiueles  defuncti ,  ac 
deinceps  reliqui  consangninei  ordine  quisque 
suo.  Hujus  erat  duceie  fratris  sui  sine  liberis 
defuncti  uxorem,  ut  fratri  mortuo  semen  susci- 
taret,  ejusque  nomine  filium  procrearet,  et  no- 
minaret  :  sicut  Booz  duxil  Buth  c.  2.  20.  et  c.  ft. 
v.  k.  HincSepluag.  goet  nunc  v uvlunl  redemptor, 
nunc  propinquus,  nunc  cognatus,  nunc  ajjinis , 
nunc  Libcrator. 

Sensus  ergo  est,  q.  d.  Ne  invadas  agros  v* 1 
bona  parvulorum  et  pupillorum;  quia  licet  pa- 
rentum  el  propinquorum  ope  destiiuantur ,  ut 
luam  injuriam  repellere  nequeant;  tamen  sunt 
in  cura  et  tutela  Dei,  qui  fortis  est,  imo  omni- 
polens  :  ipse  enim  est  eorum  goel,  id  est  pro- 
pinquus,  tulor,  curator  etvindex,  ac  proinrle 
causam  eorum  aget  contra  te,  teque  injusiiii<'e 
et  rapinae  condemnabit,  et  pro  meritis  puniet. 
Porro  Deus  vocalur  goel ,  id  est  propinquus  vel 
consanguineus  hominum,  quia  eos  creavit,  et 
quasi  genuit  ad  imaginem  el  similitudinem 
suam,  ut  baberent  animam  spiiilalem,  raliona- 
lem,  liberam,  immortalem,  etc,  sibi  similem, 
Genes.  2.  Sed  proprie  Deus  dicitur  goel ,  id  est 
propinquus  pauperum  et  pupillorum,  quia  eos 
utpole  ab  omnibus  derelictos  sibi  asciscit,  in 
suam  curam  recipit,  et  quasi  filios  adoplat,  ut 
prae  caeteris  peculiarem  eorum  babeat  rationem 
et  providentiam.  Sicut  enim  pupillos  iu  republ. 
sibi  arrogat  magistratus  et  princeps,  ut  eorum 
tulor  et  curalor  sil,  ac  eorum  tutelam  et  curam 
fidissimis  commiltat,  qui  nomine  magistratus 
eos  lueanlur  et  curent  :  sic  prorsus  eosdem  sibi 
arrogat  Deus,  qui  est  summus  omnium  prin- 
ceps,  judex  et  vindex  ;  Dei  enim  est  complecti 
et  curare  eos  qni  a  caeteris  negliguniur  et  de- 
serunlur,  juxta  illud  :  Tibi  dereLictus  esl  pauper, 
orphano  ia  eris  adjutor  ,  Ps.  9.  ok.  Pauperes 
ergo,  praeseitim  volunlale  ct  spirilu,  ac  pupilli 
sunt  quasi  filii  providenli.e  Dei ;  unde  Deus  vo- 
calur  Paler  orphanorum  etjudex  viduarum,  Psal. 
67.  6.  Illorum  ergo  gloria  haec  est,  ut  cum  Psalle 
dicere  possint  Psal.  32.  20  :  Anima  nostra  sustinci 
Dominum ,  quoniam  adjutor  et  protector  noster 
est ;  quia  in  eo  lcetabitur  cor  nostrum,  et  in  no- 
mine  sancto  ejus  speravimus.  Et  ille  vicissim  uni- 
cuique  eorum  dicat'  quod  olim  dixit  Abralise  : 
NoLi  timere ,  ego  protector  luus ,  et  merces  tuu 
magna  nimis.  Genes.  15.  1. 


COMMENTABIA  IN  PBOVEMJI 

Sic  in  \ii;i  s.  Onuphrii,  <|  11,1  m  tcripsil  oculalua 
leslia  Paphnulius  Abbas,  legimua  ipsum  slmi- 
lusque  Anachoretasa  Deo  traditoa  peculiari  curee 
\ngelorura,  ulpolequoa  homiuea  relinquentes, 
»i  ab  tiominibua  derelicios,  Angelorum  vitam 
nrraulantes,  par  eral  Angelia  singulariter  esse 
curaa  el  cordi.  Uode  narral  Ibidem  S.  Onuphriua 
Be  ab  Angelo  duclum  in  eremum,  quotidie  ab 
uodem  panem  el  aquam  accepisse,  diebua  au- 
u  in  Dominicia  sacram  quoque  Eucharisliam  ; 
quin  ci  ;ili  eodem  non  i  aro  in  cceium  fiiisse  rap- 
lum,  iii  Beatorum  consortio  fruerelur,  alque 
luic  ratione  septuaginta  annoa,  in  eremo  nuflo 
bominum  viso  alacrem  vixisse.  Cumque  more- 
retur,  aii  Papbnulius,  vocem  Angetorum  mullo- 
rum  audioi  laudanlium  Deum  ,  ac  athera  Ange- 
canlibus  resonantia  gaudium  inejfabile  astris 
intulerunt ,  per  quce  ccelestes  exercilus  animam 
militis  inclyti  calis  invexerunt. 

Bursum  cum  Script.  Deum  vocat  goet,  insi- 
nual  quOd  Dei  filius,  pula  Gbrislus,  assumplu- 
rus  sii  carnem  nostram,  nosterque  futurus  cog- 
iwiius,  imo  fraler,  proximus  et  redemplor,  ut 
jure  propinquilatis  nos  redimat ,  et  in  libertalem 
vindicet.  Hinc  panperlatem  assumpsit  :  nalus 
enioi  csi  in  slabulo,  \i\ii  in  bospitio,  morluus 
cst  nudus  in  palibulo,  ul  signiBcaret  se  peculia- 
riler  esse  propinqnum,  afflnem,  lulorem  ei  re- 
demplorem  miserorum  et  pauperum  ,  juxla  illud 
lsai.e  59.  20  :  Cum  venerit  Sion  redemptor  (llebr. 
got  I;  ct  eis  qui  redeunt  ab  iniquilate  in  Jacob.  Et 
c.  61.  v.  1  :  Spiritus  Domini  snper  mc ,  co  quod 
unxerit  Dominus  mes  etc,  ui  consolarer  omnes 
xgenles.  El  c;ip.  hl.  14  :  JSoti  timerc,  vcrmis  Jacob, 
ego  auxiliatus  sum  libi,  dicit  Dominus  ;  et  re- 
dempior  tuus  sanctus  Israel.  EtJobc.  19.  25  :Scio 
qudtt  redemptor  mcus  vivit ,  et  in  novissiino  die  de 
terra  surrecturus  sum,  ct  in  carne  mea  vidcbo 
Deum  incuin.  Cbristus  ergo  esi  judex,  tulor  et 
viodex  pauperum ,  qui  proinde  in  die  judicii  eos 
qui  benefici  fuerint  in  pauperes,  quasi  suos 
propinquos  et  fratres ,  adjudicabit  ccelo;  qui 
vero  in  eos  fuerint  avari  vel  maiefici,  condem- 
nabii  ad  larlara,  Matlh.  25;  causamque  addit : 
Quod  uni  ex  minimis  mcis  fecistis ,  mihi  fccistis. 
Hinc  idem  Aposiolos,  qui  parvulos  a  se  amove- 
banl ,  increpans  ait :  Siniie  parvulos  venire  ad  me; 
talium  enim  est  regnum  ccelorum.  Mallh.  19.  \h. 

Christus  ergo  esi  hominum,  praeserlim  pau- 
perum,  pupiilorumet  miserorum  gocl,  id  est 
consanguineus,  propinquus,  fraler,  uuor,  cu- 
rator,  liberator.  redemptor,  actor,  judex  et 
vindex.  Ipse  enim  judicabit  contra  te  (qui  cos 
opprimis)  causam  illorum,  tanquam  eorum  viu- 
dex  luusque  judex  :  Hebr.  Ipsc  enim  titigabit  litem 
eorum  tecum,  vel  contra  (e,  q.  d.  Ipse  quasi  ;ictor 
liiera  causamque  pauperum  contra  te  qui  eos 
affligis,  judicio  prosequetur,  aget  et  peragel : 
leque  reuni  oslendet,  convincet  et  condemna- 
bit.  Quis  ergo  parvulos  et  pupillos,  licetmcntis 
opisque  inopes  tangere,  quis  invadere  audeat? 
uliquenonalius  nisi  insanus,  qui  Deum  ipsum, 
qui  pater  cst  pauperum,  langere  et  invadere  au- 
deat,  qui  cum  Dco  instar  giganlum  contenderc, 
eumque  ad  bellum,  imo  adduellum  provocare 
praesumat.  Hinc  de  Christo  vaticinatus  est  Isaias , 
ut  refert  S.  Lucas  cap.  U.  18 :  Evangetizare paupe- 
ribus  misit  me.  Et  David  psal.  71.  h  ■Judlcabitpau- 
peres  populi ,  el  salvos  faciel  fiUos  pauperum,  et 
humiliabit  caltimniatorem.  Et  v.  12  ■.  Liberabit  pau- 
perem  d  potenie ,  et  pauperem  cui  non  erat  adjutor. 


\  SALOMONIS.  Cap.  XXIII. 

12.    I\(iiu  Di  \n  u    \i>   DOCTBINAM  COB    i    im,    ir 

m  r.is  ii  \  \ ii  \  i  ki:  \  -i  ii. m  i  i..  ]  Hebr.  Ingredi  fa 
,i,l  dist  iplinam  cor  totum  ,  <  t  <im  <  m  tuam  ad  • 

ntia  .'  Cbald.  Jntroduc  ad  doctrinam  <  or  tuum 
Valabl.   Accommoda  ad  ertulitionem  cor  tmtm 
Sepluag.  /■>",  wldede,  in  disciplinam  cor  luum, 
aures  autem  tu<ts  adhibe  sermonibui  tensiu  vi  i 
tetligentiaf,  Quod  \uctoi 'Caleuaa  (ir.ccin-.  aic  i  . 
ponil ,  q.  (l.  Mancipa  ci  r  luum  ad  usum  el  habi- 
iuni  practicum;  ubi  aulem  virlutem  praclii 
feliciter  asaeculua  fueris,  tum  demum  conti 
plalricem  quoque  venare,  q.  <l.  Da  le  primo  viiae 
:uii\;e,  eaque  perfecta,  da  le  deiode  vitaecon- 
lemplaiivae. 

Vciiim  hic  scnsus  myslicua  est  el  anagogicus. 
Constiii  cnim  ex  saepe  diclis  scientiam  aoctrt 
nam  ,  intclligcntiam  ,  scnsttm,  disciplinuiii  t  elc.  , 
boc  libro  idcm  Biguificare,  nimirum  scienliam 
elbicam  sive  practicam,  quas  in  virlutum  non 
arida  speculatione,  sed  ardenli  operalionc  con- 
sisiit.  Huic  crgo  dedendum  esse  cor  <i  aures 
iiionci  hlc  Salomon ;  aures,  ut  eam  audiant,  au 
ditaeqne  obedianl;  cor,  ut  eam  mediletur,  sa- 
piat,  amet  et  exerceal  :  sic  enim  doclrina  in 
mores  influet,  atque  in  sensus,  manus,  pedes 
c;eleraque  memhra  se  exeret. 

Verbum  ingrediatur  significal  primo  siudium 
el  conatum  adipiscendi  doclrinam  ,  id  est  sa- 
pienliam  el  virtutem,  oh  ejus  diilicultaiem,  na- 
luroe  nostrae  corrupl.e  el  congupiscentiae  re- 
pugnantem,  q.  d.  Excita  et  impelle  te  magno 
conatu  ad  capessendam  viam  viriutis,  quae  ini- 
lio  til)i  erit  ardua,  at  paulalim  usu  ipso  fiet 
plana  el  facilis.  Unde  Seneca  Iib.  2.  Episl.  51  : 
Quemadmodum,  ait.  virlules  relenta  exire  non 
possunt ,  facilisque  earttmdem  tutela  est ;  ila  ini- 
lium  acl  illas  ingredicndi  ardutim  (ralionem  at- 
lexil)  :  qaia  lioc  primum  imbecilla;  menlis  atquc 
aigra  cst  formidare  inexperta.  S.  Ambros.  ad- 
eundae  virlutis  ditiiculialem  in  alio  ponit  :  Cttm 
rcnunliatur ,  ait,  improbitati ,  statim  asciscitur 
virltts.  Egrcsstts  enim  malitia,  virlutis  operatur 
ingressum  :  eodemque  stttdio  quo  crimen  cxctudi- 
lur,  innocentia  copulalur.  Hinc  R.  Salomon  sic 
verlit  et  exponit  :  adlutc  cor  litttm  ad  doclrinam  , 
id  est  ad  locum.  v.  g.  ad  scholam  in  qua  sa- 
pientia  informeris. 

Secundo,  verbum  ingredialur  significat  sub- 
jeclionem  et  atlenlionem  :  sicut  enim  bos  subdit 
inseritque  collum  jugo;  sic  sludiosus  aures  mcn- 
lemque  subdit  inserilque  disciplinae ,  juxta  illud 
Eccli.  6.  25  :  Injice  pedem  tttum  in  compedes  illiits , 
et  in  lorques  illius  collum  tuum;  sttbjice  liumeriim 
titum,  et  porta  ittam.  Praemium  dat  ibid.  v.  30. 
QuOd  compedes  hi  erunt  iu  bases  virlutis,  et 
torques  in  slolam  gloriae. 

Tertio  ,  significat  arctum  doctrinre  com- 
plexum  :  sicul  enim  forma  ingredilur  in  mate- 
riam  ,  et  vicissim  maieria  in  formam  ;  atque 
sicut  sigillum  impressum  cerae  arclissime  illi 
conjungitur,  ila  ut  sigillum  ingredialur  in  ce- 
ram,  illique  sui  imaginem  imprimat,  et  vicissim 
cera  ingredialur  in  sculpturam  sigilli  ad  ejus 
imaginem  excipiendam  sibique  imprimcndam  : 
sic  doctrina  ingreditur  in  aures  et  mentem  dis- 
cipuli,  dum  eas  erudil;  ac  vicissim  aures  et  mens 
discipuli  ingreditur  in  doctrinam ,  dum  eam 
haurit  et  sihi  imprimit. 

Quarlo,  vox  ingredialttr  significat  doclrin;e. 
idest  virtuiis,  capacitatem  et  amplitudinem ,  ut 
eam  non  lam  capere,  quam  ah  ea  capi .  in  eaun- 


668 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  XXI'I. 


que  ingrcdi  videamur.  Nam  sieul  lux  magna  ei 
copiosa  ingreditur  in  oculos,  et  vicissim  oculi 
in  lucem  :  sic  paritcr  cognitio  ingreditur  in 
eognoscenlem,  et  vicissim  cognoscens  ingredi- 
tur  in  cognilionem,  praesertim  practicam,  dum 
eam  sibi  accommodat,  ac  in  meniem  moresque 
suos  confert  el  transferl.  Sic  sensibile  vehemens 
ingreditur  sensum  (v.  g.  color  visum,  sonus 
auditum),  ac  vicissim  sensus  ingredilur  sensi- 
bile  per  vehemenlem  sensalionem.  Sic  amor 
Dei  ingens  el  ardens  esl  velut  ingens  rogus  el 
eaminus,  qui  non  tam  in  amantes  ingredi,  quam 
amanles  circumfundere  el  complccli  videtur. 
Talis  est  amor  et  gaudium  Beatorum  in  ccelo, 
de  quo  proinde  Chrislus  ait  Malth.  25.  21  :  Intra 
in  gaucliiim  domini  tui ;  quia  hoc  gaudium  tan- 
tum  tamque  vastum  erit ,  ut  in  eo  velut  in 
OceanoBeati  natare,  mergi  et  ahsorheri  videan- 
tur.  Hinc  illae  phrascs  S.  Pauli  :  Induile  novum 
hominem,  Ephes.  U.  24  :  Induite  viscera  miseri- 
rordice ,  benignitalem ,  liumdilatem,  modesiiam, 
palientiam ,  Coloss.  3.  12.  Hae  virtutes  enim  sunt 
quasi  vestes  splendidaj  el  divinae,  in  quas  in- 
greditur  homo,  iisque  se  veslit,  circumdat  et 
ornat. 

13.  NOMSrBTRAHEREAPUERODISCIPI.INA&KSIENTM 
rERCUSSEUtS  EUM  VIRGA  ,  NON  MORIETUR  ;  TU  VIHC.A 
PERCUTIES  EUM,   ET  A.MMAM  F.JUS  DE  INFERNO  I.IIJE- 

rabis.]  Hehr.  Ne  prohibeas  d  puero  correptionem  ; 
Scptuag.  JSe  destiteris  parvulum  emendure.  Nola: 
Virga  proprie  est  ferula  et  casligatio  puero- 
rum  lascivientium,  i\  natura  et  Deo  ad  id  facla 
<t  composita,  sicut  frenum  esl  equo  el  camus 
asino.  Unde  videmus  pueros  formidare  virgas, 
ct  earum  melu  se  ah  omni  petulantia  cohihere, 
quin  et  litteris  diligenlem  navare  opcram  ,  a 
qua  alias  abhorrent,  denique  omnia  qu;e  juheu- 
tur  strenue  peragere.  Pueri  enim  cum  ralionis 
et  virtulis  non  sintcapaces,  nec  suas  passiones 
eonlinenlise  freno  cohihere  queant,  sed  inslar 
hesliolarum  aganlur  sua  phantasia  et  appeiitu; 
hinc  tam  ille,  quam  hic  virga  coercendus  el 
dirigendus  est.  Hinc  virga  symbolum  est  disci- 
piime  ,  quse  lasciviam  juventutis  casligat,  et 
niores  ad  honeslalem  efformat.  Quocirca  virga 
Palladi  lolius  sapienliae  deae  ab  Homero  passini 
accommodalur.  Ulyssis  quoque  socii  uno  virg.e 
eapite,  puta  falsa  persuasione  ac  insipientia,  in 
brutofum  species  transformati  ,  allero  vero 
"\irgae  capite,  puta  vera  disciplina  ac  rerum  pe- 
riiia,  in  humanam  resliluli  efllgiem  perhiben- 
tur.  Ila  Pierius  Hierogl.  15.  c.  U9. 

Verius  et  efficacius  S.  Benedictus,  monachum 
vagum  a  daemone  vexalum  virga  percutiens,  et 
divagatione  et  dsemone  liberavit ;  sicqueanliquus 
hoslis  dominari  non  ausus  est  in  cjns  cogitatione , 
ac  si  ipse  percussus  fuissel  ex  verbere,  ait  S.  Greg. 
lih.  2.  Dialog.  c.  h.  Hac  de  causa  in  Capitulis 
monachorum  defeclus  virga  eastiganiur;  virga 
enim  curantur,  qui  crcbra  admonitione  non 
cmendantur.  Rursum  virga  nolat  rertorem  de- 
bare  casligare  errata  subdilorum,  sed  moderate. 
Audi  S.  Greg.  2.  parte  Pasl.  cap.  6.  sub  finem  : 
Curundum  quippe  esl  0.1  rectorem  subdilis  et  ma- 
trcm  pietas,  et '  patrem  exhibeat  disciplina.  Atque 
inter  luec  solUcila  circumspcctione  providendum 
ne  aut  districlio  rigida,  aul  pictas  sit  remissa.  Et 
inferius  ;  Quodjuxta  Pauti  vocem  benc  ilta  taber- 
nacuti  arca  significat,  in  qua  cum  tabulis  virga 
simul  et  manna  est ;  quia  cum  Scriptura  sacro- 
scientia  in  boni  rccloris  peclore,  si  csl  virga  dis- 


triclionis,  sil  et  manua  dulcedinis.  llinc  David 
ait :  Virga  lua  et  baculus  tuus  ipsa  me  consolata 
sunt ;  virga  enim  percutimur ,  baculo  suslentamur. 
Si  ergo  esl  districtio  virga>  qum  ferial ,  sit  el  con- 
solatio  baculi  quaz  sustentet.  Sil  ilaque  amor ,  sed 
non  emolliens  :  sit  rigor ,  sed  non  exasperans ;  sit 
zelus ,  sednon  immoderale  sasviens ;  sit  pielas ,  sed 
non  plusquam  expediat ,  parcens;  ul ,  dum  se  in 
arce  regiminis  justilia  clementiaque  permiscet ,  is 
qui  prxesl ,  corda  subdilorum  el  terrendo  demul- 
ceat ,  et  lamen  ad  terroris  reverenliam  demulcendo 
constringat. 

T6  non  moriclur  tripliciler  exponi  potesl :  pri- 
mo,  q.  d.  Si  percusseris  eum  virga,  liberabis 
eum  morte  tum  corporis,  lum  animse  :  utram- 
que  enim  incurrel,  si  impune  sibi  siueque  liber- 
tati  et  concupiscenli.c  permittatur.  Notum  est 
cxemplum  adolescentis,  qui  materna  indulgen- 
lia,  ul  fii,  corruptus,  cum  oh  seelera  duceretur 
ad  supplicium  ,  exclam.ivit  :  Non  prajtor ,  sed 
mater  mea  me  ducil  ad  furcam. 

Secundo  ,  q.  d.  Virga?  plaga  non  csl  lelhifera', 
non  occidet  puerum  ;  sed  modico  doloris  sensn 
carnem  ejus  perstringet  ,  ut  anima  sanelur  , 
discatque  suas  cupidines  frenare.  lctus  vifgee 
non  est  iclus  pugionis  aul  gladii,  qui  interimit , 
sed  est  iclus  disciplinae  et  medicinse  ,  qui  vitia 
curat.  Unde  S.  Gregor.  Nyssen.  homil.  12.  in 
Cant.  :  Ergo  videlur  ,  ait  ,  vox  percuticndi  hoc 
loco  nouire  immortalilalem  ,  jurla  illud  Deuler. 
32.  39  :  Ego  interficiam  ,  et  vivificabo  ;  cgo  per- 
culiam,  et  rursum  ipse  sanabo  :  unde  et  David  de 
hac  virga  oriri  ail  non  vulnus  ,  sed  consolaliowin. 
Virga  tua,  inquil,  et  baculus  tuus,  ipsa  consolata 
sunt  me.  Psalm.  22.  h. 

Tertio,  q.  d.  Parenles  nimis  amantes  filiorum 
verenlur  quod  ,  si  eos  castigent  frequentius  , 
eorum  memhra  dehililahunt  ,  ut  fiant  invalidi  , 
iniirmi ,  ciiius  moriantur.  Aterrant,  nam  dis- 
ciphna  el  severa  educalio  robustos  clfieit  pue- 
ros  ,  utdiu  sani  vegetique  vivant  ;  mollis  vero 
et  indulgens  educatio  eosdem  faeit  flaccidos  , 
debiles  ,  infirmos  ,  ut  cilo  morianlur  ,  uii  ex- 
perientia  conslat.  Unde  Aben  Ezra  sic  exponit  ; 
Nonmorielur  ,  id  est  iUum  Uberabis  ,  ne  animus 
corpori  similem  morlem  oppelat  ;  vei  servabis  , 
ne.  immalura  adhuc  cBtate  diem  suum  obeat.  lla 
etR.  Levi.  Sicaquila  pullos  alis  Ilagellando ,  ad- 
versis  solis  radiis  exponendo  ,  rostro  ad  san- 
guinem  pungendo,  excital  ad  volanduin  ,  ve- 
getosque  ac  validos  effieit.  Idetn  facit  accipiter , 
ursa  ,  luscinia  ,  cerva  ethirundo  ,  uti  ex  saneto 
Ambrosio  docui  Eccli.  30.  v.  13.  in  fine.  Idem 
S.  Ambr.  severae  educationis  liliorum  exem- 
plum  el  specimen  datalcyonem  avem  :Merito, 
ait ,  filios  quos  tam  sollicile  induimus  ,  fovemus  , 
abscondimus  ,  servamus  ,  cxuimus  divince  cle- 
menlioj  involucro ;  alcyon  vero  quos  nudos  pro- 
jirit ,  dioino  vestil  indulu  ;  quia  in  mediflC  hiemis 
rigore  Deo  fovendos  ,  et  conlra  aestus  maris  lu- 
tandos  commillil. 

Symbolice,  Rupertus  lib.  h.  in  Genes.  c.  16. 
per  puerutn  accipil  mundum  recculem  ,  quein 
lascivientem  Deus  virga  diluvii  castigavil,  ut 
scirent  ventura  secula  quantum  iile  peccatis 
adverselnr  :  Becte ',  ait,  et  utiUter  ,  ut  sapientia 
Dei  docuil  patulantem  ,  atque  in  came  et  sanguinc 
lascivienlcm  mundum  reccntcm ,  lanquam  stuilum 
pucrum  corripuit  ,  tali  percuticns  vulnere  ,  quod 
tola  sua  cetate  nequeat  oblivisci. 

Et  animam  ejus  ai!  i.\fehno  ubekabis.  Septuag. 


COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  JtXIIf. 


069 


h  mortr ;  alii  ,  e  sepulcro ;  Cajet.  i  Afoveaeva 
ilere faeies ,  Itl eBl  .  u  casibus  el  ruinis ,  iii<|iiii, 
in  i|ii.is  incidere  goleni  lilii  ,  quibus  parenles 
laxarunt  frena  liberlalli  ut  concupiscenlias  :  vol 
.1  fovea  ,  id  esl  ex  profundo  ignorationii  aQiro, 
per  doctrin.Mii)  eum  educea.  Veruoi  bebr.  S*W 
scheol  proprie  infernum  signiQcal  ,  uti  Noster 
vertit ,  iil(|in>  nervosius  el  significanlius  est. 
Docet  ergo  hlc  Salonton  parenles  ,  qui  nimis 
indulgcnter  amant  tractantque  fllios ,  nec  pec- 
cantes  castigani  ,  exponere  eos  periculo  in- 
ferni ;  ac  proinde  pro  \  ii  ga  ilare  eis  gehcnnam , 
quos  sane  iugens  esl  imprudentia  ,  imo  melefl- 
ciuin  c(  odium  filiorum.  Si  ergo ,  0  palcr ,  amns 
liluiin  ,  d;i  ei  virgam  discipiiiue ,  .si  non  visei 
dare  igncm  gehennaa  ;  allerutrnm  enim  ei  des 
oportet,  virgam  vel  gohennaui .  eligc.  Quocirca 
prsedeslinatio  .  eleclio  .  salus  et  bealitudo  lilio- 
rum  pendel  ab  educalione ,  severa  casiigatione 
<i  virga  parenlum.  Vlce  versa  licentior  educa- 


parcn- 


tio,  ac  omissio  casligatioms  ct  vir 
inm  ,  est  causa  reprobationis  el  damnalionis 
lilinnnn  ;  ex  illa  cnim  ruunt  iu  scelera  ,  ob  qune 
rcprobantur  et  damnantur.  Nota  esl  hisloriii 
pueri  quinquennis  ,  qui  ob  blasphcmias  suas  e 
biuu  pairis  a  daemonibus  abreptus  esl  ad  larta- 
i  ;i  ,  (|ii;un  rccenset  S.  Gregor.  u.  Dialog.  c.  18. 
t)uot  putatis  in  inferno  sunl  lilii ,  qui  inaledi- 
cuni  parcutibtis ,  ci  maledicent  dirasque  omnes 
tmprccabunlur  i:i  aetcrntim  ,  quod  ob  omissam 
castigationem  sibi  fuerint  causa  damnalionis 
setcrnse  !  Neo  sino  causa  :  fucrunt  enhn  eispa- 
rciilcs  non  vil.c,  scd  morlis  ;  non  cocli ,  sc<l 
iuferni  ;  non  icliciiaiis  ,  scd  gchennas  in  aeter- 
niun.  Morcs  cnim  ,  quOs  puer  induit  ,  relinet 
m  seoium  usque  ad  morlem  ;  sicut  psitlaci , 
ipiod  juvenes  discunt  ,  retinent  el  loquuniur 
ctiam  senescentes  ;  sencsceoles  aulem  nihil 
atldiscunt ,  licct  blandiliis  allecii  ,  vel  verberi- 
btis  addacli  ,  jnxia  illud  :  Senex  psittacus  negli- 
git  ferulam.  Quocirca  sapienler  Virg.  3.  Georg. : 

Tn  quos,  aii ,  aclstudium  alque  usum  Formabis agrcslem, 
J.im  viiulos  hortarc  ,  viamque  iusiste  clomanJi  . 
Hum  laciles  animi  Juvcnum  ,  dum  mobilis  aslas. 

15.    Fll.I  MI,    SI    SAIMF.NS   FUERIT    ANTMUS   TUUS  , 
GAUDEBIT   TECUM    COB   MKIM.  ]   Hcbr.   FiU  llli  ,    Sl 

sapuerit  cor  luum  ,  Uetabimr  el  cor  mettm  ,  etiatn 
ego.  Est  Hebraicus|pleonasmus  ,  similis  illi  c. 
praecedentis  v.  19.  continentque  auxcsin,  q.  d. 
Ego,  ego,  inquam,  loto  corde,  pleno  meroque 
gaudio  laeiabor  ei  jubilabo.  Septuag.  :  Fili ,  si 
sapiens  fueris  ,  cor  tuum  Utliftcabis  ct  cor  tneum; 
(.iiald.  :  Si  sapiens  est  cor  tnum  ,  Uelabor  ego  in 
corde  meo. 

1G.    Cl    EXSUI.TAIIUNT    RENES    MEI  ,    CUM    I.OGUTA 

PUEBINT  rectum  i.Aiii  v  TOA.  ]  Hebr.  Cum  locula 
fuerinl  Uibia  lua  rcctitudines  ;  Septuag.  :  Et  im- 
morubunlur  lua  labia  ad  tabia  mea.  Post  varios 
stimulos  buc  usquc  adhrbitos  ,  liic  stimulat  Sa- 
lomon  sapientise  discipulum  ad  ejus  studium  , 
per  aculeum  revercntiae  filialis  ,  et  amoris  p.t- 
terni  ,  q.  d.  Fili  ,  si  amas  me  palrem  et  prse- 
ceptorem  luum  ,  uii  scio  le  intimc  amare  ,  stude 
sapienliee  ,  id  csl  honeslati  et  virtuli  ;  sic  enim 
te  aeque  ac  me  magno  bono  magnoque  gatt- 
tlio  cumulabis.  Profectus  enim  filii  ct  discipuli 
<  sl  gaudium  patris  el  magisiri ;  prseserlim  si 
rura  adeo  profecisse  videat ,  uti  ex  discipulo 
f.tclus  tlocior  ,  recta  quar.'  didicit  proloquatur  , 
aiiosquc  doceat  ;  sic  cnim  sapienttam  ,  ct  pcr 


c.uii  seipsum  luumque  nomen  ei  decui  in  ne- 
potei  <•!  abnepotes,  coeterosque  raluri  a:\  i  pos- 
leroi  in  utulla  lecuia  transmiltet  el  prop 

1**1  ;  palcr  cniin  \  i\  il  iu  lilio  ,  pr.-rc.cplor  iii  di> 

cipuio  ,  quem  moriens  doctrina  <•!  virlutis  ma 
li.cicdcui  relinquit ,  juxla  illud  EcclL  M.  v.  h  : 
Vortuus  est  patei  ejus  ,   el  quasl  non  est  n 
tuus ;  similem  enim  reliquii  sibi  /  iia  gau- 

debal  ^poslolui  ln  profectu  Christianas  doclrinaj 
et  vilaB  Philippensium  <■(  Thessalonicensittm , 
dicens :  ltaa,ue  fratres  m  i  carissimi  et  desidera- 
tissimi  ,  guudium  meum  ,  ct  corona  m  a  . 
Philip.  /j.  I :  Qua  esl  enim  nostra  spes ,  gaudium 
OUt   curona  gloria:  '.'    \onnr   ros  anl,:   Dominum 

nostrum  Jesum  Christum  estis  in  adventu  ejus  ' 
1,  Tlicssalon.  2.  19.  Vide  il>i  dicta. 

ET  EXSUI.TAHUNT  HIIMS  \l!:i,CU\I  I.OCUTA  VVLIH  \  l 

RjBCtum  i.aijia  iua.  ]Renes  primo,  scdcs  eisym- 
bolnm  sunt  affcctua ,  desiderii ,  concupiscenliic, 
ci  inde  ,  si  re  desideraia  et  concupita  potiatur  , 
gaudii.  ita  Abeu   Ezra.   Quocirca  Mathematici 

liadunl  spleneni  regi  a  siilcre  Salurni  ,  haepar 
a  Jove  ,  saoguinem  a  Marte  ,  cerebrum  et  cor 
a  Soie  ,  linguam  a  Mercurio  ,    stomacbum  a 

l.ttiia  ,  renes  vero  el  gcniiuram  a  Vencrc  ,  quos 
proiude  in  Vcneris  potestate  constkuuot  ,  ait 
Pierius  Hierogl.  33.  c.  /tO.  ct  Hierogl.  3i.  c.  18. 

Socundo  ,  II.  I.evi  :  Rcnes ,  inquit  ,  id  csl  co- 
giiaiiones;  quee  cnim  concupiscimus  ,  de  iis 
crcbro  cogiiamtts ;  ubi  enim  est  cor  ,  ibi  cst  ct 
meus  ,  q.  d.  L;ciiiia  volupiatcque  perfundentur 
cogilaliones  meae  ,  quando  audiam  labia  lua 
quoad  sapientiam  recta  locula  fuisse. 

Terlio  ,  renes  ,  quia  in  eis  origo  scminis  , 
sunisymbolum  generationiset  propaginis.  Unde 
iilttd.  3.  Reg.  8.  v.  19  :  Filits  titas  qai  egredietur 
de  renibustuis.  llincrenes  dicli ,  quod  ab  cis  rivi 
seminalis  humoris  oriantur  ,  ait  Varro.  Semen 
cniin  est  spuma  probalissimi  sanguinis  ,  qui  ab 
bcpalc  ad  rencs  immillilur  ;  inde  per  mealus  ad 
itl  apios  llexuoso  quodam  tramitc  ad  genilalia 
dilabitur,  quod  in  Anatomiis  apcrtissimc  com- 
perlum  est. 

Sensua  crgo  esl ,  q.  d.  Cum  ego  paler  et  prae- 
ceptOF  tuus  videro  tc  cx  filio  el  discipulo  factunt 
patrem  el  doctorcm  aliorum  ,  intimis  animi 
sensibus  aficctibusque ,  quorum  symbolum  stint 
reues ,  exultabo.  Nam,  ut  docet  Arislot.  lib.  8. 
Eiliic.  cap.  11  et  12  ,  solcnt  avi  magis  diligere 
ncpotes  ,  quam  palres  diligant  filios  ;  quia  in 
nepotibus  videnl  magis  suam  stirpem  propagari, 
qttam  io  liliis  ,  ideoquu  se  in  iis  diutius  forc  su- 
persiiies;  ita  bic  docct  Salomon  sc  gavisurum  , 
si  filiits  discat  sapicnliam  ,  scd  longe  magis 
cxultaUirum  ,  si  eamdcm  altos  docealjet  in  pos- 
tcros  propaget,  ut  mulios  sibi  ,  velut  ex  palre 
jam  avo  effecto  ,  parial  nepoteset  abnepoies. 

Sepluag.  vertunt :  Et  immorabuntur  sermonibus 
Uta  iabia  ad  labia  mea  ,  si  recta  fuerint  ,  q.  d. 
Si  Labia  tua  recla  fuerint  ,  ut  recla,  honesta  et 
saucia  loquanlur  ,  aliosque  doccant ,  inli;ere- 
huiii  climmorabuntur  milii  mesequc  institutioni 
ac  sermonibus  ,  quos  labiis  mcis  labiis  tuis  in- 
gessi  ,  sicut  avicuia  solct  orc  suo  cibum  ori 
pulktrum  fame  hianti  tngerere.  Pntrsutn  ,  immo- 
rabuntur ,  q.  d.  Non  cessabo  le  inslrucre,  si 
videro  le  alios  inslruentem  ;  sed  labia  mea 
quasi  adigam  labiis  luis  ,  ut  eis  immorari  vi- 
deantur,  ad  jugiter  libi  suggerendum  honesta  , 
tpiae  alios  doceas.  Hic  enim  ingens  cst  stimulus 
niagistro    ad   alacritcr    consiantcrquc    docen- 


670  COMMENTARIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS 

tlura  ,  si  videat  suae  doctrinze  ingentem  fruc-     lionem  animi 
ium  ,    scilicet  se  docendo  facere  non  tantum 
discipulos  ,  sed  et  doclores  ,    qui  doctrinam 
suam  in  plurimos  spargant ,  eosque  sapientes, 
id  est  probos  sanctosque  efflciant. 

Auctor  Catenae  Griecor.  sic  legit :  Si  labia  taa 
recta  fuerint  ,  cum  tabiis  meis  sermoneni  confe- 
renl  ,  ne  aimuletur  cor  luum  peccatores  ;  quaj 
ullima  verba  Noster  et  alii  rejiciunt  in  sequen- 
tem  versum.  Idem  Auctor  sic  explicat ,  q.  d.  Si 
Sermones  tuos  cum  sermonibus  meis  contu- 
leris  ,  meamque  doctrinam  et  institulionem 
seculus  fueris  ,  tum  demum  sermones  tui  recti 
erunt  ;  nam  cum  ex  bonis  initiis  probisque 
causis  sint  orti  ,  non  poterunt  non  bonos  cogi- 
tatus  proferre.  Secundum  quosdam  autem  in- 
dicat  hic  multos  illum  discipulos  et  auditores 
babiturum,  qui  una  cum  bona  doctriua  bonam 
quoque  doctrinae  methodum  tenuerit. 

Moral.  hic  disce  nihil  verum  afferre  gaudium 
discenti  aeque  ac  docenti ,  quam  sapientiam  ,  id 
est  honestaiem  et  virtulem.  Siculenim  agricola 
gaudet  ,    si   sementis   suis  copiosam  proferat 
messem  ;  sic  gaudet  docens  ,   si  copiosos  se  in 
discipulo  ,  el  per  eum  in  aliis,  virtutis  et  pie- 
talis  fructus  producere  videal.  Nam  ul  ille  ait  : 
Agricola  lerram  ,   philosophans  animum  excolit. 
Et  S.  Gregor.   Nazianz.  apud  Anton.  in  Melissa 
part.  1.  cap.   50  :  Nihil  inexpugnabilius  ,    ail  , 
philosophia ,  nih.il  tranquillius  ;  omnia  prius  ce~ 
dunt  quitm  philosophus.  Duo  sunt  invicta  ,   Deus 
et  Angelus  ;  et  tertium  phitosophia.  Est  enim  phi- 
losophus ,  non  maleriatis  in  materia  ,  in  corpore 
incircumscriplus  ,  in  terra  cozieslis  ,  in  affectibus 
imperlurbatus,  ubique  inferior  cateris  praeierquam 
animi  magniludine  ,  et  cedendo  vincens  illos  qui 
se  vincere  pulant.   Unam  ego  sapienliam  novi  , 
limere  Deum.  Elenim  sapientias  initium  est  timor 
Domini.  El  alibi  :  Audi  summam  sermonis  ,  Deum 
time  ,   el  mandata  ejus  observa.  Hoc  est  enim  om- 
nis  homo  ,  Ecclesiast.  15.  Quin  et  Socrales,  ibi- 
dem  rogaius   quid  in   vita  esset  suavissimum  , 
respondit  :  Disciplina  et  virtus. 

17.  NON  /EMULETUR  COR  TUUM  PECCATORES   :  SED 
IN    TIMORE  DOMINI    ESTO    TOTA  DIE.   ]  PrO  eslO   Ti- 

gurina  vertit  :  persta  ,  scilicet  immobilis  ,  ve- 
lut  basis  el  columna  fundata  in  Deo  Deique 
timore  ,  ut  nullis  tentationum  procellis  ab  eo 
dimoveare  ,  juxta  illud  Psalm.  118.  38  :  Statue 
servo  luo  eloqaium  tuum  ,  in  timore  tuo  ;  in  qiue 
verba  vide  S.  Ambrosium. 

18.  QUIA  HABEBrS  SPEM  1N  NOVISSIMO  ,    ET  PR/E- 
STOLATIO    TUA    NUNQUAM    AUFERETUR.    ]    Ex    Hebr. 

repelendo  ~o  xjpi  iekanne  ,  id  est  cemuletur  , 
sic  verli  potest  cum  Aben  Ezra  et  Vatablo  :  Non 
amiutetur  cor  tuum  peccatores  ,  sed  potius  annu- 
lare  timorem  Domini ;  id  est  ,  virum  timentem 
Dominum  loia  die  ,  id  est  omni  tempore  vit;e 
tuee,  q.  d.  Non  doleat  cor  tuum  ,  non  aflliga 


tur  ,  non  se  cruciet  ,  non  invideat  quod  im- 
pios  videat  ditari  et  prosperari  ,  ut  eorum  vi- 
vendi  et  ditescendi  rationem  acmulari  et  imitari 
velit  ;  sed  potius  aemulare  et  imilare  timentes 
Deum  ,  idque  vehementi  ardore  et  zelo  ;  quia 
eslo  ad  tempus  depaupereris  ,  et  adversa  sus- 
tineas  ,  tamen  in  novissimo  ,  id  est  ,  tandem 
aliquando  vel  in  hac  vita  ,  vel  in  futura  pro- 
speritatem  et  felicitatem  ,  quam  sperasti ,  nan- 
cisceris  ,illaque  libi  non  auferetur,  sed  perdu- 
rabit ,  teque  beabit  in  aeternum.  Hebr.  enim 
N2P  kana  ,  id  est  eemulari ,  siguifical  concita- 


Cap.  XXI  »1. 

qualis  est  in  zelo.  Hinc  quando 
conslruilur  cum   lamed  ,  significat   zelare  ,   et 
ardenter  aliquid  appelere  vel  ambire  ;    quando 
vero  construilur  cum  beth  ,  utihicfit,   signi- 
ficat  invidere  ;  unde  aplius  explices  ,  q.  d.  Non 
invideas  peccatoribus  felicitatem  ,   sed  haec  in- 
vidia  causa  est  zeli  ;   qui  enim  invidet  alleri  fe- 
licitalem  ,  eam  sibi  cupit  ,    zelalur  cl  amfiil. 
Alludii   ad  illud  Davidis  palris  sui  psalm.   36. 
v.  1  :  Noli  cemulari  in  malignanlibus  ,  neque  zeia- 
veris  facienles  iniquitatem  ,   q.  d.  Ne  aemuleris  , 
id  est  ne  crucieris  ,    ne  invideas   malignis  et 
impiis  prosperiiatem  ,  ut  per  hoc  conciteris  ad 
eam  cum  eis  appetendam  ,   ut  scilicet  cum  iin- 
piis  vivas  impie  ad  parandas  libi  per  impietatem 
opes  ,  bonam  sorlem  et  fortunam  ;   quia  hncc 
brevis,  vilis  et  exilis  ,  neccum  prelio  elprauviio 
pi(jtalisconferenda.Unde  subditPsaltes:OHOM<rt?n 
tanquam  fenum  velociter  arescent  ,   et  quemad- 
rnodum  okra  herbarum  cito  decident.  Pariter  Sa- 
lomon  subdit  hic  pietalis  praemium  dicens  :  Ouia 
habebis  spcm  ,   etc.  Unde  R.  Salomon  sic  expli- 
cat  :  Ne  jlagitiosorum  prosperitali  el  felicitati  in- 
videas  ,   ut  ideo  illorum  impia  instituta  sequaris  , 
quia  habebisspem  ,  q.  d.  Hoc  enimilludest,  prop- 
ter  quod  ad  extremum  speres.  Sic   et  R.  Levi. 

QUIA  HABEBIS   SPEM    IN    NOVISSIMO,    ET  PR.E3TO- 
LATIO  TUA  NLJ.NQUAM    AUFERETUR.]    He!)I\   QlUU   erit 

tibi  posterius   vel  novissimum ,  et  spes  lua  non 
succidclur ;  Septuag.  Nam  siservaveris  eam,  erunt 
tibi  nepoles ,  spes  autem  tua  non  recedet ;  Tigur. 
Ecce  enim  libi  posteritas;  Chald.  Ut  sint  novissima 
lua  bona  ,  et  spes  tua  non  consumatur ;  Syrus:  Ut 
sit  libi  novissimum,  et  spestua  non  pereat ;  Aquila 
etSyinmach.  etspes  lua  non  exterminabitur;  Pagn. 
quia  est  tibi  merces ;  Cajet.  Sed  esl  finis ,  et  spes 
tua  non  succidelur  ;  Vatabl.  Erit  tibi  revera  finis  , 
id  cst ,  prcemium  :  prcemium  enim  censetur  nomi- 
ne  finis ,  quod  detur  in  fine  operum ;  Aben  Ezra  : 
Quia  in  novissimo  sperabis,  id  est  in  extrema  vila? 
luce  parle ,   vel  enim  senectus    innuilur,  vet  filii 
qttos  post  se  retinquil ,  et  spes  ttta  non  auferelur; 
Hebr.  Non  succidelur ,  quia   sciticet  Deum  libi , 
velut  se  limenti  et  colenti,  beneftcia  collalurum 
sperabas.  Apposite  Jansen.  Vocalur,  ait,  novissi- 
mum  Hebraica  phrasi  merces  operis,  et  id  quod 
tandem  homo  consequitur  fructus  etcommod:. 
q.    d.  Revera  tibi  persistenli  in  limore  Domini 
est  novissimum  quoddam  ,  hoc  est  spes  quae- 
dam  certa  mercedis  tibi  in  futurum  reposilee , 
aut  merces  ipsa  libi  in  novissimo  danda.  Unde 
non  male  sensum  reddidit  nosler  Interpres  : 
Quia  habebis  spem  in  novissimo,   hoc  est ,  per 
perseveraniiam  in  timore  Dei  erit  et  crescet  in 
te  spes  in  illud  quod  landem  assequeris.   Aut 
habebis  in  novissimo  ,  hoc  est ,  tandem  in  exitu 
tuo  id  quod  modo  speras  :  ul  spes  pro  re  spe- 
rata  accipiatur.  Aut  cum  jam  libi  crit  deceden- 
dum,  habebis  bonam  spem,   decedes  cum  spe 
bona  ,  et  id  quod  es  preestolatus,  non  auferelur 
a  te,   non  frusiraberis  lua  exspectatione  sicut 
fruslrabnnlur  impii. 

Sensus  ergo  esl,  q.  d.  Ne  invideas  impiorum 
felicitati ,  ut  eam  et  eos  aemulari  et  imitari  velis  , 
qnia  illa  celerem  habel  finem,  citoque  instar 
floris  vel  feni  deflorescet  et  interibit  ;  sed  po- 
tius  aemulare  limentes  Deum  :  quia,  etsi  ad 
tempus  cum  iis  affligaris  et  labores,  tamen  spes 
mercedis  magnae,  lum  in  hac  vila,  tum  in  fu- 
tura  te  manet,  qure  nunquam  succidelur  ;quod 
scilicet    brevi   erit  finis   laborum   et  dolorum 


COMMENTAAIA  IN  PROVERBIA  SALOMONIS.  Cap.  WIM. 
luoniin ,  ic  Incipiei  tua  felicitaa  el  gaudium , 


071 


dupliciler  accipl  po- 

(I.     Ihtlicbis  ,    id    Btl  , 

nunquam  desines  le 


(|U8B  nunquam  succidetur. 

Nota.  Ti  habebis  spem 
Leei  i  Primo,  proprie.  q. 
retinebis  spem%  sperure 
cerlo  mercede  timcniibus  Deutn  promissa  po- 
liturum,  imo  creacente  virlule  usque  ad  mor 
lem  cresces  pariter  In  hac  ip«  ,  cum  impii 
ruente  eorum  felicitate  perdanl  Bpem,  cadant- 
que  in  desperationem  recuperandaa  felicitatia 
iimissii'.  Secundo,  habebis  spetn,  id est objectum 
gpei,  pjita  rem  iperatum,  q.  d.  Assequeris  mer- 
cedem  quam  tanto  lempore  sperasli,  spes  tua 
vertelur  in  rem ,  Rdes  In  speciem,  exspectalio 
io  possessionem.  Quare  Socrales ,  rogatus  qua 
w  pii  iliilVi xeni  ab  impiis,  respondil  :  Spe;  spe- 
rant  enim  laborum  prjemium.  Piorum  ergo 
propria  est  spes,  impiorum  vero  desperalio. 
\iliil ,  aii  S.  Chrysost. ,  perinde  animam  nutrit 
< 1  r<  l!'  ittt ,  atqae  spes  Itrta  ei  bonorum  exspecta- 
tio.  Et  Pbiio  :  Spes ,  ;iit,  esi  pravia  tnenlis  a/fec- 
tio ,  gaudium  ante  gaudittm,  ut  quat  bonorum 
tspeetatio.  EtNyssenus  apud  Maximumserm. 
J>8  :  Eorum  qua)  exspectantur  bonorum,  afflictatio 
Jhs  est  ;  ergo  propter  fructum  (ktrem  etiam  de- 
eerpamus.  iiinc  Aposiolns  spem  vocat  ancboram 
vitoe  nostrae  naufragse,  Hebr.  6.  v.  19. 

Porro  spes  hcec,  sive  res  sperala,  pariimest 
oti  rna ,  puta  feiicitas  coelcstis  ;  partioa  lempo- 
r.ilis ,  pnta  longseva  et  felix  viia.  Hem  lilii  et 
nepotes  longaevi  pariter  et  felices ,  uliexplicant 
Sepluag.  jnxta  illud  Davidicum  :  Quoniam  qui 
malignantur ,  externiinabuntur ;  sttstinentes  au- 
t  iit  Dominum,  ipsi  luereditabunt  lerram ,  l's.  30. 
9.  Prior  spes  e6t  Chrisiianorum ,  posterior  Ju- 
dasorum.  De  hac  spe  et  fclicitatis  praemio  timen- 
tihns  Doum  proniisso,  ninlta  babes  Sapient. 
cap.  5.  10.  oi  Bccli.  c.  1.  12.  et  scq.  Vide  ihi 
dicta.  Et  Isaiae  c.  65.  v.  13  :  Ecce,  ait,  servi  mei 
comedentj  et  vos  esurietis;  ecce  servi  mei  bibenl , 
et  vos  sitietis  ;  ecce  scrvi  mei  Uetabuntur ,  el  vos 
confundetnini;  ccce  servi  mei  laudabunt  pnecxut- 
tatione  cordis,et  vos  clamabitis  prce  dolore  cordis. 
Vide  eumdem  c.  00.  10.  Nam,  nl  ait  Nazianz. 
apud  Anton.  in  Melissa  parte  2.  c  93:  Prccmium 
vtrlulis  est  Deum  fieri ,  et  purisshna  luce  coiius- 
trari.  Hacspe,  hoc  praemio  illecti  veteres  As- 
celae  et  Anachorct;e,  ad  oninia  dnra  tiinore  et 
ainore  Dei  suhennda  ultro  procnrrerunt,  qua 
de  re  lege  Damascen.  in  Histor.  Barlaam  et  Jo- 
saphat  c.  12. 

Mystice,  Auctor  Catenae  Graec.  per  nepotes 
accipit  pias  cogitaliones  et  dcsideria  menti  in- 
spirala  a  Chrislo,  quiest  pater  etavus  fidelinm 
ct  sanctornm.  Per  nepoles ,  inquit,  vel  lilios, 
suhindicat  hoc  loco  bonas  cogitaliones ,  qu;e 
utique  a  hona  mente  orinntur  :  eodem  illo  no- 
mine  spirilalia  quoque  theoremata  designanlur. 
Anima  proinde  ah  ejusmodi  contemplationihus 
ct  cogitalionihus  vacua,  sterilis  prolisque  ex- 
pers  merito  appellalur.  Proveniunt  autem  bona 
cogitata,  salnhriaque  animi  sensa  a  spiritali 
sponso ,  nempe  Christo. 

19.    AUDI  ,  FILI   MI  ,    ET  KSTO  SAPIENS  ,  ET  DIIUGE 

!>•  via  animum  tuum.  ]  Hebr.  Audi  lu  ,  fili  mi ,  et 
sapito,  et  rectiftca,  \a\beatiflca,  in  viacor  tuuin. 
Uebr.  enim  *\vjh  ascer  proprie  est  beatiftca ,  a 
rad.  "WN  ascar,  id  est  beatus  fuit  :  sin  a  itin 
iascar  derives,  idem  est  quod  rectilica  ( lilterae 
'  nim  sinN  ehevi,  interqnas  sunt  aleph  et  iod, 
non  raro  inter  se  commutantur.)  Hinc  Tigurina 


vertll  i  Sape  ut  beatum  >'/  tn  via  ror  tuum.  Nam 
iii  diuilur  Psal.  1.  I.  cl  alihi  :  llcatus  vir  qni  n<>u 
i  ni  eonsilio  implorum,  etc  ted  m  /•  ■■<  Domt 
ni  voluntas  ejtu,  i.i  Psal.  III.  \.  I  ■.  Beatui  vlr  tjul 
tintii  Dominum,  in  tnandatit  tjus  <<ii</  nlmi  . 
Juvcniiiu  csl  andirc  (loclrinani  saplentum  ,  <r 

cx  ca  dlrigere  In  vla  laplentia  <i  virtulii  omnia 
cordis  sni  cogitata,  decreta  et  acta.  Auditus 
cnini    cst    sensui    disciptine,  alt   Aristot. ;  >>i 

cniin  non  atitlianl  sapicnliani ,  scd  suaui  cou- 
cupiscentium  ejusque  asseclas,  a  vta  virtuiii 
ad  viam conviviorum  ei  symposiorom,  In  quic 
propendel  natura,  facile  deviabunt.  Unde  hoc 
inonitiiin  consulto  seq.  veriui  de  aymposiis 
piMinittit. 

Iluic  proverhio  simile  68t  istud   Coinici  :  i 
viam  nescit  atl    mare ,   fluvium   sequutur  ;    qui 
viam  nescit ,   vrrgifri  uin  eligut ,  q.   d.  Qui  neicil 

viam  sapientiaB,  interroget  doctorem,  et  se 
quatur  duclorem. 

Septuag.  vertunt  :  Dirige  eogilationes  cordis 
lui ;  cogitationes  cnim  siinl  quasi  viaj,  per  (|iias 
corvadit  adcogitaloriun  dcsideria,  exsccutiones 
et  actioncs  ;  1'agnin.  Ambulare  fac  (  alii,  fuc  pro- 
gredi)  in  via  cor  tuum  ;  Valahl.  Facics  inced  < 
per  viam  regiam  cor  tuum  ;  Baynus  :  Fac  ire ,  \  i  • 
dcducilo  cor  tuum  ,  q,  d.  Verbis  monilisque  sa- 
pientum,  quasi  stimulis  excita  cortuum  torpi- 
dnin,  illudque  adigead  capesiendam,  vel  strc- 
nue  prosequendain  arduam  virtutis  viain.  Hnr- 
snin  H.  Salomon  sic  exponit ,  q.  d.  Postquam 
sapienliam  adeplus  fueris ,  cordis  tui  semitas  tulo 
inire  poteris,  cum  mens  sapienlia  exculta  le  ad 
crimina  sollicitadira  non  sit.  Erit  enim  cor  per  sa- 
pientiam,  id  est  per  vii  tutem  ,  jain  purificatum  , 
rectum  et  sanctum,  utpole  viaj  et  lcgi  Dei  con- 
forme.  Ahen  Ezra  :  Castiga,  ait,  cor  luum,  ac 
rite  animum  inslilue;  R.  Levi  :  Animum  tuum 
assuesce  pr,eciaris  inslitulis  ,  tum  qttoad  mores  , 
t(im<iuoatlopiniones.Y)(Mui[ini  Syrns  veitit  :  Audi, 
fdi ,  et  sapito ,  et  exultabit  cogitatio  mea  in  corde 
luo,  videns  scilicet  cor  tuum  sapere,  ac  recta 
velle  el  agere. 

20  et  21.  NOLI  ESSE  IN  CONVIVIIS  TOTATOnUM  , 
NEC  IN  COMESSATIONIBUS  EORUM  QUI  CARNCS  \\i 
VKSCENDUM  CONFERUNT  :  QUIA  VACANTES  POTIBUS  , 
i.T  DANTES  SYMBOLA  CONSUMENTUn  ,    ET    VESTIETUU 

panis  dormitatio  ].  Dehortatur  Salomon  a  sym- 
posiis  et  comessalionibus  duplici  ratione  :  Prior 
est,  quod  iis  consumantur  opes ;  posterior,  quod 
iis  inducatur  dormitatio,  otium,  torpor  et  igna- 
via,  quihus  fit  ut  homo  potando  consumens,  et 
otiando  dormitandoque  nihil  acquirens,  ad  ex- 
tremam  inopiam  redigatur,  adeo  ut  laceris  ves- 
lihusindui,  iisque  velut  centoue  ex  variis  parti- 
cnlis  consnto  pannosus  incedere  cogatur.  In  He- 
braeo  non  fit  menlio  symholorum  expressa,  sed 
lacita ;  Hel^rasa  enim  ad  verbum  habent  :  Ne  sis 
inter  potalores  vini ,  el  inter  epuiones  vel  helluones 
carnis  sibi ;  quia  potator  et  epulo  depauperabitur , 
et  laceris  vestiet  sopor.  Est  prosopopoeia  :  sopori 
enim  et  dormitationi  velut  personae  hic  actio 
trihuitur  ,  q.  d.  Sopor  facit  ut  sopori  dedilus 
incedat  lacer,  pannosus  et  squalidus. 

To  sibi  Cajet.  refert  ad  mutuas  potatorum  el 
epulonum  propinaliones  et  fercuiorum  mis- 
siones  :  illorum  enim  partes  sibi  invicem  mit- 
tunt  convivae,  ul  se  invicem  ad  epulalionem  et 
hilaritatem  invilent;  uli  fecit  Joseph  fratrihus  , 
quos  convivio  excepit,  Genes.  Uo.  2>U,  ut  sensus 
sil ,  q.  (1.  Noli  frequenuire  symposia  et  convivin , 


07-2  COMMRNTAP.IA  IN  PROVE 

in  qnibns  biboncs  et  epulones  se  muluo  propi- 
nando  ,  cogendoque  respondere  ad  aequal es 
baustus,  ac  miltendo  dclicatas  epularum  par- 
tes,  ad  epulandumetcompotandum  provocant, 
imo  adigunt.  Veriim  melius  Noster  per  w  sibi 
censuit  notari  symbola.  Solebant  enim  olim  ,  et 
etiamnum  solent,  epulones  et  potaiores  in- 
^lruere  splendida  convivia  et  symposia  ,  confe- 
rendo  sibi.  id  est  interse.  symbola  :  quisque 
eniin  suam  partem,  vel  carniiim  .  vei  viui ,  vel 
aliarum  deliciarum,  in  commune  epulum  con- 
ferebat  :  quod  proinde  vocabalur  symbolum  ,  id 
est  collalio  et  conogalio.  Unde  iilud  vetat  Con- 
cilium  Laodic.  c.  bb:  Xon  oportet ,  ait,  ministros 
altaris,  vel  quoslibet  Clericos ,  xel  etiam  laicos 
Christianos  ,  cx  symbolis,  quce  culgus  camessalia 
appeltat ,  convivia  celebrare.  De  bis  symbolis 
bunc  locum  quoque  accepere  Septuag.  dum 
vertont :  Ne  sis  bibax  vini,  ami  frequens  in  sym- 
bolis  et  carnium  coemplionibus;  et  Aquila,  Tlieo- 
dol.  et  SymmacbiK  :  Ne  sis  cum  his  qui  ex  sym- 
i-olis  carnes  cdunt  intcr  se ;  Cbald.  Ne  sis  inter 
eos  qui  comessantur  carne ,  nec  inter  illos  qui 
inebrianlur  vino  ;  Syrus  ;  Ne  sis  ebrias  in  vino , 
et  ne  sis  carnium  hetluo. 

Sensus  ergo  est,  q.  d.  Noli  socielatem  et  ami- 
ciliam  inire  cum  iiiis  qui ,  crebro  cnnferendo 
gymbola  et  partes  ,  institnnot  opiparas  mensas 
et  symposia  ;  quia  in  bis  tuas  opes  exhauries 
et  consumes,  alque  epulis  vinoque  oneraius 
fies  somnolentus.  iners  etignavus;  quoGetut 
:?d  pauperiem  redigaris,  cogaiisque  paunis  la- 
ceris  vestiri.  Dnde  vertunt  Sepluag.  Omnis  enim 
ebrius  et  seortator  mendicabit,  omnisque  somno- 
is  delrilisquevestibus  induetur;  sanc- 
tus  Ambros.  1.  de  Elia  el  jcjnnio  c.  8.  legit :  et 
induet  se  scissa  veslimenta  insipientice ,  quse  sei- 
lieet  per  suam  insipientiam  et  insipientem 
gulam  acediamque  cogitur  induere  ;  gulam 
m  velut  individua  comes  sequitnr  libido, 
utramqne  acedia ,  acediam  somnolentia,  soni- 
uolentiam  paupertas  et  lacerrc  vestes,  uli  patet 
in  filio  prodigo  Luc.  15.  14.  Syrus  :  Quia  vino- 
lentus  ct  intcmperans  in  carnium  voracitale  per- 
ibit ,  et  qui  dormil ,  vestictur  pannis  laceris  et  di- 
scissis  ;  Chald.  Quia  qui  ebrius  et  vorax  cst ,  inop:a 
ajficietur,  el  pannis  ruptis  vestietur  dormitatio ; 
R.  Salom.  Ignavia  et  somnus  assectas  suos  iaceris 
vestimentis  induet. 

taliter  hic  discc  qnam  gula  slt  exitialis  : 
nam  omnia  prodigit,  perdit  et  consumit ;  nuila 
est  vorago ,  nullum  barathrum  ,  quod  magis 
absorbeat  .  magisque  praecipitet  rem  quam 
gula  ;  q.io  magis  impletur,  eo  magis  esurii ; 
quo  melius  prandet,  eo  m"lius  ccenare  stndeL 
Facete  Diogenes  ,  cum  luxuriosi  cojnsdam  ne- 
potis  venalem  domum  proscriptam  legeret : 
Sciebam ,  ait ,  quod  vino  ciboque  oppleta  quam- 
primum  dominum  evomeret.  Idem  cum  nimio 
luxu  ad  inopiam  redactus  adoiescens  oleas  in 
coena  esitaret ,  forte  praeteriens  :  Si  sic  pransus , 
;iit ,  esses ,  non  ita  cmmares.  Non  insulse  etiam 
Hion  Borislheuites,  philosophus  peracutus  et 
gravis  ,  ad  quemdam  qui  possessior.es  suas  vo- 
raverat ,  inquit :  Terra  Amphiaraum  absorbuit , 
tu  autem  terram, 

Non  opus  est  hic  veterum  quorumdam  lur- 
conum  exempla  commemorare,  qui  patrimo- 
nia  sua  per  luxuriam  subito  prodegerunt  ; 
<  ujusmodi  fuil  Fabius  ille,  qui  a  devorato  pa- 
lrimonio  Gurges  fuit  cognominatus;  C.  Sergius, 


A  SALOMONIS.   Cap.   XXIII. 

cui  Oralae  nomen  fuit,  quod  id  genns  piscium 
magna  aviditaie  vorarit;  Abidius  civis  Roman. 
qnem  Calo  proterviam  fecisse  per  jocum  dixil ; 
.Esopi  irugcedi  filius ,  quo  majorem  pecunia: 
vim  citins  in  venirem  mergeret  ,  liquefactc- 
unioues  prandio  appbsuit ,  tt  psittacos  et  avi- 
culas  cantu  commendabiles,  et  in  deliciis  ba- 
bitas  ,  magno  qnoque  empias  pr;.e  ficedulis 
condire  uon  dubilavit.  Quolidiana,  proh  doloi  ! 
e.xperientia  magnam  ejusmodi  exemplorum  co- 
piam  snjppedilat,  ul  aucliones  prosci  ipliont  -- 
que  quotidianac  testanlur.  Vide  S.  Gregpr.  30. 
Aloral.  c.  13. 

.Mystice  Clem.  Alex.  lih.  2.  Padag.  cap.  2  : 
Omnis  enim  ebriosus  ,  ait ,  ct  fornicutor  mendi- 
cabit ,  el  indnetur  iaceris  el  pannosis  omnis  som~ 
nolentus  ;  somnotenlus  enim  est  quisquis  ad  sa- 
pientiam  non  vigilat ,  scd  ab  ebrietate  in  somnum 
demergitur.  El  taceris ,  ait,  induelur  debacchalor, 
tt  per  ebrietalem  pudore  afjicietar  propter  eosqui 
aspiciunt.  Peccaloris  enim  foramina  sunt  ea 
quce  ex  vesle  carnali  sunl  tacerala ,  perforata 
libidinibus  ,  per  qtm  dedecus  intra  animam  ccr-- 
nitur ,  nempe  peccatum,  propter  quod  non  facite 
abilur  veslis,  quce  undique  divulsa  est  et  dila- 
niata  ,  multis  marcescens  cupiditalibus,  d  scdute 
separata  ac  discissa. 

Tropol.  S,  Greg.  1.  ^.Moral.  c.  25.  hunc  locum 
acute  exponit  de  detractoribus  :  Sciendum  quo- 
que  cst ,  ait,  cjuod  hi  qui  atience  vitce  detruction" 
pascuntur,  alicnis  procul  duuio  carnibus  saluran- 
tur  expeodit  quippe  illa  Job  verba  :  Et  carnibus 
tneis  saturamini).  Unde  per  Satomoncm  dicitur  : 
Xoli  esse  in  conviciis  potatorum  ,  neque  comedas 
eis  qui  carnes  ad  vescendum  conferunt ;  car- 
ituppead  vescendum  conferre  ,  esl  in  coitocu- 
tione  derogalionis  vicissim  proximorum  vitia 
d-cere.  De  quorum  ittic  pcxna  mox  subditur  :  Quia 
vacanles  polibus  et  dantes  srmbola  cousumentur  , 
stielur  pannis  dormilalio.  Polibus  enim  va- 
cant ,  qui  d^  opprobrio  vitte  atienct  sese  inebriant; 
symboium  vero  dare-est ,  sicul  unusquisque  sobt 
pro  parte  sua  cibos  ad  vesccndum  ,  ila  in  confa- 
btdatione  detraclionis  verba  conferre.  Sed  tam  n 
vacardes  potibus  et  danles  symbola  consumenlur , 
quia  scriptum  est :  Omnis  deiractor  eradicabitur. 

ielur  autem  pannis  dormitatio  ;  quia  desf 
tum  et  inopem  ab  omnibus  bonis  operibus  mors 
sua  inveniet ,  quem  hic  ad  aticnce  vitce  exqui- 
renda  crimina  detractionis  sucr.  languor  occupa  - 
vit.  Cadem  ex  S.  Greg.  transcripsit  hic  Beda  et 
Glossa, 

Auctor  vero  Catenne  Graec.  hanc  gnomi  n 
adaptat  primo  lneretico,  deinde  acedo  et  ad 
virtutes  pigro  :  sic  enim  ait  :  Omnis  somnotenlus 
-rtii.r,  etc.  qui  ut  rirtutem  comparet  nou 
advigilat,  neque  sobrielali  operam  naval.  is 
animae  suae  indumenta  lacera  et  vilia  OStendit  : 
sonlido  enim  hnmique  repente  studio  ilia  dis- 
rumpit  atque  discindit.  Animae  autem  vesti- 
menta  sunt  recta  et  sana  dogmata,  veraque  et 
sana  eoromdem  sententia  in  opus  et  praxim 
deducta  :  qnx  quidem  ve5timenta  bomo  stu- 
diosus  rirtnlibusque  ornatns  ,  nitida  lucida- 
que  adejjlus,  omni  tempore  cand.dis  nilidisque 
indulns  incedit,  odioque  babet  tunicam  carnis 
suruibus  contaminatam.  Haec  ille. 

Denique Gassianns,  lib.  10.  Institut.  cap.  21, 
per  pannos,  quibus  se  tegit  piger,  accipit ex.- 
cusationes  fiivolas  impotentias  vel  innrmila- 
lis,    elc.  (inii)iis  ipse  suam  velat  ignaviam  :  Sine 


COMMENTAIUA  IN  PROVEMHA  SALOMONIS.  Gap.  will. 


dubio  num ,  ait,  non  merebltur  vestimento  m- 
cot ruptionii  omari,  etc.  quisquis  somno  otll  vel 
acedite  superatus,  non  industrlcs  tu<6  labore,  sed 
tmrfur  pannis  operiri  maluerit;  <i<tia  non  vesti- 
nuiitum  gloria,  ii'<  decoris,  sed  ignominiosum 
excusationis  vetamen  tuaj  eoaptavit  tgnavlaf,  ete. 

'2'1.  AUDI  PATBBM  niM,  oui  QENOIT  Ti:  :  1.1  M. 
CONTBMNA8 ,    CUM  8BNVBB11     KATEB  TUA.  ]  Cbald. 

icquiesce  patri  tuo;  Syrus  :  Nedespieias  senec- 
ttiiii  matris  tua.  Gnome  hffic  clara  esl  :  monet 
eniin  lilium  obedienlias  et  reverentiae  quam 
praeslare  tiebet  parentibus,  sive  cum  expresse 
quid  praecipiunl ;  sive  cum  hortaniur,  monenl 
vel  suadent;  live  cum  Dlium  insiituunl  et  ad 
lionoatalem  erudiunt,  Semperenim  Dliusaudire 
debet  palrem,  vei  praeciplentemj  velsuaden- 
tem  ,  vel  insliluentem ,  eique  auscultare  et 
quoad  pole&t  obedire.  Rationem  subdit  :  Qui 
genuit  te,  q.  d.  Aiuli  patrem  luum ,  quia  ipse 
genuit  te  :  generaliO  enim  hoc  libi  audicndi 
dehilum  imponit  ;  paler  enim  generando  dedit 
libi  vilam humanam  clrationalem,  sed  rudem 
et  impolitam  :  illam  ergo  erudiendo  polirc  et 
perOcere  debet,  ut  perfecla  sit  ejus  genilura, 
<iu;c  sine  illa  manca  et  velut  dimidia  dun- 
taxat  lorei.  Jure  ergo  naturae  pater  debet  eru- 
dire  Dlium  ,  et  lilius  eum  audire,  ut  sihat  se  ab 
<•<>  erudiri.  Sic  aves  inillos  qnos  generarunl, 
voceet  caniu  suo  erudinnt  ad  canendum,  vo- 
lalu  ad  volaudum,  venando  ei  quaerendo cibum 
ad  vcnandum;  ac  puili  per  omnia  parenles 
suos  audiunt,  eisque  obsequunlur,  iiaque  in 
sua  specie  perfecti  evadunt.  Simili  moclo  equi, 
<  ameli,  boves,  quin  ci  fer.e,  ui  leones,  pardi , 
ursi,  lupi  catuios  suos  offormant  ad  oinncs 
acliones  nalurae  suae  congruas,  ac  caiuli  ad 
amussim  eorum  efformalionem  suscipiunt  el 
sequuntur. 

Rursuin  cjus  qui  gcnuit  prolem  esi  eamdcm 
alere  lam  in  corpore,  quam  in  anima.  Sicul 
autem  corporis  alimcnlum  est  cibus  corporeus: 
sic  animae  alimentum  est  doctrina  ct  disciplina. 
Tam  ergo  hanc  quam  illum  parentes  exhibere  , 
el  liberi  filiali  affectu  suscipere  debent. 

Et  nb  contem.nas,  cum  se^ueuit  mater  tua.  ] 
S.ipe  enim  inaler  senesccns  iiTiliis  grandescen- 
libus  contemnitur,  non  solum  ob  sexum  femi- 
neum,  sed  eliam  ob  .nelatem  senilem,  qua3  in- 
lirma  est,  morosa  ,  telrica  ,  ac  subinde  jiulicio 
vacillat;  unde  ii  filiis  despicitnr,  imo  subinde 
ridetur  quasi  delira  anus.  Monet  ergo  filium 
ui  semper  nnmor  siijuris  malerni ,  ac  malrem 
licel  senem  ceslimel  el  revereatur  ut  matrem, 
cogitando  quot  faslidia  pro  eo  suslinuerit  no- 
vem  mensibus  in  utero,  quot  labores,  mctus 
<>t  sollicitudines,  ut  natum  aleret,  fasciaret, 
educaret,  solaretur,  etde  omnibus  eliammini- 
misilli  accurale  provideret  ,  idque  per  plures 
annos.  Vide  dicia  Eccli.  3.  vers.  3  et  seq.  ubi 
multis  bacde  re  egi. 

Myslice  Aucior  Catenae  Gra?cor.  per  matrem 
senem  accipit  docirinam  sanam  etcanam,  de 
<]iia  subdit  :  V erilatem  eme ,  etc.  Matris  nomine, 
inquit,  hoc  loco  dodrina  sacra  significatur ; 
;til  ergo  :  Qu;e  doctrina  infirma  et  a?gra  libi 
lorle  videtur,  ea  secundiim  se  fortis  et  robusta 
est.  Excila  proinde  leipsum,  et  mairem  sanam 
planeque  vegetam  invenies:  tu  enim  lua  negli- 
gentia  et  ignavia  illam  senilem  et  imbecillem 
reddis.  Mens,  inquit,  etsensus  animas  luac  gres- 
sus  recte  pie(|ue  dirigant.  H;cc  ille. 

CORNK.I..     A    I.APIDE.      TOM.    III. 


\  i  i:i  i  \  ii  \i  i  \n  (Chold.  posstde),ET  ^"i  i  \i  %- 

DIIIU.  BAPIBNTIAM,  i  i   DOCTBI?!  tM  ,    I.T  ivn  i.I.U.I.n- 

ii\m.  ]  Idem  suut  veritas ,  saplt »'"'  .  ttoctrlna 
<•!  intetllgentta ,  led  connotato  diffurunt.  Dnde 
Tigur.  vertii :  Verilatem,  sapientiam,  disclplinam 
<t  prudentiam  compara,  ei  »-  vendas,  Gemlnal 
iino  conternal  hoec,  ut  ostendat  quanta  quanll 
que  facienda  sitveritas,  utpole  quae  primo  >\i 
sapientia,  qua  sapientiam  D<'i  particlpamus; 
secundo,  docti'ina,  sciiicel  praclica,  quae  morea 
erudil  et  componit;  lertio,  intelligeniia ,  qua 
intelligentes,  prudenlei  <'t  circumspecli  in  om- 
ni  actione  efllcimur. 

Sensus  ergo  est,  q.  <l.  Omoi  studio,  omni 
laborc  el  pretio  comparaelconserva  tibi  veri- 
latemel  sapienliam  ethicam,  nec  ullo  volupla- 
t ii Di ,  opum  aut  bonorum  pretio  eam  vendas, 

id  <\sL  coiniinit<'s  \<'l  aliji<-iiis  ,  quia  ipsa  prelio- 
sior  est  omni  auro  et  pr<'tio,  uli  diclum  <"^t 
cap.  3.  its.  Dnde  Septuag.  Complut.  <'t  Regii 
(nam  in  Valicanis  hic  versus  deesl)  habenl : 
I  (litatem  acquire ,  ct  ne  repetlas  sapienliam ; 
Vatabl.  Da  operam  ut  tibi  compares  veritatem,  ct 
ne  rejicias,  ut  solent  qui  aliquid  vendunt.  Iloc 
fecere  e  Philosophis  Diogenes,  Bias,  Crates, 
Arisloleles,  Democrilus  et  alii  qui  opes  spre- 
verunt,  imoabjecerant,  uttoti  vacarent  philo- 
sophiae.  Longc  verius  hoc  praestilere  Christiani 
doctoresS.  Hieronymus,  S.  Auguslinus,S.  Cbry- 
sostomus,  S.  Hilarius,  S.  Athanasius  et  cse- 
teri,  qui  pra?  sapienlia  ct  virlute  Cbrisliana  ab- 
dicarunt  a  se  omnes  opes  el  voluptates.  Idem 
faciunt  hodie  Religiosi,  qui  illudChristi  seqium- 
tur  :  Beati  pauperes  spiritu,  quoniam  ipsorumcst 
rcgnum  ccclorum.  Audi  Nazianz.  in  carm.  de 
Bcatitudine. 

Felix  in  Cliristum  fortunis  omnibus  emit , 
Mullisquc  esl  vitoe  reguln  Icxque  pine. 

Secundo,  alii  to  U(?n</«.sproprieaccipiuni,  q.  d. 
Ne  ob  lucrum  alios  sapienliam  doceas,  ut  hoc 
pretio  eam  velut  caupo  nundineris,  illisque  di- 
vendas.  Ubi  nota  :  Verilas  proprie  vendi  ncc 
potest,  quia  esl  actus  vitalis  cuique  propriuset 
inhaerens,  vel  cjus  objectum,  puta  conceptioet 
judicium  inentis  conforme  rei,  cum  scilicet 
mens  rem  concipit  proul  in  se  est  :  nec  vendi 
debetj  quia  vcritas  est  spiritalis  :  quas  si  sit  su- 
pernaluralis,  eam  vendere  eril  simonia.  Unde 
S.  August.  tr.  de  Disciplina  ChristianaT  cap.  1. 
tom.  9  :  Indignum,  inquit,  cst ,  injuriosuvi  est, 
si  sapientia  pecunia  comparetur.  Vide  nostrum 
Lessium  tract.  de  Simonia  dubit.  13,  ubi  fuse 
et  exacte  docet  quibus  casibus  pro  doctrina 
pretium  accipere  liceat,  quibus  non  :  Doctori , 
inquit,  licet  vendere  suum  docendi  laborem, 
industriam  etvocem,  non  aulem  ipsam  sapien- 
liam,  elc. 

Rursum  vcndunt  veritalcm,  qui  acgre,  nec 
nisi  magnis  precibus  fatigali  eam  aperire  et 
docere  volunt  ;  Quod  enim  precibus  emitur ,  caro 
emilur; insupcr  qui  eam  vendilant  eloslentanf. 
hi  enim  prelio  laudis  et  glorise  eam  vendunt. 

DeniqueR.  Salomon  sic  exponit,  q.  d.  Qaando 
veritatem  absque  prctio  assequi  nequibis,  eam 
persoluta  mercede  adipisccre ;  verum  ne  postea 
dicas  :  Sicut  sapientiammeis  sumplibus  milii  com- 
paravi ,  sic  prelio  milii  persoluto  eadem  atios  im- 
buam.  Aben  Ezra  sic  ,  q.  d.  Eme  tibros  in  quibus 
veritas  continetur,   emptosque  ne  distrahas  el  di- 


vendas ;  R.  Levi 


Veritatis   cognilionem  obtine . 
S5 


674  COMMENTARIA  1N  PROVERBI 

tt  cognitm  ne  oblivisclior.  Primus  sensus  genui- 
nus  est. 

24.  EXULTAT  GAUDIO  PATER  JUSTI   :    QUI    SAPIEN- 

tem  genuit,  L^ETABJTun  in  ko.  ]  Hebr.  Exultando 
txullabit  paler  justi,  et  gignens  justum  gaudebit 
in  eo.  Sepluag.  Bene  educat  pater  juslus,  et  in 
filio  sapiente  latabitur  anima  ejus. 

25.  Gaudeat  pater  tuus  et  mater  tua,  et 
exultet  qvje  genuit  te.  ]  Chald.  quce  peperit  te. 
Prior  gnome  speclal  ad  patrem,  posterior  quae 
quasi  conclusio  ex  priore  infertur,  ad  filium, 
q.  (1.  Mire  gauriet  et  exultat  pater,  si  videat 
iilium  justitiam  colere,  pie  et  sancle  vivere  : 
Qui  enim  genuit  sapientem,  id  est  prurientem 
et  probuin,  leetatur  in  eo  ;  quia  gauriet  tum  de 
bono  filii,  tum  de  suo  :  bonum  enim  et  decus 
filii  est  bonum  et  decus  palris,  ac  insuper  in- 
doles  et  semina  virtutis  filiorum  hauriuntur  et 
manant  a  parentibus;  quare  si  bomines  videant 
filium  egregie  moratum,  censent  eum  a  patre 
et  malre  hosce  mores,  vel  certe  bona  morum 
semina  bonamque  indolem  hausisse,  juxta 
illud  Iloratii : 

Fortes  creanlur  fortibus  et  bonis  : 
Esl  injuvencis,  est  in  equis  patrum 
Virlus  :  necimbellem  feroces 
Progenerant  aquilae  columbam. 

Sapientis  genilor,  ait  R.  Levi,  gauriet  ob  ejus- 
dem  praeclare  gesla  et  negotia,  cum  illud  pree- 
terea  accedat,  ut  majori  Dei  cura  gaudeat  ob 
iilii  merita.  In  hoc  ergo  parentes  gaudio  effe- 
runtur  eadem  decausa,  qua  ob  filii  insipien- 
liam  dolore  aerumnisque  anguntur. 

lnde  conversus  ari  filium  conclusionem  banc 
elicit :  ergo,  6  filii  ita  vilam  et  mores  instilue, 
ita  sapienter  et  probe  vive,  ut  parentes  hoc 
gauriio  ingenti  afficias,  ut  scilicet  exultet  tam 
rnaler  quam  pater  de  lua  virtute,  praeclare 
geslis ,  fama  et  gloria  :  redrie  hoc  solatium  ma- 
iri,  quce  genuit  te  pro  tot  laboribus,  molestiis 
et  periculis  quae  subiit  in  te  concipiendo,  pa- 
rienrio,  lactando,  educanrio,  ut  benedictionem 
eorum  consequaris.  Hanc  enim  Deus  exaudit  et 
adimplet,  uti  adimplevit  benedictionem  Isaaci 
morientis  datam  Jacobo,  Genes.  27.  28. 

MysticeBeda  :  Gaudeat,  inquit,  Deus  pccter  de 
tuajustitia,  gaudeat  et  Ecclesia  mater  tua;  sed 
et  sacerdos  qui  te  per  graliam  baptismi  regene- 
ravit,qui  le  erudivit  aparvuto,  de  tuis  bonis  gra- 
tulelur  operibus. 

26  et  27.  PrjEbe  (Hebr.  da),  fili  mi,  cor  tuum 

MIIII   :  ET  OCULI  TUI  VIAS  MEAS  CUSTODIANT  (Cbald. 

Pone,  fdi  mi,  cor  tuum  adme).  Fovea  enim  pro- 

FUNDAEST  MERETRIX,  ET  PUTEUS  ANGUSTUS  ALIENA.] 

Septuag.  Dolium  pertusum  ( alii  fractum)  est 
domus  atiena,  angustusque  est  puteus  alienus.  T6 
enim  significal  hunc  versum  cohaerere  preece- 
denli,  ejusquedare.causam. 

Unde  primo  aliqui  exponunt,  q.  d.  0  fili  mi, 
dede  cor  tuum  sapientiae,  mihiqueejus  doctori : 
ne  illud  riedas  insipienti  meretrici  :  si  enim  ei 
illud  dederis,  absorbebitur  velut  in  fovea  pro- 
funriissima,  ex  qua  illuri  extrahere  et  sapientiee 
reddere  erit  difficile  et  pene  impossibile.  Ila 
Hugo,  Dionys.  et  alii. 

Secundoet  potius,  q.  d.  0  fili,  praebe,  Hebr.  cla 
vel  trade  cor  tuum  sapienliae,  ut  ejus  sludio, 
mihique  ejus  magistro  illud  tolum  applices,  et 
consequcnter  ria  mihi  oculos  tuos,  utillos  di- 
rigas  ad  vias ,  id  esl  leges  meas  periegenrias ,  et 


A  SALOMONIS.  Cap.  XXII!. 
magis  ad  easdem  custoriiendas  :  sic  enim  fiet 
ut  non  incirias  in  retia  quue  tibi  paral  meretrix, 
ut  te  in  suam  nassam  etfossam  ruinamque  per- 
trabat  :  meretrix  enim  se  comit,  polit,  ornal, 
ut  oculos  et  corda  juvenum  ad  se  quasi  siren 
rapiat,  illiciat  et  perdat.  Nihilenim  ita  contra- 
rium  et  insidiosum  sapientiae  et  virtuti  ac  li- 
bido  et  merelrix.  Per  cor  accipe  meniem  et 
voluntatem.  Prozbe  mihi  cor  significat  exigit- 
que  animi  attentionem  ad  sermonem  animo 
accipiendum,  ait  Aben  Ezra  ,  qui  NJIJfn  tissorna, 
id  est  custodiant,  censet  per  metatbesin  posi- 
tum  pro  ruyin  tarosna,  id  est  excurrant.  Per- 
currant,inquit,  oculipraeceptorum  meorum  se- 
milas.  R.  Levi :  1'rabe,  fdi  mi,  cor  tuum,  id  est,in- 
quil,  ne  aliud  appetas,  velisque  quam  ut  virtule 
cumuleris  :  Oculi  tui  vias  meas  cuslodiant ;  eas 
scrvent  vias,  ad  quas  te  in  hoc  libro  institui, 
ut  nimirum  corporis  cupiditatibus  bellum  in- 
dicas,  menlisque  absolutioni  studeas.  Cum  au- 
tem  cupiditates,  quibus  maxime  abstrahitur 
mortalis,  sint  Ubidinis  illecebrae  vinique  vo- 
luptas,  ab  iis  abstinenrium  in  primis  aclmonet. 
Ut  ergo  repudiemus  foedae  libidinis  vitium, 
inquit  meretricem  esse  tanquam  profundam 
foveam. 

Nota  ;  Jungit  cordi  oculos,  quia  est  magna 
sympatbia  cordis  cum  oculis,  ut  cor  in  oculis, 
et  oculi  in  corde  siti  esse  videantur.  Quod  enim 
cor  amat,  ad  illud  intuendum  riirigit  oculos,  ut 
objeclo  amato  pervisum  et  intuitum  se  pascat. 
Unde  vulgo  dicitur  :  Ubi  oculi,  ibi  cor ,  ibiamor  ; 
ubimanus,  ibi  clolor.  Hinc  oculisunt  in  amoredu- 
ces  :  Ocuti ,  ait  Cicero  de  Oralore,  suntquorwm 
intensione,  tumremissione,  tumconjectu,  lum  hi- 
laritate  motus  animorum  significamus. 

Rursum  oculi  congrue  junguntur  viae  ;  quia 
oculi  dirigunt  incedenlem,  ulvia  recta  inceriat, 
ne  ab  ea  rieileclal  in  avia,  neve  in  scopulos  et 
saxa  impingat,  aul  in  fossam  corruat. 

Moral.  Deus  exigit  cor  hominis,  preeserlim 
fidelis  et  sancti;  quia  cor  est  principium  vitae 
omnisque  cogitationis,  voluntatis  et  aclionis. 
Hinc  cor  est  primum  vivens,  et  ultimum  mo- 
riens  :  quare  si  Deus  possidetcor,  possidet  to- 
tam  animam  totumque  hominem.  Cor  enim  , 
id  estvohmtas,  est  quasi  regina,  quae  omnibus 
sensibus,  potentiis  et  membris,  vel  politice  vel 
despotice  imperat  etdominatur.  Voluntas  enim 
movet  inlellectum,  ut  in  eo  quod  amat,  ra- 
tiones  et  motiva  ad  amandum  inveniat :  movel 
memoriam,  uteorumjugiter  recordetur,  sibique 
ad  jugiter  amandum  repraesentet :  inovet  ocu- 
los  ad  intuendum  rem  amatam;  aures,  ad 
audiendum  ejus  laudes  :  tactum  ,  ad  illam  am- 
plectendam;  peries,  ut  ambulent  ad  eam  possi- 
dendam ;  manus  ,  ut  eam  prehenriant ;  et  sic  de 
cseleris. 

Deusergo  ab  homine  donum  exigit.  Sed  quori? 
cor.  Cur  ?  quia  cor  est  potissimum  in  homine  , 
et  virlute  totus  homo  ;  cor  enim  complectilur 
regitque  memoriam ,  inlelleclum  caeterasque 
poteniias.  Cor  enim',hic  primo,  meniem  ;  secun- 
do,  amorem,  affectumet  voluntatem,  quae  origo 
est  omnis  affectus  et  actionis  ,  significat.  Deus 
cor  suum,  puta  Spiritum  Sanclum,  ut  ait 
S.  Thom.  et  Nyssen.  vel,  utEucher.  in  Formul. 
spirital.  cap.  1  ,Filium  suum  qui  erat  in  ejus 
sinu  et  visceribus,  dedit  tibi  :  Sic  enim  Deus 
ditexitmundum,  ut  filiumsuum  unigenitumdaret ; 
anlidoton  ergo  poscil  parile  ,  scilicet  cor  tuum. 


COMMENTARIA  IJS  PROVERBl 

Ferunl  Eremilam  quemdam  poslulasse  .1  Deo 
quodnam  donum  cuperet,  quo  rjus  gratlam 
coalumque  promereri  poaaet;  il  reaponaum  ei 
datum  a  veraipelle  dtemone,  donum  li<ir  con- 
stare  tribua  parlibusj  Bcilicel  nova  luna ,  solia 
circulo,  et  quarta  parte  rolae:  nimirum  luna 
nova  Bemicornicuiata  refert  lilteram  C,  solia 
circulua  lilteramO,  quarta  rotaB  para  lilte- 
ram  R.  Junge  haace  trea  lilleraa,  banebis  cor , 
hoc  est  donum,  quod  poacit  Deua.  ita  refert 
noater  Maximil.  Sandsua  in  Donario  cordia 
iulii  Episcopi  Berbipol.  Simile  quid  habet  110- 
bertua  Olkot,  aut  potiua  Thomas  Gnaleaaua 
lect.  12.  111  Prov.  iia  Abel,  cor  auum  offerena 
Deo,  illi  placuit  pras  Cain.  Dnde  Rupertua  in 
Genea.  b:Uterque,  iuquit,  obtulit,  Bed  non 
recte  divisit.  Nam  Cain,  cumofferret  sua  Deo, 
seipsum  sibi  retinuerat,  repositum  babena  cor 
in  cupidltate  terrena.  Hujusmodi  Deus  portio- 
nem  non  accipit.  Sedprabe,  ait,  ////,  cor  tuum 
miiu.  Al  Caincor  suum  relinuit  sibi,  etfructus 
terrse  obtulit  Deo.  Abel  aulemprimo  corsuum, 
deinde  rem  suam  offerendo  plurimam  hostiam 
obtulit.  Sic  Rupert.  Abcl  igilur  praeter  selectis- 
sima  illa  et  adipalia  munera  suum  amorem ,  quo 
nihil  eleciiua  Deoque  gratius,  obtulit.  Nam  quid 
ante  oculos  Dei  valent  munera  omnia  etiam 
pinguissima ,  si  lamen  amor  negetur?  Opera- 
tiones ,  ait  D.  Ambr.  lib.  1.  de  Jacob.  cap.  8,  bono 
commendantur  affectu. 

Audi  S.  August.  (vcl  quisquis  est  auclor  : 
slylus  enim  arguit  non  esse  S.  August.)  tr.  de 
Quatuor  virtutibus  charitatis,  post  medium, 
tom.  9:Quida  ic  (Deus)  expetit?  quod  Abraham 
illi  dictttm  est  :  Da  mihi  unicum  dileclum  filium 
tuum;  tibidicit  Sapientia  :  Da  milii,  fili,  cor  tuum, 
ipse  est  dileclus  unicus.  Quid  mcluis  offcrre  cor 
luum?  o/ftr  sacrificium,  conlrilionem  cordis  Do- 
mino  Deo  tuo,  et  dic  ei  cum  Propheta  :  Ilolocauslis 
non  deteclaberis.  Sacrificium  Deo  spiritus  contri- 
butatus,  cor  conlritum  et  humitiatum  Deus  non 
spernit.  Nihil  mctuas  tali  sacrificio  oblato,  et  tibi 
acceptum  erit ,  et  quod  obtuleris  intcgrum  per- 
manebit. 

Pulchre  hanc  senlentiam  pertraclat  S.  Bern. 
Ep.    ad    qucmdam   postulanlem  :  Quid  a  nobis 
requirat  Deus?  Cor  nostrum,   ait,  nihil  dignius 
producere  potest ,  quiim  ul  ei  se  restituat  d  quo 
factum  esl ,  et  hoc  a  nobis  Dominus  expelit,   di- 
cens  :  Fili,  da  mihi  cor  tuum.   Tunc  siquidem  cor 
hominum  Deo  datur,  quando  omnis  cogitatio  ter- 
minatur  in  eum,  gyrat  et  circumfleclitur  super 
cum,  et  nihil  vtilt  penitus  possidere  praeter  eum , 
sicque  colligato  sibi  animoeum  diligit ,  ut  sine  ipso 
amarus   sit  omnis  amor.  Kec  aliud  dixerim  cor 
dono  dare,  qucim  ipsum  captivare  in  omne  obse- 
quium  ejus ;  et  ita  voluntati  ejus  ex  toto  suppo- 
neret,  ut  nihil  aliud  velit,  quam  quod  noverit  eum 
velle.  Ex  quibus  concludit  :  Itaque  cor  Domino 
datum ,  ipsum  in  omnibus  et  deomnibus  adorabit , 
et  gratias  agct  ;  etiamsi  multa  nostris  sensibus 
molestavidcantur ,  nihil  turbationis  ex  rerumno- 
vitate  suscipiet  :  tentalus  d   Domino  per  tribula- 
tiones  et  asperas  qualitates  non  movebitur,  apo- 
riatus,id  est  inops,  gaudebit.    Quidquid  illatum 
fuerit,  etiamsi  habeat  asperum  sensum,  velut  im- 
pellens  ad  superna,  suscipiet.  Qui  cor  suum  dedit 
Deo ,  cantabit  metodice ,  et  dicet  cum  Propheta 
David  :  Faratum  cor  meum  Dcus,  paratum  cor 
meum,  cantabo  et  psallam  in   gloria  mea.  Subdit 
deinde    modos  et  gradus    quibus  cor  dandum 


\  SALOMONIS.  Cap.  %\IH  675 

etdirigendumeat  adDeum,  quoain  ipaoperb 

oiciniis  ergo  saaidue  cam  noalro  P.  Alvar< 
hl).  o.  de  Perfect  pag.  2.  cap.  17.  Domine  D 
meua,  ei  Deua  cordia  mel,  qul  corde  meoh 
verba  Intonare  non  cessaa  i  Pi'abe,Jlli  ml,  cor 
iutim  inihi ,  quibua  amorem  cordis  efflagitaa,  <  1 
ad  dileclionem  &x  toto  corde  meam  voluntatem 
iiillauiiiias  :  da,  obaecro,  cordl  meo  perfectum 
cordia  amorem,  quem  praeceptia ,  conailiia,  b<- 
neflciia,  auaaioninua,  promtaaia  el  commina 
tionibua  poatulare  dlgnatua  es  :  quia  nemo  tibi 
reddere  aliquid  poterit,  nisi  ut  prfua  Idem  ilii 
benigne  concesseris,  et  larga  manu  donaveris. 
Amorem  lotius  cordis  a  me  poatulas,  dicena  : 
Dilige  me  cx  toto  corde  tuo  ;  et  ego  quidem 
I uiulum  totius  mci  cordis,  si  lu  prius  dederia  . 
tibi  reatiluo.  Da  igitur,  Domine,  perinflnitam 
bonitatem  ttiam,  ul  te  tolo  cordc  diligam,  111 
scilicet  beneplacilum  tuum  et  amorem  iuum 
omnibus  donia  ac  charismatibus  proeferam,  et 
nunquam  ad  diligenda  creala,  autcontrate, 
aut  Bupra  te,  aut  praeter  te,  noxia  praeaump- 
tione  pereffluam. 

Memorabile  eat  exemplum  in  Vita  D.  Henrici 
Susonis  cap.  U  ;  bic  enim  dum  llagranlissimo 
a  ternae  sapientiae  desiderio  arderet,  illa  se  ipsi 
specielcorporali  videndam  exhibuit:  nunc  enim 
elegantis  puellae,  nunc  pulcbcrrimi  juvenis  praa 
seferebat  imaginem.  Itaque  dulcissime  ad  eum 
convertens  se  ,  comiier,  non  tamen  sine  divina 
quadam  majestatc  illiarridens,  benigne  hiseum 
verbisaffata  etf.Preebe,  fdi,  cor  tuum  mihi.  Tum 
vero  vesligiia  illius  advolutua,  medullitus  ac 
humillime  illi  gratias  egit.  Inde  illius  in  eam 
amor  ardenlior,  ut  eam  sibi  in  sponsamcopu- 
lare  gestiret ;  quare  amore  cbrius  exclamabat  : 
Ego  toto  corde,  sensibus  et  animo  te  inexhaustam 
omnium  desidcrabitium  abyssum ,  ardenli  cordis 
mei  affectu  compleclor.  lnterim  noimunquam 
cordiillius  se  communicabat  ipsa,  velut  omnis 
boni  fons  et  profluvium ,  in  quo  simul  reperit 
quidquid  pulcbrum,  amabile  vel  desiderabilo 
cssel :  siquidem  id  in  ea  modo  ineffabili  existc- 
bat.  Ergo  identidem  illam  velut  gralissimam 
amicam  lacrymantibus  oculis,  et  in  immcnsum 
expansocordis  sinu  complexus,  illi  lotum  cor 
suum  obtulit ,  indcque  Minister  .Teternaj  sapien- 
tiai  cst  appcllatus. 

FOVEA    ENIM    PROFUNDA    EST   MERETRIX.  ]   Idem 

dixit  cap.  22.  v.  l/i ,  ubi  id  explicui.  Nota  rb  pro- 
funda  significat  hanc  meretriciam  foveam  adco 
esse  allam  voraginem,  ut  cadentibus  in  eam 
vix  ulla  sit  spes  emergendi.  Ila  enim  in  ea 
merelrix  melleis  suis  laqueis  et  merctriciis  af- 
tibus  detinet  amasios,  ut  ab  ea  se  expedire 
nequeant.  Unde  Comicus  : 

Nil  amor  est  aliud  ,  nisi  tristis  et  asgra  voluptas  : 
Nil  nisi  dulce  malum  ,  nil  nisi  trisle  bunum. 

Diminuit  famam  ,  faclis  melioribus  obstat  : 
Exiguo  magnas  tcmpore  perdit  opes. 

Pro  fovea  hebr.  est  nmffl  scucha ,  quod  proprie 
significat  foveam  vel  fossam,  in  quam  inciden- 
tes  perduntur  ;  unde  sumitur  pro  corruplione  , 
desolalione,  interitu,  sepulcro.  Hinc  Septuag. 
scucha  nunc  vertunt  fovea ,  nunc  dolium ,  ut 
hoc  loco  :  dolium  enim  est  cavum  ut  fossa  ; 
nunc  sordes ,  quia  fossae  solent  esse  lutosee  et 
sordidae,  ut  patet  Job  9.  v.  31,  nunc  mors ,  ut 
Job  17.  \h.  (ubi  Noster  vertit ,  putredo.  Putre- 
dini,  ait,  dixi:  Pater  meus  es;mater  mea,  et 


G76  COMUENTARIA  IN  PROVERBJ 

soror  mea,  vermibus);  n